ช ว ต (คน) ป อ มM a h a k a n L i f e:

“ความเปนชมชนนน ไมใชแคไม แคตวบานเรอนอยอาศย

แตคอ ความสมพนธ ความผกพน ความเปนเครอญาต

พนอง ครอบครว คอตนทนทางประวตศาสตร สงคม

วฒนธรรมทมและด�ารงอย และหมายรวมถง ความภาคภมใจ

ในความเปนคนปอมมหากาฬทตางมรวมกน”

“ชมชนปอมมหากาฬ” เปนชมชนทมอายเกาแกนบรอยป ตงแตสมยรชกาล

ท 3 บรเวณแหงนนนในอดตเปนทอยอาศยของขาราชบรพารทมหนาทดแล

วดภเขาทองและวดราชนดดาทอยใกลเคยง นอกจากน ชมชนปอมมหากาฬ

ยงเปนชมชนโบราณทมต�านานและอาชพเกาแกดงเดมทมการสบทอดกนมา

จนถงทกวนน

จนกระทง พ.ศ.2535 เมอกรงเทพมหานครไดออกพระราชกฤษฎกาเวนคน

ทดน ส งผลใหมการเวนคนท ไล รอชมชนเพอน�าพนท ไปสร างเป น

สวนสาธารณะตามแผนแมบทเพอการอนรกษและพฒนากรงรตนโกสนทร …

จากวนนนจนวนน นบเปนเวลากวา 24 ปแลว ของการตอสของชมชน

ปอมมหากาฬ

บทน�า

หากถามวา ท�าไมคนปอมมหากาฬถงลกขนมาตอส ค�าตอบทเดนชดในใจคน

ปอมมหากาฬ คอ

…ทนคอบาน บานอนเปนทงเรอนเกด และเรอนตายทอยากฝงรางไว

…ทนคอบาน ททมความทรงจ�า มความผกพนของผคน ทผานทงคน

สขและวนทกขยากมารวมกน

“เราเปนเพยงชมชนเลกๆ ไมมก�าลงทรพยใดๆ แตชมชนมก�าลงใจ ก�าลงกาย

ทจะรวมเปนสวนหนงของการพฒนาเมอง และมสวนรวมในการพฒนา

สวนสาธารณะปอมมหากาฬแหงนใหเปนพนทสเขยวและพนทเรยนร

เพอประโยชนของสวนรวม เราพรอมและเราขอโอกาสพสจนตวเอง”

“คณ...เปนสวนหนงของเมองเชนไร

เรา...กเปนสวนหนงของเมองไมตางกน

คณ...รกบานของคณเชนไร

เรา...กรกบานของเรา ไมตางกนเลย”

ชมชนปอมมหากาฬ

ธนวาคม พ.ศ.2559

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

6

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

7

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

8

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

9

โดย สรณ วรยะประสทธ

กอนจะกลายมาเปนชาวชมชนปอมมหากาฬ ครอบครวคมเคยมบาน

อยแถวกงเพชรมากอน เตยของคมมอาชพลากรถเจกอยแถวสะพานผานฟา

ลลาศ รจกพนทแถวนเปนอยางด พอมการเวนคนเพอตดถนน ครอบครวของ

คมจงไดยายถนฐานเขามา นนคอจดเรมตนของชวตในชมชนปอมมหากาฬ

กวา 60 ป ของคม สมใจ กาญจนะ

แรกเรมเขามา ครอบครวของคมอาศยอยกบญาตทมบานอยในชมชน

แหงน ตอมาประมาณ พ.ศ. 2505 - 2506 จงแยกไปเชาบานอยเอง นนคอ

บานเลขท 97 ซงในสมยนนเจาของบานยงอาศยอยและมอาชพท�าทอง

โดยการน�าเศษทองมาหลอมใหม (ปจจบนบานหลงนยงคงอนรกษเอาไวใน

ฐานะบานโบราณหนงในหาหลงของชมชน) จนในทสดครอบครวของคมกได

เชาบานเลขท 89 อาศยอยมาจนปจจบน บานหลงนเปนกรรมสทธของ

วดราชนดดาราม มลกษณะคลายหองแถวเลกๆ เรยงตอกนสามหลง

ดานหนากวางหลงละ 3 เมตร ม 2 ชน สรางจากไมทงหมด คาเชาในระยะ

แรกตกประมาณเดอนละ 20 บาท จนมาชวงหลงจงขนเปน 300 บาทตอเดอน

ตอมา เมอมพระราชกฤษฎกาเวนคนทดนบรเวณปอมมหากาฬ ป

พ.ศ.2535 ทางวดจงไดคนพนทบานเชาใหกรมศาสนา และสงมอบให

กรงเทพมหานคร จนเกดกรณไลรอทเปนขอพพาทกนมาจนถงปจจบน (พ.ศ.

2559) คมจงไมไดจายคาเชาบานอกตอไป “พอเขาจะมาไลรอ เรากไมได

คม

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

10

รบเงน ไมไดอะไรเลย เพราะเจาของท เจาของบานเขาไดรบทงหมด” แมวา

จะมการชดเชยคาเวนคน แตส�าหรบคมทเปนเพยงผเชา จงไมมสทธใดๆ

ในการไดรบเงนจ�านวนดงกลาว

ชมชนปอมมหากาฬในสมยกอนคอนขางคกคก ผคนมากมายทงใน

ชมชนและชมชนรอบนอกตางพากนแวะเวยนเขามาในปอมมหากาฬเสมอ

เนองจากเปนยานกลางเมองทส�าคญแหงหนง คมเลาใหฟงวา ในตอนแรก

นอกจากเตยทลากรถแลว ครอบครวกท�าการคาขาย จะขายอะไรกขายได

มลกคามาจบจายซอของเสมอ ดวยความทไมไดเรยนหนงสอ จงชวยทางบาน

หารายไดทงในสวนการคาขายและเยบผาโหล เชน ชดเครองแบบนกเรยน

กางเกง เสอ เปนตน แลวเอาไปสงขายตลาดเสอผายานโบเบ ตอมาคมหนมา

ขายอาหารตามสงเปนหลก รวมทงพวกลกชนทอด ไกทอด ไปจนถงกวยจบ

มาชวง 30 ปหลงนเอง ทคมเรมหนมายดอาชพขายกระเพาะปลา กระเพาะ

ปลาเปนอกอาชพเกาแกของชาวชมชน คมบอกวาสมยกอนนนมคนท�า

กระเพาะปลาแลวน�าออกไปขายนอกชมชนจ�านวนมากถง 9 เจา กอนจะ

ลมหายตายจาก หรอยายออกกนไป จนปจจบนเหลอเพยงเจาเดยว วตถดบ

ทน�ามาท�ากมกจะหาไดจากละแวกใกลๆ ยกตวอยางเชนกระเพาะปลา หาซอ

ไดทตลาดเกา เยาวราช สวนวตถดบอนๆ กจะมาจากตลาดมหานาค หากแต

ตอนนคมเลกขายกระเพาะปลาแลว เนองจากประสบอบตเหต บาดเจบทขา

เมอ 5 ปกอน ท�าใหไมสามารถเดนทางออกไปซอหาวตถดบและขายของได

อกตอไป

นอกจากการท�ามาหากนแลว ในฐานะทเปนพทธศาสนกชน สมยสาวๆ

คมมกจะไปท�าบญตามวดตางๆ ในละแวกน อาท การท�าบญผาอาบน�าฝน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

11

ชวงเขาพรรษามกจะไปวดราชนดดาราม สวนงานลอยกระทงจะไปวด

สระเกศ ซงจดงานภเขาทองเปนทสนกสนาน และดวยความทมเชอสายจน

กมกจะไหวเจาทงทบานและศาลเจาตางๆ หรอพอถงชวงเทศกาลเชงเมง

กจะไปประกอบพธทฮวงซยแถวจงหวดสระบร ถอเปนโอกาสอนดทคมจะได

พบปะญาตทอาศยอยทอน ส�าหรบในสวนของชมชนเอง คมเลาถงงานสมา

พอปปอมมหากาฬ ซงเปนงานบญใหญประจ�าปของชาวชมชนปอมทสบทอด

กนมานาน นบแตกอนทคมจะมาอยทนเสยอก พธกรรมนมก�าหนดจดขนชวง

หลงเทศกาลสงกรานตในแตละป ในสมยกอนทยงไมมระบบกรรมการหมบาน

แบบปจจบน คมในวยสาวเคยท�าหนาทเหมอนเหรญญกคอยเรยไรเงนจาก

ชาวชมชนมาชวยกน และชวยในสวนของการท�าทนงรดน�ามนต เปนตน

คมเสรมวา “เปนเรองปกตทคนในชมชนจะมารวมมอรวมใจกนท�ากจกรรม

ดงกลาวอยางแขงขน”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

12

บรรยากาศสมยเกาๆ ของพนทชานเกาะรตนโกสนทรอยางชมชนปอม

มหากาฬ มชวตชวาอยางมาก “แถวนกมชมชนวดราชนดดา วดเทพธดา

บานบาตร วดแคนางเลง ทกชมชนวงกนไปวงกนมา” ปฏสมพนธระหวางชาว

ชมชนแตละแหงจงเปนเรองทพบเหนไดทวไป เวลาทชมชนปอมมหากาฬม

งานอะไร คนชมชนขางนอกกจะมากนบาง หรอเวลาชมชนอนๆ จดกจกรรม

ทางนกจะสงตวแทนเขาไปรวม แสดงใหเหนถงความสมพนธและความผกพน

ของผคนทอยกนมาดงเดม แตกตางกบวถตางคนตางอยดงเชนคนในเมองใหญ

ทวไป

ชวตของคมในชมชนปอมมหากาฬ เรยกไดวา มความสขสงบตาม

อตภาพ คมพบรกกบสามในป พ.ศ. 2520 กอนจะแตงงานและมาอยดวยกน

ทบานในชมชนแหงน และใหก�าเนดลกสาวหนงคน ในชวงแรกนน สามของ

คมท�างานบรษทวสดกอสรางแหงหนงในละแวกใกลเคยง กอนจะลาออกมา

ขายผลไม ปจจบนสามของคมเสยชวตแลวหลงจากใชชวตในสมณเพศกวา

12 ป สวนลกสาวแตงงานและมลก 3 คน ปจจบนหลานทงสามคนพกอยกบ

ญาตฝายพอ แตตวลกสาวยงคงอยดแลคมทนเสมอมา

นบตงแตชวงหลงทศวรรษ 2530 ทมการไลรอชมชน คมเลาถงการตอส

ของชาวบานในตอนนนวา “สมยแรกๆ เรากไปอยตรงหวปอมกน ตอส อาหาร

การกนกอดๆ อยากๆ พอไปท�าสวน เขากมารอ แลวกมมาเรอยๆ ตลอด

ไมเคยหยด” จนกระทงชวง พ.ศ. 2541 - 2542 สถานการณกเรมดขนมาบาง

ชาวบานมความหวงในการตอสมากขน สงทท�าใหคมมก�าลงใจมากในการตอส

เหลานคอ ความสมครสมานสามคคกนของชาวชมชนปอม ทไมวาจะมเรอง

อะไรเกดขนกจะมาชวยกนตลอด สวนตวคมเองเปนหนงในพลงเหลานน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

13

เมอมการเดนทางไปยนหนงสอ จะไปดวยกน “พอมามขาวไลรอ คนในชมชน

กวนวาย อยกนไมสข แตพอมเรองกนกมารวมกน” อาจกลาวไดวา ความเปน

พเปนนองจากการทรจกกนหมดนเอง เปนพลงทส�าคญทสดของชมชนปอม

มหากาฬ

ยงไปกวานน การทมคนจากภายนอกเขามาชวย ไมวาจะเปนนกศกษา

จากมหาวทยาลยตางๆ หรออาจารย นกวชาการ กเรยกไดวาเปนสงทสราง

ความสขใจใหกบคมมาก เพราะท�าใหไมรสกวาโดดเดยว และรสกวาชมชน

ยงสามารถตอส เรยกรองสทธการอย อาศยกบทางกรงเทพฯ ตอไปได

โดยสวนตวของคมเองนน ปจจบนกอายมากแลว จดไดวาเปนกลมคนทอาย

มากทสดในปอมเลยทเดยว การทจะตองมานงจนตนาการถงอนาคตวาจะไป

อยทไหน จะมชวตอยางไร จงเปนเรองทยากมาก “คดวาถาตองยายออกจาก

ปอมจรงๆ กยงไมร ไมเคยคด คดแลวปวดหว ยงมความดนอยยงไมกลาคด

แลวแตเวรแตกรรม” อนทจรงลกหลานของกเสนอวาสามารถมาพกกบพวก

เขาได แตดวยความรกความผกพนตอวถชวตดงเดมทมมากบชมชนแหงน

และไมอยากไปเปนภาระคนอน คมจงเลอกทจะอยตอสรวมกนชาวชมชน

ทเหลออยตอไป

ทกวนน แมสขภาพจะไมเอออ�านวยสกเทาไร คมยงคงเขารวมกจกรรม

ของทางชมชนอยเสมอมา โดยมหนาทหลกตามการแบงรบผดชอบของชมชน

คอการดแลตนไมดอกไมตางๆ เพอสรางสภาพแวดลอมทสวยงามตอสายตา

ผมาเยอน และยงไมคดจะยอมแพใหกบการตอสในครงน.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

14

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

15

เตยม

โดย สรณ วรยะประสทธ

“เกดทจงหวดมหาสารคาม มาอยกรงเทพฯ ตงนานแลว แตวาอยทอนกอนนะ

แลวกยายมาทน ไดประมาณ 42 ป แลว ...พอดมเพอนเปนคนรจกกน เขา

เคยอยทน เขากเลยชวนมา แตตอนนเขายายออกไปแลว เรากยงตองอย ...”

พรรณน มาตยสาล หรอเตยม คนเกาอกคนหนงของชมชนปอมมหากาฬ

เลาใหเราฟงถงทมาทไปกอนจะเขามาเปนสวนหนงของทน แมจะมอายเกอบ

60 ป แลว แตเรองราวตางๆ เกยวกบชวตของทเกยวของกบชมชนปอม

มหากาฬยงแจมชดและพรอมจะถายทอดออกมาใหผคนทสนใจฟงเสมอ

“ตอนนนไมร จกทนหรอก มเพอนเขาเชาบาน เมอกอนอย หลง

วดเทพธดาราม เพอนเขาบอกวามหองวางอยจะไปอยไหม” จากจดเรมตน

ณ บานไมหลงเลกๆ เลขท 95 ปจจบนเตยมกยงคงอาศยอยตลอดมาเปนเวลา

กวา 42 ปแลว โดยแรกเรม เปนการท�าสญญาเชา แตตอมาภายหลงเจาของ

บานตองการจะรอออกเนองจากไดคนพนทใหกบทางกรงเทพมหานครและ

ไดรบเงนชดเชยครบแลว เตยมจงประสบกบสถานการณทยากล�าบาก

ครอบครวของเตยมยายเขามาอยทชมชนแหงนตงแตตอนเตยม อาย

16 ป ชวงสาวๆ เตยมท�างานทโรงงานแถวสะพานปลายานบางรก แตพอพบ

กบสามและมครอบครวดวยกน จงออกจากงานและมาเปนแมบานเลยงลก

เมอมเวลามากขนจงมโอกาสเหนความเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนกบวถชวต

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

16

ของชาวชมชนปอมมหากาฬ เตยมเลาใหฟงวาสมยกอนทแหงนมความสะดวก

สบายมากเนองจากตงอยใจกลางเมอง จะไปไหนมาไหนกงาย ผคนในชมชน

เหมอนพนองกนหมด ทกคนรจกกน ตอมาชวงทเรมมเรองไลรอเกดขน

(ทศวรรษ 2530) “คนทนกออกไปท�างานขางนอก คนทวางกท�ากจกรรม

ขางใน มคนเขามาสอนนนน เรากท�ากนตลอดนะ” เตยมยกตวอยางอาจารย

และนกศกษามหาวทยาลยตางๆ ทเขามาสอนงานฝมอหลากหลายไมวาจะ

เปนการปกเสอ ท�าดอกไม ท�ายาดม โดยมกลมแมบานของชมชนจะเขามา

เรยนรและจบกลมท�ากน ตลอดจนคนทออกไปท�างานวนธรรมดา เมอมเวลา

วางวนเสาร – อาทตย กจะมาชวยกนท�าดวย เหลานแสดงใหเหนถงการม

กจกรรมรวมกนในชมชนซงชวยกระชบความสมพนธระหวางชาวบาน

นอกจากนกลมแมบานยงมหนาทท�าอาหารส�าหรบเลยงในโอกาสทมแขกมา

เยอน หรอในโอกาสงานพเศษตางๆ โดยสวนตวของเตยมเองนนกใหความ

รวมมอกบทกกจกรรมดวยความเตมใจ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

17

โดยเฉพาะในสวนของวถชวตทเกยวของกบ ความเชอและศาสนา

งานสกการะพอป(งามสมาพอปปอมมหากาฬ) เปนงานทส�าคญมากทสดของ

ชาวชมชนปอมมหากาฬ ประกอบไปดวยการเลยงพระ ไหวพอปบนปอม

มหากาฬ มขบวนแหกลองยาว มคนร�าน�าขบวน ตวทเปนแมบานกมกจะชวย

งานท�าอาหารหรอจดเตรยมสถานทตางๆ ในชวตประจ�าวน หากตองไปท�าบญ

ทวด เตยมกมกจะไปวดราชนดดารามหรอวดเทพธดาราม ซงเวลามกจกรรม

งานบญในชมชนแตเกาอไมพอ กสามารถไปขอยมจากทางวดไดเหมอนกน

“ทางวดเขาจะมใบบอกกจกรรม ชวงเขาพรรษา ถวายผาอาบน�าฝน ตกบาตร

เทโว” ดวยความสมพนธอนแนบแนนดงกลาว เวลามงานตางๆ คนในชมชน

กเลอกทจะนมนตพระจากสองวดนเปนหลกเชนกน

“เมอกอนนเราไมไดพฒนาอะไร เพราะวาเราอยกนแบบไมมเหตการณ

อะไรทตองมากนการไลรอ อยกนแบบชาวบานทวไป ธรรมดาท�ามาหากน”

เตยมยอมรบวา ดวยสถานการณทบบบงคบดงกลาว จงท�าใหชาวบานตอง

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

18

รวมมอสรางการเปลยนแปลงทมากขน แมปกตจะมกจกรรมรวมกนบอยครง

อยแลว แตพอมเหตการณไลรอเกดขน กจกรรมตางๆ ยอมตองมจดมงหมาย

ทแนชดและจบตองได ในทางกายภาพมการท�าความสะอาดพนท ปรบปรง

บานและทางเดน มการน�าตนไมมาประดบ “เราจะพฒนากนอยตลอด เรา

จะไมปลอยใหมนวาง” กระบวนการเหลานรวมไปถงการท�าใหบานโบราณ

ทงหลายไดรบการอนรกษใหคงสภาพดงเดมมากทสด เหลานลวนเกดขนได

กดวยสมพนธภาพระหวางชาวชมชนอนแนนแฟน ทงนสวนหนงกมาจาก

ปจจยทวาคนสวนใหญเปนคนเกา เปนคนทอยมานานแลวในพนทดวย

การยายเขาหรอยายออกไมใชเรองปกตของชมชนปอมมหากาฬเหมอนชมชน

อนๆ จงเกดเปนฉนทามตรบรองวาใครจะอยดวยกนกตองชวยกนตอส

ชวยกนพฒนา หรอเมอมกจกรรมขางนอก กตองไปชวย แตหากไมสบายใจ

ทจะอยกสามารถยายออกไปไดไมวาอะไร “พอมเหตการณอยาง กทม. จะมา

เขากกลว เขามาชวยเราไมได เขากยายออกไป ทออกไปกคนใหมทงนนแหละ

คนเกากไมมใครยาย”

เตยมเลาตอไปถงกลยทธการตอสของชาวชมชน โดยกลาวถงสมยทเคย

ท�าหนาทเปนเวรยามทตองตนตวตลอดเวลา แมวาจะเหนอยลา “แตวามนก

มรสชาตดเหมอนกน” นบตงแตการไลรอชวงป พ.ศ. 2535 เกดขนเปนตนมา

จะมบางระยะทชาวชมชนตองสลบกนเฝายามตลอด 24 ชวโมง ดวยกลววา

จะมการแอบเขามารอบานเรอน ตอมาชวงหลงป พ.ศ. 2546 เรมมการแบง

พนทในปอมออกเปนโซน โดยตวเตยมเองเปนหวหนาโซนสาม กจะมหนาท

หลกในการประสานงานกบชาวบานสมาชกในโซนเดยวกน เวลามกจกรรม

หรอขาวสารตางๆ ทจ�าเปนตองรบร กจะใชวธเดนไปบอกๆ แตละบานเลย

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

19

ตลอดจนหนาทตองดแลรกษาความสะอาดและภมทศนของโซนใหสะอาด

สวยงามอยเสมอ เหลานกจะมการจดแบงความรบผดชอบกนออกไป

นอกจากนทางชมชนยงมการหาพนธมตรเครอขายทจะมาชวยเปน

พเลยง คอยแนะน�า “เรากมคนทเขาคอยชวยเราอย ไมใชวาตอสกนเฉพาะ

คนในน” สงนกลายเปนสงทสรางก�าลงใจใหกบตวเตยมไดมากทสด เนองจาก

สรางความรสกทวาพวกเขายงไมโดดเดยว ยงมคนเขามาใหก�าลงใจ สนใจ

พวกเขา หากไมมใครเขามาเลย วามนกนาจะเงยบเหงามากเลยทเดยว

อยางไรกตาม เตยมกอดไมไดทจะรสกทอใจในบางเวลา “แตทนเรามา

คดอกทวา คนอนเขาส เรากตองสตามเขา เราสมาตลอด เราจะถอยไดอยางไร

เพอนเราทกคนกยงส” สงทเตยมอยากไดมากทสด คอ ค�าตอบทวาอยไดจรงๆ

จากทาง กทม. ซงหากผลลพธออกมาอยางทคดจรงๆ ทกคนกจะมาชวย

ปรบปรงพนทใหดขน โดยพรอมจะปรบเปลยนวถชวตใหเขากบแนวทางการ

พฒนาทไดรบการยอมรบจากทางชมชนและ กทม. เปนหลก เพราะดวย

วยขนาดนแลว ประกอบกบฐานะทางบานทไมคอยดเทาไร การจะใหยายออก

ไปแลวเรมตนชวตใหมนนแทบจะเปนไปไมไดเลย

“เคยนงคยกน (หวเราะ) ถาเรายายออกไปเราคงคดถงตรงนนะ แลวมน

กคงไมมทแบบนตรงไหนอกแลวในกรงเทพ” เตยมบอกเราในตอนทายเมอ

ถามถงจนตนาการหากตองยายออกไปจากพนทนในทสด “เคยคดวาถาไป

ไหนแลว ใหโทรหากนนะ แลวเรามานดเจอกนทนนะ ถาตามทเขาพด กทม.

ท�าสวนสาธารณะ เรากตองเขามานงคยกนไดนะ มานงคยความหลงกน นด

กนมา ลอยกระทงเรามานะ”.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

20

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

21

โดย สรณ วรยะประสทธ

ในชวงเวลากลางวน พนทหลงก�าแพงเมองพระนครฝงตรงขามประต

วดราชนดดาราม ยงมรานขายของเลกๆ ตงแผงขายงายๆ บรเวณหนาบาน

หลงนอย สนคาทสามารถเลอกซอไดกมกจะเปนของทวไป ตงแตขนมถง

น�าอดลม เครองดม ไปจนกระทงผงซกฟอก ยาสฟน สวนลกคาทเขามากจะ

เปนชาวบานทงในชมชนและบรเวณใกลเคยง โดยมแมคาทชอวา “เฮง”

คอยบรการอยางเปนกนเอง

ดวยวย 75 ป สมพร อาปะนน เปนหนงในกลมผสงอายจ�านวนไมกคน

ของชมชนปอมมหากาฬแหงน เฮงเปนคนจนโดยก�าเนด คณพอของเปน

คนจนแซอาวอพยพมาประเทศไทย ในขณะทคณแมกเปนชาวจนเชนกนแต

เกดทกรงเทพฯ ดวยความทเปนครอบครวคนจนทงหมด เฮงจงใชภาษาจน

ในการสอสารมาตลอดจนกระทงอายประมาณ 20 ป จงสามารถพดไทยได

อยางชดเจน

ในตอนแรกครอบครวของตงบานเรอนอยในชมชนชาวจนแถวหาแยก

พลบพลาไชย บรเวณพนททเรยกกนวาตรอกถวงอก “ตอนนนอากง เขาขาย

กวยเตยวหลอด แตอามาเขากท�างานในบาน” สวนตวเฮงนนเรมชวตการ

ท�างานโดยเปนสาวโรงงานถานไฟฉาย ยานสวนมะล ตงแตอาย 12 ป

ครอบครวของเฮงใชชวตอยตรอกถวงอกจนกระทงเกดไฟไหมครงใหญ

เฮง

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

22

ประมาณ พ.ศ. 2503 ไฟไหมครงนนไดท�าลายบานเรอนในชมชนไปเปน

จ�านวนมาก ชาวบานตางยายออกจากพนทกนหมดไปหาทอยใหม เชน

เดยวกนกบครอบครวของเฮงกไดยายไปอยกบญาตแถบบางซอ

การยายบานครงนนนอกจากจะท�าใหการเดนทางไปท�างานโรงงานถาน

ไฟฉายยากขน เฮงในวย 19 ป จงเลอกทจะลาออกแลวมาชวยงานโรงงาน

ผลตธปของอาก ญาตทครอบครวของยายมาอาศยดวยนนเอง “กท�ากน

ในบาน ท�ากนเปนครอบครว ขายสงเขานะ แบบวามท�ากนพนองสามสคน

มอากดวย เปนโรงงานเลกๆ”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

23

จนกระทงอาย 37 ป เฮงไดแตงงานกบสามซงมบานอยในชมชนปอม

มหากาฬ สามของเปนคนจนทเกดในประเทศไทยเชนเดยวกน เฮงจงสามารถ

เขากบครอบครวของสามไดอยางงายดาย เฮงยายเขามาอยกบครอบครวสาม

ทปอมมหากาฬ บานหลงแรกทเฮงเขามาพกอาศยกคอบานหลงทอยมา

จนปจจบนนเอง ซงเปนบานทอามาของสามเชาอย เมออามายายไปอยขาง

นอกจงยกบานหลงนใหเฮงและสามอย โดยเปนการเชาในชวงแรก กอนทจะ

มเหตการณไฟไหมเกดขนในบรเวณขางเคยง และปญหาขอกฎหมาย

บางประการ ทางเจาของทจงไมไดคดคาเชาอกตอไป

ส�าหรบชวตในชมชนปอมฯ เฮงเลาวาแตกอนมคนอยกนเยอะมาก

บรรยากาศคกคกกนตลอด เพอนบานทกคนจะรจกกนหมด และมไมตร

ตอกนเหมอนพเหมอนนอง แตพอมาปจจบนกมยายออกกนไปเยอะ และ

ไมคอยมใครยายเขาใหม ตวสามทอยทนมาตงแตเดกเคยเลาใหฟงวาชวต

ในชมชนสมยนนเปนอะไรทสนกมาก ขนาดคลองดานหลงนวายน�าไดเลย

ทเดยว อยางไรกตาม สงทเฮงคดวาดมากทสดอยางหนงของทน คอ ตลอด

ชวตของแถวนไมเคยมน�าทวมเลย “มนไมทวมหรอก อยใกล กทม. เขาไมม

ทางใหน�าทวม เขาทวมไมได”

ในสวนของงานบญ นอกจากงานประจ�าปสกการะพอปทชาวชมชน

ทกคนตองเขารวมกนอย แลว เฮงกมกจะไปท�าบญทวดราชนดดาราม

เนองจากรจกกบพระทจ�าพรรษาอยทวดเปนการสวนตว เพราะลกพลกนอง

ของเคยบวชทวดนมากอน เวลาตองการจะท�าสงฆทานจงมกจะไปทกฏของ

พระรปนเสมอ นอกจากน ตามธรรมเนยมของคนจนกจะตองมการไหวเจา

การกนเจ เฮงมกจะไหวเจาทบานหรอตามศาลเจาใกลเคยงอยางศาล

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

24

เจาพอเสอ ตอนมเทศกาลกนเจ กจะไปรวมพธทโรงเจยานพทธมณฑลสาย

สอง เพราะเจาของเปนเพอนรนเดยวกนอกดวย

ชวตแตงงานของเฮงกด�าเนนไปอยางเรยบงายเชนกน สามของเฮงเปน

ผหารายไดหลกของครอบครว “เขาท�าปมน�ามนกอน พอแตงงานเขาบอกวา

เปนลกจางไมไหวแลว เลยออกมาขายพวกกญแจ ขายสง ไปตางจงหวด

ไปหลายท” สวนตวเฮงนนกท�าอาชพเยบผา โดยมสถานทท�างานอยแถว

พาหรด ตอมาพอมลกจงไดเลกท�าและใชเวลาอยบานมากขน “พอมลกงาน

กอยบานส อยบานเรากตองหาของขาย”

ในชวงแรกนน กจการเลกๆ หนาบานของ เปนการขายอาหาร จ�าพวก

ลกชนทอด ไกทอด โดยจะใชเวลารงเชาออกไปหาซอวตถดบจากตลาดใกลๆ

บอกวาสมยนนเขาจะเรยกกนวา “ตลาดสแยก” แตสมยนพดแบบนไปคนรน

ใหมกไมคอยจะมใครรจก ตองบอกวา “ตลาดสะพานขาว” หรอตลาด

มหานาคนนเอง อยางไรกตาม จากอบตเหตทเกดขนตอนเฮงอาย 63 ป ท�าให

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

25

กระดกชวงตนขาราว สงผลใหเฮงไมสามารถเดนไดคลองมากนก จ�าเปนตอง

ใชไมค�าตลอดเวลา การจะไปซอวตถดบและน�ามาประกอบอาหารขายจงเปน

เรองทตองหยดไปโดยปรยาย

ปจจบนเฮงอาศยอยทบานหลงนกบลกชายคนเลก ลกสาว และหลานชาย

เฮงกบสามมลกดวยกน 3 คน ชายสองคนและหญงหนงคน โดยแตละคนม

อาชพการงานแตกตางกน ตวเฮงนนยงคงสานตอกจการแผงขายของเลกๆ

หนาบานตอไป แตปรบเปลยนจากขายอาหารมาเปนขายขนมและของช�า

ทวไป โดยลกชายจะเปนผจดหาเขามาใหน�าออกมาขายเรอยๆ แมวาจะไมใช

ธรกจทท�าก�าไรมากนก แตกพอจะท�าใหเฮงไมตองอยบานเฉยๆ ตลอดเวลา

รานของนนจะมลกคาแวะเวยนเขามาหาของทตองการเปนระยะในแตละวน

ทงคนในชมชนเองและคนเดนผานหรอชมชนดานนอก เรยกไดวากยงขายได

เรอยๆ

อยางไรกตาม เฮงเลาใหเราฟงถงสถานการณปจจบนวา “พกนกไมคอยด

บางคนกเขามาซอเรา บางครงกไมคอยมคน คนกเหลอนอยละ มนเงยบ

ขนเยอะ” เนองจากเหตการณไลรอทเกดขนเปนระยะๆ โดยมระดบความ

รนแรงทแตกตางกนออกไปในแตละสมยของผวาราชการกรงเทพมหานคร

ชวงทหนกมากทสดส�าหรบ คอชวงทนายสมคร สนทรเวช เปนผวาฯ ซงด�าเนน

นโยบายทคอนขางรนแรง บอกวาชวงนนชาวชมชนตองชวยกนเฝาเวรยาม

ตลอดทงคนตดตอกนหลายวน ดวยความกลววาจะเกดเหตการณรายแรงจาก

คนนอก ตอมาในสมยอภรกษ ชวงนเปนชวงทและชมชนมความหวงมากทสด

เพราะเรมมการปรบเปลยนนโยบายวาชาวบานสามารถอยในพนทได มการ

เขามาพดคยหารอวาจะท�าอะไรกนบาง จะปรบปรงตรงไหน เปนตน อยางไร

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

26

กตาม พอเวลาผานไป ผวา กทม. คนใหมเขามากไมมอะไรตางไปจากเดม การ

ไลรอยงคงเกดขนอกหลายครง โดยเฉพาะในปน พ.ศ. 2559 ทเฮงบอกวารสก

สนหวงมากทสด “เขาจะรออยางเดยว เหมอนเวลานเขากจะรออยางเดยว”

“เพราะเราอยทนมานานละ รกทนนะ คนกถามวาท�าไมเราไมออกไป

เรากบอกวาใหเขามาอย แลวเขากจะร วาอยทนเขาจะไมวนวาย” เฮงบอก

ถงเหตผลทยงรวมตอสเรยกรองสทธในการอยอาศยในพนทกบชาวชมชน

คนอนๆ ทยงเหลออย ซงนอกจากเหตผลสวนตวแลว ความเปนพเปนนอง

อนน�ามาซงความสามคคของชาวบานกคงเปนอกหนงปจจยทชวยสงเสรม

ความรวมมอระหวางกนดงกลาวดวย ซงในสวนตวของเฮงเองนน กยงไมเคย

คดทอ “ถาเหลออยหลงเดยว กจะสถงทสด” ไมเคยจนตนาการถงวาหาก

ตองออกไปอยขางนอกแลวชวตจะเปนแบบไหนเลยแมแตนอย

แมวาปจจบน บานเลขท 169 หลงนจะไมไดมสงอ�านวยความสะดวก

มากมาย หรอมพนทกวางขวางเทาไรนก แตดวยความรกความผกพนกบพนท

ตลอดจนเพอนบานรอบขาง จงท�าใหเฮงยงสามารถใชชวตไดอยางมความสข

แมวาจะตองคอยพะวงกบปญหาการไลรอทยงคงไมสนสด แตตวเองกพรอม

จะตอสไปกบชาวชมชนจนถงทสด.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

27

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

28

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

29

อวน

โดย นภสร เวชพราหมณ

พอของอวน รชน นลใบ เดนทางจากเมองจนมาตงถนฐานอยทจงหวด

สพรรณบรและพบกบคณแมซงเปนคนไทยทองถนสพรรณแตเดม จากนน

ยายมาอาศยอยทจงหวดเพชรบรณ และเปนชวงเวลาทอวนและพนองอก

11 คน เกดและเตบโต เมออายไดประมาณ 10 ป อวนและครอบครวยายมา

อยทกรงเทพฯ บรเวณชมชนพรานนก ประกอบอาชพขายพระบรเวณทา

พระจนทรและวดมหาธาต ท�าใหชวตอวนและครอบครวผกพนกบวงการเชา

พระ และตอมาเธอไดตดตามเพอนบานมาขายของในวดราชนดดา

จากจดนเองท�าใหเธอไดพบกบสามซงอาศยอยในชมชนปอมมหากาฬ

มาแตเดมและยายเขามาอยดวยกนหลงแตงงาน สามของอวนนบถอศาสนา

อสลาม มอาชพชางท�ากรงนกเขาชวา

“พแตงงานอยกบเขามาสามสบปกเหนสงกรงมาตลอด รนตาเขาทท�า

เมอกอนเขากอยทปอมเลย เขาอยทายคลอง ตรงขางหลง ตอนหลงเขากโยก

ยายไปกมาอยตรงนเวลาไปแขงกจะมคนเขาเอามาใหเราท�า ทาสใหม กรงน

มนจะแบบ หก 2-3 ซ เขาจะเอามาใหเราลาง ทาใหม ลอกสเกาออก ตดผาใหม

บางทมนกนานหนอย ควมนกยาว เขากเอานกไปใสกรงอนกอน แลวเอามา

ใหเราท�า กรงใบนงแพง อยไดหลายสบป ...ทอนเขาท�าไมจะออน มนจะ

ไมไดสอยางน แตทนเขาจะใชไมแกท�าจากทางใต ทนในกรงเทพฯ กมเขาท�า

ไมออนมนไมสวย นมนม ไผมนมหลายประเภท ไผสสก ทกวนนกท�ามา

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

30

จากโนน แลวมาท�าผา แตพอมาถงเขากจะมาท�ากอน เอากระดาษทรายมา

ลบใหมนไมคม มาตกแตงกอน กรงทนมนขายไดเพราะวา เราใชวธดงเดมไง

คอเราใชทา เหนไหม ทเขาทาเนยมนเปน ยอยๆ ยวยๆ ใชชแลค สมยใหมเขา

พน พนแลวมนกจะไมเขาไปเนอไม มนกจะไมทน ทนมนขายดเพราะวาเขา

ท�าแบบดงเดม คอยงใชมอทาอย”

เหลานแสดงใหเหนถงความช�านาญในงานชางท�ากรงนกของสามทถง

แมจะสงกรงนกส�าเรจรปมาจากทอน แตกยงคงอนรกษวธทาสดงเดม คอ

ทาดวยมอแทนการพนแบบสมยใหม

อวนยงไดเรยนวชาเยบผาประดบกรงนกผานการสงเกตแมของสาม โดย

ในชวงแรกยงไมมทกษะในดานงานเยบปกถกรอยเทาไรนก และแมสามยง

ไมไดถายทอดวชานให แตดวยความพยายามฝกฝน เมอแมสามลมปวยเธอ

จงน�าผาทลกคาสงไปใหตดทโรงพยาบาลและน�ามาเยบดวยตนเอง

หากถามถงบรรยากาศของปอมมหากาฬสมยทเธอมาอยใหมๆ นน อวน

เลาวา “พแตงงานอยกบแฟนก 30 ปได พมาอยตงแตอาย 12-13 ป อย

วดราชนดดา แตวาสมยกอนตรงนมนไมไดโลงๆ แบบน มนเปนรานขายนก

อยขางใน ขางหนานจะเปนรานขายพวกโอเลยง กาแฟ ขายขาวไมคอยนาด”

เธอยงไดกลาวยอนไปกอนหนาทจะมาอยอกวา “สมยกอนปอมไมไดเปน

แบบน แตชมชนกพฒนามาตลอด” โดยบานหลงปจจบนทเธออยนน ผาน

การตอเตมมาหลายครงเพราะตองขยายจ�านวนหองไปตามสมาชกครอบครว

ชวงทคนในปอมเรมถกสงใหยายไปอยทอน เธอเลาวา “กทม.จะท�าสวน

เฉลมพระเกยรตฯ แตนองกเหนไมใชหรอ รอไปกไมมคนท�า หมดเงนไปกลาน

รอไปมนกใชประโยชนไมได แลวพไปถามคนเดนแจกใบปลว ถาเขามาเปน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

31

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

32

สวนอยางนจะกลาเขามาไหม ทกคนพดเหมอนกนหมดเลยวา ใครจะเขามา

ก�าแพงมนบงอยางน นากลว เรากท�าแบบสอบถาม เขาอยากท�าอะไร เขาก

บอกท�าทกวถทาง ขอใหไดอย ขอใหมคนอยรวม แตกไมเหนจะไดสกท”

ชวงแรกจะมเอกสารมาแปะทบาน มการเรยกเจรจาและใหทกบานรบเงนจาก

ทางกรงเทพมหานคร “แมแฟนพกรบ รบมา 25% เขาไมอยากไป ตอนนน

หวหนาชมชนคนเกา (เสยชวตไปนานแลว) เขาพดวา ‘ถาเองไมเอาเงนเดยว

เขามาไถ เองกไมไดอะไรนะ ไดเงนซะเองกยงมเงนไปดาวนท ไปจองตรงนๆ นะ

เรากเลยไปเอา”

อยางไรกตาม หลงจากรบเงนจากทางกทม.ยงไมมการรอถอนใดๆ เพราะ

ชาวบานเจรจาขออยตอ และผานยคสมยนกการเมองหลายคน มาจนถง

ปจจบน “กเหมอนเราเจรจาขออยตอ เขากไมเหนท�าอะไรเลย แลวกมาถง

สมยผวาฯ อภรกษ เขากมาเซน MOU วาจะใหอยตอ กยงมเหนดวยกบเรา

พอหมดอภรกษไป กเอาอก เปลยนสมยทกเปลยนท สลบไปสลบมา 4 ป ก

เอาท” ดวยเหตน ตอมาชาวบานจงรวมกลมสรางสรรคกจกรรมตางๆ เพอ

ใหคนนอกไดรบรถงเหตผลทชมชนควรอยคปอมมหากาฬ สวนตวอวนเอง

กไดเปนสวนหนงในโครงการ Co-Create จดสรางพพธภณฑมชวตเพอให

ทกคนสามารถเขามาภายในชมชนเพอศกษาขอมลจากชาวบานทอาศยอย

จรงได

นอกจากน ทางชมชนยงไมขาดความชวยเหลอจากหนวยงานภายนอก

ทยนมอเขามา โดยเฉพาะชาวตางชาต “อาจารยไมเคล มหาวทยาลยฮาเวรด

เขากเขามาสมยแรกๆ เลยนะ เขามาตงแตยงไมมอะไรเลย ทกวนนเขากยง

ตดตอกน ฝรงเขากมาชวย เขายงสงเรองถง กทม. มคนชวยเยอะนะ คอเขา

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

33

เขามาดแลวมนไมนาจะท�าสวนได เพราะดแลวมนไมใช ถาใหคนอยมนนาจะ

ดกวา คนขางนอกเขามาด เขามาศกษาเขาจะเหนดวยกบเรามากกวาททาง

กทม. แตถาคนขางนอกเขาจะไมรไง วาขางในนมนมอะไรบาง ตองเขามาร

ถงจะเหนความจรงวามนเปนอยางนบางทคนฟงแตขาวทางโนน ไมไดมานจะ

ไมร”

อยางไรกตามทางกทม.ยงคงเดนหนานโยบายรอปอมตอไป และถาหาก

วนนนมาถง วนทบานของอวนถกรอ อวนและครอบครวกไมคดจะยายหนไปไหน

“มนรสกวาแบบ เฮย จะอยไดหรอเปลาวะ กคดวาแบบ แตยงไงกตองอย

ลกกอยากจะอยทน คงไปทไหนไมไดแลว”.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

34

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

35

โดย นภสร เวชพราหมณ

เดมจนอาศยอยกบพอและแมเลยงในชมชนมสลมขางทางรถไฟแยก

ยมราช เมอพอจากไปจงยายกลบมาอยในชมชนปอมมหากาฬซงเปนบาน

ทางแม จนยายมาตอนอาย 8 ขวบ ขณะเรยนโรงเรยนวดพระยายง กอนจะ

ยายทะเบยนบานตามมาทหลงโดยมญาตอยในชมชนคอบานขายดอกไมไฟ

หนาชมชนซงเปนมสลมดวยกน จนพดถงบรรยากาศในปอมตอนเดกๆ วา

“มนบานๆ กวา ไมเปนแบบนมนบานๆ เราเดนเขาออกไดทกบาน คนเฒา

คนแกกอยเยอะกวาน นเขากรอกนไปหลายบาน ยายไปหลายบาน ตอนนน

บานนตดๆกนหมด สมยกอนโรงหนงเฉลมไทยยงไมรอเลยนะ ยงวงเลน

โรงหนงเฉลมไทยอยเลย ทางนกไมไดเปนแบบนดวย ทางดานทเปนสวน

หยอมกเปนตลาดนก ทางเขา”

ปจจบนจนอาศยอยทบานพรอมสามและลกหลาน เธอขายอาหารตาม

สงและเปดรานขายของช�าไปพรอมกน บานของจนจงเปนแหลงเสบยงของ

ชาวบานและเมอชมชนมงานส�าคญ รวมถงงานสกการะพอป สงศกดสทธ

ประจ�าชมชนปอมมหากาฬ

ในป พ.ศ.2535 นบตงแตเกดเหตการณไลรอ เธอจงเรมเขามาเปนสวนหนง

ของการตอสเพอการอยรอดของทกคนเรอยมา “คนในชมชนเยอะกวาน

กยงรวมมอรวมใจกน ตอนชวงนนกไปหลายบานแลวนะ หลงจากนนกไปอก

จน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

36

หลายบานอก และมาถงคราวนกทยอยๆ ออก ตอนนนคนแกคนมอายทวา

ไมใชเปนทของตวเอง กทม.มาเสนอเงนให คนเฒาคนแกเหนเงนกดใจตาโตแลว”

จนเปนหนงในแกนน�าชมชน ทไมเคยคดทอตอการตอสเพอการอยรอด

“ทอไมได เหนอยยงไมไดเลย เราตองนกถงลกหลาน ทเราอยถาเราไมสแลว

ลกหลานเราจะอยไดอยางไร ถาเราสแลวลกบานถอยกไมรจะสไปท�าไม

เราเปนผน�า มนสเรากตองสตอไป ถามวาทอไหม ไมเคยคดทอ อยากใหจบร

แลวรรอด”

จนและคนในชมชนจงเรมท�าโครงการตางๆ เพอกระตนจตส�านกให

คนในปอมตระหนกถงความส�าคญของการอยรวมกน และใหผคนภายนอก

ไดรบรถงคณคาในตวชมชน รวมถงใชวธเจรจากบทาง กทม.ทจะมารอดวย

เชนกน “อกหนอยกรงเทพฯ ไมมแลวชมชน ถาโดนอยางนไมม ขนเปนตกสง

อนไหนทเปนโบร�าโบราณกจะไมมใหพวกนกศกษา สงแวดลอมเปนสง

เรยนรได กทม.ไมเคยมความคดนะวาจะมาอนรกษบานเรอนไทย จะมาท�า

สงเรยนรใหนกศกษา กทม.ท�าไมไดอยางทพวกเราท�าหรอกเชอได เขาไมได

อยในพนท กอนหนาน กทม.จะท�าแคสวนหยอม แตพอเหนแนวคดของชมชน

เขากเลยเอามาเปนแนวคดบาง แตใหเขามาพดมาคดอยางเรา เขาอธบาย

ไมไดอยางเราหรอก บานหลงนเปนอยางไร พนเพคนดงเดมมอาชพอะไร

เขาเลาไมได แตอนนเขามตวตนทเลาไดตามบาน”

บานของจนสรางดวยไม มอายเกาแก จงเตรยมจดสรางเปนพพธภณฑ

มชวต คอมคนอาศยอยในบานและสามารถใหคนภายนอกเขามาดได “ใชค�าวา

พพธภณฑ มนกตองมคนทอยในพนท เลาอธบายได แลวจะเปนพพธภณฑม

ชวต มแตบานมานงด เงนหยอดต แลวกออก เขยนประวตใหเขาอาน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

37

อยางนนเหรอ ขนาดวดโพธ วดพระแกว เขากยงมมคคเทศก มอะไรเดน

อธบายเดนบอกใชไหม ตรงนฝรงกเขาเยอะนะ และขาวขอมลขาวไปถงตาง

ประเทศ คนกเขามาดมาถายรปความสมพนธทอยในนกน”

และถงแมวา จนจะมญาตอยตางจงหวด แตเธอกยงไมอยากยายไปจาก

ทน เพราะเธอมความรก ความผกพนอยกบชมชนแหงนมาตงแตเกด.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

38

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

39

โดย นภสร เวชพราหมณ

เลก พระพล เหมรตน เกดในชมชนหลงโรงแรมรตนโกสนทรเมอป พ.ศ.

2503 ยายเขามาอยในชมชนปอมมหากาฬเพราะถกไลทเมอประมาณเกอบ

40 ปกอน บานทอยทกวนนเปนทของพอตาแมยาย ซงไดมการเชาตอกนมา

เลกพดถงสภาพความเปนอยในปอมชวงวยเดกไววา “ทน เมอกอนมบานอย

เตมไปหมดเลย ตอนพเรยนวดสทศนกมเพอนเรยนอยทน ตอนเดกกมาเทยว

กบเพอนประจ�า มากนมานอนในนตงแตเดก จนมาไดแฟนอยทน”

หลงจากเรยนจบชนประถมและมธยม เลกเรยนตอระดบประกาศนยบตร

ชนสง ดานพาณชยทเทคนคกรงเทพฯ และท�างานแผนกน�าเขา – สงออก

สนคา ในบรษทผลตอตสาหกรรมเสนดาย และยายออกไปผอนบานใหม จน

เกดวกฤตเศรษฐกจในชวงป 2540 บรษทลมละลาย บานทผอนไวถกยด ท�าให

เลกตองกลบมาประกอบอาชพขายโอเลยง กาแฟเยนในบรเวณชมชนตามเดม

เมอกลบมาอยในชมชนอกครงเลกเรมท�างานรวมกบเครอขายชาวบานในเขต

อนๆ เลกจงเลกอาชพคาขาย ผนตวมาท�างานใหกบชมชนตงแตนนเปนตนมา

“เรามความรอยแลว จะไปท�างานทไหนอะไรกได เราเอาบานและงาน

ชมชนทอยอาศยเรากอนดกวา” เลกเลาใหฟงวา ตงแตไดออกมาท�าธรกจ

คาขายน�าในชมชน ท�าใหเรมมความใกลชดและมองถงปญหาของชมชนมากขน

ประกอบกบในชวงนนเปนชวงทสถานการณการไลรอนนเรมตงเครยดมากขน

เลก

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

40

ชมชนเรมน�าหนวยงานของเอกชนหรอหนวยงานทเกดขนจากความรวมมอ

ของเครอขายชาวบานผโดนไลทตางๆ เขามา ท�าใหเลกเรมทจะท�างานชมชน

อยางเตมเวลา จนตองเลกกจการสวนตวไป โดยมงบประมาณจากการ

ออมทรพยสวนกลางของเครอขายทเปนตวเลยงชพของเลกเอง

“เรามาอยทน เรากรกทนเหมอนกน และพอมาด หนงเราดแลวเรา

ไปไหนไมได และสองทนเหมอนครอบครวใหญ ครอบครวหนงกชวยกนดแล”

เลกเลาใหฟงถงความรสกกอนทจะเขามาท�างานชมชนอยางจรงจง “พอ กทม.

ใหเงอนไขวาตองออกจากพนท พอแมกไปจองลอค โดยเขาจะมกระดาษแผน

ใหญเปนแปลนเปนลอค กไปจมๆ กน”

เลกเลาถงสถานททกรงเทพมหานคร จดเตรยมไวใหส�าหรบพนองชมชน

ปอมฯ รวมถงชมชนอนๆ ทถกกรงเทพมหานครมองวาเปนพนทแออดและม

ความตองการทจะไลรอแหลงทอยอาศยเหลานน และยายผคนทงหมดไปอย

ในพนททเรยกวา “โครงการฉลองกรง 2” อยแถวเขตมนบร เลกอธบายวา

ตงแตการเรมมประกาศเวนคน ในป พ.ศ. 2535 ตอนนนเลกเปนมนษยเงน

เดอนอยและไมไดสนใจเรองของการตอส และพอตาแมยายของเลกไดรบเงน

และจองทไป ซงการรบเงนกขนอยกบขนาดของบาน และในการจองทนน

จ�าเปนตองมการวางเงนดาวนและผอนกบธนาคารการเคหะฯ

หลงจากผอนสงไปได 1 – 2 ป ประมาณป พ.ศ. 2539 ชาวบานรวมตว

กนไปดสถานทตงโครงการ แตกลบพบเพยงพนทวางเปลา แมกระทงระบบ

ประปา – ไฟฟา กยงไมไดถกจดการใหเรยบรอย ตลอดจนถนนทางเขาไปยง

ตวโครงการกมสภาพย�าแย หางไกลจากถนนสายหลกเกอบ 8 กโลเมตร ใน

ขณะทระบบขนสงสาธารณะกมนอยมาก และสาเหตส�าคญอกประการหนง

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

41

ผลงานดนเผาทท�ารวมกบเดกในชมชน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

42

คอ ระบบโครงสรางพนฐานในการด�ารงชวตเตมไปดวยความยากล�าบากใน

การเขาถง จะสงผลกระทบของความเปนชมชนทมอยเดม ไมวาจะเปนเรอง

ของผคนทหลากหลายมากขน ความแออดทไมตางจากเดมเพยงแตยายทและ

มจ�านวนประชากรเยอะขน ท�าใหชาวบานไมสามารถรบเงอนไขและการ

จดการของรฐ จงน�าไปสการหาทางแกปญหาในแบบอนๆ ตอมา

เลกเลาใหฟงวา การท�างานในชมชนของเลกนอกจากจะเปนแรงผลก

ดนในการน�าชาวบานจดการพฒนาภายในชมชนแลว การทเลกเดนทางออก

ไปท�างานอาสากบกลมเครอขายตางๆ นนกเปนการท�างานใหชมชนไปดวย

อกทาง เพราะเมอถงเวลาทสถานการณของชมชนปอมฯ เขาสชวงตงเครยด

กไดทงแรงก�าลงกายและการชวยเหลอขาวของตางๆ จากกลมพนองเครอขาย

ทมาชวยเหลอท�าใหปอมตอสไดมาจนถงปจจบน รวมไปถงการทออกไปชวย

เหลอพนองชมชนอนๆ กเปรยบเสมอนการดงานของเลกเพอน�ามาปรบใชกบ

ชมชนของตวเอง

“สงทเรามองเหนวามนมทางสตอ คอ มนกกฎหมายเปนอาจารย จาก

มธ. รวมถงกลมนกวชาการตางๆ หรอพวกกลม อยางกลม hostel หรอ กลม

once again ซงกคยกนวาปอมนมนนาจะอยคกบเมองไดนะ มนไมไดไปเบยด

บงททางหนวยงานของรฐ เพยงแตเขาอยเปนสวนของเขา มสวนบางมชาว

บานอยบาง ซงการทหนวยงานตางๆ กลมตางๆ รวมถงพนองจากหลายทเขา

มาชวยเรา ท�าใหเราเหนวา มนกนาจะมทางนะ คนอนยงมาชวยเราขนาดน

เราไมไดอยอยางโดดเดยว”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

43

เลกเลาถงสงทท�าใหมก�าลงใจสมาถงทกวนน กอนทจะพดถงชวงทอทสด

วากเปนชวงทโดนเขามารอสวนในบรเวณสวนหนาของปอมไป “สมา 24 ป

เราไมไดสกนมาอยางโดดเดยวนะ พนองเราเยอะ เรามเพอน”

การทมเครอขายชมชนอยางเครอขายคลอง หรอชมชนทถกรอไลอนๆ นน

สามารถเปนพลงและแรงสนบสนนซงกนและกนเองทงในดานนโยบายและ

การรวมพลงมวลชน พนองปอมฯ ชวยพนองคลอง พนองคลองชวยพนอง

รมทางรถไฟ จนเกดเปนพลงมวลชนทสามารถปลกกระแสของสงคมใหหน

มาใหความสนใจในความเพกเฉยตอผคนของรฐ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

44

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

45

โดย วศรต ประทมมา

นบเปนเวลารวม 30 ปท อทร ปญญาศร ไดกาวเขามาพกอาศย และใชชวตอยทชมชนปอมมหากาฬ “เรมแรกกมาเชา มาอยหองหนงในบานหลงนแหละ แตอยขางลาง ทนแตกอนแบงใหเชาบรเวณชนลาง มทงหมดประมาณ 4-5 หอง ขางบนเจาของอย” ในชวงป พ.ศ.2527 – 2528 ชมชนมผคนอาศยอยอยางหนาแนนและแออด “คนเยอะ อยางชนลางกเปน 20-30 คน วนวายมาก เรามงมนหาเงนอยางเดยว คนทอยกคยกน สวนมากกคนตางจงหวด กนทงนน เชาอยกเลยคยกนเขาใจรเรอง สงแวดลอมเรากไมสนใจ หนวกหอะไรเรากทน” ปจจบนในวย 58 ป อทรอาศยอยรวมกบภรรยาและลกชายคนเลก สวนลกสาวคนโตอยตางจงหวด เรยนจบและมครอบครวแลว “ตอนแรกกอยในหองเลก ไมกลาเอามาเลยง เลยสงไปตางจงหวดใหแมยายเลยง พอโตขนมาเขากไปสอบไดทมหาวทยาลยเชยงใหม ลกชายคนเลกเพงเรยน ป.6 จบทน” พนเพเดมของอทรอยทจงหวดนครราชสมา สวนภรรยาเปนชาวจงหวดหนองคาย “เจาของเขาไมคอยอยบาน ผมกชวยดแลบาน เขาเลยใหขนมาอยขางบน ...กมหลานทมาอาศยเรยนหนงสอ กมาเปนรนๆ นองกมาพกบางอะไรบาง มงานเขากไป ทนกกลายเปนจดรวมของญาตพนองทมากรงเทพฯ” อทรเชาหองจากเจาของชอองน เปนการเชาแบบปากเปลา ไมมหนงสอสญญา “พองนเขามาเชาอกทหนง มาสอบถามทหลง จรงๆเปนของคณเฉลา ...บานหลงนวนวายเหมอนกนนะ มนมการฟองกนระหวางเจาของบานกบเจาบาน ใบทะเบยนบานเปนชอของพองน แตใบแจงหนคาไฟฟาและน�า

อทร

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

46

ประปาเปนชอคณเตมศกด นาจะเปนลกหลานคณเฉลา ไมเคยเหนหนาเลย มแตชอ” บานหลงนสรางบนทดนทแตเดมเปนกรรมสทธของวดราชนดรามวรวหาร ในอดตเจาของบานเปนต�ารวจวง จากประวตทเลากนตอๆ มาในชมชน “พนบานไมขนาดใหญมาก ลกษณะแบบนไมคอยมใหเหน นาจะตองเปนบานคนในวง บานผดเกา พอผมมาอยขางบนกมาปรบปรงขางนอกใหม เปลยนจากสงกะส ท�าเปนเปนไมระแนง จากคาเชาเรมแรก 700 บาท ตอเดอน เพมเปน 1,200 บาท เมอไดยายขนมาอยชน 2” อทรเขากรงเทพฯ ตงแตอายประมาณ 17 – 18 ป เรมจากท�างานในโรงงาน และเคยเปนลกจางชวคราวทกรมชลประทาน ปจจบน วนธรรมดา อทรรบซอมรองเทาอยตรงส�านกงานการบนไทย วนเสารอาทตยจะท�างานชวยเหลอชมชน สวนภรรยาขายเครปอยตรง 7-eleven ประตผ “พอดรองเทามนขาด จางเขาเยบ 30 บาท อ ย!ท�าไมมนแพง ท�างานอย กรมชลประทานไดวนละ 55 บาท กเลยครพกลกจ�า ดๆ เขาไป ไมไดไปเรยนอะไร แตใจมนรก พอใจมนรกกจ�าไดงาย ไปดเขาแลวกซออะไรมาใหเขากน ...กเหมอนอยตรงนแหละ ไมคดวาจะอยไดยาวขนาดน กตอสมาเรอยๆ เขาพาท�าอะไรกท�าทกอยางทวาง แบบเขาจดระเบยบอะไรกชวยเขาทกอยาง กอยไดจนเรยกวาเปนเจาของบาน ไมไดเปนเจาของบานแตมสทธ มนผกพนและรกบานหลงนมากๆ กเหมอนบานหลงทสอง”หลงป พ.ศ.2535 เปนตนมา มการเปลยนแปลงหลายอยางเกดขน “พอ กทม.มแผนจะปรบปรงเปนชมชน มโครงการตางๆ คนทไมอยากตอสเขากยายออกไปเลย ทละหองสองหอง เพราะเขาเฉยๆ เขาท�ามาหากนอยางเดยว ไมสนใจชมชน ไมท�างานรวม เขากเลยออกไป” อทรพบวาพอเรมมการไลรอ กเรมรวมตวกนมากขน เรมมกจกรรมเขามา คนนอยลงกยงสนทกน “ตางคนตางกไมอยากไปไหน อานใจกนออกแลว เดยวนดขนมากเลยนะ หนงมนสะอาด เพราะหวหนาชมชนเขาจรงจง เขมแขง แนะน�าทกอยาง สารพดเรอง ชาวบานกเปลยนไปหมด ชวยกนดแลบานเราใหดด ใครสกส ไมสกพจารณา

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

47

ตวเองไป เอาใหจรงจงไปเลย ส�าหรบผมเอง เรากท�าของเราใหดทสด ไมเกยงการงาน” ในป พ.ศ.2542 มการจดตงกลมออมทรพยขน อทรรบต�าแหนงประธานกลมออมทรพย ตอจากหม อดตหวหนาชมชน ผเปนแมของกบ หวหนาชมชนรนปจจบน โดยจะมเหรญญกไปนงเกบออมทรพยทกวนองคาร แลวฝากเขาธนาคารออมสน นอกจากนอทรยงชวยงานชมชนในสวนของกลมทอยอาศย ภรรยาอยในกลมอาชพ “ท�าบาน สารพดประโยชน ท�าอะไรกไดทชมชนจะใหท�าเกยวกบบาน ชวยเขาดแล ชวยเขาวด สารพดประโยชน แลวแตเขาจะใหท�า เขาพาท�ากท�า ไมใชวาจจจกจก คอเขาคดดแลวเขาถงมาท�า ...มนสนกกบงาน ถาเรารกทจะอยนะ” อทรไมคอยทราบรายละเอยดเกยวกบการเวนคนทดนมากนก “มนเปนนโยบายของเขา กไมทราบเหมอนกน กทม. เขาอยากท�าใหมนโลงหรอเปลา ไมอยากใหคนมาจนจานหรอเปลา” อกทงยงไมเคยไปดทอยใหมททาง กทม. จดเตรยมไวให เพยงแตฟงค�าบอกเลาจากคนในชมชนทไดไปดมาเทานน “ไมไดใสใจ จะไปท�าอะไร ไปท�ามาหากนอะไร” ชมชนไมไดตอสเพยงล�าพง แตยงไดรบการชวยเหลอสนบสนนอยางมากมายจากภายนอก “สอช. (สหพนธพฒนาองคกรชมชนคนจนเมอง แหงชาต) เขามาชวย เขามเครอขายทวประเทศ ยงมนใจตรงน” โดยอทรเชอวาทกคนอยากจะอยทนตอไป ดวยความฝงใจ และผกพนกบพนท ถงยายไปอยในทใหมๆ สงแวดลอมกจะไมดเหมอนเดม “จะไปไหนละถาไมส ลกเมยกอยน คาขายกอยน โรงพยาบาลกลางกใกลๆ มนสะดวกสบายทกอยาง ถาคดวาจะไปอยทอน ล�าบากแนนอน เหนแลวเขาไปซอท ขนาดบานหนหนาเขาหากนยงไมรจกกน ถาเกดมเรองนดหนอยมนจะไมฆากนเหรอ” และในทายทสดอทรยงคงยนยนวาจะขอยนหยดตอสรวมกบชมชนตอไป “กมความหวงทกชวง ...จะอยจนกวาจะสดๆ อยจนหมดแรง”.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

48

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

49

โดย วศรต ประทมมา

แกะ ประนอม พวงไชโย ยายมาอยทปอมมหากาฬตงแตเดกๆ แมพา

เขามาตงแตเลกๆ นาจะประมาณ 5 ขวบ ตงแตสมยทยงมรถรางวงผาน

แตวายายไปยายมา แกะเปนคนจงหวดอยธยา ตามแมเขามาอยในกรงเทพฯ

ตงแตเดก เคยอยทแฟลตต�ารวจ สน.ส�าราญราษฎร เพราะวานาท�างานเปน

ต�ารวจ สวนแมของแกะ สมยกอนเปนแมครวหงขาวในรานอาหาร กอนจะ

ยายมาอยทปอมมหากาฬ แฟลตทแกะเชาอยบรเวณเสาชงชาเกดไฟไหม

“กมเพอนหรอคนรจกทเปนแมคาดวยกนแนะน�าใหลองเขามาดในปอม

ยายมาอยไมไดท�าสญญา ซอสทธมาอย หมายความวา เจาของเดมทอาศย

อยไดขายสทธทจะอยตรงนให เหมอนเปนคาไม เจาของเดมเปนเพอนลกชาย

เคามบานของเคา ไมอยากอยแลวแตวาลงทนไปกขอทนคน อยกนเหมอนพ

เหมอนนอง ดกวาไปเชาเคาอย”

แกะอาศยอยรวมกบสาม คอเลก ลกชาย ลกสะใภ และหลานอก 4 คน

“มลกหลานเยอะ อยกนหลายคน มลก 5 คน เสยไป 3 คน มหลาน 4 คน

เมอกอนแมอยดวยแตเสยไปแลว ลกชายอยทนคนนงกบเมยแตไมมลก

อกคนออกไปเชาหออยขางนอก เพราะบานมหลานๆ เยอะ หลานๆ คอลก

ของลกชายทเสยไปแลว กเอาลกมาเลยงหมดเลย เมยเคากไปแลว หลานคน

โตเรยนอยปนมงคล” หลานๆ ทกคนจะเรยกแกะวาแม และเรยกลงเลกวาพอ

แกะ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

50

ปจจบนในวย 66 ป แกะยงคงประกอบอาชพคาขาย “หลานเรยนอยท

โรงเรยนวดราชนดดาฯ ขางหนา กอาศยขายน�าอยขางๆ โรงเรยน สมยกอน

ท�างานกไดเงนเดอนไมเทาไหร แตพอบรษทยายไปปากน�า ไมไดยายไปดวย

กออกมา ไดเงนมากอนหนง เอาไปลงทนขายน�า ในวดขายไมคอยด ถาออก

ขางนอกไมมสตางคจายเทศกจ สมยแมอยขายกลวยทอดไมมคาเทศกจ

สวนลงเลกกขายพระอย ท�าอยางอนไมไดเพราะของมนแพง คาขายล�าบาก

มาก ไมกลาลงทน ไมคอยมคน”

ชวงทแกะเขามาอยใหมๆ มคนอาศยอยในชมชนเยอะมาก ภายหลงจาก

ทเรมมการเวนคนพนท คนกเรมยายออกไป จากรอยกวาเหลอ 40 กวาหลงคา

เรอน “ใครมเงนกยายมทกยาย แตไมมอะไรกเลยยงอยทน ...ทอยธยา

พออยคนเดยว แมยายเขามาอยกรงเทพฯ ภายหลงเรมมการกนทใหโฉนด

บานทนนกเปนบานรางเลยไมไดท” แตบานหลงทอยอาศยในปจจบนนเปน

ชอของเลกแลว “สมยกอนไมมบานเลขท มาบกเบกขอกน เปนบานเลขท

ชวคราวนบตอจากบานหลงอนทอยกอน ...สมยกอนเจาของเดมบอกวา

อยแตไมมการเกบคาเชา เสยทเขตปละ 500 บาท เหมอนเปนคาบกรกพนท

เสยตงแตกอนหนาทปาจะยายมา ปจจบนตงแตปายายเขามากไมไดเสยแลว”

ตงแตเรมมการตอสกน เคยมคนมาชวนแกะไปอยบานเชาซอ เปน

โครงการของการเคหะฯ ถาจะอยกตองจบฉลากวาจะไดอยตรงไหน แกะเคย

ไปดทเดยวคอทมนบรรมเกลา “มเชารายเดอน เชาซอ เชารายป เคยไปด

กเปนทองนา ไกลมาก เลยไมไป ไมไดอยฟร ตองผอน ถาไปอยกตองเรงรด

ใหปลกบาน ถาซออยากซอเปนบานพรอมเชา เชาไปอยไป ไมอยากซอทเปลา

แลวตองไปปลกบานเอง …ตอนแรกคดวาจะสบายเลยไปด แตพอไปถามคน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

51

ทอยกล�าบาก รถไมม โรงพยาบาลไมม ถาใครปวยกล�าบาก อยนนท�าอะไร

ไมไดเลย อยนยงพอขายอะไรไดเลกๆนอยๆ” แกะยงมลกของพชาย 3 คน

มบานอยทลาดกระบง “พชายเสยไปแลว บานพชายอยหวมมของปอมฯ

อยทนเสยทน บางทกมาชวนปาไปดวย แตปาเกรงใจเพราะมหลานเยอะ”

ในชวงทมการไลรอ แกะกไปชวยเฝาทประต รวมตอสกบชมชน

“อยเวรอยยามตลอดทงคน ทกบานชวยกน ...ไมมบานทไหนแลว ไมมทไป

ถาเปนไปไดกอยากอยทน ขอใหอยไดไมอยากไปไหน” ในความคดเหนของ

แกะ คนกบโบราณสถานสามารถอยรวมกนได “โบราณสถานทมชวต ถาไมม

คนอยจะมชวตไดยงไง ถามคนเขามากสามารถสอบถามขอมล ประวตของ

สถานทรอบๆได

ยงไงกอยากจะอยทน เพราะชนกบทนแลว รจกคนแถวนเยอะแลว

หลานกเรยนอยตรงนดวย วนไหนปาไมมกน กไปกนทบานอนกได เชอใจกน

เหมอนพเหมอนนอง ถายายไปทอนไมเปนแบบน”.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

52

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

53

โดย วศรต ประทมมา

“คณเคยเหนบานชกชองลมแบบนไหมละ เดยวนมนไมมใครท�าแลว …

หนงคอมนมน�าหนก สองมนตองใชแรงงานคนในการชก” กบ ธวชชย วรม

หาคณ ในวย 57 ป ชชวนใหดหนงในสวนประกอบของบานอาย 111 ป ทม

ตนก�าเนดตงแตในสมยของคณทวดข�า ไมเสอมสข ผเรมตนใชบานหลงนใน

การท�าเครองดนตรไทย กอนสงตอใหกบลกชายคอคณตาอ ไมเสอมสข โดย

คณแมของกบเปนลกสาวคนสดทองของคณตาอ “คณทวดเรา... จากค�าบอก

กลาวของยาย เปนพวกมอญ แลวพอไดรบอสรภาพกหนมาประกอบอาชพท

ตนเองมความร มความถนด ...เปนทาสผไดรบอสรภาพ”

บานหลงนสรางอยบนพนท 57 ตารางวา ของวดราชนดดารามวรวหาร

“กอนทวดจะโอนกรรมสทธใหอยโดยไมตองเสยคาเชา ผมเชาเดอนละ 5 บาท

นะ จนมาปรบเปน 20 จนมาปรบครงหลงสดทเกดปญหากรณไลรอเสยคา

เชาทวดเดอนละ 100” ลงกบเชอวาคณทวดมองถงทศทางในเรองของ

เศรษฐกจเปนตวตง รวมถงการสรางประโยชนใหกบเมอง จงเลอกตงถนฐาน

ทอยอาศยในบรเวณตะเขบของเมองเกาะคขนานไปกบแนวก�าแพง “พนทมน

จ�ากด เมอในสมยอดตเดนหนาเขาไปในตวเมองมนเดนไมได เพราะวาขางใน

มนไมมทอยอาศย มนจะมวดกบวง ถาเดนออกไป ผานพนคลองคเมองเดม

มนกเปนเทอกสวนไรนา” โดยประกอบอาชพท�ากลองชนดตางๆใหกบ

กบ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

54

สาธารณชน ผลตรกและหลอมตะกวถวงเสยงลกระนาดเพอใชส�าหรบ

วงปพาทย

เพนยดส�าหรบรดหนงเสน วงเวยนทใชในการวดหนง รวมทงกระทะ

หลอมตะกว ยงคงถกเกบรกษาไวและเตมเปยมไปดวยความทรงจ�าในวยเดก

ของกบ “ตอนนนผม 5 – 6 ขวบ สมยกอนมนมโรงฆาสตวทคลองเตย

เคาพบ ท�าเปนแหงมา คณตองเอาลงมาในบอหมกหนง เพอใหหนงมนคนรป

คอกลบสภาพมาเปนความนม …อยางคณยายไปรดหนงเสนในวด กจะเอา

คนไปเลย 6 – 8 คน ถาบางครงเสนหนงตองการความยาวมากกวานน กจะ

เอาไปถง 10-12 คน เขาแถวตอกนเลย คอยรบเสนหนงแลววง ผมกไปนงด”

กบชใหดภาพถายทผนงอกครง “พอกแตงงานกบแมทบานน... นคณตา

คณยาย เปนประธานเปดในการรดน�าสงขใหกบพอแม ...รปนน นแฟนผมใส

ชดสชมพ กแตงงานกนทบานน” กบมลก 2 คน ลกสาวคนโตท�างานเปนคร

ฝกสอนอาชพ มหลานแลว 2 คน “คนโตมครอบครว หลานทวงนนแหละ

ยายไปอยพทธมณฑลสาย 2 แตเสารอาทตยมาน สวนลกชายคนเลกเรยนจบ

จากโรงเรยนชางฝมอทหาร ท�างานเปนอาจารย”

คณตาอ เสยชวตไปกอนทกบจะไดเขาพธรบขนธครอบคร ซงเปนกฎ

เกณฑ ระเบยบของลกหลานบานนทท�าเครองดนตรไทย หรอบานทเปนคน

ปพาทย ทจะตองรบขนธ ครอบคร ภายหลงจากทมอายได 8 ป “เวลาทละ

สงขารของคณตาแกกตงศพตรงน แลวกเชญพระ และกแขกเหรอ ลกศษยลก

หากมาอยขางนอก มาฟงสวดพระอภธรรม” แตพอป พ.ศ.2513 เกดเหต

เพลงไหมภายในชมชน การไฟไหมครงนนท�าใหทงเครองซอมและเครองคร

ของวงปพาทยทเกบรกษาไวไหมทงหมด การสบทอดจงเรมขาดชวง “เราคด

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

55

วาถาเราไมไดรบการโอนหรอวามอบความรทแทจรง เรากไมกลาทจะอาจ

เออมเขาไปเปนครเขา”

ในวยเดกกบเขาเรยนทโรงเรยนวดสมณานมบรหาร หรอวดญวนสะพาน

ขาว กอนจะเรยนจบชน ม.ศ.5 จากโรงเรยนมธยมวดมกฏกษตรยารามฯ

“เมอกอนผมกเปนมนษยเงนเดอนนะ ท�างานอยสยามนสสนกลการ ตรงขาม

กบสนามกฬาแหงชาต เปนดลเลอรรถนสสน …ผมมาคดตกผลกวา ในทสด

เรากตองกลบมาบานของเรา” กบกาวเขามารวมตอสกบชมชนอยางเตมตว

ในป พ.ศ.2542 หลงจากปญหาการไลรอทดนเกดขน 7 ป เรมตนจากไมม

ต�าแหนงหนาทอะไร เพยงแตเขาไปสงเกตการณ ชวยน�าเสนอความคดเหน

ประเดนตางๆ “เรามความรสกวา สรรพก�าลงทเรามอย เรานาจะใชประโยชน

ใหกบชมชนได ...มนเกดความภาคภมใจ ทเราเลอกทจะด�าเนนชวตและสราง

ประโยชนใหกบคนรนใหมๆ” โดยในปจจบนกบรบหนาทเปนประธานชมชน

ปอมมหากาฬ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

56

บานของกบรบเงนจากภาครฐไปแลว 75% “เคาตงคาระวางในการ

เวนคนทดนวาละ 180,000 บาท …แตคณตองเขาใจ ภายใตการทรบสนไหม

ตอบแทน ทกหลงเคารบภายใตกรอบของกฎหมายนะ ไมรบไมได เพราะ

ตวบทกฎหมายมนบอกแลววา รฐมความประสงคตองการใชทดนเพอการ

อนควรในการจดท�าเปนพนทสาธารณะ แลวถาคณยงดอแพงไมยอมขาย

ผดกฎหมายส แตถาไมมกฎหมายนะ คณเชอแนไหมวาจนทกวนนคณกซอไม

ไดหมด ในเมอมนออกกฎหมายมานนเหมอนกบการปลนและบงคบซอ

ทกคนจ�าเปนตองรบ ไมมทางเลอก”

ภาครฐพยายามเปลยนแปลงลกษณะของการใชพนท จากการอยอาศย

ใหกลายมาเปนพนทสาธารณะ กบมองวาโครงการนไมไดมการแจงเหตผลอน

ชอบธรรมในเรองของการเพกถอนสทธความเปนชมชน “ถาคณบอกวามน

เปนโครงการสาธารณะ คณตองใหพนทสาธารณะ คอ คนรอบนอก เคาได

จดท�าประชามตในโครงการของคณ เปนการละเมดสทธชมชน ซงกอนหนา

นเรากไดยอมรบการเขาขนจดทะเบยนตามหลกการในการปกครองของรฐ

ทองถน ...ฉนกท�าตามกฎหมายนะ ไปฟองรองศาลปกครอง” โดยลงกบเคย

ยนฟองรอง กทม. ตอศาลปกครองถง 2 ครงในเรองของสทธชมชน แตทก

ครงศาลปกครองกลบพจารณาถงเรองของกรรมสทธทดนกอนเปนอนดบแรก

“ถาเราไปตามตรอกออกตามประต ซงคดวามนเออกบเรา มนไมไดเปนเฉก

เชนนน”

การตอสของชมชน กอใหเกดการปฏรปชมชน จดตงกลมออมทรพย

เพอปรบปรงทอยอาศย จดตงกลมอาชพ และรวมกนดแลรกษาโบราณสถาน

“ถาผมบอกวาบานผมมอยางนนอยางน แตถาคนทอยในสถานะผเชาสวน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

57

ใหญเคาพรอมจะออก แลวผมจะไปคดงางกบอ�านาจของรฐไดยงไง ถกตอง

ไหม เพราะฉะนนอนนไมวาคณจะอยในสถานะไหนกตาม เคาตางหากละท

เปนคนทจะเลอกทจะตองอยทไหน และเคาไดก�าหนดเสนชะตาชวตของเคา

แลววาเคาจะเลอกอยในทปอมมหากาฬ แลวรฐยงไมเหนค�าตอบอกหรอ”

โดยปจจบนพนทของชมชนปอมมหากาฬ แบงเปนทดนทเดมเปน

กรรมสทธของวดราชนดดารามวรวหาร 20% และทดนสวนของคณเลก นานา

20% อก 60% ทเปนกรรมสทธของเอกชน เหลาเจาขนมลนายในอดต สวน

ใหญไดยายออกไปเกอบหมด “สมยรนผมถงแมจะเดอดรอนร�าคาญในเรอง

ของเสยง แตมนกเกดขนชวครงชวคราวในเรองของเสยงรถราง จะมาวนหนง

4-5 รอบเทานนเอง ผมไมตองรสกหายใจอดอดเมอผมเดนออกไปขางนอก

ผมยงเหนตนไมใหญทอาศยรมพอผอนคลายความรอน ผมยงเหนน�าใจของ

คนเมอง แตตอนนแคเดนผานประตชองกด เรารสกวารางกายเรารบไมได

พอโผลไปแดดรอน กบเราอยในนทรม”

ในความคดเหนของกบ การตองยายออกจากปอมมหากาฬ อาจไมใช

เรองยากส�าหรบคนรนใหมในการปรบตว “แตพอเราคดถงอยชน 2 กบอย

ชน 6 ถามวาคนเฒาคนแกเคาจะเดนไปมาหาสกนไดขนาดไหน การทเคา

มอายมากแลวปรบเลย เคารบไมได เพราะเคาอยอยางนมาทงชวต” ค�าตอบ

สดทายในเรองนของกบคอ “ถาคณจะรอบานผม คณกชวยขดหลมศพไวหนา

บานผมดวยกแลวกน ...เราเลอกทเกดไมได แต ณ ปจจบนนเราขอเลอกท

ตายส�าหรบเราเถอะ”.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

58

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

59

โดย ชนะภพ วณณโอฬาร

ฉว เปนคนโคราช เขามาอยในชมชนปอมมหากาฬเมอกวา 20 ปมาแลว

จงไดพบกบธน สามชาวบางล�าพ แลวลงหลกปกฐานเชาบานอยเรอยมา ใน

บรเวณทดนของวด เมอบานเรมผพงฉวจงคดปรบปรงขนใหมตามอยางท

อาจารยจากศลปากรเคยแนะน�า ซงยงคงแบบบานไมโบราณไว

“เคาเดมมนชนเดยว ไมเหลอแลวคะ กเลยปรบปรงขน เพราะมนพพง

มากจรงๆ แลวทนตรงนกไมด เรากมา พอมาท�าบานเสรจแลวกปรบปรง

ทางเดน” เหตผลหนงกเพอแสดงใหคนภายนอกเหนวาเรามการปรบปรงให

มนดขน นอกจากนยงพรอมใจกนท�าทางเดนในชมชนใหม โดยไมมความชวย

เหลอจากรฐ สมยนนฉวจายคาเชาประมาณเดอนละสองถงสามรอยตอเดอน

เปนการเชาตออกทอดหนงจากผเชาเดม เมอฉวมลกกสงใหเรยนทโรงเรยน

ละแวกชมชน แลวสงเรยนตอทโรงเรยนวดราชบพตร กเลยลงหลกปกฐานอยทน

สภาพบานเรอนภายในชมชนไมเปลยนไปมากนก ทดเหมอนจะเปลยน

ไปมากกเปนถนนหนทางในชมชน ซงเกดจากทคนในชมชนรวมกนดแล

ท�าความสะอาด อดตเคยมทาเรอกอนทจะยายออกไป ท�าใหฉวท�าขนมไทย

ออกขาย “กขนมไทยตางๆ สาค เตาสวน อะไรพวกน ลกคาสมยกอนจะเยอะ

กวาน ตรงหวปอมกจะมตลาดขายนก ขายนกเขา ขายของเกา” ในอดตผคน

ในชมชนคกคก แตเมอกาลเวลาเปลยนไปตลาดโดนไล ผคนเรมแยกยายกนไป

ประกอบกบอายเพมมากขน ท�าใหฉวหนมาขายน�าสมตรงบรเวณหนาปอมแทน

ฉว

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

60

ส�าหรบความสมพนธในชมชน สมยกอนอาจตางคนตางอย แตเมอม

เหตการณโดนไลรอ จงเกดการรวมกลมกน มปญหาอะไรปรกษากน ถอยท

ถอยอาศย อยางในเวลาตอนเยนฉว เกอ คม เตยม กจะรวมกลมพดคยกน

ท�าใหรจกกนหมด “สมยกอนกไมคอยจะอะไรกน ใครมงานอะไร ใครมอะไร

กตางคนตางท�า ตางคนตางอย พอมการไลรอกปรกษากนวา เออถาไลไปเรา

ล�าบากไหม เดกๆ จะไปเรยนหนงสอกนทไหน และจะไปท�าอาชพอะไร

จะไปอยตรงไหนกน เพราะมาจากตางจงหวด กมาอยตรงนเลย”

การไลรอปรากฏเดนชดเมอกรงเทพมหานคร เรมใชกฎหมายเวนคน

ซงฉวไมมเอกสารหลกฐานใดสามารถยนยนถงกรรมสทธในทรพยสนของ

ตนเองได แมวาจะทราบถงความเปนมาของตนเองกตามดวยสวนหนงคดวา

เปนทดนของวด คงไมมผใดน�าไปใชประโยชนอนใดได แตพอเจาของบานเดม

รบเงนชดเชยจากกรงเทพมหานครไปแลว จงไมสามารถท�าอะไรไดนอกจาก

ตอรองผดผอนกนเรอยมา ซงในตอนแรกกเปนชมชนถกกฎหมาย ชอชมชน

ตรอกพระยาเพชร มชออยในทะเบยน จนวนหนงกมการมาปลดออก แลว

เรมไลรอ

ฉว และชาวบานในชมชน จงรวมตวกนขนเพอแสดงใหเหนถงความ

ส�าคญของชมชนผานการรณรงคในทกดาน ไมวาจะเปนดานกฎหมาย ดาน

มนษยธรรม พรอมกบยนขอเสนอตางๆ เชน หากจะจดท�าสวนกของเปน

ผดแล หรอแมแตตองเสยคาเชาบาน เพอตอรองกบกรงเทพมหานครใหไดอย

ในพนทเดม ซงเหตการณการตอสมมาอยางยาวนานกวา 25 ป เรมตงแต

ป 2535

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

61

“เรมรวมกลมกน มทงกลมออมทรพยชมชน และกลมอนๆ อกมาก เพอ

ใชเปนขอตอรองกบกรงเทพมหานคร มการรณรงคกนทกทาง คนภายนอก

เขามาชแนะอะไรเรากท�า ไมวาจะเปนดานกฎหมาย ดานมนษยธรรม

แมกระทงเคยเสนอเปนผจายคาเชา และดแลสวนใหกยอม”

เหตการณเหมอนจะเรมดขน มผหลกผใหญในบานเมองเขามาดแล

มมหาวทยาลยศลปากรเขามาท�างานวจยจดท�าโมเดลบานให ชาวบานจงรสก

มความหวงอกครง แตกตองผดหวงเมอเปลยนผวาคนใหม ทดนทงหมดถก

อางเปนสทธของกรงเทพมหานคร ชาวบานถกหาวาเปนพวกเขามาอยใหม

“นกอยากจะรอกรอ ไมมค�าตอรอง ไมฟงความเหนจากชาวบานเลยหรอ หาก

วนหนงชมชนปอมมหากาฬถกรอ ชมชนรอบเกาะรตนโกสนทรอนๆ กคงถก

รอดวย

ตอนป 46 กทม.จะมารอ จนเกดการปดปอม ปดประตหมดเลย แลว

เรากไปอยกนตรงลานตนมะเดอขางนอกหวปอม 6 เดอน! ชวงป 46 ตงแต

เดอนกมภาพนธถงสงหาคม

“พอเขาเงยบไป เรากเปดปอม ด�าเนนชวตตามปกต แลวทนมนหนก

ทสดกเมอเดอนกนยายนทผานมา ทเคาเขามารอ คราวนหนกกวาตอนนน

เพราะเคารอจรงๆ เคามาจรงๆ แยเลย แลวตอนนกอายมากแลวไง ตอนนน

ยงสาวอย เคามากไมกลว วงส วงอะไร ท�าแมจะถกยายกยงไมกลว เพราะยง

สาวอย พอมาตอนน แกแลว เพอนกแกๆ นนงรอแบบจตใจแยมาก”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

62

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

63

โดย ชนะภพ วณณโอฬาร

ตง ไพบลย จฬาลกษณ อาย 69 ป เปนคนกรงเทพฯโดยก�าเนด จบการศกษาชน ม.ส. 3 จากโรงเรยนสามเสนวทยาลย ตดตามแมเขามาอยในชมชนปอมมหากาฬตงแตยงเลกๆ ในวนธรรมดามหนาทชวยแมขายของทตลาดนกเขา สวนวนศกร เสาร และอาทตย จะตดตามแมไปขายของทสนามหลวง บานทลงตงอาศยอยนน เดมเปนพนทวางจงไดสรางบานขนอยในบรเวณใกลกบตลาดนกเขา ลงตงจงลงหลกปกฐานและมครอบครวอยในชมชนแหงน ในตอนแรกลงตงยดอาชพซอมกรงนกเขา โดยเรยนมาจากชาวอสลามทท�ากรงโหลขาย เมอเรมมฝมอขนจงหดท�ากรงนกปรอดออกขายเรอยมา “ศกษาเอาเองในแวดวงคนขายนก แตกอนดจากพวกอสลามทท�าเปน กรงโหล ลกจ�าเอาเองจากทสนามหลวง มคนมาใหซอมบางทตลาดนกเลยมความรจากตรงน เรมซอมมากอนตอนหลงมคนเกงขนมาแลกเปลยนกน” ในอดต ทกเชาจะมขาราชการมาพบปะคยกนกอนไปท�างานในรานกาแฟ จนเปนภาพทชนตาของทกคนในชมชน มตลาดคาขายนก ซงเปนทรจกกนทวไปทงพระนครวา หากใครตองการชอขายนกเขากตองเดนทางมาทชมชนปอมมหากาฬ นอกจากนยงมการแขงขนนกเขากนเปนประจ�า โดยมสามาคมนกเขาเปนผดแล “ดานหลง สวนมากเจาของเคาลงทะเบยน นกพวกนตองลงทะเบยนกอนนะจากกรมปาไมมนผดกฎหมาย ครอบครองได แตตองขออนญาต เมอกอนหามขาย แตเดยวนขายไดแลว เพราะเคาใหเพาะพนธ บางคนทอย

ตง

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

64

ในเขตปอมปราบ เขตพระนคร ยานนดวยกนกจะพอรๆ กนอย อยางพวกมหานาคมใครกจะมาฟงเสยง” ลงตงไดคดขายอาหารนกเขาขนจนมชอเสยง เปนทรกนในวงการคนเลนนกเขาวา หากตองการดนปลวกเพอใหนกเขาของตนมคณภาพเสยงทด ตองมาหาลงตง “เมอกอนผมท�าดนนกเขาลอชอเลย ดนปลวกตองมาควใหด�า นกถาไมไดกนพวกนมนกไมรองด อาหารเรากหาจากนครสวรรค แตกอนมรถปกอพ ลกชายขบ เพอนมนขบไปซอจากนครสวรรค” สภาพสงคมของคนภายในชมชน ทกคนถอยทถอยอาศย ชวยเหลอซงกนและกน อยางเดก ๆ ในชมชนยามวางกจะมานงดนก มาดการท�ากรงนกบาง โดยเฉพาะเมอมงานบญประจ�าป เพอสกการะพอป สงศกดสทธทสถตอยในปอมมหากาฬ ซงเปนททางใจชาวชมชนใหความเคารพบชา กจะมารวมกนท�าบญตรงลานโพธกลางชมชน มพระมาสวดเปนประจ�าทกปไมเคยขาด ภาพชวตในอดตของคนใกลตลาดอยางลงตง สนสดลงเมอตลาดนกถกไลรอไป สมาคมนกเขาทเคยตงอยทแหงนยายออกไป ผคนแยกยายไปตามทางของตน ชวตทเคยคกคกจากการคาขายซบเซาลง ประกอบกบอายของลงตงทเพมมากขน จงหยดขายดนปลวกไป แตกยงคงรบท�ากรงนกปรอดตามแตมผสงจาง ลงตง จดเปนกลมคนชดแรกทเจอกบการไลรอชมชนจากรงเทพมหานคร ซงไดรบเงนคาชดเชยบางสวนไปแลว ทงยงเคยผอนบานททางกรงเทพมหานครจดหาให แตกตองพบวาความเปนจรงวา ทอยอาศยแหงใหมไมไดสะดวกสบายอยางทกรงเทพมหานครเคยใหสญญาไว “...จากในแผนทใหเราไปอยฉลองกรง จมเอาในแผนท พอเราไปดท มนเปนทองนา คนละ 22 ตารางวา ไมมสวสดการอะไรทงนน รถกไมม น�าไฟไมมกเลย ไมมคนอยกน ผอนเงนไปแลวประมาณหมนกวาบาท นกไมถงวาทจะเปนอยางนน...”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

65

กระทงเกดเหตการณรนแรงในเดอนกนยายนทผานมา ลงตงกเปนสวนหนงในการรวมตอส คอยเดนเวรยามวกาลในวนเสารและวนจนทร ซงหากมกจกรรมอะไรลงตงกพรอมชวยเหลอเสมอ อยางเมอชมชนไดรบค�าแนะน�าใหปรบบานเรอนใหกลายเปนพพธภณฑทมชวต ลงตงเปนอกคนหนงทคอยเปนผถายทอดเรองราวในอดตแกผมาเยยมชม “พพธภณฑทมชวตทมชมชนอาศย นกทองเทยวเขามาเรากชวยดแลได แตถาไปท�าสวนยอมอยางเดยว กอาจจะเจอเหตการณเหมอนกบทเกดขนจรงๆ เชน ผกคอตายบาง กนสราบาง มวสมบาง” หากชมชนถกยายออกไป คงเปนทนาเสยดายทครงหนงเคยมยานประวตศาสตร กลมคนชานเมองพระนคร ทเตมไปดวยเรองราวของผคนทอพยพจากถนฐานบานเกดเขามาพกพงอาศยท�ากนในเมองหลวง หมนเวยนผลดเปลยนกนมากวารอยป ซงนบเปนชมชนเพยงไมกแหงในกรงเทพมหานคร ทยงคงมความเปนชมชนทองถนหลงเหลออย.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

66

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

67

โดย ชนะภพ วณณโอฬาร

พรเทพ บรณบรเดช หรอ แต รองประธานชมชนปอมมหากาฬ ปจจบน

ท�างานเกยวกบองคกรชมชน ใหความรในเรองการไลรอทอยอาศย เปนผท

เกดและเตบโตภายในชมชนแหงน ไดเลาถงบรรยากาศแหงอดตไวอยางนา

สนใจ โดยพอและแมของพแต ยายเขาเขามาอยในชมชนปอมมหากาฬเมอ

กวา 50 ปกอน ใชบานเชาไมหลงเลกเปนทอาศยของครอบครว ประกอบไป

ดวย พอ แม พแต และนอง ในชวตวยเดก พแตเขาเรยนชนแรกทประถม

โรงเรยนวดราชนดดา แลวไปเรยนตอทโรงเรยนมธยมวดมกฏกษตรย เฉกเชน

เดยวกบเดกคนอนๆ ในชมชน พอโตขนในชวงวนเสารและอาทตย พแตจะ

ใชเวลาวางหมดไปกบการรบจางทวไปในชมชน เชน ไปชวยหลอมทอง กจะ

ไดคาจางวนละ 50 บาท มขาวกนทงสามมอ หรอรบงานพนสกรงนก ทอตรา

คาจางขนอยกบความขยน ดวยสมยกอนหนาชมชนมโรงภาพยนตรศาลา

เฉลมไทย พแตกจะไปรบหมากฝรงเปนโหลมาขายปลก และรบจองตว

ภาพยนตรใหกบคนทไมสะดวกมาจองดวยตวเอง พแตจงไมจ�าเปนตอง

ขอเงนพอกบแมไปโรงเรยนเลย

ชวตภายในชมชนปอมมหากาฬ จงผกพนอยกบวถของคนชานเมอง

เตมไปดวยผคนหลากเชอชาต ทงไทย มอญ มสลม และอาชพทหลากหลาย

ตงแตขนนางขาราชการทไดรบพระราชทานทดน ไปจนถงพอคาแมขายท

สลบผลดเปลยนเขามาเชาอยเรอยมา แบงออกเปน 3 ตรอก โดยแตละตรอก

แต

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

68

จะมชอทบงบอกความเปนมาของสถานทแหงนนไดเปนอยางด คอ ตรอก

พระยาเพชร อดตเคยมวกลเกของพระยาเพชรปาณ ทเลองลอแหงยค ตรอก

ถาน เปนทตงของแหลงผลตถานขนาดใหญ และตรอกนกเขา สถานทซงใช

เปนทประกวดประชนและซอขายนกเขา ทแหลงรวบรวมบรรดาเซยนนกให

มาชมนมกน นอกจากนชมชนยงผกโยงชวตไวกบล�าคลองสายประวตศาสตร

ทเตมไปดวยสสน พแตเมอตอนเลกๆ กเคยใชสถานทฝกวายน�าจนเปน

เพลดเพลนไปกบของกนจากเรอทมาคาขาย

“เดกกเลนน�าวายน�าเปนกเพราะคลองน มพายเรอมของมาขายสมย

กอน งานภเขาทอง งานครกครน ชาวบานเองกไดขาย ธรกจกคอ ดอกไมไฟ

กขายอยขางหลง”

สภาพบานเรอน จะเปนบานไมปลกชดตดกนไป แมจะเกดเพลงไหมครง

ใหญ ชมชนกพยายามรกษาใหคงอยในสภาพเดม เปนขอตกลงรวมกนวา บาน

แบบเกรด A ซงเปนบานไมโบราณใหรกษาไวหามรอหรอตอเตม บานแบบ

เกรด B ใหปรบปรงไดแตตองไมรอทง และบานแบบเกรด C สามารถรอแลว

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

69

สรางใหมไดขนใหมได แตตองไมใหเสยคณคาโดยรวม เชนเดยวกบบานของ

พแตทสรางขนใหมแทนของเดม แตยงคงเปนบานไมผสมปน ทไมท�าใหสภาพ

ความเปนชมชนโบราณเสยไป

“เหมอนไมเปลยนเลยนะ เปลยนทางกายภาพคอไฟไหม จะเปนปนครง

หนงไมครงหนงโครงเดม เมอกอนกเปนอยางนอยแลว ทนกจะปแคพนฐาน

ขางลางอยางน”

ความสมพนธของผคนในปอมมหากาฬ จงผกกนดวยมตร เปนเหมอน

ครอบครวขนาดใหญทดแลซงกนและกน “ของทนไมเคยหาย เมอกอนบาน

พโทรมขนาดปดประตไมได ไมเคยปดปลอยมนทงไวอยางนกไมมใครหนมา

ดแล แตถาไปตางจงหวดกจะขยบปดใหมนดแนนหนาหนอย แตถาออกไป

ขางนอก กเปดเอาไวอยางน”

“มนเลยท�าใหเราผกพนเยอะมากขน เพราะพเองกจะรจกคนหมดทก

คน ลกเตาเหลาใคร เดกเลกเดกแดง ทกวนนยงรจกเลย ใครมแฟนใครพกจะ

รหมด เพราะวาเราจะเดนทกบาน จะเปนอยางนหมดนะ”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

70

อกหนงตวอยางทแสดงใหเหนถงความสามคคในชมชนกคอ งานบญตาม

เทศกลางและงานประจ�าป โดยจะจดตรงกบวนเสารทสามของเดอนเมษายน

ซงพแตกจะเปนผจดหาเครองประกอบพธส�าหรบใชในงานบวงสรวงพอปปอม

มหากาฬ สงศกดสทธชมชนปอมมหากาฬ ดวยเชอวาเปนผปกปกษรกษาผคน

ภายในชมชนใหอยดมสข “ถาบญใหญนะอยางงานสงกรานต เดกๆ จะชอบมาก

ทกวนนกชอบ ของกนเยอะ เสารท 3 ของเดอนเราจะมาท�าบญ งานลานตรง

กลางนนแหละ ...กจกรรมของเรากมนะ วนพอแหงชาต วนแม มท�าบญ”

พแตด�าเนนชวตภายในปอมอยางวยรนทวไป กระทงในปลายป 2535

กรงเทพมหานครไดสงคนเขามาส�ารวจภายในชมชน จงเรมมการไลรอชมชน

เกดขน ซงชาวบานสวนใหญไดรบเงนชดเชยจากทางกรงเทพมหานครไปแลว

เพราะคดวามสถานทรองรบความเปนอยในอนาคตไดอยางสบาย แตในความ

เปนจรงแลวกลบไมเปนอยางทหวง และอกสวนหนงกเกดจากความไมรของ

คนในชมชน เชนเดยวกบบานพแตทชอมาโดยไมมเอกสารสทธทางกฎหมาย

ใดรองรบ พแตจงลกขนมาตอสในสทธของตนเอง ผนตวเองมาเปนอาสาสมคร

กวา 17 ปในการอทศตนศกษาเรองการไลรอทอยอาศยอยางจรงจง เรยกได

วาเปนแกนน�าในการขบเคลอนของชมชนและการตอสมาโดยตลอด มการ

วางแผนอยางเปนระบบ จดกจกรรมใหความร และจดเวรยามเฝาระวงภย

“เปนทเกดของเรา มนเปนอะไรทรกษาวฒนธรรม รกษาทองถนของเรา

ดวย พกเทยวตางจงหวดตลอด ตกงานมง เทยวตางจงหวดมง ใชชวตเหมอน

วยรน ทไมคดเรองอะไร จนเรมวกฤตชงป พ.ศ.37 – 38 กมานงคดวาเราตอง

ท�าแลวละ ผใหญอาย 70 เราปลอยใหเขาเหนอยมานาน”

ผลกระทบทจะเกดขนกบชาวบานหลงจากตองยายออกไปจากพนท

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

71

เปนอกปญหาทกรงเทพมหานครควรเหนใจ อยางนอยทสดอาชพของคนใน

ชมชนทตองปรบเปลยนไป เพราะสถานทแหงใหมอย ออกไปนอกเขต

กรงเทพมหานคร ภาระคาใชจายในการเดนทางทเพมสงขน และสงทไมอาจ

สรางขนใหมไดคอ วถความเปนอย ชมชนดงเดม ประวตศาสตรการตงรกราก

ของคนรนแรก ถนทอยอาศยของคนชานพระนคร

การตอสของพแตในวนน ไมเคยคดทจะยายออกจากชมชน ไมเคย

ตองการบานใหม เพยงแคอยากตนขนมาแลวพบเจอพนองทอยรวมกน ถง

แมจะรวาในวนน จะมทงคนทเหนดวยและไมเหนดวย หากวนหนงขางหนา

ตองยายออกจากพนทไปจรงกขอยอมนอนอยขางถนน

“ถาถามวาจะคดยายไปไหม ไมเคย แตถามวาคดจะตายทนไหม ค�าตอบ

คอ ...คด”.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

72

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

73

โดย วอกญญา ณ หนองคาย

นางจตรา ขจตสวรรณ อาย 72 ป (ใหญ) ภมล�าเนาเปนคนจงหวดพทลง

ยายถนฐานเขากรงเทพมหานครพรอมกบแมบญธรรม โดยพอของใหญนน

โยกยายไปเปนทหารทประเทศสงคโปร และไดพบรกกบแมบญธรรมซงเปน

นาสาวของตนเองตอนไปศกษาทปนง ประเทศมาเลเซย และมบตรดวยกน

ส�าหรบทางประเทศไทยพอมหลานชาย ซงกลายมาเปนสามของใหญ (สาม

เสยชวตป พ.ศ. 2554) ดงนนจงเขามาอยอาศยในชมชนปอมมหากาฬตงแตป

พ.ศ. 2514 (ชวงเรมตนของเหตการณไลรอ) ตอนนนอายประมาณ 24-25 ป

ดงนนจงไมมญาตอยในชมชนเลย

ใหญมอาชพรบจางเยบผา ตดชด ในปจจบนกยงประกอบอาชพนอย

มทงคนในชมชน คนในชมชนใกลเคยงและคนนอกชมชนมาตดเยบ นอกจาก

นนยงเคยขายของเกาโดยประมลสงของจากโรงพยาบาล แตเนองจากเปน

งานทเหนอย สามจงเปลยนมาประกอบอาชพนวดจบเสน เปนวชาทได

ร�าเรยนจากคณยาของสาม ซงเปนคนท�างานในวงตอนอยบรเวณโรงงานยาสบ

เมอมคนตองการนวดกจะเรยกไปนวดจบเสนใหทบาน แตท�างานนไมนาน

มากประมาณ 10 กวาป ทงนใหญอยอาศยในชมชนเปนระยะเวลาประมาณ

40 – 50 ป (ใหก�าเนดลกชายคนโตป พ.ศ. 2515) อาศยอยในบานโบราณ

กลางชมชน สมยกอนอยรวมกน 5 คน แตปจจบนสองหองดานบนลกชาย

ของใหญยงอาศยอย แตดานลางเปนพนทเปด

ใหญ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

74

ใหญเลาวาลกษณะของบานทเหนในปจจบนยงคงเหมอนกบในอดต มเพยง

พนบานทปรบปรงใหมใหยกสงขนจากอดต หลงคามฝาไมกระดานชวยกน

ความรอน แตเมอครงซอมแซมบานไดถกรอออก ปจจบนจงเปนหลงคา

สงกะส ดงนนบานจงรอนมากขน และรอบนไดพรอมทงหนามกของเรอนบาน

เพราะท�าใหบานทบ เมอกอนเปนพนปน แตปจจบนมการเพมไมเขาไปดวย

เรยกวา “เรอนยกสง” ผนวกกบชวงเวลานนมเหตการณไลรอกบ กทม.

จงเปดบานโบราณใหเปนสาธารณะ เพอแสดงถงความเกาแกของชมชน พนท

บรเวณบานนเปนของคณยาย มโฉนดทดน ดงนนจงเปนพนทสวนตว สบทอด

กนมาตงแตรนปยาตายายของสามซงเกดทบรเวณโรงงานยาสบ แตมาเตบโต

ในปอมมหากาฬ โดยกจวตรของใหญในหนงวน คอ ตนเชามากวาดบานและ

ถบาน รดน�าตนไม กวาดลานขางบาน ซงกมคนในชมชนชวยท�าดวย เมอกอน

คณยาเจาของบานเปนคนเจาระเบยบ ตองเชดถบานวนละ 2 ครง แตปจจบน

ท�าวนละครงเทานน

เมอครงใหญยายเขามาอยในชมชน ระยะแรกการไปมาหาสกนระหวาง

ผคนภายในชมชนไมคอยเกดขนมากนกเนองจากมรวกน (ปจจบนไมมรวกน

ระหวางบาน) สภาพพนทของชมชนปอมมหากาฬในชวงทยงไมเวนคนทดน

มพนเปนดน หญาขน ไมมการรอบาน แตภายหลงมการรอบานจงมตนไมขน

รกพนท เมอป พ.ศ. 2515 – 2517 มผคนอยอาศยเปนจ�านวนมาก ตอมาใน

ป พ.ศ. 2517 – 2518 มการเวนคนทดนเจาของบานทไดรบเงนจาก กทม.

ไดรอบานออกท�าใหเกดพนทวาง คนตางจงหวดจงยายเขามาอาศยเพมเปน

จ�านวนมาก รวมถงบานทอยรมปอม รมสะพาน และรมคลองถกทงลกระเบด

ผคนจ�านวนหนงจงยายเขามาอยภายในปอมมหากาฬ เชน บานลงบญชวย

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

75

ในตอนนนทาง กทม.ไมไดกวดขนใดๆ ณ เวลานน แตภายหลงมการเรยก

คาปรบเปนเวลาหลายป ภายหลงสามารถขอบานเลขทได และอาศยอย

กระทงปจจบนกลายเปนชาวชมชนปอมมหากาฬในปจจบน ดงนนผคนใน

ชมชนจงอยอาศยเปนเวลามากกวา 40 ปมาแลว (3 – 4 รน) เจาของบาน

จรงๆ สวนใหญเสยชวตไปแลว ดงนนชาวชมชนจงชวยกนปรบปรงและดแล

ไมคอยมคนยายออกจากชมชน บานทกหลงคาเรอนรจกกนทงหมด ไมพบ

เยาวชนมปญหาหรอการขโมย เดกทเตบโตในชมชนนบางคนแตงงานแลวแต

ยงอาศยอยในชมชน และบางคนแตงงานแลวออกไปอยนอกชมชน แตยงกลบ

มาเยยมเยอนญาต ส�าหรบคนทไมมญาต เมอแตงงานแลวกออกไปจากชมชน

และไมไดกลบมาอก

หากใหเลาถงความสนททมตอเพอนบาน ใหญเลาวา “สนททกคน

บานนนกสนท บานนเมอมอาซมเคาอย เมอกอนเวลาถบานกจะเรยกกน

ในชมชนนมคนจนแบบพดภาษาจนเลย ในนมหลายกลมแตคนจนเคาเสยกน

หมดแลว ตอนนหลายอย มทงไทยจนอสลามอยกนหลากหลายแตเดยวน

อสลามกมนอยเหลอตอนนเหลอหลงเดยว” ตองอยดวยกน ตองดแลกน

เพอนบานหลงอนๆ ตางกมารวมตวกนทบานหลงน ส�าหรบเดกๆ กเตบโตมา

ดวยกน วงเลนกนบรเวณลานหนาบาน หรอไปเลนกนทรมคลอง ดานหลง

ชมชนยงตดคลองอย ซงสมยกอนสามารถวายน�าไดเพราะน�าใส

ประเพณตางๆ ภายในชมชน ประกอบดวย พธสมาพอปปอมมหากาฬ

ใหญบอกวาตงแตเรมเขามาอยในชมชนกมการไหวพอปปอมอยแลว เชอวา

สามารถชวยเหลอเรองทขอได ผคนสมยกอนชอบบนบานอธฐาน โดยไหวผล

ไม 5 ชนด และขนมทวไป นอกจากนนยงมการเลยงขาวพระ 9 รป ผคนจะ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

76

เขารวมกนเยอะวนนนคนเยอะ เพอรดน�าผใหญซงคนนอกกเขามารวม ท�าให

ไดท�าความรจกกบคนขางนอกดวย เมอชมชนอนมงานเขากเชญไปรวม บางครง

กไปคลองสามแพรง (ถกไลรอเชนกน) นอกจากนนบรเวณใกลเคยงยงมงาน

เทศกาลประจ�าทกป เชน ภเขาทอง ลอยกระทง ตนจงไปไหวพระ และขาย

กระทงดวย

เมอกอนใหญเปนหวหนาโซน 2 (ปจจบนไมไดเปนแลว) หนาทคอ เมอ

มการประชม กจะน�าขอมลขาวสารไปแจงกบลกบาน เชน วนนประชมอะไร

จะมการเกบคาออมทรพย คายาม เปนตน งานไมหนกคลายกบไดเดนไปหา

เพอนบาน หรอบางครงใชวธตะโกนบอกกน ในชมชนมเรองทไมเขาใจกนบาง

แตสามารถคยกนได ไมใชความรนแรง อาจเปนเพราะทนมผชายไมมากเพราะ

เสยชวตไปกนหมด ผหญงอยดวยกนจงไมคอยทะเลาะกน ปกตใหญมกไปนง

คยกบเพอนบานทมาหนออนหนาปากซอย ประมาณ 4-5 คน นงคยและเฝายาม

ไปดวย ประกอบดวย รนนองรนพ 2 – 3 คน รนนองอาย 50 กวาป คม เกอ

ประวตของการไลรอนนมมาตงนานแลว จ�าชวงเวลาไมคอยได แตทเรม

รอออกจรงประมาณ พ.ศ. 2516 – 2517 และมความรนแรงมากขนในชวง

ป พ.ศ. 2546 ทางชมชนไดปดปอม และตงโรงครวทหวปอม ทกคนจะไปอย

รวมตวกนในตอนกลางวน เมอเวลากลางคนจงกลบมานอนทบาน แตมการ

ผลดกนเปนเวรยามตลอดเวลา นอกจากนนยงไดเงนชวยเหลอคาอาหารจาก

คนขางนอกดวย สาเหตของการไลรอเกดจากทาง กทม. ตองการท�าสวน

สาธารณะจงแบงพนทไปครงหนงในอดต และในปจจบนกยงตองการขยาย

สวนสาธารณะเพมเตม ตอนทเขาเขามามคนจ�านวนมาก และทางชมชนกม

คนจ�านวนมากเชนกน แตทายทสดกไมไดใชก�าลงใดๆ ดงนนทางชมชนจงขอ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

77

เจรจาและยนขอเสนอในการอย ร วมกบสวนสาธารณะ แตทาง กทม.

ไมยนยอม ดงนนจงยงเปนปญหาจนกระทงปจจบน

เมอแรกทราบขาววาทาง กทม. จะเขามาไลรอ รสกหวาดกลว แตเมอ

เกดเหตการณขนจรง มเพอนบานรวมกนตอสเปนจ�านวนมาก จงคลายความ

กงวล และมเครอขายชมชนขางนอกมาชวยนงฟงการเจรจาและพดคยกบ

คนในชมชน โดยสวนหนงเปนชมชนทประสบปญหาการโดนไลรอเชนเดยวกน

คอ ชมชนบางล�าพ ชมชนพระราม 6 นอกจากนนยงมชมชนรมคลอง

ฉะเชงเทรา รางบว และเครอขายทชมชนปอมมหากาฬเคยเขาไปชวยเหลอ

“ชวงททอทเหนอยเรากม เรานอนไมหลบ แตกตองพยายามใหหลบ

เราเปนอะไรไมได ชวงททอหนกๆ คอชวงทเขามารอบาน ชวงนนทงเดอน

กวาจะนอนหลบไดแตละคน มนไมไดปวยแตมนเพลย ไมไดกลว แตมนเหนอย

แตเรากคดวาเราเปนอะไรไมได พยายามจะกนท�าตวเองใหแขงแรงไวกอน”

ตงแตตอสกบการไลรอ ไมมชวงเวลาใดเลยทมความหวง บางครงเหนอยอยาก

จะถอนตว เพราะไมมเวลาพกผอน เหนอยสะสม บางครงมคนไมสบายหรอ

ตดธระสวนตว ตนเองตองไปเปนยามแทน เมอกอนยามอยกนหลายคนแต

เสยชวตไปบางแลว แตปจจบนคนชวยกนเปนยามมากขน

พลงทเปนตวขบเคลอนของชมชน คอ เรองการท�ามาหากน เนองจาก

หากยายไปอยบรเวณอนจะท�ามาหากนล�าบาก เพราะต�าแหนงทตงของชมชน

สะดวกตอการเดนทางไปขายของในสถานทตางๆ นอกจากนนไมมขโมย

ไมพบเรองยาเสพตด เดกๆ ไมเกเร และทส�าคญคอมโรงเรยนไมไกลจากชมชน

เดกๆ สามารถเดนทางไปเองได และมวดใกลกบชมชน ใหญไมเคยไดเหนท

อยใหมททาง กทม. เสนอใหยายไปอย แตมคนบอกวาเปนพนทโลงๆ ถาหาก

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

78

ตองยายไปจรงๆ ไมมใครตองการยาย ไมอยากอยตรงนน เพราะการเดนทาง

ไมสะดวก (มคาใชจายส�าหรบการเดนทางเพมวนละเปนรอยบาท) พนทนน

ไมมสาธารณปโภคเลย ท�ามาหากนไมได แลวเดกๆ จะไปเรยนหนงสอทไหน

เพราะไมมโรงเรยน หากไมมวดยงสามารถแกไขได แตโรงเรยนส�าหรบเดกคอ

ปญหา ส�าหรบตวเองกจะกระทบกบอาชพเยบผา เพราะหางไกลจากชมชน

หากจนตนาการวาตองยายออกไปอยทอน ใหญบอกวา “มนคอความ

ผกพนในนมนกมความร สกเหมอนกนนะมนตองเหงามนตองวาเหวนะ

ยายไปกไมรวาจะเจอไง อยทอนเดกงมนกเลนล�าบากสามทมสทมกยงเลน

อยได แตทใหมเพอนบานเราจะเปนแบบนหรอเปลานะ วาไมเหมอนอยในน

เราจะไปบานใครกไดแบบเราเดนไปขอขาวบานนนใหหนอยกได เดยวคนนน

มาขอขาวบานใหญหนอยส เราไปอยทอน เราไมร เราจะคยจะระวงคน

เราไมรจกกน ไปกล�าบากคนกคดกนแบบนน คอมนสะดวก เราทไมอยากไป

คอหนงขโมยเราไมม ยาเสพตดเราไมม เดกเกเรเรากไมม กอนนเดกเยอะเคา

ไปท�างานแลวกไปอยขางนอกบางคนแตงาน แตถาวนไหนมงานกยงจะพา

กลบมามลกมเพอนกพากนกลบมา”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

79

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

80

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

81

โดย วอกญญา ณ หนองคาย

นางบญเกอ ประจวบสข (เกอ) อายประมาณ 75 ป (เกดปมะโรง)

เกอเกดและเตบโตทบานเลขท 159 และอาศยอยจนกระทงปจจบน เกอบอก

“ไมเคยยายเลย อยตรงน อยตรงนมาตงแตเดก อยทนตงแตเกด บานเปน

ของแม เมอกอนเชาแขกนานา (ตระกล) เปนบานเชา พอกบแมอยทบานหลงน

อยแลว” ดงนนจงถอวาเปนผอาวโสของชมชนปอมมหากาฬ เมอถามถงชวต

วยเดกเกอเลาวา “ตอนเดกๆ ไมไดเรยน เหมอนเรยนทนตอนเดกแลวพอด

แมใหไปอยบานนอก ใหยายไปอยบานนอกเลยไมไดเรยน ใหไปอยบานนอก

ซะนานเลย เมอกอนตอนสงครามโลกครงท 2 แมกเลยใหไปอยทโนน เลยท

นกเลยโตมาทโนน แลวกกลบมาอก ไปอยทคลอง 16 (บานนอก) ไปอยหลาย

ปเลย พอโตแลวคอยกลบมา กเลยไมไดเรยนหนงสอ” หลงจากเหตการณ

ดงกลาวเกอไดยายกลบมาอยทชมชนนและไมไดยายไปไหนอกเลย

แมของเกอเปนคนตลาดพล แตเรองของพอจ�าไมคอยได แมมาเชาบาน

ทนตงแตพชายยงเดกๆ มาคลอดลกทน แมของเกอมอาชพขายขนมไขนก

กระทา ขนมฝกบว และพบถงกระดาษขาย หาบไปขายทพาหรด โดยขาย

ขนมเปนหลก และพบถงเพราะมลกเยอะ สามารถชวยกนท�าได สมยกอนม

รถรางวง จงอาศยรถรางไปขายของดานนอก เมอครงไปอยคลอง 16 บาน

หลงนยงมแมอย แมเหนเขาสกนจงกลวลกจะตาย กลวจะโดนอะไรเลยใหไป

เกอ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

82

อยบานนอก ไปอยคลอง 16 กบลง แตพอกบแมอยทน เกอมพนองทงหมด

ลก 5 คน ในอดตอาศยอยชมชนนทงหมด เมอมครอบครวจงยายออกไป

ปจจบนเหลอตนเองกบสามเปนคนจนมาจากตรอกถาน หลานจ�านวน 2 คน

เหลน 1 คน ส�าหรบลกสาวท�างานอยตางจงหวด เมอถงวนเสารจะมาเยยม

หนงครง โดยลกสาวคนนเปนคนทเลยงด ปจจบนจงอยบานไมไดท�างานอะไร

แลว บอกวา “ตนเชามากหงขาว เดนออกก�าลงกาย แลวกเขาบาน หลานสาว

กไปโรงเรยน มหลานอกคนกไมคอยสบาย กอยในบาน ไมไดท�าอะไรหรอก”

สมยกอนเกอมอาชพรบจางท�ายายอมผม โดยออกไปท�างานขางนอกชมชน

และสามขายกระเพาะปลาเหมอนคนอนในชมชน โดยเตรยมของและท�าทใน

ชมชน แลวจงน�าออกไปขายดานนอก แตเกอลมชอสถานททขายไปแลว

เมอขายของเสรจกกลบมานอนทบานน ปจจบนไมมญาตอยในปอมมหากาฬ

แลว เพราะยายไปอยขางนอกกนหมด และไมมญาตในชมชนใกลเคยง

ภาพบรรยากาศภายในชมชนปอมมหากาฬสมยกอนเกอเลาว า

“เมอกอนนคนเยอะ คนเยอะมาก บางคนขายของ พหวขายขนมหวานอยใน

กรอก ขายดดวย สมยกอนยงเดนไปทสวนตรงปอมได เมอกอนเดนไปตรงนน

ไปเทยว เขามของขาย เรากไปนง เขามซม ไปนง เราเปนฝายกน คนอนเขา

ขายกวยเตยว ขายอะไรตอมอะไรทตรงโนนนะ เดยวนเขาไลกรนเขามา

คนทขายกเปนคนในน” นอกจากนนเกอยงเลายอนถงชวตรมคลองและการ

ใชน�าจากคลองวา “เดยวนใชไมไดแลว สมยกอนใชได โอโห ดเลยละ ซกผา

ได น�าขาวสะอาด เดยวนสกปรกมากเลย เมอกอนนไมมปนเปนดนหมดเลย

แลวกลงไปเลนน�า แลวกขนมาเลนกนได สะอาด เดยวนสกปรก ท�าซะดเลย

แตสกปรก เดยวนมปนมอะไร เมอกอนเปนดน อาบน�าได สะอาดดวย

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

83

เดยวนไมไดเลยลงไป เมอกอนมเรอ มพายขายกวยเตยว กาแฟยงมเลย ปน

ปน ปน ม เขามาจากตรงโนนเขาเรยกอะไรไมร มพายมา ไดกนกวยเตยว”

ในอดตบรเวณรอบชมชนกนดวยสงกะสทงหมด แตส�าหรบตวบานไมได

ลอมรว ท�ากจกรรมตางๆ ทลานกลางบาน เชน เลยงพระ การสญจรในชมชน

สมยกอนสามารถออกทางตรอกหนาบานเกอซงเปนชวงทายปอมได

แตปจจบนถกปดกนดวยไมอดโดย กทม. การใชชวตในชมชนเกอบอกวา

“กอยด เจอกนกคยกน ถาเกดไมมหวหอม ไมมกระเทยมกไปขอกนได รจก

กน อยกนแบบพนอง”

ส�าหรบงานประเพณตางๆ ชาวชมชน จะไปท�าบญทวดเทพธดารามและ

วดราชนดดาราม เกอท�าบญกบทงสองวดนมาตงแตเดก นอกจากนนมงาน

ประจ�าปไหวพอปปอม โดยพธไหวพอปปอมนไมไดมมาตงแตเกอเปนเดก

แตเพงมตอนเกออายประมาณ 20 ป เชอวาไหวแลวจะด บางคนกบนบาน

ขออยาใหโดนไลรอ และยงมงานสงกรานตเปนประจ�า

เรองการเชาบานเกอบอกวา “เดยวนไมเชาแลว เมอกอนนเชา พอตงแต

เขาจะไลเลยไมไดเชา แลวกโดนไล เขาบอกคนท ทเวนคน เมอกอนแขกเปน

คนเกบคาเชา (ตระกลนานา) เขามาเกบ เมอกอนนถก 3-4 บาท ถกเมอกอนน

เดอนละ 3-4 บาทเอง (ตงแตสาวๆ) เลกเกบคาเชามานานแลว ตงแตกอน

สมยนายกสมคร ไมมการเกบเงน เขาจะเอาทเขา เขากมาไล” บานเกอม

ทะเบยนบาน แตปจจบนอยทลกสาว ทงลกและหลานขนทะเบยนบานหลงน

แตปจจบนทางราชการไมใหขนทะเบยนเพมใหมแลว แตยงสามารถใช

ทะเบยนบานทเคยไดรบตงแตอดตได

เหตการณไลรอเกอทราบสาเหตทเขาตองการเวนคนพนทและไลรอเพยง

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

84

วาทาง กทม. ตองท�าสนามเดกเลน หรออะไรกไมทราบแนชด เลาตอวา

“เหนเขาบอกวาจะท�าสวนยอม ท�าท�าไม เยอะแยะ แลวตรงนยงท�ายงล�าบาก

มนเหมอนไมมคน พวกอะไรมนจะมา มจฉาชพ มนเงยบไง บางทฝรงเขามา

จะไปภเขาทอง เราอยยามขางนอกปากตรอก บางทบอกไปไมได ท�าโบกไม

โบกมอไปไมได ขามไปฝงโนนแลวเงยบๆ จะโดนซะ โดนแน ขนาดตรงโนน

ยงมเลย ไมเหนท�าดเลยตรงโนนอะ (บรเวณตวปอม) ท�าสวนยอมใหหมาข”

ซงเหตการณไลรอเรมมความรนแรงตงแตสมยนายกสมคร สนทรเวช

การใชชวตในชมชนนคอนขางใกลชดสนทสนมกน สามารถไปมาหา

สพดคยระหวางบาน บางครงกรวมตวกนเปนกลมและพดคยกน ปจจบนยง

คงเปนเชนนนอย โดยปกตเกอมกไปนงคยบรเวณตรอกทมบานโบราณขนน�า

หรอบรเวณรานโกคม บางครงท�าอาหารเลยงกนภายในชมชน ภายหลง

เหตการณไลรอลาสดท�าใหมการพดคยกนมากขน เกอกลาววา “หลงจากโดน

ไลรอ กยงออกไปนงคยกนเหมอนเดม ไมรจะไปไหน กไปปรกษาอะไรกน

บางทอย ยามยงคยกนเลย เปนอย 2 ยาม ตหาเลก ยงคยกนมากขน

(หลงโดนไลรอ) ปรกษากน วายงไง จะอย แตถาเผอเขาไลไปจะยงไง ถาเผอ

ไปแลวโทรศพทคยกนนะ ตดตอกน ท�าไงไดอะนะ เวลามประชมกไปฟงเขา

ทกครง ไปคยไปอะไรกน จะไดรบรดวย วาเขาจะยงไง สมยสาวๆ ยงไมมการ

เรยกประชม มาสมยนถงเรยก แลวเรากยงกลว บางคนเขาบอกไมตองกลว

หรอก ไมรอะ จตมนตก มนแกแลว แลวกมนจะยงไง แบบกลว เมอกอนนไม

คอยกลว ยงคยกนโนนนอย ไลกไลไปส พอเดยวนกลว ไมรกลวอะไรแต

มนกลว” การใชชวตในปอมนดมาก เพราะไมมขโมย อยกนแบบพนอง

บางครงดโทรทศนมขาวขโมย ขาวคนยงยงกน เมอหนกลบมาดบานและ

ชมชนของตนเองรสกวาไมมเหตการณแบบนน ท�าใหการใชชวตในนเปนไป

อยางสบายใจ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

85

เกอไดเลาตอถงความรสกทอดอดกบสภาพความเปนอยในปจจบนวา

“กอยกนดๆ เขากไล เรากไมอยากยาย ไปทอน โอโหไปไกลๆ ล�าบาก ล�าบาก

มากเลย แลวกลวแบบเราจะเปนอะไร ไมสบาย จะเปนยงไง อยางนยงอย

โรงพยาบาลกลาง เดอนนงไปหาหมอท เปนเบาหวาน เปนความดน เปนไข

มน ตองหาหมอตลอด เดอนนงไปครงนง แลวไปอยทอนจะท�ายงไง ไลมา

หลายครงแลว ทเกดมานจะ 80 แลว เดยวไลเดยวอะไร พอเกดเรองไลท

เขากเคาะระฆงเรยก คนแกกวงกน กลวเขาจะเขามา ตองระวง สภาพในชมชน

ตอนน ตรงนกรอ ตรงบานโนนกรอ”

จากค�าบอกเลาดงกลาวจะเหนไดวาเกอตองใชชวตทยากล�าบากมาเปน

เวลาเนนนาน ท�าใหเกดผลเสยตอสขภาพทงกายและใจ โดยลกสาวของตอง

คอยปลอบวาไมใหคดมาก เพราะเปนสาเหตใหความดนขน แตตนเองกยง

รสกกงวลและปรกษากบเพอนบานเสมอ เกอเลาวา “กเดนไปคยกบเจ

คยกบคนโนนคนน ไมรจะยงไง บางทดโทรทศนกดไมคอยรเรอง มนแบบเอา

แลว เดยวเขาจะมาไลแลว ยงเขาบอกวาสนปนจะมาไลแลว จะท�ายงไง ไมร

จะท�าไง บางทกลกสาวมากคยกน ไมรจะคยอะไร กคยแบบน ตอนนรสก

กงวล อดอด เมอกอนรสกสบายใจกวาน”

เกอมสวนรวมกบการไลรอ โดยเปนสมาชกหนงคนทเขารวมกบคนสวน

ใหญของชมชน และยงเรยกใหลกกลบมาชวยกนตอส ดงทเลาวา “ตองเรยก

ลกมา หลานกไมคอยสบาย กเอาออกไปดวย ชวยเขา จะไดคนเยอะๆ ไมงน

คนมนจะนอย บางทพวกเขาเยอะ เขาฮอมา แกๆ แบบนยงออกไปเลย

ตอนออกไปกกลว กลวเขาจะเขามา แตกกลาออกไป” หากถามถงความรสก

ทมตอภาครฐเกอบอกวา “มนไมด กลม กลมมาก ไมรจะไปตรงไหน รฐจะ

เอาอยางเดยว เราไมร เรากเปนผนอย ไมรจะยงไง รสกไมด จะเอาอยางเดยว”

นอกจากนนยาวชนในชมชนกมความตนตวในการตอสเปนอยางมาก เกอม

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

86

หลานสาวกใหเขารวมชวยเหลอทกอยางทผใหญเหนสมควร ดงค�าบอกเลาวา

“เขากชวย ชวยแบบ จะใหเขาท�าอะไรเขากท�าได ลงกบใหเขาอานขาว บางท

กพาคนไปด บางทกท�ากจกรรม หลานชอไหม อาย 15 ป เกดทน โตทน”

เกอใหสมภาษณเกยวกบความหวงในการตอสการไลรอในปจจบนวา

“ตอนนไมหวง รสกเครยดขนมา เมอกอนกยงมหวงบาง แตชวงนไมมเลย

มนเครยดมากเลย คนกออกไปกนบางเหนไหม ยงดแลวยงกลม เขากยาย

บานกน เรามนเคยอยมาตรงน เรากอยากอยตรงน ถงบานเราจะพงๆ ยงไง

เรากอยากอย”

การตอสการไลรอครงลาสด มคนจากภายนอกเขามาชวยเหลอเปนก�าลง

ใจใหกบคนในชมชนจ�านวนมาก ท�าใหเกอมก�าลงใจเปนอยางมาก จะเหนได

จากการบอกเลาดวยสหนาทดขนวา “กเหนพวกนเขาท�า เรากตองท�าดวย

มคนทอนมา เขากมายนมาชวยเรา แลวเราอยตรงน เรากตองชวยเขา

เราอยากอย แลวคนอนเขามาชวย บางทมนกทอ บางทกเออ คนอนเขามา

ชวย เรากตองสมงนะ เพอนๆ ทขางนอกเขามาเปนก�าลงใจใหเรา เรากตองส

จะไปมดหวอยในบานกไมด ตองมาดเขาบาง คนนเขายงมาชวย” เมอเกอ

จนตนาการวาหากตองยายไปอยทอน สหนากเปลยนไปและกลาววา “มนก

ไมคอยดนะ มนกแบบวาไงอะ มนกโหวงเหวง ใจมนกไมด บางทนอนคดวา

ถาไปอยทอน ถาไปอยทอนจะเปนยงไงเนย ไปอยทอนมนรสกอดอด มนไม

คอยด อยนมนยงด มนพดยาก ไมอยากคด มนใจหาย” หากเปนไปไดอยาก

อาศยอยทชมชนไปตลอด.

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

87

คาน�าคาไฟ บานพเกอ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

88

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

89

โดย วอกญญา ณ หนองคาย

สรยา ทพเมฆา หรอลกตาล อาย 32 ป เกดและเตบโตทชมชนน

(เกดทโรงพยาบาลศรราช) เรยนหนงสอทโรงเรยนศภมาศ และจบการศกษา

ชนมธยมศกปท 6 จากโรงเรยนเบญจมราชาลย หลงเรยนจบมธยมจงเรม

ประกอบอาชพคาขาย สมยกอนบานขายดอกไมไฟ เพราะไมผดกฎหมาย

และเปนทร จกในวงกวางวาหากตองการซอดอกไมไฟจะตองมาบรเวณ

ภเขาทอง จากนนเรมผดกฎหมายเนองจากมเหตระเบด จงเรมมการควบคม

มากขน ลกตาลเลาถงเหตการณเกยวกบการควบคมการขายดอกไมไฟวา

“มอยปนงททานสนนมาตรวจแมน�าเจาพระยา วนลอยกระทงแลวเจอประทด

ปนนจ�าไดเลยวาหามขายเดดขาด มการออกกฎหมายอยางชดเจนวาหาม

จ�าหนายดอกไมไฟในพนทชมชน กกลายเปนวาเราผดกฎหมายเลย” แตเปน

ททราบโดยทวไปวาเมอถงเทศกาลกตองมางานภเขาทองและซอดอกไมไฟ

ลกตาลบอกวา “มนเลยยงพอมขายอย แตวาไดคยกบชมชนแลววาถาสมมต

เราไดอยชมชนนจรงๆ อาจจะตองยกเลกการขายดอกไมไฟ ปนกเปนปเหมอน

น�ารอง พอดมงานของพอหลวงดวย เรากเลยถอเปนโอกาส มนไมมลกคาดวย

เพราะวาใครกไมอยากจด กทดลองงานวาถาไมขายแลวจะเปนยงไง” ชวงท

ออกกฎหมายหามจ�าหนายดอกไมไฟอายประมาณ 15 – 16 ป สงผลกระทบ

ตอพอคาแมคามาก เพราะในอดตชมชนนมรานขายดอกไมไฟประมาณ

10 กวาราน บรเวณทเปนสวนขางปอมมหากาฬกมรานอย จากทเคยตงขาย

ลกตาล

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

90

หนาประตจงไมสามารถท�าได เมอต�ารวจออกตรวจจะตองยายเขามาดานใน

และเมอต�ารวจกลบจงยายออกไปขายดานนอก และในทสดตองขายแบบไม

เปดเผย เมอถงเทศกาลจงน�าออกมาขายคนทมาเทยวงาน

ลกตาลเลาถงชวตวยเยาววาแมมอาชพขายอาหาร เมอถงชวงเทศกาล

จะขายดอกไมไฟ เนองจากสมยกอนผคนจะซอดอกไมไฟเฉพาะงานลอย

กระทง จงขายอาหารควบคดวย เชน กวยเตยว เพราะแมเปนคนท�าอาหาร

อรอย ลกตาลบอกวา “ถาตอนเดกๆ ชวตพไมคอยไดไปเลนสงสงกบใคร

คอพอแมขายของ กจะชวยขายของ จ�าไดชวง ป.4 เดนกลบจากโรงเรยนก

ตองรบมาชวยแมขายของแลว ไมคอยมเพอนในน รนเดยวกนนไมมเลย”

ครอบครวของลกตาลอยในชมชนตงแตร นพอกบแม ซงเปนคนจงหวด

นครปฐมทยายเขามาเมออายประมาณ 30 ป และอาศยอยเปนเวลาประมาณ

40 - 50 ปมาแลว (ปจจบนพอเสยชวตแลว) ลกตาลเลาวา “เมอกอนมนเปน

เชา เมอกอนเปนแหลงท�ามาหากน เมอกอนบานเชามตรงไหนทสะดวกสบาย

กเชา เมอกอนพอเลนหนงทโรงละครเฉลมกรง พอจะคลกคลกบวงการบนเทง

อยศาลาเฉลมกรง ศาลาเฉลมไทย แมเปนเดกเสรฟท�าอาหารทศาลาเฉลม

กรง กจบกนแลวกพากนมาอยทน พอพอกบแมยายมาอยทน แมกขาย

กวยเตยวเนอ ท�ามาหากนทน พอกชวยกน พอกจะเปนคนมสงคมชอบออก

นอกบาน ตอนเชาตองไปศาลาเฉลมกรง ไปนงกนกาแฟ อาชพเสรมกคอ

ท�าทอง หลอมทอง ไปรบซอเศษทองแลวกเอามาหลอม พอท�าทวดเทพ

เครอขายอยทวดเทพคอญาตพนองอยวดเทพ อกอยางทพอมาอยทปอมก

เพราะมญาตอยวดเทพกเลยใกลกน พอหลอมเสรจกเอาไปขายทแถวดโอลด

สยาม” นอกจากนนพอและแมยงขายดอกไมไฟควบคกบการขายอาหารดวย

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

91

ลกตาลไมมญาตอยในชมชน แตมญาตอยฝงวดเทพจ�านวนประมาณ 3-4 คน

รจกกนกบญาตแตไมสนท แตเมอวนทโดนไลรอญาตกเขามาเยยม

เมอพดถงการอยอาศยในชมชนปอมมหากาฬของครอบครว ลกตาลเลา

วา “เมอกอนบานตรงเนยมนเปนบานเชา หองนกมคนนงเชา หองนนเชา

ขางบนเชา แตวาพอหลงๆ เขากแยกยายกนไปท�ามาหากนทอน นคอพงขยบ

ขยายปรบปรงนะ เพราะวาอยากอยใหมนมคณภาพชวตทดขนกตองปรบปรง

แตวาอยากท�าใหมนดกวาน แตวามนกอยในภาวะทความลงทนมความเสยง

ถาเราท�าไปแลวเขารอเราจะไดอะไร คอมนไมใชบานเราโดยตรงไง มนเปน

บานเชา แลวกรสกวาเจาของรบไปรอยเปอรเซนตแลวดวย” ส�าหรบคนทเคย

เชาอยรวมกนไดยายไปอยทอน ลกตาลบอกวา “เขากระจดกระจายไปอยท

อนเลย คอออกไปเลยจากชมชน แตเจาของบานหลงนกบเจาของบานขางๆ

ทเขารอไปแลว เขากเอนดแมกแบบวาถกโฉลกถกชะตากน แลวกใหอยไป

เถอะ ไมเปนไร คอเขากรจกกบเจาของบานหลงนเฉยๆ คอเปนญาตกน ไมม

ปญหา ไมไดแบบตองรอเลย กไมขนาดนน”

บานหลงทอาศยอยน เจาของบานไดยกพนทใหทาง กทม. ทงหมด

เพราะพจารณาจากแผนผงของทาง กทม. ซงลกตาลไมเคยไดพดคยกบ

เจาของบาน โดยปกตจะมคนมาเกบคาเชาบาน เมอสมยกอนแมจายคาเชา

กบบานขางๆ ทเปนคนดแล ส�าหรบคาน�าคาไฟทางครอบครวจายเอง มใบ

เสรจทงคาน�าและคาไฟ โดยทงสองใบเสรจนมชอผใชคนละชอ (ไมใชคนใน

ครอบครวลกตาล) และคนขางบานทอนญาตใหครอบครวลกตาลอยอาศยตอ

เปนคนมฐานะ ลกตาลบอกวา “เปนผดเกา ขางบานเขายอมรอ คอเขารวย

เราอยทนตงแตเดกมาจนปจจบน ไมเคยยายและกไมอยากยายดวย”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

92

นอกจากนนลกตาลยงเลาเกยวกบการท�ามาหากนใหฟงวา “เคยขายของ

เคยไปท�าปมดวย เปนแคชเชยร ไมใชเทศกาลกหาอะไรเสรม พนกงานตอนรบ

ทโรงแรมทขาวสารขางๆ เลงนาฬกา เหมอนเกสทเฮาสของพวกอาหรบแขก

ขาว จรงๆ จะไปท�าทเลงนาฬกาแตเขาใหมาเปนพนกงานตอนรบ แตท�าได

ไมนาน กลวเดยวไปท�าเงนของเขาขาด เรมเปนแคชเชยรประมาณจบ ม.6

ท�าไดประมาณ 2 ป และกมาเปนพนกงานตอนรบ แลวกมสามชวยกนขาย

พลเทศกาล ถาวางกขายอยางอนทพอท�าได อยางตอนนนอกจากขายพล

กหนมาเลนเหรยญ เลนแบงค แตงงานกบแฟนประมาณอาย 21 – 22 ป

แฟนเปนลกคาพล”

ในปจจบนทางชมชนมนโยบายจะใหเลกขายดอกไมไฟ เมอถามลกตาล

วารสกอยางไร เพราะประกอบอาชพนมาเปนเวลานาน ไดค�าตอบวา “โอเคนะ

ตอนแรกไมโอเคเพราะรายไดหลกมาจากอนน แตถาเอาตามกระบวนการวา

ถาเกดไมไดขายพลแลว บานเราจะปรบเปนอยางง เราขายอาหารคอม

กระบวนการทมาชวยน�าเสนอทง 5 กลอง co-create แลวบานเราท�าเลด

แลวโซเชยล แมเรากท�าอาหารอรอยหลายอยาง เราโปรโมทได ถาเราท�าได

เรากสามารถดงคนเขามาได ท�าเปนตลาดนด ท�าเปนรานขาว พนทขางในก

ท�าเปนโตะ”

สภาพของชมชนในอดตทลกตาลจ�าไดคอ “แออดบานเยอะ ผคนเยอะ

โซนพจะเปนบานอาศย มรานขายสมต�า บางทเขากเขนออกไปขายขางนอก

แลวกมคนท�างานทเชาไปเยนกลบ สวนดานหลงจะมรานคา รานขายของช�า

มกลางลาน มเวทมวย มท�าทอง วถชาวบานอยกนแบบชวๆ ปกตสข ท�ามา

หากน หางไมเคยเดน สมยนนไดไปบางล�าพไปซอชดนกเรยนกเทแลว”

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

93

ในปจจบนจ�านวนบานในชมชนลดลงเปนอยางมากจากประมาณ 56 หลง

จากนนโดนรอท�าใหเหลอประมาณ 44 หลง แตทเขารวมกระบวนการตอส

แบบเหนยวแนนมจ�านวน 30 หลง เพราะอยากอยอาศยในชมชนนตอไป

ซงบานทยอมยายออกจากชมชนเปนคนทลกตาลรจกมาตงแตเดก เปนคน

เกาแกของทน แตปจจบนอาจจะไมอยากตอสแลว เพราะตอสกนมานาน

ท�าใหเกดความเหนอยลากเปนได

ชวงเวลาทเหนความเปลยนแปลงของชมชนปอมมหากาฬมากทสด คอ

ชวงป พ.ศ. 2545 ลกตาลบอกวา “เรมปดประตปอมครงแรกทเขารอตรงดาน

นน รแตวาเขาปดประต ท�ามาหากนไมไดแตวากตองท�า เพราะกลวเขาจะเขา

มารอบานในสมยผวาสมคร แลวเขากจะไปอยตรงกองอ�านวยการ เรยกวา

ศนยกลางของชมชน แบบวามจดประชมกจะไปอยตรงนน เปนฐานทพ สมย

นนพอพเปนผน�ากมการเจรจาพดคยกน ในสมยนนเครอขายทมารวมกบเรา

ยงไมเยอะ พยงไมรวาเครอขายคออะไร ใครมาชวย รสกวาเขาจะจรงจง

เหมอนในชวงน และเขากท�าตวอยางของเขาไป ตอนนนเราลงทนกนท�าสวน

แบบวาซอตนไมมาปลกของเรา สรปเขากมาท�าของเราพงและกท�าใหม

แลวกเจรจาไดวาถาพวกตรงนนยอมไปกเปดใหเขาไปครงนง คอหลงรวกไม

ใหแลว มนเปนของเรา”

เนองจากเปนบานเชาจงไมสามารถจดทะเบยนบานได ลกตาลตองใช

ทะเบยนบานของญาต และยงเลาตอวา “กขอชอเขาอย ขอเขาทะเบยน

ถาเกดขอเขาทะเบยนกบคนแถวน เขาคดตงนะเพราะวาการเขาโรงเรยนของ

ลกในมธยม เขาคดตงคทงนน 10,000-20,000 ทกอยางเปนเงนทองหมด”

บานในชมชนบางหลงมทะเบยนบานของตวเอง เชน บานอวน มทะเบยนของ

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

94

เขา แตหลานทเกดใหมไมสามารถจดทะเบยนเขาบานได เพราะปจจบนทาง

กทม. ไมรบรองพนทตรงนเปนชมชน

ครอบครวของลกตาลจะไปท�าบญทวดราชนดดารามวรวหารและ

วดเทพธดาราม แตเมอถงโอกาสวนพอแหงชาตและวนแมแหงชาตจะนมนต

พระมาตกบาตรในชมชน ซงจดเปนประจ�าประมาณ 10 – 20 ปมาแลว โดย

ชวงเชาตกบาตร ชวงสายจะท�าความสะอาดปอมมหากาฬและชมชน ชวงเยน

จะจดเทยนชยถวายพระพรทกป ส�าหรบเดอนเมษายนมงานท�าบญพอปปอม

นมนตรพระมาเทศน ชวงเชาจะแหเครองเซนไหวไปทหวปอม ไปบนปอม เพอ

ขอขมาลาโทษ สมยกอนในตวปอมจะมศาลทเปนทสกการะบชา คนไทยใน

สมยโบราณกเคารพสงศกดสทธอยแลว ดงนนจงปฏบตสบทอดกนมา และ

ท�าใหคนในชมชนมความสนทสนมกน สมยกอนโดนไลรอความสมพนธของ

คนในชมชนกจะมการประชมกน ทกคนรจกกน สามคค ไมไดตางคนตางอย

แตเมอมเหตการณไลรอท�าใหสนทกนมากขน มกจกรรมวนเดก วนสงกรานต

วนแม วนพอ วนปใหม วนเขาพรรษา วนออกพรรษา การตกบาตรเทโวท

ชมชนท�ารวมกน ซงทกครวเรอนจะเขารวม ยกเวนแตบานไหนทไมวางกจะ

มตวแทนเขารวม แตโดยสวนใหญมกเขารวมครบทกคน

เมอพดคยถงสาเหตของการไลรอเทาททราบ คอ ตองการท�าสวน

สาธารณะ ซงจ�าชวงเวลาไมได แตตรงกบชวงทมการออกพระราชกฤษฎกา

จะท�าสวนเฉลมพระเกยรต ลกตาลกลาววา “ตอนนนรสกวาคนในชมชน

กไมรเรองแลวเขากบอกวาตองไปและจะใหตงค ใหไปเชาทหนองจอก มนบร

บางคนกไปผอนบานอยขางนอก คนทใหไปผอนทตรงหนอกจอกมนบรกไป

ผอนไดประมาณ 10 เดอน น�าไฟกยงไมมเลย ใครจะอยได จนเกดการเจรจา

ใหม เอาหลกความเปนจรงถาเกดท�าเปนสวนหยอมมนเหมาะไหม เราเจรจา

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

95

คนละครงทางไดไหม ถาเราอยรวมกน อยและกยอมผอนให กทม.”

ตามทศนะของลกตาลเหนวา “การท�าสวนสาธารณะโดยการรอหมดนน

พนทตรงนไมเหมาะสม เราอยตรงนมาตงแตเกด แลวถาจะเอาพนทตรงนมา

ท�าสวนหยอมใหคนภายนอกมาเทยว มนดไมเหมาะ ถาจะไปสวนหยอมไป

สวนรมยฯ หรอจะพกผอนนงเลนไปลานเจษฎาฯ กดสวยงามหรอไปสนาม

หลวง ปอมพระสเมร คอตรงนไมเหมาะคอพคดแยงเลย พอพเขาใจ

สถานการณทเกดขน พกเลยคดวาเราตองส ถาเราอยไดเราท�าแบบนดกวา

ใหคนเขามาแลวมาเทยว แลวเรากเปนพลเมองทคอยดแล อยเฝาดวย ไดคน

เดมๆ ไมตองรอโละท�าใหม พยงคดเลยวา กทม.จะท�าบานพเหมอน

ทามหาราชหรอเปลา คอรอคนออกใหฝรงเชา มนมผลประโยชนอะไรหรอ

เปลาท�าไมถงตองท�าอยางง”

ทะเบยนบาน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

96

การไลรอสงผลกระทบตอแมของลกตาลในการท�ามาหากนและสงผล

ตอจตใจดวย ลกตาลบอกวา “ชวงหลงคนนอยลงเพราะโดนไลรอและออกไป

นอกชมชน ท�าอะไรขายกเหลอและคนภายนอกกไมคอยไดเขามา กเลยบอก

วาแมไมตองขาย เพราะอาชพหลกตอนนนคอขายพล แตตอนหลงใหขาย

อะไรกไดดกวาอยเฉยๆ ไมอยากใหเครยด”

จากการถกไลรอท�าใหชวตของผคนในชมชนเปลยนแปลงหลายอยาง

ดงจะเหนไดค�าบอกเลาของลกตาลวา “คนทเคยท�างานประจ�ากตองเปลยน

มาท�าคาขาย ตองมาคอยเฝาระวงมากขน หลายคนตองหยดงานเลกงานก

ตองมาท�าอยางอนเอา หาท�าอะไรเสรม นาจะชวงหลงป 45 ถาลาสดท กทม.

มาไลรอ 3 กนยาน กอนนเปลยนแปลงมาก คอคนไมไปท�ามาหากนเลย

พเองกไมไดออกจากชมชนเลย ตองเฝาระวง ยงมคนออกไปท�างานขางนอก

กคอมคนในบานอย แตถาเขามาเมอไหรกตองกลบ บางทกตองเลอกระหวาง

ไปท�างานหรออยบาน แตสดทายกเลอกอยบานเพราะเปนก�าลงหลกในการ

ตอส คอเปนผชาย วยกลางคน”

ลกตาลมสวนเกยวของในการตอสการไลรอปอมโดยท�าหนาทเปน

เลขานการของหวหนาคณะกรรมการ (ลงกบ) ซงชวยเสนอความคดเหน และ

รวมลงมอท�า เปนทมงานหลกคนหนง โดยเรมเขามาท�างานประมาณ 4 – 5

ปทแลว จะมการประชมเดอนละหนงครง แตในระยะหลงประชมกนเกอบ

ทกวน ซงผเขารวมการประชม คอ ลกบานทกหลงคาเรอนหากเปนเรองของ

สวนรวม แตในบางกรณอาจบอกผานหวหนาโซน แลวจงน�าขาวไปแจง

ลกบานอกท

เมอถามถงความรสกทลกตาลมตอการเวนคนและไลรอ เขาไดบรรยาย

ดวยความรสกอดอนวา “รสกวาทเขาท�ามนกเปนการพฒนาหรอวาการพฒนา

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

97

อะไรกตามกตองมการสญเสย ตองดดวยวาพฒนาไปแลวเกดอะไร มนตองด

จดๆ ไป อยางในชมชน จดระเบยบไดไหม ไมใชรอ รอใหมท�าสวน มนเหมาะ

ไหม ใหหมาขหรอหรอใหเดกโดดเรยนแอบมานง คอมนตองดความเหมาะ

สมดวย เพราะดานนมนเปนหลงก�าแพง ถาก�าแพงเปดโลงนะ ท�าสวนหยอม

กโอเค เรากตองรบสภาพ แตนมนเปนหลงก�าแพงและนคอนอกชานพระนคร

เมอกอนตรงทนเปนดานแรกทขาศกจะเขา อนนเปนนอกเมอง เปนบานของ

ขาราชบรพารทเขาท�าดแลวกไดท แตกลายเปนวาพวกเราโดนโจมตวาบกรก

มาอยแบบหาผลประโยชน แตความสะอาดเรามท�าตลอด เปนชมชนทมตนไม

เยอะแตไมรกเพราะจะคอยกวาดตลอด ถาตอนนมนยงอเหละเขละขะกมา

จากโดนไลรอตรงนน พนทตรงน บานนนทเขาโดนรอไป 49 บานเขาโดน

ตนโพธเบยดจนบานเยน และเราพงจะมาเกบกวาด ตอนแรกเราไมกลาเขาไป

ท�าอะไร คอคดวารฐจะท�ากควรดเหตและผลมนเหมาะมนควรไหม เพราะคน

พนทตรงนไมไดไปเบยดเบยนใครเลย คนจากขางนอกรอนหลบเขามาเดน

ขางใน แตถามนเปนสวนสาธารณะมนจะดนากลว ดไมคอยปลอดภยมากกวานะ

คอสวนหยอมเวลาเปลยวๆ คนไมคอยเขามาหรอก”

ชวงเวลาทมความหวงส�าหรบการตอสมากทสด คอ ชวงเวลาน เพราะ

วามกลมคนรนใหมเขามาชวยชมชน เพราะมแนวคดในการอนรกษมากกวา

การท�าลาย พรอมทงเสรมวา “อนนมนดแบบงายๆ อยากท�าสวนเฉลม

พระเกยรตกท�า ท�าลายวถชวตของเขาหมดเลย เมอกอนเขามกรงนกชวา

มการแขงกรงนกกกลายเปนวาเขาตองท�ากรงอยางเดยว กรงใบนง 20,000

- 30,000 และพเขาท�าไปขายตางจงหวดแลวลกคาเขาเปนพวกคนรวย กลาย

เปนวาท�าแลวตองไปสงเอา” ส�าหรบชวงทสนหวงมากทสดคอ ชวงททาง

กทม. เขามารอบานเมอวนท 3 กนยายน 59 ชวงทเจาหนาทบกเขามาเปน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

98

ชวงทรสกหดหวาจะไมสามารถอยในชมชนนไดแลว ลกตาลคดวาเจาหนาท

จะเขามาเจรจากอน แตกลบบกเขามา หากถามวาท�าไมตองเขามาตอส

ลกตาลตอบแบบหนกแนนวา “บานพอะ พกอยากอยบานพ” และเมอถามวา

ทอใจไหม ลกตาลตอบทนทวา “ทอใจมนกม มนเหนอยใจตรงบางคนท�า

บางคนไมท�า แคเหนอยใจ แตไมคดจะถอนตว”

พลงของชมชนปอมมหากาฬ คอ วถชวตของผคนในชมชน มบานโบราณ

มวฒนธรรม มความเปนอยทไมพบไดมากนกในวถชวตของคนเมองในปจจบน

เชน บานไมมรว และอาชพทหลากหลาย ตวปอมมหากาฬเองกมความหมาย

กบคนในชมชน เพราะปอมเปนโบราณสถานทคนในชมชนมการกราบไหว

ซงคนอนทเดนผานไปมาไมเคยเคารพ และส�าหรบความหมายของปอม

มหากาฬในฐานะชมชน มความหมายเพราะดานในเปนบาน เปนรมโพธรม

ไทร เปนทท�ามาหากน และเปนทกอยางของชวต

ส�าหรบความสมพนธกบชมชนอนนนในการตอสนน มหลายชมชนใหความ

ชวยเหลอ และสนใจอยากใหชมชนเปนตนแบบในการตอส ลกตาลบอกวา

“กมาดตวอยางการตอสวาชมชนเราเขมแขงด หลายชมชนท กทม. สนบสนน

ไมไดมการจดระเบยบ ประชมลกบาน ไมไดมความสามคคกนแบบนเลยนะ

มชวยเหลอดานการใหอาหาร ท�าบญบรจาครวมดวย ชวงทไลรอแรงๆ ชมชน

อนกจะมาดแตทเปนเครอขายกจะมาชวย เปนเพอนกนมาอยดวยกน ใหมน

มคนเยอะๆ เปนแรงสนบสนนไมใหรอ”

เมอใหลกตาลลองจนตนาการวาชวตทไมไดอย ภายในชมชนปอม

มหากาฬจะเปลยนยงไงบาง ลกตาลบอกวา “หมดเลย ถาจะตองยายออก

จรงๆ ลกไปเรยนล�าบาก เปนนกกฬาอก แตถาไปอยทอนแลวการท�ามาหากน

M a h a k a n L i f e : ช ว ต (คน) ป อ ม

99

ตลาดทเราไปจาย สงของทเราซอประจ�า ลกคาทเราท�ามาหากน ปกตพจะ

ขายของตามเทศกาลอยแลว แลวทตรงนคอมนไดทกเทศกาล คดเลยถาพไป

อยทอน แลวมงานของในหลวง แลวเราจะมายงไง แอบคดวาดนะเนยท

บานเราอยตรงน บานเราไดไปสนามหลวงแทบทกวน” พรอมทงตบทายวา

เหตผลทชมชนควรอยตอไปเพราะ “เขาอยมานานแลว คนดงเดมทเขาอยก

ยอมปรบเปลยนวถ กคณเขามาชวยกนคดด เราท�าใหมนเกดอาชพใหมน

ชดเจนไดไหม ไมไดอยกนแบบตวใครตวมน เขากมวถของเขา ถาจะใหมนด

คณท�าไดน แบบตลาดอมพวา ลดมะยม สามชก”