TÜRK TİCARET KANUN TÜRK TİCARET KANUN TASARISINDA MUHASEBE TASARISINDA MUHASEBE VE DENETİM YAKLAŞIMIVE DENETİM YAKLAŞIMI

Prof.Dr.Sami Karahan

TASARININ TASARININ MUHASEBE/DENETİM MUHASEBE/DENETİM HÜKÜMLERİNİN HÜKÜMLERİNİN HAZIRLANMASINI HAZIRLANMASINI GEREKTİREN FAKTÖRLERGEREKTİREN FAKTÖRLER

I. Doğrudan Etkileyen I. Doğrudan Etkileyen GelişmelerGelişmeler

1. Uluslar arası örgütlerin kurulup küresel, ekonomik, ticarî ve siyasi güç hâline gelmesi; ve bunların maddî hukuk kuralları koyarak uluslar üstü hukuk rejimleri yaratmaları,

2. 1960'ların ortalarından itibaren serbest pazar ve rekabet ekonomisinin tüm ülkelerde yaygınlık kazanması ve bu kavramların AB için ortak değerler olarak kabul edilerek AB'nin Kopenhag kriterleri arasına girmesi,

3. Genel işlem şartlarının kanunlardaki menfaatler dengesini kuran yedek hükümleri uygulamadan kaldırması,

4. Şirket topluluklarının artması,

5. İki taraflı dış ticaretin çok taraflı uluslararası ticarete dönüşmesi,

6. Emredici kurallarla korunması gereken kişiler arasına, tüketici, halk pay sahibi, sigortalı, elektronik ortamda işlem yapan ve genel işlem şartlarının muhataplarının katılması,

7. Uluslararası konvansiyonların ticaret kanunlarının konusunu oluşturan birçok alanı ayrıntılı bir tarzda düzenlemeleri,

II. AB Tam Üyeliğine Aday Olma II. AB Tam Üyeliğine Aday Olma ve AB'nin Müzakerelere ve AB'nin Müzakerelere Başlanması KararıBaşlanması Kararı

“Başvuruda bulunan (her) ülke Topluluğa üye olması ile birlikte, Anlaşmaları ve Anlaşmaların öngörülmüş hedeflerini, Anlaşmaların yürürlüğe girmesinden itibaren verilmiş her türlü düzenlemeleri, kararları ve Topluluğun kurulması ve güçlendirilmesi amacıyla açıklanmış görüşleri çekingesiz kabul etmek zorundadır"

III. Teknolojik III. Teknolojik GelişmelerGelişmeler İnternetin günlük hayata hızla girip

her alanda kullanılır hâle gelmesi ve hukuku da etkilemesi.

Sözleşmelerin kurulmalarından başlayarak, belgelerin elektronik ortamda oluşturulmasına ve saklanmasına başlanması;

Şeffaflık ihtiyacıŞirketlerde organların toplantılarına

ilişkin çağrıların e-posta ile yapılması, toplantıya katılmanın, öneri sunmanın, oy kullanmanın aynı yolla gerçekleştirilmesi,

IV. Uluslararası Piyasaların IV. Uluslararası Piyasaların Bir Parçası OlmakBir Parçası Olmak

Türkiye bir taraftan AB üyeliğine hazırlanırken, diğer taraftan da uluslararası piyasaların bir parçası olmak zorundadır. Bunun için uluslararası piyasaların kurumlarına ve kurallarına yer veren bir ticaret kanununa sahip olmalıdır.

Temel YaklaşımlarTemel Yaklaşımlar

1. Ticaret dünyasının tüm aktörlerinin gereksinimlerine ve beklentilerine cevap verecek yeni kurallara yer verilmiştir.

2. IFRS ile özdeş Türk Muhasebe Standartları, genel ve mutlak uygulanma olanağına kavuşturulmuştur.

3. Finansal tablolar çağdaş anlayışa uygun kurallara bağlanmıştır,

4. Anonim ve limited şirketler etkin, bağımsız ve uluslararası standartlarla uyumlu denetime kavuşturulmuştur.

5. Teknik gelişmeler yansıtılmış, özellikle internetten her konuda, özellikle şeffaflığı sağlamak için yararlanılmıştır.

6. Tasarı ile SerPK arasındaki ikilik ortadan kaldırılmıştır.

7. Halka açık olan ve olmayan şirketler arasındaki farklar en az düzeye indirilmiştir.

8. Kurumsal yönetim ilkelerine uygun ve ucu gelişmelere açık düzenlemeler yapılmıştır.

9. Yeni finansman olanakları sağlanmıştır 10. Borsada işlem görecek menkul değerler

listesi zenginleştirilmiştir. 11. Şirketlerin birleşmesi, bölünmesi ve tür

değiştirmesi yeni esaslara göre düzenlenmiştir.

Muhasebe ve Muhasebe ve Denetime İlişkin Temel Denetime İlişkin Temel YeniliklerYenilikler

Ticarî İşletme KitabıTicarî İşletme Kitabı

. Ticarî Defterlerin Uluslararası Finansal Raporlama Standartlarını yansıtır şekilde hazırlanan Türkiye Muhasebe Standartlarına (m. 88), bu standartlarda hüküm bulunmayan hallerde doğrudan Uluslararası Finansal Raporlama Standartları'na göre tutulması şarttır.

Türkiye Muhasebe Standartları ve bu bağlamda IFRS (Uluslararası Finansal Raporlama Standartları) emredici niteliktedir.

Türkiye Muhasebe Standartları TK.m.64 ve devamı hükümlerine üstündür.

Hangi defterlerin tutulması gerektiği tasarıda belirtilmemiştir. Hangi defterlerin tutulacağını Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu belirleyecektir.

Defterin kanuna uygun tutulmaması ceza hükümlerine ve İcra ve İflâs Kanuna göre sonuçlar doğurur.

Türkiye muhasebe standartlarında ve ilgili oldukları alana özgülenerek özel standartlarda hüküm bulunmayan hallerde "dünyada yaygın uygulaması bulunan genel kabul gören muhasebe ilkelerine" uyulur. Bu hükümle US-GAAP diye anılan ABD'nin genel kabul görmüş ilkeleri kastedilmektedir.

Türkiye Muhasebe Standartlarının Uygulama Alanı◦ Gerçek ve tüzel kişilerin ticarî defterlerine, ◦ küçük ve orta ölçekli işletmelere, ◦ ticaret şirketlerinin finansal tablolarıyla

konsolide hesaplara, ◦ hatta gereğinde esnafa uygulanacaktır.

Kaldırılan Hükümler Ticarî Defterlerle İspat

Ticaret Şirketleri KitabıTicaret Şirketleri Kitabı

DenetlemeDenetleme Denetçiler anonim şirketin organı

olmaktan çıkarılmıştır.

Üç çeşit denetim ve denetçi öngörülmüştür.◦İşlem denetimi ve denetçileri (m.351,

458, 469, 473, 505, 554, 605, 1502, vb.)◦Özel denetçi,◦Hesap denetimi ve denetçileri.

İşlem denetçileri: İşlem denetçileri, kurulma, sermaye artırımı, azaltılması, birleşme, bölünme, tür değiştirme, menkul değer ihracı gibi işlemleri denetleyen uzmanlardır.

İşlem denetçilerinde de denetçide aranan nitelikler aranır.

Özel denetçiÖzel denetçi

Özel denetçiyi mahkeme seçecek, özel denetim gerçekleşecektir.

Mahkeme duruma göre dilediği kişiyi özel denetçi seçebilir. Özel denetçinin yeminli mali müşavir veya serbest muhasebeci olması gerekmez.

Hesap DenetçileriHer ölçekteki şirketin denetimi, bağımsız denetim kuruluşlarına veya küçük anonim şirketlerde en az iki serbest yeminli müşavire veya serbest muhasebeciye bırakılmıştır.

Denetimin AmacıDenetimin Amacı

Tam bir denetimin sonuçlarının, açık, anlaşılabilir ve kamuyu aydınlatma ilkeleri uyarınca düzenlenmiş bir raporla pay sahipleri başta olmak üzere ilgililere sunulmasıdır.

Denetim İşleviDenetim İşlevi

Denetim, bütünü ile denetçilere aittir. Denetim işlevine ilişkin yetkilerin tamamı devredilemez ve vazgeçilemez niteliktedir.

Denetimin YararlarıDenetimin Yararları

Denetlemenin ülkemizin şirketlerini, pazarlarını ve borsalarını finansal sonuçlarına güvenilebilir konuma getireceği düşünülmüştür. Bu ise işletmelerimizin dış pazarlarda rekabet güçlerini yükseltecektir.

Denetlemenin konusuDenetlemenin konusu Şirketin ve şirketler topluluğunun yılsonu finansal

tabloları ile yıllık raporların ve envanter de dahil olmak üzere, tüm muhasebenin denetimidir.

Sözkonusu olan kanuna, Türkiye muhasebe standartlarına ve esas sözleşme hükümlerine uygunluk denetimidir.

Raporun denetimi ise, şirketin veya şirketler topluluğunun genel durumunun pay sahiplerine doğru olarak sunulup sunulmadığının denetimidir.

Denetim, şirketin varlığını ve geleceğini tehdit eden yakın tehlikeleri teşhis sistemlerinin şirkette bulunup bulunmadıklarını ve gerekli önlemlerin alınıp alınmadığını da kapsar.

Denetçinin denetiminden geçmemiş FT'ler ile YR'ler düzenlenmemiş hükmündedir; bâtıldır.

Denetim, noktasal değil bütünseldir; zaman zaman değil süreklidir.

Denetimin kapsamıDenetimin kapsamı

Denetime, büyük, küçük ve orta ölçekli; halka açık olan veya olmayan, hisse senetleri borsada işlem gören ya da görmeyen özel ve kamu sektörüne dahil tüm anonim şirketler dahildir.

Denetçinin bağımsızlığı konusunda çok titiz olan kanun, denetçi ile denetlenecek olan şirket arasında her türlü ilişkiyi denetçiliğe ve etiğe aykırı görmektedir.

Denetçinin seçimi genel kurula aittir ve genel kurulun bu yetkisi devredilemez niteliktedir.

Seçimin her faaliyet yılı için yenilenmesi ve gelecek yılın denetçisinin içinde bulunulan faaliyet yılı bitmeden belirlenmiş olması şarttır.

Denetimin YapılışıDenetimin YapılışıFT'ler ile YR'lerin denetlenmesi, bu belgelerin

kağıt üzerinden incelenmesi olmayıp, envanter de dahil olmak üzere tüm muhasebenin, kayıtlar ve kayıtların dayandığı belgeler (müsbit evrak) ile denetlenmesidir. Bu denetleme özel değil geneldir; kısmî veya bazı işlemlerin ya da halka açılma, menkul değer çıkarma, sermaye artırımı gibi bazı olayların denetimi olmayıp, tüm veya tümün denetimidir. Denetim sondaj usulü ile de yapılamaz.

Denetlemenin, mesleğin gereklerine ve etiğine uygun olarak ve gelecekteki risklerin tespitini de kapsayacak şekilde yapılması gerekir.

Şirketin web sitesinde yayınlanacak hususlar◦ finansal tablolar, ◦ bunların dipnotları, ◦ yıllık rapor, ◦ yönetim kurulunun kurumsal yönetim ilkelerine

ne oranda uyulduğuna ilişkin yıllık değerleme açıklaması,

◦ denetçinin, özel denetçinin, işlem denetçilerinin raporları ve

◦ yetkili kurul ve bakanlıkların istedikleri pay sahiplerinin ve sermaye piyasasını ilgilendiren konulara ilişkin olarak şirketin cevap ve bildirimleri

◦ ve diğer ilgili hususlar (m.1502).

Denetçinin AzliDenetçinin AzliDenetçi, ancak haklı bir sebebin, özellikle

tarafsızlığı bozan herhangi bir sebebin varlığında, mahkemece görevden alınabilir.

Haklı sebep Tasarıda tanımlanmamıştır. Haklı sebep ile önce denetçinin kişiliğinden kaynaklanan sebepler kastedilmiştir: Meslekî yetersizlik (denetleme elemanlarının bilgilerindeki noksanlık, eksiklik, dil, eleman, uzman, cihaz donanımı eksikliği), itibar kaybı; gerekli zamanı ayırmamak vs. gibi. Denetçinin çalışma tarzı, şirkete zaman ayıramaması, bilgi sızdırması, taraf tutması da haklı sebep sayılabilir. Buna karşılık, görüş ayrılıkları haklı sebep olarak, ancak somut olay destekliyorsa kabul edilebilir

Kurumsal YönetimKurumsal Yönetim

Tasarı kurumsal yönetim ile ilgili olarak bir taraftan ilkesel ve genel hükümler öngörmüş diğer taraftan da, çeşitli konularda anılan ilkelere uygun düzenlemeler yapmıştır

Limited ŞirketlerLimited ŞirketlerAnonim şirkete ait finansal

tablolarda ilgili hükümler limited şirkete de aynen uygulanacaktır. Böylelikle IFRS limited şirkette de uygulanacaktır.

DenetimDenetim Anonim şirketlerin

denetlenmesine ilişkin hükümler limited şirketlere de uygulanacaktır.

Son HükümlerSon Hükümler

Ölçeklerine Göre İşletmeler Ölçeklerine Göre İşletmeler ve Sermaye Şirketlerive Sermaye Şirketleri

Sermaye şirketleri hakkında, AB’de uygulananlar esas alınmış, ölçüt oluşturulmuştur. KOBİ’ler için ölçütlerin belirlenmesi Sanayi ve Ticaret Bakanlığına bırakılmıştır.

küçük ve orta ölçekli sermaye şirketlerine de, denetçilerin seçiminde, finansal raporlama ve denetleme standartlarında, finansal tabloların ilanında, bölünmenin ve birleşmenin denetlenmesinde gene söz konusu yapı değişikliklerinin ortaklar tarafından incelenmesinde –büyük ölçekli sermaye şirketlerine nazaran- daha basit usul ve yöntemler uygulanmaktadır.

Elektronik İşlemler ve Bilgi Elektronik İşlemler ve Bilgi Toplumu HizmetleriToplumu Hizmetleri

Elektronik işlemler, güvenli elektronik imza, elektronik işlemlerin bir bölümünü oluşturan e-ticaret, şirketlerde organların sanal ortamlarda toplantı yapabilmeleri, on-line oy kullanma ve toplantı nakli ticarî işletme, şirketler, kıymetli evrak, taşıma, deniz ve sigorta hukukunu derinden etkilemiştir..

Tasarı da aynı amaçla düzenlemeler yapmış, bu bağlamda:

Her sermaye şirketi bir web sitesi açmalıdır. ◦Bu sitenin bir bölümü paysahiplerini,

alacaklıları, sermaye piyasası aktörlerini ilgilendiren bilgilerin yayınlanmasına tahsis edilmeli,

◦Yönlendirilmiş mesajlar bu siteye konulmalı,◦Web sitesi adresi unvanının altına yazılmalı. ◦Web sitesine konulması gereken bir bilgi,

rapor, açıklama, yönlendirilmiş mesaj vs., siteye konulmamışsa bu, hukuka aykırı bir eylem olarak kabul edilir ve hukuka aykırılığın sonuçlarını doğurur.