Embed Size (px)
Citation preview
Projekt
Lënda: Biologji
Tema: Acidet nukleike
*Punuan:
Axheta Xhaferaj
Feride Fakaj
Kevin Nuredini
Klajdi Duro
Stelina Ademi
Stelina Spahiu
Acidet nukleike *Acidet nukleike janë komponime organike shumë të rëndësishme për botën e gjallë. Ato janë bartëse dhe përcjellëse të informacioneve trashëguese. Kromozomet dhe gjenet, si bartës të vetive trashëguese, janë të ndërtuara prej nukleoproteinave. Ekzistojnë dy lloje të acideve nukleike : acidi desoksiribonukleik dhe acidi ribonukleik.
Ç’është ADN-ja?*ADN është akronim për Acidin Desoksiribonukleik. ADN-ja është substanca në të cilën mbartet e koduar, për shumicën e organizmave, informacioni i trashëgimisë, informacion i cili kalohet në qelizat bija pas cdo ndarje qelizore. Në këtë mënyrë, ADN-ja është përgjegjëse për strukturën dhe karakteristikat fiziologjike dhe biokimike për gati të gjitha qeniet e gjalla.
Polimerizimi i AND-së
ADN-ja formohet gjat një reaksioni polimerizimi që ka si reaktante katër tipet e dezoksiribonukleosideve trifosfate. Megjithëse në fijet e saj ndodhet vetëm një fosfat, nukleotidet fillestare duhet të jenë trifosfate në mënyrë që të përdorin hidrolizën e dy lidhjeve fosfodiesterike (ku njëra është e nevojshme për shtimin e një monomeri dhe njëra e katalizuar nga pirofosfataza inorganike mbi pirofosfatin dalës) për ta bërë reaksionin ekzotermik.
Struktura e ADN-së
AND-ja formohet nga nennjesi te quajtura nukleotide. Te gjitha nukleotidet formohen nga një sheqer me pesë atome karboni (dezoksiriboz) një grup fosfat, gjithashtu dhe nga katër bazat e azotuara; të cilat janë: adenina,guanina, citozina, dhe timina.
Bazat e azotuara
*Bazat purine janë: adenina dhe guanina. Bazat pirimidine janë: citozina, uralici dhe timina. Në strukturën e acideve nukleike marrin pjesë pentozat: riboza dhe deoksiriboza. Uracili dhe riboza gjenden vetëm në ARN, kurse timina dhe deoksiriboza gjenden vetëm në ADN.
Krahasimi i organizimit te ADN-se tek eukariotet dhe prokariotet
*Qelizat prokariote zakonisht kane nje molekule ADN-je qarkore. Kromozomet e eukarioteve kane disa nivele organizimi. ADN-ja eshte e lidhur me histonet (proteiona bazike) per te formuar nukleozomet. Nukleozomet jane, me tej, te organizuara ne vargje te gjate te mbajtur se bashku nga proteina johistonike qe kane nje funksion mbeshtetes.
Vendndodhja e AND-SëShumica e ADN-ve në tërësinë e qelizave eukariotike si të atyre
të bimëve, kafshëve, kërpudhave dhe protistëve është e vendosur në bërthamë. Në dallim me qelizat e thjeshta të quajtura prokariote, duke përfshirë eubakterian dhe arkaean, ADN nuk është e ndarë nga citoplazma me një cipë bërthamore. Organelet qelizore të njohura si kloroplaste dhe mitokondri gjithashtu përmbajnë ADN.
Procesi i dyfishimit*Së pari, nën ndikimin e enzimave ose fermenteve (katalizatorët biologjikë) këputen urat hidrogjenike, të cilat i mbajnë të lidhura bazat komplementare. Në këtë mënyrë molekulat e ADN-së despiralizohen. Këto baza posa lirohen, në to menjëherë bashkëngjiten baza të tjera, të cilat ndodhen në sasi të madhe në bërthamë.Adenina tërheq timinën dhe guanina citozinën. Këto lidhen me anë të lidhjeve hidrogjenore. Më pas, në bazat e bashkëngjitura lidhen sheqeri dhe acidi fosforik. Si rezultat përfundimtar i këtij procesi, çdo shirit dyfishohet e kompletohet.
Një ilustrim i procesit të dyfishimit
Paketimi i ADN-se ne kromozome*Qelizat eukariote përmbajnë shumë molekula ADN-je.Fijet e holla e
të gjata të ADN-së paketohen në struktura të vecanta që quhen kromozome.Kromozomet janë karakteristikë vetëm për qelizat eukariote.
*Ndërtimi kimik i një kromozomiPërbëhet nga 35% ADN , 60% proteina (histone), e 5 % ARN. Janë fije kromatine që kondesohen dhe bëhen të dukshme në mikroskop optik kur qeliza fillon të ndahet.
Kariotipi*Cdo qelizë përmban një numër të përcaktuar
dhe të përhershëm kromozomesh
*Në cdo qelizë kromozomet janë dy e nga dy te ngjashme.Kromozomet e cdo cifti kanë formë e madhësi të njëjtë dhe quhen kromozome homologe.Tërësia e kromozomeve të qelizës formon kariotipin.
*Qelizat që përmbajnë kompletin e plotë kromozomik quhen diploide(2n). Qelizat që përmbajnë gjysmën e kompletit pra nga një kromozon homolog për secilin cift quhen haploide(n).
*ARN-jaËshtë molekule polimere. Monomere të saj janë nukleotidet
*ARN-ja ndryshon nga ADN-ja:Në vend të dezoksiribozës ka ribozë.
*Në vend të timinës(T) ka uracilin(U).
*Është molekulë një vargore.
C’është ARN-ja?
Llojet e ARN-së*ARNi-ja*ARN-ja informative (ARNi) gjendet në ribozom. Kjo ARN i kopjon informacionet gjenetike nga ADN-ja e bërthamës, prej së cilës edhe vetë sintetizohet. ARNi, e krijuar në bërthamë prej ADN-ës, kalon mandej në ribozme dhe merr pjesë direkt në sintezën e proteinave.
ARN-t (ARN-ja e transportit)
ARN-t ka funksion transportimin e aminoacideve në ribozome. ARN-t është molekulë acidi nukleik shumë e vogël me 75-90 nukleotide.
*Kanë formën e "gjethes së tërfilit" me katër palosje.Në këtë strukturë dallohen dy zona veçanërisht të rëndësishme.
*Krahu akseptor (skaji 3') ku fiksohet aminoacidi
*Antikodoni që përmban 3 baza të cilat çiftohen gjatë përkthimit(translacionit) me një kodon,në bazë të vetisë së përplotësimit.
rArn-ja*ARN-ja ribosomale (ARNr) gjendbashë me proteinat, hyn në ndërtimin e ribosomeve, prej nga edhe e ka marrë emrin. Funksioni i saj nuk dihet.
snARN-ja*snArn-ja eleminon pjeset e panevojshme te mARN-se gjate biosintezes.
Dallimet midis ARN dhe ADN*ARN është produkt parësor i gjeneve, d.m.th. i ADN dhe ka
strukturë të ngjashme me ADN, mirëpo për dallim ARN është molekulë lineare njëvargeshe shumë më e vogël se molekula e ADN. Në vend të dezoksiribozës ka sheqerin-ribozë si dhe në vend të timinës (T) ka bazën uracilë (U).
Biosinteza e proteinave*TranskriptimKalimi i informacionit gjenetik nga ADN te ARN-i quhet transkriptim.Gjatë transkriptimit informacioni gjenetik që gjendet në ADN urdhëron sintezën e një molekule ARN-i sipas drejtimit 5' - 3'.Vetëm një nga dy zinxhirët përdoret për sintezën e ARN-i.
TranslatimiTranslatimi është përkthimi i informacionit gjenetik nga gjuha e ARN-i në gjuhën e proteinave.Elementët qelizorë që marrin pjesë në translatim janë :a)ribozomet ; b)ARN-i ; c)ARN-t.ARN-t paraqet hallkën lidhëse fizike dhe informatike midis sekuencës të nukleotideve të ARN-i dhe sekuencës së aminoacideve në proteina.Në skajin 3' të ARN-t lidhet me lidhje kovalente një aminoacid specifik.Ndërkohë antikodoni njeh dhe lidhet me kodonin e ARN-i ,që kodon aminoacidin specifik.Në procesin e sintezës së proteinave dallohen tre faza : 1)fillimi , 2)sinteza , 3)mbarimi.
Mutacionet*Mutacionet jane ndryshime te sekuences se nukleotideve te materialit gjenetik te nje organizmi. Ato ndodhin si rezultat i gabimeve gjate kopimit te materialit gjenetik gjate ndarjes se qelizes, gjate ekspozimit ndaj rrezeve ultraviolet ose te rrezatimit jonik, nga mutagjene kimike, viruse ose mund te shkaktohen nga vete organizmi gjate nje procesi te quajtur hipermutacion.
*Disa semundje qe vine si pasoje e
mutacioneve
Trisomnia 21shkaktare e sindromes Down
*Trisomnia 21. Më shumë se 90% e rasteve me Sindromën Down shkaktohen nga Trisomia 21. Një kromozom shtesë (në kromozomin 21) ekziston tek spermatozoidi ose tek veza. Kur veza takohet me spermatozoidin dhe formohet veza e fekonduar, në kromozomin 21 ka tre kromozome. Të gjitha qelize! që do të ndahen, kanë tre kromozome në kromozomin 21.
Sindroma Turner*Sindroma Turner është një çrregullim i lindur që prek vetëm femrat dhe vjen si rezultat i mungesës së plotë ose të pjesshme të një prej kromozomeve X, (femra normale ka 46 XX kromozome, femra me Sindromin Turner ka 45 XO kromozome). Mungesa e pjesshme e njërit prej kromozomeve bën që kjo sëmundje të vijë në forma të ndryshme në femra që e mbartin.
Ektrodaktilia*Ektrodaktilia eshte nje shformim i duave dhe kembeve qe vjen si pasoje e nje deformimi te nje gjeni. Individet me ektrodaktili i kane duart dhe kembet si “kthetrra gaforresh”.
Plakja e parakoheshme*Plakja e parakoheshme eshte nje semundje shume e rralle. Individet e prekur nga kjo semundje plaken 10 here me shpejt se nje njeri normal. Shkaku i kesaj semundjeje besohet te jete nje zevendesimi i nje nukleotidi me nje tjeter.
Kuriozitete mbi AND-ne
Kafshët, me të cilët ngjan ADN-ja e njeriut*Ne njerëzit kemi 96 përqind të ADN-së të ngjashme me
shimpanzetë. Pas këtij lloj majmuni vjen miu. Njerëzit kanë 80 përqind të gjeneve të njëjta me ato të minjve. Kjo është arsyeja pse shumica e eksperimenteve që ndihmojnë zbulimet shkoncore mbi trupin e njeriut kryhen me kavie minj.
ADN-ja e njeriut të vjetër, 400 mijë vjecar
*U dekodua ADN që besohet se është ADN-ja e njeriut më të lashtë në botë e që është zbuluar në një shpellë të Spanjës. Shkencëtarët besojnë se mbetjet e këtij njeriut janë të lashta mbi 400 mijë vjet.
*Eshtëra të njeriut që u analizuan janë zbuluar në lokacionin e lashtë arkeologjik të qytetit Atapuerka në Spanjë. Stdiuesit pohojnë se në këtë lokacion para 400 mijë vjetësh mund të kenë qenë varrezat e banorëve që kanë jetuar në të kaluarën aty.
*Këto zbulime dhe studimi i gjenezës së njeriut përmes ADN-së na shpie në përfundimin se zhvillimi i qenjeve njerëzore në të shkuarën e largët ka qenë shumë më kompleks sesa që është menduar deri sot në botën shkencore.
Një zbulim i ri shkencor*Rreth 8% e lëndës gjenetike të njeriut
buron prej një virusi dhe jo nga gjenoma përjashtimisht njerëzore, sipas kërkimeve më të fundit në Japoni dhe SHBA, me studimin dhe artikullin përkatës nga Universiteti i Teksasit, i profesorit të biologjisë në Arlington, Sedrik Feshot, botuar në numrin e radhës të revistës "Nature".
*Studimi tregon se gjenoma e njeriut dhe e gjitarëve të tjerë përmban ADN të prejardhur nga ndërhyrja e bornaviruseve (viruse ARN, replikimi dhe transkriptimi i të cilëve ndodh në bërthamë).
*Faleminderit per vemendjen!
