NHỮNG ĐIỂM CẦN CHÚ Ý VỀ

TRẦM CẢM Ở NGƯỜI CAO TUỔI

GV: BS PHAN HỮU PHƯỚC

CÁC DẠNG TRẦM CẢM

Trầm cảm người trẻ

Trầm cảm người cao tuổi

Trầm cảm tuổi học đường

Trầm cảm sau sinh

…

Mục đích: Đối tượng SV Y3

Hiểu những thay đổi tâm lý ở NCT

Trình bày được đặc điểm lâm sàng trầm cảm ở NCT.

Kể tên các phương pháp điều trị trầm cảm ở NCT.

NỘI DUNG

NHẮC LẠI BỆNH SINH, NGUYÊN NHÂN, PHÂN LOẠI TRẦM CẢM.

ĐẶC ĐIỂM TÂM LÝ XÃ HỘI Ở NGƯỜI CAO TUỔI

VÀI ĐIỂM CẦN CHÚ Ý VỀ LÂM SÀNG TRẦM CẢM Ở NGƯỜI CAO TUỔI.

VÀI ĐIỂM CẦN CHÚ Ý VỀ ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM Ở NGƯỜI CAO TUỔI.

NHẮC LẠI BỆNH SINH, NGUYÊN NHÂN, PHÂN LOẠI TRẦM CẢM.

BỆNH SINH

Elevated stress levels

Decreased levels or activity of

nor-epinephrine and/or serotonin

Decreased latency to 1st rapid eye movement sleep phase and hypoperfusion of the frontal lobes

Cerebro-vascular disease

Deep white matter hyperintensity

Bệnh nguyên

Biological factors

Social factors

Psychological factors

Yếu tố sinh học

Genetic

High prevalence in first degree relatives

High concordance with monozygotic twins

Short allele of serotonin transported gene

Medical Illness:

Parkinson's, Alzheimer's, cancer, diabetes or stroke

Vascular changes in the brain

Chronic or severe pain

Previous history of depression

Substance abuse

Yếu tố xã hội

Loneliness, isolation

Recent bereavement

Lack of a supportive social network

Decreased mobility

Due to illness or loss of driving privileges

Yếu tố tâm lý

Traumatic experiences

Abuse

Damage to body image

Fear of death

Frustration with memory loss

Role transitions

Phân loại trầm cảm

Trầm cảm nội sinh (còn gọi là trầm cảm chưa rõ nguyên nhân) : Có nhiều giả thuyết cho là do di truyền, miễn dịch, môi trường sống và yếu tố xã hội... nhưng chưa có giả thuyết nào có tính thuyết phục.

Trầm cảm do stress : Chẳng hạn như khi mất việc làm, những mâu thuẫn trong cơ quan hoặc gia đình, con cái hư hỏng, thất bại trong hôn nhân, thất bại trong công việc, bị sụp đổ lòng tin hoặc có người thân chết đột ngột...

Trầm cảm do các bệnh thực tổn : sau chấn thương sọ não, sau tai biến mạch máu não hoặc xơ vữa động mạch não, các bệnh nan y như ung thư, lao, phong...

Các biểu hiện của trầm cảm ở người cao tuổi

ĐẶC ĐIỂM TÂM LÝ XÃ HỘI Ở NGƯỜI CAO TUỔI

Hoạt động xã hội

Duy trì hoạt động xã hội sẽ có lợi về mặt cảm xúc và sức khoẻ cơ thể

Giao tiếp với đối tượng cao tuổi lẫn trẻ

Chú ý tác động tiêu cực của bệnh lý mãn tính ( > 4/5 người > 65 tuổi có tối thiểu một bệnh mãn tính ) và cái chết của những người thân.

Sự phân biệt đối xử về mặt tuổi tác

Quan niệm thông thường: cao tuổi thường kết hợp với cô độc, kém sức khoẻ, lão hoá, yếu hay tàn phế.

75% người từ 65 – 74 tuổi tự cho là sức khoẻ tốt. 2/3 người ³ 75 tuổi cũng cảm thấy như thế.

2 yếu tố quan trọng giúp duy trì chất lượng cuộc sống tốt ở cao tuổi là sức khoẻ và giao tiếp xã hội.

Kinh tế xã hội

Tình trạng kinh tế ở người cao tuổi có tầm quan trọng rất lớn đối với bản thân họ và đối với xã hội.

Năm 1959 có 35,2% người Mỹ trên 65 tuổi sống dưới mức nghèo khổ nhưng đến năm 1995 tỷ lệ này còn 10,5%, tuy vậy đa số họ vẫn thường bận tâm về tiền bạc nên ít hưởng thụ cuộc sống.

Phụ nữ thường nghèo hơn đàn ông

Về hưu

Là stress nếu: gặp khó khăn kinh tế, mất lòng tự tin.

Đa số người tự nguyện về hưu trở lại làm việc trong vòng 2 năm vì nhiều lý do: không cảm thấy thoải mái, cảm thấy vô dụng, khó khăn về kinh tế, cô đơn.

Hoạt động tình dục

Khoảng 70% nam và 20% nữ > 60 tuổi vẫn còn hoạt động tình dục. Nhiều nghiên cứu tiền cứu cho thấy xung động tình dục không giảm theo tuổi tác ở cả nam và nữ và trong vài trường hợp còn có khi tăng.

Thuốc men có thể có tác dụng phụ ảnh hưởng lên hoạt động tình dục.

Sự chăm sóc lâu dài

5% nằm viện dưỡng lão, chủ yếu là phụ nữ goá ( 50% > 85 tuổi ). Nước Mỹ có khoảng 20.000 nhà dưỡng lão.

Ngoài ra đa số được chăm sóc bởi con cái:

+ 29% do con gái

+ 8% do con trai

+ 13% do chồng

+ 23% do vợ

+ 7% do người đàn ông khác

+ 20% do người đàn bà khác

khoảng 10% người cao tuổi sống một mình

BiỂU HiỆN TRẦM CẢM Ở NCT

Cảm xúc:

Vẻ mặt buồn

Trầm tư suy nghĩ, cảm xúc dễ mủi lòng khóc lóc than vãn…

Giận dữ bùng nổ nhưng sau đó lại rơi vào tình trạng ủ rũ nhanh chóng.

Cảm xúc lo âu thường đi kèm biểu hiện đòi hỏi cầu cứu kể lể than vãn có khi lên cơn hoảng sợ, cơn khó thở, tim đập nhanh, tăng huyết áp, muốn có người thân túc trực bên cạnh…

Tư duy

suy nghĩ chậm chạp, nội dung đơn điệu hay nghiền ngẫm các chuyện không vui trong quá khứ, trong hiện tại,

Ý nghĩ bi quan như sợ chết, sợ bệnh nặng không chữa khỏi, cảm thấy giảm giá trị của bản thân, không xứng đáng được sống, được ăn, tự cho mình là gánh nặng cho con cháu, sợ đói, sợ khổ, sợ tai họa,

Ý tưởng chết chóc tự sát, có khi nghi ngờ kết quả khám bệnh đòi đi khám lại nhiều lần…

Hành vi

Hoạt động chậm chạp, nhanh mệt khi gắng sức, chân đi lệt sệt, lưng còng xuống, không quan tâm đến các thích thú hàng ngày như xem tivi sách báo, có khi nằm nhiều, ăn ít, ăn không ngon, không quan tâm đến vệ sinh cá nhân, săn sóc cơ thể, ăn mặc lôi thôi, ngại tắm rửa, sợ lạnh, có khi có biểu hiện trơ ì mặc kệ tất cả

Ngoài các biểu hiện trên còn thấy các biểu hiện khác của trầm cảm ở người cao tuổi như cơ thể gầy sút nhanh do chán ăn dinh dưỡng kém.

Các rối loạn giấc ngủ thường xảy ra với các biểu hiện như ngủ ít, ngủ nông hay mộng mị, mơ thấy người nhà như bố mẹ, ông bà bạn bè đã chết hiện về như gọi mình đi nên luôn có ám ảnh về cái chết, lo sợ chết mà không ai biết nên muốn có người thân ở bên cạnh.

Rối loạn giấc ngủ có thể hoàn toàn trắng đêm kèm theo bồn chồn lo âu khó chịu đến mức kích động đi ra đi vào đứng ngồi không yên…

Một số người hay kêu đau đầu mỏi lưng, đau ngực đau khớp, rát lưỡi, táo bón dai dẳng, hay có các biểu hiện ậm ạch khó tiêu mơ hồ khó giải thích khi dùng các thuốc giảm đau thông thường và các thuốc chữa rối loạn tiêu hóa không đỡ nhưng khi dùng thuốc chống trầm cảm thì các triệu chứng giảm đi rõ rệt.

Một số bệnh nhân có biểu hiện hay quên, nhầm lẫn các đồ vật, các biểu hiện này thường xảy ra đột ngột giống như mất trí rất dễ chẩn đoán nhầm, dùng các thuốc cải thiện trí nhớ không đỡ chỉ khi dùng thuốc chống trầm cảm thì bệnh cải thiện nhanh.

Một số lại có các biểu hiện như cho đi các đồ vật có giá trị, hay làm lại chúc thư, hay có những cuộc đi thăm viếng họ hàng hay bạn bè thân thích…như thể sắp đi xa…

VÀI ĐIỂM CẦN CHÚ Ý VỀ LÂM SÀNG TRẦM CẢM Ở NGƯỜI CAO TUỔI.

ĐĐ LÂM SÀNG TRẦM CẢM Ở NCT

15% người cao tuổi trong cộng đồng và trong nhà nuôi dưỡng có triệu chứng trầm cảm. Bản thân tuổi tác không phải là yếu tố nguy cơ của trầm cảm nhưng tình trạng góa bụa và bệnh lý đa khoa mãn tính là yếu tố thúc đẩy trầm cảm xuất hiện. Trầm cảm khởi phát ở người cao tuổi có đặc điểm là tỷ lệ tái diễn cao.

ĐĐ LÂM SÀNG TRẦM CẢM Ở NCT

- Triệu chứng và dấu hiệu thường gặp của rối loạn trầm cảm bao gồm giảm năng lượng và sự tập trung, vấn đề về giấc ngủ (đặc biệt là dậy sớm buổi sáng và thức giấc nhiều lần trong đêm), giảm ngon miệng, sụt cân và các than phiền về cơ thể. So với người trẻ trầm cảm thì người cao tuổi trầm cảm thường chú ý đến các than phiền về cơ thể hơn. Họ đặc biệt dễ bị trầm cảm chủ yếu với những nét sầu uất thể hiện qua trầm cảm, sự nghi bệnh, giảm lòng tự tin, cảm giác vô giá trị và khuynh hướng tự buộc tội bản thân (đặc biệt là về tình dục và tội lỗi) kèm theo hoang tưởng paranoid và ý tưởng tự tử.

ĐĐ LÂM SÀNG TRẦM CẢM Ở NCT

- Sự suy giảm nhận thức ở bệnh nhân trầm cảm cao tuổi thường được gọi là hội chứng sa sút tâm thần của trầm cảm (giả sa sút tâm thần) và có thể dễ dàng lầm lẫn với sa sút tâm thần thật sự, chúng xuất hiện trong khoảng 15% bệnh nhân trầm cảm cao tuổi. Ngược lại có 25 – 50% bệnh nhân sa sút tâm thần bị trầm cảm.

- Trầm cảm có thể kết hợp với các bệnh lý cơ thể và với những thuốc dùng để điều trị chúng nên cần phải cảnh giác về những dược phẩm có thể gây trầm cảm.

THANG ĐÁNH GIÁ TRẦM CẢM Ở NGƯỜI CAO TUỔI

(GDS– short form )

THANG ĐÁNH GIÁ TRẦM CẢM Ở NCT

Chẩn đoán theo ICD-10 F32

F32.0 Giai đoạn trầm cảm nhẹ (người bị bệnh cảm thấy không được khỏe và tìm sự giúp đỡ của bác sĩ, sinh hoạt bình thường).

F32.1 Trầm cảm mức trung bình (những yêu cầu trong công việc và việc nhà không thể đảm nhiệm nổi).

F32.2 Trầm cảm nặng (bệnh nhân cần được điều trị).

F32.3 Trầm cảm nặng kèm theo những biểu hiện thần kinh khác.

F32.8 và 9 Những giai đoạn trầm cảm khác.

Lưu ý nguy cơ tự sát

Trầm cảm là nguyên nhân của hơn 50% những trường hợp tự sát.Theo các thống kê thì tuy nam giới ít bị trầm cảm hơn, nhưng khi rơi vào trầm cảm, xu hướng tự sát lại cao hơn

Những bệnh nhân trầm cảm tự sát đa số ở hai nhóm chính: Nam giới, trên 50 tuổi, sống ở nông thôn. Nữ giới, trẻ tuổi, sống ở thành thị.

Ý đồ tự sát nhiều hơn gấp 10-12 lần so với hành vi tự sát. Nguy cơ cao ở những bệnh nhân mà bản thân hoặc người cùng huyết thống từng tự sát, trầm cảm, nghiện rượu, cũng như ở những người sống cô lập với xã hội.

Tự sát có thể đột ngột hay được chuẩn bị trước, âm thầm hoặc báo trước.

CHẨN ĐOÁN PHÂN BiỆT

Nhược giáp LS nhược giáp

CLS:hormon giap …

Thang điểm

Parkinson’s HC Parkinson

Thang điểm

Sa sút trí tuệ

ĐIỂM CẦN CHÚ Ý VỀ ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM Ở NGƯỜI CAO TUỔI

Tâm lý liệu pháp

Liệu pháp hành vi nhận thức,

liệu pháp tâm lý cá nhân

Liệu pháp giao

liệu pháp gia đình.

Hoá dược liệu pháp:

Về nguyên tắc và cách thức giống như trong trầm cảm ở người trẻ trừ một số chú ý sau:

Liều thuốc chống trầm cảm thường thấp hơn.

Bệnh nhân cao tuổi dễ bị tác dụng phụ …

Chọn thuốc chống trầm cảm cần lưu ý tương tác với những loại thuốc mà bệnh nhân đang sử dụng điều trị các bệnh lý kết hợp.

Loại thuốc

Thuốc chống trầm cảm 3 vòng

MAOIs

SSRIs

Tianeptine

khác: trazodone, Bupropion

Shock điện (ECT)

END !