Həzrəti Süleyman

ÎÕÓÚÓÉÀ

Çàëûøìàëàrûìûçäà òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí þçöíö äîüróëòìàìàñûíà âÿ ïó÷îëìàñûíà àèä ôèêèrëÿrÿ gåíèø éår àéûrìàüûìûçûí ÿñàñ ñÿáÿáè àäû÷ÿêèëÿí íÿçÿrèééÿíèíÿñëèíäÿ äèí ÿëåéhèíÿ äöøöíúÿ âÿ òÿëèìëÿräÿí èáàrÿò îëìàñûäûr. Éàràäûëûøû âÿáèëàâàñèòÿ Àëëàhûí âàrëûüûíû èíêàr åäÿí äàrâèíèçì 140 èëäèr êè, áèr ÷îõ èíñàíëàrûíþç èìàíûíû èòèrìÿñèíÿ âÿ éà øöáhÿéÿ äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áóíà gþrÿ äÿ áóíÿçÿrèééÿíèí àëäàäûúû îëäóüóíó ñöáóòà éåòèrìÿê âÿ äèqqÿòÿ ÷àòäûrìàq ÷îõìöhöì èìàíè âÿçèôÿäèr. Áóíó èíñàíëàrà ÷àòäûrìàq èñÿ äàhà âàúèáäèr.

Áÿçè îõóúóëàrûìûçûí áÿëêÿ äÿ òÿêúÿ áèr êèòàáûìûçû îõóìàüà ôörñÿòè îëàúàq.Áóíà gþrÿ äÿ hÿr áèr êèòàáûìûçäà áó ìþâçóéà qûñà äà îëñà éår àéûrìàüûìÿqñÿäÿóéüóí áèëèrèê.

Íÿçÿrÿ ÷àòäûrûëìàñû ëàçûì îëàí äègÿr áèr ìÿñÿëÿ äÿ áó êèòàáëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿÿëàqÿäàräûr. Éàçû÷ûíûí áöòöí êèòàáëàrûíäà èìàíè ìþâçóëàr Qóràí àéÿëÿrè èøûüûíäàèçàh îëóíór, èíñàíëàr Àëëàhûí àéÿëÿrèíè þérÿíìÿéÿ âÿ îíëàrà óéüóí éàøàìàüà äÿâÿòåäèëèrëÿr. Àëëàhûí àéÿëÿrè èëÿ áàüëû áöòöí ìÿñÿëÿëÿr èñÿ îõóúóíóí øöóróíäà hå÷áèr øöáhÿ âÿ éà ñóàë éàràòìàéàúàq øÿêèëäÿ à÷ûqëàíûr.

Áó èçàhàòäà èñòèôàäÿ åäèëÿí ñÿìèìè, ñàäÿ âÿ àõûúû öñëóá êèòàáëàrûí 7 éàøäàí70 éàøà qÿäÿr hÿr êÿñ òÿrÿôèíäÿí ràhàò áàøà äöøöëìÿñèíè òÿìèí åäèr. Áåëÿ òÿñèrëèâÿ äÿëèë-ñöáóòëó èçàhàò ñàéÿñèíäÿ êèòàáëàr áèríÿôÿñÿ îõóíór. Ùÿòòà äèíè rÿää åòìÿêôèêrèíäÿ qÿòè îëàíëàr äà áó êèòàáëàräà gþñòÿrèëÿí hÿqèqÿòëÿräÿí òÿñèrëÿíèr âÿäåéèëÿíëÿrèí äîüróëóüóíó èíêàr åäÿ áèëìèr. Áó êèòàáû âÿ ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíèhÿì òÿêëèêäÿ, hÿì äÿ qàrøûëûqëû ñþháÿò, ïîëåìèêà øÿràèòèíäÿ ràhàò îõóìàqìöìêöíäör. Áó êèòàáëàräàí èñòèôàäÿ åòìÿê èñòÿéÿí áèr qróï îõóúóíóí îíëàrûáèrëèêäÿ îõóìàñû ìþâçó èëÿ áàüëû ôèêèr âÿ òÿúröáÿñèíè äÿ áèr-áèrè èëÿ áþëöøìÿñèñÿáÿáèíäÿí éàràrëû îëàúàq.

Áóíóíëà áåëÿ ñàäÿúÿ îëàràq Àëëàh rèçàñû ö÷öí éàçûëàí áó êèòàáëàrûí òàíûíìàñûíàâÿ îõóíìàñûíà êþìÿê åòìÿê äÿ áþéöê õèäìÿòäèr. Çöíêè ìöÿëëèôèí áöòöíêèòàáëàrûíäà îõóúóéà ìöñáÿò òÿñèr áàüûøëàéàí ìÿñÿëÿëÿrè ñöáóò åòìÿê öñóëó ÷îõgöúëöäör. Ùÿì÷èíèí äèíè èçàh åòìÿê èñòÿéÿíëÿrèí ÿëèíäÿêè ÿí òÿñèrëè öñóëëàräàíáèrè äÿ áó êèòàáëàrû hàìûíûí îõóìàñûíû òÿøâèq åòìÿê, áóíà ÷àëûøìàqäûr.

Ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíèí öç qàáûüûíûí øÿêèëëÿrèíèí êèòàáëàrûí ñîí hèññÿñèíÿÿëàâÿ åäèëìÿñèíèí äÿ ìöhöì ñÿáÿáëÿrè âàr. Êèòàáû ÿëèíÿ àëàí hÿr áèr àäàì éóõàrûäàqåéä åòäèéèìèç õöñóñèééÿòëÿrè þçöíäÿ òîïëàéàí âÿ îõóìàqäàí õîøëàíäûüûíû öìèäåòäèéèìèç áó êèòàáëà åéíè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèê îëàí ÷îõëó ÿñÿrëÿrèí îëäóüóíógþrÿúÿê. Åéíè çàìàíäà hÿì äèíè, hÿì äÿ ñèéàñè ìþâçóëàräà èñòèôàäÿ åäÿúÿéèìÿíáÿëÿrèí ìþâúóäëóüóíà øàhèä îëàúàq.

Áàøqà êèòàáëàräà ràñò gÿëäèéèìèç øÿõñè ôèêèrëÿrÿ, ìöÿëëèô qÿíàÿòëÿrèíÿ, øöáhÿëèìÿíáÿëÿrÿ ÿñàñëàíàí èçàhëàrà, ìöqÿääÿñëÿrÿ qàrøû ëàçûì îëàí ÿäÿá âÿ hþrìÿòÿäèqqÿò éåòèrìÿéÿí öñëóáëàrà, öìèäñèçëèéÿ àïàràí øöáhÿëè éàçûëàrà âÿ äègÿr÷àòûøìàçëûqëàrà áó ÿñÿrëÿräÿ ràñò gÿëÿ áèëìÿçñèíèç.

ÙÿçðÿòèÑöëåéìàí

"Áèç Äàâóäà Ñöëåéìàíû áÿõø

åòäèê. Íÿ ýþçÿë áÿíäÿ! Î äàèì

Àëëàhà ñûüûíàí áèð êèìñÿ èäè"

("Ñàä" ñóðÿñè, 30).

Harun Yahya

ÌÖßËËÈÔ Âß ÎÍÓÍ ßÑßRËßRÈ ÙÀQQÛÍÄÀ

Ùàróí Éÿhéà èìçàñûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí ìöÿëëèô 1956-úû èëäÿ Àíêàràäààíàäàí îëóá. Îròà ìÿêòÿáè Àíêàràäà îõóéóá. Ñîírà Èñòàíáóëäà Ìåìàr ÑèíàíÓíèâårñèòåòèíèí gþçÿë ñÿíÿòëÿr ôàêöëòÿñèíäÿ âÿ Èñòàíáóë Óíèâårñèòåòèíèí ôÿëñÿôÿáþëöìöíäÿ òÿhñèë àëûá. 80-úè èëëÿräÿí áó göíÿ qÿäÿr èìàíè, åëìè âÿ ñèéàñèìþâçóëàräà õåéëè ÿñÿr éàçûá. Áóíóíëà éàíàøû ìöÿëëèôèí òÿêàìöë÷öëÿrèí(äàrâèíèñòëÿrèí) ñàõòàêàrëûüûíû, îíëàrûí èääèàëàrûíûí hå÷ áèr åëìè hÿqèqÿòÿÿñàñëàíìàäûüûíû gþñòÿrÿí, hàáåëÿ äàrâèíèçìèí qàíëû èäåîëîgèéàëàrëà øöáhÿëèÿëàqÿëÿrèíè öçÿ ÷ûõàràí áèr ÷îõ ìöhöì ÿñÿrëÿrè âàr.

Ìöÿëëèôèí áó èìçàñû èíêàr÷û äöøöíúÿéÿ qàrøû ìöáàrèçÿ àïàràí èêèïåéüÿìáÿrèí õàòèrÿñèíÿ hþrìÿò ÿëàìÿòè îëàràq ñå÷èëèá: îíëàrû éàä åòìÿêìÿqñÿäèëÿ Ùàróí âÿ Éÿhéà àäëàrûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèá. Rÿñóëóëëàhûí ìþhöröíöíìöÿëëèô òÿrÿôèíäÿí êèòàáëàrûí öç qàáûüûíà âóróëìàñûíûí ñèìâîëèê ìÿíàñû èñÿîíëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ áàüëûäûr. Áó ìþhör Qóràíè-Êÿrèìèí Àëëàhûí ñîíóíúóÊèòàáû âÿ ñîíóíúó ñþçö, Ïåéüÿìáÿrèìèçèí èñÿ ïåéüÿìáÿrëÿrèí ñîíóíúóñóîëìàñûíûí rÿìçèäèr. Ìöÿëëèô áöòöí éàçûëàrûíäà Qóràíû âÿ Rÿñóëóëëàhûíñöííÿñèíè rÿháÿr òóòór. Áóíóíëà äà èíêàr÷û äöøöíúÿ ñèñòåìëÿrèíèí áöòöí ÿñàñèääèàëàrûíû áèr-áèr ïó÷à ÷ûõàrìàüû âÿ äèíÿ qàrøû éþíÿëÿí åòèràçëàrû òàìàìèëÿñóñäóràúàq ñîíóíúó ñþçö ñþéëÿìÿéè hÿäÿô ñå÷èr. Çîõ áþéöê hèêìÿò âÿêàìàë ñàhèáè îëàí Rÿñóëóëëàhûí ìþhörö áó ñîíóíúó ñþçö ñþéëÿìÿê íèééÿòèíÿáèr äóà êèìè èñòèôàäÿ åäèëèá.

Ìöÿëëèôèí ÿñÿrëÿrèíäÿêè ÿñàñ ìÿqñÿä Qóràíû áöòöí äöíéàäà òÿáëèü åòìÿê,áóíóíëà èíñàíëàrû Àëëàhûí âàrëûüû, áèrëèéè âÿ àõèrÿò êèìè ÿñàñ èìàí ìÿñÿëÿëÿrèáàrÿäÿ äÿrèíäÿí äöøöíìÿéÿ ñþâq åòìÿê, èíêàr÷û ñèñòåìëÿrèí ÷öröê ÿñàñëàrûíûâÿ áàòèë òÿòáèqàòëàrûíû hÿr êÿñÿ gþñòÿrìÿêäèr.

Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrè Ùèíäèñòàíäàí ÀÁØ-à, Áþéöê ÁrèòàíèéàäàíÈíäîíåçèéàéà, Ïîëøàäàí Áîñíèéà-Ùårñîqîâèíàéà, Èñïàíèéàäàí Áràçèëèéàéà,Ìàëàéçèéàäàí Èòàëèéàéà, Ôràíñàäàí Áîëqàrûñòàíà âÿ ÌÄÁ þëêÿëÿrèíÿ qÿäÿräöíéàíûí ÿêñÿr þëêÿëÿrèíäÿ ìàràqëà qàrøûëàíûr âÿ áèríÿôÿñÿ îõóíór. Èígèëèñ,ôràíñûç, àëìàí, èòàëéàí, èñïàí, ïîròóqàë, óräó, ÿrÿá, àëáàí, róñ, áîøíàê, óéüór,Èíäîíåçèéà, ìàëàé, áåíqàë, áîëqàr, éàïîí, xèí, Àçÿráàéúàí êèìè äèëëÿrÿòÿrúöìÿ åäèëÿí áó ÿñÿrëÿr gåíèø îõóúó êöòëÿñè òÿrÿôèíäÿí ìàràqëà èçëÿíèr.

Äöíéàíûí äþrä áèr òÿrÿôèíäÿ áþéöê råçîíàíñ äîüóràí áó äèqqÿòÿëàéèqÿñÿrëÿr èíñàíëàrûí ÷îõóíóí èìàí gÿòèrìÿñèíÿ, ÿêñÿr àäàìëàrûí äà þç èìàíûíûêàìèëëÿøäèrìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áó êèòàáëàrû îõóéàí âÿ èíúÿëÿéÿí hÿr êÿñîíëàräàêû hèêìÿòè, hàáåëÿ éûüúàì, äîëüóí, àñàí áàøà äöøöëÿí ñÿìèìè öñëóáó,hÿéàòè hÿqèqÿòëÿrèí åëìè-ìÿíòèqè èçàhûíû äÿrhàë gþrör. Áó ÿñÿrëÿr hÿr áèr êÿñÿ

òåç áèr çàìàíäà òÿñèr åòìÿê, òàì íÿòèúÿ âårìÿê, åòèràçëàrà éår qîéìàìàqâÿ äÿëèëëÿrèí åëìèëèéè êèìè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèêäèr. Áó ÿñÿrëÿrè îõóéàí âÿîíëàrûí öçÿrèíäÿ úèääè äöøöíÿí àäàìëàrûí ìàòårèàëèñò ôÿëñÿôÿíè, àòåèçìè,áàøqà áàòèë ôèêèr âÿ ôÿëñÿôÿëÿrè ìöäàôèÿ åòìÿñè äàhà ÿñëà ìöìêöí äåéèë.Áÿçèëÿrè ìöäàôèÿ åòñÿëÿr áåëÿ áóíó éàëíûç èíàäêàrëûq öçöíäÿí åäÿúÿêëÿr, ÷öíêèîíëàrûí ôèêèrëÿrèíèí ÿñàñëàrû ÷öröêäör.

Äþâröìöçäÿêè áöòöí èíêàr÷û úÿrÿéàíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòûíäàåëìè äöøöíúÿ íþqòåéè-íÿçÿrèíäÿí ìÿüëóá åäèëèáëÿr. Øöáhÿ éîõäór êè, áóõöñóñèééÿòëÿr Qóràíûí hèêìÿòèíäÿí âÿ îíóí èôàäÿ åòäèéè ôèêèrëÿrèígþçÿëëèêëÿrèíäÿí qàéíàqëàíûr.

Ìöÿëëèôèí þçö èñÿ áó ÿñÿrëÿrèíÿ gþrÿ ëîâüàëàíìûr, ÿêñèíÿ, Àëëàhûíhèäàéÿòèíÿ âàñèòÿ÷è îëìàüà íèééÿò åäèr. Áóíäàí áàøqà áó ÿñÿrëÿr íÿøråäèëÿrêÿí hå÷ áèr ìàääè qàçàíú göäöëìör.

Áó hÿqèqÿòëÿr íÿçÿrÿ àëûíìàëûäûr. Î çàìàí ìÿëóì îëàr êè, èíñàíëàrû îíëàràgþrìÿäèéèíè gþrìÿêäÿ êþìÿê åäÿí, îíëàrûí hèäàéÿòÿ gÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàíáåëÿ ÿñÿrëÿrèí îõóíìàñûíà hÿâÿñëÿíäèrìÿéèí þçö äÿ ÷îõ ìöhöì õèäìÿòäèr.Áó äÿéÿrëè ÿñÿrëÿrè òàíûòìàq ÿâÿçèíÿ èíñàíëàrûí çåhíèíè qàrûøäûràí, ôèêèrëÿrèíèíqàrûøìàñûíà ñÿáÿá îëàí, øöáhÿ âÿ òÿrÿääöäëÿrè àràäàí qàëäûrìàüà, èìàíû õèëàñåòìÿéÿ áèr òÿñèrè îëìàäûüû òÿúröáÿäÿí êå÷èrèëÿí êèòàáëàrû éàéìàq éàëíûç âÿéàëíûç ÿìÿê âÿ âàõò èòêèñè äåìÿê îëàúàq. Èìàíû õèëàñ åòìÿêäÿí äàhà ÷îõìöÿëëèôèí ÿäÿáè göúöíö gþñòÿrìÿéÿ éþíÿëìèø êèòàáëàräà áó òÿñèrèí îëìàéàúàüûàéäûíäûr. Áó ìþâçó èëÿ áàüëû øöáhÿñè îëàíëàr âàrñà, îíëàr Ùàróí Éÿhéàíûíÿñÿrëÿrèíèí éågàíÿ ìÿqñÿäèíèí äèíñèçëèéè àràäàí qàëäûrìàqäàí âÿ Qóràíÿõëàqûíû éàéìàqäàí èáàrÿò îëäóüóíó, áó õèäìÿòäÿêè òÿñèr göúöíöí,ìöâÿôôÿqèééÿò âÿ ñÿìèìèééÿòèí àéäûí gþröíäöéöíö îõóúóëàrûí öìóìèqÿíàÿòèíäÿí àíëàéà áèëÿr. Áóíó qÿòè øÿêèëäÿ éÿqèíëÿøäèrìÿê âÿ àíëàìàqëàçûìäûr êè, äöíéàäàêû çöëì âÿ èüòèøàøëàrûí, ìöñÿëìàíëàrûí ÷ÿêäèéèÿçèééÿòëÿrèí ÿñàñ ñÿáÿáè äèíñèçëèéèí èäåéà hàêèìèééÿòèäèr.

Áóíëàräàí qóròóëìàüûí éîëó èñÿ äèíñèçëèéèí èäåéà úÿhÿòäÿí ìÿüëóáåäèëìÿñè, èìàíè hÿqèqÿòëÿrèí îròàéà ÷ûõàrûëìàñû âÿ Qóràí ÿõëàqûíûí èíñàíëàrûíäÿrê åäèá ìÿíèìñÿéÿ áèëÿúÿéè øÿêèëäÿ ÷àòäûrûëìàñûäûr. Äöíéàíû hÿr göí äàhà÷îõ çöëìÿ, èüòèøàø âÿ ôÿñàäëàrà ìÿróç qîéìàq èñòÿéÿíëÿrèí íèééÿòèíè íÿçÿrÿàëñàq áÿëëè îëàr êè, áó õèäìÿòèí ìöìêöí qÿäÿr ñörÿòëè âÿ òÿñèrëè øÿêèëäÿ éårèíÿéåòèrèëìÿñè ÷îõ âàúèáäèr. ßêñ òÿqäèräÿ ÷îõ gåú îëà áèëÿr. Áó ÿhÿìèééÿòëèõèäìÿòäÿ ÷îõ áþéöê áèr âÿçèôÿíè þç öçÿrèíÿ gþòörìöø Ùàróí Éÿhéàíûíêöëëèééàòû Àëëàhûí èúàçÿñè èëÿ XXI ÿñräÿ èíñàíëàrû Qóràíäà áèëäèrèëÿí ÿìèí-àìàíëûüà âÿ áàrûøà, äîüróëóq âÿ ÿäàëÿòÿ, gþçÿëëèê âÿ õîøáÿõòëèéÿ àïàrìàqäàáèr âàñèòÿ îëàúàq.

ÙÿçðÿòèÑöëåéìàí

Harun Yahya

Ýèðèø 10

Ùÿçðÿòè Ñöëåéìàí 14

Ùç.Ñöëåéìàíà âåðèëÿí öñòöí åëì âÿ íåìÿòëÿð 17

Ùç.Ñöëåéìàíûí ìþhòÿøÿì hàêèìèééÿòè âÿ ýöúëö îðäó-ñó 59

Ùç.Ñöëåéìàíûí éöêñÿê ÿõëàãû 66

Ùàðóò âÿ Ìàðóò 88

Ùç.Ñöëåéìàíâÿ Ñÿáà ìÿëèêÿñè 94Ùç.Ñöëåéìàíûí âÿôàòû 126

Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíäÿêè úèíëÿð âÿ håéâàíëàð 128

Ùç.Ñöëåéìàíëà Ùç.Çöëãÿðíåéí àðàñûíäàêû îõøàðëûãëàð 134

Ãóðàíäà òÿðèô åäèëÿí èêè ìöõòÿëèô èäàðÿ÷èëèê 146

Ñÿáà õàëãûíûí ìÿðóç ãàëäûüû àãèáÿò 152

ßhäè-ßòèãäÿ Ùç.Ñöëåéìàí 162

Ùç.Ñöëåéìàí, Ùç.Çöëãÿðíåéí âÿ Ìåhäè îõøàðëûãëàðû 192

Íÿòèúÿ 256

Ãóðàíäà úèíëÿð 258

Ãóðàíäà øåéòàí 272

10

Èíñàíëàðà áèð ðÿhìÿò âÿ hèäàéÿò ðÿháÿðè îëàðàã íàçèë åäèëÿí

Ãóðàíäà Ïåéüÿìáÿðèìèç Ùç.Ìÿhÿììÿäèí (ñ.ÿ.â.) éàøàäûã-

ëàðûíäàí, èíêàð÷ûëàðà ãàðøû àïàðäûüû òÿáëèüàòäàí âÿ Àëëàhûí

äèíèíè éàéìàã ö÷öí àïàðäûüû áþéöê ìöáàðèçÿäÿí ÷îõ ãèéìÿòëè hèê-

ìÿòëÿð âåðèëèá. Åéíè øÿêèëäÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçäÿí (ñ.ÿ.â.) ÿââÿë éà-

øàìûø Ùç.Ìóñà, Ùç.Éóñèô, Ùç.Èñà, Ùç.Éóíóñ, Ùç.Ëóò, Ùç.Íóh,

Ùç.Øóåéá âÿ Ùç.Ñàëåh êèìè áèð ÷îõ åë÷èíèí hÿéàòû hàããûíäà äà ìö-

höì ìÿëóìàòëàð âåðèëèð. Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) êèìè îíëàð äà àõè-

ðÿò ýöíöíö õàòûðëàäàðàã èíñàíëàðû Àëëàhà èìàí ýÿòèðìÿéÿ äÿâÿò åò-

ìèø, ýþçÿë ÿõëàãûí úÿìèééÿò òÿðÿôèíäÿí ìÿíèìñÿíèëìÿñè ìÿãñÿ-

äèëÿ hàãã äèíèí òÿáëèüàòûíû àïàðìàã âÿçèôÿñèíè þç öçÿðëÿðèíÿ ýþ-

òöðìöøäöëÿð.

Àéÿëÿðäÿ åë÷èëÿðèí ýþçÿë ÿõëàãû, ñÿìèìè äóàëàðû, ÷ÿòèíëèêëÿð ãàð-

øûñûíäàêû hÿðÿêÿòëÿðè âÿ öðÿêäÿí ýÿëÿí ñÿéëÿðè áöòöí èíñàíëàðà áèð

íÿñèhÿò âÿ õàòûðëàòìà êèìè òÿðèô åäèëèð. Âÿ Àëëàh èíñàíëàðà áó ìö-

ãÿääÿñ åë÷èëÿðèí ýþñòÿðäèéè éîëëà ýåòìÿéè, îíëàðà èòàÿò åòìÿéè òþâ-

ñèéÿ åäèð. Áó hèäàéÿò ðÿháÿðëÿðèíèí éîëó èëÿ ýåäÿí, åhòèéàòû ÿëäÿí

âåðìÿéÿí âÿ äàâðàíûøëàðûíû äöçÿëäÿíëÿðèí äöíéà âÿ àõèðÿòäÿ îë-

äóãëàðû ìöääÿò ÿðçèíäÿ áèð ãîðõó âÿ êÿäÿð éàøàìàéàúàüûíû ìöæ-

Ýèðèø

äÿëÿéèð ("ßðàô" ñóðÿñè, 35). Åë÷èëÿðèí ýþíäÿðèëìÿ ñÿáÿáëÿðè "Íè-

ñà" ñóðÿñèíäÿ áó øÿêèëäÿ ýþñòÿðèëèð:

"Áèç hÿð áèð ïåéüÿìáÿðè, àíúàã îíà Àëëàhûí èçíèëÿ èòàÿò

îëóíñóí äåéÿ, ýþíäÿðäèê..." ("Íèñà" ñóðÿñè, 64).

Áóäóð, àäû Ãóðàíäà áó äÿéÿðëè âÿ ìöãÿääÿñ èíñàíëàð àðàñûíäà

÷ÿêèëÿí ïåéüÿìáÿðëÿðäÿí áèðè äÿ Ùç.Ñöëåéìàíäûð. Ùç.Ñöëåéìàí

Ùç.Íóhóí êþêöíäÿí ýÿëÿí, Àëëàh äÿðýàhûíäàí hèäàéÿò âÿ éöêñÿê

åëì áÿõø åäèëÿí áèð ïåéüÿìáÿðäèð. Ãóðàíäà Ùç.Ñöëåéìàí hàããûí-

äà áåëÿ áèëäèðèëèð:

"...Áóíäàí ÿââÿë Íóhó âÿ îíóí íÿñëèíäÿí îëàí Äàâóäó,

Ñöëåéìàíû, ßééóáó, Éóñèôè, Ìóñàíû âÿ Ùàðóíó äà hèäàéÿ-

òÿ ãîâóøäóðìóøäóã. Áèç éàõøû èø ýþðÿíëÿðè áåëÿ ìöêàôàòëàí-

äûðûðûã" ("ßíàì" ñóðÿñè, 84).

Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíû Èñðàèëîüóëëàðûíà áèð õÿáÿðäàðåäèúè âÿ ãîð-

õóäóúó êèìè ýþíäÿðìèøäè. Âÿ î, Àëëàh äÿðýàhûíäàí âÿhé àëàí ïåé-

üÿìáÿðëÿðäÿí áèðèäèð:

"Áèç Íóhà âÿ îíäàí ñîíðàêû ïåéüÿìáÿðëÿðÿ âÿhé ýþíäÿð-

äèéèìèç êèìè, ñÿíÿ äÿ âÿhé ýþíäÿðäèê. Áèç Èáðàhèìÿ, Èñìàè-

ëÿ, Èñhàãà, Éÿãóáà âÿ îíóí þâëàäëàðûíà, Èñàéà, ßééóáà,

Éóíèñÿ, Ùàðóíà âÿ Ñöëåéìàíà äà âÿhé ýþíäÿðäèê. Áèç Äà-

âóäà äà Çÿáóðó âåðäèê" ("Íèñà" ñóðÿñè, 163).

Êèòàáûí ãàðøûäàêû ôÿñèëëÿðèíäÿ ìöôÿññÿë øÿêèëäÿ ýþðÿúÿéèìèç êè-

ìè, Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíà áþéöê áèð ñÿëòÿíÿò, òàéû-áÿðàáÿðè îëìà-

éàí áèð âàð-äþâëÿò, úèíëÿðèí âÿ ãóøëàðûí äÿñòÿêëÿäèéè ÷îõ ýöúëö îð-

äóëàð âÿ öñòöí åëìè áèëèêëÿð áÿõø

åòìèøäè. Ùç.Ñöëåéìàí éàøàäûüû

òîðïàãëàðäà hÿéàòû áîéó ÿäàëÿò-

ëÿ hþêì åòìèø, éöêñÿê hþê-

ìðàíëûã âÿ ðÿháÿðëèéè ñàéÿñèíäÿ

ìöõòÿëèô áèðëèêëÿðè þç ÿòðàôûíäà

òîïëàìûøäû. Àíúàã êàèíàòäàêû

11

12

13

áöòöí åëìëÿðèí, ìöëêöí âÿ hþêìöí ýåð÷ÿê ñàhèáèíèí àëÿìëÿðèí Ðÿá-

áè îëàí Àëëàh îëäóüóíó hÿð çàìàí áèëÿðÿê hÿð èøèíäÿ Àëëàhû äö-

øöíöá Îíà éþíÿëìèøäè ("Ñàä" ñóðÿñè, 30). Îíà ãàðøû îëàí èòàÿòêàð

âÿ òÿñëèìèééÿòëè äàâðàíûøûíû þìðö áîéó ãîðóéóá ñàõëàìûøäû.

Áó êèòàáû éàçìàãäà ìÿãñÿäèìèç Àëëàhûí áèð ÷îõ õöñóñèééÿòëÿ-

ðè èëÿ èíñàíëàðäàí öñòöí òóòäóüó Ùç.Ñöëåéìàíû Ãóðàíäà òÿðèô åäè-

ëÿí þçöíÿìÿõñóñëóüó èëÿ èíñàíëàðà òàíûòìàã, Ðÿááèìèçèí áó ñå÷è-

ëÿí ãóëóíóí íöìóíÿâè ÿõëàãû öçÿðèíäÿ äÿðèíäÿí äöøöíìÿêäèð.

Ùç.Ñöëåéìàíäàí áÿhñ åäÿí àéÿëÿð þéöä àëìàã ìÿãñÿäèëÿ èíúÿ-

ëÿíÿíäÿ îíëàðûí hÿð áèðèíèí áó ýöíöìöçÿ äÿ èøûã ñàëàúàã ÷îõ ìö-

höì íÿñèhÿò âÿ äÿðñëÿð îëìàñû ýþðöíÿúÿê.

Áó êèòàáû éàçìàãäà äèýÿð áèð ìÿãñÿäèìèç èñÿ ñþçöýåäÿí áó ãèñ-

ñÿíèí áèð ÷îõ úÿhÿòäÿí àõûð çàìàíà àèä îëìàñûäûð. Ìÿëóì îëäó-

üó êèìè, àõûð çàìàí ãèéàìÿòÿ éàõûí áèð âàõòäà Ãóðàí ÿõëàãûíûí

áöòöí äöíéà öçÿðèíäÿ hàêèì îëàúàüû âÿ èíñàíëàð àðàñûíäà ýåíèø øÿ-

êèëäÿ éàøàíàúàüû áèð ìÿðhÿëÿäèð. Êå÷ìèø äþâðëÿðäÿ åäèëìèø ÿõëàã-

ñûçëûãëàð, òÿçéèãëÿð, çöëìëÿð, ÿäàëÿòñèçëèêëÿð âÿ äåýåíåðàñèéà áó ôè-

ðàâàí äþâðäÿ îðòàäàí ãàëõàúàã, hÿð íþâ ñûõûíòûíûí éåðèíè áÿðÿêÿò,

áîëëóã, çÿíýèíëèê, ýþçÿëëèê, ñöëh âÿ õîøáÿõòëèê àëàúàã. Òåõíîëîýè-

éà ýåòäèêúÿ èíêèøàô åäÿúÿê âÿ áöòöí áóíëàðäàí èíñàíëàðûí õåéðè âÿ

ðàhàòëûüû ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿúÿê.

Ïåéüÿìáÿð ÿôÿíäèìèçäÿí (ñ.ÿ.â.) àëûíìà hÿäèñëÿðäÿ àõûð çàìà-

íûí áèð ÷îõ þçÿëëèéè òÿðèô åäèëèð. Áó äþâðäÿ Àëëàh Ùàäè (hèäàéÿò âå-

ðÿí) ñèôÿòèíè äàøûéàí áèð øÿõñè-ìÿíÿâèíè (Ìåhäè) ñÿáÿá ñàëàúàã, èí-

êàð÷û ôÿëñÿôÿ âÿ èäåîëîýèéàëàðû îðòàäàí ãàëäûðàúàã âÿ äöíéàíûí äþðä

áèð òÿðÿôèíäÿ äàâàì åäÿí çöëìÿ âÿ ãàðûøûãëûüà ñîí ãîéàúàã. Ìåh-

äèíèí ÿí ìöhöì âÿçèôÿñè äèíèí Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) äþâðöíäÿ-

êè êèìè îëìàñûíû òÿìèí åòìÿê, Ãóðàí ÿõëàãûíû èíñàíëàð àðàñûíäà hà-

êèì ÿõëàãà ÷åâèðìÿê, áöòöí äöíéàäà ñöëh âÿ ÿìèí-àìàíëûüû áÿð-

ïà åòìÿêäèð. Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) àøàüûäàêû hÿäèñèíäÿ èñÿ

Ìåhäèíèí Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíëÿ îõøàð áèð õöñóñèééÿ-

òèíÿ äèããÿò ÷ÿêèëèð:

"Áèç Äàâóäà âÿ Ñöëåéìàíà åëì âåðäèê. Îíëàðäåäèëÿð: "Áèçè Þç ìþìèí áÿíäÿëÿðèíèí ÷îõóí-äàí öñòöí òóòàí Àëëàhà hÿìä îëñóí!" Ñöëåé-ìàí Äàâóäà âÿðÿñÿ îëäó âÿ äåäè: "Åé èíñàí-ëàð! Áèçÿ ãóø äèëè þéðÿäèëäè âÿ hÿð øåéäÿí âåðèë-äè. Áó, hÿãèãÿòÿí, à÷ûã-àøêàð áèð ëöòôäöð!""

("Íÿìë" ñóðÿñè, 15-16).

15

Ùç.Ñöëåéìàí Àëëàhûí Þç äÿðýàhûíäàí ìöëê âÿ hèêìÿò-

ëÿ äÿñòÿêëÿäèéè ("Áÿãÿðÿ" ñóðÿñè, 251), áèð ôÿçë âåðäè-

éè ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 10) âÿ Çÿáóðó âÿhé åòäèéè, öñòöí åëì

ñàhèáè îëàí áÿíäÿñè Ùç.Äàâóäóí îüëóäóð. Àëëàh "Ñàä" ñóðÿñèíäÿ

"Áèç Äàâóäà Ñöëåéìàíû hÿäèééÿ åòäèê..." ("Ñàä" ñóðÿñè, 30) øÿê-

ëèíäÿ áóéóðóð.

Ùÿçðÿòè Ñöëåéìàí

16

Àëëàh åéíèëÿ Ùç.Äàâóä êèìè Ùç.Ñöëåéìàíû äà Èñðàèëîüóëëàðûíà ïåé-

üÿìáÿð êèìè ýþíäÿðìèøäè. Îíó hèäàéÿòÿ ÷àòäûðìûø, õåéèðëè ãóëëà-

ðûíäàí áèðè ñàéìûø âÿ äèýÿð ïåéüÿìáÿðëÿð êèìè àëÿìëÿðäÿí öñòöí

òóòìóøäó. Àéÿ Àëëàhûí èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ àøàüûäàêû þéöäö èëÿ äà-

âàì åäèð:

"Îíëàð Àëëàhûí äîüðó éîëà éþíÿëòäèéè êèìñÿëÿðäèð. Ñÿí äÿ îí-

ëàðûí hàãã éîëóíó òóòóá ýåò. Äå: "Ìÿí áóíóí ìöãàáèëèíäÿ

ñèçäÿí áèð ÿâÿç èñòÿìèðÿì. Áó àëÿìëÿð ö÷öí éàëíûç áèð þéöä-

íÿñèhÿòäèð"" ("ßíàì" ñóðÿñè, 90).

Ùç.Ñöëåéìàí äà äèýÿð ïåéüÿìáÿðëÿð êèìè èíñàíëàðû Àëëàhà

èìàí ýÿòèðìÿéÿ, Îíà øÿðèê ãîøàíëàðäàí óçàãëàøìàüà, Àëëàhûí ÿìð

âÿ òþâñèéÿëÿðèíÿ òàáå îëìàüà äÿâÿò åòìèøäè.

17

Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíûí éóõàðûäàêû àéÿäÿ õÿáÿð âåðèëÿí äóà-

ñûíûí ìöãàáèëèíäÿ îíó Þç äÿðýàhûíäàí ÷îõ áþéöê íå-

ìÿòëÿðëÿ âÿ öñòöí åëìëÿðëÿ äÿñòÿêëÿìèø, îíà hå÷ êèìèí

ÿëèíèí ÷àòìàéàúàüû áèð ìöëê, áþéöê áèð ñÿëòÿíÿò, îõøàðû îëìàéàí

áèð hàêèìèééÿò âåðìèøäè. Ùç.Ñöëåéìàíûí hÿéàòûíäàí áÿçè hèññÿëÿ-

ðèí ãåéä åäèëäèéè àéÿëÿðäÿ áó çÿíýèíëèêäÿí, ýöú âÿ èãòèäàðäàí, ñà-

hèá îëäóüó åëìëÿðäÿí èñòèôàäÿ ãàéäàëàðû ÿòðàôëû øÿêèëäÿ ýþñòÿðèëèð.

Ùç.Ñöëåéìàíà âåðèëÿí öñòöí åëì

âÿ íåìÿòëÿð

"(Ñöëåéìàí äóà åäèá) äåäè: "Åé Ðÿááèì!Ìÿíè áàüûøëà âÿ ìÿíÿ åëÿ áèð ìöëê âåð êè,ìÿíäÿí ñîíðà hå÷ êÿñ íàèë îëà áèëìÿñèí.Ùÿãèãÿòÿí, Ñÿí áþéöê åhñàí ñàhèáèñÿí!"


Ùç. Ñöëåéìàíà hþêìðàíëûã höãóãó âåðèëìèøäè

Ïåéüÿìáÿðëÿðèí hÿéàòûíû þéðÿíäèéèìèç çàìàí îíëàðûí âåðäèêëÿðè ãÿ-

ðàðëàðäà, ìöõòÿëèô èøëÿðèíäÿ, äàíûøûãëàðûíäà Àëëàhûí îíëàðà áÿõø åò-

äèéè öñòöí áèð åëìèí ýÿòèðäèéè àüûë âÿ hèêìÿò à÷ûã øÿêèëäÿ îðòàéà

÷ûõûð. Ùç.Ñöëåéìàíûí þçö äÿ hþêì âÿ åëì âåðèëìèø áèð ïåéüÿì-

áÿðäèð. Î, éàøàäûüû ìöääÿòäÿ åéíèëÿ àòàñû Ùç.Äàâóä êèìè "hàãã

èëÿ hþêì åòìèø" ("Ñàä" ñóðÿñè, 26), ãàðøûñûíà ÷ûõàí hÿð íþâ ÷ÿòèí-

ëèéè ÿäàëÿòëÿ hÿëë åòìèøäè.

"Äàâóäó âÿ Ñöëåéìàíû äà éàä åò! Î çàìàí êè, îíëàð áèð òàéôàíûí ãî-

éóíëàðûíûí ýèðèá õàðàá åòäèéè áèð ÿêèíñàhÿñè hàããûíäà hþêì âåðèðäèëÿð âÿÁèç äÿ îíëàðûí hþêìöíÿ øàhèä èäèê"

("ßíáèéà" ñóðÿñè, 78).

"Áèç îíó (ìÿñÿëÿíèí hþêìöíö) äÿðhàë Ñö-ëåéìàíà àíëàòäûã. Âÿ îíëàðûí hÿð áèðèíÿ

hþêì âÿ åëì âåðäèê..." ("ßíáèéà" ñóðÿñè, 79).

19

ßäàëÿò ñèñòåìèíèí óüóðëà äàâàì åòäèðèëìÿñè ö÷öí hÿð øåéäÿí ÿâ-

âÿë àäèë ðÿháÿðëÿðÿ, ÿäàëÿòëÿ hþêì åäÿí èìàí ñàhèáè èíñàíëàðà åh-

òèéàú âàð. Àëëàhûí "Éóíóñ" ñóðÿñèíäÿ äÿ áèëäèðäèéè êèìè, Ùç.Ñö-

ëåéìàíûí äþâðö äÿ áó ÿäàëÿò àíëàéûøûíûí ñþçöí ÿñë ìÿíàñûíäà éà-

øàíäûüû áèð äþâðäöð: "Ùÿð öììÿòèí áèð ïåéüÿìáÿðè âàðäûð. Îí-

ëàðà ïåéüÿìáÿð ýÿëäèéè çàìàí àðàëàðûíäà ÿäàëÿòëÿ hþêì îëó-

íàð âÿ îíëàðà çöëì åäèëìÿç!" ("Éóíóñ" ñóðÿñè, 47). Àéÿëÿðäÿí

Ùç.Ñöëåéìàíûí äþâðöíäÿ àäèë áèð ìöhàêèìÿ ñèñòåìèíèí îëäóüó áè-

ëèíèð. Ìöíàãèøÿëÿðÿ íÿçÿð ñàëûá ÿäàëÿòëÿ hþêì âåðÿí àäàìëàð

Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Äàâóääóð.

Ùöähöä àäëû ãóøóí ëàçûì îëàí âàõòäà èòèá éîõ îëìàñû âÿ Ùç.Ñö-

ëåéìàíûí áó ìþâçóäà ñþéëÿäèéè ñþç áó áàõûìäàí äèããÿò÷ÿêèúèäèð:

20

Ùç.Ñöëåéìàíûí àäèë äàâðàíûøûíûí áèð íöìóíÿñè Ùöähöäöí èòìÿ-

ñèíäÿí ñîíðà åòäèéè áèð hÿðÿêÿòäèð. Ùç.Ñöëåéìàí ÿââÿëúÿ Ùöähö-

äöí þçöíö ìöäàôèÿ åòìÿñèíÿ ôöðñÿò âåðìèø, îíó äèããÿòëÿ äèíëÿ-

ìèø, îíó àíè áèð ãÿðàðëà úÿçàëàíäûðìàìûøäû. Îíóí à÷ûã áèð äÿëèë

ýÿòèðìÿñèíè ýþçëÿìèøäè.

Ùç. Ñöëåéìàíà ãóøëàðûí äàíûøûã

äèëè þéðÿäèëìèøäèÀëëàh Ùç.Ñöëåéìàíà ãóøëàðûí äàíûøûã äèëèíè þéðÿòìèø âÿ áó öñ-

òöí åëì ñàéÿñèíäÿ îðäóñóíäà ãóøëàðäàí èáàðÿò áèð äÿñòÿ éàðàòìà-

üà íàèë îëìóøäó. Áåëÿëèêëÿ, Ùç.Ñöëåéìàí ãóøëàðëà éàõûíëûã åòìèø,

îíëàðà èñòÿäèéè øÿêèëäÿ hþêì åäÿ áèëìèøäè. Áó hàë áöòöíëöêëÿ

Àëëàhûí Ùç.Ñöëåéìàíà îëàí ðÿhìÿòèíèí áèð íÿòèúÿñèäèð. Áóíóí ôÿð-

ãèíäÿ îëàí Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð õàëãûíà âåðäèéè à÷ûãëàìàäà áó

åëìè îíà Àëëàhûí þéðÿòäèéèíè õöñóñè øÿêèëäÿ áèëäèðìèøäè. Áó åëìèí

þçöíÿ àèä áèð õöñóñèééÿò îëìàäûüûíû âÿ èíñàíûí éàëíûç Àëëàhûí þé-

ðÿòìÿñè èëÿ áåëÿ áèð åëìÿ ñàhèá îëà áèëÿúÿéèíè âóðüóëàìûøäû. Áå-

ëÿëèêëÿ, Àëëàh ãàðøûñûíäàêû òÿñëèìèééÿò âÿ ìþhòàúëûüûíû à÷ûã øÿêèë-

äÿ èôàäÿ åòìèøäè:

"Ñîíðà ãóøëàðû éîõëàéûá äåäè: "Ùöähöäöíèéÿ ýþðìöðÿì? Éîõñà î áóðàäà éîõäóð?Àíä îëñóí êè, îíà øèääÿòëè áèð ÿçàá âåðÿð,éà äà òóòóá áîüàçûíû öçÿðÿì. Éàõóä äà î

àøêàð áèð äÿëèë ýÿòèðñèí!""("Íÿìë" ñóðÿñè, 20-21).

21

Ùç.Ñöëåéìàí ãèññÿñèíäÿêè áó ìÿëóìàòäàí áÿçè ìöhöì íÿòè-

úÿëÿð ÷ûõûð:

* Ãóøëàðûí äèýÿð èíñàíëàðûí äóéà áèëìÿäèéè õöñóñè áèð äàëüà áî-

éóíäà þçëÿðèíÿ õàñ áèð äàíûøûãëàðû âàð. Ùç.Ñöëåéìàíà áó õöñóñè äàë-

üàäàêû äàíûøûüû àíëàéà áèëÿúÿê áèð åëì âåðèëìèøäè.

Áó, òåõíîëîæè áèð èìêàíëà äà îëà áèëÿð.

Õöñóñèëÿ ìåøÿëÿð, îòëàãëàð âÿ áàòàãëûãëàð êèìè áèòêèëÿ-ðèí ýþðöøÿ ÿíýÿë òþðÿòäèéè éåðëÿðäÿ ÿëàãÿ ãóøëàð ö÷öí÷îõ ìöhöìäöð. Ãóøëàð ìàhíû îõóìàã, ãûøãûðìàã,ìöõòÿëèô ñÿñëÿð ÷ûõàðìàãëà ÿëàãÿ ãóðóðëàð. Ùÿð íþâöíþçöíÿ õàñ ìàhíûñû éàõóä ìàhíûëàðû âàð. Ùÿòòà áÿçè ãóø-ëàðûí áèð äéóæèíäÿí ÷îõ ôèòè âÿ ìàhíûñû âàð. Áÿçè ãóø-ëàð äà äèýÿð íþâëÿðèí ìàhíûëàðûíû éàõóä äà èíñàíëàðûéàìñûëàéà áèëèðëÿð.

Ãóøëàðûí ñÿñ òåëëÿðè éîõäóð.Ñÿñ ÷ûõàðìàã ö÷öí áèð ãó-øóí ñÿñ ãóòóñó áîéóíúà òèò-ðÿéèøëÿð ýþíäÿðèëèð. Áó ñÿñãóòóñóíà íÿ ãÿäÿð ÷îõ ÿçÿ-ëÿ áàüëûäûðñà, áèð î ãÿäÿð ÷îõñÿñ ÷ûõàðà áèëèð. Ìÿñÿëÿí, áöë-áöëëÿðèí ÷îõ ñàéäà ÿçÿëÿñè âàðâÿ îíëàð áèð ÷îõ ôÿðãëè ñÿñëÿð÷ûõàðà áèëèðëÿð.

"Åé èíñàíëàð! Áèçÿ ãóø äèëè þéðÿäèëäèâÿ hÿð øåéäÿí âåðèëäè. Áó, hÿãèãÿòÿí,

à÷ûã-àøêàð áèð ëöòôäöð!" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 16).

24

Ïèëîòñóç òÿééàðÿ òåõíîëîýèéàñû

Ïèëîòñóç òÿééàðÿ òåõíîëîýèéàñû ýöíäÿí-ýöíÿ èíêèøàô åäèð.

Þëêÿìèçäÿêè ÈÙÄ (Èíñàíñûç Ùàâà Äàøûìàëàðû) àäëû áó éå-

íè òåõíîëîýèéà hÿð þëêÿíèí ìöäàôèÿ ëàéèhÿëÿðèíäÿ þí ñûðà-

ëàðäà éåð àëûð. Àìåðèêà Ùàâà Ãöââÿëÿðè áó áàõûìäàí èêè

ìöhöì ïðîãðàì èðÿëè ñöðöá. UAV (Unmanned Aerial

Vehicle - Èíñàíñûç Ùàâà Äàøûìàëàðû) âÿ UCAV

(Uninhabited Combat Air Vehicle - Èíñàíñûç Ùÿðáè Ùàâà

Äàøûìàëàðû) àäëàíäûðûëàí áó èêè ïðîãðàì éàõûí ýÿëÿúÿê-

äÿ ïèëîòñóç òÿééàðÿëÿðèí ÷îõ þíÿì ãàçàíàúàüûíû îðòàéà ãî-

éóð. Áó éåíè òåõíîëîýèéàíû "éåíè áèð ÷àü" êèìè òÿãäèì åäÿí

Àìåðèêà Ùàâà Ãöââÿëÿðèíèí ñÿëàhèééÿòëè øÿõñëÿðè ñþçöýå-

äÿí òåõíîëîýèéàíûí ïèëîòëó òÿééàðÿëÿðëÿ ìöãàéèñÿäÿ ÷îõ

áþéöê öñòöíëöêëÿðèíèí îëäóüóíó ñþéëÿéèðëÿð. Ùÿì éåð-

äÿí èäàðÿ åäèëÿí, hÿì äÿ ïðîãðàìëàøäûðûëàðàã èñòèôàäÿ åäè-

ëÿ áèëÿí áó âàñèòÿëÿðèí áÿçè öñòöíëöêëÿðè áóíëàðäûð:

* Èíñàíûí hÿéàòû èëÿ ðèñê åäèëìèð. Ùÿð hàíñû áèð èòêè âåð-

ìÿäÿí êÿøôèééàò àïàðìàã âÿ ìöhàðèáÿ åòìÿê ìöìêöí-

äöð;

25

* Ïèëîòñóç òÿééàðÿëÿðèí þë÷öñö êè÷èê îëäóüó ö÷öí ìàääè áà-

õûìäàí äà ñÿðôÿëèäèð;

* Þë÷öëÿðèíÿ âÿ ìàëèê îëäóãëàðû òåõíîëîýèéàéà ýþðÿ äöø-

ìÿí ðàäàðëàðû òÿðÿôèíäÿí ìöÿééÿí åäèëìÿ åhòèìàëëàðû

äàhà àç îëóð. Ìÿñÿëÿí, NASA-äà hÿéàòà êå÷èðèëÿí X-36

ïðîãðàìû óçóíëóüó 5-6 ìåòð, ÷ÿêèñè èñÿ òÿõìèíÿí 600 êã

îëàí òÿééàðÿëÿðèí èñòåhñàëûíû íÿçÿðäÿ òóòóð. Áó òÿééàðÿ-

ëÿð êîìàíäà ìÿðêÿçèíäÿ ñèìóëéàòîðëà èøëÿéÿí ïèëîò òÿðÿ-

ôèíäÿí èäàðÿ îëóíóð. Ùöúóìëàðà ãàðøû òÿäáèð äÿ âàñèòÿäÿ-

êè êàìåðàëàðäàí þòöðöëÿí òÿñâèðëÿðÿ ýþðÿ éåðäÿêè ïèëîò òÿ-

ðÿôèíäÿí èäàðÿ åäèëèð;

* Þë÷öëÿðè ñÿáÿáè èëÿ âÿ ïèëîòñóç îëäóãëàðû ö÷öí éöêñÿê ìà-

íåâð ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèêäèðëÿð;

* Ñàhèá îëäóãëàðû ðÿíýëè âÿ èíôðàðóæ êàìåðàëàðûí êþìÿéè

èëÿ ÿë÷àòìàç áþëýÿëÿðäÿí áåëÿ êÿøôèééàò õÿáÿðëÿðè àëà áè-

ëèðëÿð. Áó ãåéäëÿð ïåéê âàñèòÿñèëÿ ãûñà ìöääÿò ÿðçèíäÿ èäà-

ðÿ ìÿðêÿçèíÿ ÷àòäûðûëà áèëÿð;

* Àðàøäûðìàëàðà ýþðÿ, ïèëîòëó áèð òÿééàðÿäÿ ó÷óø ñààòëà-

ðûíûí 80 ôàèçè ïèëîòóí òÿëèìè, 20 ôàèçè èñÿ èø ìÿãñÿäè îëäó-

üó hàëäà èíñàíñûç òÿééàðÿëÿðäÿí 100 ôàèç èø ìÿãñÿäèëÿ èñ-

òèôàäÿ îëóíóð. Áóíóí hÿì çàìàí, hÿì äÿ ìàääè áàõûì-

äàí áþéöê ôàéäàñû âàð.

Áó öñòöíëöêëÿð ïèëîòñóç òÿééàðÿëÿðèí ñå÷èëìÿñè ö÷öí àüû-

ëà èëê ýÿëÿí ñÿáÿáëÿðäèð. Éóõàðûäà àäûíû ÷ÿêäèéèìèç ëàéè-

hÿëÿð hàìûñû hÿëÿ òàì hÿéàòà êå÷èðèëìÿéèá. Àíúàã áó ëà-

éèhÿëÿð øöáhÿñèç êè, éàõûí ýÿëÿúÿêäÿ òÿééàðÿ òåõíîëîýèéà-

ñûíäà ëàéèã îëäóüó éåðè òóòàúàã.3

26

Ãóøëàðûí þç àðàëàðûíäà õöñóñè áèððàáèòÿ äèëè âàð âÿ áóíóí ö÷öí ñÿñ-ëÿðèíäÿí óñòàëûãëà èñòèôàäÿ åäèðëÿð.Ãóøëàð ìöÿééÿí ñÿñ äàëüàëàðûíäàí- UV-A äàëüà áîéó - èñòèôàäÿ åäÿ-ðÿê ÿëàãÿ ãóðóð. Áèçèì åøèòìÿäèéè-ìèç ñÿñ äàëüàëàðûíäà äàíûøäûãëàðûö÷öí áèç áóíëàðû ãàâðàéà áèëìèðèê.Ãóøëàð áàëàëàðûíû, àòà-àíàëàðûíû,úöòëÿðèíè áó ñÿñëÿðëÿ òàíûéûð, ñöðö-ëÿðèíèí òîïëàíìàñûíû òÿìèí åäèð,áèð-áèðèíè òÿhëöêÿäÿí õÿáÿðäàð åäèð-ëÿð. Îíëàð ðàáèòÿ äàëüàëàðûíû äÿéè-øèá ÷îõ ñöðÿòëÿ ìÿëóìàò äàøûéà áè-ëèðëÿð.

Óëòðàñîíèê âÿ òðàíñîíèê àäëàíäûðûëàí ñÿñëÿð íîðìàë èíñàíûí åøèòìÿñè ö÷öí ëàçûì îëàíñÿñ äàëüàëàðûäûð. Áèð ñûðà ãóø, hÿøÿðàò âÿ éà ýÿìèðèúè, éàðàñà, èò, ïèøèê êèìè ìÿìÿëèëÿðáó éöêñÿê äàëüàëàðû äóéóá îíëàðëà ðàáèòÿ ãóðóð. Èíñàíëàð èñÿ áó ñÿñëÿðè åøèäÿ âÿ áó ñÿ-áÿáäÿí îíëàð àðàñûíäàêû ÿëàãÿíè àíëàéà áèëìèð. Àíúàã àéÿëÿðäÿí äÿ ýþðäöéöìöç êèìè,Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíà áó ñÿñëÿðè ãÿáóë åäÿúÿê âÿ àíëàéà áèëÿúÿê áèð åëì âÿ òåõíîëîýèéàâåðìèø îëà áèëÿð.

Êÿøôèééàò âÿ õÿáÿðëÿøìÿ úèhàçëàðûíäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿñè

Áó ýöí ìèêðîêàìåðàëàðûí êþìÿéè èëÿ êÿøôèééàò ìÿã-ñÿäëè òÿñâèð éàðàòìà ÷îõ àñàíëàøûá. ßââÿëëÿð éàëíûçêÿøôèééàò ãóðóìëàðû òÿðÿôèíäÿí èñòèôàäÿ åäèëÿí âÿ òåõ-íîëîýèéàñû èúòèìàèééÿòäÿí ýèçëÿäèëÿí ìèêðîêàìåðàëàðûáó ýöí hÿð èñòÿéÿí ñàòûí àëà áèëÿð.Ãàëñòóê, ãîë ñààòû, ñòîëöñòö ëàìïà âÿ éà ñààò, ãÿëÿì, åé-íÿê, ãÿëÿìéîíàí, êèòàá, àëûøãàí, ïàïàã, êè÷èê ðàäèî,îéóíúàã, ñÿñëÿìÿ àëÿòè, òåëåôîí, äóìàí äåòåêòîðëàðû, áèò-êèíèí àëòû êèìè éåðëÿðÿ éåðëÿøäèðèëÿ áèëÿí ìèêðîêàìå-ðàëàð ñàéÿñèíäÿ hå÷ êèì áèëìÿäÿí ýþðöíòö ÿëäÿ åäèëèð.Ùÿð ýöí áèð àç äà êè÷èëÿí áó êàìåðàëàðûí þë÷öëÿðè 2 ìèë-ëèìåòðëÿ áèð íå÷ÿ ñàíòèìåòð àðàñûíäàäûð.7 Åéíè ìèêðî-êàìåðàëàðû éóõàðûäà ñàäàëàäûãëàðûìûçëà éàíàøû håé-âàíëàðûí öçÿðèíÿ äÿ éåðëÿøäèðìÿê ìöìêöíäöð.Áó ìèêðîêàìåðàëàðûí áèð ÷îõ õöñóñèééÿòëÿðè âàð. Ìÿ-ñÿëÿí, áèð ìèêðî éàçû àëÿòè èëÿ ÿëäÿ åäèëÿí ýþðöíòöëÿðíîðìàë áèð éàçû àëÿòè èëÿ ãåéä åäèëÿíëÿ åéíè êåéôèééÿò-äÿäèð. Áàòàðåéà èëÿ èøëÿéÿí áó êàìåðàëàðëà àü-ãàðàéàõóä äà ðÿíýëè ÷ÿêèëèø àïàðìàã ìöìêöíäöð. Áÿçè êà-ìåðàëàð ôàñèëÿñèç ÷ÿêèëèø àïàðàðêÿí äèýÿðëÿðè äÿ øÿðàè-òÿ óéüóí îëàðàã àâòîìàòèê äþíÿðÿê hÿðÿêÿò åäèð. Áà-òàðåéà èëÿ èøëÿéÿí áó ìèêðîêàìåðàëàð ñààòëàðëà ÷ÿêèëèøàïàðà áèëèð. Èíôðàãûðìûçû êàìåðàëàð èñÿ òÿãðèáÿí 150ìåòðëèê áèð ñàhÿíè çöëìÿò ãàðàíëûãäà ãåéä åäÿ áèëèð.8

Êÿøôèééàò ìÿãñÿäëè ýèçëè äèíëÿìÿ úèhàçëàðûíà èíýèëèñúÿ "âóã"

("áþúÿê") äåéèëèð. Áó "áþúÿê"ëÿð áèð ñàhÿéÿ éåðëÿøäèðèëÿíäÿ

ÿëàãÿíè ÿíýÿëëÿéÿí âÿ éà ìÿëóìàòû áèð ñàhÿäÿí äèýÿðèíÿ þòö-

ðÿí úèhàçëàðäûð. Áó úèhàçëàðû äèíëÿéÿí øÿõñ hÿäÿôäÿí áèð íå÷ÿ

éöç ìåòð óçàãäà îëà áèëÿð. Áó äèíëÿìÿ úèhàçëàðûíûí èñòåhñàëû, ñà-

òûøû âÿ òÿòáèãè ÀÁØ-äà ìèëéàðäëàðëà äîëëàðëûã áèð ñÿíàéåíè òÿøêèë

åäèð.9 Áþéöê úèíàéÿòëÿðèí àðàøäûðûëìàñûíäà, òåëåôîíëàðûí äèíëÿ-

íèëìÿñèíäÿ áó úèhàçëàðäàí ýåíèø èñòèôàäÿ åäèëèð. "Áþúÿê" àäëû äèí-

ëÿìÿ úèhàçëàðûíûí áèð íå÷ÿ íþâö âàð. Óëòðàñîíèê îëàíëàðû ñÿñè íîð-

ìàëäàí éöêñÿéÿ ãàëäûðûð. Äàhà ñîíðà áó ñèãíàë íîðìàë ñÿñ äàë-

üàñûíà ÷åâðèëèð.

28

Ùàôèç Îñìàí, Ñöëöñ Íÿñèh Ãèòÿ, XVII ÿñð, "Ñÿìàíûí Ðÿááèíÿ òÿâÿê-êöë åòäèê, ãÿçàíûí ñÿáÿáëÿðèíÿ òÿñëèì îëäóã" éàçûëûá.

29

* Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð ãóøëàðûí áó ôÿðãëè äàëüàëàðäàêû ñÿñëè ðà-

áèòÿñèíè àíëàìàñû ñàéÿñèíäÿ îíëàðà ìöõòÿëèô ÿìðëÿð âåðìèø, ãóø-

ëàð äà îíóí áó ÿìðëÿðèíè éåðèíÿ éåòèðìèø îëà áèëÿðëÿð (ßí äîüðó-

ñóíó Àëëàh áèëèð).

* Ùç.Ñöëåéìàí ãóøëàðäàí áÿçÿí õÿáÿð àïàðìàãäà, áÿçÿí åëÿ

ìÿëóìàò òîïëàìàãäà èñòèôàäÿ åòìèø âÿ áó øÿêèëäÿ ÷îõ ìöhöì íÿ-

òèúÿëÿð ÿëäÿ åòìèøäè. Áó åëì îíóí äèýÿð þëêÿëÿðëÿ ÿëàãÿñèíè àñàí-

ëàøäûðìûø, ÿë÷àòìàç áþëýÿëÿðÿ ðàhàòëûãëà ýåòìÿñèíÿ èìêàí âåðìèø-

äè (ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð).

* Áó àéÿ èëÿ îëà áèëñèí êè, àõûðçàìàíäà îõøàðû èñòèôàäÿ åäèëÿ-

úÿê éöêñÿê áèð òåõíîëîýèéàíûí âàðëûüûíà äèããÿò ÷ÿêèëèð. Áó ãèññÿ-

äÿ ñþçöýåäÿí ãóøëàðëà áèçèì òàíûäûüûìûç àäè ãóøëàðà äåéèë, áó ýöí

èñòèôàäÿ îëóíàí ïèëîòñóç òÿééàðÿëÿðÿ èøàðÿ åäèëìÿñè åhòèìàëû äà âàð.*

Áóíëàðäàí áàøãà, Ùç.Ñöëåéìàí äèýÿð þëêÿëÿð âÿ äöøìÿíëÿðè hàã-

ãûíäà êÿøôèééàò ìÿëóìàòû ÿëäÿ åòìÿê ö÷öí ãóøëàðà þòöðöúö úèhàç

éåðëÿøäèðìèø, áó øÿêèëäÿ hÿì òÿñâèð, hÿì äÿ ñÿñ éàçûñû ÿëäÿ åò-

ìèø, áåëÿëèêëÿ äÿ áóíëàðäàí þëêÿñèíèí èäàðÿ÷èëèéèíäÿ ìöõòÿëèô øÿ-

êèëäÿ èñòèôàäÿ åòìèø äÿ îëà áèëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí úèíëÿð âÿ øåéòàíëàð öçÿðèíäÿ áþéöê áèð hàêè-

ìèééÿòèíèí îëäóüó ìÿëóìäóð. Àëëàh "Ñÿáà" âÿ "ßíáèéà" ñóðÿëÿ-

ðèíäÿ áóíóíëà áàüëû áåëÿ áóéóðóð:

"...Úèíëÿðèí áèð ãèñìè Ðÿááèíèí èçíè èëÿ îíóí éàíûíäà èøëÿ-

éèðäè.... " ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 12). "...Áèç øåéòàíëàðäàí ãÿââàñëûã åäÿí-

ëÿðè âÿ áàøãà èøëÿð ýþðÿíëÿðè äÿ îíóí èõòèéàðûíà âåðäèê..." ("ßí-

áèéà" ñóðÿñè, 82).

Áó áàõûìäàí äöøöíäöêäÿ ãóøëàðäàí äà ÷îõ ãóø ýþðêÿìèíäÿêè

úèíëÿðäÿí ìåéäàíà ýÿëÿí áèð îðäó îëà áèëÿð.

* Áàøãà áèð åhòèìàë äà âàð êè, àéÿäÿ ñþçöýåäÿí ãóøëàð úèíëÿð

òÿðÿôèíäÿí èäàðÿ åäèëèð. Âÿ Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð äÿ úèíëÿð âàñè-

òÿñèëÿ ãóøëàðà èñòÿäèéè áöòöí èøëÿðè ýþðäöðìöø îëà áèëÿð.

* Ãóðàí Àëëàhûí ãèéàìÿò ýöíöíÿ ãÿäÿð áöòöí èíñàíëàð ö÷öí êå-

÷ÿðëè ñàéäûüû Êèòàáäûð. Áóíà ýþðÿ Ùç.Ñöëåéìàí ãèññÿñèíäÿêè hà-

30

äèñÿëÿðèí áÿçèëÿðè àõûðçàìàíäà äà éàøàíà áèëÿð. Áó àéÿëÿð Àëëàhûí

úèíëÿðè âÿ øåéòàíëàðû àõûðçàìàíäà äà èíñàíëàðûí õèäìÿòèíÿ âåðÿúÿ-

éèíÿ èøàðÿ îëà áèëÿð. Éåíÿ áó ãèññÿäÿ èøàðÿ åäèëÿðÿê äèããÿòèí éþ-

íÿëäèëäèéè éöêñÿê òåõíîëîýèéàäàí àõûðçàìàíäàêû èíñàíëàðûí äà ÷îõ

ýåíèø øÿêèëäÿ èñòèôàäÿ åäÿúÿéèíÿ äèããÿòèìèçè ÷ÿêìèø îëà áèëÿð (ßí

äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð).

Ùç.Ñöëåéìàíûí äèøè ãàðûøãàíû àíëàìàñû

Éóõàðûäàêû àéÿ áåëÿ èçàh åäèëÿ áèëÿð.

* Äèøè ãàðûøãà âàäèéÿ ýÿëÿíëÿðèí Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñó îëäó-

üóíó àíëàìàãäàäûð. Áóðàäà ÷îõ øöóðëó áèð òàíûìà âàð. Áó âàäèäÿ

îëàí ãàðûøãàëàðûí þç àðàëàðûíäà äàíûøìàñû, ÿòðàôëàðûíäà áàø âåðÿí

hàäèñÿëÿðè òàì îëàðàã áèëìÿñè ôÿðãëè áèð úÿìèééÿò îëàúàãëàðûíà èøà-

ðÿ îëà áèëÿð. Áó øöóðëó äàâðàíûø ñþçöýåäÿí úàíëûëàðûí úèí îëìà åh-

òèìàëûíû àüûëà ýÿòèðèð (ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð).

* Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, áóðàäà hÿð hàíñû ãàðûøãàäàí áÿhñ

åäèëìèð. "Ãàðûøãà âàäèñè" äåéèëÿí õöñóñè áèð éåðÿ âÿ ãàðûøãàëàðà äèã-

ãÿò ÷ÿêèëèð. Áó äà ñþçöýåäÿí úàíëûëàðûí úèí îëìà åhòèìàëûíû ãöâ-

âÿòëÿíäèðèð:

"Íÿhàéÿò, îíëàð ãàðûøãà âàäèñèíÿ ýÿëèá ÷àòäûãäà áèð ãàðûøãà äåäè: "Åé ãàðûøãàëàð! Éóâàëàðûíûçà ýèðèí êè, Ñöëåéìàí âÿ îðäóñóþçëÿðè äÿ áèëìÿäÿí ñèçè áàñûá ÿçìÿñèíëÿð!""

("Íÿìë" ñóðÿñè, 18).

31

* Ùç.Ñöëåéìàíûí ãàðûøãàëàðûí þç àðàëàðûíäàêû äàíûøûüûíû åøèòìÿ-

ñèíäÿ äÿ àõûðçàìàíäà êîìïöòåð òåõíîëîýèéàñûíäà ÿëäÿ åäèëÿúÿê èðÿ-

ëèëÿéèøëÿðÿ éþíÿëèê áÿçè äèããÿò÷ÿêèúè èøàðÿëÿðèí îëìàñû ìöìêöí-

äöð.

* Ìöàñèð äþâðäÿ "Ñèëèêîí âàäèñè" òåðìèíè òåõíîëîýèéà äöíéàñû-

íûí ìÿðêÿçèíè èôàäÿ åäèð. Ùç.Ñöëåéìàí ãèññÿñèíäÿ äÿ áèð ãàðûøãà

âàäèñèíäÿí áÿhñ åäèëìÿñè ñîí äÿðÿúÿ äèããÿòÿëàéèãäèð. Àëëàh áó àéÿ

èëÿ áÿëêÿ äÿ àõûðçàìàíäà éàøàíàúàã éöêñÿê áèð òåõíîëîýèéàéà äèã-

ãÿò ÷ÿêèð.

* Îíó äà ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, hàë-hàçûðäà ãàðûøãàëàðäàí âÿ

áÿçè hÿøÿðàòëàðäàí éöêñÿê òåõíîëîýèéà ñàhÿñèíäÿ ýåíèø èñòèôàäÿ åäè-

ëèð. Áó úàíëûëàðûí íöìóíÿ îëàðàã ýþòöðöëìÿñè éîëó èëÿ èñòåhñàë åäè-

ëÿí ðîáîò ëàéèhÿëÿðè ìöäàôèÿ ñÿíàéåñèíäÿí òåõíîëîýèéà ñàhÿñèíÿ

ãÿäÿð âÿ áàøãà áèð ÷îõ éåðëÿðäÿ õèäìÿò ýþñòÿðèð. Àéÿäÿ áó èíêè-

øàôà äà èøàðÿ åäèëÿ áèëÿð.

"(Ñöëåéìàí ãàðûøãàíûí) áó ñþçöíäÿí ýöëöìñÿéèáäåäè: "Åé Ðÿááèì! Ìÿíÿ ìÿíèì þçöìÿ âÿ

àòà-àíàìà åhñàí áóéóðäóüóí íåìÿòÿ øöêð åòìÿê,Ñÿíèí ðàçû ãàëàúàüûí éàõøû èø ýþðìÿê ö÷öí èëhàìâåð! Âÿ ìÿíè Þç ìÿðhÿìÿòèíëÿ ñàëåh áÿíäÿëÿðèíèí

çöìðÿñèíÿ äàõèë åò!""("Íÿìë" ñóðÿñè, 19).

1950-úè èëëÿðäÿ Àìåðèêà àêàäåìèêëÿðèíèí åëì âÿ òÿúðöáÿëÿðèíè áèð àðà-éà ýÿòèðèá äöíéà áàçàðûíà ýèðìÿê èñòÿéè èëÿ éàðàäûëàí âÿ 4000 êì-ëèêáèð ñàhÿíè òóòàí Ñèëèêîí âàäèñè Êàëèôîðíèéàäàêû Ñòåíôîðä Óíèâåðñèòåòè-íèí ðÿháÿðëèéè èëÿ ãóðóëóá. Áóðàäà äöíéàíûí äþðä áèð éàíûíäà åëì, èí-ôîðìàñèéà âÿ éöêñÿê òåõíîëîýèéà öçÿðèíäÿ èøëÿéÿí 8000 øèðêÿò òîïëà-íûá. 300.000-ÿ éàõûí éöêñÿê èõòèñàñëû êàäð, àëèì, ìöhÿíäèñ âÿ òÿäãè-ãàò÷û éöêñÿê òåõíîëîæè ìÿhñóëëàðûí èíêèøàô åòäèðèëìÿñè ö÷öí áóðàäà ÷à-ëûøûð, òåõíîëîýèéà ñàhÿñèíäÿ áàø âåðÿí èíêèøàôûí áþéöê áèð hèññÿñè áó-ðàäà hÿéàòà êå÷èðèëèð.10

Ìèíè òåõíîëîýèéàëàðäà-êû ñîí èíêèøàô:

ðîáîò ãàðûøãà îðäóñóÃàðûøãàëàðûí íöìóíÿ ýþòöðöëìÿ-

ñè éîëó èëÿ èíêèøàô åòäèðèëÿí ëàéèhÿëÿðèí

ÿí ìÿøhóðó ìöõòÿëèô þëêÿëÿðäÿ áèð-áè-

ðèíäÿí àñûëû îëìàäàí àïàðûëàí "Ðîáîò ãà-

ðûøãà îðäóñó ëàéèhÿñè"äèð. Ìÿñÿëÿí, Âèðúèíèéà

Ïîëèòåõíèê Èíñòèòóòó âÿ Âèðúèíèéà Äþâëÿò Óíèâåðñèòå-

òè òÿðÿôèíäÿí àïàðûëàí áèð àðàøäûðìà êè÷èê, óúóç âÿ ñà-

äÿ ðîáîòëàðûí èíêèøàô åòäèðèëìÿñè ìÿãñÿäèíè ýöäöð. Ìÿã-

ñÿä hàìûñû ôèçèêè áàõûìäàí áèð-áèðèíèí áÿíçÿðè îëàí áó ðî-

áîòëàðäàí áèð ðîáîò îðäóñó ãóðìàãäûð. Ëàéèhÿ ãóðóúóëà-

ðû áó ðîáîòëàðûí èøëÿìÿ ïðèíñèïëÿðèíè áó øÿêèëäÿ à÷ûãëàéûð:

"Ãðóï øÿêëèíäÿ hÿðÿêÿò åòìÿëÿðè, êîîðäèíàñèéà è÷èíäÿ, áèð

äÿñòÿ hàëûíäà ôèçèêè èøëÿðè éåðèíÿ éåòèðìÿëÿðè âÿ îðòàã ãÿðàð

âåðìÿëÿðè".

Áó ðîáîò îðäóëàðûíûí áöòöí òåõíèêè âÿ åëåêòðèê ñèñòåìëÿ-

ðè áèð ãàðûøãà òîïëóìóíóí äàâðàíûøûíûí íÿçÿðäÿ òóòóëìàñû

éîëó èëÿ ïëàíëàøäûðûëìûøäûð. Þç úèíñëÿðèíäÿí îëàí hÿøÿðàò úöò-

ëÿðèíÿ áÿíçÿäèêëÿðèíÿ ýþðÿ îíëàðà "ãàðûøãà îðäóñó ðîáîò-

ëàð" äåéèëèð.

"Ãàðûøãà îð-

äóñó ðîáîò" ñèñòåìè èëê áàø-

ëàíüûúäà áèð "ìàòåðèàë äàøûìà ñèñ-

òåìè" êèìè ëàéèhÿëÿíäèðèëèá. Áó ññåíà-

ðèéÿ ýþðÿ, áèð ÷îõ êè÷èê ðîáîòà úèñèìëÿ-

ðè ÿëáèð øÿêèëäÿ ãàëäûðûá îí-

ëàðû íÿãë åòìÿê èøè òàïøû-

ðûëàúàãäû. Äàhà ñîíðà îí-

ëàðäàí ìöõòÿëèô èøëÿðäÿ äÿ èñ-

òèôàäÿ åäèëìÿñèíÿ ãÿðàð âåðèëäè.

Ìþâçó èëÿ ÿëàãÿäàð áèð âåðèëèøäÿ

áó ðîáîòëàðäàí íÿ ìÿãñÿäëÿ èñòèôàäÿ

åäèëÿúÿéè áó øÿêèëäÿ òÿðèô åäèëìèøäèð:

"Íöâÿ âÿ òÿhëöêÿëè ìàääÿíèí òÿ-

ìèçëÿíìÿñè, ìÿäÿí÷èëèê (ìàòåðèàëû ÷û-

õàðìà âÿ õèëàñåòìÿ), ìèíà òÿìèçëÿìÿ,

õÿáÿðëÿøìÿ âÿ êåøèê ÷ÿêìÿ, ïëàíåò

ñÿòhëÿðèíèí þéðÿíèëìÿñè âÿ ãàçûíòûëàð".11

Ãàðûøãà ðîáîò òåõíîëîýèéàñû ñàhÿ-

ñèíäÿ ìöòÿõÿññèñ îëàí Èñðàåë À.Âàãíåð

òÿðÿôèíäÿí Èñðàèë ïàðëàìåíòèíÿ òÿãäèì

åäèëìèø áèð ðàïîðòäà èñÿ ãàðûøãà ðîáîò

ëàéèhÿëÿðè àøàüûäàêû øÿêèëäÿ ýþñòÿðèëèð:

36

"Ãàðûøãà-ðîáîòëàð îðòàã áèð hÿäÿôÿ ÷àòìàã ö÷öí ïëàíëàøäûðûëìûø

ôèçèêè âàðëûãëàðäûð. Áóíëàðûí ÷îõ ìÿhäóä åíåðæè ãàéíàüûíäàí éàðàð-

ëàíäûüû âÿ ôÿàëèééÿò ñàhÿëÿðèíäÿ áèð ÷îõ èçëÿð ãîéàðàã ÿëàãÿ ãóð-

äóüó ýþðöíöð. Èøëÿðèí áó ðîáîòëàð àðàñûíäà áþëýöñö éà ìÿðêÿçè íÿ-

çàðÿò÷è âÿ äèýÿð íöìàéÿíäÿëÿðÿ òÿëèìàò ýþíäÿðÿí áèð øÿõñ òÿðÿ-

ôèíäÿí hÿéàòà êå÷èðèëÿ, éà äà øÿõñëÿðèí ÿââÿëúÿäÿí èòàÿò åòìÿñè øÿð-

òèëÿ âåðèëÿí áèð èøèí òàìàìëàíìàñû äà òÿìèí åäèëÿ áèëèð.

Ö÷öíúö áèð éîë èñÿ èø ÿñíàñûíäà áó èøáèðëèéèíèí ãàáàãúàäàí ãÿ-

ðàð âåðìÿäÿí òÿáèè øÿêèëäÿ îðòàéà ÷ûõìàñûäûð. Áóíëàðûí èñòèôàäÿ ìÿã-

ñÿäè òÿäãèãàò, õÿðèòÿ ÷ÿêìÿ, áèð åâèí òÿìÿëèíè òÿìèçëÿìÿ, íàìÿ-

ëóì áèð ïëàíåòè êÿøô åòìÿ âÿ éà áèð ìèíà ñàhÿñèíè òÿìèçëÿìÿ îëà

áèëÿð".12

Áó íöìóíÿëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, ãàðûøãàëàðûí èúòèìàè hÿ-

éàòû ìöàñèð äþâðäÿ áèð ÷îõ ëàéèhÿëÿðèí òÿìÿëèíè òÿøêèë åòìÿêäÿ âÿ

ãàðûøãàëàðûí êþìÿéè èëÿ ãóðóëàí ðîáîò òåõíîëîýèéàëàðû èíñàíëàðà áþ-

éöê ôàéäà âåðìÿêäÿäèð. Åëÿ áó ñÿáÿáëÿ äÿ Ùç.Ñöëåéìàí ãèññÿ-

ñèíäÿ ãàðûøãàëàðà âÿ îíëàðûí îëäóüó âàäèéÿ äèããÿò ÷ÿêèëìÿñè ñîí

äÿðÿúÿ ìöhöìäöð. Àëëàh áó àéÿ èëÿ äèããÿòè áÿëêÿ äÿ Ùç.Ñöëåé-

ìàí äþâðöíäÿêè òåõíîëîæè èíêèøàôà úÿëá åäèð. Ìÿñÿëÿí, àéÿëÿðäÿ

èøëÿäèëÿí "ãàðûøãàëàð" èôàäÿñè èëÿ ðîáîòëàðäàí òÿøêèë åäèëìèø áèð îð-

äóéà èøàðÿ åäèëÿ áèëÿð. Ùç.Ñöëåéìàí îíóí ÿìðèíÿ òàáå îëàí úèí-

ëÿðèí âÿ øåéòàíëàðûí êþìÿéè èëÿ ÷îõ éöêñÿê òåõíîëîýèéàéà ñàhèá

ðîáîòëàðäàí èáàðÿò áèð îðäó ãóðóá îíëàðû ìöõòÿëèô âÿçèôÿëÿðëÿ ýþ-

ðÿâëÿíäèðìèø îëà áèëÿð.

Àéÿëÿðäÿ õöñóñèëÿ àõûðçàìàíäà ðîáîò òåõíîëîýèéàñûíäà ÿëäÿ åäè-

ëÿúÿê èðÿëèëÿéèøëÿðÿ, ðîáîòëàðûí èíñàí hÿéàòûíäà ìöhöì áèð ðîë îé-

íàéàúàüûíà, áèð ÷îõ àüûð èøëÿðè ýþðöá îíëàðûí hÿéàòûíû ðàhàò åäÿ-

úÿéèíÿ èøàðÿ åäèëèð. Øöáhÿñèç êè, ÿí äîüðó îëàíû Àëëàh áèëèð.

Êöëÿéèí Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ âåðèëìÿñè

* Àëëàh êöëÿéè Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ âåðìèø âÿ îíäàí ìöõ-

òÿëèô èøëÿðèíäÿ áèð âàñèòÿ îëàðàã èñòèôàäÿ åòìÿñèíÿ èìêàí éàðàòìûø-

äûð. Áó èôàäÿ èëÿ Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíäÿ âÿ åéíè øÿêèëäÿ àõûðçà-

ìàíäà òåõíîëîýèéàäà êöëÿê åíåðæèñèíäÿí èñòèôàäÿéÿ èøàðÿ åäèëÿ áè-

ëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ "ôûðòûíà øÿêëèíäÿêè êöëÿéèí" âåðèëäè-

éèíè áèëäèðìÿêëÿ àõûðçàìàíäà èíêèøàô åäÿúÿê éöêñÿê òÿééàðÿ òåõ-

íîëîýèéàñûíà äèããÿò ÷ÿêèëìèø îëà áèëÿð.

"ßìðèëÿ áÿðÿêÿò âåðäèéèìèç éåðÿ äîüðó øèääÿòëÿ ÿñÿí êöëÿéè äÿ Ñöëåéìàíà áèç ðàì

åòäèê. Áèç hÿð øåéè áèëÿíèê!" ("ßíáèéà" ñóðÿñè, 81).

Áó ýöí éåë äÿéèðìàíëà-ðûíäàí áèð ÷îõ þëêÿëÿðèíåëåêòðèêÿ îëàí òÿëÿáàòû-íûí þäÿíèëìÿñèíäÿ èñòè-ôàäÿ îëóíóð. Éåë äÿéèð-ìàíëàðû XXI ÿñðèí ìö-höì åíåðæè ãàéíàüû ñòà-òóñóíó àëìûø âÿ éàíà-úàãëà èøëÿéÿí ýåíåðà-òîðëàðà óúóç âÿ ôàéäàëûáèð àëòåðíàòèâ îëìóøäóð.

39

* Àéÿäÿ éåð àëàí "ñÿhÿðäÿí ýöíîðòàéà ãÿäÿð áèð àéëûã éîë,

ýöíîðòàäàí àõøàìà ãÿäÿð äÿ áèð àéëûã éîë" èôàäÿñè èëÿ Ùç.Ñö-

ëåéìàíûí ìöõòÿëèô áþëýÿëÿð àðàñûíäà ñöðÿòëè áèð øÿêèëäÿ hÿðÿêÿò åò-

äèéèíÿ äèããÿò ÷ÿêèëìèø îëà áèëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàí þç äþâðöíäÿ èíäèêè òÿééàðÿ òåõíîëîýèéàñûíà áÿí-

çÿð áèð òåõíîëîýèéàäàí èñòèôàäÿ åäèá êöëÿêëÿ hÿðÿêÿò åäÿí âàñèòÿ-

ëÿð ìåéäàíà ýÿòèðìèø âÿ áóíëàðûí âàñèòÿñèëÿ óçàã ìÿñàôÿëÿðè ãûñà

çàìàíäà ãÿò åòìèø îëà áèëÿð. Øöáhÿñèç êè, ÿí äîüðóñóíó Àëëàh áè-

ëèð.

"Ñöëåéìàíà äà êöëÿéè ðàì åòäèê. Î ñÿhÿðäÿí ýöíîðòàéà ãÿäÿð áèð àéëûãéîë, ýöíîðòàäàí àõøàìà ãÿäÿð äÿ áèð

àéëûã éîë ýåäèðäè..." ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 12).

Òÿééàðÿëÿðèí ãàíàäëàðû òÿçéèã ôÿðãè òÿøêèëåäèá íÿãëåòìÿ èøèíè hÿéàòà êå÷èðÿúÿê øÿ-êèëäÿ ïëàíëàøäûðûëûá. Ó÷óø ãàíàäëàðûí ÿò-ðàôûíäà hàâàíûí hÿðÿêÿò åòìÿñè íÿòèúÿñèí-äÿ ìöìêöí îëóð. Òÿééàðÿíèí àüûðëûüûíàáÿðàáÿð áèð äàøûìà ãöââÿñè èëÿ òÿêÿðëÿðéåðäÿí àðàëàíûð âÿ òÿééàðÿ hàâàéà ãàëõûð.

Áó äàøûìà ãöââÿñè áó øÿêèëäÿ îð-òàéà ÷ûõûð. Íîðìàë hàëäà hàâàäàëüàëàð øÿêëèíäÿ éóìøàã áèð àõû-íà ìàëèêäèð. Àíúàã ãàíàäûí hÿ-ðÿêÿòè èëÿ áèðëèêäÿ hàâàíûí àõûíûäà äÿéèøèð. Ùàâà áþëöíöð âÿ ãà-íàäûí ÿòðàôûíäàí êå÷èð.

Òÿééàðÿ hàâàéà ãàðøû hÿðÿêÿò hàëûíäà èêÿí éàðàíàí ãöâ-âÿéÿ àåðîäèíàìèê ãöââÿ äåéèëèð. Òÿééàðÿíèí ÷ÿêèñè, éÿíè éå-ðèí úàçèáÿ ãöââÿñè áèð êöòëÿ ãöââÿñèäèð. Àåðîäèíàìèê ãöâ-âÿ èñÿ òÿééàðÿíèí ÿòðàôûíäàêû hàâà èëÿ òÿìàñäà îëäóüó hèñ-ñÿëÿðäÿ éàðàíûð. Áó ãöââÿíèí ñÿòhÿ äèê îëàí hèññÿñèíÿ "òÿç-éèã", ñÿòhÿ òîõóíàí hèññÿñèíÿ èñÿ "ñöðòöí-ìÿ ãöââÿñè" äåéèëèð. Öìóìè àåðîäèíàìèêãöââÿíèí òÿééàðÿíèí hÿðÿêÿò éþíöíÿ äèê âÿéóõàðû òÿðÿô îëàí hèññÿñèíÿ "äàøûìà",òÿééàðÿíèí hÿðÿêÿòèíÿ ïàðàëåë âÿ ýåðè-éÿ òÿðÿô îëàí hèññÿñèíÿ èñÿ "éàíãöââÿ" äåéèëèð. Òÿééàðÿíèí øàãó-ëè hàëäàêû öôöãè ó÷óøóíà äàøûìàãöââÿñè éåðèí úàçèáÿ ãöââÿñèíÿçèää òÿñèð åäèð. Áó èêè ãöâ-âÿ áÿðàáÿð îëàíäà òÿé-éàðÿ hàâàäà ñàáèò øÿ-êèëäÿ ó÷à áèëèð.

Ãàíàäûí öñò òÿðÿôè äîíãàð áèð ïðîôèëÿ ìàëèêäèð. Áÿçè ôèçèêèãàíóíëàðà ýþðÿ, ãàíàäûí öñòöíäÿí êå÷ÿí hàâà ñöðÿòëÿíèðâÿ áó hàâà ãàíàäûí àëòûíäàêû hàâàäàí äàhà àç òÿçéèã ÿìÿ-ëÿ ýÿòèðèð. Áàøãà ñþçëÿ, àëòäàêû hàâà ãàíàäû äàhà ÷îõ éó-õàðû ãàëäûðäûüû hàëäà öñòäÿêè hàâà îíó áèð ãÿäÿð àç àøàüûñûõûð. Áó òÿçéèã íèñáÿòè òÿééàðÿíèí àëòäàí éóõàðûéà òÿðÿô èòÿ-ëÿíìÿñèíÿ âÿ éóõàðû ÷ÿêèëìÿñèíÿ éîë à÷ûð. Áó âÿçèééÿòäÿ òÿé-éàðÿ úàçèáÿ ãöââÿñèíè äÿô åäèð âÿ îíóí hàâàäà ãàëìàñû ö÷öíäàøûìà ãöââÿñè éàðàíûð. Âÿ òÿééàðÿ hàâàéà ãàëõûð.

42

Åëåêòðèêäÿí èñòèôàäÿéÿ äàèð èøàðÿëÿð

Àëëàhûí Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ âåðäèéè áþéöê íåìÿòëÿðäÿí áè-

ðè äÿ "ÿðèìèø ìèñ ìÿäÿíèäèð". Áó àéÿíè ôÿðãëè øÿêèëëÿðäÿ èçàh åò-

ìÿê ìöìêöíäöð.

* Ùç.Ñöëåéìàí ñÿðÿíúàìûíäà îëàí øåéòàí âÿ úèíëÿðäÿí èñòèôà-

äÿ åäÿðÿê ÿðèìèø ìèñäÿí hÿì äåêîðàòèâ, hÿì äÿ èñòèôàäÿéÿ éà-

ðàðëû èðè ãàáëàð, ãàçàíëàð âÿ håéêÿëëÿð äöçÿëòäèðìèø îëà áèëÿð. Ùÿì-

÷èíèí áó ãàá, ãàçàí âÿ håéêÿëëÿð àéÿëÿðäÿ ãåéä åäèëèð ("Ñÿáà" ñó-

ðÿñè, 13).

* ßðèìèø ìèñäÿí èñòèôàäÿ èëÿ Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíäÿ åëåêòðèê-

ëÿ èøëÿéÿí éöêñÿê áèð òåõíîëîýèéàíûí âàðëûüûíà äà èøàðÿ îëóíóð. Áèë-

äèéèìèç êèìè, ìèñ åëåêòðèêè âÿ èñòèëèéè ÿí éàõøû þòöðÿí ìåòàëëàðäàí

áèðèäèð âÿ áó ñÿáÿáäÿí åëåêòðèê ñÿíàéåñèíèí òÿìÿëèíè òÿøêèë åäèð.

Äöíéàäà èñòåhñàë åäèëÿí ìèñèí ìöhöì áèð hèññÿñèíäÿí åëåêòðèê ñÿ-

íàéåñèíäÿ èñòèôàäÿ åäèëèð.

* Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíäÿ ÷îõ ìèãäàðäà èñòåhñàë åäèëÿí åëåêòðèê

èíøààò âÿ ðàáèòÿ êèìè áèð ÷îõ ñàhÿëÿðäÿ èñòèôàäÿ åäèëìèø îëà áèëÿð.

Àéÿäÿêè "ñåë êèìè àõûòäûã" èôàäÿñè äÿ áóíà èøàðÿ îëà áèëÿð (ßí äîü-

ðóñóíó Àëëàh áèëèð).

"...Îíóí ö÷öí ìèñ ìÿäÿíèíè ñåë êèìè ÿðèäèá àõûòäûã..." ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 12).

"Ñÿáà" ñóðÿñèíèí 12-úè àéÿñèíäÿ ýåäÿí "àéíÿë êåòðè" èôàäÿñè ÿðèìèø ìèñ êèìè ãÿáóë åäèë-ñÿ, áóíóíëà áóýöíêö åëåêòðèê ñÿíàéåñèíÿ èøàðÿ åäèëäèéè åhòèìàë îëóíóð. Èñòèëèéè âÿ åëåê-òðèêè ÿí éàõøû þòöðÿí ìåòàëëàðäàí áèðè îëàí ìèñ éöêñÿê òåõíîëîýèéàíûí áàøëûúà ìàääÿ-ëÿðèíäÿí áèðèäèð.

45

* Áÿçè òÿäãèãàò÷ûëàð àéÿäÿêè "àéíÿë ãûòðè" èôàäÿñèíè íåôò êèìè

èçàh åäèð. Ìöàñèð äþâðäÿ íåôò éöêñÿê òåõíîëîýèéàíûí ÿí áàøëûúà

õàììàëûäûð. Ùç.Ñöëåéìàí äà íåôòäÿí þç äþâðöíöí òåõíîëîýèéàñûí-

äà ÷îõ ýåíèø øÿêèëäÿ èñòèôàäÿ åòìèø îëà áèëÿð (Øöáhÿñèç êè, ÿí äîü-


Úèíëÿðèí âÿ øåéòàíëàðûí

Ùç. Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ âåðèëìÿñè

Àëëàhûí Ùç.Ñöëåéìàíà áÿõø åòäèéè äèýÿð áèð íåìÿò äÿ áèð ñûðà

øåéòàí âÿ úèíëÿðè îíà õèäìÿò÷è âåðìÿñèäèð. Ùç.Ñöëåéìàí ÿìðèíÿ

âåðèëÿí úèí âÿ øåéòàíëàðà îðäóñóíäà, ñÿíÿò èøëÿðèíäÿ âÿ èíøààò ôÿà-

ëèééÿòèíäÿ ìöõòÿëèô èøëÿð âåðÿðÿê îíëàðäàí ôàéäàëàíìûøäû.

"...Úèíëÿðèí áèð ãèñìè Ðÿááèíèí èçíè èëÿîíóí éàíûíäà èøëÿéèðäè. Îíëàðäàí hÿð

êÿñ ÿìðèìèçäÿí ÷ûõûðäûñà, îíà úÿhÿííÿìîäóíóí ÿçàáûíäàí äàääûðàðäûã"

("Ñÿáà" ñóðÿñè, 12).

46

Øåéòàíëàðûí Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ âåðèëìÿñè îíà Àëëàh òÿðÿ-

ôèíäÿí ÷îõ áþéöê áèð ëöòôäöð. ×öíêè øåéòàí éåð öçöíöí áèð ÷îõ åë-

ìèíÿ âÿ äöíéàäà áàø âåðÿí hàäèñÿëÿðèí ýèçëè âÿ éà à÷ûã áèëýèëÿðè-

íÿ ñàhèá áèð âàðëûãäûð. Áåëÿ áèð åëìÿ ñàhèá îëàí âàðëûüû þç ÿìðèí-

äÿ ñàõëàìàã Ùç.Ñöëåéìàíûí hÿì äèýÿð þëêÿëÿðëÿ ÿëàãÿ ñàõëàìà-

ñûíû, hÿì äÿ þç þëêÿñèíè èäàðÿ åòìÿê èøèíè àñàíëàøäûðìûø îëà áèëÿð.

"Áèç êöëÿéè îíà ðàì åòäèê. Êöëÿê îíóíÿìðè èëÿ èñòÿäèéè éåðÿ ðàhàòúà ýåäèðäè.Øåéòàíëàðäàí îëàí hÿð áèð áÿííàíû âÿ

ãÿââàñû äà îíà òàáå åòäèðäèê"("Ñàä" ñóðÿñè, 36-37).

"Áèç øåéòàíëàðäàí ãÿââàñëûã åäÿíëÿðèâÿ áàøãà èøëÿð ýþðÿíëÿðè äÿ îíóí èõòèéàðûíà âåðäèê. Áèç îíëàðûí

öñòöíäÿ ýþç îëóðäóã"("ßíáèéà" ñóðÿñè, 82).

Áó ýöí äÿíèçèí àëòûíäàêû éàòàãëàð íåôò àõòàðûøëàðûíûí ìöhöì áèð hèñ-ñÿñèíè òÿøêèë åäèð. Ïëàòôîðìàëàð âàñèòÿñèëÿ à÷ûëàí ãóéóëàð ö÷öí éöçëÿð-ëÿ ìåòð äÿðèíëèéÿ åíèðëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàí áó äàëüûú øåéòàíëàðû ÷îõ ìöõòÿëèô èøëÿðëÿ âÿçè-

ôÿëÿíäèðìèø îëà áèëÿð. Øåéòàíëàð êÿøôèééàò âÿ éà hÿðáè õàðàêòåðëè

âÿçèôÿëÿð àëà áèëäèêëÿðè êèìè åëìè âÿçèôÿëÿðè äÿ éåðèíÿ éåòèðìèø îëà

áèëÿðëÿð. Ìÿñÿëÿí, Ùç.Ñöëåéìàí îíëàðäàí äÿíèç àëòûíäàêû çÿíýèí-

ëèêëÿðèí àøêàðëàíàðàã áó õÿçèíÿëÿðèí èíñàíëàðûí õèäìÿòèíÿ âåðèëìÿ-

ñè ö÷öí ëàçûìè àðàøäûðìàëàðûí àïàðûëìàñû êèìè èøëÿðäÿ èñòèôàäÿ åò-

ìèø îëà áèëÿð.

* Áó àéÿäÿí áåëÿ ãÿðàðà ýÿëìÿê îëàð êè, ñàäÿúÿ òîðïàüûí öñ-

òöíöí äåéèë, äÿíèçèí àëòûíûí äà èøëÿíìÿñèíèí ÿhÿìèééÿòè àíëàøûëûð.

Àíúàã äÿíèçèí àëòûíäàêû ãûçûë, íåôò êèìè ãèéìÿòëè ôàéäàëû ãàçûíòû-

ëàðûí ÷ûõàðûëûá èøëÿíìÿñè, îíëàðûí èíñàíëàðà ôàéäàëû âÿ éàðàðëû îëà-

úàã hàëà ýÿòèðèëìÿñè ö÷öí éöêñÿê áèð òåõíîëîýèéà ëàçûìäûð. Êå÷-

"Ãåéáèí à÷àðëàðû Àëëàhûíéàíûíäàäûð. Îíëàðû àíúàãÎ áèëèð. (Àëëàh) ñóäà âÿ

ãóðóäà íÿ âàðñà áèëèð. Éå-ðÿ äöøÿí åëÿ áèð éàðïàãéîõäóð êè, Àëëàh îíó áèë-ìÿñèí. Éåðèí çöëìÿòëÿðèè÷èíäÿ åëÿ áèð òîõóì, åëÿáèð øåé éîõäóð êè, à÷ûã-àé-

äûí êèòàáäà îëìàñûí!" ("ßíàì" ñóðÿñè, 59).

ìèøäÿ øåéòàíëàð Ùç.Ñöëåéìàíà áó òåõíèêè äÿñòÿéè âÿ èíñàí ýöúö-

íö òÿìèí åòìèø îëà áèëÿðëÿð.

* Àõûð çàìàíäà èñÿ äÿíèç àëòûíäàêû çÿíýèíëèêëÿðèí öçÿ ÷ûõàðûë-

ìàñû Àëëàhûí èíñàíëàðûí õèäìÿòèíÿ âåðäèéè ìöàñèð òåõíèêè àëÿòëÿ-

ðèí, âàñèòÿëÿðèí âÿ äÿíèçàëòû úèhàçëàðûí ñàéÿñèíäÿ äàhà äà àñàíëàø-

ìàãäàäûð. Àéÿäÿ áó èñòèãàìÿòäÿ áèð èøàðÿíèí îëìàñû åhòèìàë åäè-

ëèð.

* Ãåéä åòìÿê ëàçûìäûð êè, àéÿäÿ ÿëàâÿ îëàðàã äÿíèç àëòûíäà îëàí

èíúè, ìÿðúàí êèìè áÿçÿê ÿøéàëàðûíûí âÿ äèýÿð íåìÿòëÿðèí ãèéìÿò-

ëÿíäèðèëìÿñèíÿ äÿ äèããÿò ÷ÿêèëìèø îëà áèëÿð (Øöáhÿñèç êè, ÿí äîü-


* ßââÿëêè ñÿhèôÿäÿêè àéÿíèí ñîíóíäà Àëëàh "Áèç îíëàðûí öñòöí-

äÿ ýþç îëóðäóã" ("ßíáèéà" ñóðÿñè, 82) øÿêëèíäÿ áèëäèðèð. Áó àéÿ

èëÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíäÿ îëóá äÿíèçèí äÿðèíëèêëÿðèíäÿ âÿçèôÿ-

ñèíè éåðèíÿ éåòèðÿí äàëüûú øåéòàíëàðûí ýþéëÿðèí âÿ éåðèí Ðÿááè îëàí

Àëëàhûí íÿçàðÿòè àëòûíäà îëäóüó áèð äàhà õàòûðëàäûëûð. Àëëàh øåéòàí-

ëàðûí Ùç.Ñöëåéìàíà öñéàí åòìÿñèíÿ hå÷ áèð øÿêèëäÿ èìêàí âåðìÿ-

éÿúÿê áèð ýöúö äÿ Þçöíäÿí áèð ðÿhìÿò îëàðàã ïåéüÿìáÿðèíÿ áÿõø

åòìèøäèð.

54

Ñÿíÿò ÿñÿðëÿðèíèí Ùç.Ñöëåéìàíûí òÿëèìàòû âÿ ðÿháÿðëèéè èëÿ úèí

âÿ øåéòàíëàð òÿðÿôèíäÿí éàðàäûëäûüû éóõàðûäàêû àéÿäÿí àíëàøûëûð.

Ùç.Ñöëåéìàíûí øÿõñÿí þç òÿðèôëÿðè èëÿ ÷îõ ìþhòÿøÿì ñÿíÿò ÿñÿð-

ëÿðè éàðàòìàñû îíóí ÷îõ ýöúëö áèð åñòåòèê âÿ ñÿíÿò àíëàéûøûíà ìà-

ëèê îëäóüóíà äèããÿò ÷ÿêèð.

Áöòöí íåìÿòëÿð Àëëàhûí áèð ëöòôöäöðÙç.Ñöëåéìàí Àëëàhûí îíà âåðäèéè áöòöí ýöúäÿí âÿ ìöëêäÿí

Àëëàhûí äèíèíè ÿí ýþçÿë øÿêèëäÿ òÿìñèë âÿ òÿáëèü åòìÿê, Ðÿááèìè-

çèí áÿíçÿðñèç âÿ ýþðêÿìëè ñÿëòÿíÿòèíèí hÿð êÿñ òÿðÿôèíäÿí àíëà-

øûëìàñûíà ñÿáÿá îëìàã âÿ áó éîëëà äèí ÿõëàãûíû éàéìàã ö÷öí èñ-

òèôàäÿ åòìèøäèð. Èíñàíëàð Àëëàhà èìàí ýÿòèðìÿëÿðè ö÷öí ýÿëÿí äÿ-

âÿòÿ îíóí áó çÿêà, åëì âÿ ñÿíÿò ýöúö ãàðøûñûíäà àñàí øÿêèëäÿ òÿñ-

ëèì îëìóøäóëàð. Ùç.Ñöëåéìàí Àëëàhà îëàí áàüëûëûüûíûí ÿâÿçèíè ÿí

ýþçÿë øÿêèëäÿ àëìûø âÿ áöòöí äöíéàäà òàíûíàí ÷îõ áþéöê áèð hà-

êèìèééÿò ÿëäÿ åòìèøäè. Ìèí èëëÿðäÿí áÿðè Ùç.Ñöëåéìàíûí ýöúö âÿ

èãòèäàðû áèð ÷îõ èíñàíûí ýþçöíö ãàìàøäûðìûø, ìöõòÿëèô ðîìàíëàðà,

ðÿñì ÿñÿðëÿðèíÿ, ôèëìëÿðÿ ìþâçó îëìóøäóð.

"Îíóí ö÷öí íÿ èñòÿñÿ - óúà ãÿñðëÿð, håéêÿëëÿð, áþéöê hîâóçëàðà áÿíçÿð

÷àíàãëàð âÿ éåðèíäÿí òÿðïÿíìÿéÿí èðè ãà-çàíëàð äöçÿëäèðäèëÿð..." ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 13).

58

Áó ôÿñèë áîéóíúà Ùç.Ñöëåéìàíà âåðèëÿí öñòöí åëìëÿðäÿí âÿ

ìöõòÿëèô íåìÿòëÿðäÿí áÿhñ åòäèê. Àíúàã áó ìþâçóäà õöñóñèëÿ âóð-

üóëàíìàñû ëàçûì îëàí áèð ìÿñÿëÿ âàð. Àéÿëÿðäÿ áöòöí áó íåìÿò-

ëÿðè âåðÿíèí, åëìëÿðè àíëàäàíûí âÿ áöòöí hàäèñÿëÿðè òþðÿäÿíèí ÿñ-

ëèíäÿ àëÿìëÿðèí Ðÿááè îëàí Àëëàh îëäóüó ýþñòÿðèëèð. Ùç.Ñöëåéìà-

íûí ýþðäöéö áöòöí èøëÿð Àëëàhûí èñòÿéè âÿ ìÿñëÿhÿòè èëÿ ýåð÷ÿêëÿ-

øèð. Ìÿñÿëÿí, Àëëàh àéÿñèíäÿ "Áèç ìÿñÿëÿíèí hþêìöíö Ñöëåé-

ìàíà àíëàòäûã" øÿêëèíäÿ áóéóðóð ("ßíáèéà" ñóðÿñè, 79). Ùå÷ áèð

èíñàíûí Àëëàh èñòÿìÿäèêúÿ hå÷ áèð hèêìÿòèí ôÿðãèíäÿ îëìàéàúàüû,

hþêì âåðÿ áèëìÿéÿúÿéè áó àéÿäÿí áàøà äöøöëöð. Áèð èíñàíûí áèð

hàäèñÿíè þç ãöäðÿòè èëÿ äÿðê åòìÿñè, ôèêèð éöðöäöá hþêì âåðìÿñè

ãÿòèééÿí ìöìêöí äåéèë. ×öíêè hþêìö âåðÿí Àëëàhäûð. Î, hþêì

âÿ hèêìÿò ñàhèáè îëàíäûð. Ãÿðàðû âåðÿí øÿõñ èñÿ àíúàã áèð èúðà÷û-

äûð. Àëëàh äèëÿäèéè ö÷öí î ãÿðàðû âåðÿ áèëèð.

Åéíè àéÿíèí äàâàìûíäà äàüëàðûí âÿ ãóøëàðûí Ùç.Ñöëåéìàíûí àòà-

ñû Ùç.Äàâóäëà áèðëèêäÿ áîéóí ÿéäèêëÿðè ìöÿééÿí åäèëäèêäÿí ñîí-

ðà "Áóíëàðû Áèç åòìèøäèê" ("ßíáèéà" ñóðÿñè, 79) øÿêëèíäÿ áèëäè-

ðèëèð. Ùç.Äàâóäà ýåéèì ñÿíÿòèíè þéðÿäÿí, êöëÿéÿ áîéóí ÿéäèðÿí,

ÿðèìèø ìèñè Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ âåðÿí Àëëàhäûð. Àëëàh "ßíáè-

éà" ñóðÿñèíèí 81-úè àéÿñèíäÿ "Áèç hÿð øåéè áèëÿíèê!" øÿêëèíäÿ áó-

éóðìàãäàäûð ("ßíáèéà" ñóðÿñè, 81).

Àëëàh äèëÿìÿäèêúÿ hå÷ áèð èíñàíûí áèð åëìÿ ñàhèá îëìàñû ìöì-

êöí äåéèë. Èíñàí èëëÿð áîéó îõóäóüó âÿ éà þéðÿíäèéè áèëèêëÿð íÿ-

òèúÿñèíäÿ þçöíö åëìëè áèð èíñàí håñàá åäÿ áèëÿð. Àíúàã åëìè âå-

ðÿíèí Àëëàh îëäóüóíó ÿñëà óíóòìàìàã ëàçûìäûð. ×öíêè áèð èíñà-

íûí hÿð hàíñû áèð åëìÿ ñàhèá îëìàñû Àëëàhûí î èíñàíà áÿëëè áèð hÿä-

äÿ áèð åëì âåðìÿñèíèí íÿòèúÿñèäèð. Ìÿëÿêëÿðèí "Ñÿí ïàê âÿ ìö-

ãÿääÿññÿí! Ñÿíèí áèçÿ þéðÿòäèêëÿðèíäÿí áàøãà áèç hå÷ áèð øåé

áèëìèðèê. Ùÿð øåéè áèëÿí Ñÿí. Ùèêìÿò ñàhèáè Ñÿíñÿí" ("Áÿãÿ-

ðÿ" ñóðÿñè, 32) øÿêëèíäÿêè ñþçëÿðè áó hÿãèãÿòè à÷ûã øÿêèëäÿ èôàäÿ

åäèð.

59

* Ùç.Ñöëåéìàí ìèñëè-áÿðàáÿðè îëìàéàí ÷îõ ýöúëö áèð îðäóéà

ñàhèáäèð. Áó îðäó úèíëÿðäÿí, ãóøëàðäàí âÿ èíñàíëàðäàí èáàðÿòäèð âÿ

÷îõ ýöúëö áèð õÿáÿðëÿøìÿ (êÿøôèééàò) øÿáÿêÿñè èëÿ äÿñòÿêëÿíèð.

Ùç.Ñöëåéìàíûí ìþhòÿøÿì hàêèìèééÿòè

âÿ ýöúëö îðäóñó

"Ñöëåéìàíûí úèíëÿðäÿí, èíñàíëàð-äàí âÿ ãóøëàðäàí èáàðÿò ãîøóíó

òîïëàíäû. Îíëàð úÿðýÿ-úÿðýÿ äöçöëöá ýåäèðäèëÿð"


60

* Àéÿäÿ Ùç.Ñöëåéìàí òÿêúÿ áèð îðäóñóíóí äåéèë, îðäóëàðûíûí

îëìàñûíäàí áÿhñ åäèëèð. Îðäó êÿëìÿñèíèí úÿì hàëäà èøëÿíìÿñè îíóí

îðäóñóíóí ýöúöíöí âÿ ñàéúà öñòöíëöéöíöí äÿ áèð èôàäÿñèäèð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñóíóí ÿí äèããÿò÷ÿêèúè òÿðÿôèíäÿí áèðè äÿ

îíóí íèçàì-èíòèçàìûäûð. Úèíëÿð, ãóøëàð âÿ èíñàíëàð êèìè ö÷ ìöõ-

òÿëèô ãðóï åéíè îðäó òÿðêèáèíäÿ áþéöê áèð hàðìîíèéà èëÿ âÿçèôÿ-

ëÿíäèðèëèð, îðäóäàêû èíòèçàìäà hå÷ áèð ìàíåÿéÿ ðàñò ýÿëèíìèð.

* Îðäóñóíóí úèí âÿ øåéòàíëàð òÿðÿôèíäÿí äÿñòÿêëÿíìÿñè Ùç.Ñö-

ëåéìàíûí áèð ÷îõ àñïåêòäÿí öñòöíëöéöíö òÿìèí åäèð. Áó âàðëûãëàð

èíñàíëàðûí áàúàðìàäûüû áèð ÷îõ øåéëÿðè àñàíëûãëà åäèðëÿð. "...Î âÿ

îíóí úàìààòû ñèçëÿðè ñèçèí îíëàðû ýþðÿ áèëìÿäèéèíèç éåðëÿðäÿí ýþ-

ðöðëÿð..." ("ßðàô" ñóðÿñè, 27) àéÿñèíäÿ äÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, îíëàð

þçëÿðèíè ýþñòÿðìÿäÿí èíñàíëàðû ýþðÿ áèëèðëÿð. Áó õöñóñèééÿò úèíëÿ-

ðÿ õÿáÿðëÿøìÿ âÿ êÿøôèééàò ìÿñÿëÿñèíäÿ ÷îõ áþéöê öñòöíëöê âå-

ðèð.

"Áèç êöëÿéè îíà ðàì åòäèê. Êöëÿê îíóíÿìðè èëÿ èñòþäèéè éåðÿ ðàhàòúà ýåäèðäè. Áèç

øåéòàíëàðäàí îëàí hÿð áèð áÿííàíû âÿãÿââàñû, åëÿúÿ äÿ áàøãàëàðûíû çÿíúèðëÿí-

ìèø hàëäà îíóí èõòèéàðûíà âåðäèê" ("Ñàä" ñóðÿñè, 36-38).

61

* Àéÿäÿêè "çÿíúèðëÿíìèø hàëäà" ("Ñàä" ñóðÿñè, 36-38) èôàäÿñè

Ùç.Ñöëåéìàíûí îíóí õèäìÿòèíÿ âåðèëìèø úèí âÿ øåéòàíëàð öçÿðèí-

äÿ ÷îõ áþéöê áèð hàêèìèééÿòèíèí îëäóüóíà èøàðÿ åäèð.

* Áó ìÿëóìàòëàð Ùç.Ñöëåéìàíûí hàêèìèééÿòèíèí ñàäÿúÿ äèíäàð

âÿ òÿñëèì îëìóø úèíëÿðè äåéèë, èíêàð÷ûëàðû äà ÿhàòÿ åòäèéèíè àøêàðà

÷ûõàðûð. Ùç.Ñöëåéìàíûí øåéòàíëàðû, øåéòàíûí òÿñèðè àëòûíäàêû èíñàí-

ëàðû âÿ äèíñèç îëàíëàðû çÿðÿðñèç hàëà ýÿòèðìÿñè äÿ áó àéÿäÿí àíëà-

øûëûð. Ùÿòòà îíëàðû Èñëàìà ôàéäàëû îëàúàã hàëà ýÿòèðìèø, îíëàðà ìöõ-

òÿëèô âÿçèôÿëÿð âåðìèøäèð.

* Àëëàh áó àéÿäÿ Èñëàì ÿõëàãûíûí hþêì ñöðäöéö áèð øÿðàèòäÿ

øåéòàí òÿáèÿòëè, ïèñ íèééÿòëè èíñàíëàðûí úÿìèééÿòÿ çÿðÿð âåðìÿñè-

íèí ãàðøûñûíûí àëûíìàñûíûí âàúèáëèéèíÿ èøàðÿ åäÿ áèëÿð. Áåëÿ èíñàí-

ëàðû Àëëàh éîëóíäà áèð èøëÿ òÿìèí åòìÿê èñÿ hÿì áó êèìè çÿðÿðëÿ-

ðèí ãàðøûñûíû àëàúàã, hÿì äÿ Èñëàì àäûíà áèð ôàéäàëû èøèí ìåéäàíà

÷ûõìàñûíà ñÿáÿá îëàúàã.

* Áó àéÿ èëÿ èíñàíëàðà çöëì âÿ ïèñëèê åäÿí, éåð öçöíäÿ ôèòíÿ-

ôÿñàä òþðÿäÿí øåéòàí õàðàêòåðëè èíñàíëàðûí ÷îõ úèääè áèð íÿçàðÿò àë-

òûíäà èäàðÿ îëóíìàñûíûí çÿðóðèëèéèíÿ èøàðÿ îëóíà áèëÿð. Áó øÿõñëÿ-

ðèí õàëãà ãàðûøàðàã èíñàíëàðà çÿðÿð âåðìÿñèíèí ãàðøûñû àëûíìàëûäûð.

* Àëëàh áó àéÿäÿ àõûðçàìàíäà ýöíàhêàðëàðûí úÿçàëàíäûðûëìàñû

çàìàíû òÿòáèã åäèëÿúÿê öñóëëàðà äèããÿò ÷ÿêìèø îëà áèëÿð. Î äþâð-

äÿ ýöíàhêàðëàðûí úÿìèééÿòÿ çÿðÿð âåðìÿñè ÿíýÿëëÿíÿúÿê, àíúàã

áó øÿõñëÿð ìöõòÿëèô ñàhÿëÿðäÿ èøëÿäèëÿðÿê èíñàíëàðà ôàéäàëû hàëà ýÿ-

òèðèëÿúÿê îëà áèëÿðëÿð.

* Àéÿäÿ áèëäèðèëÿí "çÿíúèð" ("Ñàä" ñóðÿñè, 36-38) èôàäÿñè èëÿ

Àëëàh àõûðçàìàíäà èñòèôàäÿ åäèëÿí åëåêòðèêëè çÿíúèðÿ îõøàð áèð òÿh-

ëöêÿñèçëèê ñèñòåìèíÿ äèããÿò ÷ÿêìèø îëà áèëÿð. Ñþçöýåäÿí èíñàíëà-

ðûí ãà÷ìàñû, îíëàðûí hÿì þçëÿðèíÿ, hÿì äÿ ÿòðàôûíäàêûëàðà çÿðÿð

âåðìÿñè áó øÿêèëäÿ ÿíýÿëëÿíÿúÿê.

64

Áó àéÿëÿðäÿí äÿ ìÿëóìäóð êè, Ùç.Ñöëåéìàí îðäóñóíó áèð ãàé-

äà îëàðàã íèçàìëàéû âÿ éîõëàéûð, õîøàýÿëìÿçëèê îëàíäà áóíó òåç

áèð çàìàíäà äóéóð âÿ ëàçûì îëàí òÿäáèðëÿðè ýþðöðäö. Íèçàì-èíòè-

çàìû ïîçàúàã hÿðÿêÿòëÿðèí åäèëìÿñèíÿ ãÿòèééÿí èçí âåðìèðäè. Èúà-

çÿñèç âÿ õÿáÿðñèç øÿêèëäÿ áèð éåðÿ ýåòìÿéèí ÷îõ ìöhöì áèð õÿòà

îëìàñû Ùç.Ñöëåéìàíûí éóõàðûäàêû ñþçëÿðèíäÿí àíëàøûëûð.

"Äóðìà, îíëàðûí éàíûíà ãàéûò! Àíä îëñóíêè, ýöúëÿðè ÷àòìàéàúàã áèð îðäó èëÿ öñòëÿðèíÿ ýåäèá îíëàðû þç éóðäóíäàí çÿëèë âÿ õàð

âÿçèééÿòäÿ ÷ûõàðäàðûã!"("Íÿìë" ñóðÿñè, 37).

"Ñîíðà ãóøëàðû éîõëàéûá äåäè: "Ùöähöäö íèéÿ ýþð-ìöðÿì? Éîõñà î áóðà äà éîõäóð? Àíä îëñóí êè,îíà øèääÿòëè áèð ÿçàá âåðÿð, éà äà òóòóá áîüàçûíûöçÿðÿì. Éàõóä äà î àøêàð áèð äÿëèë ýÿòèðñèí!""


Ùç.Ñöëåéìàí Ñÿáà ìÿëèêÿñèíäÿí hÿäèééÿëÿð ýÿòèðÿí óëàãëàðà

éóõàðûäàêû øÿêèëäÿ ñÿñëÿíèð. Áó ñþçëÿðäÿí ýþðöíäöéö êèìè, î, hå÷

áèð øÿêèëäÿ hÿäèééÿ ãÿáóë åòìÿéÿúÿéèíè áèëäèðìèø, áåëÿëèêëÿ äÿ Ñÿ-

áà ìÿëèêÿñèíèí îíà òÿñëèì îëìàñû ôèêðèíäÿ íåúÿ ãÿòè îëäóüóíó äà

ýþñòÿðìèøäèð.

Áåëÿëèêëÿ, áó àéÿäÿí Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñóíóí î äþâðäÿ hå÷

áèð þëêÿíèí îðäóñó èëÿ ìöãàéèñÿ åäèëìÿéÿúÿê ãÿäÿð ýöúëö îëäó-

üó ýþðöíöð. Ùÿì÷èíèí ãàðøûäàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ ýþðÿúÿéèìèç êèìè, Ñÿ-

áà áàø÷ûëàðû áó õÿáÿðè àëäûãäà òÿñëèì îëìàãäàí áàøãà áèð ÷àðÿëÿ-

ðèíèí îëìàäûüûíû àíëàìûøäûëàð. Áó äà îíëàðûí Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäó-

ñóíóí ìÿüëóáåäèëìÿçëèéèíè áèëìÿñèíèí áèð ýþñòÿðèúèñèäèð.

Åëåêòðèê çÿíúèðèÁó ýöí Àìåðèêà áàøäà îëìàãëà áèð ÷îõ þëêÿëÿðäÿ úèíàéÿòêàðëàðû úÿçàëàí-

äûðìàã ö÷öí åëåêòðèê çÿíúèðèíäÿí èñòèôàäÿ åäèðëÿð. Áÿçèëÿðè úàíèëÿð àéàã-

ëàðûíà áàüëàíàí áó çÿíúèðëÿ åâ äóñòàüû åäèëèðëÿð. Áó çÿíúèð hÿáñõàíà ÿâÿ-

çèíÿ åâèíäÿ âÿ îëäóüó éåðèí ÿòðàôûíäàêû äàð áèð ñàhÿ è÷èíäÿ hÿáñÿ àëûíàí

ýöíàhêàð âÿ ìöòòÿhèìëÿðÿ òàõûëûð. Åëåêòðèê çÿíúèðè òàõûëàí àäàìûí hÿðÿ-

êÿòëÿðèíèí 24 ñààò èçëÿíìÿñèíÿ øÿðàèò éàðàíûð. Öçÿðèíäÿ çÿíúèð îëàí àäàì

ÿhàòÿ äàèðÿñè 80 êì-è êå÷ìÿéÿí áèð hÿðÿêÿò ñÿâèééÿñèíÿ ìàëèêäèð, àíúàã

áó ñàhÿäÿí ÷ûõìàüà úÿhä åäÿðñÿ, òÿhëöêÿñèçëèê õèäìÿòè âÿ ïîëèñëÿð òÿðÿ-

ôèíäÿí ãàðøûñû àëûíûð.13 Áåëÿúÿ, ýöíàhêàð øÿõñ hÿì ýöíäÿëèê hÿéàòûíû ìö-

ÿééÿí áèð ÷ÿð÷èâÿäÿ äàâàì åòäèðèð, hÿì äÿ úèíàéÿò åòìÿéÿúÿéèíè áèëèð.

66

Ùç.Ñöëåéìàíûí éöêñÿê ÿõëàãû

Êèòàáûí áóðà ãÿäÿð îëàí áþëìÿëÿðèíäÿ Àëëàhûí

Ùç.Ñöëåéìàíà âåðäèéè ìöõòÿëèô åëìëÿðäÿí,

ìþhòÿøÿì ñÿëòÿíÿòèíäÿí âÿ ýöúëö îðäóñóíäàí

áÿhñ åòäèê. Ùç.Ñöëåéìàíûí Ãóðàíäà ýþñòÿðèëÿí ÿí þíÿì-

ëè õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí áèðè èñÿ hå÷ øöáhÿñèç êè, ñàhèá îë-

äóüó éöêñÿê ÿõëàãûäûð. Î, hÿéàòû áîéó èíñàíëàðû

Àëëàhûí ðàçû îëàúàüû äèí ÿõëàãûíû éàøàìàüà äÿâÿò åòìèø,

åéíè çàìàíäà þçö äÿ äÿðèí èìàíû âÿ ýþçÿë ÿõëàãû èëÿ

áöòöí èíñàíëàðà íöìóíÿ îëìóøäó.

67

Ùÿð èøèíäÿ Àëëàhà öç òóòóðäó

Ùç.Ñöëåéìàíûí hÿéàòû èëÿ áàüëû îëàí Ãóðàí àéÿëÿðèíäÿ ÿí ÷îõ

äèããÿò÷ÿêÿí ìþâçóëàðäàí áèðè îíóí ýþðäöéö áöòöí èøëÿðäÿ hÿìè-

øÿ Àëëàhà öç òóòìàñû, Îíà äóà åòìÿñè âÿ hÿð èñòÿäèéèíè Àëëàhà à÷-

ìàñûäûð.

Ùç.Ñöëåéìàí áöòïÿðÿñòëèéèí ýåíèø éàéûëäûüû áèð äþâðäÿ éàøàìûø,

àíúàã hå÷ âàõò hå÷ áèð øåéè Àëëàhà øÿðèê ãîøìàìûøäû. Ñàäÿúÿ

Àëëàhûí ðèçàñûíû ýþçëÿìèø âÿ Àëëàhûí äèíèíèí hàêèì îëìàñû ö÷öí

hå÷ áèð èíñàíûí âÿ âàðëûüûí ÿìðèíè ýþçëÿìÿäÿí ñÿäàãÿòëÿ

éàøàìûøäûð. Áöòëÿðÿ èíàíàí Ñÿáà þëêÿñèíè èìàíà äÿâÿò

åäÿðêÿí äÿ îíëàðû Àëëàhà òÿñëèì îëìàüà äÿâÿò åòìèø,

Ýöíÿøÿ ñÿúäÿ åòìÿêäÿí èìòèíà åòìÿëÿðèíè èñòÿìèø-

äè.

"...Íÿ ýþçÿë áÿíäÿ! Î äàèì Àëëàhà ñûüûíàí áèð êèìñÿ èäè"


Ùç.Ñöëåéìàí hÿð hàíñû áèð ÷ÿòèíëèêëÿ, ÿçàáëà, éà äà áèð íåìÿò-

ëÿ ãàðøûëàøäûãäà äÿðhàë Àëëàhà öç òóòóðäó. Ùÿð ñþçöíäÿ Àëëàhû àíûð,

hÿð ãÿðàðûíû Àëëàhûí àäûíû àíàðàã âåðèðäè. Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíû ìöõ-

òÿëèô éîëëàðëà ñûíàüà ÷ÿêìèø, î äà áóíà hÿìèøÿ ÷îõ ýþçÿë áèð ÿõ-

ëàãëà úàâàá âåðìèøäè. Ìÿñÿëÿí, éóõàðûäàêû àéÿäÿ äÿ ýþñòÿðèëäèéè

êèìè, Ùç.Ñöëåéìàíûí ñûíàíäûüû âàõò èëê äöøöíäöéö øåé Àëëàhà äóà

åòìÿê, Îíóí áàüûøëàéàí îëìàñûíà âÿ ðÿhìÿòèíÿ ñûüûíìàã îëìóøäó.

"Àíä îëñóí êè, Áèç Ñöëåéìàíû èìòàhàíà÷ÿêäèê. Òàõòûíûí öñòöíÿ áèð úÿñÿä àòäûã.

Ñîíðà î ãàéûòäû: "Åé Ðÿááèì! Ìÿíè áàüûø-ëà âÿ ìÿíÿ åëÿ áèð ìöëê âåð êè, ìÿíäÿí

ñîíðà hå÷ êÿñ íàèë îëà áèëìÿñèí. Ùÿãèãÿòÿí,Ñÿí áþéöê åhñàí ñàhèáèñÿí!"

("Ñàä" ñóðÿñè, 34-35).

Ùç.Ñöëåéìàí ñàäÿúÿ ÷ÿòèí âàõòëàðûíäà äåéèë, hÿð hàíñû áèð çÿ-

ôÿð âÿ óüóð ÿëäÿ åòäèêäÿ äÿ åéíè ÿõëàã ýþñòÿðìèø, äàèì òÿâàçþ-

êàð âÿ Àëëàhà ìþhòàú áèð áÿíäÿ îëäóüóíó àíëàìûøäûð. ßëäÿ åòäè-

éè áöòöí óüóðëàðûí Àëëàh òÿðÿôèíäÿí áèð ñûíàã îëäóüóíóí ôÿðãèíÿ

âàðìûøäû. Éóõàðûäàêû àéÿäÿ äÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, óüóðëàðû ãàðøûñûí-

äà ÷îõ òÿâàçþêàð áèð äàâðàíûø ýþñòÿðìèøäè. Áó ñÿäàãÿòëè ãàðøûëûã

îíóí hÿð íþâ óüóðóíóí äà hÿð íþâ ÷ÿòèíëèê êèìè Àëëàh òÿðÿôèíäÿí

ñûíàã îëäóüóíó áèëìÿñèíèí áèð íÿòèúÿñèäèð.

"...Áó, Ðÿááèìèí ëöòôöíäÿíäèð. Ìÿíè èì-òàhàíà ÷ÿêìÿéè ö÷öíäöð êè, ýþðÿê øöêðåäÿúÿéÿì, éîõñà íàíêîð îëàúàüàì! Êèìøöêð åòñÿ, éàëíûç þçö ö÷öí øöêð åäÿð;êèì íàíêîð îëñà, hÿãèãÿòÿí, Ðÿááèììþhòàú äåéèëäèð, êÿðÿì ñàhèáèäèð!"


71

Ùÿìèøÿ Àëëàhà øöêð åäÿí áèð áÿíäÿ èäè

Àëëàh Ùç.Äàâóä êèìè Ùç.Ñöëåéìàíà äà ÿââÿëëÿð hå÷ êèìñÿéÿ

âåðèëìÿìèø íåìÿòëÿð áÿõø åòìèø, îíà Àëëàhà øöêð åòìÿñè ö÷öí áèð

÷îõ øåéëÿð ëöòô åòìèøäè. Ùç.Ñöëåéìàí áó íåìÿòëÿð ö÷öí hÿð çàìàí

øöêð åòìèø, òÿâàçþêàð âÿ ñÿäàãÿòëè äàâðàíìûø, hÿð èøèíäÿ Àëëàhà

öç òóòìóøäó. ×öíêè äàhà þíúÿ äÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, î, áöòöí

íåìÿòëÿðèí âÿ öñòöí úÿhÿòëÿðèí Àëëàh äÿðýàhûíäàí ýÿëÿí áèð ñûíàã

îëäóüóíó, áó íåìÿòëÿðÿ âåðÿúÿéè úàâàáëà håñàá ýöíöíäÿ ãàðøûëà-

øàúàüûíû áèëÿí âÿ áöòöí áóíëàðà ýþðÿ äàâðàíàí áèð áÿíäÿäèð.

"Ñèç åé Äàâóä àèëÿñè! Øöêðàíëûãëà èòàÿò åäèí! Áÿíäÿëÿðèìäÿí

øöêð åäÿíè àçäûð!"("Ñÿáà" ñóðÿñè, 13).

"Åé Ðÿááèì! Ìÿíÿ âÿ àòà-àíàìà åhñàíáóéóðäóüóí íåìÿòÿ øöêð åòìÿê, Ñÿíèíðàçû ãàëàúàüûí éàõøû èø ýþðìÿê ö÷öí èë-hàì âåð! Âÿ ìÿíè Þç ìÿðhÿìÿòèíëÿ ñà-ëåh áÿíäÿëÿðèíèí çöìðÿñèíÿ äàõèë åò!"


73

Ùç.Ñöëåéìàíûí ãàðûøãàëàðûí þç àðàëàðûíäàêû äàíûøûüûíû åøèòäèê-

äÿí ñîíðà òåç Àëëàhà öç òóòìàñû âÿ äóà åòìÿñè àéÿäÿ áèëäèðèëìèø-

äèð. Î, þçöíÿ âåðèëÿí íåìÿòëÿð ãàðøûñûíäà hÿìèøÿ áóíëàðûí hÿãèãè

ñàhèáèíèí Ðÿááèìèç îëäóüóíó áèëìèø, áöòöí äàâðàíûø âÿ ñþçëÿðè èëÿ

hÿäÿôèíèí Àëëàhûí ðèçàñûíû ãàçàíìàã îëäóüóíó ýþñòÿðìèøäèð.

Àëëàh îíóí áó ñÿìèìè âÿ ñÿäàãÿòëè ÿõëàãûíûí ãàðøûëûüûíû ÷îõ ýþ-

çÿë øÿêèëäÿ âåðìèø âÿ îíó "Ùÿãèãÿòÿí, î, äÿðýàhûìûçà éàõûí îëà-

úàã âÿ îíóí ãàéûäûá ýÿëÿúÿéè éåð äÿ ýþçÿë îëàúàãäûð" ("Ñàä" ñó-

ðÿñè, 40) àéÿñè èëÿ ìöæäÿëÿìèøäè. Áèð äèýÿð àéÿäÿ èñÿ îíó âÿ àòà-

ñû Ùç.Äàâóäó "ìþìèí áÿíäÿëÿðèíèí ÷îõóíäàí öñòöí òóòäóüó-

íó" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 15) áèëäèðìèøäè.

Ùÿì÷èíèí Ùç.Ñöëåéìàí äèøè ãàðûøãàëàðûí ãàðûøãà äÿñòÿñèíÿ îëàí

ãàéüûñûíû ýþðäöêäÿ äÿðhàë àòà-àíàñûíû õàòûðëàìûøäû. Áó, èíñàíà

àíà âÿ àòà âàñèòÿñèëÿ ýÿëÿí íåìÿòëÿðÿ (óøàãëûüûíäàí îíà áàõûëìà-

ñû, áþéöìÿñè, òÿðáèéÿñè êèìè) ãàðøûëûã îëàðàã áóíëàðûí ÿñë ñàhèáè îëàí

Àëëàhà øöêð åòìÿñèíèí âàúèáëèéèíè ýþñòÿðÿí ìöhöì áèð äÿðñäèð.

Ùç.Ñöëåéìàíûí håéâàíëàðà îëàí ñåâýèñè

"Àõøàìöñòö îíà úèíñ, ÷àïàð àòëàð ýþñòÿðèëäèéè çàìàí î äåäè:

"Ìÿí ýþçÿëëèéè (áó àòëàðû) Ðÿááèìèíçèêðèíäÿí äîëàéû ñåâèðÿì. Íÿhàéÿò, ãåéá îëóá ýèçëÿíäè"


74

Àéÿëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, Ùç.Ñöëåéìàí äóðóøëàðûíäàêû âÿ

ãà÷ûøëàðûíäàêû ýþçÿëëèê âÿ óñòàëûãëàðû èëÿ ñåéð÷èëÿðÿ áþéöê çþâã âå-

ðÿí áó håéâàíëàðû ñåâìÿê ö÷öí õöñóñè áèð âàõò àéûðìàãäàäûð. Âÿ

áó ÿñíàäà Àëëàhû àíàðàã Îíóí áþéöêëöéöíÿ èíàíìàãäàäûð. Áó, íö-

ìóíÿâè áèð ìþìèíèí äàâðàíûøûäûð: èìàíëû áèð øÿõñ ýþðäöéö ýþçÿë-

ëèêëÿð âÿ áó ýþçÿëëèêëÿðèí ðóhóíà òÿñèðè ãàðøûñûíäà Àëëàhû çèêð åäÿð.

Áó, ìþìèíëÿðèí Àëëàhà îëàí ñîíñóç ñåâýèëÿðèíèí íÿòèúÿñèíäÿ éà-

ðàíàí áèð òÿñèðëÿíìÿäèð.

Äèí ÿõëàãûíûí ýþçÿëëèêëÿðèíäÿí óçàã îëàí èíñàíëàðûí ÷îõó þçö-

íÿ ãàïàëû, ÿòðàôûíäàêû hàäèñÿëÿðÿ âÿ âàðëûãëàðà ãàðøû äèããÿòñèç, õî-

øàýÿëìÿç õàðàêòåðëè îëóðëàð. Àíúàã Ùç.Ñöëåéìàíûí äàâðàíûøûíäàí

ýþðöíäöéö êèìè, ìöñÿëìàí ÿòðàôûíäàêû ýþçÿëëèêëÿðÿ ãàðøû ñîí äÿ-

ðÿúÿ äèããÿòëè, ýþçÿëëèê, åñòåòèêà âÿ

ñÿíÿòäÿí çþâã àëàí èíúÿ äö-

øöíúÿëè áèð èíñàíäûð. Î,

Àëëàhûí âåðäèéè íåìÿòëÿðèí

ôÿðãèíäÿäèð âÿ áóíëàðäàí

çþâã àëûá øöêöð åòìÿéè áèëèð.

Àëëàh "Äå: "Àëëàhûí Þç

áÿíäÿëÿðè ö÷öí éàðàòäûüû

çèíÿòè âÿ òÿìèç ðóçèëÿðè êèì

hàðàì áóéóðìóøäóð?"

Äå: "Áóíëàð äöíéàäà

èìàí ýÿòèðÿíëÿð ö÷öíäöð,

ãèéàìÿò ýöíöíäÿ èñÿ

éàëíûç ìþìèíëÿðÿ ìÿõ-

ñóñäóð..." ("ßðàô" ñóðÿ-

ñè, 32) àéÿñè èëÿ äöíéàäà-

êû íåìÿòëÿðèí ÿñëèíäÿ

ìöñÿëìàíëàð ö÷öí éàðà-

äûëäûüûíû õÿáÿð âåðèð.

76

Ùç.Ñöëåéìàí è÷èíäÿ êå÷èðäèéè ñåâýèíè hÿì ñþçëÿ èôàäÿ åòìÿê-

äÿ, hÿì äÿ ÿìÿëè øÿêèëäÿ ýþñòÿðèð. Áóðàäà Ùç.Ñöëåéìàíûí ñåâýè-

ñèíè èôàäÿ åòìÿ ýöúöíö à÷ûã øÿêèëäÿ ýþðöðöê. Öìóìèé-

éÿòëÿ, èíñàíëàð è÷ëÿðèíäÿêè ñåâýè-ìÿ-

hÿááÿò hèññëÿðèíè hÿð çàìàí äîü-

ðó âÿ ýþçÿë øÿêèëäÿ èôàäÿ åäÿ áèë-

ìÿçëÿð. Ùÿòòà ÷îõ âàõò áóíäàí ÷ÿ-

êèíèðëÿð. Èíñàíûí áèð âàðëûüà ãàðøû äóé-

äóüó ìÿhÿááÿòè îëäóüó êèìè ýþñòÿðÿ

áèëìÿñè Àëëàhûí âåðäèéè õöñóñè áèð ãàáè-

ëèééÿòäèð. Àëëàh àéÿëÿðèíäÿ áó ãàáèëèééÿ-

òè ñàëèh ãóëëàðûíäàí îëàí Ùç.Éÿhéàéà âåðäè-

éèíè áåëÿ áèëäèðèð:

"(Éÿhéà äöíéàéà ýÿëäèêäÿí ñîíðà îíà äå-

äèê:) "Åé Éÿhéà! Êèòàáäàí áÿðê éàïûø!. Áèç

óøàã èêÿí îíà hèêìÿò âåðäèê. Áèç hÿì äÿ îíà

Þç äÿðýàhûìûçäàí áèð ìÿðhÿìÿò âÿ ïàê-

ëûã áÿõø åòäèê. Î, ìöòòÿãè èäè" ("Ìÿðéÿì"

ñóðÿñè, 12-13).

"Îíëàðû ìÿíÿ ãàéòàðûí!" Ñîí-ðà îíëàðûí ãû÷ëàðûíû âÿ áîéóí-ëàðûíû ñûüàëëàìàúà áàøëàäû"


78

* Ãóðàíäà Ùç.Ñöëåéìàíûí àòëàðëà áèðëèêäÿ áàøãà håéâàíëàðà äà

åéíè ñåâýèíè ýþñòÿðìÿñèíÿ äàèð íöìóíÿëÿð âåðèëèð. Áó håéâàíëàð-

äàí áèðè ãàðûøãàëàðäûð. Ùç.Ñöëåéìàíûí ãîøóíó èëÿ áèðýÿ ýÿëäèéèíè

ýþðÿí áèð äèøè ãàðûøãà ãàðûøãà äÿñòÿñèíÿ éóâàëàðûíà ýèðìÿëÿðèíè, ÿêñ

òÿãäèðäÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí âÿ ãîøóíóíóí "þçëÿðè äÿ áèëìÿäÿí" îí-

ëàðà çÿðÿð âåðÿ áèëÿúÿéèíè ñþéëÿìèøäè. Äèøè ãàðûøãàíûí äàíûøûüûí-

äà "þçëÿðè äÿ áèëìÿäÿí" èôàäÿñèíäÿí èñòèôàäÿ åòìÿñè Ñöëåéìàí ïåé-

üÿìáÿðèí hÿòòà ìöhàðèáÿ âÿçèééÿòèíäÿ áåëÿ ãàðûøãàëàðà çÿðÿð âåð-

ìÿéÿúÿê ãÿäÿð éöêñÿê ìÿðhÿìÿòèíÿ äèããÿòè éþíÿëäèð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí hÿéàòûíà äàèð íöìóíÿëÿðèí ãåéä åäèëäèéè áó

àéÿäÿ ìöñÿëìàíëàð ö÷öí håéâàí ñåâýèñèíèí þíÿìèíÿ äÿ èøàðÿ

åäèëèð. ×öíêè èìàí åäÿí áèð èíñàí Àëëàhûí éàðàòäûüû úàíëûëàðäàêû äÿ-

ðèí hèêìÿòëÿðè, éàðàäûëûø ýþçÿëëèêëÿðèíè äàhà éàõøû ãàâðàéûá äÿðê

åäÿ áèëèð. Ùÿì÷èíèí håéâàíëàðäàêû èáðÿòëÿðèí ìöôÿññÿë øÿêèëäÿ

èçàh åäèëäèéè "Íÿhë" ñóðÿñèíäÿ "Îíëàðäà (håéâàíëàðäà) ñèçèí

ö÷öí áèð ýþçÿëëèê âàð" ("Íÿhë" ñóðÿñè, 6) áóéðóëàðàã áó hÿãèãÿ-

òÿ äèããÿò ÷ÿêèëèð. Ùç.Ñöëåéìàíäà ýþðäöéöìöç håéâàíà îëàí ñåâ-

ýèñè äÿ Àëëàhûí áó ãöñóðñóç éàðàäûúûëûã ãöäðÿòèíÿ äóéóëàí håéðàí-

ëûüûí èôàäÿëÿðèíäÿí áèðèäèð.

* Ãóðàíäà håéâàíëàðûí èíñàíëàðà ôàéäàëû îëàí òÿðÿôëÿðèíäÿí áè-

ðè êèìè òÿhëöêÿñèçëèéè ãîðóìàã îëäóüó õÿáÿðè âåðèëèð. Ìÿñÿëÿí, èò-

ëÿðäÿí ñàhèáëÿðèíèí òÿhëöêÿñèçëèéèíè òÿìèí åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ èñòè-

ôàäÿ åäèëìÿñèíÿ äàèð èøàðÿëÿð âàð. "Êÿhô" ñóðÿñèíèí 18-úè àéÿñèí-

äÿ ßñhàáè-Êÿhôèí èòëÿðèíäÿí áÿhñ åäèëèð. Äàhà áèð íå÷ÿ àéÿäÿ äÿ

håéâàí ñåâýèñè âÿ håéâàíëàðäàêû éàðàäûëûø äÿëèëëÿðèíèí èíúÿëÿíìÿ-

ñè òÿøâèã åäèëèð.

79

Ùç.Ñöëåéìàíûí Àëëàh ðèçàñû

ö÷öí ìàëà ñåâýè äóéìàñû

Àéÿäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, Ùç.Ñöëåéìàí ñàhèá îëäóüó ãèéìÿò-

ëè ìàëëàðû äöøöíöá Àëëàhû âÿñô éîëó èëÿ óúàëòìûø, ìàë-äþâëÿòÿ îëàí

ñåâýèñèíèí ãàéíàüûíûí Àëëàhû çèêð åòìÿê îëäóüóíó âóðüóëàìûøäû.

Áóðàäàêû ìÿíàíû äÿðèíäÿí äöøöíìÿê ëàçûìäûð. Ãóðàíûí äèýÿð

àéÿëÿðèíäÿ ìàë-äþâëÿò ñåâýèñèíèí èíñàíëàðû éîëóíäàí ñàïäûðà áèëÿ-

úÿéèíäÿí õÿáÿð âåðèëèð. Ìÿñÿëÿí, "Àäèéàò" ñóðÿñèíäÿ áåëÿ áóéó-

ðóëóð: "Èíñàí þç Ðÿááèíÿ ãàðøû ÷îõ íàíêîðäóð. Âÿ î þçö äÿ áó-

íà øàhèääèð. Ùÿãèãÿòÿí, èíñàí âàð-äþâëÿòÿ ÷îõ hÿðèñäèð!" ("Àäè-

éàò" ñóðÿñè, 6-8). Ìàë-ìöëê ñåâýèñè èíñàíëàðûí ÷îõóíóí ãÿëáèíè êî-

áóäëàøäûðûð âÿ îíëàðû äèíäÿí óçàãëàøäûðûð, ÷öíêè ÿëëÿðèíäÿêè ìàë-

äþâëÿòè þçëÿðèíèí áèð ãàçàíúû çÿíí åäèð, áóíà ýþðÿ äÿ òÿêÿááöð âÿ

"ìöñòàüíèéÿò" (Àëëàhà ìþhòàú îëäóüóíó óíóòìà) äóéóð âÿ äàhà

÷îõ ìàë-äþâëÿò ÿëäÿ åòìÿê hÿðèñëèéèíÿ ãàïûëûðëàð. Àëëàhà ãóëëóã åò-

ìÿê ö÷öí éàøàìàã ÿâÿçèíÿ ìàë-äþâëÿò éûüìàã ö÷öí éàøàéûðëàð.

"...Ìÿí ýþçÿëëèéè (ìàëû) Ðÿááèìèí çèêðèíäÿí äîëàéû ñåâèðÿì..."("Ñàä" ñóðÿñè, 32).

81

Áó ñÿáÿáäÿí hÿð áèð ìöñÿëìàíûí ìàë-ìöëê hÿðèñëèéèíäÿí óçàã äóð-

ìàñû ëàçûìäûð.

Àíúàã Ùç.Ñöëåéìàí ãèññÿñè áèçÿ ìöñÿëìàíûí ìàë-ìöëêÿ ãàôèë

èíñàíëàðäàí äàhà ôÿðãëè áàõàúàüûíû âÿ áó øöóðó ÿëäÿ åòäèêäÿí ñîí-

ðà ìàë-ìöëêÿ ñàhèá îëìàüûí îíà Àëëàhû àíìàñû ö÷öí áèð âÿñèëÿ îëà-

úàüûíû ýþñòÿðèð. Íÿçÿðäÿ òóòóëàí øöóð áöòöí ìàë-ìöëêöí Àëëàhà àèä

îëäóüóíó, Îíóí ýþíäÿðäèéèíè âÿ éåíÿ Îíóí èñòÿéè èëÿ ýåäÿúÿéè-

íè áèëèð. Áóíó áèëÿí ìöñÿëìàí îíà ìàë-ìöëê âåðèëÿíäÿ áóíäàí ëîâ-

üàëàíìàç âÿ éà òÿêÿááöðëÿíìÿç. "Ìàëëàð ÿëèìäÿí ýåäÿúÿê" ãîð-

õóñóíà äà äöøìÿç. Àëëàhûí âåðäèéè áöòöí èìêàíëàðà øöêð åäÿð âÿ

áó èìêàíëàðäàí Àëëàh ðèçàñû ö÷öí Îíóí éîëóíäà èñòèôàäÿ åäÿð.

Àëëàh èíñàíà áþéöê áèð ìöëê, äþâëÿò âÿ èãòèäàð íÿñèá åäÿíäÿ äÿ

áóíëàðûí hàìûñûíû áèð íåìÿò âÿ èìòàhàí âÿñèëÿñè êèìè ýþðÿð,

Àëëàhà îëàí ñåâýè, hþðìÿò âÿ ãîðõóñó äàhà äà àðòàð.

Áó ñÿáÿáäÿíäèð êè, Àëëàhà êþíöëäÿí áàüëû îëàí ñàëèh ìþìèí-

ëÿð îíëàðà ìàë-ìöëêëÿ èãòèäàð ÿìàíÿò åäèëìÿñè ö÷öí ÿí ÿçèç èíñàí-

ëàðäûð. Áóíëàðäàí áèðèñè îëàí Ùç.Ñöëåéìàí êèìñÿéÿ íÿñèá îëìàéàí

áèð èãòèäàðû ÿëèíäÿ òóòìàñûíà áàõìàéàðàã è÷èíäÿ hÿð çàìàí ñîí-

ñóç Àëëàh ñåâýèñè îëìóø âÿ áöòöí èìêàíëàðû èëÿ Îíóí äèíèíÿ õèä-

ìÿò åòìèøäè.

Áó àéÿäÿí ìàë-äþâëÿò ñåâýèñèíèí î, ÿýÿð Àëëàh ðèçàñû ö÷öí îëàð-

ñà, ìÿãáóë îëäóüó àíëàøûëûð. ßëäÿ îëóíàí çÿíýèíëèêëÿð Àëëàhûí ðè-

çàñûíû ãàçàíàúàã èøëÿðäÿ, Àëëàhûí ñîíñóç ãöäðÿòèíè çèêð åòìÿêäÿ

èñòèôàäÿ åäèëÿðñÿ, Àëëàhûí áóíëàðäàí ðàçû ãàëìàñû óìóëóð.

82

*Ùç.Ñöëåéìàí ìàë-äþâëÿòè Àëëàh ðèçàñû ö÷öí ñåâèð âÿ îíóí éî-

ëóíäà õÿðúëÿìÿñè ö÷öí Àëëàhäàí þçöíÿ áþéöê áèð ìöëê íÿñèá åò-

ìÿñèíè èñòÿéèð. Áó àéÿëÿðëÿ ìöñÿëìàíëàðûí äà Àëëàh éîëóíäà õÿðú-

ëÿìÿê ö÷öí hÿéàòäà áÿíçÿðè îëìàéàí áèð çÿíýèíëèê âÿ ìöëê èñòÿ-

éÿúÿêëÿðèíÿ èøàðÿ åäèëèð.

* Àéÿëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, ìöñÿëìàíëàð çÿíýèíëèéÿ,

ìþhòÿøÿì ìöëêëÿðÿ, håéðàíëûã îéàäàí ñÿíÿò ÿñÿðëÿðèíÿ ñàhèá îëà

áèëÿðëÿð. Ìÿëóìäóð êè, ìöñÿëìàí äþâëÿòëÿð òàðèõ áîéó ýþçãàìàø-

äûðûúû ñÿíÿò ÿñÿðëÿðè îðòàéà ãîéìóø, çÿíýèíëèêëÿðè âÿ ýöúëÿðè èëÿ áö-

òöí äöíéàéà ñÿñ ñàëìûøëàð. ßñðëÿð áîéó Èñëàìûí áàéðàãäàðû îëàí Îñ-

ìàíëû Èìïåðàòîðëóüó áóíà ÿí à÷ûã íöìóíÿäèð. Áó áþéöê èìïåðà-

òîðëóãäàí ìèðàñ ãàëàí ÿñÿðëÿð hÿëÿ äÿ ö÷ ãèòÿíèí äþðä áèð éàíûíû

áÿçÿìÿêäÿäèð.

"Åé Ðÿááèì! Ìÿíè áàüûøëà âÿ ìÿíÿ åëÿ áèðìöëê âåð êè, ìÿíäÿí ñîíðà hå÷ êÿñ íàèë îëà

áèëìÿñèí. Ùÿãèãÿòÿí, Ñÿí áþéöê åhñàí ñàhèáèñÿí!"("Ñàä" ñóðÿñè, 35).

83

* Èìàí åäÿíëÿðèí ñàhèá îëäóüó áó çÿíýèíëèéèí hèêìÿòëÿðèíäÿí

áèðè äÿ èíñàíëàðûí öðÿêëÿðèíèí Èñëàìà áàüëàíìàñûíäà ÿñÿðëÿðèí áþ-

éöê áèð ðîë îéíàìàñûäûð. Îíëàðûí ñàhèá îëäóüó ýþçÿë ìöëêëÿð äèí

ÿõëàãûíäàí óçàã îëàí âÿ ìàääè äÿéÿðëÿðÿ ÷îõ þíÿì âåðÿí èíñàí-

ëàðà èëê àíäà ïñèõîëîæè òÿñèð åòìèø âÿ îíëàðäà äèíÿ ìàðàã éàðàòìûø-

äû. Ãàðøûäàêû ôÿñèëëÿðäÿ äÿ ýþðÿúÿéèìèç êèìè, áó, Ùç.Ñöëåéìàíûí

äà Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí Èñëàìû ãÿáóë åòìÿñè ö÷öí éàðàðëàíäûüû öñóë-

ëàðäàí áèðèäèð.

Ìàhìóä Úÿëàëÿääèí. Úÿëè ñöëöñ õÿòòè, "Àëëàhûì, ìÿíè ÿí ýþçÿë øÿêèë-äÿ ðóçèëÿíäèð, ÿõëàã âÿ èíñàíèééÿò òÿðÿôèíäÿí áÿéÿíèëÿí, ýöíàhêàð îë-ìàéàí éàõøû ÿìÿëëÿð íÿñèá åò" éàçûëûð.

Ùç.Ñöëåéìàíà âåðèëÿí õöñóñè áèð åëìÿ èøàðÿ

Áó àéÿëÿðäÿ Ùç.Äàâóäà âÿ Ùç.Ñöëåéìàíà âåðèëÿí õöñóñè áèð åëì-

äÿí õÿáÿð âåðèëèð. Àéÿíèí äàâàìû îëàðàã áó åëìèí "à÷ûã-àøêàð áèð

öñòöíëöê" îëäóüóíóí áèëäèðèëìÿñè èñÿ hå÷ êèìèí áèëìÿäèéè öñòöí áèð

åëìÿ âàãèô îëäóãëàðûíà áèð èøàðÿ îëà áèëÿð.

"Áèç Äàâóäà âÿ Ñöëåéìàíà åëì âåðäèê. Îíëàðäåäèëÿð: "Áèçè Þç ìþìèí áÿíäÿëÿðèíèí ÷îõóí-äàí öñòöí òóòàí Àëëàhà hÿìä îëñóí!" Ñöëåé-ìàí Äàâóäà âÿðÿñÿ îëäó âÿ äåäè: "Åé èíñàí-ëàð! Áèçÿ ãóø äèëè þéðÿäèëäè âÿ hÿð øåéäÿí âå-ðèëäè. Áó, hÿãèãÿòÿí, à÷ûã-àøêàð áèð ëöòôäöð!""


"Àíä îëñóí êè, Áèç Ñöëåéìàíûèìòàhàíà ÷ÿêäèê. Òàõòûíûí öñ-òöíÿ áèð úÿñÿä àòäûã. Ñîíðà îÿââÿëêè âÿçèééÿèòèíÿ ãàéûòäû"


* Ùç.Ñöëåéìàíûí òàõòûíûí öñòöíÿ ãîéóëàí áèð úÿñÿäëÿ èìòàhàí

åäèëìÿñè éóõàðûäà ñþçöýåäÿí åëìëÿ áàüëû áèð ìþúöçÿ îëà áèëÿð.

Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíû ìåòàôèçèê áèð øÿêèëäÿ, áöòöí úàíëûëàðûí éàøà-

äûüû ìàääÿ þë÷öñöíäÿí ÷ûõàðûá ðóh àëÿìèíÿ ñàëìûø îëà áèëÿð. Áó

àëÿìäÿ ìàääÿ îðòàäàí ãàëõìûø, Ùç.Ñöëåéìàí òàõòûí äà, òàõòûí öñ-

òöíäÿêè úÿñÿäèí äÿ ìàääè âàðëûãëàð îëìàéûá áèð õÿéàëäàí èáàðÿò îë-

äóüóíó àíëàìûø îëà áèëÿð. Ðóh àëÿìèíäÿí ÷ûõûá éåíèäÿí

ìàääÿ øÿêëèíÿ êå÷äèêäÿ èñÿ áÿäÿíè èëÿ ãîâóøìóø ÿâ-

âÿëêè hàëûíà äþíìöø îëà áèëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàí áó ñÿôÿðè ÿñíàñûíäà áÿ-

äÿíèíèí õàðèúèíÿ ÷ûõìûø âÿ äîëàéûñû èëÿ þç

áÿäÿíèíè áèð úÿñÿä îëàðàã ýþðìöø, áó-

íóí íÿòèúÿñèíäÿ äÿ äöíéà hÿéàòûíûí

äÿéÿðñèçëèéèíè âÿ èíñàíûí íÿ ãÿäÿð

àúèç îëäóüóíó ôÿðã åòìèø îëà áèëÿð.

Äöíéàíûí áèð íå÷ÿ îíèëëèê è÷èí-

äÿ ñîíóíóí ýÿëÿúÿéèíè, èíñà-

íûí hÿéàòäà äÿéÿð âåðäèéè

ïóë, ìàë-ìöëê, çÿíýèíëèê âÿ

áöòöí ýþçÿëëèêëÿðèí áèð õÿ-

éàëäàí èáàðÿò îëäóüóíó äÿðê

åòìèø îëà áèëÿð.

* Äöíéà hÿéàòûíûí äÿéÿð-

ñèçëèéèíè àíëàéàí Ùç.Ñöëåéìàí

ìöëêö Àëëàh éîëóíäà âÿ Èñëà-

ìûí ìÿíôÿÿòè óüðóíäà õÿðúëÿ-

ìÿéèí þíÿìèíè ãàâðàìûø îëà

áèëÿð. Ùÿì÷èíèí áó ñÿôÿðäÿí

äÿðhàë ñîíðà Ùç.Ñöëåéìàí Àëëà-

hà þçöíÿ áþéöê áèð ìöëê èñòÿìÿ-

ñè ö÷öí äóà åäèð.

88

Àéÿäÿêè èôàäÿäÿí Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíäÿ áÿçè èíñàíëàðûí

Àëëàhûí hàðàì áóéóðäóüó ÿìÿëëÿðäÿí îëàí ñåhðÿ ðÿüáÿò

áÿñëÿäèéè àíëàøûëûð. Îíëàð ñåhðè øåéòàíëàðäàí þéðÿíìèø-

ëÿð. Áàáèëäÿêè Ùàðóò âÿ Ìàðóò àäëû ìÿëÿêëÿðÿ þéðÿäèëÿíëÿðäÿí äÿ

- éåíÿ øåéòàíëàðäàí þéðÿíÿðÿê - ïèñ ìÿãñÿäëÿðè ö÷öí èñòèôàäÿ åò-

ìèøëÿð.

Ùàðóò âÿ Ìàðóò

"Îíëàð Ñöëåéìàíûí ñÿëòÿíÿòèíÿ äàèð øåéòàíëàðûíîõóäóãëàðûíà óéäóëàð. Ñöëåéìàí êàôèð îëìàäû,

ëàêèí øåéòàíëàð ñåhðè âÿ Áàáèëäÿ Ùàðóò âÿ Ìàðóò àäëû èêè ìÿëÿéÿ íàçèë îëàíëàðû

õàëãà þéðÿäÿê êàôèð îëäóëàð..." ("Áÿãÿðÿ" ñóðÿñè, 102).

89

* Àéÿäÿí äÿ àíëàøûëäûüû êèìè, Ùç.Ñöëåéìàíà ãàðøû ÷ûõàí øåé-

òàí þç òÿñèðè àëòûíà ñàëäûüû èíñàíëàð âàñèòÿñèëÿ õàëãû Ùç.Ñöëåéìàíûí

ñàhèá îëäóüó áþéöê ìöëê âÿ çÿíýèíëèêëÿ áàüëû ãûçûøäûðûá ãûúûãëàí-

äûðìûø îëà áèëÿð. Áóíóí íÿòèúÿñèíäÿ äÿ èíñàíëàð Ùç.Ñöëåéìàíà âÿ

ñàhèá îëäóüó ýöúëö äþâëÿòÿ ãàðøû áèðëÿøìèø âÿ ìöõòÿëèô òÿøêèëàòëàð

ãóðìóø îëà áèëÿðëÿð. Øåéòàíûí ñþâã åòìÿñè èëÿ ãóðóëàí áó òÿøêèëàò-

ëàð Ùç.Ñöëåéìàí äþâëÿòèíè ìöõòÿëèô øÿêèëëÿðäÿ éûõìàüà ÷àëûøìûø,

Ïèòåð Áðöýåë, Áàáèë ãöëëÿñè, XVI ÿñð

90

áóíóí ö÷öí äÿ hÿð íþâ öñóëëàðäàí éàðàðëàíìûø îëà áèëÿðëÿð (ßí äîü-

ðóñóíó Àëëàh áèëèð). Òàðèõè ãåéäëÿð hÿì äÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí èäàðÿ

åòäèéè Ìöñÿëìàí Èñðàèë Êðàëëûüûíûí îíóí âÿôàòûíäàí ñîíðà äàõèëè ÷àõ-

íàøìàëàð ñÿáÿáèëÿ èêèéÿ áþëöíäöéöíö áèëäèðèð.

Øåéòàíëàð èíñàíëàðû éîëäàí ÷ûõàðìàã ö÷öí îíëàðà Ùàðóò âÿ Ìà-

ðóòäàí þéðÿíäèêëÿðè øåéëÿðè þéðÿòìèøäèëÿð. Ùàëáóêè Ùàðóò âÿ Ìà-

ðóò ñàhèá îëäóãëàðû áèëèéè þéðÿòìÿê èñòÿéÿíëÿðÿ ÿââÿëúÿ þçëÿðèíèí

Àëëàhäàí áèð èìòàhàí îëäóãëàðûíû ñþéëÿéèð âÿ èíêàð éîëóíà äöøìÿ-

ìÿëÿðè ö÷öí îíëàðû õÿáÿðäàð åäèðäè. Éàëíûç îíäàí ñîíðà áó áèëýè-

"...Ùàëáóêè î èêèñè: "Áèç èìòàhàíûã, ñÿí ýÿë êàôèð îë-ìà!" -äåìÿìèø hå÷ êÿñÿ þéðÿòìèðäèëÿð. Éåíÿ äÿ ÿð-àðâàä àðàñûíà íèôàã ñàëàí èøëÿðè îíëàðäàí þéðÿíèðäè-ëÿð. Ëàêèí îíëàð Àëëàhûí èçíè îëìàäàí hå÷ êÿñÿ çÿ-ðÿð âåðÿ áèëìÿçëÿð. Îíëàð àíúàã þçëÿðèíÿ ôàéäàñû îë-ìàéàí, çÿðÿð âåðÿí øåéëÿðè þéðÿíèðäèëÿð. Ùÿãèãÿòÿí,îíëàð áåëÿ øåéëÿðè ñàòûí àëàíëàðûí àõèðÿòäÿ ïàéû îë-

ìàäûüûíû éàõøû áèëèðëÿð. Êàø êè, îíëàð þçëÿðèíè íÿ ãÿ-äÿð éàðàìàç áèð øåéÿ ñàòäûãëàðûíû áèëÿéäèëÿð!"

("Áÿãÿðÿ" ñóðÿñè, 102).

91

íè þéðÿäèðäèëÿð. Áó ñÿáÿáëÿ äÿ èíñàíëàðûí ñåhðèí áèð ôèòíÿ îëäóüó-

íó áèëìÿñè âÿ áóíäàí ìöìêöí îëäóüó ãÿäÿð ãà÷ìàñû âàúèáäèð.

* Ñåhð öñóëëàðûíà ìöðàúèÿò åäÿí hÿð êÿñ áóíó áèëìÿëèäèð êè,

Àëëàhûí èúàçÿñè îëìàäàí èíñàíëàðûí þéðÿíäèéè âÿ òÿòáèã åòäèéè òèë-

ñèìëÿðèí áèð íÿòèúÿ âåðìÿñè ãÿòèééÿí ìöìêöí äåéèë. ×öíêè òèëñè-

ìèí áèð òÿñèðèíè áèð hèêìÿò îëàðàã Éàðàäàí äà Àëëàhäûð. Îíóí èç-

íè îëìàäàí hå÷ áèð èíñàíûí çÿíýèíëèê, ýöú âÿ éà áàøãà áèð èìêàíû

ñåhð, úàäó, òèëñèì öñóëó èëÿ ÿëäÿ åòìÿñè ìöìêöí äåéèë.

* Àëëàh òèëñèìèí òÿñèðèíÿ âÿ áó êèìè öñóëëàðëà ìÿíôÿÿò ÿëäÿ åäÿ

áèëÿúÿêëÿðèíÿ èíàíàí èíñàíëàðà áó øåéòàíè öñóëëàðû áèð áÿëà êèìè ýþí-

äÿðÿ áèëèð. Îíëàð hàããûí éîëóíäà îëìàäûãëàðû ö÷öí Àëëàh îíëàðà áó-

íà ýþðÿ áèð ÿâÿç âåðèð, ñåhð áó èíñàíëàð ö÷öí hÿéàòäà áèð ÿçàá hà-

ëûíà ýÿëèð. Áó, Àëëàhûí hèäàéÿò éîëóíäàí ÷ûõàí èíñàíëàðà äöíéà hÿ-

éàòûíäà âåðäèéè áèð úÿçàäûð.

* Àéÿëÿðäÿí äÿ àíëàøûëäûüû êèìè, èìàí ýÿòèðÿí áèð èíñàí ñåhð-

ëÿ âÿ øåéòàíëàðûí ñþéëÿäèêëÿðè èëÿ hå÷ âàõò ìàðàãëàíìàç. Èíñàíëà-

Áàáèëèí àñìà áàüëàðûíäàí Çèêêóðàò ìÿíçÿðÿñè.

92

ðûí àðàñûíû âóðìàã ö÷öí áåëÿ øåéòàíè ãûçûøäûðûúûëûãëà ìÿøüóë îëìàã,

hàãã éîëäàí óçàãëàøûá áöòöí èíàíúëàðëà âàõò êå÷èðìÿê øåéòàíûí îéó-

íóíà ýÿëìÿêäèð. ×öíêè øåéòàíûí ìÿãñÿäè èíñàíëàðû äîüðó éîëäàí

÷ÿêèíäèðìÿêäèð. Áåëÿ èøëÿðëÿ ìÿøüóë îëàíëàð èñÿ øåéòàíà óéìóø èí-

ñàíëàðäûð.

Áåëÿ áàòèë èíàíúëàðà Ãóðàíäà hå÷ áèð øÿêèëäÿ éåð éîõäóð. Àëëàh

"Ôÿëÿã" ñóðÿñèíäÿ áåëÿ áóéóðóð:

"Äå: Ïÿíàh àïàðûðàì ñöáhöí Ðÿááèíÿ! Éàðàòäûãëàðûíûí øÿðèí-

äÿí; Çöëìÿòÿ áöðöíìÿêäÿ îëàí ýåúÿíèí øÿðèíäÿí; Äöéöíëÿðÿ öôö-

ðÿí ãàäûíëàðûí øÿðèíäÿí..." ("Ôÿëÿã" ñóðÿñè, 1-4).

Ùàðóò âÿ Ìàðóòäàí áÿhñ åäèëÿí àéÿëÿðäÿ äÿ åéíè ìþâçó àíëà-

äûëûð. Íÿ ñåhðèí, íÿ äÿ "Ôÿëÿã" ñóðÿñèíäÿêè àéÿäÿ áèëäèðèëäèéè êè-

ìè, "äöéöíëÿðÿ öôöðÿí ãàäûíëàðûí" hå÷ áèð ýöúö âÿ òÿñèðè éîõäóð.

Õóàí äå ÂàëäåñËåàë, "Áèð ýþç ãûð-ïûìûíäà", Úàðèäàäõÿñòÿõàíàñû, 1670-1672, Ñåâèëéà.

93

Êàèíàòäàêû éåýàíÿ ýöú âÿ hþêì ñàhèáè àëÿìëÿðèí Ðÿááè îëàí

Àëëàhäûð. Ìþìèí èíñàí ñàäÿúÿ îëàðàã Àëëàhà ýöâÿíèá ñþéêÿíÿð, éàë-

íûç Îíäàí ìÿäÿä âÿ éàðäûì èñòÿéÿð, hÿð íþâ åhòèéàú âÿ öçöíòö-

ñöíö Àëëàhà à÷àð, Àëëàhû äîñò âÿ âÿêèë áèëÿð.

* Áó àéÿëÿðäÿ àõûð çàìàíëà áàüëû èøàðÿëÿð äÿ îëà áèëÿð. Àëëàh

ñåhðäÿí áÿhñ åäÿðÿê àõûðçàìàíäà ñåhðèí ÷îõàëàúàüûíà, ôàëà áàõûá

ýÿëÿúÿéè îõóìàíûí ýåíèø éàéûëàúàüûíà èøàðÿ åäÿ áèëÿð. Àëëàhûí hà-

ðàì áóéóðäóüó áó ôèòíÿëÿð àõûðçàìàíäà àäÿòÿí áèð äîëàíûøûã ìÿí-

áÿéèíÿ ÷åâðèëÿúÿê, úàäóýÿðëÿð âÿ ôàë÷ûëàð èíñàíëàðû èñòèñìàð åäÿ-

úÿêëÿð. Àõûðçàìàíûí áó áþéöê ôèòíÿñè Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) hÿ-

äèñëÿðèíäÿ äÿ õÿáÿð âåðèëìèøäèð. Áóíëàðäàí áèðè áó øÿêèëäÿäèð:

"Àõûðçàìàíäà öììÿòèì hàããûíäà ÿí ÷îõ íàðàhàò îëäóüóì óë-

äóçëàðà èíàíìàãëàðû, ãÿäÿðè éàëàíëàìàëàðûäûð..." (Ðàìóç ÿë-ßhà-

äèñ, 11540).

Õóàí äå Âàëäåñ Ëåàë,"Ìþhòÿøÿì äöíéàíûíñîíó", Úàðèäàä õÿñòÿ-

õàíàñû, 1670-1672,Ñåâèëéà.

94

Ùç.Ñöëåéìàíëà áàüëû Ãóðàí àéÿëÿðèíèí áþéöê áèð ãèñìè

Ùç.Ñöëåéìàíëà Ñÿáà ìÿëèêÿñè àðàñûíäà áàø âåðÿí hà-

äèñÿëÿðëÿ áàüëûäûð. Áó àéÿëÿðäÿ ñþçöýåäÿí èêè þëêÿíèí

ñèéàñè âÿ èãòèñàäè ÿëàãÿëÿðè hàããûíäà ìöhöì ìÿëóìàòëàð âåðèëìèø-

äèð. Áóíóíëà éàíàøû Ùç.Ñöëåéìàíûí äèýÿð äþâëÿòëÿðëÿ ìöíàñèáÿòè,

èäàðÿ÷èëèê ýöúö âÿ Àëëàhûí äèíèíè àíëàäàðêÿí éàðàðëàíäûüû öñóëëàð-

äàí äà íöìóíÿëÿð ãåéä åäèëìèøäèð.

Ùç.Ñöëåéìàíâÿ

Ñÿáà ìÿëèêÿñè

"Áèð àçäàí (Ùöähöä) ýÿëèá äåäè: "Ñÿ-íèí áèëìÿäèéèí áèð øåéè þéðÿíäèì. ÑÿíÿÑÿáàäàí äîüðó áèð õÿáÿð ýÿòèðìèøÿì"


95

Èêè þëêÿ àðàñûíäàêû ÿëàãÿëÿð Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñóíäàêû Ùöä-

höäöí Ñÿáà þëêÿñè âÿ áó þëêÿíèí ìÿëèêÿñè hàããûíäà ìÿëóìàò âåð-

ìÿñè èëÿ áàøëàéûð. Ùç.Ñöëåéìàí îðäóñóíó éîõëàäûüû çàìàí Ùöä-

höäö ýþðìöð. Ùöähöä ýåðè ãàéûäàíäà Ùç.Ñöëåéìàíà Ñÿáà þëêÿñè

hàããûíäà ÷îõ ìöhöì ìÿëóìàòëàð âåðèð.

Ïèåðî äåëëà Ôðàí÷åñêî, "Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí Ùç.Ñöëåéìàíòÿðÿôèíäÿí ãÿáóëó", XV ÿñð.

Ôðàíñ II Ôðàíñêåí, Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Êðàëè÷à Ñÿáà ìþâçóñóí-äà ðÿñì, 1606-1617.Ýþçÿë Ñÿíÿòëÿð Ìóçåéè, Ãóèìïåð.

98

Àéÿäÿ èëê îëàðàã áó ìÿëóìàòûí âóðüóëàíìàñû î äþâðäÿ áèð ãà-

äûí ðÿháÿðèí âàðëûüûíûí ÷îõ âÿðäèø åäèëìèø áèð hàë îëìàäûüûíû ýþñ-

òÿðÿ áèëÿð. Ùöähöä Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí çÿíýèíëèéèíäÿí âÿ îíà ìöõ-

òÿëèô íþâ íåìÿòëÿðèí áàüûøëàíäûüûíäàí áÿhñ åòìÿêäÿäèð. Áó çÿí-

ýèíëèêäÿí äàíûøàðêÿí äÿ õöñóñèëÿ Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí òàõò-òàúûíûí áþ-

éöêëöéöíö âóðüóëàéûð. Òàõòûí áþéöêëöéö Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí èãòèäà-

ðûíû âÿ äþâëÿòèíèí ýöúöíö ýþñòÿðìèø îëà áèëÿð (ßí äîüðóñóíó

Àëëàh áèëèð).

"Ìÿí îíëàðà ïàäøàhëûã åäÿí áèð ãàäûíýþðäöì. Îíà hÿð øåé âåðèëìèøäèð.Îíóí ÷îõ áþéöê áèð òàõòû âàðäûð"


"Ìÿí îíóí âÿ òàéôàñûíûí Àëëàhû ãîéóá ýöíÿøÿ ñèòàéèø åòäèêëÿðèíè ýþðäöì. Øåéòàí ÿìÿëëÿðèíè îíëà-ðà ýþçÿë ýþñòÿðìèø, îíëàðû éîëäàí ñàïäûðìûøäûð.

Áóíà ýþðÿ äÿ hàãã éîëó òàïà áèëìèðëÿð" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 24).

99

Ùöähöä Ñÿáà þëêÿñè õàëãûíûí øåéòàíà óéóá Ýöíÿøÿ òàïûíäûüû-

íû, Àëëàhà øÿðèê ãîøäóüóíó âÿ hèäàéÿò éîëóíà ýÿëìÿäèéèíè áèëäèð-

ìèøäè. Øåéòàí Ñÿáà õàëãûíû Ýöíÿøÿ ñÿúäÿ åòìÿéÿ hÿâÿñëÿíäèðìèø,

éÿíè áóíó äîüðó âÿ ìÿíòèãëè áèð èíàíú êèìè òàíûòìûø, îíëàð äà áó-

íó àòàëàðûíäàí ìèðàñ îëàðàã þçëÿðèíÿ éîë ñå÷ìèøäè. Øåéòàíûí ÿí ìö-

höì hÿäÿôè èíñàíëàðû äîüðó éîëäàí ñàïäûðìàã âÿ îíëàðû Àëëàhà ñÿú-

äÿ åòìÿêäÿí ÷ÿêèíäèðìÿêäèð. Áó àéÿ èíñàíëàðûí Àëëàhûí äèíèíäÿí

óçàã îëìàñûíûí ñÿáÿáèíèí îíëàðûí ÷îõ âàõò áàòèë áèð èíàíú, ôÿëñÿ-

ôÿ âÿ ôèêèð ñèñòåìè òÿðÿôèíäÿí àëäàäûëìàñû îëäóüóíà äà èøàðÿ îëà

áèëÿð.

Àíúàã àøàüûäàêû àéÿëÿðäÿ äÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, øåéòàíûí ñÿìè-

ìè áèð ãÿëáëÿ Àëëàhà èìàí åäÿí ñÿäàãÿòëè áÿíäÿëÿðè öçÿðèíäÿ hå÷

áèð òÿñèðè éîõäóð:

"Äåäè: "Åé Ðÿááèì! Ìÿíè àçäûðìàüûíà ÿâÿç îëàðàã àíä è÷è-

ðÿì êè, ìÿí äÿ îíëàðà ïèñ ÿìÿëëÿðèíè éåð öçöíäÿ éàõøû ýþñ-

òÿðèá îíëàðûí hàìûñûíû éîëäàí ÷ûõàðàúàüàì! Éàëíûç Ñÿíèí ñà-

äèã áÿíäÿëÿðèíäÿí áàøãà!" ("Ùèúð" ñóðÿñè, 39-40).

"Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ ïöíhàí îëàíû àøêàðà ÷û-õàðäàí, îíëàðûí ýèçëèíäÿ âÿ àøêàðäà åòäèêëÿðèhÿð øåéè áèëÿí Àëëàhà ñÿúäÿ åòìÿñèíëÿð äåéÿ(øåéòàí) áåëÿ åòìèøäèð. Î áþéöê ÿðøèí Ðÿááèîëàí Àëëàhäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðû éîõäóð!"


Áó àéÿëÿðäÿí Ùöähöäöí áÿçè õöñóñèééÿòëÿðè äÿ àíëàøûëûð.

* Ùöähöä èìàí ñàhèáè áèð úèí îëà áèëÿð. Î, Àëëàhà èìàí åäÿí

âÿ äàíûøûãëàðûíäà äà áóíó òåç-òåç âóðüóëàéàí áèð ìöñÿëìàí úèí øÿê-

ëèíäÿäèð.

* Ùöähöä òîïëàäûüû ìÿëóìàòû éàéìàäàí îíó ýåð÷ÿêäÿí äÿ hþêì

âÿ hèêìÿò ñàhèáè îëàí Ùç.Ñöëåéìàíà ýÿòèðìÿëè îëäóüóíó áèëèð, áó

äàâðàíûøûíäàí îíóí èòàÿòêàð îëäóüó ýþðöíöð.

* Ýþðäöêëÿðèíè ãàâðàéà, ñàäÿúÿ íÿãë åòìÿêëÿ êèôàéÿòëÿíìÿéèá

áóíäàí ìÿíòèã ÷ûõàðà áèëèð. Öñòÿëèê ÷îõ ýöúëö áèð èôàäÿ ãàáèëèééÿ-

òèíÿ ìàëèêäèð. Ýþðäöêëÿðèíè äèããÿò÷ÿêèúè áèð øÿêèëäÿ àíëàäûð, ñàäÿ-

úÿ âàúèá ìþâçóëàðûí öçÿðèíäÿ äóðóá ýÿðÿêñèç òÿôÿððöàòëàðà òîõóí-

ìóð, ãûñà âÿ êîíêðåò äàíûøûð.

* Àéÿäÿ Ùöähöäöí áèð ãóø îëäóüó, àíúàã ìÿëóìàò òîïëàéûá äà-

íûøäûüû õÿáÿð âåðèëèð. Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñóíó ýþðÿí äèøè ãàðûøãà-

íûí äà äàíûøäûüû áèëäèðèëèð. Áó ýöí èíêèøàô åòìèø êîìïöòåð òåõíî-

ëîýèéàëàðû èëÿ ôèëìëÿðäÿ ãóøëàðûí, ãàðûøãàëàðûí âÿ áöòöí håéâàíëà-

ðûí äàíûøäûðûëìàñû ÷îõ ýåíèø éàéûëìûø áèð hàäèñÿäèð. Áó äà ñþçöýå-

äÿí ãèññÿíèí èøàðè ìÿíàëàðûíäàí áèðè îëà áèëÿð.

*

"(Ñöëåéìàí) äåäè: "Áàõàã ýþðÿêäîüðó äåéèðñÿí, éîõñà éàëàí÷ûñàí!"


Ùöähöäöí èòäèéèíè ýþðÿí Ùç.Ñöëåéìàí ÿýÿð àøêàð áèð äÿëèë ýÿòèð-

ìÿçñÿ, îíó úÿçàëàíäûðàúàüûíû èôàäÿ åòìèø, àììà Ùöähöä îíà Ñÿ-

áà þëêÿñèíäÿí õÿáÿð ýÿòèðÿíäÿ ñþçöíö àõûðà ãÿäÿð äèíëÿìèø, àíè

áèð ãàðøûëûã âåðìÿìèøäè. Áó äàâðàíûøû Ùç.Ñöëåéìàíûí ÷îõ àüûëëû,

êàìèë âÿ ÿäàëÿòëè áèð ðÿháÿð îëäóüóíó ýþñòÿðèð.

* Ùç.Ñöëåéìàí Ùöähöäöí Ñÿáà þëêÿñè hàããûíäà âåðäèéè õÿáÿð-

ëÿðè þéðÿíäèêäÿí ñîíðà äà äÿðhàë ãÿðàð âåðìÿìèøäè. ßââÿëúÿ áó

áèëýèíè òÿñäèã åòìÿê ö÷öí áèð àðàøäûðìà àïàðìàüà ãÿðàð âåðìèøäè.

Áó, Ùç.Ñöëåéìàíûí òÿäáèðè âÿ ÿäàëÿòëè áèð ðÿháÿð îëìàñûíûí ñöáóò-

ëàðûíäàí áèðèäèð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí éàðàðëàíäûüû áó öñóë, éÿíè ãàðøûäàêû àäàìûí

hÿð hàíñû âÿçèééÿòÿ ðåàêñèéàñûíû èçëÿéÿðÿê áèð íÿòèúÿ ÷ûõàðìàã ÷îõ

àüûëëû áèð ìåòîääóð. Áó öñóëëà õÿáÿð ýÿòèðÿí àäàìëàðûí øÿõñè èçàh-

ëàðûíäàêû ìöìêöí õÿòàëàð äà ÿíýÿëëÿíìèø îëóð.

* Öñòÿëèê, èçëÿíèëäèéèíäÿí õÿáÿðñèç îëàí Ñÿáà ìÿëèêÿñè ÿòðàôûí-

äàêûëàðëà ìÿøâÿðÿò àïàðàðêÿí ÿí òÿáèè âÿ ñÿìèìè ìöãàâèìÿòèíè îð-

òàéà ãîéàúàã, hÿãèãè äöøöíúÿëÿðèíè èôàäÿ åäÿúÿêäèð. Áó öñóë ìÿ-

ëèêÿíèí Ùç.Ñöëåéìàí hàããûíäàêû ýåð÷ÿê ãÿíàÿòèíèí þéðÿíÿ áèëÿ-

úÿéè ÿí ãûñà âÿ ÿí ðàhàò éîëëàðäàí áèðèäèð.

"Ìÿíèì áó ìÿêòóáóìó àïàðûá îíëàðà àò, ñîíðàéàõûí áèð éåðÿ ÷ÿêèëèá äóð, áàõ ýþð íÿ úàâàá

âåðÿúÿêäèð!" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 28).

103

Ñÿáà ìÿëèêÿñè Ùç.Ñöëåéìàíäàí ýÿëÿí ìÿêòóáóí ñîí äÿðÿúÿ ìö-

höì îëäóüóíó äÿðhàë àíëàìûøäûð. Áóíóí áèð íå÷ÿ ìöõòÿëèô ñÿáÿáè îëà

áèëÿð.

* Áèðèíúèñè, Ùöähöäöí áó ìÿêòóáó ýÿòèðìÿ ôîðìàñû îëà áèëÿð.

Ùç.Ñöëåéìàíûí áó ìÿêòóáó áèð ãóøëà ýþíäÿðìÿñè âÿ áó ãóøóí ìàëèê

îëäóüó õöñóñèééÿòëÿð âÿçèééÿòèí ôþâãÿëàäèëèéèíè îðòàéà ãîéìóø îëà áè-

ëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí çÿíýèíëèéèíè, éöêñÿê ñÿíÿò àíëàéûøûíû âÿ ýöúëö ñÿë-

òÿíÿòèíè èôàäÿ åäÿí áèð êàüûç, ìþhöð, éà äà éàçû øÿêëèíäÿ îëà áèëÿð.

Áó ìÿêòóá äà Ñÿáà ìÿëèêÿñèíÿ òÿñèð åòìèø îëà áèëÿð.

* Ñÿáà ìÿëèêÿñè ìÿêòóáó ÿââÿë þçö îõóìóø, è÷èíäÿêèëÿðäÿí òÿñèð-

ëÿíìèø, ñîíðà èñÿ ìÿøâÿðÿò ö÷öí ÿòðàôäàêû àäàìëàðûí éàíûíà ýÿëìèø

îëà áèëÿð. Ìÿêòóáóí è÷èíäÿêèëÿðè áèëäèéè ö÷öí "îëäóãúà ÿhÿìèééÿòëè"øÿ-

êèëëè áèð êÿëìÿäÿí èñòèôàäÿ åòìèø îëà áèëÿð (ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð).

* Àéÿäÿ "ìöhöì áèð ìÿêòóá" øÿêëèíäÿ êå÷ÿí èôàäÿíèí ÿðÿáúÿ ãàð-

øûëûüû "êèòàáóí êåðèéìóí"äóð. Áó èôàäÿäÿ "êèòàáóí" ñþçöíöí ìÿêòóá-

ëà éàíàøû éàçû, êèòàá êèìè òÿðúöìÿëÿðè äÿ âàð. "Êåðèéìóí" ñþçöíöí ìÿ-

íàñû èñÿ "ÿñë, ñå÷êèí, hþðìÿòëè, øÿðÿôëè, äÿéÿðëè, ãèéìÿòëè"äèð. Áó hàë-

äà Ùç.Ñöëåéìàí Ñÿáàéà éàëíûç ìÿêòóá äåéèë, äèíè òÿáëèü åäÿí áèð êè-

òàáû âÿ éà éàçûíû þí ñþçëÿ ýþíäÿðìèø îëà áèëÿð. Áó äà "Ðÿhìàí âÿ

Ðÿhèì îëàí Àëëàhûí àäû èëÿ" áàøëàéà áèëÿð.

"(Ñÿáà hþêìäàðû Áÿëãèñ Ñöëåéìàíûíìÿêòóáóíó àëûá îõóéàíäàí ñîíðà) äå-äè: "Åé ÿéàíëàð! Ìÿíÿ ÷îõ hþðìÿòëè

áèð ìÿêòóá ýþíäÿðèëäè" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 29).

104

* Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí ìÿêòóáóí (âÿ éà êèòàáûí) Ùç.Ñöëåéìàíäàí

ýÿëäèéèíè äåäèêäÿí ñîíðà áàøãà hå÷ áèð èçàhàò âÿ à÷ûãëàìà âåðìÿ-

ìÿñè îíóí âÿ ÿòðàôûíäàêûëàðûí Ùç.Ñöëåéìàíû éàõûíäàí òàíûäûãëà-

ðûíû ýþñòÿðèð. Ýþðöíöð, Ùç.Ñöëåéìàíûí þëêÿñè çÿíýèíëèéè âÿ ãöä-

ðÿòè èëÿ hÿð òÿðÿôÿ ñÿñ ñàëìûø ÷îõ ýöúëö áèð þëêÿäèð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí öñëóáó ñîí äÿðÿúÿ à÷ûã âÿ òÿñèðëÿíäèðèúèäèð.

Ìÿêòóáóí ÷îõ ýöúëö âÿ hþêì ñàhèáè îëàí áèð èíñàíäàí ýÿëäèéè îíóí

ãûñà, ãÿðàðëû âÿ ãÿòè öñëóáóíäàí äà ñåçèëèð. Ñÿáà ìÿëèêÿñè âÿ ÿò-

ðàôûíäàêû èäàðÿ÷èëÿð äÿ ìÿêòóáäàí îëäóãúà òÿñèðëÿíìèøäèëÿð.

"Î Ìÿêòóá Ñöëåéìàíäàíäûð âÿ î"Ðÿhìàí àÿ ðÿhèì îëàíÀëëàhûí àäû èëÿ" áàøëàíûð"


"(Ìÿçìóíó áåëÿäèð:) "Ìÿíÿ ãàðøû òÿêÿááöð ýþñòÿðìÿéèí âÿ

éàíûìà ìöñÿëìàí îëàðàã ýÿëèí!"("Íÿìë" ñóðÿñè, 31).

105

* Ùç.Ñöëåéìàí áó ìÿêòóáëà îíëàðà Àëëàhûí äèíèí òÿáëèü åòìÿê-

äÿ, þéöä âåðìÿêäÿ âÿ îíëàðû ìöñÿëìàí îëóá Àëëàhà èìàí åòìÿ-

éÿ äÿâÿò åòìÿêäÿäèð. Îíëàðäàí ÿââÿëúÿ þçöíÿ òàáå îëìàëàðûíû äå-

éèë, Àëëàhà èìàí åòìÿëÿðèíè âÿ ìöñÿëìàí îëìàëàðûíû èñòÿéèð. Áó,

Ùç.Ñöëåéìàíûí áèð þëêÿíè ôÿòh åòìÿêäÿí ÷îõ îðàäà éàøàéàí èíñàí-

ëàðûí èìàí åòìÿñèíÿ þíÿì âåðäèéèíè ýþñòÿðèð. ×öíêè îíóí ýþíäÿ-

ðèëìÿ ìÿãñÿäè èíñàíëàðû hèäàéÿò éîëóíà äÿâÿò åòìÿê, õÿáÿðäàð åäèá

ãîðõóòìàãäûð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí Ñÿáà þëêÿñè èëÿ ÿëàãÿñèíäÿí áÿhñ åäÿí àéÿ-

ëÿðäÿí îíóí ãîíøó þëêÿëÿðëÿ îëàí ïðîáëåìëÿðè ñàâàøäàí äà ÷îõ äèï-

ëîìàòèê éîëëàðëà hÿëë åòäèéè àíëàøûëûð. Çÿôÿðëÿðèíè hÿðáè ýöú ñÿðô åò-

ìÿäÿí, ãàðøûëûãëû àíëàøìà âÿ ñöëh éîëó èëÿ, ìàñà àðõàñûíäà ÿëäÿ

åäèð. Åë÷èëÿð âÿ ìÿêòóáëàð ýþíäÿðÿðÿê äèíú éîëëàð àõòàðûð.

106

* Àéðûúà áóíó äà ãåéä åòìÿëèéèê êè, ñþçëÿ àïàðûëàí òÿáëèüàòûí

óíóäóëìàñûíûí ÿòðàôäàêû äèããÿòè éàéûíäûðàí òÿñèðëÿð öçöíäÿí èñòÿ-

íèëÿí òÿñèðè éàðàòìàìàñû åhòèìàëû âàð. Èíñàí äàíûøäûüû çàìàí àü-

ëûíäàí êå÷ÿíëÿðè ýþçÿë èôàäÿ åäÿ áèëìÿìÿñè âÿ éà äèíëÿéÿíèí äèã-

ãÿòèíèí äàüûëìàñû äà ìöìêöíäöð. Ùàëáóêè éàçûëû ñóðÿòäÿ òÿòáèã åäè-

ëÿí òÿáëèüäÿ hÿì éàçàíûí, hÿì äÿ îõóéàíûí äèããÿòèíè òîïëàìàñû

äàhà àñàíäûð. Ùç.Ñöëåéìàíûí èñòèôàäÿ åòäèéè òÿáëèü ìåòîäó äà áó-

íà ýþçÿë áèð íöìóíÿäèð. Áó ñÿáÿáëÿ èìàí åäÿíëÿð Àëëàhûí äèíèíè

âÿ èìàíè ýåð÷ÿêëÿðè àíëàòìà ìÿñÿëÿñèíäÿ éàçûëû òÿáëèüèí ìöhöì

ðîë îéíàäûüûíû éàääàí ÷ûõàðìàìàëûäûð.

* Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí àëäûüû áó þíÿìëè ìÿêòóá hàããûíäà äÿðhàë

éàíûíäàêû èäàðÿ÷èëÿðëÿ ìÿñëÿhÿòëÿøìÿñè îíóí éàøàäûüû ñèñòåìèí äèê-

òàòîðëóã äåéèë, äåìîêðàòèê ðóhëó áèð ñèñòåì îëäóüóíó ýþñòÿðèð. Ìÿ-

ëèêÿ òÿúðöáÿëè àäàìëàðûí ôèêèðëÿðèíè þéðÿíèá îíëàðûí áó òÿúðöáÿñèí-

äÿí ôàéäàëàíûð.

"Îíëàð äåäèëÿð: "Áèç áþéöê áèð ãöââÿò âÿ ãöäðÿò ñàhèáèéèê. Ùþêì

ñÿíèíäèð. Íÿ ÿìð åäÿúÿéèíè þçöí áàõ!" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 33).

"(Áÿëãèñ) äåäè: "Åé ÿéàíëàð! Áó èø áàðÿñèíäÿ ìÿíÿ ðÿéèíèçè áèëäèðèí. Ìÿí

ñèçèíëÿ ìÿñëÿhÿòëÿøìÿìèø hå÷ áèð èø ýþðÿí (hþêì âåðÿí) äåéèëÿì!"


107

* Áó àéÿäÿ Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí Ùç.Ñöëåéìàíäàí ýÿëÿí ìÿêòó-

áóí úàâàáûíäà íÿ åäÿúÿéèíè ÿñýÿðëÿðäÿí èáàðÿò áèð ìÿúëèñäÿ ìö-

çàêèðÿ åòäèéè àíëàøûëûð. ßñýÿðëÿðèí âåðäèéè áó úàâàáäàí èñÿ ñþçö-

ýåäÿí ìÿúëèñèí Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí òàì höãóãè âÿ ÿìðè àëòûíäà hÿ-

ðÿêÿò åòäèéè áèëèíèð.

"Îíëàð äåäèëÿð: "Áèç áþéöê áèðãöââÿò âÿ ãöäðÿò ñàhèáèéèê. Ùþêì

ñÿíèíäèð. Íÿ ÿìð åäÿúÿéèíè þçöí áàõ!"


"(Áÿëãèñ) äåäè: "Ùþêìäàðëàð áèð þëêÿéÿýèðäèêëÿðè çàìàí îíó õàðàáàçàðà ÷åâè-ðÿð, õàëãûíûí áþéöêëÿðèíè äÿ çÿëèë åäÿðëÿð.

Îíëàð ìÿhç áåëÿ hÿðÿêÿò åäÿðëÿð"("Íÿìë" ñóðÿñè, 34).

108

Áóðàäà Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñóíóí ýöúöíö éàõ-

øû áèëìÿñè áèð äàhà ñåçèëèð. Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿðèí ÷àüûðûøû ãàðøû-

ñûíäà òÿñëèì îëìàãäàí áàøãà áèð ÷àðÿñè îëìàäûüûíû àíëàéûð âÿ áó-

íó èôàäÿ åäèð. Àììà éåíÿ äÿ òÿñëèì îëìàìàã ö÷öí áèð ÷ûõûø éî-

ëó àõòàðûð âÿ âàõò ãàçàíìàã ö÷öí Ùç.Ñöëåéìàíà áèð hÿäèééÿ ýþí-

äÿðèð.

* Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí hÿäèééÿ éîëëàìàãäà hÿäÿôè Ùç.Ñöëåéìà-

íûí ÿñë ìÿãñÿäèíèí íÿ îëäóüóíó âÿ íåúÿ ðåàêñèéà âåðÿúÿéèíè þé-

ðÿíìÿêäèð. Ñÿáà ìÿëèêÿñè äÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿêòóá éîëëàäûüû çà-

ìàí éàðàðëàíäûüû öñóëó ñûíàéûð, áèð ãÿðàðà ýÿëìÿê ö÷öí ÿââÿëúÿ

ãàðøûñûíäàêûíûí ðåàêñèéàñûíû þéðÿíèð.

* Áó àéÿ èëÿ hÿäèééÿíèí èíñàíëàðûí ôèêðèíè áèëìÿê âÿ ðóh hàëû-

íû òÿhëèë åòìÿê áàõûìûíäàí þíÿìëè îëäóüóíà äèããÿò ÷ÿêèëìèøäèð.

Áèð èíñàí îíà ãÿðàðûíäàí äàøûíìàñû ö÷öí ýþíäÿðèëÿí äÿéÿðëè áèð

hÿäèééÿíè ãÿáóë åòìÿäèêäÿ áó, îíóí ñÿìèìèééÿòèíèí âÿ ãÿðàðëû-

ëûüûíûí áèð ñöáóòó îëàðàã ýþðöíÿ áèëÿð.

"Ìÿí îíëàðà áèð hÿäèééÿ ýþíäÿðÿúÿéÿì; ýþðöì åë÷èëÿð

íÿ èëÿ ãàéûäàúàãëàð!"("Íÿìë" ñóðÿñè, 35).

109

* Ùç.Ñöëåéìàí îíà ýþíäÿðèëÿí áó hÿäèééÿíèí ãÿðàðûíäà áèð äÿ-

éèøèêëèê åòìÿéÿúÿéèíÿ, Àëëàhûí îíà âåðäèêëÿðèíèí îíëàðûí hÿäèééÿ-

ëÿðèíäÿí äàhà ÷îõ õåéèðëè îëäóüóíó à÷ûã øÿêèëäÿ èôàäÿ åäèð. Áó äà

îíóí éàëíûç Àëëàh éîëóíà õèäìÿò åäÿí ýþçÿë ÿõëàãûíäàí áèð íö-

ìóíÿäèð.

* Ùç.Ñöëåéìàí Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí ýþíäÿðäèéè åë÷èëÿðè îíëàðûí

ìÿãñÿäèíè àíëàäûüûíû ñþéëÿéÿðÿê âÿ îíëàðûí èñòÿêëÿðèíè ãÿáóë åò-

ìÿéÿúÿéèíè ãÿòè øÿêèëäÿ èôàäÿ åäÿðÿê ýåðè ãàéòàðûð. Áåëÿëèêëÿ, îí-

ëàðûí ñåâèíèá þéöíìÿñèíèí âÿ ìàëëàðû èëÿ ãöðóðëàíìàñûíûí ãàðøûñû

àëûíûð. Áó hàë ìàëëàðû èëÿ hå÷ áèð øÿêèëäÿ öñòöíëöê ÿëäÿ åäÿ áèëìÿ-

éÿúÿéèíè àíëàéàí Ñÿáà ãþâìö ö÷öí ïñèõîëîæè áàõûìäàí áþéöê áèð

ìÿüëóáèééÿò äåìÿêäèð.

"(Åë÷èáàøû Áÿëãèñèí ýþíäÿðäèéè hÿäèééÿèëÿ) Ñöëåéìàíûí éàíûíà ýÿëäèêäÿ î äåäè:"Ñèç ìÿíÿ ìàë-äþâëÿòëÿìè éàðäûì åäèðñè-íèç? Àëëàhûí ìÿíÿ âåðäèéè ñèçÿ âåðäèéèí-

äÿí äàhà éàõøûäûð. Àììà ñèç þç hÿäèééÿëÿðèíèçëÿ ñåâèíèðñèíèç"


* Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóëàðûíûí ôþâãÿëàäÿ áèð ýöúÿ ñàhèá îëìàñû-

íà äèããÿò ÷ÿêèëèð. ×öíêè ÿí ýöúëö îðäóéà áåëÿ ãàðøû ÷ûõìàã, ìö-

ãàâèìÿò ýþñòÿðìÿê ìöìêöí îëà áèëÿð. Ôÿãÿò, àéÿäÿ ãåéä åäèëäè-

éè êèìè, Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñó ìåòàôèçèê ýöúëÿðÿ ìàëèê, ìÿüëóá

îëìàñû ãåéðè-ìöìêöí âÿ áóíóíëà äà áöòöí äöíéàäà òàíûíìûø áèð

îðäóäóð.

* Áóðàäà Ùç.Ñöëåéìàí ÿââÿëúÿ ýþíäÿðèëÿí åë÷èíèí þçöíÿ àð-

õàéûíëûüûíû, òÿêÿááöðëö äàâðàíûøûíû éîõ åòìèøäèð. Èêèíúè ìÿðhÿëÿ-

äÿ èñÿ ýþíäÿðäèéè ìåñàæëà Ñÿáà ìÿëèêÿñèíÿ âÿ þëêÿíèí òàíûíìûø-

ëàðûíà þçö âÿ îðäóñó ãàðøûñûíäà çÿèô îëäóãëàðûíû õàòûðëàòìûøäû. Áó

öñóëëà Ùç.Ñöëåéìàí äèíú éîëëà îíà òàáå îëìàëàðûíû íèééÿò åòìèø

îëà áèëÿð.

"Äóðìà, îíëàðûí éàíûíà ãàéûò! Àíä îëñóí êè, ýöú-ëÿðè ÷àòìàéàúàã áèð îðäó èëÿ öñòëÿðèíÿ ýåäèá îíëàðûþç éóðäóíäàí çÿëèë âÿ õàð âÿçèééÿòäÿ ÷ûõàðäàðûã!"


"(Ñöëåéìàí) äåäè: "Åé ÿéàíëàð! Îíëàð ìö-ñÿëìàí îëàðàã éàíûìà ýÿëìÿìèø hàíñûíûç

îíóí òàõòûíû ìÿíÿ ýÿòèðÿ áèëÿð?"" ("Íÿìë" Ñóðÿñè, 38).

112

* Ùç.Ñöëåéìàí Ñÿáà þëêÿñèíèí òÿñëèì îëàúàüûíà ÿìèíëèêëÿ äà-

íûøûð. Áó èôàäÿ îíóí ãåéáÿ àèä áèð áèëèéÿ ñàhèá îëà áèëÿúÿéèíÿ èøà-

ðÿ åäÿ áèëÿð. Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíà ãåéáÿ äàèð áèð áèëýè âåðìèø âÿ

Ñÿáà þëêÿñèíèí òÿñëèì îëàúàüûíû áèëäèðìèø îëà áèëÿð.

* Áèëäèéèìèç êèìè, ýåðá, áàéðàã êèìè öíñöðëÿð hÿð þëêÿ ö÷öí

÷îõ ãèéìÿòëèäèð âÿ öìóìèééÿòëÿ, î þëêÿíèí ìöñòÿãèëëèéèíèí ñèì-

âîëóäóð. Ñÿáà þëêÿñèíèí ãöðóðó èñÿ ÿââÿëäÿ Ùöähöäöí äÿ èôàäÿ åò-

äèéè êèìè, Ñÿáà ìÿëèêÿñèíÿ àèä îëàí áþéöê áèð òàõò-òàúäûð. Ùç.Ñö-

ëåéìàí ÿòðàôûíäàêû àïàðûúû àäàìëàðäàí áó òàõòû îíà ýÿòèðìÿëÿðèíè

èñòÿìÿêäÿäèð. Ùÿì äÿ áó èøèí Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí âÿ àäàìëàðûíûí

þç ñàðàéëàðûíà ýèðìÿçäÿí ÿââÿë hÿëë îëóíìàñûíà èñòÿìÿêäÿäèð. Òàõ-

òûí îíëàð hÿëÿ ÷àòìàìûø ýÿëìÿñè Ñÿáà äþâëÿòè ö÷öí áþéöê áèð ðóh

äöøêöíëöéö éàðàäàúàã âÿ îíëàðûí äàhà òåç òÿñëèì îëìàñûíà ñÿáÿá

îëàúàãäû.

* Áó àéÿäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, Ùç.Ñöëåéìàí ÷îõ úÿëä áèð ìà-

íåâð ãàáèëèééÿòèíÿ ìàëèê, äÿðhàë áèð ãÿðàðà ýÿëèá áóíó òåç hÿéàòà

êå÷èðÿí áèð ðÿháÿðäèð. Áó äàâðàíûøû èëÿ õöñóñèëÿ ñàâàø âÿçèééÿòèí-

äÿ ãàëèá ýÿëìÿê ö÷öí úÿëä âÿ àíè hÿðÿêÿòëÿð åòìÿéèí þíÿìèíè âóð-

üóëàìàãäàäûð.

Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíäÿêè òåõíîëîýèéà

Àõûð çàìàíäà åëì âÿ òåõíîëîýèéà äöíéàñû ÷îõ

áþéöê áèð ñöðÿòëÿ èíêèøàô åòìÿéÿ, áó èíêèøàô-

ëà àéàãëàøìàã èñÿ ãåéðè-ìöìêöí îëìàüà

áàøëàìûøäûð. Ùÿð éåíè òåõíîëîæè âàñèòÿ áþ-

éöê áèð ñöðÿòëÿ äàhà ãÿíàÿòúèë, èñòèôàäÿéÿ

äàhà éàðàðëû, äàhà ñÿìÿðÿëè hàëà ýÿëèð. 50

èë áóíäàí ÿââÿëêè òåëåôîí, òåëåâèçèéà âÿ ðà-

äèî úèhàçëàðû èëÿ ìöàñèðëÿðè àðàñûíäà ÷îõ áþ-

éöê ôÿðãëÿð âàð. Èíòåðíåò èëê äÿôÿ éàðàäûëàí-

äà ÷îõ ìÿhäóä áèð ñàhÿäÿ èñòèôàäÿ âàñèòÿñè èêÿí

ñîíðàëàð áöòöí äöíéàíû áöðöéÿí áèð ìÿëóìàò øÿáÿ-

êÿñè îëìóøäóð. Àíúàã áó î äåìÿê äåéèë êè, êå÷ìèøäÿ òåõíîëîýèéàëàð éîõ èäè. Ìÿ-

ñÿëÿí, áó ýöí ÷îõ èíêèøàô åòìèø õöñóñèééÿòëÿðÿ ìàëèê ðàäèîëàð âàð. Àíúàã êå÷ìèø-

äÿ äÿ äàhà ïðàêòèê öñóëëàðëà èñòåhñàë îëóíàí ðàäèîëàð âàðäû. Éóõàðûäà ðÿñìè âå-

ðèëìèø ãàëåí êðèñòàëûíäàí èñòèôàäÿ îëóíìàãëà èñòåhñàë åäèëÿí ðàäèîëàð ìþâúóä

èäè.14 Äîëàéûñû èëÿ Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíäÿ äÿ äàhà ìöíàñèá áèð òåõíîëîýèéà èëÿ

åéíè èøëÿðè ýþðÿí úèhàçëàð ÿëäÿ åäèëìèø îëà áèëÿð. Áÿëêÿ äÿ áó ýöí áèëèíìÿéÿí áèð

òåõíîëîýèéà èëÿ òàõòûí ýþðöíòöñö ýÿòèðèëìèø, ö÷þë÷öëö îëàðàã éåíèäÿí äöçÿëäèëìèø

îëà áèëÿð. Áóíëàðû åéíèëÿ ÿââÿë äÿ òîõóíäóüóìóç òÿééàðÿëÿð, ìèêðîéàçû àëÿòëÿðè

âÿ èíòåðíåò òåõíîëîýèéàñû hàããûíäà äà ñþéëÿéÿ áèëÿðèê.

114

"Úèíëÿðäÿí îëàí áèð èôðèò äåäè: "Ñÿí éåðèíäÿí ãàëõìàìûø ìÿí îíó ñÿíÿ ýÿòèðÿ-

ðÿì. Ìÿí áó èøè ýþðìÿéÿ ÷îõ ãöââÿòëèéÿì, åòèáàðëûéàì!""


Áó ýöí hÿð hàíñû áèð ÿøéàíûí ýþðöíòöñöíö èíòåðíåò âàñèòÿñèëÿ áèð éåðäÿí áàøãàáèð éåðÿ ýþíäÿðìÿê ñàäÿúÿ ñàíèéÿëÿð ÷ÿêèð.

115

Òàõòûí ýÿòèðèëìÿñè èëÿ áàüëû èëê òÿêëèô èôðèòäÿí ýÿëèð. Úèíëÿðäÿí

èôðèòèí áó òÿêëèôèíäÿí ýþðöíäöéö êèìè, úèíëÿðèí áèð ÿøéàíû áàøãà éå-

ðÿ äàøûìàã êèìè ãàáèëèééÿòÿ ìàëèê îëìàñû åhòèìàë åäèëèð.

Òàõòûí ãûñà çàìàí ÿðçèíäÿ ýÿòèðèëìÿñè èëÿ áàüëû èêèíúè òÿêëèô èñÿ

"êèòàáäàí áèð ãÿäÿð õÿáÿðè îëàí áèðè" êèìè òàíûíàí áèð øÿõñäÿí ýÿ-

ëèð. Àéÿäÿ ñþçöýåäÿí øÿõñ Ùç.Ñöëåéìàíà Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí òàõ-

"Êèòàáäàí áèð ãÿäÿð õÿáÿðè îëàí áèðèñè äåäè: "Ìÿí îíó ñÿíÿ áèð ýþç ãûðïûìûíäà ýÿòèðÿðÿì!"(Ñöëåéìàí) îíó (òàõòû) éàíûíäà hàçûð äóðìóø ýþðöíúÿ äåäè: "Áó, Ðÿááèìèí ëöòôöíäÿíäèð.

Ìÿíè èìòàhàíà ÷ÿêìÿéè ö÷öíäöð êè, ýþðÿê øöêðåäÿúÿéÿì, éîõñà íàíêîð îëàúàüàì! Êèì øöêð åò-ñÿ, éàëíûç þçö ö÷öí øöêð åäÿð; êèì íàíêîð îëñà,

(áèëñèí êè) hÿãèãÿòÿí, Ðÿááèì ìþhòàú äåéèëäèð, êÿðÿì ñàhèáèäèð!""


116

òûíû "áèð ýþç ãûðïûìûíäà", éÿíè

÷îõ ãûñà ìöääÿòäÿ ýÿòèðÿ áèëÿúÿéèíè

ñþéëÿéèð. Áóðàäà ìöõòÿëèô ôÿðçèééÿëÿð îðòàéà ÷ûõûð:

* Áÿhñ åäèëÿí øÿõñ hÿðáè êÿøôèééàò ñèñòåìèíäÿ îëàí âÿ óçàã-

ýþðÿí áèðèñè îëà áèëÿð. Áó òàõòû äà ãàáàãúàäàí òÿäáèð ýþðöá ýÿòèðò-

117

ìèø îëà áèëÿð. Áó éîëëà àéÿäÿ

äþâëÿò êÿøôèééàò ñèñòåìèíäÿêè ÿñýÿðëÿ-

ðèí èñòÿíèëÿí ñàâàø âÿ éà òÿhëöêÿëè âÿçèééÿòëÿðäÿ ãà-

áàãúàäàí hàçûðëûãëû îëìàëàðûíà èøàðÿ åäèëìèø îëà áèëÿð.

* Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí òàõòûíûí áèð ýþç ãûðïûìûíäà ýÿòèðèëìÿñèíèí,

òàõòûí äÿéèøèêëèéÿ ìÿðóç ãîéóëìàñûíûí âÿ ãóøëàðëà ìÿëóìàò ìö-

áàäèëÿñèíèí àïàðûëìàñûíûí à÷ûãëàíäûüû àéÿëÿðäÿ àõûðçàìàíäà èñòè-

ôàäÿ åäèëÿúÿê îëàí âÿ ÿøéà äàøûíûëìàñûíà èìêàí éàðàäàí éöêñÿê

áèð òåõíîëîýèéàéà èøàðÿ îëóíà áèëÿð.

* Ýöíäÿëèê hÿéàòûìûçäà éàçû, ðÿñì, ôèëì êèìè hÿð íþâ ìÿëó-

ìàòûí èíòåðíåò òåõíîëîýèéàñû âàñèòÿñèëÿ áèð íå÷ÿ äÿãèãÿ, hÿòòà ñà-

íèéÿ è÷ÿðèñèíäÿ ÷îõ óçóí ìÿñàôÿëÿð ãÿò åòìÿñè ìöìêöíäöð. Áó-

ðàäà Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí òàõòûíûí òåç áèð çàìàíäà óçàã áèð ìÿêàíà

ýþíäÿðèëìÿñèíè ýþñòÿðìÿêëÿ áåëÿ áèð ïðîñåñèí (ìÿñÿëÿí, áèð òàõòà

àèä ö÷þë÷öëö òÿñâèðèí âÿ éà ðÿñìèí ýþíäÿðèëìÿñèíèí) àõûðçàìàíäà

èíòåðíåò âàñèòÿñèëÿ áèð ýþç ãûðïûìûíäà ìöìêöí îëàúàüûíà äèããÿò ÷ÿ-

êèëìèø îëà áèëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàí áó ñÿéëÿðèíäÿ úèíëÿðèí áèëýèñèíäÿí âÿ ñàhèá îë-

äóãëàðû éöêñÿê õöñóñèééÿòëÿðäÿí ôàéäàëàíìûø îëà áèëÿð. Îíëàðûí âà-

ñèòÿñèëÿ áó ýöí òàíûíìàéàí, àíúàã ýöíäÿëèê hÿéàòûìûçäàêû òåõíî-

ëîýèéàéà éàõûí, ôÿðãëè úèhàçëàð ãóðìóø âÿ àéÿëÿðäÿ ýþñòÿðèëÿí

óüóðëàðû ÿëäÿ åòìèø îëà áèëÿð.

* Àéÿäÿ òàõòûí ýÿòèðèëìÿñèíäÿí ñîíðà Ùç.Ñöëåéìàíûí Àëëàhà öç

÷åâèðèá ÿôâ äèëÿìÿñè, äóà âÿ øöêð åòìÿñè ãåéä îëóíóð. Ùç.Ñöëåé-

ìàí hÿð óüóðóíóí, hÿð ÷ÿòèíëèéèí, éà äà áàøûíà ýÿëÿí hÿð ÿhÿìèé-

éÿòëè hàäèñÿäÿí ñîíðà ñÿìèìèééÿòëÿ Àëëàhà öç òóòàí ñÿäàãÿòëè áèð

ïåéüÿìáÿðäèð. Îíóí áó õöñóñèééÿòè áöòöí ìþìèíëÿð ö÷öí ÷îõ ýþ-

çÿë áèð íöìóíÿäèð.

118

* Ñÿáà þëêÿñèíèí ñèìâîëó îëàí òàõòûí Ùç.Ñöëåéìàíûí ñàðàéûíà

ýÿòèðèëìÿñè ìÿëèêÿ ö÷öí ÷îõ áþéöê áèð ïñèõîëîæè ìÿüëóáèééÿòäèð.

Öñòÿëèê Ùç.Ñöëåéìàí Ñÿáà þëêÿñèíäÿí ýÿëÿí òàõòûí òàíûíìàç hà-

ëà ñàëûíìàñûíû ÿìð åòìÿêäÿäèð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðè èëÿ òàõò äàhà äà ýþçÿëëÿøäèðèëèá çÿíýèí-

ëÿøäèðèëÿ áèëÿð. Áó öñóëëà Ùç.Ñöëåéìàíûí þç çÿíýèíëèéèíèí äàhà éöê-

ñÿê îëäóüóíó âÿ hÿòòà Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí ìàë âÿ ìöëêöíäÿí öñòöí

áèð hàêèìèééÿòèíèí îëäóüóíó èôàäÿ åòìÿê åhòèìàëû âàð.

* Àéÿäÿ ìöñÿëìàíëàðûí hÿð øåéäÿ îëäóüó êèìè ñÿíÿòäÿ äÿ äà-

hà ìöêÿììÿëè àõòàðäûãëàðûíà èøàðÿ åäèëèð. Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí òàõòû

íÿ ãÿäÿð ýþçÿë âÿ ýþðêÿìëè îëñà äà áó òàõòûí Ùç.Ñöëåéìàíûí öñ-

òöí ñÿíÿò ãàáèëèééÿòè ãàðøûñûíäà àúèç ãàëäûüûíà äèããÿò ÷ÿêèëìèø îëà

áèëÿð.

* Áóðàäà ãàðøûìûçà Ùç.Ñöëåéìàíûí éöêñÿê ñÿíÿò ãàáèëèééÿòè-

íèí áèð íöìóíÿñè äÿ ÷ûõûð. Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð ñÿíÿò âÿ òåõíî-

ëîýèéàíû ÷îõ ýþçÿë øÿêèëäÿ ÷óëüàøäûðìûø âÿ áóíëàðûí ñàéÿñèíäÿ èí-

ñàíëàðû þç àüëûíà âÿ ñÿíÿò ýöúöíÿ håéðàí ãîéìóø îëà áèëÿð.

"(Ñöëåéìàí) äåäè: "(Áÿëãèñèí) òàõòûíû òàíûíìàç hàëà ñàëûí,

ýþðÿê îíó òàíûéàúàã, éà éîõ?!"" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 41).

120

* Òàõò ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿí "äÿéèøèêëèê åòìÿê" èôàäÿñè äÿ äèã-

ãÿò÷ÿêèúèäèð. Áåëÿ áèð äÿéèøèêëèéè êîìïöòåð ïðîãðàìëàðû èëÿ åòìÿê

áó ýöí ÷îõ àñàíäûð. Éÿíè áèð òàõòûí øÿêëèíèí èíòåðíåò âàñèòÿñèëÿ áàø-

ãà áèð éåðÿ ýþíäÿðèëìÿñè, ñîíðà èñÿ áó øÿêëèí öçÿðèíäÿ ìöõòÿëèô

êîìïöòåð ïðîãðàìëàðû èëÿ äÿéèøèêëèêëÿð åäèëìÿñè ìöìêöíäöð. Áó

àéÿäÿ äÿ àõûðçàìàíäà ýåíèø èñòèôàäÿ åäèëÿúÿê îõøàð áèð òåõíîëî-

ýèéàéà èøàðÿ îëóíà áèëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí áó ñóàëû âåðìÿñèíèí áèð ñÿáÿáè Ñÿáà ìÿëèêÿ-

ñèíèí äèããÿòèíè éîõëàìàã îëà áèëÿð.

* Àéÿäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, ìÿëèêÿ çÿêàëû âÿ åhòèéàòëû áèð èí-

ñàí îëäóüóíó hèññ åòäèðìèø, Ùç.Ñöëåéìàíûí îíà âåðäèéè ñóàëà òÿì-

êèíëè áèð úàâàá âåðìèøäèð. Áèðáàøà "Áÿëè, ìÿíèì òàõòûìäûð" âÿ éà

"Õåéð, ìÿíèì òàõòûì äåéèë" êèìè ãÿòè úàâàá âåðìÿìèø, îðòà áèð

"(Áÿëãèñ) ýÿëäèêäÿ îíà: "Òàõòûí áó úöðäöðìö?" - äåéèëäè. Î äà: "Ñàíêè îäóð!" - äåéÿ úàâàá âåðäè. "Áèçÿ îíäàí äàhà þíúÿ åëì âåðèëìèø âÿ áèç ìöñÿëìàí îëìóøäóã!" Àëëàh-äàí áàøãàñûíà òàïûíìàñû î ãàäûíà Àëëàhà èáà-

äÿò åòìÿéÿ ìàíå îëìóøäó! ×öíêè î,êàôèð áèð òàéôàäàí èäè"


121

úàâàá ñå÷ìèøäèð.

* Ñÿáà ìÿëèêÿñè Ýöíÿøÿ òàïûíûá ñèòàéèø åäÿí áèð ãþâìöí àðà-

ñûíäà éàøàéûðäû. Àíúàã Ùç.Ñöëåéìàíûí ñÿìèìè âÿ òÿñèðëÿíäèðèúè áèð

äèëëÿ éàçäûüû ìÿêòóáó îõóìàñû âÿ ñîíðàäàí Ùç.Ñöëåéìàíû çèéà-

ðÿò åäÿðÿê îíóí éöêñÿê hàêèìèééÿòèíÿ øàhèä îëìàñû ìÿëèêÿíèí èìàí

ýÿòèðèá ìöñÿëìàí îëìàñûíà ñÿáÿá îëìóøäóð.

Àéÿäÿ Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí Ùç.Ñöëåéìàíûí ñàðàéûíà ýèðäèêäÿ îðà-

íûí äþøÿìÿñèíèí äÿðèí ñó èëÿ äîëó îëäóüóíó äöøöíìöøäöð. Áó âÿ-

çèééÿòëÿ áàüëû ìöõòÿëèô èçàhëàð âåðìÿê ìöìêöíäöð:

* Áó ñàðàéûí éåðè ö÷öí àéÿäÿ êå÷ÿí "øÿôôàô øöøÿ" èôàäÿñè èëÿ î

äþâðäÿ èñòèôàäÿ åäèëìèø ôÿðãëè áèð òåõíîëîýèéàéà èøàðÿ îëóíà áèëÿð.

Ñÿáà ìÿëèêÿñè àéàüûíû ãîéàúàüû éåðèí ãóðó îëäóüóíó hèññ åäÿ áèë-

ìÿìèøäè, áó äà Ùç.Ñöëåéìàíûí ñàðàéûíûí î äþâðëÿðäÿêè ñàðàéëàð-

äàí ôÿðãëè îëìàñû åhòèìàëûíû àüûëà ýÿòèðèð.

* Øÿôôàô øöøÿ êèìè èôàäÿ åäèëÿí äþøÿìÿ áþéöê áèð òåëåâèçèéà åê-

"Îíà áåëÿ äåéèëäè: "Ñàðàéà äàõèë îë!" Ñàðà-éû ýþðäöêäÿ îíó äÿðèí áèð -ýþëìÿ÷ÿ håñàáåòäè âÿ ÿòÿéèíè ãàëäûðäû. Î: "Áó áöëëóðäàíòèêèëìèø áèð ñàðàéäûð!" - äåäè. (Áÿëãèñ) äåäè:"Åé Ðÿááèì! Ìÿí þçöìÿ çöëì åòìèøäèì.Ìÿí àðòûã Ñöëåéìàíëà áèðëèêäÿ àëÿìëÿðèí

Ðÿááè îëàí Àëëàhà òÿñëèì îëäóì!"" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 44).

ðàíû îëà áèëÿð. Ñàðàéûí ýèðèø äþøÿìÿñèíÿ íÿhÿíý áèð åêðàí éåðëÿø-

äèðèëìèø îëà áèëÿð. Áó åêðàíà ñó ýþðöíòöñö âåðèëìèø, ìöõòÿëèô èøûã

îéóíëàðû èëÿ áóíó ãóðìóø îëà áèëÿðëÿð (ßââÿëêè ñÿhèôÿëÿðäÿêè øÿ-

êèëëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, áó ýöí äÿ áåëÿ òåõíèêàëàðäàí, äà-

õèëè äåêîðàñèéàëàðäàí òåç-òåç èñòèôàäÿ îëóíìàãäàäûð). Áåëÿëèêëÿ, Ñÿ-

áà ìÿëèêÿñè åêðàíûí öñòöíäÿ ýÿçäèêäÿ ñó öñòöíäÿ ýÿçìÿñè hèññè-

íÿ ãàïûëà áèëÿð.

* Àéÿäÿ äàhà ôÿðãëè áèð òåõíîëîýèéàéà äà èøàðÿ åäèëÿ áèëÿð. Áó

ýöíëÿðèìèçäÿ ñèìóëéàòîðëó åéíÿêëÿð âàñèòÿñèëÿ èíñàíûí þçöíö îë-

äóüó éåðäÿí äàhà ôÿðãëè áèð ìÿêàíäà hèññ åòìÿñè ìöìêöíäöð. Àéÿ-

äÿêè èôàäÿäÿ àõûðçàìàíäà éàðàíàúàã îëàí áó òåõíîëîýèéàéà áèð èøà-

ðÿ îëà áèëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí äà Ñÿáà ìÿëèêÿñè ýÿëäèéè çàìàí áåëÿ áèð âÿ-

çèééÿòèí éàðàíàúàüûíû áèëäèéè àíëàøûëûð. ×öíêè î, ñàhèá îëäóüó òåõ-

íîëîýèéàíûí ÷îõ öñòöí âÿ ãåéðè-àäè îëìàñûíûí ôÿðãèíäÿäèð.

* Àëëàh áó àéÿëÿðè èëÿ àõûðçàìàíäà èíêèøàô åòìèø òåõíèêà âÿ hà-

çûðëàíàúàã äåêîðàñèéà ìàòåðèàëëàðûíäà ñóéóí ÷îõ èøëÿíÿúÿéèíÿ äèã-

ãÿò ÷ÿêìèø îëà áèëÿð. Ñóéóí åñòåòèê âÿ òÿìèç ýþðöíöøöíäÿ èøëÿäè-

ëÿí áó ìàòåðèàëëàð Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíÿ áÿíçÿð ýþçÿëëèêëÿð ìåé-

äàíà ýÿòèðÿ áèëÿð.

* Áó ãèññÿäÿ ãàðøûìûçà ÷ûõàí Ùç.Ñöëåéìàíûí éöêñÿê ñÿíÿò àí-

ëàéûøû ìöñÿëìàíëàð ö÷öí ÷îõ ýþçÿë áèð íöìóíÿäèð. Áó àíëàéûø îíóí

Àëëàhà îëàí ýöúëö ñåâýèñèíèí âÿ Àëëàhûí éàðàòìûø îëäóüó ýþçÿë-

ëèêëÿðÿ ãàðøû håéðàíëûüûíûí áèð èôàäÿ øÿêëèäèð.

* Èìàí ýÿòèðÿí ñÿíÿòêàðëàð òàðèõ áîéóíúà ÷îõ ýþçÿë ÿñÿðëÿð éà-

ðàòìûøëàð. Àëëàhûí êþìÿéè èëÿ àõûðçàìàíäà äà ìöñÿëìàíëàðûí ñÿ-

íÿò ýöúöíäÿ áþéöê áèð èðÿëèëÿéèø îëàúàã. Àëëàhûí éàðàòäûüû ýþçÿë-

ëèêëÿðäÿí èëhàì àëàí âÿ Îíà ãàðøû ñîíñóç ñåâýè äóéàí ñÿíÿòêàðëàð

áÿíçÿðè îëìàéàí ñÿíÿò ÿñÿðëÿðè éàðàäàúàã, ðÿñì, ìóñèãè âÿ ìå-

ìàðëûã ñàhÿñèíäÿêè áó ýþçÿë èðÿëèëÿéèø áöòöí äöíéàíû áöðöéÿúÿê.

Àëëàhûí éàðäûìû èëÿ áó èíêèøàôûí þíöíäÿ ýåäÿí Èñëàì äöíéàñû îëà-

úàã.

Áó ýöí êîìïöòåð äþâðöíäÿ hàçûðëàíàí ö÷þë÷öëö hîëîãðàôèê òÿñâèðëÿðäÿí hÿð ñà-

hÿäÿ èñòèôàäÿ åäèëèð. Ñÿíàéåäÿ, òÿäãèãàò ñàhÿëÿðèíäÿ, òÿhñèëäÿ, òèááäÿ, ôèëì âÿ ðåê-

ëàì èøëÿðèíäÿ ÷îõ èñòèôàäÿ åäèëÿí ñèìóëéàñèéà òåõíîëîýèéàñû îðèæèíàëû èëÿ hå÷ áèð

ôÿðãè îëìàéàí áèð äöíéà éàðàòìàüà èìêàí âåðèð. Áåëÿúÿ, òàðèõè áèð éåðèí, ìó-

çåéèí, hÿòòà hÿð hàíñû áèð ïëàíåòèí öçÿðèíäÿ áåëÿ ýÿçìÿê ìöìêöíäöð. Ìÿñÿ-

ëÿí, éóõàðûäà ñàüäàêû øÿêèëäÿ ðàäàð ýþðöíòöëÿðèíäÿí ôàéäàëàíàðàã hàçûðëàíàí

ö÷þë÷öëö Âåíóñ ïëàíåòèíèí òÿñâèðè ýþðöíöð. Éóõàðûäàêû ñîë øÿêèëäÿ èñÿ áèð ïàð-

êûí ö÷þë÷öëö hîëîãðàì ýþðöíòöñö éàðàäûëìûøäûð.

Àøàüûäà ñîëäàêû øÿêèëëÿðäÿ ö÷þë÷öëö áèð àòîìîáèë ãÿçàñû òåñòè ýþðöíöð. Âàñèòÿ-

ëÿðèí õöñóñèééÿòëÿðè âÿ ñèíàüûí íÿòèúÿëÿðè èëÿ áàüëû ìÿëóìàòëàð êîìïöòåðÿ äàõèë-

äèð. Áåëÿúÿ ìöhÿíäèñëÿð âàñèòÿíèí ñöðÿòè, âóðìàíûí áóúàüû êèìè äÿéèøèêëèêëÿðëÿ

îéíàéàðàã ìöìêöí âóðìà âÿçèééÿòëÿðèíè òåñò åäèðëÿð. Àøàüûäàêû ñàüäàêû øÿêèë-

ëÿðäÿ èñÿ áèð øÿhÿðèí èêè àéðû ýþðöíòöñö âåðèëìèøäèð. Áó ö÷þë÷öëö òÿñâèð ñàéÿ-

ñèíäÿ øÿhÿðñàëìà ìöòÿõÿññèñëÿðèíèí èøè îëäóãúà éöíýöëëÿøäè. Áåëÿëèêëÿ, äöøöí-

äöêëÿðè äÿéèøèêëèêëÿðè ãàáàãúàäàí ýþðìÿ èìêàíûíà ìàëèê îëäóëàð. Ìÿñÿëÿí, îí-

ëàð áèð àüàú ÿêìÿéè äöøöíöðëÿðñÿ, áèð íå÷ÿ èëäÿí ñîíðà àüàúëàð áþéöäöêäÿ éî-

ëóí âÿçèééÿòèíè ãàáàãúàäàí ýþðÿ áèëÿðëÿð.

Î áèðè ñÿhèôÿäÿêè öñòäÿêè øÿêèë áèð ìóçåéÿ àèääèð. Èìïåðàòîð Àâãóñòóí ñàðàéû-

íûí äèâàðûíà ÷ÿêèëìèø áèð Ðîìà òåàòð ñÿhíÿñè ö÷þë÷öëö îëàðàã éåíèäÿí äöçÿë-

äèëìèøäèð.

Åéíè ñÿhèôÿäÿ àëòäàêû øÿêèëäÿ èñÿ "Ôîðä Ìîòîð Êîìïàíè"íèí ãàðøûäàêû 5 èëäÿ

ìàøûí äèçàéíû èøëÿðèíäÿ èñòèôàäÿñè äöøöíöëÿí hîëîãðàì úèhàçûíà àèä áèð òÿñâèð.

Áó hîëîãðàì úèhàçû ñàéÿñèíäÿ Ôîðä ëàéèhÿëÿðè âÿ ìöhÿíäèñëÿðè ìàøûíëàðû ÿâ-

âÿëëÿð hå÷ èñòèôàäÿ åäèëìÿìèø áèð öñóëëà äèçàéí åäÿúÿêëÿð. Áó úèhàç ñàéÿñèíäÿ

îíëàð åêðàí ÿâÿçèíÿ ö÷þë÷öëö øÿðàèòäÿ èøëÿéÿ áèëÿúÿê, ãóðóëàí ìàøûí ìîäåëèíèí

éàíûíäà ýÿçÿ âÿ ìàøûíû hÿð áàõûìäàí ìöçàêèðÿ åäÿ áèëÿúÿêëÿð.

Ùç.Ñöëåéìàíûí âÿôàòû

126

Áèð ÷îõ ïåéüÿìáÿðèí þëöìö hàããûíäà Ãóðàíäà ÷îõ àç ìÿ-

ëóìàò âåðèëäèéè hàëäà Ùç.Ñöëåéìàíûí âÿôàòû hàããûíäà ÷îõ

þíÿìëè îëàí áÿçè à÷ûãëàìàëàð âàð. Àéÿëÿðäÿí áÿëëè îëäó-

üó êèìè, Ùç.Ñöëåéìàí þëäöéö âàõò ÿòðàôûíäà úèíëÿð âàðìûø. ×îõ

ýöìàí êè, áó úèíëÿð Ùç.Ñöëåéìàí òÿðÿôèíäÿí îíëàðà âåðèëÿí âÿçè-

"Ñîíðà (Ñöëåéìàíûí) þëöìöíö hþêì åòäèéèììççàìàí îíóí þëäöéöíö îíëàðà àíúàã ÿñàñûíû éå-

éÿí áèð àüàú ãóðäó õÿáÿð âåðäè. Î éåðÿ éûõûëäûãäàúèíëÿðÿ áÿëëè îëäó êè, ÿýÿð îíëàð ãåéáè áèëñÿéäèëÿð,

àë÷àëäû÷û ÿçàá è÷èíäÿ ãàëìàçäûëàð"("Ñÿáà" ñóðÿñè, 14).

127

ôÿëÿðè áàøà ÷àòäûðìàã ö÷öí

÷àëûøûðäûëàð. Àíúàã úèíëÿð

îíóí þëöìöíö hèññ åòìÿ-

äèêëÿðè ö÷öí èøëÿìÿéÿ äà-

âàì åòäèëÿð. Áó àéÿäÿ úèí-

ëÿðèí ãåéáè áèëìÿäèéèíÿ

äèããÿò ÷ÿêèëèð. ßýÿð ãåéáè

áèëñÿéäèëÿð, øöáhÿñèç êè,

Ùç.Ñöëåéìàíûí þëöìöíö

äÿ ãàáàãúàäàí áèëÿðäèëÿð.

×öíêè àéÿäÿ "àë÷àëäûúû áèð

ÿçàá" êÿëìÿñè èëÿ âóðüó-

ëàíäûüûíà ýþðÿ úèíëÿð ÷îõ

àüûð âÿ éîðóúó áèð èø ýþð-

ìÿêäÿäèðëÿð.

Áó èøè ýþðìÿëÿðèíèí ÿí

áàøëûúà ñÿáÿáè èñÿ Ùç.Ñö-

ëåéìàíäàí ãîðõìàëàðû èäè.

ßýÿð ãåéáè áèëèá Ùç.Ñöëåé-

ìàíûí þëäöéöíö äóéñàëàð,

èøëÿðèíè éàðûì÷ûã ãîéà áè-

ëÿðäèëÿð. Àíúàã îíëàð Ùç.Ñöëåéìàí éåðÿ éûõûëàíà ãÿäÿð îíóí þëö-

ìöíö áèëìÿäèëÿð.

Áó àéÿ èëÿ áàüëû áóíó äà áèëäèðìÿê ëàçûìäûð: àéÿäÿêè "àüàú ãóð-

äó" èôàäÿñèíèí ÿðÿáúÿ ãàðøûëûüû "äÿááÿòóë-ÿðç"äèð. Äàááÿ ñþçöíöí

ìÿíàñû "håéâàí, úàíëû"äûð. Áó êÿëìÿ "äÿááÿ" êþêöíäÿí òþðÿìèø

áèð èñèìäèð. "Äÿááÿ" éàâàø éåðèìÿ, äÿáÿëÿíìÿ äåìÿêäèð. Ùåéâàí-

ëàð âÿ hÿøÿðàòëàð hàããûíäà èøëÿäèëèð. "ßðç" ñþçö èñÿ "éåð" ìÿíà-

ñûíäàäûð. Öìóìèééÿòëÿ, áó àéÿäÿ àäû êå÷ÿí "äÿááÿòóë-ÿðçè" ñþçö

àüàú ãóðäó ìÿíàñû èëÿ éàíàøû hÿð hàíñû áèð håéâàí îëàðàã äà íÿ-

çÿðäÿí êå÷èðèëÿ áèëÿð.

Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíäÿêè

úèíëÿð âÿ håéâàíëàð

"Áèð àçäàí (Ùöähöä) ýÿëèá äåäè: "Ñÿíèí áèëìÿäè-éèí áèð øåéè þéðÿíäèì. Ñÿíÿ Ñÿáàäàí äîüðó áèð õÿ-áÿð ýÿòèðìèøÿì. Ìÿí îíëàðà ïàäøàhëûã åäÿí áèð ãà-äûí ýþðäöì. Îíà hÿð øåé âåðèëìèøäèð. Îíóí ÷îõáþéöê áèð òàõòû âàðäûð. Ìÿí îíóí âÿ òàéôàñûíûíÀëëàhû ãîéóá ýöíÿøÿ ñèòàéèø åòäèêëÿðèíè ýþðäöì.

Øåéòàí (÷èðêèí) ÿìÿëëÿðèíè îíëàðà ýþçÿë ýþñòÿðìèø, îíëàðû éîëäàí ñàïäûðìûøäûð.

Áóíà ýþðÿ äÿ hàãã éîëó òàïà áèëìèðëÿð" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 22-24).

129

ßââÿëêè ôÿñèëëÿðäÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñóíäàêû ãóøëàðûí

âÿ ãàðûøãà âàäèñèíäÿ ãàðøûëàøäûüû ãàðûøãà äÿñòÿñèíèí úèí

îëà áèëÿúÿêëÿðèíÿ ãûñàúà òîõóíìóø, áó úàíëûëàðûí ÷îõ øö-

óðëó äàâðàíûøûíà äèããÿò ÷ÿêìèøäèê. Õöñóñèëÿ ãàðûøãà âàäèñèíäÿêè

ãàðûøãà äÿñòÿñèíèí hå÷ áèð håéâàíäà ýþðöíìÿéÿí áèð øöóð èøëÿäÿ-

ðÿê Ùç.Ñöëåéìàíûí îðäóñóíó òàíûéûá þçëÿðèíè íåúÿ ãîðóìàã ëàçûì

ýÿëäèéè øöóðóíäà îëäóüóíó ýþñòÿðìèøäèê.

Áó áþëöìäÿ äÿ Ùç.Ñöëåéìàí ãèññÿñèíäÿ àäû ÷ÿêèëÿí äèýÿð úàí-

ëûëàðûí îõøàð õöñóñèééÿòëÿðèíÿ òîõóíàúàüûã.

* Àéÿëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, Ùöähöä ÷îõ øöóðëà hÿðÿêÿò

åäÿí áèð âàðëûãäûð. Ñÿáà þëêÿñèíÿ ýåòìèø, îðàäà ÿòðàôëû áèð ìÿëó-

ìàò òîïëàìûø âÿ ýåðè ãàéûòäûãäà þéðÿíäèéè hÿð øåéè òóòàðëû èçàhëàð-

ëà Ùç.Ñöëåéìàíà ÷àòäûðìûøäûð:

* Ùöähöäöí à÷ûãëàìàñûíäàí ñîíðà Ùç.Ñöëåéìàí îíà éåíè áèð

èø òàïøûðìûøäû. Áóíëàðûí þhäÿñèíäÿí hÿð ãóø ýÿëÿ áèëìÿçäè. Áóðà-

"(Ñöëåéìàí höähöäÿ) äåäè: "Áàõàã ýþðÿêäîüðó äåéèðñÿí, éîõñà éàëàí÷ûñàí! Ìÿíèìáó ìÿêòóáóìó àïàðûá îíëàðà àò, ñîíðà

éàõûí áèð éåðÿ ÷ÿêèëèá äóð, áàõ ýþð íÿ úàâàá âåðÿúÿêäèð!"" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 27-28).

130

äà ãàðøûìûçà Ùöähöäöí àäè áèð ãóø äåéèë, áèð úèí îëìà åhòèìàëû ÷û-

õûð.

* Èêèíúè åhòèìàë èñÿ Ùöähöäöí áèð ãóø îëìàñû, àíúàã úèíëÿð òÿ-

ðÿôèíäÿí èäàðÿ åäèëìÿñèäèð.

"Ñîíðà ãóøëàðû éîõëàéûá äåäè: "Ùöähöäö íèéÿ ýþðìöðÿì? Éîõñà î áóðà äà éîõäóð?"


* Àéÿäÿ Ùöähöä ö÷öí "ãà÷äû", "ýåòäè" êèìè èôàäÿëÿð ÿâÿçèíÿ

"ãåéá îëàíëàðäàí" îëäóüó ñþéëÿíèëèð. Áóðàäà ãåéá îëìà êÿëìÿñè

èëÿ äèããÿò ÷ÿêèëÿí ìÿñÿëÿ úèíëÿðèí èíñàíëàðûí þçëÿðèíè ýþðÿ áèëÿ-

úÿêëÿðè ÷ÿð÷èâÿäÿí ÷ûõûá þçëÿðèíÿ äþíìÿñè âÿ áèð àíëûã "ýþðöíìÿç"

hàëà äöøìÿñè îëà áèëÿð.

* Àéÿëÿðäÿ ñþçöýåäÿí àòëàðûí äà Ùöähöä êèìè "òîç ïÿðäÿñèíèí

àðõàñûíà ýèçëÿíÿðÿê" ýþçäÿí èòìÿñè äèããÿòè úÿëá åäèð. Áóðàäàêû àò-

ëàðûí äà úèíëÿðäÿí îëóá èíñàíëàðûí ýþðìÿéÿúÿéè úèí àëÿìèíÿ àíè êå÷-

ìÿëÿðèíÿ èøàðÿ åäèëÿ áèëÿð.

* Âÿ éà áóíëàð hÿãèãÿòÿí àò îëóá úèíëÿð òÿðÿôèíäÿí èäàðÿ îëó-

íà áèëÿðëÿð. Àéÿäÿêè "...Îíëàðû ìÿíÿ ýåðè ýÿòèðèí..." èôàäÿñè áó àò-

ëàðûí áàøãàëàðû òÿðÿôèíäÿí Ùç.Ñöëåéìàíà ýÿòèðèëäèéèíè à÷ûãëàéûð êè,

áóíëàð äà úèíëÿð îëà áèëÿð.

* Ùç.Ñöëåéìàíûí òàõòûíûí öñòöíÿ ãîéóëàí úÿñÿäèí äÿ áèð úèí îë-

ìà åhòèìàëû âàð. Úÿñÿä òàõòûí öñòöíÿ ãîéóëìóø, ñîíðà äà áèð àí-

äà úèíëÿð àëÿìèíÿ ýåðè àïàðûëìûø îëà áèëÿð. Àéÿäÿêè "...Ñîíðà ÿâ-

âÿëêè âÿçèééÿòèíÿ ãàéûòäû" èôàäÿñè äÿ áóíà èøàðÿ îëà áèëÿð.

132

"Àõøàìöñòö îíà úèíñ, ÷àïàð àòëàð ýþñòÿðèëäèéè çàìàí î äåäè: "Ìÿí ýþçÿëëèéè (áó àòëàðû) Ðÿááè-ìèí çèêðèíäÿí äîëàéû ñåâèðÿì. Íÿhàéÿò, ãåéá îëóáòîç ïÿðäÿñèíèí àðõàñûíà ýèçëÿíäè. "Îíëàðû (àòëàðû)

ìÿíÿ ãàéòàðûí!" Ñîíðà îíëàðûí ãû÷ëàðûíû âÿ áîéóíëàðûíû ñûüàëëàìàúà áàøëàäû"


134

* Òàõòûí öñòöíÿ ãîéóëàíûí áèð èíñàí úÿñÿäè îëóá úèíëÿð òÿðÿôèí-

äÿí áèð àíäà ýåðè àïàðûëìàñû äà ìöìêöíäöð. Ùÿì÷èíèí Ñöëåéìàí

ãèññÿñèíäÿ úèíëÿðäÿí áèð èôðèòèí Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí òàõòûíû ãûñà ìöä-

äÿò ÿðçèíäÿ áèð éåðäÿí áàøãà éåðÿ àïàðà áèëÿúÿéè äÿ èôàäÿ åäèëèð.

Éåíÿ éóõàðûäàêû àéÿäÿ "àüàú ãóðäó" îëàðàã êå÷ÿí, ÿðÿáúÿ

ãàðøûëûüû èñÿ "äÿááÿòóë-ÿðçè" îëàí úàíëûíûí äà áèð úèí îëìà åhòèìà-

ëû âàðäûð (ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð).

"Ñîíðà (Ñöëåéìàíûí) þëöìöíö hþêì åòäèéèììççàìàí îíóí þëäöéöíö îíëàðà àíúàã ÿñàñûíû éå-éÿí áèð àüàú ãóðäó õÿáÿð âåðäè. Î éåðÿ éûõûëäûã-äà úèíëÿðÿ áÿëëè îëäó êè, ÿýÿð îíëàð ãåéáè áèëñÿé-

äèëÿð, àë÷àëäû÷û ÿçàá è÷èíäÿ ãàëìàçäûëàð" ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 14).

"Àíä îëñóí êè, Áèç Ñöëåéìàíû èìòàhàíà÷ÿêäèê. Òàõòûíûí öñòöíÿ áèð úÿñÿä àòäûã.

Ñîíðà î ÿââÿëêè âÿçèééÿòèíÿ ãàéûòäû" ("Ñàä" ñóðÿñè, 34).

135

Äöíéàäà áþéöê áèð hàêèìèééÿò ãóðäóüó Ãóðàíäà áèëäè-

ðèëÿí äèýÿð áèð ìöñÿëìàí ëèäåð äÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíäèð.

Ùç.Ñöëåéìàíûí hÿéàòû èëÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíèí hÿéàòû àðà-

ñûíäà áèð ÷îõ îõøàðëûãëàð âàð.

Éåð öçöíäÿ èãòèäàð ñàhèáè îëìàëàðûÀëëàh Ùç.Çöëãÿðíåéíÿ äÿ åéíèëÿ Ùç.Ñöëåéìàíäà îëäóüó êèìè

"îíó äà éåð öçÿðèíäÿ ìþhêÿìëÿíäèðèá ãöââÿòëÿíäèðäèéèíè âÿ hÿð

øåé âåðäèéèíè" ("Êÿhô" ñóðÿñè, 84) áèëäèðìèøäèð.

Àéÿäÿêè "ìþhêÿìëÿíäèðìÿê" èôàäÿñè èëÿ hÿì èãòèñàäè, hÿì hÿð-

áè, hÿì äÿ ñèéàñè áàõûìäàí ýöúëö áèð èãòèäàðûí âàúèáëèéèíÿ äèããÿò

÷ÿêìèø îëà áèëÿð. Ùç.Ñöëåéìàíûí áó ýöúö íÿòèúÿñèíäÿ øÿðãäÿí ãÿð-

áÿ áþéöê áèð úîüðàôèéàéà ñàhèá îëìóø, íèçàì âåðìèø áèð ëèäåðäèð

(Ùç.Çöëãÿðíåéí hàããûíäà ÿòðàôëû ìÿëóìàò ö÷öí áàõ: "Êÿhô" ñóðÿ-

ñèíäÿí àõûðçàìàíà èøàðÿëÿð", Ùàðóí Éÿhéà, 2001, Êöëòöð íÿøðèé-

éàòû).

Ùç.Ñöëåéìàíëà

Ùç.Çöëãÿðíåéí àðàñûíäàêû

îõøàðëûãëàð

136

Àüûëëû âÿ èìàíëû ëèäåðëÿð îëìàëàðûÃóðàíäà Ùç.Çöëãÿðíåéíÿ "hÿð øåéäÿí áèð éîë (ñÿáÿá)" ("Êÿhô"

ñóðÿñè, 54) âåðèëäèéè áèëäèðèëèð. Áó èôàäÿ èëÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíèí ôÿðà-

ñÿòëè, áÿñèðÿòëè, àüûëëû, hÿð øåéÿ ÷àðÿ òàïàí áèð ëèäåð îëäóüóíà èøà-

ðÿ åäèëèð. Ãóðàíäà Ùç.Ñöëåéìàí äà úèíëÿðèí, øåéòàíëàðûí èñòèãàìÿò

âåðìÿñèíäÿí òóòìóø äþâëÿò èäàðÿ÷èëèéèíÿ ãÿäÿð hÿð ìþâçóäà öñ-

òöíëöêëÿðè ýþñòÿðèëÿí áèð ïåéüÿìáÿðäèð.

Êèòàá áîéó àíëàòäûüûìûç êèìè Ùç.Çöëãÿðíåéí äÿ Ùç.Ñöëåéìàí

êèìè ÷îõ ýöúëö âÿ áöòöí äöíéàéà ñÿñ ñàëìûø áèð äþâëÿòèí áàøûí-

äàäûð. Ãóðàíäà äèýÿð òàéôàëàðûí îíäàí êþìÿê âÿ äîëàøûã èøëÿðèíÿ

÷àðÿ èñòÿäèêëÿðè õÿáÿð âåðèëèð. Èäàðÿ÷èëèéè àëòûíäà îëìàéàí úÿìèé-

éÿòëÿð áåëÿ îíó "éåð öçöíäÿ ãàðûøûãëûüûí âÿ ôèòíÿíèí ãàðøûñûíû

àëàí áèð èíñàí" êèìè ýþðìÿêäÿ, áþhðàí è÷èíäÿ éàøàéàí õàëãëàð îíà

ìöðàúèÿò åòìÿêäÿäèðëÿð. "Êÿhô" ñóðÿñèíäÿêè "èêè ñÿääèí þíöíäÿ,

hå÷ áèð ñþçö àíëàìàéàí" øÿêëèíäÿ òàíûäûëàí áèð ãþâìöí îíäàí éàð-

äûì èñòÿäèéè áåëÿ áèëäèðèëèð:

"Îíëàð äåäèëÿð: "Åé Çöëãÿðíåéí! Éÿúóú - Ìÿúóú áó ÿðàçè-

äÿ ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿäèðëÿð. Áèçèìëÿ îíëàð àðàñûíäà áèð ñÿää

÷ÿêìÿê ö÷öí ñÿíÿ ìöÿééÿí ìÿáëÿü âåðñÿê îëàð-

ìû?"" ("Êÿhô" ñóðÿñè, 94).

Öñòöí hÿðáè ýöúëÿðèÊèòàáûí ÿââÿëêè ôÿñèëëÿðèíäÿ ÿòðàôëû øÿ-

êèëäÿ áèëäèðäèéèìèç êèìè, Ùç.Ñöëåéìàíûí

÷îõ ýöúëö îðäóñó âàðäû. "Íÿìë" ñóðÿñèí-

äÿ áó øÿêèëäÿ áèëäèðèëèð:

"Äóðìà, îíëàðûí éàíûíà ãàéûò! Àíä

îëñóí êè, ýöúëÿðè ÷àòìàéàúàã áèð îðäó

èëÿ öñòëÿðèíÿ ýåäèá îíëàðû þç éóðäóíäàí

çÿëèë âÿ õàð âÿçèééÿòäÿ ÷ûõàðäàðûã!"

138


Ùç.Çöëãÿðíåéíèí äÿ Ùç.Ñöëåéìàí êèìè ÷îõ áþéöê áèð hÿðáè ýö-

úÿ ìàëèê îëäóüóíó éåíÿ "Êÿhô" ñóðÿñèíäÿêè áÿçè àéÿëÿðäÿí àíëà-

éûðûã:

"...Áèç îíà áåëÿ áóéóðäóã: "Éà Çöëãÿðíåéí! Ñÿí îíëàðà

ÿçàá äà âåðÿ áèëÿðñÿí, îíëàðëà éàõøû ðÿôòàð äà åäÿ áèëÿðñÿí!" Î

áåëÿ úàâàá âåðäè: "Çöëì åäÿíÿ ÿçàá âåðÿúÿéèê, Ñîíðà î, Ðÿá-

áèíèí höçóðóíà ãàéòàðûëàúàã. Ðÿááè äÿ îíà ýþðöíìÿìèø áèð

àçàá âåðÿúÿêäèð!" ("Êÿhô" ñóðÿñè, 86-87).

Ùç.Çöëãÿðíåéí éåð öçöíäÿ ãàðûøûãëûã ñàëàí èíêàð÷û òîïëóìëàðû

ÿçàáà äö÷àð åäèð, îíëàðûí èíñàíëàðà çöëì åòìÿñèíÿ èçí âåðìèð. Áó-

íó äà áþéöê hÿðáè ýöúö ñàéÿñèíäÿ hÿéàòà êå÷èðèð.ÿÁó àéÿëÿðäÿí

áåëÿ àíëàøûëûð êè, äöíéàéà hàêèì îëàúàã áèð äþâëÿòèí ÷îõ áþéöê hÿð-

áè ýöúö îëìàëûäûð.

Êàçàñêåð Ìóñòàôà Èççÿò ÿôÿíäèíèí úÿëè ñöëöñ çÿðÿíäóä ëþâhÿ-ñè, "Àëè-Èìðàí" ñóðÿñè, 8-úè àéÿ: "Åé Ðÿááèìèç! Áèçè äîüðóéîëà éþíÿëòäèêäÿí ñîíðà öðÿêëÿðèìèçÿ øÿêê-øöáhÿ ñàëìà! Áè-çÿ Þç òÿðÿôèíäÿí áèð ìÿðhÿìÿò áÿõø åò, ÷öíêè Ñÿí, hÿãèãÿ-òÿí, áÿõø åäÿíñÿí!"

139

ßäàëÿòëÿ hþêì åòìÿëÿðè

Ùç.Ñöëåéìàíûí àäèë èäàðÿ÷èëèéèíè ÿââÿëêè ñÿhèôÿëÿðäÿ à÷ûã èçàh

åòäèê. Ùç.Çöëãÿðíåéíèí äÿ ÷îõ ÿäàëÿòëè, hàããà íèééÿòëè îëäóüóíó

Ãóðàíäàêû ãèññÿäÿí ýþðöðöê. Ùç.Çöëãÿðíåéíèí îíäàí ÿäàëÿòñèçëè-

éÿ ãàðøû éàðäûì èñòÿéÿí áèð õàëãà î àíäà éàðäûì åòìÿñè áóíóí äÿ-

ëèëëÿðèíäÿíäèð. Ùÿð èêè ãèññÿäÿ àäèë áèð ðÿháÿðÿ äèããÿò ÷ÿêèëìÿñè

äÿ áóíó ýþñòÿðèð. Äöíéàíûí äþðä áèð éàíûíäà òÿhëöêÿñèçëèéè, àñà-

éèøè, ÿäàëÿòè ãîðóéà áèëìÿê ö÷öí ÿñýÿð âÿ ïîëèñ ýöúö èëÿ éàíàøû

÷îõ ýöúëö áèð höãóã ñèñòåìè äÿ áþéöê ÿhÿìèééÿò êÿñá åäèð.

Øåéõ ßëè Áÿäÿâèíèí úÿëè ñöëöñ ëþâhÿñè, "Çóìÿð" ñóðÿñè, 53-úö àéÿ: "ÅéÌÿíèì þçëÿðèíÿ çöëì åòìÿêäÿ hÿääè àøìûø áÿíäÿëÿðèì! Àëëàhûí ðÿh-ìèíäÿí öìèäñèç îëìàéûí. Àëëàh áöòöí ýöíàhëàðû áàüûøëàéàð. Ùÿãèãÿ-òÿí, Î áàüûøëàéàíäûð, ðÿhì åäÿíäèð!".

142

Ùÿäèééÿ ãÿáóë åòìÿìÿëÿðèÙç.Ñöëåéìàíûí Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí ýþíäÿðäèéè hÿäèééÿíè ãÿáóë

åòìÿäèéèíè âÿ hÿäèééÿëÿðè ýÿòèðÿí åë÷èëÿðëÿ ÷îõ hèêìÿòëè áèð úàâàá

âåðäèéèíè ãåéä åòìèøäèê. Ùç.Ñöëåéìàíûí úàâàáû áó øÿêèëäÿäèð:

"(Åë÷èáàøû Áÿëãèñèí ýþíäÿðäèéè hÿäèééÿ èëÿ) Ñöëåéìàíûí éà-

íûíà ýÿëäèêäÿ î äåäè: "Ñèç ìÿíÿ ìàë-äþâëÿòëÿìè éàðäûì

åäèðñèíèç? Àëëàhûí ìÿíÿ âåðäèéè ñèçÿ âåðäèéèíäÿí äàhà éàõ-

øûäûð. Àììà ñèç þç hÿäèééÿëÿðèíèçëÿ ñåâèíèðñèíèç" ("Íÿìë"

ñóðÿñè, 36).

Ùç.Çöëãÿðíåéí äÿ ýþñòÿðäèéè êþìÿê ãàðøûñûíäà îíà âåðýè âåð-

ìÿê èñòÿéÿí áó øÿõñÿ åéíè úàâàáû âåðìèøäè:

"Î äåäè: "Ðÿááèìèí ìÿíÿ âåðäèéè äàhà éàõøûäûð..." ("Êÿhô"

ñóðÿñè, 95).

Ùÿäèééÿíè ãÿáóë åòìÿéèá áó òÿêëèôè èðÿëè ñöðÿí øÿõñëÿðÿ áöòöí

ìöëêöí éåýàíÿ ñàhèáèíèí Àëëàh îëäóüóíó õàòûðëàòìàëàðû îíëàðûí ñÿ-

ìèìè áèð ìöñÿëìàí îëìàñûíûí äàhà áèð ñöáóòóäóð. Áó íöìóíÿëÿð

hÿð ìöñÿëìàí ëèäåð ö÷öí áèð íÿñèhÿòäèð.

Äàèì Àëëàhà öç òóòìàëàðûÙç.Ñöëåéìàíûí ýþçÿë ÿõëàã íöìóíÿëÿðèíèí ãåéä åäèëäèéè hèñ-

ñÿäÿ îíóí hÿð àí Àëëàhà öç òóòóá ñÿäàãÿòëè áèð ãóë îëäóüóíó àéÿ-

ëÿðäÿ à÷ûãëàìûøäûã. Ñöëåéìàí ïåéüÿìáÿð hÿð hàíñû áèð óüóð ÿëäÿ

åäèá çÿôÿð ãàçàíàíäà éàõóä äà Àëëàhäàí îíà áèð íåìÿò âåðèëÿíäÿ

äÿðhàë Àëëàhà öç òóòóá Îíó àíûð âÿ áöòöí ýöúöí Àëëàhà àèä îëäó-

üóíó çèêð åäèð. Ùç.Çöëãÿðíåéí äÿ åéíèëÿ îíóí êèìè ýþçÿë ÿõëàã

ñàhèáèäèð. Ñþçöýåäÿí ãþâìö ãîðóìàã ö÷öí ÷ÿêäèéè ñÿääèí òÿñèð-

ëè îëìàñû ö÷öí Àëëàhû áåëÿ çèêð åäèð:

"Àðòûã íÿ àøà áèëäèëÿð, íÿ äÿ îíó äÿëèá êå÷ÿ áèëäèëÿð. Î (Çöë-

ãÿðíåéí) äåäè: "Áó Ðÿááèìäÿí áÿõø åäèëÿí áèð ìÿðhÿìÿò-

äèð. Ðÿááèìèí òÿéèí åòäèéè âàõò ýÿëäèêäÿ èñÿ îíó éåðëÿ éåê-

143

ñàí åäÿúÿêäèð. Ðÿááèìèí âÿäè hàãäûð!"" ("Êÿhô" ñóðÿñè, 97-

98).

Úèíëÿðÿ hþêì åòìÿëÿðèÌÿëóìäóð êè, Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) êå÷ìèøäÿ éåð öçöíäÿ áþ-

éöê hàêèìèééÿò ãóðìóø èêè ëèäåðèí Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí

îëäóãëàðûíû áèëäèðìèøäèð. Áó hàëäà Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíäÿ îëäóüó

êèìè Ùç.Çöëãÿðíåéí äþâðöíäÿ äÿ úèíëÿð öçÿðèíäÿ áèð hàêèìèééÿò

ãóðóëìàñûíäàí äàíûøìàã îëàð. Èíñàíëàðûí þçëÿðèíÿ ãàðøû Ùç.Çöëãÿð-

íåéäÿí êþìÿê èñòÿäèêëÿðè Éÿúóú âÿ Ìÿúóú àäëû ãþâìöí äÿ áèð úèí

äÿñòÿñè îëìà åhòèìàëû îëà áèëÿð. Áó èêè ãèññÿäÿ âÿ õöñóñèëÿ äÿ

Ùç.Ñöëåéìàíëà áàüëû äàíûøûëàíëàðäàí úèíëÿð ìþâçóñóíäàí ÷îõ ýå-

íèø áÿhñ åäèëìÿñè ÷îõ ýöìàí êè, àõûðçàìàíà äà èøàðÿëÿð âåðèð.

Àëëàh àõûðçàìàíäà úèíëÿðè âÿ øåéòàíëàðû èíñàíëàðûí õèäìÿòèíÿ âå-

ðÿúÿê îëà áèëÿð (ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð).

Ãÿòðàí âÿ éà ÿðèìèø ìèñ ìÿäÿíèíäÿí

èñòèôàäÿ åòìÿëÿðè

Ùç.Çöëãÿðíåéí Éÿúóú âÿ Ìÿúóúó àéÿäÿ "àéíÿë ãûòðè" êèìè êå-

÷ÿí áèð ìàääÿäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê ñÿää òèêìÿêëÿ òÿñèðñèç hàëà ýÿ-

òèðìèøäè:

"Ìÿíÿ äÿìèð ïàð÷àëàðû ýÿòèðèí!" Î èêè äàüûí àðàñûíû áÿðà-

áÿðëÿøäèðÿí êèìè; "(Êþðöêëÿðè) öôöðöí!" - äåäè. (Çöëãÿðíåéí

äÿìèðè) îä hàëûíà ñàëûíúà: "Ìÿíÿ ÿðèìèø ìèñ ýÿòèðèí, îíóí

öñòöíÿ òþêöí!" - äåäè" ("Êÿhô" ñóðÿñè, 96).

"Àéíÿë êèòðè" êÿëìÿñèíèí ìÿíàñû "ÿðèìèø ìèñ ìÿäÿíè" èëÿ éà-

íàøû "ãÿòðàí" ìÿíàñûíà äà ýÿëèð. Ãóðàíäà Ùç.Çöëãÿðíåéíèí èñòèôà-

äÿ åòäèéè "àéíÿë êèòðè"íèí Ùç.Ñöëåéìàíûí äà ÿìðèíÿ âåðèëäèéè áå-

ëÿ áèëäèðèëèð:

"Ñöëåéìàíà äà êöëÿéè ðàì åòäèê. Î ñÿhÿðäÿí ýöíîðòàéà ãÿ-

äÿð áèð àéëûã éîë, ýöíîðòàäàí àõøàìà ãÿäÿð äÿ áèð àéëûã éîë

ýåäèðäè. Îíóí ö÷öí ìèñ ìÿäÿíèíè ñåë êèìè ÿðèäèá àõûòäûã. Úèí-

ëÿðèí áèð ãèñìè Ðÿááèíèí èçíè èëÿ îíóí éàíûíäà èøëÿéèðäè.

Îíëàðäàí hÿð êÿñ ÿìðèìèçäÿí ÷ûõûðäûñà, îíà úÿhÿííÿì îäó-

íóí ÿçàáûíäàí äàääûðàðäûã" ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 12).

Ùÿì Ùç.Çöëãÿðíåéíèí, hÿì äÿ Ùç.Ñöëåéìàíû "àéíÿë ãûòðè"äÿí

èñòèôàäÿ åòìÿñè äèããÿò÷ÿêèúè áèð îõøàðëûãäûð. Ùç.Ñöëåéìàí áó ìàä-

äÿíèí êþìÿéè èëÿ þç äþâðöíäÿêè úèíëÿð âÿ øåéòàíëàð öçÿðèíäÿ hà-

êèìèééÿò ãóðìóø îëà áèëÿð. "Àéíÿë ãûòðè" êèìè ãåéä åäèëÿí áó ìàä-

äÿíèí ãÿòðàí îëìàã åhòèìàëû âàð. Ãÿòðàí

"Êþéíÿêëÿðè ãÿòðàíäàí îëàúàã..." ("Èáðàhèì" ñóðÿñè, 50) àéÿ

èëÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, úÿhÿííÿìäÿ äÿ îëàí áèð ìàääÿäèð.

Àéÿäÿ "àéíÿë ãûòðè" èôàäÿñè èëÿ ÿðèäèëìèø ìèñ âÿ éà ãÿò-ðàíûí Ùç.Ñöëåéìàíûí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíèí ÿìðèíÿ âå-ðèëäèéè áèëäèðèëèð. Øÿêèëëÿðäÿ ìèñ âÿ ãÿòðàíäàí èñòèôàäÿèëÿ áàüëû íöìóíÿëÿð ýþðöíöð.

145

Àéÿäÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ âåðèëÿí áó ìàääÿäÿí áÿhñ åäèë-

äèêäÿí ñîíðà úèíëÿðèí äÿ îíà õèäìÿò åòäèéèíäÿí ñþç à÷ûëìàñû äèã-

ãÿò÷ÿêèúèäèð. Ùç.Ñöëåéìàí äà, Ùç.Çöëãÿðíåéí äÿ úèíëÿðè íÿçàðÿò

àëòûíäà ñàõëàìàã ö÷öí áó ìàääÿäÿí èñòèôàäÿ åòìèø îëà áèëÿðëÿð. Áó

ìàääÿíèí úèíëÿðÿ òÿñèð åäÿí áèð òÿðÿôè îëà áèëÿð (ßí äîüðóñóíó

Àëëàh áèëèð).

Àõûðçàìàíà àèä ìöæäÿëÿðÙç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíèí éàøàäûãëàðû äþâðëÿðäÿ îëàí áó

äöíéà hàêèìèééÿòè áöòöí ìöñÿëìàíëàð ö÷öí áþéöê áèð ìöæäÿäèð.

×öíêè áó ãèññÿëÿðäÿ àõûðçàìàíà àèä ìöhöì èøàðÿëÿð âàð.

Àëëàhûí ñÿðhÿäëÿðèíè úèääè áèð øÿêèëäÿ ãîðóéàí, Èñëàì ÿõëàãûíû

äöíéàäà hàêèì ÿõëàãà ÷åâèðìÿê ö÷öí ñÿé ýþñòÿðÿí âÿ hå÷ áèð ÷ÿ-

òèíëèê ãàðøûñûíäà ãîðõìàéàí ìöñÿëìàíëàð áöòöí äþâðëÿðäÿ ãàëèá ýÿ-

ëÿúÿêëÿð. Àëëàhûí êþìÿéè âÿ äÿñòÿéè ìöòëÿã îíëàðûí éàíûíäà îëà-

úàã.

Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí éóõàðûäà ñàéäûüûìûç õöñóñèé-

éÿòëÿðèíèí äöíéàäàêû ÿâÿçèíè ýöúëö áèð hàêèìèééÿòëÿ (âÿ ÿëáÿòòÿ

êè, Àëëàhûí áèð ÷îõ ìÿíÿâè ëöòôö èëÿ) àëìûøëàð. Àõûðçàìàíäà åéíè

hàêèìèééÿò Àëëàhûí êþìÿéè èëÿ ìöòëÿã ýåð÷ÿêëÿøÿúÿê. Áó,

Àëëàhûí èìàí ýÿòèðÿíëÿðÿ áèð âÿäèäèð. Áó hàêèìèééÿòè ýåð÷ÿêëÿø-

äèðÿúÿê îëàíëàð èñÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) ìöõòÿëèô hÿäèñëÿðèí-

äÿ äÿ ãåéä åäèëäèéè êèìè, ñþçöýåäÿí éöêñÿê õöñóñèééÿòëÿðè ÿñð-

ëÿðäèð þçöíäÿ úÿìëÿøäèðÿí øÿðÿôëè òöðê ìèëëÿòè îëàúàã.

Ö÷ ãèòÿéÿ íèçàì âåðìèø Îñìàíëû Èìïåðàòîðëóüóíóí âàðèñè îëàí

òöðê ìèëëÿòè Èñëàì ÿõëàãûíû áöòöí äöíéà öçÿðèíäÿ hàêèì ÿõëàãà ÷å-

âèðÿúÿê âÿ äöíéà õàëãëàðûíûí hÿñðÿòèíè ÷ÿêäèéè ðàhàòëûã, ñöëh âÿ ñåâ-

ýè äîëó áèð äöíéàíû ìöòëÿã ãóðàúàã. ßäàëÿòëè, ìÿðhÿìÿòëè, ñÿäà-

ãÿòëè âÿ èíàíú ñàhèáè îëàí áþéöê òöðê ìèëëÿòè áó èøèí þhäÿñèíäÿí

ëàéèãèíúÿ ýÿëÿúÿê.

Ãóðàíäà èäàðÿ÷èëèêäÿí õÿáÿð âåðÿí èêè ìöhöì íöìóíÿ

âàð. Áóíëàðäàí áèðè Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí þëêÿñèíäÿêè èäà-

ðÿ÷èëèê, äèýÿðè èñÿ Ôèðîíóí äåñïîòèê âÿ ìöðòÿúå èäàðÿ-

÷èëèéèäèð.

Ùç.Ñöëåéìàíûí Ýöíÿøÿ ñèòàéèø åäÿí Ñÿáà þëêÿñèíè èìàíà ÷à-

üûðàí áèð ìÿêòóá ýþíäÿðìÿñèíäÿí ñîíðà áàø âåðìèø hàäèñÿëÿð áè-

çÿ áó äþâëÿòèí ãóðóëóøó hàããûíäà áÿçè ìÿëóìàòëàðû âåðèð.

Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí éàíûíäà òàéôàíûí òàíûíìûøëàðûíäàí èáàðÿò áèð

ãðóï âàð. Ñÿáà ìÿëèêÿñè Ùç.Ñöëåéìàíäàí ýÿëÿí ìÿêòóáó îõóäóã-

äàí ñîíðà îíëàðëà ìÿñëÿhÿòëÿøèð. Éÿíè áó äþâëÿòäÿ òÿê áèð hþêì-

äàðûí ãÿðàð ãÿáóë åòìÿê höãóãóíäàí ñþç ýåòìèð, äþâëÿòèí èäàðÿ

åäèëìÿñèíäÿ hþêìäàðëà áèðëèêäÿ ñþç ñàhèáè îëàí áèð ãðóï äà âàð.

Ñÿáà ìÿëèêÿñè éàíûíäàêûëàðûí ôèêðèíè ãèéìÿòëÿíäèðèð, îíëàð äà ìÿ-

ëèêÿíèí íöôóçóíà âÿ þçöíÿ hþðìÿò åäèð. Áó öñóëëà Ñÿáà äþâëÿòèí-

äÿ äåìîêðàòèéàéà áÿíçÿð áèð èäàðÿ÷èëèê ñèñòåìè òÿòáèã åäèëèð.

Ôèðîíóí èäàðÿ÷èëèê öñóëó èñÿ èëê áàõûøäà Ñÿáà äþâëÿòèíÿ áÿíçÿ-

éèð. Îíóí éàíûíäà îëàíëàðûí äà èäàðÿ÷èëèéÿ áþéöê òÿñèðëÿðè ýþðö-

Ãóðàíäà òÿðèô åäèëÿí èêè ìöõòÿëèô

èäàðÿ÷èëèê

íöð. Àíúàã áó èíñàíëàð Ôèðîíó ñÿhâ èñòèãàìÿòÿ éþíÿëòìÿêäÿ, îíà

ôèòíÿ âÿ çöëìÿ ñÿáÿá îëàúàã ÿìðëÿð âåðìÿêäÿäèð. "ßðàô" ñóðÿñèí-

äÿ Ôèðîíà áó øÿêèëäÿ õèòàá åòäèêëÿðè áèëäèðèëèð:

"Îíëàð äåäèëÿð: "Îíó ãàðäàøû èëÿ áèðëèêäÿ ñàõëà âÿ øÿhÿðëÿ-

ðÿ (ñåhðáàçëàðû) éûüàí àäàìëàð ýþíäÿð" ("ßðàô" ñóðÿñè,

111).

Ôèðîí äþâðöíäÿêè èäàðÿ÷èëèê òÿðçèíè îëèãàðõèéà êèìè òÿãäèì åò-

ìÿê ìöìêöíäöð. Îëèãàðõèéà "àçëûüûí hàêèìèééÿòè" äåìÿêäèð. Áèð

ñèñòåìäÿ ñèéàñè ýöú ñàäÿúÿ áèð ãðóïóí ÿëèíäÿäèðñÿ, î ñèñòåì îëè-

ãàðõèéàäûð. Îëèãàðõèéàíûí ýöúö èñÿ ÿêñÿðÿí hÿðáè âÿ ìàääè ýöúöí

ìèãäàðû èëÿ äöç ìöòÿíàñèáäèð. Îëèãàðõèéàäà èäàðÿ÷è êàäðëàð áèð íå-

÷ÿ øÿõñäÿí èáàðÿò âÿ éà äàhà ýåíèø îëà áèëÿð. Àíúàã áöòöí hàëëàð-

äà áó, õàëãà íèñáÿòäÿ êè÷èê áèð àçëûãäûð. Áó øÿõñëÿð õàëãû þç ìÿí-

ôÿÿòëÿðèíÿ ýþðÿ, èñòÿäèêëÿðè êèìè èäàðÿ åäèðëÿð. Àéÿëÿðäÿí ýþðöí-

149

äöéö êèìè, Ôèðîí ðåæèìè äÿ áèð îëèãàðõèéàäûð.

"Ôèðîíóí âÿ îíóí ÿéàí-ÿøðàôûíûí éàíûíà. Îíëàð òÿêÿááöð-

ëÿðèíÿ ñûüûøäûðìàéûá þçëÿðèíè éóõàðû òóòàí úàìààò îëàðàã ãàë-

äûëàð" ("Ìóìèíóí" ñóðÿñè, 46) àéÿñèíäÿ äÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, Ôè-

ðîí âÿ ÿòðàôû þç èñòÿäèêëÿðèíè ìÿúáóðÿí åòäèðÿí áèð úÿìèééÿòäèð.

Ôèðîíóí éàíûíäàêû ìÿñëÿhÿò÷èëÿð, úàäóýÿðëÿð âÿ ÿñýÿðëÿðäÿí èáà-

ðÿò îëèãàðõèê ñèíèô õàëãûí Ôèðîí ñèñòåìèíÿ áàüëû ãàëìàñû ö÷öí îíó

ìÿôêóðÿ áàõûìûíäàí þç hþêìðàíëûüû àëòûíà àëìûø, êöòëÿëÿðÿ Ôèðî-

íóí öñòöí áèð âàðëûã îëìàñû éàëàíûíû òÿëãèí åòìèøäèð. Ôèðîí âÿ ÿò-

ðàôû õàëãà çöëì åòìÿêäÿ èäè. Áóíäàí õÿáÿð âåðÿí àéÿ áåëÿäèð:

"Ôèðîíóí âÿ ÿéàíëàðûíûí áÿëàñû ãîðõóñóíäàí Ìóñàéà þç

ãþâìöíäÿí éàëíûç êè÷èê áèð äÿñòÿ èìàí ýÿòèðäè. ×öíêè Ôèðîí

î éåðäÿ hàêèì èäè. Î, hÿääè àøìûøäû" ("Éóíóñ" ñóðÿñè, 83).

Ôèðîí ñèñòåìèíèí çàëûìëûüûíû ýþñòÿðÿí à÷ûã áèð ñöáóò äà þëêÿäÿ-

êè èíñàíëàðû èðã âÿ èíàíúëàðûíà ýþðÿ "ôèðãÿëÿðÿ" (çöìðÿëÿðÿ) àéûð-

ìàñû âÿ áèð ãèñìèíÿ ãÿñäÿí çöëì åòìÿñèäèð. Õöñóñèëÿ Èñðàèëîüóë-

ëàðûíû hÿäÿôÿ àëàí áó çöëìäÿí áèð àéÿäÿ áåëÿ ñþç åäèëèð:

"Ùÿãèãÿòÿí, Ôèðîí éåð öçöíäÿ áàø ãàëäûðûá îíóí ÿhàëèñèíè

çöìðÿëÿðÿ áþëìöøäö. Îíëàðûí àðàñûíäà îëàí áèð òàéôàíû ýöú-

ñöç ýþðöá îíëàðûí îüëàí óøàãëàðûíû þëäöðöð, ãûçëàðûíû èñÿ

ñàü áóðàõûðäû. Î, hÿãèãÿòÿí, ôèòíÿ-ôÿñàä òþðÿäÿíëÿðäÿí èäè!"

("Ãÿñÿñ" ñóðÿñè, 4).

"ßðàô" ñóðÿñèíèí 127-úè àéÿñèíäÿ èñÿ Ôèðîíóí "îíëàðäàí öñòöí

îëäóüó" áèëäèðèëèð. Áó þëäöðöúö öñòöíëöê Ôèðîíóí ýöúëö îðäóñóí-

äàí èðÿëè ýÿëèð. Áó ñèñòåìèí íÿ ãÿäÿð èíêèøàô åòìèø âÿ ýöúöíöí íÿ

ãÿäÿð áþéöê îëäóüóíó Ôèðîíóí ÿñýÿðëÿðèíÿ âåðäèéè ÿìðëÿðäÿí àí-

ëàéà áèëÿðèê:

"Ôèðîí øÿhÿðëÿðÿ (ÿñýÿð) éûüàíëàð ýþíäÿðäè" ("Øóÿðà" ñó-

ðÿñè, 53).

"Îíëàð äåäèëÿð: "Îíó ãàðäàøû èëÿ áèðëèêäÿ ñàõëà âÿ øÿhÿðëÿ-

ðÿ éûüàí àäàìëàð ýþíäÿð" ("ßðàô" ñóðÿñè, 111).

Øèìàëè Àôðèêà, XII ÿñð, Ëîíäîí, Ñïèíê Êîëëåúè"Íÿìë" ñóðÿñè, 36-39-úó àéÿëÿð àðàñû."Íÿìë" ñóðÿñèíäÿ Ñÿáà ìÿëèêÿñè èëÿ Ùç.Ñöëåéìàí àðàñûíäàêû ýþðöøäÿíõÿáÿð âåðèëèð. Áó ýþðöøäÿ Ñÿáà ìÿëèêÿñè Ùç.Ñöëåéìàíûí çÿíýèíëèéèíÿ âÿýöúöíÿ øàhèä îëìóøäóð.

151

Éóõàðûäàêû àéÿëÿðèí äÿ èøàðÿ åòäèéè êèìè, Ôèðîí ÷îõ ìöðòÿúå âÿ

ÿçàçèë áèð äþâëÿò ìåõàíèçìèíÿ âÿ õöñóñèëÿ äÿ õÿôèééÿ ñèñòåìèíÿ

ñàhèáäèð. Áåëÿ êè, ìöÿééÿí áèð èéåðàðõèéà äàõèëèíäÿ þëêÿíèí ÿí óú-

ãàð éåðëÿðèíÿ áåëÿ íÿçàðÿò åäèëèðäè. Áó íÿçàðÿò Ôèðîíóí ðÿháÿðëè-

éèíèí ÷îõ úèääè âÿ ìöðòÿúå ìåòîäëàðûíû äà ýþñòÿðèðäè.

Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí Ùç.Ñöëåéìàíëà ýþðöøäöêäÿí ñîíðà Àëëàhà

èìàí ýÿòèðäèéèíè âÿ Ùç.Ñöëåéìàíà òàáå îëäóüóíó áèëäèðìÿñè èñÿ Ñÿ-

áà þëêÿñèíäÿ áåëÿ áèð òÿçéèãèí îëìàäûüûíà èøàðÿ îëà áèëÿð. Ñÿáà ìÿ-

ëèêÿñèíèí áó ñþçëÿðè Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðèëèð:

"Åé Ðÿááèì! Ìÿí þçöìÿ çöëì åòìèøäèì. Ìÿí àðòûã Ñöëåé-

ìàíëà áèðëèêäÿ àëÿìëÿðèí Ðÿááè îëàí Àëëàhà òÿñëèì îëäóì!"


Ñÿáà äþâëÿòèíèí èäàðÿ÷èëèê ôîðìàñû àéÿëÿðäÿí äÿ áèëèíäèéè êè-

ìè, äþâðöí øÿðòëÿðèíÿ ýþðÿ "äåìîêðàòèê" ðóhà ñàhèá áèð ñèñòåìäèð.

Ôèðîí ñèñòåìèíèí ÿêñèíÿ îëàðàã èíñàí öçÿðèíäÿ áèð òÿçéèã ìþâúóä

äåéèëäèð. Äþâëÿòèí èäàðÿñèíäÿ ÿí ìöhöì ãÿðàðëàðûí áåëÿ ìöøàâè-

ðÿ éîëó èëÿ âåðèëäèéèíè, äþâëÿò ìÿìóðëàðû àðàñûíäà hàðìîíèéà âÿ

ÿìÿêäàøëûüûí éàðàíäûüûíû, ãàðøûëûãëû ñÿìèìèééÿòèí, âèúäàí àçàäëû-

üûíûí éàøàíäûüû, hàãëàðûí ãîðóíäóüó áèð ìîäåëäèð. Àëëàh áèçëÿðÿ Ôè-

ðîí âÿ Ñÿáà ãèññÿëÿðèíäÿêè ôÿðãëè ñèñòåìëÿðè à÷ûãëàéàðàã hÿì äèí

ÿõëàãûíà øèääÿòëÿ ãàðøû îëàí áèð ñèñòåìè, hÿì äèí ÿõëàãûíà éàõûí

áèð úÿìèééÿòèí òÿìÿë ÿñàñëàðûíû þéðÿäèð.

152

Ìöõòÿëèô àéÿëÿðäÿ Ñÿáà äþâëÿòèíèí ÷îõ ýöúëö îðäóëàðûí-

äàí áÿhñ åäèëèð. Ñÿáà îðäóñóíóí áàø÷ûëàðûíûí Ãóðàí-

äà ãåéä åäèëÿí áèð èôàäÿñè áó îðäóíóí ñîí ãÿðàðû Ñÿ-

áà ìÿëèêÿñèíèí ñÿðÿíúàìûíà âåðäèéèíè ýþñòÿðèð. Îðäó áàø÷ûëàðû Ñÿ-

áàíûí ãàäûí hþêìäàðûíà áåëÿ äåéèðëÿð:

"Îíëàð äåäèëÿð: "Áèç áþéöê áèð ãöââÿò âÿ ãöäðÿò ñàhèáèéèê.

Ùþêì ñÿíèíäèð. Íÿ ÿìð åäÿúÿéèíè þçöí áàõ!"" ("Íÿìë" ñó-

ðÿñè, 33).

Àíúàã Ñÿáà äþâëÿòèíèí áó ýöúö îíëàðà hå÷ áèð ôàéäà âåðìÿìèø,

ïåéüÿìáÿðëÿðèíèí ñþçöíö äèíëÿìÿéÿí âÿ Àëëàhûí íåìÿòëÿðèíÿ

øöêð åòìÿéÿí Ñÿáà õàëãû íÿñèëëÿð ñîíðà äÿhøÿòëè áèð ñåë ôÿëàêÿòè èëÿ

úÿçàëàíäûðûëìûøäû. Ñÿáà õàëãûíûí éàøàäûüû éåðëÿð Ãóðàíäà áåëÿ

òÿñâèð åäèëèð:

"Ñÿáà (òàéôàñûíûí) éóðäóíäà áèð íèøàíÿ âàð èäè. (Îðàäà)

ñàüäàí âÿ ñîëäàí èêè áàü÷à âàð èäè. (Ñÿáà ÿhëèíÿ áåëÿ áóéó-

ðóëìóøäó:) "Ðÿááèíèçèí ðóçèñèíäÿí éåéèí âÿ Îíà øöêð åäèí.

(Éóðäóíóç) ýþçÿë áèð äèéàð, (Ðÿááèíèç äÿ) áàüûøëàéàí áèð

Ðÿááäèð!"" ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 15).

Ñÿáà õàëãûíûíìÿðóç

ãàëäûüû àãèáÿò

Éóõàðûäàêû àéÿëÿðäÿ äÿ âóðüóëàíäûüû êèìè, Ñÿáà õàëãû åñòåòèê

úÿhÿòäÿí ýþçÿë, áÿðÿêÿòëè áàü-áàü÷àëàðû îëàí áèð òîðïàãäà éàøàéûð-

äû. Òèúàðÿò éîëëàðûíûí öñòöíäÿ éåðëÿøÿí âÿ áó ñÿáÿáäÿí äÿ öìó-

ìè ñÿâèééÿñè éöêñÿê îëàí Ñÿáà þëêÿñè äþâðöíöí ñå÷èëÿíëÿðèíäÿí

áèðè èäè. Éàøàéûø âÿ øÿðàèòèí áåëÿ ýþçÿë îëäóüó þëêÿäÿ Ñÿáà õàëãû-

íà àéÿäÿ äÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, éàëíûç "Ðÿááèíèí ðóçèñèíäÿí éå-

(Ñîëäà) Éóëüóí àüàúûäóçëó éàðïàãëàðà ìàëèêâÿ ÷îõ ñó òÿëÿá åäÿí áèðàüàú íþâöäöð. Àüàú áö-òöí ðöòóáÿò âÿ ñó ãàéíà-üûíû þçöíÿ ÷ÿêÿðÿê éàí-üûí âÿ ñåë òÿñèðèíè äàhàäà àðòûðûð. Áþéöê áèð éóë-üóí àüàúû ýöíäÿ 1000ëèòðÿ éàõûí ñó ÷ÿêÿðÿê îë-äóüó éåðèí áöòöí åêîëîæèòàðàçëûüûíû ïîçà áèëÿð.

(Àøàüûäà) Ìþhêÿì âÿõîø èéëè ñèäð àüàúëàðûíäàíáèíàëàðûí õàðèúèíäÿ, ìå-áåë âÿ îéìà èøëÿðèíäÿ èñòè-ôàäÿ åäèëèð.

"...Ðÿááèíäÿí î áàüà áèð áÿëàýÿëäè. Âÿ î ãàïãàðà ãàðàëäû"

("Ãÿëÿì" ñóðÿñè, 19-20).

157

ìÿê âÿ Îíà øöêð åòìÿê" ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 15) ãàëûðäû. Ëàêèí áå-

ëÿ åòìÿäèëÿð âÿ íàøöêöð îëäóëàð. Àéÿëÿðäÿ Ñÿáà õàëãûíûí äàâðà-

íûøû áåëÿ âåðèëèð:

"Ëàêèí îíëàð öç äþíäÿðäèëÿð, Áèç äÿ öñòëÿðèíÿ ßðèì (áÿí-

äèíèí) ñåëèíè ýþíäÿðäèê. Îíëàðûí èêè áàü÷àñûíû àúû ìåéâÿëè, éóë-

üóí àüàúëàðû âÿ áèð àç äà ñèäð àüàúû îëàí èêè áàü÷àéà ÷åâèð-

äèê. Îíëàðû íàíêîðëóãëàðûíà ýþðÿ áåëÿ úÿçàëàíäûðäûã. Áèç hå÷

íàíêîðäàí áàøãàñûíà úÿçàìû âåðÿðèê?" ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 16-

17).

Ñÿáà õàëãû óüóðëàðûíû âÿ çÿíýèíëèêëÿðèíè þç ñÿéëÿðèíèí íÿòèúÿñè

áèëäè. Öç äþíäÿðìÿñèíèí ÿâÿçèíè èñÿ àéÿäÿ ýþñòÿðèëäèéè êèìè, áèð

ñåëëÿ àëäû âÿ hÿëàê îëäó. Áó, Àëëàhûí èíêàð åäÿí áöòöí ãþâìëÿðÿ

âåðäèéè èëàhè áèð ÿâÿçäèð. Àëëàhûí íåìÿòëÿðèíÿ øöêð åòìÿéÿí, åë÷è-

ëÿðèí ýþñòÿðäèéè hèäàéÿò éîëóíà óéìàéàí âÿ ýþíäÿðèëÿí Êèòàáëàðû

èíêàð åäÿí hÿð õàëã åòäèêëÿðèíèí ÿâÿçèíè hÿì äöíéàäà, hÿì äÿ àõè-

ðÿòäÿ ìöòëÿã àëàúàã. Áó, àäÿòóëëàhûí (Àëëàhûí ãàíóíóíóí) áèð íÿ-

òèúÿñèäèð. Àëëàh "Ùóä" ñóðÿñèíäÿ áåëÿ áóéóðóð:

"Áó, (ìÿhâ îëìóø) ìÿìëÿêÿòëÿðèí õÿáÿðëÿðèíäÿíäèð êè, ñÿ-

íÿ ñþéëÿäèê. Îíëàðûí áÿçèñèíäÿí ÿñÿð-ÿëàìÿò ãàëìûø, áÿçèñè

èëÿ éåðëÿ éåêñàí îëìóøäóð. Áèç îíëàðà çöëì åòìÿäèê. Îíëàð

þçëÿðè þçëÿðèíÿ çöëì åòäèëÿð. Àëëàhäàí ãåéðè èáàäÿò åòäèêëÿ-

ðè òàíðûëàð Ðÿááèíèí ÿìðè ýÿëäèêäÿ îíëàðà hå÷ áèð ôàéäà âåð-

ìÿäè, ÿêñèíÿ, éàëíûç çèéàíëàðûíû àðòûðäû" ("Ùóä" ñóðÿñè, 100-

101).

158

Àðèì ñåëè èëÿ hÿëàê îëàíÑÿáà ãþâìö

Òàðèõè ìÿíáÿëÿðÿ ýþðÿ, Ñÿáà õàëãû

Úÿíóáè ßðÿáèñòàíäà éàøàìûø äþðä áþéöê

ñèâèëèçàñèéàäàí áèðèäèð. Ñÿáà õàëãû òàðèõ-

äÿ ìÿäÿíè òàéôà êèìè òàíûíûð. Îíëàðûí

ÿí þíÿìëè ÿñÿðëÿðèíäÿí îëàí Ìÿðèá

Ñÿääè ìàëèê îëäóãëàðû òåõíèêè ñÿâèééÿ-

íèí ýþñòÿðèúèñèäèð. Ñÿáàëûëàð äþâëÿò ãóð-

ìàëàðûíûí äàhà èëê ìÿðhÿëÿñèíäÿí áóðà-

äà áèð ñÿää ãóðìóø, ñóâàðìà èøèíÿ áàø-

ëàìûø âÿ áó ñÿääèí ñàéÿñèíäÿ èíêèøàô åò-

ìèøäèëÿð.

Ìÿðèáäÿêè áó ñÿääèí éöêñÿêëèéè 16

ìåòð, åíè 60 ìåòð, óçóíëóüó èñÿ 620

ìåòð èäè. Ùåñàáëàìàëàðà ýþðÿ, ñÿää

âàñèòÿñèëÿ ñóâàðûëà áèëÿí áöòöí ñàhÿ

9600 håêòàð èäè êè, áóíóí äà 5300

håêòàðû úÿíóá, ãàëàíû èñÿ øèìàë

äöçÿíëèéèíÿ àèä èäè. Áó èêè äö-

çÿíëèê Ñÿáà êèòàáÿëÿðèíäÿ áÿ-

çÿí "Ìÿðèá âÿ èêè äöçÿíëèê"

äåéÿ ãåéä îëóíóðäó. Ãó-

ðàíäàêû "ñàüäàí âÿ

ñîëäàí èêè áàü÷à"

èôàäÿñè ÷îõ åhòè-

ìàë êè, áó èêè

âàä èäÿê è

á à ü -

159

áàü÷àëàðà èøàðÿ åäèð. Áþëýÿ áó ñÿääèí âÿ ñóâàðìà ãóðüóëàðûíûí ñà-

éÿñèíäÿ Éÿìÿíèí ÿí éàõøû ñóâàðûëàí âÿ ÿí ìÿhñóëäàð çîíàñû êè-

ìè øþhðÿò ãàçàíìûøäû.

Áó ñÿää áèçèì åðàíûí V-VI ÿñðëÿðèíäÿ ýåíèø øÿêèëäÿ òÿìèð

åäèëìèøäè. Àíúàã áó òÿìèð èøëÿðè ñÿääèí 542-úè èëäÿ éûõûëìàñûíûí

ãàðøûñûíû àëà áèëìÿäè. Áó òàðèõäÿ éûõûëàí ñÿää Ãóðàíäà áÿhñ åäè-

ëÿí "Àðèì ñåëè"íÿ ñÿáÿá îëäó. Ñÿáà õàëãûíûí èëëÿðäèð áåúÿðäèéè áàü-

Ãóðàíäà áÿhñ åäèëÿí Àðèì ñåëèíäÿí ñîíðà Ìÿðèá Ñÿääèíèí äàüûëìàñûÑÿáà þëêÿñèíèí ñóéóí àëòûíäà ãàëìàñûíà ñÿáÿá îëäó âÿ áöòöí øÿhÿð äà-üûëäû.

160

ëàðû, áàü÷àëàðû âÿ òÿñÿððöôàò ñàhÿëÿðè òàìàìèëÿ ìÿhâ îëäó. Ñÿääèí

éûõûëìàñûíäàí ñîíðà Ñÿáà õàëãûíûí ñöðÿòëÿ ýåðèëÿìÿñè ìöøàhèäÿ åäè-

ëèð. Ñÿääèí éûõûëìàñû èëÿ Ñÿáà äþâëÿòèíèí äÿ ñîíó ýÿëäè.

Ãóðàí àéÿëÿðèíè áó òàðèõè hÿãèãÿòëÿð èøûüûíäà èíúÿëÿäèéèìèç çà-

ìàí îðòàäà áþéöê áèð hàðìîíèéà îëäóüóíó ýþðöðöê. Àðõåîëîæè òà-

ïûíòûëàð âÿ òàðèõè hÿãèãÿòëÿð Ãóðàíäà éàçûëàíëàðà èøàðÿ åäèð. Ãóðàí-

äà Ñÿáà õàëãûíà ýþíäÿðèëÿí ÿçàáäàí "Ñÿéëöë Àðèì", éÿíè "Àðèì

ñåëè" øÿêëèíäÿ áÿhñ åäèëèð. Ãóðàíäàêû áó èôàäÿ åéíè çàìàíäà áèð

ñåëèí ìåéäàíà ýÿëìÿ ñÿáÿáèíè ýþñòÿðèð. ×öíêè "Àðèì" ñþçöíöí áèð

ìÿíàñû äà áÿíä âÿ éà ñÿää äåìÿêäèð. Äîëàéûñû èëÿ "Ñÿéëöë Àðèì"

èôàäÿñè äÿ ñÿääèí éûõûëìàñû íÿòèúÿñèíäÿ áàø âåðÿí áèð ñåëÿ èøàðÿ

åäèð.

"Ìöãÿääÿñ Êèòàá äîüðóíó ñþéëÿäè" ("Und Die Bibel Íat Doch

Recht") êèòàáûíûí ìöÿëëèôè, àëìàí àðõåîëîãó Âåðíåð Êåëëåð äÿ Ãó-

ðàíà óéüóí îëàðàã Àðèì ñåëèíèí áàø âåðäèéèíè ãÿáóë åäèð âÿ áåëÿ

éàçûð:

"Áåëÿ áèð ñÿääèí âàðëûüû âÿ äàüûëàðàã øÿhÿðè òàìàìèëÿ ó÷óðìà-

ñû Ãóðàíäàêû áàü÷à ñàhèáëÿðè èëÿ áàüëû âåðèëÿí íöìóíÿíèí hÿ-

ãèãÿòÿí äÿ áàø âåðäèéèíè ñöáóò åäèð".2

Ñÿáà õàëãûíûí éàøàäûüû âÿ àðòûã òàìàìèëÿ áèð õàðàáà hàëûíà ÷åâ-

ðèëìèø Ìàðèá øöáhÿñèç êè, Ñÿáà õàëãû êèìè åéíè ñÿhâè åòìèø áöòöí

èíñàíëàð ö÷öí áèð èáðÿòäèð. Îíëàð Àëëàhà íàíêîðëóã åäèá ÿâÿçèíäÿ

äÿ áó ôÿëàêÿòè ýþðìöø, ñàhèá îëäóãëàðû áöòöí çÿíýèíëèêëÿðè áèð àí-

äà èòèðìèøëÿð (ßòðàôëû ìÿëóìàò ö÷öí áàõ: "Ãþâìëÿðèí hÿëàêû", 6-

úû íÿøð, Ùàðóí Éÿhéà, 2001, Âóðàë Éàéûí÷ûëûê).

"Éåðè éàðûá áóëàãëàðãàéíàòäûã. Íÿhàéÿò,

ñóëàð ÿçÿëäÿí ìöÿééÿíåäèëìèø áèð èø ö÷öíáèð-áèðèíÿ ãîâóøäó"

("Ãÿìÿð" ñóðÿñè, 12).

Éîçåô Àíòîí Êîõ, "Øìàäðèáàõ øÿëàëÿëÿðè", 1821-1822

162

Êèòàáûí áóðà ãÿäÿðêè hèññÿñèíäÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí áèð ÷îõ õö-

ñóñèééÿòëÿðè èëÿ éàíàøû îíóí éöêñÿê ñÿíÿò àíëàéûøûíäàí

âÿ çÿíýèíëèéèíäÿí äÿ ñþháÿò à÷äûã. Îíóí áöòöí ýþðÿí-

ëÿðèí håéðàí îëäóüó ñàðàéûíäàí, õèäìÿòèíäÿ îëàí úèí âÿ øåéòàíëàð-

äàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê ýþðäöéö ñÿíÿò èøëÿðèíäÿí áÿhñ åòäèê. Áÿçèëÿ-

ðèíèí áèíà óñòàëàðû âÿ äàëüûúëàð îëäóüó ÿìðèíäÿêè øåéòàíëàðûí Ãó-

ðàíäà äà áèëäèðèëäèéè êèìè, "ãàëàëàð, håéêÿëëÿð, hîâóç áþéöêëöéöí-

äÿ ãàáëàð âÿ éåðèíäÿí ñþêöëìÿéÿí ãàçàíëàð" äöçÿëòìÿñèíäÿí äà-

íûøäûã.

ßââÿë äÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, Àëëàh

Ùç.Ñöëåéìàíû åéíèëÿ àòàñû Ùç.Äàâóä êèìè

Èñðàèëîüóëëàðûíà ïåéüÿìáÿð îëàðàã ýþíäÿð-

ìèøäè. Ùç.Ñöëåéìàí îíëàðû Àëëàhûí àéÿëÿ-

ðèíäÿí õÿáÿðäàð åòìèø, ýþçÿë ÿõëàãëû îëìà-

üà äÿâÿò åòìèøäè. Áó ñÿáÿáäÿí äÿ Èñðàè-

ëîüóëëàðûíûí êèòàáû îëàí ßhäè-ßòèãäÿ

Ùç.Ñöëåéìàí hàããûíäà áèð ÷îõ ìÿëóìàò-

ëàð âàð.

ßhäè-ßòèãäÿ Ùç.Ñöëåéìàí

163

ßââÿëúÿ ßhäè-ßòèãèí ãóðóëóøóíó à÷ûãëàìàã ëàçûìäûð. ßhäè-ßòèã

Ùç.Ìóñàéà âåðèëÿí Òþâðàòûí, Ùç.Äàâóäà âåðèëÿí Çÿáóðóí (Ìÿç-

ìóðëàðûí) âÿ ìöõòÿëèô éÿhóäè ïåéüÿìáÿðëÿð òÿðÿôèíäÿí éàçûëäûüû

âÿ éà îíëàðûí hÿéàòûíäàí äàíûøûëäûüû ãÿáóë åäèëÿí êèòàáëàðûí òîï-

ëóñóäóð. Éÿhóäèëÿð ßhäè-ßòèãÿ èíàíûð. Õðèñòèàíëàð èñÿ hÿì áó êè-

òàáà, hÿì äÿ ÿëàâÿ îëàðàã "ßhäè-Úÿäèä" àäëàíäûðäûãëàðû âÿ Ùç.Èñà

hàããûíäà îëàí "Èíúèë" àäëû äþðä êèòàáûí âÿ áàøãà áÿçè ìÿêòóáëà-

ðûí îëäóüó èêèíúè áèð êèòàáëàð òîïëóñóíà èíàíûð.

Àíúàã Ãóðàíà ýþðÿ, Òþâðàò, Çÿáóð âÿ Èíúèë Àëëàhûí âÿhéèíäÿí

ñîíðà èíñàíëàð òÿðÿôèíäÿí òÿhðèô åäèëìèøäèð. Áóíäàí ñîíðà ìþâúóä

îëàí ßhäè-ßòèãÿ âÿ ßhäè-Úÿäèäÿ áèð èëàhè êÿëàì êèìè äåéèë, è÷èí-

äÿ hàããûí îëäóüó åhòèìàë åäèëÿí, àíúàã áóíóíëà éàíàøû ìöõòÿëèô

ÿôñàíÿ âÿ õóðàôàòëàðûí äà îëäóüó ãàéíàã êèìè áàõìàã ëàçûìäûð.

Äîëàéûñû èëÿ ßhäè-ßòèãäÿí äàhà ÷îõ òàðèõè áèð ãàéíàã êèìè éà-

ðàðëàíìàã äîüðó îëàðäû. Áó òàðèõè ãàéíàüûí íÿ äÿðÿúÿäÿ äîüðó îë-

164

äóüóíó èñÿ îíóí Ãóðàíà óéüóí îëóá-îëìàìàñû èëÿ ìöÿééÿí åäÿ

áèëÿðèê.

Ùç.Ñöëåéìàíûí hÿéàòûíäàí áèëýèëÿð îëàí ßhäè-ßòèã êèòàáûíäà èñÿ

áèð ÷îõ òàðèõè ìÿëóìàò òîïëàìàã ìöìêöíäöð. Õöñóñèëÿ äÿ áóíëà-

ðûí àðàñûíäà Ùç.Ñöëåéìàíûí äöíéàäàêû ýöúëö hàêèìèééÿòèíäÿí, éöê-

ñÿê hèêìÿòÿ ìàëèê áèð ãóë îëäóüóíäàí, Àëëàhà îëàí ýöúëö èìàíûí-

äàí ãåéäëÿð Ãóðàíëà ÷îõ óéüóí ýÿëèð. ßhäè-ßòèãäÿ Ùç.Ñöëåéìàí

êðàëëûüûíûí Íèë âÿ Ôÿðàò ÷àéëàðû àðàñûíäà ãàëàí ñàhÿíè ÿhàòÿ åòäè-

éè éàçûëûð êè, î äþâðäÿ äöíéàíûí ìÿäÿíè âÿ èãòèñàäè ìÿðêÿçè îëàí

Ìåñîïîòàìèéàäà áó ãÿäÿð ýåíèø ñàhÿéÿ hàêèì îëìàã, öñòÿëèê Ñÿ-

áà íöìóíÿñèíäÿ îëäóüó êèìè ÿòðàô þëêÿëÿðè èäàðÿ åäÿúÿê áèð ýöú

ýþñòÿðìÿê ÿëáÿòòÿ êè, ÷îõ áþéöê áèð ñèéàñè èãòèäàðûí ÿëàìÿòèäèð.

Áóíóíëà éàíàøû, ßhäè-ßòèãäÿ Ùç.Ñöëåéìàíûí çÿíýèíëèéèíÿ äà-

èð âåðèëÿí ìÿëóìàòëàð ÷îõ äèããÿò÷ÿêèúèäèð. Îíóí ñàðàéûíûí òèêèëè-

øè, êþìÿê àëäûüû èíñàíëàð, ñàðàéûíûí òèêèëèøèíäÿ èñòèôàäÿ åòäèéè ìà-

òåðèàëëàð hàããûíäàêû ìÿëóìàòëàð âÿ ñàðàéûí áþéöêëöéöíÿ àèä áèë-

ýèëÿð àøàüûäàêû øÿêèëäÿäèð.

Ùç.Ñöëåéìàí Àëëàhûí äèëÿéè èëÿ

áþéöê áèð åâ òèêìèøäè"Àëëàhûì Ðÿááèí àäûíà áþéöê áèð åâ òèêÿúÿéÿì... Âÿ òèêìÿê-

äÿ îëäóüóì åâ áþéöêäöð..." (2. Òàðèõëÿð, Áàá 22-5).

"Âÿ áóäóð, ìÿíÿ áîë ëÿâàçèìàò hàçûðëàñûíëàð äåéÿ ãóëëàðûì ñÿ-

íèí ãóëëàðûíëà áÿðàáÿð îëàúàãëàð; ÷öíêè òèêÿúÿéèì åâ áþéöê âÿ ýþç-

ãàìàøäûðûúû áèð øåé îëàúàãäûð" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 29).

"Âÿ òóíúäàí áèð ìÿçáàh òèêäè; óçóíëóüó èéèðìè àðøûí, (4 àðøûí

1,78 ìåòðÿ áÿðàáÿðäèð) âÿ åíè èéèðìè àðøûí âÿ höíäöðëöéö îí àð-

øûí" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 41).

"Âÿ Ñöëåéìàíûí Ðÿáá ö÷öí òèêäèéè åâèí óçóíëóüó àëòìûø àðøûí,

åíè èéèðìè âÿ höíäöðëöéö îòóç àðøûíäûð. Âÿ åâèí ìÿáÿäè þíöíäÿ-

165

êè åéâàíûí óçóíëóüó åâèí åíèíÿ ýþðÿ èéèðìè àðøûíäû; âÿ îíóí åíè

åâèí ãàáàüûíäà îí àðøûíäû. Âÿ åâ ö÷öí ãÿôÿñëÿ áàüëàíìûø ïÿíúÿ-

ðÿëÿð äöçÿëòäè. Âÿ åâèí äèâàðû ÿòðàôûíà áèòèøèê, hÿì ìÿáÿäèí, hÿì

äÿ è÷ÿðèäÿêè îòàüûí ÿòðàôûíäàêû åâèí äèâàðëàðûíà áèòèøèê ìÿðòÿáÿëÿð

òèêäè; âÿ ÿòðàôûíäàí îòàãëàð òèêäè. Àøàüû ìÿðòÿáÿ áåø àðøûí åíèíäÿ

âÿ îðòà ìÿðòÿáÿ àëòû àðøûí åíèíäÿ âÿ ö÷öíúöñö èñÿ éåääè àðøûí åíèí-

äÿ èäè; ýèðèøëÿð åâèí äèâàðûíû òóòìàñûí äåéÿ åâèí äèâàðû ÿòðàôûíäà

áàéûð òÿðÿôäÿí äàéàãëàð ãîéäó" (1. Êðàëëàð, Áàá 62-6).

Åâèí òèêèëìÿñèíäÿ áàúàðûãëû

èø÷èëÿðëÿ ÷àëûøìûøäûð"Âÿ èíäè àòàì Äàâóäóí hàçûðëàìûø îëäóüó Éàhóäàäà âÿ Éåðó-

Èñðàèëäÿ òàïûëìûø Ùç.Ñöëåéìàí ìÿáÿäèíèí ìàêåòè

166

ñÿëèìäÿ éàíûìäà îëàí áàúàðûãëû àäàìëàðëà áÿðàáÿð ìÿíÿ áèð àäàì

ýþíäÿð, ãûçûë âÿ ýöìöø âÿ òóíú âÿ äÿìèð âÿ ãûðìûçû âÿ ëàúèâÿðä

èøëÿðèíäÿ höíÿðëè îëñóí âÿ áöòöí íþâ îéìà èøëÿðèíè áèëñèí. Âÿ ìÿ-

íÿ Ëèâàíäàí ÿðç àüàúû âÿ ñÿðâ âÿ ñàíäàë àüàúû ýþíäÿð; ÷öíêè áè-

ëèðÿì êè, ñÿíèí ãóëëàðûí Ëèâàíäàí òàõòà-øàëáàí êÿñìÿéè áèëèðëÿð" (2.

Òàðèõëÿð, Áàá 27-8).

Îéìà èøëÿðèíäÿ ìöõòÿëèô

àüàúëàðäàí èñòèôàäÿ åòìèøëÿð"Âÿ åâ òèêèëìÿêäÿ èêÿí äàø îúàüûíäà hàçûðëàíìûø äàøäàí òèêèë-

äè; âÿ òèêèëÿí åâèí è÷èíäÿí íÿ ÷ÿêèú, íÿ áàëòà, íÿ äÿ äÿìèð áèð àëÿò

ñÿñè åøèäèëìÿäè. Îðòà êÿíàð îòàãëàðûí ãàïûñû åâèí ñàü òÿðÿôèíäÿ èäè;

âÿ äîëàíáàú íÿðäèâàíëà îðòà ìÿðòÿáÿéÿ âÿ îðòà ìÿðòÿáÿäÿí ö÷öí-

úö ìÿðòÿáÿéÿ ÷ûõàðäûëàð. Åâè áåëÿ òèêäè âÿ îíó áèòèðäè; âÿ åâè ÿðç

àüàúëàðûíäàí ýèðèøëÿð âÿ ãàëûí òàõòàëàðëà þðòäö. Âÿ áöòöí åâÿ áèòè-

øèê ìÿðòÿáÿëÿðè hÿð áèðèíèí höíäöðëöéöíö áåø àðøûí îëàðàã òèêäè âÿ

Êÿíàðäà Ãöäñöòÿìñèë åäÿí ìÿ-áÿäëÿðäÿí áèðèîëàí âÿ Ãöááÿ-òöñ-Ñÿhðà àäëàí-äûðûëàí Ùç.Þìÿðìÿñúèäè ýþðöíöð.

167

îíëàðû ÿðç àüàúûíäàí òàõòàëàðëà åâÿ áàüëàäû" (1. Êðàëëàð, Áàá 67-

10).

"Âÿ è÷ÿðèäÿêè îòàãäà hÿð áèð îí àðøûí höíäöðëöéöíäÿ çåéòóí àüà-

úûíäàí èêè êÿðóáè (Éÿhóäè èíàíúûíà ýþðÿ, Êÿðóáèëÿð Ñôèíêñÿ îõøà-

éàí, àñëàí áÿäÿíëè, èíñàí áàøëû, ãàíàäëû ìÿëÿêäèð) äöçÿëòäè. Âÿ êÿ-

ðóáèíèí áèð ãàíàäû áåø àðøûíäû âÿ êÿðóáèíèí î áèðè ãàíàäû áåø àð-

øûíäû; áèð ãàíàäûíûí óúóíäàí î áèðèíèí óúóíà îí àðøûíäû. Áèð ãàíà-

äûíûí óúóíäàí î áèðèíèí óúóíà îí àðøûíäû. Âÿ î áèðè êÿðóáè îí àð-

øûíäû; hÿð èêè êÿðóáè áèð þë÷öäÿ âÿ áèð áè÷èìäÿ èäè. Áèð êÿðóáèíèí

höíäöðëöéö îí àðøûíäû, î áèðè êÿðóáèíèíêè äÿ áåëÿ èäè. Âÿ êÿðóáè-

ëÿðè è÷ÿðèäÿêè åâèí è÷èíÿ ãîéäó; âÿ êÿðóáèëÿðèí ãàíàäëàðû ýÿðèëìèø-

äè, áåëÿ êè, áèðèíèí ãàíàäû áèð äèâàðà, äèýÿð êÿðóáèíèí ãàíàäû î áè-

ðè äèâàðà äÿéèðäè; âÿ ãàíàäëàðû åâèí îðòàñûíäà áèð-áèðèíÿ äÿéèðäè.

Âÿ êÿðóáèëÿðÿ ãûçûëäàí öç ÷ÿêäè" (1. Êðàëëàð, Áàá 623-28).

Ëèâàí ñèäð àüàúû òàáëîñó

168

169

"Âÿ è÷ÿðèäÿ âÿ áàéûðäà áîéäàí-áîéà åâèí áöòöí äèâàðëàðûíà ãà-

áàðòìà øÿêèëëÿð, êÿðóáèëÿð âÿ õóðìà àüàúëàðû âÿ à÷ûëìûø ÷è÷ÿêëÿð

îéäó. Âÿ è÷ÿðèäÿ âÿ áàéûðäà åâèí äþøÿìÿñèíè ãûçûëëà þðòäö. Âÿ è÷ÿ-

ðèäÿêè îòàüûí ýèðÿúÿéèíÿ çåéòóí àüàúûíäàí ãàïû ãàíàäëàðû òèêäè; öñò

åøèêëÿ ãàïû ÷ÿð÷èâÿëÿðè äèâàðûí áåøäÿ áèðè èäè. Áåëÿúÿ çåéòóí àüà-

úûíäàí èêè ãàïû ãàíàäû äöçÿëòäè; âÿ öçÿðèëÿðèíÿ ãàáàðòìà êÿðóáè-

ëÿð âÿ õóðìà àüàúëàðû âÿ à÷ûëìûø ÷è÷ÿêëÿð îéäó âÿ îíëàðû ãûçûëëà

öçëÿäè; âÿ ãûçûëû êÿðóáèëÿðëÿ õóðìà àüàúëàðûíûí öñòöíÿ äþøÿäè.

Ìÿáÿäèí ýèðÿúÿê éåðèíÿ äÿ çåéòóí àüàúûíäàí äèâàðûí äþðääÿ áèðè

îëìàãëà ãàïû ÷ÿð÷èâÿëÿðè âÿ ñÿðâ àüàúûíäàí èêè ãàïû ãàíàäû òèêäè;

âÿ áèð ãàíàä èêè ïàð÷àäàí îëóá ãàòëàíûðäû âÿ äèýÿð ãàíàä èêè ïàð-

÷àäàí èáàðÿò îëóá ãàòëàíûðäû. Âÿ öçÿðëÿðèíÿ êÿðóáèëÿð âÿ õóðìà

àüàúëàðû âÿ à÷ûëìûø ÷è÷ÿêëÿð îéäó. Âÿ îéìà èøè ö÷öí hàçûðëàíìûø

ãûçûëëà îíëàðû áÿçÿäè. Âÿ è÷ÿðèäÿêè hÿéÿòè ö÷ ñûðà éîíóëìóø äàøëà

âÿ áèð ñûðà ÿðç àüàúû êèðèøè èëÿ äöçÿëòäè" (1. Êðàëëàð, Áàá 629-36).

"Âÿ Ñöëåéìàí îí ö÷ èëäèð þç åâèíè òèêèðäè âÿ áöòöí åâè áèòèðäè.

Âÿ Ëèâàí ìåøÿñè åâèíè òèêäè; óçóíëóüó éöç àðøûí âÿ åíè ÿëëè àðøûí

âÿ höíäöðëöéö îòóç àðøûí îëàðàã ñöòóíëàð öçÿðèíäÿ ÿðç àüàúû êèðèø-

ëÿð îëìàã öçðÿ ÿðç àüàúûíäàí äþðä ñûðà äèðÿêëÿð öçÿðèíäÿ èäè. Âÿ

äèðÿêëÿðèí öñòöíäÿ îëàí ãûðõ áåø êèðèøèí öçÿðè ÿðç àüàúû èëÿ þðòöëö

èäè; áèð ñûðàäà îí áåø. Âÿ ýèðèøëÿð ö÷ ñûðà èäè, âÿ ïÿíúÿðÿ ïÿíúÿ-

ðÿéÿ ãàðøû èäè, ö÷ ãàò. Âÿ áöòöí ãàïûëàð âÿ ÷ÿð÷èâÿëÿð êèðèøëÿðëÿ äþðä-

áóúàãëû äöçÿëäèëìèøäè; âÿ ïÿíúÿðÿ ïÿíúÿðÿéÿ ãàðøû èäè, ö÷ ãàò. Âÿ

ñöòóíëàð åéâàíûíû òèêäè; óçóíëóüó ÿëëè àðøûí âÿ åíè îòóç àðøûíäû; âÿ

ãàðøûëàðûíäà áèð åéâàí; âÿ ãàðøûëàðûíäà äèðÿêëÿð âÿ åøèê âàðäû. Âÿ

òàõò åéâàíûíû, îðàäà hþêì âåðÿúÿéè hþêì åéâàíûíû òèêäè; âÿ äþ-

øÿìÿäÿí òàâàíà ãÿäÿð ÿðç àüàúû èëÿ þðòöëö èäè. Âÿ þçöíöí îòóðà-

úàüû åâ, åéâàíûí è÷ òÿðÿôèíäÿêè hÿéÿòäÿ, åéíè ãóðóëóøäà èäè..." (1.

Êðàëëàð, Áab 7 1-8)

Éàíûíäà îí ìèíëÿðëÿ

àäàì èøëÿìèøäè

"...Âÿ Ñöëåéìàí àòàñû Äàâóäóí Èñðàèë äèéàðûíäà

îëàí áöòöí ãÿðèáëÿðè ñàéäûãäàí ñîíðà îíëàðû ñàéäû; âÿ

éöç ÿëëè ö÷ ìèí àëòû éöç íÿôÿð îëäóëàð. Âÿ îíëàðäàí éöê

äàøûéàí éåòìèø ìèí âÿ äàüëàðäà äàø êÿñÿí ñÿêñÿí ìèí

âÿ ãþâìö èøëÿòìÿê ö÷öí èø áàøûíà ö÷ ìèí àëòû éöç íÿ-

ôÿð ãîéäó" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 217-18).

171

"Âÿ êðàë Ñöëåéìàí áöòöí Èñðàèëäÿí ìÿúáóðè èø÷è-

ëÿðè òîïëàäû; âÿ ìÿúáóðè èø÷èëÿð îòóç ìèí àäàìäû. Àé-

äà îí ìèí àäàì îëìàã øÿðòèëÿ áóíëàðû ñûðà èëÿ Ëèâà-

íà ýþíäÿðäè; áèð àé Ëèâàíäà âÿ èêè àé åâäÿ ãàëàðäû-

ëàð; âÿ ìÿúáóðè èø÷èëÿðèí áàøûíäà Àäîíèðàì âàðäû. Âÿ

Ñöëåéìàíûí éöê äàøûéàí éåòìèø ìèí âÿ äàüëàðäà äàø

êÿñÿí ñÿêñÿí ìèí àäàìû, áóíëàðäàí áàøãà Ñöëåéìà-

íûí èøëÿéÿíëÿðèí öçÿðèíäÿ hþêì åäÿí, èøèí áàøûíäà

äóðàí ö÷ ìèí ö÷ éöç áàø àäàìû âàðäû. Âÿ êðàë ÿìð

åòäè âÿ îíëàð åâèí òÿìÿëèíè éîíóëìóø äàøëà ãîéìàã

ö÷öí áþéöê âÿ äÿéÿðëè äàøëàð êÿñäèëÿð" (1. Êðàëëàð,

Áàá 513-17).

Ùç.Ñöëåéìàíûí òèêäèéè

åâèí òÿìÿëè

"...Âÿ Àëëàh åâèíèí òèêèëìÿñè ö÷öí Ñöëåéìàíûí

ãîéäóüó òÿìÿëëÿð áóíëàðäûð. Óçóíëóüó ãÿäèì þë÷ö-

éÿ ýþðÿ, àëòìûø àðøûí âÿ åíè èéèðìè àðøûí. Âÿ åâèí ãàð-

øûñûíäà îëàí åéâàíûí óçóíëóüó åâèí åíèíÿ ýþðÿ èéèð-

173

ìè àðøûí âÿ höíäöðëöéö éöç èéèðìè..." (2. Òàðèõëÿð, Áàá 32-4).

Åâèí hÿì ÷þëö, hÿì äÿ è÷è õàëèñ ãûçûë, òóíú âÿ ãèéìÿòëè äàøëàð-

ëà áÿçÿäèëìèøäèð

"...Âÿ îíó è÷ÿðèäÿí õàëèñ ãûçûëëà áöðöäö. Âÿ áþéöê åâÿ ñÿðâ àüàú-

ëàðûíäàí òàâàí äöçÿëòäèðèá îíó õàëèñ ãûçûëëà áöðöäö; âÿ îíóí öñòö-

íÿ ãàáàðòìà õóðìà àüàúëàðû âÿ çÿíúèðëÿð èøëÿäè. Âÿ ýþçÿë îëñóí

äåéÿ åâè ãèéìÿòëè äàøëàðëà áÿçÿäè; âÿ ãûçûë Ïàðâàèì ãûçûëû èäè. Âÿ

åâè, êèðèøëÿðèíè, åøèêëÿðèíè âÿ äèâàðëàðûíû âÿ ãàïûëàðûíû ãûçûëëà áöðö-

äö âÿ äèâàðëàðà êÿðóáèëÿð îéäó.

Âÿ áÿíçÿðñèç åâèíè òèêäè; îíóí óçóíëóüó åâèí åíèíÿ ýþðÿ èéèð-

ìè àðøûíäû âÿ åíè èéèðìè àðøûí; âÿ îíó àëòû éöç òàëàíò ãÿäÿð ñàô ãû-

çûëëà áÿçÿäè. Âÿ ìèñìàðëàðûí àüûðëûüû ÿëëè øåêåë ãûçûë èäè. Âÿ éóõà-

ðûäàêû îòàãëàð ãûçûëëà áÿçÿäèëìèøäè" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 34-9).

"Âÿ Ñöëåéìàí åâè è÷ÿðèäÿí õàëèñ ãûçûëëà áÿçÿäè; âÿ è÷ÿðèäÿêè îòà-

üûí ãàðøûñûíà ãûçûë çÿíúèðëÿð ÷ÿêäè; âÿ îíó ãûçûëëà áÿçÿäè. Âÿ áö-

òöí åâè òàìàìèëÿ ãûçûëëà áÿçÿäè; è÷ÿðèäÿêè îòàüû äà ãûçûëëà áÿçÿäè"

(1. Êðàëëàð, Áàá 621-22).

"Âÿ áöòöí ãöââÿìëÿ Àëëàhûìûí åâè ö÷öí, ãûçûë øåéëÿð ö÷öí ãû-

çûë âÿ ýöìöø øåéëÿð ö÷öí ýöìöø âÿ òóíú øåéëÿð ö÷öí òóíú, äÿìèð

øåéëÿð ö÷öí äÿìèð âÿ àüàú øåéëÿð ö÷öí àüàú; ÿãèã äàøëàðû âÿ îéóë-

ìóø äàøëàð âÿ çèíÿò äàøëàðû âÿ ìöõòÿëèô ðÿíýëè äàøëàð âÿ hÿð íþâ

ãèéìÿòëè äàøëàð âÿ áèð ÷îõ ìÿðìÿð äàøëàðû hàçûðëàäûì. Âÿ áóíäàí

áàøãà ìöãÿääÿñ åâ ö÷öí hàçûðëàìûø îëäóüóì hÿð øåéäÿí àðòûã îëà-

ðàã, ìàäàì êè, ãûçûë âÿ ýöìöø õÿçèíÿì âàðäûð, Àëëàhûìûí åâèíÿ

îëàí ñåâýèì óüðóíäà îíó Îôèð ãûçûëûíäàí ö÷ ìèí òàëàíò ãûçûëû âÿ

åâëÿðèí äèâàðëàðûíû áÿçÿìÿê ö÷öí éåääè ìèí ñàô ýöìöøö; ãûçûë øåé-

ëÿð ö÷öí ãûçûëû, âÿ ýöìöø øåéëÿð ö÷öí ýöìöøö, ñÿíÿòêàðëàð ÿëè èëÿ

ýþðöëÿúÿê áöòöí èøëÿð ö÷öí âåðèðÿì..." (1. Òàðèõëÿð, Áàá 292-5).

"Âÿ Ñöëåéìàí Àëëàhûí åâèíäÿêè áöòöí ãàïûëàðû âÿ ãûçûë ìÿç-

174

áàhû âÿ öçÿðèíäÿ äèíúëèê ÷þðÿéè îëàí ñöôðÿëÿðè; âÿ àäÿòÿ ýþðÿ è÷ÿ-

ðèäÿêè îòàüûí ãàïûñûíäà éàíìàã ö÷öí õàëèñ ãûçûëäàí ãÿíäèëëÿðëÿ áÿ-

ðàáÿð øàìäàíëàð; âÿ ãûçûëäàí (áó äà õàëèñ ãûçûëäàí) úèúÿêëÿðè âÿ ãÿí-

äèëëÿðè âÿ ìàøàëàðû; âÿ õàëèñ ãûçûëäàí ãàé÷ûëàðû âÿ ëÿéÿíëÿðè âÿ ãà-

øûãëàðû âÿ ãàáëàðû äöçÿëòäè. Âÿ åâèí ýèðÿúÿéèíÿ ýÿëèíúÿ îíóí ìö-

ãÿääÿñ åâÿ à÷ûëàí è÷ÿðè ãàïû ãàíàäëàðû âÿ åâèí, ìÿáÿäèí ãàïû ãà-

íàäëàðû ãûçûëäàí èäè" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 419-22).

"...Âÿ àòàñû Äàâóäóí àéûðäûüû øåéëÿðè, ýöìöøö âÿ ãûçûëû âÿ áö-

òöí äÿñòëÿðè Ñöëåéìàí è÷ÿðè ýÿòèðäè âÿ îíëàðû Àëëàh åâèíèí õÿçèíÿ-

ñèíÿ ãîéäó" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 51).

"Áóíëàð hàìûñû, è÷ÿðèäÿí âÿ áàéûðäàí, òÿìÿëäÿí äàìà ãÿäÿð,

ìèøàðëà êÿñèëìèø, éîíóëìóø, þë÷öéÿ ýþðÿ äàøäàí, ãèéìÿòëè äàøäàí-

äûð; åøèêäÿí áþéöê hÿéÿòÿ ãÿäÿð äÿ áåëÿ èäè. Âÿ òÿìÿë ãèéìÿòëè

äàøëàðäàí, áþéöê äàøëàðäàí, îí àðøûíëûã âÿ ñÿêêèç àðøûíëûã äàøëàð-

äàí èäè. Âÿ öñòöíäÿ þë÷öéÿ ýþðÿ äÿéÿðëè äàøëàð, éîíóëìóø äàø âÿ

ÿðç àüàúû âàðäû. Ðÿáá åâèíèí è÷ÿðèäÿêè hÿéÿòèíäÿ âÿ åâèí åéâàíûí-

äà îëäóüó êèìè áþéöê hÿéÿòèí äÿ ÿòðàôûíäà ö÷ ñûðà éîíóëìóø äàø

âÿ áèð ñûðà ÿðç àüàúû êèðèøëÿðè âàðäû" (1. Êðàëëàð, Áàá 79-12).

"Âÿ òóíúäàí îí àéàãëûã äöçÿëòäè; áèð àéàãëûüûí óçóíëóüó äþðä

àðøûí, åíè äþðä àðøûí âÿ höíäöðëöéö ö÷ àðøûíäû. Âÿ àéàãëûãëàðûí èøè

áó øÿêèëäÿäè; éàí ëþâhÿëÿðè âàðäû; âÿ ïÿðâàçëàð àðàñûíäà îëàí éàí

ëþâhÿëÿð âàðäû; âÿ ïÿðâàçëàð àðàñûíäà îëàí éàí ëþâhÿëÿðäÿ àñëàí-

ëàð, þêöçëÿð âÿ êÿðóáèëÿð âàðäû; âÿ éóõàðûäàêû ïÿðâàçëàð äà áåëÿ

èäè; âÿ àñëàíëàðûí âÿ þêöçëÿðèí àëòûíäà ñàëëàíìûø ÷ÿëÿíýëÿð èøëÿí-

ìèøäè. Âÿ hÿð àéàãëûüûí äþðä òóíú òÿêÿðè âÿ òóíú îõëàðû âàðäû; âÿ

îíóí äþðä àéàüûíûí ñöòóíëàðû âàðäû; hÿð áèðèíèí éàíûíäà ÷ÿëÿíýëÿð

îëàðàã ñöòóíëàð ãàçàíûí àëòûíäà ãîéóëìóøäó. Âÿ îíóí àüçû áàøëû-

üûí è÷èíäÿ âÿ éóõàðûäà áèð àðøûíäû; âÿ àéàãëûã èøèíÿ ýþðÿ àüçû äÿ-

éèðìè (éóâàðëàã), áèð éàðûì àðøûíäà; âÿ àüçûíäà äà îéìàëàð âàðäû

âÿ îíëàðûí éàí ëþâhÿëÿðè éóâàðëàã äåéèë, äþðä ýóøÿëè èäè. Âÿ äþðä

òÿêÿð éàí ëþâhÿëÿðèí àëòûíäà èäè; âÿ òÿêÿðëÿðèí îõëàðû àéàãëûãäà èäè;

175

âÿ áèð òÿêÿðëèéèí höíäöðöéö áèð éàðûì àðøûíäû. Âÿ òÿêÿðëÿðèí èøè àðà-

áàíûíêû êèìè äåéèë; îõëàðû âÿ áàðìàãëàðû âÿ áàøëûãëàðûíûí hàìûñû

òþêìÿ èäè. Âÿ hÿð àéàãëûüûí äþðä êöíúöíäÿ äþðä ñöòóí âàðäû âÿ

áóíëàð þçöíäÿíäè. Âÿ àéàãëûüûí áàøûíäà éàðûì àðøûí höíäöðëöéöí-

äÿ éóâàðëàã áèð øÿêèë âàðäû; âÿ àéàãëûüûí áàøûíäàêû ãîëëàð âÿ éàí

ëþâhÿëÿð þçöíäÿíäè. Âÿ hÿð áèðèíèí åíèíÿ ýþðÿ ãîëëàðûíûí äöç éåð-

ëÿðèíÿ âÿ éàí ëþâhÿëÿðèíÿ, êÿðóáèëÿð, àñëàíëàð âÿ õóðìà àüàúëàðû

âÿ ÷ÿëÿíýëÿð îéäó. Áåëÿúÿ îí àéàãëûüû äöçÿëòäè; hàìûñûíûí ôîðìà-

ñû, þë÷öñö âÿ øÿêëè áèðäè" (1. Êðàëëàð, 7. Áàá27-37).

Ùåéêÿëòÿðàøëàð åâè áÿçÿäèëÿð

"Âÿ áó ìöãÿääÿñ åâäÿ håéêÿëòÿðàø èêè êÿðóáè òèêäè; âÿ îíëàðû

ãûçûëëà áÿçÿäèëÿð. Âÿ êÿðóáèëÿðèí ãàíàäëàðû èéèðìè àðøûí óçóíëóüóí-

äà èäè; êÿðóáèíèí áèð ãàíàäû áåø àðøûí èäè, åâèí äèâàðûíà äÿéèðäè;

âÿ î áèðè ãàíàäû äà áåø àðøûíäû, î áèðè êÿðóáèíèí ãàíàäûíà äÿéèðäè.

Äèýÿð êÿðóáèíèí ãàíàäû äà áåø àðøûí èäè, åâèí äèâàðûíà äÿéèðäè; âÿ

î áèðè ãàíàäû äà áåø àðøûíäû, î áèðè êÿðóáèíèí ãàíàäûíà äÿéèðäè. Áó

êÿðóáèëÿðèí ãàíàäëàðû èéèðìè àðøûí éàéûëûðäû; âÿ êÿðóáèëÿð àéàã öñ-

òÿ äóðóðäóëàð âÿ öçëÿðè åâÿ òÿðÿô ÷åâðèëìèøäè. Âÿ ïÿðäÿíè ëàúèâÿðä-

äÿí âÿ ÿðãóâàíèäÿí âÿ ãûðìûçûäàí âÿ èíúÿ êÿòàíäàí äöçÿëòäè âÿ

öçÿðèíÿ êÿðóáèëÿð èøëÿäè" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 310-14).

×îõ áþéöê âÿ ìþhòÿøÿì ãàçàíëàð,

øàìäàíëàð äöçÿëòäèëÿð

"Âÿ îí ãàçàí äöçÿëòäè âÿ îíëàðäà éóéóíìàã ö÷öí áåøèíè ñàüà

âÿ áåøèíè ñîëà ãîéäó; áÿçè øåéëÿðè îíëàðûí è÷èíäÿ éóéàðäûëàð; àí-

úàã äÿíèç êàhèíëÿðèí éóéóíìàñû ö÷öíäöð" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 46).

"Âÿ îí ãûçûë øàìäàíû ãàíóíëàðûíà ýþðÿ äöçÿëòäè; âÿ áåøè ñàü-

176

äà âÿ áåøè ñîëäà îëàðàã îíëàðû ìÿáÿäÿ ãîéäó. Âÿ îí ìàñà äöçÿëò-

äè; âÿ áåøè ñàüäà âÿ áåøè ñîëäà îëàðàã îíëàðû ìÿáÿäÿ ãîéäó. Âÿ

ãûçûëäàí éöç ëÿéÿí äöçÿëòäè. Âÿ êàhèíëÿðèí hÿéÿòèíè âÿ áþéöê hÿ-

éÿòè âÿ hÿéÿòèí ãàïûëàðûíû äöçÿëòäè âÿ îíëàðûí ãàïûëàðûíû òóíúëà áÿ-

çÿäè. Âÿ äÿíèçè åâèí ñàüûíà, øÿðã òÿðÿôèíÿ, úÿíóáà òÿðÿô ãîéäó"

(2. Òàðèõëÿð, Áàá 47-10).

"Âÿ òóíúäàí îí ãàçàí äöçÿëòäè; áèð ãàçàí ãûðõ áàò (37 ëèòðÿ áÿ

ðàáÿðäèð) òóòóðäó; hÿð ãàçàí äþðä àðøûíäû âÿ îí àéàãëûüûí öçÿðèí-

äÿ áèð ãàçàí âàðäû. Âÿ áåøè åâèí ñàü òÿðÿôèíäÿ âÿ áåøè åâèí ñîë òÿ-

ðÿôèíäÿ îëàðàã àéàãëûãëàð ãîéóëäó âÿ äÿíèçè åâèí ñàüûíà, øÿðãÿ òÿ-

ðÿô, úÿíóáà äîüðó ãîéäó" (1. Êðàëëàð, Áàá 738-39).

Ùÿòòà ñàâàø ãàëõàíëàðû äà ãûçûëäàí

äöçÿëäèëìèøäè

"...Âÿ áöòöí ÿðÿá åëè êðàëëàðû âÿ ìÿìëÿêÿòèí âàëèëÿðè Ñöëåé-

ìàíà ãûçûë âÿ ýöìöø ýÿòèðäèëÿð. Âÿ êðàë Ñöëåéìàí äþéìÿ ãûçûë-

äàí èêè éöç áþéöê ãàëõàí äöçÿëòäè; áèð áþéöê ãàëõàíà àëòû éöç

øåêåë äþéìÿ ãûçûë ýåòäè. Âÿ äþéìÿ ãûçûëäàí ö÷ éöç êè÷èê ãàëõàí

äöçÿëòäè; áèð ãàëõàíà ö÷ éöç øåêåë ãûçûë ýåòäè; âÿ êðàë áóíëàðû Ëè-

âàí ìåøÿñè åâèíÿ ãîéäó" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 914-16).

"Âÿ êðàë Ñöëåéìàí äþéìÿ ãûçûëäàí èêè éöç áþéöê ãàëõàí äö-

çÿëòäè; áèð áþéöê ãàëõàíà àëòû éöç øåêåë ãûçûë ýåòäè. Âÿ äþéìÿ ãû-

çûëäàí ö÷ éöç ãàëõàí äöçÿëòäè; áèð ãàëõàíà ö÷ ìèíà (1 ìèíà òÿõ-

ìèíÿí 983 ãðàìà áÿðàáÿðäèð) ãûçûë ýåòäè; âÿ êðàë áóíëàðû Ëèâàí ìå-

øÿñè åâèíÿ ãîéäó" (1. Êðàëëàð, Áàá 1016-17).

177

178

Ùç.Ñöëåéìàíûí òàõòû

"...Âÿ êðàë ôèë äèøèíäÿí áþéöê áèð òàõò äöçÿëòäè âÿ îíó õàëèñ ãû-

çûëëà áÿçÿäè. Âÿ òàõòûí àëòû ïèëëÿñè âÿ áèð ãûçûë àéàã ñòóëó âàðäû âÿ

áóíëàð òàõòà áàüëû èäèëÿð âÿ îòóðàúàã éåðèí hÿð èêè òÿðÿôèíäÿ ãîëëàð

âàðäû, âÿ ãîëëàðûí éàíûíäà èêè àñëàí äóðóðäó. Âÿ àëòû ïèëëÿíèí öñ-

òöíäÿ, èêè òÿðÿôèíäÿ, îí èêè àñëàí äóðóðäó, hå÷ áèð þëêÿäÿ áåëÿ áèð

øåé åäèëìÿìèøäè" (1. Êðàëëàð, Áàá 917-19).

"Âÿ êðàë ôèë äèøèíäÿí áþéöê áèð òàõò äöçÿëòäè âÿ îíó òÿìèç ãû-

çûëëà áÿçÿäè. Òàõòûí àëòû ïèëëÿñè âàðäû âÿ àðõà òÿðÿôäÿí òàõòûí áàøû

éóâàðëàã èäè âÿ îòóðóëàúàã éåðäÿ èêè òÿðÿôäÿí ãîëëàð âàðäû âÿ ãîë-

ëàðûí éàíûíäà èêè àñëàí äóðóðäó. Âÿ àëòû ïèëëÿ öçÿðèíäÿ èêè òÿðÿôäÿ

îí èêè àñëàí äóðóðäó; hå÷ áèð þëêÿäÿ áåëÿ áèð øåé åäèëìÿìèøäè" (1.

Êðàëëàð, Áàá 1018-20).

"Êðàë Ñöëåéìàí Ëèâàí àüàúëàðûíäàí þçöíÿ áèð òÿõòè-ðÿâàí äö-

çÿëòäè. Äèðÿêëÿðèíè ýöìöøäÿí åòäè, òàâàíûíû ãûçûëäàí, îòóðàúàã éå-

ðèíè ÿðãóâàíèäÿí..." (Íÿøèäÿëÿð Íÿøèäÿñè. Áàá 39-10).

179

Ùç.Ñöëåéìàíûí ñöôðÿñè"Âÿ êðàë Ñöëåéìàíûí è÷êè ãàáëàðû hÿìè-

øÿ ãûçûëäàí âÿ Ëèâàí ìåøÿñè åâèíèí áöòöí

ãàáëàðû õàëèñ ãûçûëäàíäû; Ñöëåéìàíûí ýöíëÿ-

ðèíäÿ ýöìöø áèð øåé ñàéûëìàçäû" (2. Òàðèõ-

ëÿð, Áàá 920).

"Âÿ Ñöëåéìàíûí åâèíèí áèð ýöíëöê àçóãÿ-

ñè îòóç þë÷ÿê (1 þë÷ÿê 13 ëèòðäè) íàðûí óí âÿ àëò-

ìûø þë÷ÿê óí, îí áÿñëÿíìèø þêöç âÿ îòëàãëàðäàí

èéèðìè þêöç âÿ ìàëëàð âÿ úåéðàíëàð âÿ ñûüûðëàð âÿ

áÿñëÿíìèø òîéóãëàðäàí áàøãà éöç ãîéóíäó" (1. Êðàëëàð, Áàá 422-

23)."Âÿ î êÿhéàëàð êðàë Ñöëåéìàí ö÷öí âÿ êðàë Ñöëåéìàíûí ñöô-

ðÿñèíÿ ýÿëÿíëÿðèí hàìûñû ö÷öí hÿð áèðè þç àéûíäà àçóãÿ òÿäàðöê

åäÿðäè; áèð øåéè ÿñêèê åòìÿçäèëÿð" (1. Êðàëëàð, Áàá 427).

"Âÿ Ñöëåéìàíûí áöòöí hèêìÿòèíè âÿ ãóðäóüó åâè âÿ ñöôðÿñèíèí

éåìÿéèíè âÿ ãóëëàðûíûí îòóðóøóíó âÿ õèäìÿò÷èëÿðèíèí äóðóøóíó âÿ

îíëàðûí åhòèéàòëûëûüûíû âÿ Ðÿááèí åâèíÿ ÷ûõàí ïèëëÿêÿíè Ñÿáà êðà-

ëè÷àñû ýþðäöéö âàõò îíäà àðòûã úàí ãàëìàäû"(1. Êðàëëàð, Áàá 104-

5).

Ùç.Ñöëåéìàíûí àòëàðû"Âÿ àòëàðëà äþéöø àðàáàëàðû ö÷öí Ñöëåéìàíûí äþðä ìèí àõóðó

âàðäû. Âÿ îí èêè ìèí àòëûñû âàðäû, îíëàðû àðàáà øÿhÿðëÿðèíÿ âÿ êðà-

ëûí éàíûíà, Éåðóñÿëèìÿ ãîéäó. Âÿ ÷àéäàí Ôèëèñòèëÿð äèéàðûíà âÿ Ìè-

ñèð ñÿðhÿääèíÿ ãÿäÿð, áöòöí êðàëëàðà hþêì åòäè. Âÿ êðàë ýöìöøö

Éåðóñÿëèìäÿ äàø ãèéìÿòèíÿ åíäèðäè âÿ ÿðç àüàúëàðûíû Ñÿôÿëàäàêû

úÿìèç àüàúëàðû êèìè åòäè. Âÿ Ìèñèðäÿí âÿ áöòöí ìÿìëÿêÿòëÿðäÿí

Ñöëåéìàí ö÷öí àòëàð ýÿòèðäèëÿð" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 925-28).

181

"...Âÿ

Ñöëåéìàíûí äþéöø àðàáàëàðû

ö÷öí ãûðõ ìèí àõóð áþëöéöíäÿ àòëàðû

âàðäû. Âÿ îí èêè ìèí àòëûñû âàðäû" (1. Êðàëëàð,

Áàá 426).

"Âÿ Ñöëåéìàí äþéöø àðàáàëàðû èëÿ àòëûëàð òîïëàäû; âÿ îíóí

þçöíöí ìèí äþðä éöç àðàáàñû âÿ îí èêè ìèí àòëûñû âàðäû; îíëàðû àðà-

áà øÿhÿðëÿðèíÿ, âÿ Éåðóñÿëèìÿ êðàëûí éàíûíà ãîéäó. Âÿ êðàë ýö-

ìöøëÿ ãûçûëû Éåðóñÿëèìäÿ äàø ãèéìÿòèíÿ åíäèðäè. Âÿ ÿðç àüàúëàðû-

íû ÿñàñÿí Ñÿôÿëàäàêû úÿìèç àüàúëàðû êèìè åòäè. Âÿ Ñöëåéìàíûí àò-

ëàðû Ìèñèðäÿí ýÿòèðèëèðäè; êðàëûí òàúèð håéÿòè îíëàðû ñöðö èëÿ áèð ãèé-

ìÿòÿ àëàðäûëàð. Âÿ áèð äþéöø àðàáàñûíû àëòû éöç âÿ áèð àòû éöç ÿëëè

øÿêÿë ýöìöøÿ Ìèñèðäÿí ÷ûõàðûá ýÿòèðÿðäèëÿð; âÿ áöòöí Õåòò êðàëëà-

ðû ö÷öí âÿ Ñóðèéà êðàëëàðû ö÷öí äÿ áåëÿúÿ îíëàðûí ÿëè èëÿ ýÿòèðèëèð-

äè" (2. Òàðèõëÿð, Áàá 114-17).

182

-*ßhäè-ßòèãèí "Ñöëåéìàíûí Ìÿñÿëëÿðè"

hèññÿñèíäÿí À÷ûãëàìàëàðßhäè-ßòèãäÿ ìþâúóä îëàí "Ñöëåéìàíûí Ìÿñÿëëÿðè" hèññÿñèíèí

Ùç.Äàâóäóí Ùç.Ñöëåéìàíà âåðäèéè íÿñèhÿòëÿðè åhòèâà åòäèéè èääèà

åäèëèð. ßëáÿòòÿ ßhäè-ßòèã òÿhðèô åäèëìèø áèð êèòàáäûð. Âÿ áó êèòàá-

äàêû à÷ûãëàìàëàðû Àëëàhäàí ýÿëÿí âÿhé îëàðàã ãÿáóë åòìÿê ìöì-

êöí äåéèë. Ùÿð íÿ ãÿäÿð è÷èíäÿ òÿhðèô åäèëìÿìèø hèññÿëÿð îëìà åh-

òèìàëû îëñà äà, áèç áó à÷ûãëàìàëàðû àíúàã ýþçÿë ñþçëÿð îëàðàã äÿ-

éÿðëÿíäèðÿ áèëÿðèê. Áó ìÿíòèãëÿ îõóéàíäà áÿhñ åäèëÿí hèññÿäÿ Ãó-

ðàíà óéüóí ýÿëÿí ÷îõ ñàéäà ýþçÿë ñþç âÿ íÿñèhÿòèí îëäóüóíó ýþð-

ìÿê îëàð. Ýþçÿë ñþçöí hàðàäà îëìàñûíäàí àñûëû îëìàéàðàã ãÿáóë

åòìÿê óéüóí îëäóüó ö÷öí áó hèññÿäÿ ßhäè-ßòèãäÿêè Ãóðàí àéÿ-

ëÿðè èëÿ ìÿíà éþíöíäÿí óéüóí îëàí áÿçè hèññÿëÿðÿ éåð âåðèëèð.

Òÿáëèüÿ ãóëàã àñìàéàíëàð"Ìÿí ÷àüûðäûì ñèç ÷ÿêèíäèíèç. ßëèìè óçàòäûì áàõàí îëìàäû. Íÿ-

ñèhÿòëÿðèìè ÿhÿìèééÿò âåðìÿäèíèç. Ìÿí äÿ áóíà ýþðÿ áàøûíûçà ýÿ-

ëÿúÿê ìöñèáÿòÿ ýöëÿúÿéÿì. Ñèçÿ ãîðõó ýÿëÿíäÿ, ôûðòûíà êèìè ýÿ-

ëÿíäÿ, áàøûíûçà ýÿëÿúÿê ôÿëàêÿò ãàñûðüà êèìè ýÿëÿíäÿ èñòåhçà åäÿ-

úÿéÿì. Î âàõò Ìÿíè ÷àüûðàúàãëàð, ëàêèí úàâàá âåðìÿéÿúÿéÿì. Òåç

Ìÿíè àõòàðàúàãëàð, àíúàã òàïà áèëìÿéÿúÿêëÿð. ×öíêè îíëàð åëìäÿí

íèôðÿò åòäèëÿð âÿ Ðÿááèí ãîðõóñóíó ñå÷ìÿäèëÿð. Ìÿíèì íÿñèhÿòè-

ìè èñòÿìÿäèëÿð. Áóíà ýþðÿ äÿ þç éîëëàðûíûí ñÿìÿðÿñèíäÿí éåéÿ-

úÿêëÿð. Âÿ þç ñèñòåìëÿðèíÿ äîéàúàãëàð. Áó àäàìëàðûí äþíöêëöêëÿ-

ðè îíëàðû þëäöðÿúÿêäèð. Âÿ àüûëñûçëàðûí ãàéüûñûçëûüû îíëàðû éîõ åäÿ-

úÿêäèð. Ôÿãÿò Ìÿíÿ ãóëëàã àñàíëàð ÿìèí-àìàíëûãäà îëàúàãëàð. Âÿ

ïèñëèêëÿðäÿí ãîðõóëàðû îëìàäûüû hàëäà ðàhàòëûã òàïàúàãëàð" ("Ùç.Ñö-

ëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 1, 24-33).

183

Ýþçÿë ÿõëàãëà áàëû

"Éàõøûëûüà hàããû ÷àòàí àäàìëàðà ÿëèíäÿí ýÿäëÿí éàõøûëûüû ÿñèð-

ýÿìÿ. Éàíûíäà âàðñà, ãîíøóíà "Ýåò, ñîíðà ýÿë" âÿ "ñàáàh âåðÿ-

ðÿì" äåìÿ. Ãîíøóí éàíûíäà ÿìèí-àìàíëûãäà ãàëàðêÿí îíóí ö÷öí

øÿð äöøöíìÿ! Ñÿíÿ ãàðøû øÿð åòìÿéèáñÿ, áèð àäàìëà áîø-áîøóíà ìö-

áàhèñÿ åòìÿ! Çàëèì àäàìà ãèáòÿ åòìÿ âÿ îíóí éîëëàðûíäàí hå÷ áè-

ðèíè ñå÷ìÿ. Àíúàã Ðÿááèíèí äîñòëóüó äîüðóëàðëàäûð. Ðÿááèíèí ëÿ-

íÿòè ïèñëÿðèí åâèíäÿäèð. Àíúàã ñàëåhëÿðèí éàøàäû éåðè ìöáàðÿê

åäÿð. Ùÿãèãè Ðÿáá ýöëöíú âÿçèééÿòäÿ îëàíëàðà èñòåhçà åäÿð. Àí-

úàã òÿâÿçþêàðëàðà ìÿðhÿìÿò åäÿð. Ùèêìÿòëè îëàíëàð èççÿòè ìèðàñ

àëàúàãëàð. Àüûëñûçëàð óòàíúû àëàúàãëàð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿ-

ðè", Áàá 3, 27-35).

Áåøèêòàø Ðöøäèééÿ Ìÿêòÿáèíèí òÿëÿáÿëÿðèíäÿí Àðèô Ñöëöñ âÿ íÿñhõÿòëè hÿäèñ-è øÿðèô. "Äóà äà èáàäÿò êèìèäèð" ìÿíàñûíäà.

Ù.1297 (ì.1880) òàðèõëè.

184

"Äîüðóëóãëà àääûìëàéàí äîüðó éîëäà àääûìëàéàð. Àíúàã éîë-

ëàðûíû àçäûðàí ìÿëóì îëàð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 10,

9).

"Éàõøû àäàì Ðÿááèíäÿí ìÿðhÿìÿò ýþðÿð. Íèééÿòëÿðè ïèñ îëàí-

ëàðû èñÿ Ðÿáá ìÿhêóì åäÿð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 12,

2).

"Ñàëåhëÿðèí äöøöíúÿëÿðè hàããäûð. Àíúàã ïèñëÿðèí íÿñèhÿòëÿðè

hèéëÿäèð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 12, 5).

"Ïèñëÿð éûõûëûð âÿ éîõ îëóðëàð. Àíúàã ñàëåhëÿðèí åâè ãàëûð"

("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 12, 7).

"Ñàëåhÿ hå÷ çÿðÿð äÿéìÿç. Ïèñëÿð èñÿ øÿðëÿ äîëàð" ("Ùç.Ñöëåé-

ìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 12, 21).

"Öðÿéèíäÿêè ãàéüû èíñàíû ÷þêäöðöð, àíúàã éàõøû ñþç öðÿéè ñå-

âèíäèðèð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 12, 25).

"Êèáèðäÿí àíúàü äàâà ìåéäàíà ýÿëÿð, ëàêèí éàõøû íÿñèhÿòÿ ãó-

ëàã àñàíûí éàíûíäà hèêìÿò îëàð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá

13, 10).

"Ñþçö éàõøû ýþðìÿéÿí þçöçÿðèíÿ hÿëàê ýÿòèðÿð, ëàêèí ÿìðäÿí

ãîðõàí ìöêàôàò àëàð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 13, 13).

"Éóìøàã úàâàá hèðñè éàòûçäûðàð, ëàêèí ñÿðò ñþç hèðñè àðòûðàð"


185

"Ñþçÿ ãóëàã àñàí éàõøûëûã òàïàð, Ðÿááèíÿ ýöâÿíÿí õîøáÿõò îëàð"


"Éàõøû àä çÿíýèíëèêäÿí âÿ ìÿðhÿìÿò ýþðìÿê ýöìöø âÿ ãûçûë-

äàí öñòöí òóòóëìàëûäûð. Âàðëû èëÿ êàñûá ãàðøûëàøûðëàð. Îíëàðûí hàìû-

ñûíû éàðàäàí Ðÿááäèð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 22, 1-2).

"Òÿâÿçþêàð îëìàüûí âÿ Ðÿáá ãîðõóñóíóí ñîíó ñÿðâÿò, èççÿò âÿ

hÿéàòäûð. Àçüûí àäàìûí éîëóíäà òèêàíëàð âÿ ìàíåÿëÿð âàð. Úàíû-

íû ãîðóéàí îíëàðäàí óçàã ãàëûð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá

22, 4-5).

"Ãàçàíúûíû ÷îõàëòìàã ö÷öí êàñûáû ÿçÿí, âàðëûéà âåðÿí àíúàã

éîõñóëëóüà äöøÿð. Ãóëàüûíû éàõøû âÿ hèêìÿòëè àäàìëàðûí ñþçëÿðèíÿ

ãóëàã àñ. Öðÿéèíè ìÿíèì åëìèìÿ óéüóíëàøäûð. ×öíêè îíëàðû þç è÷èí-

äÿ ýèçëÿòñÿí äàhà éàõøûäûð..." ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 22,

Ìåhìåò ßëè ßôÿíäè, Àü éåðäÿ ãàðà ìöðÿêêÿáëÿ éàçûëûá. Ùèúðè 1371 òà-ðèõëè. "Èáàäÿò åäÿí àëèìëÿð Àëëàhäàí ãîðõàðëàð". Ãûçûë úÿäâÿëè.

186

16-18).

"Îüëóì, ÿýÿð ñÿíèí öðÿéèí hèêìÿòëèäèðñÿ, Ìÿíèì öðÿéèì äÿ ñå-

âèíÿð. Äîäàãëàðûí äöçýöí øåéëÿð äàíûøäûüû çàìàí Ìÿíèì êþíëöì

äÿ ñåâèíúëÿ äîëàð. Öðÿéèí ýöíàhêàðëàðà ãèáòÿ åòìÿñèí. Àíúàã áö-

òöí ýöí Ðÿáá ãîðõóñóíäà îë. ×öíêè hÿãèãÿòÿí áèð ñîí âàð. Öìè-

äèí ïó÷ îëìàéàúàãäûð. Îüëóì ãóëàã àñ âÿ hèêìÿòëè îë âÿ éîëäà öðÿ-

éèíè äöçÿëò" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 23, 15-19).

"Þç àòàíà ãóëàã àñ. Ãîúàëäûüû çàìàí àíàíû àë÷àëòìà" ("Ùç.Ñö-

ëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 23, 22).

"Ùÿãèãÿòè ñàòûí àë âÿ îíó ñàòìà. Ùèêìÿòè, òÿðáèéÿíè âÿ äÿððà-

êÿíè äÿ" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 23, 23).

"Ïèñëèê åäÿíëÿðÿ ýþðÿ hèðñëÿíìÿ. Ïèñ àäàìëàðà äà ãèáòÿ åòìÿ"


"Ìÿí ýþðäöì, äÿðèí äöøöíäöì. Áàõäûì, èáðÿò àëäûì" ("Ùç.Ñö-

ëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 24, 32).

"Íÿôñèíÿ hàêèì îëìàéàí èíñàí äàüûëìûø âÿ äèâàðñûç øÿhÿð êè-

ìèäèð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 25, 28).

"Ñÿhÿðèñè ýöíëÿ ëîâüàëàíìà. ×öíêè ñÿhÿðèñè ýöí íÿ îëàúàüûíû

áèëìèðñÿí" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 27, 1).

"Éîõñóëëàðû ÿçÿí êàñûá àäàì ñöïöðÿí âÿ ÷þðÿê áóðàõìàéàí éà-

üû êèìèäèð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 28, 3).

"Ãÿáàhÿòëÿðèíè þðò-áàñäûð åäÿí íàèëèééÿò ãàçàíà áèëìÿç. Àíúàã

187

îíëàðû åòèðàô åäèá òÿðê åäÿí ìÿðhÿìÿò ýþðÿð. Ùÿìèøÿ ãîðõàí àäàì

íÿ ýþçÿë áÿíäÿäèð! Öðÿéèíè ãàòûëàøäûðàí èñÿ ìöñèáÿòÿ äö÷àð îëàð"

("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 28, 13-14).

"Þç öðÿéèíÿ åòèìàä åäÿí àüûëñûçäûð. Àíúàã êèì hèêìÿòëÿ àä-

äûìëàéàðñà, î õèëàñ îëàð. Êèì êàñûáà âåðÿðñÿ, îíóí íþãñàíû îëìàç.

Àíúàã êèì îíäàí öç ÷åâèðÿðñÿ, î ÷îõ ëÿíÿò îëàð" ("Ùç.Ñöëåéìà-

íûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 28, 26-27).

"Ãàíëû àäàìëàð êàìèë àäàìäëàí íèôðÿò åäÿðëÿð. Äöçýöí àäàì-

ëàð èñÿ îíóí úàíûíû ãîðóéàðëàð. Àüûëñûç áöòöí hèðñèíè îðòàéà ÷ûõà-

ðàð. Ùèêìÿòëè àäàì èñÿ îíó ñàõëàéàð âÿ ñàêèòëÿøäèðÿð" ("Ùç.Ñöëåé-

ìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 29, 10-11).

"Èíñàíûí áÿñèðÿòè hèðñèíèí ãàðøûñûíû àëàð. Âÿ ýöíàhû áàüûøëàìàã

îíóí ýþçÿëëèéèäèð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 19, 11).

"Íÿñèhÿòÿ ãóëàã àñ âÿ òÿðáèéÿ àë êè, þç àõûðûí äà hèêìÿòëè îë-

ñóí" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 19, 20).

"Ùèéëÿëè òÿðÿçè Ðÿááÿ ìÿêðóhäóð. Àíúàã äöçýöí òÿðÿçè ìÿã-

áóëóäóð. Ëîâüàëûã ýÿëÿíäÿ óòàíú äà ýÿëÿð. Àíúàã hèêìÿò òÿâÿçþ-

êàðëàäûð. Äîüðóëàðûí êàìàëû îíëàðà éîë ýþñòÿðÿð. Ëàêèí õàèíëÿðèí

àçüûíëûãëàðû îíëàðû hÿëàê åäÿð. Ãÿçàá ýöíöíäÿ ìàëûí áèð ôàéäàñû

îëìàç. Àíúàã ñàëåh ÿìÿëëÿð þëöìäÿí õèëàñ åäÿð. Àíúàã ïèñ àäàì

þç ïèñëèéè èëÿ àë÷àëàð. Äîüðóëàðûí ñàëåh ÿìÿëëÿðè îíëàðû õèëàñ åäÿð.

Àíúàã õàèíëÿð þç ôÿñàäëàðû èëÿ òóòóëàðëàð. Ïèñ àäàì þëäöéö âàõò ýþç-

ëÿìÿéè hÿäÿð ýåäÿð. Âÿ öìèäè äÿ ïó÷ îëàð. Ñàëåh èñÿ ñûõûíòûäàí

õèëàñ îëàð..." ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 11, 1-8).

188

Èíêàð åäÿíëÿðèí éîëóíà òàáå îëìàìàã"×öíêè ñÿíèí öðÿéèíÿ hèêìÿò äàõèë îëàúàã. Úàíûíà åëì õîø ýÿ-

ëÿúÿê. Àüûë ñÿíÿ íÿçàðÿò÷è îëàúàã. Äÿððàêÿ ñÿíè ãîðóéàúàã. Òà êè

ñÿíè øÿðëè àäàìûí éîëóíäàí, ÿéðè ñþçëö àäàìäàí ãîðóñóí. Îíëàð ãà-

ðàíëûüûí éîëëàðûíäà àääûìëàìàã ö÷öí äîüðóëóã éîëëàðûíû áóðàõûð-

189

ëàð. Øÿð åòìÿêëÿ ñåâèíèðëÿð. Øÿðèí ÷îõàëìàñû èëÿ ñåâèíèðëÿð. Îíëàðû

éîëëàðû ÿéðèäèð..." ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 2, 10-15).

"Ïèñëÿðèí éîëó èëÿ ýåòìÿ, øÿðëè àäàìëàðû éîëó èëÿ àääûìëàìà. Ñÿí

îíäàí ÷ÿêèí, éàíûíäàí êå÷ìÿ. Îíóí éàíûíäàí áàøãà òÿðÿôÿ äþí

Òîìàñ Êîóë, "Ìåìàðûí ðþéàñû", 1840, Ñÿíÿò Ìóçåéè, Îhèî.

190

êå÷. ×öíêè îíëàð ïèñëèê åòìÿñÿëÿð éàòà áèëìÿçëÿð. Ùå÷ êèìè éîëóí-

äàí àçäûðà áèëìÿñÿëÿð éóõóëàðû ãà÷àð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿ-

ðè", Áàá 4, 14-16).

Äöðöñò îëàíëàðûí éîëó"Éàõøû àäàìëàðûí éîëóíäà éåðè âÿ ñàëåhëÿ÷ðèí éîëóíó òóò. ×öí-

êè ìÿìëÿêÿòäÿ äîüðó àäàìëàð îòóðàúàãëàð. Âÿ êàìèëëÿð îðàäà ãà-

ëàúàãëàð. Àíúàã ïèñ àäàìëàð ìÿìëÿêÿòäÿí ÷ûõàðûëàúàãëàð. Õàèíëÿð

îðàäàí ãîâóëàúàãëàð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 2, 20-

22).

"Ñàëåhëÿðèí éîëó èñÿ îðòàéà ÷ûõàí èøûã êèìèäèð. Ýöí îëàíà êèìè

ýåò-ýåäÿ ïàðûëäàéàðëàð. Ïèñëÿðèí éîëó çöëìÿò ãàðàíëûã êèìèäèð. Íè-

éÿ éûõûëäûãëàðûíû áèëìÿçëÿð" ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 4,

18-19).

Àíúàã Àëëàhà ýöâÿíìÿê"Áöòöí öðÿéèíëÿ Ðÿááÿ ýöâÿí. Þç äÿððàêÿíÿ ýöâÿíìÿ. Áöòöí

éîëëàðûíäà Îíó òàíû. Î äà ñÿíèí éîëëàðûíû äöçÿëäÿð. Þç ýþçöíäÿ

hèêìÿòëè îëìà. Ðÿááäÿí ãîðõ âÿ øÿðäÿí àéðûë. Ñÿíèí áÿäÿíèíÿ øÿ-

ôà âÿ ñöìöêëÿðèíÿ èëèê îëàúàãäûð. Ìàëûíëà âÿ áöòöí ìÿhñóëóíëà Ðÿá-

áè óúàëò. Áåëÿëèêëÿ àíáàðëàðûí áîë-áîë äîëàð..." ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿ-

ñÿëëÿðè", Áàá 3, 5-10).

Ùèêìÿòèí ÿhÿìèééÿòè"Ùèêìÿò ÷àüûðìûðìû âÿ äÿððàêÿ ñÿñèíèíè åøèòäèðìèðìè? Éîë êÿ-

íàðûíäàêû éöêñÿê éåðëÿðèí áàøûíäà éîëëàðûí áèðëÿøäèéè éåðäÿ î äà-

éàíûð. Ãàïûëàðûí éàíûíäà, øÿhÿðèí ãàïûñûíäà, ãàïûëàðà äàõèë îëóíà-

úàã éåðäÿ éöêñÿê ñÿñëÿ ÷àüûðûð: Åé èíñàíëàð! Ñèçè ÷àüûðûðàì âÿ ñþ-

çöì àäÿìîüóëëàðûíàäûð. Åé àäàìëàð àéûðä åòìÿéè þéðÿíèí. Åé

191

àüûëñûçëàð áàøà äöøöí. Ãóëàã àñûí ÷öíêè ÿëà øåéëÿð ñþéëÿéÿúÿéÿì.

Äîäàãëàðûìûí à÷ûëìàñû äîüðó øåéëÿð ö÷öí îëàúàã. ×öíêè àüçûì hÿ-

ãèãÿòè áÿéàí åäÿúÿê. Ïèñëèê äîäàãëàðûìà ìÿêðóhäóð. Àüçûìûí áö-

òöí ñþçëÿðè ñàëåh ÿìÿëëÿðäèð. Îíëàðäà òÿðñ, éàõóä ÿéðè øåé éîõäóð.

Áàøà äöøÿíÿ îíëàðûí hàìûñû à÷ûãäûð. Åëìè òààïàíëàð ö÷öí äîüðó-

äóð. Ýöìöøö äåéèë, òÿðáèéÿíè, õàëèñ ãûçûëäàí ÷îõ åëìè àëûí. ×öíêè

hèêìÿò éàãóòäàí éàõøûäûð. Õîø îëàí áöòöí øåéëÿð îíà áÿðàáÿð îëà

áèëìÿç. Ìÿí hèêìÿòè, áÿñèðÿòè þçöìÿ ìÿñêÿí åòäèì. Âÿ òÿäáèð áèë-

ýèñèíè òàïûðàì. Ðÿáá ãîðõóñó øÿðäÿí íèôðÿò åòìÿêäèð. Êèáèðäÿí, ãö-

ðóðäàí, øÿð éîëäàí âÿ ÿéðè ñþçäÿí íèôðÿò åäèðÿì. Íÿñèhÿò âÿ ñÿ-

hèh áèëýè ìÿíèìäèð. Ìÿí äÿððàêÿéÿì, ãöäðÿò ìÿíèìäèð. Ìÿíèì

âàñèòÿìëÿ êðàëëàð hàêèìèééÿò ãóðàðëàð âÿ èäàðÿ÷èëÿð ÿäàëÿòëè ÿìð

åäÿðëÿð. Ðÿèñëÿðëÿ áÿéçàäÿëÿð, äöíéàíûí áöòöí hàêèìëÿðè âàñè-

òÿìëÿ hþêì åäÿðëÿð. Ìÿíè ñåâÿíëÿðè Ìÿí äÿ ñåâÿðÿì. Òåç àõòà-

ðàíëàð Ìÿíè òàïàðëàð. Ñÿðâÿò âÿ èççÿò, äþçöìëö ìàë âÿ ñàëåhëÿð éà-

íûìäàäûð. Ìåéâÿì ãûçûëäàí, õàëèñ ãûçûëäàí äàhà éàõøûäûð. Ìÿhñó-

ëóì ñå÷ìÿ ýöìöøäÿí éàõøûäûð. Ñàëåh éîëóíäà, ÿäàëÿò éîëëàðû îð-

òàñûíäà àääûìëàéàðàì. Òà êè ìÿíè ñåâÿíëÿðè ìàëà âÿðÿñÿ åäèì. Âÿ

îíëàðûí õÿçèíÿëÿðèíè äîäóðóì..." ("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá

8, 1-21).

"Ðÿáá ãîðõóñó hèêìÿòèí áàøëàíüûúûäûð. Âÿ Ãöääöñö òàíûìàã àí-

ëàéûøäûð. ×öíêè ýöíëÿðèí ìÿíèì âàñèòÿìëÿ ÷îõàëàúàã. Âÿ þìðöíöí

èëëÿðè ÷îõàëàúàã. ßýÿð hèêìÿòëèñÿíñÿ, þçöí ö÷öí hèêìÿòëèñÿí.

ßýÿð èñòåhçà åòñÿí, îíó àíúàã ñÿíèí þç öçÿðèíÿ ýþòöðìöø îëàðñàí"

("Ùç.Ñöëåéìàíûí ìÿñÿëëÿðè", Áàá 9, 10-12).ÿÿ

192

Êèòàáûí ÿââÿëêè hèññÿñèíäÿ Ùç.Ñöëåéìàí ãèññÿñèíäÿí àõûð

çàìàíà àèä ìöõòÿëèô èøàðÿëÿðÿ òîõóíäóã âÿ àõûð çàìàí-

äà, "Ãûçûë ÿñð"äÿ Èñëàì ÿõëàãûíûí äöíéàäà hàêèì îëìà-

ñûíûí Ùàäè ñèìàñûíû äàøûéàí áèð øÿõñè-ìÿíÿâèíèí (Ìåhäè) âàñèòÿ-

ñèëÿ îëàúàüûíû áèëäèðäèê.

Ïåéüÿìáÿð ÿôÿíäèìèçäÿí (ñ.ÿ.â.) ðÿâàéÿò åäèëÿí hÿäèñëÿðäÿ àõûð

çàìàíäàí âÿ "Ãûçûë ÿñð"èí ÿëàìÿòëÿðèíäÿ õÿáÿð âåðèëèð. Ýöíäÿëèê

hÿéàòûìûçäà ãàðøûëàøäûüûìûç hàäèñÿëÿðè áó ÿëàìÿòëÿðëÿ ìöãàéèñÿ

åäÿíäÿ èñÿ àõûð çàìàíûí è÷èíäÿ éàøàäûüûìûç äþâð îëäóüóíó ýþñ-

òÿðÿí âÿ åéíè çàìàíäà "Ãûçûë ÿñð"èí ýÿëèøèíè ìöæäÿëÿéÿí áèð ÷îõ

èøàðÿ ýþðìÿêäÿéèê.

Ùÿäèñëÿðäÿ àõûð çàìàíûí áàøëàíüûúû ôèòíÿëÿðèí ÷îõàëäûüû, ñàâàø

âÿ ãàðøûäóðìàëàðûí àðòäûüû, äöíéàäà ÷îõ áþéöê áèð ÿõëàãñûçëûüûí

áàø ãàëäûðäûüû, äèí ÿõëàãûíäàí óçàãëàøûëäûüû áèð õàîñ äþâðö êèìè

òÿñâèð åäèëèð. Ñþçöýåäÿí äþâðäÿ áöòöí äöíéàäà òÿáèè ôÿëàêÿòëÿð îëà-

úàã, êàñûáëûã hå÷ áèð äþâðäÿ îëìàäûüû ãÿäÿð àðòàúàã, úèíàéÿòëÿð âÿ

ñîéãûðûìûëàð áèð-áèðèíè ÿâÿç åäÿúÿê. Àíúàã áó, àõûð çàìàíûí ñà-

Ùç.Ñöëåéìàí, Ùç.Çöëãÿðíåéí âÿ Ìåhäè

îõøàðëûãëàðû

193

äÿúÿ îëàðàã èëêèí ìÿðhÿëÿñèäèð; èêèíúè ìÿðhÿëÿäÿ Àëëàh Ìåhäèíè

ñÿáÿá ñàëàðàã èíñàíëàðû áó õàîñäàí ãóðòàðàúàã.

ßëáÿòòÿ, áóðàäà ñàéûëàí áöòöí hàäèñÿëÿð òàðèõäÿ áèð íå÷ÿ äÿôÿ

éàøàíìûøäûð. Áÿøÿðèééÿò òàðèõ áîéó äÿôÿëÿðëÿ ìöhàðèáÿ, òÿáèè ôÿ-

ëàêÿò âÿ éà çÿëçÿëÿ ýþðìöøäöð. ßõëàãè äåýåíåðàñèéà hÿð äþâðäÿ

ìöõòÿëèô úÿìèééÿòäÿ áàø âåðìèø, êàñûáëûã âÿ àúëûã áöòöí äöíéà-

äà éàøàíìûøäûð. Àõûð çàìàí ÿëàìÿòëÿðèíè áó hàäèñÿëÿðäÿí àéûðàí

ôÿðã èñÿ áó ÿëàìÿòëÿðèí hàìûñûíûí åéíè äþâðäÿ, áèð-áèðèíèí àðäûí-

úà âÿ hÿäèñëÿðäÿ ýþñòÿðèëäèéè øÿêèëäÿ ýåð÷ÿêëÿøìÿñèäèð. Áóðàäà áó-

íó äà ìöæäÿëÿìÿëèéèê êè, Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) hÿäèñëÿðèíäÿ

ýþñòÿðèëÿí áó áþéöê õàîñ ñàäÿúÿ ìöâÿããÿòè áèð äþâðäÿ éàøàíà-

úàã âÿ "Ãûçûë ÿñð"èí áàøëàíìàñû èëÿ áó äþâðöí ñîíó ýÿëÿúÿê.

"Ãûçûë ÿñð" ìöhàðèáÿëÿðèí âÿ ñàâàøëàðûí ñîíà ÷àòäûüû, èíñàíà áþ-

éöê áÿëàëàð ýÿòèðÿí äèíñèç èäåîëîýèéàëàðûí òàðèõèí ãàðàíëûãëàðûíà ýþ-

ìöëäöéö âÿ äöíéàíûí áîëëóã, áÿðÿêÿò âÿ ÿäàëÿòëÿ úîøóá-äàøäûüû

áèð äþâð îëàúàã. Èñëàì ÿõëàãû áöòöí äöíéàéà éàéûëàúàã, èíñàíëàð

àõûí-àõûí äèíÿ ìåéë åäÿúÿêëÿð. Èñëàì ÿõëàãûíûí áó áþéöê hàêèìèé-

Ìåhìåä Íóðè (Áåøèêòàøëû). Ùèúðè 1364 òàðèõëè ñöëöñ õÿòò. Ãóðàíäàí áèðàéÿ éàçûëûá: "Àëëàh hÿð øåéè åøèäèð âÿ áèëèð".

194

éÿòè - ÿââÿë äÿ âóðüóëàäûüûìûç êèìè - Ïåéüÿìáÿð ÿôÿíäèìèçèí

(ñ.ÿ.â.) áÿçè hÿäèñëÿðèíäÿ Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíèí äöí-

éà hàêèìèééÿòëÿðèíÿ áÿíçÿäèëÿðÿê òÿðèô åäèëìèøäèð. Áóíëàðäàí áÿ-

çèëÿðè áåëÿäèð:

"Ìåhäè åéíèëÿ Çöëãÿðíåéí âÿ Ñöëåéìàí êèìè äöíéàéà hþêì

åäÿúÿêäèð" (ßë-Ãàâëóë ìóõòàñÿð ôè ÿëàìàòèë Ìÿhäèéèë ìóí-

òÿçÿð, ñÿh 29).

"Áöòöí éåð öçöíöí ìÿëÿéè äþðä äÿíÿäèð. Îíëàðûí èêèñè - Çöë-

ãÿðíåé âÿ Ñöëåéìàí ìþìèíëÿðäÿí, äèýÿð èêèñè - Íÿìðóä âÿ

Áóhòóííÿñð êàôèðëÿðäÿíäèð. Éåðÿ áåøèíúè îëàðàã ÿhëè áåéòèì-

äÿí áèðè ñàhèá îëàúàã. Éÿíè Ìåhäè" (Ìÿêòóáàòè Ðÿááàíè,

21163).

Ãàðøûäàêû áþëöìëÿðäÿ àõûð çàìàíäà îëäóüóìóçó âÿ åéíè çàìàí-

äà äà ýþçÿë "Ãûçûë ÿñð" äþâðöíöí ÷îõ éàõûí îëäóüóíó ýþñòÿðÿí ÿëà-

ìÿòëÿðäÿí áÿçè íöìóíÿëÿð âåðèëÿúÿê. (Àõûðçàìàí ÿëàìÿòëÿðè èëÿ

áàüëû ÿòðàôëû ìÿëóìàò ö÷öí "Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè", "Ãûçûë ÿñð",

""Ãûçûë ÿñð" âÿ Äÿááÿòöë-ßðç" àäëû êèòàáëàðûìûçà áàõà áèëÿðñèíèç).

Áó hÿäèñäÿ Ïåéüÿìáÿð ÿôÿíäèìèç (ñ.ÿ.â.) Ìåhäèíèí "ñèñòåì-

"Ñèñòåìëÿðèí äÿéèøäèéè áó äþâðäÿ Ìåh-äè àäëû áèð àäàì ýÿëÿúÿê..."

(Êèòàáóë áöðhàí ôè ÿëàìÿò-èë Ìÿhäèéèë àõûðçàìàí, ñÿh.14).

195

ëÿðèí äÿéèøäèéè" áèð äþâðäÿ ýÿëÿúÿéèíè áèëäèðìèøäè. Áó hÿäèñäÿ èøà-

ðÿ åäèëÿí "ñèñòåì äÿéèøèêëèéè"íèí XX ÿñðäÿ áöòöí äöíéàäà hàêèì

îëàí âÿ ÿñðèí ñîíëàðûíà äîüðó ñöãóò åäÿí êîììóíèñò ðåæèìè îëìà-

ñû åhòèìàë åäèëèð.

XX ÿñðÿ äàìüàñûíû âóðàí ãàíëû ìöhàðèáÿëÿðèí âÿ ñîéãûðûìëà-

ðûí ÿí áþéöê ñÿáÿáëÿðèíäÿí áèðè ìàòåðèàëèñò ôÿëñÿôÿíèí ìÿhñóëó îëàí

êîììóíèñò èäåîëîýèéàñûíûí hàêèìèééÿòèäèð. Áó èäåîëîýèéà Àâðî-

ïàäàí Àñèéàéà, Úÿíóáè Àìåðèêàäàí Àôðèêàéà ãÿäÿð äöíéàíûí áþ-

éöê áèð hèññÿñèíÿ òÿñèð åòìèø, áèð ÷îõ þëêÿëÿð èëëÿðëÿ êîììóíèñò ðå-

æèìëÿðè òÿðÿôèíäÿí èäàðÿ åäèëìèø âÿ êîììóíèñò òÿøêèëàòëàð òÿðÿôèí-

äÿí hÿäÿôÿ àëûíìûøäûð. 1990-úû èëÿ ãÿäÿð äàâàì åäÿí "ñîéóã ìö-

hàðèáÿ"íèí íÿòèúÿñèíÿ ñîéãûðûìëàðûí ñÿáÿáè êîììóíèçì îëìóøäóð.

Êîììóíèñò ðåæèìëÿðè äèýÿð þëêÿëÿðëÿ ñàâàøàðàã èäåîëîýèéàëàðû-

íû çîðëà éàéìàãëà éàíàøû ÷îõ ýåíèø êöòëÿëÿðè åäàì åäÿðÿê áèð ÷îõ

ñîéãûðûìëàð òþðÿòìèø, äöøÿðýÿëÿðäÿêè àüûð øÿðòëÿð âÿ ãûòëûãëàð êèìè

öñóëëàðëà þç õàëãëàðûíà äà áþéöê çöëìëÿð âåðìèøäèð.

Òàðèõ÷èëÿðèí ãÿíàÿòèíÿ ýþðÿ, êîììóíèñòëÿð XX ÿñð áîéó 120

ìèëéîí èíñàíûí þëöìöíÿ ñÿáÿá îëìóøäóð. Áóíëàðûí ÷îõó ìöhàðè-

áÿ çàìàíû úÿáhÿäÿ þëÿí ÿñýÿðëÿð äåéèë, êîììóíèñò äþâëÿòëÿðèí þç

õàëãûíûí è÷èíäÿí þëäöðäöéö âÿòÿíäàøëàðäûð. Îí ìèíëÿðëÿ êèøè, ãà-

äûí, éàøëû, óøàã ñàäÿúÿ êîììóíèñò ðåæèìëÿðèíèí ãàòû âÿhøèëèêëÿðè

öçöíäÿí hÿéàòûíû èòèðìèøäèð. Áóíäàí ÿëàâÿ ìèëéîíëàðëà èíñàí êîì-

ìóíèñòëÿðèí çöëìöíÿ äö÷àð îëìóø, áó ñÿáÿáäÿí ìÿúáóðÿí êþ÷ö-

ðöëìöø, ÿëëÿðèíäÿí ìàëëàðû, òàðëàëàðû àëûíìûø âÿ hÿð àí þëäöðöëìÿ,

ýöíàhñûç éåðÿ òóòóëìà âÿ çöëì ýþðìÿ ãîðõóñó àëòûíäà éàøàìûøëàð.

Àíúàã ÷îõ ýöúëö âÿ ñàðñûëìàç êèìè òàíûíàí áó èäåîëîýèéàéà ìà-

ëèê ðåæèìëÿð XX ÿñðèí ñîíëàðûíà äîüðó éàâàø-éàâàø äàüûëìàüà, ýöú-

ëÿðèíè èòèðìÿéÿ áàøëàäûëàð. Áó ñöãóòóí ÿí à÷ûã ðÿìçè 1989-úó èëäÿ

Áåðëèí äèâàðûíûí éûõûëìàñûäûð. Èêè èëäÿí ñîíðà äöíéàíûí ÿí áþéöê

âÿ ýöúëö êîììóíèñò äþâëÿòè îëàí Ñîâåòëÿð Áèðëèéè éûõûëìûø âÿ Øÿðã

Áëîêó òàìàìèëÿ ïàð÷àëàíìûøäû. Àôðèêàäàí Ùèíä-×èíÿ ãÿäÿð áèð úîü-

196

ðàôèéàäà ôÿðãëè êîììóíèñò ðåæèìëÿðè áèð-áèðèíèí àðäûíúà ñöãóò åò-

ìèø, 1945-úè èëäÿí åòèáàðÿí äöíéàíûí ñàáèò áåéíÿëõàëã ñèñòåìè

îëàí "èêèãöòáëö äöíéà äöçÿíè" îðòàäàí ãàëõìûø, ñèéàñè øÿðh÷èëÿðèí

äåäèéè êèìè, éåíè áèð äöíéà äöçÿíè ãóðóëìóøäóð. Ùÿäèñäÿ áèëäèðè-

ëÿí "ñèñòåì äÿéèøèêëèéè" hÿð êÿñè ÷àøäûðàí áó hàäèñÿ èëÿ hÿéàòà êå÷-

ìèøäèð.

Áó ýöí èñÿ - èñòÿð êîììóíèçìèí, èñòÿðñÿ äÿ îíóíëà åéíè ôèêðÿ

ìàëèê äèýÿð áèð òîòàëèòàð ñèñòåì îëàí ôàøèçìèí - ñîí èäåéà âÿ ñèéà-

ñè ãàëûãëàðû äà éîõ îëìàãäà, äöíéà áó ãàíëû èäåîëîýèéàëàðäàí òà-

ìàìèëÿ òÿìèçëÿíìÿêäÿäèð. Èñëàì ÿõëàãûíûí äöíéàéà éàéûëìàñû

èëÿ áó ñèñòåìëÿðèí áöòöí äöíéàéà ýÿòèðäèéè çöëì, êÿäÿð ãàðàíëûã

âÿ éîõñóëëóã éåð öçöíäÿí ñþçöí ÿñë ìÿíàñûíäà ñèëèíÿúÿê, èíñàí-

ëàð ýþçÿëëèéÿ, çÿíýèíëèéÿ, ðèôàh âÿ ðàhàòëûüà ãîâóøàúàãëàð. Àëëàh

1945-úè èëäÿí äàâàì åäÿí èêèãöòáëö äöíéà ñèñòåìè ÑÑÐÈ-íèí ñöãóòó èëÿ

îðòàäàí ãàëõäû. Áó, åéíè çàìàíäà éåíè áèð äöíéà ñèñòåìèíèí äÿ áàø-

ëàíüûúû ñàéûëûð.

Áåðëèí äèâàðûíûí 1989-úó èë-äÿ éûõûëìàñû êîììóíèçìèíéûõûëìàñûíûí áèð ñèìâîëóîëàðàã ýþðöëöð. Êîììóíèñòèäåîëîýèéàñûíûí ÿí ìöhöìëèäåðëÿðèíäÿí ñàéûëàí Ëåíè-íèí óúà håéêÿëëÿðèíèí éûõû-ëûá õàëã òÿðÿôèíäÿí ïàð÷à-ïàð÷à åäèëìÿñè èñÿ hÿäèñäÿáèëäèðèëÿí ñèñòåì äÿéèøèêëè-éèíèí à÷ûã ñöáóòëàðûíäàíáèðèäèð.

198

÷ÿòèíëèêëÿðèí, ãàðàíëûãëàðûí, ìöhàðèáÿ âÿ ñîéãûðûìëàðûí àðäûíúà

ðÿhìÿòèíèí âÿ áþéöêëöéöíöí áèð íöìóíÿñè îëàðàã èíñàíëàðà áÿíçÿð-

ñèç íåìÿòëÿðèíè âåðÿúÿê.

Áó hÿäèñ Ìåhäè ýÿëìÿçäÿí ãàáàã áÿçè ìöñÿëìàí þëêÿëÿðèíäÿ

äèí ÿõëàãûíäàí óçàã, çàëûì âÿ ãÿääàð õàðàêòåðëè âÿ éà áàúàðûãñûç

èíñàíëàðûí èãòèäàðäà îëàúàüûíà èøàðÿ åäèð. Ùÿãèãÿòÿí äÿ áó ýöí Èñ-

ëàì äöíéàñûíûí áèð hèññÿñèíäÿ èãòèäàðäà îëàí ðÿháÿðëÿð ìöñÿëìàí

õàëãà ÿçèééÿò âåðìÿêäÿ, ìöðòÿúå âÿ äåñïîò ðåæèìëÿðè èëÿ èíñàíëà-

ðû ÿçìÿêäÿäèð. Áèð ãèñìèíäÿ èñÿ àãèë îëìàéàí ðÿháÿðëÿð öçöíäÿí

õàëã ìöõòÿëèô áÿëàëàðà ìÿðóç ãàëûð. Èðàã, Ëèâèéà, Ñóðèéà, Ñîìàëè,

Åôèîïèéà, ßôãàíûñòàí, Òóíèñ âÿ Úèáóòè êèìè þëêÿëÿð áàøäà îëìàã-

ëà ìöñÿëìàíëàð þëêÿíè èäàðÿ åäÿí ëèäåðëÿð òÿðÿôèíäÿí ìöõòÿëèô òÿç-

éèã âÿ ÷ÿòèíëèêëÿðÿ ìÿðóç ãàëûð. Ìöñÿëìàíëàðûí äèíè ñÿðáÿñò øÿêèë-

äÿ éàøàìàñû âÿ äèíè èáàäÿòëÿðè èúðà åòìÿñè ÿíýÿëëÿíèð, èãòèñàäè ÷ÿ-

òèíëèêëÿð hÿéàòû àüûðëàøäûðûð. Áó þëêÿëÿðèí áÿçèëÿðèíäÿ áàø âåðÿí hà-

äèñÿëÿðÿ íöìóíÿëÿð áóíëàðäûð.

Èðàíëà ìöhàðèáÿäÿ 3 ìèëéîíëóã ÿhàëèñèíèí òÿãðèáÿí 1 ìèëéîíó-

íó èòèðÿí Èðàãäà ôàøèñò äèêòàòîð Ñÿääàì Ùöñåéí õàëãûíà àüëàýÿë-

ìÿç èøýÿíúÿëÿð âÿ çöëì âåðìèøäèð. Èðàã ìöñÿëìàíëàðû 2003-úö èëèí

"Àõûð çàìàíäà öììÿòèìèí áàøûíà ñóë-òàíëàðûíäàí øèääÿòëè áÿëàëàð ýÿëèð, áåëÿ êè,

éåðëÿð ìöñÿëìàíëàðà äàð ýÿëèð" (Êèòàá-öë áöðhàí ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë

àõûð çàìàí, ñÿh.12).

199

ìàðòûíà ãÿäÿð Ñÿääàìûí ôàøèñò èäàðÿ÷èëèéè àëòûíäà ÿçèëìÿêäÿ, îíóí

àüûëñûç ñèéàñÿòè öçöíäÿí áåéíÿëõàëã áëîêàäàëàðà ìÿðóç ãàëìàãäà

èäè.

1979-úó èëäÿ ñîâåò Ðóñèéàñû òÿðÿôèíäÿí èøüàë åäèëäèéè ýöíäÿí

áÿðè ßôãàíûñòàíäà ãÿðàðñûçëûã âÿ þçáàøûíàëûã hàêèì îëìóø, hÿãè-

ãè Èñëàìû hå÷ áèð øÿêèëäÿ òÿìñèë åòìÿéÿí èãòèäàðëàð ÷îõ ãÿääàð, äåñ-

ïîòèê âÿ õîøàýÿëìÿç áèð ñèñòåì ãóðìóøäóëàð.

Àôðèêàíûí ÿí êè÷èê þëêÿëÿðèíäÿí îëàí Úèáóòèäÿ 1977-1991-úè èë-

ëÿð àðàñûíäà 2 ìèíÿ éàõûí ìöñÿëìàíûí ãÿòëÿ éåòèðèëìÿñè, 7 ìèí èí-

ñàíûí ñÿáÿáñèç éåðÿ òóòóëóá èøýÿíúÿ âåðèëìÿñè áèð ðåæèì òÿðÿôèíäÿí

hÿéàòà êå÷èðèëèðäè.

Ñîìàëèäÿ 1969-úó èëäÿí 1991-úè èëÿ ãÿäÿð òÿãðèáÿí 20 èë áèð-

áàøà ìöñÿëìàíëàðû hÿäÿôÿ àëàí ýåíåðàë-ëåéòåíàíò Ìÿhÿììÿä Ñè-

àä Áèàðåíèí ëèäåðëèéèíäÿ äåñïîòèê áèð ðåæèì ãóðóëäó.

Ùàôèç ßñàä èãòèäàðäà îëäóüó 30 èë-äÿ ÷îõ áþéöê ñîéãûðûìëàð ýåð÷ÿêëÿø-äèðäè. Áóíëàðäàí áèðè äÿ Ùàìà øÿ-hÿðèíäÿ áèð ýöíäÿ 40 ìèí ìöñÿëìà-íûí âÿhøèúÿñèíÿ þëäöðöëìÿñèäèð.

ßôãàíûñòàíäà 10 èë äàâàì åäÿíÃûðìûçû Îðäó èøüàëû þçöíäÿí ñîí-ðà îí ìèíëÿðëÿ þëö, áèð î ãÿäÿð äÿøèêÿñò ãîéäó. Ñîâåòëÿðèí ýåðè ÷ÿêèë-ìÿñèíäÿí ñîíðà áàøëàéàí äàõèëèòîããóøìàëàð èñÿ þëêÿíè áþéöê áèðõàîñà ñöðöêëÿäè.

200

Èðàã ëèäåðè ÑÿääàìÙöñåéí óçóí èëëÿðèäè êè, hÿì þç õàëãû-íà, hÿì äÿ ãîíøóþëêÿëÿðäÿêè ìöñÿë-ìàíëàðà ãàðøû áþéöêáèð òÿçéèã âÿ çöëì ñè-éàñÿòè éöðöòìÿêäÿèäè.

Ùÿáèá Áóðãèáà èãòèäàðû áîéó ìöñÿëìàíÒóíèñ õàëãûíà ìöõòÿëèô çöëìëÿð åòìèøäèð.

Ñîìàëèäÿ èãòèäàðà ýÿëÿí ðÿháÿðëÿðèí ÿí ìöhöìèøè Èñëàìà ãàðøû ÷ûõìàëàðûäûð. Ñîìàëèäÿ ÑèàäÁàððå äþâðöíäÿ áàøëàéàí âÿòÿíäàø ìöhàðèáÿ-ñè hÿëÿ äÿ äàâàì åòìÿêäÿäèð.

201

Òóíèñ 31 èë Ùÿáèá Áóðãèáàíûí äèêòàòîð ðåæèìè àëòûíäà èäàðÿ

îëóíäó. Þçöíö "þìöðëöê ïðåçèäåíò" åëàí åäÿí Áóðãèáà èãòèäàðäà

îëäóüó ìöääÿòäÿ ìöñÿëìàí õàëãûíû òÿçéèã àëòûíäà ñàõëàäû.

Ñóðèéàëû ìöñÿëìàíëàð Ùàôèç ßñÿäèí 30 èëëèê äèêòàòîðëóüóíäà

ìöõòÿëèô èøýÿíúÿëÿðÿ ìÿðóç ãàëäûëàð. Ãàäûíëàðà òÿúàâöç åäèëäèéè,

êèøèëÿðÿ hÿð úöð èøýÿíúÿëÿðèí âåðèëäèéè ñîéãûðûìëàðäà áÿçè øÿhÿð-

ëÿð òàìàìèëÿ àðàäàí ýþòöðöëäö.

Áó hÿäèñäÿ èñÿ Ìåhäèíèí çöhóðóíäàí ÿââÿë òîçëó-äóìàíëû, ãà-

ðàíëûã áèð ôèòíÿíèí ýþðöëÿúÿéèíäÿí ñþç ýåäèð. "Ôèòíÿ" - "èíñàíûí àüûë

âÿ ãÿëáèíè áèðáàøà hàãäàí âÿ hÿãèãÿòäÿí óçàãëàøäûðàúàã øåé, ñà-

âàø, ãàðûøûãëûã, äàâà, èõòèëàô" êèìè ìÿíàëàðû îëàí áèð êÿëìÿäèð. -

15. Ùÿäèñäÿ áèð ôèòíÿíèí àðõàñûíúà òîç-äóìàíûí ãàëõàúàüû áèëäèðè-

ëèð. Öñòÿëèê áó ôèòíÿíèí "ãàðàíëûã" êèìè ñÿúèééÿëÿíäèðèëìÿñèíè îíóí

hàðàäàí ýÿëäèéè ìÿëóì îëìàéàí, ýþçëÿíèëìÿç áèð hàäèñÿ îëäóüó-

íà èøàðÿ êèìè ãÿáóë åòìÿê îëàð.

Áó ïåðñïåêòèâäÿí áàõäûãäà ñþçöýåäÿí hÿäèñèí 2001-úè èë ñåí-

òéàáðûí 11-äÿ ÀÁØ-ûí Íéó-Éîðê âÿ Âàøèíãòîí øÿhÿðëÿðèíäÿ ìåé-

äàíà ýÿëÿí, äöíéà òàðèõèíèí ÿí áþéöê òåððîð hàäèñÿñè êèìè õàðàê-

òåðèçÿ åäèëÿí áàñãûíà èøàðÿ åòìÿñè åhòèìàë îëóíóð. Òåëåâèçîð åê-

ðàíëàðûíäàí âÿ ãÿçåòëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, áó èêè áþéöê òåð-

"Òîçëó-äóìàíëû, ãàðàíëûã áèð ôèòíÿ ýþ-ðöíÿúÿê, áóíó äèýÿðëÿðè ÿâÿç åäÿúÿê"(Êèòàá-öë áöðhàí ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-

èë àõûð çàìàí, ñÿh.26).

Ùàäèñÿ áèëäèðèëÿí "òîçëó-äóìàíëû, ãàðàíëûã ôèòíÿ" øÿêèëëÿð-äÿí ýþðöíäöéö êèìè, 11 ñåíòéàáð òåððîð höúóìóíóí à÷ûã

íöìóíÿëÿðèíäÿíäèð.

204

ðîð hàäèñÿñèíäÿí ñîíðà ÿòðàôû áþéöê áèð òîç áóëóäó âÿ äóìàí áö-

ðöìöøäö.

Íéó-Éîðêäàêû Öìóìäöíéà Òèúàðÿò Ìÿðêÿçèíÿ âÿ Âàøèíãòîí-

äà Ïåíòàãîí áèíàñûíà ÷ûðïûëàí òÿééàðÿëÿðèí éàíàúàüûíûí ñÿáÿá îë-

äóüó ïàðòëàéûøëàð íÿòèúÿñèíäÿ áþéöê áèð äóìàí éàðàíìûø âÿ áó äó-

ìàí áöòöí øÿhÿðäÿí âÿ hÿòòà óçàã ÿòðàôäàí ýþðöíÿúÿê ãÿäÿð

éöêñÿëÿðÿê éàéûëìûøäû. Ïàðòëàéûøëàð íÿòèúÿñèíäÿ äàüûëàí áèíàëàð

èñÿ áþéöê áèð òîç áóëóäóíà ñÿáÿá îëìóø, hÿòòà ÿòðàôäàêû èíñàíëà-

ðûí öñò-áàøû äà òàìàìèëÿ òîçëà þðòöëìöøäö.

Áó hàäèñÿ hÿì äöíéà òàðèõèíèí ÿí áþéöê òåððîð höúóìëàðûíäàí

áèðè îëìàñû, hÿì äÿ äèýÿð ÿëàìÿòëÿðëÿ éàõûí äþâðäÿ áàø âåðìÿñè

âÿ öñòÿëèê hÿäèñäÿ åäèëÿí òÿðèôÿáÿíçÿð õöñóñèééÿòëÿð äàøûìàñû èëÿ

÷îõ þíÿìëèäèð. Öìóìèééÿòëÿ, ìèíëÿðëÿ ìÿñóì èíñàíûí þëöìöíÿ

âÿ éàðàëàíìàñûíà ýÿòèðèá ÷ûõàðàí èíñàíëûã òàðèõèíèí áó ÿí áþéöê

òåððîð hàäèñÿñè hÿäèñäÿ õÿáÿð âåðèëÿí âÿ Ìåhäèíèí çöhóðóíóí áèð

ÿëàìÿòè êèìè áèëäèðèëÿí "òîçëó, äóìàíëû, ãàðàíëûã ôèòíÿ" îëà áèëÿð.

Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) Ìåhäèíèí çöhóðó èëÿ áàüëû áèëäèðäèéè

hÿäèñëÿðèí áþéöê áèð ãèñìè Ìåhäè ýÿëìÿçäÿí ÿââÿë äöíéàäà ãà-

ðûøûãëûã âÿ òÿhëöêÿñèçëèéèí hàêèì îëàúàüû öçÿðèíäÿ ãóðóëóá. Ìö-

"Ìåhäèäÿí ÿââÿë ýåíèø ñîéãûðûìëàðûí áàøâåðÿúÿéè áþéöê áèð ôèòíÿ ýþðöëÿúÿêäèð"(ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿòèë Ìåhäèé-

éèë ìöíòÿçÿð, ñ.37).

205

hàðèáÿëÿð âÿ ãàðøûäóðìàëàðëà éàíàøû êöòëÿâè ñîéãûðûìëàðûí îëàúàüû

äà áó äþâðöí þçöíÿìÿõñóñëóãëàðû àðàñûíäàäûð. Îíó äà ãåéä åäÿê

êè, hÿäèñäÿ ñîéãûðûìëàðûí ýåíèø éàéûëàúàüûíà, éÿíè áöòöí äöíéà ñÿ-

âèééÿñèíäÿ éàøàíàúàüûíà äèããÿò ÷ÿêèëèð.

Þòÿí ÿñðäÿ èêè áþéöê äöíéà ìöhàðèáÿñè îëìóø âÿ ñûðô áó ìö-

hàðèáÿëÿðäÿ 65 ìèëéîí èíñàí hÿéàòûíû èòèðìèøäèð. XX ÿñð áîéó ñè-

éàñè ñÿáÿáëÿðëÿ ãÿòëÿ éåòèðèëìèø âÿòÿíäàøëàðûí ñàéûíûí 180 ìèëéî-

íó êå÷äèéè ýöìàí åäèëèð. Áó, ÿââÿëêè ÿñðëÿðëÿ ìöãàéèñÿäÿ ôþâãÿ-

ëàäÿ äÿðÿúÿäÿ áþéöê áèð ðÿãÿìäèð. Ùÿãèãÿòäÿ XX ÿñðÿäÿê äöí-

éàäàêû ìöhàðèáÿëÿð ÷îõ âàõò áèð úÿáhÿ ñàâàøû øÿêëèíäÿ îëóð, éÿíè

ìöÿééÿí áèð õÿòò öçÿðèíäÿ ìöáàðèçÿ àïàðàí îðäóëàð àðàñûíäà áàø

âåðèðäè. Àíúàã XX ÿñðäÿí ñèëàh òåõíèêàñû âÿ áóíóíëà éàíàøû èíêè-

øàô åòäèðèëÿí hÿðáè ñòðàòåýèéàëàð "òàì éåêóí ñàâàø" àíëàéûøûíû îð-

òàéà ÷ûõàðìûø, ìöhàðèáÿëÿð ñàäÿúÿ úÿáhÿäÿêè ÿñýÿðëÿðè äåéèë, úÿá-

hÿ àðõàñûíäàêû âÿòÿíäàøëàðû äà hÿäÿôÿ àëìûøäû. Øÿhÿðëÿðèí áîì-

áàëàíìàñû, êèìéÿâè, áèîëîæè âÿ íöâÿ ñèëàhëàðû, ñîéãûðûì, êöòëÿâè hÿáñ

äöøÿðýÿëÿðè êèìè àíëàéûøëàð ñàäÿúÿ XX ÿñðÿ õàñäûð.

Ñþçöýåäÿí âÿhøèëèêëÿð ñöðìÿêäÿ, hàë-hàçûðäà áöòöí äöíéàäà

ãàíëû ìöhàðèáÿëÿð äàâàì åòìÿêäÿäèð. Áó ìöhàðèáÿëÿðèí îðòàã õö-

ñóñèééÿòëÿðè èñÿ îíëàðûí éóõàðûäàêû hÿäèñäÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, êöò-

ëÿâè ñîéãûðûìëàðûí éàøàíäûüû ìöhàðèáÿëÿð îëìàñûäûð. Áèð éàíäàí êöò-

ëÿâè ãûðüûí ñèëàhëàðûíäàí èñ-

òèôàäÿ åäèëìÿñè, äèýÿð éàí-

äàí äà ìöhàðèáÿéÿ, ãàí òþê-

ìÿéÿ ñþâã åäÿí èäåîëîãëàðûí

hþêìðàíëûüû ñîéãûðûìëàðûí

÷îõ ýåíèø éàéûëìàñûíà ñÿ-

áÿá îëóð.

Éàõûí òàðèõÿ áàõäûãäà

õåéëè ñàéäà èíñàíûí hÿéàòûíû

èòèðäèéè áèð ÷îõ ãÿòëèàì íö-

206

ìóíÿëÿðèíè ýþðìÿê ìöìêöíäöð. Ìÿñÿëÿí, Éóãîñëàâèéà ìöhàðèáÿ-

ñè òàðèõÿ äàhà ÷îõ äèíú ÿhàëèíèí hÿäÿô ñå÷èëäèéè, ãàäûí, óøàã, éàøëû

äåìÿäÿí ìèíëÿðëÿ èíñàíûí ãÿòëÿ éåòèðèëäèéè áèð ìöhàðèáÿ êèìè äöø-

ìöøäöð. Ìöhàðèáÿäÿí ñîíðà àøêàðëàíàí ìÿçàðëàð èñÿ ñîéãûðûìû ôàêò-

ëàðûíû àøêàðà ÷ûõàðàí ýåíèø áèð ñöáóòäóð.

1940-úû èëëÿðäÿí áÿðè Ôÿëÿñòèí õàëãûíà ãàðøû àïàðûëàí äèýÿð áèð "åò-

íèê òÿìèçëÿìÿ" ÿìÿëèééàòû èñÿ äàhà óçóíìöääÿòëè áèð ñîéãûðûìû ñè-

éàñÿòèäèð. Áó ñèéàñÿòèí Ñàáðà âÿ Øàòèëëà ñîéãûðûìëàðû êèìè íöìóíÿ-

ëÿðè éàøàíàí äÿhøÿòëè hàäèñÿëÿðèí ìèãéàñûíû ýþñòÿðèð.

Àôðèêà ãèòÿñèíäÿ äÿ òåç-òåç ìöõòÿëèô åòíèê ãðóïëàð àðàñûíäà øèä-

äÿòëè ãàðøûäóðìàëàð éàðàíûð âÿ ìèíëÿðëÿ èíñàíûí hÿéàòûíà ñîí ãîéóð.

1997-úè èëèí éàçûíäà áåø áþéöê þëêÿíè - Çàèð, Ðóàíäà, Óãàíäà, Áó-

ðóíäè âÿ Òàíçàíèéàíû ÿhàòÿ åäÿí áèð ìöhàðèáÿ èêè áþéöê ãÿáèëÿ -

Ùóòó âÿ Òóòñè ãÿáèëÿëÿðè àðàñûíäà áàø âåðäè. Áó åòíèê ìöhàðèáÿäÿ

éàðûì ìèëéîíà éàõûí èíñàí hÿéàòûíû èòèðäè. Îí ìèíëÿðëÿ èíñàí ìå-

øÿëÿðäÿ àúëûã, éîõñóëëóã, éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿðëÿ ìöáàðèçÿ àïàðäû âÿ

÷îõ áþéöê áèð ãèñìè þëäö. Êè÷èê óøàãëàð âÿ ñöäÿìÿð êþðïÿëÿð ñûðô

áàøãà áèð ãÿáèëÿäÿí îëäóãëàðû ö÷öí âÿhøèúÿñèíÿ þëäöðöëäöëÿð.

"Ýöíàhñûç èíñàíëàð þëäöðöëÿíÿ ãÿäÿð Ìåhäèîðòàéà ÷ûõìàéàúàã âÿ áó âÿhøèëèêëÿðÿ éåðäÿêè-ëÿð âÿ ýþéäÿêèëÿð àðòûã äþçÿ áèëìÿéÿúÿê áèð

hàëà ýÿëäèêäÿ çöhóð åäÿúÿêäèð"(ßë-Êÿâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèé-èë

ìöíòÿçÿð, ñÿh.37).

Éóãîñëàâèéàäà áöòöí èíñàíëàðûí ýþçö ãàðøûñûí-äà áþéöê áèð ñîéãûðûì éàøàíäû âÿ áàøà ÷àòäû.Àíúàã hÿëÿ äÿ òàïûëìàãäà îëàí ìÿçàðëàð ñîé-ãûðûìûí ìèãéàñûíû îðòàéà ãîéóð.×å÷åíèñòàí òîðïàãëàðûíäà èëëÿðäèð äàâàì åäÿ-ÿí âóðóøìàëàðäà ìèíëÿðëÿ ýöíàhñûç èíñàí hÿ-éàòûíû èòèðäè. Áèð ÷îõ èíñàíëàð äà êþ÷êöí âÿ-çèééÿòèíÿ äöøäöëÿð. Áóíëàðûí ÷îõó èñÿ éîëëàð-äà hÿéàòûíû èòèðäè (ñîëäà).

Ùóòó âÿ Òóòñè àäëû ãÿáèëÿëÿðèí åòíèê ìöíàãèøÿ-ñè 500.000 þëö èëÿ íÿòèúÿëÿíäè âÿ Çàèð, Óãàíäà,Ðóàíäà, Áóðóíäè âÿ Òàíçàíèéàéà ÷îõ ïèñ òÿñèðýþñòÿðäè (ñîëäà).

XX ÿñðèí èêèíúè éàðûñû áîéó Èñ-ðàèë ðÿháÿðëèéèíèí è÷èíäÿêè ñèî-íèñòëÿð ìöäàôèÿñèç Ôÿëÿñòèí õàë-ãûíà ãàðøû äÿhøÿòëè áèð ñîéãûðûìûòþðÿòäè. Ìèíëÿðëÿ èíñàíûí îëäóüóÑÿáðà âÿ Øàòèëëà ãÿòëèàìû áóíëàð-äàí ñàäÿúÿ áèðè èäè. Áó çöëì âÿòÿçéèã áó ýöí äÿ ÷îõ ñöðÿòëÿ äà-âàì åäèð (éóõàðûäà).

208

Ìåhäèíèí çöhóðó èëÿ

áàüëû hÿäèñëÿðäÿ ñîéãû-

ðûìëàðûí éàéûëàúàüûíäàí

áÿhñ åäèëÿðêÿí áó ñàâàø-

ëàðûí äèíú èíñàíëàðû hÿ-

äÿô ñå÷ÿúÿéèíÿ õöñóñè

äèããÿò ÷ÿêèëèð. ßââÿëëÿð

äÿ âóðüóëàäûüûìûç êèìè,

áó ýöí äåìÿê îëàð êè,

áöòöí ìöhàðèáÿëÿðäÿ

áàøëûúà hÿäÿô äèíú ñàêèí-

ëÿðäèð. Ìöhàðèáÿëÿð ÿñà-

ñÿí äèíú õàëãà ãàðøû éþ-

íÿëäèëìÿêäÿ, ÷îõ âàõò

óøàãëàð, éàøëûëàð âÿ ãàäûíëàð ãÿòëÿ éåòèðèëìÿêäÿäèð. Õöñóñèëÿ äÿ þç-

ëÿðèíè ìöäàôèÿ åòìÿê èìêàíû îëìàéàí áó èíñàíëàðûí hÿäÿô ñå÷èë-

ìÿñè ìöhàðèáÿäÿ hÿéàòûíû èòèðÿíëÿðèí ñàéûíûí áþéöê îëìàñûíà ñÿ-

áÿá îëóð.

Ìöhàðèáÿëÿðäÿ âÿ éà ìöõòÿëèô ãàðøûäóðìàëàð çàìàíû ýåð÷ÿêëÿø-

äèðèëÿí ñîéãûðûìëàðëà éàíàøû õöñóñèëÿ äÿ ñîí èëëÿðäÿ ãàðøûìûçà ÷û-

õàí òåððîð ÿìÿëëÿðè äÿ õàëãûí êöòëÿâè øÿêèëäÿ ìÿhâ åäèëìÿñè èëÿ

íÿòèúÿëÿíèð. Òåððîðèçìèí ìÿãñÿäè õàëã àðàñûíäà ãîðõó âÿ äÿhøÿò

éàéìàã îëäóüóíäàí áó íþâ áàñãûíëàðûí hÿäÿôè äÿ ÿñàñÿí äèíú ÿhà-

ëèäèð. Òåððîð÷óëàð òèúàðÿò ìÿðêÿçëÿðè, ðåñòîðàíëàð, êàôåëÿð, ìÿêòÿá-

ëÿð êèìè ìöäàôèÿñèç ãàäûíëàðûí, ýÿíúëÿðèí âÿ óøàãëàðûí îëäóüó

éåðëÿðè hÿäÿô ñå÷äèéè ö÷öí äöíéàíûí ìöõòÿëèô þëêÿëÿðèíäÿ áèð ÷îõ

èíñàí hÿéàòûíû èòèðìÿêäÿäèð.

"Ùå÷ áèð éåðèí îíäàí êÿíàð ãàëìàéàúàüû áèð ôèòíÿ çöhóð åäÿ-

úÿê, áó ôèòíÿ ãàëäûüû éåðäÿí áàøãà hÿð òÿðÿôÿ éàéûëàúàã" (ßë-Ãàâ-

ëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöíòÿçÿð, ñÿh.21-22).

Ñÿääàì Ùöñåéíèí Ùÿëÿá÷ÿäÿ òþðÿò-äèéè ñîéãûðûìäàí ýþðöíòöëÿð.

Áöòöí äöíéàäà hÿéàòàêå÷èðèëÿí òåððîðèñò hö-úóìëàðäà, áîìáàëàìà-ëàðäà âÿ ìöhàðèáÿëÿðäÿhÿäÿô îëàðàã hÿð çà-ìàí ýöíàhñûç èíñàí-ëàð ñå÷èëèð.

210

Éóõàðûäàêû hÿäèñäÿ äöíéàéà ôàñèëÿñèç øÿêèëäÿ éàéûëàí âÿ óçóí

ìöääÿò äàâàì åäÿí áèð ôèòíÿäÿí äàíûøûëûð. "Ôèòíÿ" ñþçö ãåéä åò-

äèéèìèç êèìè, "ìöhàðèáÿ, ãàðûøûãëûã, èõòèëàô, äàâà" äåìÿêäèð. Ñþ-

çöí áó ìÿíàëàðûíû äöøöíäöêäÿ ýþðöíöð êè, hÿäèñäÿ äÿ èôàäÿ åäèë-

äèéè êèìè, "õöñóñèëÿ äÿ ñîí áèð ÿñðäèð ãàëäûüû éåðäÿí äÿðhàë áàøãà

"Ùå÷ áèð éåðèí îíäàí êÿíàð ãàëìàéàúàüû áèðôèòíÿ çöhóð åäÿúÿê, áó ôèòíÿ ãàëäûüû éåðäÿí

áàøãà hÿð òÿðÿôÿ éàéûëàúàã" (ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë

ìöíòÿçÿð, ñÿh.21-22).

XX ÿñðäÿ áàø âåðìèø ìöhàðèáÿ âÿ ìöõòÿëèô âóðóøìàëàðäàêû þëöì íèñáÿòëÿðèíèýþñòÿðÿí òàáëîëàð.Éóõàðûäà 1950-1975-úè èëëÿðäÿ äöíéàíûí ìöõòÿëèô éåðëÿðèíäÿ þëÿí èíñàíëàðûí ñà-éû ýþñòÿðèëèð.Àøàüûäàêû òàáëîäà èñÿ 1975-2000-úè èëëÿð àðàñûíäà äöíéàäà þëÿí èíñàíëàðûí áþë-ýÿëÿðÿ ýþðÿ ñàéû ýþñòÿðèëèð.16

Ölüm Oran�Milyon

10.000 üstü1.000 ile 10.000 aras�100 ile 1.000 aras�100'ün alt�

1950-1975

Ölüm Oran�Milyon

10.000 üstü1.000 ile 10.000 aras�100 ile 1.000 aras�100'ün alt�

1975-2000

Ùÿäèñäÿ àõûð çàìàíûí áàøëàíüûúûíäàáèð-áèðèíè ÿâÿçëÿéÿí ôèòíÿëÿðäÿí ñþçýåäèð. Ùÿäèñäÿ äÿ ãåéä åäèëäèéè êèìè,XX ÿñð áèòèá-òöêÿíìÿç âóðóøìàëàðûíâÿ ñîéãûðûìëàðûí éàøàíäûüû áèð ÿñð èäè.

Türkiye, 11 Temmuz 2001Tarih ve Medeniyet, Temmuz 1994

213

áèð òÿðÿôÿ éàéûëàí" ìöhàðèáÿëÿð, äàõèëè ãàðøûäóðìàëàð áöòöí äöí-

éàäà ñîíó ýÿëìÿäÿí äàâàì åäèð. Õöñóñèëÿ äÿ àðõàäà ãîéäóüóìóç

XX ÿñð "Ìöhàðèáÿëÿð ÿñðè" êèìè õàòûðëàäûëûð. Éàøàäûüûìûç XXI ÿñð

èñÿ ìöhàðèáÿ âÿ òåððîð ÿìÿëëÿðè èëÿ áàøëàìûøäûð âÿ hÿëÿ äÿ äöí-

éàíûí äþðä áèð éàíûíäà äàâàì åòìÿêäÿäèð.

ßââÿë äÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, XX ÿñð ìöhàðèáÿëÿðèíäÿ 180 ìèë-

éîíà éàõûí èíñàí hÿéàòûíû èòèðäè. Áÿøÿðèééÿò òàðèõèíäÿ èëê äÿôÿ áèð

ÿñð ÿðçèíäÿ áó ãÿäÿð èíñàí ìöhàðèáÿëÿð öçöíäÿí hÿéàòûíû èòèðìèø

îëäó. Éåíÿ äÿ XX ÿñðäÿ hÿð áèðè ÿí àçû 6000 èíñàíûí þëöìöíÿ ñÿ-

áÿá îëàí 165 ìöhàðèáÿ âÿ ìöíàãèøÿ ìåéäàíà ýÿëäè.17.

Ñîí 25 èëäÿ äöíéàíûí hàíñû áþëýÿëÿðèíäÿ ìöhàðèáÿ âÿ äàõèëè ãàð-

øûäóðìàëàðûí îëìàñû ìÿñÿëÿñèíè íÿçÿðäÿí êå÷èðÿíäÿ äöíéàíûí áèð

éåðäÿ áèòèá äèýÿðèíäÿ áàøëàéàí ôèòíÿëÿðäÿí ãóðòóëà áèëìÿäèéèíè ýþð-

ìÿê ìöìêöíäöð. Áîñíèéà-Ùåðñåãîâèíà, Êîñîâî, Àëáàíèéà, Áîë-

ãàðûñòàí, Èðàí, Èðàã, ßôãàíûñòàí, ×å÷åíèñòàí, Ôÿëÿñòèí, Èñðàèë, Øèìà-

ëè Êîðåéà, Êàìáîúà, Øÿðãè Òöðêöñòàí, Åôèîïèéà, Ñîìàëè, Éÿìÿí,

Óãàíäà, ßëúÿçàèð, Ðóàíäà, Ìîçàìáèê, Àíãîëà, Êîíãî, Ëèáåðèéà,

Áóðóíäè, Ñóäàí, Ëèâàí, Àðýåíòèíà, Øèìàëè Èðëàíäèéà, Ñàëâàäîð, Íè-

êàðàãóà ñîí 25 èëäÿ ìöhàðèáÿëÿðèí âÿ äàõèëè ãàðøûäóðìàëàðûí îë-

äóüó þëêÿëÿðäÿí ñàäÿúÿ áÿçèëÿðèäèð.

Äöíéàäà ìöhàðèáÿëÿð âÿ òîããóøìàëàð ÷îõäóð, àíúàã XX ÿñð-

äÿ ìåéäàíà ýÿëÿí ìöhàðèáÿëÿð âÿ ñîéãûðûìëàð áöòöí äöíéà òàðè-

õèíäÿ áàø âåðÿíëÿðäÿí áèð ÷îõ õöñóñèééÿòëÿðè èëÿ ñå÷èëèð. Ãåéä åäèë-

äèéè êèìè, áó ìöhàðèáÿëÿðäÿ þëÿíëÿðèí ñàéû áöòöí ìöhàðèáÿëÿðäÿ

þëÿíëÿðèí ñàéûíäàí ÷îõäóð. Öñòÿëèê, òàðèõ áîéó ìöhàðèáÿëÿð hÿìè-

øÿ áèð çîíàäà áàø âåðìèø, áèð éåðäÿí äèýÿðèíÿ ñû÷ðàéàðàã áöòöí äöí-

éàéà éàéûëìàìûøäû. XX ÿñðäÿ èñÿ áó òîããóøìàëàð áöòöí äöíéàíû

áöðöìöøäöð. Þòÿí ÿñðäÿ ìöhàðèáÿ âÿ éà òîããóøìà ýþðìÿìèø, òåð-

ðîð hàäèñÿëÿðèíè éàøàìàìûø áèðúÿ þëêÿ áåëÿ éîõ êèìèäèð.

XX ÿñð ìöhàðèáÿëÿðèíè äèýÿðëÿðèíäÿí ôÿðãëÿíäèðÿí áèð áàøãà úÿ-

hÿò äÿ ýöúëö ñèëàhëàðäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿñèäèð. Áó ÿñðäÿ õöñóñèëÿ

214

äÿ íöâÿ âÿ êèìéÿâè ñèëàhëàðäàí èñòèôàäÿ åäèëìÿñè èëÿ ÷îõ äÿhøÿò-

ëè ñîéãûðûìëàð òþðÿäèëìèø, ñàäÿúÿ î ìöhàðèáÿíè ýþðÿí íÿñèëëÿð äå-

éèë, ñîíðàêû áèð âÿ éà áèð íå÷ÿ íÿñèë äÿ áþéöê çÿðÿð ýþðìöøäöð.

Áóíëàðûí áàøûíäà 1945-úè èëäÿ Éàïîíèéàíûí Õèðîñèìà âÿ Íàãàñà-

êè øÿhÿðëÿðèíÿ àòûëàí àòîì áîìáàëàðû ýÿëèð.

Èíäè äÿ áèîëîæè ìöhàðèáÿ ÿí áþéöê òÿhëöêÿëÿðäÿí áèðè êèìè ýþ-

ðöëöð. Ùÿì÷èíèí 11 ñåíòéàáð òåððîð höúóìëàðûíäàí ñîíðà ÀÁØ-äà

áÿçè öíâàíëàðà ìÿêòóáëàðëà ýþíäÿðèëÿí øàðáîí áàêòåðèéàñû áóíà áèð

íöìóíÿäèð âÿ èíäèäÿí áèð ÷îõ èíñàíûí þëöìöíÿ ñÿáÿá îëìóøäóð.

Íÿòèúÿ îëàðàã äåéÿê êè, hÿäèñäÿ ñþçöýåäÿí âÿ äöíéàíûí áèð ÷îõ

éåðèíÿ éàéûëàí ôèòíÿíèí XX ÿñðäÿ áàøëàéàí âÿ XXI ÿñðäÿ äÿ äà-

âàì åäÿí ìöhàðèáÿëÿð, òîããóøìàëàð, ãàðøûäóðìàëàð âÿ òåððîð hà-

äèñÿëÿðèíèí îëìàñû åhòèìàëû ÷îõ éöêñÿêäèð. Áöòöí áóíëàð "Ãûçûë

ÿñð"èí éàõûíëàøìàñûíûí âÿ àõûð çàìàíûí éàøàíìàãäà îëìàñûíûí ÿëà-

ìÿòëÿðè îëà áèëÿð.

Éóõàðûäàêû hÿäèñäÿ "Ãûçûë ÿñð"èí ÿëàìÿòëÿðèíäÿí áèðèíèí èíñàí-

ëàðûí "Ìåhäèíèí ýÿëìÿéÿúÿéèíÿ ýþðÿ" áèð öìèäñèçëèéÿ ãàïûëìàñû

îëäóüó áèëäèðèëèð.

"Èíñàíëàðûí öìèäñèç îëäóüó âÿ "Ùå÷ Ìåhäè-ôèëàíéîõìóø" äåäèéè âàõò Àëëàh Ìåhäèíè ýþíäÿðèð..."(Êèòàá-öë áöðhàí ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë àõûð çàìàí,

ñÿh.55).

215

Àõûð çàìàíäà ìöhàðèáÿëÿð, àúëûã, ÿäàëÿòñèçëèê, ÿõëàãè òÿíÿççöë

âÿ ìöõòÿëèô éîëóõóúó õÿñòÿëèêëÿð è÷èíäÿ éàøàéàí èíñàíëàð áöòöí áó

ìÿíôèëèêëÿðèí îðòàäàí ýþòöðöëÿúÿéèíÿ äàèð èíàíúëàðûíû èòèðèð. Ìöñÿë-

ìàíëàð àðàñûíäà áèð ÷îõ èíñàíëàð "Ãûçûë ÿñð"èí áàøëàéûá Èñëàì ÿõ-

ëàãûíûí äöíéàéà hàêèì îëàúàüû èñòèãàìÿòèíäÿêè öìèäëÿðèíè èòèðèð âÿ

ôèòíÿëÿðèí ÷îõàëàðàã äàâàì åäÿúÿéèíÿ èíàíûð.

Ùÿì÷èíèí áó ýöí äÿ áåëÿ èíñàíëàðà òåç-òåç ðàñò ýÿëèíèð. Ïåéüÿì-

áÿð ÿôÿíäèìèçèí (ñ.ÿ.â.) Ìåhäèíèí ýÿëèøè âÿ "Ãûçûë ÿñð"äÿ éàøàíà-

úàã ýþçÿëëèêëÿðÿ àèä ÷îõëó hÿäèñè îëñà äà áèð ÷îõ èíñàíëàð áåëÿ áèð

äþâðöí îëìàéàúàüûíû çÿíí åäèð. Åëÿ áóíóí þçö äÿ àõûð çàìàí ÿëà-

ìÿòëÿðèíäÿí áèðèäèð. "Ãûçûë ÿñð" áó öìèäñèçëèéèí èíñàíëàð àðàñûíäà

ýåíèø éàéûëäûüû áèð âàõòäà Àëëàhûí èíñàíëàðà îëàí ðÿhìÿòè ñàéÿñèí-

äÿ áàøëàéàúàã.

Evrensel, 14 Temmuz 2001

Akit

, 12

Nis

an 2

001

Ortado¤u, 16 Eylül 2000

Áó ýöí ãÿçåò ñÿhèôÿñèíäÿí ÿñêèê îëìàéàí àúëûã âÿ éîõñóëëóã õÿáÿðëÿðèhÿäèñëÿðäÿ áèëäèðèëÿí àõûð çàìàí ÿëàìÿòëÿðèíäÿíäèð. XXI ÿñðäÿ éåíÿ áö-òöí äöíéà àúëûã âÿ éîõñóëëóãëà ìöáàðèçÿ àïàðìàãäàäûð. Áó hàë Àëëà-hûí èçíè èëÿ "Ãûçûë ÿñð"èí áàøëàíìàñû èëÿ áèòÿúÿê.

217

Ïåéüÿìáÿ ð èì è ç è í(ñ.ÿ.â.) àõûð çàìàíûòÿñâèð åäÿí hÿäèñëÿ-ðèíäÿ ÿí ÷îõ öçÿðèí-äÿ äóðäóüó ìþâçó-ëàðäàí áèðè äÿ àúëû-üûí, éîõñóëëóüóí áö-òöí äöíéàíû áöðöìÿ-ñèäèð.Àíúàã "Ãûçûë ÿñð"äÿáó ãàðàíëûã äþâð áà-øà ÷àòàúàã âÿ Àëëàhûíâÿäè ýåð÷ÿêëÿøÿúÿê,éàøàäûüûìûç ÿñð àé-äûíëûã ÿñðè îëàúàã.

218

"Éîõñóëëàð ÷îõàëàúàã" (Þëöì-ãèéàìÿò-àõèðÿò âÿ àõûð çàìàí ÿëàìÿòëÿðè,

ñÿh.455)."Àúëûã âÿ áàhàëûã ìöìêöí ãÿäÿð ÷îõ éàéûëàúàã"(Þëöì-ãèéàìÿò-àõèðÿò âÿ àõûð çàìàí ÿëàìÿòëÿðè,

ñÿh.440).

Ïåéüÿìáÿð ÿôÿíäèìèçèí (ñ.ÿ.â.) Ìåhäèäÿí ÿââÿë éàøàíàúàã àú-

ëûã âÿ éîõñóëëóãëà áàüëû éóõàðûäàêû hÿäèñëÿðèíÿ áÿíçÿð äàhà áèð íå-

÷ÿ hÿäèñè âàð. Øöáhÿñèç êè, òàðèõ áîéó àúëûã âÿ ñÿôàëÿò hÿìèøÿ îë-

ìóøäóð. Àíúàã àõûð çàìàíäà éîõñóëëóã áöòöí äöíéàäà ñöðÿòëè áèð

øÿêèëäÿ àðòàúàã.

Áó ýöí äöíéàíûí hÿð éåðèíäÿ éåìÿê-è÷ìÿêäÿí ìÿhðóì, ñàü-

ëàì øÿðòëÿð àëòûíäà éàøàìàéàí, ñûüûíàúàã éåðè îëìàéàí èíñàíëàð âàð.

Áó hàë Àôðèêà, Àñèéà, Úÿíóáè Àìåðèêà áàøäà îëìàãëà Àìåðèêà âÿ

Àâðîïà þëêÿëÿðèíäÿ äÿ ýåíèø øÿêèëäÿ äàâàì åäèð. Èíñàíëàðûí àç áèð

ãèñìè ÷îõ áþéöê áèð ðàhàòëûã âÿ ðèôàh è÷èíäÿ éàøàéàðêÿí ìèëéîí-

ëàðëà èíñàí éîõñóëëóãäàí ÿçèééÿò ÷ÿêèð. 2000-úè èë ÿðÿôÿñèíäÿ éà-

çûëàí áèð ìÿãàëÿäÿ äöíéàäàêû âÿçèééÿò áó øÿêèëäÿ à÷ûãëàíûð:

"Éåíè áèð èëÿ àääûì àòàðêÿí hÿð ýöí éîõñóëëóãëà áàüëû ñÿáÿá-

ëÿð öçöíäÿí 35000 óøàüûí hÿéàòûíû èòèðäèéè áèð äöíéà èëÿ ãàðøû-ãàð-

øûéà ýÿëèðèê. Áó äà hÿð 2,5 ñàíèéÿäÿ áèð óøàüûí þëäöéöíö ýþñòÿðèð.

219

Åëÿ áèð äöíéà èëÿ ãàðøûëàøûðûã êè, éîõñóëëóãëà éàøàéàí èíñàíëàðûí ñà-

éû hÿð ýöí àðòûð âÿ àõûð âàõòäà áó ðÿãÿì 1,5 ìèëéàðääûð. Áó äà ×è-

íèí ÿhàëèñèíèí ñàéûíäà àðòûã, Àâðîïà Áèðëèéè þëêÿëÿðèíèí öìóìè ÿhà-

ëèñèíèí äþðä ãàòûíà áÿðàáÿðäèð.

...Éàøàäûüûìûç äöíéàäà âàðëû èëÿ êàñûá àðàñûíäàêû ôÿðã ÷îõ ñö-

ðÿòëÿ àðòûð. Áèðëÿøìèø Ìèëëÿòëÿð Òÿøêèëàòûíûí ðÿãÿìëÿðèíÿ ýþðÿ,

1960-úû èëäÿ äöíéàäà ÿí âàðëû àäàìëàðûí 20 ôàèçèíèí ÿí êàñûá

àäàìëàðûí 20 ôàèçèíèí âàð-äþâëÿòèíèí 30 ãàòûíà ñàhèáäèð. Äàhà ñîí-

ðàêû 37 èë ÿðçèíäÿ çÿíýèíëÿð èðÿëèëÿäè âÿ 1997-úè èëäÿ áó ðÿãÿì,

éÿíè ÿí êàñûá 20 ôàèçèí 74 ãàòûíà éöêñÿëäè.

Äöíéàíûí ÿí âàðëû ö÷ àèëÿñèíèí ñÿðâÿòè òîïëàíäûãäà ÿí àç èíêè-

øàô åòìèø þëêÿëÿðäÿêè 600 ìèëéîí èíñàíûí èëëèê ýÿëèðëÿðèíäÿí äàhà

÷îõ åäèð. Áóíóíëà éàíàøû äöíéàíûí ÿí êàñûá 80 þëêÿñèíäÿí ÷îõó-

íóí àäàìáàøûíà èëëèê ýÿëèðè 10 èë ÿââÿëêèíÿ íèñáÿòÿí àøàüûäûð".18

"Ãûçûë ÿñð"èí áàøëàìàñû èëÿ áèðëèêäÿ áöòöí áó ÷ÿòèíëèêëÿð äÿ îð-

òàäàí ãàëõàúàã. Àúëûã, éîõñóëëóã âÿ ñÿôàëÿò éåðèíè áîëëóüà, áÿðÿ-

êÿòÿ âÿ çÿíýèíëèéÿ âåðÿúÿê. Î äþâðäÿ åhòèéàú âÿ éîõñóëëóã è÷èí-

äÿ hå÷ áèð èíñàí ãàëìàéàúàã, äèí Àëëàhûí Ãóðàíäà áóéóðäóüó êè-

ìè éàøàíàúàã âÿ èíñàíëàð "Ìàëëàðûíäà äà äèëÿí÷èíèí âÿ (àáðûíà ãû-

ñûëûá äèëÿíìÿéÿí) éîõñóëóí hàããû (ïàéû) âàð èäè" ("Çàðèéàò" ñóðÿ-

ñè, 19) àéÿñèíäÿ äÿ ýþñòÿðèëäèéè êèìè, ìàëëàðûíû åhòèéàúû îëàíëàðà

ïàéëàéàúàãëàð. Îíñóç äà Èñëàì ÿõëàãûíûí hþêì ñöðäöéö áèð úÿìèé-

éÿòäÿ áÿçè èíñàíëàðûí âàðëû, áÿçè èíñàíëàðûí èñÿ êàñûá îëìàñû ìöì-

êöí äåéèë. ×öíêè ÿýÿð áèð èíñàí èìàí åäèðñÿ, Àëëàhûí "Î éîõñóëó

éåäèðòìÿéÿ ðÿüáÿò îéàòìûðäû. Áó ýöí áàõ áóðäà îíóí éàõûí áèð äîñ-

òó éîõäóð" ("Ùàããÿ" ñóðÿñè, 34-35) àéÿñèíäÿ áèëäèðèëäèéè hàëà äöø-

ìÿêäÿí ãîðõàð. Áó äà úÿìèééÿòäÿ áþéöê áèð èúòèìàè ÿäàëÿò, ðèôàh

220

âÿ áÿðÿêÿòèí îëìàñûíà ñÿáÿá îëóð.

Áó hÿäèñäÿ "Ãûçûë ÿñð"äÿí ÿââÿëêè èãòèñàäè âÿçèééÿòëÿ áàüëû äà-

hà ýåíèø âÿ ìöôÿññÿë ìÿëóìàòëàð âåðèëèð.

Ùÿäèñäÿêè "95-úè èë" èôàäÿñè èëÿ 1995-úè èëÿ èøàðÿ åäèëìÿñè åh-

òèìàë îëóíóð. 1995-úè èë èíñàíëàðûí íèñáÿòÿí äàhà éàõøû éàøàäûãëà-

ðû hÿéàò øÿðòëÿðèíèí ÷îõ àüûðëàøìàäûüû áèð äþâðäöð. Ùÿì÷èíèí hÿ-

äèñäÿ áó èë è÷èíäÿ "Èøëÿðèí éàõøû ýåäÿúÿéè" õÿáÿð âåðèëèð. Éÿíè áó

äþâðäÿ èíñàíëàð ìöÿééÿí áèð ýÿëèðÿ ñàhèáäèð âÿ hÿëÿ çÿíýèíäèð. Àí-

úàã 1997-1999-úó èëëÿð èãòèñàäèééàòûí ÷îõ çÿèôëÿäèéè, êàñûá÷ûëûüûí

àðòäûüû áèð äþâðäöð. Áó èëëÿð àðàñûíäà ìàëûí âÿ ìöëêöí äÿéÿðè ãàë-

Àõûð çàìàíûí ÿí áàøëûúà ÿëàìÿòëÿðèíäÿí áèðè äÿ "Ãûçûë ÿñð"èí áîëëóã âÿ áÿðÿ-êÿòëè èëëÿðèíäÿí ÿââÿë ÷îõ øèääÿòëè àúëûã âÿ ãûòëûüûí éàøàíàúàüûäûð. Áó äþâðäÿèíñàíëàð ãóðó ÷þðÿéÿ ìþhòàú îëàúàã, àúëûã öçöíäÿí þëöìëÿð àðòàúàã. Àíúàã"Ãûçûë ÿñð" äþâðöíöí áàøëàíìàñû èëÿ èíñàíëàð Àëëàhäàí áèð ðÿhìÿò îëàðàã éåðöçöíäÿ ýþðöíìÿìèø áèð çÿíýèíëèê âÿ áîëëóãëà ãàðøûëàøàúàãëàð.

221

ìàéàúàã. Ãàðøûëàøäûüûìûç Àðýåíòèíà íöìóíÿñèíäÿí äÿ ýþðöíäö-

éö êèìè, áó hàäèñÿ hÿéàòà êå÷ìèøäèð âÿ hÿëÿ äÿ øèääÿòëÿ äàâàì

åòìÿêäÿäèð.

Áó hÿäèñäÿ Ìåhäèíèí ýÿëèøèíäÿí ãàáàã Øàì âÿ Ìèñèð ðÿháÿð-

ëÿðèíèí þëäöðÿúÿêëÿðèíÿ äèããÿò ÷ÿêèëèð.

Ìèñèðèí éàõûí òàðèõèíè þéðÿíäèêäÿ hÿäèñäÿ äåéèëäèéè êèìè, áèð

"ìÿëèéèí" þëäöðöëäöéö ýþðöíöð: 1970-úè èëäÿ Ìèñèðèí ðÿháÿðè îëàí

âÿ 11 èë èãòèäàðäà ãàëàí ßíâÿð Ñÿäàò.

ßíâÿð Ñÿäàò 1981-úè èëäÿ áèð ðÿñìè ïàðàä çàìàíû ìöõàëèôëÿð òÿ-

ðÿôèíäÿí ñóè-ãÿñä íÿòèúÿñèíäÿ hÿéàòûíû èòèðäè. Ìèñèð òàðèõèíäÿ þë-

äöðöëÿíëÿðäÿí äèýÿðëÿðè äÿ 1910-úó èëäÿ ñóè-ãÿñäÿ ìÿðóç ãàëàí áàø

íàçèð Áóòðîñ Ãàëè, 1945-úè èëäÿ þëäöðöëÿí Ìèñèð áàø íàçèðè ßhìÿä

Ìàhÿð Ïàøà, 1948-úè èëäÿ éåíÿ áèð ñóè-ãÿñä íÿòèúÿñèíäÿ þëäöðöëÿí

Ìèñèð áàø íàçèðè Ìàhìóä Íóêðàøè Ïàøàäûð.

"Èíñàíëàð 95-úè èëÿ ãÿäÿð ìàëèê îëàúàã, éÿíè èø-ëÿðè éàõøû ýåäÿúÿê, 97 âÿ éà 99-úó èëäÿ ìöëêëÿðè

çàèë îëàúàã..." (ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë


Øàì ñþçö èñÿ éàëíûç Ñóðè-

éàäàêû Øàì øÿhÿðè ö÷öí äå-

éèëìèð. "Øàì" ñþçöíöí ÿðÿá-

úÿ ìÿíàñû "ñîë" àíëàìûíà ýÿ-

ëèð âÿ ãÿäèìäÿí Ùèúàç áþë-

ýÿñèíèí (Ìÿêêÿ âÿ Ìÿäèíÿ

øÿhÿðëÿðèíèí éåðëÿøäèéè áþëýÿ) ñîë òÿðÿôèíäÿ ãàëàí þëêÿëÿðè èôàäÿ

åäèð. - 19. Øàì áþëýÿñè ðÿháÿðëÿðèíäÿí äÿ ÷îõó ñóè-ãÿñäÿ ìÿðóç

ãàëûá. Áóíëàðäàí áÿçèëÿðè àøàüûäàêûëàðäûð:

1920-úè èëäÿ þëäöðöëÿí Ñóðèéàíûí êå÷ìèø ïðåçèäåíòè Ñÿëàh àë-

Äèí Áååòÿð;

222

"Îíäàí ÿââÿë Øàì âÿ Ìèñèð ìÿëèêÿëÿðè þë-äöðöëÿúÿêäèð..."

(ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöíòÿçÿð, ñÿh.49).

Hürriyet, 20 Aral�k 2001

Güne¾, 21 Aral�k 2001

223

1921-úè èëäÿ þëäöðöëÿí Ñóðèéà ïðå-

çèäåíòè Äðîóáè Ïàøà;

1949-úó èëäÿ ñóè-ãÿñäÿ ìÿðóç ãà-

ëàí Ñóðèéà ïðåçèäåíòè Ìöhñèí ÿë-Áÿ-

ðàçè;

1951-úè èëäÿ þëäöðöëÿí Èîðäàíèéà

êðàëû Àáäóëëàh;

1982-úè èëäÿ áîìáà ïàðòëàäûëìàñû

éîëó èëÿ ñóè-ãÿñäÿ ìÿðóç ãàëàí Ëèâà-

íûí ôàëàíýèñò ëèäåðè Áÿøèð Úÿìàéåë...

- 20.

ßââÿëêè ñÿhèôÿëÿðäÿ àõûð çàìàíäà

Ìåhäèíèí çöhóðóíäàí ÿââÿë ýþðöëÿ-

úÿê ÿëàìÿòëÿðèí áÿçèëÿðèíÿ òîõóíäóã.

Áóíóíëà éàíàøû Ïåéüÿìáÿðèìèçèí

(ñ.ÿ.â.) hÿäèñëÿðèíäÿ ãèéàìÿòèí õûðäà

ÿëàìÿòëÿðè êèìè ñàéûëàí âÿ ãèéàìÿò-

äÿí ÿââÿëêè äþâðäÿ, éÿíè àõûð çàìà-

íûí áàøëàíüûúûíäà éàøàíàúàã hÿäèñëÿð

âàð. Áó ÿëàìÿòëÿð "Ãûçûë ÿñð"äÿí ÿâ-

âÿë hÿéàòà êå÷ÿúÿéè ö÷öí åéíè çà-

ìàíäà Ìåhäèíèí çöhóðóíóí ÿëàìÿòëÿðè

êèìè ýþðöíöð.

H�CAZ

Suriye

LübnanAkdeniz

Karadeniz

K�z�l

Deniz

Ürdün

M�s�r

SUUD�

ARAB�STA

N

Õÿðèòÿäÿ ýþðöíÿí Ùèúàçèí ñîëóíäàêûþëêÿëÿð Øàì áþëýÿñè êèìè òàíûíûð.

1951-úè èëäÿ Ìÿñúèä-è ßãñàäà èáàäÿò åäÿð-êÿí ñóè-ãÿñäÿ ìÿðóç ãàëàí Èîðäàíèéà êðà-ëû Àáäóëëàh.

224

Ãàðøûäàêû ñÿhèôÿëÿðäÿ ãèéàìÿòèí áó êè÷èê ÿëàìÿòëÿðèíèí áÿçè-

ëÿðèíäÿí äàíûøûëûð. Ïåéüÿìáÿðèìèçäÿí (ñ.ÿ.â.) áèçÿ ÷àòàí áó ìÿ-

ëóìàòëàð þéðÿíèëÿíäÿ îíëàðäàí hÿð áèðèíèí èíäèêè úÿìèééÿòäÿ éà-

øàíäûüû ýþðöíÿúÿê. Àíúàã óíóòìàã îëìàç êè, èëê áàõûøäà õîøàýÿë-

ìÿç ýþðöíÿí áó hàäèñÿëÿð ÿñëèíäÿ áîëëóã, áÿðÿêÿò, ñöëh, õîøáÿõò-

ëèê, òÿhëöêÿñèçëèê äîëó áèð ÷àüûí áàøëàéàúàüûíûí ìöæäÿëÿðèäèð. Áö-

ßíâÿð Ñÿäàò 1981-úè èëäÿ ðÿñìèáèð ïàðàä çàìàíû ìöõàëèôëÿð òÿ-ðÿôèíäÿí hàçûðëàíìûø áèð ñóè-ãÿñä íÿòèúÿñèíäÿ hÿéàòûíû èòèð-ìèøäèð. Éàí òÿðÿôäÿ ñóè-ãÿñäçàìàíû ÷ÿêèëìèø áèð ðÿñì. Éó-õàðûäà Ñÿäàòà ñóè-ãÿñäëÿ áàü-ëû "The New York Times" ãÿ-çåòèíèí õÿáÿðè.

7 Ekim 1981

225

òöí áó hàäèñÿëÿðäÿí ñîíðà Àëëàh áöòöí èíñàíëàð ö÷öí ýþçÿë áèð ÷àü

à÷àúàã. Áó, Àëëàhûí âÿäèäèð. Àëëàh Ãóðàíäà ìþìèíëÿðè áåëÿ ìöæ-

äÿëÿéèð:

"Áèç êèòàáäàí ñîíðà Çÿáóðäà äà òîðïàüà éàëíûç Ìÿíèì ñà-

ëåh áÿíäÿëÿðèìèí äàõèë îëàúàüûíû éàçìûøäûã" ("ßíáèéà" ñó-

ðÿñè, 105).

"(Ñèçè hÿëÿ) ñåâäèéèíèç áàøãà áèð øåé äÿ - Àëëàh äÿðýàhûíäàí

êþìÿê âÿ éàõûí ãÿëÿáÿ ýþçëÿéèð. Ìþìèíëÿðÿ ìöæäÿ âåð!"

("Ñÿôô" ñóðÿñè, 13).

"Ãÿíèìÿò ìöÿééÿí èíñàíëàðûí èíhèñàðûíäà îëäó-üó, ÿìàíÿò ãÿíèìÿò ñàéûëäûüû, çÿêàò àüûð áèð éöê êè-

ìè ãÿáóë åäèëäèéè çàìàí..." (Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.114).

"ßìàíÿòèí ãÿíèìÿò, çÿêàòûí äà (àëòûíäàí ÷ÿòèí-ëèêëÿ ÷ûõûëàúàã) áèð áîðú êèìè ãÿáóë åäèëìÿñè..."

(Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.139).

226

Zaman, 18 Aral�k 2000

Milliyet, 13 May�s 2001

Milliyet, 10 May�s 2000

"Áþéöéÿ hþðìÿò, êè÷èéÿ ìÿðhÿìÿò ýþòöðöëÿúÿê.Çèíà óøàãëàðû ÷îõàëàúàã. Î ãÿäÿð êè, êèøè êö÷ÿíèí

îðòàñûíäà ãàäûíëà çèíà åäÿúÿê" (Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.140).

"Áèð çàìàí ýÿëÿúÿê êè, ãàäûíëà éîëóí îðòàñûíäàçèíà åäèëÿúÿê. Ùå÷ êèì áóíà åòèðàç åòìÿéÿúÿê"


"Äöíéàíûí õàðàá îëìóø éåðëÿðèíèí àáàäëàøäûðûëìàñû, àáàä åäèëìèø éåðëÿðèí òÿõðèáè

ãèéàìÿòèí øÿðò âÿ ÿëàìÿòëÿðèíäÿíäèð"(Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.138).

"Ýþçÿë øÿhÿðëÿð õàðàá åäèëÿíäÿ, ÿìàíÿòÿ õÿéàíÿò åäèëÿíäÿ ãèéàìÿòëÿ ñÿíèí àðàíäà èêè

áàðìàã àðàñû ãÿäÿð ìÿñàôÿ ãàëìûø äåìÿêäèð"(Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.143).

(Ñîëäà) 1923-úö èëäÿ 8,3 áàë ýöúöíäÿ çÿëçÿëÿäÿí äà-üûëàí Òîêèî øÿhÿðè. (Àøàüûäà) Áó ýöí Òîêèî øÿhÿ-ðèíèí éåíèäÿí èíøà åäèëìèø hàëû.

228

(Éàí òÿðÿôäÿ) 1991-úè èë-äÿ Àíäðåó ãàñûðüàñû èëÿáèð hèññÿñè ìÿhâ îëàíÌàéàìè øÿhÿðè. (Éóõà-ðûäà) Ìàéàìè øÿhÿðèíèíèíäèêè âÿçèééÿòè.

(Àøàüûäà) 1906-úû èëäÿ Ñàí-Ôðàí-ñèñêîäà áàø âåðìèø çÿëçÿëÿ 3000àäàìûí þëöìöíÿ âÿ øÿhÿðèí áþ-éöê áèð ãèñìèíèí éàíìàñûíà ñÿ-áÿá îëäó. (Êÿíàðäà) Ñàí-Ôðàí-ñèñêîíóí èíäèêè âÿçèééÿòè.

229

"Áèíàëàðûí ÷îõ éöêñÿê òèêèëìÿñè..."(Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.146).

×àüäàø äþâðäÿ øÿhÿðëÿðèí áèð ÷îõó÷îõìÿðòÿáÿëè áèíàëàðäàí, ýþéäÿëÿíëÿð-äÿí èáàðÿòäèð. Ùÿäèñäÿ áèëäèðèëÿí hàäè-ñÿ òàì øÿêèëäÿ ýåð÷ÿêëÿøìèøäèð.

"Èíñàí ãàðäàøûíû þëäöðìÿéèíúÿ ãèéàìÿò ãîïìàç"


Çàèðäÿ Ùóòó âÿ Òóòñèãÿáèëÿëÿðè àðàñûíäà âó-ðóøìàëàð äàâàì åäèð.Áó âóðóøìàëàð õöñó-ñèëÿ ÷îõëó óøàüûí þëö-ìöíÿ ñÿáÿá îëìóø-äóð.

231

"Áó ö÷ øåéëÿ ãàðøûëàøìàéàíà ãÿäÿð öììÿò ýþçÿëáèð éîë öçðÿ îëàúàãäûð: éàõøûëûã àðàäàí ãàëõìàäûãúà,ÿõëàãñûç óøàãëàð ÷îõàëìàäûãúà, àðàëàðûíäà Åññåêêà-

ðóí ïåéäà îëìàäûãúà... Äåäèëÿð êè, ßññÿêêàðóí íÿäèð?Úàâàá âåðäèëÿð: àõûð çàìàíäà ýÿëÿúÿê áèð íÿñèëäèð êè,

àðàëàðûíäàêû ñàëàìëàðû áèð-áèðèíè ñþéìÿê îëàúàã" (Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.141-142).

"Ùÿð êÿñèí àç ãàçàíúûíäàí øèêàéÿòëÿíìÿñè... Çÿíýèí-ëÿðèí âàð-äþâëÿòëÿðèíÿ ýþðÿ hþðìÿò ýþðìÿñè"

(Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.146)."Áàçàðûí çÿèôëÿìÿñè, ãàçàíúëàðûí àçàëìàñû..."

(Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.148)."Èøëÿðèí êàñàä ýåòìÿñè. Ùÿð êÿñ "ñàòà áèëìèðÿì, àëàáèëìèðÿì, ãàçàíà áèëìèðÿì!" äåéÿ øèêàéÿòëÿíÿúÿê"


232

Áó ýöí èøñèçëèê, ýÿëèðëÿðèí àçàëìàñû,èíñàíëàðûí þçëÿðèíè òÿìèí åäÿ áèëìÿ-ìÿñè áèð ÷îõ þëêÿëÿðäÿ ýåíèø øÿêèëäÿéàøàíàí ïðîáëåìäèð.

Takvim, 16 Ekim 1999

Zaman, 2 Eylül 2001

Yeni Mesaj, 26 Temmuz 2001

"Ëèäåðëÿðèíèçè þëäöðìÿäèêúÿ, äöíéàíûçäà ïèñëÿðèíèç âàðèñ îëìàäûãúà ãèéàìÿò ãîïìàç"


233

Éàõûí êå÷ìèøäÿ áèð ÷îõ ëèäåðëÿð þëäöðöëìöøäöð. Áóíëàðäàí áÿçèëÿðè ÀÁØïðåçèäåíòè Ú.Ô.Êåííåäè, Èñâå÷èí áàø íàçèðè Óëîô Ïàëìå, Éóãîñëàâèéà-íûí êðàëû I Àëåêñàíäð, Ïàêèñòàíûí äþâëÿò áàø÷ûñû Çèéà Öë-Ùÿããäèð.

23 Kas�

m 1963

20th

Chro

nic

le, s.

127

20th Chronicle, s.131

20th

Chro

nic

le, s.

335

"Ãûçûë ÿñð"Áóðà ãÿäÿð âåðèëÿí hÿäèñëÿðäÿí äÿ

ýþðöíäöéö êèìè, àõûð çàìàí ÿëàìÿòëÿ-

ðèíèí áèð-áèðèíèí àðäûíúà hÿéàòà êå÷ìÿ-

ñè äöíéàäà éàøàíàúàã "Ãûçûë ÿñð"è ìöæ-

äÿëÿéèð.

"Ãûçûë ÿñð" åéíèëÿ Ùç.Ñöëåéìàí äþ-

íÿìèíäÿ îëäóüó êèìè çÿíýèíëèéèí, ÿçÿ-

ìÿòèí, ýþçÿëëèêëÿðèí, ñöëhöí, ðèôàhûí,

àñàéèøèí éàøàíäûüû, Ãóðàí ÿõëàãûíûí

ýåíèø éàéûëìàñû èëÿ äöíéà öçÿðèíäÿ

úÿííÿòÿ áÿíçÿð áèð hÿéàòûí äàâàì åò-

äèéè áèð äþâð îëàúàã. Øöáhÿñèç êè, áó,

äöíéà òàðèõèíèí ñîí ìÿðhÿëÿñè ö÷öí

Àëëàhûí áþéöê áèð ìöæäÿñè âÿ ëöòôöäöð.

Àëëàh áó ìöæäÿíè èìàí ýÿòèðÿí ãóëëà-

ðûíà Ãóðàíäà äà âåðìèøäèð. Àéÿäÿ áå-

ëÿ äåéèëèð:

"Àëëàh àðàíûçäàí èìàí ýÿòèðèá éàõ-

øû èøëÿð ýþðÿíëÿðÿ - éàëíûç Ìÿíÿ èáà-

äÿò åäÿðëÿð, hå÷ íÿéè Ìÿíÿ øÿðèê ãîø-

ìàçëàð äåéÿ - îíëàðû þçëÿðèíäÿí ÿââÿë-

êèëÿð êèìè éåð öçöíöí âàðèñëÿðè åäÿúÿ-

éèíè, îíëàð ö÷öí îíëàðûí Àëëàhûí Þçö

áÿéÿíäèéè äèíèíè ìþhêÿìëÿíäèðÿúÿéè-

íè âÿ îíëàðûí ãîðõóñóíó ñîíðà ÿìèí-

àìàíëûãëà ÿâÿç åäÿúÿéèíè âÿä áóéóð-

ìóøäóð. Áóíäàí ñîíðà êöôð åäÿíëÿð,

øöáhÿñèç êè, ÿñë ôàñèãëÿðäèð!" ("Íóð" ñó-

ðÿñè, 55).

Ùç.Ñöëåéìàí,

Ùç.Çöëãÿðíåéí

äþíÿìëÿðè âÿ

"Ãûçûë ÿñð"

Êèòàáûí ÿââÿëêè ôÿñèëëÿðèíäÿ

Ùç.Ñöëåéìàíûí áöòöí èíñàíëàðà íö-

ìóíÿ îëàí ÿõëàãû âÿ hÿéàòû hàããûí-

äà ÿòðàôëû äàíûøäûã. Àëëàhà îëàí ñÿ-

ìèìèééÿòèíäÿí, hÿð èøèíäÿ Îíà öç

òóòìàñûíäàí, úÿñàðÿòèíäÿí, ÿäàëÿò-

ëè ãÿðàð âÿ hþêìëÿðèíäÿí, áàüûøëà-

éàí, íÿçàêÿòëè, ãîíàãïÿðâÿð, ñöëh-

ïÿðâÿð îëìàñûíäàí âÿ ÿñë õàðàêòå-

ðèíäÿí áÿhñ åòäèê. Áóíëàðëà éàíàøû

äþâëÿòè èäàðÿ åòìÿñèíäÿí, êÿøôèééàò

âÿ äèïëîìàòèéà ñàhÿñèíäÿêè óüóð-

ëàðûíäàí, àáàäëûã èøëÿðèíäÿí âÿ ñÿ-

íÿòêàðëûã ôÿàëèééÿòèíäÿí ìöõòÿëèô

íöìóíÿëÿð ýþñòÿðäèê. Åéíè øÿêèëäÿ

Ùç.Çöëãÿðíåéíëÿ Ùç.Ñöëåéìàí àðà-

ñûíäàêû îõøàðëûãëàðäàí äàíûøàðàã

Ùç.Çöëãÿðíåéíèí äÿ Ãóðàíäà âÿñô

åäèëÿí ñàëèh ãóëëàðäàí îëäóüóíó

àíëàòäûã.

Êèòàáäà âåðèëÿí áöòöí ìÿëó-

ìàòëàð Ùç.Ñöëåéìàíûí èíñàíëàðûí

hÿòòà àüûëëàðûíà áåëÿ ýÿòèðìÿäè-

éè âÿ áèëìÿäèéè ñÿíÿò âÿ åëì

ñàhÿñèíäÿêè èøëÿðèíè îðòàéà

ãîéóð. Î, éàøàäûüû ìöääÿò-

äÿ áèð ÷îõ ñàhÿëÿðäÿ ôþâãÿëà-

äÿ òÿðÿããèíèí éàøàíìàñûíà ñÿ-

áÿáêàð îëìóø ýöúëö áèð hþêì-

äàð, Àëëàhûí äÿéÿðëè áèð åë÷èñèäèð.

Ùç.Çöëãÿðíåéí äÿ éåíÿ þç äþâ-

ðöíäÿ äöíéàäà hàêèìèééÿò ãóðìóø,

÷îõ éöêñÿê åëìè èëÿ úÿìèééÿòè èäà-

ðÿ åòìèø áèð ðÿháÿð îëìóøäóð.

Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí

ãèññÿëÿðèíè þéðÿíäèéèìèç çàìàí

äèããÿòèìèçè ÷ÿêÿí äèýÿð áèð ìþâ-

çó äà àõûð çàìàíà àèä âåðèëÿí èøà-

ðÿëÿðäèð. Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.)

hÿäèñëÿðèíäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè,

"Ãûçûë ÿñð" äÿ åéíèëÿ Ùç.Ñöëåéìàí

âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí äþâðëÿðèíäÿ îë-

äóüó êèìè åëì, ñÿíÿò, òåõíîëîýèéà

êèìè ñàhÿëÿðäÿ ôþâãÿëàäÿ òÿðÿããè-

íèí éàøàíàúàüû áèð äþâð îëàúàã.

Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí

äþâðëÿðè êå÷ìèøäÿ éàøàíûá, "Ãûçûë

ÿñð" äþâðö èñÿ ýÿëÿúÿêäÿ éàøàíà-

úàã. Àíúàã ö÷ö äÿ Àëëàhûí áèçÿ áèë-

äèðäèéè ýåð÷ÿê õÿáÿðëÿðäèð.

Ìåhäèëèê Ùç.Ñöëåéìàíûí âÿ

Ùç.Çöëãÿðíåéíèí éöêñÿê ÿõëàãû-

íûí àõûð çàìàíäà éåíèäÿí, äàhà

ôÿðãëè âÿ ýåíèø áèð øÿêèëäÿ hÿéà-

òà êå÷ìÿñèäèð. Ùç.Ñöëåéìàíûí

âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíèí øÿõñ-è

238

ìÿíÿâèëÿðè, ìÿíòèãëÿðè, ðóhëàðû, èúòèìàè áàõûøëàðû àõûð çàìàíäà

þçöíö ýþñòÿðÿúÿê.

Ùç.Ñöëåéìàí, Ùç.Çöëãÿðíåéí âÿ Ìåhäè äþâðëÿðè Èñëàìûí ýþçÿë

ÿõëàãûíûí äöíéàäà ýåíèø øÿêèëäÿ éàéûëìàñû âÿ òÿòáèãèäèð. Ùÿð ö÷ö

äÿ Àëëàhûí áÿéÿíäèéè äþâðëÿðäèð. Ãóðàíäà âÿ Ïåéüÿìáÿðèìèçèí

(ñ.ÿ.â.) hÿäèñëÿðèíäÿ áèëäèðèëÿí Áóhòóíàñð, Íÿìðóä âÿ Ôèðîí äþâð-

ëÿðè èñÿ øåéòàíûí âÿ èìàíñûçëûüûí hàêèì îëäóüó äþâðëÿðäèð. Áó äþâð-

ëÿðäÿí ñîíðà Àëëàh Èñëàì ÿõëàãûíû íåúÿ hàêèì åòäèñÿ, àõûð çàìàí-

äà, éÿíè äöíéàíûí ñîí ìÿðhÿëÿñèíäÿ äÿ Ðÿááèìèç Èñëàì ÿõëàãû-

íûí hàêèì îëäóüó áèð äþâðö ãóëëàðûíà ýþñòÿðÿúÿê. Áàõ, áó, "Ãûçûë

ÿñð"äèð.

Áó ÷àü Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí äþâðëÿðèíèí þçöíö äà-

hà ýåíèø øÿêèëäÿ áöðóçÿ âåðìÿñèäèð. Áàøãà ñþçëÿ äåñÿê, Ìåhäèëèê

õîøáÿõòëèê, ñåâýè, äîñòëóã, âÿôà, ñöëh, ôÿäàêàðëûã, èíñàíïÿðâÿðëèê,

ãàéüûêåøëèê êèìè õöñóñèééÿòëÿðèí äöíéàéà hàêèì îëìàñûäûð.

Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíëÿ "Ãûçûë ÿñð" äþâðö àðàñûíäà-

êû îõøàðëûãëàðäàí áÿçèëÿðè áåëÿäèð.

Ìåhäèíèí äöíéà hàêèìèééÿòèßââÿë äÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí

Èñëàì ÿõëàãûíû äöíéàäà áÿðãÿðàð åòìèøäèëÿð. Îíëàð ÷îõ ýåíèø áèð

úîüðàôèéàéà hþêì åòìèø, ÷îõ ýöúëö áèð îðäóéà ñàhèá îëìóøäóëàð

âÿ áó áàõûìäàí îíëàðûí äþâðö èëÿ "Ãûçûë ÿñð" àðàñûíäà áþéöê îõ-

øàðëûãëàð íÿçÿðÿ ÷àðïûð.

"Ãûçûë ÿñð" äþâðö äÿ Èñëàì ÿõëàãûíûí áöòöí äöíéàéà hàêèì îëà-

úàüû, èíñàíëàðûí àõûí-àõûí ìöñÿëìàí îëàúàãëàðû, èíêàð÷û èäåéàëàðûí

éåð öçöíäÿí ñèëèíÿúÿéè, äèíèí Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) âàõòûíäà-

êû êèìè éàøàíàúàüû áèð äþâðäöð. "Ãûçûë ÿñð" äþâðöíäÿêè hàêèìèé-

éÿò áÿçè hÿäèñëÿðäÿ áåëÿ òÿðèô åäèëèð:

"(Ìåhäè) áöòöí äöíéàéà ìàëèê îëàúàãäûð" (Êèòàáöë áöðhàí

ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë àõûðçàìàí, ñÿh.10).

239

"Ìåhäè øÿðãëÿ ãÿðá àðàñûíäàêû hÿð éåðè ôÿòh åäÿð" (ßë-Ãàâ-

ëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöíòÿçÿð, ñÿh.56).

Ìåhäèíèí ñàhèá îëäóüó õöñóñè åëì âÿ

Ùç.Ñöëåéìàíà âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéíÿ

áàüûøëàíàí áþéöê åëìëÿðÊèòàáûí ÿââÿëèíäÿ Àëëàhûí Ùç.Ñöëåéìàíà ìöõòÿëèô åëìëÿð ëöòô

åòìÿñèíäÿí áÿhñ åòäèê. Î, Àëëàhûí èñòÿéè èëÿ úèíëÿðÿ âÿ øåéòàíëà-

ðà hþêì åòìèø, ãóøëàðëà äàíûøìûø, ãàðûøãàëàðûí þç àðàëàðûíäàêû äà-

íûøûãëàðûíû äóéà áèëìèø, êöëÿê âÿ ìèñ ìÿäÿíè îíóí hþêìöíÿ âå-

ðèëìèøäè. Áóíëàðûí hÿð áèðè Ùç.Ñöëåéìàíû äèýÿð èíñàíëàðäàí àéûðàí

ìþúöçÿâè õöñóñèééÿòëÿðäèð. Ùç.Çöëãÿðíåéí ö÷öí Ãóðàíäà "Áåëÿ

èäè. Áèç hÿëÿ îíóí éàíûíäà äàhà íÿëÿð îëäóüóíó äà áèëèðèê"

("Êÿhô" ñóðÿñè, 91) øÿêëèíäÿ áèëäèðèëèð. Áóðàäàí äà ýþðöíäöéö êè-

ìè, î, Àëëàhûí åëì âåðäèéè ãóëëàðûíäàíäûð.

Ìåhäè äÿ åéíèëÿ áó èêè ìöáàðÿê èíñàí êèìè õöñóñè åëìëÿðÿ ñà-

hèá îëàúàãäûð. Òàøêþïðöëöçàäÿ ßhìÿä ßôÿíäè "Ìþâçóàòóë óëóì"

àäëû ÿñÿðèíäÿ (11246) Ìåhäèíèí úèôð åëìèíÿ âàãèô îëàúàüûíû ãåéä

åòìèøäèð. Äèýÿð áèð hÿäèñäÿ èñÿ Ìåhäè hàããûíäà áó ìÿëóìàò âå-

ðèëèð:

"Î, hå÷ êèìèí áèëìÿäèéè ýèçëè áèð âÿçèééÿòÿ áÿëÿä÷è îëäóüó

ö÷öí îíà Ìåhäè äåéèëìèøäèð" (Êèòàá-öë áöðhàí ôè ÿëàìÿò-èë

Ìåhäèéé-èë àõûð çàìàí, ñÿh.77).

Ïåéüÿìáÿðèìèç (ñ.ÿ.â.) Ìåhäèíèí åéíèëÿ Ùç.Ñöëåéìàí êèìè håé-

âàíëàðûí äèëèíè áèëÿúÿéèíè âÿ éåíÿ åéíèëÿ îíóí êèìè úèíëÿð öçÿðèí-

äÿ hàêèìèééÿòÿ ìàëèê îëàúàüûíû áèëäèðìèøäèð:

"Î, (Ìåhäè) äîüðóëàíìûø, ãóø âÿ áöòöí håéâàíëàðûí äèëëÿ-

ðèíè áèëÿí áèðèñèäèð. Îíóí ö÷öí ÿäàëÿòè áöòöí èíñàíëàð âÿ úèí-

ëÿð òÿðÿôèíäÿí úàðè îëàúàãäûð" (Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.188).

"Ãûçûë ÿñð"äÿ åëì âÿ òåõíîëîýèéà

ñàhÿñèíäÿ áàø âåðÿúÿê òÿðÿããèÃóðàí àéÿëÿðèíäÿí þéðÿíäèéèìèç êèìè, Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöë-

ãÿðíåéí äþâðëÿðèíäÿ åëì âÿ òåõíîëîýèéà ñàhÿñèíäÿ ÷îõ áþéöê èðÿ-

ëèëÿéèøëÿð îëìóøäó. "Ãûçûë ÿñð"è òÿñâèð åäÿí hÿäèñëÿðÿ íÿçÿð ñàëäûã-

úà äà áóíà îõøàð âÿçèééÿòëÿ ãàðøûëàøûðûã.

"Ãûçûë ÿñð"äÿ åëì, òåõíîëîýèéà, ðàáèòÿ âÿ òèáá ñàhÿñèíäÿ áþéöê

òÿðÿããè îëàúàã. Éåíè ÿëäÿ åäèëÿí hÿð øåé èíñàíëàðûí õèäìÿòèíÿ âå-

ðèëÿúÿê âÿ áåëÿëèêëÿ, äöíéàíûí äþðä áèð éàíûíäà éàøàéàí èíñàíëà-

ðûí hÿéàòû àñàíëàøàúàã. Ùÿäèñëÿðäÿ áó ìþâçóéà àèä èøàðÿëÿðäÿí áè-

ðè áåëÿäèð:

"...Èíñàí ÿëèíäÿêè ãàì÷ûéà äàíûøàúàã..." (Ãèéàìÿò ÿëàìÿò-

ëÿðè, ñÿh.152).

Áÿëêÿ äÿ áó hÿäèñäÿ ýöíäÿëèê hÿéàòûìûçäà ðàáèòÿ âàñèòÿñè îëàí

úèá òåëåôîíóíà èøàðÿ îëóíóð (ßí äîüðóñóíó Àëëàh áèëèð).

Ùÿäèñëÿðäÿ "Ãûçûë ÿñð"äÿêè òåõíèêè òÿðÿããèéÿ äàèð äèýÿð äèããÿò-

÷ÿêèúè âÿ þíÿìëè èøàðÿ èñÿ áåëÿäèð:

"Èíñàíëàð áèð þë÷ÿê áóüäà ÿêäèêäÿ ÿâÿçèíäÿ éåääè éöç þë-

÷ÿê òàïàúàã, èíñàí áèð íå÷ÿ òîõóì àòàúàã, 700 îâóú hàñèë åäÿ-

úÿêäèð... ×îõ éàüûø éàüìàñûíà áàõìàéàðàã áèð äàìúûñû áå-

ëÿ áîøà ýåòìÿéÿúÿê" (Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.164).

241

Áó hÿäèñëÿ òåõíîëîýèéàíûí áèð ìÿhñóëó îëàí ìàøûíëàð âàñèòÿñè-

ëÿ ìöàñèð êÿíä òÿñÿððöôàòûíà äèããÿò ÷ÿêèëìèø îëà áèëÿð. Áèëäèéèìèç

êèìè, ÿââÿëëÿð òàðëàëàðûí ÿêèëìÿñè âÿ ÿëäÿ åäèëÿí ÿêèí ìÿhñóëëà-

ðûíûí éûüûëìàñû ö÷öí ÷îõ âàõò âÿ ýöú òÿëÿá åäèëèðäè. Àíúàã òåõíî-

ëîýèéàäàêû òÿðÿããè êÿíä òÿñÿððöôàòû ñàhÿñèíäÿ ÷îõ áþéöê äÿéèøèê-

ëèêëÿðÿ ñÿáÿá îëìóø, áó éåíè ìöõòÿëèô ìàøûíëàð èñòÿð ÿêèíè, èñòÿð-

ñÿ äÿ áè÷èíè àñàíëàøäûðìûøäûð. Áóíóíëà éàíàøû òîõóì íþâëÿðèíèí éàõ-

øûëàøäûðûëìàñû èñòåhñàëäà ÷îõ áþéöê èðÿëèëÿéèøÿ ñÿáÿá îëìóøäóð. Âÿ

òåõíîëîýèéà èíêèøàô åòäèêúÿ éåíè öñóëëàð òÿêìèëëÿøäèðèëèð âÿ ìÿh-

ñóëäàðëûã àðòûð.

Ìåhäè äþâðöíäÿ áó ñàhÿäÿ ÷îõ áþéöê èíêèøàô îëàúàã, òÿñÿððö-

ôàòëà ìÿøüóë îëàí èíñàíëàðûí hÿéàòû àñàíëàøàúàã ("Ãûçûë ÿñð"äÿ éà-

øàíàúàã åëìè-òåõíèêè òÿðÿããèéÿ äàèð ÿòðàôëû ìÿëóìàò ö÷öí áàõ: "Ãû-

çûë ÿñð", Ùàðóí Éÿhéà, Âóðàë Éàéûí÷ûëûã, 1999).

Àõûðçàìàíëà áàüëû hÿäèñ-ëÿðäÿ áó äþâðäÿ éàøàíàúàãòÿðÿããèéÿ äÿ èøàðÿ åäèëèð. Áóýöí ìîäåðí òåõíîëîýèéà èëÿêÿíä òÿñÿððöôàòûíäà éöêñÿêìÿhñóëäàðëûüûí ÿëäÿ åäèë-ìÿñè áó èøàðÿëÿðäÿí áèðèäèð.

242

Ùåéâàíëàðà ñåâýèéÿ þíÿì âåðèëìÿñèÃóðàíäà Ùç.Ñöëåéìàíûí håéâàíëàðëà ãàéüû, øÿôãÿò âÿ ñåâýè äî-

ëó äàâðàíûøûíà äàèð áÿçè ìÿëóìàòëàð âåðèëèð. ßââÿëêè ôÿñèëëÿðäÿ îíóí

ãàðûøãàëàðà çÿðÿð âåðìÿêäÿí áåëÿ ÷ÿêèíäèéèíäÿí, àòëàðà îëàí ñåâ-

ýèñèíäÿí äàíûøìûøäûã.

"Ãûçûë ÿñð" ìÿðhÿëÿñèíäÿ äÿ håéâàíëàðà îëàí ñåâýè òÿøâèã åäè-

ëÿúÿê. Ïåéüÿìáÿðèìèçèí (ñ.ÿ.â.) hÿäèñëÿðèíäÿ áó äþâðäÿ hÿð íþâ

håéâàíû èçëÿìÿê âÿ ñåâÿ áèëìÿê ö÷öí øÿðàèò éàðàäûëàúàüûíäàí õÿ-

áÿð âåðèëèð. Áó ìþâçóäàêû hÿäèñëÿðäÿí áÿçèñè áåëÿäèð:

"...Èíñàí ãîéóí âÿ håéâàíëàðûíà "hàéäû, ýåäèí îòëàéûí" äå-

éÿúÿê, îíëàð ýåäÿúÿêëÿð, ÿêèíèí îðòàñûíäàí êå÷äèêëÿðè âàõò

áèð ñöíáöëö áåëÿ àüûçëàðûíà àëìàéàúàã, èëàí âÿ ÿãðÿáëÿð

êèìñÿéÿ çÿðÿð âåðìÿéÿúÿê, âÿhøè håéâàíëàð ãàïûëàðûí þíöí-

äÿ äóðàúàã âÿ hå÷ êèìÿ çÿðÿðëÿðè äÿéìÿéÿúÿê..." (Ãèéàìÿò

ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.245).

Áó ýöí òÿñÿððöôàò ñàhÿñèíäÿ ÿëäÿ åäèëÿí íàè-ëèééÿòëÿ ÷þëëÿð äÿ éàøûëëàøäûðûëìàãäà âÿ ìÿh-ñóëäàð hàëà ýÿòèðèëìÿêäÿäèð.

244

"Èëàíëàð óøàãëàðëà, èíÿêëÿð àñëàíëàðëà êå÷èíÿ áèëÿúÿê..." (ßë-

Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöíòÿçÿð, ñÿh.64).

Éóõàðûäàêû hÿäèñëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, "Ãûçûë ÿñð"ëÿ Ùç.Ñö-

ëåéìàí äþâðö àðàñûíäàêû äèýÿð áèð äèããÿò÷ÿêèúè áÿíçÿðëèê äÿ håé-

âàíëàð öçÿðèíäÿêè hàêèìèééÿòäèð. Ùç.Ñöëåéìàí ãóøëàð áàøäà îëìàã-

ëà ìöõòÿëèô úàíëûëàð öçÿðèíäÿ íåúÿ hàêèìèééÿò ãóðìóøäóñà, "Ãû-

çûë ÿñð" äþâðöíäÿ äÿ håéâàíëàðûí öçÿðèíäÿ éûðòûúû håéâàíëàðûí èí-

ñàíëàðà çÿðÿð âåðìÿñèíèí ÿíýÿëëÿíÿúÿéè øÿêèëäÿ áèð hàêèìèééÿò îëà-

úàã.

Ñöëh òÿðÿôäàðû îëìàëàðû âÿ äèïëîìàòèê

éîëó ñå÷ìÿëÿðèÙç.Ñöëåéìàíûí ãîíøó þëêÿëÿðëÿ îëàí ìöíàñèáÿòëÿðèíäÿ õåéèð-

õàh, áàüûøëàéàí, ñöëhïÿðâÿð îëäóüóíó ÿââÿë äÿ âóðüóëàìûøäûã. Î,

ïðîáëåìëÿðè äèïëîìàòèê éîëëà hÿëë åòìÿéÿ öñòöíëöê âåðìÿêäÿ âÿ

äåìîêðàòèê öñóëëàð òÿòáèã åòìÿêäÿäèð. Ùç.Ñöëåéìàí éàøàäûüû äþâð-

äÿ ÷îõ éöêñÿê áèð ìÿäÿíèééÿò áÿðãÿðàð åòìèø âÿ hàêèìèééÿòèíäÿ

äÿ äèïëîìàòèéàéà, ñÿíÿòÿ âÿ ìÿäÿíèééÿòÿ äèããÿò éåòèðìèøäè. ×îõ

ýöúëö, ãàðøûñûàëûíìàç îðäóëàðà ñàhèá îëñà äà hÿðáè ýöúöíäÿí èñòè-

ôàäÿ åòìÿìèøäè. Ùç.Çöëãÿðíåéí èñÿ ÿòðàôûíäàêû õàëãëàð òÿðÿôèíäÿí

"éåð öçöíäÿ ÿõëàãñûçëûüûí âÿ ôèòíÿíèí ãàðøûñûíà àëàí èíñàí" êèìè

òàíûíìûø, èíñàíëàðà ñöëh âÿ ðàhàòëûã ýÿòèðÿí áèð ëèäåð îëìóøäóð.

Ùç.Ñöëåéìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí äþâðëÿðè áó áàõûìäàí "Ãûçûë ÿñð"

äþâðöíÿ ÷îõ áÿíçÿéèð.

"Ãûçûë ÿñð"äÿ äÿ èíñàíëàð þç èñòÿêëÿðè èëÿ ìöñÿëìàí îëàúàã, hå÷

áèð ìöíàãèøÿéÿ ñÿáÿá îëìàäàí Èñëàì ÿõëàãû áöòöí äöíéàéà hàêèì

îëàúàã. Áó ìÿðhÿëÿíè òÿñâèð åäÿí hÿäèñëÿð áóíëàðäûð:

"Çàìàíûíäà íÿ áèð êèìñÿ éóõóäàí îéàíäûðûëàúàã, íÿ äÿ áèð

êèìñÿíèí áóðíó ãàíàéàúàãäûð" (ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëà-

ìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöíòÿçÿð, ñÿh.42).

245

"Ìåhäè Ïåéüÿìáÿðèí éîëó èëÿ ýåäÿúÿê, éàòàí èíñàíû îéàí-

äûðìàéàúàã, ãàí äà àõûòìàéàúàãäûð" (Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè,

ñÿh.163).

Ùÿäèñëÿðäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, Ìåhäè Èñëàì ÿõëàãûíû áöòöí

äöíéàéà ñöëh éîëó èëÿ hàêèì åäÿúÿê, ìöhàðèáÿ âÿ òîããóøìàëàð-

äàí ãà÷àúàãäûð. Ìåhäèíèí ýåäÿúÿéè éîë áöòöí äöíéà ìèãéàñûíäà

éöêñÿê áèð ìÿäÿíèééÿòëÿ èíñàíëàðû Èñëàì ÿõëàãûíà úÿëá åòìÿñè îëà-

úàã. Áó ìÿðhÿëÿäÿ Àëëàhûí ðèçàñû èëÿ àøàüûäàêû àéÿëÿð þçöíö ýþñ-

òÿðÿúÿêäèð:

"Àëëàhûí êþìÿéè âÿ çÿôÿð ýÿëäèéè çàìàí; Èíñàíëàðûí äÿñòÿ-

äÿñòÿ Àëëàhûí äèíèíÿ äàõèë îëäóãëàðûíû ýþðäöéöí çàìàí Ðÿá-

áèíè hÿìä-ñÿíà èëÿ òÿãäèñ åò âÿ Îíäàí áàüûøëàíìàüûíû äèëÿ.

Ùÿãèãÿòÿí, Î, òþâáÿëÿðè ãÿáóë åäÿíäèð!" ("Íÿñð" ñóðÿñè, 1-

3).

Äèí ÿõëàãûíà äÿâÿò ìÿñÿëÿñèíäÿ ãÿðàðëû

îëìàëàðû âÿ úÿëä äàâðàíìàëàðûÙç.Ñöëåéìàí âåðäèéè àüûëëû âÿ ñöðÿòëè ãÿðàðëàðëà áöòöí ìþìèí-

ëÿð ö÷öí ýþçÿë áèð þðíÿêäèð. Ñÿáà þëêÿñèíè èìàí åòìÿéÿ äÿâÿò åò-

ìÿê ö÷öí éàçäûüû ìÿêòóá îíóí òÿáëèü ýöúöíö ýþñòÿðÿðêÿí åëì ñà-

hèáè áèð èíñàíûí âàñèòÿñèëÿ Ñÿáà ìÿëèêÿñèíèí òàõòûíû ýÿòèðòìÿñè ñö-

ðÿòëè ãÿðàð âåðìÿñèíè à÷ûãëàéûð. Ùç.Çöëãÿðíåéíèí Éÿúóú âÿ Ìÿúóú

àäëû ãþâìöí òÿðáèéÿñèçëèéèíèí ãàðøûñûíû àëìàã ö÷öí äÿðhàë ãèéàìÿ-

òÿ ãÿäÿð éûõûëìàéàúàã ýöúëö áèð ñÿää òèêìÿñè äÿ îíóí ýöúöíöí

âÿ àüëûíûí áèð íöìàéèøèäèð. "Ãûçûë ÿñð" äÿ áó áàõûìäàí Ùç.Ñöëåé-

ìàí âÿ Ùç.Çöëãÿðíåéí äþâðöíÿ ÷îõ áþéöê îõøàðëûã ýþñòÿðÿúÿê.

"Ãûçûë ÿñð" äþâðöíäÿ èíñàíëàð äÿñòÿ-äÿñòÿ Èñëàìà öç òóòàúàã, áó-

íóí ö÷öí ÷îõ ýåíèø ÿhàòÿëè âÿ ñöðÿòëè èøëÿð ýþðÿúÿêëÿð. Úÿìèééÿò-

ëÿð áèð-áèðèíèí àðõàñûíúà Èñëàì ÿõëàãûíû ìÿíèìñÿéÿúÿê, ÿêñ ôèêèð-

äÿ îëàíëàð îðòàäàí ãàëõàúàã, hÿð íþâ çöëì ñèñòåìè òàðèõèí ãàðàí-

246

ëûãëàðûíäà ìÿhâ îëóá ýåäÿúÿê. Áó ìþâçó èëÿ áàüëû áþéöê Èñëàì

àëèìè Ìóhéèääèí ßðÿáè áóíëàðû áèëäèðìèøäèð:

"Àëëàh îíà (Ìåhäèéÿ) î ãÿäÿð ýöú âåðÿúÿê êè, áèð ýåúÿíèí

è÷èíäÿ çöëìö âÿ ÿhëèíè îðòàäàí ãàëäûðàúàã, äèíè èãàìÿ åäÿ-

úÿê, Èñëàìû úàíëàíäûðàúàã, ÿhÿìèééÿòñèç áèð hàëà ýÿëäèêäÿí

ñîíðà îíà éåíèäÿí ãèéìÿò ãàçàíäûðàúàã, þëöìöíäÿí ñîíðà

îíó äèðèëäÿúÿê... ßñðèíäÿ úàhèë, çöëìêàð âÿ ãîðõàã îëàí áèð

àäàì ñîíðà äÿðhàë àëèì, úÿñóð âÿ ìÿðä îëàúàã... Äèíè Ðÿ-

ñóëóëëàhûí (ñ.ÿ.â.) çàìàíûíäà îëäóüó êèìè åéíèëÿ òÿòáèã åäÿ-

úÿê..." (Ìóhéèääèí ßðÿáè ÿë-ßíäÿëöñó, Ôöòóhàò-öë Ìÿêêè-

éÿ, Áàá 66; Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.186).

Àáàäëàøäûðìà èøëÿðèíÿ áþéöê äèããÿò

éåòèðèëìÿñèÙç.Ñöëåéìàíûí àáàäëûã èøëÿðèíÿ ýþñòÿðäèéè äèããÿòäÿí êèòàáûí ÿâ-

âÿëèíäÿ ýåíèø äàíûøìûøûã. Î, ÿìðè àëòûíäà èøëÿéÿí áèíà óñòàñû úèí-

ëÿðäÿí âÿ øåéòàíëàðäàí éàðàðëàíàðàã ãàëàëàð, håéêÿëëÿð, ÷àíàãëàð âÿ

ãàçàíëàð äöçÿëòäèðìèøäè. Îíóí ýþðêÿìëè ñàðàéûíû ýþðÿí hàìû - áàø-

äà Ñÿáà ìÿëèêÿñè îëìàãëà - håéðàí ãàëìûøäûëàð. Ùç.Çöëãÿðíåéíèí

÷ÿêäèéè ñÿääèí òèêèíòèñèíäÿ èñÿ Àëëàhûí äèëÿìÿñèíäÿí áàøãà éûõûë-

ìàéàúàã ãÿäÿð ýöúëö îëàí áèð òåõíèêàäàí èñòèôàäÿ åäèëìèøäèð.

Ïåéüÿìáÿð ÿôÿíäèìèçèí (ñ.ÿ.â.) hÿäèñëÿðèíäÿ "Ãûçûë ÿñð"äÿ äÿ

àáàäëàøäûðìà èøëÿðèíÿ áþéöê þíÿì âåðèëÿúÿéèíÿ äèããÿò ÷ÿêèëèð. Áó

äþâðäÿ øÿhÿðëÿðÿ ðàhàòëûã âÿ ñöëhëÿ éàíàøû öñòöí áèð ìÿäÿíèééÿò

äÿ ýÿòèðèëÿúÿêäèð. Áó hÿäèñëÿðäÿí áèðè áåëÿäèð:

"Ìåhäè Êîíñòàíòèíèééÿ âÿ äèýÿð éåðëÿðèí àáàäëûüûíà ÷àëûøûð"

(ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöíòÿçÿð,

ñÿh.40).

Çÿíýèíëèê âÿ ÿçÿìÿòäÿí

Èñëàìûí ìÿíôÿÿòè, Àëëàhûí

ðèçàñû ö÷öí èñòèôàäÿ åòìÿëÿðè

Ùç.Ñöëåéìàí ñàhèá îëäóüó çÿíýèíëèêëÿð-

äÿí Àëëàhûí äèíèíè àíëàòìàã âÿ Èñëàì ÿõëà-

ãûíû äöíéàäà éàéìàã ö÷öí ÷îõ ýþçÿë øÿêèë-

äÿ èñòèôàäÿ åòìèøäè. Ôÿòh åòäèéè þëêÿëÿðäÿ éà-

øàéàí èíñàíëàðû èëê îëàðàã Àëëàhà èìàí åòìÿ-

éÿ âÿ òÿñëèì îëìàüà äÿâÿò åòìèøäè. Ñÿáà þë-

êÿñèíÿ ýþíäÿðäèéè Èñëàìà äÿâÿò ìÿêòóáó áó

ìþâçóäà ÷îõ ìöhöì áèð ñöáóòäóð. "...Ðÿá-

áèìèí ìÿíÿ âåðäèéè äàhà éàõøûäûð..."

("Êÿhô" ñóðÿñè, 95) àéÿñèíäÿí äÿ ýþðäöéö-

ìöç êèìè, Ùç.Çöëãÿðíåéí äÿ Àëëàhûí íåìÿ-

òè èëÿ ñàüëàì áèð èãòèäàðà ñàhèáäèð. Âÿ áó áþ-

éöê ýöúäÿí äöíéàäà ÿõëàãñûçëûüû ÿíýÿëëÿìÿê

ö÷öí èñòèôàäÿ åòìèøäèð.

"Ãûçûë ÿñð" ìÿðhÿëÿñèíäÿ äÿ èíñàíëàð ÷îõ

áþéöê áèð çÿíýèíëèéÿ, ñöëhÿ âÿ ðàhàòëûüà ãî-

âóøàúàãëàð. Ìåhäè äöíéàíûí áöòöí çÿíýèí-

ëèéèíäÿí Àëëàhûí äèíèíè hàêèì ãûëìàã ö÷öí

éàðàðëàíàúàã, ôÿòh åòäèéè þëêÿëÿðäÿ ýþçÿë ÿõ-

ëàãû âÿ ñöëhö ÿñàñ ýþòöðÿúÿêäèð. Îíóí òàéû-

áÿðàáÿðè îëìàéàí áó öñóëëàðû èíñàíëàðûí öðÿ-

éèíèí Èñëàì ÿõëàãûíà ãàðøû éóìøàëìàñûíà ñÿ-

áÿá îëàúàã âÿ Èñëàì ÿõëàãû ÷îõ ãûñà ìöääÿò

ÿðçèíäÿ áöòöí äöíéàéà hàêèì îëàúàãäûð. Áó

ìþâçóäàêû hÿäèñëÿðäÿí áÿçèëÿðè áó øÿêèëäÿ-

äèð:

252

"Öììÿòèì àðàñûíäà Ìåhäè ÷ûõàúàã, Àëëàh îíó èíñàíëàðû

çÿíýèí åòìÿê ö÷öí ýþíäÿðÿúÿêäèð. Öììÿò íåìÿòëÿíÿúÿê,

håéâàíëàð ÷îõëó éåéèá-è÷ÿúÿê, ÿðç áèòêèñèíè ÷ûõàðàúàã..." (Êè-

òàá-öë áóðhàí ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë àõûð çàìàí, ñÿh.15).

"...Áèÿòäÿí ÿââÿë èíñàíëàð äÿñòÿ-äÿñòÿ îíà àõûí åäÿúÿêëÿð âÿ

îðà ýåäÿí hÿð êÿñ îíäàí áÿðÿêÿò ãàçàíàúàãäûð" (ßë Êÿâ-

ëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöíòÿçÿð, ñÿh.25).

"Ãûçûë ÿñð"äÿ îëàúàã áîëëóã âÿ áÿðÿêÿòÀéÿëÿðäÿí Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíäÿ ÷îõ áþéöê áèð çÿíýèíëèéèí

éàøàíäûüû âÿ èíñàíëàðûí õîø hÿéàò ñöðäöéö àíëàøûëûð. Ùç.Ñöëåéìà-

íûí ñàðàéû ñîí äÿðÿúÿ ÿçÿìÿòëè âÿ ýþçÿëäèð, ÷îõ áþéöê îðäóëàðû

âàðäûð âÿ áöòöí äöíéàéà hàêèì îëìóøäóð. "Ãûçûë ÿñð" äÿ þç áîë-

ëóã âÿ áÿðÿêÿòè èëÿ Ùç.Ñöëåéìàí äþâðöíÿ ÷îõ

áþéöê áèð áÿíçÿðëèê ýþñòÿðÿúÿêäèð. Èíñàíëàðà

áöòöí èñòÿäèêëÿðè ñàéûëìàäàí, ÷îõ-÷îõ âåðèëÿ-

úÿê, hàâàäàêû ãóøëàð áåëÿ Ìåhäèíèí õèëà-

ôÿòèíäÿí ðàçû îëàúàãäûð. Ïåéüÿìáÿð

ÿôÿíäèìèçèí (ñ.ÿ.â.) "Ãûçûë ÿñð"äÿêè áîë-

ëóüó, áÿðÿêÿòè âÿ ðàhàò øÿðàèòè òÿñâèð åäÿí

áÿçè ìöôÿññÿë à÷ûãëàìàëàðû áåëÿäèð:

"Î çàìàí éåð âÿ ýþé ÿhëè, áöòöí âÿhøè

håéâàíëàð, ãóøëàð, hÿòòà äÿíèçäÿêè áàëûãëàð

áåëÿ îíóí õèëàôÿòè èëÿ ñåâèíÿúÿêäèð. Îíóí äþâ-

ðöíäÿ àõàí ÷àéëàð áåëÿ ñóéóíó ÷îõàëäàúàãäûð"

(ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë


"...Öììÿòèí îíóí çàìàíûíäà éàõøû

âÿ ïèñèí áÿíçÿðè èëÿ íåìÿòëÿíäèéè áèð

íåìÿòëÿ íåìÿòëÿíÿúÿê, ñÿìà öçÿ-

ðèèíÿ áîë éàüûø éàüäûðàúàã, ÿðç áèòêè-

"Ñîíðà äà Àëëàhûííåìÿòè âÿ ëöòôö ñà-éÿñèíäÿ þçëÿðèíÿ

hå÷ áèð ÿçèééÿò òî-õóíìàäàí ýåðè

äþíäöëÿð âÿ Àëëàhûíðàçûëûüûíû ãàçàíìûøîëäóëàð. Ùÿãèãÿòÿí,Àëëàh áþéöê ìÿðhÿ-

ìÿò ñàhèáèäèð"("Àëè-Èìðàí" ñóðÿ-

ñè, 174).

254

ñèíäÿí hå÷ áèð øåé ñàõëàìàéàúàãäûð" (Êèòàá-öë áöðhàí ôè ÿëà-

ìÿò-èë Ìåhäèéé-èë àõûð çàìàí, ñ.9).

"...Ñÿìà éàüûøûíû åíäèðÿúÿê, éåð áÿðÿêÿòèíè ÷ûõàðàúàã, öì-

ìÿòèì îíóí çàìàíûíäà ÿââÿëëÿð ýþðöíìÿìèø áèð øÿêèëäÿ ðà-

hàòëûüà ÷àòàúàãäûð" (Êèòàá-öë áöðhàí ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-

èë àõûð çàìàí, ñÿh.9).

"Ìÿhÿììÿä öììÿòèíèí êþíëö çÿíýèíëèêëÿ äîëàúàãäûð" (ßë

Êÿâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöíòÿçÿð, ñÿh.20).

"Ýþéäÿí ÷îõëó ðÿhìÿò éàüàúàã, éåðëÿðäÿ áÿðÿêÿò àðòàúàã,

áöòöí äÿôèíÿëÿðè òàïàúàã" (Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè, ñÿh.164).

"Ãûçûë ÿñð" äþâðöíäÿêè ÿäàëÿò âÿ

õîøìÿðàìëûëûãÙç.Ñöëåéìàí õîøìÿðàìëû áèð hàêèìèééÿòÿ ìàëèêäèð âÿ îíóí äå-

ìîêðàòèê éîëëàðëà hÿðÿêÿò åòìÿñè äèããÿòè ÷ÿêìÿêäÿäèð. Åéíè âÿ-

çèééÿòè "Ãûçûë ÿñð" ö÷öí äÿ ñþéëÿéÿ áèëÿðèê.

Èñëàì ÿõëàãûíûí áöòöí äöíéàéà hàêèì îëäóüó "Ãûçûë ÿñð" äþâ-

ðöíäÿ äÿ õîøìÿðàìëû âÿ ñöëh äîëó áèð äöíéà áÿðãÿðàð îëàúàãäûð.

Èíñàíëàðà øÿôãÿò, ãàéüû âÿ ìÿðhÿìÿò ýþñòÿðèëÿúÿê, áöòöí äèíäÿí

îëàí èíñàíëàð õîøáÿõò âÿ òÿhëöêÿñèç éàøàéàúàãäûð. Äöíéà çÿíýèí-

ëèêëÿðè èíñàíëàð àðàñûíäà áÿðàáÿð áþëöíÿúÿê, éåð öçöíäÿ êàñûáëûã

âÿ éîõñóëëóã àðàäàí ýþòöðöëÿúÿê. Áó ìþâçó èëÿ áàüëû áÿçè hÿäèñ-

ëÿð áåëÿäèð:

"Çöëì âÿ éàëàíëà äîëó îëàí äöíéà î, ýÿëäèêäÿí ñîíðà ÿäà-

ëÿòëÿ äàøàúàãäûð" (ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåh-

äèéé-èë ìöíòÿçÿð. ñÿh.20).

"Ùç.Ìåhäè î ãÿäÿð ìÿðhÿìÿòëè îëàúàãäûð êè, äþâðöíäÿ íÿ

áèð èíñàí éóõóñóíäàí îéàíäûðûëàúàã, íÿ äÿ áóðíó ãàíàéà-

úàãäûð" (ßë-Ãàâëóë ìöõòÿñÿð ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë ìöí-

òÿçÿð, ñÿh.44).

255

"Î (Ìåhäè), ÿðçÿ ñàhèá îëóð âÿ îíäàí ÿââÿëêè òÿçéèã âÿ çöëì-

ëÿ îëàí ÿðçè ÿäàëÿòëÿ ÿâÿç åäèð. Ñèçäÿí îíà êèì ÷àòàðñà, ãàð

öñòöíäÿ ñöðöíÿúÿê îëñà áåëÿ îíà ãîøóëñóí, ÷öíêè î, Ìåhäè-

äèð" (Êèòàá-öë áöðhàí ôè ÿëàìÿò-èë Ìåhäèéé-èë àõûð çàìàí,

ñÿh.14).

"...Îíóí äþâðöíäÿ éàõøû èíñàíëàðûí éàõøûëûüû àðòàúàã, ïèñëÿ-

ðÿ ãàðøû áåëÿ éàõøûëûã åäèëÿð" (Êèòàá-öë áöðhàí ôè ÿëàìÿò-èë

Ìåhäèéé-èë àõûð çàìàí, ñÿh.17).

"Áöòöí þëêÿëÿð îíà ãàïûëàðûíû à÷àúàãëàð... Éåð öçöíäÿ òÿh-

ëöêÿñèçëèê âÿ ñöêóò hàêèì îëàúàã" (Ãèéàìÿò ÿëàìÿòëÿðè,

ñÿh.164).

Ùèúðè 1280 òàðèõëè úÿëè ñöëöñ õÿòò. "Ùèêìÿòëÿðèí ÿí áþéöéö Àëëàh ãîð-õóñóäóð" éàçûëûá.Ñàü òÿðÿôäÿ Ñåéèä Àáäóëëàh òÿðÿôèíäÿí íÿñh õÿòòè èëÿ éàçûëìûø "ßíàì"ñóðÿñèíèí èëê àéÿëÿðè.

257

Áóðà ãÿäÿð Àëëàhûí Ùç.Ñöëåéìàíà áÿõø åòäèéè áÿíçÿðñèç

íåìÿòëÿðäÿí âÿ ÿââÿëëÿð hå÷ áèð èíñàíà âåðèëìÿìèø éöê-

ñÿê åëìëÿðäÿí áÿhñ åòäèê. Áóíëàðû äèããÿòëÿ âÿ íöìóíÿ

ýþòöðìÿê ìÿãñÿäè èëÿ îõóéàí hÿð èíñàí ö÷öí Ùç.Ñöëåéìàí ãèñ-

ñÿñèíäÿ ÷îõ äÿéÿðëè þéöäëÿð âÿ áó ýöíöìöçÿ èøàðÿ åäÿí ìàðàãëû

ìÿëóìàòëàð âàð.

Ùç.Ñöëåéìàí áèð äþâëÿò àäàìû îëàðàã èäåàë áèð äàâðàíûø ýþñòÿð-

ìÿêäÿäèð. Ùÿð ìöñÿëìàíûí áó ìöáàðÿê èíñàíûí ýþçÿë äàâðàíûøûí-

äàí íöìóíÿ ýþòöðìÿñè ëàçûìäûð. Ùÿð ìöñÿëìàí Ùç.Ñöëåéìàí êè-

ìè ÿäàëÿòëè, òÿâàçþêàð, èõëàñëû, àüûëëû, òÿäáèðëè, ñÿáðëè âÿ ãÿðàðëû îë-

ìàëûäûð. ×öíêè Àëëàhûí áöòöí áÿøÿðèééÿòÿ íöìóíÿ ýþñòÿðäèéè áó

ÿõëàã àõèðÿòäÿ îëäóüó êèìè áó äöíéàäà äà èìàí ýÿòèðÿíëÿðè áþ-

éöê óüóðëàðà âÿ çÿôÿðëÿðÿ àïàðàí áèð éîëäóð.

ßââÿëäÿ äÿ ãåéä åòäèéèìèç êèìè, Ãóðàíäà Ùç.Ñöëåéìàí êèìè

äöíéàäà áþéöê áèð ýöú âÿ hàêèìèééÿò ÿëäÿ åäÿí Ùç.Çöëãÿðíåéí-

äÿí äÿ áÿhñ åäèëèð. Ùç.Çöëãÿðíåéíèí äÿ hÿéàòûíäà ìöñÿëìàíëàð

ö÷öí ÷îõ ýþçÿë íöìóíÿëÿð âàð. Àëëàh îíà "Áèç îíó éåð öçÿðèíäÿ

Íÿòèúÿ

258

ìþhêÿìëÿíäèðèá ãöââÿòëÿíäèðìèø âÿ hÿð øåé âåðìèøäèð" ("Êÿhô"

ñóðÿñè, 84). Î, ýåòäèéè hÿð éåðäÿ èíñàíëàðà ðàhàòëûã, òÿhëöêÿñèçëèê

âÿ ÿäàëÿò áÿõø åòìèø, Àëëàhûí äèíèíè hàêèì äèíÿ ÷åâèðìèøäè. Ìö-

ñÿëìàíëàðûí áó ýöúëö âÿ ãÿðàðëû õàðàêòåðÿ ñàhèá îëàí ìöáàðÿê èí-

ñàíû äà þçëÿðèíÿ íöìóíÿ ýþòöðìÿñè ëàçûìäûð. (ßòðàôëû ìÿëóìàò ö÷öí

áàõ: ""Êÿhô" ñóðÿñèíäÿí ýöíöìöçÿ èøàðÿëÿð", Ùàðóí Éÿhéà, Êöë-

òöð Éàéûí÷ûëûã, 2001).

ßýÿð ìöñÿëìàíëàð Àëëàhûí áèð hèäàéÿò ðÿháÿðè îëàðàã ýþíäÿð-

äèéè áó ìöáàðÿê èíñàíëàðûí ÿõëàãûíû âÿ áöòöí hÿéàòûíû þçëÿðèíÿ þð-

íÿê àëñà âÿ ñàäÿúÿ Àëëàhûí ðèçàñûíû hÿäÿôëÿñÿ, îíëàð äà ìöòëÿã áþ-

éöê áèð óüóð âÿ çÿôÿð ÿëäÿ åäÿúÿêëÿð.

Èñëàì ÿõëàãûíûí äöíéà hàêèìèééÿòèíÿ àèä èøàðÿëÿðè áó ýöí áèð-

áèðèíèí àðäûíúà ýåð÷ÿêëÿøìÿêäÿäèð. Áöòöí äöíéàäà Àëëàhà äþíöø

áþéöê áèð ñöðÿòëÿ àðòìàãäàäûð. Õöñóñèëÿ äÿ Èñëàìëà áàüëû õÿáÿð-

ëÿð äöíéàíûí ÿí ÷îõ îõóíàí ãÿçåòëÿðèíäÿ éåð àëìàãäà, ôÿðãëè äèí-

ëÿðÿ ìÿíñóá ìèíëÿðëÿ èíñàí Èñëàìû ãÿáóë åäèá Ïåéüÿìáÿðèìèçèí

(ñ.ÿ.â.) éîëóíà òàáå îëìàãäàäûð. Èíñàíëàðû ñöëhÿ, ðàhàòëûüà, õîøìÿ-

ðàìëû îëìàüà äÿâÿò åäÿí Èñëàì ÿõëàãû äàhà éàõûíäàí þéðÿíèëäèê-

úÿ hå÷ øöáhÿñèç êè, áó éþíÿëèø ýåòäèêúÿ àðòàúàãäûð.

Áöòöí áó èíêèøàôäàí Àëëàhûí èçíè èëÿ Èñëàì ÿõëàãûíûí äöíéàäà-

êû hàêèìèééÿòèíèí ÷îõ ýöúëö áèð ëèäåð ìèëëÿòèí áèðèíúèëèéè øÿðòèëÿ ÷îõ

ãûñà ìöääÿòäÿ ýåð÷ÿêëÿøÿ áèëÿúÿéè àíëàøûëûð. Äöíéàäà áó òÿúðöáÿ-

éÿ âÿ ýöúÿ ñàhèá îëàí éåýàíÿ ìèëëÿò áþéöê òöðê ìèëëÿòèäèð. Áó, hà-

çûðäà áèð ÷îõ Ãÿðá ñèéàñÿò÷èñè âÿ ñòðàòåãè òÿðÿôèíäÿí äÿ ãÿáóë åäè-

ëÿí áèð hÿãèãÿòäèð. Áó ýöí ìöíàãèøÿëÿðèí âÿ õàîñóí ìÿðêÿçè îëàí

Áàëêàíëàð, Îðòà Àñèéà, Ãàôãàç, Îðòà Øÿðãëÿ éàíàøû áöòöí äöíéà þë-

êÿëÿðè Èñëàì ÿõëàãûíûí òöðê ìèëëÿòèíèí ëèäåðëèéè èëÿ ýÿòèðäèéè ðàhàò-

ëûã âÿ ñöëh ñàéÿñèíäÿ hàçûðäà è÷èíäÿ îëäóãëàðû õàîñ øÿðàèòèíäÿí ÷û-

õàúàã.

XXI ÿñð Àëëàhûí èçíè èëÿ òöðê ìèëëÿòèíèí äöíéàéà Èñëàì ÿõëàãû

èëÿ éîë ýþñòÿðäèéè âÿ úÿííÿò êèìè áèð äöíéàíûí éàðàíìàñûíäà ëè-

äåðëèê åòäèéè ìöáàðÿê áèð äþâð îëàúàã.

Ãóðàíäà úèíëÿð

Êèòàáûí ÿââÿëêè ôÿñèëëÿðèíäÿ úèíëÿðèí Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿì-

ðèíÿ âåðèëìÿñèíèí îíóí ö÷öí Àëëàhäàí áþéöê áèð äÿñòÿê

îëäóüóíó ãåéä åòäèê. Áó éåðäÿ Ãóðàíäà úèíëÿð hàããûí-

äà âåðèëÿí ìÿëóìàòëàðà òîõóíàã.

Ãóðàíäà úèíëÿðèí îääàí éàðàäûëäûüû áèëäèðèëèð. Ìöâàôèã àéÿëÿð

áó øÿêèëäÿäèð:

"Úàííû äà òöñòöñöç (òÿìèç) îääàí Î õÿëã åòäè" ("Ðÿhìàí"

ñóðÿñè, 15).

"Úàí òàéôàñûíû äàhà þíúÿ òöñòöñöç îääàí õÿëã åòìèøäèê"

("Ùèúð" ñóðÿñè, 27).

Ãóðàí àéÿëÿðè þéðÿíèëÿíäÿ úèíëÿðèí äÿ åéíèëÿ èíñàí úÿìèééÿò-

ëÿðè êèìè áèð hÿéàòûíûí îëäóüó ýþðöíöð. Àéÿëÿðäÿ úèíëÿðèí äÿ ýÿ-

ëèá-ýåòìèø öììÿòëÿðèíèí îëìàñûíäàí áÿhñ åäèëèð. Îíëàðûí äà ñîé-

ëàðû âÿ àòàëàðû âàð ("ßðàô" ñóðÿñè, 38; "Êÿhô" ñóðÿñè, 50). Úèíëÿð

èíñàíëàðäàí äàhà ôÿðãëè áèð þë÷ö âÿ ÷ÿð÷èâÿäÿ éàøàéûð, àíúàã èí-

ñàíëàðû ýþðÿ, îíëàðûí äàíûøûüûíû äèíëÿéÿ áèëèð.

260

Úèíëÿðäÿí èôðèò Ùç.Ñöëåéìàíà î, hÿëÿ éåðèíäÿí ãàëõìàäàí Ñÿ-

áà ìÿëèêÿñèíèí òàõòûíû ýÿòèðÿ áèëÿúÿéèíè ñþéëÿìèø âÿ "...Ìÿí áó

èøè ýþðìÿ éÿ ÷îõ ãöââÿòëèéÿì, åòèáàðëûéàì!" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 39)

äåéÿ áèëäèðìèøäèð. Áó èôàäÿ èëÿ îíóí áèð éåðäÿí äèýÿð áèð éåðÿ ÷îõ

áþéöê áèð ñöðÿòëÿ hÿðÿêÿò åòìÿñèíÿ, áèð ìàääÿíè áàøãà éåðÿ àïà-

ðà áèëìÿñèíÿ èøàðÿ åäèëìèø îëà áèëÿð.

Àëëàh úèíëÿðè éàðàòìàñûíûí ìÿãñÿäèíè "Ìÿí úèíëÿðè âÿ èíñàí-

ëàðû éàëíûç Ìÿíÿ èáàäÿò åòìÿê ö÷öí éàðàòäûì!" àéÿñè èëÿ áèë-

äèðìèøäèð ("Çàðèéàò" ñóðÿñè, 56). Îíëàð äà åë÷èëÿð âÿ åë÷èëÿðÿ åíäè-

ðèëÿí Êèòàáëàð âàñèòÿñèëÿ õÿáÿðäàð îëóíóá ãîðõóäóëóð, äöíéàäà

íåúÿ äàâðàíàúàãëàðû èëÿ ñûíàíûð, èáàäÿò âÿ èòàÿò åäèð, áóíóí íÿòè-

úÿñèíäÿ äÿ Àëëàhäàí áèð ÿâÿç àëûðëàð. Àëëàh "ßíàì" ñóðÿñèíäÿ áó

øÿêèëäÿ áèëäèðèð:

"Åé úèí âÿ èíñàí òàéôàñû! Ìÿýÿð ñèçÿ þç è÷ÿðèíèçäÿí àéÿëÿðè-

ìè ñþéëÿéÿí âÿ áó ýöíöíöçöí ýÿëèá ÷àòàúàüû áàðÿäÿ ñèçÿ õÿ-

áÿðäàðëûã åäÿí ïåéüÿìáÿðëÿð ýÿëìÿäèìè? Îíëàð äåéÿúÿê-

ëÿð: "Áèç þç ÿëåéhèìèçÿ øàhèäèê!" Äöíéà hÿéàòû îíëàðû àëäàò-

äû âÿ îíëàð êàôèð îëäóãëàðû áàðÿäÿ þç ÿëåéhëÿðèíÿ øÿhàäÿò âåð-

äèëÿð" ("ßíàì" ñóðÿñè, 130).

Àéÿäÿ äÿ áèëäèðèëäèéè êèìè, úèíëÿðëÿ èíñàíëàðûí èìòàhàíû áèð-áè-

ðèíÿ ÷îõ áÿíçÿéèð. Îíëàðûí äà áÿçèëÿðè äöíéà hÿéàòûíûí ìöâÿããÿ-

òè áÿçÿêëÿðèíÿ àëäàíûð, õÿáÿðäàð åäèëäèêëÿðè hàëäà hèäàéÿò éîëóí-

äàí óçàãëàøûðëàð. Éåíÿ äÿ Ãóðàí àéÿëÿðèíäÿí úèíëÿðèí ïåéüÿìáÿð-

ëÿðèí òÿáëèüèíè äèíëÿäèêëÿðè, Ãóðàí îõóíàðêÿí îíà ãóëàã àñäûãëàðû

âÿ þéðÿíäèêëÿðè èëÿ þç ãþâìëÿðèíè õÿáÿðäàð åòäèêëÿðè àíëàøûëûð.

Úèíëÿðèí Ùç.Ìÿhÿììÿäèí (ñ.ÿ.â.) òÿáëèüèíè äèíëÿìÿñè "ßhãàô" ñó-

ðÿñèíäÿ áåëÿ õÿáÿð âåðèëèð:

"Îíó äà õàòûðëà êè, áèð çàìàí áèð äÿñòÿ úèíè Ãóðàíû äèíëÿ-

ìÿê ö÷öí ñÿíèí éàíûíà ýþíäÿðìèøäèê. Îíëàð îíó äèíëÿìÿ-

éÿ hàçûð îëäóãäà (áèð-áèðèíÿ): "Ãóëàã àñûí!" - äåäèëÿð âÿ (Ãó-

ðàí îõóíóá) ãóðòàðäûãäàí ñîíðà ãîðõóäàíëàð ñèôÿòèëÿ þç

261

ãþâìëÿðèíèí éàíûíà ãàéûòäûëàð. Îíëàð äåäèëÿð: "Åé ãþâìö-

ìöç! Áèç Ìóñàäàí ñîíðà íàçèë åäèëìèø, þçöíäÿí ÿââÿëêèëÿ-

ðè òÿñäèã åäÿí, hàããà âÿ äöç éîëà éþíÿëäÿí áèð êèòàá äèíëÿ-

äèê!" ("ßhãàô" ñóðÿñè, 29-30).

Àëëàh áèð ÷îõ àéÿñèíäÿ úèíëÿðÿ âÿ èíñàíëàðà áèðëèêäÿ õèòàá åäèð,

ìöõòÿëèô þéöäëÿð âåðèð, îíëàðû úÿhÿííÿì ÿçàáû èëÿ ãîðõóäóð. "ßðàô"

ñóðÿñèíèí 38-úè àéÿñèíäÿ Àëëàh "Ñèçäÿí ÿââÿë ýÿëèá ýåòìèø úèí âÿ

èíñàí òàéôàëàðû èëÿ áèðëèêäÿ úÿhÿííÿìÿ ýèðèí..." øÿêëèíäÿ áóéóðóð

("ßðàô" ñóðÿñè, 38). Ùç.Ìÿhÿììÿäÿ (ñ.ÿ.â.) áèð hèäàéÿò ðÿháÿðè

êèìè íàçèë åäèëìèø Ãóðàíû éàëàíëàéàí úèí âÿ èíñàí òàéôàëàðûíûí âÿ-

çèééÿòè èñÿ "Èñðà" ñóðÿñèíäÿ áåëÿ áèëäèðèëèð:

"Äå: "ßýÿð èíñàíëàð âÿ úèíëÿð áèð éåðÿ éûüûøûá áó Ãóðàíà

áÿíçÿð áèð øåé ýÿòèðìÿê ö÷öí áèð-áèðèíÿ êþìÿê åòñÿëÿð, éå-

íÿ äÿ îíà áÿíçÿðèíè ýÿòèðÿ áèëìÿçëÿð"" ("Èñðà" ñóðÿñè, 88).

Àëëàhûí úèíëÿðÿ âÿ èíñàíëàðà áèðëèêäÿ õèòàá åòäèéè àéÿëÿðäÿí áÿ-

çèëÿðè áó øÿêèëäÿäèð:

"Áåëÿëÿðè þçëÿðèíäÿí ÿââÿë ýÿëèá ýåòìèø úèíëÿðäÿí âÿ èíñàíëàð-

äàí èáàðÿò öììÿòëÿðëÿ áèðëèêäÿ hàãëàðûíäà ÿçàá ñþçöíöí ýåð÷ÿê-

ëÿøäèéè êèìñÿëÿðäèð. Îíëàð, äîüðóäàí äà, çèéàíà óüðàéàíëàðäûð!"

("ßhãàô" ñóðÿñè, 18).

"Áèç úèíëÿðäÿí âÿ èíñàíëàðäàí áèð ÷îõóíó úÿhÿííÿì ö÷öí éà-

ðàòäûã. Îíëàðûí ãÿëáëÿðè âàðäûð, ëàêèí îíóíëà àíëàìàçëàð. Îíëàðûí

ýþçëÿðè âàðäûð, ëàêèí îíóíëà ýþðìÿçëÿð. Îíëàðûí ãóëàãëàðû âàðäûð,

ëàêèí îíóíëà åøèòìÿçëÿð. Îíëàð håéâàí êèìèäèðëÿð, áÿëêÿ äÿ, äàhà

÷îõ çÿëàëÿòäÿäèðëÿð. Ãàôèë îëàíëàð äà ìÿhç îíëàðäûð!" ("ßðàô" ñó-

ðÿñè, 179).

Èìàí ýÿòèðÿí úèíëÿð âÿ èíêàð÷û úèíëÿðÀéÿëÿðäÿ úèíëÿðäÿí áèð ãèñìèíèí Àëëàhà èìàí åäèá hèäàéÿò éî-

ëóíà ýÿëìÿñèíäÿí áÿhñ åäèëÿðêÿí áèð ãèñìèíèí äÿ öñéàíêàð âÿ èí-

êàð÷û îëäóüó áèëäèðèëèð. Ìöñÿëìàí úèíëÿð Ãóðàí îõóíàðêÿí îíó äèí-

ëÿéèðëÿð:

"Äå: "Ìÿíÿ âÿhé îëóíäó êè,

áèð äÿñòÿ úèí äåäèëÿð: "Áèç

÷îõ ãÿðèáÿ áèð Ãóðàí åøèò-

äèê. Î, hàãã éîëó ýþñòÿðèð.

Áèç îíà èìàí ýÿòèðäèê âÿ áèç

áèð äàhà hå÷ êÿñè Ðÿááèìèçÿ

øÿðèê ãîøìàéàúàüûã. Ùÿãè-

ãÿòÿí, Ðÿááèìèçèí úÿëàëû ÷îõ

óúàäûð. Î Þçöíÿ íÿ áèð çþâ-

úÿ ýþòöðìöøäöð, íÿ äÿ áèð

óøàã!" ("Úèí" ñóðÿñè, 1-3).

Úèíëÿðèí áèð hèññÿñè Àëëàhû òÿñ-

äèã åäèá óúàëäàí, Îíà hå÷ êèìè

îðòàã ãîøìàéàí ìöñÿëìàíëàðäûð.

Îíëàð Ãóðàíà ãàðøû áþéöê áèð

håéðàíëûã äóéìàãäà, Àëëàhûí ÿìð

âÿ òþâñèéÿëÿðèíÿ ÿìÿë åòìÿêäÿ-

äèð. Îíëàð þç àðàëàðûíäà èìàí åò-

ìÿéÿí úèíëÿðèí îëäóüóíó áèëèð âÿ

áó äóðóìó áåëÿ èôàäÿ åäèðëÿð:

"Äîüðóñó, áèçèì ñÿôåhèìèç

Àëëàh áàðÿñèíäÿ òàìàìèëÿ

éàëàí ñþéëÿéèðìèø. Áèç åëÿ ýö-

ìàí åäèðäèê êè, íÿ èíñàí, íÿ

äÿ úèí òàéôàñû Àëëàh áàðÿñèí-

äÿ éàëàí äàíûøìàç" ("Úèí"

ñóðÿñè, 4-5).

Úèíëÿð þç àðàëàðûíäà áèð ÷îõ

ìöõòÿëèô ãðóïëàðäàí éàðàíìûøëàð.

Áÿçèëÿðè ñÿìèìè ìöñÿëìàí, áÿçè-

ëÿðè êàôèð, áÿçèëÿðè Àëëàhà ãàðøû éà-

ëàí ñþéëÿéÿíëÿðäèð. Èìàí åäÿí úèí-

ëÿð "Úèí" ñóðÿñèíèí äàâàìûíäà úèí-

ëÿðèí öìóìè âÿçèééÿòè hàããûíäà áó

ìÿëóìàòëàðû âåðèðëÿð:

"Øöáhÿñèç êè, àðàìûçäà ÿìÿëè-

ñàëåh îëàíëàð äà âàð, îëìàéàí-

ëàð äà. Áèç ìöõòÿëèô ôèðãÿëÿðÿ

àéðûëìûøûã. Áèç àíëàäûã êè, éåð-

äÿ äÿ îëñàã, (ýþéÿ äÿ) ãà÷ñàã,

Àëëàhäàí úàíûìûçû ãóðòàðà áèë-

ìÿðèê. Äîüðóñó, áèç hèäàéÿò éî-

ëóíó ýþñòÿðÿíè äèíëÿäèéèìèç çà-

ìàí îíà èìàí ýÿòèðäèê..."

("Úèí" ñóðÿñè, 11-13).

Úèíëÿð äÿ åéíèëÿ èíñàíëàð êèìè

Àëëàhûí Êèòàáû èëÿ úàâàáäåh ñàéûëàí

âàðëûãëàðäûð. Îíëàð äà áöòöí åòäèêëÿ-

ðèíÿ ýþðÿ Àëëàhà håñàá âåðÿúÿê âÿ

åòäèêëÿðèíèí ÿâÿçèíè hå÷ áèð hàãñûç-

ëûüà äö÷àð îëìàäàí ýþðÿúÿêëÿð. Èìàí

åäÿí úèíëÿð Àëëàhäàí ýþçÿë áèð ãàð-

øûëûãëà ìöæäÿëÿíìèøëÿð:

"...Êèì Ðÿááèíÿ èìàí ýÿòèðñÿ,

íÿ ÿñêèëìÿñèíäÿí, íÿ äÿ hàãñûç-

ëûüà ìÿðóç ãàëìàãäàí ãîðõàð.

Øöáhÿñèç êè, àðàìûçäà ìöñÿë-

ìàíëàð äà âàð, (hàãã éîëäàí)

÷ûõàíëàð äà. Ìöñÿëìàí îëàíëàð

hàãã éîëó àõòàðûá òàïàíëàðäûð"

("Úèí" ñóðÿñè, 13-14).

264

Àëëàhûí âàðëûüûíû èíêàð åäèá Îíà ãàðøû öñéàíà ãàëõàíëàðûí âÿ çöëì

åäÿíëÿðèí àãèáÿòè áó øÿêèëäÿäèð:

"(Ùàãã éîëäàí) ÷ûõàíëàð èñÿ úÿhÿííÿì ö÷öí îäóí îëàúàã-

ëàð" ("Úèí" ñóðÿñè, 15).

"...Ìÿí úÿhÿííÿìè (Àëëàhû èíêàð åäÿí) áöòöí úèíëÿð âÿ èí-

ñàíëàðëà äîëäóðàúàüàì!" ("Ùóä" ñóðÿñè, 119).

Úèíëÿðëÿ èíñàíëàðûí ýþðöøìÿñèÀéÿëÿðäÿí Àëëàhûí äèëÿìÿñè èëÿ úèíëÿðëÿ èíñàíëàðûí ýþðöøÿ áè-

ëÿúÿêëÿðè, hÿòòà úèíëÿðèí èíñàíëàðûí ÿìðèíÿ èòàÿò åäÿúÿêëÿðè àíëà-

øûëûð. Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíûí ÿìðèíÿ úèíëÿðè âåðìèø, Ùç.Ñöëåéìàí îí-

ëàðäàí ìöõòÿëèô èøëÿðèíäÿ èñòèôàäÿ åòìèøäè. Áóðàäà âóðüóëàíìàñû ýÿ-

ðÿêëè îëàí ìöhöì áèð ìþâçó äà èíñàíëàðûí úèíëÿðëÿ íÿ øÿêèëäÿ ýþ-

ðöøÿ áèëÿúÿéèäèð. Íÿ ãÿäÿð òàì àéäûí îëìàñà äà áó ýöí "úèí ÷à-

üûðìà" èíñàíëàð àðàñûíäà ýåíèø éàéûëìûø áèð öñóëäóð. Èíñàíëàðûí ÷î-

õó hÿéàòûíäà áèð âÿ éà áèð íå÷ÿ äÿôÿ úèí ÷àüûðûá. Áó, õöñóñèëÿ äÿ

ýÿíúëÿð àðàñûíäà ÷îõ òÿòáèã åäèëÿí áèð öñóëäóð. Áÿçèëÿðè áóíà "ãÿëá

"Ìÿí úèíëÿðè âÿ èíñàí-

ëàðû éàëíûç Ìÿíÿ èáàäÿò åò-

ìÿê ö÷öí éàðàòäûì! Ìÿí

îíëàðäàí ðóçè èñòÿìèðÿì,

Ìÿí îíëàðäàí Ìÿíè éåäèðò-

ìÿëÿðèíè äÿ èñòÿìèðÿì! Øöá-

hÿñèç êè, ðóçè âåðÿí äÿ, ãöâ-

âÿò ñàhèáè äÿ, éåíèëìÿç îëàí

äà Àëëàhäûð!"

("Çàðèéàò" ñóðÿñè,

56-58).

266

÷àüûðìà", áÿçèëÿðè "ðóh ÷àüûðìà" êèìè àäëàð âåðñÿ äÿ ÿñëèíäÿ áå-

ëÿ ìöhèòäÿ ýÿëÿíëÿðèí hàìûñû úèíëÿðäèð (Áÿçè hàëëàðäà äà úèí îë-

ìàìàñûíà áàõìàéàðàã èíñàíëàð þçëÿðèíè áóíà èíàíäûðûðëàð).

Àíúàã áó úèíëÿðèí ÷îõó èìàí ýÿòèðìÿìèø äèíñèç úèíëÿðäèð. Äèí-

ñèç úèíëÿðèí áóíó åòìÿêäÿ ìÿãñÿäè èñÿ ÷îõ ýöìàí êè, èíñàíëàðû àë-

äàòìàã âÿ îíëàðûí âàõòûíûí áîø êå÷ìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàãäûð. Èíñàí-

ëàð äà áó úèíëÿðÿ àëäàíàðàã þçëÿðèíèí áèð ãàçàíú ìÿíáÿéè ãóðà áè-

ëÿúÿéèíè, ãåéáÿ äàèð õÿáÿðëÿð àëà áèëÿúÿéèíè çÿíí åäèðëÿð. Àíúàã

úèíëÿðèí - Àëëàh äèëÿìÿäèêúÿ - èíñàíëàðà ãåéáäÿí õÿáÿð âåðìÿñè

ìöìêöí äåéèë. Ùÿì÷èíèí "...Î éåðÿ éûõûëäûãäà úèíëÿðÿ áÿëëè îë-

äó êè, ÿýÿð îíëàð ãåéáè áèëñÿéäèëÿð, àë÷àëäû÷û ÿçàá è÷èíäÿ ãàë-

ìàçäûëàð" ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 14) àéÿñèíäÿ õÿáÿð âåðèëäèéè êèìè,

Ùç.Ñöëåéìàíûí þëöìöíäÿí ñîíðàäàí õÿáÿðäàð îëìàëàðû áóíóí áèð

äÿëèëèäèð. Áèð äÿ óíóòìàã îëìàç êè, "Íÿìë" ñóðÿñèíèí 65-úè àéÿ-

ñèíäÿ áèëäèðèëäèéè êèìè: "Àëëàhäàí áàøãà ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ îëàí

hå÷ êÿñ ãåéáè áèëìÿç!" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 65).

Òàõòà ëþâ-hÿ: Ùÿñÿíßôÿíäè, hèú-ðè 1325(ì.1907) èñ-òèôëè ñöëöñõÿòëÿ "Àëëàhhÿð øåéè áè-ëèð âÿ åøè-äèð" éàçûëûá.

267

Úèíëÿðè Àëëàhà øÿðèê ãîøàíëàðÁÿçè èíñàíëàð úèíëÿðèí þçëÿðèíÿ àèä áèð ýöúëÿðèíèí îëìàñûíà èíà-

íûð. Ùàëáóêè áó, ÷îõ áþéöê áèð éàíëûøëûãäûð. ×öíêè úèíëÿðè Éàðàäàí

Àëëàhäûð âÿ îíëàðûí þçëÿðèíÿ àèä hå÷ áèð ýöúö éîõäóð. Àëëàh èñòÿ-

ìÿñÿ, îíëàðûí hÿð hàíñû áèð èíñàíà çÿðÿð âÿ éà ôàéäà âåðìÿñè ìöì-

êöí äåéèë. Àíúàã áóíà áàõìàéàðàã èíñàíëàðûí áèð ãèñìè úèíëÿðäÿí

èìäàä óìóá îíëàðû âÿëè ãÿáóë åäÿð:

"Úèíëÿðè (Àëëàh) éàðàòäûüû hàëäà, îíëàðû Àëëàhà øÿðèê ãîøäó-

ëàð, áèëìÿäÿí Îíóí ö÷öí îüóëëàð âÿ ãûçëàð óéäóðóá äöçÿëò-

äèëÿð. Àëëàh èñÿ îíëàðûí Îíà àèä åòäèêëÿðè ñèôÿòëÿðäÿí óçàã-

äûð âÿ éöêñÿêäÿ äóðóð" ("ßíàì" ñóðÿñè, 100).

Áèð Ãóðàí àéÿñèíäÿ Àëëàh èíñàíëàðûí úèíëÿðëÿ ìöíàñèáÿò ãóðìàã

ìÿãñÿäè èëÿ éîëëàðûíäàí ñàïìàñûíäàí áåëÿ õÿáÿð âåðèð:

"Ùÿãèãÿòÿí, áÿçè èíñàíëàð áèð ïàðà úèíëÿðÿ ïÿíàh àïàðûð, áó-

íóíëà äà îíëàðûí òÿêÿááöðöíö àðòûðûðäûëàð" ("Úèí" ñóðÿñè,

6).

Þìÿð Âÿñôèßôÿíäèíèí úÿ-ëè ñöëöñ ëþâhÿ-ñè, "Ñàä" ñó-ðÿñèíèí 50-úèàéÿñè. "ßäíú ÿíí ÿ ò ë ÿ ð è :ãàïûëàð îíëà-ðà à÷ûëìûøäûð"éàçûëûá.

268

Ìÿëÿêëÿð äÿ áèð àéÿäÿ áÿçè èíñàíëàðûí úèíëÿðÿ èáàäÿò åòäèéèíè

áèëäèðèð:

"(Ìÿëÿêëÿð:) "Ñÿí ïàê âÿ ìöãÿääÿññÿí. Áèçèì èõòèéàð ñà-

hèáèìèç îíëàð äåéèë, Ñÿíñÿí! Õåéð, îíëàð úèíëÿðÿ èáàäÿò åäèð-

äèëÿð. ßêñÿðèééÿòè îíëàðà èìàí ýÿòèðìèøäè", - äåéÿ úàâàá âå-

ðÿúÿêëÿð" ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 41).

Èíñàíëàðûí úèíëÿðè Àëëàhà øÿðèê ãîøìàñûíûí âÿ îíëàðäàí éàðäûì

èñòÿìÿñèíèí ÿí áàøëûúà ñÿáÿáëÿðèíäÿí áèðè îíëàðûí ãåéáè áèëäèêëÿ-

ðèíè äöøöíìÿñèäèð. Àíúàã áó, ÷îõ áþéöê áèð éàíëûøëûãäûð. ×öíêè

Àëëàh àéÿäÿ úèíëÿðèí ãåéáÿ äàèð hå÷ áèð ìÿëóìàòà ñàhèá îëìàäû-

üûíû áèëäèðèð ("Ñÿáà" ñóðÿñè, 14).

Àéÿëÿðäÿ úèíëÿðèí èíñàíëàð ö÷öí áèð éîëýþñòÿðÿí îëìàäûüû, hÿò-

òà èíñàíëàðû äîüðó éîëäàí àçäûðìàã ö÷öí îíëàðà áÿçÿêëè ñþçëÿð ïû-

÷ûëäàäûãëàðû áèëäèðèëèð. Àíúàã óíóòìàã îëìàç êè, úèíëÿðèí Àëëàh èñ-

òÿìÿñÿ, èíñàíëàð öçÿðèíäÿ òÿñèðè ìöìêöí äåéèë. Îíëàðû Àëëàh Éà-

ðàòìûøäûð âÿ îíëàð

äà êàèíàòäàêû áö-

òöí úàíëûëàð êèìè

Àëëàhûí ÿìðè èëÿ

hÿðÿêÿò åòìÿêäÿ-

äèð:

"Áåëÿúÿ, Áèç hÿð

ïåéüÿìáÿð ö÷öí

èíñàí âÿ úèí øåé-

òàíëàðûíäàí äöø-

Òàðèõëè, äàèðÿâè ìåäàë è÷èíÿ èñòèô-ëè úÿëè áÿçÿêëè õÿòò. "Éà Ìÿhÿì-ìÿä ßëåéhèññÿëàì âÿ äþðä êöíú-äÿ äþðä õÿëèôÿíèí àäû" éàçûëûá, 22ÿéàð ãûçûëäàí èñòèôàäÿ åäèëèá âÿðîêîêî öñëóáóíäàäûð.

269

ìÿíëÿð éàðàòäûã. Îíëàð àëäàòìàã ìÿãñÿäèëÿ áèð-áèðèíÿ òÿì-

òÿðàãëû ñþçëÿð òÿëãèí åäÿðëÿð. ßýÿð Ðÿááèí èñòÿñÿéäè, îíëàð

áóíó åòìÿçäèëÿð. Îíëàðû óéäóðäóãëàðû éàëàíëàðëà áèðëèêäÿ

áîøëà ýåòñèíëÿð!" ("ßíàì" ñóðÿñè, 112).

Àëëàh hÿì èíñàíëàðû éîëóíäàí àçäûðàí úèíëÿðè, hÿì äÿ úèíëÿðè

Àëëàhà øÿðèê ãîøàíëàðû áó åòäèêëÿðèíèí ÿâÿçèíäÿ ñîíñóç úÿhÿííÿì

ÿçàáû èëÿ úÿçàëàíäûðàúàã. Áó äöíéàäà úèíëÿðèí áÿçÿêëè ñþçëÿðèíÿ

èíàíàíëàð àõèðÿòäÿ ÷îõ áþéöê áèð ñÿhâ åòäèêëÿðèíè àíëàéàúàãëàð. ×öí-

êè î ýöí áöòöí øÿðèê ãîøäóãëàðû îíëàðäàí óçàãëàøàúàã, Àëëàhûí ãàð-

øûñûíäà òÿê, éàëíûç îëäóãëàðûíû àíëàéàúàãëàð. Åòäèêëÿðèíèí ÿâÿçè îëà-

ðàã úÿhÿííÿì ÿçàáûíû ýþðäöêäÿ èñÿ áó øÿêèëäÿ éàëâàðàúàãëàð:

"Êàôèð îëàíëàð äåéÿúÿêëÿð: "Åé Ðÿááèìèç! Úèíëÿðäÿí âÿ

èíñàíëàðäàí áèçè àçäûðàíëàðû áèçÿ ýþñòÿð êè, îíëàðû àéàãëàðû-

ìûç àëòûíà ñàëàã ïàé ìàë îëñóíëàð!"" ("Ôóññèëÿò" ñóðÿñè, 29).

Äèýÿð áèð àéÿäÿ àëîâóí îíëàð ö÷öí ìöääÿòñèç áèð ãîíàã åâè îë-

ìàñû áó øÿêèëäÿ áèëäèðèëèð:

É ÿ ñ à ð è ç à ä ÿ(Ìóñòàôà Èç-çÿò) (1770-1849). h.1258.Úÿëè Òÿëèã õÿò-ëÿ ìàâè öçÿðè-íÿ çÿðÿíäóòëþâhÿ. Êÿíàðûãûçûë ðîêîêîáÿçÿêëè "Áà-ðÿê Àëëàh-öÒ ÿ à ë à "("Àëëàh áÿðÿ-êÿò åòñèí") éà-çûëûá.

270

"(Àëëàh èíñàíëàðû âÿ úèíëÿðè) òîïëàéàúàüû ýöí áåëÿ áóéóðàúàã:

"Åé úèí òàéôàñû, àðòûã èíñàíëàðûí áèð ÷îõóíó éîëäàí ÷ûõàðò-

äûíûç". Îíëàðûí èíñàíëàðäàí îëàí äîñòëàðû äåéÿúÿêëÿð: "Åé

Ðÿááèìèç! Áèç áèð-áèðèìèçäÿí áÿhðÿëÿíäèê âÿ áèçèì ö÷öí ìö-

ÿééÿí åòäèéèí ÿúÿëèìèç ýÿëèá ÷àòäû!" (Àëëàh) áóéóðàúàã: "Ñè-

çèí äöøÿúÿéèíèç éåð àòÿøäèð. Àëëàhûí èñòÿäèéè èñòèñíà îëìàã-

ëà, ñèç îðàäà hÿìèøÿëèê ãàëàúàãñûíûç!" Øöáhÿñèç êè, Ðÿááèí

hèêìÿò, åëì ñàhèáèäèð!" ("ßíàì" ñóðÿñè, 128).

Öñéàí åäÿí úèíëÿðèí àëàúàüû ÿâÿç"Ðÿhìàí" ñóðÿñèíäÿ úèí âÿ èíñàí úÿìèééÿòëÿðèíèí Àëëàhûí èë-

hàìû èëÿ hÿðÿêÿò åäÿí àúèç âàðëûãëàð îëäóüó õàòûðëàäûëûð. Àëëàhûí àéÿ-

ëÿðèíè èíêàð åäèá öñéàíà ãàëõäûãëàðû òÿãäèðäÿ hå÷ áèð óüóð ÿëäÿ åäÿ

áèëìÿéÿúÿêëÿðè, ÷öíêè éåðëÿðèí äÿ, ýþéëÿðèí äÿ òÿê hàêèìèíèí

àëÿìëÿðèí Ðÿááè îëàí Àëëàh îëäóüó áèëäèðèëèð:

"Åé úèí âÿ èíñàí òàéôàñû! ßýÿð ýþéëÿðèí âÿ éåðèí ÿòðàôûíäàí

êÿíàðà ÷ûõà áèëÿðñèíèçñÿ, ÷ûõûí. Ñèç àíúàã ãöââÿòëÿ ÷ûõà áè-

ëÿðñèíèç!" ("Ðÿhìàí" ñóðÿñè, 33).

Áåëÿ áèð úÿhääÿ îëàíëàðûí ýþðÿúÿéè ÿâÿç èñÿ "Ñèçèí öñòöíöçÿ

òöñòöñöç àëîâ âÿ àëîâñóç òöñòö ýþíäÿðèëÿúÿê âÿ ñèç áèð-áèðèíèçÿ

êþìÿê äÿ åäÿ áèëìÿéÿúÿêñèíèç" ("Ðÿhìàí" ñóðÿñè, 35) àéÿñè èëÿ

"(Àëëàh) áóéóðàúàã: "Ñèçäÿí ÿââÿë ýÿëèá ýåò-ìèø úèí âÿ èíñàí òàéôàëàðû èëÿ áèðëèêäÿ

úÿhÿííÿìÿ ýèðèí!"" ("ßðàô" ñóðÿñè, 38).

271

áèëäèðèëèð. Ùÿì÷èíèí ìöñÿëìàí úèíëÿð âó hÿãèãÿòè áèëèð âÿ "Áèç àí-

ëàäûã êè, éåðäÿ äÿ îëñàã, (ýþéÿ äÿ) ãà÷ñàã, Àëëàhäàí úàíûìûçû

ãóðòàðà áèëìÿðèê" ("Úèí" ñóðÿñè, 12) àéÿñèíäÿ äÿ ýþñòÿðèëäèéè êè-

ìè, àúèçëèêëÿðèíè áàøà äöøöðëÿð. Åéíè àéÿëÿðèí äàâàìûíäà öñéàí åäÿí

úèí âÿ èíñàíëàðûí àõûðûíûí úÿhÿííÿì îëäóüó áèëäèðèëèð:

"Ýþé àéðûëûá äàü åäèëìèø éàü êèìè ãûïãûðìûçû îëäóüó çàìàí

hàëûíûç íåúÿ îëàúàã?! Áåëÿ îëäóãäà Ðÿááèíèçèí hàíñû íåìÿò-

ëÿðèíè éàëàí ñàéà áèëÿðñèíèç?! Î ýöí íÿ áèð èíñàí, íÿ äÿ áèð

úèí ýöíàhû áàðÿñèíäÿ ñîðüó-ñóàë îëóíìàéàúàãäûð! Áåëÿ îë-

äóãäà Ðÿááèíèçèí hàíñû íåìÿòëÿðèíè éàëàí ñàéà áèëÿðñèíèç?!

Ýöíàhêàðëàð öçëÿðèíäÿí òàíûíàúàã, êÿêèëëÿðèíäÿí âÿ àéàã-

ëàðûíäàí òóòóëóá éàõàëàíàúàãëàð. Áåëÿ îëäóãäà Ðÿááèíèçèí

hàíñû íåìÿòëÿðèíè éàëàí ñàéà áèëÿðñèíèç?! (Îíëàðà áåëÿ äåéè-

ëÿúÿêäèð:) "Áó, ýöíàhêàðëàðûí éàëàí håñàá åòäèêëÿðè Úÿ-

hÿííÿìäèð!"" ("Ðÿhìàí" ñóðÿñè, 37-43).

Áó ôÿñèëäÿ úèíëÿðèí ìöõòÿëèô õöñóñèééÿòëÿðèíäÿí äàíûøäûã. Èí-

ñàíëàðëà åéíè ìÿñóëèééÿò äàøûäûãëàðûíû, àììà õÿëã åäèëÿí îëàðàã

ìöõòÿëèô þçÿëëèêëÿðèíèí îëäóüóíó Ãóðàí àéÿëÿðè èëÿ à÷ûãëàäûã. Øöá-

hÿñèç êè, èíñàíëàðäàí ôÿðãëè áó âàðëûãëàðà hàêèì îëìàã àíúàã ÷îõ

ýöúëö áèð èìàíûí ãàðøûëûüûíäà Àëëàhûí âåðäèéè áèð äþâëÿòäèð. Ùç.Ñö-

ëåéìàí Àëëàhûí áó íåìÿòè èëÿ ìöêàôàòëàíäûðäûüû ÿçì ñàhèáè áèð ïåé-

üÿìáÿðäèð. Àëëàh Ùç.Ñöëåéìàíà ðÿhìÿò åòìèø âÿ îíà äöíéàäà ÷îõ

àç ãóëóíà íÿñèá åòäèéè áþéöê áèð hàêèìèééÿò âåðìèøäè.

272

Ãóðàíäà øåéòàí

Àëëàh Ãóðàíäà øåéòàíëà áàüëû áèð ÷îõ àéÿ áèëäèðìèø, èíñàí-

ëàðû øåéòàíûí hèéëÿëÿðèíÿ ãàðøû õÿáÿðäàð åòìèøäèð. Øåéòà-

íûí Ãóðàíäà ýþñòÿðèëÿí õöñóñèééÿòëÿðèíè þéðÿíìÿê èíñàí-

ëàðûí îíóí hèéëÿëÿðèíÿ äöøìÿìÿñè áàõûìûíäàí ÷îõ ìöhöìäöð.

Èáëèñèí Àëëàhà öñéàíû âÿ àë÷àëäûëìàñûÃóðàíäà Àëëàhûí Ùç.Àäÿìè éàðàòäûãäàí ñîíðà áöòöí ìÿëÿêëÿ-

ðÿ îíà ñÿúäÿ åòìÿéè ÿìð åòäèéè áèëäèðèëèð. Áöòöí ìÿëÿêëÿð Àëëàhûí

ÿìðèíÿ óéìóø, àíúàã èáëèñ áó ÿìðÿ èòàÿò åòìÿìèøäèð. Èáëèñ Ùç.Àäÿì

òîðïàãäàí, þçö èñÿ àëîâäàí éàðàäûëäûüû ö÷öí þçöíöí äàhà öñòöí îë-

äóüóíó èðÿëè ñöðöá âÿ áó ñÿáÿáëÿ äÿ Ùç.Àäÿìÿ ñÿúäÿ åòìÿéÿúÿ-

éèíè ñþéëÿìèøäè:

"Ñèçè éàðàòäûã, ñîíðà ñèçÿ ñóðÿò âåðäèê âÿ ìÿëÿêëÿðÿ: "Àäÿ-

ìÿ ñÿúäÿ åäèí!" - äåäèê. Èáëèñäÿí áàøãà hàìûñû ñÿúäÿ åòäè.

Î, ñÿúäÿ åäÿíëÿðäÿí îëìàäû. (Àëëàh Èáëèñÿ) "Ìÿí ñÿíÿ ÿìð

åäÿíäÿ ñÿíÿ ñÿúäÿ åòìÿéÿ íÿ ìàíå îëäó?" - äåéÿ áóéóðäó.

(Èáëèñ:) "Ìÿí îíäàí äàhà éàõøûéàì (öñòöíÿì), ÷öíêè Ñÿí

273

ìÿíè îääàí, îíó èñÿ ïàë÷ûãäàí éàðàòäûí!" - äåäè" ("ßðàô"


Èáëèñ Ùç.Àäÿìÿ ñÿúäÿ åäÿúÿéè òÿãäèðäÿ àë÷àëàúàüûíû ñàíìûø, ëîâ-

üàëûüû âÿ òÿêÿááöðö öçöíäÿí Àëëàhûí ÿìðèíÿ èòàÿò åòìÿìèøäè.

Àëëàhûí hÿð øåéèí Éàðàäûúûñû îëäóüóíó áèëäèéè, hÿð øåéèí íèçàìû-

íûí Àëëàhûí äèëÿìÿñè èëÿ îëäóüóíäàí õÿáÿðäàð îëäóüó hàëäà òÿêÿá-

áöð ýþñòÿðìèø âÿ èíñàíäàí "äàhà õåéèðëè îëäóüóíó" èääèà åòìèøäèð.

Öñòÿëèê áóíëàðû èääèà åäÿðêÿí õîøàýÿëìÿç áèð öñëóáäàí éàðàðëàí-

ìûø, áèð éàíäàí, Àëëàhà èìàí åòäèéèíè ñþéëÿðêÿí äèýÿð áèð éàíäàí

äà îíà ãàðøû ÷ûõìûøäûð.

Áþéöêëöê àðçóñóíäà îëàí èáëèñ áó hÿðÿêÿòè èëÿ òÿêÿááöðöíö ãî-

ðóéàúàüûíû äöøöíìöø, àíúàã éàíûëìûøäûð. ×öíêè èñòÿäèéèíèí ÿêñè-

íÿ îëàðàã äÿéÿðäÿí äöøìöø, àë÷àëìûø âÿ ãîâóëìóøäóð. Áöòöí òà-

ðèõ áîéó îíóí ãîâóëàí, áÿéÿíèëìÿéÿí, àë÷àëäûëàí âÿ ïèñëÿðèí ïèñè

êèìè úÿhÿííÿìäÿ ÿçàá ýþðÿúÿê îëàí áèð âàðëûã îëäóüó áèëèíèð âÿ

ýÿëÿúÿêäÿ äÿ áèëèíÿúÿê. Èáëèñèí Àëëàhûí höçóðóíäàí ãîâóëìàñû àéÿ-

ëÿðäÿ áåëÿ áèëäèðèëèð:

"(Àëëàh) áóéóðäó: "Îðàäàí àøàüû åí. Îðàäà ñÿíÿ òÿêÿááöð

ýþñòÿðìÿê éàðàìàç. ×ûõ, ÷öíêè ñÿí àë÷àãëàðäàíñàí!""

("ßðàô"

ñóðÿñè, 13).

"(Àëëàh) áóéóðäó: "Îðàäàí ðöñâàé îëìóø âÿ êÿíàð åäèëìèø

hàëäà ÷ûõ. Îíëàðäàí hÿð êèì ñÿíÿ óéñà (úÿçàñûíû àëàúàã). ßë-

áÿòòÿ, úÿhÿííÿìè ñèçèí hàìûíûçëà äîëäóðàúàüàì!" ("ßðàô"

ñóðÿñè, 18).

ßñëèíäÿ øåéòàíûí áó âÿçèééÿòè éàëíûç þçöíö áÿéÿíÿí òÿêÿááöð-

ëö èíñàíëàðûí âÿçèééÿòè èëÿ åéíèäèð. Îíëàð øåéòàíà óéóá þçëÿðèíè áþ-

éöê ñàíìàãëà hþðìÿò âÿ åòèáàð ãàçàíàúàãëàðûíû çÿíí åäèðëÿð. Àí-

úàã òàì ÿêñèíÿ îëàðàã áóíóíëà äÿéÿðëÿðèíè èòèðèð, àë÷àëûðëàð. Ùÿð øåé-

äÿí ÿââÿë Àëëàh äÿðýàhûíäà ýþçäÿí äöøöðëÿð, ÷öíêè "Àëëàh þçöíö

áÿéÿíÿíëÿðè, ëîâüàëûã åäÿíëÿðè ñåâìÿç!" ("Íèñà" ñóðÿñè, 36). Èí-

ñàíëàð àðàñûíäà äà äÿéÿðëÿðèíè èòèðèá êè÷èëèðëÿð; òÿêÿááöðëö èíñàíëà-

ðûí hå÷ áèðèíèí hÿãèãè áèð äîñòó, ýåð÷ÿê áèð ñåâÿíè éîõäóð, hÿòòà

hàìû áåëÿ èíñàíëàðà äÿðèíäÿí íèôðÿò åäèð. Áó äà àë÷àëìàíûí ÿí ïè-

ñèäèð. ßí áþéöê àë÷àëìà âÿ òÿhãèð èñÿ áó èíñàíëàðûí úÿhÿííÿìäÿ

øåéòàíëàðëà áèðëèêäÿ ýþðÿúÿéè øèääÿòëè ÿçàá îëàúàã.

Øåéòàí èëê þíúÿ Ùç.Àäÿìäÿ âÿ îíóí

õàíûìûíäà øöáhÿ îéàòäûÈáëèñ Àëëàhûí höçóðóíäàí ãîâóëäóãäàí ñîíðà ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð îëà-

úàã ìöáàðèçÿñèíÿ áàøëàäû. Èíñàíëàðû àëäàäàðàã éîëäàí ÷ûõàðìàã ö÷öí

îíëàðà ìöõòÿëèô éîëëàðëà höúóì åòäè. Èëê áþéöê hèéëÿñè úÿííÿòäÿ

éàøàìàãäà îëàí Ùç.Àäÿìè âÿ îíóí õàíûìûíû àëäàäàðàã îíëàðû

Àëëàhûí ÿìðèíÿ èòàÿò åòìÿìÿéÿ ñöðöêëÿìÿñè èäè. Áÿøÿð òàðèõèíèí

ÿââÿëëÿðèíäÿêè áó hàäèñÿ Ãóðàíäà áåëÿ à÷ûãëàíûð:

"Åé Àäÿì! Ñÿí çþâúÿíëÿ áèðëèêäÿ úÿííÿòäÿ ñàêèí îë. Ùÿð èêè-

íèç èñòÿäèéèíèç éåðäÿí éåéèí, àíúàã áó àüàúà éàõûíëàøìàéûí, éîõ-

ñà çöëì åäÿíëÿðäÿí îëàðñûíûç!" Øåéòàí þðòöëö àéûá éåðëÿðèíè þçëÿ-

ðèíÿ ýþñòÿðìÿê ìÿãñÿäèëÿ îíëàðà âÿñâÿñÿ âåðèá äåäè: "Ðÿááèíèç

ñèçÿ áó àüàúû éàëíûç ìÿëÿê îëìàìàüûíûç âÿ éà ÿáÿäè ãàëìàìàüû-

íûç ö÷öí ãàäàüàí åòìèøäèð". Ùÿì äÿ îíëàðà: "Ìÿí, ÿëáÿòòÿ, ñèçèí

õåéèðõàh ìÿñëÿhÿò÷èëÿðèíèçäÿíÿì", - äåéÿ àíä è÷äè. Áåëÿëèêëÿ,

îíëàðû áàòèë ñþçëÿðëÿ àëäàòäû. Àüàúûí ìåéâÿñèíäÿí äàääûãäà àéûá

éåðëÿðè ýþðöíäö. Îíëàð úÿííÿò éàðïàãëàðûíäàí àéûá éåðëÿðèíèí öñ-

òöíö þðòìÿéÿ áàøëàäûëàð. Ðÿááè îíëàðà ìöðàúèÿò åäèá áóéóðäó: "Ìÿ-

ýÿð ñèçÿ áó àüàúû ãàäàüàí åòìÿìèøäèììè? Øåéòàí ñèçèí à÷ûã-àø-

êàð äöøìÿíèíèçäèð, äåìÿìèøäèììè?" "Åé Ðÿááèìèç! Áèç þçöìö-

çÿ çöëì åòäèê. ßýÿð áèçè áàüûøëàìàñàí, ðÿhì åòìÿñÿí, áèç, øöá-

hÿñèç êè, çèéàíà óüðàéàíëàðäàí îëàðûã!" -äåäèëÿð. (Àëëàh) áóéóðäó:

"Áèð-áèðèíèçÿ äöøìÿí îëàðàã åíèí! Éåðäÿ ñèçèí ö÷öí áèð ìöääÿò ñû-

üûíàúàã âÿ äîëàíàúàã âàðäàð". (Àëëàh) áóéóðäó: "Îðàäà éàøàéàúàã,

îðàäà þëÿúÿê âÿ îðàäàí ÷ûõàðûëàúàãñûíûç!"" ("ßðàô" ñóðÿñè, 19-25).

Áó, áÿøÿðèééÿòèí äöíéàäàêû hÿéàòûíûí áàøëàíüûúû, Ùç.Àäÿìèí

éóõàðûäàêû àéÿëÿðäÿ èçàh åäèëÿí âÿçèééÿòè èäè. Àíúàã Ùç.Àäÿì

Àëëàhà òþâáÿ åòäè âÿ Àëëàh îíó áàüûøëàäû. Èáëèñèí èíñàíëàðûí ÿëåé-

hèíÿ àïàðäûüû ìöáàðèçÿñè èñÿ ñîíà ÷àòìàäû.

È ñ ì à è ëÙàããû Àë-òóíáÿçÿðèíòóüðà øÿê-ëèíäÿ áÿñ-ëÿìÿ ëþâ-hÿñè (ßê-ðÿì Ùàã-ãû Àéâåðäèõÿòò êîë-ëåêñèéàñû).

276

Øåéòàíëàð èíñàí øÿêëèíäÿ îëà áèëÿðëÿðÀëëàh Ãóðàíäà øåéòàíëàðûí èíñàí âÿ éà úèí øÿêëèíäÿ îëà áèëÿ-

úÿêëÿðèíè, äàíûøàðàã âÿ éà èíñàíëàðûí öðÿéèíÿ øöáhÿ ñàëàðàã, îíëà-

ðà òÿñèð åäÿðÿê äöç éîëäàí ñàïäûðà áèëÿúÿêëÿðèíè áèëäèðìèøäèð. Éÿ-

íè øåéòàíëàð èíñàí øÿêëèíÿ ýèðèá îíëàðûí àðàñûíäà ýÿçìÿêäÿäèð.

Àëëàh áó âÿçèééÿòÿ Ãóðàíäà áåëÿ áèëäèðèð:

"Äå: "Ïÿíàh àïàðûðàì èíñàíëàðûí Ðÿááèíÿ; Èíñàíëàðûí èõòè-

éàð ñàhèáèíÿ; Èíñàíëàðûí òàíðûñûíà; Âÿñâÿñÿ âåðÿí, ãà÷ûá

ýèçëÿíÿí Øåéòàíûí øÿðèíäÿí - Î Øåéòàí êè, èíñàíëàðûí öðÿê-

ëÿðèíÿ âÿñâÿñÿ ñàëûð, úèíëÿðäÿí äÿ îëóð, èíñàíëàðäàí äà!"

("Íàñ" ñóðÿñè, 1-6).

Àéÿäÿí äÿ ýþðöíäöéö êèìè, "èíñàí âÿ úèí øÿêëèíäÿêè øåéòàí-

ëàð" îëàí èíñàíëàð þçëÿðèíè ãîðóìàëûäûð. Èáëèñ - Àëëàh èñòÿìÿäèêúÿ

- èíñàíà ýþðöíìÿç, àíúàã áåéèíëÿðÿ, øöóðëàðà òÿñèð ýþñòÿðÿð. Èíñàí-

ëàð áÿçÿí àüûëëàðûíäàí êå÷ÿí ïèñëèêëÿðèí, äèíÿ çèää ôèêèðëÿðèí þçëÿ-

ðèíäÿí ýÿëäèéèíè çÿíí åäÿðëÿð. Àíúàã áóíëàðû îíëàðà ïû÷ûëäàéàí øåé-

òàíäûð. ßýÿð èíñàíëàð øåéòàíûí òÿñèðè àëòûíäà îëäóãëàðûíû áèëèá,

Àëëàhà ñûüûíûá, äÿðhàë õåéèðëè îëàíëàðû âÿ ýþçÿëëèêëÿðè äöøöíöá

Ãóðàí àéÿëÿðèíè õàòûðëàñàëàð, øåéòàíûí áó ïû÷ûëòûëàðûíûí îíëàðà hå÷

áèð òÿñèðè îëìàç:

"ßýÿð ñÿíÿ øåéòàíäàí áèð âÿñâÿñÿ ýÿëñÿ, Àëëàhà ñûüûí. Øöá-

hÿñèç êè, Àëëàh åøèäÿíäèð, áèëÿíäèð! Àëëàhäàí ãîðõàíëàðà

øåéòàíäàí áèð âÿñâÿñÿ òîõóíäóüó çàìàí îíëàð õàòûðëàéûá äö-

øöíÿðëÿð âÿ äÿðhàë ýþðÿí îëàðëàð" ("ßðàô" ñóðÿñè, 200-201).

Øåéòàíëàð åéíè çàìàíäà ãàðøûìûçà èíñàí êèìè äÿ ÷ûõàðëàð. Áó,

áèð èíñàíûí äîñò îëàðàã ýþðäöéö áèð éàõûíû, áèð ôèêèð àäàìû âÿ éà

òÿúàâöçêàð áèð èíñàí îëà áèëÿð. Áó øåéòàíëàð áöòöí õöñóñèééÿòëÿðè

èëÿ èíñàíà áÿíçÿðëÿð. Àíúàã äàíûøûã âÿ hÿðÿêÿòëÿðè èëÿ èíñàíëàðû

Àëëàh éîëóíäàí ÷ûõàðìàüà, îíëàðû äöíéà hÿéàòûíà áàüëàìàüà ÷à-

ëûøûðëàð.

Àëëàh áèð ÷îõ àéÿñèíäÿ øåéòàíûí îðäóëàðûíûí îëäóüóíó áèëäèðèð.

277

Âÿ áó øåéòàí îðäóëàðû ìèí èëëÿðäèð èíñàíëàðû äîüðó éîëäàí ÷ûõàð-

ìàã ö÷öí ìöáàðèçÿ àïàðìàãäàäûð. Àíúàã ãàëèá ýÿëÿíëÿð äàèì

Àëëàhûí éîëóíäà îëàíëàðäûð. Èáëèñ èñÿ áóíóí ÿâÿçèíè îðäóñó èëÿ áèð-

ëèêäÿ úÿhÿííÿìäÿ àëàúàã:

"Îíëàð âÿ àçüûíëàð îðàéà àòûëàðëàð! Èáëèñèí áöòöí ÿñýÿðëÿðè

äÿ îðà ñöðöêëÿíèá ñàëûíàðëàð" ("Øóÿðà" ñóðÿñè, 94-95).

Øåéòàí äöíéà hÿéàòûíû úÿëáåäèúè

ýþñòÿðìÿéÿ ÷àëûøûðØåéòàí Àëëàhûí höçóðóíäàí ãîâóëàíäàí ñîíðà äöøäöéö áó âÿ-

çèééÿòèí ñÿáÿáèíè èíñàíäà ýþðìöø âÿ èíñàíà îëàí êèíèíè îíóí íÿñ-

ëèíè äöç éîëäàí àçäûðìàãëà ýþñòÿðìÿéÿ ãÿðàð âåðìèøäèð. Ùàëáóêè

øåéòàí þç ÿõëàãñûçëûüû, ÿäÿáñèçëèéè, òÿêÿááöð âÿ èòàÿòñèçëèéè óúáà-

òûíäàí úÿçàëàíäûðûëìûøäûð. Àììà òÿêÿááöðöíäÿí áó hÿãèãÿòè ãÿ-

áóë åòìÿéÿí øåéòàí áåëÿ áèð àíä è÷ìèøäèð:

"(Èáëèñ) äåäè: "Ìÿíÿ ãèéàìÿòÿ ãÿäÿð ìþhëÿò âåð!" (Àëëàh)

áóéóðäó: "Ñÿí ìþhëÿò âåðèëÿíëÿðäÿíñÿí!" (Èáëèñ) äåäè: "Ñÿí

ìÿíè àçäûðûá éîëäàí ÷ûõàðòäûüûí ö÷öí ìÿí äÿ Ñÿíèí äöç éî-

ëóíóí öñòöíäÿ îòóðóá èíñàíëàðà ìàíå îëàúàüàì! Ñîíðà Îí-

ëàðûí ãàðøûëàðûíäàí âÿ àðõàëàðûíäàí, ñàüëàðûíäàí âÿ ñîëëàðûí-

äàí ýÿëÿúÿéÿì âÿ Ñÿí îíëàðûí ÿêñÿðèééÿòèíè øöêð åäÿí ýþð-

ìÿéÿúÿêñÿí!"" ("ßðàô" ñóðÿñè, 14-17).

Øåéòàíûí ÿí áàøëûúà òàêòèêàëàðûíäàí áèðè èíñàíëàðû çÿèôëèêëÿðè èëÿ

àëäàòìàüà ÷àëûøìàñûäûð. Ìÿñÿëÿí, Ùç.Àäÿìè âÿ îíóí hÿéàò éîë-

äàøûíû "ñîíñóçëóã" âÿäè èëÿ àëäàòìûøäûð. Èíñàíëàðûí áèð ÷îõóíó

äöíéà hÿéàòûíà áàüëàéàðàã îíó úÿëáåäèúè, áÿçÿêëè âÿ ñàíêè hå÷ ñî-

íó îëìàéàí áèð éåð êèìè ýþñòÿðÿðÿê àëäàòìàüà ÷àëûøûð. Áèð àéÿäÿ

øåéòàíûí áó õöñóñèééÿòèíäÿí áåëÿ áÿhñ åäèëèð:

"(Èáëèñ) äåäè: "Åé Ðÿááèì! Ìÿíè àçäûðìàüûíà ÿâÿç îëàðàã

àíä è÷èðÿì êè, ìÿí äÿ îíëàðà (èíñàíëàðà ïèñ ÿìÿëëÿðèíè, ýö-

279

íàhëàðûíû) éåð öçöíäÿ éàõøû ýþñòÿðèá îíëàðûí hàìûñûíû éîë-

äàí ÷ûõàðàúàüàì!" ("Ùèúð" ñóðÿñè, 39).

Ìÿñÿëÿí, øåéòàí áèð èø àäàìûíà èøèíÿ hÿäñèç áàüëàíìàüû, ìàä-

äè ãàçàíúû âÿ òèúàðÿòëÿ áàüëû åòèáàðû hÿð øåéäÿí éöêñÿê òóòìàüû òÿë-

ãèí åäÿ áèëÿð. Áó èñÿ ÿââÿë ãåéä åòäèéèìèç êèìè, éàõûíûíäàêû áèð

èíñàíà âÿ éà îíóí çåhíèíÿ òÿñèð åäÿ áèëÿí áèð úèí øåéòàí îëà áèëÿð.

Áó èíñàí ñþçöýåäÿí òÿëãèíëÿð öçöíäÿí áöòöí ÿõëàãè âÿ ìÿíÿâè äÿ-

éÿðëÿðèí, äèíè, àõèðÿòè òÿðê åäÿð. Áåëÿúÿ, øåéòàí áó èíñàíûí çÿèô òÿ-

ðÿôëÿðèíäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê îíó äèíäÿí ñàïäûðìûø îëóð.

Ãóðàíäà Àëëàh øåéòàíûí Ñÿáà ãþâìöíö áó øÿêèëäÿ ñàïäûðäûüû-

íû áèëäèðèð:

"Ìÿí îíëàðà ïàäøàhëûã åäÿí áèð ãàäûí ýþðäöì. Îíà hÿð øåé

âåðèëìèøäèð. Îíóí ÷îõ áþéöê áèð òàõòû âàðäûð. Ìÿí îíóí âÿ

òàéôàñûíûí Àëëàhû ãîéóá ýöíÿøÿ ñèòàéèø åòäèêëÿðèíè ýþðäöì.

Øåéòàí (÷èðêèí) ÿìÿëëÿðèíè îíëàðà ýþçÿë ýþñòÿðìèø, îíëàðû

éîëäàí ñàïäûðìûøäûð. Áóíà ýþðÿ äÿ hàãã éîëó òàïà áèëìèð-

ëÿð. Ýþéëÿðäÿ âÿ éåðäÿ ïöíhàí îëàíû àøêàðà ÷ûõàðäàí, îí-

ëàðûí ýèçëèíäÿ âÿ àøêàðäà åòäèêëÿðè hÿð øåéè áèëÿí Àëëàhà ñÿú-

äÿ åòìÿñèíëÿð äåéÿ (Øåéòàí áåëÿ åòìèøäèð). Î áþéöê ÿðøèí

Ðÿááè îëàí Àëëàhäàí áàøãà hå÷ áèð òàíðû éîõäóð!"" ("Íÿìë"


Àíúàã óíóòìàã îëìàç êè, øåéòàíûí òàêòèêà âÿ hèéëÿëÿðè ÿñëèíäÿ

÷îõ çÿèôäèð âÿ îíëàðûí âèúäàíûíû öñòöí òóòàí, Àëëàhû âÿ Ãóðàí àéÿ-

ëÿðèíè äöøöíÿí ñÿìèìè èíñàíëàðà hå÷ áèð òÿñèðè îëìàç.

Øåéòàíûí èìàí ýÿòèðÿíëÿð öçÿðèíäÿ

hå÷ áèð òÿñèðè éîõäóðØåéòàíûí áöòöí áó õàèí òàêòèêà âÿ ìöáàðèçÿñèíäÿ áèð hÿãèãÿò

âàðäûð: øåéòàí ñÿìèìè èìàí ýÿòèðÿí ãóëëàðà hå÷ áèð òÿñèð ýþñòÿðÿ

áèëìÿç. Ùÿòòà ýöúëö èìàíà ñàhèá ìþìèíëÿð åéíèëÿ Ùç.Ñöëåéìàí-

280

äà îëäóüó êèìè, øåéòàíûí áöòöí ïëàíëàðûíà áèð ãûôûë âóðóð, îíëàðû òà-

ìàìèëÿ òÿñèðñèç áèð hàëà ýÿòèðÿ áèëèðëÿð. Øåéòàíûí hèéëÿñè Àëëàhû òåç-

òåç àíàí, hÿð øåéäÿ Àëëàhûí éàðàòäûüû áèð õåéèð âÿ ýþçÿëëèê ýþðÿí,

hÿð hÿðÿêÿò âÿ äöøöíúÿñèíäÿ Àëëàhà öç òóòàí âÿ Ãóðàíà ìöðàúè-

ÿò åäÿí ìþìèíëÿð ö÷öí ÷îõ çÿèôäèð. Àëëàh áóíó àéÿëÿðèíäÿ áåëÿ

áèëäèðèð:

"Ùÿãèãÿòÿí, èìàí ýÿòèðèá éàëíûç þç Ðÿááèíÿ òÿâÿêêöë åäÿí-

Àëëàhû èíêàð åäèá þçëÿðèíÿ øåéòàíû òàíðû ñå÷äèêëÿðè ñþéëÿíÿí ñàòàíèñòëÿðâÿhøèëèê âÿ ãàðøûäóðìà òÿðÿôäàðû îëàí ðèòóàëëàðà ìàëèêäèð. Àéèíëÿðèíäÿøåéòàíà èáàäÿò åäÿð, îíà áÿçÿí håéâàíëàðû, áÿçÿí äÿ èíñàíëàðû ãóðáàíåäÿð âÿ äàhà ñîíðà äà áó ãóðáàíëàðûíûí ãàíëàðûíû è÷ÿðëÿð.

281

ëÿðèí öçÿðèíäÿ øåéòàíûí hå÷ áèð hþêìö éîõäóð! Øåéòàíûí hþê-

ìö éàëíûç îíà èòàÿò åäèá Àëëàhà øÿðèê ãîøàíëàð öçÿðèíäÿäèð!"

("Íÿhë" ñóðÿñè, 99-100).

Àëëàh áàøãà àéÿëÿðèíäÿ äÿ øåéòàíûí hå÷ áèð çîðëàéûúû ýöúöíöí

îëìàäûüûíû, àíúàã Àëëàhûí îíà áó èìêàíû âåðìÿñèíèí ñÿáÿáèíèí éàõ-

øûëàðëà ïèñëÿðèí àéûðä åäèëìÿñè ö÷öí îëäóüóíó áèëäèðèð:

"Èáëèñèí îíëàð hàããûíäàêû çÿííè äöç ÷ûõäû. (È÷ÿðèëÿðèíäÿí) áèð

äÿñòÿ ìþìèí èñòèñíà îëìàãëà, hàìûñû îíà óéäó. ßñëèíäÿ (Èá-

ëèñèí) îíëàð öçÿðèíäÿ hå÷ áèð hþêìö éîõäóð. Ëàêèí Áèç àõè-

ðÿòÿ èíàíàíëà îíà øÿêê åäÿíè àéûðä åäèá áèëìÿê ö÷öí (Èáëè-

Úÿëè ñöëöñ ëþâhÿ, Ìåhìåò Òàhèð, èñòèôëè úÿëè ñöëöñ õÿòëÿ "Àëëàh êþìÿ-éèí îëñóí" éàçûëûá. Ãûçûë éàëäûç öñëóáëó.

282

ñÿ áó èìêàíû âåðäèê). Ñÿíèí Ðÿááèí hÿð øåéè hèôç åäÿíäèð!"

("Ñÿáà" ñóðÿñè, 20-21).

Øåéòàí ìöñòÿãèë áèð ýöúÿ ñàhèá äåéèë. Åòäèêëÿðèíè Àëëàhûí áèë-

ýèñè äàõèëèíäÿ åäèð. Áåëÿúÿ, øåéòàíà óéàíëàðëà øåéòàíûí hèéëÿëÿðè-

íÿ äöøìÿéÿí ìþìèíëÿð áèð-áèðèíäÿí ñå÷èëèá àéðûëûðëàð.

Øåéòàíûí Ãóðàíäà áèëäèðèëÿí

áÿçè õöñóñèééÿòëÿðè

"Éàëàí÷ûäûð" ("Èáðàhèì" ñóðÿñè, 22).

"Àñè âÿ àçüûíäûð" ("Ùÿúú" ñóðÿñè, 3).

"Ýöúö àíúàã ÷àüûðìàüà ÷àòûð" ("Èáðàhèì" ñóðÿñè, 22).

"Éàõøûëûãëà âÿ õåéèðëÿ hå÷ áèð ÿëàãÿñè éîõäóð" ("Íèñà" ñóðÿñè,

117).

"Èíñàíëàðûí öçÿðèíäÿêè òÿñèðè àíúàã ïèñëèéÿ äÿâÿò åòìÿêäèð"

("ßíôàë" ñóðÿñè, 11).

"Èíñàíëàðûí øöêð åòìÿêëÿðèíÿ ìàíåÿ îëìàüà ÷àëûøûð" ("ßðàô" ñó-

ðÿñè, 17).

"Èíñàíëàðû ãîðõóòìàüà ÷àëûøûð" ("Àëè-Èìðàí" ñóðÿñè, 175).

"Ìþìèíëÿðèí àðàñûíû âóðìàüà ñÿé ýþñòÿðèð" ("Èñðà" ñóðÿñè, 53);

("Ìàèäÿ" ñóðÿñè, 91).

"Èíñàíëàðà îíëàðûí õåéèðõàh ìÿñëÿhÿò÷èëÿðè îëäóüóíó òÿëãèí

åäèð" ("ßðàô" ñóðÿñè, 20-21).

"Àëëàhûí àäûíäàí èñòèôàäÿ åäÿðÿê èíñàíëàðû àçäûðìàüà ÷àëûøûð"

("Ôàòèð" ñóðÿñè, 5-6).

"Ìþìèíëÿðèí áöäðÿìÿêëÿðèíè èñòÿéèð" ("Àëè-Èìðàí" ñóðÿñè, 155).

"Éàëàí âÿäëÿð âåðèð" ("Èáðàhèì" ñóðÿñè, 22).

"Èíñàíëàðû ñàïäûðìàüà âÿ ïó÷ õöëéàëàðà ñàëìàüà ÷àëûøûð" ("Íè-

ñà" ñóðÿñè, 119-120).

"×èðêèí ÿìÿëëÿðè ýþçÿë ýþñòÿðèð" ("Íÿìë" ñóðÿñè, 24).

283

"Éîõñóëëóãëà ãîðõóäóð" ("Áÿãÿðÿ" ñóðÿñè, 268).

"Òÿêÿááöðëö åòìÿéÿ ÷àëûøûð" ("Ñàä" ñóðÿñè, 74-75).

"Õàëãà ýþñòÿðìÿê ö÷öí èáàäÿò åòìÿéÿ hÿâÿñëÿíäèðèð" ("Íèñà"

ñóðÿñè, 38).

"Àéÿëÿðäÿí óçàãëàøäûðìàüà ÷àëûøûð" ("Çóõðóô" ñóðÿñè, 36-37).

"Óíóòäóðìàüà ÷àëûøûð" ("Ìóúàäÿëÿ" ñóðÿñè, 19); ("ßíàì" ñó-

ðÿñè, 68); ("Êÿhô" ñóðÿñè, 63).

"Ùèññè äàâðàíìàüà ìÿúáóð åäèð" ("Èñðà" ñóðÿñè, 64), ("Ìóìòÿ-

hèíÿ" ñóðÿñè, 1-3).

"Õûðäà èøëÿðëÿ ìÿøüóë åäèð" ("Áÿãÿðÿ" ñóðÿñè, 67-71).

"Èñðàô åòäèðìÿéÿ ÷àëûøûð" ("Èñðà" ñóðÿñè, 26-27).

Øåéòàíûí Àëëàhà ãàðøû ÷ûõìàã úÿñàðÿòèíäÿ áóëóíàí, ÷îõ öñéàí-

êàð, èíñàíëàðà áþéöê áèð êèí áÿñëÿéÿí, îíëàðû äîüðó éîëäàí ÷ÿêèí-

äèðìÿê ö÷öí ìöõòÿëèô ñÿéëÿð ýþñòÿðÿí áèð âàðëûã îëäóüóíó Ãóðàí-

äàêû àéÿëÿðëÿ à÷ûãëàäûã. Òàðèõ áîéó áöòöí èíñàíëàðû Àëëàhûí éîëóí-

äàí àçäûðìàüà ÷àëûøàí áåëÿ áèð âàðëûüûí áèð èíñàíûí õèäìÿòèíÿ âå-

ðèëìÿñè ÿëáÿòòÿ êè, Àëëàhûí áþéöê áèð ðÿhìÿòèäèð. Ùç.Ñöëåéìàíûí

øåéòàíëàðû þç ÿìðèíÿ òàáå åòìÿñè, îíëàðäàí hàãã äèíèíèí ôàéäàëû èø-

ëÿðèíäÿ èñòèôàäÿ åòìÿñè øöáhÿñèç êè, îíóí Àëëàhûí öñòöí ãóëëàðûí-

äàí îëìàñûíûí àøêàð áèð äÿëèëèäèð.

Documents

Həzrəti Süleyman