Nümunəvi müsəlman qadin həzrəti məryəm. azərbaycan

ÍÖÌÓÍßÂÈ ÌÖÑßËÌÀÍ ÃÀÄÛÍ

ÙßÇÐßÒÈ

ÌßÐÉßÌ


ÙßÇÐßÒÈ

ÌßÐÉßÌ

“Õàòûðëà êè, áèð çàìàíëàð ìÿëÿêëÿð áåëÿ äåìèøäèëÿð: “Éà Ìÿðéÿì, hÿãèãÿòÿí Àëëàh

ñÿíè ñå÷ìèø, òÿìèçëÿìèø, àëÿìëÿðèí ãàäûíëàðûíäàí öñòöí òóòìóøäóð”

(“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/42).

ÙÀÐÓÍ ÉßÙÉÀ

×åâèðÿí: Åëøàä Ìèðè

ÌÖßËËÈÔ Âß ÎÍÓÍ

ßÑßRËßRÈ ÙÀQQÛÍÄÀ

Ùàróí Éÿhéà èìçàñûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí ìöÿëëèô 1956-úû èëäÿ Àíêàràäààíàäàí îëóá. Îròà ìÿêòÿáè Àíêàràäà îõóéóá. Ñîírà Èñòàíáóëäà Ìåìàr ÑèíàíÓíèâårñèòåòèíèí gþçÿë ñÿíÿòëÿr ôàêöëòÿñèíäÿ âÿ Èñòàíáóë Óíèâårñèòåòèíèí ôÿëñÿôÿáþëöìöíäÿ òÿhñèë àëûá. 80-úè èëëÿräÿí áó göíÿ qÿäÿr èìàíè, åëìè âÿ ñèéàñèìþâçóëàräà õåéëè ÿñÿr éàçûá. Áóíóíëà éàíàøû ìöÿëëèôèí òÿêàìöë÷öëÿrèí(äàrâèíèñòëÿrèí) ñàõòàêàrëûüûíû, îíëàrûí èääèàëàrûíûí hå÷ áèr åëìè hÿqèqÿòÿÿñàñëàíìàäûüûíû gþñòÿrÿí, hàáåëÿ äàrâèíèçìèí qàíëû èäåîëîgèéàëàrëà øöáhÿëèÿëàqÿëÿrèíè öçÿ ÷ûõàràí áèr ÷îõ ìöhöì ÿñÿrëÿrè âàr.

Ìöÿëëèôèí áó èìçàñû èíêàr÷û äöøöíúÿéÿ qàrøû ìöáàrèçÿ àïàràí èêèïåéüÿìáÿrèí õàòèrÿñèíÿ hþrìÿò ÿëàìÿòè îëàràq ñå÷èëèá: îíëàrû éàä åòìÿêìÿqñÿäèëÿ Ùàróí âÿ Éÿhéà àäëàrûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèá. Rÿñóëóëëàhûí ìþhöröíöíìöÿëëèô òÿrÿôèíäÿí êèòàáëàrûí öç qàáûüûíà âóróëìàñûíûí ñèìâîëèê ìÿíàñû èñÿîíëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ áàüëûäûr. Áó ìþhör Qóràíè-Êÿrèìèí Àëëàhûí ñîíóíúóÊèòàáû âÿ ñîíóíúó ñþçö, Ïåéüÿìáÿrèìèçèí èñÿ ïåéüÿìáÿrëÿrèí ñîíóíúóñóîëìàñûíûí rÿìçèäèr. Ìöÿëëèô áöòöí éàçûëàrûíäà Qóràíû âÿ Rÿñóëóëëàhûí ñöííÿñèíèrÿháÿr òóòór. Áóíóíëà äà èíêàr÷û äöøöíúÿ ñèñòåìëÿrèíèí áöòöí ÿñàñ èääèàëàrûíû áèr-áèr ïó÷à ÷ûõàrìàüû âÿ äèíÿ qàrøû éþíÿëÿí åòèràçëàrû òàìàìèëÿ ñóñäóràúàqñîíóíúó ñþçö ñþéëÿìÿéè hÿäÿô ñå÷èr. Çîõ áþéöê hèêìÿò âÿ êàìàë ñàhèáè îëàíRÿñóëóëëàhûí ìþhörö áó ñîíóíúó ñþçö ñþéëÿìÿê íèééÿòèíÿ áèr äóà êèìè èñòèôàäÿåäèëèá.

Ìöÿëëèôèí ÿñÿrëÿrèíäÿêè ÿñàñ ìÿqñÿä Qóràíû áöòöí äöíéàäà òÿáëèü åòìÿê,áóíóíëà èíñàíëàrû Àëëàhûí âàrëûüû, áèrëèéè âÿ àõèrÿò êèìè ÿñàñ èìàí ìÿñÿëÿëÿrèáàrÿäÿ äÿrèíäÿí äöøöíìÿéÿ ñþâq åòìÿê, èíêàr÷û ñèñòåìëÿrèí ÷öröê ÿñàñëàrûíû âÿáàòèë òÿòáèqàòëàrûíû hÿr êÿñÿ gþñòÿrìÿêäèr.

Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrè Ùèíäèñòàíäàí ÀÁØ-à, Áþéöê ÁrèòàíèéàäàíÈíäîíåçèéàéà, Ïîëøàäàí Áîñíèéà-Ùårñîqîâèíàéà, Èñïàíèéàäàí Áràçèëèéàéà,Ìàëàéçèéàäàí Èòàëèéàéà, Ôràíñàäàí Áîëqàrûñòàíà âÿ ÌÄÁ þëêÿëÿrèíÿ qÿäÿräöíéàíûí ÿêñÿr þëêÿëÿrèíäÿ ìàràqëà qàrøûëàíûr âÿ áèríÿôÿñÿ îõóíór. Èígèëèñ,ôràíñûç, àëìàí, èòàëéàí, èñïàí, ïîròóqàë, óräó, ÿrÿá, àëáàí, róñ, áîøíàê, óéüór,Èíäîíåçèéà, ìàëàé, áåíqàë, áîëqàr, éàïîí, xèí, Àçÿráàéúàí êèìè äèëëÿrÿ òÿrúöìÿåäèëÿí áó ÿñÿrëÿr gåíèø îõóúó êöòëÿñè òÿrÿôèíäÿí ìàràqëà èçëÿíèr.

Äöíéàíûí äþrä áèr òÿrÿôèíäÿ áþéöê råçîíàíñ äîüóràí áó äèqqÿòÿëàéèqÿñÿrëÿr èíñàíëàrûí ÷îõóíóí èìàí gÿòèrìÿñèíÿ, ÿêñÿr àäàìëàrûí äà þç èìàíûíûêàìèëëÿøäèrìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áó êèòàáëàrû îõóéàí âÿ èíúÿëÿéÿí hÿr êÿñîíëàräàêû hèêìÿòè, hàáåëÿ éûüúàì, äîëüóí, àñàí áàøà äöøöëÿí ñÿìèìè öñëóáó,

hÿéàòè hÿqèqÿòëÿrèí åëìè-ìÿíòèqè èçàhûíû äÿrhàë gþrör. Áó ÿñÿrëÿr hÿr áèr êÿñÿòåç áèr çàìàíäà òÿñèr åòìÿê, òàì íÿòèúÿ âårìÿê, åòèràçëàrà éår qîéìàìàq âÿäÿëèëëÿrèí åëìèëèéè êèìè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèêäèr. Áó ÿñÿrëÿrè îõóéàí âÿ îíëàrûíöçÿrèíäÿ úèääè äöøöíÿí àäàìëàrûí ìàòårèàëèñò ôÿëñÿôÿíè, àòåèçìè, áàøqà áàòèë ôèêèrâÿ ôÿëñÿôÿëÿrè ìöäàôèÿ åòìÿñè äàhà ÿñëà ìöìêöí äåéèë. Áÿçèëÿrè ìöäàôèÿåòñÿëÿr áåëÿ áóíó éàëíûç èíàäêàrëûq öçöíäÿí åäÿúÿêëÿr, ÷öíêè îíëàrûí ôèêèrëÿrèíèíÿñàñëàrû ÷öröêäör.

Äþâröìöçäÿêè áöòöí èíêàr÷û úÿrÿéàíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòûíäàåëìè äöøöíúÿ íþqòåéè-íÿçÿrèíäÿí ìÿüëóá åäèëèáëÿr. Øöáhÿ éîõäór êè, áóõöñóñèééÿòëÿr Qóràíûí hèêìÿòèíäÿí âÿ îíóí èôàäÿ åòäèéè ôèêèrëÿrèígþçÿëëèêëÿrèíäÿí qàéíàqëàíûr.

Ìöÿëëèôèí þçö èñÿ áó ÿñÿrëÿrèíÿ gþrÿ ëîâüàëàíìûr, ÿêñèíÿ, Àëëàhûí hèäàéÿòèíÿâàñèòÿ÷è îëìàüà íèééÿò åäèr. Áóíäàí áàøqà áó ÿñÿrëÿr íÿør åäèëÿrêÿí hå÷ áèrìàääè qàçàíú göäöëìör.

Áó hÿqèqÿòëÿr íÿçÿrÿ àëûíìàëûäûr. Î çàìàí ìÿëóì îëàr êè, èíñàíëàrû îíëàràgþrìÿäèéèíè gþrìÿêäÿ êþìÿê åäÿí, îíëàrûí hèäàéÿòÿ gÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí áåëÿÿñÿrëÿrèí îõóíìàñûíà hÿâÿñëÿíäèrìÿéèí þçö äÿ ÷îõ ìöhöì õèäìÿòäèr. Áóäÿéÿrëè ÿñÿrëÿrè òàíûòìàq ÿâÿçèíÿ èíñàíëàrûí çåhíèíè qàrûøäûràí, ôèêèrëÿrèíèíqàrûøìàñûíà ñÿáÿá îëàí, øöáhÿ âÿ òÿrÿääöäëÿrè àràäàí qàëäûrìàüà, èìàíû õèëàñåòìÿéÿ áèr òÿñèrè îëìàäûüû òÿúröáÿäÿí êå÷èrèëÿí êèòàáëàrû éàéìàq éàëíûç âÿ éàëíûçÿìÿê âÿ âàõò èòêèñè äåìÿê îëàúàq. Èìàíû õèëàñ åòìÿêäÿí äàhà ÷îõ ìöÿëëèôèíÿäÿáè göúöíö gþñòÿrìÿéÿ éþíÿëìèø êèòàáëàräà áó òÿñèrèí îëìàéàúàüû àéäûíäûr.Áó ìþâçó èëÿ áàüëû øöáhÿñè îëàíëàr âàrñà, îíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrèíèíéågàíÿ ìÿqñÿäèíèí äèíñèçëèéè àràäàí qàëäûrìàqäàí âÿ Qóràí ÿõëàqûíû éàéìàqäàíèáàrÿò îëäóüóíó, áó õèäìÿòäÿêè òÿñèr göúöíöí, ìöâÿôôÿqèééÿò âÿ ñÿìèìèééÿòèíàéäûí gþröíäöéöíö îõóúóëàrûí öìóìè qÿíàÿòèíäÿí àíëàéà áèëÿr. Áóíó qÿòèøÿêèëäÿ éÿqèíëÿøäèrìÿê âÿ àíëàìàq ëàçûìäûr êè, äöíéàäàêû çöëì âÿ èüòèøàøëàrûí,ìöñÿëìàíëàrûí ÷ÿêäèéè ÿçèééÿòëÿrèí ÿñàñ ñÿáÿáè äèíñèçëèéèí èäåéà hàêèìèééÿòèäèr.

Áóíëàräàí qóròóëìàüûí éîëó èñÿ äèíñèçëèéèí èäåéà úÿhÿòäÿí ìÿüëóá åäèëìÿñè,èìàíè hÿqèqÿòëÿrèí îròàéà ÷ûõàrûëìàñû âÿ Qóràí ÿõëàqûíûí èíñàíëàrûí äÿrê åäèáìÿíèìñÿéÿ áèëÿúÿéè øÿêèëäÿ ÷àòäûrûëìàñûäûr. Äöíéàíû hÿr göí äàhà ÷îõ çöëìÿ,èüòèøàø âÿ ôÿñàäëàrà ìÿróç qîéìàq èñòÿéÿíëÿrèí íèééÿòèíè íÿçÿrÿ àëñàq áÿëëè îëàrêè, áó õèäìÿòèí ìöìêöí qÿäÿr ñörÿòëè âÿ òÿñèrëè øÿêèëäÿ éårèíÿ éåòèrèëìÿñè ÷îõâàúèáäèr. ßêñ òÿqäèräÿ ÷îõ gåú îëà áèëÿr. Áó ÿhÿìèééÿòëè õèäìÿòäÿ ÷îõ áþéöêáèr âÿçèôÿíè þç öçÿrèíÿ gþòörìöø Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòû Àëëàhûí èúàçÿñè èëÿXXI ÿñräÿ èíñàíëàrû Qóràíäà áèëäèrèëÿí ÿìèí-àìàíëûüà âÿ áàrûøà, äîüróëóq âÿÿäàëÿòÿ, gþçÿëëèê âÿ õîøáÿõòëèéÿ àïàrìàqäà áèr âàñèòÿ îëàúàq.


ÙßÇÐßÒÈ

ÌßÐÉßÌ

ÙÀÐÓÍ ÉßÙÉÀ

È×ÈÍÄßÊÈËßÐ

Ýèðèø . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Íöìóíÿâè ìöñÿëìàí ãàäûí: Ùç.Ìÿðéÿì . . . . . . . 16

Ãóðàíäà Ìÿðéÿì îüëó Èñà Ìÿñèh . . . . . . . . . . . . . 64

Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòèíäÿ ãàäûíà ìöíàñèáÿò . . . . . . . 86

Ãóðàíäà ãàäûíà âåðèëÿí äÿéÿð . . . . . . . . . . . . . . . 106

Ãóðàíäà èäåàë ìöñÿëìàí ãàäûí õàðàêòåðè . . . . . . . 158

Àëëàhûí Ãóðàíäà äèããÿò éþíÿëòäèéè ãàäûíëàð . . . . . 228

Íÿòèúÿ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266

Òÿêàìöë éàëàíû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270

ÝÈÐÈØ

öòöí èíñàíëàðûí éåýàíÿ éîëýþñòÿðÿíè Ãóðàí-äûð. Àëëàh Ãóðàí àéÿëÿðè èëÿ èíñàíëàðà hÿéàò-ëàðû áîéóíúà ãàðøûëàøà áèëÿúÿêëÿðè hÿð ìÿñÿ-ëÿäÿ åhòèéàú äóéàúàãëàðû hÿð úöð áèëýèíè,äöçýöí âÿ ñÿhâ îëàíëàðû áèëäèðìèøäèð. Áóíäàíáàøãà, Ãóðàí Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) ñöí-íÿñèíè äÿ áöòöí èíàíàíëàð ö÷öí áèð éîëýþñòÿ-ðÿí åòìèøäèð. Àíúàã áóíóíëà éàíàøû, ÀëëàhÃóðàíäà ïåéüÿìáÿðëÿðèí âÿ ñàëåh ìþìèíëÿ-

ðèí hÿéàòëàðûíäàí íöìóíÿëÿð ýþñòÿðÿðÿê, èíñàíëàðûí Ãóðàí ÿõ-ëàãûíû ýöíäÿëèê hÿéàòäà íåúÿ éàøàéàúàãëàðûíû ýþðÿ áèëìÿëÿ-ðèíè òÿìèí åòìèøäèð.

Àëëàh “Àíä îëñóí êè, îíëàð ñèçèí ö÷öí, Àëëàhà âÿ àõèðÿòýöíöíÿ öìèä áÿñëÿéÿíëÿð ö÷öí ýþçÿë þðíÿêäèð. Êèì öçäþíäÿðñÿ, áóíóí çÿðÿðè àíúàã îíóí þçöíÿ îëàð. Àëëàhìþhòàú äåéèëäèð, Î, òÿðèôÿ ëàéèãäèð!” (“Ìóìòÿhèíÿ” ñóðÿ-ñè, 60/6) âÿ “Ùÿãèãÿòÿí Áèç ñèçÿ à÷ûã-àøêàð àéÿëÿð, ñèçäÿíÿââÿë ýÿëèá ýåäÿíëÿð áàðÿäÿ håêàéÿòëÿð âÿ ìöòòÿãèëÿðö÷öí þéöä-íÿñèhÿò íàçèë åòäèê” (“Íóð” ñóðÿñè, 24/34) àéÿ-ëÿðè èëÿ áó èíñàíëàðûí ÿõëàãûíäà àõèðÿòÿ öìèä åäÿí òÿãâà ñà-hèáè ìþìèíëÿð ö÷öí ýþçÿë íöìóíÿëÿð âÿ íÿñèhÿòëÿð îëäóüó-íó õàòûðëàòìûøäûð.

Àäû Ãóðàíäà ãåéä åäèëÿí âÿ ìþìèíëÿðèí ýþçÿë ÿõëàãû öçÿ-ðèíäÿ äöøöíöá þçëÿðèíÿ íöìóíÿ ýþòöðìÿëÿðè ëàçûì îëàí ñà-ëåh ìþìèíëÿðäÿí áèðè äÿ Ùç.Ìÿðéÿìäèð. Ùç.Ìÿðéÿì “Àëëàhèìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ èñÿ Ôèðîíóí çþâúÿñèíè ìèñàë ÷ÿêäè...

11

Ùÿì÷èíèí íàìóñóíó ìþhêÿì ãîðóéóá ñàõëàìûø Èìðàíûíãûçû Ìÿðéÿìè äÿ ìèñàë ÷ÿêäè. Áèç ëèáàñûíûí éàõàñûíäàí îíàÞç ðóhóìóçäàí öôöðäöê. Ìÿðéÿì Ðÿááèíèí ñþçëÿðèíè, êè-òàáëàðûíû òÿñäèã åòäè âÿ èòàÿò åäÿíëÿðäÿí îëäó” (“Òÿhðèì”ñóðÿñè, 66/11-12) àéÿëÿðè èëÿ Àëëàhûí ýþçÿë ÿõëàãûíà ýþðÿ Ãó-ðàíäà áöòöí èíñàíëàðà íöìóíÿ ýþñòÿðäèéè èêè ãàäûíäàí áèðè-äèð. Äîëàéûñû èëÿ Ùç.Ìÿðéÿìèí áó ýþçÿë ÿõëàãûíû hÿð ìÿñÿ-ëÿäÿ áèçÿ ÿí äöçýöí ìÿëóìàò âåðÿí Ãóðàíäàí þéðÿíìÿê âÿáó ÿõëàã ñÿâèééÿñèíÿ ÷àòìàüà ñÿé ýþñòÿðìÿê áöòöí ìþìèíèíñàíëàð ö÷öí ìöhöì áèð ìÿñóëèééÿòäèð.

Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿìèí øÿõñèíäÿ “èäåàë ìöñÿëìàí ãàäûí õà-ðàêòåðè”íè íöìàéèø åòäèðèð. Ãóðàíäà áèëäèðèëÿí èäåàë ãàäûí õà-ðàêòåðè áó ýöí úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ ýåíèø éàéûëàí ãà-äûí õàðàêòåðëÿðèíäÿí ÷îõ ôÿðãëèäèð. Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèí-äÿ éàøàéàí ãàäûíëàð áöòþâëöêäÿ úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí îíëàðàóéüóí ýþðöëÿí âÿ íÿñèëäÿí-íÿñèëÿ þòöðöëÿðÿê ýöíöìöçÿ ãÿ-äÿð ýÿëÿí îðòàã áèð õàðàêòåðè éàøàéûðëàð. Úàhèëèééÿ úÿìèééÿ-òè ãàäûíûí âÿ êèøèíèí hÿð èêèñè ö÷öí ôÿðãëè ÿõëàã õöñóñèééÿò-ëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðìèøäèð. Êèøèíèí íöìàéèø åòäèðìÿëè îëäóüóõàðàêòåð âÿ îíäàí ýþçëÿíèëÿí øÿõñèééÿò ãàäûíäàí ýþçëÿíèëÿí-äÿí òàìàìèëÿ ôÿðãëèäèð. Ùÿì÷èíèí êèøèíèí èäåàëëàðû, hÿéàòà áà-õûøû, hÿéàò òÿðçè, hàäèñÿëÿðè äÿéÿðëÿíäèðìÿñè äÿ ãàäûíûíêûëàð-äàí òàìàì àéðûäûð.

Ãóðàíà ýþðÿ èñÿ ãàäûíëà êèøè åéíè ìÿñóëèééÿòÿ ìàëèêäèð.Àëëàh Ãóðàíäà “èäåàë áèð ìöñÿëìàí õàðàêòåðè”íäÿí áÿhñåäèð. Áó õàðàêòåðäÿ êèøèíèí ìÿñóë îëäóüó áöòöí ÿõëàã õöñó-ñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ãàäûí äà åéíè øÿêèëäÿ ìÿñóëèééÿò äàøûéûð.Àëëàh áèð àéÿäÿ ìöñÿëìàí ãàäûíûí âÿ ìöñÿëìàí êèøèíèí éå-ðèíÿ éåòèðìÿëè îëäóüó áó îðòàã Èñëàì ÿõëàãûíû áó úöð áèëäèðèð:“Ùÿãèãÿòÿí Àëëàh ìÿhç ìöñÿëìàí êèøèëÿð âÿ ãàäûíëàð,ìþìèí êèøèëÿð âÿ ãàäûíëàð, ìöòè êèøèëÿð âÿ ãàäûíëàð, äîü-ðó äàíûøàí êèøèëÿð âÿ ãàäûíëàð, ñÿáðëè êèøèëÿð âÿ ãàäûíëàð,

12

Íömunÿvi Ìösÿlman Ãadûn Ùÿzrÿti Ìÿryÿm

“Ùÿãèãÿòÿí, Áèç ñèçÿ à÷ûã-ààøêàð àéÿëÿð, ñèçäÿí ÿââÿë ýÿëèá ýåäÿíëÿð

áàðÿñèíäÿ ìÿñÿëëÿð âÿ ìöòòÿãèëÿð ö÷öí þéöä-ííÿñèhÿò

íàçèë åòäèê” (“Íóð” ñóðÿñè, 24/34).

òÿâàçþêàð êèøèëÿð âÿ ãàäûíëàð, ñÿäÿãÿ âåðÿí, îðóú òóòàí êè-øèëÿð âÿ ãàäûíëàð, àéûá éåðëÿðèíè ãîðóéóá ñàõëàéàí êèøèëÿðâÿ ãàäûíëàð âÿ Àëëàhû ÷îõ çèêð åäÿí êèøèëÿð âÿ ãàäûíëàðö÷öí ìÿüôèðÿò âÿ áþéöê áèð ìöêàôàò hàçûðëàìûøäûð!”(“ßhçàá” ñóðÿñè, 33/35).

Ýþðöíäöéö êèìè, Ãóðàíà ýþðÿ ãàäûíûí âÿ êèøèíèí õàðàêòå-ðè úÿìèééÿòèí äÿéÿð ìöhàêèìÿëÿðèíÿ âÿ äàâàì åäÿí àäÿò-ÿíÿíÿëÿðèíÿ ýþðÿ äåéèë, Àëëàhûí áèëäèðäèéè “èäåàë ìöñÿëìàíÿõëàãû”íà ýþðÿ ôîðìàëàøäûðûëûð. Áó ÿõëàãû éàøàéàí ìöñÿëìàíãàäûí ñîí äÿðÿúÿ ýöúëö âÿ ñàüëàì áèð øÿõñèééÿòÿ ìàëèêäèð.Î, áó hÿéàò òÿðçèíè úÿìèééÿòèí íÿçÿðèíäÿ áèð öñòöíëöê ÿëäÿåäÿ áèëìÿê ö÷öí äåéèë, àíúàã Àëëàhûí ðàçûëûüûíû âÿ ñåâýèñè-

íè ãàçàíà áèëìÿê ö÷öí éàøàéûð.Áó êèòàáäà úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿéåðëÿøìèø ãàäûí õàðàêòåðèíèí íåúÿ ñÿhâîëäóüóíà òîõóíàúàã âÿ áó õàðàêòåðèí

úÿìèééÿòäÿ íåúÿ ãÿáóë åäèëäèéèíÿíÿçÿð ñàëàúàüûã. Áóíäàí

áàøãà, Àëëàhûí áöòöíàëÿìëÿðèí ãàäûíëàðûí-äàí öñòöí òóòäóüóíóáèëäèðäèéè Ùç.Ìÿðéÿ-ìèí ÿõëàãûíäàí äàíû-

øàðàã, áó éîëëà “íö-ìóíÿâè áèð ìöñÿëìàí

ãàäûí”ûí ìàëèê îëäóüó éöêñÿêÿõëàã àíëàéûøûíû âÿ “èäåàë ìö-

ñÿëìàí ãàäûí õàðàêòåðèíè”îðòàéà ãîéàúàüûã.

Àëëàh äÿðýàhûíäà öñ-òöíëöéöí àíúàã èìàíà,Àëëàh ãîðõóñóíà âÿ ýþ-

14


çÿë ÿõëàãà ýþðÿ îëäóüóíó âÿÀëëàhûí “Ìþìèí îëìàãëà áÿ-ðàáÿð éàõøû èøëÿð ýþðÿí êèøè-ëÿð âÿ éà ãàäûíëàð úÿííÿòÿäàõèë îëàðëàð. Îíëàðà õóð-ìà ÷ÿéèðäÿéè ãÿäÿðhàãñûçëûã åäèëìÿç!”(“Íèñà” ñóðÿñè,4/124) àéÿñè èëÿ áèë-äèðäèéè êèìè, ÿìÿëè-ñàëåh èø ýþðÿí hÿð èí-ñàíûí - î, ãàäûí, éà äàêèøè îëñóí, hå÷ áèð ôÿðã ãîéóë-ìàäàí - Àëëàhûí ðàçûëûüû, ìÿðhÿ-ìÿòè âÿ íåìÿòè èëÿ ãàðøûëàøàúàãëàðû-íû õàòûðëàäàúàüûã.

Êèòàáûí áàøãà áèð ìÿãñÿäè äÿ áèð òÿ-ðÿôäÿí, èäåàë ìöñÿëìàí õàðàêòåðèíäÿíáÿhñ åòìÿê, äèýÿð áèð éàíäàí äà úàhèëèé-éÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ ýþðöíÿí ãàäûí õàðàê-òåðèíèí ìÿíôè éþíëÿðèíè îðòàéà ÷ûõàðàðàã, áóêèìëèêäÿí óçàãëàøìàã èñòÿéÿíëÿðè hÿì äöí-éàäà, hÿì äÿ àõèðÿòäÿ îíëàðà øÿõñèééÿò,hþðìÿò âÿ öñòöíëöê ãàçàíäûðàúàã áèðÿõëàãäàí âÿ hÿéàò òÿðçèíäÿí õÿáÿðäàðåòìÿêäèð.

15

Ùarun Éÿhya

ÍÖÌÓÍßÂÈ ÌÖÑßËÌÀÍ

ÃÀÄÛÍ:ÙÇ.ÌßÐÉßÌ

ç.Ìÿðéÿì òàðèõè ìÿíáÿëÿðÿ ýþðÿ,òÿõìèíÿí 2000 èë ÿââÿë éàøàéûá.Î, Àëëàhûí äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿñå÷äèéè ãàäûíëàðäàí áèðèäèð.

Ùç.Ìÿðéÿì òàðèõè ìÿíáÿëÿðÿýþðÿ, hÿìèí äþâðäÿ Ðîìà èìïå-ðàòîðëóüóíóí hàêèìèééÿòè àëòûíäàîëàí Ôÿëÿñòèí òîðïàãëàðûíäà àíà-äàí îëìóøäóð. Éÿhóäè úÿìèééÿ-òè è÷ÿðèñèíäÿ âÿ hÿìèí íÿñèëäÿí

áèðè îëàðàã äöíéàéà ýÿëìèøäèð.Ùÿìèí äþâðäÿ Ðîìà èìïåðàòîðëóüóíäà ýåíèø éàéûëàí äèí

èñÿ áöòïÿðÿñòëèê èäè. Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè êèìè, áèðâàõòëàð “áöòöí àëÿìëÿðäÿí öñòöí òóòóëìóø” (“Áÿãÿðÿ”ñóðÿñè, 2/47) áèð òàéôà îëàí éÿhóäèëÿð èñÿ þçëÿðèíäÿí óéäóð-äóãëàðû áÿçè õóðàôàòëàðëà áöòïÿðÿñòëèéÿ (òÿñâèð÷èëèéÿ, øÿêèë÷è-ëèéÿ) öç òóòìóø, Àëëàhûí îíëàð ö÷öí ñå÷èá áÿéÿíäèéè äèíëÿðèòÿhðèô åòìèøäèëÿð. Àëëàhûí ÿìðëÿðèíÿ öñéàí åòìèø âÿ îíëàðàáÿõø åòäèéè íåìÿòëÿðÿ ãàðøû øöêöð åòìÿìèøäèëÿð. Áÿçèëÿðè èñÿíÿôñëÿðèíèí õîøóíà ýÿëìÿéÿí ÿìðëÿðëÿ ýÿëäèéè ö÷öí Àëëàhûíîíëàðà áèð ðÿhìÿò îëàðàã ýþíäÿðäèéè ïåéüÿìáÿðëÿðè þëäöðÿ-úÿê ñÿâèééÿäÿ éîëëàðûíäàí àçìûøäûëàð. Ãóðàíäà Èñðàèë îüóë-ëàðûíûí áó àçüûí hÿðÿêÿòëÿðè áåëÿ áèëäèðèëèð:

“Áèç Èñðàèë îüóëëàðûíäàí ÿhä àëìûø, îíëàðà ïåéüÿìáÿð-ëÿð ýþíäÿðìèøäèê. Ùÿð äÿôÿ áèð ïåéüÿìáÿð îíëàðûí éàíû-

17

Ùç.Ìÿðéÿìèí éàøàäûüû úÿìèééÿòèí õöñóñèééÿòëÿðè


18

íà öðÿêëÿðèíÿ éàòìàéàí áèð hþêìëÿ ýÿëäèêäÿ áèð ãèñìèíèéàëàí÷û håñàá åäÿð, áèð ãèñìèíè äÿ þëäöðÿðäèëÿð” (“Ìàèäÿ”ñóðÿñè, 5/70).

Ùç.Ìÿðéÿì áöòöí áó ãàðûøûãëûãëàðûí hþêì ñöðäöéö âÿ éÿ-hóäèëÿðèí áöòöí öìèäëÿðèíè ÷îõäàí ýþçëÿäèêëÿðè Ìÿñèhèí (Õè-ëàñêàðûí) ýÿëèøèíÿ áàüëàäûüû áèð äþâðäÿ äöíéàéà ýÿëìèøäèð.Àëëàh Èñðàèë îüóëëàðûíûí áöòöí èíòèçàðûíûí ÿñàñ ìÿðêÿçèíè òÿø-êèë åòìÿñèíäÿí òàìàìèëÿ õÿáÿðñèç îëàí Ùç.Ìÿðéÿìè áó ìö-ãÿääÿñ âÿçèôÿ ö÷öí õöñóñè îëàðàã ñå÷ìèø âÿ éåòèøäèðìèøäèð.Àëëàh “Îíóí àäû Ìÿðéÿì îüëó Èñà ÿë-Ìÿñèhäèð êè, äöíéà-äà âÿ àõèðÿòäÿ øàíû óúà âÿ éàõûí îëàíëàðäàíäûð. Âÿ ñàëåh-ëÿðäÿíäèð...” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/45-46) ñþçëÿðè èëÿ òÿðèô-ëÿäèéè Ùç.Èñàíû äöíéàéà ýÿòèðìÿê âÿçèôÿñèíè Ùç.Ìÿðéÿìÿâåðìèøäèð.

Ùç.Ìÿðéÿì Àëëàhûí ñå÷äèéè áèð èíñàí îëàðàã áó èíñàíëàðûíáàòèë âÿ úàhèë èíàíúëàðû àðàñûíäà ýþçÿë ÿõëàãû, hàãã äèíè òÿì-ñèë åòìèøäèð.

Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿìèí hÿéàòû èëÿ áàüëû îíóí àèëÿñèíäÿí,àíàäàí îëìàñûíäàí, Ùç.Èñàíû äöíéàéà ýÿòèðìÿñèíäÿí, éàøà-

äûüû úÿìèééÿòèí áþhòàíëàðûíà òóø ýÿëìÿñèíäÿí òóòìóøíöìàéèø åòäèðäèéè éöêñÿê ÿõëàã õöñóñèééÿòëÿ-

ðèíÿ ãÿäÿð áèð ÷îõ ìÿñÿëÿëÿðè áèçÿÃóðàíäà áèëäèðèð.

19

Àëëàhûíàëÿìëÿðäÿíöñòöí òóòäóüóÈìðàí àèëÿñèÀëëàh Ãóðàíûí “Àëëàh Àäÿìè,

Íóhó, Èáðàhèì þâëàäûíû âÿ Èìðàí àèëÿñèíè àëÿìëÿð öçÿðèí-äÿ ñå÷èëìèø åòäè. Îíëàð áèðè äèýÿðèíäÿí òþðÿìèø áèð íÿñèëèäèëÿð...” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/33-34) àéÿëÿðè èëÿ Èìðàíàèëÿñèíèí Ùç.Àäÿì, Ùç.Íóh âÿ Èáðàhèì àèëÿñè èëÿ åéíè íÿñèë-äÿí ýÿëäèêëÿðèíè âÿ àëÿìëÿð öçÿðèíäÿ ñå÷èëìèø èíñàíëàð îëäóã-ëàðûíû áèëäèðèð. Ùç.Ìÿðéÿì äÿ áó íÿñèëäÿí - ñå÷èëìèø Èìðàíàèëÿñèíäÿí ýÿëèð.

Èìðàí àèëÿñè Àëëàhà ñÿìèìè áèð öðÿêëÿ èìàí ýÿòèðÿí, áö-òöí èøëÿðèíäÿ Îíà öç òóòàí âÿ Àëëàhûí ãîéäóüó ãàéäà-ãàíóí-ëàðà ðèàéÿò åäÿí áèð àèëÿ èäè.

Ùç.Ìÿðéÿìèí äöíéàéà ýÿëìÿñèÈìàí éèéÿñè áèð ãàäûí îëàí Èìðàíûí õàíûìû Ùç.Ìÿðéÿìÿ

hàìèëÿ ãàëäûüûíû þéðÿíÿí çàìàí äÿðhàë Àëëàhà äóà åòìèø,Îíóí øÿíèíÿ òÿðèôëÿð äåìèø âÿ äîüàúàüû óøàüû Àëëàhà íÿçèðåòäèéèíè ñþéëÿìèøäè. Áèð ãûç äîüäóüóíó ýþðÿíäÿ èñÿ îíà“àáèäÿ”, éÿíè “hÿìèøÿ Àëëàhà èáàäÿò åäÿí” ìÿíàñûíà óé-

“Õåéð, éàõøû èøëÿð ýþðöá þçëÿðèíè Àëëàhà òÿñëèì åäÿíëÿðèíÐÿááè éàíûíäà ìöêàôàòû âàðäûð. Îíëàðûí hå÷ áèð ãîðõóñó éîõäóðâÿ îíëàð ãÿì-ããöññÿ ýþðìÿçëÿð”

(“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/112).

üóí ýÿëÿí Ìÿðéÿì àäûíû ãîéìóøäó. Àëëàh Ãóðàíäà Èìðàíûíõàíûìûíûí áó äóàñûíû áèçÿ áåëÿ õÿáÿð âåðèð:

“Èìðàíûí çþâúÿñèíèí: “Åé Ðÿááèì, áÿòíèìäÿêèíè ñÿíÿ(àçàä) õèäìÿòêàð îëìàã ö÷öí íÿçèð åäèðÿì. Ìÿíäÿíãÿáóë åò! ßëáÿòòÿ, Ñÿí åøèäÿíñÿí, áèëÿíñÿí!” - äåäèéèíèõàòûðëà! Îíó äîüäóüó çàìàí: “Åé Ðÿááèì! Ìÿí ãûçäîüäóì” - ñþéëÿäè. Ùàëáóêè Àëëàh îíóí íÿ äîüäóüóíóâÿ îüëàíûí ãûç êèìè îëìàäûüûíû éàõøû áèëèðäè. “Ìÿíîíóí àäûíû Ìÿðéÿì ãîéäóì, îíó âÿ îíóí íÿñëèíè ìÿ-ëóí øåéòàíäàí Ñÿíÿ òàïøûðûðàì” - äåäè” (“Àëè-Èìðàí”ñóðÿñè, 3/35-36).Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿìèí àíàñûíûí îíó “áÿòíèíäÿêèíè (àçàä)

õèäìÿòêàð îëìàã ö÷öí Àëëàhà íÿçèð åòäèéè”íè áèëäèðèð. Áó èôà-äÿíèí ÿðÿá äèëèíäÿêè ÿñë ìÿòíèíäÿ ãåéä åäèëÿí “ìóhàððÿ-ðÿí” êÿëìÿñè “àíúàã àõèðÿò èøëÿðè èëÿ ìÿøüóë îëàí, äöíéàèëÿ ÿëàãÿñè îëìàéàí, hÿìèøÿ Àëëàhà èáàäÿò åäÿí, Àëëàhûíìÿáÿäèíèí õèäìÿòêàðû, ñÿìèìè îëàðàã èáàäÿò åäÿí, èáàäÿ-òèíäÿ äöíéà ìÿãñÿäè îëìàéàí èíñàí” ìÿíàëàðûíà óéüóí ýÿ-ëèð.

1

Ùÿãèãè ìÿíàäà ìöñòÿãèëëèê èíñàíûí àíúàã Àëëàhà ãóëëóãåäèá Îíà òÿñëèì îëìàñû, âàðëûãëàðà âÿ éà áèð ÷îõ äÿéÿðëÿðÿãóëëóã åòìÿêäÿí òàìàìèëÿ àçàä îëìàñû èëÿ ÿëäÿ åäèëÿ áèëÿð.Èìðàíûí õàíûìû äà Ùç.Ìÿðéÿìè hÿð úöð àñûëûëûãäàí àçàäîëóá Àëëàhà íÿçèð åòäèéèíè ñþéëÿéÿðÿê, Àëëàhà äóà åäÿðÿêîíóí àíúàã Àëëàhà ãóëëóã åäÿí, èíñàíëàðûí ðàçûëûüûíû ãàçàí-ìàã ìÿãñÿäèíäÿí òàìàìèëÿ óçàãëàøìûø áèð èíñàí îëìàñûíû àð-çó åòìèøäè.

Ùç.Ìÿðéÿì äöíéàéà ýÿëÿí çàìàí àíàñûíûí äàâðàíûøû éå-íÿ Àëëàhû ðàçû ñàëìàã ìÿãñÿäè ýöäìöøäö. Äÿðhàë Àëëàhà öçòóòìóø, hÿì Ùç.Ìÿðéÿìè, hÿì äÿ îíóí íÿñëèíè øåéòàíûí øÿ-ðèíäÿí ãîðóìàñû ö÷öí Àëëàhà ñÿìèìèééÿòëÿ äóà åòìèøäè.

Àëëàh Èìðàíûí õàíûìûíûí áó ñÿìèìè äóàñûíû ãÿáóë åòìèø

21

Ùarun Éÿhya

“Ìÿðéÿì” ñóðÿñèíèí èëê 11 àéÿñèíè ýþñòÿðÿí Ãóðàí ñÿhèôÿñè.

âÿ “Áåëÿ îëäóãäà Ðÿááè éàõøû ãÿáóë åòäè, îíó ýþçÿë áèð ôè-äàí êèìè áþéöòäö...” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/37) àéÿñè èëÿ áèë-äèðäèéè êèìè, Ùç.Ìÿðéÿìè ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ éåòèøäèðìèø, îíóéöêñÿê áèð ÿõëàãëà òÿðáèéÿëÿíäèðìèøäè.

Ùç.Ìÿðéÿìèí àíàñûíûí Àëëàhà îëàí áó ñÿìèìè èìàíû hÿðèøèíäÿ þçöíÿ àíúàã Àëëàhû âÿêèë ñå÷ìÿñè, êþìÿéè, íåìÿòè hÿ-ìèøÿ Àëëàhäàí èñòÿìÿñè, Îíà èõëàñëà âÿ äÿðèí áèð òÿñëèìèééÿò-ëÿ áàüëàíìàñû áöòöí èìàí ýÿòèðÿíëÿð ö÷öí öçÿðèíäÿ äöøöíöë-ìÿñè ëàçûì îëàí ÷îõ ìöhöì áèð þðíÿêäèð.

Àëëàhûí Ùç.Çÿêÿðèééÿíè Ùç.Ìÿðéÿìè éåòèøäèðìÿêëÿ âÿçèôÿëÿíäèðìÿñèÙç.Çÿêÿðèééÿ Àëëàhûí hèäàéÿò âåðäèéè, ñàëåhëÿðäÿí åòäèéè,

àëÿìëÿðäÿí öñòöí òóòäóüó âÿ äîüðó éîëà èñòèãàìÿòëÿíäèðäèéèïåéüÿìáÿðëÿðäÿíäèð. Àëëàh Ãóðàíäà Ùç.Çÿêÿðèééÿäÿí òÿðèô-ëÿ áÿhñ åòìèø, îíóí Àëëàhà îëàí áàüëûëûüûíà, òÿãâàñûíà âÿ ýþ-çÿë ÿõëàãûíà äèããÿò éþíÿëòìèøäèð:

“Çÿêÿðèééÿíè, Éÿhéàíû, Èñàíû, Èëéàñû äà hèäàéÿòÿ ÷àòäûð-äûã. Îíëàðûí hàìûñû ÿìÿëèñàëåhëÿðäÿí èäè. Áèç hÿì÷èíèí Èñ-ìàéûëû, ßëéÿñÿéè, Éóíèñè âÿ Ëóòó äà hèäàéÿòÿ ÷àòäûðäûã âÿîíëàðû àëÿìëÿðäÿí öñòöí òóòäóã. Áèç îíëàðûí àòàëàðûíäàí,íÿñèëëÿðèíäÿí âÿ ãàðäàøëàðûíäàí äà áèð ãèñìèíè hèäàéÿòÿ÷àòäûðäûã, îíëàðû ñå÷äèê âÿ äöç éîëà éþíÿëòäèê” (“ßíàì”ñóðÿñè, 6/85-87).

Àëëàh “Àëè-Èìðàí” ñóðÿñèíèí 37-úè àéÿñè èëÿ Ùç.Ìÿðéÿìèíéåòèøäèðèëìÿñèíèí ìÿñóëèééÿòèíè Ùç.Çÿêÿðèééÿíèí öçÿðèíÿãîéäóüóíó áèëäèðìèøäèð.

Ùç.Çÿêÿðèééÿ Ùç.Ìÿðéÿìëÿ éàõûíäàí ìàðàãëàíìûø, îíóíhÿéàòûíäàêû ìþúöçÿâè hàäèñÿëÿðÿ øÿõñÿí øàhèä îëìóø âÿîíóí áàøãà èíñàíëàðäàí öñòöí òóòóëìóø áèð èíñàí îëäóüóíóäÿðê åòìèøäèð. Ùç.Çÿêÿðèééÿ Ùç.Ìÿðéÿìèí áàøûíà ýÿëÿí áÿ-çè hàäèñÿëÿðÿ, Àëëàhûí îíó ìÿðhÿìÿòè èëÿ äÿñòÿêëÿäèéèíÿ âÿ

Ùarun Éÿhya

23

“...Íÿ ýþçÿë áÿíäÿ! Î äàèì Àëëàhà ñûüûíàí

áèð êèìñÿ èäè” (“Ñàä” ñóðÿñè, 30).

Ýèëîâàííè Áåëëèíèíèí Âåíåäèêäÿêè Ñ.Çàú-úàðèà Êèëñÿñèíäÿ íöìàéèø åòäèðèëÿí 1505-úèèëÿ àèä “Ùÿçðÿòè Ìÿðéÿì âÿ ßçèçëÿð” àä-ëû ÿñÿðè. ßhøàá öçÿðèíäÿ éàüëû áîéà èëÿ èø-ëÿíÿí 402 x 272 ñì þë÷öëÿðèíäÿêè áó ìèì-áÿð øÿêëè ñîíðà òóâàëà êþ÷öðöëìöøäöð.

“...îíëàð äÿðýàhûìûçäà ñå÷èëìèø ÿí éàõøû

êèìñÿëÿðäÿíäèðëÿð!” (“Ñàä” ñóðÿñè, 47).

îíó ìöõòÿëèô âàñèòÿëÿðëÿ Þç äÿðýàhûíäàí íåìÿòëÿíäèðäèéèíÿøàhèä îëìóøäóð. Àëëàh áó hàäèñÿëÿðäÿí áèðèíè “Àëè-Èìðàí” ñó-ðÿñèíäÿ áèçÿ áó úöð áèëäèðìèøäèð:

“...Çÿêÿðèééÿéÿ òàïøûðäû. Çÿêÿðèééÿ hÿð äÿôÿ èáàäÿòåòäèéè ìåhðàáà ýèðäèêäÿ îíóí éàíûíäà áèð ðóçè îëäóüóíóýþðÿðäè: “Éà Ìÿðéÿì, áóíëàð ñÿíèí ö÷öí hàðàäàíäûð?”äåäèêäÿ î: “Àëëàh òÿðÿôèíäÿíäèð!” äåéÿ úàâàá âåðÿðäè. Ùÿ-ãèãÿòÿí Àëëàh èñòÿäèéè øÿõñÿ hÿäñèç ðóçè âåðÿð!” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/37).

Ùç.Ìÿðéÿì Ùç.Çÿêÿðèééÿíèí áó ñóàëûíà âåðäèéè úàâàáëàÀëëàhûí îíóí öçÿðèíäÿêè íåìÿò âÿ ìÿðhÿìÿòèíè äèëÿ ýÿòèðìèø-äè.

Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿìè áöòöí àëÿìëÿðèí ãàäûíëàðûíäàí öñòöí òóòìóøäóðÙç.Ìÿðéÿì hÿéàòûíûí hÿð àíûíäà, åòäèéè hÿð èøèíäÿ

Àëëàhà öç òóòàí, Àëëàhûí àäûíû óúàëäàí, Ðÿááèìèçÿ öðÿêäÿíáàüëû îëàí ñÿìèìè áèð ìþìèíäèð. Àëëàh Èìðàí àèëÿñèíè àëÿì-ëÿðäÿí öñòöí òóòäóüó êèìè áó àèëÿéÿ ìÿíñóá îëàí Ùç.Ìÿðéÿ-ìè äÿ ñå÷ìèø, îíó ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ éåòèøäèðÿðÿê áöòöí ïèñ-ëèêëÿðäÿí ãîðóìóø âÿ îíó àëÿìëÿðèí ãàäûíëàðûíäàí öñòöí åò-ìèøäèð. Àëëàh Ãóðàíäà Ùç.Ìÿðéÿìèí áó öñòöíëöéöíö áåëÿ áèë-äèðèð:

“Õàòûðëà êè, áèð çàìàíëàð ìÿëÿêëÿð áåëÿ äåìèøäèëÿð:“Éà Ìÿðéÿì, hÿãèãÿòÿí Àëëàh ñÿíè ñå÷ìèø, òÿìèçëÿìèø,àëÿìëÿðèí ãàäûíëàðûíäàí öñòöí òóòìóøäóð. Éà Ìÿðéÿì, þçÐÿááèíÿ èòàÿò åò, ñÿúäÿéÿ ãàïàí âÿ ðöêó åäÿíëÿðëÿ áèðëèê-äÿ ðöêó åò!”” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/42-43).

Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿìèí íàìóñóíó ìöñÿëìàíëàðà íöìóíÿ ýþñòÿðìèøäèðÀèëÿñè êèìè Ùç.Ìÿðéÿì äÿ éàøàäûüû úÿìèééÿòäÿ Àëëàhà

îëàí áàüëûëûüû, ñÿìèìèééÿòè èëÿ òàíûíàí áèð èíñàí èäè. Àëëàh

26


“Äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ øàíû óúàâÿ Àëëàhà éàõûí îëàíëàðäàíäûð”

(“Àëè-ÈÈìðàí” ñóðÿñè, 3/45).

îíóí Þçöíÿ “êþíöëäÿí áàüëû îëàíëàðäàí” îëäóüóíó áèëäèðèð.Ùç.Ìÿðéÿìèí ÿòðàôûíäàêû èíñàíëàð àðàñûíäà áÿëëè îëàí áàø-

ãà áèð õöñóñèééÿòè èñÿ íàìóñóíó ãîðóìàñûäûð. Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿìèí áó öñòöí ÿõëàãûíû Ãóðàíäà áåëÿ õÿáÿð âåðèð:

“Ùÿì÷èíèí íàìóñóíó ìþhêÿì ãîðóéóá ñàõëàìûø Èì-ðàíûí ãûçû Ìÿðéÿìè äÿ ìèñàë ÷ÿêäè. Áèç ëèáàñûíûí éàõà-ñûíäàí îíà Þç ðóhóìóçäàí öôöðäöê. Ìÿðéÿì Ðÿááè-íèí ñþçëÿðèíè, êèòàáëàðûíû òÿñäèã åòäè âÿ èòàÿò åäÿíëÿðäÿíîëäó” (“Òÿhðèì” ñóðÿñè, 66/12).“Èñìÿòèíè ãîðóéàíû äà éàä åò! Áèç Þç ðóhóìóçäàí îíàöôöðäöê, îíó âÿ îüëóíó àëÿìëÿðÿ áèð ìþúöçÿ åòäèê”(“ßíáèéà” ñóðÿñè, 21/91).


Ëîðåíçî Ëîòòîíóí Ùç.Ìÿðéÿì âÿ ßçèçëÿðè òÿñâèð åäÿí 1505-1506-úû èëëÿðÿ àèä ÿñÿðè Òðå-âèñî éàõûíëûüûíäàêû Ñàíòà Êðèñòèíà àë Òèâàðîíå êèëñÿñèíäÿ íöìàéèø åòäèðèëèð. 177 x 162ñì þë÷öëÿðèíäÿêè áó éàüëû áîéà ÿñÿðè ÿhøàá öçÿðèíÿ ÷ÿêèëìèøäèð.

Ùç.Ìÿðéÿìèí Úÿáðàèëëÿ ýþðöøìÿñèÙç.Çÿêÿðèééÿíèí äÿ øàhèä îëäóüó êèìè, Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿ-

ìèí hÿéàòûíûí ìöõòÿëèô äþâðëÿðèíäÿ ÷îõëó ìþúöçÿëè hàäèñÿ-ëÿð éàðàòìûøäûð. Áóíëàðäàí áèðè äÿ Ùç.Ìÿðéÿìèí Úÿáðàèëëÿ ýþ-ðöøìÿñè îëìóøäóð. Ùç.Ìÿðéÿì hÿéàòûíûí ìöÿééÿí áèð äþâ-ðöíäÿí ñîíðà éàøàäûüû úÿìèééÿòäÿí âÿ àèëÿñèíäÿí àéðûëàðàãøÿðã òÿðÿôèíäÿ áèð éåðÿ ÷ÿêèëìèøäè. Úÿáðàèëëÿ ýþðöøìÿñè äÿ áóäþâðäÿ hÿìèí éåðäÿ áàø âåðìèøäèð. Àëëàh Ãóðàíäà ÚÿáðàèëèíÙç.Ìÿðéÿìèí ãàðøûñûíà “êàìèë áèð èíñàí” ãèéàôÿñèíäÿ ÷ûõäû-üûíû áèëäèðìèøäèð:

“Êèòàáäà Ìÿðéÿìè äÿ éàä åò. Î çàìàí î, àèëÿñèíäÿí àé-ðûëûá øÿðã òÿðÿôèíäÿ áèð éåðÿ ÷ÿêèëìèøäè. Âÿ àèëÿ öçâëÿðèí-äÿí ýèçëÿíìÿê ö÷öí ïÿðäÿ òóòìóøäó. Áèç Þç ðóhóìóçó(Úÿáðàèëè) éàíûíà ýþíäÿðäèê. Îíà êàìèë áèð èíñàí ãèéàôÿ-ñèíäÿ ýþðöíäö” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/16-17).

Ùç.Ìÿðéÿì ãàðøûñûíäàêû èíñàíûí Úÿáðàèë îëäóüóíó áèëìÿ-äèéè âÿ òàíûìàäûüû áèð íÿôÿðëÿ ãàðøûëàøäûüû ö÷öí äÿðhàëÀëëàhà ñûüûíìûø âÿ “Ìÿí ñÿíäÿí Ðÿhìàíà ïÿíàh àïàðû-ðàì. ßýÿð ìöòòÿãèñÿíñÿ, ìÿíÿ òîõóíìà!” (“Ìÿðéÿì”ñóðÿñè, 19/18) ñþçëÿðè èëÿ þçöíöí Àëëàhäàí ãîðõàí, èìàí ýÿ-òèðÿí áèð ìþìèí îëäóüóíó èôàäÿ åòìèøäèð. Äåäèéè áó ñþçëÿðÙç.Ìÿðéÿìèí ýöúëö Àëëàh ãîðõóñóíó, íàìóñóíà îëàí áàüëû-ëûüûíû âÿ íÿ ãÿäÿð òÿãâà ñàhèáè áèð èíñàí îëäóüóíó à÷ûã-àø-êàð îðòàéà ãîéóð.

Ùç.Ìÿðéÿì áó ñþçëÿðè èëÿ éàëíûç þçöíöí Àëëàhäàí ÷ÿêè-íÿí áèð èíñàí îëäóüóíó èôàäÿ åòìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíìÿìèø,“ÿýÿð ìöòòÿãèñÿíñÿ, ìÿíÿ òîõóíìà” ñþçëÿðè èëÿ åéíè çà-ìàíäà ãàðøûñûíäàêû èíñàíû äà Àëëàhäàí ãîðõóá ÷ÿêèíìÿéÿñÿñëÿìèøäèð.

Úÿáðàèë èñÿ îíóí áó ñþçëÿðèíèí öñòöíäÿí “...Ìÿí ñÿíÿ àí-úàã òÿìèç áèð îüëàí áàüûøëàìàã ö÷öí Ðÿááèíèí åë÷èñè-éÿì!” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/19) äåéÿðÿê Ùç.Ìÿðéÿìÿ þçö-

29

Ùarun Éÿhya

30

“Ìÿðéÿì” ñóðÿñèíèí 12-äÿí 25-ÿ êèìè îëàí àéÿëÿðèíè ýþñòÿðÿí Ãóðàí ñÿhèôÿñè.

íö òàíûòìûøäûð. Þçöíöí Àëëàhûí áèð åë÷èñè îëäóüóíó âÿ îíàÀëëàhäàí áèð ìöæäÿ èëÿ ýÿëäèéèíè áèëäèðìèø âÿ áåëÿ áóéóðìóø-äóð:

“Ìÿëÿêëÿð äåäèëÿð: “Éà Ìÿðéÿì! Ùÿãèãÿòÿí Àëëàh Þçòÿðÿôèíäÿí áèð êÿëìÿ èëÿ ñÿíÿ ìöæäÿ âåðèð. Îíóí àäûÌÿðéÿì îüëó Èñà ÿë-Ìÿñèhäèð êè, äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ øÿ-íè óúà âÿ Àëëàhà éàõûí îëàíëàðäàíäûð” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿ-ñè, 3/45).

Ùç.Ìÿðéÿì èñÿ “Ìÿíèì íåúÿ îüëóì îëà áèëÿð êè, ìÿíÿèíäèéÿäÿê áèð èíñàí ÿëè áåëÿ òîõóíìàìûøäûð. Ìÿí àçüûí,óòàíìàç (çèíàêàð) äà äåéèëÿì!” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/20)ñþçëÿðè èëÿ Úÿáðàèëÿ îíà áèð èíñàíûí òîõóíìàäûüû hàëäà óøà-üûíûí íåúÿ îëà áèëÿúÿéèíè ñîðóøìóøäóð. Úÿáðàèë Àëëàhûí ýö-úöíöí hÿð øåéÿ éåòÿúÿéèíè, áèð øåéÿ àíúàã “Îë” äåìÿñè èëÿîíóí äÿðhàë îëàúàüûíû áèëäèðìèøäèð:

“Åé Ðÿááèì! Ìÿíÿ áèð èíñàí ÿëè òîõóíìàäûüû hàëäà íå-úÿ óøàüûì îëà áèëÿð” - äåäèêäÿ áóéóðäó: “Åëÿäèð, Àëëàh èñ-òÿäèéèíè éàðàäûð. Î, áèð èøèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíè ãÿðàðà àëäûã-äà îíà àíúàã “Îë!” - äåéÿð, î äà (äÿðhàë) îëàð” (“Àëè-Èì-ðàí” ñóðÿñè, 3/47).

“Äåäè: “Åëÿäèð, ëàêèí Ðÿááèí áóéóðäó êè, áó, Ìÿíèìö÷öí àñàíäûð. Áèç îíó èíñàíëàð ö÷öí áèð ìþúöçÿ, äÿðýà-hûìûçäàí îëàí áèð ìÿðhÿìÿò êèìè åäÿúÿéèê. Áó, ÿçÿëäÿíòÿãäèð îëóíìóø áèð hþêìäöð!” Àðòûã hàìèëÿ îëäó âÿîíóíëà áèðëèêäÿ óçàã áèð éåðÿ ÷ÿêèëäè” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿ-ñè, 19/21-22).

Ùç.Ìÿðéÿì îíà hå÷ áèð èíñàí ÿëèíèí äÿéìÿäèéè hàëäàÀëëàhûí èñòÿìÿñè èëÿ Ùç.Èñàéà hàìèëÿ ãàëìûøäûð. Îíóí hàìè-ëÿëèéè äöíéàäàêû ñÿáÿáëÿðäÿí àñûëû îëìàäàí áàø âåðìèøäèð. Áóhàìèëÿëèê äÿ Ùç.Èñàíûí ìþúöçÿëÿðèíäÿí áèðè îëìóøäóð.

31

Ùarun Éÿhya


32

Ùç.Ìÿðéÿìèí êèìñÿñèç áèð éåðÿ ÷ÿêèëìÿñèÀëëàh Ãóðàíûí “Àðòûã hàìèëÿ îëäó

âÿ îíóíëà áèðëèêäÿ óçàã áèð éåðÿ ÷ÿ-êèëäè” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/22) àéÿ-ñè èëÿ Ùç.Ìÿðéÿìèí Àëëàhûí èñòÿéè èëÿhàìèëÿ ãàëìàñûíäàí ñîíðà hå÷ êèìèíîëìàäûüû óçàã áèð éåðÿ ÷ÿêèëäèéèíè áèë-äèðèð.

Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿìè hÿéàòûíûí hÿðàíûíäà îëäóüó êèìè, áó äþâðäÿ äÿ Þç

Ùarun Éÿhya

ìÿðhÿìÿòè âÿ hèìàéÿñè èëÿ äÿñòÿêëÿìèøäèð. Ùç.Ìÿðéÿìÿhàìèëÿëèê äþâðö áîéóíúà ïñèõè âÿ ôèçèêè éþíäÿí åhòèéàú äóé-äóüó hÿð úöð èìêàíû éàðàòìûøäûð.

Øöáhÿñèç, Ùç.Ìÿðéÿìèí hàìèëÿëèéèíèí áàø âåðäèéè áó äþâ-ðö hå÷ êèìèí îëìàäûüû óçàã áèð éåðäÿ êå÷èðìÿñèíèí áèð ÷îõhèêìÿòè âàð. Àëëàh áóíóíëà Ùç.Ìÿðéÿìè îíóí áàøûíà ýÿëìèøáó ìþúöçÿëè äóðóìó äÿðê åäÿ áèëìÿéÿúÿê èíñàíëàðûí íàðàhàò-ëûã äîüóðàúàã äàâðàíûøëàðûíäàí óçàã òóòìóøäóð. Îíóí áóäþâðö ÿí ðàhàò âÿ ÿí àñàí øÿêèëäÿ êå÷èðìÿñèíè òÿìèí åòìèø-äèð. Ñîíðà èñÿ îíóí áó âÿçèééÿòèíè èíñàíëàðà áàøãà áèð ìþúö-çÿëè hàäèñÿ èëÿ à÷ûãëàéàðàã, Ùç.Ìÿðéÿìèí îíà àòûëàúàã áöòöíáþhòàíëàðäàí ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ òÿìèç ÷ûõìàñûíû òÿìèí åòìèø-äèð.

Ùç.Èñàíûí äîüóëóøó âÿ Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìÿ îëàí êþìÿéèÀëëàh Ùç.Ìÿðéÿì hàìèëÿ îëàðêÿí îíà hÿð úöð êþìÿê åò-

ìèøäèð. ×îõ éàõøû íÿçàðÿò òÿëÿá åäÿí âÿ hÿéàò ö÷öí ðèñê îëàíäîüóø ïðîñåñè ÿñíàñûíäà òèááè ëÿâàçèìàòëàðû, òÿúðöáÿëè êþìÿê-÷èñè îëìàéàí áèð èíñàíûí áó èøèí þhäÿñèíäÿí òÿêáàøûíà ýÿëÿáèëìÿñè ÷îõ ÷ÿòèíäèð. Áóíà áàõìàéàðàã áó ìÿñÿëÿäÿ hå÷ áèðòÿúðöáÿñè îëìàéàí Ùç.Ìÿðéÿì Àëëàhà îëàí áàüëûëûüû âÿ èíà-ìû èëÿ áó ÷ÿòèí èøè òÿêáàøûíà áàúàðìûøäûð. Øèääÿòëè äîüóø ñàí-úûëàðû è÷èíäÿ áèð õóðìà àüàúûíà òÿðÿô ýåäÿðêÿí Àëëàh îíàâÿhéëÿ êþìÿê åòìèøäèð. Àëëàh îíà êÿäÿðëÿíìÿìÿñèíè, àëò éà-íûíäà áèð ñó àðõû àõûòäûüûíû âÿhé åòìèøäèð. Àëëàh hÿëÿ òÿçÿ

äÿéìèø õóðìàëàðûí òþêöëìÿñè ö÷öí õóðìà áóäàüûíû þçöíÿ òÿ-ðÿô ñàëëàìàñûíû, éåéèá-è÷ìÿñèíè âÿ ýþçöíöí àéäûí îëìàñûíûáóéóðìóøäóð. Ýþðöíäöéö êèìè, Àëëàh åhòèéàú äóéäóüó hÿð áèðìÿñÿëÿäÿ éåðèíÿ éåòèðèëìÿñè ëàçûì ýÿëÿí hÿð øåéè áèëäèðÿðÿê,Ùç.Ìÿðéÿìÿ êþìÿê åòìèø âÿ äîüóøó áó ÷ÿòèí øÿðòëÿð äàõè-ëèíäÿ ÿí éàõøû øÿêèëäÿ hÿéàòà êå÷èðìÿñèíè òÿìèí åòìèøäèð.Àëëàh Ãóðàíäà Ùç.Ìÿðéÿìèí áó âÿçèééÿòèíè áèçÿ áåëÿ áèëäè-ðèð:

“Äîüóø ñàíúûñû îíó áèð õóðìà àüàúûíûí ýþâäÿñèíÿ ñþé-êÿíìÿéÿ ìÿúáóð åòäè. Äåäè: “Êàø êè, ìÿí áóíäàí ÿââÿëþëöá ãóðòàðàéäûì âÿ éà òàìàìèëÿ óíóäóëóá ýåòìèø îëàé-äûì!” Äÿðhàë (õóðìà àüàúûíûí) àëò òÿðÿôèíäÿí îíà áåëÿ áèð


Ýèîâàííè Áåëëèíèíèí Ôðàðè Êèëñÿñèí-äÿ íöìàéèø åòäèðèëÿí, ìþhòÿøÿì

ÿñÿðëÿðèíäÿí áèðè êèìè ãÿáóë åäè-ëÿí, 1481-úè èëÿ àèä îëàí, Ùç.Ìÿð-

éÿìè òÿñâèð åäÿí òàáëîñó.

íèäà ýÿëäè: “Êÿäÿðëÿíìÿ, Ðÿááèí ñÿíèí ö÷öí àëòûíäàí áèðèðìàã àõûòäû. Õóðìà àüàúûíû þçöíÿ òÿðÿô ñèëêÿëÿ, öñòöíÿ òÿ-çÿ éåòèøìèø õóðìà òþêöëñöí! Éå-è÷, ýþçöí àéäûí îëñóí.ßýÿð áèð àäàì ýþðÿúÿê îëñàí, áåëÿ äå: “Ìÿí Ðÿhìàí éî-ëóíäà îðóú òóòìàüû íÿçèð åëÿìèøÿì, îíà ýþðÿ äÿ áó ýöíhå÷ êÿñëÿ äàíûøìàéàúàüàì!”” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/23-26).

Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìèí öçÿðèíäÿêè ðÿhìÿò âÿ hèìàéÿñè, hÿ-éàòûíûí hÿð ìÿðhÿëÿñèíäÿ îëäóüó êèìè, áó hàäèñÿäÿ äÿ àéäûíøÿêèëäÿ ýþðöíöð. Áóíóíëà éàíàøû, Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìÿ “êÿ-äÿðëÿíìÿìÿñèíè”, “õóðìà éåìÿñèíè” áèëäèðìÿñèíèí âÿ îíóíéàíûíäà áèð ñó àðõû àõûòìàñûíûí áèð ÷îõ hèêìÿòëÿðè âàð. Áö-òöí áó àéÿëÿð þçöíäÿ äîüóøó àñàíëàøäûðàí ÷îõëó èøàðÿëÿðè åh-òèâà åäèð. Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìèí äîüóøóíó àñàíëàøäûðìàãö÷öí òÿãäèì åòäèéè áó íåìÿòëÿðèí õöñóñèëÿ äÿ hàìèëÿ îëàí âÿóøàã äöíéàéà ýÿòèðÿí ãàäûíëàð ö÷öí ÿhÿìèééÿòè âÿ ôàéäàñû áóýöí åëìè úÿhÿòäÿí äÿ ìÿëóìäóð. Áóíëàðäàí áÿçèëÿðèíè áó àð-äûúûëëûãëà ãåéä åäÿ áèëÿðèê.

Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìÿ êÿäÿðëÿíìÿìÿñèíè áèëäèðìÿñèßââÿëêè ñÿòèðëÿðäÿ äÿ ãåéä åäèëäèéè êèìè, Ùç.Ìÿðéÿì

hàìèëÿ îëäóüó âàõò àèëÿñèíäÿí âÿ éàøàäûüû úÿìèééÿòäÿí àé-ðûëàðàã Øÿðã òÿðÿôäÿ êèìñÿñèç áèð éåðäÿ éåðëÿøìèøäè. Óøàüûäöíéàéà ýÿòèðÿíÿ ãÿäÿð äÿ hÿìèí éåðäÿ ãàëìûøäû. Ùç.Ìÿð-éÿì áó úöð hàìèëÿëèê äþâðöíö Àëëàhûí éàðàòäûüû áó ìþúöçÿ-íè äÿðê åäÿ áèëìÿéÿúÿê èíñàíëàðäàí óçàãëàøàðàã ïñèõîëîæè áà-õûìûíäàí ðàhàò áèð øÿðàèòäÿ êå÷èðìèøäè.

Àëëàh áó äþâðäÿ äÿ Ùç.Ìÿðéÿìÿ äÿñòÿê îëìóø, éàðäûìûâÿ ìÿðhÿìÿòè èëÿ îíó ìöæäÿëÿìèø âÿ êÿäÿðëÿíìÿìÿñèíè áèë-äèðìèøäèð. Øöáhÿñèç êè, Ùç.Ìÿðéÿìèí êèìñÿñèç áèð éåðÿ ÷ÿ-

35

Ùarun Éÿhya

“Èñòÿð êèøè, èñòÿðñÿ äÿ ãàäûí îëñóí, Ìÿí hå÷ áèðèíèçèí ÿìÿëèíè

ïó÷à ÷ûõàðìàðàì...” (“Àëè-ÈÈìðàí” ñóðÿñè, 3/195).

êèëìÿñèíäÿ îëäóüó êèìè, Àëëàhûí áó ÿìðèíèí äÿ áèð ÷îõ hèê-ìÿòëÿðè âàðäûð. Êÿäÿðëÿíìÿìÿê hÿð øåéäÿí ÿââÿë ìþìèí ÿõ-ëàãûíûí áèð òÿçàhöðöäöð. Èìàí ñàhèáè îëàí áèð èíñàí hàíñû ÷ÿ-òèíëèêëÿ ãàðøûëàøñà äà Àëëàhà ýöâÿíìÿëè âÿ Àëëàhûí îíà ìöò-ëÿã êþìÿê åäÿúÿéèíèí ðàhàòëûüûíû éàøàìàëûäûð.

Áó, áöòöí ìþìèíëÿðèí íöìàéèø åòäèðìÿëè îëäóüó áèð ÿõëàã-äûð. Àíúàã áóíóíëà éàíàøû, èíäè ìöàñèð òÿáàáÿòèí ÿëäÿ åòäè-éè ìÿëóìàòëàðà áàõàíäà hàìèëÿ îëàí âÿ éà òÿçÿúÿ óøàüû îë-ìóø ãàäûíëàðûí êÿäÿðëÿíìÿìÿñèíèí, hÿéÿúàíäàí óçàã áèð îâ-ãàò è÷èíäÿ îëìàñûíûí ñîí äÿðÿúÿ ÿhÿìèééÿòëè îëäóüó ýþðöíöð.

Àëëàh Ãóðàíäà Ùç.Ìÿðéÿìÿ éåéèá-è÷ìÿñèíè âÿ “ýþçöíöíàéäûí îëìàñûíû” õÿáÿð âåðìèøäèð. Áóíäàí áàøãà, àéÿëÿðäÿêÿäÿðëÿíìÿêäÿí óçàãëàøûá îíà ìöæäÿëÿíÿí íåìÿòèí ñåâèí-úèíè éàøàìàñû äà áèëäèðèëìèøäèð.

Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìÿ õóðìà éåìÿñèíè áèëäèðìÿñèÀëëàh Ùç.Ìÿðéÿìÿ “õóðìà àüàúûíû ñèëêÿëÿéÿ-

ðÿê òÿçÿ éåòèøìèø õóðìà” éåìÿñèíè áèëäèðìèøäèð.Õóðìà hàçûðäà äà hÿì ãèäà, hÿì äÿ äÿðìàí êèìè íÿ-çÿðäÿ òóòóëàí áèð ìåéâÿäèð. Ýöíöìöçäÿÿëäÿ åäèëÿí ìÿëóìàòëàð õóðìàíûí èíñàíâöúóäóíóí ñàüëàì âÿ ýöìðàh ãàëàáèëìÿñè ö÷öí þçöíäÿ hÿéàòè ÿhÿ-ìèééÿòè îëàí 10-äàí àðòûã åëå-ìåíòè áèðëÿøäèðäèéèíè îðòàéà ÷ûõà-ðûð.

Õóðìàäà èíñàí áÿäÿíè-íÿ áîë ìèãäàðäà hÿðÿêÿòåíåðæèñè âåðÿí, îíó hÿ-ðàðÿòëÿ òÿìèí åäÿí,

37

Ùarun Éÿhya

àñàí hÿçì îëóíàí øÿêÿð ìþâúóääóð.Ùÿì äÿ áó øÿêÿð ãàíäà øÿêÿðè ñöðÿòëÿéöêñÿëäÿí ãëöêîçà äåéèë, ìåéâÿ øÿêÿ-ðè, éÿíè ôðóêòîçàäûð. Õóðìà hÿì åíåðæèâåðèð, hÿì äÿ ÿçÿëÿëÿðèí âÿ ñèíèðëÿðèíèíêèøàôûíû òÿìèí åäèð. Êàëîðè äÿéÿðè ÷îõéöêñÿê îëäóüó ö÷öí õÿñòÿëèêäÿí çÿèôëÿ-ìèø, ýöúäÿí äöøìöø, éàõóä äà éîðüóíîëàíëàðà ÷îõ ôàéäà âåðèð. Õóðìàíûí 100ãðàìûíäà 1,5 ãðàì ïðîòåèí, 50 ãðàìêàðáîhèäðàò ìþâúóääóð. Êàëîðè äÿéÿðèèñÿ 225 êèëîêàëîðèäèð. Òÿçÿ äÿéìèø õóð-ìàäà 60-65 ôàèç øÿêÿð, 2 ôàèç äÿ ïðîòå-èí âàð.

Ìöàñèð òÿáàáÿòèí êÿøôëÿðèíÿ ýþðÿ,õóðìà õöñóñèëÿ äÿ éåíèúÿ êþðïÿ äöíéà-éà ýÿòèðÿí çàhû ãàäûíëàð ö÷öí ÷îõ ôàé-äàëûäûð. Ùÿêèìëÿð hàìèëÿ ãàäûíëàðà êþð-ïÿëÿðèíè äöíéàéà ýÿòèðÿí ýöí ìåéâÿøÿêÿðëè ãèäà âåðèëìÿñèíèí âàúèáëèéèíèáèëäèðèðëÿð. Áóðàäà ÿñàñ ìÿãñÿä àíàíûíçÿèôëÿéÿí áÿäÿíèíÿ hÿì åíåðæè, ýöú âÿhÿðÿêÿò âåðìÿê, hÿì äÿ éåíè äîüóëìóøêþðïÿéÿ ëàçûì îëàí ñöäöíÿìÿëÿ ýÿëÿ áèëìÿñè ö÷öíñöä hîðìîíëàðûíû hÿðÿ-êÿòÿ ýÿòèðìÿê, àíà ñö-äöíö ÷îõàëòìàãäûð.

Áó ìÿëóìàòëàðÀëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìÿ hÿìþçöíÿ åíåðæè âÿ ýöú âåðÿ-úÿê, hÿì äÿ óøàüûí éåýà-

38

“Ñèçÿ ýÿëÿí hÿð áèð íåìÿò Àëëàhäàíäûð. Ñîíðà ñèçÿ áèð ìö-

ñèáÿò öç âåðäèêäÿ Îíà éàëâàðûá-ééàõàðûðñûíûç!”

(“Íÿhë” ñóðÿñè, 16/53).

íÿ ãèäàñû îëàí ñöäöí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíè òÿìèí åäÿúÿê õóðìà-äàí éåìÿñèíè áèëäèðìÿñèíäÿêè áÿçè hèêìÿòëÿðè îðòàéà ãîéóð.Áóðàäà öçÿðèíäÿ äöøöíöëìÿñè ëàçûì îëàí hèêìÿòëÿðäÿí áèðèäÿ Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìÿ õóðìà èëÿ áèðëèêäÿ áèð ñó àðõû ÷ûõàð-ìàñû âÿ îíà éåéèá-è÷ìÿñèíè áèëäèðìÿñèäèð. Ìöàñèð äþâðöíàëèìëÿðè þçöíäÿ áèð èíñàíûí åhòèéàú hèññ åäÿ áèëÿúÿéè áöòöíåëåìåíòëÿðè áèðëÿøäèðäèéè ö÷öí îíóí àíúàã õóðìà âÿ ñó èëÿóçóí èëëÿð éàøàéà áèëÿúÿéèíè áèëäèðèðëÿð.

2

Áó ìþâçóäà òàíûíìûø ìöòÿõÿññèñëÿðäÿí áèðè îëàíÂ.Ù.Â.Äîóñàí èñÿ áèð õóðìà âÿ áèð ñòÿêàí ñöäöí áèð èíñàíûíýöíäÿëèê ãèäà åhòèéàúûíû þäÿìÿéÿ êèôàéÿò åäÿúÿéèíè ãåéäåäèð.

3

Õóðìàíûí òÿðêèáèíäÿ ÷îõ ìöõòÿëèô âèòàìèí âÿ ìèíåðàëëàðâàðäûð. Ëèô, éàü âÿ ïðîòåèíëÿð áàõûìûíäàí äà ÷îõ çÿíýèíäèð.Õóðìàäà ñîäèóì, êàëèóì, êàëñèóì, ìàãíåçèóì, ôèáðèí, äÿìèð,êöêöðä, ôîñôîð âÿ õëîð äà ìþâúóääóð. Õóðìà áóíëàðäàí áàø-ãà þçöíäÿ À âèòàìèíèíè, áåòàêàðîòåí, Á1, Á2, Á3 âÿ Á6 âè-òàìèíëÿðèíè äÿ áèðëÿøäèðèð. Õóðìàäà ìþâúóä îëàí âèòàìèí âÿìèíåðàëëàðûí hàìèëÿëèêäÿêè ôàéäàëàðûíäàí áÿçèëÿðèíè áåëÿ ñû-ðàëàéà áèëÿðèê:

Õóðìàíûí ãèäàëàíäûðûúû íèñáÿòèíèí ýöúö åhòèâà åòäèéè óé-üóí ìèíåðàëëàðûí òàðàçëûüûíäàí ãàéíàãëàíûð. Ùàìèëÿëèê äþâðöí-äÿ ìåéäàíà ýÿëÿí óçóíìöääÿòëè öðÿêáóëàíìàñû âÿ ôèçèêè ðå-àêñèéàëàð ñÿáÿáèíäÿí êàëèóì ÷àòûøìàçëûüû îðòàéà ÷ûõûð. Áåëÿîëàí òÿãäèðäÿ äÿ ãàäûíûí îðãàíèçìè ÿëàâÿ êàëèóìëà òÿìèíåäèëìÿëèäèð. Õóðìàäà áîë ìèãäàðäà ìþâúóä îëàí êàëèóì áóáàõûìäàí ìöhöì ÿhÿìèééÿòÿ ìàëèê îëäóüó êèìè, áÿäÿíäÿ-êè ñó òàðàçëûüûíûí ãîðóíìàñûíà äà ÷îõ ìöñáÿò òÿñèð ýþñòÿðèð.

Òÿðêèáèíäÿêè äÿìèð ãûðìûçû ãàí höúåéðÿëÿðèíäÿ ìþâúóäîëàí håìîãëîáèí ñèíòåçèíÿ íÿçàðÿò åäèð âÿ áó äà hàìèëÿëèê-äÿ ãàí ÷àòûøìàçëûüûíûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñûíû âÿ êþðïÿíèíèíêèøàôû ö÷öí hÿéàòè ÿhÿìèééÿò êÿñá åäÿí ãàíäàêû RBC òà-

40


Àëëàh Ùÿçðÿòè Ìÿðéÿìÿõóðìà éåìÿñèíè âÿhé åäÿ-ðÿê õóðìàäà ìþâúóä îëàíôàéäàëû âèòàìèí âÿ ìèíå-ðàëëàðà äèããÿòè úÿëá åòìèø-äèð.


42

ðàçëûüûíûí óéüóí hàëà ýÿëìÿñèíè òÿìèí åäèð. Òÿðêèáèí-äÿ ÷îõëó äÿìèð îëäóüó ö÷öí áèð èíñàí ýöíäÿ 15 ÿäÿäõóðìà éåéÿðÿê áÿäÿíèíèí äÿìèðÿ îëàí åhòèéàúûíû òÿìèíåäÿ áèëÿð âÿ äÿìèð ÷àòûøìàçëûüûíäàí ÿìÿëÿ ýÿëÿí íà-ðàhàò÷ûëûãäàí äà õèëàñ îëàð.

Õóðìàäà ìþâúóä îëàí êàëñèóì âÿ ôîñôàò èñÿ ñêåëå-òèí éàðàíûá ôîðìàëàøìàñû âÿ áÿäÿíèí ñöìöê ãóðóëóøó-íóí èíêèøàôû ö÷öí ÷îõ ìöhöì åëåìåíòëÿðäèð. Õóðìàòÿðêèáèíäÿêè áîë ôîñôîð, êàëñèóì, äÿìèð âÿ ãèäà ìàä-äÿëÿðè èëÿ áÿäÿíè ãàíàçëûüûíäàí âÿ ñöìöê çÿèôëèéèíäÿíãîðóéóð âÿ áó õÿñòÿëèêëÿðèí àçàëäûëìàñûíà êþìÿê åäèð.

Àëèìëÿð õóðìàíûí ýÿðýèíëèéè âÿ hÿéÿúàíû àðàäàíãàëäûðìàã ãàáèëèééÿòèíÿ äÿ äèããÿò ÷ÿêèðëÿð. ÁåðêëèÓíèâåðñèòåòè ìöòÿõÿññèñëÿðèíèí àïàðäûüû òÿäãèãàòëàð ñè-íèðëÿðè ýöúëÿíäèðÿí Á6 âèòàìèíèíèí âÿ ìàãíåçèóììèíåðàëûíûí õóðìàäà éöêñÿê ìèãäàðäà îëäóüóíó ýþñ-òÿðìèøäèð. Ñèíèð âèòàìèíè àäëàíäûðûëàí Á6 èëÿ ÿçÿëÿëÿðèíèøëÿìÿñèíäÿ ìöhöì ðîë îéíàéàí ìàãíåçèóì õóðìàäàáîë ìèãäàðäàäûð. Õóðìàíûí òÿðêèáèíäÿêè ìàãíåçèóìäà áþéðÿêëÿð ö÷öí ñîí äÿðÿúÿ ÿhÿìèééÿòëèäèð. Áèð èí-ñàí ýöíäÿ 2-3 äÿíÿ õóðìà éåéÿðÿê áÿäÿíèíèí ìàãíå-çèóìà åhòèéàúûíû þäÿéÿ áèëÿð.

4

Áóíëàðëà éàíàøû, õóðìàäà ãàäûíëàðûí hàìèëÿëèê çàìà-íû ãÿáóë åòìÿñè ëàçûì ýÿëÿí áèð Á âèòàìèíè îëàí ôîë òóð-øóñó äà ìþâúóääóð. Ôîë òóðøóñó (Á9) áÿäÿíäÿ éåíèãàí höúåéðÿëÿðèíèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíäÿ âÿ höúåéðÿëÿðèíéåíèëÿøìÿñèíäÿ ìöhöì âÿçèôÿëÿðè éåðèíÿ éåòèðÿí áèð âè-òàìèíäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ hàìèëÿëèêäÿ ôîë òóðøóñóíà îëàíåhòèéàú þçöíö áöðóçÿ âåðÿúÿê äÿðÿúÿäÿ àðòûð âÿ ýöí-äÿëèê åhòèéàúûí èêè ãàòûíà ÷àòûð. Ôîë òóðøóñóíóí ñÿâèé-éÿñè êèôàéÿò åòìÿéÿíäÿ ãóðóëóø åòèáàðèëÿ íîðìàäàí áþ-éöê, èø ÿìñàëû èñÿ àøàüû îëàí åðèòðîñèò höúåéðÿëÿðè ìåé-

Äîüóø çàìàíû áàø âåðÿí ãàí èòêèñè áÿäÿíäÿêè øÿêÿðèí àøàüû

äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëóð. Òÿðêèáèíäÿêè 50 ôàèçäÿí àðòûãøÿêÿðëÿ ÷îõ ãèäàëàíäûðûúû îëàí

õóðìà áÿäÿíèí áó åhòèéàúûíû àð-òûãëàìàñû èëÿ òÿìèí åäèð.

“Åé èíñàíëàð. Àëëàhûí ñèçÿ îëàííåìÿòèíè éàäà ñàëûí. Àëëàhäàí

áàøãà ñèçÿ ýþéëÿðäÿí âÿ éåðäÿíðóçè âåðÿí áèð õàëèã âàðìû?! Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðû

éîõäóð. Åëÿ èñÿ íåúÿ (àëäàíûáhàãäàí) äþíäÿðèëèðñèíèç?”

(“Ôàòûð” ñóðÿñè, 35/3).


44

äàíà ýÿëèð âÿ ãàíàçëûüû ÿëàìÿòëÿðè þçöíö ýþñòÿðìÿéÿ áàøëà-éûð.

Õöñóñèëÿ höúåéðÿëÿðèí áþëöíìÿñèíäÿ âÿ höúåéðÿíèí ýåíå-òèê ãóðóëóøóíóí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíäÿ ìöhöì ðîë îéíàéàí ôîëòóðøóñó hàìèëÿëèê çàìàíû èêè äÿôÿ àðòûã åhòèéàú hèññ åäèëÿí éå-ýàíÿ ìàääÿäèð.

Ùàìèëÿëèêäÿ À âèòàìèíèíÿ îëàí åhòèéàú èñÿ ýöíäÿëèê îëà-ðàã 800ug-å ãÿäÿð éöêñÿëèð. Õóðìà äà À âèòàìèíèíèí àâàí-ãàðäû îëàí áåòàêàðîòåí úÿhÿòäÿí ÷îõ çÿíýèíäèð.

5

Áàøãà ìåéâÿëÿð ïðîòåèí úÿhÿòäÿí öìóìèééÿòëÿ çÿíýèíäåéèë. Àíúàã õóðìàíûí òÿðêèáèíäÿ ïðîòåèí äÿ âàðäûð.

6

Õóðìàäà ìþâúóä îëàí îêñèòîñèí ìàääÿñèíäÿí äÿ ìöàñèðòèááäÿ äîüóøó àñàíëàøäûðàí áèð äÿðìàí êèìè èñòèôàäÿ åäèëèð.Îêñèòîñèí äîüóøó àñàíëàøäûðàí òÿñèð ýþñòÿðìÿñèíÿ ýþðÿ áèð ÷îõìÿíáÿëÿðäÿ “ðàïèä áèðòh”, éÿíè “ñöðÿòëè äîüóø” èôàäÿñè èëÿìÿøhóðäóð. Äîüóøäàí ñîíðà èñÿ àíà ñöäöíö ÷îõàëäàí òÿñèðÿìàëèê îëìàñû èëÿ ñå÷èëèð.

7

Õóðìà èëÿ áàüëû áöòöí áó ìÿëóìàòëàð Àëëàhûí ñîíñóç åë-ìèíè âÿ Ùç.Ìÿðéÿìèí öçÿðèíäÿêè ìÿðhÿìÿòèíè ýþñòÿðèð.

“Àëëàh, øöáhÿñèç êè, Àëëàh éîëóíäà âóðóøóá þëäöðÿí

âÿ þëäöðöëÿí ìþìèíëÿðèí úàíëàðûíû âÿ ìàëëàðûíû

ñàòûí àëìûøäûð... (“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/111).

Ùarun Éÿhya

45

Ùç.Ìÿðéÿì Àëëàhûí èëhàìû èëÿ éåäèéè õóðìà ñàéÿñèíäÿ áÿë-êÿ äÿ î çàìàí åhòèéàú hèññ åòäèéè hÿð úöð ãèäàíû òÿìèí åòìÿêèìêàíû òàïìûø, äîüóøó àñàíëàøäûðàúàã áèð èìêàí ÿëäÿ åòìèø-äèð. Øöáhÿñèç êè, ÿí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð.

Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) äÿ “È÷èíäÿ õóðìà îëàí åâèíñàêèíëÿðè àú ãàëìàç” hÿäèñè èëÿ ìöàñèð òÿáàáÿòèí õóðìàíûíàíúàã áó ýöíëÿðäÿ þéðÿíÿ áèëäèéè ôàéäàëû úÿhÿòëÿðèíÿ äèããÿò÷ÿêÿðÿê hèêìÿòëè áèð òþâñèéÿ åòìèøäèð.

8

Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìèí éàíûíäà áèð ñó àðõû ÷ûõàðìàñûÀëëàh Ùç.Ìÿðéÿìÿ “îíóí ö÷öí áèð èðìàã àõûòäûüûíû, éå-

éèá-è÷ìÿñèíè âÿ ýþçöíöí àéäûí îëìàñûíû” áèëäèðìèøäèð. Åéíèëÿ õóðìà êèìè ñóéóí äà ÿçÿëÿ hÿðÿêÿòëÿðèíè íèçàìëà-

éàðàã äîüóø ñàíúûëàðûíû éöíýöëëÿøäèðèúè õöñóñèééÿòëÿðè âàð.

46

“...Àëëàhûí íåìÿòëÿðèíè éàäà ñàëûí êè, áÿëêÿ, íèúàò òàïàñûíûç!”

(“ßðàô” ñóðÿñè, 7/69).

Ùarun Éÿhya

47

Õöñóñèëÿ ñóéóí òÿêúÿ ýþðöëìÿñè âÿ éà ñÿñèíèí åøèäèëìÿñè áå-ëÿ ÿçÿëÿëÿðèí hÿðÿêÿòèíè ñÿðáÿñò øÿêèëäÿ íèçàìëàéûð. Ùÿì÷è-íèí ìöàñèð äîüóì åâëÿðèíäÿ äîüóøëàðû hîâóçóí è÷èíäÿ hÿéà-òà êå÷èðÿðÿê áóíäàí èñòèôàäÿ åäèðëÿð.

Áóíóíëà éàíàøû, ìÿëóì îëäóüó êèìè, ñó hÿéàòûí äàâàì åò-ìÿñè âÿ ñàüëàìëûüûí ãîðóíà áèëìÿñè ö÷öí ìöòëÿã ëàçûì îëàíhÿéàòè áèð ìàääÿäèð. Èíñàí áÿäÿíèíäÿ áàø âåðÿí òÿõìèíÿí hÿðôóíêñèéàäà - áÿäÿíèí hÿðàðÿòèíèí òÿíçèìëÿíìÿñè, ãèäà ìàä-äÿëÿðèíèí âÿ îêñèýåíèí äàøûíìàñû, èôðàç åäèëÿí ìàääÿëÿðèí hö-úåéðÿëÿðäÿí óçàãëàøäûðûëìàñû, îíóðüàëàðûí äöçýöí èøëÿìÿñè-íèí òÿìèí åäèëìÿñè, äÿðèíèí íÿìëèéèíèí âÿ åëàñòèêëèéèíèí ãî-ðóíìàñû, hÿçì ñèñòåìèíèí èøèíèí àñàíëàøäûðûëìàñû, îðãàí âÿ òî-õóìàëàðûí ãîðóíìàñûíäà ñó ÷îõ áþéöê ÿhÿìèééÿò êÿñá åäèð.Ýöíöìöçäÿ ñóäàí ìöàëèúÿ ìÿãñÿäèëÿ èñòèôàäÿ åäèëìÿñè ýå-íèø éàéûëìàãäà äàâàì åäèð. Ñóéà òîõóíìàã, ñó èëÿ òÿìàñäàîëìàã èììóíèòåò ñèñòåìèíè õÿáÿðäàð åäèð, ñòðåññÿ ãàðøû îëàíhîðìîíëàðûí éàðàíìàñûíû ñöðÿòëÿíäèðèð. Ãàí äþâðàíûíû âÿìåòàáîëèçìàíû úàíëàíäûðûð, àüðûëàðû éöíýöëëÿøäèðèð.

9

Ùàìèëÿëèêäÿ èñÿ ñóéóí äàhà ÷îõ úÿhÿòäÿí ÿhÿìèééÿòè âàð-äûð. Ùàìèëÿëèê çàìàíû hÿì ãàíûí àðòàí ìèãäàðû, hÿì äÿ èí-êèøàôäà îëàí óøàã ö÷öí, ñöä âåðÿí ãàäûíëàðäà èñÿ ñöäöíÿìÿëÿ ýÿëìÿñè ö÷öí ñóéà õöñóñèëÿ áþéöê åhòèéàú äóéóëóð.Àíà ñöäöíöí 87 ôàèçèíèí ñóäàí èáàðÿò îëäóüóíó íÿçÿðÿ àëñàã,ñóéóí äîüóøäàí ñîíðà äà ìöhöì ðîë îéíàäûüû àéäûí îëàð.

Áóíëàðëà éàíàøû, hÿì àíàíûí, hÿì äÿ êþðïÿíèí ãàíûíäà-êû åëåêòðîëèò íèñáÿòèíèí òàðàç ñàõëàíà áèëìÿñè ö÷öí äÿ ñóéà åh-òèéàú âàð. Ùàìèëÿëèêäÿ ìåéäàíà ÷ûõàí hîðìîíëàð áÿäÿíäÿ-êè ìàéåëÿðèí èñòèôàäÿ øÿêëèíè äÿéèøäèðèð. Ùàìèëÿëèéèí àõûðëà-

“Àëëàh áåëÿ áóéóðàúàã: “Éà Ìÿðéÿì îüëó Èñà! Ñÿíÿ âÿàíàíà íåìÿòèìè éàäûíà ñàë...””

(“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 5/110).

ðûíà éàõûí àíàíûí ãàíûíûí hÿúìè òÿõìèíÿí 1,5 äÿôÿ àðòûð. Ùà-ìèëÿëèê äþâðöíäÿ ãàäûíûí òÿíÿôôöñ éîëó èëÿ èòèðäèéè ñóéóí ìèã-äàðû äà hàìèëÿëèêäÿí ÿââÿëêè äþâðëÿ ìöãàéèñÿäÿ äàhà äà ÷î-õàëûð. Êþðïÿíèí è÷èíäÿ îëäóüó àìíèîí ìàéåñè þçöíö hÿð ö÷ñààòäàí áèð òÿçÿëÿéèð. Êèôàéÿò ãÿäÿð ñó ãÿáóë åäèëìÿìÿñè èëÿáàüëû éàðàíàí äåhèäðàñéîí (ñóñóçëóã) âÿçèééÿòèíäÿ àìíèîíìàéåñèíèí ìèãäàðû äà àçàëûð.

Ùàìèëÿëèêäÿ äåhèäðàñéîíóí áàøãà ìÿíôè òÿñèðè äÿ âàõòûí-äàí ÿââÿëêè äîüóø àüðûëàðûäûð. Äåhèäðàñéîí âÿçèééÿòèíäÿ éà-ðàíàí áÿçè hîðìîíëàð äîüóø ñàíúûëàðûíû áàøëàéàí hîðìîíóòÿãëèä åäÿðÿê âàõòûíäàí ÿââÿë äîüóø ñàíúûëàðûíà ñÿáÿá îëóð.Âàõòûíäàí ÿââÿë äîüóø òÿhëöêÿñèíÿ ãàðøû òÿòáèã åäèëÿí ìöà-ëèúÿ äàìàð éîëóíóí à÷ûëàðàã ìàéå âåðèëìÿñèäèð. Áó èñÿ ìà-éå ãÿáóëóíóí ÿhÿìèééÿòèíè áèëäèðìÿê áàõûìûíäàí äèããÿò÷ÿ-êèúèäèð. ßêñÿð hàëëàðäà éöíýöë ñàíúûëàð ñàäÿúÿ îëàðàã ìàéåâåðèëìÿñè èëÿ éîõ îëóá ýåäèð.

Áóíäàí áàøãà, ñó áÿäÿíèí äàøûìà ñèñòåìèäèð. Ãèäà ìàä-äÿëÿðèíè âÿ îêñèýåíè ãàí éîëó èëÿ óøàüà àïàðàí äà éåíÿ ñó-äóð. Ñó hÿì äÿ hàìèëÿëèêäÿ òåç-òåç ðàñò ýÿëèíÿí âÿ âàõòûí-äàí ÿââÿë äîüóøà, éà äà óøàãñàëìàéà ñÿáÿá îëàí áÿçè èíôåê-ñèéàëàðûí ãàðøûñûíûí àëûíìàñûíäà äà àêòèâ ðîë îéíàéûð. Êèôàéÿòãÿäÿð ñó è÷èëÿíäÿ èíôåêñèéà ðèñêè äÿ àçàëûð.

10

Ùÿêèìëÿð hàìèëÿ ãàäûíëàðûí ñóéà îëàí òÿëÿáàòûíûí hàìèëÿîëìàäûãëàðû äþâðÿ íèñáÿòÿí ÿí àçû 50 ôàèç ìèãäàðûíäà àðòäû-üûíû, áóíà ýþðÿ äÿ êèôàéÿò ãÿäÿð ñó è÷èëìÿäèéè hàëäà áÿäÿ-íèí èñòèôàäÿ åòäèéè ìàéåëÿðäÿí òÿñÿððöô éîëóíà ýåäÿðÿê ìöõ-òÿëèô íàðàhàòëûãëàðà ñÿáÿá îëàúàüûíû áèëäèðèð.

11

Åëìèí îðòàéà ãîéäóüó áöòöí áó hÿãèãÿòëÿð ÀëëàhûíÙç.Ìÿðéÿì ö÷öí áèð ñó àðõû ÷ûõàðìàñûíûí âÿ éåéèá-è÷ìÿñè-íè áèëäèðìÿñèíèí íÿ ãÿäÿð hèêìÿòàìèç îëäóüóíó áèð äàhà ýþç-ëÿðèìèç ãàðøûñûíà ýÿòèðèð âÿ Àëëàhûí ñîíñóç åëìèíèí äÿëèëëÿðè-íè òÿøêèë åäèð.

49

Ùarun Éÿhya

“Èìàí ýÿòèðèá éàõøû èøëÿð ýþðÿíëÿðè Ðÿááè îíëàðà èìàíëàðû ìöãàáèëèíäÿ (àüàúëàðû) àëòûíäàí

÷àéëàð àõàí íåìÿòëÿðëÿ äîëóúÿííÿòëÿðèíÿ éîë ýþñòÿðÿð”

(“Éóíóñ” ñóðÿñè, 10/9).

Ùarun Éÿhya

51

Ùç.Ìÿðéÿìèí õóðìà áóäàüûíû þçöíÿ òÿðÿô ñèëêÿëÿìÿñèÙç.Ìÿðéÿì äîüóø ñàíúûñû è÷èíäÿ áèð

õóðìà áóäàüûíà òÿðÿô ýåòäèéè çàìàíÀëëàh îíà “Õóðìà àüàúûíû þçöíÿ òÿðÿôñèëêÿëÿìÿñèíè” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè,19/25)” áèëäèðìèøäèð.

Ùàçûðäà hÿêèìëÿð äîüóø ÿñíàñûíäà ãà-äûíûí áèð øåéè òóòóá þçöíÿ òÿðÿô ÷ÿêìÿñè-íèí ÿçÿëÿëÿðÿ ôàéäàëû òÿñèðèíèí îëäóüóíóèôàäÿ åäèðëÿð. Áó ìÿãñÿäëÿ äÿ äîüóø çà-ìàíû ãàäûíëàðà ñàíúûíûí ãàðøûñûíû àëìàãâÿ éà óøàüûí àñàíëûãëà äîüóëà áèëìÿñèö÷öí ìöõòÿëèô hÿðÿêÿòëÿð åòäèðèðëÿð. Áóhÿðÿêÿòëÿðèí áÿäÿíäÿ ìåéäàíà ýÿëÿíòÿçéèã hèññèíèí âÿ äîüóø çàìàíû îðòàéà÷ûõà áèëÿúÿê ÷ÿòèíëèêëÿðèí àçàëìàñûíû, äî-üóøóí äàhà ãûñà ìöääÿòäÿ äàâàì åòìÿ-ñèíè òÿìèí åäÿúÿéèíè ôèêèðëÿøèðëÿð.

12

Ùÿêèìëÿð äîüóøóí èëê ñàíúûëàðûíäàíäÿðhàë ñîíðà áàø âåðÿí èêèíúè ìÿðhÿëÿñèí-äÿ ãàäûíûí áàøûíûí áèð àç éóõàðûäà îëìà-ñûíûí éåðèí úàçèáÿ ãöââÿñèíäÿí äÿ èñòèôà-äÿ åòìÿê áàõûìûíäàí îëäóãúà ÿhÿìèé-éÿòëè îëäóüóíó áèëäèðèðëÿð. Áóíóíëà éàíà-øû, õÿñòÿõàíàëàðäà ìþâúóä îëàí äîüóøìàñàëàðûíà ãàäûíûí äîüóøó àñàí áàøà âó-ðà áèëìÿñè ö÷öí ýöú àëìàñûíû òÿìèí åäÿ-úÿê ãîëëàð, éà äà àéàã ïåäàëëàðû ãóðàøäû-ðûëûð.

Áÿçè hÿêèìëÿð èñÿ áó ìÿðhÿëÿäÿ õÿñòÿíèí äîüóø ìàñàñûí-äà éàòìàüûí ÿâÿçèíÿ ÷þìÿëìÿñèíÿ âÿ éà õöñóñè ñòóëëàðàîòóçäóðóëìàñûíà öñòöíëöê âåðèðëÿð. Ýöíöìöçäÿêè òåõíîëîæè èí-êèøàôäàí àç þíúÿéÿ ãÿäÿð èñÿ ÿêñÿð ñÿhèééÿ îúàãëàðûíäà ãà-äûíëàðûí áó ìÿãñÿäëÿ èñòèôàäÿ åäèëÿí áèð èïäÿí éàïûøûá þçö-íö àñûëû âÿçèééÿòäÿ éóõàðû ÷ÿêìÿéÿ ÷àëûøìàñûäûð. Áöòöí áóöñóëëàðûí íÿçÿðè áàõûìäàí äöçýöí âÿ ìÿíòèãëè îëäóüó ýþç ãà-áàüûíäàäûð.

13

Ýöíöìöçäÿ òÿòáèã åäèëÿí áöòöí òèááè öñóëëàð ÀëëàhûíÙç.Ìÿðéÿìÿ õóðìà áóäàüûíû þçöíÿ òÿðÿô ÷ÿêèá ñèëêÿëÿìÿñèíèèëhàì åòìÿñèíèí áó áàõûìäàí hèêìÿòëè îëà áèëÿúÿéèíè îðòàéàãîéóð. ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð.

Ùç.Ìÿðéÿìèí Ùç.Èñà èëÿ áèðëèêäÿ òàéôàñûíûí éàíûíà ãàéûòìàñûÙç.Ìÿðéÿì àèëÿñèíäÿí óçàãëàøûá ÷ÿêèëäèéè êèìñÿñèç éåð-

äÿí Ùç.Èñà èëÿ áèðëèêäÿ ýåðè ãàéûäàíäà òàéôàñûíäàêû èíñàíëàðáó âÿçèééÿòèí Àëëàhûí éàðàòäûüû áèð ìþúöçÿ îëäóüóíó äÿðêåäÿ áèëìÿìèø âÿ Ùç.Ìÿðéÿìÿ áÿçè ÷èðêèí áþhòàíëàð àòìûø-äûëàð. Ùÿì Èìðàíûí àèëÿñèíèí, hÿì äÿ Ùç.Ìÿðéÿìèí þçöíöíÀëëàhäàí ãîðõàí äèíäàð èíñàíëàð îëäóãëàðûíû, ýþçÿë ÿõëàãëà-ðûíà âÿ íàìóñëàðûíà îëàí áàüëûëûãëàðûíû áèëäèêëÿðè hàëäà îíóhåéðÿòàìèç áèð èø ýþðìÿêäÿ èòòèhàì åäÿðÿê áþhòàí àòìûøäû-ëàð. Àëëàh Ãóðàíäà òàéôàñûíûí Ùç.Ìÿðéÿìÿ ãàðøû áó áþhòàí-ëàðûíû áåëÿ áèëäèðìèøäèð:

“Óøàüû ýþòöðöá þç àäàìëàðûíûí éàíûíà ýÿëäè. Îíëàðäåäèëÿð: “Åé Ìÿðéÿì! Ñÿí ÷îõ ÷èðêèí áèð èø ýþðäöí! ÅéÙàðóíóí áàúûñû! Àòàí ïèñ êèøè, àíàí äà çèíàêàð äåéèë-äè!”” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/27-28).

Øöáhÿñèç êè, áó âÿçèééÿò Ùç.Ìÿðéÿì ö÷öí Àëëàhäàí ýÿ-ëÿí áèð ñûíàãäûð. Íàìóñóíó ãîðóéàí, Àëëàhäàí ãîðõóá ÷ÿêè-

52


Ùarun Éÿhya

íÿí áèð èíñàí îëñà äà òàéôàñûíûí áþhòàíëàðûíà ìÿðóç ãàëìûø-äû. ßñëèíäÿ hÿìèí èíñàíëàð îíóí éöêñÿê ÿõëàãûíà âÿ øÿðÿôëèhÿéàòûíà ÷îõ éàõûíäàí øàhèä îëäóãëàðû hàëäà éåíÿ äÿ áó ìþ-úöçÿíè ýþðìÿçëèéÿ âóðìóøäóëàð. Ùç.Ìÿðéÿì èñÿ öñòöí ÿõëà-ãû èëÿ éåíÿ Àëëàhà ñûüûíìûø âÿ îíëàðûí áó áþhòàíëàðûíà ãàð-øû Àëëàhûí ÿí ýþçÿë ÿâÿç âåðÿúÿéèíè áèëÿðÿê Îíà òÿâÿêêöë åò-ìèøäè.

Ýåíòèëå äà Ôàáðèàíîíóí Ãîòèê öñëóáóíäà hà-çûðëàäûüû Ùç.Ìÿðéÿìè òÿñâèð åäÿí òàáëîñó.

Òàáëî Ñòðàççè àèëÿñè òÿðÿôèíäÿí Ñàíòà ÒðèíàòàÊèëñÿñè ö÷öí hàçûðëàòäûðûëìûøäûð.


54

Ùç.Ìÿðéÿìèí äàíûøìàã îðóúó òóòìàñûÙç.Ìÿðéÿì áàøûíà ýÿëÿí hÿð hàäèñÿäÿ Àëëàhà öç òóò-

ìóø, êþìÿéè, äÿñòÿéè àíúàã Àëëàhäàí ýþçëÿìèøäè. Ùÿð äÿôÿäÿ Àëëàhûí äÿðèí ìÿðhÿìÿòè èëÿ ãàðøûëàøìûøäû. Òàéôàñûíûí îíààòäûüû áþhòàíëàð çàìàíû äà éåíÿ Ðÿááèìèçèí îíó áöòöí áþh-òàíëàðäàí ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ òÿìèçÿ ÷ûõàðàúàüûíû áèëìÿéèíèíàìûíû éàøàìûøäû. Ùÿì÷èíèí Àëëàh äà Ùç.Ìÿðéÿìÿ: “ßýÿðáèð àäàì ýþðÿúÿê îëñàí, áåëÿ äå: “Ìÿí Ðÿhìàí éîëóíäàîðóú (ñöêóò îðóúó) òóòìàüû íÿçèð åëÿìèøÿì, îíà ýþðÿ äÿáó ýöí hå÷ êÿñëÿ äàíûøìàéàúàüàì!”” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè,19/26) øÿêëèíäÿ áèëäèðÿðÿê òàéôàñûíûí ãàðøûñûíà ÷ûõàíäà îíëà-ðà “Àëëàhà ñöêóò îðóúó íÿçèð åòäèéèíè” ñþéëÿìÿñèíè âÿhé åò-ìèøäè.

Ùç.Ìÿðéÿì òàéôàñûíûí éàíûíà ýåäÿíäÿ îíóíëà äàíûøìàãèñòÿéÿí âÿ áþhòàí àòàí èíñàíëàðà Àëëàhûí äàhà ÿââÿë îíà Úÿá-ðàèëëÿ “Î, áåøèêäÿ èêÿí éàøà äîëäóãäàí ñîíðà èíñàíëàðëàäàíûøàúàã âÿ ñàëåhëÿðäÿíäèð” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 346)

“Ðÿááè îíëàðû Þçöíäÿí áèð ìÿðhÿìÿò, ðàçûëûã âÿ è÷ÿðèñèíäÿîíëàð ö÷öí òöêÿíìÿç íåìÿòëÿð

îëàí úÿííÿòëÿðëÿ ìöæäÿëÿð”(“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/21).

55

ø ÿ ê ë è í ä ÿìöæäÿëÿäèéèÙç.Èñàíû ýþñòÿð-ìèøäèð.

Àëëàh áóíóíëàáþéöê áèð ìþúöçÿíè ýåð÷ÿêëÿø-äèðìèø âÿ Ùç.Èñàíû hÿëÿ áåøèêäÿîëäóüó hàëäà äàíûøäûðàðàã, Ùç.Ìÿðéÿìÿ÷îõ áþéöê êþìÿê åòìèøäè. Àëëàh òàéôàñûíûíÙç.Ìÿðéÿìäÿí ýþçëÿäèéè èçàhàòû Ùç.Èñà-éà ñþéëÿäÿðÿê, hÿì îíà àòûëàí áþhòàíëàð-äàí òÿìèçÿ ÷ûõàðìûø, hÿì äÿ áàøãà áèðìþúöçÿ èëÿ Ùç.Èñàíûí åë÷èëèéèíè Èñðàèë îüóë-ëàðûíà ìöæäÿëÿìèøäèð:

“Ìÿðéÿì “Îíóí þçö èëÿ äàíûøûí” äå-éÿ óøàüà èøàðÿ åòäè. Îíëàð: “Áåøèêäÿ îëàíóøàãëà íåúÿ äàíûøàã?” - äåäèëÿð. Àëëàhäàí

áèð ìþúöçÿ îëàðàã êþðïÿ äèëÿ ýÿëèá äåäè: “Ìÿí hÿãèãÿ-òÿí Àëëàhûí ãóëóéàì. Î, ìÿíÿ êèòàá âåðäè, þçöìö äÿïåéüÿìáÿð åòäè. Î, hàðàäà îëóðàìñà îëóì, ìÿíè ìö-áàðÿê åòäè âÿ ìÿíÿ äèðè îëäóãúà íàìàç ãûëûá çÿêàò âåð-ìÿéè òþâñèéÿ áóéóðäó. Î, hÿì÷èíèí ìÿíè àíàìà ãàðøûîëäóãúà èòàÿòêàð åòäè, çöëìêàð, àñè åëÿìÿäè! Äîüóëäó-üóì ýöí äÿ, þëÿúÿéèì ýöí äÿ, äèðèëÿúÿéèì ýöí äÿ ìÿ-íÿ ñàëàì îëñóí!” Áó, èõòèëàôäà îëäóãëàðû Ìÿðéÿì îüëóÈñà hàããûíäà hàãã ñþçäöð!” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/29-34).Àëëàhûí Ùç.Èñàíû áåøèêäÿ èêÿí íèòãèíè à÷ûá äàíûøäûðìàñû

Ùç.Ìÿðéÿìÿ ãàðøû ÷èðêèíáþhòàíëàð àòàí òàéôàñûíäà

áþéöê ÷àøãûíëûüà ñÿ-áÿá îëìóøäó. Áó hà-äèñÿ èëÿ áèðëèêäÿÀëëàhûí “Èñìÿòèíèã î ð ó é à íÌÿðéÿìè äÿ éàäåò. Áèç Þç ðóhó-ìóçäàí îíàöôöðäöê, îíó âÿîüëóíó àëÿìëÿðÿáèð ìþúöçÿ åò-äèê” (“ßíáèéà”ñóðÿñè, 21/91)àéÿñè èëÿ áèëäèðäè-éè êèìè, èêèñèíèí

56


Úèìà äå Úîíåãëèàíîíóí Âå-íåäèêäÿêè Úàðìèíè Êèëñÿñèí-äÿ íöìàéèø åòäèðèëÿí 1509-1510-úó èëëÿð òàðèõëè òàáëîñó.

äÿ Àëëàhûí èíñàíëàðäàí öñòöí åòäèéè øÿõñëÿð îëìàñû àéäûí îëóð.Ùç.Ìÿðéÿìèí íÿ ãÿäÿð éöêñÿê ÿõëàãà ìàëèê áèð èíñàí îëìà-ñû, ãöðóðëó âÿ òÿìèç øÿõñèééÿòè áåøèêäÿêè êþðïÿíèí ìþúöçÿ-ëè äàíûøûüû èëÿ îðòàéà ÷ûõìûø âÿ èíêàð÷û òàéôàñûíûí hèéëÿëÿðè äÿ÷îõ ýþçÿë áèð øÿêèëäÿ ïó÷ îëìóøäó.

Àëëàh “Ìÿðéÿì îüëóíó âÿ àíàñûíû áèð ìþúöçÿ åòäèê.Îíëàðû àáàä âÿ àõàð ñóëó óúà áèð éåðäÿ éåðëÿøäèðäèê”(“Ìóìèíóí” ñóðÿñè, 24/50) àéÿñè èëÿ áó hàäèñÿëÿðäÿí ñîíðàÙç.Ìÿðéÿìèí âÿ Ùç.Èñàíûí hÿéàòûíû éåíèäÿí Àëëàhûí ìÿðhÿ-ìÿòè àëòûíäà äàâàì åòäèðäèêëÿðèíè áèëäèðìèøäèð.

Àëëàhûí Ùç.Ìÿðéÿìèí ÿëåéhèíÿ äàíûøàíëàðà âåðäèéè úàâàáÈñðàèë îüóëëàðû Àëëàhûí ýþñòÿðäèéè áó ìþúöçÿëÿðëÿ Ùç.Ìÿð-

éÿìèí âÿ Ùç.Èñàíûí Àëëàhûí öñòöí åòäèéè èíñàíëàð îëäóãëàðû-íà à÷ûã-àøêàð øàhèä îëìóøäóëàð. Àëëàh îíëàðà ýþñòÿðèëÿí áóìþúöçÿëè hàäèñÿéÿ áàõìàéàðàã, éåíÿ äÿ Ùç.Ìÿðéÿìÿ áþh-òàí àòàíëàð ö÷öí áþéöê áèð ÿçàá îëàúàüûíû áåëÿ áèëäèðìèøäèð:

“Îíëàð hÿì äÿ êöôð åòäèêëÿðè âÿ Ìÿðéÿìÿ ãàðøû áþéöêáèð áþhòàí äåäèêëÿðè... ñÿáÿáè èëÿ îíëàðà áåëÿ úÿçà âåð-äèê” (“Íèñà” ñóðÿñè, 41/56-157).

Ùç.Ìÿðéÿìèí éöêñÿê ÿõëàãûÙç.Ìÿðéÿì áöòöí hÿéàòû áîéó ýþñòÿðäèéè éöêñÿê ÿõëàãû

èëÿ áöòöí ìöñÿëìàí ãàäûíëàð ö÷öí áèð íöìóíÿ îëìóøäóð.Àëëàh Ùç.Ìÿðéÿìÿ äöíéàäà ìöhöì áèð ìÿñóëèééÿò âåðìèøâÿ áó øÿðÿôëè âÿçèôÿ ö÷öí îíó Ãóðàíûí èôàäÿñè èëÿ “ýþçÿë áèðôèäàí” êèìè éåòèøäèðìèøäèð.

Àëëàh îíó Èìðàí àèëÿñè êèìè ñå÷èëìèø, ýöúëö âÿ ñÿìèìè èí-ñàíëàðûí íÿñëèíäÿí åäÿðÿê îíóí áó éöêñÿê ÿõëàãëû ãàäûíëàð òÿ-ðÿôèíäÿí éåòèøäèðèëìÿñèíè òÿìèí åòìèøäèð. Áóíóíëà éàíàøû,

57

Ùarun Éÿhya

“...Åé Ðÿááèì! Ìÿí Ñÿíèí ìÿíÿ íàçèë åäÿúÿéèí

õåéðÿ ìþhòàúàì!” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿñè, 28/24).

Ùarun Éÿhya

59

Àëëàh Ùç.Çÿêÿðèééÿíèí òÿëèìè èëÿ Ùç.Ìÿðéÿìè éöêñÿê âÿ ñå-÷èëÿí áèð ïåéüÿìáÿðèí ÿõëàãû èëÿ ÿõëàãëàíäûðìûøäûð.

Àëëàhûí ìÿðhÿìÿòè èëÿ àíàäàí îëäóüó àíäàí åòèáàðÿí áóìöãÿääÿñ èíñàíëàðûí òÿëèìè èëÿ øÿðÿôëÿíÿí Ùç.Ìÿðéÿì ýöú-ëö áèð èìàí âÿ éöêñÿê áèð ÿõëàã ñÿâèééÿñèíÿ óúàëìûøäûð. Áóéåòêèíëèéÿ ÷àòàíäàí ñîíðà èñÿ Àëëàh ìþúöçÿëÿðèíè ýþñòÿðÿðÿê

Ùç.Ìÿðéÿìèí öçÿðèíäÿêè ìÿðhÿìÿòèíè, ãîðóéóúóëóüóíó âÿðÿhìÿòèíè éàõûíäàí ýþðìÿñèíè òÿìèí åòìèøäèð. Ùç.Ìÿð-

éÿì èáàäÿò åäÿðêÿí hÿìèøÿ ìåhðàáäà éåìÿëè íÿñíÿ-ëÿð îëìàñû Àëëàhûí îíà îëàí êþìÿéèíèí âÿ ðÿhìÿòè-

íèí àøêàð òÿçàhöðöäöð. Ñîíðà Àëëàh Ùç.ÌÿðéÿìèÚÿáðàèë èëÿ ýþðöøäöðÿðÿê îíà îëàí áó ìÿðhÿìÿòè-íè Úÿáðàèëèí ñþçëÿðè èëÿ äÿ áèëäèðìèøäèð.Ùç.Ìÿðéÿì hÿéàòûíûí hÿð äþâðöíäÿ Àëëàhà ãàðøûýþñòÿðäèéè ýþçÿë ÿõëàãû èëÿ Àëëàhà îëàí è÷èíäÿí ýÿ-

ëÿí áàüëûëûüûíû âÿ ñÿäàãÿòèíè ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿîðòàéà ãîéìóøäóð. Àëëàhûí èìòàhàíà ÷ÿêäèéèáöòöí ÷ÿòèí hàäèñÿëÿðäÿêè èðàäÿñè, òÿâÿêêöëö,ãåéä-øÿðòñèç òÿñëèìèééÿòè èëÿ äÿ Àëëàhà íÿ ãÿäÿð

êþíöëäÿí âÿ ñÿìèìèééÿòëÿ áàüëû îëäóüóíó ÿíýþçÿë øÿêèëäÿ èôàäÿ åòìèøäèð.Ùç.Ìÿðéÿìèí éàøàäûüû áöòöí ÷ÿòèí àíëàðäà òÿêáà-

øûíà îëìàñû îíóí ö÷öí áèð ñûíàã îëìóøäóð. ×öíêè èí-ñàíëàð ÷ÿòèíëèê àíëàðûíäà hÿìèøÿ îíëàðà êþìÿê åäÿúÿê,

äÿñòÿê îëàúàã, éîë ýþñòÿðÿúÿê éîëäàøà äàèìà åhòèéàú hèññåäèðëÿð. Áó éîëäàø îëìàéàíäà èñÿ áÿçèëÿðè éàëíûç îëäóãëàðûíàýþðÿ çÿèôëèê âÿ êÿäÿð hèññèíÿ ãàïûëûðëàð. Ùç.Ìÿðéÿìäÿ èñÿ áå-ëÿ áèð hèññ îëìàìûøäûð. Î, hÿð øåéè àíúàã Àëëàhäàí ýþçëÿìèø,àíúàã Îíà ýöâÿíìèøäèð.

Äÿñòÿéè, êþìÿéè àíúàã Àëëàhäàí èñòÿìèøäèð. Îíóí ýþñòÿ-ðÿúÿéè éîëà òàáå îëìàüûí, Îíóí ñþçöíÿ èòàÿò åòìÿéèí îíà áÿñåäÿúÿéèíè áèëìèøäèð.


60

ßí ÷ÿòèí àíûíäà áåëÿ öìèäñèçëèéÿ, áÿäáèíëèéÿ ãàïûëìàìûø-äûð. Áàøûíà ýÿëÿíëÿðèí hàìûñûíû Àëëàhûí ìöòëÿã õåéðÿ ÷åâèðÿ-úÿéèíè, ÷ÿòèíëèêëÿðèí hÿð áèðèíè ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ àðàäàí ãàë-äûðàúàüûíû áèëÿðÿê êþíöëäÿí Àëëàhà òÿñëèì îëìóøäóð. Ùÿì÷è-íèí Àëëàh éàøàäûüû hÿð ÷ÿòèíëèêëÿ áèðëèêäÿ îíóí ö÷öí áèðàñàíëûã éàðàòìûøäûð. Îíó hÿìèøÿ êþìÿéè âÿ ðÿhìÿòè èëÿ äÿñ-òÿêëÿìèø âÿ ãàðøûñûíà ÷ûõàí ÷ÿòèíëèêëÿðè ÷îõ áþéöê õåéèðëÿðÿâÿ ýþçÿëëèêëÿðÿ ÷åâèðìèøäèð.

Áóíóíëà éàíàøû, ãàðøûëàøäûüû hàäèñÿëÿðè íåúÿ hÿëë åäÿ áè-ëÿúÿéè ìÿñÿëÿñèíäÿ hå÷ áèð òÿúðöáÿñèíèí îëìàìàñû äàÙç.Ìÿðéÿì ö÷öí ìöhöì áèð èìòàhàí ñÿáÿáè îëìóøäóð. Ùà-ìèëÿ ãàëàíäàí ñîíðà òÿêáàøûíà äöíéàéà óøàã ýÿòèðìÿê âÿçèé-éÿòèíÿ äöøìöøäöð. Áó ìÿñÿëÿäÿ îíóí hå÷ áèð òÿúðöáÿñè éîõèäè. Àíúàã hÿéàòûíûí hÿð ìÿñÿëÿñèíäÿ îëäóüó êèìè áó ìÿñÿ-ëÿäÿ äÿ hå÷ áèð éàíëûøëûüà éîë âåðìÿìèøäèð. ×îõ ýöúëö, èðà-äÿëè âÿ ãÿðàðëû øÿõñèééÿò îëäóüóíó ýþñòÿðìèø âÿ Àëëàhûíêþìÿéè èëÿ áöòöí áóíëàðûí ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ þhäÿñèíäÿí ýÿ-ëÿ áèëÿúÿéèíè áèëìÿñèíèí ñåâèíúèíè âÿ èíàìûíû éàøàìûøäûð.Ùÿì÷èíèí áó ìÿñÿëÿäÿ äÿ Àëëàh îíó îëà áèëÿúÿê ÿí ýþçÿë íå-ìÿòëÿðëÿ äÿñòÿêëÿìèø, èøèíè àñàíëàøäûðìûø âÿ íöìàéèø åòäèð-äèéè ýöúëö õàðàêòåðÿ ýþðÿ îíó ìöâÿôôÿã åòìèøäèð.

Ùç.Ìÿðéÿìèí ÿõëàãûíäàêû öñòöíëöéöí áàøãà áèð íöìóíÿ-ñè èñÿ îíóí öçÿðèíÿ äöøÿí ÷ÿòèí ìÿñóëèééÿòè éåðèíÿ éåòèðÿð-êÿí éàøàäûüû ñûõûíòûëàð ãàðøûñûíäà ýþçÿë áèð ñÿáð ýþñòÿðÿ áèë-ìÿñèäèð. Ùç.Ìÿðéÿì ÷îõ ìöhöì âÿ øÿðÿôëè áèð âÿçèôÿíè éå-ðèíÿ éåòèðìèøäèð. Àíúàã áó öñòöí âÿ øÿðÿôëè âÿçèôÿíèí òàéôà-ñû òÿðÿôèíäÿí ëàçûì îëäóüó êèìè áàøà äöøöëìÿìÿñè, èíêàðåäÿí úàìààòûí îíà hàãñûç éåðÿ áþhòàí àòìàëàðû Ùç.Ìÿðéÿìö÷öí ìöhöì áèð ñÿáð âÿ ñûíàã ìÿñÿëÿñè îëìóøäóð. Áåëÿ áèðàíäà äà Àëëàhà îëàí åòèìàäûíäà ñÿáð âÿ ãÿðàðëûëûã íöìàéèø åò-äèðìèøäèð. Ýöúëö, èðàäÿëè âÿ ìþhêÿì øÿõñèééÿòèíè hå÷ áèð øÿ-êèëäÿ ýöçÿøòÿ ýåòìÿìèøäèð. Ùÿð hàäèñÿíèí Àëëàhûí íÿçàðÿòèí-äÿ îëäóüóíó âÿ Àëëàhûí äà îíó áöòöí áó áþhòàíëàðäàí ÿí ýþ-çÿë øÿêèëäÿ òÿìèçÿ ÷ûõàðàúàüûíû áèëÿðÿê áó hàäèñÿëÿðÿ âÿ èí-

Ùarun Éÿhya

61

“Áó ñèçèí Ðÿááèíèç, hÿð øåéèíõàëèãè îëàí Àëëàhäûð. Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðû éîõäóð! Ñèç íåúÿ äþíäÿðèëèðñèíèç?” (“Ìóìèí” ñóðÿñè, 40/62).

62

“Î êÿñëÿð êè, áàøëàðûíà áèð ìöñèáÿò ýÿëäèéè çàìàí: ü“Áèç

Àëëàhûíûã âÿ Îíà òÿðÿô ãàéûäàúàüûã!” - äåéèðëÿð” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/156).

Ùarun Éÿhya

63

ñàíëàðûí úàhèë äàâðàíûøëàðûíà ãàðøû ÷îõ ýþçÿë áèð ñÿáðëÿäþçìöøäöð.

Áàø âåðÿí áó hàäèñÿëÿð ñûðàñûíäà äèããÿòè úÿëá åäÿí áàøãàáèð ìÿãàì èñÿ Ùç.Ìÿðéÿìèí èíñàíëàðûí ðàçû ãàëûá-ãàëìàìà-ñû ìÿñÿëÿñèíäÿí òàìàìèëÿ óçàã îëìàñûäûð. Òÿìèç áèð èìàí-ëà Àëëàhà òÿñëèì îëìóøäóð. Áóíà ýþðÿ äÿ èíñàíëàðûí úöðáÿúöðéîçóìëàðûíäàí, ãûíàìàëàðûíäàí hå÷ áèð øÿêèëäÿ òÿñèðëÿíìÿ-ìèøäèð. Ñÿìèìè èìàíûíà âÿ èõëàñûíà ýþðÿ îíäàí þòðö ÿñë ìö-höì îëàí Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàã ö÷öí hÿðÿêÿò åäÿ áèë-ìÿñèäèð.

Ýþðöíäöéö êèìè, Ùç.Ìÿðéÿì hÿð èøèíäÿ hÿìèøÿ ñÿìèìèîëàðàã Àëëàhà öç òóòìóø, èìàíûíäàêû âÿ Àëëàhà îëàí òÿñëèìèé-éÿòèíäÿêè áó ñÿìèìèééÿò íÿòèúÿñèíäÿ äÿ hÿð çàìàí Àëëàhûíðÿhìÿòè èëÿ ãàðøûëàøìûøäûð.

Éàääàí ÷ûõàðûëìàìàëûäûð êè, ýþçÿë ÿõëàãû áàøãàëàðûíà áà-øà ñàëìàüûí èêè éîëó âàð. Èíñàí áÿçÿí ýþçÿë ÿõëàãû þç ñþçëÿ-ðè èëÿ, áÿçÿí äÿ áöòöí áóíëàðû èíñàíëàð ö÷öí ýþçÿë áèð íöìó-íÿ îëàúàã äàâðàíûøëàðû èëÿ àíëàäûð. Áó èêè éîë àðàñûíäà ÿí ìÿã-áóëó âÿ ÿí òÿñèðëè îëàíû èíñàíûí äàâðàíûøëàðû èëÿ åòäèéè òÿáëèü-äèð. ×öíêè áó ÿí ñÿìèìè îëàíûäûð. Òÿãëèä åòìÿê ìöìêöí äå-éèë. Àíúàã èìàíûí öðÿêäÿ ñÿìèìè îëàðàã éàøàíìàñû, èíñàíûíèíàíäûãëàðûíû ÿí ñÿìèìè øÿêèëäÿ hÿéàòà êå÷èðèá äàâðàíûøëàðûí-äà ÿêñ åòäèðìÿñè èëÿ ìöìêöíäöð.

Ùç.Ìÿðéÿì áó éöêñÿê ÿõëàãû ýþñòÿðÿ áèëìèøäèð. Èìàíû,äàâðàíûøëàðû âÿ ÿõëàãû èëÿ áöòöí èíñàíëàð ö÷öí ìöhöì áèð íö-ìóíÿ âÿ òÿáëèü âÿñèëÿñè îëìóøäóð. Îíóí èíñàíëàðà îëàí áó ñÿ-ìèìè òÿáëèüè Àëëàhûí èñòÿéè èëÿ ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ ÿâÿçèíè ýþ-ðöð, èìàí åäÿíëÿðèí èìàíäà äÿðèíëÿøèá Ùç.Ìÿðéÿìèí íöìó-íÿâè ÿõëàãûíû éàøàìàëàðû âÿ Ùç.Ìÿðéÿì õàðàêòåðèíè ãàçàí-ìàëàðû ö÷öí ìöhöì áèð ñÿáÿáÿ ÷åâðèëèð.

ÃÓÐÀÍÄÀÌßÐÉßÌ ÎÜËÓ

ÈÑÀ ÌßÑÈÙ

ç.Èñà áöòöí ïåéüÿìáÿðëÿð êèìèÀëëàhûí èíñàíëàðû äîüðó éîëà ÷àüûð-ìàãëà âÿçèôÿëÿíäèðäèéè, äöíéàäàâÿ àõèðÿòäÿ ñå÷äèéè åë÷èëÿðèíäÿíäèð.Àëëàh Ãóðàíäà Ùç.Èñàíûí äöíéàéàýÿëìÿñèíäÿí Àëëàhûí äÿðýàhûíàéöêñÿëäèëìÿñèíÿ ãÿäÿð hÿð ìÿñÿ-ëÿäÿ äèýÿð èíñàíëàðäàí ôÿðãëÿíäèéè-íÿ äèããÿòè ÷ÿêèð. Ùÿð øåéäÿí ÿâ-

âÿë, Ùç.Èñà ìÿëóì îëàí ñÿáÿáëÿðäÿí èñòèñíà îëàðàã áàøãà úöðéàðàäûëìûøäûð - àòàñûç äöíéàéà ýÿëìèøäèð. Àëëàh Ùç.Èñà àíà-äàí îëìàìûøäàí ÿââÿë îíóí áèð ÷îõ õöñóñèééÿòèíè âÿ èíñàí-ëàð ö÷öí áèð Ìÿñèh îëàðàã ýþíäÿðèëäèéèíè ìÿëÿêëÿðè âàñèòÿñèèëÿ àíàñû Ùç.Ìÿðéÿìÿ áèëäèðìèøäèð. Ùç.Èñàíûí Ãóðàíäà õÿáÿðâåðèëÿí áó ñå÷èìëè õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè “Àëëàhûí áèð êÿë-ìÿñè” îëìàñûäûð:

“...Ìÿðéÿì îüëó Èñà ÿë-Ìÿñèh àíúàã Àëëàhûí ïåéüÿìáÿ-ðè, Ìÿðéÿìÿ ÷àòäûðäûüû êÿëìÿñèäèð. Âÿ Îíóí òÿðÿôèíäÿíîëàí áèð ðóhäóð...” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/171).“Ìÿëÿêëÿð äåäèëÿð: “Éà Ìÿðéÿì! Ùÿãèãÿòÿí, ÀëëàhÞç òÿðÿôèíäÿí áèð êÿëìÿ èëÿ ñÿíÿ ìöæäÿ âåðèð. Îíóí àäûÌÿðéÿì îüëó Èñà ÿë-Ìÿñèhäèð êè, äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿøàíû óúà âÿ Àëëàhà éàõûí îëàíëàðäàíäûð” (“Àëè-Èìðàí”ñóðÿñè, 3/45).Ãóðàíäà “Àëëàhûí êÿëìÿñè” èôàäÿñè àíúàã Ùç.Èñà ö÷öí èñ-

òèôàäÿ åäèëìèøäèð. Àëëàh Ùç.Èñà hÿëÿ äöíéàéà ýÿëìÿìèøäÿí

65

“...Ãÿëÿáÿ éàëíûç Àëëàhäàíäûð.Àëëàh éåíèëìÿç ãöââÿò,

hèêìÿò ñàhèáèäèð!” (“ßíôàë” ñóðÿñè, 8/10).

Ùarun Éÿhya

ÿââÿë îíóí àäûíû áèëäèðìèøäèð. Àäè âàõòëàð-äà èíñàíëàðà àäëàðûíû àèëÿëÿðè âåðèð. ÀíúàãÙç.Èñàíûí âÿçèééÿòè ôÿðãëèäèð. Àëëàh Þçöí-

äÿí áèð êÿëìÿ îëàðàã Ùç.Èñàéà “Èñà Ìÿ-ñèh” àäûíû âåðìèøäèð. Áó Ùç.Èñàíûí äè-ýÿð èíñàíëàðäàí äàhà ôÿðãëè áèð éàðàäû-ëûøëà éàðàäûëäûüûíû ýþñòÿðÿí èôàäÿëÿð-

äÿí áèðèäèð.Ùç.Èñà hàããûíäà äîüðóëóüó ãÿòè îëàí

ìÿëóìàò ÿëäÿ åäÿ áèëÿúÿéèìèç ìÿíáÿÀëëàhûí ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð ãîðóéàúàüûíû âÿäåòäèéè Ãóðàíè-Êÿðèìäèð. Àëëàh ÃóðàíäàÙç.Èñàíûí þëìÿäèéèíè, ýþéÿ éöêñÿëäèëäèéèíèâÿ “àõûðçàìàí” àäû âåðèëÿí ãèéàìÿòäÿí ÿâ-âÿë éàøàíàúàã äþâðäÿ èêèíúè äÿôÿ äöíéàéàýÿëÿúÿéèíè õÿáÿð âåðìèøäèð. Áóíäàí áàøãà,Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) äÿ Ùç.Èñàíûí éåðöçöíÿ éåíèäÿí ãàéûäàúàüûíû áèð ÷îõ hÿäèñ-ëÿðèíäÿ áèëäèðìèøäèð. Áó ìþâçó èëÿ ÿëàãÿëèìÿëóìàòëàð Ãóðàíäà áåëÿ ãåéä åäèëìèøäèð:

67


Ùç.Èñà þëäöðöëìÿìèø, Àëëàhûí äÿðýàhûíà éöêñÿëäèëìèøäèðÙç.Èñàíû òóòàí ðîìàëûëàð âÿ éÿhóäè äèí àäàìëàðû îíó ÷àð-

ìûõà ÷ÿêäèêëÿðèíè âÿ áóíóíëà äà îíó þëäöðäöêëÿðèíè èääèà åò-ìèøäèëÿð. Áöòöí õðèñòèàí äöíéàñû äà hàäèñÿíè áó úöð ãÿáóë åò-ìÿêëÿ éàíàøû, ôÿãÿò Ùç.Èñàíûí þëÿíäÿí ñîíðà äèðèëÿðÿê ýþéÿéöêñÿëäèéèíÿ èíàíûðëàð. Àíúàã Ãóðàíà íÿçÿð ñàëàíäà hàäèñÿ-íèí ÿñëèíèí èääèà åäèëäèéè êèìè îëìàäûüûíû ýþðöðöê:

“(Îíëàðûí ëÿíÿòÿ äö÷àð îëìàëàðûíûí áèð ñÿáÿáè äÿ:)“Áèç, Àëëàhûí åë÷èñè Ìÿðéÿì îüëó Èñà ÿë-Ìÿñèhè þëäöð-äöê”, -(ãàòÿëíÿ) äåìÿëÿðèäèð. Ùàëáóêè îíëàð Èñàíû íÿ þë-äöðäöëÿð (ìÿ ãàòÿëÿhó), íÿ äÿ ÷àðìûõà ÷ÿêäèëÿð (ìÿ ñà-ëÿáÿ). Îíëàðà îõøàðû ýþñòÿðèëäè (øóáèhÿ). Áó hàãëû èõòè-ëàôäà îëàíëàð îíóí áàðÿñèíäÿ, ÿëáÿòòÿ, øÿêê-øöáhÿ è÷ÿ-ðèñèíäÿäèðëÿð. Îíëàðûí áóíà äàèð hå÷ áèð ìÿëóìàòû éîõ-äóð, Îíëàð àíúàã çÿííÿ ãàïûëûðëàð. Ùÿãèãÿòäÿ îíó þë-äöðìÿìèøëÿð” (ìÿ ãàòÿëÿhó) (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/157).Åéíè àéÿäÿí ñîíðà ýÿëÿí àéÿäÿ Ùç.Èñàíûí þëäöðöëìÿäèéè

âÿ Àëëàhûí äÿðýàhûíà éöêñÿëäèëäèéè áó úöð áèëäèðèëèð:“Õåéð, Àëëàh îíó Þç äÿðýàhûíà ãàëäûðìûøäûð (ðàôÿÿ).Øöáhÿñèç, Àëëàh ãöââÿò, hèêìÿò ñàhèáèäèð!” (“Íèñà” ñó-ðÿñè, 4/158).

Ùarun Éÿhya

Àéÿäÿ ãåéä åäèëÿí “îíëàðà îõøàðû ýþñòÿðèëäè” èôàäÿñèÙç.Èñàíûí þëäöðöëìÿäèéèíè âÿ Àëëàh äÿðýàhûíà éöêñÿëäèëäèéè-íè îðòàéà ãîéóð. Àëëàh áó èääèàäà îëàíëàðûí hÿãèãÿòÿ äàèð áèðìÿëóìàòëàðû îëìàäûüûíà äà äèããÿò ÷ÿêèð. Àëëàh èíñàíëàðàÙç.Èñàíûí áèð îõøàðûíû ýþñòÿðìèø âÿ îíó Þç äÿðýàhûíà éöê-ñÿëòìèøäèð.

Ãóðàíäà ïåéüÿìáÿðëÿðèí þëöìëÿðèÃóðàíäà ïåéüÿìáÿðëÿðèí äöíéàëàðûíû äÿéèøäèêëÿðèíè áèëäè-

ðÿí ãèññÿëÿðäÿ èøëÿäèëÿí èôàäÿëÿðëÿ Ùç.Èñàíûí þëäöðöëìÿê èñ-òÿíìÿñèíèí ãåéä åäèëäèéè àéÿëÿðäÿêè êÿëìÿëÿðèí òÿäãèãèÙç.Èñà èëÿ áàüëû áèð hÿãèãÿòè îðòàéà ÷ûõàðûð. Ãóðàíäà ïåéüÿì-áÿðëÿðèí þëìÿñè âÿ éà þëäöðöëìÿñè èëÿ ÿëàãÿëè îëàðàã èøëÿäè-ëÿí êÿëìÿëÿð “ãàòÿëÿ” (þëäöðìÿê), “ìÿòÿ” (þëìÿê), “hàëÿêÿ”(hÿëàê îëìàã), “ñàëÿáÿ” (àñìàã) êèìè áèð íå÷ÿ õöñóñè êÿëìÿèëÿ èôàäÿ åäèëìèøäèð. Ùàëáóêè Ùç.Èñà ö÷öí Ãóðàíäà ÷îõ àéäûíáèð èôàäÿ èëÿ “Îíó þëäöðìÿäèëÿð” (ìÿ ãàòÿëÿhó) âÿ “÷àð-ìûõà àñìàäûëàð” (ìÿ ñàëÿáÿhó) èôàäÿñè èøëÿäèëÿðÿê hå÷ áèðþëäöðöëìÿ öñóëó èëÿ þëäöðöëìÿäèéè âóðüóëàíûð. ÈíñàíëàðàÙç.Èñàíûí îõøàðûíûí ýþñòÿðèëäèéè, îíóí èñÿ Àëëàhûí äÿðýàhûíàéöêñÿëäèëäèéè áèëäèðèëèð. “Àëè-Èìðàí” ñóðÿñèíäÿ èñÿ Ùç.ÈñàíûÀëëàhûí âÿôàò åòäèðÿúÿéè âÿ Îíó Þç äÿðýàhûíà éöêñÿëäÿúÿ-éè áèëäèðèëìèøäèð:

Ïàîëî Âåðîíåñåíèí Âåíåäèêäÿêè Àêàäåìèéà Ìóçåéèíäÿíöìàéèø åòäèðèëÿí 1573-úö èëÿ àèä “Ôåàñò èí òhå Ùîóñå îôËåâè” (“Ëåâèëÿðèí åâèíäÿêè çèéàôÿò”) àäëû éàüëû áîéà òàá-ëîñó. Èòàëèéà èíòèáàh äþâðöíÿ àèä îëàí áó òàáëîäà Ùç.Èñà

âÿ òÿðÿôäàðëàðûíûí òÿñâèðè.

“Ùÿð áèð êÿñ þëöìö äàäàúàãäûð.Ñîíðà äà höçóðóìóçà

ãàéòàðûëàúàãñûíûç!” (“ßíêÿáóò” ñóðÿñè, 29/57).

Ùarun Éÿhya

71

“Î âàõò Àëëàh áóéóðäó: “Éà Èñà, hÿãè-ãÿòÿí, Ìÿí ñÿíèí þìðöíö òàìàì åäèá(ìóòÿâÿôôèêÿ) Þç äÿðýàhûìà ãàëäûðà-ðàì (ðàôèóêÿ), ñÿíè êàôèðëÿðäÿí ïàêåäÿðÿì. Ñÿíÿ èìàí ýÿòèðÿíëÿðè ãèéà-ìÿò ýöíöíÿ ãÿäÿð êàôèðëÿðÿ ãàëèá åäÿ-ðÿì...” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/55).Ãóðàíäà áèëäèðèëÿí “þëöì” ìÿíàñûíà ýÿ-

ëÿí ñþçëÿðèí ÿðÿá äèëèíäÿêè ñèíîíèìëÿðèíèíèíúÿëÿíìÿñè Ùç.Èñàíûí áèëäèéèìèç ìÿíàäàþëìÿäèéèíè ýþñòÿðèð. “Àëè-Èìðàí” ñóðÿñèíäÿáèëäèðèëÿí “âÿôàò åòäèðìÿê” êÿëìÿñè áó úöðèøëÿäèëìèøäèð:

Òÿâÿôôà: Âÿôàò åòäèðìÿê“Ìàèäÿ” ñóðÿñèíèí 117-úè àéÿñèíäÿ þëöì

hàäèñÿñè áó øÿêèëäÿ áèëäèðèëèð: “Ìÿí îíëàðà éàëíûç Ñÿíèí ìÿíÿ åòäèéèíÿìðè ÷àòäûðûá áåëÿ äåìèøÿì: “Ìÿíèìäÿ, ñèçèí äÿ Ðÿááèíèç îëàí Àëëàhà èáà-äÿò åäèí!” Íÿ ãÿäÿð êè, îíëàðûí àðàñûí-äà èäèì, îíëàðà øàhèä ìÿí èäèì. Ñÿíìÿíè âÿôàò åòäèðÿíäÿí (òÿâÿôôÿéòÿíè)ñîíðà îíëàðà íÿçàðÿò÷è Þçöí îëäóí.Éàëíûç Ñÿí hÿð øåéÿ øàhèäñÿí!” (“Ìàè-äÿ” ñóðÿñè, 5/117).Áó àéÿäÿ èøëÿäèëÿí âÿ Ãóðàíûí àíà äèëè-

ìèçäÿêè òÿðúöìÿëÿðèíäÿ “þëäöðìÿê” âÿ éà“âÿôàò åòäèðìÿê” ìÿíàëàðûíäà èøëÿäèëÿí êÿë-ìÿ ÿðÿá äèëèíäÿ “òÿâÿôôà” êþêöíäÿí òþðÿ-ìèøäèð. Áó êÿëìÿ èñÿ þëöì ìÿíàñûíà äåéèë,“úàíûí àëûíìàñû” ìÿíàñûíà óéüóí ýÿëèð. Èí-ñàíûí úàíûíûí àëûíìàñûíûí èñÿ hÿð çàìàíþëöì ìÿíàñû âåðìÿäèéè éåíÿ Ãóðàíäà áèçÿ

“Î, ãåéáè äÿ, àøêàðû äà áèëÿíäèð, éåíèëìÿç ãöââÿò,

ìÿðhÿìÿò ñàhèáèäèð!” (“Ñÿúäÿ” ñóðÿñè, 32/6).

áèëäèðèëèð. Ìÿñÿëÿí, “òÿâÿôôà” êÿëìÿñèíèí ãåéä åäèëäèéè áàø-ãà áèð àéÿäÿ èíñàíûí þëöìöíäÿí äåéèë, éóõóäà úàíûíûí àëûí-ìàñûíäàí áÿhñ åäèëèð:

“Ñèçè ýåúÿëÿð âÿôàò åòäèðÿí (òÿâÿôôÿêóì), ýöíäöç èñÿ íÿåòäèéèíèçè áèëÿí Îäóð. Ñîíðà Î, ñèçè ýöíäöç îéàíäûðûð êè,ìöÿééÿí îëóíìóø âàõò (ÿúÿë) ýÿëèá éåòèøñèí...” (“ßíàì”ñóðÿñè, 6/60).

Áó àéÿäÿ “âÿôàò åòäèðìÿê” ìÿíàñû âåðèëÿí êÿëìÿ èëÿ“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñèíèí 55-úè àéÿñèíäÿ èøëÿäèëÿí êÿëìÿ åéíè-äèð. Éÿíè hÿð èêè àéÿäÿ äÿ “òÿâÿôôà” êÿëìÿñè èøëÿäèëèð.

Àëëàh Ãóðàí àéÿëÿðèíäÿ Ùç.Èñàíûí þëäöðöëìÿäèéèíè, ÷àðìû-õà ÷ÿêèëìÿäèéèíè, èíñàíëàðà îíóí îõøàðûíûí ýþñòÿðèëäèéèíè, îíóâÿôàò åòäèðäèéèíè (éÿíè éóõóäàêû êèìè úàíûíû àëäûüûíû) âÿ Þçäÿðýàhûíà ãàëäûðäûüûíû áèëäèðèð.

Ùç.Èñà ö÷öí “úàíûíû àëìàã” ìÿíàñûíû âåðÿí “òÿâÿôôÿ” ôå-ëè èøëÿäèëÿðêÿí áàøãà ïåéüÿìáÿðëÿð ö÷öí àäè þëöìö áèëäèðÿí“ãàòÿëÿ” âÿ éà “ìÿóò” êèìè èôàäÿëÿð èøëÿäèëìèøäèð. Áó ìÿëó-ìàòëàðà óéüóí îëàðàã Ùç.Èñàíûí éóõóäàêûíà áÿíçÿð áèð âÿçèé-éÿòÿ ñàëûíàðàã Àëëàhûí äÿðýàhûíà éöêñÿëäèëäèéèíè, áó hàäèñÿ-íèí áèçèì áèëäèéèìèç þëöì îëìàäûüûíû, ñàäÿúÿ îëàðàã áóðàäàíáèð àéðûëûø îëäóüóíó äåéÿ áèëÿðèê. ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð.

Ùç.Èñàíûí éåð öçöíÿ ãàéûäûøû Áóðà ãÿäÿð äåéèëÿíëÿðäÿí Ùç.Èñàíûí þëìÿäèéè âÿ Àëëàhûí

äÿðýàhûíà ãàëäûðûëäûüû àéäûí îëóð. Ãóðàíäà äèããÿòè úÿëá åäÿíáàøãà áèð ìÿñÿëÿ èñÿ Ùç.Èñàíûí éåð öçöíÿ éåíèäÿí ãàéûäûøû-äûð.

Ãóðàíûí áèð ÷îõ àéÿñèíäÿ Ùç.Èñàíûí èêèíúè äÿôÿ éåð öçö-íÿ ãàéûäàúàüû èëÿ áàüëû äÿãèã èôàäÿëÿð ìþâúóääóð. Áóíëàðäàíáÿçèëÿðèíè áó àðäûúûëëûãëà ãåéä åäÿ áèëÿðèê:

1. “Î âàõò Àëëàh áóéóðäó: “Éà Èñà, hÿãèãÿòÿí, Ìÿí ñÿ-íè âÿôàò åòäèðèá Þç äÿðýàhûìà ãàëäûðàðàì, ñÿíè êàôèð-ëÿðäÿí ïàê åäÿðÿì. Ñÿíÿ òàáå îëàíëàðû ãèéàìÿò ýöíö-íÿ ãÿäÿð êàôèðëÿðÿ ãàëèá åäÿðÿì. Ñîíðà èñÿ Ìÿíèì

73

Ùarun Éÿhya

höçóðóìà ãàéûäàúàãñûíûç. Î çàìàí èõòèëàô åòäèéèíèçìÿñÿëÿëÿð áàðÿñèíäÿ àðàíûçäà Ìÿí hþêì âåðÿúÿéÿì!”(“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/55).Áó àéÿäÿ ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð èíêàð åäÿíëÿðÿ öñòöí ýÿëÿí âÿ

Ùç.Èñàéà hÿãèãÿòÿí òàáå îëàí èíñàí úÿìèééÿòèíäÿí áÿhñ åäè-ëèð. Áó èôàäÿéÿ ýþðÿ, “Ùç.Èñàéà òàáå îëàí” âÿ “ãèéàìÿò ýö-íöíÿ ãÿäÿð éàøàéàí” áèð úÿìèééÿòèí îëìàñûíà çÿðóðÿò éàðà-íûð. Ùàçûðäà éàøàéàí õðèñòèàíëàðà íÿçÿð ñàëàíäà ÿñë õðèñòèàí-

ëûüûí òÿhðèô îëóíäóüóíó, Ùç.Èñàíûí èíñàíëàðà ÷àòäûðäûüûhàãã äèíäÿí àéðû áèð äèíèí ôîðìàëàøäûðûëäûüûíû ýþðöðöê.Ùç.Èñàíûí (hàøà) Àëëàhûí îüëó îëäóüóíó èääèà åäÿí ÷àøäû-

ðûúû áèð èíàíú ìÿíèìñÿíèëìèø âÿ òÿñëèñ èíàíúû (ö÷ëÿìÿê:Àòà, îüóë âÿ ìöãÿääÿñ Ðóh) ãÿáóë åäèëìèøäèð. Áåëÿîëàí òÿãäèðäÿ äèíèí ÿñëèíäÿí òàìàìèëÿ óçàãëàøàíáóýöíêö õðèñòèàíëàðû Ùç.Èñàéà òàáå îëàðàã ãÿáóë åòìÿ-éèìèç ìöìêöí äåéèë. ×öíêè Àëëàh Ãóðàíûí ÿêñÿðàéÿëÿðèíäÿ “òÿñëèñ”ÿ èíàíàíëàðûí èíêàðäà îëäóãëàðûíûáèëäèðìèøäèð:“”Àëëàh ö÷öí ö÷öíúöñöäöð!” - äåéÿíëÿð, ÿëáÿòòÿ,êàôèð îëìóøëàð. Ùàëáóêè áèð îëàí Àëëàhäàí áàøãà

hå÷ áèð òàíðû éîõäóð...” (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè,5/73).

Äîëàéûñû èëÿ Ùç.Èñàéà òàáå îëàíáåëÿ áèð úÿìèééÿò øöáhÿñèç êè, îíóí

éåíèäÿí éåð öçöíÿ ãàéûäûøû èëÿìåéäàíà ÷ûõàúàãäûð. Âÿ áó èíñàí-ëàð ãèéàìÿòÿ êèìè èíêàð åäÿíëÿðÿöñòöí ýÿëÿúÿêëÿð.

2. “Êèòàá ÿhëèíäÿí åëÿáèð êÿñ îëìàç êè, þëö-ìöíäÿí ÿââÿë îíàèìàí ýÿòèðìÿñèí, ëà-êèí î, ãèéàìÿò ýö-íöíäÿ îíëàðûí ÿëåéhè-

74


íÿ øÿhàäÿò âåðÿúÿêäèð” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/159).Éóõàðûäàêû àéÿäÿêè “åëÿ áèð êÿñ îëìàç êè, þëöìöíäÿí ÿâ-

âÿë îíà èìàí ýÿòèðìÿñèí” èôàäÿñèíäÿ ãåéä åäèëÿí “î” ÿâÿç-ëèéè Ùç.Èñà ö÷öí èøëÿäèëìèøäèð. Áó àéÿíèí ÿââÿëèíäÿ äÿ “Íè-ñà” ñóðÿñèíèí 157 âÿ 158-úè àéÿëÿðè hÿìèí ÿâÿçëèéèí Ùç.Èñàö÷öí èøëÿäèëäèéèíè ýþñòÿðèð:

“Âÿ: “Áèç, Àëëàhûí åë÷èñè Ìÿðéÿì îüëó Èñà ÿë-Ìÿñèhè þë-äöðäöê”, - äåäèêëÿðè ö÷öí îíëàðà áåëÿ áèð úÿçà âåðäèê.Ùàëáóêè îíëàð Èñàíû íÿ þëäöðäöëÿð, íÿ äÿ ÷àðìûõà÷ÿêäèëÿð. Îíëàðà éàëíûç îõøàðû ýþñòÿðèëäè. Áó hàãëûèõòèëàôäà îëàíëàð îíóí áàðÿñèíäÿ, ÿëáÿòòÿ, øÿêê-øöáhÿ è÷ÿðèñèíäÿäèðëÿð. Îíëàðûí áóíà äàèð hå÷áèð ìÿëóìàòû éîõäóð, Îíëàð àíúàã çÿííÿ ãàïû-ëûðëàð. Ùÿãèãÿòäÿ îíó þëäöðìÿìèøëÿð” (“Íèñà”ñóðÿñè, 4/157). “Õåéð, Àëëàh îíó Þç äÿðýàhûíà ãàëäûðìûøäûð.Øöáhÿñèç, Àëëàh ãöââÿò, hèêìÿò ñàhèáèäèð!”(“Íèñà” ñóðÿñè, 4/158).Áÿçè èíñàíëàð àéÿäÿ ãåéä åäèëÿí “þëöìöíäÿí ÿâ-

âÿë” èôàäÿñèíèí “Êèòàá ÿhëèíèí þç þëöìëÿðèíäÿí ÿâ-âÿë” èíàíìàñû ìÿíàñûíäà îëäóüóíó äöøöíöð-ëÿð. Áó èçàhà ýþðÿ, Êèòàá ÿhëèíäÿí îëàíhÿð áèð èíñàí þëìÿìèøäÿí ÿââÿëìöòëÿã Ùç.Èñàéà èìàí ýÿòèðÿúÿêäèð.Ùàëáóêè Ùç.Èñàíûí äþâðöíäÿ Êèòàáÿhëèíäÿí îëàí éÿhóäèëÿð îíà èìàíýÿòèðìÿìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíìÿìèø,îíó þëäöðìÿê ö÷öí òÿëÿ äÿ ãóð-ìóøäóëàð. Ùç.Èñàäàíñîíðà éàøàéûá þëÿíéÿhóäè âÿ õðèñòèàíëà-ðûí èñÿ Ùç.Èñàéà Ãó-ðàíäà áèëäèðèëäèéè êè-ìè, èìàí ýÿòèðäèêëÿðèíè

75

Ùarun Éÿhya

èääèà åòìÿê hÿãèãÿòÿ óéüóí ýÿëìÿéÿí áèð òÿõìèí îëàúàã.Áóíóíëà éàíàøû, àéÿíèí äàâàìûíúà ýÿëÿí “ãèéàìÿò ýöíöí-

äÿ îíëàðûí ÿëåéhèíÿ øÿhàäÿò âåðÿúÿêäèð” èôàäÿñè äÿ éåíÿÙç.Èñàíûí ýÿëÿúÿéèíÿ èøàðÿ åäèð.

Íÿòèúÿ îëàðàã äåéÿ áèëÿðèê êè, àéÿëÿðèí áèçÿ ýþñòÿðäèéè hÿ-ãèãÿò áóäóð: “Ùç.Èñà þëìÿìèøäÿí ÿââÿë áöòöí Êèòàá ÿhëè îíàèìàí ýÿòèðÿúÿêäèð”.

Ùÿð øåéäÿí þíúÿ, àéÿäÿ ýÿëÿúÿêäÿí áÿhñ åäèëäèéè àøêàð-äûð. ×öíêè Ùç.Èñàíûí þëìÿñè ìÿñÿëÿñèíäÿí ñþháÿò ýåäèð.Ùàëáóêè Ùç.Èñà þëìÿìèøäèð. Ñàäÿúÿ îëàðàã Àëëàhûí äÿðýàhû-íà éöêñÿëäèëìèøäèð. Ùç.Èñà éåíèäÿí äöíéàéà ãàéûäàúàã âÿ hÿðèíñàí êèìè áó äöíéàäà éàøàéûá þëÿúÿêäèð. Èêèíúèñè, áöòöí Êè-òàá ÿhëè Ùç.Èñàéà èìàí ýÿòèðÿúÿêäèð. Áó äà hÿëÿ êè, áàø âåð-ìÿìèøäèð. Àíúàã ãÿòè îëàðàã ýåð÷ÿêëÿøÿúÿéè áèëäèðèëÿí áèð hà-äèñÿäèð.

Äîëàéûñû èëÿ áóðàäàêû “þëöìöíäÿí ÿââÿë” èôàäÿñèíèí èøà-ðÿ åòäèéè øÿõñ Ùç.Èñàäûð. Êèòàá ÿhëè îíó ýþðöá òàíûéàúàãäûð.Ñîíðàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ ÿòðàôëû øÿêèëäÿ áÿhñ åäèëÿúÿéè êèìè, éà-øàäûüû ÿñíàäà îíà ìöñÿëìàí îëàðàã èòàÿò åäÿúÿêëÿð âÿ Ùç.Èñàäà îíëàðûí áó hÿðÿêÿòëÿðè èëÿ áàüëû àõèðÿòäÿ øàhèäëèê åäÿúÿê-äèð. Äîüðóñóíó ÿí éàõøû Àëëàh áèëèð.

3. Ùç.Èñàíûí éåíèäÿí éåð öçöíÿ ãàéûäàúàüû èëÿ ÿëàãÿëè áàø-ãà àéÿ äÿ “Çóõðóô” ñóðÿñèíèí 61-úè àéÿñèäèð. Áó ñóðÿíèí 57-úè àéÿñèíäÿí åòèáàðÿí Ùç.Èñàäàí áÿhñ åäèëèð:

“Ìÿðéÿì îüëó (Èñà) ìèñàë ÷ÿêèëèíúÿ ñÿíèí ãþâìöí ñå-âèíúäÿí ýöëäö. Îíëàð äåäèëÿð: “Áèçèì òàíðûëàðûìûç éàõ-øûäûð, éîõñà î?!” Îíëàð áóíó ñÿíÿ éàëíûç ìöáàhèñÿ åò-ìÿê õÿòðèíÿ äåäèëÿð. Øöáhÿñèç êè, îíëàð hþúÿòëÿøÿí áèðãþâìäöðëÿð! Î àíúàã íåìÿò âåðäèéèìèç âÿ Èñðàèë îüóë-ëàðûíà èáðÿò äÿðñè åòäèéèìèç áèð áÿíäÿäèð. ßýÿð èñòÿñÿé-äèê, éåð öçöíäÿ ñèçèí ÿâÿçèíèçÿ ìÿëÿêëÿð éàðàäàðäûã”(“Çóõðóô” ñóðÿñè, 43/57-60).Áó àéÿäÿí ñîíðà ýÿëÿí 61-úè àéÿäÿ Ùç.Èñàíûí ãèéàìÿò ñàà-

òû ö÷öí áèð åëì îëäóüó áèëäèðèëèð:

76


77

“Àëëàhû çàëèìëÿðèí åòäèêëÿðèÿìÿëëÿðäÿí ÿñëà ãàôèë ñàíìà!

Àëëàh îíëàðûí úÿçàñûíû éóáàäûáåëÿ áèð ýöíÿ ñàõëàéàð êè, hÿìèí

ýöí ýþçëÿðè hÿäÿãÿñèíäÿí ÷ûõàð”(“Èáðàhèì” ñóðÿñè, 14/42).

“...Áèç Êèòàáû ñÿíÿ hÿð øåéè èçàhåòìÿê ö÷öí, ìöñÿëìàíëàðà äà

áèð hèäàéÿò, ìÿðhÿìÿò âÿ ìöæäÿîëàðàã íàçèë åòäèê!”

(“Íÿhë” ñóðÿñè, 16/89).

“Øöáhÿñèç êè, î, ãèéàìÿò ñààòû ö÷öí áèð ÿëàìÿòäèð. Îíàøÿêê åòìÿéèí âÿ Ìÿíÿ òàáå îëóí. Áó, äîüðó éîëäóð!”(“Çóõðóô” ñóðÿñè, 43/61).Áó àéÿ Ùç.Èñàíûí àõûðçàìàíäà éåð öçöíÿ ãàéûäûøûíà à÷ûã

áèð èøàðÿäèð. ×öíêè Ùç.Èñà Ãóðàíûí ýþíäÿðèëìÿñèíäÿí òÿõìè-íÿí àëòû ÿñð ÿââÿë éàøàìûøäûð. Äîëàéûñû èëÿ áó èëê hÿéàòûíû “ãè-éàìÿò ñààòû ö÷öí áèð ÿëàìÿò”, éÿíè áèð ãèéàìÿò ÿëàìÿòè îëà-ðàã ãÿáóë åäÿ áèëìÿðèê. Àéÿíèí èøàðÿ åòäèéè ìÿíà Ùç.Èñàíûíàõûðçàìàíäà, éÿíè ãèéàìÿòäÿí ÿââÿëêè ñîí äþâðäÿ éåíèäÿíéåð öçöíÿ ãàéûäàúàüû âÿ áóíóí äà áèð ãèéàìÿò ÿëàìÿòè îëà-úàüûäûð. ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð.

4. Ùç.Èñàíûí èêèíúè ýÿëèøèíÿ èøàðÿ åäÿí áàøãà àéÿëÿð äÿáóíëàðäûð:

“Ìÿëÿêëÿð äåäèëÿð: “Éà Ìÿðéÿì! Ùÿãèãÿòÿí, ÀëëàhÞç òÿðÿôèíäÿí áèð êÿëìÿ èëÿ ñÿíÿ ìöæäÿ âåðèð. Îíóí àäûÌÿðéÿì îüëó Èñà ÿë-Ìÿñèhäèð êè, äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿøàíû óúà âÿ Àëëàhà éàõûí îëàíëàðäàíäûð. Î, hÿì áåøèê-äÿ èêÿí, hÿì äÿ éàøà äîëäóãäàí ñîíðà èíñàíëàðëà äàíû-øàúàã âÿ ñàëåhëÿðäÿí îëàúàãäûð”. Ìÿðéÿì: “Åé Ðÿá-áèì! Ìÿíÿ áèð èíñàí ÿëè òîõóíìàäûüû hàëäà íåúÿ óøàüûìîëà áèëÿð?” - äåäèêäÿ, áóéóðäó: “Åëÿäèð, ëàêèí Àëëàh èñ-òÿäèéèíè éàðàäûð. Î, áèð èøèí ÿìÿëÿ ýÿëìÿñèíè ãÿðàðà àë-äûãäà, îíà àíúàã “Îë!” - äåéÿð, î äà äÿðhàë îëàð. Àëëàhîíà Êèòàáû, hèêìÿòè, Òþâðàòû âÿ Èíúèëè þéðÿäÿúÿê” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/45-48).Àéÿäÿ Àëëàhûí Ùç.Èñàéà Òþâðàòû, Èíúèëè âÿ áèð äÿ “Êèòàáû”

þéðÿäÿúÿéè õÿáÿð âåðèëèð. ßëáÿòòÿ êè, áó êèòàáûí hàíñû êèòàáîëäóüó ÷îõ ìöhöìäöð. Åéíè èôàäÿ “Ìàèäÿ” ñóðÿñèíèí 110-úóàéÿñèíäÿ äÿ ãåéä åäèëìèøäèð:

“Õàòûðëà êè, î ýöí Àëëàh áåëÿ áóéóðàúàã: “Éà Ìÿðéÿìîüëó Èñà! Ñÿíÿ âÿ àíàíà íåìÿòèìè éàäûíà ñàë. Î çàìàíñÿíè ìöãÿääÿñ ðóhëà ãöââÿòëÿíäèðäèì. Ñÿí áåøèêäÿîëàíäà äà, éåòêèí ÷àüûíäà äà àäàìëàðëà äàíûøäûðäûì.Ñÿíÿ Êèòàáû, hèêìÿòè, Òþâðàòû âÿ Èíúèëè þéðÿòäèì...””(“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 5/110).

79

Ùarun Éÿhya

“Ùÿãèãÿòÿí, î ñààòû (ãèéàìÿòèí ãîïàúàüû âàõòû)

àíúàã Àëëàh áèëèð. Éàüûøû ýþéäÿíÎ éàüäûðûð, áÿòíëÿðäÿ îëàíû

Î áèëèð. Ùå÷ êÿñ ñÿhÿð íÿ êÿñáåäÿúÿéèíè, hå÷ êÿñ hàðàäà þëÿúÿéèíè áèëìÿç. Àëëàh èñÿ,

øöáhÿñèç êè, áèëÿíäèð, õÿáÿðäàðäûð!”

(“Ëîüìàí” ñóðÿñè, 31/34).

Ùarun Éÿhya

81

Ùÿð èêè àéÿäÿ äÿ ãåéä åäèëÿí “êèòàá”èôàäÿñèíè èíúÿëÿéÿíäÿ áóíóí Ãóðàíàèøàðÿ îëäóüóíó ýþðöðöê. Àéÿëÿðäÿ Òþâ-ðàò âÿ Èíúèëäÿí ñîíðà ýþíäÿðèëÿí àõûðûí-úû hàãã êèòàáûí Ãóðàí îëäóüó áèëäèðèëèð.(Ùç.Äàâóäà âåðèëÿí Çÿáóð äà ßhäè-ßòèãèí è÷èíäÿäèð). Áóíóíëà éàíàøû, Ãó-ðàíûí áàøãà áèð àéÿñèíäÿ “êèòàá” êÿëìÿ-ñè Èíúèë âÿ Òþâðàòûí éàíûíäà Ãóðàíû èôà-äÿ åòìÿê ö÷öí èøëÿäèëìèøäèð:

“Àëëàhäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðû éîõ-äóð. ßçÿëè, ÿáÿäè âàðëûã Îäóð. Ñÿ-íÿ þçöíäÿí ÿââÿëêèëÿðè òÿñäèã åäÿíÊèòàáû hàãã îëàðàã Î íàçèë åòäè.Òþâðàòû äà, Èíúèëè äÿ Î åíäèðäè”(“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/2-3).Áó âÿçèééÿòäÿ Ùç.Èñàéà þéðÿäèëÿ-

úÿê ö÷öíúö “Êèòàá”ûí Ãóðàí îëäóüóíóâÿ áóíóí äà àíúàã Ùç.Èñàíûí àõûðçà-ìàíäà äöíéàéà ãàéûäûøûíäà ìöìêöíîëà áèëÿúÿéèíè äöøöíÿ áèëÿðèê. ×öíêèÙç.Èñà Ãóðàíûí ýþíäÿðèëìÿñèíäÿí òÿõ-ìèíÿí 600 èë ÿââÿë éàøàìûøäûð. Ïåé-üÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) hÿäèñëÿðèíÿ íÿçÿðñàëàíäà Ùç.Èñàíûí äöíéàéà èêèíúè äÿôÿýÿëèøèíäÿ Èíúèëëÿ äåéèë, Ãóðàíëà hþêìåäÿúÿéèíè áàøà äöøöðöê (ßòðàôëû ìÿëó-ìàò àëìàã èñòÿéÿíëÿð Åëøàä Ìèðèíèí àíàäèëèìèçÿ òÿðúöìÿ åòäèéè Ùàðóí Éÿhéà-íûí “Ãèéàìÿòèí ÿëàìÿòëÿðè” àäëû ÿñÿðè-íÿ ìöðàúèÿò åäÿ áèëÿðëÿð – Ðåä.). Áó äààéÿäÿêè ìÿíàéà òàìàìèëÿ óéüóí ýÿëèð.Øöáhÿñèç, ÿí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð.


5. Áöòöí áóíëàðëà éàíàøû, “Àëëàh éàíûíäà Èñà äà Àäÿìêèìèäèð...” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/59) àéÿñè äÿ Ùç.Èñàíûí éå-íèäÿí ãàéûäûøûíà èøàðÿ îëàðàã ãÿáóë åäèëÿ áèëÿð. Öìóìèééÿò-ëÿ, òÿôñèð àëèìëÿðè áó àéÿíèí hÿð èêè ïåéüÿìáÿðèí äÿ àòàñûç îë-ìàã õöñóñèééÿòèíÿ, Ùç.Àäÿìèí Àëëàhûí “Îë!” ÿìðè èëÿ òîð-ïàãäàí éàðàäûëìàñû èëÿ Ùç.Èñàíûí äà éåíÿ “Îë!” ÿìðè èëÿ àòà-ñûç äöíéàéà ýÿëìÿñèíÿ èøàðÿ åòäèéèíè áèëäèðìèøëÿð. Àíúàã àéÿ-íèí èêèíúè áàøãà áèð èøàðÿñè äÿ îëà áèëÿð. Ùç.Àäÿì úÿííÿòäÿííåúÿ éåð öçöíÿ åíäèðèëèáñÿ, Ùç.Èñà äà àõûðçàìàíäà Àëëà-hûí äÿðýàhûíäàí äöíéàéà åíäèðèëÿ áèëÿð. ßí äîüðóñóíó Àëëàháèëèð.

Ýþðöíäöéö êèìè, Ùç.Èñàíûí éåð öçöíÿ éåíèäÿí ãàéûäàúà-üû èëÿ áàüëû îëàí àéÿëÿð ÷îõ àéäûíäûð. Ãóðàíäà áàøãà ïåéüÿì-áÿðëÿð hàããûíäà áóíëàðà îõøàð èôàäÿëÿð èøëÿäèëìÿìèøäèð. Àí-úàã áöòöí áó èôàäÿëÿð Ùç.Èñà ö÷öí èøëÿäèëìèøäèð. Áóíóí ìÿ-íàñû èñÿ ÷îõ àøêàðäûð.

6. Àëëàh Ùç.Èñàíûí þëöìöíö áàøãà áèð àéÿäÿ áåëÿ õÿáÿð âå-ðèð:

“Äîüóëäóüóì ýöí äÿ, þëÿúÿéèì ýöí äÿ, äèðèëÿúÿéèì ýöí

“Ùþêì ÿëèíäÿ îëàí Àëëàh íÿ ãÿäÿð óúàäûð. Î, hÿð øåéÿ ãàäèðäèð!” (“Ìöëê” ñóðÿñè, 67/1).

Ùarun Éÿhya

äÿ ìÿíÿ ñàëàì îëñóí!” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/33).Áó àéÿ “Àëè-Èìðàí” ñóðÿñèíèí 55-úè àéÿñè èëÿ áèðëèêäÿ

òÿäãèã åäèëÿíäÿ ÷îõ ìöhöì áèð hÿãèãÿòÿ èøàðÿ åäèð. “Àëè-Èì-ðàí” ñóðÿñèíäÿêè àéÿäÿ Ùç.Èñàíûí Àëëàh äÿðýàhûíà éöêñÿëäèë-äèéè èôàäÿ åäèëèð. Áó àéÿäÿ “þëìÿê” âÿ éà “þëäöðöëìÿê”ëÿáàüëû áèð ìÿëóìàò âåðèëìèð. Àíúàã “Ìÿðéÿì” ñóðÿñèíèí 33-úö àéÿñèíäÿ Ùç.Èñàíûí þëÿúÿéè ýöíäÿí áÿhñ åäèëèð. Áó èêèí-úè þëöì èñÿ àíúàã Ùç.Èñàíûí èêèíúè äÿôÿ äöíéàéà ýÿëèøè âÿ áèðìöääÿò éàøàéàíäàí ñîíðà âÿôàò åòìÿñè èëÿ ìöìêöí îëóð. ßíäîüðóñóíó Àëëàh áèëèð.

7. Ùç.Èñàíûí éåíèäÿí äöíéàéà ýÿëÿúÿéè èëÿ ÿëàãÿëè áàøãàäÿëèë èñÿ “Ìàèäÿ” ñóðÿñèíèí 110-úó àéÿñèíäÿ âÿ “Àëè-Èìðàí”ñóðÿñèíèí 46-úû àéÿñèíäÿ ãåéä åäèëÿí “êÿðhÿí” êÿëìÿñèäèð.

“Àëëàh áåëÿ áóéóðàúàã: “Éà Ìÿðéÿì îüëó Èñà! Ñÿíÿ âÿàíàíà íåìÿòèìè éàäûíà ñàë. Î çàìàí ñÿíè ìöãÿääÿñðóhëà ãöââÿòëÿíäèðìèøäèì. Ñÿí áåøèêäÿ îëàíäà äà, éåò-êèí ÷àüûíäà (êÿhëÿí) äà àäàìëàðëà äàíûøäûðäûí...”(“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 5/110).“Î, áåøèêäÿ èêÿí, éàøà äîëäóãäàí (êÿhëÿí) ñîíðà èíñàí-

“Ýþéëÿðèí âÿ éåðèí hþêìö Àëëàhà ìÿõñóñäóð.

Àëëàh hÿð øåéÿ ãàäèðäèð!” (“Àëè-ÈÈìðàí” ñóðÿñè, 3/189).


ëàðëà äàíûøàúàãäûð. Âÿ î ñàëåhëÿðäÿíäèð” (“Àëè-Èìðàí”ñóðÿñè, 3/46).Áó êÿëìÿ Ãóðàíäà àíúàã éóõàðûäàêû èêè àéÿäÿ âÿ àíúàã

Ùç.Èñà ö÷öí èøëÿäèëìèøäèð. Ùç.Èñàíûí éåòêèíëèê ÷àüûíû èôàäÿ åò-ìÿê ö÷öí èøëÿäèëÿí “êÿhëÿí” êÿëìÿñèíèí ìÿíàñû “îòóç èëÿ ÿë-ëè éàø àðàñûíäà, ýÿíúëèê äþâðöíö áàøà âóðóá ãîúàëûã äþâðö-íÿ àéàã àòàí, éàøû êàìàëà ÷àòàí àäàì” øÿêëèíäÿäèð. Áó êÿë-ìÿ Èñëàì àëèìëÿðè àðàñûíäà èòòèôàãëà “35 éàøäàí ñîíðàêû äþâ-ðÿ èøàðÿ åäèð” øÿêëèíäÿ à÷ûãëàíìûøäûð.

Ùç.Èñàíûí ýÿíúëèê éàøû ñàéûëàí îòóç éàøûíûí ÿââÿëëÿðèíäÿýþéÿ ãàëäûðûëäûüûíû, éåð öçöíÿ ãàéûäàíäàí ñîíðà ãûðõ èë ãàëà-úàüûíû èôàäÿ åäÿí âÿ Èáíè Àááàñäàí ðÿâàéÿò åäèëÿí hÿäèñÿÿñàñëàíàí Èñëàì àëèìëÿðè Ùç.Èñàíûí ãîúàëûã äþâðöíöí òÿêðàðäöíéàéà ýÿëìÿñèíäÿí ñîíðà îëàúàüûíû, äîëàéûñû èëÿ áó àéÿíèíÙç.Èñàíûí ãàéûäàúàüûíà áèð äÿëèë îëäóüóíó ñþéëÿéèðëÿð.

14Èñëàì

àëèìëÿðèíèí áó èçàhûíûí äîüðóëóüó ãåéä åäèëÿí àéÿëÿðÿ íÿçÿðñàëûíàíäà àñàíëûãëà àéäûí îëóð.

Ãóðàí àéÿëÿðèíäÿ áó èôàäÿíèí àíúàã Ùç.Èñà ö÷öí èøëÿ-äèëäèéèíè ýþðöðöê. Áöòöí ïåéüÿìáÿðëÿð èíñàíëàðëà äàíû-

øûá îíëàðû äèíÿ äÿâÿò åòìèøëÿð. Ùàìûñû äà éåòêèíéàøëàðûíäà òÿáëèü âÿçèôÿñèíè éåðèíÿ éåòèðìèøëÿð.

Àíúàã Ãóðàíäà áàøãà ïåéüÿìáÿðëÿð ö÷öí áóúöð áèð èôàäÿ èøëÿäèëìÿìèøäèð. Áó èôàäÿ àí-úàã Ùç.Èñà ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð âÿ ìþ-úöçÿëè áèð âÿçèééÿòè èôàäÿ åäèð. ×öíêèàéÿëÿðäÿ áèð-áèðèíèí àðäû èëÿ ýÿëÿí “áå-

øèêäÿ” âÿ “éåòêèí ÷àüäà”êÿëìÿëÿðè èêè áþéöê ìþúö-çÿëè äþâðÿ äèããÿòè úÿëá åäèð.

Ùÿì÷èíèí Èìàì Òÿáÿðè “ÒÿáÿðèÒÿôñèðè” àäëû ÿñÿðèíäÿ áó àéÿëÿðäÿ áèëäè-ðèëÿí èôàäÿëÿðè áåëÿ à÷ûãëàéûð:

“Áó èôàäÿëÿð (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 5/110)Ùç.Èñàíûí þìðöíö òàìàìëàéûá éàøëûëûã äþâ-ðöíäÿ èíñàíëàðëà äàíûøà áèëìÿñè ö÷öí ýþéäÿíåíÿúÿéèíÿ èøàðÿ åäèð. ×öíêè, î, ýÿíúëèê éàøëà-ðûíäà ýþéÿ ãàëäûðûëìûøäûð...

Áó àéÿäÿ (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/46)Ùç.Èñàíûí hÿéàòäà îëäóüóíà äÿëèë âàð. ßhëè-ñöííÿ äÿ áó ôèêèðäÿäèð. ×öíêè àéÿäÿ îíóíéàøëàíäûüû äþâðäÿ äÿ èíñàíëàðëà äàíûøàúàüûèôàäÿ åäèëèð. Éàøëàíìàñû äà àíúàã ñÿìàäàí éåðöçöíÿ ãàéûäàúàüû çàìàí îëàúàãäûð”.

15

“Êÿhëÿí” êÿëìÿñèíèí ìÿíàëàðû äà Ãóðàíäà ãåéäåäèëÿí áàøãà ìÿëóìàòëàð êèìè Ùç.Èñàíûí éåíèäÿíäöíéàéà ýÿëèøèíÿ èøàðÿ åäèð. Äîüðóñóíó ÿí éàõøûÀëëàh áèëèð.

Áöòöí áó áÿhñ åäèëÿíëÿð Ùç.Èñàíûí “àõûðçàìàí” àäëà-íàí áèð äþâðäÿ éåð öçöíÿ òÿêðàð ýÿëÿúÿéèíè âÿ èíñàíëà-ðû hàãã äèí îëàí Èñëàìà èñòèãàìÿòëÿíäèðÿúÿéèíè îðòà-éà ãîéóð. Øöáhÿñèç, áó, Àëëàhûí èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿáþéöê áèð ìöæäÿñè, ðÿhìÿòè âÿ íåìÿòèäèð. Èìàíýÿòèðÿíëÿðèí öçÿðèíÿ äöøÿí âÿçèôÿëÿðè èñÿÙç.Èñàíû ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ ìöäàôèÿ åäèáäÿñòÿêëÿìÿê âÿ îíóí èíñàíëàðû äÿâÿòåòäèéè Ãóðàí ÿõëàãûíû ÿí ýþçÿëøÿêèëäÿ éàøàìàãäûð.

ÚÀÙÈËÈÉÉß ÚßÌÈÉÉßÒÈÍÄß

ÃÀÄÛÍÀ ÌÖÍÀÑÈÁßÒ

íñàíëàðà hÿéàòëàðû áîéó åhòèéàú hèññ åäÿúÿê-ëÿðè hÿð ìÿñÿëÿäÿ áöòöí ìÿëóìàòëàðû ÀëëàhÃóðàíäà à÷ûãëàìûøäûð. Äöíéà hÿéàòûíûí ÿñëöçöíö, èíñàíëàðûí éàðàäûëûø ìÿãñÿäëÿðèíè, ýþ-çÿë áèð hÿéàò éàøàéà áèëìÿêëÿðèíèí ñèðëÿðèíè,èíñàíûí òÿáèÿòèíÿ óéüóí îëàí ÿõëàã àíëàéûøû-íû èíñàíëàðà áèëäèðìèøäèð. Àëëàhûí áèëäèðäèéèáó hÿãèãÿòëÿðÿ èìàí ýÿòèðèá, hÿéàòëàðûíû áóþë÷öëÿðÿ óéüóí îëàðàã èñòèãàìÿòëÿíäèðÿí èí-ñàíëàð äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ hÿãèãè ñÿàäÿòãàçàíàðëàð.

Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ èñÿ èíñàíëàðûí hÿéàòëàðûíû èñòèãà-ìÿòëÿíäèðÿí, ìöòëÿã äîüðó îëäóüóíà èíàíàúàãëàðû hå÷ áèð ýöúéîõäóð. ßêñèíÿ, òàáå îëäóãëàðû ãàéäàëàðûí ÿêñÿðèééÿòèíèí íÿâàõò, êèì òÿðÿôèíäÿí âÿ hàíñû ìÿëóìàòëàðà óéüóí îëàðàã ãî-éóëäóüó äà ãåéðè-ìöÿééÿíäèð. Áó àäû ãîéóëìàéàí, àììà áö-òöí úàhèëèééÿ èíñàíëàðûíûí èëëÿðëÿ áèðëèêäÿ òàáå îëäóãëàðû ãàé-äàëàð àòàëàðûíäàí ãàëàí áèð ÿíÿíÿ îëàðàã éàøàíûð. Úàhèëèééÿ èí-ñàíëàðûíûí éàøàéûø ìÿãñÿäëÿðè, èäåàëëàðû, ïðèíñèïëÿðè, ãûñàñû, úÿ-ìèééÿòäÿêè íèçàìûí öçÿðèíÿ èíøà åäèëäèéè áó òÿìÿëëÿð hÿìèíàíëàéûø ÿñàñ àëûíàðàã hàçûðëàíûð. Úÿìèééÿòäÿêè hÿð áèð ôÿðäèíéàøàäûüû ñÿâèééÿéÿ, ñàhèá îëäóüó ñîñèàë ñòàòóñà, úèíñèééÿòèíÿ,èíàíúëàðûíà âÿ hÿéàò òÿðçèíÿ ýþðÿ ÿââÿëúÿäÿí ìöÿééÿí åäèë-ìèø áèð éåðè âàð.

Ãàäûíûí úÿìèééÿòäÿêè éåðè äÿ èíñàíëàðûí ÿêñÿðèééÿòèíèí òÿ-ñèðè àëòûíäà ãàëäûüû áó ñàáèò ìöíàñèáÿòëÿðè âÿ äÿéÿðëÿðè èñòèãà-

87

Úàùèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ ãàäûíûí éåðè

ìÿòèíäÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèëìèøäèð. Áÿçè úÿìèééÿòëÿðäÿ ãàäûíûíôèçèêè îëàðàã êèøèäÿí çÿèô îëìàñû ãÿáóë åäèëäèéèíäÿí ìÿíÿâèúÿhÿòäÿí äÿ îíëàðäàí äàhà çÿèô áèð ãóðóëóøà ìàëèê îëäóãëàðûêèìè éàíëûø áèð òÿôÿêêöð hàêèìäèð. Ãàäûíûí øÿõñèééÿòèíèí, ÿõ-ëàãè õöñóñèééÿòëÿðèíèí âÿ ãàáèëèééëÿòëÿðèíèí äÿ ôèçèêè ãóðóëóøó-íà óéüóí îëàðàã äàhà äà ìÿhäóä îëäóüóíà èíàíûðëàð. Ìÿñÿ-ëÿí, úÿìèééÿòäÿ “êèøè èøè”, éà äà “ãàäûí èøè” äåéÿ àéûðä åäè-ëÿí ìÿñÿëÿëÿð âàð. ßëáÿòòÿ êè, ôèçèêè ýöúëÿðè âÿ ãóðóëóøëàðû éþ-íöíäÿí ãàäûíûí åäÿ áèëÿúÿêëÿðè èëÿ êèøèíèí åäÿ áèëÿúÿéè èøëÿðáèð-áèðèíäÿí ôÿðãëèäèð. Àíúàã úàhèë úÿìèééÿòëÿðäÿêè áó òÿáèèàéðûëûãëàð äàhà ôÿðãëè èñòèãàìÿòëÿðäÿ - ãàäûíûí øöóð âÿ ãàáèëèé-éÿò éþíöíäÿí äÿ äàhà çÿèô ãÿáóë åäèëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìóøäóð.

Áó ýöí ãàäûíëàð áèð ÷îõ ñàhÿëÿðäÿêè ìÿëóìàòëàðû âÿ áàúà-ðûãëàðû èëÿ áó ìÿíôè äöøöíúÿëÿðèí ÿñàññûçëûüûíû îðòàéà ãîéóðëàð.Àíúàã éåíÿ äÿ úÿìèééÿòèí áèð ãèñìèíäÿ ãàäûíûí ìöÿé-éÿí èøëÿðè åäÿ áèëìÿéÿúÿéè âÿ éà ÿí àçû êèøèíèí áó èø-ëÿðè äàhà ìÿíòèãëè âÿ äàhà òÿúðöáÿëè ôîðìàäà hÿëë åäÿ-úÿêëÿðè øÿêëèíäÿ áèð èíàíú hàêèìäèð.

Ãàáèëèééÿòëÿðè èëÿ éàíàøû, áÿçè èíñàíëàðäà øÿõñèééÿòìÿñÿëÿñèíäÿ äÿ ãàäûíûí êèøèéÿ ýþðÿ äàhà çÿèô áèð ãó-ðóëóøà ñàhèá îëìàñû èëÿ áàüëû áèð ãÿíàÿò âàð. Ìÿñÿëÿí,êèøèíèí ñîéóããàíëû îëàðàã ãàðøûëàäûüû áèð hàäèñÿíèíãàðøûñûíäà ãàäûíûí òÿëàøà ãàïûëûá þçöíÿ íÿçàðÿòèíèèòèðìÿñè, éà äà êèøèíèí èðàäÿñèíè òîïëàéàðàã öç-öçÿ ýÿëÿ áèëäèéè áèð ÷ÿòèíëèê ãàðøûñûíäà ãàäûíûíèðàäÿñèç âÿ ýöúñöç äàâðàíìàñû úàhèë úÿìèééÿòëÿð-äÿ áÿçè èíñàíëàð òÿðÿôèíäÿí àäè áèð äàâðàíûø îëàðàããÿáóë åäèëèð. Áó èñÿ óøàãëûã èëëÿðèíäÿí åòèáàðÿí âå-ðèëÿí òÿðáèéÿ èëÿ ãûç óøàãëàðûíà äà àøûëàíûð. Îüëàíóøàãëàðûíû èìêàíëàðû äàõèëèíäÿ ýöúëö áèð õàðàêòå-ðÿ ìàëèê îëàúàã øÿêèëäÿ éåòèøäèðÿí àèëÿëÿð ãûç


88

óøàãëàðûíû òàìàìèëÿ ÿêñ áèð òÿðáèéÿ èëÿ áþéöäöðëÿð. Ùÿð hàí-ñû áèð ÷ÿòèíëèêëÿ ãàðøûëàøàíäà îüëàí óøàãëàðûíà “êèøèëÿð àüëà-ìàç”, “êèøè îë”, “êèøè êèìè hÿðÿêÿò åëÿ”, “úÿñóð îë” äåäèê-ëÿðè hàëäà, óøàãëàðû îíëàðûí èñòÿéèíèí ÿêñèíè åäÿíäÿ èñÿ “ãûçêèìè ãîðõàã îëìà”, “ãûç êèìè àüëàéûðñàí”, “ãûç êèìè öð-êöðñÿí” êèìè ñþçëÿðëÿ îíëàðûí ãûçëàðäàí öñòöíîëäóãëàðûíû áàøà ñàëìàüà ÷àëûøûðëàð.

Ùarun Éÿhya

89

Ùÿì÷èíèí ãûç óøàãëàðûíû äà éåòèøäèðÿðêÿí îíëàðà äà ìöíòÿçÿìîëàðàã îüëàíëàðäàí ôÿðãëè îëäóãëàðûíû, áóíà ýþðÿ hÿðÿêÿò åò-ìÿêëÿðèíè þéðÿäèðëÿð.

Úàhèëèééÿ ÿõëàãûíûí éàøàíäûüû úÿìèééÿòäÿêè ãàäûíûí áöòöíâÿçèôÿ âÿ ìÿñóëèééÿòëÿðè áó ìöíàñèáÿòÿ óéüóí îëàðàã àíúàãìöÿééÿí ìÿñÿëÿëÿðëÿ ìÿhäóäëàøäûðûëìûøäûð. Ýöíöìöçäÿêèúÿìèééÿòëÿðèí áþéöê áèð ãèñìèíäÿ ãàäûíûí áèð ÷îõ ñàhÿäÿ êè-øèéÿ ýþðÿ äàhà àðõà ïëàíäà îëìàñû hÿìèí áó ñàáèò äÿéÿðëÿí-äèðìÿíèí áèð íÿòèúÿñèäèð.

Ãàäûíëàðà ãàðøû áó ìÿíôè ìöíàñèáÿò òàðèõèí àéðû-àéðû äþâð-ëÿðèíäÿ äÿ ìöõòÿëèô ôîðìàëàðäà îðòàéà ÷ûõìûøäûð. Õöñóñèëÿêå÷ìèøäÿ éàøàéàí úàhèëèééÿ èíàíúëàðûíû ãÿáóë åäÿí úÿìèééÿò-ëÿðäÿ áó ôèêèð ÷îõ éàíëûø øÿêèëäÿ hÿéàòà êå÷èðèëìèøäèð. ÀëëàhÃóðàíäà áó úÿìèééÿòëÿðäÿ èíñàíëàðûí ãûç óøàãëàðûíû äÿéÿðñèçýþðÿðÿê àíàäàí îëàí êèìè äèðè-äèðè òîðïàüà áàñäûðäûãëàðûíû áèë-äèðèð:


90

“Êîðëà ýþðÿí, èìàí ýÿòèðèá éàõøû ÿìÿëëÿð åäÿíëÿðëÿ ïèñëèê

åäÿí åéíè îëìàç. Íÿ àç äöøöíöðñöíöç!”

(“Ìóìèí” ñóðÿñè, 4058).

“Äèðè-äèðè òîðïàüà ýþìöëÿí êþðïÿ ãûçäàí: “Àõû î hàíñûýöíàhà ýþðÿ þëäöðöëäö?” - äåéÿ ñîðóøóëàúàüû çàìàí...”(“Òÿêâèð” ñóðÿñè, 81/8-9).Áàøãà àéÿëÿðäÿ èñÿ Àëëàh “Îíëàðäàí áèðèíÿ ãûçû îëìàñû

èëÿ ìöæäÿ âåðäèêäÿ ãÿçÿáëÿíèá öçö ãàïãàðà ãàðàëàð. Âåðè-ëÿí ìöæäÿíèí ïèñëèéè öçöíäÿí òàéôàñûíäàí ãà÷ûá ýèçëÿíÿð.Ýþðÿñÿí îíó çèëëÿò è÷èíäÿ ñàõëàéàúàã, éîõñà òîðïàãà ýþìÿ-úÿê? Áèð ýþðöí îíëàð íå÷ÿ ïèñ ìöhàêèìÿ éöðöäöðëÿð!”(“Íÿhë” ñóðÿñè, 1658-59) ñþçëÿðè èëÿ ãûç óøàüû îëàúàüûíû þéðÿ-íÿí èíñàíëàðûí öçëÿðèíèí ãÿçÿáäÿí ãàðàëäûüûíû, è÷ÿðèñèíäÿ îë-äóãëàðû áó âÿçèééÿòÿ ýþðÿ ÿòðàôûíäàêû èíñàíëàðäàí óòàíûá ýèç-ëÿíäèêëÿðèíè áèëäèðèðëÿð. Àëëàh áóíäàí áàøãà áóíëàðûí ãûç óøàã-ëàðûíû “áÿð-áÿçÿê è÷èíäÿ áþéöäöëöá, ìöáàhèñÿ çàìàíû áèð äÿ-ëèë ýÿòèðÿ áèëìÿéÿí” îëàðàã äÿéÿðëÿíäèðäèêëÿðèíÿ äÿ äèããÿòè÷ÿêèð:

Ùarun Éÿhya

91

92

“Ùÿãèãÿòÿí, Áèç à÷ûã-ààéäûí àéÿëÿð íàçèë åòäèê.

Àëëàh äèëÿäèéèíè äîüðó éîëà éþíÿëäÿð”

(“Íóð” ñóðÿñè, 24/46).

“Îíëàðäàí áèðèíÿ Ðÿhìàíà (Àëëàhà) èñíàä åòäèêëÿðè (ãûçóøàüû) èëÿ ìöæäÿ âåðñÿí, ãÿçÿáäÿí áîüóëàðàã öçëÿðèãàïãàðà ãàðàëàð. Îíëàð áÿð-áÿçÿê è÷èíäÿ áþéöäöëöá,ìöáàhèñÿ çàìàíû áèð äÿëèë ýÿòèðÿ áèëìÿéÿí ãûçëàðûíûÀëëàhà èñíàä åäèðëÿð?” (“Çóõðóô” ñóðÿñè, 43/17-18).Àëëàh Èñëàì ÿõëàãûíäàí áèõÿáÿð îëàí áó úÿìèééÿòëÿðÿ ýþí-

äÿðäèéè ïåéüÿìáÿðëÿðè âÿ åíäèðäèéè hàãã êèòàáëàðû èëÿ ãûçóøàãëàðûíà ãàðøû îëàí áó ìöíàñèáÿòëÿðèí ñÿhâ îëäóüóíó áèëäèð-ìèøäèð. Ïåéüÿìáÿðëÿðèí òÿáëèüè âÿ Èñëàì ÿõëàãûíûí èíñàíëàð òÿ-ðÿôèíäÿí þéðÿíèëìÿñè èëÿ áèðëèêäÿ ãûç óøàãëàðûíû óòàíúàãëûã,àáûð-hÿéà âàñèòÿñè êèìè ýþðìÿê äöøöíúÿñè âÿ úàhèëèééÿ úÿ-ìèééÿòëÿðèíäÿ ìþâúóä îëàí áó òÿúðöáÿ ýåíèø øÿêèëäÿ àðàäàíãàëäûðûëìûøäûð.

Àëëàh Ãóðàíûí “Ýþéëÿðèí âÿ éåðèí hþêìö Àëëàhûí ÿëèí-äÿäèð. Î, èñòÿäèéèíè éàðàäûð, èñòÿäèéèíÿ àíúàã ãûç, èñòÿäèéè-íÿ äÿ àíúàã îüëàí âåðèð. Éàõóä hÿð èêèñèíäÿí - hÿì îüëàí,hÿì äÿ ãûç âåðèð, èñòÿäèéèíè äÿ ñîíñóç åäèð. Î áèëÿíäèð, ãà-äèðäèð!” (“Øóðà” ñóðÿñè, 42/49-50) àéÿëÿðè èëÿ äÿ èíñàíëàðà ýÿ-ëÿí hÿð íåìÿòè îíëàðà âåðÿíèí Àëëàh îëäóüóíó õàòûðëàäûð. Îü-ëàí óøàüû êèìè ãûç óøàüû äà Àëëàhûí èíñàíëàðà âåðäèéè áèð íå-ìÿòèäèð. Èíñàíûí öçÿðèíÿ äöøÿí âÿçèôÿ èñÿ Àëëàhûí íåìÿòèíÿãàðøû íàíêîðëóã åòìÿäÿí ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ øöêöðåäÿ áèëìÿêäèð.

Ýþðöíäöéö êèìè, òàðèõèí ìöõòÿëèô äþâð-ëÿðèíäÿ ãàäûíëàð hàããûíäà ìöõòÿëèô øÿ-êèëëÿðäÿ ìåéäàíà ÷ûõàí ñÿhâ ìöíàñèáÿòhàêèì îëìóøäóð. Àíúàã áó ìÿñÿëÿäÿíÿçÿðäÿí ãà÷ûðûëìàìàñû ëàçûì îëàíìöhöì áèð hÿãèãÿò äÿ âàð. Úàhèëèé-éÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ ýþðöíÿí ãà-äûí õàðàêòåðè áó ìöíàñèáÿòè áèðìÿíàäà äÿñòÿêëÿéèð âÿ òÿñäèã

Ùarun Éÿhya

93

åäèð. Áåëÿ êè, úàhèëèééÿ ÿõëàãûíà ìàëèê îëàí ãàäûíëàð íöìàéèøåòäèðäèêëÿðè õàðàêòåðëÿðè, äàâðàíûøëàðû âÿ ãÿáóë åòäèêëÿðè ÿõëàãàíëàéûøû èëÿ þçëÿðè hàããûíäàêû áó ñàáèò ìöíàñèáÿòèí ñÿhâ îë-ìàäûüûíû ýþñòÿðèðëÿð.

Ùàëáóêè hÿãèãÿòäÿ ãàäûí âÿ éà êèøè îëìàñûíãäàí àñûëû îë-ìàéàðàã ìþìèí îëàí èíñàíëàð ãÿòè áèð ìÿíòèãÿ, äÿðèí ãàâðà-ìàã ãàáèëèééÿòèíÿ, ýöúëö øÿõñèééÿòÿ ñàhèá îëà áèëÿí âÿ éöê-ñÿê ÿõëàã íöìàéèø åòäèðÿí èíñàíëàðäûð. Àëëàhûí Ãóðàíäà íö-ìóíÿ ýþñòÿðäèéè Ùç.Ìÿðéÿì âÿ Ôèðîíóí õàíûìû ãàäûíëàðûí ÿíýþçÿë ìèñàëëàðûíäàíäûð. Àíúàã áÿçè ãàäûíëàðûí äèíäÿí êÿíàðáèð ÿõëàãû ãÿáóë åäÿðÿê úàhèëëèééÿ ãàéäà-ãàíóíëàðûíà ýþðÿ hÿ-éàò éàøàìàëàðû îíëàðûí áó öñòöí úÿhÿòëÿðèíèí êöòëÿøìÿñèíÿ ñÿ-áÿá îëóð.

Ñîíðàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ ãàäûíëàðûí áó éöêñÿê ÿõëàãû éàøàìàëà-ðûíà ìàíå îëàí úàhèëèééÿ õàðàêòåðèíÿ ãûñàúà òîõóíàðàã, èäåàëìöñÿëìàí ãàäûí õàðàêòåðè èëÿ áó õàðàêòåð àðàñûíäàêû íÿçÿðÿ-÷àðïàí ôÿðãëÿð hàããûíäà áÿhñ åäÿúÿéèê.

Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ ãàäûí õàðàêòåðèÚàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿêè ãàäûí õàðàêòåðè ìÿäÿíèééÿò

ñÿâèééÿñèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã úÿìèééÿòèí hÿð òÿáÿãÿñè òÿðÿ-ôèíäÿí ÷îõ éàõøû áèëèíèð âÿ áÿçè ãàäûíëàð òÿðÿôèíäÿí äÿ ÷îõäèããÿòëÿ òÿòáèã åäèëèð. Áóíóí ÿhÿìèééÿòëè áèð ñÿáÿáè èñÿ úÿ-ìèééÿòèí áöòöí öçâëÿðèíèí áó õàðàêòåðè ãûç óøàãëàðûíà êè÷èêéàøëàðûíäàí åòèáàðÿí ìöìêöí ãÿäÿð úÿëáåäèúè ýþñòÿðèá ðÿüáÿòáÿñëÿòìÿëÿðèäèð. Óøàãëûã èëëÿðèíäÿí åòèáàðÿí ÿòðàôëàðûíäàêû áö-òöí èíñàíëàðäàí åéíè ñþçëÿðè åøèäÿðÿê éåòèøäèðèëÿí ãûç óøàãëàðûúÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí îíëàð ö÷öí óéüóí ýþðöíÿí áó õàðàêòåðèÿêñÿð hàëëàðäà hå÷ ôèêèðëÿøìÿäÿí ãÿáóë åäèðëÿð. Àíàëàðûíà âÿÿòðàôäàêû äèýÿð ãàäûíëàðà áàõàðàã éåòêèí áèð èíñàí îëäóãëàðûâàõò hàíñû õàðàêòåðè þçëÿðè ö÷öí ñå÷ÿúÿêëÿðè âÿ hÿéàòëàðûíûhàíñû èäåàëëàðà ýþðÿ ãóðàúàãëàðû ìþâçóñóíäà ìöÿééÿí áèð ãÿ-


90

Ùarun Éÿhya

“Ùÿð êÿñ áèð ïèñëèê åòñÿ, î àíúàã ïèñëèéè ãÿäÿð úÿçà àëàð.Àììà hÿð êèøè, éàõóä ãàäûí ìþìèí èêÿí áèð éàõøûëûã åòñÿ, áåëÿëÿðè úÿííÿòÿ äàõèë îëóá

ñàéñûç-hhåñàáñûç ðóçèéÿ ÷àòàð!” (“Ìóìèí” ñóðÿñè, 40/40).

íàÿò hàñèë îëóð. ßòðàôëàðûíäàêû áó èíñàíëàðäàí åøèòäèêëÿðè ñþç-ëÿðè òÿêðàðëàéàð, îíëàðûí äàâðàíäûãëàðû êèìè hÿðÿêÿò åäÿð âÿîíëàð êèìè îëà áèëìÿê ö÷öí ñÿé ýþñòÿðÿðëÿð.

Íÿòèúÿ îëàðàã äàhà ôÿðãëè áèð õàðàêòåðÿ ìàëèê èíñàíà ðàñòýÿëìÿäèêëÿðè ö÷öí äÿ ÿí èäåàë øÿõñèééÿòèí áó îëäóüóíó çÿííåäÿðÿê áþéöêëÿðèíäÿí ýþðäöêëÿðè åéíè ãàäûí õàðàêòåðèíè ãö-ñóðñóç hàëäà òÿêðàð åòìÿê âÿçèééÿòèíÿ äöøÿðëÿð.

ßëáÿòòÿ, ÿââÿëêè ñÿòèðëÿðäÿ äÿ ãåéä åäèëäèéè êèìè, úàhèëèé-éÿ úÿìèééÿòèíäÿ ýåíèø øÿêèëäÿ éàøàíàí áó õàðàêòåðèí íþãñàí-ëàðûíû ýþðÿí âÿ áó õàðàêòåðè ãÿáóë åäÿí ãàäûíëàð äà âàð. Àí-úàã áó éàíëûøëûãëàðû ýþðìÿêëÿðè éåíÿ äÿ áó èíñàíëàðû úàhèëèé-éÿ ãàäûí õàðàêòåðèíäÿí óçàãëàøäûðìàüà êèôàéÿò åòìèð. Áÿëêÿäÿ áó äàâðàíûøëàðûíûí áÿçèëÿðèíäÿí õèëàñ îëà áèëèðëÿð. Ëàêèíøÿõñèééÿòëÿðèíè ìöÿééÿí åäÿí ìåéàðëàð éåíÿ Ãóðàí ÿõëàãûí-äàí êÿíàð îëäóüó âÿ úàhèëèééÿ ãàéäàëàðûíà ÿñàñëàíäûüû ö÷öíéàøàäûãëàðû õàðàêòåð äÿ éåíÿ þç è÷ÿðèñèíäÿ ìöõòÿëèôëèêëÿðëÿ äî-ëóäóð. Äîëàéûñû èëÿ áó èíñàíëàðûí úàhèëèééÿ úÿìèééÿòèíäÿ ýå-

íèø éàéûëàí ãàäûí õàðàêòåðèíäÿí ôÿðãëÿðè ÿñàñÿí îíëàðû àë-÷àëìûø ãÿáóë åäèá þçëÿðèíè áó áþëýöäÿí êÿíàðäà ýþð-ìÿëÿðè èëÿ ìÿhäóä ãàëûð. ×öíêè Àëëàhûí Ãóðàíäà áèë-äèðäèéè ìöñÿëìàí ãàäûí õàðàêòåðè éàøàíìàäûüû òÿãäèð-äÿ îðòàéà ÷ûõàúàã hÿð øÿõñèééÿò ãÿòè øÿêèëäÿ éàíëûø-

ëûãëàðëà âÿ çèääèééÿòëÿðëÿ äîëó îëàúàãäûð.


92

Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿêè ãàäûí õàðàêòåðèíèí öìóìè õö-ñóñèééÿòëÿðèíè èíúÿëÿéÿíäÿ àäû íÿ ãÿäÿð “èø ãàäûíû” âÿ éà “åâãàäûíû” îëàðàã äÿéèøñÿ äÿ, áó èíñàíëàðûí ÿñàñÿí ìöøòÿðÿê áèðõàðàêòåð àëòûíäà áèðëÿøäèêëÿðèíè ýþðöðöê. Áåëÿ êè, êèøè âÿ éàãàäûíäàí, óøàã, éàõóä áþéöêäÿí, éÿíè úÿìèééÿòèí hÿð hàíñûôÿðäèíäÿí ñîðóøñàí, ãàäûí õàðàêòåðè hàããûíäàêû ìöøàhèäÿëÿðòÿõìèíÿí åéíè îëàúàãäûð. Áóíëàðûí àðàñûíäà ÿí ñàäÿëÿðèíäÿíáèðè èñÿ ãàäûíëàðûí áèð êèøè êèìè ýöúëö âÿ äþçöìëöëöê ýþñòÿðÿáèëìÿéÿúÿêëÿðèíÿ îëàí èíàíúäûð. Úÿìèééÿòèí êèøè ôÿðäëÿðè ãÿ-äÿð áÿçè ãàäûíëàð äà îíëàðà ëàéèã ýþðöëÿí áó ôèêèðëÿðè ãÿáóë åò-ìèøëÿð. Îíëàðà éàðàøäûðûëàí “ãîðóíóá hèìàéÿ åäèëÿí” õàðàê-òåðÿ óéüóí îëàðàã hå÷ âàõò “ãîðóéàí, hèìàéÿ åäÿí” ìþâãå-éèíäÿ îëà áèëÿúÿêëÿðèíè äöøöíìÿìèøëÿð. Êèøèäÿí äàhà àúèç âÿäàhà áàúàðûãñûç îëäóãëàðû øÿêëèíäÿêè èíàíúëàðûíà ýþðÿ, öìó-ìèééÿòëÿ, ìàääè-ìÿíÿâè ìÿíàäà îíëàðà áàõà áèëÿúÿê, èíñàí-ëàðûí çöëìöíÿ ìÿðóç ãàëìàã åhòèìàëûíà âÿ áàøãà òÿhëöêÿëÿ-ðÿ ãàðøû îíëàðû ãîðóéóá hèìàéÿ åäÿúÿê áèð íÿôÿðÿ ñûüûíìàãåhòèéàúû hèññ åäÿðëÿð. Èñòÿð åâëÿíÿíäÿí ñîíðà ÿðëÿðèíÿ, èñòÿð-ñÿ äÿ éàø þòÿíäÿí ñîíðà èñÿ îüóëëàðûíà îëàí ìöíàñèáÿò-ëÿðèíäÿ hÿìèøÿ áó äöøöíúÿ èëÿ hÿðÿêÿò åäÿð, ÿòðàôëà-ðûíäà äà þçëÿðèíÿ áó èìêàíëàðû òÿìèí åäÿ áèëÿúÿê èí-ñàíëàð àõòàðàðëàð.

Ùarun Éÿhya

93

94

“Ìþìèí îëìàãëà áÿðàáÿð, éàõøû èøëÿð ýþðÿí êèøèëÿð âÿ éà ãàäûíëàð úÿííÿòÿ äàõèë îëàðëàð.Îíëàðà õóðìà ÷ÿðäÿéè ãÿäÿð

hàãñûçëûã åäèëìÿç!” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/124).

Áó çÿèô õàðàêòåð hÿìèí èíñàíëàðûí “hèññèééàòëû, àüëàéàí,êöñÿí, èíúèéÿí, ãûñãàíúëûüà ãàïàíàí, äÿðäëè” êèìè ìÿíôèïñèõè äàâðàíûøëàðà óéüóí ÿõëàãà éèéÿëÿíìÿëÿðèíÿ ñÿáÿá îëóð.Áóíëàð öìóìèééÿòëÿ úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ ãàäûí ñþçöèëÿ áèðëèêäÿ åéíèëÿøìèø âÿ “ãàäûíûí òÿìÿëèíäÿ îëàí õöñóñèé-éÿòëÿð” îëàðàã ãÿáóë åäèëÿí äàâðàíûøëàðäûð. Ìÿñÿëÿí, ãàäûíûíhàäèñÿëÿð ãàðøûñûíäà hÿääèíäÿí àðòûã hÿññàñëûã ýþñòÿðÿðÿê àü-ëàìàñû äà àäè áèð äàâðàíûø îëàðàã ãÿáóë åäèëìèøäèð.

Êèøè õàðàêòåðèíÿ öìóìè øÿêèëäÿ hàêèì îëàí äàâðàíûø ñàäÿ-ëèê âÿ ìÿðäëèê îëàðàã ãÿáóë åäèëäèéè hàëäà, ãàäûíûí äà êöñÿ-éÿí, hÿññàñ âÿ èíúèéÿí áèð ãóðóëóøó îëäóüóíà èíàíûðëàð. Áóí-ëàðëà éàíàøû, hàäèñÿëÿð ãàðøûñûíäà òåç “öìèäñèçëèéÿ äöøìÿê,òÿëàøëàíìàã, øèêàéÿò÷è öñëóáäàí èñòèôàäÿ åòìÿê, éà äà ìö-áàhèñÿêàð áèð äàâðàíûø ýþñòÿðìÿê” äÿ áÿçè úàhèëèééÿ ãàäûí-ëàðûíäà òåç-òåç ðàñò ýÿëèíÿí Ãóðàí ÿõëàãûíà çèää õöñóñèééÿò-ëÿðäèð.

Ãàäûí õàðàêòåðèíÿ äàèð áöòöí õöóññèééÿòëÿðèí îðòàã îëàíûèñÿ hÿð áèðèíèí áó èíñàíëàðà àíúàã ñûõûíòû âÿ áÿäáèíëèê ýÿòèð-ìÿñèäèð. Íöìàéèø åòäèðäèêëÿðè ÿõëàãà óéüóí îëàðàã áó èíñàí-ëàð hÿéàòëàðûíû äàèìè ýÿðýèíëèê, ñûõûíòû âÿ ÷ÿòèíëèê è÷èíäÿ êå÷è-ðèðëÿð. Éàøàäûãëàðû ÿõëàãûí âÿ áÿäáèíëèêëÿðèí ÿñàñ ñÿáÿáè èñÿäöíéà hÿéàòûíà ìöíàñèáÿòëÿðèíèí, éàøàìàã ìÿãñÿäëÿðèíèí, þç-ëÿðè ö÷öí ñå÷äèêëÿðè èäåàëëàðûí éàíëûøëûüûíäà ýèçëÿíèð.

Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòèíèí äèýÿð ôÿðäëÿðè êèìè ãàäûíëàð äà áö-òöí hÿéàòëàðûíû “äöíéà hÿéàòû” âÿ “áó hÿéàòûí áÿð-áÿçÿêëÿ-ðè” öçÿðèíäÿ ãóðìóøëàð. Äöíéà hÿéàòûíûí èíñàíëàðà òÿãäèì åò-äèéè ìÿíôÿÿòëÿðèí äàhà ÷îõóíäàí èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿê, ìöíòÿ-çÿì îëàðàã hÿéàò ñòàíäàðòëàðûíû éöêñÿëäÿúÿê èìêàíëàð ÿëäÿåäÿ áèëìÿê, úÿìèééÿòèí íÿçÿðèíäÿ éàõøû áèð àä, éàõøû áèð åòè-áàð ãàçàíìàã, ìàëèê îëäóãëàðû èëÿ ÿòðàôûíäàêûëàðûí håéðàíëûüû-íû âÿ òÿðèôèíè ãàçàíà áèëìÿê áó èíñàíëàðûí ÿñàñ èäåàëëàðûíäàí-äûð.

Ùarun Éÿhya

95

“Òþâáÿ åäÿðÿê Îíà òÿðÿô äþíöí.Îíäàí ãîðõóí, íàìàç ãûëûí âÿ

ìöøðèêëÿðäÿí îëìàéûí!” (“Ðóì” ñóðÿñè, 30/31).

Íèýàðàí îëäóãëàðû ìÿñÿëÿëÿð èñÿ áó èäåàëëàðû èëÿ áàüëû îëà-ðàã ýÿëÿúÿê ãîðõóñó, ìàë âÿ úàí ãàéüûñû êèìè ÿñàñ ìÿñÿëÿ-ëÿðèí öçÿðèíäÿ ãóðóëóð. Úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí îíëàðà ãÿáóë åò-äèðèëÿí âÿçèôÿéÿ óéüóí îëàðàã ìÿãñÿäëÿðè öìóìèééÿòëÿ ñàäÿ-úÿ “éàõøû áèð åâ ãàäûíû, éàõøû áèð àíà âÿ éàõøû áèð hÿéàòéîëäàøû îëà áèëìÿê”äèð. Áóíäàí áàøãà, îíëàðäàí ÿí ÷îõ ýþç-ëÿíèëÿí èñÿ ìàääè ìöñòÿãèëëèêëÿðèíè ÿëäÿ åäÿ áèëÿúÿêëÿðè áèðñÿíÿò âÿ éàõøû áèð êàðéåðà ñàhèáè îëìàëàðûäûð.

ßëáÿòòÿ, “éàõøû àíà, éàõøû hÿéàò éîëäàøû, éàõøû åâ ãàäûíûîëìàã, éà äà êèøèéÿ ìàääè ìÿíàäà õåéèð âåðÿúÿê áèð ãà-áèëèééÿò ÿëäÿ åòìÿê” êèìè èñòÿêëÿðèí hå÷ áèðèíäÿ áèð ñÿhâëèêéîõäóð. Áóíëàð èíñàíëàðûí äöíéà hÿéàòûíäà ÿëäÿ åòìÿê èñòÿéÿáèëÿúÿêëÿðè ãàíóíè èñòÿêëÿðèäèð. Ñÿhâ îëàí ãàäûíûí áó úöð ìÿh-äóä áèð äöíéàäà éàøàìàüà hÿâÿñëÿíäèðèëìÿñè, èäåàëëàðûíûí àí-úàã áó ìÿãñÿäëÿðëÿ ìÿhäóäëàøäûðûëìàñûäûð. Áöòöí èíñàíëàðþëöìäÿí ñîíðà ãàðøûëàøàúàãëàðû hàãã-håñàá ýöíöíäÿ äöíéàhÿéàòûíäà Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàã ö÷öí åòäèêëÿðè ñÿéëÿðÿýþðÿ ñîíñóçëóüà ãÿäÿð ìöêàôàòëàíäûðûëàúàã âÿ éà úÿçàëàíäûðû-ëàúàãëàð.

Áàøãà úàhèëèééÿ õàðàêòåðëÿðèíäÿ îëäóüó êèìè, ãàäûí õàðàê-òåðèíäÿ äÿ ÿñë õÿòàëû îëàí ìÿñÿëÿ áóíëàðûí àíúàã äöíéà hÿéà-òûíû ãàçàíìàã ö÷öí ñÿé ýþñòÿðìÿëÿðè, áó hÿéàòà ýþðÿ áèð hÿ-éàò òÿðçè hàçûðëàìàëàðûäûð. ×öíêè èíñàíûí äöíéà hÿéàòûíäà ìà-ëèê îëäóüó ìàëëàð äà, ãàçàíäûüû åòèáàð äà, éàõûíëàðû, àèëÿñè, éàäà óøàãëàðû äà áèð ýöí ìöòëÿã éîõ îëàúàãäûð. Ñîíñóçëóüà ãÿ-äÿð âàð îëàí àíúàã Àëëàhäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ èíñàíûí øÿõñèééÿ-òèíè, ÿõëàãûíû, hÿéàò òÿðçèíè, èäåàëëàðûíû òàìàìèëÿ Àëëàhûí ðàçû-ëûüûíû ãàçàíìàüû ãàðøûëàðûíà ìÿãñÿä ãîéàðàã ìöÿééÿíëÿøäèð-ìÿñè ëàçûìäûð. ßêñ òÿãäèðäÿ èíñàí hÿéàòûíû àíúàã ìÿhäóä âÿêè÷èê áèð äöíéàäà äàâàì åòäèðìÿêëÿ ãàëìàéàúàã, àõèðÿòäÿ äÿñîíñóçëóüà êèìè áþéöê áèð ïåøìàíëûã âÿ ñûõûíòû èëÿ ãàðøûëàøà-úàãäûð.

Ùarun Éÿhya

97

Áóðàäà áóíó äà âóðüóëàìàã ëàçûìäûð êè, ÿëáÿòòÿ, úÿìèé-éÿòäÿêè ìöíàñèáÿòäÿí ðàçû îëìàéàí, áó õàðàêòåðè ìöhàêèìÿåäÿí âÿ úÿìèééÿòäÿêè áó ýåíèø éàéûëìûø ãÿíàÿòäÿí êÿíàðà÷ûõìàã ö÷öí ñÿé ýþñòÿðÿí ÷îõëó ãàäûíëàð âàð. Ùÿòòà áó ãàäûí-ëàð ÿêñÿð hàëëàðäà ÿëäÿ åòäèêëÿðè íàèëèééÿòëÿðè èëÿ þí ïëàíà ÷û-õûð âÿ ãàäûíëàð hàããûíäàêû áó äöøöíúÿëÿðèí éàíëûøëûüûíû îðòà-éà ãîéóðëàð. Àíúàã òàì áó íàèëèééÿòëÿðè ÿëäÿ åäÿðêÿí äÿ úà-hèëèééÿ ïðèíñèïëÿðèíÿ ÿñàñëàíàí áèð õàðàêòåðè éàøàìàüà äàâàìåòäèêëÿðè ö÷öí âÿ éåíÿ Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàüà óéüóí áèðõàðàêòåð íöìàéèø åòäèðìÿäèêëÿðè ö÷öí èñòÿäèêëÿðè íÿòèúÿéÿ ÷à-òà áèëìèð, úÿìèééÿòèí íÿçÿðèíäÿ àõòàðäûãëàðû hÿãèãè hþðìÿòè,ñåâýè âÿ åòèáàðû ãàçàíà áèëìèðëÿð. Áÿçÿí áó àðçóëàðûíà ÷àòìûøêèìè ýþðöíñÿëÿð äÿ, áöòöí áóíëàðû hÿãèãÿò âÿ hÿìèøÿëèê øÿ-êèëäÿ ÿëäÿ åäÿ áèëìÿäèêëÿðèíè áèëäèêëÿðè ö÷öí éåíÿ äÿ õîøáÿõòâÿ ôèðàâàí îëà áèëìÿçëÿð.


98

Îíëàðäàí ýþçëÿíÿí õàðàêòåðè ìöhàêèìÿñèç ãÿáóë åäÿíëÿðèíèñÿ áó äàâðàíûøëàðûíû ÿñàñëàíäûðäûãëàðû áÿçè áÿhàíÿëÿðè âàð.Õöñóñèëÿ èíñàíëàðûí þç àðàëàðûíäà “úÿìèééÿò ãàéäàëàðû” àäëàí-äûðäûãëàðû ìåéàðëàðûí ãàäûíëàðûí úÿìèééÿòèí îíëàðäàí ýþçëÿäè-éè õàðàêòåðäÿí êÿíàðà ÷ûõìàëàðûíà ìàíåÿ îëäóüóíó äöøöíöð-ëÿð. Áåëÿ áèð âÿçèééÿòäÿ úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí ãûíàíìàã, òÿí-ãèä åäèëìÿê, hÿòòà êÿíàðëàøäûðûëìàã òÿhëöêÿëÿðè èëÿ ãàðøû-ãàð-øûéà ãàëìàìàãäàí ÷ÿêèíèðëÿð. Áó úöð áèð ðèñêèí àëòûíà ýèðìÿêèñòÿìÿäèêëÿðè ö÷öí úÿìèééÿòèí áöòöí ôÿðäëÿðè òÿðÿôèíäÿí èëëÿð-äèð ãÿáóë åäèëÿí áèð õàðàêòåðè éàøàìàüû äàhà óéüóí ýþðöðëÿð.

Áÿçè ãàäûíëàðûí áÿhñ åäèëÿí îðòàã ãàäûí õàðàêòåðèíäÿí êÿ-íàðà ÷ûõìàãäàêû ãîðõóëàðûíûí èêèíúè áèð ñÿáÿáè èñÿ áåëÿ áèð øåéåòäèêëÿðè òÿãäèðäÿ þç öçÿðëÿðèíäÿêè òÿñèðÿ ìàëèê îëàí ÿòðàôûí-äàêû éàõûí èíñàíëàðûí òÿçéèãëÿðèíÿ ìÿðóç ãàëìàëàðûäûð. Áó úöðìöíàñèáÿò hÿìèí èíñàíëàðûí ñÿhâ òÿðÿôëÿðèíè àøêàð ýþðäöêëÿðèhàëäà, áó õàðàêòåðäÿí óçàãëàøìàã ö÷öí ëàçûì îëäóüó êèìè áèðhÿðÿêÿò åäÿ áèëìÿìÿêëÿðèíÿ ñÿáÿá îëóð.

Ùarun Éÿhya

99

100

“Áèç ñÿíÿ ÿí àñàí îëàíû ìöéÿññÿð åäÿðèê”

(“ßëà” ñóðÿñè, 87/8).

Àíúàã áöòöí áóíëàðûí àðàñûíäà áó èíñàíëàðûí ãåéä åòäèéè-ìèç úàhèëèééÿ õàðàêòåðèíäÿí õèëàñ îëà áèëìÿìÿëÿðèíèí ÿñàñ ñÿ-áÿáè èñÿ éàøàäûãëàðû õàðàêòåðè òÿðê åäÿíäÿ þçëÿðèíè úÿìèééÿòÿãÿáóë åòäèðÿ áèëÿúÿêëÿðèíè, éåíè âÿ èäåàë áèð øÿõñèééÿòè íåúÿãàçàíàúàãëàðûíû áèëìÿìÿëÿðèäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ áóíóí hÿëëèíèhÿìèøÿ ñÿhâ éåðëÿðäÿ àõòàðûðëàð. Ìÿñÿëÿí, áèð åâ ãàäûíû úÿ-ìèééÿòäÿ äàhà éàõøû áèð ìþâãå ñàhèáè îëìàüûí, ÿòðàôûíäàêûèíñàíëàðäàí äàhà ÷îõ hþðìÿò âÿ ñåâýè ýþðÿ áèëìÿéèí “åâ ãà-äûíû” àäûíäàí õèëàñ îëóá “èø ãàäûíû” îëìàñû èëÿ ìöìêöí îëàáèëÿúÿéèíè çÿíí åäèð. Áèð èø ãàäûíû èñÿ åéíè íÿòèúÿíè êàðéåðà-ñûíû éöêñÿëäÿíäÿ âÿ éà äàhà åòèáàðëû áèð ñÿíÿòÿ éèéÿëÿíÿíäÿÿëäÿ åäÿ áèëÿúÿéèíÿ èíàíûð.

Ùàëáóêè áó âÿ áóíà îõøàð áöòöí äöøöíúÿëÿð éàíëûøäûð. Èí-ñàíëàðû hÿì äöíéàäà, hÿì àõèðÿòäÿ; hÿì èíñàíëàðûí ýþçöíäÿ,hÿì äÿ Àëëàhûí éàíûíäà øÿðÿôëè âÿ öñòöí åäÿ áèëÿúÿê éåýàíÿhÿéàò òÿðçè, éåýàíÿ áèð õàðàêòåð âÿ éåýàíÿ áèð ÿõëàã àíëàéûøûâàð. Ãóðàíà ýþðÿ éàøàìàã èíñàíëàðà ÿí ýöúëö õàðàêòåðè âÿ ÿíýþçÿë ÿõëàãû ãàçàíäûðûð. Áó äà èíñàíûí hÿì Àëëàhûí ðàçûëûüûíû,hÿì äÿ èíñàíëàðûí ñåâýèñèíè âÿ hþðìÿòèíè ãàçàíìàüûíû òÿìèíåäèð.

Äîëàéûñû èëÿ ãàäûí âÿ éà êèøè îëìàñûíà áàõìàéàðàã hÿð èí-ñàíûí ÿñë éåðèíÿ éåòèðìÿëè îëäóüó øåé îíäàí ýþçëÿíèëÿí øÿõ-ñèééÿòèí êþëýÿñèíÿ ýèçëÿíìÿñè äåéèë, äöçýöí îëàíû àðàøäûðûáòàïìàñû âÿ áó øÿõñèééÿòè ãÿáóë åòìÿñè îëìàëûäûð. Àëëàh áöòöíèíñàíëàðûí éàøàìàüû ëàçûì îëàí ÿí ýþçÿë øÿõñèééÿòè âÿ ÿíäöçýöí õàðàêòåð õöñóñèééÿòëÿðèíè Ãóðàíëà áèçÿ áèëäèðìèøäèð.Ãóðàíäà ýþñòÿðèëÿí áó éîë ÿí ñàäÿ, ÿí àñàí âÿ ÿí ìöêÿì-ìÿë îëàíûäûð. Àëëàh áó hÿãèãÿòè áèçÿ áó ñþçëÿðè èëÿ áèëäèðèð:

“Èìàí ýÿòèðèá éàõøû èø ýþðÿíëÿðè èñÿ ÿí ýþçÿë ìöêàôàòýþçëÿéèð. Áèç îíà àñàí áèð øåé ÿìð åäÿúÿéèê!” (“Êÿhô”ñóðÿñè, 18/88).

Ùarun Éÿhya

101

ÃÓÐÀÍÄÀÃÀÄÛÍÀ

ÂÅÐÈËßÍ ÄßÉßÐ

ÿçè èíñàíëàð Èñëàìäà ãàäûíà íÿ ãÿäÿð áþéöêáèð ÿhÿìèééÿò âÿ äÿéÿð âåðèëäèéèíäÿí õÿ-áÿðñèçäèðëÿð. Ãóðàí hàããûíäà êèôàéÿò ãÿäÿðìÿëóìàòà ìàëèê îëìàéàí áó èíñàíëàð, hÿòòàãàäûíëàðûí þçëÿðè äÿ áó hÿãèãÿòè áèëìÿäèêëÿ-ðè ö÷öí hàãëàðûíû éåíÿ úàhèëèééÿ ÿõëàãûíàÿñàñëàíàí ñÿhâ öñóë âÿ òÿúðöáÿëÿðëÿ ãîðóìà-üà ÷àëûøûðëàð. Ùÿì÷èíèí áó ýöí äöíéàäàêûúÿìèééÿòëÿðÿ áàõàíäà áó hÿãèãÿò ÷îõ à÷ûã

áèð øÿêèëäÿ îðòàéà ÷ûõûð. Äöíéàíûí ÿêñÿð þëêÿëÿðèíäÿ ãÿääàð-ëûüà âÿ ïèñ ìöíàñèáÿòëÿðÿ ìÿðóç ãàëàí, áàõûëìàüà åhòèéàúûîëàí, ãîúàëàð åâèíÿ àòûëìûø, èøñèç-ýöúñöç áèð ÷îõ ãàäûí âàð.Îíëàð áó âÿçèééÿòëÿðèíäÿí ãÿòè âÿ hÿìèøÿëèê áèð hÿëë éîëó òà-ïà áèëìèðëÿð.

Ùàëáóêè áó ÷ÿòèí âÿçèééÿò hÿìèí èíñàíëàðûí ÷àðÿíè éàíëûøéåðëÿðäÿ àõòàðìàëàðûíäàí èðÿëè ýÿëèð. Úàhèëèééÿ ñèñòåìè è÷ÿðè-ñèíäÿ úàhèëèééÿ ìÿíòèãëÿðèíÿ, úàhèëèééÿ ãàéäàëàðûíà ÿñàñëàíû-ëàðàã ýþðöëÿúÿê hå÷ áèð òÿäáèð, äàâàì åòäèðèëÿúÿê hå÷ áèð hÿëëéîëó hÿãèãè ìÿíàäà ìÿñÿëÿíè áèð íÿòèúÿéÿ àïàðà áèëìÿç.

Àëëàh Ãóðàíûí “ßýÿð hàãã îíëàðûí íÿôñëÿðèíèí èñòÿêëÿðè-íÿ òàáå îëñàéäû, ýþéëÿð, éåð âÿ îíëàðäà îëàíëàð êîðëàíûá ýå-äÿðäè. Õåéð, Áèç îíëàð ö÷öí þéöä-íÿñèhÿò ýÿòèðäèê, îíëàðèñÿ þçëÿðèíÿ åäèëÿí þéöä-íÿñèhÿòäÿí öç äþíäÿðèðëÿð” (“Ìó-ìèíóí” ñóðÿñè, 23/71) àéÿñè èëÿ áó ÿhÿìèééÿòëè hÿãèãÿòÿ äèã-ãÿòè úÿëá åòìèøäèð. Èíñàíëàð hÿéàòëàðûíû þçëÿðèíèí ìöÿééÿíëÿø-äèðäèéè hÿãèãÿòëÿð âÿ ñÿhâëÿð öçÿðèíäÿ ãóðäóãëàðû âàõò íÿòèúÿ

103

104

“Õåéð, éàõøû èøëÿð ýþðöá þçëÿðèíèÀëëàhà òÿñëèì åäÿíëÿðèí

Ðÿááè éàíûíäà ìöêàôàòû âàðäûð.Îíëàðûí hå÷ áèð ãîðõóñó éîõäóðâÿ îíëàð ãÿì-ããöññÿ ýþðìÿçëÿð”


ìöòëÿã çÿðÿð îëàúàãäûð. Éåð öçöíäÿêè hÿð øåé âÿ áöòöí èíñàí-ëàð ïîçóëìàüà ìÿðóç ãàëàúàãäûð.

Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ èíñàíëàðûí ñûõûíòû è÷èíäÿ éàøà-äûãëàðûíûíûí ôÿðãèíÿ âàðäûãëàðû hàëäà, áó âÿçèééÿòäÿí ãÿòè áèðhÿëë éîëó òàïà áèëìÿìÿëÿðè äÿ úàhèëèééÿ èíàíúëàðûíà ýþðÿ éà-øàìàãäàêû òÿêèäëÿðèíèí îíëàðû ðèôàhà ãîâóøäóðàúàã éîëäàí áè-ëÿðÿê öç äþíäÿðìÿëÿðèíäÿí ãàéíàãëàíûð.

Éåýàíÿ hÿëë éîëó hÿð ìÿñÿëÿäÿ îëäóüó êèìè àíúàã Ãóðàí-äàäûð. Àëëàh Ãóðàíëà èíñàíëàðà ÿí ðàhàò, ÿí ñåâèíúëè âÿ ÿí ýþ-çÿë øÿêèëäÿ éàøàéà áèëÿúÿêëÿðè ñèñòåìè òÿãäèì åòìèøäèð. Èíñàí-ëàðà õåéèð âÿ ãàçàíú ýÿòèðÿí, îíëàðû äöçýöí éîëà àïàðàí éåýà-íÿ éîë Àëëàhûí éîëóäóð. Àëëàh Ãóðàíëà èíñàíëàðà “øàí âÿ øÿ-ðÿôëÿðèíèí ýÿòèðèëäèéèíè” áèëäèðèð. Èñëàì ÿõëàãûíà òàáå îëàíÀëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè éîëà òàáå îëàí èíñàíëàð hÿð ìÿñÿ-ëÿäÿ ðèôàhà ãîâóøóðëàð.

Ãàäûíëàðûí ìÿðóç ãàëäûãëàðû áöòöí ñûõûíòûëàðûí éåýàíÿ hÿëëèäÿ Ãóðàíäàäûð. Àëëàhûí èíñàíëàð ö÷öí hèäàéÿò ðÿháÿðè îëàðàãýþíäÿðäèéè Èñëàì äèíè ãàäûíà ÷îõ äÿéÿð âåðèð. Àëëàh Ãóðàíûíáèð ÷îõ àéÿñè èëÿ ãàäûíû âÿ ãàäûí hàãëàðûíû ãîðóìóø, úàhèëèé-éÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ ãàäûíëàðà hàêèì îëàí ñÿhâ ìöíàñèáÿòèàðàäàí ãàëäûðìûø, ãàäûíà úÿìèééÿòäÿ hþðìÿòÿ ëàéèã áèð éåðãàçàíäûðìûøäûð. Ðÿááèìèç Ãóðàí àéÿëÿðè èëÿ èíñàíëàðà Àëëàhûíéàíûíäà öñòöíëöê ìåéàðûíûí úèíñèééÿò äåéèë, Àëëàh ãîðõóñó,èìàí, ýþçÿë ÿõëàã, ñÿìèìèééÿò âÿ òÿãâà îëäóüóíó áèëäèðìèø-äèð.

Àëëàh ãàäûíëàðûí úÿìèééÿò äàõèëèíäÿ ãîðóíóá hèìàéÿ åäèë-ìÿëÿðèíè, ëàéèã îëäóãëàðû hþðìÿòè âÿ ñåâýèíè ýþðìÿëÿðè ö÷öíñîñèàë ñàhÿäÿ ýþðöëìÿëè îëàí òÿäáèðëÿðè Ãóðàí àéÿëÿðè èëÿ áè-çÿ áèëäèðìèøäèð. Ýþðöëÿí áöòöí áó òÿäáèðëÿð ãàäûíëàðûí ëåhèíÿ-äèð. Îíëàðûí çèéàíà äöøìÿëÿðèíèí, ÿçèëèá çöëìÿ ìÿðóç ãàëìà-ëàðûíûí ãàðøûñûíû àëìàã ìÿãñÿäè ýöäöð. Àëëàh èíñàíëàðà Ãóðàí-

Ùarun Éÿhya

105

ëà ÿí äîüðó éîëó ýþñòÿðìèø âÿ úàhèëèééÿ èíàíúëàðûíû äàøûéàíèíñàíëàðûí éàíëûø òÿúðöáÿëÿðèíè ëÿüâ åòìèøäèð.

Ñîíðàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè áó hÿãèãÿ-òÿ Èñëàì äèíèíèí áöòöí èíñàíëàðà îëäóüó êèìè ãàäûíà äà hÿìäöíéà hÿéàòûíäà, hÿì äÿ àõèðÿòäÿ hÿãèãè ìÿíàäà øÿðÿô, øàíâÿ hþðìÿò ãàçàíäûðàúàã éåýàíÿ éîë îëäóüóíó, ãàäûíà íåúÿäÿéÿð âåðèá óúàëòäûüûíû ýþñòÿðÿúÿéèê.

Àëëàhûí éàíûíäà éåýàíÿ öñòöíëöê ìåéàðû òÿãâàäûðÃóðàí ÿõëàãûíäàí óçàã éàøàéàí úÿìèééÿòëÿðäÿ èíñàíëàðûí

÷îõ ÿhÿìèééÿò âåðäèêëÿðè âÿ ÿëäÿ åäÿ áèëìÿê ö÷öí hÿéàòëàðûáîéó ÷îõ ñÿé ýþñòÿðäèêëÿðè áÿçè äÿéÿðëÿð âàð. Áó äÿéÿðëÿðè èí-ñàíëàð ö÷öí áó ãÿäÿð ÿhÿìèééÿòëè âÿ ãèéìÿòëè hàëà ýÿòèðÿí èñÿúÿìèééÿòèí áó éþíäÿêè ìöíàñèáÿòèäèð.

Ùÿéàòëàðûíû Ãóðàíäà áèëäèðèëÿí äîüðó ìÿëóìàòëàð öçÿðèíäÿãóðìàéàí èíñàíëàð úÿìèééÿòèí ìöÿééÿíëÿøäèðäèéè áó äÿéÿðhþêìëÿðèíÿ ýþðÿ èñòèãàìÿòëÿíèðëÿð. Áó äÿéÿð hþêìëÿðè èíñàí-ëàðûí þç àüûëëàðûíà óéüóí îëàðàã åòäèêëÿðè ìÿíôÿÿòëÿðäÿí èáà-ðÿòäèð. Äîëàéûñû èëÿ hå÷ áèð åòèáàðëûëûüû éîõäóð.

Àëëàh èíñàíëàðûí þç þë÷öëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã ãîéäóãëàðû áóãàéäàëàðà òàáå îëìàãëàðûíûí éàíëûøëûüûíû Ãóðàíûí áèð àéÿñèíäÿáó úöð õàòûðëàäûð:

“Îíëàð úàhèëèééÿò äþâðöíöí hþêìöíöìö èñòÿéèðëÿð?Òàì ãÿíàÿò ñàhèáè îëàí áèð úàìààò ö÷öí Àëëàhäàí äà-hà éàõøû hþêì âåðÿ áèëÿí êèìäèð?!” (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè,5/50).Èíñàíëàðûí úàhèëèééÿ èíàíúëàðûíà óéüóí îëàðàã îðòàéà ÷ûõàí

äÿéÿð ìöhàêèìÿëÿðèíèí áèðè äÿ àðàëàðûíäàêû öñòöíëöê àíëàéûøû-äûð. Ùÿéàòëàðûíû àíúàã äöíéà hÿéàòûíûí ìþâúóäëóüó öçÿðèíäÿãóðàí áÿçè èíñàíëàð øÿõñëÿðÿ öñòöíëöê âÿ àéðû-ñå÷êèëèê ãàçàí-


106

107

“Àëëàhû çàëèìëÿðèí åòäèêëÿðè ÿìÿëëÿðäÿí ÿñëà ãàôèë ñàíìà!

Àëëàh îíëàðûí úÿçàñûíû éóáàäûáåëÿ áèð ýöíÿ ñàõëàéàð êè, hÿìèíýöí ýþçëÿðè hÿäÿãÿñèíäÿí ÷ûõàð”

(“Èáðàhèì” ñóðÿñè, 14/42).


108

äûðàúàã îëàí õöñóñèééÿòëÿðè áÿçè äöíéÿâè äÿéÿðëÿðëÿ ìÿhäóä-ëàøäûðìûøëàð. Áèð èíñàíûí ìàë-ìöëê ñàhèáè, åòèáàðëû îëìàñû, ìö-ÿééÿí áèð êàðéåðà âÿ éà øþhðÿò ãàçàíìàñû, ôèçèêè ìÿíàäà äèã-ãÿòè äàhà úÿëá åäÿí îëìàñû áó ìöíàñèáÿòè ãÿáóë åäÿí èíñàí-ëàð ö÷öí ÷îõ áþéöê ÿhÿìèééÿò êÿñá åäèð. Áöòöí áó ñàéäûãëà-ðûìûçû áèð èíñàíûí hÿéàòû áîéó ÿëäÿ åäÿ áèëÿúÿéè ÿí éöêñÿêõöñóñèééÿòëÿð îëàðàã äöøöíöðëÿð. ßýÿð þçëÿðè áó èíñàíëàðäàîëàí õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê äåéèëëÿðñÿ, hÿìèí àäàìëàðà ÷îõhþðìÿò åäèð âÿ îíëàðëà ìöãàéèñÿ åäèëÿíäÿ þçëÿðèíè îíëàðäàíäàhà äÿéÿðñèç îëàðàã ãÿáóë åäèðëÿð.

Áó äÿéÿð ìöhàêèìÿëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã ýöíäÿëèê hÿéàòëà-ðûíäà ðàñòëàøäûãëàðû òÿôÿððóàòëàðà äà ÷îõ ÿhÿìèééÿò âåðèð âÿ èí-ñàíëàðû áó ìåéàðëàðà ýþðÿ äÿéÿðëÿíäèðèðëÿð. Ìÿñÿëÿí, áèð èíñà-íûí ìÿñêÿí ñàëäûüû ñÿìòèí ñå÷èëìèø éåð îëìàñû, ñöðäöéö ìà-øûíûí êþhíÿëèéè âÿ éà ñîíóíúó ìîäåë îëìàñû, àòàñûíûí íÿ èøëÿìÿøüóë îëìàñû, þçöíöí hàíñû òÿhñèë îúàüûíäà îõóäóüó, èõòèñà-ñû, ýåéèì òÿðçè, ãîhóìëàðûíûí êèìëèéè áÿçè èíñàíëàð ö÷öí ÷îõÿhÿìèééÿòëèäèð. Äîñò îëàúàãëàðû, áèðëèêäÿ âàõòëàðûíû êå÷èðÿúÿê-ëÿðè, åâëÿíÿúÿêëÿðè èíñàíëàðû ñå÷ÿðêÿí öìóìèééÿòëÿ áó õöñó-ñèééÿòëÿðè ÿââÿëúÿäÿí àðàøäûðûð âÿ ñå÷èìëÿðèíè áóíà ýþðÿ åäèð-ëÿð.

Äöíéàíûí áèð ÷îõ þëêÿñèíäÿ áÿçè èíñàíëàð ö÷öí áèð èíñàíûíäÿðèñèíèí ðÿíýèíèí, äàíûøäûüû äèëèí, hàíñû ìèëëÿòäÿí îëäóüóíóíäà ÷îõ ÿhÿìèééÿò êÿñá åòäèéèíè ýþðöðöê. Áó öñòöíëöê ìåéàð-ëàðû ìöõòÿëèô úÿìèééÿòëÿðÿ ýþðÿ äÿéèøìÿêëÿ éàíàøû, öìóìèé-éÿòëÿ åéíè ÷ÿð÷èâÿäÿ ãàëûð.

Ãàäûíëàð hàããûíäà îí èëëÿðäèð äàâàì åäÿí ìöáàhèñÿëÿðèíÿñàñûíäà äà éåíÿ áó éàíëûø ìöíàñèáÿò äóðóð. Èíñàíëàð ãàäûíûäÿéÿðëÿíäèðÿðêÿí äÿ éåíÿ úÿìèééÿòèí ìöÿééÿí åòäèéè þë÷öëÿ-ðè ÿñàñ ýþòöðöð âÿ áóíëàðà ýþðÿ áèð ãÿíàÿòÿ ýÿëèðëÿð. Áóíà ýþ-ðÿ áÿçèëÿðè ãàäûíû èêèíúè äÿðÿúÿëè èíñàí êèìè äÿéÿðëÿíäèðèð âÿhÿéàòûíû áóíà óéüóí îëàðàã èñòèãàìÿòëÿíäèðèð.

Ùarun Éÿhya

109

Ùàëáóêè Àëëàh Ãóðàíäà èíñàíëàð ö÷öí ÿí ýþçÿë âÿ ÿí äöç-ýöí hþêìöí Àëëàhûí hþêìö îëäóüóíó áèëäèðèð. Ãóðàíà áàõàí-äà Àëëàhûí èíñàíëàðûí àðàñûíäàêû éåýàíÿ öñòöíëöéöí èíñàíëàðûíòÿãâàëàðû îëäóüóíó õÿáÿð âåðäèéèíè ýþðöðöê:

“Åé èíñàíëàð! Áèç ñèçè áèð êèøè âÿ áèð ãàäûíäàí éàðàòäûã.Ñîíðà áèð-áèðèíèçè òàíûéàñûíûç äåéÿ, ñèçè õàëãëàðà âÿ ãÿ-áèëÿëÿðÿ àéûðäûã. Àëëàh éàíûíäà ÿí hþðìÿòëè îëàíûíûçÀëëàhäàí ÿí ÷îõ ãîðõàíûíûçäûð. Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàh áèëÿí-äèð, õÿáÿðäàðäûð” (“Ùóúóðàò” ñóðÿñè, 49/13).“Åé Àäÿì îüóëëàðû! Ñèçÿ àéûá éåðëÿðèíèçè þðòÿúÿê áèð ýå-éèì âÿ áèð äÿ áÿçÿêëè ëèáàñ íàçèë åòäèê. Ëàêèí òÿãâà ëè-áàñû äàhà éàõøûäûð. Áó, Àëëàhûí àéÿëÿðèíäÿíäèð êè, áÿë-êÿ, þéöä-íÿñèhÿòÿ ãóëàã àñàñûíûç” (“ßðàô” ñóðÿñè, 7/26).Áàøãà áèð àéÿäÿ èñÿ Àëëàh: “Àëëàh ýþðäöéöíöç hÿð áèð

éàõøû èøè áèëèð. Òÿäàðöê ýþðöí. ßí éàõøû òÿäàðöê èñÿ òÿã-âàäûð. Åé àüûë ñàhèáëÿðè, Ìÿíäÿí ãîðõóí!” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿ-ñè, 2/197) áóéóðàðàã èíñàíëàðûí ÿëäÿ åäÿ áèëÿúÿêëÿðè ÿí õåéèð-ëè õöñóñèééÿòèí òÿãâà îëäóüóíó áèëäèðìèøäèð. Äîëàéûñû èëÿ èí-ñàíëàð ìàë-ìöëê, øàí-øþhðÿò êèìè ìàääè äÿéÿðëÿðè äåéèë, èíñà-íû hÿì äöíéàäà, hÿì äÿ Àëëàhûí éàíûíäà äÿéÿðëè hàëà ýÿòè-ðÿúÿê âÿ öñòöíëöê ãàçàíäûðàúàã “òÿãâà”íû ãàðøûëàðûíà ìÿãñÿäãîéìàëûäûðëàð.

Àëëàh áàøãà áèð àéÿñèíäÿ äÿ áÿçè èíñàíëàðûí àðàñûíäà áèðöñòöíëöê öíñöðö hàëûíà ýÿëÿí çÿíýèíëèê éåðèíÿ Àëëàhûí ëöòôö-íö èñòÿìÿéèí äàhà ìÿãáóë îëäóüóíó áåëÿ áèëäèðèð:

“Àëëàhûí áèðèíèçè äèýÿðèíèçäÿí öñòöí òóòäóüó øåéè (ìàëû)àðçóëàìàéûí. Êèøèëÿðèí þç ãàçàíäûãëàðûíäàí þç ïàéû, ãà-äûíëàðûí äà þç ãàçàíäûãëàðûíäàí þç ïàéû âàðäûð. Àëëàhûíëöòôöíäÿí èñòÿéèí! Øöáhÿñèç êè, Àëëàh hÿð øåéè áèëÿíäèð(“Íèñà” ñóðÿñè, 4/32).

110

“Èìàí ýÿòèðèá éàõøû ÿìÿëëÿðåäÿíëàðÿ ýÿëäèêäÿ èñÿ

Áèç éàõøû èøëÿð ýþðÿíëÿðèí ìöêàôàòûíû çàé åòìÿðèê!”(“Êÿhô” ñóðÿñè, 18/30).

111

“Èìàí ýÿòèðèá éàõøû èøëÿð ýþðÿíëÿð úÿííÿò áàü÷àëàðûíûí

áèðèíäÿ ñåâèíú è÷èíäÿ ãàëàúàãëàð”(“Ðóì” ñóðÿñè, 30/15).

Àëëàhûí áèëäèðäèéè áöòöí áó àéÿëÿðäÿí àéäûí îëäóüó êèìè

öñòöíëöéö ãàäûí éà äà êèøè îëìàãëà ôèçèêè ýöúäÿ, éà äà áàøãà

áèð úàhèëèééÿ þë÷öëÿðèíäÿ àõòàðìàã áþéöê ñÿhâäèð. Éåýàíÿ öñ-

òöíëöê, Àëëàhûí áèçÿ áèëäèðäèéè êèìè, èìàíûí âÿ òÿãâàíûí öñ-

òöíëöéöäöð.

Àëëàh Ãóðàíäà “Øöáhÿñèç êè, ñÿäÿãÿ âåðÿí êèøè âÿ ãàäûí-

ëàð, Àëëàh éîëóíäà ýþçÿë áîðú âåðÿíëÿð ö÷öí ãàò-ãàò àðòûðû-

ëàúàãäûð. Îíëàðû hÿì äÿ ÷îõ ãèéìÿòëè áèð ìöêàôàò ýþçëÿ-

éèð!” (“Ùÿäèä” ñóðÿñè, 57/18) øÿêëèíäÿ áóéóðóð. Áó àéÿ èëÿ

hÿì êèøèëÿðÿ, hÿì äÿ ãàäûíëàðà ÿñë öñòöíëöéöí âÿ øÿðÿôèí

Àëëàhûí áèëäèðäèéè ÿõëàãû éàøàìàãëà ãàçàíûëàúûüû õàòûðëàäûëûð.


112

Èñëàì ÿõëàãûíäà ãàäûí âÿ êèøè áÿðàáÿðäèðÃàäûíûí úÿìèééÿòäÿêè éåðè ìÿñÿëÿñèíäÿ äöíéàíûí äåìÿê

îëàð êè, hÿð þëêÿñèíäÿ ÿñðëÿðäÿí áó ýöíÿ ãÿäÿð äàâàì åäÿíìöáàhèñÿëÿð, øöáhÿñèç êè, hÿð úÿìèééÿò ö÷öí òàíûøäûð. Ãàäû-íûí úÿìèééÿòäÿêè ñòàòóñó, àèëÿ hÿéàòûíäàêû ÿhÿìèééÿòè, èøëÿ-éèá-èøëÿéÿ áèëìÿéÿúÿéè êèìè áÿçè ñîñèàë ìÿñÿëÿëÿð óçóí èë-ëÿðäèð äöíéàíûí ýöíäÿìèíäÿ ìöhöì éåð òóòóð. Ùàëáóêè áèðìöñÿëìàí ö÷öí ãàäûíûí úÿìèééÿòäÿêè éåðè ÷îõ àéäûíäûð. Ùÿ-ãèãè Èñëàì ÿõëàãûíûí ãÿáóë åäèëäèéè áèð úÿìèééÿòäÿ áåëÿ áèðìöáàhèñÿíèí éàøàíìàñû ìöìêöí äåéèëäèð. ×öíêè Èñëàìäà ãà-äûí èëÿ êèøè áÿðàáÿðäèð.

Ãàäûí âÿ êèøè, ÿëáÿòòÿ êè, ôèçèêè ìÿíàäà áèð-áèðëÿðèíäÿíôÿðãëè ãóðóëóøëàðà ìàëèêäèðëÿð. Àíúàã ãàäûíûí ôèçèêè ìÿíàäà

Ùarun Éÿhya

113

“Ìÿhç îíëàð þç Ðÿááè òÿðÿôèíäÿíäîüðó éîëäàäûðëàð.

Íèúàò òàïàíëàð äà îíëàðäûð” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/5).

114

“Äå: “Ùàìû ýþçëÿìÿêäÿäèð, ñèç äÿ ýþçëÿéèí. Äîüðó éîë

ñàhèáëÿðèíèí êèìëÿð îëäóüóíó âÿêèìèí hàãã éîëó òàïäûüûíû

áèëÿúÿêñèíèç!”” (“Òàhà” ñóðÿñè, 20/135).

êèøèéÿ ýþðÿ äàhà ýöúñöç îëìàñû îíóí úÿìèééÿòäÿ êèøè-äÿí äàhà àç hþðìÿò ýþðìÿñè ö÷öí áèð ñÿáÿá äåéèë.

Èñëàì ÿõëàãûíà ýþðÿ ìöhöì îëàí áèð èíñàíûí ãàäûíâÿ éà êèøè îëìàñû äåéèë, Àëëàhà äÿðèí áèð èìàí âÿ Àëëàhãîðõóñó èëÿ áàüëàíìàñûäûð. Àëëàhûí ÿìð âÿ éàñàãëàðûíàÿhÿìèééÿò âåðÿðÿê òàáå îëìàñû, Ãóðàí ÿõëàãûíû ÿí ýþ-çÿë øÿêèëäÿ éàøàìàüà ÷àëûøìàñûäûð. Àëëàhûí éàíûíäà ÿñëäÿéÿðëè îëàí èíñàíûí áó õöñóñèééÿòëÿðèäèð. Àëëàh Ãóðàí-äà ãàäûí âÿ éà êèøè îëìàñûíà áàõìàéàðàã èìàí ýÿòèðÿíhÿð áèð èíñàíäà çÿðóðè îëàí õöñóñèééÿòëÿðè áåëÿ à÷ûãëàéûð:

“Ìþìèí êèøèëÿðëÿ ìþìèí ãàäûíëàð áèð-áèðèíÿ äîñò-äóðëàð (hÿéàíäûðëàð). Îíëàð éàõøû èøëÿð ýþðìÿéèÿìð åäÿð, ïèñ èøëÿðè éàñàã åäÿð, íàìàç ãûëûá çÿêàòâåðÿð, Àëëàhà âÿ Ïåéüÿìáÿðèíÿ èòàÿò åäÿðëÿð.Àëëàh, ÿëáÿòòÿ êè, îíëàðà ðÿhì åäÿúÿêäèð. Àëëàh,hÿãèãÿòÿí, éåíèëìÿç ãöââÿò, hèêìÿò ñàhèáèäèð!”(“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/71).Àëëàhûí àéÿäÿ áèëäèðäèéè êèìè, ìþìèí ãàäûíëàð âÿ

ìþìèí êèøèëÿð åéíè úàâàáäåhëèê äàøûéûðëàð. Àëëàhà èáàäÿòåòìÿêëÿ, Ãóðàí ÿõëàãûíû éàøàìàãëà, èíñàíëàðà éàõøûëûüûÿìð åäèá ïèñëèéèí ãàðøûñûíû àëìàãëà âÿ Ãóðàíäà áèëäèðè-ëÿí áöòöí ÿìð âÿ òþâñèéÿëÿðÿ òàáå îëìàãëà ìÿñóëäóðëàð.Àëëàh Ãóðàíûí “Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! ßýÿð Àëëàhäàíãîðõñàíûç, Î, ñèçÿ hàãëà-íàhàããû àéûðä åäÿí áèð íóðâÿ àíëàéûø âåðÿð, ýöíàhëàðûíûçûí öñòöíö þðòöá ñèçè áà-üûøëàéàð. Àëëàh áþéöê ëöòô ñàhèáèäèð!” (“ßíôàë” ñóðÿñè,7/29) àéÿñèíäÿ Àëëàhäàí ãîðõóá ÷ÿêèíÿí hÿð èíñàíà“hàãëà-íàhàããû àéûðä åäÿí áèð íóð âÿ àíëàéûø” âåðÿ-

úÿéèíè âÿä åòìèøäèð. Áó èíñàíûí ãàäûí âÿ éà êèøèîëìàñû hÿìèí íÿòèúÿíè äÿéèøäèðìèð. Ñÿìèìèééÿòè-íÿ, èõëàñûíà âÿ èìàíûíûí ÿâÿçèíäÿ Àëëàh áèð èí-

Ùarun Éÿhya

115

ñàíà hÿéàòûíûí hÿð ñàhÿñèíäÿ îíó äîüðó éîëà àïàðàúàã, äöç-ýöí ãÿðàðëàð ãÿáóë åòìÿñèíè âÿ ìöñáÿò äàâðàíûøëàðëà hÿðÿêÿòåòìÿñèíè òÿìèí åäÿúÿê áèð àüûë âåðèð. Äîëàéûñû èëÿ àüûë èíñàíûíúèíñèééÿòèíÿ ýþðÿ äåéèë, òàìàìèëÿ Àëëàhà îëàí ñÿìèìè áàüëû-ëûüûíà, éàõûíëûüûíà âÿ ãîðõóñóíà ýþðÿ èíêèøàô åäèð.

Èìàíûí îíà ãàçàíäûðäûüû ìÿíòèãëÿ hÿðÿêÿò åäÿí hÿð èíñàí,éÿíè ãàäûí âÿ éà êèøè hÿéàòëà áàüëû hÿð ìÿñÿëÿäÿ íàèëèééÿò ÿë-äÿ åäÿ áèëÿð, áàøãà èíñàíëàðà íèñáÿòÿí ãàáàüà äà êå÷ÿ áèëÿð.Áó òàìàìèëÿ èíñàíûí èñòÿéèíÿ, hÿâÿñèíÿ âÿ ÿçìèíÿ áàüëûäûð.Èìàí ýÿòèðÿíëÿð Èñëàì ÿõëàãûíà óéüóí îëàðàã þçëÿðèíè hå÷ âàõòhå÷ áèð ìÿñÿëÿäÿ êèôàéÿò ýþðìÿçëÿð. Ùÿìèøÿ äàhà ìÿíòèãëè,äàhà ãàáèëèééÿòëè, äàhà ìÿñóëèééÿò ñàhèáè, äàhà øÿõñèééÿòëè,äàhà ýþçÿë ÿõëàãëû èíñàíëàð îëà áèëìÿê ö÷öí ñÿé ýþñòÿðÿðëÿð.Þçëÿðèíè hÿð ìÿñÿëÿäÿ ýöúëÿðèíèí êèôàéÿò åòäèéè íèñáÿòäÿ èí-êèøàô åòäèðìÿéÿ ÷àëûøàðëàð. Àëëàh èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí ÿòðàôëàðûí-äàêû áöòöí èíñàíëàðà íöìóíÿ îëà áèëÿúÿê áèð õàðàêòåðÿ ìàëèêîëà áèëìÿê ö÷öí Îíà äóà åòäèêëÿðèíè áèëäèðèð:

“Âÿ î êÿñëÿð êè: “Åé Ðÿááèìèç, áèçÿ çþâúÿëÿðèìèçäÿí âÿóøàãëàðûìûçäàí ýþçöìöçöí èøûüû îëàúàã þâëàäëàð åhñàíáóéóð âÿ áèçè ìöòòÿãèëÿðÿ èìàì åò!” - äåéÿðëÿð” (“Ôóð-ãàí” ñóðÿñè, 25/74).Ùÿéàòû áîéó hÿð ìÿñÿëÿäÿ ÿëèíäÿí ýÿëÿíèí ÿí éàõøûñûíû åò-

ìÿéÿ âÿ øÿõñèééÿòè èëÿ, ÿõëàãû èëÿ âÿ ñÿéè èëÿ áöòöí èíñàíëà-ðà íöìóíÿ îëìàüà ÷àëûøàí ìþìèí áèð ãàäûí äà -Àëëàhûí èçíèèëÿ- úÿìèééÿòäÿ öñòöí áèð ìþâãåéÿ ýÿëèð. Öçÿðèíÿ ýþòöðäöéöhÿð ìÿñóëèééÿòè ÿí éàõøû øÿêèëäÿ éåðèíÿ éåòèðèð, ÿí äîüðó ãÿ-ðàðëàðû àëûð, ÿí ýþçÿë hÿëë éîëëàðû âÿ ÿí ìÿíòèãëè òÿäáèðëÿð èäå-éàñû hàçûðëàéûð.

Ýþðöíäöéö êèìè, Èñëàì ÿõëàãûíäà ãàäûí èëÿ êèøèíèí úÿìèé-éÿòäÿêè éåðè òàìàìèëÿ áÿðàáÿðäèð. Ãàäûí âÿ éà êèøè Àëëàhàîëàí èìàíûíûí ýöúöíÿ óéüóí îëàðàã, ÿõëàãû, øÿõñèééÿòè âÿöçÿðëÿðèíÿ ýþòöðäöêëÿðè ìÿñóëèééÿòëÿðè èëÿ ãàáàüà ýåòìÿéÿ


116

áàüëûäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ Èñëàì ÿõëàãûíû ãÿáóë åäÿí ãàäûíëàðö÷öí êèøèëÿðÿ ãàðøû áÿðàáÿðëèê ìöáàðèçÿñè äåéèë, áóíóí ÿâÿçè-íÿ “õåéèð èøëÿðäÿ éàðûøìàã” ÿõëàãû ÿñàñ éåð òóòàúàãäûð. Õåéèðèøëÿðäÿ éàðûøìàã èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí hÿéàòëàðûíûí hÿð àíûíäàÀëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíà áèëìÿê ö÷öí ÿëëÿðèíäÿí ýÿëÿí áöòöíñÿéëÿðè ýþñòÿðèðëÿð. Áó ìÿãñÿäëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã Àëëàhûí ÿíñåâäèéè, ÿí ÷îõ ðàçû îëäóüó âÿ Àëëàhà ÿí éàõûí èíñàí îëà áèë-ìÿê ö÷öí õåéèð èø ýþðìÿêëÿ éàðûøûðëàð. Àíúàã áó éàðûø òàìà-ìèëÿ Ðÿhìàíè áèð éàðûøäûð. Àëëàh ìþìèíëÿðè äöíéàäà âÿ àõè-ðÿòäÿ ãàáàüà àïàðàí õöñóñèééÿòèí áó éþíäÿ ýþñòÿðäèêëÿðè ñÿéîëäóüóíó Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðèð:

“Ìÿhç îíëàð éàõøû èøëÿð ýþðìÿêäÿ áèð-áèðè èëÿ éàðûøàð âÿáó èøëÿðäÿ þíäÿ ýåäÿðëÿð” (“Ìóìèíóí” ñóðÿñè, 23/61).“Ñîíðà Êèòàáû áÿíäÿëÿðèìèçäÿí ñå÷äèêëÿðèìèçÿ ìèðàñâåðäèê, Îíëàðäàí êèìèñè þçöíÿ çöëì åäÿð, êèìèñè ìþòÿ-äèë îëàð, êèìèñè äÿ Àëëàhûí èçíè èëÿ éàõøû èøëÿðäÿ èðÿëè êå-÷ÿð. Áó áþéöê ëöòôäöð!” (“Ôàòûð” ñóðÿñè, 35/32).Ãàäûí âÿ êèøè àðàñûíäàêû áÿðàáÿðëèê Àëëàhûí ãàäûíà âÿ êè-

øèéÿ äöíéà hÿéàòûíäàêû èìòàhàí ìöääÿòè ÿðçèíäÿ áÿðàáÿðhàãëàð âåðìÿñèíäÿí äÿ àéäûí îëóð:

“Áèç éåð öçöíäÿ îëàíëàðû îíóí ö÷öí áèð çèíÿò éàðàòäûãêè, îíëàðäàí hàíñûíûí äàhà ýþçÿë ÿìÿë ñàhèáè îëäóüóíóéîõëàéûá àéûðä åäÿê” (“Êÿhô” ñóðÿñè, 18/7) âÿ “Ùÿð áèð êÿñþëöìö äàäàúàãäûð. Éîõëàìàã ìÿãñÿäèëÿ Áèç ñèçè øÿð âÿ õå-éèðëÿ èìòàhàíà ÷ÿêÿðèê. Âÿ ñèç àíúàã Áèçèì höçóðóìóçàãàéòàðûëàúàãñûíûç!” (“ßíáèéà” ñóðÿñè, 21/35) àéÿëÿðè èëÿÀëëàh êèìèí äàhà éàõøû hÿðÿêÿò åäÿúÿéèíèí ìÿëóì îëìàñûö÷öí ãàäûíû äà, êèøèíè äÿ éîõëàäûüûíû áèëäèðìèøäèð. Áàøãà áèðàéÿäÿ èñÿ Àëëàh: “ßëáÿòòÿ, Áèç ñèçè áèð àç ãîðõó, áèð àç àú-ëûã, áèð àç äà ìàë, úàí (þâëàä) âÿ ìÿhñóë ãûòëûãû èëÿ èìòà-hàí åäÿðèê. Ñÿáð åäÿí øÿõñëÿðÿ ìöæäÿ âåð!” (“Áÿãÿðÿ” ñó-ðÿñè, 2/155) øÿêëèíäÿ áèëäèðÿðÿê hÿéàòëàðûíûí àõûðûíà ãÿäÿð ãà-

Ùarun Éÿhya

117

118

äûíû äà, êèøèíè äÿ ìöõòÿëèô hàäèñÿëÿðëÿ ñûíàéàúàüûíû, áöòöíáóíëàðà ñÿáð ýþñòÿðÿ áèëÿíëÿðÿ èñÿ ìÿðhÿìÿòè èëÿ ÿâÿçèíè âå-ðÿúÿéèíè õÿáÿð âåðìèøäèð.

Àëëàh ãàäûíà äà, êèøèéÿ äÿ äÿãèã áèð þìöð ìöääÿòè ìöÿé-éÿí åòìèø, hÿð èêèñèíÿ äÿ Ãóðàíäàí úàâàáäåhëèê âåðìèø, hÿðèêèñèíÿ äÿ hÿéàòëàðûíûí hÿð ñàhÿñèíäÿ þçëÿðèíÿ äîüðóíó èëhàìåäÿúÿê áèð âèúäàí âåðìèø, íÿôñè âÿ øåéòàíû hÿð èêèñèíÿ äöø-ìÿí åòìèøäèð. Äöíéà hÿéàòûíäàêû èìòàhàíà óéüóí îëàðàã áö-òöí áó øÿðòëÿð ãàðøûñûíäà ãàäûí âÿ éà êèøè îëñóí - hÿð êèì ýþ-çÿë ÿõëàã íöìàéèø åòäèðèá ñàëåh ÿìÿëëÿð ýþðÿðñÿ, Àëëàh hÿìèíèíñàíëàðûí äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ áóíóí ÿí ýþçÿë ÿâÿçèíè ýþðÿ-úÿêëÿðèíè áèëäèðìèøäèð:

“...Èñòÿð êèøè, èñòÿðñÿ äÿ ãàäûí îëñóí, Ìÿí hå÷ áèðèíèçèíÿìÿëèíè ïó÷à ÷ûõàðìàðàì. Ñèç áèð-áèðèíèçäÿíñèíèç. Ùèú-ðÿò åäÿíëÿðèí, þç éóðäëàðûíäàí ÷ûõàðûëàíëàðûí, Ìÿíèìéîëóìäà ÿçèééÿòÿ äö÷àð îëàíëàðûí, âóðóøàíëàðûí âÿ þë-äöðöëÿíëÿðèí ýöíàhëàðûíûí öñòöíö Àëëàhäàí áèð ìöêà-ôàò îëàðàã, ÿëáÿòòÿ, þðòÿúÿê âÿ îíëàðû àëòûíäàí ÷àéëàðàõàí úÿííÿòëÿðÿ äàõèë åäÿúÿéÿì. ßí éàõøû ìöêàôàòÀëëàh éàíûíäàäûð!” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/195).Àëëàh áàøãà áèð àéÿäÿ èñÿ “Ìþìèí îëóá éàõøû èøëÿð ýþðÿí

êèøè âÿ ãàäûíà õîø hÿéàò íÿñèá åäÿúÿê âÿ åòäèêëÿðè éàõøûÿìÿëëÿðÿ ýþðÿ ìöêàôàòëàðûíû âåðÿúÿéèê” (“Íÿhë” ñóðÿñè,16/97) - áóéóðàðàã êèøè âÿ éà ãàäûí, êèì îëóðñà-îëñóí, áöòöíèíñàíëàðûí äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ hå÷ áèð hàãñûçëûüà ìÿðóç ãàë-ìàäàí íþãñàíñûç îëàðàã ÿâÿçèíè ýþðÿúÿêëÿðèíè õàòûðëàòìûøäûð.

Ãóðàíäà ãàäûí âÿ êèøèéÿ åéíè úöð ìöðàúèÿò îëóíóðÃóðàí àéÿëÿðèíÿ öìóìèëèêäÿ íÿçÿð éåòèðèëÿíäÿ Àëëàhûí ãà-

äûíëàðà âÿ êèøèëÿðÿ îðòàã áèð ìöðàúèÿò øÿêëèíäÿí èñòèôàäÿ åäèë-

Ùarun Éÿhya

119

120

“Êèòàáäàí éàïûøàíëàð, íàìàç ãûëàíëàð áèëñèíëÿð êè

Áèç ÿìÿëèñàëåhëÿðèí ìöêàôàòûíûçàé åòìèðèê!”


äèéèíè ýþðìÿê îëàð. ßââÿëêè hèññÿëÿðäÿ äÿ ÿòðàôëû îëàðàã öçÿ-ðèíäÿ äàéàíûëäûüû êèìè, Àëëàh Ãóðàíäà áèð èíñàíûí úàâàí, ãî-úà, ãàäûí âÿ éà êèøè îëìàñûíû äåéèë, ñÿìèìè áèð ãÿëáëÿ èìàíýÿòèðìÿñèíèí ìöhöì îëäóüóíó áèëäèðèð. Àëëàh Ãóðàí àéÿëÿðèí-äÿ áöòöí ìöðàúèÿòëÿðè ãàäûíà âÿ êèøèéÿ áèðëèêäÿ áóéóðóð âÿhÿð èêèñèíèí äÿ åéíè úàâàáäåhëèêëÿðÿ ñàhèá îëäóãëàðûíû õàòûðëà-äûð. Ãóðàíäà áóíóíëà áàüëû ÷îõëó àéÿ âàð. Àëëàh Ãóðàíäà“Ìþìèí îëìàãëà áÿðàáÿð, éàõøû èøëÿð ýþðÿí êèøèëÿð âÿ éàãàäûíëàð úÿííÿòÿ äàõèë îëàðëàð. Îíëàðà õóðìà ÷ÿðäÿéè ãÿ-äÿð hàãñûçëûã åäèëìÿç!” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/124) àéÿñèíäÿ ñÿ-ìèìè èìàí ýÿòèðÿíäÿí ñîíðà hÿìèí èíñàíûí ãàäûí âÿ éà êèøèîëìàñûíûí hå÷ áèð ÿhÿìèééÿòè îëìàäûüûíû, hå÷ áèð hàãñûçëûüàìÿðóç ãàëìàäûüû hàëäà ìöòëÿã Àëëàhûí ðÿhìÿòè âÿ úÿííÿòè èëÿãàðøûëàøàúàüûíû õàòûðëàòìûøäûð.

Àëëàhûí ãàäûí âÿ êèøèéÿ áèðëèêäÿ ìöðàúèÿò åòäèéè áàøãà áèðàéÿ èñÿ áåëÿäèð:

“Ùÿð êÿñ áèð ïèñëèê åòñÿ, î, àíúàã ïèñëèéè ãÿäÿð úÿçààëàð. Àììà hÿð êèøè, éàõóä ãàäûí ìþìèí èêÿí áèð éàõ-øûëûã åòñÿ, áåëÿëÿðè úÿííÿòÿ äàõèë îëóá ñàéñûç-håñàáñûç ðó-çèéÿ ÷àòàð!” (“Ìþìèí” ñóðÿñè, 40).Àëëàh Ãóðàíäà ìþìèíëÿðÿ îëäóüó êèìè, èíêàð åäÿíëÿð hàã-

ãûíäà ìÿëóìàò âåðÿðêÿí äÿ ãàäûíëàðà âÿ êèøèëÿðÿ åéíè úöð õè-òàá åäèð. Àëëàh èíêàð åäÿí ãàäûíëàðëà èíêàð åäÿí êèøèëÿðèí, ìö-íàôèã ãàäûíëàðëà ìöíàôèã êèøèëÿðèí, ìöøðèê ãàäûíëàðëà ìöøðèêêèøèëÿðèí äÿ àõèðÿò ýöíöíäÿ åéíè øÿêèëäÿ ÿìÿëëÿðèíèí ÿâÿçèíèíâåðèëÿúÿéèíè, úèíñèééÿòëÿðèíÿ ýþðÿ ôÿðãëè ìöíàñèáÿò ýþðìÿéÿ-úÿêëÿðèíè áèëäèðèð. Áó àéÿëÿðäÿí áÿçèëÿðè áåëÿäèð:

“Ìöíàôèã êèøèëÿðëÿ ìöíàôèã ãàäûíëàð áèð-áèðèíèí åéíè-äèðëÿð. Îíëàð ïèñ èøëÿð ýþðìÿéè ÿìð åäÿð, éàõøû èøëÿðè ãà-äàüàí åäÿðëÿð. Ùÿëÿ ÿëëÿðè äÿ áÿðêäèð. Îíëàð Àëëàhûóíóòäóëàð, Àëëàh äà îíëàðû óíóòäó. Ùÿãèãÿòÿí, ìöíà-ôèãëÿð ôàñèãëÿðäèð!” (“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/67).

Ùarun Éÿhya

121

“Àëëàh ìöíàôèã êèøèëÿðÿ, ìöíàôèã ãàäûíëàðà âÿ êàôèðëÿ-ðÿ è÷èíäÿ ÿáÿäè ãàëàúàãëàðû úÿhÿííÿì îäó âÿä åòìèøäèð.Îíëàðà êèôàéÿòäèð. Àëëàh îíëàðà ëÿíÿò åëÿäè. Îíëàðû äàè-ìè áèð ÿçàá ýþçëÿéèð!” (“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 968).“Àëëàh ìöíàôèã êèøèëÿðè âÿ ãàäûíëàðû, ìöøðèê êèøèëÿðè âÿãàäûíëàðû ÿçàáà óüðàòñûí, ìþìèí êèøèëÿðèí âÿ ãàäûíëàðûíäà òþâáÿëÿðèíè ãÿáóë áóéóðñóí äåéÿ ÿìàíÿòè Þç ðàçûëû-üû èëÿ Àäÿì þâëàäûíà òàïøûðäû. Àëëàh áàüûøëàéàíäûð,ðÿhì åäÿíäèð! (“ßhçàá” ñóðÿñè, 33/73). “Àëëàh Îíóí áàðÿñèíäÿ áÿäýöìàí îëàí ìöíàôèã êèøè âÿãàäûíëàðû, ìöøðèê êèøè âÿ ãàäûíëàðû ÿçàáà äö÷àð åòñèí.Îíëàðûí áÿäíèééÿòëèéè þç áàøëàðûíäà ÷àòëàñûí! Àëëàhûíîíëàðà ãÿçÿáè òóòìóø âÿ îíëàðà ëÿíÿò åòìèøäèð. Úÿhÿí-íÿìè îíëàð ö÷öí hàçûðëàìûøäûð. Îðà íåúÿ äÿ ïèñ ìÿñ-êÿíäèð!” (“Ôÿòh” ñóðÿñè, 48/6).Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè êèìè, hÿì äöíéà hÿéàòûíäàêû

èìòàhàíëàðû, hÿì äÿ àõèðÿòäÿ àëàúàãëàðû ÿâÿç áàõûìûíäàí ãà-äûí âÿ êèøè áÿðàáÿð ìþâãåäÿäèð.

Àíàéà âåðèëÿí äÿéÿðÀëëàh Èñëàì ÿõëàãû èëÿ èíñàíëàðûí hÿì ñîñèàë, hÿì äÿ ôÿðäè

ìÿíàäà áöòöí hàãëàðûíû çÿìàíÿòÿ ýþòöðìöø âÿ îíëàðà ÿí ðà-hàò, ÿí ñåâèíúëè âÿ ÿí õîøáÿõò øÿêèëäÿ éàøàéà áèëÿúÿêëÿðè éî-ëó ýþñòÿðìèøäèð. Ãóðàí ÿõëàãû ãàäûí-êèøè, úàâàí-ãîúà àéðû-ñå÷-êèëèéèíÿ éîë âåðìÿäÿí áöòöí èíñàíëàðà ãàðøû ÿäàëÿòëè, éàõøûìöíàñèáÿòëè, ìÿðhÿìÿòëè âÿ éàðäûìñåâÿð îëìàüû ÿñàñ ýþòöðöð.Ìþìèí ãàðøûñûíäàêûíûí êèìëèéèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã hÿéàòûíûíàõûðûíà êèìè áó ÿõëàãû ýöúöíöí ÷àòäûüû ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ ýþñ-òÿðìÿéÿ áîðúëóäóð. ×öíêè èìàí ýÿòèðÿí áèð èíñàí áöòöí ýþçÿëÿõëàã õöñóñèééÿòëÿðèíè Àëëàh îíà ÿìð åòäèéè ö÷öí éàøàéûð. Áó-íà ýþðÿ äÿ ãàðøûñûíäàêû èíñàíûí ñîñèàë ìþâãåéè, úèíñèééÿòè, éà-øû êèìè àìèëëÿð îíóí hàë âÿ hÿðÿêÿòëÿðèíÿ òÿñèð åòìÿç.


122

Ùarun Éÿhya

123

Àëëàh Ãóðàíäà hÿì ãàäûíà ãàðøû ýþñòÿðèëìÿëè îëàí äàâðà-íûøà, hÿì äÿ áóíóíëà éàíàøû àíàéà ãàðøû ýþñòÿðèëìÿëè îëàí ýþ-çÿë ÿõëàãûí ÿhÿìèééÿòèíÿ äèããÿòè ÷ÿêìèøäèð.

Èíñàíûí àíà âÿ àòàñû óøàãëàðûíûí éàõøû áèð òÿhñèë àëûá ýþçÿëáèð ÿõëàã ãàçàíà áèëìÿñè, hÿì þçöíÿ, hÿì äÿ ÿòðàôûíäàêû èí-ñàíëàðà õåéèð âåðÿúÿê ôàéäàëû áèð èíñàí îëìàñû ö÷öí ÷îõ ÿìÿêñÿðô åäèðëÿð. Èëëÿð áîéó áó ìÿãñÿäëÿ ìàääè-ìÿíÿâè éþíäÿí÷îõ ôÿäàêàðëûã ýþñòÿðèðëÿð. Èíñàí îíà âåðèëÿí áó ÿìÿéè òÿãäèðåäÿ áèëìÿëè âÿ áó ôÿäàêàð ÿõëàãûí ÿâÿçèíè ñàéüû âÿ hþðìÿòëÿýþñòÿðìÿëèäèð. Àëëàh Ãóðàíäà ìþìèíëÿðèí áó úàâàáäåhëèéèíèáåëÿ áèëäèðèð:

“Áèç èíñàíà àíà-àòàñûíà éàõøûëûã åòìÿéè òþâñèéÿ åòäèê...”(“ßíêÿáóò” ñóðÿñè, 29/8).“Áèç èíñàíà àòà-àíàñûíà éàõøûëûã åòìÿéè òþâñèéÿ åòäèê...”(“ßhêàô” ñóðÿñè, 46/15).“Äå: “Ýÿëèí Ðÿááèíèçèí ñèçÿ íÿëÿðè hàðàì åòäèéèíè äå-éèì: Îíà hå÷ áèð øÿðèê ãîøìàéûí; àòà-àíàéà éàõøûëûãåäèí; êàñûáëûã öçöíäÿí óøàãëàðûíûçû þëäöðìÿéèí. Ñèçèíäÿ, îíëàðûí äà ðóçèñèíè Áèç âåðèðèê. À÷ûã âÿ ýèçëèí ïèñ èø-ëÿðÿ éàõûí äöøìÿéèí. Àëëàhûí hàðàì áóéóðäóüó úàíàãûéìàéûí. Àëëàh áóíëàðû ñèçÿ òþâñèéÿ åòìèøäèð êè, áÿëêÿ,äöøöíöá àíëàéàñûíûç!” (“ßíàì” ñóðÿñè, 6/151).Ãóðàíûí áàøãà áèð àéÿñèíäëÿ èñÿ Àëëàh èíñàíûí àíà-àòàñû èëÿ

ýþçÿë ðÿôòàð åòìÿñèíè, îíëàðà ãàðøû ëîâüàëûã åòìÿìÿñèíè áåëÿáèëäèðèð:

“Àëëàhà èáàäÿò åäèí âÿ Îíà hå÷ áèð øåéè øÿðèê ãîøìàéûí!Àòà- àíàéà, ãîhóì-ÿãðÿáàéà, éåòèìëÿðÿ, éîõñóëëàðà, éà-õûí âÿ óçàã ãîíóì-ãîíøóéà, éàõûí äîñòà, ìöñàôèðÿ, ñà-hèá îëäóüóíóçà éàõøûëûã åäèí! Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàh þçöíöáÿéÿíÿíëÿðè, ëîâüàëûã åäÿíëÿðè ñåâìÿç!” (“Íèñà” ñóðÿñè,4/36).


124

Áöòöí áó àéÿëÿðäÿí äÿ àéäûí îëäóüó êèìè, Àëëàh èíñàíëà-ðà àíà-àòàéà ãàðøû hÿìèøÿ õîø ìöíàñèáÿò ýþñòÿðìÿëÿðèíè, îí-ëàðû áàøà äöøìÿêëÿðèíè, øÿôãÿòëè âÿ ñàéüûëû hÿðÿêÿò åòìÿëÿðèíèòþâñèéÿ åäèð. Ùÿì÷èíèí Àëëàh àíàíûí óøàüû äöíéàéà ýÿòèðÿ áèë-ìÿê âÿ áþéöäÿ áèëìÿê ö÷öí ÷îõ ÷ÿòèíëèêëÿðÿ ñèíÿ ýÿðäèéèíèõàòûðëàäàðàã îíóí öçÿðèíäÿêè ÿìÿéèíÿ äÿ äèããÿò éþíÿëäèð:

“Áèç èíñàíà àòà-àíàñûíà (éàõøûëûã åòìÿéè, âàëèäåéíèíÿéàõøû áàõìàüû, îíëàðëà ýþçÿë äàâðàíìàüû) òþâñèéÿ åòäèê.Àíàñû îíó ÷îõ çÿèô áèð hàëäà äàøûìûøäû. Óøàüûí ñöääÿíêÿñèëìÿñè èñÿ èêè èë ÿðçèíäÿ îëóð. Áèç èíñàíà áóéóðäóã:“Ìÿíÿ âÿ àòà-àíàíà øöêð åò. Àõûð äþíöø Ìÿíÿäèð!”(“Ëîüìàí” ñóðÿñè, 31/14).“Áèç èíñàíà àòà-àíàñûíà éàõøûëûã åòìÿéè (âàëèäåéíëÿ-ðèëÿ ýþçÿë äàâðàíìàüû, îíëàðà éàõøû áàõìàüû) òþâñèéÿåòäèê. ×öíêè àíàñû îíó çÿhìÿòëÿ ýÿçäèðìèø, ÿçèééÿòëÿäîüìóøäóð. Îíóí àíà áÿòíèíäÿ äàøûíìà âÿ ñöääÿíêÿñèëìÿ ìöääÿòè îòóç àéäûð. Íÿhàéÿò, êàìèëëèê hÿä-äèíÿ éåòèøèá ãûðõ éàøà ÷àòäûãäà áåëÿ äåéÿð: “Åé Ðÿá-áèì! Ìÿíÿ hÿì ìÿíèì þçöìÿ, hÿì äÿ àòà-àíàìà ÿòàåòäèéèí íåìÿòÿ øöêð åòìÿê âÿ Ñÿíÿ õîø ýåäÿúÿê éàõøûÿìÿë åòìÿê ö÷öí èëhàì âåð, íÿñëèìè ÿìÿëèñàëåh åò. ÌÿíÑÿíÿ òþâáÿ åòäèì âÿ, øöáhÿñèç êè, ìÿí ìöñÿëìàíëàðäà-íàì!” (“ßhêàô” ñóðÿñè, 46/15).Ùÿãèãÿòÿí äÿ hÿð àíà óøàüûíû äöíéàéà ýÿòèðÿ áèëìÿê ö÷öí

àéëàðëà áþéöê ôÿäàêàðëûãëàðà ãàòëàíûð. Àëëàhûí àéÿäÿ áèëäèðäèéèêèìè, àíàñû îíó “çÿhìÿòëÿ ýÿçäèðìèø, ÿçèééÿòëÿ äîüìóøäóð”.Âÿ ñîíðà éåíÿ áþéöê ÿçìêàðëûãëà óøàüûí ãèäàëàíìàñûíû äà þçöçÿðèíÿ ýþòöðöð. Àëëàh áó hÿãèãÿòëÿðè èíñàíà õàòûðëàäûð âÿ àíà-íûí ÷îõ äÿéÿðëè áèð âàðëûã îëäóüóíà äèããÿòè úÿëá åäèð.

Áóíóíëà áèðëèêäÿ, Àëëàh èíñàíûí àíà âÿ àòàñûíûí îíà åòäèéèáó ôÿäàêàðëûãëàðû éàääàí ÷ûõàðìàìàñûíû, îíëàð ìþhòàú âÿçèé-

125


126

éÿòäÿ îëàíäà äà àíà âÿ àòàéà ãàðøû åéíèëÿ ýþçÿë ÿõëàã-ëà äàâðàíûëìàñûíû òþâñèéÿ åäèð:

“Ðÿááèí éàëíûç Îíà èáàäÿò åòìÿéè âÿ âàëèäåéíëÿ-ðÿ éàõøûëûã åòìÿéè áóéóðìóøäóð. ßýÿð îíëàðûíáèðè âÿ éà hÿð èêèñè ñÿíèí éàíûíäà ãîúàëûüûí ÿíäöøêöí ÷àüûíà éåòÿðñÿ, îíëàðà: “Óô!” -áåëÿ äåìÿ,öñòëÿðèíÿ ãûøãûðûá àúû ñþç ñþéëÿìÿ. Îíëàðëà õîøäàíûø! Îíëàðûí hÿð èêèñèíÿ àúûéàðàã ìÿðhÿìÿòãàíàäûíûí àëòûíà àëûá: “Åé Ðÿááèì! Îíëàð ìÿíèêþðïÿëèéèìäÿí òÿðáèéÿ åäèá áÿñëÿäèêëÿðè êèìè,Ñÿí äÿ îíëàðà ðÿhì åò!” - äå” (“Èñðà” ñóðÿñè,17/23-24).Ìÿëóì îëäóüó êèìè, ãîúàëûã èíñàíûí ìöõòÿëèô éþí-

ëÿðäÿí ýöúöíö èòèðìÿñèíÿ ñÿáÿá îëóð. Èíñàí úàâàíëûã èë-ëÿðèíäÿêè ýöúëö, äèíàìèê, ñàüëàì âÿ åíåðæèëè hàëûíûí ÿê-ñèíÿ, hèìàéÿ åäèëìÿéÿ, áàøãàëàðûíûí íÿçàðÿòèíÿ âÿ êþ-ìÿéèíÿ ìþhòàú hàëà äöøöð. Áóíóíëà áèðëèêäÿ, çåhíèìÿíàäà äà áèð ÷îõ ìÿñÿëÿéÿ ÿââÿëêè êèìè ýöú ÷àòäûðàáèëìèð, óíóòãàíëûã âÿ éà áóíóí êèìè ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ öçëÿ-øèð. Ìþìèíëÿð Àëëàhûí ÿìðèíÿ óéüóí îëàðàã ãîúàëàíäàäà âàëèäåéíëÿðèíÿ ãàðøû ÷îõ øÿôãÿòëè, àíëàéûøëû, hþðìÿò-úèë âÿ õîø ìöíàñèáÿò áÿñëÿéèðëÿð.

Àëëàh Ãóðàíäà ìþìèíëÿðèí àíà-àòàéà ãàðøû ýþñòÿðÿ-úÿêëÿðè áó hþðìÿòèí þë÷öñöíö äÿ ìöÿééÿíëÿøäèðìèøâÿ: “...Îíëàðà: “Óô!” - áåëÿ äåìÿ, öñòëÿðèíÿ ãûøãûðûáàúû ñþç ñþéëÿìÿ. Îíëàðëà õîø äàíûø!” (“Èñðà” ñóðÿñè,17/23) øÿêëèíäÿ áóéóðìóøäóð. Àëëàh áó àéÿ èëÿ âàëè-äåéíëÿðÿ ãàðøû åäèëÿ áèëÿúÿê ÿí õûðäà áèð ìÿðhÿìÿòñèç-ëèéè âÿ éà hþðìÿòÿ óéüóí îëìàéàí áèð äàâðàíûøû äà ãà-äàüàí åòìèøäèð. Àëëàh îíëàðûí è÷èíäÿ îëäóãëàðû âÿçèééÿ-òèí ÷ÿòèíëèéèíè íÿçÿðÿ àëàðàã îíëàðà ãàðøû hÿìèøÿ éàõøû

Ùarun Éÿhya

127

ñþç äåéèëìÿñèíè, “óô” äà äåìÿéÿúÿê ãÿäÿð hþðìÿòëè hÿðÿêÿòåäèëìÿñèíè ÿìð åòìèøäèð. Áóíà ýþðÿ ìþìèíëÿð éàøëàíàðàã,ýöúäÿí äöøÿí àíà âÿ àòàëàðûíà ãàðøû ÷îõ äèããÿòëè, èíúÿ äöøöí-úÿëè, âÿçèééÿòè áàøà äöøÿí áèð äàâðàíûø íöìàéèø åòäèðÿðëÿð.Îíëàðûí ðàhàòëûãëàðû ö÷öí ÿëëÿðèíäÿí ýÿëÿíè åäèð, ñàéüûäà âÿñåâýèäÿ ñÿhâ åòìÿìÿéÿ ÷àëûøàðëàð. Ãîúàëûüûí ñÿáÿá îëäóüó÷ÿòèíëèêëÿðè âÿ ñûõûíòûëàðû íÿçÿðÿ àëàðàã îíëàð äåìÿìèøäÿí ÿâ-âÿë áöòöí åhòèéàúëàðûíû hèññ åòäèðìÿäÿí éåðèíÿ éåòèðÿðëÿð. Ùÿðíÿ îëóðñà-îëñóí êþíöëëÿðèíè àëàí âÿ îíëàðû ðàçû ñàëàí öñóëäàíèñòèôàäÿ åäÿðëÿð.

Ìþìèíëÿð àíà âÿ àòàëàðûíûí ìÿíÿâè éþíäÿí îëäóüó êèìè,ìàääè òÿðÿôäÿí äÿ hÿð hàíñû áèð åhòèéàúëàðûíûí îëìàìàëàðû âÿñûõûíòûëû âÿçèééÿòÿ äöøìÿìÿëÿðè ö÷öí ÿëëÿðèíäÿêè èìêàíëàðûñÿôÿðáÿð åäÿðëÿð. Àëëàh “Ñÿíäÿí íÿ âåðÿúÿêëÿðè hàããûíäàñîðóøàíëàðà ñþéëÿ: “Âåðÿúÿéèíèç øåé àòà-àíàéà, ãîhóìëàðà,éåòèìëÿðÿ, ìèñêèíëÿðÿ âÿ ìöñàôèðÿ ìÿõñóñäóð”. Øöáhÿñèçêè, Àëëàh åòäèéèíèç õåéèðëè èøè áèëÿíäèð” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè,2/215) àéÿñè èëÿ ìþìèíëÿðèí õåéèð îëàðàã âåðÿúÿêëÿðè ìàëëà-ðûíäà àíà âÿ àòàëàðûíûí äà hàããû îëäóüóíó áèëäèðìèøäèð. Èìàíñàhèáè îëàí èíñàíëàð Àëëàhûí áó àéÿñèíÿ óéüóí îëàðàã åhòèéàú-ëàðû îëäóüó hàëäà, àíà-àòàëàðûíûí áó åhòèéàúëàðûíû äà ÿí ýþçÿëøÿêèëäÿ àðàäàí ãàëäûðìàüà âÿ îíëàðû hèìàéÿ åòìÿéÿ ÷àëûøûðëàð.

Ùç.Éóñèôèí àíà-àòàñûíà ãàðøû íöìàéèø åòäèðäèéè ýþçÿë ÿõëàãáó ìÿñÿëÿäÿ áöòöí èíñàíëàð ö÷öí ýþçÿë áèð íöìóíÿäèð.Ùç.Éóñèô Ìèñèðèí õÿçèíÿëÿðèíÿ ñàhèá îëàíäàí ñîíðà àíà âÿàòàñûíû ÷îõ ýþçÿë áèð øÿêèëäÿ ãàðøûëàìûø, ñàéüûñûíû âÿ hþðìÿ-òèíè èôàäÿ åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ îíëàðû òàõòûíà ÷ûõàðûá îòóðòìóø-äóð. Àëëàh Ãóðàíäà Éóñèô ïåéüÿìáÿðèí áó äàâðàíûøûíû áåëÿáèëäèðèð:

“Îíëàð Éóñèôèí höçóðóíà äàõèë îëäóãäà î, àòà-àíàñûíûáàüðûíà áàñûá: “Èíøàëëàh ÿìèí îëàðàã Ìèñèðÿ äàõèë


128

îëóí!” - äåäè. Éóñèô àòà-àíàñûíû òàõò öñòöíÿ ãàëäûðäû. Îí-ëàð hàìûñû (hþðìÿò ÿëàìÿòè îëàðàã) îíà òÿçèì åäèá ÿéèë-äèëÿð. Éóñèô äåäè: “Àòàúàí! Áó ÿââÿë ýþðäöéöì éóõó-íóí éîçóìóäóð. Ðÿááèì îíó hÿãèãÿòÿ ÷åâèðäè. Î ìÿíÿéàõøûëûã åòäè, ÷öíêè ìÿíè çèíäàíäàí ãóðòàðäû, øåéòàíìÿíèìëÿ ãàðäàøëàðûìûí àðàñûíû âóðäóãäàí ñîíðà ñèçè÷þëäÿí ýÿòèðäè. Ùÿãèãÿòÿí, Ðÿááèì èñòÿäèéèíÿ ãàðøû ëöòô-êàðäûð. Î, äîüðóäàí äà, áèëÿíäèð, hèêìÿò ñàhèáèäèð!””(“Éóñóô” ñóðÿñè, 12/99-100).Ãóðàíäà èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí äóàëàðûíäà äà àíà-àòàëàðûíû íÿ-

çÿðÿ àëäûãëàðû, îíëàð ö÷öí Àëëàhäàí áàüûøëàíìàã âÿ ìÿðhÿìÿòèñòÿäèêëÿðè õÿáÿð âåðèëìèøäèð. Áóíäàí áàøãà, Ãóðàíäàêû àéÿ-ëÿðäÿí ïåéüÿìáÿðëÿðèí äÿ áó éþíäÿ Àëëàhà äóà åòäèêëÿðè àé-äûí îëóð. Àëëàh Ùç.Íóhóí “Åé Ðÿááèì! Ìÿíè, àòà-àíàìû,ìÿíèì åâèìÿ ìþìèí êèìè äàõèë îëàí êèìñÿíè âÿ áöòöíìþìèí êèøèëÿðè âÿ ãàäûíëàðû áàüûøëà. Çàëèìëÿðèí èñÿ àíúàãâÿ àíúàã hÿëàêûíû àðòûð!”” (“Íóh” ñóðÿñè, 71/28) ñþçëÿðè èëÿàíàñû âÿ àòàñû ö÷öí áó úöð äóà åòäèéèíè áèëäèðìèøäèð.

Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè áöòöí áó àéÿëÿðäÿí àéäûí îëäó-üó êèìè, Èñëàì ÿõëàãû àíà-àòàéà áþéöê ÿhÿìèééÿò âÿ äÿéÿðâåðèð. Úàâàíëûüûíäà äà, ãîúàëûüûíäà äà Àëëàh àíàéà ãàðøû ýþñ-òÿðèëìÿëè îëàí hþðìÿòèí âÿ ýþçÿë ÿõëàãûí ìþìèíèí ìöhöì áèðõöñóñèééÿòè îëäóüóíà äèããÿò éþíÿëäèð. Àíúàã Àëëàh “ßýÿð(àòà-àíàí) áèëìÿäèéèí áèð øåéè Ìÿíÿ øÿðèê ãîøìàüûíà úÿhäýþñòÿðñÿëÿð, îíëàðà èòàÿò åòìÿ, äöíéà èøëÿðèíäÿ îíëàðëà ýþ-çÿë êå÷èí. Òþâáÿ åäèá Ìÿíÿ òÿðÿô äþíÿíëÿðèí éîëóíó òóò.Ñîíðà Ìÿíèì höçóðóìà ãàéûäàúàãñûíûç. Ìÿí äÿ íÿ åòäèê-ëÿðèíèçè ñèçÿ õÿáÿð âåðÿúÿéÿì!” (“Ëîüìàí” ñóðÿñè, 31/15)àéÿñè èëÿ Îíà ãàðøû öñéàí éîëóíó ñå÷äèêëÿðèíè âÿ èíñàíû äà áóéþíäÿ hÿðÿêÿò åòìÿéÿ ìÿúáóð åòìÿê èñòÿäèêëÿðè òÿãäèðäÿàíà-àòàéà òàáå îëóíìàìàñûíû òþâñèéÿ åòìèøäèð. Àíúàã Èñëàì

Ùarun Éÿhya

129

130

“Ìþìèíëÿð éàëíûç î êÿñëÿðäèð êè,Àëëàh àäû ÷ÿêèëÿíäÿ öðÿêëÿðè

ãîðõóäàí òèòðÿéÿð, Àëëàhûí àéÿëÿðè îõóíäóüó çàìàíhÿìèí àéÿëÿð îíëàðûí èìàíëàðûíûäàhà äà àðòûðàð, îíëàð àíúàã þç

Ðÿááèíÿ òÿâÿêêöë åäÿð” (“ßíôàë” ñóðÿñè, 8/2).

ÿõëàãûíà óéüóí îëàðàã Àëëàh áó âÿçèééÿòäÿ äÿ éåíÿ îíëà-ðà ãàðøû hþðìÿò åòìÿêäÿ ãöñóð åòìÿìÿéÿ, äöíéà hÿéàòûèëÿ áàüëû ìÿñÿëÿëÿðäÿ îíëàðà éàõøûëûãëà äàâðàíàúàã áèð ÿõ-ëàã ýþñòÿðèëìÿñèíè ÿìð åòìèøäèð.

Åâëèëèê hÿéàòûíäà ãàäûíà âåðèëÿí äÿéÿðÈíñàíëàðûí äöíéÿâè äÿéÿðëÿðÿ óéüóí îëàðàã ãóðäóãëàðû

áèðýÿ éàøàéûøëàð ÷îõ ãûñà ìöääÿò ÿðçèíäÿ þç éåðèíè áåçèêèáéîðóëìàüà âåðÿ áèëÿð. Åâëèëèêäÿ äÿ áó âÿçèééÿòÿ òåç-òåçðàñò ýÿëèíèð. Èíñàíëàð hþðìÿò âÿ ñåâýèëÿðèíè äöíéÿâè äÿéÿð-ëÿð öçÿðèíÿ ãóðàíäà âÿ áó äÿéÿðëÿðäÿ äÿ hÿð hàíñû áèð äÿ-éèøèêëèê îëàíäà áó hèññëÿðèíè òåç èòèðÿ áèëèðëÿð. Ñåâýè, hþð-ìÿò, ñÿäàãÿò êèìè èôàäÿëÿð, ýþçÿëëèê, çÿíýèíëèê, ñàüëàìëûã,ìÿãàì âÿ éà åòèáàð êèìè ìåéàðëàðëà ÿñàñëàíäûðûëàíäà áóíÿòèúÿ ãàðøûñûàëûíìàç âÿçèééÿòÿ ýÿòèðèá ÷ûõàðûð. ßýÿð èíñàíñåâýèñèíè ãàðøûñûíäàêû èíñàíûí àíúàã ýþçÿëëèéèíÿ ÿñàñëàíäû-ðûáñà, áó èíñàí, ÿëáÿòòÿ, äþâð þòäöêúÿ úàâàíëûüûíû, ñàüëàì-ëûüûíû, ýþçÿëëèéèíè èòèðÿúÿêäèð. Áóíà óéüóí îëàðàã ñåâýè,hþðìÿò âÿ ñÿäàãÿò äÿ áóíóíëà áèðëèêäÿ éîõ îëàúàãäûð. Åé-íè èëÿ çÿíýèíëèê, åòèáàð âÿ éà ìÿãàì êèìè äÿéÿðëÿð äÿàñàíëûãëà ÿëäÿí ÷ûõà áèëÿí ìÿñÿëÿëÿðäèð. Þçöíÿ áó ñàéäûã-ëàðûìûçû ìåéàð îëàðàã ãÿáóë åäÿí áèð èíñàí áóíëàðûí èòèðèë-ìÿñè íÿòèúÿñèíäÿ àðòûã ãàðøûñûíäàêû èíñàíû ñåâìÿê, îíàhþðìÿò ýþñòÿðìÿê ö÷öí þçöíäÿ hå÷ áèð ñÿáÿá òàïà áèëìÿ-éÿúÿêäèð.

Ñåâýèíè, hþðìÿòè âÿ ñÿäàãÿòè äàâàìëû åäÿí èìàí, Àëëàhãîðõóñó âÿ ýþçÿë ÿõëàãäûð. Áèð èíñàíû èìàíû âÿ ÿõëàãû ö÷öíñåâÿí øÿõñ åâëèëèê ìÿñÿëÿñèíäÿ äÿ ãàðøûñûíäàêû èíñàíà ãàð-øû ÷îõ ñàéüûëû, ñàäèã âÿ ýþçÿë ÿõëàãëû hÿðÿêÿò åäÿúÿêäèð.Íÿ ýÿíúëèéèíè, ñàüëàìëûüûíû âÿ éà ýþçÿëëèéèíè äþâð þòäöêúÿèòèðìÿñè, íÿ äÿ çÿíýèíëèê, åòèáàð êèìè õöñóñèééÿòëÿðèíè ÿë-

Ùarun Éÿhya

131

äÿí âåðìÿñè áó èíñàíûí ñåâýèñèíÿ âÿ ãàðøû òÿðÿôÿ âåðäèéè äÿ-éÿðÿ áèð òÿñèð ýþñòÿðÿ áèëìÿéÿúÿêäèð. Áó èíñàí èìàíû âÿÀëëàh ãîðõóñó ñÿáÿáèíäÿí øÿðòëÿðäÿí àñûëû îëìàéàðàã hå÷ âàõòãàðøûñûíäàêûíû íàðàhàò åäÿúÿê, ñûõûíòûëû îëìàñûíà ñÿáÿá îëàúàãáèð hÿðÿêÿò åòìÿéÿúÿêäèð. Ãóðàí ÿõëàãûíà óéüóí îëàðàã hÿðúöð øÿðàèòäÿ øÿôãÿò, ìÿðhÿìÿò, ÿäàëÿò âÿ õîø ìöíàñèáÿòëÿ éà-õûíëàøàúàã, áóíóí Àëëàhûí îíà âÿçèôÿ îëàðàã âåðäèéè áèð ìÿ-ñóëèééÿòëè èø îëäóüó øöóðó èëÿ hÿðÿêÿò åäÿúÿêäèð. Àëëàh Ãóðàí-äà åâëèëèêäÿ ãàäûíûí âÿ êèøèíèí áèð-áèðèíÿ ãàðøû îëàí ìÿñóëèé-éÿòëÿðèíè “...Îíëàð ñèçèí, ñèç äÿ îíëàðûí ëèáàñûñûíûç...” (“Áÿ-ãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/187) àéÿñè èëÿ áèëäèðèð. Àëëàh áó àéÿ èëÿ áèðëèê-äÿ èíñàíëàðà ãàäûí âÿ êèøèíèí åâëèëèêäÿ áèð-áèðèíÿ ãàðøû åéíèúàâàáäåhëèêäÿ îëäóãëàðûíû äà õàòûðëàäûð. Àëëàhûí àéÿäÿ áèëäèð-äèéè “ëèáàñ” èôàäÿñè òÿðÿôëÿðèí áèð-áèðè öçÿðèíäÿêè ãîðóéóúó âÿíÿçàðÿòåäèúè õöñóñèééÿòëÿðèíè ìåéäàíà ÷ûõàðûð. Áó àéÿ èëÿhÿì äÿ ãàäûí âÿ êèøèíèí áèð-áèðèíè òàìàìëàéàí õöñóñèééÿòëÿ-ðèíÿ äèããÿò ÷ÿêèëèð.

Áóíóíëà éàíàøû, Àëëàh áàøãà áèð àéÿäÿ “Ñèçèí ö÷öí îíëàð-ëà öíñèééÿò åäÿñèíèç äåéÿ þç úèíñèíèçäÿí çþâúÿëÿð õÿëã åò-ìÿñè, àðàíûçäà ñåâýè âÿ ìÿðhÿìÿò éàðàòìàñû äà Îíóíãöäðÿò ÿëàìÿòëÿðèíäÿíäèð. Ùÿãèãÿòÿí, áóíäà äöøöíÿí áèðãþâì ö÷öí èáðÿòëÿð âàðäûð!” (“Ðóì” ñóðÿñè, 30/21) èôàäÿñèèëÿ åâëèëèêäÿ “ñåâýè âÿ ìÿðhÿìÿò” ãàâðàéûøëàðûíûí ÿhÿìèé-éÿòèíÿ äèããÿòè úÿëá åòìèøäèð. Èìàí ýÿòèðÿíëÿð åâëèëèêäÿ ãàðøû-ëûãëû îëàðàã áèð-áèðëÿðèíè Àëëàhûí îíëàðà îëàí áèð íåìÿòè âÿÿìàíÿòè îëàðàã ýþðöð, áóíà ýþðÿ äÿ áèð-áèðèíÿ áþéöê äÿéÿðâåðèðëÿð. Ùÿð úöð íþãñàí, éà äà ñÿhâ ãàðøûñûíäà ñåâýèíè âÿìÿðhÿìÿòè ÿñàñ ýþòöðÿðÿê hÿðÿêÿò åäèðëÿð. Ãóðàíà óéüóí áèðäàâðàíûø íöìàéèø åòäèðìÿéèí hÿð úöð ÷ÿòèíëèéèíþhäÿñèíäÿí ýÿëìÿëÿðèíè òÿìèí åäÿúÿéèíè âÿãàðøûëàøäûãëàðû ïðîáëåìëÿðè hÿëë åäÿúÿéèíè áè-


132

“Àëëàh èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ èñÿ Ôèðîíóí çþâúÿñèíè ìèñàë ÷ÿêäè.

Î çàìàí î: “Åé Ðÿááèì! Ìÿíèì ö÷öí Þç äÿðýàhûíäà,

úÿííÿòäÿ áèð åâ òèê, Ìÿíè Ôèðîíäàí âÿ îíóí ÿìÿëèí-äÿí ãóðòàð. Ìÿíè çàëèì ãþâìäÿí

õèëàñ åò!” - äåìèøäè” (“Òÿhðèì” ñóðÿñè, 66/11).

ëèðëÿð. Áó äà Àëëàhûí àéÿäÿ áèëäèðäèéè êèìè, åâëèëèéèí ìþìèíãàäûí âÿ ìþìèí êèøè ö÷öí áèð-áèðèíèí “õîøáÿõò îëìàëàðûíû âÿñàêèòëèê òàïìàëàðûíû” òÿìèí åäÿí áèð íåìÿòÿ ÷åâðèëìÿñèíÿñÿáÿá îëóð.

Àëëàh Ãóðàíûí “...áèð-áèðèíèçëÿ éàõûíëûã åòìèøäèíèç...”(“Íèñà” ñóðÿñè, 4/21) àéÿñè èëÿ åâëèëèéèí èíñàíëàð àðàñûíäà éà-ðàòäûüû ñÿìèìèééÿòÿ âÿ éàõûíëûüà äà äèããÿò éþíÿëòìèøäèð.Èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí åâëèëèêäÿêè áó ñÿìèìèééÿòëÿðèíè, éàõûíëûãëà-ðûíû âÿ áèð-áèðëÿðèíÿ äÿéÿð âåðìÿëÿðèíè òÿìèí åäÿí, áó èíñàí-ëàðûí àõèðÿòäÿ äÿ ñîíñóçà êèìè äàâàì åäÿúÿê áèð áèðëèêäÿ îë-ìàëàðûíû ãàðøûëàðûíà ìÿãñÿä êèìè ãîéìàãëàðûäûð. Ùÿãèãè ñÿäà-ãÿò áó äöøöíúÿéÿ ÿñàñëàíûð. Àðàëàðûíäà ìÿíôÿÿòëÿðèíÿ ÿñàñëà-íàí êå÷èúè áèð ñåâýè îëìàäûüû âÿ àõèðÿòäÿ ñîíñóçà ãÿäÿð áèð-ëèêäÿ îëìàüû ãàðøûëàðûíà ìÿãñÿä ãîéäóãëàðû ö÷öí áèð-áèðëÿðè-íÿ ãàðøû ÷îõ ñàäèã, éàõûí, äöðöñò âÿ ñÿìèìè îëóðëàð.

Ýþðöíäöéö êèìè, Ãóðàí ÿõëàãû ÿñàñ ýþòöðöëÿíäÿ hÿð èêè òÿ-ðÿôèí äÿ Àëëàhäàí ãîðõàí, âèúäàíëû èíñàíëàð îëìàñû ñÿáÿáè èëÿýþçÿë áèð áèðëèêäÿ hÿéàò éàøàéàðëàð. Áåëÿ áèð áèðýÿ hÿéàò ñÿ-äàãÿò, âÿôà, hþðìÿò, ñåâýè, ñÿìèìèééÿò, äöðöñòëöê, õîø ìöíà-ñèáÿò, òÿâàçþêàðëûã êèìè ìöhöì ÿõëàã õöñóñèééÿòëÿðèíèí éà-øàíìàñûíûí íÿòèúÿñèíäÿ åâëèëèêäÿ äàâàìëûëûã âÿ èñòèãðàð îëóð.Áó õöñóñèééÿòëÿðäÿí éîõñóë îëàí èíñàíëàðûí åâëèëèêëÿðè öìó-ìèééÿòëÿ ãûñàìöääÿòëè îëóð.

Äîëàéûñû èëÿ Èñëàì ÿõëàãûíäà åâëèëèê ãàäûí ö÷öí áþéöê áèððàhàòëûãäûð. Ñåâýèíè, hþðìÿòè, ñÿäàãÿò âÿ âÿôà hèññëÿðèíè ÿíýþçÿë øÿêèëäÿ éàøàéà áèëÿúÿéè áèðýÿ éàøàéûøäûð. Ãàðøûñûíäàêûèíñàíäàí hÿìèøÿ hþðìÿò, ñåâýè âÿ äèããÿò ýþðöð, ÿë öñòöíäÿñàõëàíûëûð. Äàâà-äàëàø, ìÿíôÿÿò ãàðøûäóðìàñû, öñòöíëöê àõòàðû-øû, ëîâüàëûã, òÿêÿááöð, éàëàí êèìè ìÿíôè ÿõëàã õöñóñèééÿòëÿðè-íèí îëìàìàñû ãàäûíûí åâëèëèêäÿí, Àëëàhûí àéÿäÿ áèëäèðäèéè êè-ìè, “ñÿàäÿò âÿ ðàhàòëûã òàïìàñûíû” òÿìèí åäèð.

Ùarun Éÿhya

135

Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) äÿ þç hÿéàòû èëÿ áó ìÿñÿëÿäÿ áö-òöí ìþìèíëÿð ö÷öí ÷îõ ìöhöì áèð íöìóíÿ îëìóøäóð. Àëëàh:“Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàhûí Ðÿñóëó Àëëàhà, ãèéàìÿò ýöíöíÿ öìèäáÿñëÿéÿíëÿð âÿ Àëëàhû ÷îõ çèêð åäÿíëÿð ö÷öí ýþçÿë íöìó-íÿäèð!” (“ßhçàá” ñóðÿñè, 33/21) àéÿñè èëÿ áó âÿçèééÿòÿ äèã-ãÿòè úÿëá åòìèøäèð. Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) áèð ÷îõ ñþçëÿðèíäÿìþìèí ãàäûíëàðûí íÿ ãÿäÿð äÿéÿðëè âàðëûãëàð îëäóãëàðûíû áèë-äèðìèøäèð. Áó ñþçëÿðèíäÿí áèðèíäÿ: “Äöíéà áèð ìÿíôÿÿòäèð.Äöíéà ìÿíôÿÿòèíèí ÿí õåéèðëèñè ñàëåh ãàäûíäûð”

16øÿêëèíäÿ

áóéóðìóøäóð. Áàøãà áèð ñþçöíäÿ èñÿ åâëèëèêäÿ ãàäûíà ýþñòÿ-ðèëìÿëè îëàí äèããÿòè âÿ âåðèëìÿëè îëàí äÿéÿðè “ßí éåòêèí èìà-íà ñàhèá îëàí ìþìèí õàñèééÿòè ÿí ýþçÿë âÿ àèëÿñèíÿ ãàðøûÿí êöáàð, ëöòôêàð îëàíûäûð”

17ñþçëÿðè èëÿ èôàäÿ åòìèøäèð.

Áóíäàí áàøãà, Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) áó éþíäÿ ýþñòÿðäè-éè ýþçÿë ÿõëàãû èëÿ áöòöí ìöñÿëìàíëàð ö÷öí ýþçÿë áèð íöìó-íÿ òÿøêèë åòìèøäèð. Áèð hÿäèñäÿ åâëèëèêäÿ ãàäûíëàðà ãàðøû ýþñ-òÿðèëìÿëè îëàí ýþçÿë ÿõëàãûí ÿhÿìèééÿòè áåëÿ õàòûðëàäûëìûøäûð:“ßí õåéèðëèíèç õàíûìëàðûíà ãàðøû ÿí õåéèðëè îëàíäûð, Ìÿíõàíûìëàðûíà ãàðøû ñèçèí ÿí éàõøûíûçàì”.

18

Áóíóíëà éàíàøû, Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) “Âèäà Õöòáÿ-ñè”íäÿ: “Ãàäûíëàð ñèçÿ Àëëàhûí áèð ÿìàíÿòèäèð”

19øÿêëèíäÿ

áóéóðàðàã, ãàäûíëàðà ãàðøû íåúÿ äèããÿò éåòèðèëìÿñèíèí ëàçûìîëäóüóíó áèð äÿôÿ äÿ õàòûðëàòìûøäûð.

Áöòöí hÿéàòûíäà îëäóüó êèìè, àèëÿ hÿéàòû èëÿ äÿ èìàí ýÿ-òèðÿíëÿð ö÷öí ýþçÿë áèð íöìóíÿ îëàí Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.)õàíûìëàðûíà ãàðøû hÿìèøÿ øÿôãÿòëÿ, ìÿðhÿìÿòëÿ âÿ ýþçÿëëèêëÿäàâðàíìûøäûð. Ùÿì÷èíèí Àëëàù Ðÿñóëóíóí ñåâèìëè õàíûìûíäàíðÿâàéÿò åäèëäèéèíÿ ýþðÿ, Ïåéüÿìáÿðèìèç: “Õàíûìëàðûíà ãàð-øû èíñàíëàðûí ÿí éóìøàüû, ÿí êÿðèìè, ýöëÿðöçëöñö âÿ òÿáÿñ-ñöì åäÿíè èäè”.

20


136

Ãóðàíäà ãàäûíëàðûí ãîðóíìàñûÀëëàh: “Áèç Ãóðàíäàí ìþìèíëÿð ö÷öí øÿôà âÿ ìÿðhÿ-

ìÿò îëàí àéÿëÿð íàçèë åäèðèê...” (“Èñðà” ñóðÿñè, 17/82) àéÿñèèëÿ Èñëàì ÿõëàãûíûí hÿìèøÿ èíñàíëàðû õåéðÿ àïàðàúàüûíà äèããÿ-òè éþíÿëòìèø âÿ Ãóðàí àéÿëÿðèíèí èíñàíëàð ö÷öí áèð ìÿðhÿìÿòîëäóüóíó õàòûðëàòìûøäûð. Àëëàhûí èíñàíëàðûí àðàñûíà õîøáÿõòëè-éè âÿ ÿäàëÿòè ýÿòèðìÿñè ö÷öí ýþíäÿðäèéè Ãóðàí ÿõëàãû èëÿ ãà-äûíûí hÿì úÿìèééÿòäÿêè hÿéàòûíäà, hÿì äÿ àèëÿ hÿéàòûíäàêûáöòöí hàãëàðûíû ãîðóìóøäóð. Àëëàhûí áèð àéÿäÿ: “Áèç ñÿíÿäîüðóñóíó âÿ èçàhàòúà äàhà éàõøûñûíû ýÿòèðìÿéÿê” (“Ôóð-ãàí” ñóðÿñè, 2533) ñþçëÿðè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, Àëëàh áöòöí èí-ñàíëàðûí hÿéàòëàðûíûí hÿð ìÿðhÿëÿñèíäÿ hàãëàðû îëàí äÿéÿðè,ñåâýèíè âÿ hþðìÿòè ýþðÿ áèëìÿëÿðè ö÷öí ëàçûì îëàí hÿð úöðìÿëóìàòû Ãóðàíäà ãöñóðñóç îëàðàã áèëäèðìèøäèð.

Øöáhÿñèç êè, áó, ãàäûíëàð ö÷öí äÿ ÷îõ áþéöê áèð ìÿðhÿ-ìÿò, áþéöê àñàíëûã âÿ íåìÿòäèð. Àëëàhûí áèëäèðäèéè ÿõëàãà óé-üóí hÿðÿêÿò åäèëÿíäÿ, ÿëáÿòòÿ êè, Ãóðàíäàí óçàã éàøàéàí áÿ-çè úÿìèééÿòëÿðäÿ îëäóüó êèìè áèð õàîñ îëìàéàúàã, ãàäûíûíúÿìèééÿòäÿêè éåðè ìÿñÿëÿñèíäÿ äàâàì åäÿí áöòöí ìöáàhèñÿ-ëÿð áèòÿúÿêäèð.

Ñîíðàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ Àëëàhûí Ãóðàí àéÿëÿðè èëÿ áèëäèðäèéè ãà-äûíû âÿ ñàhèá îëäóüó ñîñèàë hàãëàðû òÿìèíàò àëòûíà àëàí àéÿëÿð-äÿí áÿçèëÿðèíÿ òîõóíàúàã âÿ Èñëàì ÿõëàãûíäà ãàäûíà íÿ ãÿ-äÿð äÿéÿð âåðèëäèéèíè âÿ íåúÿ äèããÿò ýþñòÿðèëäèéèíè ýþñòÿðìÿ-éÿ ÷àëûøàúàüûã.

Ãàäûíëàðûí êþíöëëÿðè ÿëÿ àëûíàðàã âÿ ðàçû ñàëûíàðàã áîøàíûëìàñûÈìàí âÿ Àëëàh ãîðõóñó èíñàíëàðûí hÿéàòëàðûíûí hÿð àíûíäà

âèúäàíëàðûíà âÿ Ãóðàí ÿõëàãûíà óéüóí øÿêèëäÿ hÿðÿêÿò åòìÿ-ëÿðèíè òÿìèí åäèð. ßêñ òÿãäèðäÿ èñÿ èíñàíû éþíëÿíäèðÿí íÿôñè-

Ùarun Éÿhya

137

138

“Àëëàh ìþìèí êèøèëÿðÿ âÿ ãàäûíëàðà àëòûíäàí ÷àéëàð

àõàí úÿííÿòëÿð âÿ ßäí úÿííÿòëÿðèíäÿ ýþçÿë

ìÿñêÿíëÿð âÿä áóéóðìóøäóð...” (“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/72).

íèí ëîâüà hÿâÿñëÿðè âÿ øåéòàíûí àøûëàäûüû ñþçëÿð îëàð. Áó äàèíñàíëàðû äîüðó âÿ ýþçÿë îëàí äàâðàíûøëàðûí éåðèíÿ, íÿôñëÿðèíèíõîøóíà ýÿëÿúÿê, øÿõñè ìÿíôÿÿòëÿðèíè ãîðóéàúàã äàâðàíûøëàðíöìàéèø åòäèðìÿéÿ àïàðàð. Áó úöð äöøöíúÿ áîøàíìàã êèìè èêèèíñàí àðàñûíäàêû áÿçè ìàääè ÿëàãÿëÿðèí ïîçóëìàñû êèìè âÿçèé-éÿòëÿðäÿ äÿ à÷ûã-àøêàð îðòàéà ÷ûõà áèëèð.

Áîøàíìàã - íÿôñëÿðèíèí îíëàðû èäàðÿ åòìÿñèíÿ èúàçÿ âåðÿíáÿçè èíñàíëàð ö÷öí ãàðøû òÿðÿôëÿ îëàí áöòöí ìÿíôÿÿò ÿëàãÿëÿ-ðèíè êÿñìÿê ìÿíàñûíà óéüóí ýÿëèð. Áó èíñàíëàð ìÿíôÿÿò ÿëà-ãÿëÿðèíèí áèòäèéè éåðäÿ ãàðøû òÿðÿôÿ àðòûã äèããÿò âÿ ÿëàãÿýþñòÿðìÿëÿðè ö÷öí áèð ñÿáÿá ãàëìàäûüûíà èíàíûðëàð. ßêñÿð hàë-ëàðäà àéðûëäûãëàðû èíñàíëàðà ãàðøû îëàí áöòöí ñåâýè âÿ hþðìÿòhèññëÿðèíè äÿ èòèðäèêëÿðèíÿ ýþðÿ îíëàðà éàõøûëûã åäÿ áèëìÿêö÷öí hå÷ áèð ñÿáÿá òàïà áèëìÿçëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ àíúàã þçìÿíôÿÿòëÿðèíè ãîðóìàã ö÷öí hÿðÿêÿò åäÿð, ãàðøû òÿðÿôèí âÿ-çèééÿòèíè, ÷ÿòèíëèêëÿðèíè âÿ ñûõûíòûëàðûíû, åhòèéàú è÷èíäÿ îëäóã-ëàðûíû ýþðìÿçëèéÿ âóðà áèëÿðëÿð.

Èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí áåëÿ áèð âÿçèééÿò ãàðøûñûíäà íöìàéèø åò-äèðÿúÿêëÿðè ÿõëàã èñÿ ÷îõ ôÿðãëè îëóð. Îíëàð ýþðäöêëÿðè hÿð áèðèøäÿ àíúàã Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàüû ãàðøûëàðûíà ìÿãñÿäãîéäóãëàðû ö÷öí øÿõñè èñòÿêëÿðèíÿ âÿ éà íÿôñëÿðèíèí ãöðóðëóàðçóëàðûíà ýþðÿ hÿðÿêÿò åòìÿçëÿð. Àëëàhûí ðàçû ãàëàúàüû äàâ-ðàíûøûí, øÿðòëÿðèí íåúÿ îëàúàüûíäàí àñûëû îëìàéàðàã Ãóðàí ÿõ-ëàãûíà âÿ âèúäàíëàðûíà óéüóí áèð ÿõëàã ýþñòÿðìÿëè îëäóãëàðû-íû áèëèðëÿð. Áóíà ýþðÿ áîøàíìàã ìÿñÿëÿñè îëàíäà äà íöìàéèøåòäèðÿúÿêëÿðè hÿðÿêÿò éåíÿ ýþçÿë ÿõëàãà ÿí óéüóí îëàí hÿðÿ-êÿò îëàúàãäûð. Àëëàh Ãóðàíûí “Ãàäûíëàðûíûçû áîøàäûüûíûç âÿîíëàðûí ýþçëÿìÿ ìöääÿòè áàøà ÷àòäûüû çàìàí îíëàðû éàõîøëóãëà ñàõëàéûí, éà äà õîøëóãëà áóðàõûí...” (“Áÿãÿðÿ” ñó-ðÿñè, 2/231) àéÿñè èëÿ èíñàíëàðà áîøàíäûãëàðû õàíûìëàðûíû ýþçÿë-ëèêëÿ áóðàõìàëàðûíû áèëäèðìèøäèð. Ìþìèíëÿð áó ìÿñÿëÿäÿ îë-äóãúà äèããÿòëè äàâðàíûðëàð. Ýþçÿë ÿõëàãû Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãà-

Ùarun Éÿhya

139

140

çàíà áèëìÿê ìÿãñÿäè èëÿ éàøàäûãëàðû ö÷öí áîøàíàúàãëàðû èí-ñàíà ãàðøû äà åéíè õîø ìöíàñèáÿòè, ìÿðhÿìÿòè, íÿçàêÿòè,

hþðìÿòè âÿ èíúÿ äöøöíúÿíè ýþñòÿðèðëÿð. Åâëÿíÿðêÿí âÿéà ñîíðà áèð-áèðëÿðèíÿ ãàðøû íåúÿ ñåâýè, ñàéüû ýþñòÿðèá-ëÿðñÿ, áó ÿõëàãëàðûíû áîøàíàðêÿí äÿ ãîðóéóðëàð. Áîøàí-ìàüû àðàëàðûíäà áèð ìöáàhèñÿ âÿ éà èíúèêëèê ñÿáÿáè hà-ëûíà ýÿòèðìÿçëÿð. Ãàðøû òÿðÿôè ÷ÿòèí âÿ ñûõûíòûëû âÿçèé-éÿòÿ ñàëàúàã, íàðàhàòëûãëàðûíà ñÿáÿá îëàúàã áèð hÿðÿêÿòýþñòÿðìÿêäÿí óçàã äàéàíàðëàð. Àëëàh Ãóðàíûí áàøãàáèð àéÿñèíäÿ áîøàíûëàí ãàäûíëàðà ãàðøû íåúÿ ÿõëàãëû hÿ-ðÿêÿò åäèëìÿñèíÿ áåëÿ äèããÿò éþíÿëòìèøäèð:“Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! ßýÿð ìþìèí ãàäûíëàðëà åâëÿ-íèá îíëàðà òîõóíìàäàí ÿââÿë òàëàãëàðûíû âåðñÿíèç,àðòûã îíëàð ö÷öí ñèçÿ ýþçëÿìÿ ìöääÿòè ñàéìàüà åh-

òèéàú éîõäóð. Áåëÿ îëäóãäà îíëàðà áèð øåé (êèôàéÿòåäÿúÿê ìèãäàðäà ìàë) âåðèá ýþçÿë òÿðçäÿ ñÿðáÿñò áó-

ðàõûí!” (“ßhçàá” ñóðÿñè, 33/49).

Ãàäûíëàðûí áîøàíàíäàí ñîíðà ìàääè áàõûìäàí òÿìèí åäèëìÿñèÀëëàh Ãóðàíäà áîøàíàí ãàäûíûí éàøàéûøûíûí ìàääè áàõûì-

äàí òÿìèí åäèëìÿñèíèí Þçöíäÿí ãîðõóá ÷ÿêèíÿí hÿð ìþìèíêèøèíèí öçÿðèíÿ äöøÿí áèð ìÿñóëèééÿò îëäóüóíó áèëäèðìèøäèð:

“Áîøàíàí ãàäûíëàðû ãÿáóë îëóíìóø òÿðçäÿ (øÿðèÿòÿ ìö-âàôèã) ôàéäàëàíäûðìàã ìöòòÿãèëÿðèí âÿçèôÿñèäèð” (“Áÿ-ãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/241).Ãóðàí ÿõëàãûíà ýþðÿ ìþìèíëÿðèí hÿéàòëàðûíûí hÿð ìÿðhÿ-

ëÿñèíäÿ îëäóüó êèìè, áó ìÿñÿëÿäÿ äÿ Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãà-çàíìàã ìÿãñÿäè èëÿ hÿðÿêÿò åòìÿëÿðè ëàçûìäûð. Âåðèëÿúÿêéàðäûìûí ìèãäàðû ìöÿééÿí åäèëÿðêÿí ãàäûíûí ñîñèàë âÿçèééÿ-òèíè âÿ åhòèéàúëàðûíû íÿçÿðÿ àëàðàã âèúäàíëà hÿðÿêÿò åòìÿê

Ùarun Éÿhya

141

142

“Ìàë-ääþâëÿò, îüóë-óóøàã áó äöíéàíûí áÿð-ááÿçÿéèäèð.

ßáÿäè ãàëàí éàõøû ÿìÿëëÿð èñÿÐÿááèíèí éàíûíäà hÿì ñàâàá,

hÿì äÿ öìèä åòèáàðèëÿ äàhà õåéèðëèäèð!”

(“Êÿhô” ñóðÿñè, 18/46).

ìþìèí ÿõëàãûíûí áèð ÿñàñûäûð. Àëëàh ìþìèíëÿðèí áó ìÿñÿëÿ-äÿêè ìÿñóëèééÿòëÿðèíè Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðìèøäèð:

“...Ãÿáóë îëóíìóø ãàéäà öçðÿ, âàðëû þç èìêàíû äàõèëèí-äÿ, êàñûá äà ýöúö ÷àòäûüû ãÿäÿð, éàõøûëûã åäÿíëÿðÿ ëàéèãøÿêèëäÿ îíëàðà áèð øåé âåðñèí!” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/236).“Âàðëû-êàðëû îëàí þç âàðûíà ýþðÿ (ñöä hàããû) âåðñèí. Èì-êàíû àç îëàí èñÿ Àëëàhûí îíà âåðäèéèíäÿí âåðñèí. Àëëàhhå÷ êÿñè Þçöíöí îíà âåðäèéèíäÿí àðòûã õÿðúëÿìÿéÿìÿúáóð åòìÿç. Àëëàh hÿð áèð ÷ÿòèíëèêäÿí ñîíðà àñàíëûãÿòà åäÿð” (“Òÿëÿã” ñóðÿñè, 65/7).Àéÿëÿðäÿí äÿ àéäûí îëäóüó êèìè, Àëëàh èìêàíëàðû éàõøû

îëàí çÿíýèí èíñàíû äà, ìàääè èìêàíû àç îëàí êàñûáû äà áó ìÿ-ñÿëÿäÿ úàâàáäåh ñàéìûø, hÿð áèðèíÿ èìêàíëàðû äàõèëèíäÿ éàð-äûì åòìÿëÿðèíèí âàúèáëèéèíè áèëäèðìèøäèð. Ãóðàí ÿõëàãûíäàíóçàã éàøàéàí áÿçè èíñàíëàð áîøàäûãëàðû âÿ àðòûã hå÷ íÿ ýþçëÿ-ìÿäèêëÿðè èíñàíà ìàääè îëàðàã êþìÿê åòìÿéèí hàâàéû éåðÿâåðèëÿí áèð õÿðú îëäóüóíó äöøöíöðëÿð. ×öíêè àõèðÿòÿ èíàíìûðâÿ ýþðäöêëÿðè èøëÿðäÿ Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàã êèìè áèðìÿãñÿäëÿðè éîõäóð. Ìÿãñÿäëÿðè àíúàã ìÿíôÿÿòëÿðèíè ãîðóìàãîëäóüó ö÷öí àðòûã þçëÿðèíè hå÷ áèð ìÿíôÿÿòëÿ òÿìèí åòìÿéÿ-úÿê, éàä âÿçèééÿòèíÿ äöøÿí áèð àäàì ö÷öí ôÿäàêàðëûã åòìÿ-éèí áèð ìÿíàñû îëìàäûüûíû äöøöíÿúÿêëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ öìó-

Ùarun Éÿhya

144

“...Øöáhÿñèç êè, Î, öðÿêëÿðäÿ îëàíëàðû áèëÿíäèð”

(“Øóðà” ñóðÿñè, 42/24).

ìèééÿòëÿ áó ìÿñóëèééÿò-äÿí hÿð hàíñû áèð ôîðìàäà

àçàä îëìàüà, éà äà ãàðøû òÿðÿ-ôèí äöøäöéö âÿçèééÿòè hå÷ íÿçÿ-

ðÿ àëìàäàí hÿääèíäÿí àðòûã àç ìèã-äàðëà ìÿñÿëÿíè hÿëë åòìÿéÿ ÷àëûøàðëàð.

Èìàí ýÿòèðÿíëÿð èñÿ áöòöí äàâðàíûøëàðû èëÿ Àë-ëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàüû ãàðøûëàðûíà ìÿãñÿä ãîé-

äóãëàðû ö÷öí hå÷ âàõò áó úöð ôèêèðëÿðëÿ hÿðÿêÿò åòìÿç, ÿêñè-íÿ, ÿí ÷îõ äèããÿò ýþñòÿðÿðëÿð. Þìðöíöí àõûðûíà êèìè áîøàí-äûüû èíñàíû áèð äÿ hå÷ âàõò ýþðìÿñÿ âÿ îíäàí ìàääè-ìÿíÿâèhå÷ áèð ìÿíôÿÿò ÿëäÿ åòìÿñÿ äÿ, ìþìèí áèð èíñàí ñÿìèìèé-éÿòëÿ áó èíñàíûí åhòèéàúëàðûíû þç ìàääè èìêàíëàðûíà óéüóíîëàðàã ÿí éàõøû øÿêèëäÿ þäÿìÿéÿ ÷àëûøàð.

Áóíóíëà éàíàøû, áèð èáàäÿòè éåðèíÿ éåòèðÿðêÿí èíñàíëàðàÀëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíäûðàí ÿñë øåéèí åòäèêëÿðè áèð èøèí ìà-hèééÿòè äåéèë, áóíó éåðèíÿ éåòèðÿðêÿí öðÿêëÿðèíäÿ ýÿçäèðäèêëÿ-ðè íèééÿòëÿðè îëäóüóíó áèëèðëÿð. Àëëàh êÿñèëÿí ãóðáàíëàð ö÷öíáèð àéÿäÿ “Îíëàðûí íÿ ÿòè, íÿ äÿ ãàíû, ÿëáÿòòÿ, Àëëàhà ÷àò-ìàç. Àëëàhà ÷àòàúàã îëàí éàëíûç ñèçèí òÿãâàíûçäûð” (“Ùÿúú”ñóðÿñè, 22/37) áóéóðàðàã áó ìÿñÿëÿíè ìþìèíëÿðÿ à÷ûãëàìûø-äûð. Áóíà ýþðÿ äÿ Àëëàhûí áèð àéÿäÿ “Ãàäûíëàðûíûçûí ìåhð-ëÿðèíè êþíöë õîøëóüóéëà âåðèí! ßýÿð îíëàð ãÿëáÿí, þç ðàçû-ëûãëàðû èëÿ áóíäàí ñèçÿ áèð øåé áàüûøëàñàëàð, îíó hàëàë îëà-ðàã, íóøúàíëûãëà éåéèí!” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/4) ñþçëÿðè èëÿ áèë-äèðäèéè êèìè, ãàäûíëàðà ãàðøû îëàí áó ìÿñóëèééÿòëÿðèíè “êþíöëõîøëóüó èëÿ” éåðèíÿ éåòèðèðëÿð. Ãàäûíëàðûí äà éåíÿ áó éàðäûìû“þç ðàçûëûãëàðû èëÿ” áàüûøëàéàíäà èñÿ áó ìÿñÿëÿäÿ hå÷ úöð úà-âàáäåh îëìàçëàð.

145


146

Ãàäûíà âåðèëÿí ìàëëàðûí áîøàíàíäàí ñîíðà ýåðè àëûíìàìàñûÀëëàhûí ãàäûíëàðûí ãîðóíìàñû èëÿ áàüëû Ãóðàíäà áèëäèðäèéè

òÿäáèðëÿðäÿí áèðè èñÿ áîøàíàí ãàäûíëàðûí ñàhèá îëäóãëàðû ìàë-äþâëÿòëÿðè èëÿ áàüëûäûð. Àëëàh: “ßýÿð áèð àðâàäûí éåðèíÿ áàø-ãà áèð àðâàä àëìàã èñòÿñÿíèç, îíëàðäàí áèðèíÿ (áèðèíúèéÿ)÷îõëó ìàë âåðìèø îëñàíûç äà, îíäàí hå÷ áèð øåé ýåðè àëìà-éûí! Ìÿýÿð áó ìàëû áþhòàí àòìàã âÿ àøêàð áèð ýöíàh èøýþðìÿêëÿ ýåðè àëàúàãñûíûç?! Ñèç îíó íåúÿ ýåðè àëà áèëÿðñè-íèç êè, (âàõòèëÿ) áèð-áèðèíèçëÿ éàõûíëûã åòìèøäèíèç âÿ îíëàð(ãàäûíëàðûíûç) ñèçäÿí ìþhêÿì ÿhä-ïåéìàí àëìûøäûëàð”(“Íèñà” ñóðÿñè, 4/20-21) àéÿëÿðè èëÿ áîøàíàí êèøèíèí åâëè îëäó-üó âàõòëàðäà õàíûìûíà âåðäèéè hå÷ áèð íÿñíÿíè ýåðè àëìàìà-üûíû áèëäèðìèøäèð.

Àëëàh ÿââÿëúÿ åâëÿíìÿêëÿ ãàäûíà áèð ñþç âÿ çÿìàíÿò âå-ðèëäèéèíè õàòûðëàòìûø, áóíà ýþðÿ äÿ ãàäûíà “÷îõëó ìàë âÿ ïóë”âåðèëñÿ äÿ, éåíÿ äÿ êèøèíèí áóíëàðû ãàéòàðìàã êèìè áèð hÿâÿñ-

“...Íÿôñèíèí õÿñèñëèéèíäÿí ãîðóíóá ñàõëàíûëàí êèìñÿëÿð -ìÿhç îíëàð íèúàò òàïûá ñÿàäÿòÿ

ãîâóøàíëàðäûð!” (“Ùÿøð” ñóðÿñè, 59/9).

Ùarun Éÿhya

147

äÿ îëìàìàñûíû áèëäèðìèøäèð. Èìàí ýÿòèðÿí Àëëàhäàí ãîðõàí âÿhÿð èøè Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàã öìèäè èëÿ éåðèíÿ éåòèðÿíáèð èíñàí âåðèëÿí ñþçöí Àëëàhà ãàðøû âåðèëäèéèíè äÿðê åäèð. Áó-íà ýþðÿ äÿ áó ìÿñÿëÿäÿêè ìÿñóëèééÿòèíè ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ éå-ðèíÿ éåòèðèð.

Àëëàh èíñàíëàðû Ãóðàíëà áèëäèðäèéè ìåéàðëàðà äèããÿòëÿ òàáåîëìàëàðû ìÿñÿëÿñèíäÿ õÿáÿðäàðëûã åòìèø âÿ ãàäûíëàðà âåðèëÿíhÿð hàíñû áèð øåéèí ãàéòàðûëìàñûíû òÿëÿá åòìÿéèí hàëàë îëìà-äûüûíû áèëäèðìèøäèð:

“...Îíëàðà (ãàäûíëàðûíûçà) âåðäè-éèíèçäÿí áèð øåé òÿëÿá åòìÿ-íèç ñèçÿ hàëàë îëìàç. Áó éàë-íûç êèøè èëÿ ãàäûíûí Àëëàhûí(ÿð-àðâàäëûã) hàããûíäàêûhþêìëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðÿáèëìÿéÿúÿêëÿðèíäÿí ãîðõ-äóãëàðû çàìàí ìöìêöíäöð.


148

ßýÿð îíëàðûí (ÿð-àðâàäûí) Àëëàhûí hþêìëÿðèíè éåðèíÿ éå-òèðìÿéÿúÿêëÿðèíäÿí ñèç äÿ ãîðõñàíûç, àðâàäûí ÿðèíÿ

áèð øåé âåðìÿñèíäÿ hå÷ áèðè ö÷öí ýöíàh éîõäóð.Áóíëàð Àëëàhûí hÿäëÿðèäèð (hþêìëÿðèäèð). Îí-ëàðäàí êÿíàðà ÷ûõìàéûí. Àëëàhûí hÿäëÿðèíäÿíêÿíàðà ÷ûõàíëàð, ÿëáÿòòÿ, çàëèìëÿðäèð” (“Áÿ-ãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/229).

Ýþðöíäöéö êèìè, Èñëàì ÿõëàãûíäà ãàäûíàáþéöê äèããÿò ýþñòÿðèëèð, hÿéàòûíûí hÿð hàíñûáèð ìÿðhÿëÿñèíäÿ áèð ñûõûíòû âÿ éà ÷ÿòèíëèêëÿãàðøûëàøìàìàñû ö÷öí ëàçûì îëàí áöòöí ÿõëàãòÿäáèðëÿðè äàhà ÿââÿëäÿí ýþðöëöð. Ìþìèíëÿðhÿìèøÿ hÿð èøëÿðèíäÿ Àëëàhäàí ãîðõàðàã hÿðÿ-êÿò åòäèêëÿðè ö÷öí áîøàíäûãëàðû áèð ãàäûíûí äàhàãëàðûíû ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ ãîðóéóð âÿìöìêöí îëà áèëÿúÿê ÿí âèúäàíëû hÿðÿêÿòè åäèð-ëÿð.

Áîøàíàíäàí ñîíðà ãàäûíëàðûí hÿéàò øÿðàèòè èëÿ òÿìèí åäèëìÿñè

Àëëàh Ãóðàíûí: “Îíëàðû (áîøàäûüûíûç ãàäûíëàðû)èìêàíûíûç ÷àòäûüû ãÿäÿð þç éàøàäûüûíûç éåðäÿ ñà-êèí åäèí. (Áó ãàäûíëàðû) ñûõûøäûðìàã ìÿãñÿäèëÿ

îíëàðà çÿðÿð âåðìÿéÿ úÿhä ýþñòÿðìÿéèí. ßýÿðîíëàð hàìèëÿäèðëÿðñÿ, áàðè-hÿìëèíè éåðÿ ãîéà-íà ãÿäÿð õÿðúëÿðèíè âåðèí. Ñèçèí ö÷öí óøàãÿìèçäèðèðëÿðñÿ, îíëàðûí (ñöä) hàããûíû âåðèí.Þç àðàíûçäà éàõøûëûãëà ñàçèøÿ ýÿëèí. ßýÿð ÷ÿ-

òèíëèéÿ äöøñÿíèç, îíó (óøàüû) áàøãà áèð ãàäûíÿìèçäèðÿ áèëÿð” (“Òàëàã” ñóðÿñè, 65/6) àéÿñè èëÿ

áîøàíàíäàí ñîíðà ãàäûíëàðûí hÿì ìàääè, hÿì äÿ

Ùarun Éÿhya

149

ìÿíÿâè ìÿíàäà áöòöí åhòèéàúëàðûíûí ãîðóíìàñû ö÷öí ýþñòÿ-ðèëìÿëè îëàí ÿõëàã õöñóñèééÿòëÿðèíè èíñàíëàðà áèëäèðìèøäèð.Î àíà ãÿäÿð ìàääè-ìÿíÿâè hÿð úöð åhòèéàúûíû éîëäàøû-íûí âÿ éà åâëèëèéèí òÿìèí åòäèéè èìêàíëàðëà ãàð-øûëàéàí ãàäûí áîøàíìàãëà áèðëèêäÿ áèð ÷îõ úÿ-hÿòäÿí ÷ÿòèíëèê è÷èíäÿ ãàëà áèëÿúÿêäèð.

Ìþìèí ÿõëàãû áåëÿ áèð âÿçèééÿòäÿ èíñàíûíîëà áèëäèéè þë÷öäÿ àíëàéûøëû îëìàñûíû âÿ ãàð-øû òÿðÿôèí åhòèéàúëàðûíû þç åhòèéàúëàðû êèìèáöòöí òÿôÿððóàòëàðû èëÿ äöøöíöá éàðäûì÷û îë-ìàüà ñÿé ýþñòÿðìÿñèíè òÿëÿá åäèð. Õöñóñè-ëÿ åâëèëèêäÿí ñîíðà îíà ãàëà áèëÿúÿéè óéüóíáèð éåð òÿøêèë åäÿíÿ êèìè áó ìÿñÿëÿäÿ ãà-äûíà áèð èìêàí âåðìÿëèäèð. Îíà hÿð hàíñûáèð øÿêèëäÿ çÿðÿð ýÿëìÿñèíÿ èúàçÿ âåðèëìÿ-ìÿñè ìþìèí ö÷öí âèúäàí áàõûìûíäàí ìö-höì áèð ìÿñóëèééÿòäèð. Áóíóíëà éàíàøû, ÿýÿðãàäûí hàìèëÿäèðñÿ, êþðïÿíè äöíéàéà ýÿòèðÿíÿêèìè, ìàääè úÿhÿòäÿí áöòöí ñàüëàìëûã âÿ äèýÿðåhòèéàúëàðûíûí òÿìèí åäèëìÿñè ýþçÿë ÿõëàãà óé-üóí îëàí áèð äàâðàíûø îëàúàãäûð. Áöòöí áó åhòè-éàúëàð èíñàíëàðûí è÷èíäÿ îëäóãëàðû øÿðòëÿðÿ ýþðÿäÿéèøÿ áèëÿð. Àíúàã ìöhöì îëàí èìàíëû âÿ âèúäàí-ëû èíñàíëàðûí øÿðòëÿðèí íåúÿëèéèíäÿí àñûëû îëìàéàðàãäÿðèí äöøöíúÿëè âÿ àíëàéûøëû áèð âÿçèééÿòäÿ hÿðÿ-êÿò åòìÿëÿðè, ìàääè âÿ ìÿíÿâè éþíäÿí ÿìèí-àìàíëûüûíû òÿìèí åäÿ áèëìÿñè ö÷öí ëàçûì îëàíáöòöí òÿäáèðëÿðè àëà áèëìÿëÿðèäèð. Áöòöí áóìÿñÿëÿëÿðè hÿëë åäÿðêÿí äÿ, Àëëàhûí àéÿäÿáèëäèðäèéè êèìè, hÿð úöð ìÿñÿëÿíèí èíñàíëàðàðàñûíäà ýþçÿëëèêëÿ âÿ Ãóðàí ÿõëàãûíà óéüóíáèð øÿêèëäÿ hÿëë åäèëìÿñèäèð.

“Íÿhàéÿò, Àëëàh îíëàðà hÿì äöíéà íåìÿòëÿðèíè, hÿì äÿ ÿíýþçÿë àõèðÿò íåìÿòèíè âåðäè.

Àëëàh éàõøû èø ýþðÿíëÿðè ñåâÿð!”(“Àëè-ÈÈìðàí” ñóðÿñè, 3/148).

Ãàäûíëàðà çîðëà âàðèñ îëìàãÀëëàh Ãóðàíäà ãàäûíëàðûí úÿìèééÿòäÿêè hÿéàòûíûí hÿð ìÿð-

hÿëÿñèíäÿ ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ ãîðóíìàëàðû èëÿ áàüëû îëàðàã ÷îõ-ëó òþâñèéÿëÿð âåðìèøäèð. Áóíëàðäàí áèðè äÿ ãàäûíëàðûí ìàë-äþâ-ëÿòëÿðèíÿ çîðëà âàðèñ îëìàüà ÷àëûøûëìàìàñû ìÿñÿëÿñèäèð. ÀëëàhÃóðàíûí: “Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Ãàäûíëàðà çîðëà âàðèñ ÷ûõ-ìàã ñèçÿ hàëàë äåéèëäèð? Ãàäûíëàð à÷ûã-àøêàð ïèñ áèð èø ýþð-ìÿéèíúÿ, þçëÿðèíÿ âåðäèéèíèç øåéëÿðèí áèð hèññÿñèíè ýåðè ãàé-òàðìàã ìÿãñÿäèëÿ îíëàðà ÿçèééÿò âåðìÿéèí. Îíëàðëà ýþçÿëðÿôòàð åäèí...” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/19) àéÿñè èëÿ ìþìèíëÿðÿ áóìÿñÿëÿíè õàòûðëàòìûøäûð.

Éåòèì ãàäûíëàðûí hàãëàðûíûí ãîðóíìàñûÃàäûíëàðà ãàðøû ýþñòÿðèëìÿëè îëàí ãàéüûéà âÿ ýþçÿë ÿõëàãà

äèããÿò éåòèðèëÿí àéÿëÿðäÿí áèðèíäÿ Àëëàh “éåòèì ãûçëàðëà ÿäà-ëÿòëÿ ðÿôòàð åäèëìÿñè”íèí ëàçûì îëäóüóíó õÿáÿð âåðìèøäèð:

“Ñÿíäÿí ãàäûíëàð áàðÿñèíäÿ ôÿòâà èñòÿéèðëÿð. Äå êè:“Îíëàð áàðÿñèíäÿ ôÿòâàíû ñèçÿ Àëëàh âÿ êèòàáäàí ñèçÿîõóíàí àéÿëÿð âåðèð. Îíëàð âåðèëìÿñè âàúèá îëàíû (ìèðà-ñû) þçëÿðèíÿ âåðìÿéÿðÿê åâëÿíìÿê èñòÿäèéèíèç éåòèì ãûç-ëàð âÿ àúèç óøàãëàð hàããûíäà, hÿì÷èíèí éåòèìëÿðëÿ ÿäà-ëÿòëÿ ðÿôòàð åòìÿíèç áàðÿäÿ îëàí àéÿëÿðäèð”. Ñèçèí åòäè-éèíèç áöòöí õåéèðëè èøëÿðè, øöáhÿñèç êè, Àëëàh áèëèð!” (“Íè-ñà” ñóðÿñè, 4/127).Àëëàh ãîðõóñó îëìàéàí áÿçè èíñàíëàð çÿèô âÿçèééÿòäÿ îë-

äóãëàðûíû, ÿòðàôëàðûíûí ýöúëö îëìàäûüûíû âÿ éà àðõàñûíäà hàã-ëàðûíû ãîðóéóá ñàhèá ÷ûõàúàã hå÷ êèìèí îëìàäûüûíû ôèêèðëÿøäèê-ëÿðè èíñàíëàðûí hàãëàðûíû àñàíëûãëà òàïäàëàéûðëàð. Éåòèì îëàí èí-ñàíëàð äà áÿçè âàõòëàð áó ïèñ íèééÿòëè èíñàíëàðûí ÿäàëÿòñèç âÿìÿíôÿÿòïÿðÿñò äàïâðàíûøëàðûíûí hÿäÿôèíÿ ÷åâðèëèð. Ùÿòòà áÿçèèíñàíëàð áÿçÿí áèð èíñàíà ñàhèá îëäóüó èìêàíëàðûíäàí èñòèôàäÿ

Ùarun Éÿhya

151

åòìÿê ìÿãñÿäè èëÿ àíúàã âàðëû îëäóüó ö÷öí åâëÿíèðëÿð. Áó èí-ñàí éåòèì îëàíäà èñÿ áó ìÿíôÿÿòïÿðÿñò éàõûíëûãëàðûíû äàhààñàí øÿêèëäÿ hÿéàòà êå÷èðÿ áèëÿúÿêëÿðèíè äöøöíÿ áèëèðëÿð.Àëëàh áó úöð èíñàíëàðûí ÿõëàãûíäàí ÷ÿêèíìÿëÿðè ìÿñÿëÿñèíäÿìþìèíëÿðÿ õÿáÿðäàðëûã åòìèø âÿ îíëàðà hÿìèøÿ õåéèð òÿðÿôäà-ðû îëàðàã hÿðÿêÿò åòìÿëÿðèíè õàòûðëàòìûøäûð.

Èìàí ýÿòèðÿí èíñàíëàð Àëëàhûí åòäèêëÿðè hÿð øåéè ýþðäöéöíöâÿ àõèðÿòäÿ áöòöí áóíëàðû îðòàéà ÷ûõàðàúûüûíû áèëèðëÿð. Èíñàíëà-ðû àëäàòìàüûí, hàãñûç éîëëàðëà ìÿíôÿÿò ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøìà-üûí, ÿäàëÿòñèç âÿ ìÿðhÿìÿòñèç äàâðàíûøëàð íöìàéèø åòäèðìÿ-éèí àõèðÿòäÿ èíñàíëàðû ìöòëÿã çÿðÿðÿ ìÿðóç ãîéàúàüûíû äÿðêåäèðëÿð. Äöíéà hÿéàòûíäàêû hàãñûç éåðÿ ãàçàíûëàúàã àç áèðìÿíôÿÿòèí èíñàíëàðà Àëëàhûí ðàçûëûüûíû èòèðÿúÿéèíè âÿ àõèðÿòäÿñîíñóç áèð ÿçàáà ñÿáÿá îëà áèëÿúÿéèíè äöøöíÿðÿê áåëÿ áèð ÿõ-ëàãà hå÷ âàõò éàíàøìàçëàð. Éåòèì áèð èíñàíûí hàããûíû hàìû-äàí ÿââÿë þçëÿðè ãîðóéóá hèìàéÿ åòìÿéÿ ÷àëûøûð, ïèñ íèééÿòëèèíñàíëàðûí éàõûíëàøìàëàðûíà ãàðøû ÿââÿëúÿ þç òÿäáèðëÿðèíè ýþ-ðöðëÿð. Åéíè èëÿ åâëÿíìÿê èñòÿäèêëÿðè éåòèì áèð èíñàíûí hàã-ëàðûíà ãàðøû äà áþéöê áèð äèããÿòëÿ éàíàøàð, åâëèëèéè hå÷ âàõòö÷öí ãàðøû òÿðÿôèí ñàhèá îëäóüó èìêàíëàðäàí èñòèôàäÿ åäèëÿíáèð áÿðàáÿðëèê îëàðàã ãÿáóë åòìÿçëÿð.

152


Ùarun Éÿhya

“Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Àëëàhäàí ãîðõóí!

Ùÿð êÿñ ñàáàh ö÷öí íÿ åòäèéèíÿíÿçÿð ñàëñûí. Àëëàhäàí ãîðõóí.

Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàh åòäèêëÿðèíèçäÿíõÿáÿðäàðäûð!”

(“Ùÿøð” ñóðÿñè, 59/18).

ÃÓÐÀÍÀ ÝÞÐß ÈÄÅÀËÌÖÑßËÌÀÍ

ÃÀÄÛÍ ÕÀÐÀÊÒÅÐÈ

ìàíûí áèð ãàäûíû íÿ äÿðÿúÿ õåéèðëè áèð èíñàíhàëûíà ýÿòèðäèéèíÿ Àëëàh Ãóðàíûí: “Àëëàhà øÿ-ðèê ãÿðàð âåðÿí ãàäûíëàð èìàíà ýÿëìÿéèíúÿîíëàðëà åâëÿíìÿéèí! ßëáÿòòÿ, Àëëàhà èìàíýÿòèðìèø áèð úàðèéÿ, ýþçÿëëèéèíÿ håéðàí îëäó-üóíóç ìöøðèê áèð ãàäûíäàí äàhà éàõøûäûð.Ùÿì÷èíèí ìöøðèê êèøèëÿð Àëëàhà èìàí ýÿòèð-ìÿéÿíÿ ãÿäÿð ìþìèí ãàäûíëàðû àðâàäëûüàâåðìÿéèí! ßëáÿòòÿ, Àëëàhà èìàí ýÿòèðÿí áèðêþëÿ úàìàëûíà ìÿôòóí îëäóüóíóç ìöøðèê áèð

êèøèäÿí äàhà õåéèðëèäèð. Îíëàð ñèçè úÿhÿííÿìÿ ÷àüûðäûãëàðûhàëäà, Àëëàh ñèçè Þç èçíè èëÿ úÿííÿòÿ, ìÿüôèðÿòÿ ÷àüûðûð âÿéàõøû äöøöíöá èáðÿò àëìàëàðû ö÷öí èíñàíëàðà hþêìëÿðèíèàéäûíëàøäûðûð” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/221) àéÿñè èëÿ äèããÿò éþ-íÿëòìèøäèð. Áèð èíñàíûí øÿõñèééÿòèíè ýþçÿëëÿøäèðèá öñòöí hàëàýÿòèðÿí, õàðàêòåðèíè ñàüëàìëàøäûðàí, ÿõëàãûíû ýþçÿëëÿøäèðÿí,äàâðàíûøëàðûíû òÿñèðëè hàëà ýÿòèðÿí hÿìèí èíñàíûí èìàíû, Àëëàhãîðõóñó âÿ òÿãâàñûäûð. Èíñàíûí ñàhèá îëäóüó áöòöí õöñóñèééÿò-ëÿðÿ ìÿíà ãàçàíäûðàí èìàíûäûð. Áó Àëëàhûí Ãóðàíëà áèëäèðäè-éè ìöhöì áèð ñèððè, èíñàíëàðûí äèããÿòëÿ äöøöíöá íÿñèhÿò àëìà-ëàðûíû ëàçûìëû åäÿí ìöhöì áèð ìÿëóìàòäûð. Ãóðàí ÿõëàãû áö-òöí èíñàíëàð êèìè ãàäûíëàðà äà ÿí ýöúëö, ÿí ñàüëàì âÿ ÿí ýþ-çÿë øÿõñèééÿòè ãàçàíäûðûð. Àëëàhûí: “...Õåéð, Áèç îíëàð ö÷öíþéöä-íÿñèhÿò âÿ øÿðÿô ýÿòèðäèê...” (“Ìóìèíóí” ñóðÿñè,23/71) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, Ãóðàí ÿõëàãû èíñàíëàðà “øàíâÿ øÿðÿô” ãàçàíäûðûð. Äîëàéûñû èëÿ áó ÿõëàãû éàøàéàí áèð ãà-

155

156

äûí hþðìÿò åäèëìÿëè, øÿðÿôëè âÿ úèääè áèð õàðàêòåðÿ ìàëèê îëóð.ßââÿëêè hèññÿëÿðäÿ äèããÿò éåòèðèëäèéè êèìè, Àëëàh Ãóðàíäà

ãàäûí âÿ êèøè ö÷öí ôÿðãëè õàðàêòåð áèëäèðìÿìèø, áö-òöí èíñàíëàðû áèð ìöñÿëìàí õàðàêòåðèíÿ òàáå îëìà-üà äÿâÿò åòìèøäèð. Ìöñÿëìàí Àëëàhäàí ãîðõàí, hÿðèøèíäÿ Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàüû ãàðøûñûíà ìÿã-

ñÿä ãîéàí, äöíéà hÿéàòûíûí þòÿðè, þëöìöí èñÿ éàõûíîëäóüóíó áèëèá àõèðÿòè hÿäÿô ýþñòÿðÿí èíñàíäûð. Ãàäûí

âÿ éà êèøè îëìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã áöòöí ìöñÿëìàí-ëàð Ãóðàí ÿõëàãûíû ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ éàøàìàüà ñÿé ýþñòÿ-

ðÿðëÿð. Áó ÿõëàãû éàøàéàí ãàäûíëàð èñÿ úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿ-ðèíäÿ ãàäûí âÿ êèøè õàðàêòåðèíäÿ ýþðöíÿí áöòöí íþãñàíëàðäàí,çÿèôëèêëÿðäÿí, àçüûíëûãëàðäàí âÿ äàâðàíûø ïîçüóíëóãëàðûíäàíõèëàñ îëìóø, áóíëàðûí ÿâÿçèíÿ èìàíûí ýÿòèðäèéè ýöúëö áèð õà-ðàêòåð èíêèøàô åòäèðìèøäèëÿð. Èìàí ñàhèáè îëàí èíñàíëàð éàøàäûã-ëàðû úÿìèééÿòäÿí, àèëÿëÿðèíäÿí âÿ éà ÿòðàôäàêû éîëäàøëàðûíäàíåøèòäèêëÿðèíè áèð êÿíàðà ãîéóð âÿ Ãóðàíäà áèëäèðèëÿí ìöñÿë-ìàí õàðàêòåðèíè éàøàéûðëàð. Ìþìèí áèð ãàäûí äà õàðàêòåðèíèÀëëàhûí áÿéÿíäèéè âÿ ðàçû ãàëàúàüû ÿõëàãû ÿñàñ òóòàðàã Ãóðà-íà ýþðÿ ìöÿééÿíëÿøäèðèð.

Ùç.Ìÿðéÿì áó ìÿçèééÿòëÿðÿ ñàhèá îëàí ãàäûíëàðûí ÿí ýþ-çÿë íöìóíÿëÿðèíäÿíäèð. Êèòàáûí ÿââÿëêè hèññÿëÿðèíäÿ äàhà ÿò-ðàôëû îëàðàã òîõóíóëäóüó êèìè, Ùç.Ìÿðéÿì úàhèëèééÿ ÿõëàãûíûéàøàéàí áèð úÿìèééÿòäÿ ÷îõ ÷ÿòèí èìòàhàíëàðëà ñûíàüà ÷ÿêèë-äèéè âÿ áöòöí áóíëàðà ãàðøû òÿêáàøûíà ìöäàôèÿ îëóíìàã ìÿú-áóðèééÿòèíäÿ ãàëäûüû hàëäà, ÷îõ ýöúëö âÿ èðàäÿëè áèð õàðàêòåðíöìàéèø åòäèðìèøäèð. Èñëàì ÿõëàãû Àëëàhà êþíöëäÿí áèð èìà-íûí, äÿðèí áèð òÿâÿêêöë âÿ òÿñëèìèééÿòèí îíà âåðäèéè ýöú èëÿhÿð èøèíäÿ hÿìèøÿ öñòöí ýÿëìèøäèð. Ãàðøûñûíà ÷ûõàí áöòöí ÷ÿ-òèíëèêëÿðÿ áàõìàéàðàã, øÿðÿôèíè âÿ úèääèééÿòèíè ãîðóìóø, áóõöñóñèééÿòëÿðè èëÿ èíñàíëàð àðàñûíäà äèããÿò ÷ÿêÿí áèð øÿõñèé-éÿò êèìè òàíûíìûøäûð.

Ùarun Éÿhya

157

Èìàí ýÿòèðÿí áöòöí ãàäûíëàð Ùç.Ìÿðéÿìèí áó ýþçÿë ÿõëà-ãûíû âÿ öñòöí øÿõñèééÿòèíè þçëÿðèíÿ íöìóíÿ ýþòöðìÿëè âÿ Ãó-ðàíäà áèëäèðèëÿí èäåàë ìöñÿëìàí õàðàêòåðèíÿ ÷àòà áèëìÿê ö÷öíñÿìèìè áèð ñÿé ýþñòÿðìÿëèäèðëÿð.

Ñîíðàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè “èäåàë ìö-ñÿëìàí ãàäûí õàðàêòåðè”íèí ÿí ÿñàñ õöñóñèééÿòëÿðèíÿ òîõó-íàðàã, áó õàðàêòåðèí úàhèëèééÿ èíàíúëàðûíûí ôîðìàëàøäûðäûüû ãà-äûí õàðàêòåðèíäÿí íÿ ãÿäÿð ôÿðãëè âÿ ýöúëö áèð ãóðóëóøà ìà-ëèê îëäóüóíó ýþñòÿðÿúÿéèê.

Ìöñÿëìàí ãàäûí Àëëàhà òÿñëèì îëìóøäóðÌöñÿëìàí áèð ãàäûí Àëëàhà öðÿêäÿí ýÿëÿí ñÿìèìèééÿòëÿ

èìàí ýÿòèðìèø âÿ äÿðèí áèð Àëëàh ãîðõóñó èëÿ áîéóí ÿéìèøäèð.Àëëàhäàí áàøãà áèð òàíðû îëìàäûüûíà, Îíóí áöòöí âàðëûãëàðûíéåýàíÿ hàêèìè âÿ hÿð øåéèí öñòöíäÿ, ñîíñóç ýöú ñàhèáè îëäó-üóíó áàøà äöøìöøäöð. Áóíà ýþðÿ äÿ àíúàã Àëëàhäàí ãîðõàðâÿ àíúàã Îíóí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàüû ãàðøûñûíà ìÿãñÿä ãîéàð.Àíúàã Àëëàhà èáàäÿò åäÿð, Îíó äîñò îëàðàã ãÿáóë åäÿð âÿ àí-úàã Îíäàí êþìÿê èñòÿéÿð. Îíà ýÿëÿúÿê áèð ýþçÿëëèê âàðñà,áóíó îíà àíúàã Àëëàhûí âåðÿ áèëÿúÿéèíè âÿ åéíèëÿ îíà äÿéÿíáèð çÿðÿð âàðñà, áóíà äà Àëëàhûí ìàíå îëà áèëÿúÿéèíè, îíó àí-úàã Àëëàhûí ãîðóéà áèëÿúÿéèíè áèëÿðÿê éàøàéàð. Àíúàã Àëëàhàìþhòàú îëäóüóíó, îíó hÿéàòäà ñàõëàéàí, îíà íåìÿòèíè âÿ êþ-ìÿéèíè ÿñèðýÿìÿéÿí, hèìàéÿ åäÿí éåýàíÿ ýöúöí Àëëàh îëäó-üóíó áèëÿð. Äîëàéûñû èëÿ hå÷ áèð âàõò ö÷öí èíñàíëàðäàí áèð øåéýþçëÿìÿç.

Àëëàhà öðÿéèíäÿ hå÷ áèð òÿðÿääöäÿ éåð âåðìÿäÿí èìàí ýÿ-òèðìèøäèð. Èìàíûíäàêû áó ñÿìèìèééÿòèíè hÿéàòûíûí àõûðûíà êè-ìè hÿð àí äàâàì åòäèðÿð. Ùÿéàòûíûí hÿð ìÿðhÿëÿñèíäÿ ãàðøû-ëàøäûüû ÷ÿòèíëèêëÿðÿ áàõìàéàðàã, Àëëàhà îëàí áó ñÿìèìè èíàí-úûíäàí ÿë ÷ÿêìÿç. Íåìÿò è÷èíäÿ îëàíäà Àëëàhà ãàðøû íåúÿ øö-êöð åäèðñÿ, ðàçûäûðñà, øÿðòëÿð ÿêñèíÿ îëàíäà äà åéíè òÿñëèìèé-


158

Ùarun Éÿhya

159

“Àëëàhäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðûéîõäóð. Áóíà ýþðÿ äÿ ìþìèíëÿðàíúàã Àëëàhà òÿâÿêêöë åòñèíëÿð!”

(“Òÿüàáóí” ñóðÿñè, 64/13).

160

“Äå: “Î ìÿíèì Ðÿááèìäèð. Îíäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðû éîõäóð. Ìÿí àíúàã Îíà

òÿâÿêêöë åòäèì. Àõûð äþíöøöì äÿéàëíûç Îíàäûð!””

(“Ðÿä” ñóðÿñè, 13/30).

éÿòè ýþñòÿðìÿêäÿ äàâàì åäÿð. Ðÿááèìèçèí áÿíäÿëÿðèíÿ îëàíñîíñóç ñåâýèñèíäÿí, ðÿhìÿòèíäÿí âÿ áàüûøëàéàúû îëäóüóíäàíÿìèí, òÿâÿêêöëëö áèð äàâðàíûø è÷èíäÿ îëàð.

Áèð ÷ÿòèíëèêëÿ ãàðøûëàøàíäà Àëëàhûí Ãóðàíäà hÿð ÷ÿòèíëèêëÿáèðëèêäÿ áèð àñàíëûã âåðÿúÿéèíè áèëäèðäèéèíè, ìöhöì îëàíûí èñÿáó ÷ÿòèíëèê àíûíäà èíñàíûí Àëëàhà îëàí ñåâýèñèíäÿ, òÿñëèìèééÿ-òèíäÿ âÿ èíàìûíäà èðàäÿëè hÿðÿêÿò åòìÿñè îëäóüóíó áèëèð.Àëëàhûí ÿäàëÿòèíäÿí, hÿð hàäèñÿíè õåéèð âÿ hèêìÿòëÿ éàðàòäû-üûíäàí ÿìèíäèð âÿ Àëëàhûí âÿäèíäÿí hå÷ âàõò äþíìÿéÿúÿéè-íè áèëèð. Ãàðøûëàøäûüû ÷ÿòèíëèêëÿð óçóí ìöääÿò äàâàì åòñÿ äÿhå÷ âàõò öìèäñèçëèéÿ äöøìÿç, Àëëàhûí éàðäûìûíäàí ÿñëà øöá-hÿéÿ ãàïûëìàç. Ýþçÿë áèð ñÿáð âÿ òÿñëèìèééÿòëÿ, Àëëàhûí îíàâåðäèéè èëÿ êèôàéÿòëÿíèð âÿ áóíäà îíóí ö÷öí áèð õåéèð îëäóüó-íó ãÿòè îëàðàã áèëèð. Àëëàhûí áó ìþâçóäà Ãóðàíäà áèëäèðäèéèíöìóíÿëÿðè éàäûíäàí ÷ûõàðìàç, ÷ÿòèíëèêëÿ ãàðøûëàøäûüû çàìàíöìèäñèçëèéÿ äöøÿíëÿðèí òÿñëèìèééÿò ýþñòÿðìÿäèêëÿðèíè áèëèð.Ãàðøûëàøäûüû ÷ÿòèíëèêäÿí àñûëû îëìàéàðàã: “...Ðÿááèì ìÿíèì-ëÿäèð. Î, ìöòëÿã ìÿíÿ éîë ýþñòÿðÿúÿêäèð!” (“Øóÿðà” ñóðÿñè,26/62) -äåéÿðÿê Àëëàhà òÿâÿêêöë åäÿí ïåéüÿìáÿðëÿðèí öñòöíÿõëàãûíû íöìóíÿ ýþòöðöð. Ùÿéàòû áîéó ãàðøûñûíà ÷ûõàí hÿð hà-äèñÿäÿ Àëëàhûí ìÿðhÿìÿòèíè, éàõûíëûüûíû, ñåâýèñèíè, êþìÿéèíèâÿ äîñòëóüóíó ýþðÿ áèëÿí áèð èìàí äÿðèíëèéè è÷èíäÿ îëóð.

Ìþìèí ãàäûíëàðûí íöìàéèø åòäèðäèêëÿðè áó ÿõëàãûí öñòöíëö-éö, úàhèëèééÿ èíàíúëàðû èëÿ ôîðìàëàøàí ãàäûí õàðàêòåðè èëÿ ìö-ãàéèñÿ åäèëÿíäÿ äàhà äà àéäûí îëóð. Úàhèëèééÿ ÿõëàãûíû ãÿáóëåäÿí ãàäûíëàð hÿéàòëàðû áîéó ãàðøûëàøäûãëàðû hÿð òÿôÿððóàòû éà-ðàäàíûí Àëëàh îëäóüóíó âÿ áóíëàðûí hÿð áèðèíäÿ ÷îõ õåéèð âÿhèêìÿò ýèçëÿíäèéèíè äöøöíìÿäèêëÿðè ö÷öí éàøàäûãëàðû hàäèñÿ-ëÿð ãàðøûñûíäà ëàçûì îëàí òÿñëèìèééÿòè ýþñòÿðÿ áèëìÿçëÿð.Ùÿì÷èíèí úàhèëèééÿ ãàäûí õàðàêòåðèíèí ÿí ÷îõ áèëèíÿí õöñó-ñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè ÷ÿòèíëèêëÿð âÿ ñûõûíòûëàð ãàðøûñûíäà íöìàéèø

Ùarun Éÿhya

161

162

“ßýÿð áÿíäÿìèçÿ íàçèë åòäèéèìèçÿ (Ãóðàíà) øÿêêèíèç

âàðñà, ñèç äÿ îíà áÿíçÿð áèð ñóðÿýÿòèðèí âÿ ÿýÿð äîüðó

äåéèðñèíèçñÿ, îíäà Àëëàhäàí ñàâàéû áöòöí øàhèäëÿðèíèçè ÷àüûðûí!”


åòäèðèëÿí äþçöìñöçëöê, ñÿáðñèçëèê, îðòàëûüû áèð-áèðèíÿ ãàòìàã,õàîñ ìåéäàíà ýÿòèðÿí äàâðàíûøëàðäûð. Ùÿòòà áóíà ýþðÿ ÿêñÿðèíñàíëàð îíëàðà àðòûã éöê îëìàìàã ö÷öí ãàäûíëàðû ñûõûíòû èëÿãàðøûëàøìàã åhòèìàëû îëàí âÿçèééÿòëÿðäÿí óçàã ñàõëàìàüà áþ-éöê äèããÿò ýþñòÿðèðëÿð. Úàhèëèééÿ ãàäûí õàðàêòåðèíèí áó ìö-höì õöñóñèééÿòè áó ýöíÿ êèìè áèð ÷îõ ôèëìÿ âÿ éà ðîìàíàìþâçó îëìóøäóð. Áó ÷îõ áèëèíÿí áèð hÿãèãÿòäèð. Àëëàhà ýöâÿ-íèá òÿñëèì îëìàäûãëàðû ö÷öí ÷ÿòèíëèêëÿðÿ, ñûõûíòûëàðà ãàðøû ýÿ-ëÿ áèëÿúÿê hÿãèãè ñÿáðè âÿ ýöúö þçëÿðèíäÿ òàïìàçëàð. Ýöúëÿ-ðè, àíúàã áó ÷ÿòèíëèéÿ äþçÿ áèëìÿéèí íÿòèúÿñèíäÿ ÿëäÿ åäÿ áè-ëÿúÿêëÿðè ìÿíôÿÿòëÿðèí áþéöêëöéö ãÿäÿð îëà áèëèð.

Èìàí ýÿòèðÿí áèð ãàäûí èñÿ ýöúöíö èìàíäàí âÿ Àëëàhûí ðà-çûëûüûíû ãàçàíìàã ìÿñÿëÿñèíäÿêè ãÿòè èðàäÿëèëèéèíäÿí àëäûüûö÷öí äþçöìëö âÿ ÷îõ ãöââÿòëè îëóð. Àëëàh Ãóðàíäà ìþìèíëÿ-ðèí áó ÿõëàãëàðûíû “Àëëàhûí hèäàéÿòè äîüðó éîëäóð. Áèçÿàëÿìëÿðèí Ðÿááèíÿ òÿñëèì îëìàã ÿìð åäèëìèøäèð” (“ßíàì”ñóðÿñè, 671) ñþçëÿðè èëÿ äèëÿ ýÿòèðäèêëÿðèíè áèëäèðèð. Áóíà ÿâÿçîëàðàã Àëëàh òàì áèð òÿñëèìèééÿòëÿ Îíà òÿñëèì îëàí áÿíäÿëÿ-ðèíè áåëÿ ìöæäÿëÿéèð:

“Êèì éàõøû ÿìÿë ñàhèáè îëóá þçöíö Àëëàhà òÿñëèì åäÿð-ñÿ, î àðòûã ÿí ìþhêÿì èïäÿí éàïûøìûø îëóð. Áöòöí èøëÿ-ðèí àõûðû Àëëàhà ýÿëèá ÷ûõàúàãäûð!” (“Ëîüìàí” ñóðÿñè,31/22).“Õåéð, éàõøû èøëÿð ýþðöá þçëÿðèíè Àëëàhà òÿñëèì åäÿíëÿ-ðèí Ðÿááè éàíûíäà ìöêàôàòû âàðäûð. Îíëàðûí hå÷ áèðãîðõóñó éîõäóð âÿ îíëàð ãÿì-ãöññÿ ýþðìÿçëÿð” (“Áÿ-ãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/112).

Ùarun Éÿhya

163

Ìöñÿëìàí ãàäûíûí ðÿháÿðè Ãóðàí âÿÏåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) ñöííÿñèäèðÈìàí ýÿòèðÿí áöòöí èíñàíëàð êèìè ìöñÿëìàí ãàäûíûí

äà éåýàíÿ ðÿháÿðè Ãóðàíè-Êÿðèì âÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèí(ñ.ÿ.â.) ñöííÿñèäèð. Ìþìèí ãàäûí áöòöí øÿõñèééÿòèíè: õà-ðàêòåð õöñóñèééÿòëÿðèíè, hÿéàò òÿðçèíè, èäåàëëàðûíû, èñòÿêëÿ-ðèíè, äàâðàíûøëàðûíû âÿ ÿõëàãûíû Ãóðàíà âÿ Ïåéüÿìáÿðèìè-çèí (ñ.ÿ.â.) òþâñèéÿëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã ìöÿééÿí åäèð.Àëëàh ìþìèíëÿð ö÷öí ÿí äþüðó âÿ ÿí ýþçÿë hþêìëÿðèíÃóðàíäà îëäóüóíó “...Òàì ãÿíàÿò ñàhèáè îëàí áèð úà-ìààò ö÷öí Àëëàhäàí äàhà éàõøû hþêì âåðÿ áèëÿí êèì-äèð?!” (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 5/50) àéÿñè èëÿ èíñàíëàðà áèëäèð-ìèøäèð. Éåíÿ áàøãà áèð àéÿäÿ èñÿ Àëëàh Ãóðàíûí èìàí ýÿ-òèðÿíëÿð ö÷öí hÿð ìÿñÿëÿäÿ éîë ýþñòÿðÿí áèð Êèòàá îëäó-üóíó áåëÿ õÿáÿð âåðìèøäèð:

“Áèç Êèòàáû ñÿíÿ hÿð øåéè èçàh åòìÿê ö÷öí, ìöñÿë-ìàíëàðà äà áèð hèäàéÿò, ìÿðhÿìÿò âÿ ìöæäÿ îëà-ðàã íàçèë åòäèê!” (“Íÿhë” ñóðÿñè, 16/89).Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) èñÿ “Ñèçÿ èêè øåéè ãîéóá ýå-

äèðÿì. Áóíëàðà òàáå îëäóüóíóç ìöääÿò ÿðçèíäÿ hå÷âàõò àçìàéàúàãñûíûç: Àëëàhûí Êèòàáû âÿ Ðÿñóëóíóíñöííÿñè”

21ñþçëÿðè èëÿ ìöñÿëìàíëàðûí ÿí ìöhöì èêè ðÿh-

áÿðèíèí Ãóðàíè-Êÿðèì âÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) ñöí-íÿñè îëäóüóíó áèëäèðìèøäèð.

Ãóðàí âÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) ñöííÿñè èìàí ýÿ-òèðÿí áèð ãàäûíûí hÿéàòû áîéó hÿð ìÿñÿëÿäÿ éîë ýþñòÿðÿí-äèð. Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ ãàäûíëàðûí öìóìè îëàðàããÿáóë åòäèêëÿðè ÿõëàãà íÿçÿð éåòèðèëÿíäÿ èñÿ áó èíñàíëàðûíâÿðäèøëÿðèíÿ, éà äà íÿôñëÿðèíèí èñòÿêëÿðèíÿ ýþðÿ hÿðÿêÿòåòäèêëÿðèíè ýþðìÿê îëàð. Óøàãëûã èëëÿðèíäÿí åòèáàðÿí íåúÿhÿðÿêÿò åòìÿëÿðè èëÿ áàüëû îëàðàã îíëàðà àøûëàíàíëàð áó èí-


164

“Áåëÿ êèìñÿëÿð Ðÿááèíèí ìÿðhÿìÿòèíÿ ãîâóøàúàãëàðûíû âÿ

àõûðäà Îíóí höçóðóíà ãàéûäàúàãëàðûíû áèëèðëÿð” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/46).

166

“Áèëèí âÿ àýàh îëóí êè, ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ íÿ âàðñà,

hàìûñû Àëëàhûíäûð...” (“Íóð” ñóðÿñè, 24/64).

ñàíëàðûí hàðäàñà éåýàíÿ ðÿháÿðè hàëûíàýÿëìèøäèð. ßòðàôëàðûíäà éàøàéàí ãàäûí-ëàðûí hÿìèøÿ åéíè úöð hÿðÿêÿò åòìÿëÿðè,åéíè ñþçëÿðè äàíûøìàëàðû, ôèëìëÿðäÿ, ðî-ìàíëàðäà ãàäûíëàðûí hÿìèøÿ åéíè õàðàêòåðèíöìàéèø åòäèðìÿëÿðè, ãàäûíëàðäàí áÿhñ åäè-ëÿðêÿí hÿìèøÿ åéíè ìöøòÿðÿê õàðàêòåðèíäèëÿ ýÿòèðèëìÿñè áó èíñàíëàð ö÷öí áóõàðàêòåðè àðòûã áèð ÿíÿíÿ hàëûíà ñàë-ìûøäûð. Äîëàéûñû èëÿ îíëàð ö÷öí éîëýþñòÿðèúèëÿðè áöòöí ãàäûíëàðûí öìóìèòÿúðöáÿëÿðè âÿ íÿôñëÿðèíèí î àíêè èñòÿê-ëÿðè îëìóøäóð. Ùÿð hàíñû áèð hàäèñÿãàðøûñûíäà íåúÿ äàâðàíàúàãëàðû, ýÿëÿúÿê-ëÿðè ãÿðàð, ýþñòÿðÿúÿêëÿðè äàâðàíûø âÿ hÿò-òà áÿçè çàìàíëàð ñþéëÿéÿúÿêëÿðè ñþçëÿð äÿöìóìèééÿòëÿ ìÿëóìäóð. Àíúàã ìöhöì îëàíèñÿ ðÿháÿðëÿðèíèí òàìàìèëÿ áàòèë îëìàñû âÿ þçëÿ-ðèíè äÿ éàíëûø áèð éîëà ñöðöêëÿìÿñèäèð.

Ìþìèí ãàäûíëàð èñÿ hÿìèøÿ hÿð èøëÿðèíäÿ Ãóðàíû ðÿh-áÿð ãÿáóë åòäèêëÿðè âÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèí ÿõëàãûíû íöìóíÿ ýþ-òöðäöêëÿðè ö÷öí ìöñáÿò hÿðÿêÿòëÿð åäèð, hèêìÿòëè ãÿðàðëàð ãÿ-áóë åäèð âÿ áóíà ýþðÿ äÿ åòäèêëÿðè hÿð èøäÿ ÿí éàõøû íÿòèúÿ-ëÿðè ãàçàíûðëàð. Îíëàð hÿì÷èíèí úàhèëèééÿ ÿõëàãûíûí ãàäûíëàðàéàøàòäûüû áöòöí áÿäáÿõòëèêëÿðäÿí âÿ ñûõûíòûëàðäàí óçàã áèð hÿ-éàò äàâàì åòäèðèðëÿð. Àëëàhûí “Ìþìèí îëóá éàõøû èøëÿð ýþðÿíêèøè âÿ ãàäûíà õîø hÿéàò íÿñèá åäÿúÿê âÿ åòäèêëÿðè éàõøûÿìÿëëÿðÿ ýþðÿ ìöêàôàòëàðûíû âåðÿúÿéèê” (“Íÿhë” ñóðÿñè,16/97) àéÿñè èëÿ ìþìèí ãàäûíëàðà âÿ ìþìèí êèøèëÿðÿ âÿä åò-äèéè êèìè ýþçÿë áèð hÿéàò éàøàéàðëàð.

Ùarun Éÿhya

167

168

Ìöñÿëìàí ãàäûíûí èäåàëëàðû áþéöêäöðÚàhèëèééÿ ÿõëàãûíûí èíñàíëàðà ãàçàíäûðäûüû ãàäûí õàðàêòåðè-

íèí ìöhöì õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè áó èíñàíëàðûí äöøöíúÿëÿ-ðèíè äàðàëòìàñû, èäåàëëàðûíû, ôèêèðëÿðèíè âÿ hÿéàò òÿðçëÿðèíè äàðáèð ñàhÿ èëÿ ìÿhäóäëàøäûðìàñûäûð. Áó õàðàêòåðè ãÿáóë åäÿí ãà-äûíëàðûí úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí îíëàðà áèëäèðèëÿí áÿçè âÿçèôÿ âÿìÿñóëèééÿòëÿðè âàð. Îíëàðäàí ýþçëÿíèëÿí ÿñëèíäÿ áóíëàðû éàõ-øû ôîðìàäà éåðèíÿ éåòèðÿ áèëìÿëÿðèäèð. Áóíëàðäàí áàøãà, ôÿðã-ëè èäåàëëàðà ìàëèê îëìàëàðû âÿ éà ìöõòÿëèô ìÿñÿëÿëÿðäÿ þçëÿ-ðèíè èíêèøàô åòäèðÿ áèëìÿëÿðè ö÷öí öìóìèééÿòëÿ ãàäûíëàðà ÷îõèìêàí éàðàäûëìàìûøäûð. Ãàäûíëàð àíúàã áó âÿçèééÿòè äÿðêåäÿíäÿ âÿ hÿéàòëàðûíû äàhà ôÿðãëè âÿ äàhà áþéöê èäåàëëàðà óé-üóí îëàðàã ãóðìàã åhòèéàúû hèññ åòäèêëÿðè òÿãäèðäÿ þçëÿðèíè èí-êèøàô åòäèðèá äöøöíúÿ öôöãëÿðèíèí ñÿðhÿäëÿðèíè èíêèøàô åòäèðÿáèëèðëÿð.

Ãàäûí ö÷öí íÿçÿðäÿ òóòóëàí ÿñàñ úàâàáäåhëèêëÿð èñÿöìóìèééÿòëÿ àèëÿñèíè âÿ åâèíè ìàääè-ìÿíÿâè áàõûìäàí éàõ-øû ôîðìàäà èäàðÿ åäÿ áèëìÿñè âÿ óøàãëàðûíû éåòèøäèðìÿñèäèð.Áóíëàðäàí áàøãà, áÿçè ãàäûíëàðûí óøàãëûã èëëÿðèíäÿí åòèáàðÿíîíëàðà àøûëàíàí ìÿñÿëÿëÿðÿ óéüóí îëàðàã ìàðàãëàíäûãëàðûìþâçóëàð èñÿ òàìàìèëÿ þçëÿðè èëÿ áàüëû ìÿñÿëÿëÿðäèð. Áóíëàð

äà öìóìèééÿòëÿ ñà÷ëàðû, ìàêèéàæëàðû, ýåéèì-ëÿðè, äÿáÿ óéüóí îëóá-îëìàäûãëàðû êèìè ôèçèêèúÿhÿòëÿðëÿ áàüëû îëàí ìþâçóëàð, åâ òÿìèçëèéè,ðÿôèãÿ òîïëàíòûëàðû êèìè ôÿàëèééÿòëÿðëÿ ìÿh-äóääóð. ßëáÿòòÿ, èíñàíûí àèëÿâè ìÿñóëèééÿòëÿ-ðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿñèíäÿ, þçö èëÿ áàüëû åhòè-éàúëàðûíû òÿìèí åòìÿêëÿ ìàðàãëàíìàñûíäà âÿéà åâèíèí òÿìèçëèéèíäÿ òÿáèè êè, áèð ñÿhâëèêéîõäóð. Ñÿhâ îëàí éàøàäûüû hÿéàòûí âÿ öçÿðè-

íÿ äöøÿí âÿçèôÿëÿðèí àíúàã áóíëàðëà ìÿhäóä-

Ùarun Éÿhya

169

ëàøäûðûëìàñû âÿ áóíó hàíñû ìÿãñÿäëÿ åòäèéèíèí ôÿð-ãèíäÿ îëìàìàñûäûð.

Àëëàh èíñàíû ìöÿééÿí áèð ìÿãñÿäÿ ýþðÿ éàðàòìûø-äûð. Îíóí öçÿðèíÿ äöøÿí âÿçèôÿëÿðè äÿ Ãóðàíëà îíàáèëäèðìèøäèð. Ìöñÿëìàí ãàäûí hÿð øåéäÿí ÿââÿëîíó éàðàäàí, îíà áèð þìöð âåðÿí, éàøàäûüû hÿð àíîíó ãîðóéóá hèìàéÿ åäÿí, íåìÿòëÿðè èëÿ ðóçèëÿí-äèðÿí Ðÿááèìèçÿ ãàðøû úàâàáäåhäèð. Àëëàhûí Ãó-

ðàíëà èíñàíëàðà áèëäèðäèéè ÿõëàãû éàøàìàãëà,Àëëàhà èáàäÿò âÿ ãóëëóã åòìÿêëÿ, Îíóí ðàçû-

ëûüûíû ãàçàíàúàã èøëÿð åòìÿêëÿ ìÿñóëäóð.


170

Úàhèëèééÿ èíàíúëàðûíà ýþðÿ ýþçÿë ÿõëàãûí îíëàðà ýÿòèðÿúÿéè ñå-âèíú âÿ õîøáÿõòëèêäÿí óçàã áèð hÿéàò éàøàéàí èíñàíëàðà Ãó-ðàí ÿõëàãûíû áàøà ñàëûá îíëàðûí Àëëàhûí ðàçûëûüûíà, ìÿðhÿìÿòè-íÿ, úÿííÿòèíÿ ãîâóøìàëàðû ö÷öí ÿëèíäÿí ýÿëäèéè ãÿäÿð ñÿéýþñòÿðìÿêëÿ âÿçèôÿëèäèð. Èíñàíëàðà øåéòàíûí òÿãäèì åòäèéè, õà-îñ âÿ ãàðûøûãëûüûí hàêèì îëäóüó, ñåâýè, ñàéüû, äîñòëóã êèìèíåìÿòëÿðèí ëàçûì îëäóüó êèìè éàøàíà áèëìÿäèéè ãàðàíëûã îâ-ãàòäàí õèëàñ îëìàüûí éîëóíó ýþñòÿðìÿê ö÷öí ñÿìèìèééÿòëÿÿìÿê ñÿðô åòìÿëèäèð.

Àëëàh Ãóðàíûí: “Ñèçÿ íÿ îëóá êè, Àëëàh éîëóíäà: “ÅéÐÿááèìèç, áèçè ÿhàëèñè çàëèì îëàí áó øÿhÿðäÿí êÿ-

íàðà ÷ûõàðò, áèçÿ Þç òÿðÿôèíäÿí ìöhàôèçÿ÷è ýþí-äÿð, éàðäûì÷û éîëëà!” - äåéÿ äóà åäÿí àúèç êèøèëÿð, ãà-

äûíëàð âÿ óøàãëàð óüðóíäà ìöáàðèçÿ àïàðìûðñûíûç?”(“Íèñà” ñóðÿñè, 4/75) àéÿñè èëÿ èíñàíëàðà äöíéàäàêû ñûõûíòû âÿ÷ÿòèíëèê ÷ÿêÿí, çÿèô îëàí èíñàíëàðûí âÿçèééÿòèíè áàøà ñàëìûø,îíëàðà êþìÿê åòìÿéèí âÿ éîë ýþñòÿðìÿéèí âèúäàíëû èíñàíëàðö÷öí áèð ìÿñóëèééÿò îëäóüóíó áèëäèðìèøäèð.

Àëëàh áàøãà áèð àéÿäÿ èñÿ “Àëëàhà èáàäÿò åäèí âÿ Îíàhå÷ áèð øåéè øÿðèê ãîøìàéûí! Àòà-àíàéà, ãîhóì-ÿãðÿáà-éà, éåòèìëÿðÿ, éîõñóëëàðà, éàõûí âÿ óçàã ãîíóì-ãîíøó-

éà, éàõûí äîñòà, ìöñàôèðÿ, ñàhèá îëäóüóíóçà éàõøûëûã åäèí!Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàh þçöíö áÿéÿíÿíëÿðè, ëîâüàëûã åäÿíëÿðèñåâìÿç!” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/36) ñþçëÿðè èëÿ ìþìèíëÿðèí âÿçè-ôÿëÿðèíèí àíúàã þçëÿðè èëÿ áàüëû ìÿñÿëÿëÿð îëìàäûüûíû, éåòèì-ëÿðÿ, éîõñóëëàðà, éîëäà ãàëàíëàðà âÿ áóíëàð êèìè ìþhòàú âÿ-çèééÿòäÿ ãàëàí èíñàíëàðà éàðäûì ÿëèíè óçàòìàãëà äà âÿçèôÿëÿí-äèðèëäèêëÿðèíè õàòûðëàòìûøäûð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí áöòöí áó âÿçèôÿëÿðèí øöóðóíäà îëàí èíñàí-äûð. Áóíà ýþðÿ äÿ hå÷ âàõò àíúàã þç åhòèéàúëàðûíûí àðõàñû èëÿýåäèá, àíúàã þçöíö ìàðàãëàíäûðàí áèð íå÷ÿ ìÿñÿëÿíè éåðèíÿ

Ùarun Éÿhya

171

éåòèðèá Àëëàhûí áèëäèðäèéè áó âÿçèôÿëÿðè ãóëàãàðäûíà âóðà áèë-ìÿç. Ùÿéàòà äàèð èäåàëëàðûíû àíúàã áó øÿêèëäÿ ìÿhäóäëàøäûð-ìàç. Äöíéàíûí äþðä áèð òÿðÿôèíäÿêè ÷ÿòèí âÿçèééÿòäÿ éàøàéàíèíñàíëàðûí, àú îëàí, éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿðëÿ ìöáàðèçÿ àïàðàí,ìöhàðèáÿ âÿ ÷àõíàøìà øÿðòëÿðèíäÿ ÷ÿòèí âÿçèééÿòäÿ éàøàéàíóøàãëàðûí, ãàäûíëàðûí, éàøëûëàðûí áöòöí ñûõûíòûëàðûíû àäÿòÿí þçìÿñÿëÿñè êèìè äöøöíöá îíëàðà êþìÿê åäÿ áèëìÿê ö÷öí ÿëèí-äÿí ýÿëÿí éàðäûìû ÿñèðýÿìÿç.

Áóíäàí áàøãà, ýöíäÿëèê hÿéàòûíäà ãàðøûñûíà ÷ûõàí ìÿñÿëÿ-ëÿðäÿ äÿ hÿð ìþâçóéà hÿãèãÿòÿí hàãã åòäèéè ãÿäÿð äÿéÿð âå-ðèð. ßñë ìÿãñÿäèíèí Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàã, Îíóí áÿéÿí-äèéè ÿõëàãû éàøàìàã âÿ èíñàíëàðà äà hÿãèãè ñåâèíúè âÿ õîø-áÿõòëèéè éàøàéà áèëÿúÿêëÿðè áó ÿõëàãû àíëàòìàã îëäóüóíó áèëèð.Áóíà ýþðÿ äÿ áÿçè èíñàíëàðûí ýöíäÿëèê hÿéàòëàðûíäà ãàðøûëàøûá÷îõ ÿhÿìèééÿò âåðäèêëÿðè, ýþçëÿðèíäÿ áþéöäöá ÷ÿêèíäèêëÿðè,äÿðä îëàðàã ãÿáóë åòäèêëÿðè áèð ÷îõ ìÿñÿëÿíèí, èíñàíûí hÿãèãèìÿãñÿäèíèí éàíûíäà, íÿ äÿðÿúÿ àäè âÿ íÿ ãÿäÿð ÿhÿìèééÿò-ñèç îëäóüóíó áèëÿðÿê hÿðÿêÿò åäÿð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí àëèúÿíàáäûðÀëëàh Ãóðàíûí: “Àíä îëñóí íÿôñÿ âÿ îíó éàðàäàíà; ñîí-

ðà äà îíà ýöíàhëàðûíû âÿ ïèñ ÿìÿëëÿðäÿí ÷ÿêèíìÿñèíè þé-ðÿäÿíÿ êè, íÿôñèíè òÿìèçëÿéÿí ìöòëÿã íèúàò òàïàúàãäûð!Îíó (ýöíàhà) áàòûðàí èñÿ, ÿëáÿòòÿ, çèéàíà óüðàéàúàãäûð”(“Øÿìñ” ñóðÿñè, 9/17-10) àéÿëÿðè èëÿ íÿçàðÿò àëòûíà àëûíìàäû-üû òÿãäèðäÿ íÿôñèí èíñàíû ìÿhäóäèééÿò òàíûìàéàí ïèñëèêëÿðÿñöðöéÿúÿéèíÿ äèããÿò ÷ÿêìèøäèð. Àëëàð ãîðõóñó âÿ àõèðÿò èíàí-úû èíñàíëàðà íÿôñëÿðèíäÿ ìþâúóä îëàí áó ïèñëèêëÿðäÿí ÷ÿêèíÿ-úÿê ýöúö âÿ àüëû ãàçàíäûðûð.

Áó õöñóñèééÿòëÿð îëìàäûüû òÿãäèðäÿ èñÿ áèð èíñàí Àëëàhûíàõèðÿòäÿ þçöíö äöíéà hÿéàòûíäà ýþñòÿðäèéè äàâðàíûøëàðäàí


172

173

“Èìàí ýÿòèðÿíëÿðäÿí, ìóñÿâè (éÿhóäè), èñÿâè (õðèñòèàí) âÿ

ñàáèèëÿðäÿí Àëëàhà, àõèðÿò ýöíöíÿèíàíûá éàõøû èø ýþðÿíëÿðèí

ìöêàôàòëàðû Ðÿááèíèí éàíûíäàäûð.Îíëàðûí íÿ áèð ãîðõóñó îëàð, íÿ

äÿ îíëàð áèð ãÿì-ããöññÿ ýþðÿðëÿð”(“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/62).

ìÿñóë òóòàúàüûíû ôèêèðëÿøìÿäÿí hÿðÿêÿò åäÿð. Áåëÿ îëàíäà èñÿíÿôñèíèí èñòÿêëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìÿêäÿ áèð ñÿáÿá ýþðìÿç. Áèðàíäà íÿôñè hèðñëÿíìÿñèíè îíà àøûëàéûðñà, î äà òåç áóíà òàáåîëàðàã hèðñëÿíÿð. Éà äà ãûñãàíäûðàðàã ãàðøû òÿðÿôÿ ïèñ hÿðÿêÿòåòìÿñèíè èñòÿéèðñÿ, áóíó òåç òÿòáèã åäÿð. Ùèðñèíèí âÿ ãûñãàíú-ëûüûíûí ìÿhñóëó îëàí ñþçëÿð ñþéëÿéÿðÿê, ëàü åäÿðÿê, áþhòàíàòàðàã, éàëàí äàíûøàðàã, èêèöçëö hÿðÿêÿò åäÿðÿê ýþñòÿðìÿñèíèîíà èëhàì åäèðñÿ, áöòöí áóíëàðû hå÷ äöøöíìÿäÿí òåç áöðóçÿâåðèð. Àëëàhà hàãã-håñàá âåðÿúÿéèíè ôèêèðëÿøìÿäèéè ö÷öí äÿáöòöí áó äàâðàíûøëàðûíûí hÿéàòà êå÷èðèëìÿìÿñèíÿ áèð ìàíåÿýþðìÿç. Ùàëáóêè áóíëàðûí hàìûñû, Àëëàhûí àéÿäÿ áèëäèðäèéè êè-ìè, íÿôñèí èíñàíëàðû äÿâÿò åòäèéè hå÷ áèð ìÿhäóäèééÿò ãÿáóëåòìÿéÿí ïèñëèêëÿðäÿíäèð. Èíñàí íÿôñèíèí ñþçëÿðèíÿ òàáå îëàðàãhÿðÿêÿò åäÿíäÿ, èíñàíëàðûí ýþçöíäÿ hå÷ úöð áþéöìÿç, ÿêñè-íÿ, êè÷èëÿð. È÷èíäÿí ýÿëÿí hèññëÿðèí ìÿíôè îëäóüóíó áèëäèéèhàëäà, íÿçàðÿòÿ ýþòöðÿ áèëìÿìÿéèí áó èíñàíëàðûí çÿèôëèêëÿðèíèâÿ âèúäàíëàðûíû èñòèôàäÿ åäÿ áèëìÿäèêëÿðèíè ýþñòÿðèð. Éåòêèí îëàáèëìÿìÿê, íÿôñèíèí èñòÿêëÿðè èëÿ òîããóøàíäà ìÿíòèãëè hÿðÿêÿòåäÿ áèëìÿìÿê èíñàíëàðû àë÷àëäàí äàâðàíûøëàðäûð. Ùàëáóêè ÿñëâÿ ýþçÿë îëàí, Àëëàhûí éåíÿ àéÿäÿ áèëäèðäèéè êèìè, íÿôñèí áö-òöí áó ìÿíôè èñòÿêëÿðèíÿ ãàðøû îíäàí ÷ÿêèíìÿê âÿ âèúäàí-ëû hÿðÿêÿò íöìàéèø åòäèðìÿêäèð. Áó, çÿhìÿò òÿëÿá åäÿí, àí-úàã èíñàíû óúàëäàí, áþéöäÿí, èíñàíëàðûí hþðìÿòèíè âÿ ñåâýèñè-íè ãàçàíäûðàí áèð ÿõëàãäûð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí áó àëèúÿíàáëûüû ýþñòÿðÿí, áÿñèò äàâðàíûø-ëàðà, õûðäà ìÿíôÿÿòëÿðÿ òÿíÿççöë åòìÿéÿí áèð øÿõñèééÿòÿ ìà-ëèêäèð. Àëëàh Ãóðàíûí: “Îíóí êþéíÿéèíèí àðõàäàí úûðûëäûüû-íû ýþðäöêäÿ äåäè: “Áó ñèçèí ìÿêðëÿðèíèçäÿíäèð. Äîüðóäàíäà, ñèçèí ìÿêðèíèç áþéöêäöð!”” (“Éóñóô” ñóðÿñè, 12/28)àéÿñè èëÿ ãàäûíëàðûí ìÿêð ñàëìàãäà ÿëâåðèøëè õàðàêòåðÿ ñàhèáîëäóãëàðûíà äèããÿò éåòèðìèøäèð. Úàhèëèééÿ ÿõëàãûíû éàøàéàí áÿ-

Ùarun Éÿhya

175

çè ãàäûíëàð hàäèñÿëÿð ãàðøûñûíäà ìÿíòèãëè hÿëë éîëëàðûíà ìöðà-úèÿò åòìÿéèí éåðèíÿ áóíëàðû hèéëÿ èøëÿäÿðÿê, éàëàí äàíûøàðàãhÿëë åòìÿéÿ ñÿé ýþñòÿðèðëÿð. Øåéòàíûí èñòÿêëÿðèíÿ òàáå îëäóã-ëàðû ö÷öí äöðöñòëöêëÿ, à÷ûãöðÿêëèëèêëÿ, ñÿìèìèééÿòëÿ hÿëë åäè-ëÿ áèëÿúÿê ìÿñÿëÿëÿðäÿ äàõèëÿí ìÿíôè äöøöíöá, èêèöçëö âÿýèçëè öñóëëàðà ìöðàúèÿò åäÿ áèëÿðëÿð. Èìàí ñàhèáè áèð ãàäûí èñÿÀëëàhäàí ãîðõäóüó ö÷öí úàhèëèééÿ ãàäûíëàðûíûí áó ÿõëàãûíäàíòàìàìèëÿ óçàãäûð.

Úàhèëèééÿ ÿõëàãûíû ãÿáóë åäÿí ãàäûíëàðäà ìöøàhèäÿ åäèëÿáèëÿí õöñóñèééÿòëÿðäÿí áèðè äÿ ïàõûëëûãäûð. Àëëàh Ãóðàíûí:“Äå: “Ïÿíàh àïàðûðàì ñöáhöí Ðÿááèíÿ! Éàðàòäûãëàðûíûíøÿðèíäÿí; çöëìÿòÿ áöðöíìÿêäÿ îëàí ýåúÿíèí øÿðèíäÿí;äöéöíëÿðÿ öôöðÿí ãàäûíëàðûí øÿðèíäÿí; âÿ áèð äÿ ïàõûëëûüûòóòàíäà ïàõûëûí øÿðèíäÿí!”” (“Ôÿëÿã” ñóðÿñè, 113/1-5) àéÿ-ëÿðè èëÿ ïàõûë èíñàíëàðûí øÿðèíäÿí ÷ÿêèíèëìÿñèíÿ äèããÿòè úÿëáåòìèøäèð. Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ áÿçè ãàäûíëàð áó ÿõëàãû÷îõ íöìàéèø åòäèðèðëÿð. Áó äà þçö èëÿ áèðëèêäÿ øöáhÿëè äàâðà-íûøëàðû, ìÿíàñûç íàçëàðû, êöñêöíëöêëÿðè âÿ àõûðû îëìàéàí ìö-áàhèñÿëÿðè ýÿòèðèð. Îíëàðû áÿäáèí âÿ áÿäáÿõò áèð hÿéàòà ñöðö-éöá àïàðûð. Õÿñèñëèêëÿðè óúáàòûíäàí hÿì þçëÿðèíÿ, hÿì ÿòðà-ôûíäàêûëàðà, hÿì äÿ ñåâäèêëÿðè èíñàíëàðà áþéöê ìàääè-ìÿíÿ-âè çÿðÿðëÿð âåðèðëÿð. Èìàíëû áèð ãàäûí èñÿ áó õöñóñèééÿòèí èí-ñàíû hÿì äöíéàäà, hÿì äÿ àõèðÿòäÿ àë÷àëäàúàüûíû âÿ áþéöêèòêèëÿðÿ ìÿðóç ãîéàúàüûíû áèëÿðÿê íÿôñèíèí áó èñòÿêëÿðèíäÿíñÿìèìè îëàðàã ÷ÿêèíÿð.

Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ áÿçè ãàäûíëàðûí íöìàéèø åòäèð-äèêëÿðè ãåéðè-åòèê äàâðàíûøëàðäàí áèðè äÿ ëàü åòìÿêäèð. Àëëàh:“Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Áèð ãþâì äèýÿðèíè ëàüà ãîéìàñûí.Îëà áèëñèí êè, îíëàð î áèðèëÿðèíäÿí äàhà éàõøû îëñóíëàð. Ãà-äûíëàð äà áèð-áèðèíÿ (ðèøõÿíä åëÿìÿñèíëÿð), áÿëêÿ îíëàð îáèðèëÿðèíäÿí äàhà éàõøûäûðëàð. Áèð-áèðèíèçÿ òÿíÿ åòìÿéèí


176

(àéûá òóòìàéûí) âÿ áèð-áèðèíèçè ïèñ ëÿãÿáëÿðëÿ ÷àüûðìà-éûí...” (“Ùóúóðàò” ñóðÿñè, 49/11) àéÿñè èëÿ áèð-áèðëÿðèíÿ ðèø-õÿíä åäÿí, ïèñ ëÿãÿáëÿð ãîéàðàã àë÷àëäûúû hÿðÿêÿòëÿðÿ éîëâåðÿí òÿíáåh åòìèøäèð.

Úàhèëèééÿ ÿõëàãûíûí ìåéäàíà ýÿòèðäèéè ãàäûí õàðàêòåðèíäÿàõèðÿòäÿ ÿâÿçèíèí âåðèëÿúÿéè ôèêèðëÿøèëìÿäèéè ö÷öí ëàü åòìÿê-äÿ, èíñàíëàðûí ãöñóðëàðûíû ÿéëÿíúÿ hàëûíà ýÿòèðèá ìÿñõÿðÿéÿñàëìàãäà áèð ÿíýÿë ýþðìÿçëÿð. Áóíäà úèääè ìÿíàäà áèð ïèñëèêîëìàäûüû îðòàéà àòûëûð âÿ ëàü áèð íþâ “çàðàôàòûí áèð íþâö”

Ùarun Éÿhya

177

Ùÿìèä Àéòàúûí Àëëàh, Ùç.Ìóhÿììÿä (ñ.ÿ.â.) âÿ 4 õÿëèôÿíèí àäëàðûíû éàçìûø îëäóüó õÿòòñÿíÿòè ÿñÿðè.

îëàðàã ãÿáóë åäèëèð. Áÿçÿí äÿ èíñàíëàðà ãàðøû ðèøõÿíäëè hÿðÿ-êÿòëÿð äåéèëÿðÿê éîõ, ýþç-ãàø èøàðÿëÿðè, áÿçè öç ìèìèêàëàðû, éàäà ÿë hÿðÿêÿòëÿðè èëÿ èôàäÿ åäèëèð. Áÿçÿí äÿ áó ìèìèêàëàðûíéåðèíè ïû÷ûëäàøäûãëàðû äàíûøûãëàð òóòóð.

Èìàí ñàhèáè îëàí áèð ãàäûí èñÿ áó âÿ áóíà îõøàð hÿðÿêÿò-ëÿðèí hå÷ áèðèíÿ òÿíÿççöë åòìÿç. Áöòöí áóíëàðûí Àëëàhûí ðàçûîëìàéàúàüû, èíñàíû àë÷àëäàí, àëèúÿíàáëûãäàí óçàãëàøäûðàí âÿøÿõñèééÿòèíè çÿäÿëÿéÿí äàâðàíûøëàð îëäóüóíó áèëèð. Ãóðàí ÿõ-ëàãûíà óéüóí áèð äàâðàíûø è÷èíäÿ îëìàüûí èíñàíû hÿìèøÿ ÿí òÿ-áèè âÿçèééÿòÿ ýÿòèðÿúÿéèíè áèëÿðÿê áó ìþâçóäà èðàäÿëè hÿðÿ-êÿò åäÿð.

Áóíëàðëà éàíàøû, Àëëàh áàøãà áèð àéÿäÿ äÿ: “Åé èìàí ýÿ-òèðÿíëÿð! ×îõ çÿííÿ-ýöìàíà ãàïûëìàãäàí ÷ÿêèíèí. Øöáhÿ-


ñèç êè, çÿííèí áÿçèñè ýöíàhäûð. Áèð-áèðèíèçèí åéáèíè àðàéûáàõòàðìàéûí, áèð-áèðèíèçèí ãåéáÿòèíè ãûðìàéûí! Ñèçäÿí áèðè-íèç þëìöø ãàðäàøûíûí ÿòèíè éåìÿéÿ ðàçû îàðìû?! Áó ñèçäÿèêðàh hèññè îéàäàð. Àëëàhäàí ãîðõóí. Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàhòþâáÿëÿðè ãÿáóë åäÿíäèð, ðÿhìëèäèð!” (“Ùóúóðàò” ñóðÿñè,49/12) øÿêëèíäÿ áèëäèðÿðÿê èíñàíëàðûí ýèçëè òÿðÿôëÿðèíè àðàøäûð-ìàüûí, ãåéáÿòèíè åòìÿéèí ñÿhâ îëäóüóíó õàòûðëàòìûøäûð.

Ìöñÿëìàí áèð ãàäûí áó ìþâçóäà äà äèããÿòëÿ hÿðÿêÿò åäÿðâÿ áó äàâðàíûøëàðäàí hÿìèøÿ ÷ÿêèíÿð. Ãóðàí ÿõëàãûíû éàøàäû-üû ö÷öí hÿìèøÿ úèääè âÿ íÿúèá øÿõñèééÿò íöìàéèø åòäèðÿð.Ìÿñÿëÿí, hèðñëè áèð äàâðàíûøëà ãàðøûëàøàíäà hèðñèíè ñàõëàéàð.Éà äà ãàðøûñûíäàêû èíñàíëàðûí áèð ãöñóðóíó ýþðÿðñÿ, âàõò áó-íó hå÷ âàõò ìÿñõÿðÿéÿ ãîéìàç, ÿêñèíÿ, ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ äö-

Ùarun Éÿhya

“Áèç (Ãóðàíû) áåëÿúÿ à÷ûã-ààøêàðàéÿëÿð øÿêëèíäÿ íàçèë åòäèê.

Àëëàh äèëÿäèéèíè äîüðó éîëà ìöâÿôôÿã åäÿð”

(“Ùÿúú” ñóðÿñè, 22/16).

çÿëòìÿéÿ ÷àëûøàð. Áàøãà áèð èíñàíûí îíäàí öñòöí îëàí áèð éþ-íö âàðñà, áóíà õÿñèñëèê åòìÿéèí ÿâÿçèíÿ îíó ýþçÿë øÿêèëäÿìÿäh åäÿð. Ãàðøûëàøäûüû hÿð äàâðàíûøû àëèúÿíàá êèìè ãÿáóëåäèá Ãóðàí ÿõëàãûíà óéüóí îëàí hÿðÿêÿò åäÿð. Ãàðøûñûíäàêûèíñàíëàð îíà áÿñèò äàâðàíûøëàðëà úàâàá âåðñÿëÿð äÿ, î, éåíÿ äÿíÿúèá âÿ úèääè äàâðàíûøëàðûíäàí ÿë ÷ÿêìÿç âÿ èðàäÿëè äàâðà-íûøû èëÿ äÿ áóíó íöìàéèø åòäèðÿð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí ýöúëö âÿ èðàäÿëèáèð õàðàêòåðÿ ìàëèêäèðÚàhèëèééÿ ÿõëàãûíäà ýöú öìóìèééÿòëÿ ïóë, øàí-øþhðÿò, åòè-

áàð, àä ñàhèáè îëìàã, áÿçè ìöÿééÿí èôàäÿëÿðëÿ áöòöíëÿøìèø-äèð. Áóíëàðäàí ÿí àçû áèðè ÿëäÿ åäèëÿíäÿ ýöú ñàhèáè îëàúàüûíàèíàíûëûð. Áÿçÿí äÿ áó õöñóñèééÿòëÿðÿ ñàhèá îëàí èíñàíëàðûí hè-ìàéÿëÿðè àëòûíà ýèðèëÿíäÿ èíñàíëàðûí þçëÿðèíè ýöúëö hèññ åäÿ áè-ëÿúÿêëÿðè äöøöíöëöð. Ùàëáóêè äöíéà hÿéàòûíûí hÿð àí ÿëäÿíýåäÿ áèëÿúÿê þòÿðè äÿéÿðëÿðè èëÿ ÿëäÿ åäèëÿí áèð ýöú, ÿëáÿòòÿ,åéíèëÿ àñàíëûãëà èòèðèëÿ áèëÿð.

Ìþìèíëÿð èñÿ ýöúëÿðèíè èìàíëàðûíäàí àëûðëàð. Áóíà ýþðÿ äÿøÿðòëÿðèí íåúÿëèéèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã ýöúëÿðèíäÿ áèð äÿéèøèê-ëèê îëìàç. Áó ìþìèí ãàäûíûí äà õàðàêòåðèíè ìöÿééÿí åäÿíìöhöì áèð õöñóñèééÿòäèð. Àëëàh Ãóðàíäà ýöúëö, hå÷ âàõò ñàð-ñûëìàéàí øÿðÿôëè øÿõñèééÿòëÿðèíÿ äèããÿòè áåëÿ úÿëá åòìèøäèð:

“Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Ñèçäÿí hÿð êÿñ äèíèíäÿí äþíñÿ,Àëëàh (îíóí éåðèíÿ) åëÿ áèð òàéôà ýÿòèðÿð êè, Àëëàh îíëà-ðû, îíëàð äà Àëëàhû ñåâÿðëÿð. Îíëàð ìþìèíëÿðÿ ãàðøû ìö-ëàéèì, êàôèðëÿðÿ ãàðøû èñÿ ñÿðò îëàð, Àëëàh éîëóíäà âóðó-øàð âÿ hå÷ êÿñèí òÿíÿñèíäÿí ãîðõìàçëàð. Áó, Àëëàhûíëöòôöäöð, îíó èñòÿäèéèíÿ âåðÿð. Àëëàh ëöòôö èëÿ ýåíèøäèð,áèëÿíäèð!” (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 5/54).Àëëàhûí áó àéÿäÿ áèëäèðäèéè ìöhöì îëàí ìþìèíèí áàøãà


180

áèð õöñóñèééÿòè äÿ èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí èíñàíëàðûí ãûíàìàëàðûí-äàí òÿñèðëÿíìÿéÿí ýöúëö áèð øÿõñèééÿòÿ ìàëèê îëìàëàðûäûð.Ìþìèíëÿð òàðèõ áîéó ÿêñÿð ïåéüÿìáÿðëÿðèí éàøàäûãëàðû úÿ-ìèééÿòëÿð òÿðÿôèíäÿí ìöõòÿëèô ôîðìàëàðäà ýöíàhêàð håñàá åäè-ëèá ãûíàíäûãëàðûíû, ÿçèééÿòëÿðÿ ìÿðóç ãàëäûãëàðûíû, éóðäëàðûí-äàí ñöðýöí åäèëäèêëÿðèíè, hÿòòà áó ñÿáÿáëÿ þëäöðöëäöêëÿðèíè áè-ëèðëÿð. Ïåéüÿìáÿðëÿðèí áöòöí ÷ÿòèíëèêëÿð ãàðøûñûíäà ýþñòÿðäèê-ëÿðè ýöúëö, äþçöìëö âÿ ìþhêÿì øÿõñèééÿòëÿðè, ñÿáðëÿðè, èðàäÿ-ëÿðè âÿ òÿâÿêêöëëÿðèíè þçëÿðèíÿ íöìóíÿ ýþòöðöðëÿð. Àëëàhûí:“ßëáÿòòÿ, ñèç ìàëûíûç âÿ úàíûíûçëà èìòàhàí åäèëÿúÿêñèíèç.Ñèçäÿí ÿââÿë êèòàá âåðèëìèø êèìñÿëÿðäÿí âÿ øÿðèê ãîøàíëàð-äàí áèð ÷îõ ÿçèééÿòëè ñþçëÿð åøèäÿúÿêñèíèç. ßýÿð ñÿáð åäèáÀëëàhäàí ãîðõñàíûç, ÿëáÿòòÿ, áó, ìÿãñÿäÿ ìöâàôèã èøëÿð-äÿíäèð” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/186) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè,äöíéà hÿéàòûíûí áèð ýÿðÿéè îëàðàã ìþìèíëÿðèí ÷ÿòèíëèê âÿ ñû-õûíòûëàðëà ñûíàüà ÷ÿêèëÿúÿêëÿðèíè, èíêàð åäÿíëÿðäÿí “ÿçèééÿòëèñþçëÿð” åøèäÿðÿê ãûíàíà áèëÿúÿêëÿðèíè áèëèðëÿð. Áöòöí áóíëàðûÀëëàhà ãàðøû îëàí ñÿìèìè èìàíëàðûíû, òÿñëèìèééÿòëÿðèíè âÿ ñÿ-äàãÿòëÿðèíèí ýöúöíö ýþñòÿðÿ áèëÿúÿêëÿðè hàäèñÿëÿð îëàðàã ãÿ-áóë åäèá hÿâÿñëÿ ãàðøûëàéàð âÿ ýöúëö èðàäÿ ýþñòÿðÿðëÿð.

Ùå÷ âàõò úàhèëèééÿ ÿõëàãûíû éàøàéàí ãàäûíëàðäà ýþðöíÿíçÿèôëèêëÿðÿ ãàïûëìàçëàð. Áàøãà áèð èíñàíûí ñþçö, äàâðàíûøû âÿéà òÿíãèäè çÿèôëèê ýþñòÿðèá ýöúñöç äöøìÿëÿðèíÿ, úÿñàðÿòëÿðèíèíãûðûëìàñûíà ñÿáÿá îëìàç. Õÿòðèíÿ äÿéìÿê, èíúèêëèê êèìè hèñ-ñè hÿðÿêÿò åòìÿéè hå÷ âàõò þçëÿðèíÿ éàðàøäûðìàçëàð. Íÿ îëóð-ñà-îëñóí, Àëëàhà òÿâÿêêöë åäÿðëÿð. Áàøëàðûíà íÿ ýÿëèðñÿ-ýÿëñèí,Àëëàhûí ñîíñóç ÿäàëÿòëè îëäóüóíó, hÿð øåéè ýþðäöéöíö, áèëäè-éèíè, hå÷ êèìÿ “õóðìà ÷ÿðäÿéèíäÿêè íàçèê òåë ãÿäÿð çöëìîëóíìàéàúàüûíû” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/49) áèëìÿéèí ðàhàòëûüûíûéàøàéàðëàð. Àëëàhà òÿñëèì îëóðëàð. Îíëàðû ãûíàéàí èíñàí áó äö-øöíúÿ òÿðçèíäÿ ñÿhâäèðñÿ, áó hàãñûçëûüûíû Àëëàhûí ìöòëÿã îð-òàéà ÷ûõàðàúàüûíû áèëèð, áóíà ýþðÿ íàðàhàò îëìàçëàð.

Ùarun Éÿhya

181

182

“Èìàí ýÿòèðÿí, õåéèðëè èøëÿð ýþðÿí, íàìàç ãûëàí, çÿêàò âåðÿí

øÿõñëÿðèí Ðÿááè éàíûíäà ìöêàôàòëàðû âàðäûð. Îíëàðûí hå÷

áèð ãîðõóñó éîõäóð âÿ îíëàðãÿì-ããöññÿ ýþðìÿçëÿð!”


Áÿçè úàhèëèééÿ ãàäûíëàðû èñÿ ýöú âÿ èðàäÿíèí êèøèëÿðÿõàñ îëàí õöñóñèééÿòëÿð îëäóüóíà èíàíûðëàð. Êèøèëÿðèí ÷ÿ-òèíëèêëÿð âÿ ñûõûíòûëàð ãàðøûñûíäà hÿì þçëÿðè, hÿì äÿéàíëàðûíäàêû ãàäûíëàðûí àäûíäàí ýöú âÿ èðàäÿ ýþñòÿð-ìÿêëÿ úàâàáäåh îëäóãëàðûíû äöøöíöðëÿð. Ãàäûíëàðûí åäÿáèëÿúÿêëÿðè ÿí éàõøû äàâðàíûøûí èñÿ îíëàðà ñûüûíìàã, îí-ëàðûí àüûëëàðûíà, èðàäÿëÿðèíÿ âÿ ýöúëÿðèíÿ òÿñëèì îëìàãîëäóüóíó çÿíí åäèðëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ hÿìèøÿ ãîðóíóáhèìàéÿ åäèëìÿéè ýþçëÿéèðëÿð. Õöñóñèëÿ äÿ ÷ÿòèíëèê âÿ ñû-õûíòûëû øÿðàèòëÿðëÿ ãàðøûëàøàíäà ìþâúóä ýöúëÿðèíè âÿ èðà-äÿëÿðèíè äÿ èòèðÿð, òÿëàøà ãàïûëàðëàð. Áó äà àüûëëàðûíûí ãà-ðûøìàñûíà âÿ ìÿíòèãëè äöøöíìÿ ãàáèëèééÿòëÿðèíè èòèðìÿ-ëÿðèíÿ ñÿáÿá îëóð.

Áóíóí êèìè úàhèëèééÿ ÿõëàãûíû ãÿáóë åäÿí áÿçè ãà-äûíëàð íöìàéèø åòäèðäèêëÿðè áó çÿèô øÿõñèééÿòëÿðè ñÿáÿ-áèíäÿí èíñàíëàðûí þçëÿðè hàããûíäà íÿ ôèêèðëÿøäèêëÿðèíÿäÿ ëàçûì îëàíäàí àðòûã ôèêèð âåðèðëÿð. ßêñÿð hàëëàðäà àí-úàã èíñàíëàðûí ýþçëÿðèíÿ éàõøû ýþðöíìÿê, îíëàðäà ìöñ-áÿò ôèêèð ôîðìàëàøäûðìàã ö÷öí ñÿhâ îëäóüóíó áèëÿ-áèëÿáÿçè hÿðÿêÿòëÿð åäèðëÿð. Åéíè èëÿ áó úöð èíñàíëàð òÿðÿôèí-äÿí áÿéÿíèëìÿéÿíäÿ ãûíàíäûãëàðûíà, éà äà éàõøû ýþðöí-ìÿäèêëÿðè èëÿ áàüëû hÿð hàíñû áèð ðåàêñèéà èëÿ âÿ éà ñþç-ëÿ ãàðøûëàøñàëàð, áþéöê áÿäáèíëèéÿ ìÿðóç ãàëà áèëÿðëÿð.Ìöhöì îëàíûí Àëëàh äÿðýàhûíäàêû äÿéÿðëÿðè îëäóüóíóäöøöíìÿäèêëÿðè, áóíóí éåðèíÿ àíúàã èíñàíëàðûí ðàçûëûüû-íû ãàçàíìàüû ãàðøûëàðûíà ìÿãñÿä ãîéäóãëàðû ö÷öí áöòöíåòäèêëÿðèíèí âÿ hÿðÿêÿòëÿðèíèí ïó÷ îëäóüóíà èíàíûð âÿ÷îõ êÿäÿðëÿíèðëÿð. Êåôëÿðèíèí ïîçóëìàñû èëÿ äÿ áöòöíýöúëÿðèíè, èðàäÿëÿðèíè âÿ úÿñàðÿòëÿðèíè èòèðèðëÿð.

Ìöñÿëìàí áèð ãàäûí èñÿ äîüðó îëäóüóíó áèëäèéè áèðìÿñÿëÿäÿ hå÷ âàõò áèð èíñàíûí ãûíàìàñûíà ýþðÿ ýåðè àä-äûì àòìàç. Àëëàh Ãóðàí àéÿëÿðè èëÿ èíñàíà äîüðóíó âÿ

Ùarun Éÿhya

183

184

“...Àëëàh ãåéáëÿðè ÷îõ ýþçÿë áèëÿíäèð!”

(“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/78).

éàíëûøû áöòöí òÿôÿððóàòû èëÿ áèëäèðìèøäèð. Ìöñÿëìàí ãàäûíûíìåéàðû Ãóðàíäûð. ßýÿð Àëëàh Ãóðàíäà áèëäèðäèéè ÿõëàãû ýþñ-òÿðäèéè ö÷öí ÿòðàôûíäàêû èíñàíëàð òÿðÿôèíäÿí ãûíàíûðñà, áó, ÿê-ñèíÿ, îíóí áó éþíäÿêè hÿâÿñèíè, èðàäÿñèíè âÿ èñòÿéèíè äàhà äàýöúëÿíäèðèð. Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíà áèëìÿñè îíóí ö÷öí èí-ñàíëàðûí ðàçûëûüûíûí âÿ äöøöíúÿëÿðèíèí ÷îõ öçÿðèíäÿäèð. ×öíêèèíñàíû ÿñàñ îëàðàã äÿéÿðëè åäÿí Àëëàh éàíûíäàêû ñÿâèééÿñèäèð.Áóíó ìöÿééÿí åäÿí äÿ îíóí Ãóðàí ÿõëàãûíà óéüóí hÿðÿêÿòåäèá-åòìÿìÿñèäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ èíñàíëàðûí íÿ äåäèéèíÿ âÿ éàÿêñÿðèééÿòèí ãÿíàÿòèíÿ ýþðÿ äåéèë, Ãóðàí ÿõëàãûíà ýþðÿ äàâ-ðàíûðëàð. Òÿê äÿ ãàëñàëàð, ÷îõëóüà òàáå îëìàç âÿ ìöñòÿãèë hÿ-ðÿêÿò åäÿðëÿð.

Èñëàì àëèìëÿðèíäÿí áèðè äÿ ñþçëÿðèíäÿ áó ìþâçóéà äèããÿòèúÿëá åòìèø, Àëëàhûí ðàçûëûüûíà óéüóí hÿðÿêÿò åäÿíäÿí ñîíðàèíñàíëàðûí ðàçûëûüûíûíûí hå÷ áèð ÿhÿìèééÿòè îëìàéàúàüûíû áåëÿáèëäèðìèøäèð:

“Àëëàhûí ðàçûëûüû êèôàéÿòäèð. ßýÿð Î éàðäûðñà, hÿð øåé éàð-äûð. ßýÿð Î éàð äåéèëñÿ, áöòöí äöíéà àëãûøëàñà áåø ãÿïèê åò-ìÿç...”.

22

“ßìÿëèíèçäÿ Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàã îëìàëûäûð. ßýÿðÎ ðàçû îëñà, áöòöí äöíéà êöññÿ ÿhÿìèééÿòè éîõäóð. ßýÿð

Î ãÿáóë åòñÿ, áöòöí õàëã ðÿää åòñÿ òÿñèðè éîõäóð. Î ðà-çû îëàíäàí âÿ ãÿáóë åäÿíäÿí ñîíðà èñòÿñÿ âÿ hèêìÿ-òè ëàçûì îëñà, ñèç èñòÿìÿê òÿëÿáÿíèç îëìàäûüû hàëäà,õàëãëàðà äà ãÿáóë åòäèðÿð, îíëàðû äà ðàçû ñàëàð. Îíóíö÷öí áó õèäìÿòäÿ áèðáàøà àíúàã Àëëàhûí ðàçûëûüûíûÿñàñ ìÿãñÿä åòìÿêäèð”.

23

“Åé íÿôñ! ßýÿð òÿãâà âÿ ñàëåh ÿìÿëëÿ Éàðà-äàíûíû ðàçû ñàëäûíñà, õàëãûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìà-

üà åhòèéàú éîõäóð. Î êèôàéÿò åäÿð. ßýÿðèíñàíëàð äà Àëëàhûí håñàáûíà ðàçû îëàðëàð-

ñà âÿ ìÿhÿááÿò ýþñòÿðÿðëÿðñÿ, éàõøû-

Ùarun Éÿhya

185

186

“Áó (Ãóðàí) äà ìöáàðÿê, þçöíäÿí ÿââÿëêèëÿðè òÿñäèã åäÿíáèð êèòàáäûð êè, îíó ñÿíÿ Ìÿêêÿÿhëèíè âÿ ÿòðàôûíäàêû èíñàíëàðûãîðõóòìàã ö÷öí íàçèë åòìèøèê.Àõèðÿòÿ èìàí ýÿòèðÿíëÿð îíà äàèìàí ýÿòèðÿð, íàìàçëàðûíû äà

ãîðóéóá ñàõëàéàðëàð” (“ßíàì” ñóðÿñè, 6/92).

äûð. ßýÿð îíëàðûíêû äöíéà håñàáûíà îëñà, ãèé-ìÿòè éîõäóð. ×öíêè îíëàð äà ñÿíèí êèìè

àúèç áÿíäÿëÿðäèð...”.24

Ìöñÿëìàí ãàäûí òÿìêèíëè âÿ ìöâàçèíÿòëèäèð

Ùÿéàòû þçëÿðè ìöÿééÿíëÿøäèðäèêëÿðè ãàéäàëàðà óéüóíîëàðàã éàøàéàí èíñàíëàð íÿôñëÿðèíèí î àíäàêû èñòÿêëÿðèíÿ

óéüóí îëàðàã àñàíëûãëà áó ïðèíñèïëÿðèíäÿí ýöçÿøòÿ ýåäÿ áè-ëèðëÿð. Ùÿéàòëàðûíà èñòèãàìÿò âåðÿí âÿ øÿõñèééÿòëÿðèíäÿ äà-âàìëûëûã ýþñòÿðìÿëÿðèíè òÿìèí åäÿí ìöòëÿã îëàðàã äîüðó îë-äóüóíà èíàíäûãëàðû áèð ðÿháÿðëÿðè éîõäóð. Áóíà ýþðÿ äÿ áÿçèhàëëàðäà øÿõñèééÿòëÿðèíäÿ ìöõòÿëèôëèê ýþðìÿê ìöìêöíäöð.Äàâðàíûøëàðûíäà ìöÿééÿí áèð äàâàìëûëûãäàí áÿhñ åòìÿêìöìêöí äåéèë.

Áó èíñàíëàðûí äàâðàíûøëàðûíäàêû äÿéèøèêëèéè ìöÿééÿí åäÿíýöú öìóìèééÿòëÿ íÿôñëÿðèäèð. Àëëàh Ãóðàíäà íÿôñëÿðèí ëîâüà-ëûãëàðà ìåéëëè îëàðàã éàðàäûëäûüûíû áèëäèðèð. Èíñàí ÿýÿð íÿôñèíèíîíó èñòèãàìÿòëÿíäèðìÿñèíÿ èúàçÿ âåðñÿ, áöòöí äàâðàíûøëàðû áóãöðóðëà hÿâÿñëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã ôîðìàëàøàúàãäûð. Áó ãöðóð-ëó hÿâÿñëÿð èñÿ ñàáèò, äþçöìëö âÿ úèääè øÿõñèééÿò íöìàéèø åò-äèðìÿñèíÿ òÿñèð åäÿúÿêäèð. Èíñàí íÿôñèíèí áóéðóãëàðûíà óéüóíîëàðàã áèð àíäà hèðñëÿíÿ áèëÿúÿê, hèññè äàâðàíàúàã, êöñÿúÿê,èíúèéÿúÿê, õÿñèñëèê hèññèíÿ ãàïûëàúàã áóíëàðà áàüëû îëàðàã äààíè ãÿðàðëàð ãÿáóë åäÿúÿêäèð. Äîëàéûñû èëÿ øÿõñèééÿòè ÿòðàôûí-äàêû èíñàíëàð ö÷öí hÿìèøÿ áèð ñöðïðèç îëàúàãäûð. Áèð àíû áàø-ãà àíûíà óéüóí ýÿëìÿéÿúÿêäèð. Ùÿð àí îâãàòû, ôèêèðëÿðè, hèññ-

ëÿðè, ãÿðàðëàðû âÿ äöøöíúÿ òÿðçè äÿéèøÿ áèëÿúÿêäèð. Áåëÿ áèðèíñàí èñÿ ìÿíàñûç âÿ ãåéðè-ìöÿééÿí äàâðàíûøëàðû èëÿ

hÿìèøÿ ÿòëàôûíäàêû èíñàíëàðûí öçÿðèíäÿ èíàìñûçëûã âÿíàðàhàò÷ûëûã hèññèíÿ ñÿáÿá îëàúàãäûð.

Ùarun Éÿhya

187

Áó úöð ìÿíôè õöñóñèééÿòëÿðÿ äèíäÿí óçàã éàøàéàí úÿìèé-éÿòëÿðäÿ îðòàéà ÷ûõàí ãàäûí õàðàêòåðèíäÿ ðàñò ýÿëìÿê ìöì-êöíäöð. Ãóðàí ÿõëàãûíûí ãàçàíäûðäûüû äöøöíúÿ òÿðçèíäÿ óçàãîëäóãëàðû ö÷öí áó èíñàíëàð ãàäûí õàðàêòåðèíÿ óéüóí ãÿáóë åäè-ëÿí hèññè äàâðàíûøû òàìàìèëÿ ãÿáóë åäÿð âÿ áó äàâðàíûøûí áö-òöí hÿéàòëàðûíû éþíëÿíäèðìÿñèíÿ èúàçÿ âåðÿðëÿð. Áó äà îíëàðûìÿíòèãäÿí óçàãëàøäûðàð âÿ áÿçè þçöíö áèëìÿéÿí hÿðÿêÿòëÿðÿñþâã åäÿð.


188

Ìöñÿëìàí ãàäûíûí ðÿháÿðè èñÿ Ãóðàíäûð. Àëëàh Ãóðàíäàíÿôñèí èíñàíû hÿìèøÿ ïèñëèéÿ äÿâÿò åäÿúÿéè âÿ øåéòàíûí äà èí-ñàíû äþçöìñöçëöéÿ, ìÿíòèãñèç hÿðÿêÿò åòìÿéÿ âÿ ìÿíôè àð-çóëàðûíû, hÿâÿñëÿðèíè èñòÿäèéè êèìè hÿéàòà êå÷èðìÿéÿ ìÿúáóðåäÿúÿéè ìÿñÿëÿñèíäÿ èíñàíëàðû õÿáÿðäàð åòìèøäèð. Áöòöí áóí-ëàðûí ÿâÿçèíÿ þçöíÿ Ãóðàíû ðÿháÿð ãÿáóë åäÿí, âèúäàíûíûí ñÿ-ñèíÿ óéüóí îëàðàã hÿðÿêÿò åäÿí èíñàíëàðûí èñÿ èäåàë áèð øÿõ-ñèééÿò ãàçàíàúàãëàðûíû, hÿì äöíéàäà, hÿì äÿ àõèðÿòäÿ öñòöíñÿâèééÿéÿ ýÿëÿúÿêëÿðèíè õàòûðëàòìûøäûð.

Ùarun Éÿhya

189

“Éåðäÿ ýÿçÿí åëÿ áèð håéâàí, ãàíàäëàðû èëÿ ó÷àí åëÿ áèð ãóø

éîõäóð êè, ñèçèí êèìè öììÿòëÿð îëìàñûí...”

(“ßíàì” ñóðÿñè, 6/38).

Ìöñÿëìàí ãàäûí Àëëàhûí ýþñòÿðäèéè éîëà òàáå îëäóüó ö÷öíáó öñòöí âÿ ýöúëö øÿõñèééÿòè ãàçàíìûøäûð. Ðÿháÿðè Ãóðàí îë-äóüó ö÷öí hàäèñÿëÿð ãàðøûñûíäàêû hÿðÿêÿòè, ðåàêñèéàëàðû hÿìè-øÿ Èñëàì ÿõëàãûíà ýþðÿ îëàð. Áó äà îíà îðòà éîëëó âÿ èøèíè áè-ëÿí áèð õàðàêòåð ãàçàíäûðûð. Íåúÿ hÿðÿêÿò åäÿúÿéè, hàäèñÿëÿðÿhàíñû ôîðìàäà, íåúÿ ìÿíòèã ìöhàêèìÿñè èëÿ äÿéÿðëÿíäèðÿúÿ-éè ÿòðàôûíäàêûëàð ö÷öí hå÷ âàõò ýþçëÿíèëìÿç îëìàç. Àüëû, âèú-äàíû, äàâðàíûøëàðû, ñþçëÿðè hÿìèøÿ Ãóðàí ÿõëàãûíûí ýÿòèðäèéèñàáèòëèéè ÿêñ åòäèðÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ åòèáàðëû áèð õàðàêòåðÿ ìà-ëèêäèð. ßõëàãûíäàêû âÿ øÿõñèééÿòèíäÿêè áó ñàáèòëèéÿ ýþðÿ úàhè-


190

Ãàçûÿñýÿð Ìóñòàôà Èççÿòèí “Ôÿëÿhÿ õåéðóí hàôèçÿí âÿ hóâÿ ÿð hÿìóððàhèìèí ñÿäÿãÿë-ëÿhóë ìóèí” (“Àëëàh ÿí õåéèðëè ãîðóéàíäûð. Î, ìÿðhÿìÿòëèëÿðèí ÿí ìÿðhÿìÿòëèñèäèð”)éàçûëìûø ÿñÿðè.

ëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ þçöíö ýþñòÿðÿí ãàäûí õàðàêòåðèíäÿí÷îõ óçàã áèð äàâðàíûø íöìàéèø åòäèðÿð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí hèññÿ ãàïûëûá hÿðÿêÿò åòìÿçÙèññÿ ãàïûëìàã äèí ÿõëàãûíûí éàøàíìàäûüû úÿìèééÿòëÿðäÿ

ìÿíôè äàâðàíûø ñàéûëìàç. Ùÿòòà hèññè äàâðàíûøûí ÿñëèíäÿ hÿðèíñàíûí õàðàêòåðèíäÿ àç-÷îõ îëìàñû âàúèá áèëèíÿí ìöhöì áèðõöñóñèééÿò îëäóüóíà èíàíûëûð. Áó ôèêðÿ ýþðÿ, hèññè äàâðàíûøûíñÿáÿá îëäóüó hÿðÿêÿòëÿð éàøàíìàñû ëàçûì îëàí èíñàíè hèññëÿð-äèð. Áóíà ýþðÿ äÿ hèññÿ ãàïûëìàãäàí ÿìÿëÿ ýÿëÿí êöñêöí-ëöê, äÿðäëÿíìÿê, èíúèìÿê, àüëàìàã, öðÿéèíÿ ñàëìàã, êåô-ñèçëèê, õÿñèñëèê, hèðñëÿíìÿê êèìè ìÿíôè äàâðàíûøëàðûí èíñàíûíäàõèëèíäÿí ýÿëÿí hèññëÿð îëäóüóíó èääèà åäÿðÿê ìöìêöí ãÿ-äÿð òÿøâèã åäèëèð.

Ùàëáóêè áó úöð äöøöíìÿê òàìàìèëÿ éàíëûøäûð. Õöñóñèëÿ äÿúàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ éàøàíàí ãàäûí õàðàêòåðèíäÿ ýþðö-íÿí hèññè äàâðàíûøëàð èíñàíûí çÿèô èðàäÿëè îëìàñûíà ñÿáÿá îëóð.Èíñàí hàäèñÿëÿð ãàðøûñûíäà hèññëÿðèíèí îíó èñòèãàìÿòëÿíäèðäèéèøÿêèëäÿ hÿðÿêÿò åòäèéè ö÷öí ìÿíòèãäÿí hÿääèíäÿí àðòûã óçàã-ëàøûð. Ìÿíòèãëè âÿ äöçýöí ôèêèðëÿøÿ áèëìÿéÿúÿê, äîüðó ãÿðàð-ëàð âåðÿ áèëìÿéÿúÿê hàëà ýÿëèð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí áöòöí hÿéàòûíû âÿ øÿõñèééÿòèíè Ãóðàíàýþðÿ ìöÿééÿí åòäèéè ö÷öí íÿôñèí áó õöñóñèééÿòè âÿ îíà ãàð-øû íåúÿ ìöáàðèçÿ àïàðûëìàñûíûí ëàçûì ýÿëäèéè ìÿñÿëÿñèíäÿ ÿíäöçýöí ìÿëóìàòëàðà ìàëèêäèð. Ùèññè hÿðÿêÿò åòìÿéèí èíñàíûíàüëûíû ïÿðäÿëÿäèéèíè, äöçýöí äöøöíìÿñèíÿ, hÿãèãÿòëÿðè îëäóüóêèìè ýþðÿ áèëìÿñèíÿ ìàíå îëäóüóíó, èíñàíû çÿèô âÿ ýöúñöçhàëà ñàëäûüûíû áèëèð. Áóíäàí áàøãà, úàhèëèééÿ ÿõëàãûíûí ýÿòèð-äèéè ãàäûí õàðàêòåðè èëÿ áöòöíëÿøÿí hèññè äàâðàíìàã, êÿäÿð-ëÿíìÿê, àüëàìàã, äåéèíìÿê, ãûñãàíúëûüà ãàïûëìàã, òÿêëèéÿ÷ÿêèëìÿê êèìè hÿðÿêÿòëÿðèí èìàí ñàhèáè îëàí áèð èíñàíûí õà-

Ùarun Éÿhya

191

192

“Åé Ðÿááèìèç! Áèçè äîüðó éîëàéþíÿëòäèêäÿí ñîíðà öðÿêëÿðèìèçÿ

øÿêê-øøöáhÿ ñàëìà! Áèçÿ Þç òÿðÿôèíäÿí áèð ìÿðhÿìÿò

áÿõø åò, ÷öíêè Ñÿí, hÿãèãÿòÿí,áÿõø åäÿíñÿí!”

(“Àëè-ÈÈìðàí” ñóðÿñè, 3/8).

ðàêòåðèíÿ óéüóí ýÿëìÿéÿí õöñóñèééÿòëÿð îëäóüóíóí äàøöóðóíäàäûð. ×öíêè áöòöí áó äàâðàíûøëàð Àëëàhûí áÿéÿí-ìÿäèéè âÿ ÷ÿêèíìÿëè îëäóüó hÿðÿêÿòëÿðäèð. Áó ìÿíôèäàâðàíûøëàðûí hÿð áèðè èíñàíûí òÿìÿëäÿêè áÿçè éàíëûøèíàíúëàðíûí âÿ áÿçè hÿãèãÿòëÿðè êèôàéÿò ãÿäÿð äÿðê åäÿáèëìÿìÿñèíèí íÿòèúÿñèäèð. Àñàíëûãëà êÿäÿðëÿíÿí, àüëàéàí,hèðñèíÿ ìÿüëóá îëàí, ãûñãàíúëûüà ãàïàíàí, êåôñèçëÿøèá ñà-êèòëÿøÿí, è÷ëÿðèíÿ ãàïàíàí èíñàíëàð Àëëàhûí ýöúöíöí hÿðøåéè õåéèð, hèêìÿò âÿ ÿäàëÿòëÿ éàðàòäûüûíû, èñòÿäèéè àí èñ-òÿäèéè hÿð øåéè hÿéàòà êå÷èðÿ áèëÿúÿéèíè, èíñàíëàðûí äóà-ëàðûíà úàâàá âåðÿúÿéèíè äÿðê åòìèðëÿð. Ùàäèñÿëÿð ãàðøûñûí-äàêû áöòöí êÿäÿðëÿðè, hèðñëÿðè, ãûñãàíúëûãëàðû hÿìèøÿ áóäöøöíúÿ òÿðçèíäÿêè ñÿhâëÿðäÿí âÿ èíàíúûíäàêû ãöñóðëàð-äàí îðòàéà ÷ûõìûøäûð.

Àëëàhà öðÿêäÿí áàüëàíìàã, äàõèëÿí òÿñëèì îëìàã, hÿðhàäèñÿíèí Àëëàhûí íÿçàðÿòèíäÿ îëäóüóíó áèëÿðÿê, hÿð øå-éè õåéèð ýþçö èëÿ äÿéÿðëÿíäèðìÿê èíñàíûí hèññëÿðèíÿ ãà-ïûëûá ìÿíôè hÿðÿêÿò åòìÿñèíèí ãàðøûñûíû àëàð. Ìöñÿëìàíáèð ãàäûí Àëëàhà îëàí ýöúëö ñåâýèñè âÿ äÿðèí Àëëàh ãîð-õóñó îëäóüóíà ýþðÿ hèññÿ ãàïûëìàüûí ñÿáÿá îëäóüó áö-òöí ìÿíôèëèêëÿðäÿí ÷îõ äèããÿòëÿ óçàã äóðàð. Ìöñÿëìàíãàäûí Àëëàhûí: “Âÿ î êÿñëÿð êè: “Åé Ðÿááèìèç, áèçÿçþâúÿëÿðèìèçäÿí âÿ óøàãëàðûìûçäàí ýþçöìöçöí èøûüûîëàúàã þâëàäëàð åhñàí áóéóð âÿ áèçè ìöòòÿãèëÿðÿ ðÿh-áÿð åò!” - äåéÿíëÿðäèð” (“Ôóðãàí” ñóðÿñè, 25/74) àéÿ-ñèíäÿ áèëäèðäèéè êèìè, áöòöí äàâðàíûøëàðû èëÿ, øÿõñèééÿòëÿ-ðè èëÿ, éöêñÿê ÿõëàãû èëÿ èíñàíëàðà íöìóíÿ îëìàüû ãàðøû-ñûíà ìÿãñÿä ãîéàí áèð èíñàíäûð. Áó äà îíà hå÷ áèð hàäè-ñÿ ãàðøûñûíäà ñàðñûëìàéàí ýöúëö áèð øÿõñèééÿò áöòþâëöéöãàçàíäûðûð.

Ùarun Éÿhya

193

194

Ìþìèí ãàäûíëàð õöñóñèëÿ ãàäûí ÿõëàãûíäà ýåíèø éàéûëàí áóäàâðàíûøëàðäàí óçàã äóðàðàã, èðàäÿëè ãàäûí õàðàêòåðè íöìàéèøåòäèðÿðÿê áó úöð õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëàí ãàäûíëàð ö÷öí ýþ-çÿë áèð íöìóíÿ îëàúàüûíû áèëÿðÿê âÿ áóíóí ìÿñóëèééÿòèíèäÿðê åäÿðÿê hÿðÿêÿò åäÿðëÿð. Àëëàhûí: “Íÿôñèíèí õÿñèñëèéèí-äÿí (òàìàhûíäàí) ãîðóíóá ñàõëàíûëàí êèìñÿëÿð - ìÿhç

îíëàð íèúàò òàïûá ñÿàäÿòÿ ãîâóøàíëàðäûð!” (“Ùÿøð” ñóðÿ-ñè, 59/9) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè íÿôñëÿðèíè ïèñëèêëÿðäÿíòÿìèçëÿäèêëÿðè ö÷öí äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ íåìÿòÿ, ñÿà-äÿòÿ ãîâóøàð âÿ ÷îõ ýþçÿë øÿêèëäÿ õîøáÿõòëèéè éàøà-éàðëàð. Ùèññè äàâðàíûøûí èíñàíëàðà éàøàòäûüû áöòöí ñû-õûíòûëàðäàí, êÿäÿðëÿðäÿí óçàã ãàëàðëàð.

Ìöñÿëàì ãàäûí ñÿìèìè âÿ òÿáèè áèðèíñàíëûüà ìàëèêäèð

Ñÿìèìèééÿò èíñàíûí äàõèëè èëÿ õàðèúèíèí åéíè îëìàñû, öðÿ-éèíäÿ hèññ åòäèêëÿðèíè ãàðøûñûíäàêû èíñàíà äà îëäóüó êèìè ÿêñåòäèðìÿñè, äöðöñò, ãÿòè âÿ äÿãèã îëìàñûäûð. Ôèêðèëÿðèíè, hÿãèãèøÿõñèééÿòèíè hå÷ ýèçëÿòìÿäÿí, hå÷ håñàáëàìàäàí, þçöíö îëäó-üóíäàí ôÿðãëè ýþñòÿðìÿéÿ ÷àëûøìàäàí hÿðÿêÿò åòìÿñèäèð. Ñÿ-ìèìèééÿòèí ìöhöì áèð õöñóñèééÿòè èñÿ öðÿêäÿ éàøàíìàäûüûhàëäà, õàðèúèíäÿ hå÷ úöð òÿãëèä åäèëÿ áèëìÿìÿñèäèð. Ñÿìèìèèíñàíûí áöòöí äàâðàíûøëàðû òÿáèè âÿ è÷èíäÿí ýÿëäèéè êèìèäèð. Áóòÿáèèëèê äÿ èíñàíëàðäà ÷îõ äÿðèí âÿ ìöñáÿò òÿñèð ìåéäàíàíýÿòèðèð. Ñÿìèìè èíñàíûí áàõûøëàðû, äàíûøûãëàðû, öñëóáó, ìèìèêà-ëàðû ÷îõ òÿáèè âÿ òÿñèðåäèúèäèð.

Àíúàã ÿêñÿð èíñàíëàð ñÿìèìèééÿòèí áó ýöúöíäÿí âÿ òÿñè-ðèíäÿí õÿáÿðñèçäèðëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ àíúàã ñÿìèìèééÿòëÿ ÿë-äÿ åäèëÿ áèëÿí áó õöñóñèééÿòëÿðè ÷îõ ôÿðãëè äàâðàíûøëàðäà àõ-òàðûðëàð.

Ùarun Éÿhya

195

196

“Ýþçëÿð Îíó äÿðê åòìÿç. Î, ýþçëÿðè äÿðê åäÿð.

Î, ëÿòèôäèð (úèñìëèêäÿí óçàãäûð),õÿáÿðäàðäûð! “


Áÿçè èíñàíëàð ãàðøûëàðûíäàêû èíñàíà òÿñèð åäÿ áèëìÿêö÷öí ñöíè hÿðÿêÿò åäèðëÿð. Ùÿìèí èíñàíûí ÿí ÷îõ hàíñûäàâðàíûøëàðäàí, hàíñû ôèêèðëÿðäÿí òÿñèðëÿíÿúÿéèíè ôèêèðëÿ-øèðëÿðñÿ, è÷ëÿðèíäÿí ýÿëìÿäèéè âÿ éà î úöð äöøöíìÿäèê-ëÿðè hàëäà, ãàðøû òÿðÿôè ðàçû ñàëà áèëìÿê ö÷öí î úöð ýþ-ðöíìÿéÿ ÷àëûøûðëàð. ßòðàôûíäàêû èíñàíëàðûí áèð-áèðèíäÿí÷îõ ôÿðãëè õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê îëäóãëàðûíà ýþðÿ äÿ hÿðáèðèíèí éàíûíäà ôÿðãëè ýþðöíìÿéÿ, ìöõòÿëèô hÿðÿêÿòëÿðåòìÿéÿ âÿ ôÿðãëè äöøöíúÿëÿðè ìöäàôèÿ åäèðìèø êèìè ýþ-ðöíìÿéÿ ÷àëûøûðëàð. Ùàëáóêè áó ÷îõ ãåéðè-ñÿìèìèëèêäèð.Èíñàíû èêèöçëö hÿðÿêÿò åòìÿéÿ ñþâã åäèð. Íÿòèúÿäÿ áö-òöí áó ñàõòà äàâðàíûøëàð âÿ äöøöíúÿëÿð èíñàíûí hÿãèãèõàðàêòåðèíè ÿêñ åòäèðìÿäèéè ö÷öí ãàðøû òÿðÿôÿ èñòÿíèëÿíêèìè òÿñèð åòìÿç. Ùÿòòà ÿêñèíÿ, éÿíè ñîéóãëóã âÿ óçàã-ëûã ìåéäàíà ýÿëÿð. Áó èíñàíûí hÿãèãè øÿõñèééÿòèíè ýèç-ëÿäèéèíè âÿ hÿð äàâðàíûøûí ñöíè îëäóüóíó áèëìÿê ãàðøû-äàêû àäàìûí íàðàhàòëûüûíà ñÿáÿá îëóð.

Àëëàh Ãóðàíäà þçëÿðèíè èíñàíëàðûí ðàçûëûüûíû âÿ ðÿüáÿ-òèíè ãàçàíìàüà hÿñð åäÿí ùÿìèí øÿõñëÿðèí âÿçèééÿòèíèáó úöð áèð íöìóíÿ èëÿ à÷ûãëàìûøäûð:

“Àëëàh áèð ìÿñÿë ÷ÿêèð: “Áèð àäàìûí áèð-áèðè èëÿ÷ÿêèøÿí áèð íå÷ÿ øÿðèêëè àüàñû âàð. Áàøãà áèð àäà-ìûí äà éàëíûç áèð àüàñû âàð (òÿêúÿ îíà õèäìÿòåäèð). Îíëàðûí hÿð èêèñè âÿçèééÿòúÿ åéíè îëà áèëÿð-ìè?! Ùÿìä àíúàã Àëëàhà ìÿõñóñäóð, ëàêèí îíëà-ðûí ÿêñÿðèééÿòè áèëìÿç!” (“Çóìÿð” ñóðÿñè, 39/29).Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè hÿãèãÿòëÿðäÿí óçàã éàøà-

éàí úàhèë èíñàíëàð ñÿìèìèééÿòñèçëèéèí Àëëàhûí äÿðýàhûí-äàêû âÿ èíñàíëàðûí öçÿðèíäÿêè ÿâÿçèíè ëàçûì îëäóüó êè-ìè äöøöíÿ áèëìÿäèêëÿðè ö÷öí ñöíè hÿðÿêÿò åòìÿêäÿí íà-ðàhàò îëìàçëàð. Ñöíèëèê õöñóñèëÿ äÿ úàhèëèééÿ úÿìèééÿò-

Ùarun Éÿhya

197

ëÿðèíäÿêè ãàäûí õàðàêòåðèíäÿ ýþðöíöð. Áÿçè ãàäûíëàð àðõàëàðûèëÿ äàíûøäûãëàðû, ÿñëèíäÿ hå÷ õîøëàðû ýÿëìÿäèéè, hþðìÿò åòìÿ-äèêëÿðè èíñàíëàðûí öçëÿðèíÿ ãàðøû ìÿíôÿÿòëÿðè íàìèíÿ ãåéðè-ñÿ-ìèìè ñåâýè âÿ ÿëàãÿ ýþñòÿðÿ áèëèðëÿð. ×ÿêèíìÿäÿí áèð-áèðëÿ-ðèíÿ ãàðøû éàëàí äàíûøûá áèð èíñàí hàããûíäàêû ìÿíôè ãÿíàÿòëÿ-ðèíè ýèçëÿäèá, ñîðóøóëàíäà òàìàìèëÿ ÿêñèíÿ îëàí ìÿëóìàòëàðâåðÿ áèëèðëÿð. Åéíè èëÿ ÷îõ ñåâäèêëÿðè, äÿéÿð âåðäèêëÿðè èíñàí-ëàðà ãàðøû ìöõòÿëèô ñÿáÿáëÿðÿ ýþðÿ áó hèññëÿðèíè ýèçëÿäèá òà-ìàìèëÿ ÿêñ èñòèãàìÿòäÿ äÿ ýþðöíìÿéÿ ÷àëûøà áèëèðëÿð.

Ìöñÿëìàí áèð ãàäûí èñÿ öðÿéèíäÿêè Àëëàh ãîðõóñó ñÿáÿ-áèíäÿí áó úöð äàâðàíûøëàðäàí òàìàìèëÿ óçàãëàøàð. Ùå÷ âàõòêè÷èê ìÿíôÿÿòëÿðèíÿ ýþðÿ èíñàíëàðûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàüà ÷à-ëûøìàç. Áöòöí áóíëàðûí èíñàíû hÿì Àëëàhûí éàíûíäà, hÿì äÿèíñàíëàðûí ýþçöíäÿ àë÷àëäàí àäè äàâðàíûøëàð îëäóüóíó áèëèð âÿhå÷ âàõò äà áó úöð hÿðÿêÿòëÿðÿ òÿíÿççöë åòìÿç. Ìÿãñÿäè hÿ-éàòûíûí hÿð àíûíäà Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíà áèëÿúÿéè ÿìÿëëÿ-ðè éåðèíÿ éåòèðìÿêäèð. Àëëàhûí õîøëàäûüû ÿõëàãûí èñÿ àíúàã ñÿ-ìèìèééÿòëÿ éàøàíà áèëÿúÿéèíè áèëèð. Àëëàhûí “...Øöáhÿñèç êè,Î, öðÿêëÿðäÿ îëàíëàðû áèëÿíäèð” (“Øóðà” ñóðÿñè, 42/24) àéÿ-ñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, èíñàíëàðûí öðÿêëÿðèíäÿ ýèçëÿäèêëÿðèíè áèë-äèéèíè äÿðê åäèð. Àëëàh áó hÿãèãÿòè áàøãà áèð àéÿäÿ “Ñÿí ñÿ-ñèíè óúàëòñàí äà, óúàëòìàñàí äà, hå÷ áèð ôÿðãè éîõäóð. ×öí-êè Àëëàh ñèððè äÿ, ñèðäÿí äàhà ýèçëè îëàíû äà áèëèð” (“Òàhà”ñóðÿñè, 20/7) - øÿêëèíäÿ áèëäèðìèøäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ èíñàíûíöðÿéèíäÿ îëàíû ÿòðàôûíäàêû èíñàíëàðäàí ýèçëÿòìÿéèíèí îíà hå÷áèð õåéðè îëìàç. Àëëàh áóíëàðû îíñóç äà áèëèð. Áèð êÿñèí áó hÿ-ãèãÿòÿ ðÿüìÿí, èíñàíëàðû àëäàòìàüà ÷àëûøìàñû áþéöê áèð ñÿìè-ìèééÿòñèçëèê îëàð.

Áóíóíëà éàíàøû, ìöñÿëìàí ãàäûí èíñàíëàðûí ðàçûëûüûíû ãà-çàíìàüûí èíñàíà íÿ äöíéàäà, íÿ äÿ àõèðÿòäÿ áèð ôàéäàñûíûí


198

199

“Ñÿí ñÿñèíè óúàëòñàí äà (óúàëòìàñàí äà, hå÷ áèð ôÿðãèéîõäóð). ×öíêè Àëëàh ñèððè äÿ,

ñèðäÿí äàhà ýèçëè îëàíû äà áèëèð”(“Òàhà” ñóðÿñè, 20/7).

îëìàéàúàüûíû äà áèëèð. Àëëàh Ãóðàíäà Îíà øèðê ãîøóëìàñûíûáàüûøëàìàéàúàüûíû áèëäèðìèøäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ èìàí ñàhèáèîëàí èíñàíëàðäàí øèðêäÿí âÿ èíñàíëàðûí ðàçûëûüûíû ãàçàíìàüàéþíÿëìèø áöòöí äàâðàíûøëàðäàí ÷îõ ÷ÿêèíèðëÿð. Áó äà îíëàðûíñÿìèìèééÿòäÿ áèð þìöð áîéóíúà èðàäÿëè îëìàëàðûíû òÿìèí åäèð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí äöðöñòäöðÀëëàh Ãóðàíûí “Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Àëëàhäàí ãîðõóí âÿ

äîüðó ñþç ñþéëÿéèí! ßýÿð áåëÿ åòñÿíèç, Àëëàh ÿìÿëëÿðèíèçèèñëàh åäÿð âÿ ýöíàhëàðûíûçû áàüûøëàéàð” (“ßhçàá” ñóðÿñè,33/70-71) âÿ “éàëàí ñþçëÿðäÿí ÷ÿêèíèí” (“Ùÿúú” ñóðÿñè,22/30) àéÿëÿðè èëÿ èíñàíëàðà éàëàíäàí ÷ÿêèíèá äîüðó ñþç ñþé-ëÿìÿëÿðèíè õàòûðëàòìûøäûð. Àëëàh hÿãèãÿòëÿðè äÿéèøäèðÿðÿê éàëàíäàíûøìàüûí áèð ÷îõ ìÿíôèëèéè þçö èëÿ ýÿòèðèá èíñàíû øåéòàíëàäîñòëóüà ñþâã åòäèéèíè áèëäèðìèøäèð:

“Øåéòàíëàðûí êèìÿ íàçèë îëäóãëàðûíû ñèçÿ õÿáÿð âåðèì-ìè? Îíëàð hÿð áèð éàëàí÷ûéà, ýöíàhêàðà íàçèë îëàðëàð. Îí-ëàð øåéòàíëàðûí óéäóðìàëàðûíà ãóëàã àñàðëàð. Îíëàðûí ÿê-ñÿðèééÿòè éàëàí÷ûäûð!” (“Øóÿðà” ñóðÿñè, 26/221-223).

Ìöñÿëìàí ãàäûí Àëëàhûí “Ìÿhâ îëñóí éàëàí÷ûëàð!” (“Çà-ðèéàò” ñóðÿñè, 51/10) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, éàëàíûí Àëëàhûíáÿéÿíìÿäèéè âÿ ãàäàüàí åòäèéè áèð äàâðàíûø îëäóüóíó áèëÿðÿêhÿéàòû áîéóíúà áó úöð äàâðàíûøäàí ÷ÿêèíèð. Èíñàíûí äöíéàäàäàíûøäûüû hÿð ñþçöí àõèðÿòäÿ ãàðøûñûíà ÷ûõàúàüûíû áèëèð. Õåéèðàäûíà äàíûøûëàí hÿð ñþç àõèðÿòäÿ Àëëàhûí íåìÿòè âÿ ðÿhìÿòèèëÿ ÿâÿçèíè ýþðäöéö hàëäà, éàëàí éåðÿ äåéèëÿí ñþçëÿð äÿ èí-ñàíëàðûí öçÿðèíäÿ áþéöê éöê âÿ ìÿñóëèééÿò îëàúàãäûð. Áóíàýþðÿ äÿ ìþìèí ãàäûí hÿð ñþçöíöí håñàáûíû àõèðÿòäÿ Àëëàhàâåðÿúÿéèíè äöøöíÿðÿê äàíûøûð.

Éàëàí àõèðÿòäÿ èíñàíû çèéàíà ñàëàúàãäûð. Àíúàã äöíéà hÿ-éàòûíäà äà èíñàíà hå÷ áèð ìÿíôÿÿò òÿìèí åòìÿäèéè äÿ éàääàí


200

÷ûõàðûëìàìàëûäûð. Éàëàí ñþç èíñàíû hÿìèøÿ ìàääè âÿ ìÿíÿâèèòêèëÿðÿ ìÿðóç ãîéóð. Éàëàí äàíûøàðàã èíñàíëàðà ãàðøû èêèöçëöâÿ ãåéðè-ñÿìèìè áèð äàâðàíûøû ãÿáóë åäÿí èíñàíûí öçöíÿ ñÿ-ìèìèééÿòñèç âÿ ñàõòàêàð áèð èôàäÿ ÷þêÿð. Äàõèëÿí èíñàíëàðû àë-äàòäûüûíû, äöðöñò âÿ ñÿìèìè îëìàäûüûíû áèëäèéè ö÷öí þçöíÿîëàí hþðìÿòèíè èòèðÿð. Åéíè èëÿ éàëàí äàíûøàðàã àëäàòäûüûíû ôè-êèðëÿøäèéè èíñàíëàðà ãàðøû îëàí hþðìÿòèíè äÿ èòèðèð. Îíëàðûí þçãåéðè-ñÿìèìèëèéèíè áàøà äöøìÿäèêëÿðèíè äöøöíìÿñè áó èíñàí-ëàðà ãàðøû òÿêÿááöðëö ìöíàñèáÿòèí ìåéäàíà ýÿë-

Ùarun Éÿhya

ìÿñèíÿ âÿ îíëàðà éóõàðûäàí áàõìàüà ñÿáÿá îëóð. Áóíäàíáàøãà áèð éàëàí öìóìèééÿòëÿ àðõàñû èëÿ äàhà ÷îõ éàëàíû äàýÿòèðèð. Èíñàí éàëàíûíû ýèçëÿäÿ áèëìÿê ö÷öí hÿð äÿôÿ îíó äà-hà äà èíêèøàô åòäèðìÿê ìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëûð. Ùÿéàòû áîéó äàéàëàíëàðûíûí öñòöíöí à÷ûëìàñû ãîðõóñó èëÿ éàøàìàãäàí, ÿòðà-ôûíäàêûëàðà ãàðøû ãåéðè-ñÿìèìè äàâðàíûø è÷èíäÿ îëóð. Áó èíñàí-ëàðûí ãåéðè-ñÿìèìèëèêëÿðèíè âÿ éàëàí ñþçëÿðèíè Àëëàh äöíéàäàâÿ éà àõèðÿòäÿ áèð ýöí ìöòëÿã îðòàéà ÷ûõàðàúàãäûð. Äöç ñþçèñÿ hÿìèøÿ èíñàíû öñòöí ñÿâèééÿéÿ ýÿòèðèð âÿ óúàëäûð. Àëëàhýþçÿë ñþçëÿ ïèñ ñþçöí ôÿðãèíè Ãóðàíäà áåëÿ áèð íöìóíÿ èëÿ àí-ëàòìûøäûð:


202

“Ìÿýÿð Àëëàhûí íåúÿ áèð ìÿñÿë ÷ÿêäèéèíè ýþðìöðñÿí-ìè? Õîø áèð ñþç êþêö éåðäÿ ìþhêÿì îëóá áóäàãëàðû ýþ-éÿ óúàëàí ýþçÿë áèð àüàú êèìèäèð. Î, Ðÿááèíèí èçíè èëÿáÿhðÿñèíè hÿð âàõò âåðÿð. Àëëàh èíñàíëàð ö÷öí áåëÿ ìè-ñàëëàð ÷ÿêèð êè, áÿëêÿ, äöøöíöá èáðÿò àëñûíëàð! Ïèñ ñþç èñÿéåðäÿí ãîïàðäûëìûø, êþêö îëìàéàí ïèñ áèð àüàúà áÿíçÿ-éèð. Àëëàh èìàí ýÿòèðÿíëÿðè äöíéàäà äà, àõèðÿòäÿ äÿìþhêÿì áèð ñþçëÿ ñàáèò-ãÿäÿì åäÿð. Àëëàh çàëèìëÿðèñàïäûðàð. Àëëàh èñòÿäèéèíè åäÿð!” (“Èáðàhèì” ñóðÿñè,14/24-27).

Ùarun Éÿhya

203

204

“Éàëàíû àíúàã Àëëàhûí àéÿëÿðèíÿèíàíìàéàíëàð óéäóðóðëàð. Îíëàð ÿñë éàëàí÷ûäûðëàð!” (“Íÿhë” ñóðÿñè, 16/105).

Ìöñÿëìàí ãàäûí äöç ñþçöí âÿ äöðöñòëöéöí ýÿòèðÿ-úÿéè áÿðÿêÿòè âÿ õåéðè äÿ áèëèð. Áóíà ýþðÿ äÿ þçöíöí÷ÿòèí âÿçèééÿòäÿ ãàëàúàüûíû, éà äà éàõûíëàðûíûí çÿðÿðýþðÿúÿéèíè áèëñÿ äÿ äöðöñòëöéöíäÿí hå÷ âàõò ÿë ÷ÿê-ìÿç. Ìÿðäëèêëÿ, à÷ûãñþçëöëöéö èëÿ hàãã îëàí íÿäèðñÿîíó ñþéëÿéÿð. Àëëàh Ãóðàíäà ìþìèíëÿðèí ýþñòÿðìÿëèîëäóüó áó ÿõëàãû áåëÿ áèëäèðìèøäèð:

“Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Ñèçèí þçöíöçöí, àòà-àíà-íûçûí, éàõûí ãîhóìëàðûíûçûí ÿëåéhèíÿ îëñà áåëÿ,ÿäàëÿòäÿí ìþhêÿì éàïûøàí Àëëàh øàhèäè îëóí!Îíëàð èñòÿð äþâëÿòëè, èñòÿð êàñûá îëñóí, hÿð hàë-äà Àëëàh îíëàðûí hÿð èêèñèíÿ äàhà éàõûíäûð. Íÿô-ñèíèçèí èñòÿéèíÿ óéóá hàãäàí öç ÷åâèðìÿéèí!ßýÿð äèëèíèçè ÿéèá áöçñÿíèç âÿ éà áîéóí ãà÷ûð-ñàíûç, áèëèí êè, Àëëàh åòäèéèíèç èøëÿðäÿí õÿáÿð-äàðäûð!” (“Íèñà” ñóðÿñè, 41/35).Áóíäàí áàøãà, Àëëàh áàøãàñûíà ãàðøû hèññ åäèëÿí

hèðñè þçöíäÿí óçàãëàøäûðìàñûíû áåëÿ õàòûðëàòìûøäûð:“Åé èìàí ýÿòèðÿíëÿð! Àëëàh ãàðøûñûíäà ñàáèò-ãÿ-äÿì âÿ ÿäàëÿòëè øàhèäëÿð îëóí. Ùÿð hàíñû áèð úà-ìààòà ãàðøû îëàí êèíèíèç ñèçè ÿäàëÿòñèçëèéÿ ñþâãåòìÿñèí. ßäàëÿòëè îëóí. Áó, òÿãâàéà äàhà éàõûí-äûð. Àëëàhäàí ãîðõóí. Àëëàh åòäèêëÿðèíèçäÿí õÿ-áÿðäàðäûð!” (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 58).Úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿ éàëàí áÿçè ãàäûíëàðûí

òåç-òåç ìöðàúèÿò åòäèêëÿðè áèð öñóëäóð. Áÿçÿí ÿí éà-õûíëàðûíà: àèëÿëÿðèíÿ, ÿðëÿðèíÿ, óøàãëàðûíà, ãàðäàøëàðû-íà âÿ ðÿôèãÿëÿðèíÿ äÿ éàëàí äàíûøà áèëèðëÿð. Áóíëàðûíhÿð áèðè ö÷öí þçëÿðèíÿ áèð áÿhàíÿ òàïûðëàð. Áÿçè éà-ëàíëàðûíûí çÿðÿðñèç îëäóüóíó, èíñàíëàðûí éàõøûëûüûö÷öí éàëàí äàíûøìàüûí ãÿáàhÿò îëìàäûüûíû, êè÷èê

Ùarun Éÿhya

205

206

“Êèòàáäàí éàïûøàíëàð, íàìàç ãûëàíëàð áèëñèíëÿð êè

Áèç ÿìÿëèñàëåhëÿðèí ìöêàôàòûíûçàé åòìèðèê!”


éàëàíëàðûí éàëàí ñàéûëìàéàúàüûíû äöøöíöðëÿð. Ìÿñÿëÿí, ýåò-äèêëÿðè éåðè, ýþðöøäöêëÿðè èíñàíëàðû, ïóëëàðûíû hàðà õÿðúëÿäèêëÿ-ðèíè ÿðëÿðèíäÿí ýèçëÿòìÿêëÿðèíèí hÿð àèëÿäÿ îëàí çÿðÿðñèç éà-ëàíëàð îëäóüóíó âÿ áóíëàðûí hå÷ áèð ïèñëèéè îëìàéàúàüûíû èääèàåäèðëÿð.

Ùàëáóêè éàëàíà äàèð ìöäàôèÿ åòäèêëÿðè áó ìÿíòèãëÿðèí hå÷áèðè äöç äåéèë. Àëëàh èíñàíëàðà éàëàí äàíûøìàüû ãàäàüàí åò-ìèøäèð. Éàëàí hÿì÷èíèí øåéòàíûí áèð õöñóñèééÿòèäèð. Ìÿëóìîëäóüó êèìè, Øåéòàí Ùç.Àäÿìèí úÿííÿòäÿí ÷ûõàðûëìàñû ö÷öíéàëàíà ìöðàúèòÿò åòìèøäèð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí Ãóðàíû âÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) ñöí-íÿñèíè þçöíÿ ðÿháÿð ãÿáóë åòäèéè ö÷öí éàëàíûí èíñàíû íåúÿ ïèñéîëà àïàðäûüûíû áèëèð âÿ áó äàâðàíûøûíäàí ÷îõ åùòèéàò åäèð. Íÿîëóðñà-îëñóí, äöðöñòëöéöí èíñàíû hÿìèøÿ hþðìÿòëè åäÿúÿéèíèâÿ äöç ñþçöí èíñàíû ìöòëÿã õåéðÿ èñòèãàìÿòëÿíäèðÿúÿéèíè áè-ëÿðÿê áó ÿõëàãûíäà èðàäÿëèëèê íöìàéèø åòäèðèð.

Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) áó ìþâçóäàêû áèð hÿäèñèíäÿ èìàíýÿòèðÿíëÿðÿ áåëÿ áóéóðìóøäóð: “Õàëãäàí ãîðõóá hàããû ñþé-ëÿìÿêäÿí ÷ÿêèíìÿéèí, áèëäèéèíèç âÿ ýþðäöéöíöç hàããûñþéëÿéèí”.

25

Ìöñÿëìàí ãàäûí úÿñóðäóðÚàhèëèééÿ úÿìèééÿòèíäÿ êèøèëÿðèí äÿ òåç-òåç äàíûøäûãëàðû

ãàäûíëàð hàããûíäàêû öìóìè ôèêèðëÿðäÿí áèðè ÷ÿòèíëèêëÿð ãàðøû-ñûíäà ëàçûì îëàí ñÿáðè âÿ éåòêèíëèéè ýþñòÿðÿ áèëìÿäèêëÿðè éþ-íöíäÿäèð. Ãàäûíëàðûí áó úöð âÿçèééÿòëÿðäÿ hàäèñÿëÿðè äàhà äà÷ÿòèíëÿøäèðäèêëÿðèíè, ãàðøûëàðûíäàêû èíñàíëàðà éöê îëàí áèð äàâ-ðàíûø íöìàéèø åòäèðäèêëÿðèíè äöøöíöðëÿð. Ùÿãèãÿòÿí äÿ áÿçèãàäûíëàðûí òÿhëöêÿ âÿ éà ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ ðàñòëàøàíäà hÿéÿúàíëà-íàðàã áàúàðûãñûç hÿðÿêÿò åòìÿëÿðè, òÿäáèðñèç äàâðàíìàëàðû, hà-

Ùarun Éÿhya

207

äèñÿëÿðè äàhà äà ãàáàðäûá ÿòðàôûíäàêû èíñàíëàðû äà òÿëàøà ñàë-äûãëàðû îëóð. Êèøèëÿð úèääè ñÿâèééÿäÿ òÿhëöêÿëè hàäèñÿëÿðëÿ ãàð-øûëàøàíäà ÿêñÿðèééÿò åòèáàðèëÿ ñîéóããàíëûëûãëàðûíû ãîðóéóá hà-äèñÿëÿðÿ äöç âÿ úÿñàðÿòëÿ éàõûíëàøäûãëàðû hàëäà, áÿçè úàhèëèé-éÿ ãàäûíëàðû àäè ýöíäÿëèê hàäèñÿëÿð ãàðøûñûíäà äà òÿëàøà âÿãîðõóéà ãàïûëà áèëèðëÿð. Áó òÿëàø âÿ ãîðõó èëÿ hàäèñÿëÿðè äàhàäà ìöðÿêêÿáëÿøäèðÿðÿê è÷èíäÿ îëäóãëàðû âÿçèééÿòè äàhà äà ÷ÿ-òèíëÿøäèðèðëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ áó úöð âÿçèééÿòëÿðäÿ ÿêñÿð hàë-ëàðäà êèøèëÿð áèð òÿðÿôäÿí ãàðøûëàøäûãëàðû hàäèñÿíè éîëóíà ãîé-ìàüà ÷àëûøàðêÿí, äèýÿð òÿðÿôäÿí äÿ éàíëàðûíäàêû ãàäûíëàðûí áóìÿíôè äàâðàíûøëàðûíû ñàêèòëÿøäèðìÿê ìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëûðëàð.

Ìöñÿëìàí ãàäûíëàð ö÷öí èñÿ áåëÿ ìÿíôè áèð äàâðàíûø îëàáèëìÿç. Àëëàhà îëàí ñåâýèëÿðè, åòèìàäëàðû, áàüëûëûãëàðû âÿ òÿñëè-ìèééÿòëÿðè îíëàðà ýöúëö áèð úÿñàðÿò âÿ ìÿòèí áèð õàðàêòåð ãà-çàíäûðûð. Àëëàhûí èíñàíëàðû ÷ÿòèíëèêëÿðëÿ ñûíàüà ÷ÿêÿúÿéèíè,áóíëàð ãàðøûñûíäà úÿñàðÿò âÿ òÿñëèìèééÿòëÿ Àëëàhà áàüëûëûãäàùöíÿð âÿ èòàÿò íöìàéèø åòäèðÿíëÿðè èñÿ ðÿhìÿòèíÿ ãîâóøäóðà-úàüûíû áèëèðëÿð. Áó äà îíëàðû äàhà èðàäÿëè âÿ øþâãëö åäÿð.Àëëàh Ãóðàíäà èìàí ñàhèáëÿðèíèí áó õöñóñèééÿòèíè áåëÿ áèëäèð-ìèøäèð:

“Íå÷ÿ-íå÷ÿ ïåéüÿìáÿð áèð éûüûí Àëëàh àäàìû èëÿ áèðëèê-äÿ (äöøìÿíÿ ãàðøû) âóðóøìóøëàð. Ëàêèí îíëàð Àëëàh éî-ëóíäà ÷ÿêäèêëÿðè ìöñèáÿòëÿðÿ ýþðÿ íÿ çÿèôëèê, íÿ àúèçëèêýþñòÿðìèø, íÿ äÿ áîéóí ÿéìèøëÿð. Àëëàh ñÿáð åäÿíëÿðèñåâÿð!” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/146).“Î êÿñëÿð êè, áàøëàðûíà áèð ìöñèáÿò ýÿëäèéè çàìàí: “ÁèçÀëëàhûíûã âÿ Îíà òÿðÿô ãàéûäàúàüûã!” - äåéèðëÿð” (“Áÿ-ãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/156).“Î êÿñëÿð êè, õàëã îíëàðà: “Úàìààò ñèçÿ ãàðøû ãöââÿòîïëàìûøäûð, îíëàðäàí ãîðõóí!” - äåäèêäÿ, îíëàðûí èìà-


208

Ùarun Éÿhya

209

“Éàðàòäûãëàðûìûç è÷ÿðèñèíäÿ áèðçöìðÿ äÿ âàðäûð êè,

îíëàð èíñàíëàðû hàãã éîëà àïàðûð,ÿäàëÿòëÿ hþêì åäèðëÿð” (“ßðàô” ñóðÿñè, 7/181).

210

“...ôàéäàñûç áèð øåéëÿ ðàñòëàøäûãëàðû çàìàí îíëàðäàí

öç ÷åâèðèá âöãàðëà êå÷ÿð” (“Ôóðãàí” ñóðÿñè, 25/72).

íûíû äàhà äà àðòûðäû âÿ îíëàð: “Àëëàh áèçÿ áÿñ åäÿð. Îíÿ ýþçÿë âÿêèëäèð!” - äåéÿ úàâàá âåðäèëÿð” (“Àëè-Èìðàí”ñóðÿñè, 3/173).Ìöñÿëìàí ãàäûíûí áó úÿñàðÿòè äöíéà hÿéàòûíà äàèð hå÷ áèð

äÿðäëÿ éàøàìàìàüûíûí áèð òÿçàhöðöäöð. Àëëàhà îëàí äÿðèí òÿñ-ëèìèééÿòè âÿ åòèìàäû ìàë âÿ éà úàí ãàéüûñûíà ãàëìàüûíà ìà-íåÿ îëóð. Èíñàíû Àëëàh éàðàòìûøäûð âÿ hÿéàòûíû íÿòèúÿëÿíäèðÿíäÿ éåíÿ àíúàã Îäóð. Åéíè èëÿ äöíéà hÿéàòûíäà ñàhèá îëäóüóìàääè-ìÿíÿâè áöòöí íåìÿòëÿðè ñàüëûüûíû, ýÿíúëèéèíè, ìàëûíû,ìöëêöíö, hÿð øåéèíè îíà âåðÿí Àëëàhäûð. Áóíëàðû àëà áèëÿí éå-íÿ àíúàã Àëëàhäûð. Ìþìèí ãàäûí Àëëàhûí hÿð øåéè õåéèð âÿhèêìÿòëÿ éàðàòäûüûíû áèëäèéè ö÷öí áóíëàðäàí hÿð hàíñû áèðèíÿçÿðÿð ýÿëÿíäÿ äÿ áóíóí Àëëàhäàí áèð ýþçÿëëèê âÿ áèð õåéèð

Ùarun Éÿhya

211

212

“Î êÿñëÿð êè, èìàí ýÿòèðìèø âÿïèñ ÿìÿëëÿðäÿí ÷ÿêèíìèøëÿð -

Îíëàðà äöíéàäà äà, àõèðÿòäÿ äÿìöæäÿ âàðäûð. Àëëàhûí ñþçëÿðè hå÷

âàõò äÿéèøìÿç. Áó, áþéöê ãóðòóëóøäóð!”

(“Éóíóñ” ñóðÿñè, 10/63-664).

îëàðàã îíà ÷àòàúàüûíû áèëìÿéèí ðàhàòëûüûíû éàøàéàð. Áóíàýþðÿ áèð òÿhëöêÿ, ÷ÿòèíëèê âÿ éà ðèñêëÿ ãàðøûëàøàíäà hå÷âàõò éàíëûøëûüà éîë âåðìÿç.

Áóíóíëà éàíàøû, ìöñÿëìàí ãàäûíûí úÿñàðÿòè îíóíÀëëàhûí ùöäóäëàðûíû ãîðóìàã ìÿñÿëÿñèíäÿêè èðàäÿëèëèéèíäÿíäÿ àéäûí îëóð. Øÿðòëÿðèí íåúÿëèéèíäÿí àñûëû îëìàéàðàã, Ãó-ðàí ÿõëàãûíäàí hå÷ âàõò ýöçÿøòÿ ýåòìÿç. Àëëàhäàí áàøãàhå÷ íÿäÿí âÿ hå÷ êèìäÿí ãîðõìàç. Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãà-çàíìàã ö÷öí ÿí óéüóí äàâðàíûøû ñÿðýèëÿéÿðêÿí hå÷ úöð òÿ-ðÿääöä åòìÿäÿí áþéöê èðàäÿëèëèëê ýþñòÿðÿð. Àëëàh èìàí ýÿ-òèðÿíëÿðèí áó õöñóñèééÿòëÿðèíè Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðìèøäèð:

“Îíëàð êè, Àëëàhûí hþêìëÿðèíè òÿáëèü åäÿð, Îíäàí ÷ÿ-êèíÿð âÿ Àëëàhäàí áàøãà hå÷ êÿñäÿí ãîðõìàçëàð.Àëëàh Þçö hàãã-håñàá ÷ÿêìÿéÿ êèôàéÿòäèð” (“ßh-çàá” ñóðÿñè, 33/39).

Ìöñÿëìàí ãàäûí áîø ñþçëÿðäÿí âÿáîø èøëÿðäÿí ÷ÿêèíÿðÀëëàh Ãóðàíäà áèð àéÿäÿ èìàí ýÿòèðÿíëÿðè “Î êÿñëÿð êè,

ëàüëàüûäàí (ëöçóìñóç øåéëÿðäÿí) öç äþíäÿðÿðëÿð” (“Ìó-ìèíóí” ñóðÿñè, 23/3) ñþçëÿðè èëÿ òÿðèô åòìèøäèð. Áîø èøëÿðäÿíâÿ ìÿíàñûç ñþçëÿðäÿí öç äþíäÿðìÿê ìþìèíèí ìöhöì õö-ñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðèäèð. Áàøãà áèð àéÿäÿ èñÿ Àëëàh “Î

êÿñëÿð êè, éàëàí éåðÿ øàhèäëèê åòìÿç, ôàéäà-ñûç áèð øåéëÿ ðàñòëàøäûãëàðû çàìàí

îíëàðäàí öç ÷åâèðèá âöãàðëà êå÷ÿð(þçöíö ëÿéàãÿòëÿ àïàðûá îíëàðàÿhÿìèééÿò âåðìÿç)” (“Ôóðãàí”ñóðÿñè, 25/72) ñþçëÿðè èëÿ ìþìèí-ëÿðèí áåëÿ áèð äàâðàíûøëà ãàðøûëà-øàíäà øÿðÿô âÿ àëèúÿíàáëûãëàðûí-

Ùarun Éÿhya

213

äàí ýöçÿøòÿ ýåòìÿäèêëÿðèíÿ âÿ áó ÿõëàãû éàøàéàí èíñàíëàðàóéìàäûãëàðûíà äèããÿòè éþíÿëòìèøäèð.

Áîø ñþçëÿðÿ àëóäÿ îëìàã âÿ éà áîø èøëÿðëÿ âàõòûíû êå÷èð-ìÿê úàhèëèééÿ úÿìèééÿòëÿðèíäÿêè ãàäûí õàðàêòåðèíäÿ òåç-òåçýþðöíÿí äàâðàíûøëàðäûð. ßââÿëêè ñÿðëþâhÿëÿðäÿ äÿ ãåéä åäèë-äèéè êèìè, þçëÿðèíÿ áþéöê èäåàëëàð ãÿáóë åäèëìÿäèêëÿðè òÿãäèð-äÿ áó ÿõëàãûí hàêèì îëäóüó ãàäûí õàðàêòåðèíäÿ ìöhöì îëàíìöÿééÿí ìþâçóëàð âàð. Áóíëàðûí àðàñûíäà þçëÿðèíÿ, àèëÿëÿðèíÿâÿ éà ÿòðàôûíäàêûëàðà õåéèðëÿðè äÿéÿíëÿð îëäóüó êèìè òàìàìè-ëÿ þçëÿðèíè ìÿøüóë åòìÿê ö÷öí þéðÿøäèêëÿðè áÿçè âÿðäèøëÿðè äÿâàð. Áóíëàðûí ÿí éàéûëìûøëàðû hÿôòÿíèí ìöÿééÿí ýöíëÿðèíäÿòÿøêèë åäèëÿí òîïëàíòûëàðäà “âàõòû þëäöðìÿê”, áöòöí ýöíö hå÷áèð õåéðè îëìàéàí ïðîãëàìëàðû ñåéð åäÿðÿê òåëåâèçèéà ãàðøûñûí-äà êå÷èðìÿê, ñààòëàðëà äàâàì åäÿí òåëåôîí äàíûøûãëàðûíäà, éàäà åâ ñþháÿòëÿðèíäÿ êè÷èê-áþéöê hÿð ìÿñÿëÿäÿí øèêàéÿò åäèáäÿðä ÷ÿêìÿê, ãåéáÿò åòìÿê, èíñàíëàðûí ãöñóðëàðûíäàí äàíûø-ìàã êèìè äàâðàíûøëàðäûð. Áöòöí áóíëàðûí ìöøòÿðÿê òÿðÿôè èñÿöìóìèééÿòëÿ íÿ þçëÿðèíÿ, íÿ äÿ áàøãàëàðûíà hå÷ áèð ôàéäàñûîëìàéàí âÿðäèøëÿð îëìàñûäûð.

Àëëàh Ãóðàíûí “Ãÿëáëÿðè ãÿôëÿò è÷èíäÿäèð...” (“ßíáèéà”ñóðÿñè, 21/3) àéÿñè èëÿ Àëëàhà èìàí ýÿòèðìÿéÿí èíñàíëàðûí áóõöñóñèééÿòëÿðèíÿ äèããÿòè éþíÿëòìèø âÿ áó èíñàíëàðûí öðÿêëÿðè-íèí äöíéà hÿéàòûíà äàèð èøëÿðÿ ãàðøû hÿâÿñëÿ áèð âàõò êå÷èð-ìÿê è÷èíäÿ îëäóüóíó áèëäèðìèøäèð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí èñÿ úàhèëèééÿ ÿõëàãûíûí ãàäûí õàðàêòåðèíÿàèä áöòöí áó õöñóñèééÿòëÿðäÿí óçàã áèð hÿðÿêÿò íöìàéèø åò-äèðÿð. Àëëàhûí èíñàí ö÷öí äöíéà hÿéàòûíäà ÷îõ ìÿhäóä áèðþìöð ìöääÿòè ìöÿééÿí åòäèéèíè âÿ çàìàíûí ñöðÿòëÿ òöêÿíäè-éèíè áèëèð. Èíñàíëàðûí àõèðÿò hÿéàòûíäà Àëëàhûí ñîíñóç úÿííÿòè-íè, ìÿðhÿìÿòèíè âÿ ðàçûëûüûíû ãàçàíà áèëìÿê ö÷öí ÿëëÿðèíäÿêèéåýàíÿ èìêàí èñÿ äöíéà hÿéàòûíäàêû áó þìöð ÿðçèíäÿ îëàí


214

215

“Ùÿð êÿñ Àëëàhû, Îíóí Ïåéüÿìáÿðèíè âÿ èìàí ýÿòèðÿíëÿðè þçöíÿ

äîñò òóòñà, øöáhÿñèç êè, ãÿëÿáÿ÷àëàíëàð ìÿhç

Àëëàhûí òÿðÿôäàðëàðûäûð” (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 5/56).

216

“Î, ýþéëÿðèí âÿ éåðèí, îíëàðûíàðàñûíäà îëàí hÿð øåéèí

Ðÿááèäèð! Éàëíûç Îíà èáàäÿò åòâÿ Îíóí èáàäÿòèíÿ ñÿáðëè îë! Ùå÷

Îíà áÿíçÿðèíè ýþðìöñÿíìè?”(“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/65).

âàçõòëàðûäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ ìöñÿëìàíëàð éàøàäûãëàðû hÿð àíûíþçëÿðè ö÷öí ÷îõ ãèéìÿòëè îëäóüóíó áèëÿðÿê hÿðÿêÿò åäÿðëÿð.Áèðúÿ àíëàðûíû äà áîø áèð èøëÿ ìÿøüóë îëàðàã, áîø ñþçëÿðëÿ êå-÷èðìÿëÿðèíèí áþéöê èòêè îëàúàüûíûí âÿ áóíóí àõèðÿòäÿ èíñàíûíáþéöê áèð ïåøìàí÷ûëûã hèññ åòìÿñèíÿ ñÿáÿá îëà áèëÿúÿéèíèíôÿðãèíäÿäèðëÿð. Ùÿð àíëàðûíû áó äèããÿò à÷ûãëûüû èëÿ êå÷èðèð âÿhÿìèøÿ Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíà áèëÿúÿêëÿðèíè öìèä åòäèêëÿðèèøëÿðÿ éþíÿëèðëÿð. Àëëàhûí “Îíëàð Àëëàhà, àõèðÿò ýöíöíÿ èíà-íûð, éàõøû èøëÿð ýþðìÿéè ÿìð åäèð, ïèñ ÿìÿëëÿðäÿí ÷ÿêèíäè-ðèð âÿ õåéèðëè èøëÿð ýþðìÿéÿ òÿëÿñèðëÿð. Îíëàð ÿìÿëèñàëåhøÿõñëÿðäÿíäèðëÿð” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/114) àéÿñè èëÿ áèë-äèðäèéè êèìè éàøàäûãëàðû hÿð àíû Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçàíà áèë-ìÿê ö÷öí “õåéèð èøëÿðäÿ éàðûøàðàã” êå÷èðèðëÿð.

Ìöñÿëìàí ãàäûí èñìÿòëè âÿ hþðìÿòëèäèðÀëëàh “Ìàë âÿ óøàãëàð áó äöíéàíûí áÿð-áÿçÿéèäèð. ßáÿ-

äè ãàëàí éàõøû ÿìÿëëÿð èñÿ Ðÿááèíèí éàíûíäà hÿì ñàâàá,hÿì äÿ öìèä åòèáàðèëÿ äàhà õåéèðëèäèð!” (“Êÿhô” ñóðÿñè,18/46) àéÿñè èëÿ èíñàíëàðà ÷îõ ìöhöì áèð ìÿëóìàò âåðìèøäèð:áÿçè èíñàíëàðûí ÷îõ äÿéÿð âåðäèêëÿðè, áöòöí hÿéàòëàðûíû óüðó-íà hÿñð åòäèêëÿðè âÿ ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøäûãëàðû äöíéÿâè äÿéÿð-ëÿðèí hàìûñû þòÿðè ýþçÿëëèêëÿðäèð.

ßñë äÿéÿðëè îëàí âÿ ãàëàí èñÿ èíñàíëàðûí ìàëèê îëäóãëàðûìÿíÿâè äÿéÿðëÿð âÿ áöòöí áóíëàðäà ýþñòÿðäèêëÿðè äàâàìëûëûã-äûð. Àíúàã áó hÿãèãÿòè ýþçàðäû åäÿí áÿçè èíñàíëàð hÿãèãè äÿ-éÿðèí, øÿðÿô âÿ ëÿéàãÿòèí çÿíýèíëèê, åòèáàð, ìàë âÿ ìöëê ñàhè-áè îëìàã êèìè öíñöðëÿðäÿí îëäóüóíó çÿíí åäÿðÿê áóíëàðûí àð-õàñû èëÿ ýåäÿ áèëèðëÿð. Åéíè èëÿ ÿòðàôëàðûíäàêû èíñàíëàðû äà áóþë÷öëÿðÿ ýþðÿ äÿéÿðëÿíäèðèá îíëàðà äà ñàhèá îëäóãëàðû áó ìàä-äè õöñóñèééÿòëÿðÿ ýþðÿ hþðìÿò, ñåâýè âÿ håéðàíëûã áÿñëÿéÿ áè-ëèðëÿð.

Ùarun Éÿhya

217

Ùàëáóêè áöòöí áóíëàð Àëëàhûí èíñàíëàðûí èñòèôàäÿñèíÿ âåðäè-éè íåìÿòëÿðäèð. Àíúàã èíñàíëàðû hÿì Àëëàh éàíûíäà, hÿì äÿäöíéà hÿéàòûíäà äÿéÿðëè âÿ öñòöí åäÿí õöñóñèééÿòëÿð èñÿ äà-hà ôÿðãëèäèð. Øÿðÿô, èôôÿò âÿ âöãàðëûëûã áóíëàðûí áàøûíäà ýÿëèð.Áó èôàäÿëÿð ìþìèíèí òÿãâàñûíû îðòàéà ãîéìàñû ñÿáÿáè èëÿ áèðèíñàíà äÿéÿð âÿ ìÿíà ãàçàíäûðàí, hÿãèãè ìÿíàäà ñåâýè âÿhþðìÿò îéàíäûðàí õöñóñèééÿòëÿðäèð. Äöíéàíûí ÿí âàðëû, ÿí ýþ-çÿë âÿ éà ÿí àëè ìÿãàìûíà ñàhèá îëàí áèð èíñàí îëñà äà, áóí-ëàðûí hå÷ áèðè èíñàíà íàìóñëó, úèääè âÿ ëÿéàãÿòëè áèð èíñàíûíàëèúÿíàáëûüûíû âÿ öñòöíëöéöíö ãàçàíäûðà áèëìÿç. Áó õöñóñèé-éÿòëÿðÿ ñàhèá îëàí èíñàíûí òÿáèè áèð håéáÿòè âÿ ýþçÿëëèéè, òÿáèèðóh äÿðèíëèéè âàð. Àëëàh: “ßýÿð ñèçÿ ãàäàüàí îëóíìóø áþ-éöê ýöíàhëàðäàí ÷ÿêèíÿðñèíèçñÿ, Áèç äÿ ñèçèí ãÿáàhÿòëÿðè-íèçèí öñòöíö þðòÿð âÿ ñèçè øÿðÿôëè áèð ìÿíçèëÿ ÷àòäûðàðûã”(“Íèñà” ñóðÿñè, 4/31) àéÿñè èëÿ, øÿðÿôè, Ãóðàí ÿõëàãûíû éàøà-ìàã ö÷öí ñÿìèìè ñÿé ýþñòÿðÿí, Îíäàí ëàçûì îëäóüó êèìè ÷ÿ-êèíÿí èíñàíëàðà âåðÿúÿéèíè áèëäèðìèøäèð. Áàøãà áèð àéÿäÿ èñÿÀëëàh hÿãèãè ëÿéàãÿòè Ãóðàí ÿõëàãûíû éàøàéàí èíñàíëàðà âåðÿ-úÿéèíè áåëÿ áèëäèðìèøäèð:

“Øöáhÿñèç êè, ñÿäÿãÿ âåðÿí êèøè âÿ ãàäûíëàð, Àëëàh éî-ëóíäà ýþçÿë (êþíöë õîøëóüó èëÿ) áîðú âåðÿíëÿð ö÷öí(ÿìÿëëÿðèíèí ñàâàáû) ãàò-ãàò àðòûðûëàúàãäûð. Îíëàðû hÿìäÿ ÷îõ ãèéìÿòëè áèð ìöêàôàò ýþçëÿéèð!” (“Ùÿäèä” ñóðÿ-ñè, 57/18). Ùÿãèãè øÿðÿô èíñàíûí ñàhèá îëäóüó Àëëàh ãîðõóñó âÿ àõèðÿò

èíàíúû ñÿáÿáè èëÿ àøàüû ñÿâèééÿëè èíñàíëàðëà ñÿâèééÿñèíèí àøà-üû äöøìÿìÿñè, àäè äàâðàíûøëàðà, õûðäà ìÿíôÿÿòëÿð ÿëäÿ åòìÿêö÷öí êè÷èê ñàõòàêàðëûãëàðà, éàëàíà, èêèöçëöëöêëÿðÿ òÿíÿççöë åò-ìÿìÿñèäèð. Èíñàíëàðûí úàhèë äàâðàíûøëàðûíà éåòêèí hÿðÿêÿòëÿð-ëÿ âÿ ýþçÿë ÿõëàãëà ÿâÿçèíè âåðìÿñèäèð. Ìþìèí ãàäûí äàÀëëàhà îëàí äÿðèí èìàíû âÿ ãîðõóñó ñÿáÿáèíäÿí øÿðÿôëè âÿ


218

219

“Ðÿááèíèçäÿí ñèçÿ ïàðëàã äÿëèëëÿðýÿëìèøäèð. Êèì ýþðñÿ, þç ëåhèíÿ,

êèì ýþðìÿñÿ, þç ÿëåéhèíÿäèð.Ìÿí ñèçÿ íÿçàðÿò÷è äåéèëÿì”


220

“Áèç Ãóðàíû ñÿíÿ ìÿøÿããÿò ÷ÿêìÿéèí ö÷öí íàçèë åòìÿäèê!

Ãîðõàí áèð êèìñÿéÿ éàëíûç þéöä-ííÿñèhÿò îëàðàã ýþíäÿðäèê”

(“Òàhà” ñóðÿñè, 20/2-33).

úèääè áèð øÿõñèééÿò êàìèëëèéè íöìàéèø åòäèðÿð. Ãóðàí ÿõëà-ãûíà óéüóí hÿðÿêÿò åòìÿéèí èíñàíû hÿìèøÿ öñòöí ñÿâèééÿ-éÿ ýÿòèðÿúÿéèíè áèëÿðÿê Àëëàhûí áÿéÿíäèéè òÿâàçþêàð âÿòÿñëèìèééÿòëè ÿõëàãûíäàí hå÷ âàõò ýöçÿøòÿ ýåòìÿç.

Àëëàh Ãóðàíûí áèð ÷îõ àéÿñè èëÿ íàìóñóí ÿhÿìèééÿòèíÿâÿ ãàäûíà ãàçàíäûðàúàüû äÿéÿðÿ äÿ äèããÿò ÷ÿêìèøäèð.Àëëàh áöòöí àëÿìëÿðèíÿ ãàäûíëàðûíà Ùÿçðÿòè Ìÿðéÿìèí ÿõ-ëàãûíû âÿ èôôÿòèíè ìèñàë ýþñòÿðäèéèíè áèëäèðÿðÿê áó õöñóñèé-éÿòèí èíñàíà ãàçàíäûðäûüû öñòöíëöéö õàòûðëàòìûøäûð:

“Õàòûðëà êè, áèð çàìàíëàð ìÿëÿêëÿð áåëÿ äåìèøäèëÿð:“Éà Ìÿðéÿì, hÿãèãÿòÿí, Àëëàh ñÿíè ñå÷ìèø, òÿìèçëÿ-ìèø, àëÿìëÿðèí ãàäûíëàðûíäàí öñòöí òóòìóøäóð”(“Àëè-Èìðàí” ñóðÿñè, 3/42).Àëëàh Ãóðàíûí áàøãà àéÿëÿðèíäÿ èñÿ íàìóñóí ìþìèí

ãàäûíûí ìöhöì íÿçÿðÿ ÷àðïàí õöñóñèééÿòè îëäóüóíó áåëÿõàòûðëàäûð:

“Ñèçäÿí àçàä ìþìèí ãàäûíëàðëà åâëÿíìÿéÿ ìàääèèìêàíû îëìàéàíëàð ñàhèá îëäóãëàðû ìþìèí úàðèéÿëÿð-äÿí àëñûíëàð. Àëëàh ñèçèí èìàíûíûçû äàhà éàõøû áèëèð.Ùàìûíûç áèð-áèðèíèçäÿíñèíèç. Èôôÿòèíè ãîðóéóá ñàõëà-éàí, çèíàêàðëûã åòìÿéÿí âÿ àøíàñû îëìàéàí úàðèéÿëÿð-ëÿ ñàhèáëÿðèíäÿí èúàçÿ àëûá åâëÿíèí...” (“Íèñà” ñóðÿñè,4/25).

Ùarun Éÿhya

221

“...Ìþìèíëÿðèí, hÿì÷èíèí ñèçäÿí ÿââÿë êèòàá âåðèëìèøëÿ-ðèí àçàä âÿ èñìÿòëè ãàäûíëàðû ìåhðëÿðèíè âåðäèéèíèç, íà-ìóñëó îëóá çèíà åòìÿäèéèíèç âÿ ýèçëè äîñòëàð ãÿáóë åòìÿ-éÿíëÿð îëàðàã (åâëÿíìÿê ö÷öí) ñèçÿ hàëàëäûð. Èìàíû äà-íàíûí áöòöí èøëÿðè áîøà ÷ûõàð âÿ î, àõèðÿòäÿ çÿðÿð ÷ÿ-êÿíëÿðäÿí îëàð!” (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 55).Áàøãà áèð àéÿäÿ èñÿ Àëëàh íàìóñóí ÿhÿìèééÿòèíè “Îíëà-

ðûí òàíûíìàñû âÿ îíëàðà ÿçèééÿò âåðèëìÿìÿñè ö÷öí äàhàìöíàñèá îëàí áóäóð...” (“ßhçàá” ñóðÿñè, 33/59) èôàäÿñè èëÿáèëäèðìèøäèð. Íàìóñ hÿð ãàäûíà hþðìÿò âÿ øÿðÿô ãàçàíäûðûð âÿîíóí úÿìèééÿò è÷èíäÿ ÿçèééÿò ýþðìÿéèíèí ãàðøûñûíû àëûð.

Ìþìèí ãàäûíëàð Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè áöòöí ìåéàðëà-ðà ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ òàáå îëàðàã øÿðÿô, úèääèééÿò âÿ hþðìÿò ãà-çàíûðëàð. Áåëÿ áèð èíñàíûí áöòöí äàâðàíûøëàðûíäàí, äàíûøûãëàðûí-äàí, hÿðÿêÿòëÿðèíäÿí, öçöíäÿêè èôàäÿäÿí, áàõûøëàðûíäàí, ýöëö-øöíäÿí íÿ ãÿäÿð èôôÿòëè âÿ úèääè èíñàí îëäóüóíó áàøà äöøìÿêìöìêöíäöð. Èôôÿòëè hÿð áèð ãàäûíûí òÿáèè àëèúÿíàáëûüû, èíñàíàóéüóí håéáÿòè âÿ åòèáàðëû áèð øÿõñèééÿòè âàð. Ùÿì÷èíèí Àëëàhéóõàðûäàêû àéÿäÿ äÿ ìþìèíëÿðèí áó õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ “òàíûí-äûãëàðûíà” äèããÿò ÷ÿêìèøäèð. Ãóðàíûí áàøãà áèð àéÿñèíäÿ èñÿ“...Îíëàðûí ÿëàìÿòè öçëÿðèíäÿ îëàí ñÿúäÿ íèøàíÿñèäèð...”(“Ôÿòh” ñóðÿñè, 48/29) èôàäÿñè èëÿ Àëëàh ìþìèíëÿðèí öçëÿðèí-äÿí òàíûíäûãëàðûíà äèããÿò ÷ÿêìèøäèð.


222

ÀËËÀÙÛÍ ÃÓÐÀÍÄÀÄÈÃÃßÒ

ÉÞÍßËÒÄÈÉÈ ÃÀÄÛÍËÀÐ

íñàíëàðû äîüðó éîëà àïàðàí Ãóðàí àéÿëÿðèíÿ òàáåîëìàã ëàçûìäûð. Áó hÿãèãÿòè Àëëàh “Àíä îëñóíêè, îíëàðû ÷ÿêèíäèðÿí íå÷ÿ-íå÷ÿ õÿáÿðëÿð ýÿë-ìèøäèð. Áó Ãóðàí îëäóãúà áþéöê hèêìÿò-äèð...” (“Ãÿìÿð” ñóðÿñè, 54/4-5) àéÿëÿðè èëÿ áèë-äèðìèøäèð. Áàøãà àéÿäÿ èñÿ Àëëàh “Îíëàðûí hå-êàéÿòëÿðèíäÿ àüûë ñàhèáëÿðè ö÷öí, ñþçñöç êè,áèð èáðÿò âàðäûð. (Áó Ãóðàí) óéäóðìà áèð ñþçäåéèëäèð. Àíúàã þçöíäÿí ÿââÿëêèëÿðèí òÿñäèãè,

hÿð áèð øåéèí ìöôÿññÿë èçàhûäûð. Î, èìàí ýÿòèðÿí áèð òàéôàö÷öí hèäàéÿò âÿ ìÿðhÿìÿòäèð!” (“Éóñèô” ñóðÿñè, 12/111)ñþçëÿðè èëÿ Ãóðàíäàêû ãèññÿëÿðèí hèêìÿò ýþçö èëÿ áàõàíëàðö÷öí èáðÿò âÿ éà íöìóíÿ ýþòöðöëÿúÿê áèð ÷îõ íÿñèhÿò åhòèâàåòäèéèíè õàòûðëàòìûøäûð.

Àëëàh èìàí ýÿòèðÿíëÿðèí íÿñèhÿò âÿ èáðÿò àëìàãëàðû ëàçûìýÿëÿí áó håêàéÿòëÿðäÿ èìàí ýÿòèðèá Îíà êþíöëäÿí òÿñëèì îëàíñàëåhÿ ãàäûíëàðäàí áÿhñ åòìèø, îíëàðûí íöìóíÿ ýþòöðöëÿúÿêýþçÿë ÿõëàãè õöñóñèééÿòëÿðèíÿ äèããÿòè úÿëá åòìèøäèð. Áóíóíëàéàíàøû, àéÿëÿðäÿ èìàíà äÿâÿò åäèëäèêëÿðè hàëäà, ìöøðèê ÿõëà-ãû ýþñòÿðìÿêäÿ äèðÿíÿðÿê Àëëàhûí ìÿðhÿìÿòèíäÿí óçàãëàøàíãàäûíëàð hàããûíäà äà ìÿëóìàò âåðèëìèøäèð.

Ñîíðàêû ñÿòèðëÿðäÿ Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè ñàëåhÿ ãàäûí-ëàðûí èìàí ýÿòèðÿíëÿð ö÷öí íöìóíÿ îëàí ýþçÿë ÿõëàãëàðûíàäèããÿò ÷ÿêÿúÿê, áóíóíëà éàíàøû, ïåéüÿìáÿðëÿðèí hèìàéÿñè àë-òûíäà îëäóãëàðû hàëäà èìàíûí öñòöíëöéöíö äÿðê åäÿ áèëìÿéÿ-ðÿê èíêàð åäÿí ãàäûíëàðûí èáðÿò àëìàëû îëäóãëàðû éþíëÿðèíè îð-òàéà ãîéàúàüûã.

225


226

Ôèðîíóí õàíûìûíûí ýþçÿë ÿõëàãûÀëëàh Ãóðàíäà èìàí ýÿòèðÿíëÿð ö÷öí èêè íöìóíÿâè ãàäûí-

äàí áÿhñ åòìèøäèð. Áóíëàðäàí áèðè Ùç.Ìÿðéÿì, äèýÿðè èñÿ Ôè-ðîíóí õàíûìûäûð. Êèòàáûí ÿââÿëèíäÿí áóðà ãÿäÿð ÿòðàôëû øÿêèë-äÿ äèããÿò éåòèðèëäèéè êèìè, Àëëàh Ùÿçðÿòè Ìÿðéÿìèí èñìÿòèíè,Àëëàhà êþíöëäÿí áàüëûëûüûíû âÿ ýöúëö èìàíûíû íöìóíÿ âåðìèøâÿ îíó áöòöí àëÿìëÿðèí ãàäûíëàðûíäàí öñòöí åòäèéèíè áèëäèð-ìèøäèð. Ôèðîíóí õàíûìûíûí éöêñÿê ÿõëàãûíû èñÿ Àëëàh Ãóðàí-äà áåëÿ áèëäèðèð:

“Àëëàh èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ èñÿ Ôèðîíóí çþâúÿñèíè ìèñàë÷ÿêäè. Î çàìàí î: “Åé Ðÿááèì! Ìÿíèì ö÷öí Þç

äÿðýàhûíäà - úÿííÿòäÿ áèð åâ òèê, ìÿíè Ôèðîíäàíâÿ îíóí ÿìÿëèíäÿí ãóðòàð. Ìÿíè çàëèì ãþâì-

äÿí õèëàñ åò!” - äåìèøäè” (“Òÿhðèì” ñóðÿñè,66/11).

Àëëàhûí Ãóðàíäà áöòöí èìàí ýÿòèðÿí-ëÿð ö÷öí áèð íöìóíÿ îëäóüóíó áèëäèð-

Ùarun Éÿhya

227

äèéè Ôèðîíóí õàíûìû Ìèñèðèí hþêìäàðû îëàí Ôèðîíóí çöëìëÿðè-íÿ ÿí éàõûíäàí øàhèä îëàí, îíóí èíêàðäà íÿ äÿðÿúÿ hÿääèíèàøäûüûíû, Èñðàèëîüóëëàðûíà íåúÿ äèâàí òóòäóüóíó ÷îõ éàõøû áè-ëÿí èíñàíëàðäàí áèðè èäè.

Àëëàhûí “Ôèðîíóí âÿ ÿéàíëàðûíûí áÿëàñû ãîðõóñóíäàíÌóñàéà þç ãþâìöíäÿí éàëíûç êè÷èê áèð äÿñòÿ èìàí ýÿòèð-äè. ×öíêè Ôèðîí î éåðäÿ hàêèì èäè. Î, hÿääè àøìûøäû”(“Éóíóñ” ñóðÿñè, 10/83) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, Ôèðîí Ìèñèð-äÿ ÿçàáêåø öñóëëàðû, çàëûì õàñèééÿòè âÿ õàëãûíà òÿòáèã åòäèéèçöëìêàðëûüû èëÿ òàíûíàí áèð àäàì èäè.

Òàéôàñûíûí ãàäûíëàðûíû ñàü ñàõëàéàðàã áöòöí îüëàíóøàãëàðûíû þëäöðöð âÿ õàëãûíà äþçöëìÿç èøýÿíúÿëÿðâåðèðäè. Áöòöí Ìèñèð îíóí èäè; äîëàéûñû èëÿ ÷îõáþéöê çÿíýèíëèê âÿ åhòèøàì è÷èíäÿ éàøàéûðäû.Ùå÷ êèì Ôèðîíà åòèðàç, öñéàí åäÿ áèëìèðäè.Þçöíöí Ìèñèðèí âÿ áöòöí Èñðàèëîüóëëàðû-íûí òàíðûñû îëäóüóíó èääèà åäÿðÿê ãö-ðóðëàíûðäû.

Àëëàh Ôèðîíà õÿáÿðäàðåäèúè, Èñðàèëîüóëëàðûíà èñÿ áèð ãóðòàðû-úû êèìè Ùç.Ìóñàíû ýþíäÿðäè. Ùç.Ìóñà Ìèñèð õàëãûíû Àëëàhûíhàãã äèíèíÿ äÿâÿò åäèð, îíëàðû áöòëÿðÿ ñèòàéèø åòìÿêäÿí ÷ÿêèí-äèðèá àíúàã Àëëàhà èáàäÿò åòìÿéÿ ÷àüûðûðäû. Ôèðîí áöòöí õàë-ãûíû îëäóüó êèìè, “...ßýÿð ìÿíäÿí áàøãà òàíðû ãÿáóë åòñÿí,ñÿíè ìöòëÿã äóñòàã åäÿúÿéÿì!” (“Øóÿðà” ñóðÿñè, 26/29) ñþç-ëÿðè èëÿ Ùç.Ìóñàíû äà òÿhäèä åòìèøäè. Îíóí áó òÿhäèäëÿðè âÿ

òÿòáèã åòäèéè èøýÿíúÿëÿðÿ ýþðÿ, Àëëàhûí “Ôèðîíóíâÿ ÿéàíëàðûíûí áÿëàñû ãîðõóñóíäàí

Ìóñàéà þç ãþâìöíäÿí éàëíûç êè-÷èê áèð äÿñòÿ (ýÿíú íÿñèë) èìàí ýÿòèð-

äè...” (“Éóíóñ” ñóðÿñè, 10/83) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéèêèìè, áÿçè ýÿíúëÿð èñòèñíà îëìàãëà Ùç.Ìóñàéà èìàí ýÿòèðÿíîëìàäû. Ùç.Ìóñàíûí òÿáëèüè ãàðøûñûíäà èìàíà ýÿëÿí Ôèðîíóíÿìðèíäÿêè ñåhðáàçëàð èñÿ áó ñå÷èìëÿðèíÿ ýþðÿ Ôèðîíóí çà-

ëûì âÿ øèääÿò äîëó äàâðàíûø-ëàðû èëÿ ãàðøû-ãàðøûéà ãàë-

äûëàð:“Ôèðîí äåäè: “Ìÿí ñè-çÿ èçí âåðìÿäÿí ÿââÿëñèç îíà èìàí ýÿòèðäè-

íèç?” Áó, øöáhÿñèç êè,

228


ÿhàëèñèíè ÷ûõàðòìàãìÿãñÿäèëÿ øÿhÿðäÿ ãóð-äóüóíóç áèð hèéëÿäèð. Ýþð-äöéöíöç èøëÿðÿ ýþðÿ áàøûíûçàíÿ îéóí à÷àúàüûìû áèëÿúÿêñè-íèç! ßë-àéàüûíûçû ÷àðïàçêÿñäèðÿúÿê, ñîíðà èñÿ hàìû-íûçû åäàì åäÿúÿéÿì!””(“ßðàô” ñóðÿñè, 7/123-124).Ñåhðáàçëàðûí ìÿðóç ãàëäûüû áó

äþçöëìÿç èøýÿíúÿëÿðèí éåýàíÿ ñÿ-áÿáè äÿ éåíÿ “Àëëàhà èìàí ýÿòèðìÿëÿðè” îëäóüó áàøãà áèðàéÿäÿ áåëÿ õÿáÿð âåðèëèð:

“Ñÿíèí áèçäÿí èíòèãàì àëìàüûí èñÿ àíúàã Ðÿááèìèçèíìþúöçÿëÿðè ýÿëÿí êèìè áèçèì îíëàðà èìàí ýÿòèðìÿéèìè-çÿ ýþðÿäèð. Åé Ðÿááèìèç! Áèçÿ ñÿáð ÿòà åò âÿ áèçè ìö-ñÿëìàí îëàðàã þëäöð!” (“ßðàô” ñóðÿñè, 7/126).Ýþðöíäöéö êèìè, Ôèðîíóí çàëûìëûüû âÿ þç hþêìðàíëûüûíû

ðÿää åäÿðÿê Àëëàhà èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ ãàðøû äàâðàíûøû ÷îõ à÷ûãøÿêèëäÿ îðòàäà èäè. Àíúàã îíóí õàíûìû áöòöí áóíëàðû éàõûí-äàí áèëÿí áèð èíñàí îëìàñûíà áàõìàéàðàã, Ôèðîíóí èìàíûíûþéðÿíÿíäÿ îíà ãàðøû íåúÿ äàâðàíàúàüûíäàí âÿ îíà òÿòáèã åäÿ-úÿéè çöëìäÿí hå÷ úöð ÷ÿêèíìÿìèøäè. Àëëàhûí ðàçûëûüûíû, ñåâ-ýèñèíè âÿ éàõûíëûüûíû ãàçàíìàüûí áóíäàí äàhà äà öñòöí îëäó-üóíó ãÿáóë åòìèøäèð. Áó ñÿìèìèééÿòè Àëëàhà îëàí òÿñëèìèééÿ-òè, ÷ÿòèí øÿðòëÿð àëòûíäà èìàíûíû ýèçëÿòìÿê ö÷öí ýþñòÿðäèéè ñÿá-ðè âÿ òÿâÿêêöëö, Àëëàh ñåâýèñèíäÿí ãàéíàãëàíàí úÿñàðÿòè áö-òöí èíñàíëàð ö÷öí áèð íöìóíÿäèð.

Áóíóíëà éàíàøû, Ôèðîíóí áöòöí Ìèñèðèí ñàhèáè îëäóüó, áö-òöí õÿçèíÿëÿðè âÿ íåìÿòëÿðè ÿëèíäÿ úÿìëÿøäèðäèéè äÿ éàääàí÷ûõàðûëìàìàëûäûð. Ôèðîíóí õàíûìû ÿëèíäÿêè áó èìêàíëàðûí hå÷

229

Ùarun Éÿhya

áèðèíè ÿhÿìèééÿòëè ñàéìàéàðàã èìàíû, Àëëàhûí ðàçûëûüûíû ãàçà-íà áèëìÿéè, Îíóí èñòÿäèéè ÿõëàãû éàøàéà áèëìÿéè áöòöí áóäöíéà íåìÿòëÿðèíäÿí äàhà öñòöí òóòìóøäóð. Ùÿì÷èíèí Àëëàhàîëàí äóàñûíäà äà áó ñÿìèìèééÿòè ÷îõ à÷ûã øÿêèëäÿ ýþðìÿêìöìêöíäöð. Äöíéàäàêû hÿéàòûíäà ñàhèá îëäóüó áöòöí èìêàí-ëàðûíà áàõìàéàðàã, Àëëàhäàí îíó Ôèðîíäàí âÿ îíóí çàëûì ñèñ-òåìèíäÿí ãóðòàðìàñûíû äèëÿìèø âÿ îíà úÿííÿòäÿ áèð åâ âåðìÿ-ñèíè èñòÿìèøäèð:

“Î çàìàí î: “Åé Ðÿááèì! Ìÿíèì ö÷öí Þç äÿðýàhûí-äà - úÿííÿòäÿ áèð åâ òèê, ìÿíè Ôèðîíäàí âÿ îíóí ÿìÿ-

230


ëèíäÿí ãóðòàð. Ìÿíè çàëèì ãþâìäÿí õèëàñ åò!” - äåìèø-äè” (“Òÿhðèì” ñóðÿñè, 66/11).Ôèðîíóí õàíûìû áó éöêñÿê ÿõëàãû èëÿ äöíéà hÿéàòûíà áàü-

ëû îëìàäûüûíû, Àëëàhûí ðàçûëûüûíû âÿ úÿííÿòèíè ãàçàíìàã èñòÿ-éèíèí ÿñàñ îëäóüóíó îðòàéà ãîéóð. Àëëàh îíóí áó ñÿìèìè èìà-íûíû áöòöí ìþìèíëÿðÿ ìèñàë ÷ÿêìèø, îíó hÿì äöíéà hÿéàòûí-äà, hÿì äÿ àõèðÿòäÿ öñòöí åòìèøäèð.

Ùç.Ìóñàíûí àíàñûíûí òÿâÿêêöëöÀëëàh Ãóðàíûí “Ùÿãèãÿòÿí, Ôèðîí éåð öçöíäÿ áàø ãàëäû-

ðûá îíóí ÿhàëèñèíè çöìðÿëÿðÿ áþëìöøäö. Îíëàðûí àðàñûíäàîëàí áèð òàéôàíû ýöúñöç ýþðöá îíëàðûí îüëàí óøàãëàðûíû þë-äöðöð, ãûçëàðûíû èñÿ ñàü áóðàõûðäû. Î, hÿãèãÿòÿí, ôèòíÿ-ôÿ-ñàä òþðÿäÿíëÿðäÿí èäè!” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿñè, 28/4) àéÿñè èëÿ ÿâ-âÿëêè ñÿòèðëÿðäÿ äÿ òîõóíóëàí Ìèñèð Ôèðîíóíóí àçüûí âÿ çàëûìáèð hþêìðàíëûã ñöðäöéöíö, õàëãûíà áþéöê çöëìëÿð âåðäèéèíè,áöòöí îüëàí óøàãëàðûíû þëäöðäöéöíö áèëäèðìèøäèð.

Ùç.Ìóñà Ôèðîíóí áó çàëûì hàêèìèééÿòè çàìàíûíäà Ìèñèð-äÿ äöíéàéà ýÿëìèøäèð. Àëëàh Ùç.Ìóñàíû ñå÷ìèø âÿ îíó Ôèðî-íóí áó àçüûí äàâðàíûøûíà ãàðøû ìöáàðèçÿ àïàðìàãëà âÿçèôÿ-ëÿíäèðìèøäè.

Àëëàh Ôèðîíóí áöòöí îüëàí óøàãëàðûíûí þëäöðöëìÿñèíè ÿìðåòäèéè áèð äþâðäÿ äöíéàéà ýÿëÿí Ùç.Ìóñàíûí hÿéàòäà ãàëàáèëìÿñè ö÷öí àíàñûíà âÿhé åòìèø âÿ îíà Ùç.Ìóñàíû áèð ñàí-äûüà ãîéàðàã ñóéà áóðàõìàñûíû áèëäèðìèøäèð:

“Àíàíà âÿhé îëóíàúàã øåéè âÿhé åòäèéèìèç çàìàí. Îçàìàí êè, Ìÿí àíàíà áóéóðìóøäóì: “(Ìóñàíû) áèðñàíäûüà ãîéóá ÷àéà àò. Ãîé ÷àé îíó ñàhèëÿ ÷ûõàðòñûí âÿÌÿíÿ äÿ, îíà äà äöøìÿí îëàí áèðèñè îíó ýþòöðñöí...”(“Òàhà” ñóðÿñè, 20/38-39).“Áèç Ìóñàíûí àíàñûíà: “Îíó ÿìèçäèð; åëÿ êè îíäàí þò-ðö ãîðõäóí, îíó äÿðéàéà àò. Ãîðõìà âÿ êÿäÿðëÿíìÿ.

231

Ùarun Éÿhya


232

Áèç îíó ñÿíÿ ãàéòàðàúàã, þçöíö äÿ ïåéüÿìáÿðëÿðäÿíåäÿúÿéèê!” - äåéÿ áèëäèðäèê” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿñè, 28/7).Àëëàh Ùç.Ìóñàíûí àíàñûíà ãîðõìàìàñûíû âÿ êÿäÿðëÿíìÿ-

ìÿñèíè õàòûðëàòìûøäûð. Àëëàh îíà Ùç.Ìóñàíûí ïåéüÿìáÿðëèêëÿìöæäÿëÿíÿúÿéèíè, Þçöíöí hèìàéÿñèíäÿ îëàúàüûíû áèëäèðìèø âÿîíó ýÿëÿúÿêäÿ éåíèäÿí àíàñûíà ãîâóøäóðàúàüûíû õÿáÿð âåðÿ-ðÿê îíà òÿñêèíëèê âåðìèøäèð.

Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí àíàñû áó hàäèñÿ èëÿ ìöhöì áèð ñûíàã-äàí êå÷ìèøäèð. Éåíè äöíéàéà ýÿòèðäèéè áàëàñûíû áèð ñàíäûüàãîéàðàã òÿðê åäÿúÿê âÿ îíó ñóéà áóðàõàúàãäû. Áèð èíñàíûí òÿ-ëàøëàíìàäàí éåíè äîüäóüó êþðïÿñèíè ñóéà áóðàõà áèëìÿñèö÷öí Àëëàhà ãàðøû ÷îõ ñÿìèìè áèð èìàíà ñàhèá îëìàñû âÿ Îíà÷îõ ýöúëö åòèìàä ýþñòÿðèá òÿñëèì îëìàñû ëàçûì ýÿëèð. Àëëàh

Ùarun Éÿhya

233

Ùç.Ìóñàíûí àíàñûíû áåëÿ áèð hàäèñÿ èëÿ ñûíàìûø âÿ îíóí áóéöêñÿê ÿõëàãûíû, Þçöíÿ îëàí áàüëûëûüûíû âÿ òÿâÿêêöëöíö ãèéà-ìÿòÿ ãÿäÿð éàøàéàúàã áöòöí èìàí ñàhèáëÿðè ö÷öí ìöhöì áèðíöìóíÿ êèìè ýþñòÿðìèøäèð.

Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí àíàñû Àëëàhûí îíà âÿhé åòäèéè êèìè,Ùç.Ìóñàíû áèð ñàíäûüà ãîéóá ñóéà áóðàõìûøäûð. Àëëàh ÷ÿòèíáèð ñûíàãäàí êå÷äèéèíè áèëÿðÿê Þç äÿðýàhûíäàí ñÿáð âÿ äþ-çöìëöëöêëÿ îíó äÿñòÿêëÿìèøäèð:

“Ìóñàíûí àíàñûíûí öðÿéè áîìáîø îëìóøäó. ßýÿð èíà-íàíëàðäàí îëñóí äåéÿ, öðÿéèíÿ ñÿáð ÿòà åòìÿñÿéäèê, àçãàëà îíó áöðóçÿ âåðÿúÿêäè” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿñè, 28/10).Àëëàhûí: “Î, áàúûñûíà: “Îíóí äàëûíúà ýåò!” - äåäè. Î äà

hèññ åòìÿäÿí óçàãäàí-óçàüà (Ìóñàíû) ýþðäö” (“Ãÿñÿñ”ñóðÿñè, 28/11) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, àíàñû Ùç.Ìóñàíûí áà-úûñûíà hå÷ êèìÿ áèëäèðìÿäÿí îíóí hàðà àïàðûëäûüûíû èçëÿìÿéèòàïøûðìûøäû.

Àëëàh Ùç.Ìóñà ö÷öí áèð òàëå (ãÿäÿð) ìöÿééÿí åòìèø âÿáöòöí hàäèñÿëÿðè áó òàëåéÿ óéüóí îëàðàã ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ éà-ðàòìûøäûð. Àëëàh Ôèðîíà ãàðøû ãûçüûí ìöáàðèçÿ àïàðàúàã Ìóñàïåéüÿìáÿðè äöíéàéà ýÿëìÿéèíäÿí ãûñà ìöääÿò ñîíðà îíóíñàðàéûíà ýÿòèðòìèø âÿ Ôèðîíóí àèëÿñè òÿðÿôèíäÿí hèìàéÿ åäèë-ìÿñèíè òÿìèí åòìèøäèð. Áóíäàí áàøãà, Àëëàh Ùç.Ìóñàéà áö-


234

òöí ñöä àíàëàðûíû hàðàì åäÿðÿê îíóí éåíÿ þçàíàñûíà ãîâóøìàñûíû òÿìèí åòìèøäèð. Àëëàhûí:“Áóíäàí ãàáàã Áèç îíà ñöä àíàëàðûíû ãàäàüàíåòìèøäèê. (Ìóñàíûí áàúûñû) áåëÿ äåäè: “Ñèçèíö÷öí î óøàüà ñöä âåðìÿéè òÿìèí åäÿúÿê, hÿì äÿîíà ãàðøû õåéèðõàh îëàúàã áèð àèëÿíè ñèçÿ íèøàí âå-ðèììè?”” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿñè, 28/12) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéèêèìè, Ùç.Ìóñàíûí Ôèðîíóí àèëÿñè òÿðÿôèíäÿí òàïûëäûüûíûýþðÿí Ìóñà ïåéüÿìáÿðèí õàëàñû Ùÿçðÿòè Ìóñàéà áàõûëìà-ñû âÿ îíóí éåòèøäèðèëìÿñè ö÷öí îíëàðà îíóí àíàñûíû òþâñèéÿåòìèøäèð. Áóíóí íÿòèúÿñèíäÿ Àëëàh Ùÿçðÿòè Ìóñà èëÿ àíàñûíûáèð-áèðëÿðèíÿ ãîâóøäóðìóøäóð. Àëëàh áó hàäèñÿíèí áÿçè hèê-ìÿòëÿðèíè Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðèð:

“Áåëÿëèêëÿ, ýþçö àéäûí îëñóí, êÿäÿðëÿíìÿñèí âÿ Àëëàhûíâÿäèíèí hàãã îëäóüóíó áèëñèí äåéÿ, àíàñûíà ãàéòàðäûã.Ëàêèí îíëàðûí ÿêñÿðèééÿòè áèëìÿç!” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿ-ñè, 28/13).Àéÿäÿí äÿ àéäûí îëäóüó êèìè, Àëëàh Ùç.Ìóñàíûí

àíàñûíûí Îíà îëàí áàüëûëûüûíû ñûíàüà ÷ÿêìèø, ñîíðàäà ýþñòÿðäèéè ñÿáð, òÿñëèìèééÿò âÿ ýþçÿë ÿõëàãûíÿâÿçèíäÿ “ýþçöíöí àéäûí îëìàñû âÿ êÿäÿðëÿí-ìÿìÿñè” ö÷öí îíó Ùç.Ìóñàíûí éàíûíà ýÿòèð-ìèøäèð. Àëëàh hÿì÷èíèí áó hàäèñÿíè ýÿëÿ-úÿêäÿ Ìèñèðäÿ ÷îõ áþéöê ìÿñóëèééÿòëÿðâåðèëÿúÿê âÿ Èñðàèëîüóëëàðûíû Ôèðîíóí çöë-ìöíäÿí ãóðòàðìàã ö÷öí ìöáàðèçÿ àïàðàúàãÙç.Ìóñàíûí ñàðàéûíà éåðëÿøäèðèëìÿñèíÿ, îðàäà áþ-éöéÿðÿê Ôèðîíà éàõûí îëìàñûíà äà ñÿáÿá îëìóøäóð.Àëëàh áó âÿçèééÿòè Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðìèøäèð:

“Ôèðîíóí àäàìëàðû àõûðäà þçëÿðèíÿ äöøìÿí êÿñèëÿúÿêâÿ áàøëàðûíà áÿëà îëàúàã Ìóñàíû ýþòöðöá ýÿëäèëÿð. Ùÿ-

235

ãèãÿòÿí, Ôèðîí, Ùàìàí âÿ îíëàðûí ÿñýÿðëÿðè ýöíàhêàðèäèëÿð” (“Ãÿñàñ” ñóðÿñè, 28/8).“Ôèðîíóí ãàäûíû äåäè: “Áó óøàã ìÿíèì äÿ, ñÿíèí äÿ ýþçáÿáÿéèìèç îëñóí. Îíó þëäöðìÿéèí. Îëà áèëñèí êè, áèçÿáèð ôàéäà âåðÿð, éàõóä äà îíó îüóëëóüà ýþòöðÿðèê!” Îí-ëàð (èøèí íÿ éåðäÿ îëäóüóíó, áó óøàüûí ÿëèíäÿ hÿëàê îëà-úàãëàðûíû) áèëìèðäèëÿð” (“Ãÿñàñ” ñóðÿñè, 9).Àëëàh hÿð hàäèñÿíè ìöÿééÿí áèð òàëåéÿ óéüóí îëàðàã éàðà-

äûð âÿ áöòöí èíñàíëàðû áó òàëåéèí è÷èíäÿ éàøàäûãëàðû hàäèñÿëÿð-ëÿ ñûíàüà ÷ÿêèð. Àëëàhûí “ßëáÿòòÿ, Áèç ñèçè áèð àç ãîðõó, áèðàç àúëûã, áèð àç äà ìàë, úàí âÿ ìÿhñóë ãûòëûãû èëÿ èìòàhàíåäÿðèê. Ñÿáð åäÿí øÿõñëÿðÿ ìöæäÿ âåð!” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè,2/155) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, Ðÿááèìèç áó hàäèñÿëÿð ãàðøû-ñûíäà ñÿáð ýþñòÿðÿíëÿðè ìöæäÿëÿéèð, Ùç.Ìóñàíûí àíàñûíûí âÿ-çèééÿòèíäÿ îëäóüó êèìè îíëàðû ìÿðhÿìÿòè èëÿ õåéèðëÿðÿ èñòèãà-ìÿòëÿíäèðèð.

Ùç.Ìóñàíûí êþìÿê åòäèéè ãàäûíëàðÀëëàh Ãóðàíäà Ùç.Ìóñàíûí Ôèðîíó âÿ òàéôàñûíû òÿðê åäÿí-

äÿí ñîíðà Ìèñèðèí øÿðãèíäÿ éåðëÿøÿðí Ìÿäéÿí áþëýÿñèíÿ òÿ-ðÿô ýåòäèéèíè âÿ áóðàäà håéâàíëàðûíû ñóëàéà áèëìÿäèêëÿðè ö÷öíÌÿäéÿí ñóéóíóí àðõàñûíäà ýþçëÿéÿí èêè ãàäûí ýþðäöéöíöáèëäèðèð. Ùç.Ìóñà ãàäûíëàðûí þç âÿçèééÿòèíè ñîðóøàíäà ãàäûí-ëàð àòàëàðû éàøëû îëäóüó ö÷öí håéâàíëàðûíû îíëàðûí ñóëàìàãìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëäûãëàðûíû àíúàã ñóéóí ÿòðàôûíäàêû ÷îáàí-ëàðà ýþðÿ ýþçëÿäèêëÿðèíè ñþéëÿìèøäèëÿð.

Àëëàh Ãóðàíäà ãàäûíëàðûí âÿçèééÿòëÿðèíè áåëÿ à÷ûãëàäûãëàðû-íû áèëäèðèð:

“Ìÿäéÿí êÿíàðûíäàêû áèð ãóéóéà ÷àòàíäà îíóí áàøûí-äà áèð äÿñòÿ àäàì âÿ îíëàðäàí áàøãà (ãîéóíëàðû þçýÿhåéâàíëàðà ãàðûøìàñûí äåéÿ) ýåðè ÷ÿêÿí èêè ãàäûí ýþðöá

236


“...Àëëàh ãåéáëÿðè ÷îõ ýþçÿë áèëÿíäèð!”

(“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/78).


238

äåäè: “Ñèçÿ íÿ îëóá?” Îíëàð: “×îáàíëàð ñóëàéûáýåòìÿìèø áèç (ãîéóíëàðûìûçà) ñó âåðìèðèê. Àòàìûçäà èõòèéàð áèð ãîúàäûð”, - äåéÿ úàâàá âåðäèëÿð. Ìó-ñà îíëàðûí ñöðöëÿðèíè ñóëàäû...” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿñè,28/23-24).Ìÿäéÿí ñóéóíäàêû ãàäûíëàðûí áó äàâðàíûøëàðû îíëàðûí

íàìóñ ìÿñÿëÿñèíäÿ íåúÿ hÿññàñ hÿðÿêÿò åòäèêëÿðèíè ýþñ-òÿðèð. Ùÿì÷èíèí îíëàðûí áó äàâðàíûøëàðû óéüóí îëìàéàíâÿ îíëàðûí íàðàhàòëûüûíà ñÿáÿá îëàúàã éåðÿ ýåòìÿìÿëÿ-ðèíèí ëàçûì îëäóüóíó äà îðòàéà ãîéóð. Ñóéóí êÿíàðûíäàäàéàíàí ÷îáàíëàð ãàäûíëàðûí ýåðèäÿ äàéàíìàñûíà ñÿáÿáîëìóøäóð. Àíúàã áóíóí ÿâÿçèíäÿ Ùç.Ìóñàíûí åòèáàðëûýþðöíöøö håéâàíëàðûíû ñóëàìàã ö÷öí ýþçëÿéÿí áó ãà-äûíëàðûí îíóíëà ÷ÿêèíìÿäÿí äàíûøûá äèàëîã ãóðìàëàðûíûòÿìèí åòìèøäèð. Ãàäûíëàð îðàäà îëàí ÷îáàíëàðà ýþðÿ ñó-éóí êÿíàðûíà ýåòìÿéèá ýþçëÿäèêëÿðèíè ñþéëÿéÿíäÿÙç.Ìóñà òåç îíëàðà êþìÿê åòìèø âÿ îíëàðûí håéâàíëàðû-íû ñóëàìûøäûð.

Ìÿäéÿí ñóéóíäà ýþçëÿéÿí áó ãàäûíëàðûí íöìàéèø åò-äèðäèêëÿðè ÿõëàã áöòöí ìöñÿëìàí ãàäûíëàð ö÷öí ýþçÿëíöìóíÿäèð. Åhòèéàúëàðû îëäóüó hàëäà, éåíÿ äÿ àáûð-hÿ-éàëàðû ìÿñÿëÿñèíäÿ hÿññàñ hÿðÿêÿò åòìèø âÿ îíëàðà ÷ÿ-òèíëèê îëìàñûíà áàõìàéàðàã, áó ýþçÿë ÿõëàãëàðûíäàí ýö-çÿøòÿ ýåòìÿìèøëÿð. Àëëàhûí õîøëàéàúàüû êèìè hÿðÿêÿò åò-ìÿéè äàhà ÿhÿìèééÿòëè ñàéìûø âÿ äàéàíûá ýþçëÿìÿéèöñòöí òóòìóøëàð. Àëëàh äà îíëàðûí áó ýþçÿë äàâðàíûøëàðû-íûí ÿâÿçèíäÿ îíëàðà åòèáàð åäèëÿí áèð íÿôÿðè - Ùç.Ìóñà-íû ýþíäÿðÿðÿê îíóí êþìÿéè èëÿ îíëàðà éàðäûì åòìèøäèð.

Àëëàh îíëàðà Ùç.Ìóñàíû ýþíäÿðìÿêëÿ áþéöê ëöòô åh-ñàí åòìèøäèð. Ìóñà ïåéüÿìáÿð håéâàíëàðû ñóëàìàüûíäàíñîíðà: “...Åé Ðÿááèì! Ìÿí Ñÿíèí ìÿíÿ íàçèë åäÿúÿ-

Ùarun Éÿhya

239

“...Áèçÿ hå÷ áèð øåéè Àëëàhà øÿðèê ãîøìàã éàðàøìàç.Áó Àëëàhûí áèçÿ âÿ èíñàíëàðà

áÿõø åòäèéè íåìÿòäèð, ëàêèí èíñàíëàðûí

ÿêñÿðèééÿòè øöêð åòìÿç!” (“Éóñóô” ñóðÿñè, 12/38).

240

“...Àëëàhäàí ãîðõóí. Ìþìèíëÿð éàëíûç Àëëàhà

òÿâÿêêöë åòñèíëÿð!” (“Ìàèäÿ” ñóðÿñè, 5/11).

Ùarun Éÿhya

241

éèí õåéðÿ ìþhòàúàì!” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿñè, 28/24) - äåéÿ-ðÿê Àëëàhà äóà åòìèøäèð. Îíóí áó äóàñûíäàí ñîíðà áèð àçÿââÿë êþìÿê åòäèéè ãàäûíëàðäàí áèðè îíà éàõûíëàøàðàãéàõøûëûüûíûí ÿâÿçèíäÿ àòàñûíûí îíó äÿâÿò åòäèéèíè ñþéëÿ-ìèøäèð:

“Ñîíðà î èêè ãàäûíäàí áèðè óòàíà-óòàíà Ìóñàíûíéàíûíà ýÿëèá äåäè: “Àòàì ãîéóíëàðûìûçû ñóëàìàüû-íûí hàããûíû âåðìÿêäÿí þòðö ñÿíè ÷àüûðûð!” (“Ãÿ-ñÿñ” ñóðÿñè, 28/25).Ãàäûíëàðäàí áèðè ýöúëö âÿ åòèáàðëû îëäóüóíó ñþéëÿéÿ-

ðÿê Ùç.Ìóñàíû ìóçäëà òóòìàüû ö÷öí àòàñûíà èñòÿéèíè áèë-äèðìèøäèð:

“Î ãàäûíëàðäàí áèðè äåäè: “Àòàúàí! Îíó ìóçäëàòóò, ÷öíêè áó ýöúëö, åòèáàðëû àäàì ìóçäëà òóòäóãëà-ðûíûí ÿí éàõøûñûäûð!”” (“Ãÿñÿñ” ñóðÿñè, 28/26).Ãàäûí áó èôàäÿñè èëÿ Ùç.Ìóñàíûí åòèáàðëû áèð èíñàí êè-

ìè ýþðäöéöíö àòàñûíà äà à÷ûã øÿêèëäÿ èôàäÿ åòìèøäèð.Áóíäàí ñîíðà àòàëàðû Ùç.Ìóñàíûí åòèáàðëû áèð èíñàí îëäó-üóíó ýþðÿðÿê èêè ãûçûíäàí áèðèíè Ùç.Ìóñà èëÿ åâëÿíäèð-ìÿê èñòÿäèéèíè ñþéëÿìèøäèð.

Àáûð-ùÿéàëàðûíû ãîðóäóãëàðûíà äèããÿò ÷ÿêèëÿí áó ãà-äûíëàðûí äàâðàíûøëàðû áöòöí ìöñÿëìàíëàð ö÷öí ýþçÿë íö-ìóíÿ îëìóøäóð. Àëëàh ãàäûíëàðûí áó ìÿñÿëÿäÿêè hÿññàñ-ëûãëàðûíà ýþðÿ îíëàðà ìÿðhÿìÿò åòìèøäèð. Ùÿì Ùç.Ìóñàêèìè åòèáàðëû áèð èíñàíëà èøëÿðèíè àñàíëàøäûðìûø, hÿì äÿ áóhàäèñÿíè ãàäûíëàðäàí áèðèíèí Ùç.Ìóñàíûí hÿéàò éîëäàøûîëìàñûíà ñÿáÿá åòìèøäèð.

Ñÿáà hþêìäàðû Áÿëãèñ (Áèëãåéñ)Ùç.Ñöëåéìàí éàøàäûüû äþâðäÿ Àëëàhûí ëöòôö âÿ íåìÿò-

ëÿðè ñàéÿñèíäÿ ÿñðëÿð êå÷ÿíäÿí ñîíðà äà èíñàíëàðûí håé-

242

Íèêîëàóñ Êíöïôåðèí 73.5 x 81 cm þë÷öëÿðèíäÿêè“Ñÿáà hþêìäàðû” àäëû éàüëû áîéà òàáëîñó.

Ùarun Éÿhya

243

ðàíëûüûíû âÿ äèããÿòèíè úÿëá åòìÿêäÿîëàí áþéöê áèð hþêìäàðëûã ãóðìóøäó.Ùç.Ñöëåéìàí úèíëÿðäÿí âÿ èíñàíëàðäàíòÿøêèë îëóíàí îðäóñó èëÿ ÷îõ ýöúëö hàêè-ìèééÿò ÿëäÿ åòìèøäè. Ùç.Ñöëåéìàíûí ñà-ðàéû èñÿ äþâðöíöí ÿí èíêèøàô åòìèø òåõ-íîëîýèéàñûíäàí èñòèôàäÿ åäèëÿðÿê éöêñÿêåñòåòèê ñÿâèééÿäÿ èíøà åäèëìèøäèð.

Ñÿáà hþêìäàðû Áÿëãèñ èñÿ Ùç.Ñöëåé-ìàíûí hàêèìèééÿòè èëëÿðèíäÿ éàøàéàí,áàøãà áèð þëêÿíèí èäàðÿ÷èñè ìþâãåéèíäÿîëàí áèð ãàäûíäûð. Ãóðàíäà Ùç.Ñöëåé-ìàíëà Ñÿáà hþêìäàðû Áÿëãèñèí àðàñûíäàèêè þëêÿíèí ñèéàñè âÿ èãòèñàäè ÿëàãÿëÿðèhàããûíäà äàâàì åäÿí áÿçè äèàëîãëàðäàíáÿhñ åäèëèð. ßëáÿòòÿ êè, áöòöí áó ìÿëó-ìàòëàð èìàí ýÿòèðÿíëÿð ö÷öí ÷îõ hèê-ìÿòëè âÿ íÿñèhÿòëèäèð.

Àëëàh Ãóðàíäà Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäó-ñóíäàêû Ùöähöäöí îíà Ñÿáà hþêìäàðûhàããûíäà áÿçè ÿhÿìèééÿòëè ìÿëóìàòëàðâåðäèéèíè áèëäèðèð:

“Áèð àçäàí ýÿëèá äåäè: “Ñÿíèí áèë-ìÿäèéèí áèð øåéè þéðÿíäèì. ÑÿíÿÑÿáàäàí äîüðó áèð õÿáÿð ýÿòèðìè-øÿì. Ìÿí îíëàðà ïàäøàhëûã åäÿíáèð ãàäûí ýþðäöì. Îíà hÿð øåé âå-ðèëìèøäèð. Îíóí ÷îõ áþéöê áèð òàõ-òû âàðäûð. Ìÿí îíóí âÿ òàéôàñûíûíÀëëàhû ãîéóá ýöíÿøÿ ñèòàéèø åòäèê-ëÿðèíè ýþðäöì. Øåéòàí ÿìÿëëÿðèíè


244

îíëàðà ýþçÿë ýþñòÿðìèø, îíëàðû éîëäàí ñàïäûðìûøäûð. Áó-íà ýþðÿ äÿ hàãã éîëó òàïà áèëìèðëÿð. Ýþéëÿðäÿ âÿ éåð-äÿ ïöíhàí îëàíû àøêàðà ÷ûõàðäàí, îíëàðûíýèçëèíäÿ âÿ àøêàðäà åòäèêëÿðè hÿð øåéè áèëÿíÀëëàhà ñÿúäÿ åòìÿñèíëÿð äåéÿ áåëÿ åäèðëÿð”(“Íÿìë” ñóðÿñè, 27/22-25).Ùöähöä õöñóñèëÿ äÿ Ùç.Ñöëåéìàíà Ñÿáà hþêìäà-

ðûíûí áÿçè ìöhöì õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áÿhñ åòìèøäèð.Ñÿáà hþêìäàðûíûí Ñÿáàéà hþêì åòäèéèíÿ, îíà hÿðøåéäÿí áîë âåðèëäèéèíÿ, îíóí hþêìäàðëûüûíûí âÿ äþâ-ëÿòèíèí ýöúöíÿ äèããÿò ÷ÿêìèøäèð.

Ùç.Ñöëåéìàí Ùöähöääÿí àëäûüû ìÿëóìàòëàðà óé-üóí îëàðàã Ñÿáà hþêìäàðûíû Àëëàhà èìàí ýÿòèðìÿéÿ âÿîíà òàáå îëìàüà äÿâÿò åäÿí áèð ìÿêòóá éîëëàìûøäûð. Ñÿ-áà hþêìäàðû áó ìÿêòóáóí ÿhÿìèééÿòèíè òåç áàøà äöøìöøâÿ áóíóí ö÷öí äÿ éàõûí ÿòðàôûíû áó ìÿñÿëÿíè ìÿñëÿhÿòëÿø-ìÿê ö÷öí òîïëàìûøäû. Àëëàh áó ìÿñÿëÿíè Ãóðàíäà áåëÿ áèë-äèðèð:

“(Ñÿáà hþêìäàðû Áÿëãèñ Ñöëåéìàíûí ìÿêòóáóíó àëûáîõóéàíäàí ñîíðà) äåäè: “Åé ÿéàíëàð! Ìÿíÿ ÷îõ hþð-ìÿòëè áèð ìÿêòóá ýþíäÿðèëäè. Î ìÿêòóá Ñöëåéìàí-äàíäûð âÿ î, “Áèñìèëëàhèð-ðÿhìàíèð-ðÿhèì”ëÿäèð.(Ìÿçìóíó áåëÿäèð:) “Ìÿíÿ ãàðøû òÿêÿááöð ýþñòÿðìÿ-éèí âÿ éàíûìà ìöñÿëìàí îëàðàã ýÿëèí! (Áÿëãèñ) äåäè:“Åé ÿéàíëàð! Áó èø áàðÿñèíäÿ ìÿíÿ ðÿéèíèçè áèëäèðèí.Ìÿí ñèçèíëÿ ìÿñëÿhÿòëÿøìÿìèø hå÷ áèð èø ýþðÿí äåéè-ëÿì!”” (“Íÿìë” ñóðÿñè, 27/29-32).Áóíóíëà éàíàøû, êþìÿê÷èëÿðèíèí îíà: “Áèç áþéöê

áèð ãöââÿò âÿ ãöäðÿò ñàhèáèéèê. Ùþêì ñÿ-íèíäèð. Íÿ ÿìð åäÿúÿéèíÿ áàõ!””(“Íÿìë” ñóðÿñè, 27/33) - øÿêëèíäÿêè úàâàáëàðû

245

246

“(Ñöëåéìàí) äåäè: “Åé Ðÿááèì!Ìÿíè áàüûøëà âÿ ìÿíÿ åëÿ áèð

ìöëê âåð êè, ìÿíäÿí ñîíðà hå÷êÿñ íàèë îëà áèëìÿñèí. Ùÿãèãÿòÿí,

Ñÿí áþéöê êÿðÿì ñàhèáèñÿí!”(“Ñàä” ñóðÿñè, 38/35).

Ùarun Éÿhya

247

äà îíóí õàëãû öçÿðèíäÿ ýöúëö áèð èäàðÿ öñóëóíàñàhèá îëäóüóíó îðòàéà ãîéóð.

Êþìÿê÷èëÿðèíèí “Ùþêìäàðëàð áèð þëêÿéÿýèðäèêëÿðè çàìàí îíó õàðàáàçàðà ÷åâèðÿð, õàë-ãûíûí áþéöêëÿðèíè äÿ çÿëèë åäÿðëÿð. Îíëàð ìÿhçáåëÿ hÿðÿêÿò åäÿðëÿð” (“Íÿìë” ñóðÿñè, 27/34) -øÿêëèíäÿêè õÿáÿðäàðëûãëàðûíà äèããÿòëÿ éàíàøìûøâÿ “Ìÿí îíëàðà áèð hÿäèééÿ ýþíäÿðÿúÿéÿì;ýþðöì åë÷èëÿð íÿ èëÿ ãàéûäàúàãëàð!” (“Íÿìë”ñóðÿñè, 27/35) - äåéÿðÿê òÿìêèíëè hÿðÿêÿò åòìèø-äèð. Ýþíäÿðÿúÿéè áó hÿäèééÿ èëÿ õöñóñèëÿ Ùç.Ñö-ëåéìàíûí ìÿãñÿäèíè þéðÿíìÿê èñòÿìèøäèð. ÀíúàãÙç.Ñöëåéìàí Ñÿáà hþêìäàðûíûí íèééÿòèíè áàøàäöøÿðÿê hÿäèééÿñèíè ýåðè ãàéòàðìûø âÿ îíà áåëÿáèð õÿáÿð ýþíäÿðìèøäèð:

“Äóðìà, îíëàðûí éàíûíà ãàéûò! Àíä îëñóíêè, ýöúëÿðè ÷àòìàéàúàã áèð îðäó èëÿ öñòëÿðè-íÿ ýåäèá îíëàðû þç éóðäóíäàí çÿëèë âÿ õàðâÿçèééÿòäÿ ÷ûõàðäàðûã!” (“Íÿìë” ñóðÿñè,27/37).Ùç.Ñöëåéìàíûí áó èñìàðûúû èëÿ Ñÿáà hþêìäà-

ðûíà îðäóëàðûíûí ýöúëÿðè ÷àòìàéàúàã ýöúëö ãîøó-íó îëäóüóíó õàòûðëàòìûø âÿ îíó áèð äÿôÿ äÿ òÿñ-ëèì îëìàüà äÿâÿò åòìèøäèð. Áóíóíëà éàíàøû, îð-äóñóíäàêû íöôóçëó àäàìëàðäàí Ñÿáà þëêÿñèíèíhþêìðàíëûüûûí èôàäÿñè îëàí Ñÿáà hþêìäàðûíûíòàõòûíû þç ñàðàéûíà ýÿòèðìÿëÿðèíè èñòÿìèøäèð.

Úèíëÿðäÿí áèð Èôðèòèí áèð ýþç ãûðïûìûíäàòàõòû îíà ýÿòèðìÿñèíäÿí ñîíðà Ùç.Ñö-

ëåéìàí òàõòû áÿçè äÿéèøèêëèêëÿðÿ ìÿ-ðóç ãîéìóøäóð. Ñÿáà hþêìäàðû

248

Ùarun Éÿhya

249

îíóí éàíûíà ýÿëÿíäÿ îíäàí äÿéèøäèðäèéè òàõòûí îíóí îëóá-îë-ìàäûüûíû ñîðóøìóøäóð:

“(Áÿëãèñ) ýÿëäèêäÿ îíà: “Òàõòûí áó úöðäöðìö?” - äåéèë-äè. Î äà: “Ñàíêè îäóð!” - äåéÿ úàâàá âåðäè. “Áèçÿ îíäàíäàhà þíúÿ åëì âåðèëìèø âÿ áèç ìöñÿëìàí îëìóøóã!” Àëëàh-äàí áàøãàñûíà òàïûíìàñû î ãàäûíà Àëëàhà èáàäÿò åòìÿéÿìàíå îëìóøäó! ×öíêè î, êàôèð áèð òàéôàäàí èäè” (“Íÿìë”ñóðÿñè, 27/42-43).

Ñÿáà hþêìäàðû Ýöíÿøÿ ñèòàéèø åäÿí áèð õàëãûí è÷èíäÿ éà-øàìàüûíà áàõìàéàðàã Ùç.Ñöëåéìàíûí ñÿìèìè öñëóáëà éàçäû-üû ìÿêòóáóíäàí, ìÿíòèãëè äàâðàíûøûíäàí, ýöúëö hàêèìèééÿòèí-äÿí âÿ åhòèøàìëû ñàðàéûíäàí ÷îõ òÿñèðëÿíìèø âÿ áöòöí áóíëàðîíóí èìàí ýÿòèðèá ìöñÿëìàí îëìàñûíà ñÿáÿá îëìóøäóð.

Ãóðàíäà Ñÿáà hþêìäàðûíûí Àëëàhà òÿñëèì îëäóüóíó áåëÿèôàäÿ åòäèéè áèëäèðèëèð:

“Îíà áåëÿ äåéèëäè: “Ñàðàéà äàõèë îë!” Ñàðàéû ýþðäöêäÿîíó äÿðèí áèð ýþëìÿ÷ÿ håñàá åòäè âÿ ÿòÿéèíè ãàëäûðäû. Î:“Áó, áöëëóðäàí òèêèëìèø áèð ñàðàéäûð!” - äåäè. Äåäè: “ÅéÐÿááèì! Ìÿí þçöìÿ çöëì åòìèøäèì. Ìÿí àðòûã Ñöëåé-ìàíëà áèðëèêäÿ àëÿìëÿðèí Ðÿááè îëàí Àëëàhà òÿñëèì îë-äóì!”” (“Íÿìë” ñóðÿñè, 27/44).

Àëëàhûí Ãóðàíäà áèëäèðäèéè Ñÿáà hþêìäàðû hàããûíäëàêû áö-òöí áó ìÿëóìàòëàðà hèêìÿò ýþçö èëÿ áàõàíëàð ö÷öí ÷îõëó èá-ðÿò âÿ hèêìÿò âàð. Ñÿáà hþêìäàðûíûí ìÿíòèãëè äàâðàíûøû äöç-ýöí îëàíû äàhà àñàíëûãëà áàøà äöøìÿñèíè âÿ ñÿìèìè hÿðÿêÿòåòìÿñèíè òÿìèí åòìèøäèð. Áóíäàí áàøãà, hàããû ýþðÿíäÿ ÿââÿë-úÿ ÷îõ ôÿðãëè áèð èíàìà ñàhèá îëìàñûíà áàõìàéàðàã, hå÷ òÿ-ðÿääöä åòìÿäÿí Àëëàhà òÿñëèì îëóá èìàí ýÿòèðìÿñè íöìóíÿýþòöðöëìÿëè îëàí áèð äàâðàíûøäûð.


250

Èíêàð åäÿí ãàäûíëàð: Ùç.Ëóòóí âÿ Ùç.Íóhóí õàíûìëàðûÀëëàh Ãóðàíäà èìàíëàðûíäàêû ñÿìèìèééÿòëÿðè âÿ ÿõëàãëàðû-

íûí ýþçÿëëèéè èëÿ íöìóíÿ îëàí ãàäûíëàðäàí áàøãà, èíêàð åäÿíâÿ áóíà ýþðÿ äÿ úÿhÿííÿìëÿ ÿâÿçèíè ýþðÿúÿê ãàäûíëàð hàã-ãûíäà äà ìÿëóìàò âåðìèøäèð. Àëëàhûí Ãóðàíäà ãåéä åòäèéè hÿð

èêè ãàäûíûí ÿí ìöhöì õöñóñèééÿòëÿðè èñÿ hÿð èêèñèíèí äÿ“ïåéüÿìáÿð õàíûìëàðû” îëìàëàðûäûð.

Ïåéüÿìáÿðëÿð Àëëàhûí ñå÷äèéè, åë÷èëèéè èëÿ îíëàðû øÿ-ðÿôëÿíäèðäèéè, åëì âÿ áÿäÿí ýöúëÿðèíè àðòûðäûüû öñòöí èí-ñàíëàðäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ Ùç.Íóhóí âÿ Ùç.Ëóòóí õàíûì-ëàðûíûí ïåéüÿìáÿðëÿðèí ñÿìèìè øÿõñèééÿòëÿðèíÿ, ýþçÿë

ÿõëàãëàðûíà, hèêìÿòëè äàíûøûãëàðûíà, ìÿíòèãëè ãÿðàðëàðûíàhÿð àí øàhèä îëäóãëàðû âÿ îíëàðûí Àëëàhäàí ýÿëÿíhàãã áèð ñþç öçðÿ hÿðÿêÿò åòäèêëÿðèíè áèëäèðäèêëÿ-ðè hàëäà, èìàí ýÿòèðìÿìÿëÿðè ÷îõ ÿhÿìèééÿòëèäèð.Îíëàðûí áó äàâðàíûøëàðû áöòöí èìàí ýÿòèðÿíëÿð

ö÷öí ÷îõ ìöhöì áèð èáðÿò îëìàëû-äûð. Àëëàhûí Ùç.Íóhóí âÿÙç.Ëóòóí õàíûìëàðû îë-äóãëàðûíû áèëäèðäèéè áóãàäûíëàð ïåéüÿìáÿðëÿðÿÿðÿ ýåòäèêëÿðè hàëäà,ñîíðà îíëàðà õÿéàíÿòåòìèøëÿð. Àëëàh áó èêè

ãàäûíûí âÿçèééÿòè hàããûíäàÃóðàíäà áóíëàðû ãåéä åäèð:“Àëëàh êàôèðëÿðÿ Íóhóí þâðÿòè èëÿËóòóí þâðÿòèíè ìèñàë ÷ÿêäè. Îí-

ëàð Áèçèì ãóëëàðûìûçäàí èêè ñàëåháÿíäÿíèí êÿáèíè àëòûíäà èäè-

Ùarun Éÿhya

ëÿð. Îíëàð ÿðëÿðèíÿ õÿéàíÿò åòäèëÿð âÿ îíëàðû Àëëàhäàíhå÷ âÿúhëÿ ãóðòàðà áèëìÿäèëÿð. Îíëàðà: “Áàøãàëàðû èëÿáèðëèêäÿ ñèç èêèíèç äÿ úÿhÿííÿìÿ ýèðèí!” - äåéèëäè”(“Òÿhðèì” ñóðÿñè, 66/10).Àëëàhûí ñåâäèéè, ðàçû îëäóüó, úÿííÿòè èëÿ ìöæäÿëÿäèéè áó

ìöáàðÿê èíñàíëàðëà åâëè îëìàã êèìè éàõûí îëäóãëàðû hàëäà, áóéàõûíëûã ñÿìèìèééÿòñèçëèêëÿðè ñÿáÿáèíäÿí îíëàðà Àëëàhûí ìÿð-hÿìÿòèíäÿí hå÷ íÿ ãàçàíäûðìàìûøäûð. ßêñèíÿ, Àëëàhûí ÿçàáû-íà ìÿðóç ãàëìûøëàð. Àëëàh “Íÿìë” ñóðÿñèíäÿ Ùç.Ëóòóí õàíû-ìûíûí Ùç.Ëóòà èìàí ýÿòèðìÿéÿí àçüûí òàéôàñû èëÿ áèðëèêäÿ íå-úÿ hÿëàê îëäóüóíó áåëÿ áèëäèðèð:

“Òàéôàñûíûí úàâàáû éàëíûç: “Ëóòóí àèëÿñèíè éóðäóíóçäàíãîâóá ÷ûõàðäûí. ×öíêè îíëàð òÿìèç ãàëìàã èñòÿéÿí èí-ñàíëàðäûð!” -äåìÿêëÿðè îëìóøäó. Áóíà ýþðÿ äÿ Áèç îíóâÿ àèëÿñèíè õèëàñ åòäèê, éàëíûç þâðÿòèíèí (ÿçàá è÷èíäÿ) ãà-ëàíëàðäàí îëìàñûíû òÿãäèð åòäèê. Îíëàðûí öñòöíÿ áèð éà-üûø éàüäûðäûã. Ãîðõóäóëàíëàðûí éàüûøû íÿ éàìàí èìèø!”(“Íÿìë” ñóðÿñè, 27/56-58).“Áèç áó ìÿìëÿêÿò ÿhëèíè ìÿhâ åäÿúÿéèê, ÷öíêè îíëàðçàëèìäèðëÿð”, - äåäèëÿð. Äåäè: “Îðàäà Ëóò äà âàð!” Îí-ëàð: “Áèç îðàäà êèìèí îëäóüóíó éàõøû áèëèðèê. Áèç îíó âÿàèëÿñèíè ìöòëÿã õèëàñ åäÿúÿéèê. Éàëíûç þâðÿòèíäÿí áàøãà.Î (ÿçàá è÷èíäÿ) ãàëàíëàðäàí îëàúàã!” - äåéÿ úàâàá âåð-äèëÿð. Åë÷èëÿðèìèç Ëóòóí éàíûíà ýÿëäèêäÿ îíëàðà ýþðÿêÿäÿðëÿíäè âÿ öðÿéè ãûñûëäû. Îíëàð äåäèëÿð: “Ãîðõ-ìà âÿ êÿäÿðëÿíìÿ. Áèç ñÿíè âÿ àèëÿíè õèëàñåäÿúÿéèê. Éàëíûç þâðÿòèíäÿí áàøãà. Î(ÿçàá è÷èíäÿ) ãàëàíëàðäàí îëàúàã!Áèç åòäèêëÿðè ïîçüóíëóüà(ýöíàhëàðà) ýþðÿáó ìÿìëÿêÿò ÿh-

251

ëèíèí áàøû öñòöíÿ ýþéäÿí áèð ÿçàá åíäèðÿúÿéèê!”” (“ßí-êÿáóò” ñóðÿñè, 29/31-34).Ýþðöíäöéö êèìè, Àëëàh áó ãàäûíëàðûí hÿð èêèñèíÿ äÿ äöíéà

hÿéàòûíäà ÷îõ áþéöê áèð èìêàí íÿñèá åòìèø, îíëàðû ïåéüÿì-áÿðëÿðèí õàíûìëàðû åòìèøäèð. Àíúàã îíëàðûí hÿð èêèñè äÿ îíëàðö÷öí hÿì äöíéà hÿéàòûíäà, hÿì äÿ àõèðÿòäÿ áþéöê áèð íå-ìÿòÿ ÷åâðèëÿúÿê áó èìêàíû ëàçûì îëäóüó êèìè äÿéÿðëÿíäèðÿáèëìÿìèø âÿ áó øÿðÿôëè ìÿãàìà íàèë îëà áèëìÿìèøëÿð. Áóíàýþðÿ äÿ Àëëàhûí ÿçàáûíà äö÷àð îëìóøëàð, àë÷àëäûëìûøëàð.

Ùç.Éóñèôèí äþâðöíäÿêè ìèñèðëè ßçèçèí õàíûìûÀëëàhûí Ãóðàíäà äèããÿò ÷ÿêäèéè ãàäûíëàðäàí áèðè äÿ Ìñèð-

äÿ éàøàéàí áèð ßçèçèí õàíûìûäûð. Ùç.Éóñèô ãàðäàøëàðûíûí ãóð-äóüó òÿëÿíèí íÿòèúÿñèíäÿ áèð ãóë òàúèðè òÿðÿôèíäÿí hÿìèí ìè-ñèðëè ßçèçÿ ñàòûëìûøäûð. Àëëàh Ãóðàíäà ßçèçëÿ õàíûìûíûíÙç.Éóñèôè éàíëàðûíà ýþòöðìÿëÿðèíè áåëÿ õÿáÿð âåðèð:

“Îíó Ìèñèðäÿ ñàòûí àëàí ßçèç þç çþâúÿñèíÿ áåëÿ äåäè:“Îíà hþðìÿò åò (éàõøû áàõ). Îëà áèëñèí êè, áèçÿ ôàéäàâåðñèí âÿ éà îíó îüóëëóüà ýþòöðÿê!” Áåëÿëèêëÿ, Éóñèôè îéåðäÿ éåðëÿøäèðäèê, hÿì äÿ îíà éóõó éîçìàüû þéðÿòäèê.Àëëàh Þç èøèíäÿ ãàëèáäèð, ëàêèí èíñàíëàðûí ÿêñÿðèééÿòèáèëìÿç! ßí éåòêèí äþâðöíÿ ÷àòäûãäà îíà hèêìÿò âÿ åëìâåðäèê. Áèç éàõøû èøëÿð ýþðÿíëÿðè áåëÿ ìöêàôàòëàíäûðû-ðûã!” (“Éóñèô” ñóðÿñè, 12/21-22).Àëëàh Ùç.Éóñèôè ßçèçèí éàíûíäà éåðëÿøäèðìèø âÿ áóíóíëà

äà îíó Ìèñèðäÿ ìÿñêóíëàøäûðìûøäûð. Ùç.Éóñèô ßçèç âÿ õàíû-ìûíûí éàíûíäà áþéöìöø, éåòêèíëèê ÷àüûíà ýÿëÿíäÿ èñÿ Àëëàhîíà äÿðýàhûíäàí áèð åëì âÿ hèêìÿò âåðìèø, ñþçëÿðèí éîçóìó-íó þéðÿòìèø, îíó ñå÷ìèø âÿ ìÿðhÿìÿòè èëÿ äÿñòÿêëÿìèøäèð.

Àëëàh hÿéàòûíûí áó äþâðöíäÿ Ùç.Éóñèôè ìöhöì áèð ñûíàã-äàí êå÷èðìèøäèð. ßçèçèí õàíûìû îíëàðäà ãàëàí Ùç.Éóñèôäÿíàéÿäÿ áèëäèðèëÿí èôàäÿ èëÿ äåñÿê “ìóðàä àëìàã èñòÿìèø” âÿ

252


áó àðçóñóíó hÿéàòà êå÷èðÿ áèëìÿê ö÷öí hèéëÿ èøëÿäÿðÿê îíóòÿëÿéÿ ñàëìàüà ÷àëûøìûøäûð. Áó ìÿãñÿäëÿ äÿ îëäóüó îòàüûíãàïûëàðûíû ìþhêÿì áàüëàìûø âÿ Ùç.Éóñèôÿ èñòÿéèíè áèëäèðìèø-äèð. Ùç.Éóñèô èñÿ hàðàì èø ýþðìÿêäÿí Àëëàhà ñûüûíäûüûíû ñþé-ëÿéÿðÿê ãàäûíäàí öç ÷åâèðìèøäèð.

Ùç.Éóñèô ãàäûíûí áó äàâðàíûøûíäàí ÿë ÷ÿêìÿñè ö÷öí îíàßçèçèí âÿçèééÿòèíè õàòûðëàòìûø, îíóí àüàñû îëäóüóíó, îíà éàõ-øû áàõäûüûíû ñþéëÿéÿðÿê, àüàñûíà ãàðøû ñÿäàãÿòñèçëèê åäÿ áèë-ìÿéÿúÿéèíè èôàäÿ åòìèøäèð. Ùç.Éóñèô ãàäûíà áóíäàí áàøãà çà-ëûìëàðûí õèëàñ îëà áèëìÿéÿúÿéèíè äÿ ñþéëÿéÿðÿê áóíóí ÷îõÿçàçèë áèð hÿðÿêÿò îëàúàüûíû îíà õàòûðëàòìûøäûð. Àëëàh Ãóðàí-äà ßçèçèí õàíûìûíûí áó hÿðÿêÿòèíè âÿ Ùç.Éóñèôèí ñÿìèìèäàâðàíûøûíû áåëÿ õÿáÿð âåðèð:

“Åâèíäÿ îëäóüó ãàäûí òîâëàéûá éîëäàí ÷ûõàðòìàã èñòÿäèâÿ ãàïûëàðû áàüëàéàðàã: “Äè ýÿëñÿíÿ!” - äåäè. (Éóñèô èñÿ:)“Ìÿí Àëëàhà ñûüûíûðàì. Àõû î (ñÿíèí ÿðèí) ìÿíèìàüàìäûð. Î ìÿíÿ éàõøû áàõûð. Ùÿãèãÿòÿí, çöëì åäÿíëÿðíèúàò òàïìàçëàð!” - äåéÿ úàâàá âåðäè” (“Éóñèô” ñóðÿñè,12/23).Àëëàhäàí ãîðõàí âÿ ñÿìèìè èìàí ñàhèáè îëàí Ùç.Éóñèô

Àëëàhûí êþìÿéè èëÿ ßçèçèí õàíûìûíûí áó òÿêëèôèíè ðÿää åòìèøâÿ Àëëàhûí höäóäëàðûíû ãîðóìàãäà èðàäÿëè hÿðÿêÿò åòìèøäèð.Àëëàh Ùç.Éóñèôèí áó äàâðàíûøûíû Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðìèøäèð:

“Äîüðóäàí äà (ãàäûí) îíà ìåéë ñàëìûøäû. ßýÿð Ðÿááè-íèí äÿëèëèíè ýþðìÿñÿéäè, (Éóñèô äÿ) îíà ìåéë åäÿðäè. Áèçïèñëèéè âÿ áèàáûð÷ûëûüû îíäàí ñîâóøäóðìàã ö÷öí áåëÿ åò-äèê. Î, hÿãèãÿòÿí, Áèçèì ñàäèã áÿíäÿëÿðèìèçäÿíäèð!”(“Éóñèô” ñóðÿñè, 12/24).Ùç.Éóñèô áó èðàäÿñèíÿ óéüóí îëàðàã ãàäûíäàí óçàãëàøìàüà

÷àëûøàðêÿí ãàäûíûí ÿðè èëÿ ãàðøûëàøìûøäûð. ßçèçèí õàíûìû áóðà-äà äà hèéëÿ èøëÿäÿðÿê âÿ Ùç.Éóñèôèí hÿéàëû âÿ ñÿìèìè äàâðà-íûøûíà áàõìàéàðàã, þçöíö òÿìèçÿ ÷ûõàðäà áèëìÿê ö÷öí

253

Ùarun Éÿhya

254

“...Àëëàhûí áèçèì ö÷öí éàçäûüûíäàí áàøãà áèçÿ hå÷ áèðøåé öç âåðìÿç. Î áèçèì èõòèéàð

ñàhèáèìèçäèð. Áóíà ýþðÿ äÿìþìèíëÿð éàëíûç

Àëëàhà òÿâÿêêöë åòñèíëÿð!””(“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/51).

Ùç.Éóñèôÿ áþhòàí àòìûøäûð. Ùç.Éóñèôèí îíà ïèñ íèééÿòëÿ éà-õûíëàøäûüûíû ñþéëÿéÿðÿê, ßçèçäÿí îíó úÿçàëàíäûðìàñûíû èñòÿ-ìèøäèð. Çèíäàíà àòûëìàñûíäàí âÿ éà àüûð úÿçà èëÿ úÿçàëàíäûðûë-ìàñûíäàí áàøãà, hå÷ áèð ñå÷èì îëìàäûüûíû èääèà åäÿðÿê ýö-íàhñûç îëäóüóíó áèëäèéè âÿ øàhèä îëäóüó Ùç.Éóñèôèí úÿçàëàí-äûðûëìàñû ö÷öí ßçèçè ãûçûøäûðìàüà ÷àëûøìûøäûð. Àëëàh Ãóðàíäàáó hàäèñÿíè áåëÿ õÿáÿð âåðèð:

“Ùÿð èêèñè ãàïûéà òÿðÿô ãà÷äû. Ãàäûí îíóí êþéíÿéèíè àð-õàäàí úûðäû. Îíëàð ãàïûíûí àüçûíäà ãàäûíûí ÿðè èëÿ ðàñò-ëàøäûëàð. Ãàäûí äåäè: “Ñÿíèí àèëÿíÿ ïèñëèê åòìÿê èñòÿéÿ-íèí úÿçàñû éàëíûç çèíäàíà ñàëûíìàã, éà äà øèääÿòëè áèðÿçàáà äö÷àð åäèëìÿêäèð!” (“Éóñèô” ñóðÿñè, 12/25).ßçèçÿ ñÿäàãÿòñèçëèê åäÿðÿê hàðàì áèð ôåëÿ éàíàøìàã èñòÿ-

ìÿñè, ñîíðà äà ýöíàhñûç îëäóüóíó ÷îõ éàõøû áèëäèéè hàëäà éà-ëàí äàíûøàðàã Ùç.Éóñèôÿ áþhòàí àòìàñû ßçèçèí õàíûìûíûíÀëëàh ãîðõóñó îëìàéàí, çàëûì õàðàêòåðÿ ñàhèá îëäóüóíó à÷ûãøÿêèëäÿ îðòàéà ãîéóð. Áöòöí áóíëàð åéíè çàìàíäà íÿôñèíèíâèúäàíûíû íåúÿ þðòäöéöíö äÿ ýþñòÿðèð.

Ùç.Éóñèô ãàäûíûí áó âèúäàíñûç áþhòàíëàðû ãàðøûñûíäà “Îìÿíè òþâëàéûá éîëäàí ÷ûõàðòìàã èñòÿäè!” (“Éóñèô” ñóðÿñè,12/26) - äåéÿðÿê ßçèçÿ hàäèñÿíèí hÿãèãÿòèíè ñþéëÿìèøäèð. Ãà-äûíûí éàõûíëàðûíäàí îëàí áèð íÿôÿð èñÿ êèìèí äöç äàíûøäûüûíûíáèëèíìÿñè ö÷öí áåëÿ áèð òÿêëèô âåðìèøäèð:

“Áèð øàhèä áåëÿ øÿhàäÿò âåðäè: “ßýÿð îíóí êþéíÿéè þí-äÿí úûðûëìûøñà, (ãàäûí) äîüðó äåéèð, î èñÿ éàëàí÷ûëàðäàí-äûð. Éîõ ÿýÿð îíóí êþéíÿéè àðõàäàí úûðûëûáñà, (ãàäûí)éàëàí äåéèð, î èñÿ äîüðó äàíûøàíëàðäàíäûð”” (“Éóñèô”ñóðÿñè, 12/26-27).Ãàäûíûí áó ìÿñÿëÿíè õàòûðëàòìàñû íÿòèúÿñèíäÿ èñÿ Ùç.Éóñè-

ôèí êþéíÿéèíèí àðõàäàí úûðûëäûüû ýþðöëìöøäöð. Äîëàéûñû èëÿÙç.Éóñèôèí ãàïûéà òÿðÿô éþíÿëäèéè, ãàäûíûí èñÿ îíóí àðõàñû èëÿãà÷äûüû äÿëèëè èëÿ áèðëèêäÿ îðòàéà ÷ûõìûøäûð. Áåëÿëèêëÿ, Ùç.Éó-

255

Ùarun Éÿhya

256

“Ìþìèíëÿð òþâáÿ, èáàäÿò âÿøöêð-ññÿíà åäÿíëÿð, îðóú òóòàíëàð,

ðöêó âÿ ñÿúäÿ åäÿíëÿð, éàõøû èøëÿð ýþðìÿéè ÿìð åäèá ïèñèøëÿðè éàñàã åäÿíëÿð âÿ Àëëàhûí

hÿäëÿðèíè ãîðóéàíëàðäûð. Áåëÿ ìþìèíëÿðè ìöæäÿëÿ!” (“Òþâáÿ” ñóðÿñè, 9/112).

Ùarun Éÿhya

257

ñèôèí ýöíàhñûç îëäóüó, õàíûìûí îíäàí êàì àëìàüà ÷àëûøäû-üûíû ßçèçèí þçö äÿ àéäûí îëàðàã áàøà äöøìöøäöð. Àëëàh Ãó-ðàíäà ßçèçèí áó ìÿñÿëÿ èëÿ áàüëû ñþçëÿðèíè áåëÿ áèëäèðìèø-äèð:“Êþéíÿéèíèí àðõàäàí úûðûëäûüûíû ýþðäöêäÿ äåäè: “Áó ñè-çèí ìÿêðëÿðèíèçäÿíäèð. Äîüðóäàí äà, ñèçèí ìÿêðèíèç áþ-éöêäöð!” Åé Éóñèô! Ñÿí áó èøè à÷ûá-àüàðòìà. Ñÿí äÿ (åéãàäûí) ýöíàhûíà ýþðÿ áàüûøëàíìàíû äèëÿ. ×öíêè ñÿí, hÿ-ãèãÿòÿí, ýöíàh åäÿíëÿðäÿíñÿí” (“Éóñèô” ñóðÿñè, 12/28-29).Àéÿëÿðäÿí äÿ àéäûí îëäóüó êèìè, ßçèç Ùç.Éóñèôèí hàãëû

îëäóüóíó âèúäàíëà áàøà äöøìöøäöð. Àíúàã áó ìÿñÿëÿ áóðàäàãóðòàðìàìûøäûð. Àëëàhûí: “Øÿhÿðäÿêè ãàäûíëàð äåäèëÿð: “Âÿ-çèðèí þâðÿòè úàâàíû òîâëàéûá éîëäàí ÷ûõàðòìàã èñòÿéèð. Ìÿ-hÿááÿòè îíóí áàüðûíû ãàí åòìèøäèð. Áèç îíóí à÷ûã-àøêàðéîëäàí ÷ûõäûüûíû ýþðöðöê” (“Éóñèô” ñóðÿñè, 12/30) - àéÿñè èëÿáèëäèðäèéè êèìè, áó hàäèñÿ øÿhÿðäÿ ãàäûíëàð àðàñûíäà éàéûëìûø-äûð. Øÿhÿðäÿêè ãàäûíëàð ýöíàhêàð îëàíûí Ùç.Éóñèô äåéèë, ßçè-çèí õàíûìû îëäóüóíó áàøà äöøìöø âÿ þç àðàëàðûíäà âÿçèðèí õà-íûìûíû ãûíàéàí ñþháÿòëÿð åòìèøäèëÿð. ßçèçèí õàíûìû èñÿ îíóíhàããûíäà äàíûøûëàíëàðû þéðÿíÿíäÿ áó úöð äàíûøàí ãàäûíëàðà äàáèð hèéëÿ hàçûðëàìûøäûð.

Ãóðäóüó áó hèéëÿ èëÿ Àëëàhûí àéÿëÿðäÿ äèããÿòè úÿëá åòäèéèêèìè, þçöíöí öñòöí ýþçÿëëèéÿ ñàhèá îëàí Ùç.Éóñèôäÿí éàõûí-ëûã åòìÿê èñòÿéèíäÿ hàãëû îëäóüóíó ãàäûíëàðà ñöáóò åòìÿéÿ÷àëûøìûøäûð. Áó øÿêèëäÿ îíëàðû äà þç éåðèíÿ ãîéìàã âÿ þç ýö-íàhûíà øÿðèê åòìÿê èñòÿìèøäèð. Áó ìÿêðèíÿ óéüóí îëàðàã äàãàäûíëàðû éàíûíà äÿâÿò åòìèø âÿ ýÿëÿíäÿ äÿ hÿð áèðèíèí ÿëèíÿìåéâÿ ñîéìàãëàðû ö÷öí áèð áû÷àã âåðìèøäèð. Ñîíðà äà Ùç.Éó-ñèôè éàíëàðûíà ÷àüûðàðàã íåúÿ ðåàêñèéà ýþñòÿðÿúÿêëÿðèíè ýþð-ìÿê èñòÿìèøäèð. Ãàäûíëàð Ùç.Éóñèôèí ýþçÿëëèéèíè ýþðÿíäÿ ÷îõòÿÿúúöáëÿíìèø âÿ håéðàíëûãëàðûíäàí áû÷àãëàðëà ÿëëÿðèíè êÿñ-

ìèøäèëÿð. Àëëàh Ãóðàíäà ãàäûíëàðûí áó âÿçèééÿòèíè áåëÿ áèëäè-ðèð:

“Ãàäûí ýèçëè äåäè-ãîäóëàðû åøèòäèêäÿ îíëàðà õÿáÿð ýþí-äÿðèá çèéàôÿòÿ äÿâÿò åòäè, îíëàð ö÷öí ýþçÿë áèð ìÿúëèñäöçÿëòäè. Îíëàðûí hÿð áèðèíÿ áèð áû÷àã âåðäè, ñîíðà (Éó-ñèôÿ): “Îíëàðûí ãàðøûñûíà ÷ûõ!” - äåéÿ ÿìð åòäè. (Ãàäûí-ëàð Éóñèôè) ýþðäöêäÿ (ýþçÿëëèéèíÿ håéðàí îëóá) îíó hÿä-äèíäÿí àðòûã òÿðèôëÿäèëÿð âÿ (þçëÿðèíè èòèðèá) ÿëëÿðèíè êÿñ-äèëÿð. Îíëàð: “Àìàí Àëëàh! Áó êè, áÿøÿð äåéèëäèð. Áóàíúàã ÿçèç îëàí áèð ìÿëÿêäèð!” -äåäèëÿð” (“Éóñèô” ñóðÿ-ñè, 12/31).Ùç.Éóñèôèí ýþçÿëëèéè áó ãàäûíëàðà Àëëàhû õàòûðëàòìûø âÿ îí-

ëàð äà áó ôþâãÿëàäÿ ýþçÿëëèê ãàðøûñûíäà Àëëàhû òÿðèôëÿìèøäèëÿð.Îíóí ýþçÿëëèéèíè ôþâãÿëèíñàí áèð ýþçÿëëèê êèìè éîçìóø, hÿòòàìÿëÿê îëäóüóíó äà èääèà åòìèøäèëÿð.

ßçèçèí õàíûìû Àëëàhûí: “Ãàäûí áåëÿ äåäè: “Áó, ìÿíè ãû-íàäûüûíûç (îüëàíäûð). Ìÿí îíóí îëìàã èñòÿäèì, î èñÿ èìòè-íà åòäè. ßýÿð ÿìðèìè éåðèíÿ éåòèðìÿñÿ, ñþçñöç êè, çèíäàíààòûëàúàã âÿ çèëëÿòÿ äöøÿíëÿðäÿí îëàúàã!”” (“Éóñèô” ñóðÿñè,12/32) - àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, éàíûíäàêû ãàäûíëàðà þçöíöíýöíàhêàð îëäóüóíó, Ùç.Éóñèôèí èñÿ íàìóñóíó ãîðóìàã èñòÿ-äèéèíè à÷ûã-àøêàð åòèðàô åòìèøäèð. Àíúàã áöòöí áóíëàðà áàõìà-éàðàã, hÿìèí ãàäûí òîïëóëóüóíóí ãàðøûñûíäà äà Ùç.Éóñèôÿãàðøû îëàí ÷èðêèí òÿêëèôèíè áèð äàhà òÿêðàð åòìèøäèð.

Ýþñòÿðäèéè áó äàâðàíûø ãàäûíûí íÿ ãÿäÿð çàëûì âÿ ÷èðêèíáèð ÿõëàã ñàhèáè îëäóüóíó áèð äàhà äà îðòàéà ãîéóð. Ãàäûíáÿëêÿ äÿ Ìèñèðäÿêè ìþâãåéèíÿ âÿ çÿíýèíëèéèíÿ áåë áàüëàéà-ðàã, Ùç.Éóñèôè hàðàìà ýèðìÿéÿ ìÿúáóð åäèð. Áó hÿääèíäÿíàðòûã hÿéàñûç áèð òÿêëèôäèð. Ùç.Éóñèô èñÿ: “(Éóñèô) äåäè: “ÅéÐÿááèì! Ìÿíèì ö÷öí çèíäàí áóíëàðûí ìÿíè ñþâã åòäèêëÿ-ðè èøè ýþðìÿêäÿí õîøäóð. ßýÿð (áó ãàäûíëàðûí) hèéëÿñèíèìÿíäÿí äÿô åòìÿñÿí, ìÿí îíëàðà ìåéë åäÿð âÿ úàhèëëÿð-

258


259

“Íàìàç ãûëûí, çÿêàò âåðèí! Þçöíöçäÿí þòðö åòäèéèíèç õåéðè

Àëëàh éàíûíäà òàïàðñûíûç. Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàh íÿ

åòäèêëÿðèíèçè ýþðÿíäèð!” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 2/110).


äÿí îëàðàì”” (“Éóñèô” ñóðÿñè, 12/32) - äåéÿðÿê ãàäûíûíáó äàâðàíûøûíäàí Àëëàhà ñûüûíìûøäûð.

Àëëàh Éóñèô ïåéüÿìáÿðèí äóàñûíû ãÿáóë åòìèø âÿ îíëà-ðûí hèéëÿëÿðèíäÿí îíó óçàãëàøäûðìûøäûð.

Ùÿì ßçèçèí þçö, hÿì äÿ õàíûìûíûí òÿêëèôèíÿ øàhèäîëàí äèýÿð ãàäûíëàð Ùç.Éóñèôèí ýöíàhñûç îëäóüóíà øà-

hèä îëäóãëàðû hàëäà, áó ìÿñÿëÿäÿ äîüðóíóí éàíûíäà îë-ìàìûø âÿ âèúäàíñûç hÿðÿêÿò åòìèøäèëÿð. Áóíóí íÿòèúÿ-

ñèíäÿ Àëëàhûí: “Äÿëèëëÿðè ýþðäöêëÿðè hàëäà, éåíÿ äÿ îíóáèð ìöääÿò çèíäàíà ñàëìàã ãÿðàðûíà ýÿëäèëÿð” (“Éó-ñèô” ñóðÿñè, 12/35) àéÿñè èëÿ áèëäèðäèéè êèìè, Ùç.Éóñèô çèí-äàíà àòûëìûø âÿ óçóí èëëÿð îðàäà ãàëìûøäûð. Àëëàh ãàäûí-ëàðûí hèéëÿëè hÿðÿêÿòëÿðèíè ïåéüÿìáÿðèíäÿí óçàãëàøäûð-ìûø âÿ Þçöíÿ ãàðøû ýþñòÿðäèéè èõëàñà âÿ ñÿìèìèééÿòÿýþðÿ äÿ äàhà ñîíðà Ùç.Éóñèôè çèíäàíäàí ÷ûõàðàðàã ýö-íàhñûç îëäóüóíó èíñàíëàðà ýþñòÿðìèø âÿ îíó Ìèñèðäÿ

èäàðÿ÷è åòìèøäèð.Áöòöí áó hàäèñÿëÿðèí öçÿðèíäÿäöøöíöëìÿñè âÿ èáðÿò àëûíìàñû

ëàçûì îëàí ÷îõ éþíö âàð. ßçè-çèí õàíûìûíûí âÿ äèýÿð

ãàäûíëàðûí äàâðà-íûøëàðû Àëëàhäàí

ãîðõìàéàí èíñàíëàðûíàçüûíëûãäà íÿ ãÿäÿðãÿðàðëû âÿ ÷èðêèí áèðúÿñàðÿòÿ ñàhèá îëà áèë-

Ùarun Éÿhya

261

äèêëÿðèíè âÿ íåúÿ hèéëÿëÿð ãóðà áèëäèêëÿðèíè à÷ûã-àøêàð îðòàéàãîéóð. Àëëàh ãîðõóñó îëìàéàí áèð èíñàí àñàíëûãëà hÿð úöð âèú-äàíñûçëûãëàðû åäÿ áèëÿð, íÿôñèíèí èñòÿêëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã èí-ñàíëàðà òÿëÿ ãóðìàãäà âÿ áþhòàí àòìàãäà òÿðÿääöä ýþñòÿð-ìÿç. Àëëàhûí àéÿäÿ ßçèçèí: “Áó ñèçèí ìÿêðëÿðèíèçäÿíäèð.Äîüðóäàí äà, ñèçèí ìÿêðèíèç áþéöêäöð!” ñþçö èëÿ äèããÿò÷ÿêäèéè êèìè Àëëàh ãîðõóñó îëìàéàíäà hèéëÿëè éîëëàðà ìöðà-úèÿò åòìÿê ãàäûí ÿçõëàãûíäà àñàíëûãëà hÿéàò òàïà áèëèð. Àëëàhèìàí ñàhèáè îëìàéàí ãàäûíëàðûí íÿôñèíäÿêè áó õöñóñèééÿòÿÃóðàíûí áÿçè àéÿëÿðèíäÿ áåëÿ áèëäèðèð:

“Ìþhêÿì ÿéèðäèéè èïëèéè ñîíðàäàí ãûðàí ãàäûí êèìè îë-ìàéûí. Ñèç áèð öììÿò äèýÿðèíäÿí (ñàéúà) ÷îõ îëäóüóö÷öí àðàíûçäàêû àíäëàðû éàëàíà ÷åâèðèðñèíèç. Àëëàh áó-íóíëà éàëíûç ñèçè ñûíàéûð. Î, ãèéàìÿò ýöíö èõòèëàôäà îë-äóüóíóç ìÿñÿëÿëÿðè ñèçÿ èçàh åäÿúÿêäèð!” (“Íÿhë” ñóðÿ-ñè, 16/92).“Äå: Ïÿíàh àïàðûðàì ñöáhöí Ðÿááèíÿ! Éàðàòäûãëàðûíûíøÿðèíäÿí; Çöëìÿòÿ áöðöíìÿêäÿ îëàí ýåúÿíèí øÿðèíäÿí;(Îâñóí îõóéóá) äöéöíëÿðÿ öôöðÿí ãàäûíëàðûí øÿðèí-äÿí; Âÿ áèð äÿ ïàõûëëûüû òóòàíäà ïàõûëûí øÿðèíäÿí!””(“Ôÿëÿã” ñóðÿñè, 11/31-4).Àëëàh hèéëÿ èøëÿäÿðÿê, ïèñ éîëëàðà ìöðàúèÿò åäÿðÿê íÿôñèíèí

èñòÿêëÿðè ö÷öí áàøãàëàðûíà ïèñëèê åòìÿêäÿí ÷ÿêèíìÿéÿí èíñàí-ëàðûí øÿðèíäÿí ÷ÿêèíìÿê ëàçûì îëäóüóíó õàòûðëàäûð. Àëëàhûí áóàéÿñè áó ÿõëàãà éèéÿëÿíìèø ãàäûíëàðûí øÿðèíèí hÿãèãÿòÿí áþ-éöê îëà áèëäèéèíè ýþñòÿðèð.

Àíúàã éàääàí ÷ûõàðûëìàìàëûäûð êè, Ùç.Éóñèô ìèñàëûíäà îë-äóüó êèìè, Àëëàh èíñàíëàðûí hèéëÿëè ìÿêðëÿðèíè äàüûäàúàüûíûáèëäèðìèøäèð. Ïèñ ÿõëàã hÿìèøÿ èíñàíûí þçöíÿ çÿðÿð âåðèð.Àëëàh ãîðõóñó âÿ äöðöñòëöê èñÿ Àëëàhûí èñòÿéèíÿ óéüóí îëàðàãhÿìèøÿ Àëëàhûí êþìÿéè âÿ íåìÿòè èëÿ ÿâÿçèíè òàïûð.

ÍßÒÈÚß

ç.Ìÿðéÿì Àëëàhûí Ùç.Èñàíû äöí-éàéà ýÿòèðìÿê âÿçèôÿñè èëÿ øÿðÿô-ëÿíäèðäèéè âÿ Ãóðàíäà “...Ùÿãèãÿ-òÿí, Àëëàh ñÿíè ñå÷ìèø, òÿìèçëÿ-ìèø, àëÿìëÿðèí ãàäûíëàðûíäàíöñòöí òóòìóøäóð” (“Àëè-Èìðàí”ñóðÿñè, 3/42) ñþçëÿðè èëÿ ìÿäh åò-äèéè ìöáàðÿê áèð èíñàíäûð. ÀëëàhÙç.Ìÿðéÿìè ñîíðàäàí ýÿëÿí áö-

òöí íÿñèëëÿð ö÷öí áèð íöìóíÿ åòìèøäèð.Àëëàh áóíäàí áàøãà, Ãóðàíûí: “...Äöíéàäà âÿ àõèðÿòäÿ

øàíû óúà âÿ Àëëàhà éàõûí îëàíëàðäàíäûð” (“Àëè-Èìðàí” ñóðÿ-ñè, 345) - àéÿñè èëÿ Ùç.Èñàíûí Îíà îëàí éàõûíëûüûíû áèëäèðìèø,“Î, Ðÿááèíèí ðèçàñûíû ãàçàíìûøäû” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè,1955) àéÿñè èëÿ äÿ Ùç.Èñìàéûëûí ýöúëö èìàíûíà äÿããÿòè úÿëáåòìèøäèð. Àëëàh Ùç.Èäðèñè äÿ “Î, hÿãèãÿòÿí, áöñáöòöí äîü-ðó äàíûøàí êèìñÿ - áèð ïåéüÿìáÿð èäè. Áèç îíó éöêñÿê áèðìÿãàìà ãàëäûðäûã...” (“Ìÿðéÿì” ñóðÿñè, 19/56-57) ñþçëÿðèèëÿ òÿðèôëÿìèø âÿ îíóí Àëëàhûí äÿðýàhûíäàêû öñòöí éåðèíè õÿ-áÿð âåðìèøäèð. Ýöú âÿ áÿñèðÿò ñàhèáëÿðè îëàí Ùç.Èáðàhèì,Ùç.Èñhàã âÿ Ùç.Éÿãóáóí öñòöíëöéöíö èñÿ Àëëàh “...Øöáhÿñèçêè, îíëàð äÿðýàhûìûçäà ñå÷èëìèø ÿí éàõøû êèìñÿëÿðäÿíäèð-ëÿð!” (“Ñàä” ñóðÿñè, 38/47) ñþçëÿðè èëÿ áèëäèðìèøäèð. Àëëàh áóí-äàí áàøãà, Ùç.Èñìàéûëûí, ßëéÿñÿíèí âÿ Çöëêèôëèí äÿ “ñå÷èëìèø,ÿí éàõøû êèìñÿëÿð” (“Ñàä” ñóðÿñè, 38/48) îëäóüóíó áèëäèðìèø-äèð. Éåíÿ áàøãà áèð àéÿäÿ èñÿ Àëëàh “Íÿ ýþçÿë áÿíäÿ! Î äà-

263


èì Àëëàhà ñûüûíàí áèð êèìñÿ èäè” (“Ñàä” ñóðÿñè, 38/30) ñþç-ëÿðè èëÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí ãóëëóãäàêû öñòöí ÿõëàãûíû þéìöøäöð.Àëëàh Ãóðàíäà “...Ùÿãèãÿòÿí, Àëëàh Èáðàhèìè Þçöíÿ äîñòòóòìóøäóð!” (“Íèñà” ñóðÿñè, 4/125) àéÿñè èëÿ äÿ Ùç.ÈáðàhèìèÞçöíÿ äîñò ñå÷äèéèíè áèëäèðìèøäèð.

Ðÿááèìèçèí “öñòöí ÿõëàã öçÿðèíäÿ îëäóüóíó” áèëäèðäèéèÏåéüÿìáÿðèìèç Ùÿçðÿòè Ìóhÿììÿä èñÿ “òöêÿíìÿê áèëìÿ-éÿí ìöêàôàò ýþçëÿéèð!” (“Ãÿëÿì” ñóðÿñè, 68/3) ñþçëÿðè èëÿìöæäÿëÿíìèøäèð.

Øöáhÿñèç êè, Àëëàhûí ïåéüÿìáÿðëÿðè âÿ ñàëåh ìþìèíëÿðèÃóðàíäà áó èôàäÿëÿðëÿ òÿðèôëÿìÿñè îíëàðûí íÿ äÿðÿúÿ øÿðÿôëèáèð ìÿãàìà ñàhèá îëäóãëàðûíû îðòàéà ãîéóð. Àëëàhûí áèð èíñà-íà þçöíäÿí ðàçû îëäóüóíó, îíó öñòöí áèð ìÿãàìà éöêñÿëòäè-éèíè, “äîñò ñå÷äèéèíè”, Þçöíÿ éàõûí îëàíëàðäàí, õåéèðëè îëàí-ëàðäàí îëäóüóíó áèëäèðìÿñè, hàããûíäà “íÿ ýþçÿë áÿíäÿ!” äå-éÿ áÿhñ åòìÿñè ÷îõ áþéöê ëöòô âÿ ÷îõ øÿðÿôëè áèð íåìÿòäèð.

Èìàí ýÿòèðÿí hÿð áèð èíñàí Àëëàhûí áó ëöòôöíÿ ÷àòàðàã Ðÿá-áèìèçèí éàõûíëûüûíû, äîñòëóüóíó, ñåâýèñèíè âÿ ðàçûëûüûíû ãàçàíàáèëìÿéè úàíû-êþíöëäÿí èñòÿéÿð. Àíúàã áóíóí ö÷öí èíñàíûíÀëëàhûí ïåéüÿìáÿðëÿðèíè ëöòôëÿíäèðäèéè áó íåìÿòëÿðè þçöíäÿíãÿòèééÿí óçàã ýþðìÿìÿñè, Ðÿááèìèçèí ìÿðhÿìÿòèíèí âÿ êÿ-ðÿìèíèí ÷îõ ýåíèø îëäóüóíó áèëìÿñè ëàçûìäûð. Àëëàh èíñàíëà-ðûí Þçöíÿ êþíöëäÿí öç òóòàðàã òÿëÿá åòäèêëÿðè hÿð úöð èñòÿê-ëÿðèíÿ ãàðøûëûã âåðÿúÿéèíè áèëäèðìèøäèð. Áóíà ýþðÿ äÿ èñòÿð ãà-äûí, èñòÿðñÿ äÿ êèøè îëñóí, hÿð èíñàíûí ïåéüÿìáÿðëÿðèí áó éöê-ñÿê ìÿãàìûíà ÷àòà áèëìÿéè ãàðøûñûíà ìÿãñÿä ãîéìàñû âÿ áó-íóí ö÷öí ñÿìèìè ñÿé ýþñòÿðìÿñè ëàçûìäûð.

Ãóðàíäà “Þíúÿäÿí þçëÿðèíÿ ÿí ýþçÿë íåìÿò éàçûëìûøêÿñëÿð - ìÿhç îíëàð îíäàí óçàãëàøäûðûëìûø îëàúàãëàð”(“ßíáèéà” ñóðÿñè, 21/101) àéÿñèíäÿ Ðÿááèìèçèí äÿðýàhûíäàíîíëàðà ýþçÿëëèê êå÷ÿí èíñàíëàðäàí áÿhñ åäèëìèøäèð.

264

Ùarun Éÿhya

Àëëàh ãàäûí-êèøè àéðû-ñå÷êèëèéè ñàëìàäàí èíñàíûí ãàðøûñûíàáó èíñàíëàðäàí îëà áèëìÿê èìêàíû ÷ûõàðìûøäûð. Èíñàíûí éåðèíÿéåòèðìÿëè îëäóüó øåé Àëëàhà êþíöëäÿí áèð ñåâýè èëÿ áàüëàí-ìàã, Îíó hÿð øåéèí öñòöíäÿ òóòàðàã Ðÿááèìèçèí ðàçû îëàúàüûáèð hÿéàò äàâàì åòäèðìÿêäèð. Áó ñÿìèìè èìàíû éàøàéàí hÿðèíñàí Àëëàhûí èñòÿéèíÿ óéüóí îëàðàã Àëëàhûí éàíûíäà ÿí ýþçÿëÿâÿçèíè òàïàúàãäûð.

265

270

ÒßÊÀÌÖË ÉÀËÀÍÛ

àðâèíèçì, éÿíè òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè éàðàäûëûøhÿãèãÿòèíè èíêàð åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ îðòàéààòûëìûø, àíúàã hå÷ áèð ìöâÿôôÿãèééÿò ãàçàíàáèëìÿìèø åëìäÿí óçàã áèð ñàéûãëàìàäàíáàøãà áèð øåé äåéèë. Úàíëû àëÿìèí úàíñûçìàääÿëÿðäÿí òÿñàäöôÿí ÿìÿëÿ ýÿëäèéèíè èä-äèà åäÿí áó íÿçÿðèééÿ åëìèí êàèíàòäà âÿúàíëûëàðäà ÷îõ à÷ûã áèð “íèçàì” îëìàñûíû ñö-áóò åòìÿñè èëÿ ÷öðöìöøäöð. Áåëÿëèêëÿ, áöòöí

êàèíàòûí âÿ úàíëûëàðûí Àëëàh òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëìàñû hÿãèãÿòèåëì òÿðÿôèíäÿí äÿ ñöáóò îëóíìóøäóð. Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèàéàãäà ñàõëàéà áèëìÿê ö÷öí áó ýöí áöòöí äöíéàäà àïàðûëàíòÿáëèüàò éàëíûç åëìè hÿãèãÿòëÿðèí òÿhðèô åäèëìÿñèíÿ, áó hÿãè-ãÿòëÿðèí áèðòÿðÿôëè øÿêèëäÿ èçàh îëóíìàñûíà, åëì ýþðöíòöñö àë-òûíäà ñþéëÿíÿí éàëàíëàðà âÿ éîë âåðèëÿí ñàõòàêàðëûãëàðà ÿñàñ-ëàíûð.

Àíúàã áó òÿáëèüàò äà hÿãèãÿòè þðò-áàñäûð åäèá ýèçëÿäÿ áèë-ìèð. Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí åëì òàðèõèíäÿêè ÿí áþéöê éàëàíîëìàñû ôàêòû ñîí 20-30 èëäÿ åëì äöíéàñûíäà ýåòäèêúÿ äàhàéöêñÿê ñÿñëÿ äèëÿ ýÿòèðèëèð. Õöñóñèëÿ 1980-úè èëëÿðäÿí ñîíðààïàðûëàí òÿäãèãàòëàð äàðâèíèñòëÿðèí èääèàëàðûíûí òàìàìèëÿ éàíëûøîëäóüóíó îðòàéà ãîéìóø âÿ áó hÿãèãÿò áèð õåéëè àëèì òÿðÿôèí-äÿí ãåéä åäèëìèøäèð. ßëÿëõöñóñ äà ÀÁØ-äà áèîëîýèéà, áèîêèì-éà, ïàëåîíòîëîýèéà êèìè ìöõòÿëèô åëì ñàhÿëÿðèíäÿ ÷àëûøàíàëèìëÿð äàðâèíèçìèí àðòûã þç ãöââÿñèíè èòèðäèéèíè ýþðöð, úàíëû-ëàðûí ìÿíøÿéèíè àðòûã “èäðàêè íèçàì” (intelligent design) ãàâ-

271

Ùarun Éÿhya

ðàìû ÿñàñûíäà à÷ûãëàéûðëàð. Áÿhñ åäèëÿí “èäðàêè íèçàì” áöòöíúàíëûëàðûí Àëëàh òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëìàñûíûí åëìè úÿhÿòäÿí ñö-áóò îëóíìóø áèð äÿëèëèäèð.

Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí ñöãóòóíó âÿ éàðàäûëûøûí äÿëèëëÿðèíèáàøãà ÿêñÿð ÷àëûøìàëàðûìûçäà áöòöí åëìè òÿôÿððöàòëàðû èëÿ ãåéäåòäèê âÿ ãåéä åòìÿéÿ äàâàì åäèðèê. Àíúàã áó ìÿñÿëÿ ÷îõÿhÿìèééÿòëè îëäóüó ö÷öí áóðàäà äà áèð ÷îõ ìÿñÿëÿëÿðè õöëà-ñÿ åòìÿê çÿðóðè âÿ ôàéäàëûäûð.

Äàðâèíè éûõàí ÷ÿòèíëèêëÿðÒÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè òàðèõè êþêëÿðè ãÿäèì Éóíàíûñòàíà ãÿ-

äÿð ýåäèá ÷ûõàí áèð òÿëèì îëñà äà î, éàëíûç XIX ÿñðäÿ ÿhàòÿ-ëè øÿêèëäÿ îðòàéà ÷ûõäû. Íÿçÿðèééÿíè åëì äöíéàñûíûí ýöíäÿìè-íÿ ñàëàí ÿí ìöhöì hàäèñÿ ×àðëç Äàðâèíèí 1859-úó èëäÿ íÿøðåäèëÿí “Úèíñëÿðèí ìÿíøÿéè” àäëû êèòàáû îëäó. Äàðâèí áó êèòàá-äà úàíëûëàðûí ìöõòÿëèô íþâëÿðèíèí Àëëàh òÿðÿôèíäÿí àéðû-àéðû-ëûãäà éàðàäûëìàñû ýåð÷ÿéèíÿ ãàðøû ÷ûõûðäû. Äàðâèíÿ ýþðÿ, áöòöíúèíñëÿð ìöøòÿðÿê áèð àòàäàí ýÿëèðäè âÿ îíëàð çàìàí þòäöêúÿ

272


êè÷èê äÿéèøèêëèêëÿð ñàéÿñèíäÿ áèð-áè-ðèíäÿí ôÿðãëÿíìèøäèëÿð.

Äàðâèíèí íÿçÿðèééÿñèíèí hå÷ áèðìàääè äÿëèëè éîõ èäè. Î, þçö äÿ áó-íó ãÿáóë åäèðäè êè, áó íÿçÿðèééÿéàëíûç “îðòàéà àòûëàí ìÿíòèã ôèêèð”èäè. Ùÿòòà Äàðâèíèí þç êèòàáûíäàêû“Íÿçÿðèééÿíèí ÷ÿòèíëèêëÿðè” áàøëûãëûýåíèø hèññÿäÿ äÿ åòèðàô åòäèéè êèìè,áó íÿçÿðèééÿ áèð ÷îõ ìöhöì ñóàëãàðøûñûíäà àúèç ãàëûðäû.

Äàðâèí áåëÿ çÿíí åäèðäè êè, îíóííÿçÿðèééÿñèíèí ãàðøûñûíäà äàéàíàí ÷ÿòèíëèêëÿð åëìèí èíêèøàôûèëÿ àðàäàí ãàëäûðûëàúàã, éÿíè åëìè êÿøôëÿð áó íÿçÿðèééÿíèí åë-ìè ÿñàñëàðûíû ýöúëÿíäèðÿúÿê. Î, áóíó êèòàáûíûí ÷îõ éåðèíäÿáèëäèðìèøäè. Àíúàã äóðìàäàí èíêèøàô åäÿí åëì Äàðâèíèí áóöìèäëÿðèíèí òàì ÿêñèíÿ îëàðàã hÿìèí íÿçÿðèééÿíèí áàøëûúàìöääÿàëàðûíû áèð-áèðèíèí àðäûíúà ñàðñûäûðäû.

Äàðâèíèçìèí åëì ãàðøûñûíäàêû ìÿüëóáèééÿòè ö÷ ÿñàñ áàøëûã-äà èíúÿëÿíÿ áèëÿð:

1. Áó íÿçÿðèééÿ hÿéàòûí Éåð öçöíäÿ èëê äÿôÿ íåúÿ îðòàéà÷ûõäûüûíû hå÷ úöð à÷ûãëàéà áèëìèð.

2. Äàðâèíèçì íÿçÿðèééÿñèíèí îðòàéà àòäûüû “òÿêàìöë ìåõà-íèçìëÿðè”íèí hÿãèãÿòäÿ òÿêìèëëÿøäèðèúè òÿ-ñèðÿ ìàëèê îëäóüóíó ýþñòÿðÿí hå÷ áèð åëìèñöáóò éîõäóð.

3. Äàøëàøìûø áèòêè ãàëûãëàðû âÿ òîðô ãàò-ëàðû òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí èðÿëè ñöðäöéöïðîãíîçëàðûí òàì ÿêñèíè îðòàéà ÷ûõàðûð.

Áó áþëöìäÿ áó ÿñàñ ìöääÿàëàðû îíëà-ðûí ìàhèééÿòè áàõûìûíäàí èíúÿëÿéÿúÿéèê.

273

Ùarun Éÿhya

×àðëç Äàðâèí

Êå÷èëÿ áèëìÿéÿí èëê ïèëëÿ:hÿéàòûí ìÿíøÿéèÒÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè áöòöí úàíëû íþâëÿðèíèí èáòèäàè äöíéà-

äà òÿõìèíÿí 3,8 ìèëéàðä èë ÿââÿë ìåéäàíà ÷ûõàí éåýàíÿ áèðúàíëû höúåéðÿäÿí ÿìÿëÿ ýÿëäèéèíè èääèà åäèð. Òÿê höúåéðÿíèíìèëéîíëàðëà êîìïëåêñ úàíëû íþâöíö íåúÿ ìåéäàíà ýÿòèðìÿñèâÿ áåëÿ áèð òÿêàìöë ÿýÿð hÿãèãÿòÿí äÿ îëóáñà, áóíóí èçëÿðè-íèí äàøëàøìûø áèòêè ãàëûãëàðûíäà, òîðô ãàòëàðûíäà íèéÿ òàïûëìà-ìàñû äàðâèíèçì íÿçÿðèééÿñèíèí úàâàáëàíäûðà áèëìÿäèéè ñóàë-ëàðäûð. Àíúàã áöòöí áóíëàðäàí ÿââÿë èääèà åäèëÿí òÿêàìöëìÿðhÿëÿñèíèí èëê ïèëëÿñèíäÿ äàéàíìàã ëàçûìäûð: áÿhñ åäèëÿí î“èëê höúåéðÿ” íåúÿ îðòàéà ÷ûõìûøäûð?

Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè éàðàäûëûøû ðÿää åòäèéè âÿ hå÷ áèð ôþâ-ãÿëòÿáèè ìöäàõèëÿíè ãÿáóë åòìÿäèéè ö÷öí “èëê höúåéðÿ”íèí hå÷áèð ïëàí âÿ íèçàì-èíòèçàì îëìàäàí, òÿáèÿò ãàíóíëàðû ÷ÿð÷èâÿ-ñèíäÿ òÿñàäöôÿí ìåéäàíà ýÿëäèéèíè èääèà åäèð. Éÿíè áó íÿçÿ-ðèééÿéÿ ýþðÿ, úàíñûç ìàääÿ òÿñàäöôëÿð íÿòèúÿñèíäÿ îðòàéàúàíëû áèð höúåéðÿ ÷ûõàðìàëûäûð. Àíúàã áó, ìÿëóì îëàí ÿí ÿñàñáèîëîæè ãàíóíëàðà çèää èääèàäûð.

274


“Ùÿéàò hÿéàòäàí ýÿëèð”Äàðâèí þç êèòàáûíäà hÿéàòûí ìÿíáÿéè áàðÿäÿ hå÷ íÿ ãåéä

åòìÿéèá. ×öíêè îíóí äþâðöíäÿêè èáòèäàè åëì úàíëûëàðûí ÷îõñàäÿ áèð ãóðóëóøà ìàëèê îëäóüóíó ýöìàí âÿ èääèà åäèðäè. Îð-òà ÿñðëÿðäÿí áÿðè áþéöê åòèìàä áÿñëÿíÿí âÿ “ñïîíòàí ýåíåðà-ñèéà” àäëàíàí íÿçÿðèééÿíèí òÿðÿôäàðëàðû úàíñûç ìàääÿëÿðèí òÿ-ñàäöôÿí áèð éåðÿ éûüûøûá úàíëû áèð âàðëûã ìåéäàíà ýÿòèðìÿñèíÿèíàíûðäû. Áó äþâðäÿ áþúÿêëÿðèí éåìÿê ãàëûãëàðûíäàí, ñè÷àíëà-ðûí èñÿ áóüäàäàí ÿìÿëÿ ýÿëäèéèíÿ øöáhÿ åòìèðäèëÿð. Áóíó èñ-áàò åòìÿê ö÷öí hÿòòà ãÿðèáÿ òÿúðöáÿëÿð äÿ àïàðìûøäûëàð. ×èðê-ëè áèð ïàð÷àíûí öñòöíÿ áèð àç áóüäà ãîéóëìóø, áèð ãÿäÿð ýþç-ëÿéÿðëÿðñÿ, áó ÷óëüàøìàäàí ñè÷àíëàðûí ìåéäàíà ýÿëÿúÿéè çÿííåäèëìèøäè.

×èé ÿòèí ãóðä ñàëìàñû äà hÿéàòûí úàíñûç ìàääÿëÿðäÿí ìåé-äàíà ýÿëìÿñèíÿ äÿëèë ñàéûëûðäû. Ùàëáóêè äàhà ñîíðàëàð ìÿëóìîëàúàãäû êè, ÿòèí öñòöíäÿ éàðàíàí ãóðäëàð þç-þçöíÿ ìåéäàíàýÿëìèð, ìèë÷ÿêëÿðèí ýÿòèðèá îðà ãîéäóüó ýþçëÿ ýþðöíìÿéÿíñöðôÿëÿðäÿí ÷ûõûðëàð.

Äàðâèí þçöíöí “Úèíñëÿðèí ìÿíøÿéè” àäëû êèòàáûíû éàçäûüûäþâðäÿ èñÿ åëì äöíéàñû áåëÿ håñàáåäèðäè êè, áàêòåðèéàëàð úàíñûç ìàääÿ-äÿí ìåéäàíà ýÿëèð. Ùàëáóêè ìÿøhóðôðàíñûç áèîëîãó Ëóèñ Ïàñòåð òÿêàìö-ëöí ÿñàñû îëàí áó èíàíúû Äàðâèíèí êè-òàáûíûí íÿøð åäèëìÿñèíäÿí áåø èë ñîí-ðà ãÿòè îëàðàã ðÿää åòäè. Ïàñòåð àïàð-äûüû ÷àëûøìà âÿ òÿúðöáÿëÿðäÿí ñîíðàýÿëäèéè íÿòèúÿíè áåëÿ õöëàñÿ åäèðäè:“Úàíñûç ìàääÿëÿðèí hÿéàò ÿìÿëÿ ýÿ-òèðìÿñèíÿ äàèð èääèà äàhà ãÿòè îëàðàãòàðèõèí àðõèâèíÿ âåðèëìèøäèð” (Sidney

275

Ùarun Éÿhya

Fox, Klaus Dose, Molecular Evolution and The Origin ofLife, Marcel Dekker, New Öork, 1977, ñÿh. 2).

Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí òÿðÿôäàðëàðû Ïàñòåðèí ýÿëäèéè íÿòè-úÿëÿðÿ ãàðøû óçóí ìöääÿò ìöáàðèçÿ àïàðäûëàð. Àíúàã èíêèøàôåäÿí åëì úàíëû höúåéðÿíèí ìöðÿêêÿá ãóðóëóøóíó îðòàéà ÷ûõà-ðàíäàí ñîíðà hÿéàòûí þç-þçöíÿ ìåéäàíà ýÿëìÿñè èääèàñûíûí÷öðöêëöéö áèð äàhà âÿ ãÿòè øÿêèëäÿ àéäûí îëäó.

XX ÿñðäÿêè íÿòèúÿñèç ñÿéëÿðXX ÿñðäÿ hÿéàòûí ìÿíøÿéè ìþâçóñó èëÿ áàüëû ïðîñåñëÿðèí

þíöíäÿ ýåäÿí èëê òÿêàìöë÷ö ìÿøhóð ðóñ áèîëîãó ÀëåêñàíäðÎïàðèí îëäó. Îïàðèí 1930-úó èëëÿðäÿ îðòàéà àòäûüû áÿçè òåçèñ-ëÿðëÿ úàíëû höúåéðÿíèí òÿñàäöôÿí ìåéäàíà ýÿëÿ áèëÿúÿéèíè èñ-áàò åòìÿéÿ ÷àëûøäû. Àíúàã îíóí áó àõòàðûøëàðû íÿòèúÿñèç ãàëäû.Îïàðèí áóíó åòèðàô åòìÿéÿ ìÿúáóð îëäó: “Òÿÿññöô êè, höúåé-ðÿíèí ìÿíøÿéè ïðîáëåìè òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíè áöòþâëöêäÿÿhàòÿ åäÿí ÿí ãàðàíëûã ìÿñÿëÿíè òÿøêèë åäèð” (Alexander I.Oðarin, Origin of Life, Dover Publications, New Öork,(1936), 1953 (reðrint), ñÿh. 196).

Îïàðèíèí àðõàñûíúà ýåäÿí òÿêàìöë÷öëÿð hÿéàòûí ìÿíøÿéèìþâçóñóíó áèð éåðÿ ÷ûõàðà áèëìÿê ö÷öí òÿúðöáÿëÿð àïàðìàüàñÿé ýþñòÿðäèëÿð. Áó òÿúðöáÿëÿðèí ÿí ìÿøhóðó àìåðèêàëû êèì-éàýÿð Ñòåíëè Ìèëëåð òÿðÿôèíäÿí 1953-úö èëäÿ àïàðûëäû. Ñ.Ìèëëåðèáòèäàè äöíéàíûí àòìîñôåðèíäÿ îëäóüóíó èääèà åòäèéè ãàçëàðûáèð òÿúðöáÿ âàñèòÿñèëÿ áèðëÿøäèðÿðÿê âÿ áó ðåàêñèéàéà åíåðæèÿëàâÿ åäÿðÿê ïðîòåèíëÿðèí òÿðêèáèíäÿêè áèð íå÷ÿ öçâè ìîëåêó-ëó (àìèíîàñèò) ñèíòåç åòäè. Ùÿìèí èëëÿðäÿ ÿhÿìèééÿòëè áèð ìÿð-hÿëÿ êèìè òÿãäèì îëóíàí áó òÿúðöáÿíèí íÿòèúÿñèç ãàëìàñû âÿòÿúðöáÿäÿ èòèôàäÿ åäèëÿí àòìîñôåðèí ýåð÷ÿê äöíéà àòìîñôåðèí-äÿí ÷îõ ôÿðãëè îëìàñû ýÿëÿúÿê èëëÿðäÿ îðòàéà ÷ûõàúàãäû (“NewEvidence on Evolution of Early Atmosðhere and Life”,

276


Bulletin of the AmericanMeteorological Society, c. 63, Kasým1982, ss. 1328-1330).

Óçóí ìöääÿò äàâàì åäÿí áó ñÿñ-ñèçëèêäÿí ñîíðà Ìèëëåðèí þçö äÿ èñòè-ôàäÿ åëÿäèéè àòìîñôåðèí hÿãèãè îëìà-äûüûíû åòèðàô åòäè (Stanley Miller,Molecular Evolution of Life: CurrentStatus of the Prebiotic Synthesis ofSmall Molecules, 1986, ñÿh. 7).

Ùÿéàòûí ìÿíøÿéè ìÿñÿëÿñèíè à÷ûã-ëàìàã ö÷öí òÿêàìöë÷öëÿðèí XX ÿñðäÿ

àïàðäûüû áöòöí ñÿéëÿð íÿòèúÿñèç ãàëäû. Ñàí Äèåãî Ñêðèïïñ Èíñ-òèòóòóíäàí îëàí òàíûíìûø ýåîêèìéà÷û Úåôôðè Áàäà òÿêàìöë÷ö“Eàrth” æóðíàëûíäà 1998-úè èëäÿ íÿøð åäèëÿí áèð ìÿãàëÿäÿ áóhÿãèãÿòè áåëÿ ãÿáóë åäèð: “Áó ýöí XX ÿñðè àðõàäà ãîéàðêÿíhÿëÿ XX ÿñðÿ äàõèë îëàíäà ìàëèê îëäóüóìóç ÿí áþéöê hÿëëè-íè òàïìàìûø ïðîáëåìëÿ ãàðøû-ãàðøûéàéûã: hÿéàò Éåð öçöíäÿíåúÿ áàøëàäû?” (Éeffrey Bada, Earth, Úubat 1998, ñÿh. 40).

Ùÿéàòûí êîìïëåêñ ãóðóëóøóÒÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí hÿéàòûí ìÿíøÿéè ìþâçóñóíäà ÷îõ

úèääè ÷ÿòèíëèéÿ äöøìÿñèíèí ÿñàñ ñÿáÿáè ÿí ñàäÿ håñàá åäèëÿíúàíëû îðãàíèçìëÿðèí èíàíûëìàéàúàã äÿðÿúÿäÿ ãàðìàãàðûøûã ãó-ðóëóøà ìàëèê îëìàñûäûð. Úàíëû âàðëûüûí höúåéðÿñè èíñàí þâëàäû-íûí äöçÿëòäèéè òåõíèêè ìÿhñóëëàðäàí äàhà ìöðÿêêÿáäèð. Áåëÿêè, áó ýöí äöíéàíûí ÿí èíêèøàô åòìèø ëàáîðàòîðèéàëàðûíäà äàúàíñûç ìàääÿëÿðè áèð éåðÿ éûüàðàã úàíëû höúåéðÿ ÿëäÿ åòìÿêìöìêöí äåéèë.

Áèð höúåéðÿíèí ìåéäàíà ýÿëìÿñè ö÷öí ëàçûì îëàí øÿðòëÿðhå÷ âàõò òÿñàäöôëÿðëÿ èçàh åäèëìÿéÿúÿê ãÿäÿð ÷îõäóð. Ùöúåé-

277

Ùarun Éÿhya

ðÿíèí ÿñàñëàðûíäàí áèðè îëàí ïðîòåèíëÿðèí òÿñàäöôè îëàðàã ñèí-òåçëÿøìÿ åhòèìàëû èñÿ 500 àìèíîàñèòëèê éóâàðëàã áèð ïðîòåèíö÷öí 10.950-äÿ 1-äèð. Àíúàã ðèéàçèééàòäà 10.50-äÿ 1-äÿíàøàüû îëàíëàð “èìêàíñûç” ñàéûëûð. Ùöúåéðÿíèí íöâÿñèíäÿ éåðëÿ-øÿí âÿ þçöíäÿ ýåíåòèê áèëýèíè ýèçëÿäÿí ÄÍÒ ìîëåêóëó èñÿèíàíûëìàç áèð ìÿëóìàò áàíêûäûð. Èíñàí ÄÍÒ-ñèíèí åhòèâà åòäè-éè ìÿëóìàòûí ÿýÿð êàüûçà êþ÷öðöëìÿéÿ ÷àëûøûëñà, 500 ñÿhèôÿ-äÿí èáàðÿò îëàí 900 úèëäëèê áèð êèòàáõàíàíûí ìåéäàíà ýÿëÿúÿ-éè håñàáëàíûð. Áó íþãòÿäÿ ÷îõ ìàðàãëû áèð äèëåììà äà âàð:ÄÍÒ àíúàã áÿçè õöñóñèëÿøìèø ïðîòåèíëÿðèí êþìÿéè èëÿ úöòëÿ-øÿ áèëèð. Àíúàã áó ïðîòåèíëÿðèí ñèíòåçè äÿ àíúàã ÄÍÒ-äÿêèìÿëóìàòëàðà óéüóí îëàðàã hÿéàòà êå÷èð. Áèð-áèðèíÿ áàüëû îë-äóãëàðûíà ýþðÿ úöòëÿøìÿíèí ìåéäàíà ýÿëÿ áèëìÿñè ö÷öí îíëà-ðûí èêèñèíèí äÿ åéíè àíäà ìþâúóä îëìàñû ëàçûìäûð. Áó èñÿ hÿ-éàòûí þçö-þçöíäÿí ìåéäàíà ýÿëìÿñè áàðÿäÿêè ññåíàðèíè ÷ÿòèí-ëèéÿ ñàëûð. Ñàí Äèåãî Êàëèôîðíèéà Óíèâåðñèòåòèíäÿí ìÿøhóð òÿ-êàìöë÷ö àëèì, ïðîôåññîð Ëåñëè Îðýåë (Leslie Orgel) “ScientificAmerican” æóðíàëûíûí 1994-úö èëèí îêòéàáð àéûíäàêû ñàéûíäàáó hÿãèãÿòè áåëÿ åòèðàô åäèð:

“Ñîí äÿðÿúÿ êîìïëåêñ ãóðóëóøëàðà ñàhèá îëàí ïðîòåèíëÿðèíâÿ íóêëåèí òóðøóëàðûíûí (ÐÍÒ âÿ ÄÍÒ) åéíè éåðäÿ âÿ åéíèâàõòäà òÿñàäöô íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè hÿòòà åhòèìàëäàíäà hÿääèíäÿí àðòûã óçàãäûð. Àíúàã áóíëàðûí áèðè îëìàäàí äè-ýÿðèíè ÿëäÿ åòìÿê äÿ ìöìêöí äåéèë. Äîëàéûñû èëÿ èíñàí hÿéà-òûí êèìéÿâè éîëëàðëà îðòàéà ÷ûõìàñûíûí hå÷ âàõò ìöìêöí îë-ìàìàñû íÿòèúÿñèíÿ ýÿëìÿê ìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëûð” (Leslie E.

278


Orgel, “The Origin of Life on Earth”, Scientific American, c.271, Ekim 1994, ñÿh. 78).

Øöáhÿñèç êè, ÿýÿð hÿéàòûí òÿñàäöôëÿðëÿ îðòàéà ÷ûõìàñûíûíãåéðè-ìöìêöíëöéö òÿñäèãëÿíèðñÿ, áó âÿçèééÿòäÿ îíóí ôþâãÿë-òÿáèè øÿêèëäÿ éàðàäûëäûüûíû ãÿáóë åòìÿê ëàçûìäûð. Áó hÿãèãÿòèñÿ ÿñàñ ìÿãñÿäè éàðàäûëûøû ðÿää åòìÿê îëàí òÿêàìöë íÿçÿðèé-éÿñèíèí à÷ûã-àøêàð ìÿíàñûçëûüûíû îðòàéà ÷ûõàðûð.

Òÿêàìöëöí õÿéàëè ìåõàíèçìëÿðèÄàðâèíèçì íÿçÿðèééÿñèíè ïó÷ åäÿí áàøãà èêèíúè áþéöê ìÿ-

ñÿëÿ áó íÿçÿðèééÿíèí “òÿêàìöë ìåõàíèçìëÿðè” êèìè îðòàéà àò-äûüû èêè àíëàéûøûí äà ÿñë hÿãèãÿòäÿ hå÷ áèð òÿêìèëëÿøäèðèúè ýö-úÿ ìàëèê îëìàìàñûíûí ñöáóòà éåòèðèëìÿñèäèð. Äàðâèí îðòàéà àò-äûüû òÿêàìöë èääèàñûíû òàì øÿêèëäÿ “òÿáèè ñåëåêñèéà” ìåõàíèç-ìèíÿ áàüëàìûøäû. Îíóí áó ìåõàíèçìÿ âåðäèéè ÿhÿìèééÿò êè-òàáûíûí àäûíäàí äà ýþðöíöðäö: “Úèíñëÿðèí ìÿíøÿéè òÿáèè ñåëåê-ñèéà éîëó èëÿ”.

Òÿáèè ñåëåêñèéà òÿáèè ñå÷ìÿ äåìÿêäèð âÿ òÿáèÿòäÿêè hÿéàòìöáàðèçÿñèíäÿ òÿáèè øÿðòëÿðÿ óéüóí îëàí ýöúëö úàíëûëàðûí hÿ-éàòäà ãàëàúàüû äöøöíúÿñèíÿ ÿñàñëàíûð. Ìÿñÿëÿí, éûðòûúû håé-âàíëàð òÿðÿôèíäÿí höðêöäöëÿí áèð ìàðàë ñöðöñöíäÿ äàhà ñöðÿò-ëè ãà÷à áèëÿíëÿð hÿéàòäà ãàëàúàãëàð. Áåëÿëèêëÿ, ìàðàë ñöðöñöñöðÿòëèëÿðäÿí âÿ ýöúëöëÿðäÿí ìåéäàíà ýÿëìÿëèäèð. Àíúàã áó

ìåõàíèçì ìàðàëëëàðû ÿëáÿòòÿ,òÿêìèëëÿøäèðìÿç, îíëàðû áàøãàáèð úàíëû íþâöíÿ, ìÿñÿëÿí, àòëà-ðà ÷åâèðìÿç.

Äîëàéûñû èëÿ òÿáèè ñåëåêñèéàìåõàíèçìè hå÷ áèð òÿêìèëëÿøäè-ðèúè ýöúÿ ìàëèê äåéèë. Äàðâèí äÿáó hÿãèãÿòèí ôÿðãèíäÿ èäè âÿ

279

Ùarun Éÿhya

“Úèíñëÿðèí ìÿíøÿéè” êèòàáûíäà “ôàéäàëû äÿéèøèêëèêëÿð ìåéäàíàýÿëìÿäèéè âàõòäà òÿáèè ñåëåêñèéà hå÷ íÿ åäÿ áèëìÿç” äåìÿêìÿúáóðèééÿòèíäÿ ãàëìûøäû (Charles Darwin, The Origin ofSðecies: A Facsimile of the First Edition, Íarvard UniversityPress, 1964, ñÿh. 189).

Ëàìàðêûí òÿñèðèÉàõøû, áÿñ áó “ôàéäàëû äÿéèøèêëèêëÿð” íåúÿ ìåéäàíà ýÿëäè?

Äàðâèí þç äþâðöíöí èáòèäàè åëì àíëàéûøû äàõèëèíäÿ áó ñóàëàËàìàðêà ÿñàñëàíàðàã úàâàá âåðìÿéÿ ÷àëûøìûøäû. Äàðâèíäÿíÿââÿë éàøàìûø ôðàíñûç áèîëîãó Ëàìàðêà ýþðÿ, úàíëûëàð hÿéàò-ëàðû áîéó ìÿðóç ãàëäûãëàðû ôèçèêè äÿéèøèêëèêëÿðè ñîíðàêû íÿñëÿþòöðöðëÿð, íÿñèëäÿí-íÿñëÿ þòöðöëÿðÿê éûüûëàí áó õöñóñèééÿòëÿðíÿòèúÿñèíäÿ èñÿ éåíè úèíñëÿð ìåéäàíà ÷ûõûð. Ìÿñÿëÿí, Ëàìàðêäåéèðäè êè, çöðàôÿëÿð úåéðàíëàðäàí ÿìÿëÿ ýÿëèáëÿð. Áåëÿ êè,höíäöð àüàúëàðûí éàðïàãëàðûíû éåìÿê ö÷öí ñÿé ýþñòÿðÿðêÿíîíëàðûí íÿñèëäÿí-íÿñëÿ áîéëàðû óçàíûá.

Äàðâèí äÿ áóíà îõøàð ìèñàëëàð ýÿòèðìèø, ìÿñÿëÿí, “Úèíñëÿ-ðèí ìÿíøÿéè” êèòàáûíäà ãèäà òàïìàã ö÷öí ñóéà ýèðÿí áÿçè àéû-

ëàðûí áèð ìöääÿò ñîíðà áàëèíàëà-ðà ÷åâðèëäèéèíè èääèà åòìèøäè(Charles Darwin, The Origin ofSðecies: A Facsimile of theFirst Edition, ÍarvardUniversity Press, 1964, ñÿh.184).

Àììà Ìåíäåë òÿðÿôèíäÿíêÿøô îëóíìóø âÿ XX ÿñðäÿ èí-êèøàô åäÿí ýåíåòèêà åëìè èëÿ þçãÿòè òÿñäèãèíè òàïìûø àòàâèçìãàíóíëàðû ãàçàíûëìûø õöñóñèé-

280


éÿòëÿðèí ñîíðàêû íÿñèëëÿðÿ þòöðöëìÿñè ÿôñàíÿñèíè ãÿòè îëàðàãäàðìàäàüûí åòäè. Áåëÿëèêëÿ, òÿáèè ñåëåêñèéà áöòöíëöêëÿ òÿñèðñèçáèð ìåõàíèçì îëàðàã ãàëäû.

Íåîäàðâèíèçì âÿ ìóòàñèéàëàðÄàðâèíèñòëÿð èñÿ áó âÿçèééÿòÿ áèð ÷þçöì òàïà áèëìÿê ö÷öí

1930-úó èëëÿðèí àõûðëàðûíäà “Ìöàñèð ñèíòåòèê íÿçÿðèééÿ”íè, äà-hà ìÿøhóð àäû èëÿ äåñÿê, íåîäàðâèíèçìè îðòàéà àòäûëàð. Íåî-äàðâèíèçì òÿáèè ñåëåêñèéà êîíñåïñèéàñûíà “ôàéäàëû äÿéèøèêëèê-ëÿðèí ñÿáÿáè” êèìè ìóòàñèéàëàðû,_éÿíè úàíëûëàðûí ýåíëÿðèíÿ ðà-äèàñèéà êèìè õàðèúè òÿñèðëÿðèí, éà äà êþ÷öðìÿ ñÿhâëÿðè íÿòèúÿ-ñèíäÿ ìåéäàíà ýÿëÿí ïîçóíòóëàðû ÿëàâÿ åòäè.

Áó ýöí äöíéàäà òÿêàìöë àäûíà hÿëÿ äÿ ãÿáóë åäèëÿí ìî-äåë íåîäàðâèíèçìäèð. Íÿçÿðèééÿ Éåð öçöíäÿ îëàí ìèëéîíëàðëàúàíëû íþâöíöí, áó úàíëûëàðûí ãóëàã, ýþç, àüúèéÿð, ãàíàä êèìèñàéñûç êîìïëåêñ îðãàíëàðûíûí “ìóòàñèéàëàðà”, éÿíè ýåíåòèê ïî-çóíòóëàðà ÿñàñëàíàí áèð ìÿðhÿëÿ íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ ýÿëäèéèíèèääèà åäèð. Àíúàã íÿçÿðèééÿíè êÿñÿðñèç åäÿí à÷ûã áèð åëìè hÿ-ãèãÿò âàð: ìóòàñèéàëàð úàíëûëàðû èíêèøàô åòäèðìÿç, ÿêñèíÿ, îíëà-ðà hÿìèøÿ çÿðÿð âåðÿðëÿð.

Áóíóí ñÿáÿáè ÷àõ ñàäÿäèð: ÄÍÒ ÷îõ êîìïëåêñ áèð ãóðóëó-øà ìàëèêäèð. Áó ìîëåêóë öçÿðèíäÿ ìåéäàíà ýÿëÿí hÿð hàíñû

òÿñàäöôè òÿñèð àíúàã çÿðÿð âåðèð.Àìåðèêàëû ýåíåòèê Á.Ý.Ðàíýàíàò-hàí áóíó áåëÿ à÷ûãëàéûð:

“Ìóòàñèéàëàð êè÷èê, òÿñàäöôè âÿçÿðÿðëèäèðëÿð. ×îõ íàäèð hàëëàðäàìåéäàíà ýÿëèðëÿð âÿ ÿí éàõøû åhòè-ìàëëà òÿñèðñèçäèðëÿð. Áó ö÷ õöñóñèé-éÿò ìóòàñèéàëàðûí òÿêàìöë÷ö áèð èí-êèøàôà ñÿáÿá îëà áèëìÿéÿúÿéèíè

281

Ùarun Éÿhya

ýþñòÿðèð. Îíñóç äà éöêñÿê äÿðÿúÿäÿ ÿëàhèääÿëÿøìèø áèð îðãà-íèçìäÿ ìåéäàíà ýÿëÿí òÿñàäöôè áèð hàë éà òÿñèðñèç îëàúàã, éàäà çÿðÿðëè. Áèð ãîë ñààòûíäà ìåéäàíà ýÿëÿúÿê òÿñàäöôè äÿéè-øèêëèê îíó èíêèøàô åòäèðìÿéÿúÿêäèð. Áþéöê åhòèìàëëà îíà çÿ-ðÿð âåðÿúÿê âÿ éà ÿí éàõøû åhòèìàëëà òÿñèðñèç ãàëàúàã. Áèð çÿë-çÿëÿ áèð øÿhÿðè èíêèøàô åòäèðìÿç, ÿêñèíÿ, îíó äàüûäàð” (B.G.Ranganathan, Origins?, The Banner Of Truth Trust,Pennsylvania, 1988).

Áó ýöíÿ ãÿäÿð hå÷ áèð ôàéäàëû ìóòàñèéà íöìóíÿñè îëìà-éûá. Áöòöí ìóòàñèéàëàðûí çÿðÿðëè îëäóüó ìöÿééÿíëÿøäè. Àéäûíîëäó êè, òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí “òÿêàìöë ìåõàíèçìè” êèìèýþñòÿðäèéè ìóòàñèéàëàð hÿãèãÿòäÿ úàíëûëàðà àíúàã çèéàí âåðÿí,îíëàðû øèêÿñò åäÿí áèð ýåíåòèê hàäèñÿäèð. (Èíñàíëàðäà ìóòàñèéà-íûí ÿí ÷îõ ýþðöíÿí òÿñèðè õÿð÷ÿíý õÿñòÿëèéèäèð). ßëáÿòòÿ, çÿ-ðÿðâåðèúè áèð ìåõàíèçì “òÿêàìöë ìåõàíèçìè” îëà áèëìÿç. Òÿ-áèè ñåëåêñèéà èñÿ Äàðâèíèí äÿ ãÿáóë åòäèéè êèìè, “þçáàøûíà hå÷íÿ åäÿ áèëìÿç”. Áó hÿãèãÿò áèçëÿðÿ òÿáèÿòäÿ hå÷ áèð “òÿêàìöëìåõàíèçìè”íèí îëìàäûüûíû ýþñòÿðèð. Òÿêàìöë ìåõàíèçìè îë-ìàäûüûíà ýþðÿ èñÿ òÿêàìöë äåéèëÿí õÿéàëè ìÿðhÿëÿ äÿ îëà áèë-ìÿç.

Äàøëàøìûø ãàëûãëàðäà êå÷èä ôîðìàëàðûíûí èçè éîõäóðÒÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí èääèà åòäèéè ññåíàðèíèí áàø âåðìÿ-

ìÿñèíèí ÿí à÷ûã ñöáóòó èñÿ äàøëàøìûø áèòêè ãàëûüû ãàòëàðû, òîðôëàéëàðûäûð. Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíÿ ýþðÿ, áöòöí úàíëûëàð áèð-áè-ðèíäÿí òþðÿìèøäèð. Èëê úàíëû íþâö âàõò êå÷ÿíäÿí ñîíðà áàøãàôîðìàéà ÷åâðèëìèøè âÿ áöòöí úèíñëÿð áó øÿêèëäÿ îðòàéà ÷ûõìûø-äûð. Íÿçÿðèééÿéÿ ýþðÿ, áó äÿéèøèêëèê éöç ìèëéîí èëëÿð áîéóñöðÿðÿê ìÿðhÿëÿ-ìÿðhÿëÿ äàâàì åòìèøäèð.

282


Áó âÿçèééÿòäÿ èääèà åäèëÿí óçóí äÿéèøèêëèê ìöääÿòè áî-éóíúà ñàéñûç-håñàáñûç “àðà úèíñëÿð”èí ìåéäàíà ýÿëäèéèíè âÿéàøàäûüûíû ãÿáóë åòìÿê ëàçûìäûð. Ìÿñÿëÿí, êå÷ìèøäÿ þçöíäÿáàëûã õöñóñèééÿòëÿðèíèí îëìàñûíà áàõìàéàðàã áèð éàíäàí äàáÿçè ñöðöíÿíëÿðèí õöñóñèééÿòëÿðèíè ãàçàíìûø éàðû áàëûã-éàðûñöðöíÿí úàíëûëàð éàøàìûø îëìàëû èäè. Éàõóä äà ñöðöíÿíëÿðèíõöñóñèééÿòëÿðèíÿ ìàëèê îëàðêÿí áèð éàíäàí äà áÿçè ãóø õöñó-ñèééÿòëÿðè ãàçàíìûø ñöðöíÿí-ãóøëàð îðòàéà ÷ûõìàëû èäè. Àíúàãîíëàð êå÷èä ìÿðhÿëÿñèíäÿ îëäóãëàðû ö÷öí øèêÿñò, íþãñàíëû âÿãöñóðëó úàíëûëàð îëìàëû èäèëÿð. Òÿêàìöë÷öëÿð êå÷ìèøäÿ éàøà-äûãëàðûíà èíàíäûãëàðû áó íÿçÿðè ìÿõëóãëàðà “àðà êå÷èä ôîðìà-ñû” àäûíû âåðèðëÿð.

ßýÿð hÿãèãÿòÿí êå÷ìèøäÿ áó úöð úàíëûëàð éàøàéûáñà, îíäàîíëàðûí ñàéëàðû âÿ íþâëÿðè ìèëéîíëàðëà, hÿòòà ìèëéàðäëàðëà îë-ìàëû èäè. Âÿ áó ãÿðèáÿ úàíëûëàðûí ãàëûãëàðûíà ìöòëÿã äàøëàøìûøãàëûãëàðäà, òîðô ëàéëàðûíäà ðàñò ýÿëèíìÿëè èäè. Äàðâèí “Úèíñëÿ-ðèí ìÿíøÿéè”íäÿ áóíó áåëÿ à÷ûãëàìûøäûð: “ßýÿð íÿçÿðèééÿäöçäöðñÿ, úèíñëÿðè áèð-áèðèíÿ áàüëàéàí ñàéñûç àðà êå÷èä íþâëÿ-ðè ìöòëÿã éàøàìàëûäûð... Áóíëàðûí éàøàìàñûíà äàèð ñöáóòëàð äà

283

Ùarun Éÿhya

òÿêúÿ äàøëàøìûø áèòêè ãàëûãëàðû ãàòëàðû àðàñûíäà òàïûëà áèëÿð(Charles Darwin, The Origin of Sðecies: A Facsimile of theFirst Edition, Íarvard University Press, 1964, ñÿh. 179.).

Äàðâèíèí ïó÷ îëàí öìèäëÿðèÀíúàã XIX ÿñðèí îðòàëàðûíäàí áó éàíà äöíéàíûí äþðä áèð

òÿðÿôèíäÿ äàøëàøìûø ãàëûãëàð òÿäãèã åäèëñÿ äÿ hÿìèí ëàéëàðäàáó àðà êå÷èä ôîðìàëàðûíà hå÷ âàõò ðàñò ýÿëèíìÿéèá. Àïàðûëìûøãàçûíòû âÿ àðàøäûðìàëàð çàìàíû ÿëäÿ åäèëÿí áöòöí òàïûíòûëàð òÿ-êàìöë÷öëÿðèí ýþçëÿäèêëÿðèíèí ÿêñèíÿ îëàðàã ýþñòÿðäè êè, úàíëû-ëàð Éåð öçöíäÿ áèðäÿí-áèðÿ, íþãñàíñûç âÿ ãöñóðñóç áèð øÿêèë-äÿ îðòàéà ÷ûõûáëàð.

Òàíûíìûø èíýèëèñ ïàëåîíòîëîãó Äåðåê Ó.Åýåð þçö òÿêàìöë-÷ö îëñà äà áó ýåð÷ÿéè áåëÿ åòèðàô åäèð:

“Ïðîáëåìèìèç áóäóð êè, ýåîëîæè ëàéëàðû, äàøëàøìûø ãàòëàðûáöòöí òÿôÿððöàòû èëÿ àðàøäûðàíäà, èñòÿð úèíñëÿð, èñòÿðñÿ äÿ ñèíèô-ëÿð ñÿâèééÿñèíäÿ îëñóí, äàâàìëû îëàðàã hÿìèøÿ åéíè hÿãèãÿò-ëÿ ãàðøûëàøûðûã: ìÿðhÿëÿëè òÿêàìöëëÿ èíêèøàô åäÿí éîõ, Éåð êö-ðÿñèíäÿ áèðäÿí-áèðÿ ìåéäàíà ýÿëÿí ãðóïëàð ýþðöðöê (Derek A.Ager, “The Nature of the Fossil Record”, Proceedings of theBritish Geological Association, c. 87, 1976, ñÿh. 133)

Éÿíè áöòöí úàíëû íþâëÿðè äàøëàøìûø ëàéëàðäà àðàëàðûíäà hå÷áèð êå÷èä ôîðìàñû îëìàäàí, íþãñàíñûç øÿêèëäÿ àíè îëàðàã îðòà-éà ÷ûõûðëàð. Áó èñÿ Äàðâèíèí äöøöíúöëÿðèíèí òàì ÿêñè âÿ úàí-ëû íþâëÿðèíèí éàðàäûëäûüûíû ýþñòÿðÿí ÷îõ ýöúëö äÿëèëäèð. ×öíêèáèð úàíëû íþâöíöí þçö-þçöíäÿí òÿêìèëëÿøìÿñèíèí, hå÷ áèð àòàîëìàäàí áèð àíäà âÿ ãöñóðñóç îëàðàã îðòàéà ÷ûõìàñûíûí éåýà-íÿ èçàhû î úèíñèí éàðàäûëìàñûäûð. Áó hÿãèãÿò ìÿøhóð òÿêàìöë-÷ö áèîëîã Äóãëàñ Ôóòóéìà òÿðÿôèíäÿí äÿ ãÿáóë åäèëèð:

“Éàðàäûëûø âÿ òÿêàìöë hàçûðäà éàøàéàí úàíëûëàðûí ìÿíøÿéèhàããûíäà èêè ìöìêöí à÷ûãëàìàëàðäûð. Úàíëûëàð äöíéà öçÿðèí-

284


äÿ éà òàìàìèëÿ ìöêÿììÿë âÿ íþãñàíñûç áèð øÿêèëäÿ îðòàéà÷ûõìûøäûð, éà äà áåëÿ îëìàìûøäûð. ßýÿð áåëÿ îëìàéûáñà, îíäàáèð äÿéèøèêëèê ìÿðhÿëÿñè ñàéÿñèíäÿ þçëÿðèíäÿí ÿââÿë ìþâúóäîëàí áÿçè úàíëû íþâëÿðèíèí òÿêàìöëö éîëó èëÿ ìåéäàíà ýÿëìÿ-ëèäèðëÿð. Àììà îíëàð ÿýÿð ãöñóðñóç âÿ ìöêÿììÿë áèð øÿêèë-äÿ îðòàéà ÷ûõûáëàðñà, î hàëäà ñîíñóç ýöú ñàhèáè áèð àüûë òÿðÿ-ôèíäÿí éàðàäûëìàëûäûðëàð (Douglas É. Futuyma, Science onTrial, Pantheon Books, New Öork, 1983, ñÿh. 197).

Äàøëàøìûø ãàëûãëàð äà úàíëûëàðûí Éåð öçöíäÿ ãöñóðñóç âÿìöêÿììÿë øÿêèëäÿ îðòàéà ÷ûõäûüûíû ýþñòÿðèð. Éÿíè úèíñëÿðèíìÿíøÿéè Äàðâèíèí èääèàñûíûí ÿêñèíÿ îëàðàã òÿêàìöë äåéèë, éà-ðàäûëûøäûð.

Èíñàíûí òÿêàìöëö íàüûëûÒÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíè ìöäàôèÿ åäÿíëÿðèí ÿí ÷îõ ýöíäÿ-

ìÿ ýÿòèðäèéè ìÿñÿëÿ èíñàíûí ìÿíøÿéè ìÿñÿëÿñèäèð. Áó ìÿñÿ-ëÿäÿêè äàðâèíèñò èääèà áó ýöí éàøàéàí ìöàñèð èíñàíûí ìåéìó-íàáÿíçÿð áÿçè ìÿõëóãëàðäàí ÿìÿëÿ ýÿëäèéèíè áèëäèðèð. 4-5 ìèë-éîí èë áóíäàí ÿââÿë áàøëàíäûüû ãÿáóë åäèëÿí áó ìÿðhÿëÿäÿìöàñèð èíñàíëà îíóí ÿúäàäëàðû àðàñûíäà áÿçè “àðà ôîðìà”ëàðûíéàøàäûüû èääèà îëóíóð. Ùÿãèãÿòäÿ èñÿ áöòöíëöêëÿ õÿéàëè îëàíáó ññåíàðèäÿ äþðä ÿñàñ “êàòåãîðèéà” ñàäàëàíûð:

1. Australoïithecus2. Ùomo habilis3. Ùomo erectus4. Ùomo saðiens.Òÿêàìöë÷öëÿð èíñàíëàðûí ýóéà èëê ìåéìóíàáÿíçÿð ÿúäàä-

ëàðûíà “úÿíóá ìåéìóíó” ìÿíàñûíà ýÿëÿí “Australoïithecus”àäûíû âåðèðëÿð. Áó úàíëûëàð hÿãèãÿòäÿ íÿñëè òöêÿíìèø áèð ìåé-ìóí úèíñèíäÿí áàøãà áèð øåé äåéèë. Èíýèëòÿðÿ âÿ ÀÁØ-äàí îëàíëîðä Ñîëè Çàêåðìàí (Lord Solly Zuckerman) âÿ ïðîô. ×àðëç

285

Ùarun Éÿhya

Îêñíåðä (CharlesOxnard) êèìè äöíéà-íûí èêè ìÿøhóð àíàòî-ì è ñ ò è í è íAustraloïithecus íö-ìóíÿëÿðè öçÿðèíäÿàïàðäûãëàðû ÷îõ ÿhàòÿ-ëè ÷àëûøìàëàð áó úàíëû-ëàðûí éàëíûç íÿñëè êÿ-ñèëìèø áèð ìåéìóíúèíñèíÿ àèä îëìàñûíûâÿ îíëàðûí èíñàíëàðëàhå÷ áèð îõøàðëûüà ìà-ëèê îëìàäûüûíû ýþñòÿð-ìèøäèð (SollyZuckerman, BeyondThe Ivory Tower,T o ð l i n g e r

Publications, New Öork, 1970, ss. 75-94; Charles E. Oxnard,“The Place of Australoðithecines in Íuman Evolution:

Grounds for Doubt”, Nature, c. 258, ñÿh. 389).Òÿêàìöë÷öëÿð èíñàí òÿêàìöëöíöí ñîíðàêû ìÿðhÿëÿñèíè äÿ

“hîìî”, éÿíè èíñàí îëàðàã òÿñíèô åäèðëÿð. Èääèàëàðà ýþðÿ, hî-ìî ñûðàñûíäàêû úàíëûëàð Australoïithecus-ëàðäàí äàhà ÷îõ èíêè-øàô åòìèøäèëÿð. Òÿêàìöë÷öëÿð áó ôÿðãëè úàíëûëàðà àèä ôÿñèëëÿðèàðä-àðäà äöçÿðÿê õÿéàëè áèð òÿêàìöë úÿäâÿëè òÿøêèë åäèðäè. Áóúÿäâÿë õÿéàëèäèð, ÷öíêè hÿãèãÿòäÿ áó ìöõòÿëèô ñèíèôëÿð àðàñûí-äà òÿêàìöë ÿëàãÿñèíèí îëäóüó hå÷ âàõò ñöáóò åäèëìÿìèøäèð.Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí XX ÿñðäÿêè ÿí ìöhöì ìöäàôèÿ÷èëÿ-ðèíäÿí áèðè îëàí Åðíñò Ìåéð (Ernst Mayr) “Ùîìî ñàïèåíñÿóçàíàí çÿíúèð hÿãèãÿòäÿ èòêèíäèð” äåéÿðÿê áóíó ãÿáóë åäèð

286


(É. Rennie, “Darwin’s Current Bulldog: Ernst Mayr”,Scientific American, äåêàáð 1992).

Òÿêàìöë÷öëÿð Australoïithecus-homo habilis-homo erec-tus-homo saðiens ñûðàëàìàñûíû òÿðòèáëÿéÿðêÿí áóíëàðûí hÿð áè-ðèíèí îíäàí ñîíðà ýÿëÿíèí àòàñû îëìàñû òÿñâèðèíè éàðàòìàüà ÷à-ëûøûðëàð. Ùàëáóêè ïàëåîàíòðîïîëîãëàðûí ñîí òàïûíòûëàðûAustraloïithecus, homo habilis âÿ homo erectus-óí äöíéàíûíìöõòÿëèô áþëýÿëÿðèíäÿ åéíè äþâðëÿðäÿ éàøàäûãëàðûíû ñöáóò åò-ìèøäèð (Alan Walker, Science, c. 207, 1980, ñÿh. 1103;A.É.Kelso, Physical Antroðology, 1. íÿøð, É.B.Liðincott Co.,New Öork, 1970, ñÿh. 221; M.D. Leakey, Olduvai Gorge, c.3, Cambridge University Press, Cambridge, 1971, ñÿh. 272).

Íomo erectus ñèíèôèíÿ äàõèë åäèëÿí èíñàíëàðûí áèð hèññÿñèìöàñèð äþâðëÿðÿ ãÿäÿð, homo saðiens íåàíäåðòàë âÿ homosaðiens èñÿ ñàïèåíñ (ìöàñèð) èíñàíëà åéíè øÿðàèòäÿ éàí-éàíà éà-øàìûøëàð (Time, íîéàáð 1996).

Áó èñÿ ÿëáÿòòÿ, áó ñèíèôëÿðèí áèð-áèðèíèí ÿúäàäû îëìàñû èä-äèàñûíûí ãöââÿäÿ ãàëìàäûüûíû àéäûí øÿêèëäÿ îðòàéà ãîéóð.Ùàðâàðä Óíèâåðñèòåòè (ÀÁØ) ïàëåîíòîëîãëàðûíäàí Ñòåôàí ÚåéÃóëä (Steðhen Éay Gould) þçö áèð òÿêàìöë÷ö îëñà äà äàðâè-íèçì íÿçÿðèééÿñèíèí áó ÷ÿòèíëèéèíè áåëÿ èçàh åäèð:

ßýÿð áèð-áèðè èëÿ ïàðàëåë îëàðàã éàøàéàí ö÷ ìöõòÿëèô hîìè-íèä (èíñàíàáÿíçÿð) úèçýèñè âàðñà, åëÿ èñÿ áèçèì íÿñèë àüàúûìû-çà íÿ îëäó? Àéäûíäûð êè, áóíëàðûí áèðè äèýÿðèíäÿí ìåéäàíà÷ûõìûø îëà áèëìÿç. Áóíëàðûí áèðè äèýÿðè èëÿ ìöãàéèñÿ åäèëÿíäÿòÿêàìöë íÿòèúÿñèíäÿ áèð èíêèøàô àðäûúûëëûüû ýþñòÿðÿ áèëìèðëÿð(S.É. Gould, Natural Íistory, c. 85, 1976, ñÿh. 30).

Ãûñàñû, ìÿòáóàòäà âÿ éà äÿðñ êèòàáëàðûíäà ãåéä åäèëÿí âÿõÿéàëëàðûí ìÿhñóëó îëàí áÿçè “éàðûìåéìóí, éàðûèíñàí” úàíëû-ëàðûí øÿêèëëÿðè èëÿ, éÿíè àíúàã òÿáëèüàò éîëó èëÿ ýöúëÿ ñàõëàí-ìàüà ÷àëûøûëàí èíñàíûí òÿêàìöëö ññåíàðèñè hå÷ áèð åëìè ÿñàñû

287

Ùarun Éÿhya

îëìàéàí íàüûëäàí èáàðÿòäèð.Áó ìþâçóíó óçóí èëëÿð àðàøäûðàí, õöñóñèëÿ

Australoïithecus ôÿñèëëÿðè öçÿðèíäÿ 15 èë òÿäãèãàò àïàðàí Èíýèë-òÿðÿíèí ÿí ìÿøhóð âÿ ìþòÿáÿð àëèìëÿðèíäÿí áèðè ëîðä Ñîëè Çà-êåðìàí þçö áèð òÿêàìöë÷ö èäè, àììà î äà îðòàäà ìåéìóíà-áÿíçÿð úàíëûëàðäàí èíñàíà ýÿëèá ÷ûõàí hÿãèãè áèð íÿñèë àüàúû-íûí îëìàäûüû íÿòèúÿñèíÿ ýÿëìèøäèð.

Ëîðä Ñ.Çàêåðìàí áèð äÿ ìàðàãëû áèð “åëì øêàëàñû” hàçûðëà-ìûøäû. Î, åëìè îëàðàã ãÿáóë åòäèéè åëì ñàhÿëÿðèíäÿí åëìäÿíóçàã îëàðàã ãÿáóë åòäèéè åëì ñàhÿëÿðèíÿ ãÿäÿð áèð úÿäâÿë òÿø-êèë åòìèøäè. Ëîðä Ñ.Çàêåðìàíûí áó úÿäâÿëèíÿ ýþðÿ, åëìè, éÿ-íè êîíêðåò ôàêòëàðà ÿñàñëàíàí åëì ñàhÿëÿðè êèìéà âÿ ôèçèêàäûð.Úÿäâÿëäÿ áóíëàðäàí ñîíðà áèîëîýèéà åëìëÿðè, ñîíðà äà ñîñèàëåëìëÿð éåðëÿøèð. Úÿäâÿëèí ñîíóíäà, éÿíè ÿí åëìäÿí êÿíàð hå-ñàá åäèëÿí hèññÿäÿ èñÿ òåëåïàòèéà, “àëòûíúû hèññ” êèìè “hèññäÿí-êÿíàð äÿðê åòìÿê” àíëàéûøû, áèð äÿ “èíñàíûí òÿêàìöëö” âàðäûð!Ëîðä Çàêåðìàí úÿäâÿëèí áó hèññÿñèíè áåëÿ èçàh åäèð:

Îáéåêòèâ ýåð÷ÿêëèéèí ñàhÿñèíäÿí ÷ûõûá äà áèîëîæè åëì îëà-ðàã ãÿáóë åäèëÿí áó ñàhÿëÿðÿ, éÿíè hèññäÿíêÿíàð èäðàêà âÿ èí-ñàíûí äàøëàøìûø òàðèõèíèí èçàh åäèëìÿñèíÿ äàõèë îëàíäà òÿêà-ìöë íÿçÿðèééÿñèíÿ èíàíàí áèð àäàì ö÷öí hÿð øåéèí ìöìêöíîëäóüóíó ýþðöðöê. Áåëÿ êè, þç íÿçÿðèééÿëÿðèíÿ ãÿòè îëàðàãèíàíàí áó àäàìëàðûí hÿòòà áÿçè çèääèééÿòëè ãÿðàðëàðû åéíè àí-äà ãÿáóë åòìÿñè äÿ ìöìêöíäöð (Solly Zuckerman, BeyondThe Ivory Tower, Toðlinger Publications, New Öork, 1970,ñÿh. 19).

Èíñàíûí òÿêàìöëö íàüûëû äà þç íÿçÿðèééÿëÿðèíÿ êîð-êîðàíÿèíàíàí áÿçè èíñàíëàðûí òàïäûãëàðû áÿçè äàøëàøìûø ãàëûãëàðû ÿâ-âÿëúÿäÿí ãÿáóë åòäèêëÿðè ôèêèðëÿðèíÿ óéüóí îëàðàã èçàh åòìÿê-äÿí èáàðÿòäèð.

288


Äàðâèí äöñòóðó!Áóðà ãÿäÿð ãåéä åòäèéèìèç áöòöí òåõíèêè ñöáóòëàðëà éàíàøû

òÿêàìöë÷öëÿðèí íåúÿ úÿôÿíý áèð èíàíúà ìàëèê îëìàñûíû áèð äÿóøàãëàðûí äà áàøà äöøÿúÿéè ãÿäÿð àéäûí áèð ìèñàëëà õöëàñÿåäÿê.

Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè úàíëû àëÿìèí òÿñàäöôÿí ìåéäàíà ýÿë-äèéèíè èääèà åäèð. Äîëàéûñû èëÿ áó èääèàéà ýþðÿ, úàíñûç âÿ øö-óðñóç àòîìëàð áèð éåðÿ éûüûëàðàã ÿââÿëúÿ höúåéðÿíè, ñîíðà äàåéíè àòîìëàð hÿð hàíñûñà áèð øÿêèëäÿ äèýÿð úàíëûëàðû âÿ èíñàíûìåéäàíà ýÿòèðìèøäèð. Èíäè ôèêèðëÿøÿê. Úàíëû àëÿìèí ÿñàñëàðûîëàí êàðáîí, ôîñôîð, àçîò, ïîòàñèóì áèðúÿ úàíëû äà ìåéäàíàýÿòèðÿ áèëìÿçëÿð. Èñòÿñÿíèç áó ìÿñÿëÿäÿ áèð “òÿúðöáÿ” àïàðàãâÿ òÿêàìöë÷öëÿðèí ÿñëèíäÿ ìöäàôèÿ åòäèêëÿðè, àíúàã óúà ñÿñëÿäåéÿ áèëìÿäèêëÿðè èääèàíû îíëàðûí àäûíäàí “Äàðâèí äöñòóðó”èëÿ èíúÿëÿéÿê.

Òÿêàìöë÷öëÿð úàíëû àëÿìèí ÿñàñûíû òÿøêèë åäÿí ôîñôîð, àçîò,êàðáîí, îêñèýåí, äÿìèð, ìàãíåçèóì êèìè åëåìåíòëÿðäÿí ÷îõ-ëó ñàéäà áþéöê ÷ÿíèí è÷èíÿ áîë ìèãäàðäà ãîéñóíëàð. Ùÿòòà àäèhàëëàðäà îëìàéàí, àíúàã áó ãàðûøûüûí è÷èíäÿ îëìàëûäûð äåäèê-ëÿðè áÿçè ëÿâàçèìàòëàðû äà áó ÷ÿíÿ ÿëàâÿ åòñèíëÿð. Ãàðûøûãëàðûíè÷èíÿ èñòÿäèêëÿðè ãÿäÿð (òÿáèè øÿðàèòäÿ ÿìÿëÿ ýÿëìÿñè ìöìêöíîëìàéàí) àìèíîñèò, èñòÿäèêëÿðè ìèãäàðäà äà (áèðèíèí äÿ òÿñà-äöôÿí ìåéäàíà ýÿëìÿ åhòèìàëû 10-950 îëàí) ïðîòåèí äîëäóð-ñóíëàð. Áó ãàðûøûüà èñòÿäèêëÿðè êèìè èñòèëèê âÿ ðöòóáÿò âåðñèí-ëÿð. Áóíëàðû èñòÿäèêëÿðè èíêèøàô åòìèø úèhàçëàðëà ãàðûøäûðñûíëàð.×ÿíëÿðèí éàíûíà äà áó äöíéàíûí ÿí ìÿøhóð àëèìëÿðèíè äÿâÿòåòñèíëÿð. Áó ìöòÿõÿññèñëÿð àòàäàí îüóëà, íÿñèëäÿí-íÿñëÿ þòö-ðöëÿðÿê íþâáÿ èëÿ ìèëéàðäëàðëà, hÿòòà òðèëéîíëàðëà èë äàâàìëûîëàðàã ÷ÿíëÿðèí éàíûíäà ýþçëÿñèíëÿð. Áèð úàíëûíûí ìåéäàíàýÿëìÿñè ö÷öí hàíñû øÿðòëÿðè ìþâúóä îëìàñûíà èíàíûðëàðñà, hà-ìûñûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê ñÿðáÿñò îëñóí. Àíúàã íÿ åäèðëÿðñÿ-åò-

289

Ùarun Éÿhya

ñèíëÿð, î ÷ÿíëÿðäÿí ãÿòèééÿí áèð úàíëû ÷ûõàðà áèëìÿéÿúÿêëÿð.Çöðàôÿëÿðè, øèðëÿðè, àðûëàðû, áöëáöëëÿðè, òóòóãóøóëàðû, àòëàðû, äåë-ôèíëÿðè, ýöëëÿðè, çàíáàãëàðû, ãÿðÿíôèëëÿðè, áàíàíëàðû, ïîðòàüàëëà-ðû, àëìàëàðû, õóðìàëàðû, ïîìèäîðëàðû, éåìèøëÿðè, ãàðïûçëàðû, ÿí-úèðëÿðè, çåéòóíëàðû, öçöìëÿðè, øàôòàëûëàðû, òîâóçãóøóëàðûíû, ãûðãî-âóëëàðû, ìöõòÿëèô ðÿíýëè êÿïÿíÿêëÿðè âÿ áóíëàð êèìè ìèëéîíëàð-ëà úàíëû íþâöíäÿí hå÷ áèðèíè ÿìÿëÿ ýÿòèðÿ áèëìÿçëÿð. Áóðàäààäûíû ãåéä åòäèéèìèç áó úàíëû âàðëûãëàðûí òÿê áèð höúåéðÿñèíèäÿ ÿëäÿ åäÿ áèëìÿçëÿð.

Ãûñàñû, øöóðñóç àòîìëàð áèð éåðÿ éûüûëàðàã höúåéðÿíè ÿìÿ-ëÿ ýÿòèðÿ áèëìÿçëÿð. Ñîíðà éåíè áèð ãÿðàð âåðÿðÿê áèð höúåéðÿ-íè èêè éåðÿ àéûðàí, äàhà ñîíðà áèð-áèðèíèí àðäûíúà ôÿðãëè ãÿðàð-ëàð âåðÿí, åëåêòðîí ìèêðîñêîïóíó êÿøô åäÿí, ñîíðà þç höúåé-ðÿ ãóðóëóøóíó áó ìèêðîñêîïóí àëòûíäà èíúÿëÿéÿí ïðîôåññîðëà-ðû äà ÿìÿëÿ ýÿòèðÿ áèëìÿçëÿð.

Ìàääÿ àíúàã Àëëàhûí öñòöí éàðàòìàñû èëÿ úàíëû îëà, hÿéàòòàïà áèëÿð. Áóíóí ÿêñèíè èääèà åäÿí òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè èñÿòÿôÿêêöð âÿ èäðàêà òàìàìèëÿ çèää îëàí áèð úÿôÿíýèééàòäûð. Òÿ-êàìöë÷öëÿðèí îðòàéà àòäûüû èääèàëàð ÿòðàôûíäà áèð àç äöøöíìÿêhàããûíäà éóõàðûäà äàíûøûëàí íöìóíÿäÿ îëäóüó êèìè áó hÿãè-ãÿòè äÿ àéäûí øÿêèëäÿ ýþñòÿðèð.

Ýþçäÿêè âÿ ãóëàãäàêû òåõíîëîýèéàÒÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí hå÷ âàõò èçàh åäÿ áèëìÿéÿúÿéè

áàøãà áèð ìÿñÿëÿ èñÿ ýþçäÿêè âÿ ãóëàãäàêû ìöêÿììÿë hèññåò-ìÿ (ëàìèñÿ) êåéôèééÿòèäèð.

Ýþçëÿ áàüëû ìþâçóéà êå÷ìÿçäÿí ÿââÿë “íåúÿ ýþðöðöê?”ñóàëûíà ãûñà äà îëñà úàâàá âåðÿê. Áèð úèñèìäÿí ýÿëÿí øöàëàðýþçÿ òÿðñ îëàðàã äöøöðëÿð. Áó øöàëàð áóðàäàêû höúåéðÿëÿð òÿ-ðÿôèíäÿí åëåêòðèê ñèãíàëëàðûíà ÷åâðèëèð âÿ áåéèíèí àðõà òÿðÿôèí-äÿêè ýþðìÿ ìÿðêÿçè äåéèëÿí êè÷èê áèð íþãòÿéÿ þòöðöëöð. Áó

290


åëåêòðèê ñèãíàëëàðû ñûðà èëÿäàâàì åäÿí èúðààòëàðäàíñîíðà áåéèíäÿêè áó ìÿð-êÿçäÿ ýþðöíòö îëàðàã hèññåäèëèð âÿ ýþðöëöð.

Áó ìÿëóìàòäàí ñîíðàèíäè áèð àç ôèêèðëÿøÿê. Áå-éèí èøûã ö÷öí ãàïàëûäûð.Éÿíè áåéíèí è÷è ãàïãàðàí-ëûãäûð, èøûã áåéíèí îëäóüó éåðÿ ãÿäÿð ýåäèá ÷ûõà áèëìÿç. Ýþ-ðöíòö ìÿðêÿçè äåéèëÿí éåð çöëìÿò ãàðàíëûã, èøûüûí hå÷ âàõò ÷à-òà áèëìÿäèéè, áÿëêÿ äÿ hå÷ âàõò ðàñò ýÿëìÿäèéèíèç ãÿäÿð ãà-ðàíëûã áèð éåðäèð. Àíúàã ñèç áó çöëìÿò ãàðàíëûüûíäà èøûãëû, ïàð-ëàã áèð äöíéàíû ñåéð åäèðñèíèç. Ùÿì äÿ áó î ãÿäÿð àéäûí âÿêåéôèééÿòëè áèð ýþðöíòöäöð êè, XXI ÿñðèí òåõíîëîýèéàñû äà hÿðúöð èìêàí ñàhèáè îëìàñûíà áàõìàéàðàã áó ýþðöíòöíö ÿëäÿ åäÿáèëìÿìèøäèð. Ìÿñÿëÿí, hàçûðäà îõóäóüóíóç êèòàáà, êèòàáû òó-òàí ÿëëÿðèíèçÿ áàõûí. Ñîíðà áàøûíûçû ãàëäûðûí âÿ ÿòðàôûíûçà íÿ-çÿð ñàëûí. Èíäè ýþðäöéöíöç àéäûíëûã âÿ êåéôèééÿòäÿêè áó ýþ-ðöíòöíö áàøãà áèð éåðäÿ ýþðìöñöíöçìö? Áó ãÿäÿð àéäûí áèðýþðöíòöíö ñèçÿ äöíéàíûí áèð íþìðÿëè òåëåâèçîð øèðêÿòèíèí èñòåh-ñàë åòäèéè ÿí ìöêÿììÿë òåëåâèçîð åêðàíû äà âåðÿ áèëìÿç. 100èëäèð ìèíëÿðëÿ ìöhÿíäèñ áó àéäûíëûüû ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøûð. Áó-íóí ö÷öí ôàáðèêëÿð, íÿhÿíý òÿñèñàòëàð ãóðóëóð, òÿäãèãàòëàð àïà-ðûëûð, ïëàíëàð âÿ ëàéèhÿëÿð hàçûðëàíûð. Éåíÿ äÿ áèð òåëåâèçèéà åê-ðàíûíà áàõûí, áèð äÿ ÿëèíèçäÿ òóòäóüóíóç áó êèòàáà. Àðàäà áþ-éöê àéäûíëûã âÿ êåéôèééÿò ôÿðãè îëäóüóíó ýþðÿúÿêñèíèç. Ùÿìäÿ òåëåâèçîð åêðàíû ñèçÿ èêèþë÷öëö áèð ýþðöíòö ýþñòÿðèð, hàëáó-êè ñèç ö÷þë÷öëö, äÿðèí áèð ïåðñïåêòèâè ýþðöðñöíöç.

Óçóí èëëÿðäèð îí ìèíëÿðëÿ ìöhÿíäèñ ö÷þë÷öëö òåëåâèçîð hà-çûðëàìàüà, ýþçöí ýþðìÿ êåéôèééÿòèíÿ éèéÿëÿíìÿéÿ ñÿé ýþñ-

291

Ùarun Éÿhya

òÿðèð. Áÿëè, ö÷þë÷öëö òåëåâèçîð ñèñòåìèíè hàçûðëàéà áèëäèëÿð, àí-úàã îíó äà åéíÿêñèç ýþðìÿê ìöìêöí äåéèë. Áó åéíè çàìàí-äà ñöíè áèð ö÷þë÷öëö ñèñòåìäèð. Àðõà òÿðÿô äàhà áóëàíûã, ãàðøûòÿðÿô èñÿ êàüûçäàí hàçûðëàíìûø äåêîðàñèéà êèìè ýþðöíöð. Ùå÷âàõò ýþçöí ýþðäöéö ãÿäÿð äÿãèã âÿ êåéôèééÿòëè áèð ýþðöíòöîëà áèëìÿç. Êàìåðàäà äà, òåëåâèçîðäà äà ìöòëÿã ýþðöíòö èòêè-ñè áàø âåðèð.

Òÿêàìöë÷öëÿð áó êåéôèééÿòëè âÿ äÿãèã ýþðöíòöíö òÿøêèëåäÿí ìåõàíèçìèí òÿñàäöôÿí ìåéäàíà ýÿëäèéèíè èääèà åäèðëÿð.Èíäè áèð àäàì ñèçÿ îòàüûíûçûí áèð êöíúöíäÿêè òåëåâèçîðóí òÿ-ñàäöôëÿð íÿòèúÿñèíäÿ ìåéäàíà ýÿëäèéèíè, “àòîìëàð áèð éåðÿòîïëàíäû âÿ áó ýþñòÿðÿí úèhàçû ìåéäàíà ýÿòèðäè” äåñÿ, íÿ ôè-êèðëÿøÿðñèíèç? Ìèíëÿðëÿ àäàìûí áèð éåðÿ éûüûøàðàã äöçÿëäÿ áèë-ìÿäèéèíè øöóðñóç àòîìëàð íåúÿ åäÿ áèëÿð?

Ýþçöí ýþðäöéöíäÿí äàhà èáòèäàè îëàí áó ýþðöíòöíö ìåé-äàíà ýÿòèðÿí úèhàç òÿñàäöôÿí ìåéäàíà ýÿëìèðñÿ, ýþçöí âÿýþçöí ýþðäöéö ýþðöíòöíöí äÿ òÿñàäöôÿí ìåéäàíà ýÿëìÿéÿ-úÿéè àéäûí ìÿñÿëÿäèð.

Áó ìÿñÿëÿ ãóëàã ö÷öí äÿ åéíèäèð. Õàðèúè ãóëàã ÿòðàôäàêûñÿñëÿðè ãóëàã ÷þì÷ÿñè âàñèòÿñèëÿ éûüûá îðòà ãóëàüà þòöðöð. Îð-òà ãóëàã àëäûüû ñÿñ òèðòÿéèøëÿðèíè ýöúëÿíäèðÿðÿê äàõèëè ãóëàüàþòöðöð. Äàõèëè ãóëàã äà áó òèòðÿéèøëÿðè åëåêòðèê ñèãíàëëàðûíàäþíäÿðÿðÿê áåéèíÿ ýþíäÿðèð. Åéíèëÿ ýþðìÿ ìÿñÿëÿñèíäÿ îëäó-üó êèìè åøèòìÿê èúðààòëàðû äà áåéèíäÿêè åøèòìÿ ìÿðêÿçèíäÿhÿéàòà êå÷èð.

Ýþçäÿêè âÿçèééÿò ãóëàã ö÷öí äÿ ãöââÿäÿ ãàëûð, éÿíè áå-éèí èøûüà îëäóüó êèìè ñÿñÿ äÿ ãàïàëûäûð, ñÿñè êå÷èðìèð. Äîëà-éûñû èëÿ ÿòðàô íÿ ãÿäÿð ýóðóëòóëó äà îëñà áåéíèí è÷è òàìàìèëÿñÿññèçäèð. Áóíà áàõìàéàðàã ÿí äÿãèã ñÿñëÿð áåéèíäÿ hèññ åäè-ëèð. Ñÿñ êå÷èðìÿéÿí áåéíèìèçäÿ áèð îðêåñòðèí ñèìôîíèéàëàðûíûåøèäÿðñèíèç, èçäèhàìëû áèð ìÿêàíûí áöòöí ýóðóëòóñóíó åøèäÿð-

292


ñèíèç. Àíúàã hÿìèí àíäà hÿññàñ áèð úèhàçëà áåéíèìèçèí è÷èí-äÿêè ñÿñ ñÿâèééÿñè þë÷öëñÿ, áóðàäà ìöòëÿã áèð ñÿññèçëèéèí hà-êèì îëäóüó ýþðöíÿúÿê.

Äÿãèã áèð ýþðöíòö ÿëäÿ åäÿ áèëìÿê ö÷öí èíäèéÿ ãÿäÿð òåõ-íîëîýèéàäàí íåúÿ èñòèôàäÿ åäèëèðñÿ, ñÿñ ö÷öí äÿ åéíè ñÿéëÿðîíëàðëà èëäèð êè, äàâàì åäèð. Ñÿñè ãåéä åòìÿê úèhàçëàðû, ÷îõëóåëåêòðèê àëÿòè, ñÿñè ãåéä åäÿí ìóñèãè ñèñòåìëÿðè áó ñÿéëÿðèíáÿçèëÿðèíèí íÿòèúÿëÿðèäèð. Àíúàã áöòöí òåõíîëîýèéàéà, áó òåõ-íîëîýèéàäà èøëÿéÿí ìèíëÿðëÿ ìöhÿíäèñÿ âÿ ìöòÿõÿññèñÿ áàõ-ìàéàðàã ãóëàãäàêû äÿãèã âÿ êåéôèééÿòëè áèð ñÿñ ÿëäÿ åäèëìÿ-ìèøäèð. ßí áþéöê ìóñèãè ñèñòåìè øèðêÿòèíèí èñòåhñàë åòäèéè ÿíêåéôèééÿòëè ìóñèãè àëÿòèíè ôèêèðëÿøèí. Ñÿñè ãåéä åäÿíäÿ ìöòëÿãñÿñèí áèð hèññÿñè èòèð âÿ éà àç äà îëñà ìöòëÿã õûøûëòû ÿìÿëÿ ýÿ-ëèð. Ìóñèãè úèhàçûíû à÷àíäà ìóñèãè áàøëàìàìûøäàí ÿââÿë áèðõûðûëòûëû ñÿñè ìöòëÿã åøèäÿúÿêñèíèç. Àíúàã èíñàí áÿäÿíèíäÿêèòåõíîëîýèéàíûí ìÿhñóëó îëàí ñÿñëÿð ÷îõ äÿãèã âÿ ãöñóðñóç-äóð. Áèð èíñàí ãóëàüû hå÷ âàõò ìóñèãè ìÿðêÿçèíäÿ îëäóüó êè-ìè õûðûëòûëû âÿ éà ïîçóíòóëó ñÿñ hèññ åòìÿç, ñÿñ íåúÿäèðñÿ, îíóòàì âÿ äÿãèã îëàðàã åøèäèð. Áó âÿçèééÿò èíñàí éàðàäûëäûüû ýöí-äÿí èíäèéÿ ãÿäÿð áó úöðäöð.

Áó ýöíÿ ãÿäÿð èíñàí îüëóíóí èñòåhñàë åòäèéè, hàçûðëàäûüûhå÷ áèð ýþðöíòö âÿ ñÿñ úèhàçû ýþç âÿ ãóëàã ãÿäÿð hÿññàñ âÿóüóðëó áèð ëàìèñÿ ñèñòåìè îëà áèëìÿìèøäèð.

Àíúàã ýþðìÿ âÿ åøèòìÿ hàäèñÿñèíäÿ áöòöí áóíëàðäàí áàø-ãà ÷îõ áþéöê hÿãèãÿò âàð.

Áåéíèí è÷èíäÿêè ýþðÿí âÿ åøèäÿí øöóð êèìÿ àèääèð?Áåéíèí è÷èíäÿ úöðáÿúöð ðÿíýëè áèð äöíéàíû ñåéð åäÿí, ñèì-

ôîíèéàëàðû, ãóøëàðûí ñÿñèíè åøèäÿí, ÷è÷ÿêëÿðè èéëÿéÿí êèìäèð?Èíñàíûí ýþçëÿðèíäÿí, ãóëàãëàðûíäàí, áóðíóíäàí ýÿëÿí õÿ-

293

Ùarun Éÿhya

áÿðäàðëûãëàð åëåêòðèê ñèãíàëû îëàðàã áåéèíÿ þòöðöëöð. Áèîëîýèéà,ôèçèîëîýèéà âÿ éà áèîêèìéà êèòàáëàðûíäà áó ýþðöíòöíöí áåéèí-äÿ íåúÿ ìåéäàíà ýÿëìÿñèíÿ äàèð ÷îõëó òÿôÿððöàòëàð îõóéà áè-ëÿðñèíèç. Àíúàã áó ìÿñÿëÿ hàããûíäàêû hÿãèãÿòÿ hå÷ áèð éåðäÿðàñò ýÿëÿ áèëìÿçñèíèç êè, áåéèíäÿ áó åëåêòðèê ñèãíàëëàðûíû ýþ-ðöíòö, ñÿñ, èé âÿ hèññ îëàðàã ãàâðàéàí êèìäèð? Áåéèíèí è÷èíäÿýþçÿ, ãóëàüà, áóðóíà åhòèéàú hèññ åòìÿäÿí áöòöí áóíëàðû ãàâ-ðàéàí áèð øöóð âàð. Áó øöóð êèìÿ àèääèð?

ßëáÿòòÿ, áó øöóð áåéíè òÿøêèë åäÿí ñèíèðëÿðÿ, éàü òÿáÿãÿñè-íÿ âÿ ñèíèð höúåéðÿëÿðèíÿ àèä äåéèë. Áóíà ýþðÿ äÿ hÿð øåéèíìàääÿäÿí èáàðÿò îëäóüóíó çÿíí åäÿí äàðâèíèñò ìàòåðèàëèñòëÿðáó ñóàëëàðà hå÷ âàõò úàâàá âåðÿ áèëìèð. ×öíêè áó øöóðÀëëàhûí éàðàòäûüû ðóhäóð. Ðóh ýþðöíòöíö ñåéð åòìÿê ö÷öí ýþ-çÿ, ñÿñè åøèòìÿê ö÷öí ãóëàüà åhòèéàú hèññ åòìÿç. Áóíëàðäàíäà áàøãà ôèêèðëÿøìÿê ö÷öí áåéèíÿ äÿ åhòèéàúû îëìàç.

Áó àéäûí âÿ åëìè hÿãèãÿòëÿðè îõóéàí hÿð áèð èíñàíûí áåé-íèí äàõèëèíäÿêè áèð íå÷ÿ ñàíòèìåòðëèê, ãàïãàðàíëûã ìÿêàíà áö-òöí êàèíàòû ö÷þë÷öëö, ðÿíýëè, êþëýÿëè âÿ èøûãëû îëàðàã ñûüûøäûðàíÀëëàhû ôèêèðëÿøèá, Îíäàí ãîðõóá Îíà ñûüûíìàñû ëàçûìäûð.

Ìàòåðèàëèñò èíàíúÁóðà ãÿäÿð àðàøäûðäûãëàðûìûç òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí åëìè

êÿøôëÿðëÿ à÷ûã øÿêèëäÿ çèääèééÿò òÿøêèë åäÿí áèð èääèà îëäóüó-íó ýþñòÿðèð. Íÿçÿðèééÿíèí hÿéàòûí ìÿíøÿéè hàããûíäàêû èääèà-ñû åëìÿ çèääèð, îðòàéà àòäûüû òÿêàìöë ìåõàíèçìëÿðèíèí hå÷ áèðòÿêìèëëÿøäèðèúè òÿñèðè éîõäóð âÿ äöíéàíûí äàøëàøìûø ãàòëàðûäàðâèíèçì íÿçÿðèééÿñèíèí âàúèá ñàéäûüû êå÷èä ôîðìàëàðûíûí éà-øàìàäûãëàðûíû ýþñòÿðèð. Áåëÿ äÿ òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí ÿëáÿò-òÿ êè, åëìÿ çèää áèð ôèêèð êèìè êÿíàðà àòûëìàñû ëàçûìäûð.

Òàðèõ áîéó òÿêàìöë ìîäåëè êèìè áèð ÷îõ äöøöíúÿ ñèñòåìèåëìèí ýöíäÿìèíäÿí ÷ûõàðûëìûøäûð. Àììà òÿêàìöë íÿçÿðèééÿ-ñèíè òÿêèäëÿ åëìè ýöíäÿìÿ ýÿòèðìÿê èñòÿéèðëÿð. Ùÿòòà áÿçè

294


àäàìëàð áó íÿçÿðèééÿíèí òÿíãèäèíè “åëìÿ höúóì” êèìè ãÿëÿ-ìÿ âåðìÿéÿ ÷àëûøûð. Ýþðÿñÿí íÿéÿ ýþðÿ?

Áóíóí ñÿáÿáè òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí áÿçè ìöhèòëÿð ö÷öíhå÷ úöð ÿëäÿí áóðàõûëìàéàúàã åhêàì÷û áèð èíàíú îëìàñûäûð.Áó àäàìëàð ìàòåðèàëèñò ôÿëñÿôÿéÿ êîð-êîðàíÿ áàüëûäûðëàð âÿäàðâèíèçìè äÿ òÿáèÿòÿ âåðèëÿ áèëÿúÿê éåýàíÿ ìàòåðèàëèñò èçàhîëäóüó ö÷öí ìÿíèìñÿéèðëÿð.

Áÿçÿí áóíó à÷ûã øÿêèëäÿ åòèðàô äà åäèðëÿð. Ùàðâàðä Óíèâåð-ñèòåòèíäÿí ìÿøhóð ýåíåòèê âÿ òàíûíìûø òÿêàìöë÷ö îëàí Ðè÷àðäËåâîíòèí “ÿââÿëúÿ ìàòåðèàëèñò, ñîíðà àëèì” îëäóüóíó áåëÿ åòè-ðàô åäèð:

Áèçèì ìàòåðèàëèçìÿ áèð åòèãàäûìûç âàð, àïðèîð (ÿââÿëúÿäÿíãÿáóë åäèëìèø, äîüðó ñàéûëàí, òÿúðöáÿäÿí àñûëû îëìàéàí, òÿú-ðöáÿäÿí ãàáàã ìþâúóä îëàí) áèð èíàíúäûð áó. Áèçè äöíéàéàìàòåðèàëèñò áèð à÷ûãëàìà ýÿòèðìÿéÿ ìÿúáóð åäÿí øåé åëìèí èñ-òèãàìÿò âÿ ãàéäàëàðû äåéèë. ßêñèíÿ, ìàòåðèàëèçìÿ îëàí àïðèîðáàüëûëûüûìûç öçöíäÿí äöíéàéà ìàòåðèàëèñò à÷ûãëàìà ýÿòèðÿíàðàøäûðìà öñóëëàðûíû âÿ ãàâðàìëàðû òÿãäèð åäèðèê. Ìàòåðèàëèçììöòëÿã äîüðó îëäóüóíà ýþðÿ äÿ èëàhè áèð à÷ûãëàìàíûí ñÿhíÿ-éÿ äàõèë îëìàñûíà èúàçÿ âåðÿ áèëìÿðèê (Richard Lewontin,“The Demon-Íaunted World”, The New Öork Review ofBooks, 9 éàíâàð 1997, ñÿh. 28).

Áó ñþçëÿð äàðâèíèçìèí ìàòåðèàëèñò ôÿëñÿôÿéÿ áàüëûëûã óúáà-òûíäàí éàøàäûëàí áèð åhêàì îëìàñûíûí à÷ûã èôàäÿñèäèð. Áó åh-êàì ìàääÿäÿí áàøãà hå÷ áèð âàðëûã îëìàäûüûíû ãÿáóë åäèð.Áóíà ýþðÿ äÿ úàíñûç, ìÿíòèãñèç ìàääÿíèí hÿéàòû éàðàòäûüûíàèíàíûð. Ìèëéîíëàðëà ìöõòÿëèô úàíëû íþâöíöí, ìÿñÿëÿí, ãóøëà-ðûí, áàëûãëàðûí, çöðàôÿëÿðèí, ãàïëàíëàðûí, áþúÿêëÿðèí, àüàúëàðûí,÷è÷ÿêëÿðèí, áàëèíàëàðûí âÿ èíñàíëàðûí úàíñûç ìàääÿíèí þç è÷èí-äÿêè äÿéèøèêëèêëÿðÿ, éÿíè éàüàí éàüûøëà, ÷àõàí øèìøÿêëÿ îíóíè÷èíäÿí ìåéäàíà ýÿëäèéèíè ãÿáóë åäèð. Ùÿãèãÿòäÿ èñÿ áó, hÿìàüëà, hÿì äÿ åëìè ýåð÷ÿêëèêëÿðÿ çèää ãÿíàÿòäèð. Àììà äàð-

295

Ùarun Éÿhya

âèíèñòëÿð “èëàhè áèð à÷ûãëàìàíûí ñÿhíÿéÿ ýèðìÿìÿñè” ö÷öí áóãÿíàÿòè ìöäàôèÿ åòìÿêäÿ äàâàì åäèðëÿð.

Úàíëûëàðûí ìÿíøÿéèíÿ ÿââÿëúÿäÿí ãÿáóë åäèëìèø ìàòåðèàëèñòäöøöíúÿ èëÿ áàõìàéàí hÿð êÿñ èñÿ áó à÷ûã ýåð÷ÿéè ýþðÿúÿê-äèð: “Áöòöí úàíëûëàð öñòöí áèð ýöúÿ, ìÿëóìàòà âÿ àüëà ñàhèáîëàí áèð Éàðàäàíûí ÿñÿðëÿðèäèð. Î Éàðàäàí áöòöí êàèíàòû éîõ-äàí âàð åäÿí, úàíëûëàðû äà éàðàäûá øÿêèëëÿíäèðÿí Àëëàhäûð”.

Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè áÿøÿð òàðèõèíèí ÿí òÿñèðëè ñåhðèäèð Áóðàäà áóíó äà áèëäèðìÿê ëàçûìäûð êè, ÿââÿëúÿäÿí ãÿáóë

åäèëìèø ìÿíôè ôèêèðëÿðè îëìàéàí, hå÷ áèð èäåîëîýèéàíûí òÿñèðèàëòûíäà ãàëìàéàí, àíúàã àüëûíû âÿ ìÿíòèãèíè èøëÿäÿí hÿð áèðèíñàí åëìäÿí âÿ ìÿäÿíèééÿòäÿí óçàã îëàí úÿìèééÿòëÿðèí õó-ðàôàòëàðûíû ÿêñ åòäèðÿí òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí èíàíûëìàñûìöìêöí îëìàéàí áèð èääèà îëäóüóíó àñàíëûãëà áàøà äöøÿúÿê-äèð.

Éóõàðûäà äà ãåéä åòäèéèìèç êèìè, òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíÿèíàíàíëàð áþéöê áèð ÷ÿíèí è÷èíÿ ÷îõëó àòîìó, ìîëåêóëó, úàí-ñûç ìàääÿíè äîëäóðàí âÿ áóíëàðûí ãàðûøìàñûíäàí âàõò ÿðçèí-äÿ ôèêèðëÿøÿí, äÿðê åäÿí, êÿøôëÿð åäÿí ïðîôåññîðëàðûí, òÿëÿáÿ-ëÿðèí, Åéíøòåéí, Ùóááë êèìè åëì àäàìëàðûíûí, Ôðåíê Ñèíàòðà,×àðëòîí Ùåñòîí êèìè ñÿíÿò÷èëÿðèí, áóíóíëà éàíàøû úåéðàíëàðûí,ëèìîí àüàúëàðûíûí, ãÿðÿíôèëëÿðèí ÷ûõàúàüûíà èíàíûðëàð. Ùÿì äÿáó úÿôÿíý èääèàéà èíàíàíëàð åëì àäàìëàðû, ïðîôåññîðëàð, ìÿ-äÿíè, òÿhñèëëè èíñàíëàðäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèö÷öí “äöíéà òàðèõèíèí ÿí áþéöê âÿ ÿí òÿñèðëè ñåhðè” èôàäÿñèíèèøëÿòìÿê äàhà ìöíàñèá îëàúàã. ×öíêè áÿøÿð òàðèõèíäÿ èíñàí-ëàðûí àüëûíû áàøûíäàí áó äÿðÿúÿäÿ àëàí, àüûë âÿ ìÿíòèãëÿ ôè-êèðëÿøìÿñèíÿ èìêàí âåðìÿéÿí, ýþçëÿðèíèí ãàðøûñûíà ñàíêè áèðïÿðäÿ ÷ÿêèá ÷îõ à÷ûã îëàí hÿãèãÿòëÿðè ýþðìÿëÿðèíÿ ìàíå îëàíáèð áàøãà èíàíú âÿ éà èääèà äà éîõäóð. Áó, ãÿäèì ìèñèðëèëÿ-

296


ðèí ýöíÿø òàíðûñû Ðàéà, áÿçè àôðèêàëû ãÿáèëÿëÿðèí òîòåìëÿðÿ, Ñÿ-áà õàëãûíûí ýöíÿøÿ ñèòàéèø åòìÿñèíäÿí, Ùç.Èáðàhèìèí òàéôàñû-íûí þç ÿëëÿðè èëÿ äöçÿëòäèéè áöòëÿðÿ, Ùç.Ìóñàíûí õàëãûíûí ãû-çûëäàí äöçÿëòäèéè áóçîâà ñèòàéèø åòìÿñèíäÿí äàhà äÿhøÿòëè âÿãÿáóëåäèëìÿç áèð êîðëóãäóð. Ùÿãèãÿòäÿ áó âÿçèééÿò ÀëëàhûíÃóðàíäà èøàðÿ åòäèéè áèð àüûëñûçëûãäûð. Àëëàh áÿçè èíñàíëàðûí èä-ðàê ãàáèëèééÿòèíèí ãàïàíàúàüûíû âÿ hÿãèãÿòëÿðè ýþðìÿêäÿíàúèç âÿçèééÿòÿ äöøÿúÿéèíè ÿêñÿð àéÿëÿðèíäÿ áèëäèðèð. Áó àéÿ-ëÿðäÿí áÿçèëÿðè áóíëàðäûð:

“Ùÿãèãÿòÿí, èíêàð åäÿíëÿðè ÿçàáëà ãîðõóòñàí äà, ãîðõóòìà-ñàí äà îíëàð ö÷öí áèðäèð, èìàí ýÿòèðìÿçëÿð. Àëëàh îíëàðûí öðÿ-éèíÿ âÿ ãóëàüûíà ìþhöð âóðìóøäóð. Ýþçëÿðèíäÿ äÿ ïÿðäÿ âàð-äûð. Îíëàðû áþéöê áèð ÿçàá ýþçëÿéèð!” (“Áÿãÿðÿ” ñóðÿñè, 26-7).

“...Îíëàðûí ãÿëáëÿðè âàðäûð, ëàêèí îíóíëà àíëàìàçëàð. Îíëà-ðûí ýþçëÿðè âàðäûð, ëàêèí îíóíëà åøèòìÿçëÿð. Îíëàð håéâàí êè-ìèäèðëÿð, áÿëêÿ äÿ äàhà ÷îõ çÿëàëÿòäÿäèðëÿð. Ãàôèë îëàíëàð äàìÿhç îíëàðäûð!” (“ßðàô” ñóðÿñè, 7179).

Àëëàh áàøãà àéÿëÿðäÿ èñÿ áó èíñàíëàðûí ìþúöçÿëÿð ýþðñÿëÿðäÿ èíàíìàéàúàã ãÿäÿð ñåhðëÿíäèêëÿðèíè áåëÿ áèëäèðèð:

“ßýÿð îíëàðà ýþéäÿí áèð ãàïû à÷ñàã âÿ îíóíëà äóðìàäàíéóõàðû äûðìàøñàëàð, éåíÿ äÿ “Ýþçöìöç áàüëàíìûø, áèç ñåhð-ëÿíìèøèê” äåéÿðëÿð” (“Ùèúð” ñóðÿñè, 1514-15).

Áó ãÿäÿð ýåíèø áèð êöòëÿíèí öçÿðèíäÿ áó ñåhðèí òÿñèðëè îë-ìàñû, èíñàíëàðûí hÿãèãÿòëÿðäÿí áó ãÿäÿð óçàã ñàõëàíìàñû âÿ150 èëäèð áó ñåhðèí ïîçóëìàìàñû èñÿ ñþçëÿðëÿ äåéèëÿ áèëìÿéÿ-úÿê ãÿäÿð håéðÿòàìèç áèð âÿçèééÿòäèð. ×öíêè áèð âÿ éà áèð íå-÷ÿ èíñàíûí èìêàí õàðèúèíäÿ îëàí ññåíàðèëÿðÿ, úÿôÿíýèééàò âÿìÿíòèãñèçëèêëÿðëÿ äîëó èääèàëàðà èíàíìàñû àéäûí îëà áèëèð. Àí-úàã äöíéàíûí äþðä áèð òÿðÿôèíäÿêè èíñàíëàðûí øöóðñóç âÿ úàí-ñûç àòîìëàðûí àíè áèð ãÿðàðëà áèð éåðÿ éûüûëûá, ôþâãÿëàäÿ áèðòÿøêèëàòëàíìà, íèçàì-èíòèçàì, àüûë âÿ øöóð ýþñòÿðèá ãöñóðñóçáèð ñèñòåìëÿ èøëÿéÿí êàèíàòû, úàíëû àëÿì ö÷öí óéüóí îëàí hÿð

297

Ùarun Éÿhya

úöð õöñóñèééÿòÿ ñàhèá îëàí Éåð ïëàíåòèíè âÿ ñàéñûç êîìïëåêññèñòåìëÿ òÿúhèç åäèëìèø úàíëûëàðû ìåéäàíà ýÿòèðäèéèíÿ èíàíìà-ñûíûí ñåhðäÿí áàøãà áèð èçàhû âÿ àäû éîõäóð.

Ùÿì÷èíèí Àëëàh Ãóðàíäà èíêàð÷û ôÿëñÿôÿíèí òÿðÿôäàðû îëàíáÿçè àäàìëàðûí åòäèéè ñåhðëÿðëÿ èíñàíëàðû òÿñèð àëòûíà àëäûãëàðû-íû Ùç.Ìóñà âÿ ôèðîí àðàñûíäà áàø âåðÿí áèð hàäèñÿ èëÿ áèçÿáèëäèðèð. Ùç.Ìóñà ôèðîíà hàãã äèíè áàøà ñàëàíäà ôèðîí Ùç.Ìó-ñàéà þç “åëìëè ñåhðáàçëàðû” èëÿ èíñàíëàðûí éûüûøäûãëàðû áèð éåð-äÿ ãàðøûëàøìàëàðûíû èñòÿéèð. Ùç.Ìóñà ñåhðáàçëàðëà ãàðøûëàøàíäàÿââÿëúÿ ñåhðáàçëàðà îíëàðûí ìÿðèôÿòëÿðèíè ýþñòÿðìÿñèíè ÿìðåäèð:

“(Ìóñà:) “Ñèç àòûí!” äåäè. Îíëàð (ÿëëÿðèíäÿêèíè éåðÿ) àò-äûãäà àäàìëàðûí ýþçëÿðèíè áàüëàéûá îíëàðû ãîðõóòäóëàðâÿ áþéöê áèð ñåhð ýþñòÿðäèëÿð” (“ßðàô” ñóðÿñè, 7/116).Ýþðöíäöéö êèìè, ôèðîíóí ñåhðáàçëàðû ýþçáàüëàìàëàðëà -

Ùç.Ìóñà âÿ îíà èíàíàíëàð èñòèñíà îëìàãëà - èíñàíëàðûí hàìû-ñûíû ñåhðëÿéÿ áèëìèøäèëÿð. Àíúàã îíëàðûí àòäûãëàðûíûí ÿâÿçèíäÿÙç.Ìóñàíûí ýþñòÿðäèéè äÿëèë îíëàðûí áó ñåhðèíè, àéÿëÿðèí èôà-äÿñè èëÿ äåñÿê, “óéäóðóá äöçÿëòäèêëÿðè áöòöí øåéëÿðè óäìóø”,éÿíè òÿñèðñèç hàëà ýÿòèðìèøäèð:

“Áèç äÿ Ìóñàéà: “ßñàíû òóëëà!” äåéÿ âÿhé åòäèê. Áèð äÿáàõûá ýþðäöëÿð êè, ÿñà îíëàðûí óéäóðóá äöçÿëòäèêëÿðèáöòöí øåéëÿðè óäóð. Àðòûã hàãã çàhèð, îíëàðûí óéäóðóáäöçÿëòäèêëÿðè éàëàíëàð èñÿ áàòèë îëäó. Ñåhðáàçëàð îðàäàìÿüëóá åäèëäèëÿð âÿ õàð îëàðàã ýåðè äþíäöëÿð” (“ßðàô”ñóðÿñè, 7/117-119).Àéÿäÿ äÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, ÿââÿë èíñàíëàðû ñåhðëÿéÿðÿê þç

òÿñèðè àëòûíà áó àäàìëàðûí åòäèêëÿðèíèí áèð ñàõòàêàðëûã îëìàñû-íûí öçÿ ÷ûõûá òÿñäèãëÿíìÿñèíäÿí ñîíðà ãåéä åäèëÿí àäàìëàðïèñ âÿçèééÿòÿ äöøìöøäöëÿð. Ýöíöìöçäÿ äÿ áèð ñåhðèí òÿñèðèèëÿ åëì ïÿðäÿñè àëòûíäà ÷îõ úÿôÿíý èääèàëàðà èíàíàíëàð âÿ áóí-ëàðû ìöäàôèÿ åòìÿéÿ hÿéàòëàðûíû hÿñð åäÿíëÿð ÿýÿð áó èääèà-

298


ëàðäàí ÿë ÷ÿêìÿñÿëÿð, hÿãèãÿòëÿð òàì ìÿíàñû èëÿ à÷ûüà ÷ûõàí-äà âÿ “ñåhð ïîçóëàíäà” îíëàð äà ïèñ âÿçèééÿòÿ äöøÿúÿêëÿð.

Òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíè ìöäàôèÿ åäÿí âÿ àòåèñò áèð ôèëîñîôîëàí Ìàëêîëì Ìàããðèú (Malcolm Muggeridge) áåëÿ áèð âÿ-çèééÿòäÿí ãîðõäóüóíó áåëÿ åòèðàô åäèð:

Ìÿí þçöì òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñèíèí õöñóñèëÿ òÿòáèã åäèëäèéèñàhÿëÿðèí ýÿëÿúÿéèí òàðèõ êèòàáëàðûíäàêû ÿí áþéöê ýöëöíú âÿ-çèééÿòëÿðäÿí áèðè îëàúàüûíà èíàíäûì. Ýÿëÿúÿê íÿñèëëÿð áó ãÿ-äÿð ÷öðöê âÿ ãåéðè-ìöÿééÿí îëàí áèð hèïîòåçèí èíàíûëìàç áèðñàäÿëþâhëöêëÿ ãÿáóë åäèëìÿñèíè håéðÿò è÷èíäÿ ãàðøûëàéàúàãëàð(Malcolm Muggeridge, The End of Christendom, GrandRaðids: Eerdmans, 1980, ñÿh. 43).

Áó ýÿëÿúÿê óçàãäà äåéèë, ÿêñèíÿ, ÷îõ éàõûí áèð ýÿëÿúÿêäÿèíñàíëàð “òÿñàäöôëÿð”èí òàíðû îëà áèëìÿéÿúÿéèíè áàøà äöøÿúÿê-ëÿð âÿ òÿêàìöë íÿçÿðèééÿñè áÿøÿð òàðèõèíèí ÿí áþéöê éàëàíû âÿÿí øèääÿòëè ñåhðè îëàðàã òàíûäûëàúàã. Áó øèääÿòëè ñåhð áþéöê ñö-ðÿòëÿ äöíéàíûí äþðä áèð òÿðÿôèíäÿ þçöíöí èíñàíëàð öçÿðèíäÿêèòÿñèðèíè àçàëòìàüà áàøëàìûøäûð. Òÿêàìöë éàëàíûíûí ñèððèíè þé-ðÿíÿí ÿêñÿð èíñàíëàð áó éàëàíà íåúÿ èíàíäûãëàðûíû håéðÿò âÿòÿÿúúöá è÷èíäÿ ýþòöð-ãîé åäèðëÿð.

“Ñÿí ïàê âÿ ìöãÿääÿññÿí! Ñÿíèí áèçÿ þéðÿòäèêëÿðèíäÿí áàøãà

áèç hå÷ áèð øåé áèëìèðèê. Ùÿð øåéè áèëÿí, hþêì âÿ hèêìÿò ñàhèáè Ñÿíñÿí”

(“Áÿãÿðÿ”, 232).

299

Ùarun Éÿhya

1- Alusî, Mahmud, Ruhu’l-Meânî, Beyrut, 3/133-134; Bursevî, Ismail Hakki, Ruhu’l-

Beyan, Ist, 1306, 1321-http:www.uni-frankfurt.deirenikrelkultur47.htm - Hüseyin Yasar:

Islam Tasavvufunda Bir Kadin Olarak Meryem. Journal of Religious Culture Journal fürReligions kultur Nr. 47 (2001)

2- http:www.geocities.comSoHoEasel3809hurma.htm

3- http:www.sgpdates.comdate.htm

4- http:www.sgp-dates.comdate.htm

5- http:www.telmedpak.comagricultures.asp?a=agriculture&b=date_palm

6- http:www.telmedpak.comagricultures.asp?a=agriculture&b=date_palm

7-http:198.65.147.194 EnglishScience20007article5.shtml

http:www.people. virginia.edu~rjh9uoxytocin.html

http:eilat.sci.brooklyn.cuny.edunewnycDRUGSOXYTOCIN.HTM#supplied

8- http:www.geocities.comSoHoEasel3809hurma.htm

9- http:www.yasamsaglik.comHaberAraSonuc.asp?txtAnahtar1=Migren

http:www.autism-tr.orghydroteraphy.htm

10- http:www.mumcu.comhtmlarticle.php?sid=247

11- http:www.bebek.comindex.asp?bolum=12&haberid=173 Hürriyet, 08.08.200112- http:www.bebek.comindex.asp?bolum=4&konu=49

13- http:www.mumcu.comhtmlarticle.php?sid=43

14- Muhammed Halil Herras, Faslu’l-Makal fi Ref’i Isa Hayyen ve Nüzulihi ve Katlihi’d-

Deccal, Mektebetü’s Sünne, Kahire, 1990, s. 20

15- Taberi Tefsiri, Imam Taberi, cilt 2, s. 528; Cilt 1, s. 247

16- Müslim, Rada 64, (1467); Nesai, Nikah 15, (6,69); Kütüb-i Sitte, Muhtasari Tercüme

ve Serhi, Prof. Dr. Ibrahim Canan, 15. cilt, Akçag Yayinlari, Ankara, s. 514

17- Nesai, Tirmizi ve Hakim’in de yaklasik anlamda rivayetleri vardir.; Huccetü’l IslamImam Gazali, Ihya’u Ulum’id-din, 2. cilt, Çeviri: Dr. Sitki Gülle, Huzur Yayinevi, Istanbul

1998, s. 105)

18- Tirmizi; Huccetü’l Islam Imam Gazali, Ihya’u Ulum’id-din, 2. cilt, Çeviri: Dr. Sitki

Gülle, Huzur Yayinevi, Istanbul 1998, s. 10

19- http:www.diyanet.gov.trhutbeler30032001.html

20- G. Ahmed Ziyaüddin, Ramuz El Hadis, 2. cilt, Gonca Yayinevi, Istanbul, 1997, 5317

21- Kütüb-i Sitte, Muhtasari Tercüme ve Serhi, Prof. Dr. Ibrahim Canan, 2. cilt, Akçag

Yayinlari, Ankara, s. 328

22- 21. Lema, s. 668

23- 20. Lema, s. 662-663

24- Barla Lâhikasi, s. 78

25- Kütüb-i Sitte Ebu Saidu’l – Hudri r.a. 1. cilt, s. 89

300


ÈÃÒÈÁÀÑËÀÐ