ÌÖßËËÈÔ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

ÙÙààrróóíí ÉÉÿÿhhééàà èèììççààññûûííääààíí èèññòòèèôôààääÿÿ ååääÿÿíí ììööÿÿëëëëèèôô 11995566--úúûû èèëë--ääÿÿ

ÀÀííêêààrrààääàà ààííààääààíí îîëëììóóøøääóórr.. ÌÌååììààrr ÑÑèèííààíí ÓÓííèèââåårrññèèòòååòòèèííèèíí gg¤¤ççÿÿëë

ññÿÿííÿÿòòëëÿÿrr ôôààêêööëëòòÿÿññèèííääÿÿ ââÿÿ ÈÈññòòààííááóóëë ÓÓííèèââåårrññèèòòååòòèèííèèíí ôôÿÿëëññÿÿôôÿÿ

áᤤëëööììööííääÿÿ òòÿÿhhññèèëë ààëëììûûøøääûûrr.. 11998800--úúèè

èèëëëëÿÿrrääÿÿíí ááóó ggööííÿÿ ããÿÿääÿÿrr èèììààííèè,, ååëëììèè ââÿÿ

ññèèééààññèè ì줤ââççóóëëààrrääàà õõååééëëèè ÿÿññÿÿrr ééààççûûáá..

ÌÌööÿÿëëëëèèôôèèíí ööççÿÿrrèèííääÿÿ ÷÷ààëëûûøøääûûüüûû ÿÿññààññ

ì줤ââççóóëëààrr ååëëìì ààääûû ààëëòòûûííääàà òòÿÿããääèèìì ååääèèëëÿÿíí

22 ììööààññèèrr ììèèôô îîëëààíí ääààrrââèèííèèççìì ââÿÿ

ììààòòåårrèèààëëèèççììèèíí ïïóó÷÷ ååääèèëëììÿÿññèèääèèrr.. ÌÌööÿÿëëëëèèôôèèíí

ááÿÿççèè ÿÿññÿÿrrëëÿÿrrèè 4400--ääààíí ààrròòûûãã ääèèëëÿÿ òòÿÿrrúúööììÿÿ

ååääèèëëììèèøø ââÿÿ ùùÿÿììèèíí ¤¤ëëêêÿÿëëÿÿrrääÿÿ ííÿÿøørr

ååääèèëëììèèøøääèèrr.. ÙÙààrróóíí ÉÉÿÿùùééààííûûíí ÿÿññÿÿrrëëÿÿrrèè

ééààøø,, èèrrãã,, ììèèëëëëèèééééÿÿòò ààéérrûûññåå÷÷êêèèëëèèééèè ññààëëììààääààíí ááööòòööíí èèííññààííëëààrràà ññÿÿññëëÿÿííèèrr..

ÌÌööññÿÿëëììààííëëààrràà îîëëääóóüüóó ããÿÿääÿÿrr,, ììööññÿÿëëììààíí îîëëììààééààííëëààrràà ääàà õõèèòòààáá

ååääèèrr.. ÁÁóó êêèèòòààááëëààrrûûíí ÿÿññààññ ììÿÿããññÿÿääèè îîõõóóúúóóííóó ÀÀëëëëààùùûûíí ââààrrëëûûüüûû ââÿÿ

òòÿÿêêëëèèééèè êêèèììèè ì줤ââççóóëëààrr ùùààããããûûííääàà ôôèèêêèèrrëëÿÿøøììÿÿééÿÿ ùùÿÿââÿÿññëëÿÿííääèèrrÿÿrrÿÿêê

îîõõóóúúóóííóóíí gg¤¤rrööøøööííöö àà÷÷ììààãã,, èèííààììññûûçç ññèèññòòååììëëÿÿrrèèíí ááààòòèèëë gg¤¤rrööøøëëÿÿrrèèííèè

ââÿÿ ÷÷öörrööêê ããóórróóëëóóøøëëààrrûûííûû îîrròòààééàà ÷÷ûûõõààrrììààããääûûrr..

®ëöì ùÿr àí ãàïûíûçû ÷àëà áèëÿr. Êèì áèëèr, áÿëêÿ äÿ î àí åëÿ

èíäèäèr. Áÿëêÿ äÿ ñèçÿ ÷îõ éàõûíäûr. Áó êèòàá áÿëêÿ äÿ

¤ëöìöíöçäÿí ÿââÿë ñèçÿ âårèëìèø àõûrûíúû ôörñÿòäèr, ñîíóíúó

õÿáÿräàrëûãäûr. Ñèç áó êèòàáû îõóéàrêÿí áèr ñààò ñîírà

éàøàéàúàüûíûçû áèëìÿéèíèç ìöìêöí äåéèë. Áèr ñààò ñîírà ùÿéàòäà

ãàëñàíûç äà ñîíràêû áèr ñààòà ÷ûõàúàüûíûçûí òÿìèíàòû éîõäór. Ñààò

äåéèë, áèr äÿãèãÿ, ùÿòòà áèr ñàíèéÿ ñîírà äà éàøàéàúàüûíûç ãÿòè

äåéèë. Áó êèòàáû àõûrà ãÿäÿr îõóéàúàüûíûçûí äà ùå÷ áèr òÿìèíàòû

éîõäór. ®ëöì ñèçÿ ÷îõ á¤éöê åùòèìàëëà áèr äÿãèãÿ ÿââÿë ¤ëìÿéè

ùå÷ àüëûíûçäàí êå÷èrìÿäèéèíèç áèr àíäà gÿëÿúÿêäèr. Ìöòëÿã

¤ëÿúÿêñèíèç. Ñåâäèéèíèç áöòöí èíñàíëàr äà ¤ëÿúÿê. Ñèäÿí ÿââÿë âÿ

éà ñîírà ìöòëÿã ¤ëÿúÿêëÿr. Áóíäàí 100 èë ñîírà äöíéàäà

òàíûäûüûíûç ùå÷ áèr èíñàí ãàëìàéàúàã...

®ËÖÌ

ÃÈÉÀÌßÒ

ÚßÙßÍÍßÌ

ÙÀRÓÍ ÉßHÉÀ

2003

ÌÖßËËÈÔ Âß ÎÍÓÍ ßÑßRËßRÈ ÙÀÃÃÛÍÄÀ

Ùàróí Éÿhéà èìçàñûíäàí èñòèôàäÿ åäÿí ìöÿëëèô 1956-úû èëäÿ

Àíêàràäà àíàäàí îëóá. Îròà ìÿêòÿáè Àíêàràäà îõóéóá. Ñîírà

Èñòàíáóëäà Ìåìàr Ñèíàí Óíèâårñèòåòèíèí g¤çÿë ñÿíÿòëÿr

ôàêöëòÿñèíäÿ âÿ Èñòàíáóë Óíèâårñèòåòèíèí ôÿëñÿôÿ á¤ëöìöíäÿ

òÿhñèë àëûá. 80-úè èëëÿräÿí áó göíÿ ãÿäÿr èìàíè, åëìè âÿ ñèéàñè

ì¤âçóëàräà õåéëè ÿñÿr éàçûá. Áóíóíëà éàíàøû ìöÿëëèôèí

òÿêàìöë÷öëÿrèí (äàrâèíèñòëÿrèí) ñàõòàêàrëûüûíû, îíëàrûí èääèàëà-

rûíûí hå÷ áèr åëìè hÿãèãÿòÿ ÿñàñëàíìàäûüûíû g¤ñòÿrÿí, hàáåëÿ

äàrâèíèçìèí ãàíëû èäåîëîgèéàëàrëà øöáhÿëè ÿëàãÿëÿrèíè öçÿ ÷ûõàràí

áèr ÷îõ ìöhöì ÿñÿrëÿrè âàr.

Ìöÿëëèôèí áó èìçàñû èíêàr÷û äöøöíúÿéÿ ãàrøû ìöáàrèçÿ àïàràí

èêè ïåéüÿìáÿrèí õàòèrÿñèíÿ h¤rìÿò ÿëàìÿòè îëàràã ñå÷èëèá: îíëàrû

éàä åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ Ùàróí âÿ Éÿhéà àäëàrûíäàí èñòèôàäÿ åäèëèá.

Rÿñóëóëëàhûí ì¤höröíöí ìöÿëëèô òÿrÿôèíäÿí êèòàáëàrûí öç

ãàáûüûíà âóróëìàñûíûí ñèìâîëèê ìÿíàñû èñÿ îíëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ

áàüëûäûr. Áó ì¤hör Ãóràíè-Êÿrèìèí Àëëàhûí ñîíóíúó Êèòàáû âÿ

ñîíóíúó ñ¤çö, Ïåéüÿìáÿrèìèçèí èñÿ ïåéüÿìáÿrëÿrèí ñîíóíúóñó

îëìàñûíûí rÿìçèäèr. Ìöÿëëèô áöòöí éàçûëàrûíäà Ãóràíû âÿ

Rÿñóëóëëàhûí ñöííÿñèíè rÿháÿr òóòór. Áóíóíëà äà èíêàr÷û äöøöíúÿ

ñèñòåìëÿrèíèí áöòöí ÿñàñ èääèàëàrûíû áèr-áèr ïó÷à ÷ûõàrìàüû âÿ

äèíÿ ãàrøû é¤íÿëÿí åòèràçëàrû òàìàìèëÿ ñóñäóràúàã ñîíóíúó ñ¤çö

ñ¤éëÿìÿéè hÿäÿô ñå÷èr. Çîõ á¤éöê hèêìÿò âÿ êàìàë ñàhèáè îëàí

Rÿñóëóëëàhûí ì¤hörö áó ñîíóíúó ñ¤çö ñ¤éëÿìÿê íèééÿòèíÿ áèr

äóà êèìè èñòèôàäÿ åäèëèá.

Ìöÿëëèôèí ÿñÿrëÿrèíäÿêè ÿñàñ ìÿãñÿä Ãóràíû áöòöí äöíéàäà

òÿáëèü åòìÿê, áóíóíëà èíñàíëàrû Àëëàhûí âàrëûüû, áèrëèéè âÿ àõèrÿò

êèìè ÿñàñ èìàí ìÿñÿëÿëÿrè áàrÿäÿ äÿrèíäÿí äöøöíìÿéÿ ñ¤âã

åòìÿê, èíêàr÷û ñèñòåìëÿrèí ÷öröê ÿñàñëàrûíû âÿ áàòèë òÿòáèãàòëàrûíû

hÿr êÿñÿ g¤ñòÿrìÿêäèr.

Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrè Ùèíäèñòàíäàí ÀÁØ-à, Á¤éöê Árè-

òàíèéàäàí Èíäîíåçèéàéà, Ïîëøàäàí Áîñíèéà-Ùårñîãîâèíàéà, Èñ-

ïàíèéàäàí Áràçèëèéàéà, Ìàëàéçèéàäàí Èòàëèéàéà, Ôràíñàäàí Áîë-

ãàrûñòàíà âÿ ÌÄÁ ¤ëêÿëÿrèíÿ ãÿäÿr äöíéàíûí ÿêñÿr ¤ëêÿëÿ-

rèíäÿ ìàràãëà ãàrøûëàíûr âÿ áèríÿôÿñÿ îõóíór. Èígèëèñ, ôràíñûç,

àëìàí, èòàëéàí, èñïàí, ïîròóãàë, óräó, ÿrÿá, àëáàí, róñ, áîøíàê,

óéüór, Èíäîíåçèéà, ìàëàé, áåíãàë, áîëãàr, éàïîí, çèí,

Àçÿráàéúàí êèìè äèëëÿrÿ òÿrúöìÿ åäèëÿí áó ÿñÿrëÿr gåíèø îõóúó

êöòëÿñè òÿrÿôèíäÿí ìàràãëà èçëÿíèr.

Äöíéàíûí ä¤rä áèr òÿrÿôèíäÿ á¤éöê råçîíàíñ äîüóràí áó

äèããÿòÿëàéèã ÿñÿrëÿr èíñàíëàrûí ÷îõóíóí èìàí gÿòèrìÿñèíÿ,

ÿêñÿr àäàìëàrûí äà ¤ç èìàíûíû êàìèëëÿøäèrìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór.

Áó êèòàáëàrû îõóéàí âÿ èíúÿëÿéÿí hÿr êÿñ îíëàräàêû hèêìÿòè,

hàáåëÿ éûüúàì, äîëüóí, àñàí áàøà äöøöëÿí ñÿìèìè öñëóáó, hÿéàòè

hÿãèãÿòëÿrèí åëìè-ìÿíòèãè èçàhûíû äÿrhàë g¤rör. Áó ÿñÿrëÿr hÿr

áèr êÿñÿ òåç áèr çàìàíäà òÿñèr åòìÿê, òàì íÿòèúÿ âårìÿê,

åòèràçëàrà éår ãîéìàìàã âÿ äÿëèëëÿrèí åëìèëèéè êèìè

õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèêäèr. Áó ÿñÿrëÿrè îõóéàí âÿ îíëàrûí öçÿrèíäÿ

úèääè äöøöíÿí àäàìëàrûí ìàòårèàëèñò ôÿëñÿôÿíè, àòåèçìè, áàøãà

áàòèë ôèêèr âÿ ôÿëñÿôÿëÿrè ìöäàôèÿ åòìÿñè äàhà ÿñëà ìöìêöí

äåéèë. Áÿçèëÿrè ìöäàôèÿ åòñÿëÿr áåëÿ áóíó éàëíûç èíàäêàrëûã

öçöíäÿí åäÿúÿêëÿr, ÷öíêè îíëàrûí ôèêèrëÿrèíèí ÿñàñëàrû ÷öröêäör.

Ĥâröìöçäÿêè áöòöí èíêàr÷û úÿrÿéàíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí

êöëëèééàòûíäà åëìè äöøöíúÿ í¤ãòåéè-íÿçÿrèíäÿí ìÿüëóá åäè-

ëèáëÿr. Øöáhÿ éîõäór êè, áó õöñóñèééÿòëÿr Ãóràíûí hèêìÿòèíäÿí

âÿ îíóí èôàäÿ åòäèéè ôèêèrëÿrèí g¤çÿëëèêëÿrèíäÿí ãàéíàãëàíûr.

Ìöÿëëèôèí ¤çö èñÿ áó ÿñÿrëÿrèíÿ g¤rÿ ëîâüàëàíìûr, ÿêñèíÿ,

Àëëàhûí hèäàéÿòèíÿ âàñèòÿ÷è îëìàüà íèééÿò åäèr. Áóíäàí áàøãà

áó ÿñÿrëÿr íÿør åäèëÿrêÿí hå÷ áèr ìàääè ãàçàíú göäöëìör.

Áó hÿãèãÿòëÿr íÿçÿrÿ àëûíìàëûäûr. Î çàìàí ìÿëóì îëàr êè,

èíñàíëàrû îíëàrà g¤rìÿäèéèíè g¤rìÿêäÿ ê¤ìÿê åäÿí, îíëàrûí

hèäàéÿòÿ gÿëìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí áåëÿ ÿñÿrëÿrèí îõóíìàñûíà

hÿâÿñëÿíäèrìÿéèí ¤çö äÿ ÷îõ ìöhöì õèäìÿòäèr. Áó äÿéÿrëè

ÿñÿrëÿrè òàíûòìàã ÿâÿçèíÿ èíñàíëàrûí çåhíèíè ãàrûøäûràí,

ôèêèrëÿrèíèí ãàrûøìàñûíà ñÿáÿá îëàí, øöáhÿ âÿ òÿrÿääöäëÿrè

àràäàí ãàëäûrìàüà, èìàíû õèëàñ åòìÿéÿ áèr òÿñèrè îëìàäûüû

òÿúröáÿäÿí êå÷èrèëÿí êèòàáëàrû éàéìàã éàëíûç âÿ éàëíûç ÿìÿê

âÿ âàõò èòêèñè äåìÿê îëàúàã. Èìàíû õèëàñ åòìÿêäÿí äàhà ÷îõ

ìöÿëëèôèí ÿäÿáè göúöíö g¤ñòÿrìÿéÿ é¤íÿëìèø êèòàáëàräà áó

òÿñèrèí îëìàéàúàüû àéäûíäûr. Áó ì¤âçó èëÿ áàüëû øöáhÿñè îëàíëàr

âàrñà, îíëàr Ùàróí Éÿhéàíûí ÿñÿrëÿrèíèí éågàíÿ ìÿãñÿäèíèí

äèíñèçëèéè àràäàí ãàëäûrìàãäàí âÿ Ãóràí ÿõëàãûíû éàéìàãäàí

èáàrÿò îëäóüóíó, áó õèäìÿòäÿêè òÿñèr göúöíöí, ìöâÿôôÿãèééÿò

âÿ ñÿìèìèééÿòèí àéäûí g¤röíäöéöíö îõóúóëàrûí öìóìè

ãÿíàÿòèíäÿí àíëàéà áèëÿr. Áóíó ãÿòè øÿêèëäÿ éÿãèíëÿøäèrìÿê

âÿ àíëàìàã ëàçûìäûr êè, äöíéàäàêû çöëì âÿ èüòèøàøëàrûí,

ìöñÿëìàíëàrûí ÷ÿêäèéè ÿçèééÿòëÿrèí ÿñàñ ñÿáÿáè äèíñèçëèéèí

èäåéà hàêèìèééÿòèäèr.

Áóíëàräàí ãóròóëìàüûí éîëó èñÿ äèíñèçëèéèí èäåéà úÿhÿòäÿí

ìÿüëóá åäèëìÿñè, èìàíè hÿãèãÿòëÿrèí îròàéà ÷ûõàrûëìàñû âÿ

Ãóràí ÿõëàãûíûí èíñàíëàrûí äÿrê åäèá ìÿíèìñÿéÿ áèëÿúÿéè

øÿêèëäÿ ÷àòäûrûëìàñûäûr. Äöíéàíû hÿr göí äàhà ÷îõ çöëìÿ, èüòèøàø

âÿ ôÿñàäëàrà ìÿróç ãîéìàã èñòÿéÿíëÿrèí íèééÿòèíè íÿçÿrÿ àëñàã

áÿëëè îëàr êè, áó õèäìÿòèí ìöìêöí ãÿäÿr ñörÿòëè âÿ òÿñèrëè

øÿêèëäÿ éårèíÿ éåòèrèëìÿñè ÷îõ âàúèáäèr. ßêñ òÿãäèräÿ ÷îõ gåú

îëà áèëÿr. Áó ÿhÿìèééÿòëè õèäìÿòäÿ ÷îõ á¤éöê áèr âÿçèôÿíè ¤ç

öçÿrèíÿ g¤òörìöø Ùàróí Éÿhéàíûí êöëëèééàòû Àëëàhûí èúàçÿñè èëÿ

XXI ÿñräÿ èíñàíëàrû Ãóràíäà áèëäèrèëÿí ÿìèí-àìàíëûüà âÿ áàrûøà,

äîüróëóã âÿ ÿäàëÿòÿ, g¤çÿëëèê âÿ õîøáÿõòëèéÿ àïàrìàãäà áèr

âàñèòÿ îëàúàã.

ÎÕÓÚÓÉÀ

Kitabëàrûìûçäà òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí ¤çöíö äîüróëòìàìàñûíà âÿ ïó÷ îëìàñûíà

àèä ôèêèrëÿrÿ gåíèø éår àéûrìàüûìûçûí ÿñàñ ñÿáÿáè àäû÷ÿêèëÿí íÿçÿrèééÿíèí ÿñëèíäÿ

äèí ÿëåéhèíÿ äöøöíúÿ âÿ òÿëèìëÿräÿí èáàrÿò îëìàñûäûr. Éàràäûëûøû âÿ áèëàâàñèòÿ

Àëëàhûí âàrëûüûíû èíêàr åäÿí äàrâèíèçì 140 èëäèr êè, áèr ÷îõ èíñàíëàrûí ¤ç èìàíûíû

èòèrìÿñèíÿ âÿ éà øöáhÿéÿ äöøìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór. Áóíà g¤rÿ äÿ áó íÿçÿrèééÿíèí

àëäàäûúû îëäóüóíó ñöáóòà éåòèrìÿê âÿ äèããÿòÿ ÷àòäûrìàã ÷îõ ìöhöì èìàíè

âÿçèôÿäèr. Áóíó èíñàíëàrà ÷àòäûrìàã èñÿ äàhà âàúèáäèr.

Áÿçè îõóúóëàrûìûçûí áÿëêÿ äÿ òÿêúÿ áèr êèòàáûìûçû îõóìàüà ôörñÿòè îëàúàã. Áóíà

g¤rÿ äÿ hÿr áèr êèòàáûìûçäà áó ì¤âçóéà ãûñà äà îëñà éår àéûrìàüû ìÿãñÿäÿóéüóí

áèëèrèê.

Íÿçÿrÿ ÷àòäûrûëìàñû ëàçûì îëàí äègÿr áèr ìÿñÿëÿ äÿ áó êèòàáëàrûí è÷èíäÿêèëÿrëÿ

ÿëàãÿäàräûr. Éàçû÷ûíûí áöòöí êèòàáëàrûíäà èìàíè ì¤âçóëàr Ãóràí àéÿëÿrè èøûüûíäà

èçàh îëóíór, èíñàíëàr Àëëàhûí àéÿëÿrèíè ¤érÿíìÿéÿ âÿ îíëàrà óéüóí éàøàìàüà

äÿâÿò åäèëèrëÿr. Àëëàhûí àéÿëÿrè èëÿ áàüëû áöòöí ìÿñÿëÿëÿr èñÿ îõóúóíóí øöóróíäà

hå÷ áèr øöáhÿ âÿ éà ñóàë éàràòìàéàúàã øÿêèëäÿ à÷ûãëàíûr.

Áó èçàhàòäà èñòèôàäÿ åäèëÿí ñÿìèìè, ñàäÿ âÿ àõûúû öñëóá êèòàáëàrûí 7 éàøäàí 70

éàøà ãÿäÿr hÿr êÿñ òÿrÿôèíäÿí ràhàò áàøà äöøöëìÿñèíè òÿìèí åäèr. Áåëÿ òÿñèrëè âÿ

äÿëèë-ñöáóòëó èçàhàò ñàéÿñèíäÿ êèòàáëàr áèríÿôÿñÿ îõóíór. Ùÿòòà äèíè rÿää åòìÿê

ôèêrèíäÿ ãÿòè îëàíëàr äà áó êèòàáëàräà g¤ñòÿrèëÿí hÿãèãÿòëÿräÿí òÿñèrëÿíèr âÿ

äåéèëÿíëÿrèí äîüróëóüóíó èíêàr åäÿ áèëìèr. Áó êèòàáû âÿ ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíè

hÿì òÿêëèêäÿ, hÿì äÿ ãàrøûëûãëû ñ¤háÿò, ïîëåìèêà øÿràèòèíäÿ ràhàò îõóìàã

ìöìêöíäör. Áó êèòàáëàräàí èñòèôàäÿ åòìÿê èñòÿéÿí áèr ãróï îõóúóíóí îíëàrû

áèrëèêäÿ îõóìàñû ì¤âçó èëÿ áàüëû ôèêèr âÿ òÿúröáÿñèíè äÿ áèr-áèrè èëÿ á¤ëöøìÿñè

ñÿáÿáèíäÿí éàràrëû îëàúàã.

Áóíóíëà áåëÿ ñàäÿúÿ îëàràã Àëëàh rèçàñû ö÷öí éàçûëàí áó êèòàáëàrûí òàíûíìàñûíà

âÿ îõóíìàñûíà ê¤ìÿê åòìÿê äÿ á¤éöê õèäìÿòäèr. Çöíêè ìöÿëëèôèí áöòöí

êèòàáëàrûíäà îõóúóéà ìöñáÿò òÿñèr áàüûøëàéàí ìÿñÿëÿëÿrè ñöáóò åòìÿê öñóëó ÷îõ

göúëöäör. Ùÿì÷èíèí äèíè èçàh åòìÿê èñòÿéÿíëÿrèí ÿëèíäÿêè ÿí òÿñèrëè öñóëëàräàí áèrè

äÿ áó êèòàáëàrû hàìûíûí îõóìàñûíû òÿøâèã åòìÿê, áóíà ÷àëûøìàãäûr.

Ìöÿëëèôèí äègÿr ÿñÿrëÿrèíèí öç ãàáûüûíûí øÿêèëëÿrèíèí êèòàáëàrûí ñîí hèññÿñèíÿ ÿëàâÿ

åäèëìÿñèíèí äÿ ìöhöì ñÿáÿáëÿrè âàr. Êèòàáû ÿëèíÿ àëàí hÿr áèr àäàì éóõàrûäà ãåéä

åòäèéèìèç õöñóñèééÿòëÿrè ¤çöíäÿ òîïëàéàí âÿ îõóìàãäàí õîøëàíäûüûíû öìèä åòäè-

éèìèç áó êèòàáëà åéíè õöñóñèééÿòëÿrÿ ìàëèê îëàí ÷îõëó ÿñÿrëÿrèí îëäóüóíó g¤rÿúÿê.

Åéíè çàìàíäà hÿì äèíè, hÿì äÿ ñèéàñè ì¤âçóëàräà èñòèôàäÿ åäÿúÿéè ìÿíáÿëÿrèí

ì¤âúóäëóüóíà øàhèä îëàúàã.

Áàøãà êèòàáëàräà ràñò gÿëäèéèìèç øÿõñè ôèêèrëÿrÿ, ìöÿëëèô ãÿíàÿòëÿrèíÿ, øöáhÿëè

ìÿíáÿëÿrÿ ÿñàñëàíàí èçàhëàrà, ìöãÿääÿñëÿrÿ ãàrøû ëàçûì îëàí ÿäÿá âÿ h¤rìÿòÿ

äèããÿò éåòèrìÿéÿí öñëóáëàrà, öìèäñèçëèéÿ àïàràí øöáhÿëè éàçûëàrà âÿ äègÿr

÷àòûøìàçëûãëàrà áó ÿñÿrëÿräÿ ràñò gÿëÿ áèëìÿçñèíèç.

-I-

®ËÖÌ 6

ÕÓRÀÔÀÒËÀR Âß HßÃÈÃßÒËßR 9

ÃßÔËßÒÈÍ ÃÀËÛÍ ÏßRÄßÑÈ 17

ÙßÃÈÃÈ ®ËÖÌ Âß G®RÖÍßÍ ®ËÖÌ 25

ÄÖÍÉÀ HßÉÀÒÛÍÛÍ

ÌÖÂßÃÃßÒÈËÈÉÈ 32

®ËÖÌÄßÍ ÈÁRßÒ ÀËÌÀÉÀÍËÀRÛÍ

ÄÖÍÉÀÄÀÊÛ Âß ÀÕÈRßÒÄßÊÈ ÂßÇÈÉÉßÒÈ 36

-II-

ÃÈÉÀÌßÒ 42

ÊÀÈÍÀÒÛÍ ®ËÖÌÖ 50

ÑÓRÓÍ ÈÊÈÍÚÈ ÄßÔß ÖÔËßÍÌßÑÈ

Âß ®ËÖËßRÈÍ ÄÈRÈËÄÈËÌßÑÈ 58

-III-

ÚßÙßÍÍßÌ 72

ÚßÙßÍÍßÌÄßÊÈ ßÇÀÁ ÌÖÙÈÒÈ 76

ÚßÙßÍÍßÌÄßÊÈ ÌßÍßÂÈ ßÇÀÁ93

ÒßÊÀÌÖË ÉÀËÀÍÛ 105

-I-

®ËÖÌ

“Äå êè: “Ãà÷äûüûíûç ¤ëöì ñèçè ìöòëÿã éàõàëàéúàãäûr.

Ñîírà ñèç äèrèëÿíäÿ, àøêàrû äà áèëÿí Àëëàhûí höçóróíà

ãàéòàrûëàúàãñûíûç. Î äà ñèçÿ íÿëÿr åòäèéèíèçè õÿáÿr

âårÿúÿêäèr!” (“Úöìóÿ” ñórÿñè, 8).

6

GÈRÈØ

®ëöì ñèçè hÿr àí éàõàëàéà áèëÿr.

Êèì áèëèr, î àí áÿëêÿ åëÿ èíäèäèr, éà äà ñèçÿ ÷îõ éàõûíäûr.

Áÿëêÿ äÿ áó ñÿòèrëÿr ¤çöíöçö âÿ ÿìÿëëÿrèíèçè äöçÿëòìÿê ö÷öí

¤ëöìöíöçäÿí ÿââÿë ñèçÿ âårèëÿí ñîí ôörñÿò, ñîí áèr õàòûrëàòìà

âÿ ñîí áèr õÿáÿräàrëûãäûr.

Áó ñÿòèrëÿrè îõóéàrêÿí áèr ñààò ñîírà hÿéàòäà îëàúàüûíûçà

ÿìèí îëà áèëìÿçñèíèç. Áèr ñààò ñîírà hÿéàòäà îëñàíûç áåëÿ áèr

ñîíràêû ñààòà ÷àòàúàüûíûçà hå÷ áèr òÿìèíàò éîõäór. Éàëíûç ñààò

äåéèë, áèr äÿãèãÿ, hÿòòà áèr ñàíèéÿ ñîírà hÿéàòäà îëàúàüûíûç

äÿãèã äåéèë. Áó êèòàáû ñîíà ãÿäÿr îõóéóá áèòèrÿúÿéèíèçÿ äÿ hå÷

áèr òÿìèíàò éîõäór. ®ëöì ñèçÿ á¤éöê áèr åhòèìàëëà áèr äÿãèãÿ

¤íúÿ ¤ëìÿéè hå÷ àüëûíûçäàí êå÷èrìÿäèéèíèç áèr àíäà gÿëÿúÿêäèr.

Ìöòëÿã ¤ëÿúÿêñèíèç, áöòöí ñåâäèéèíèç èíñàíëàr äà ¤ëÿúÿê,

ñèçäÿí ¤íúÿ âÿ éà ñîírà ìöòëÿã ¤ëÿúÿêëÿr. Áóíäàí 100 èë ñîírà

éår öçÿrèíäÿ ñèçèí òàíûäûüûíûç hå÷ áèr úàíëû èíñàí ãàëìàéàúàã.

Ùÿr áèr èíñàíûí ¤ç hÿéàòû hàããûíäà áèòèá-òöêÿíìÿê

áèëìÿéÿí ïëàíëàrû âàr. Ìÿêòÿáè áèòèrìÿê, óíèâårñèòåòÿ ãÿáóë

îëóíìàã, ìÿçóí îëìàã, èø ñàhèáè îëìàã, åâ ñàhèáè îëìàã,

åâëÿíèá óøàã ñàhèáè îëìàã, óøàüû á¤éöòìÿê, òÿãàöä÷ö îëìàã,

ràhàò áèr hÿéàòà ãîâóøìàã âÿ ñ. êèìè ïëàíëàr âàr...

Áóíëàr ÿí öìóìèëÿøäèrèëìèø ïëàíëàräûr. Áóíëàrëà éàíàøû

hÿr êÿñèí è÷èíäÿ îëäóüó âÿçèééÿòÿ âÿ øÿròëÿrÿ g¤rÿ ìèíëÿrëÿ

ì¤âçóäà ÷îõ ÿhàòÿëè ïëàí âÿ ëàéèhÿëÿrè âàr. Ëàêèí áó ïëàíëàrûí

hå÷ áèrèíèí ìöòëÿã hÿéàòà êå÷ÿúÿéè äÿãèã äåéèë. Áóíóí ÿêñèíÿ

îëàràã ¤ëöì 100 ôàèç áàø âårÿúÿê.

Èëëÿrëÿ ÷àëûøûá-÷àáàëàéûá óíèâårñèòåòÿ gèrÿí áèr òÿëÿáÿ

óíèâårñèòåòÿ gåäÿrêÿí ¤ëör. Éà äà òÿçÿ èøÿ gèrÿí áèr àäàì èøèíÿ

gåäÿrêÿí âÿ éà åâëÿíÿíëÿr òîéäàí ãàéûäàrêÿí àíè áèr éîë ãÿçàñû

íÿòèúÿñèíäÿ ¤ëörëÿr. Èøëÿrè óüórëà gåäÿí áèr èø àäàìû èñÿ èøëÿrèíè

òåç hÿëë åäÿ áèëìÿê, gåäÿúÿéè éårÿ äàhà òåç ÷àòûá âàõò ãàçàíìàã

âÿ äàhà ÷îõ èøëÿr g¤rìÿê ö÷öí òÿééàrÿ èëÿ gåòìÿéÿ öñòöíëöê

âårèr. Ôÿãÿò, òÿééàrÿ ãÿçàéà óüràéûr, éårÿ äöøör âÿ îràäà hÿéàòû

ôàúèÿâè áèr øÿêèëäÿ ñîíà ÷àòûr.

Áöòöí ïëàíëàr áîøà ÷ûõûr. Èíñàíëàr äègÿr ïëàíëàrûíû hÿéàòà

êå÷èrìÿäÿí, îíëàrû áèr äàhà ÿñëà òàìàìëàíìàéàúàã øÿêèëäÿ

éàrûäà áóràõàràã, ä¤íöøö îëìàéàí áèr éårÿ gåäÿrÿê ¤ëörëÿr...

Ëàêèí gåòäèêëÿrè î éår ö÷öí hàçûrëàäûãëàrû hå÷ áèr ïëàíëàrû

7

éîõäór. Ùÿéàòà êå÷èrÿ áèëìÿäèêëÿrè ïëàíëàrû èëëÿrëÿ ÿí èíúÿ

òÿôÿrröàòûíà ãÿäÿr äöøöíìöøäöëÿr, àììà áàø âårìÿñè ìöòëÿã

îëàí øåé hàããûíäà hå÷ áèr øåé äöøöíìÿìèøäèëÿr.

Éàõøû, áÿñ àüûëà âÿ áèëèéÿ ñàhèá îëàí áèr èíñàí hàíñûíà

öñòöíëöê âårìÿëèäèr? Áàø âårìÿñè äÿãèã îëàí hàäèñÿ hàããûíäà

éîõñà áàø âårÿúÿéè äÿãèã îëìàéàí hàããûíäà ïëàí ãórìàëûäûr?

Èíñàíëàrûí ÷îõó ìöòëÿã îëìàéàíà ÿhÿìèééÿò âårèr. Èíñàíëàr

hÿéàòûí hàíñû ñÿhèôÿñèíäÿ îëórñà-îëñóí áöòöí ïëàíëàrûíû

gÿëÿúÿêäÿ äàhà éàõøû âÿ äàhà ìöêÿììÿë áèr hÿéàòà ãîâóøà

áèëìÿê ö÷öí ãórórëàr.

ßgÿr èíñàí ¤ëöìñöç îëñàéäû, áó äàâràíûø hÿãèãÿòÿí äÿ

ìÿíòèãëè îëàräû. Ôÿãÿò, áöòöí ïëàíëàr ¤ëöì äåéèëÿí ìöòëÿã

ñîíëóüà ìÿhêóìäór. Áó ñÿáÿáëÿ ìöòëÿã îëàí ¤ëöìö óíóäóá

äÿãèã îëìàéàíëàrà ëàéèã îëäóãëàrûíäàí äàhà ÷îõ ÿhÿìèééÿò

âårìÿê òàìàìèëÿ àüûëñûçëûãäûr.

Àììà èíñàíëàr gèrîâóíà ÷åârèëäèêëÿrè ãÿrèáÿ áèr ñåhrèí

òÿñèrè ñÿáÿáè èëÿ áó àøêàr hÿãèãÿòè äÿrê åäÿ áèëìèrëÿr.

Áåëÿ îëàíäà èñÿ ¤ëöìëÿ áèrëèêäÿ áàøëàéàúàã hÿãèãè

hÿéàòëàrûíû äà òàíûìàçëàr. Îràéà é¤íÿëÿí áèr hàçûrëûã g¤rìÿçëÿr.

Äèrèëäèêëÿrè çàìàí èñÿ ¤çëÿrè ö÷öí õöñóñè éàràäûëìûø

úÿhÿííÿìäÿí áàøãà áèr éårÿ gåòìÿçëÿr.

Áó êèòàá èíñàíà äöøöíìÿê èñòÿìÿäèéè hÿãèãÿòëÿrè

äöøöíäörìÿê âÿ ñörÿòëÿ éàõûíëàøàí á¤éöê áèr hàäèñÿíè õÿáÿr

âårìÿê ö÷öí éàçûëûá... Áó á¤éöê hàäèñÿíèí áàø âårìÿñè ãÿòèäèr.

Áóíà g¤rÿ äÿ äöøöíìÿêäÿí ãà÷ìàã hå÷ áèr øÿêèëäÿ ÷àrÿ äåéèë.

8

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ÕÓRÀÔÀÒËÀR

Âß HßÃÈÃßÒËßR

Èíñàíëàr òàrèõ áîéó ãàrøûëàrûíà ÷ûõàí áèr ÷îõ ïrîáëåìè hÿëë

åòäèêëÿrè hàëäà ¤ëöìÿ ÷àrÿ òàïà áèëìÿìèøëÿr. Ùÿr áèr úàíëû âàrëûã

¤ëöìÿ ìÿhêóì îëàràã äîüóëór, ìöÿééÿí áèr ìöääÿòÿ ãÿäÿr

éàøàéûr. Êèìèñè ÷îõ êè÷èê éàøäà hÿéàòëà âèäàëàøûr, êèìèñè gÿíú,

êèìèñè îròà, êèìèñè äÿ á¤éöê éàøûíäà áó äöíéàíû òÿrê åäèr. Ùå÷

áèr èíñàíûí ñàhèá îëäóüó ìàëû-ìöëêö, ñÿrâÿòè, ì¤âãåéè, ø¤hrÿòè,

åòèáàrû, ãöââÿñè âÿ g¤çÿëëèéè ¤ëöìö îíäàí óçàãëàøäûrà áèëìÿç.

Îíëàrûí èñòèñíàñûç îëàràã hàìûñû ¤ëöìÿ áîéóí ÿéìèøëÿr âÿ

áóíäàí ñîírà äà áîéóí ÿéìÿêäÿ äàâàì åäÿúÿê.

Áèr ÷îõ èíñàí ¤ëöìö äöøöíìÿê èñòÿìèr. Áó ìöòëÿã îëàí

ñîíëóüóí ¤ç áàøûíà gÿëÿúÿéèíè àüëûíà áåëÿ gÿòèrìèr.

Äöøöíìÿäèéè ìöääÿò ÿrçèíäÿ ¤ëöìëÿ ãàrøûëàøìàéàúàüû êèìè

áàòèë áèr èíàíú éàràíìûøäûr. Õàëã àràñûíäà ¤ëöìäÿí äàíûøàí

àäàì äÿrhàë “áÿä àüûç” àäëàíäûrûëûr âÿ áó ì¤âçó hÿìèí àí

“èràã îëñóí” êèìè ìÿíàñûç ñ¤çëÿrëÿ éûüûøäûrûëûr. Ùàëáóêè ¤ëöìäÿí

ñ¤ç à÷àí áèr èíñàí áóíó èñòÿñÿ äÿ, èñòÿìÿñÿ äÿ Àëëàhûí ÷îõ

á¤éöê àéÿëÿrèíäÿí áèrèíè õàòûrëàäûr âÿ èíñàíëàrûí öçöíäÿêè ãàëûí

ãÿôëÿò ïÿräÿñèíè áèr àç äà îëñà ãàëäûrûr. Àíúàã ãÿôëÿòè hÿéàò

òÿrçè hàëûíà gÿòèrìèø gåíèø áèr êöòëÿ ¤çöíö íàràhàò åäÿí áó úör

hÿãèãÿòëÿrèí àüûëëàrûíà gèrÿrÿê îíó ãÿôëÿò éóõóñóíäàí

îéàòìàñûíäàí ÷îõ íàràhàò îëór. Ëàêèí áó àäàìëàr hÿéàòäà èêÿí

¤ëöìö äöøöíìÿêäÿí íÿ ãÿäÿr ÷îõ ãà÷àrñà, ÿñë ¤ëöìëÿ

ãàrøûëàøäûãëàrû çàìàí îíëàrûí íàràhàò÷ûëûã âÿ hÿéÿúàíëàrû áèr î

ãÿäÿr øèääÿòëè îëàr. Îíëàrûí áó äöíéàäàêû ãÿôëÿòè íÿ ãÿäÿr

á¤éöêäörñÿ, ¤ëöì àíûíäà, ãèéàìÿò göíöíäÿ âÿ ÿáÿäè ÿçàáäàêû

äÿhøÿò, ÷àøãûíëûã âÿ ÿçàáëàrû î äÿrÿúÿ á¤éöê îëàr.

Çàìàíûí ¤òöá êå÷ìÿñèíÿ áàõìàéàràã ¤çöíö éàøëàøìàãäàí

âÿ ¤ëöìäÿí ãîróéà áèëìèø áèr èíñàí áåëÿ g¤ñòÿrÿ áèëÿrñèíèçìè?

®ëìÿéÿúÿê áèr èíñàí áåëÿ òàïà áèëÿrñèíèçìè? Áó, ìöìêöí äåéèë.Çöíêè èíñàí ¤ç áÿäÿíèíèí âÿ ¤ç hÿéàòûíûí ñàhèáè äåéèë. Èíñàíûí

éàøàìàüà ãÿràr âårèá hÿéàòûíû ¤çö òÿrÿôèíäÿí áàøëàéà áèëìÿìÿñè

áóíóí áèr g¤ñòÿrèúèñèäèr. Äègÿr áèr g¤ñòÿrèúè èñÿ èíñàíûí hÿéàòûíû

ñîíà ÷àòäûràí ¤ëöìÿ ìöäàõèëÿ åäÿ áèëìÿìÿñèäèr. Ùÿéàòûí ñàhèáè

îëàí Àëëàh Ïåéüÿìáÿrèíÿ (ñ.ÿ.â.) âÿhé åòäèéè “Ñÿíäÿí ÿââÿë

äÿ hå÷ êÿñÿ ÿáÿäè hÿéàò âårìÿäèê. Áåëÿ îëäóüó òÿãäèräÿ

ñÿí ¤ëñÿí, îíëàr äèrèìè ãàëàúàãëàr?!” (“ßíáèéà”, 34) àéÿñè èëÿ

áóíó õÿáÿr âårèr.

9

Éàëíûç áó àíäà äöíéàäà ìèëéàräëàrëà èíñàíûí éàøàäûüû g¤ç

¤íöíÿ gÿòèrèëñÿ ìÿëóì îëàr êè, èëê èíñàíäàí áó éàíà ñàéñûç

èíñàí gÿëèá êå÷ìèøäèr. Îíëàrûí äà èñòèñíàñûç îëàràã hàìûñû ¤ëöìö

äàäìûøäûr. ®ëöì áèçäÿí ¤íúÿ éàøàéàíëàrûí äà, áó àí

éàøàéàíëàrûí äà ìöòëÿã áàøëàrûíà gÿëìèø, éà äà gÿëÿúÿê îëàí

äÿãèã àãèáÿòäèr. Ùå÷ áèr êèìñÿ ¤çöíö áó ãà÷ûëìàç àãèáÿòäÿí

ãóròàrà áèëìÿç. Ãóràíäà áóíóíëà áàüëû áåëÿ äåéèëèr:

“Ùÿr áèr êÿñ ¤ëöìö äàäàúàãäûr. Øöáhÿñèç êè,

ìöêàôàòëàrûíûç ãèéàìÿò göíö òàìàìèëÿ âårèëÿúÿêäèr.

Îääàí óçàãëàøäûrûëûá úÿííÿòÿ äàõèë åäèëÿí øÿõñ

ìóràäûíà ÷àòàúàãäûr. Äöíéà hÿéàòû èñÿ àëäàäûúû

hÿççäÿí, ÿéëÿíúÿäÿí áàøãà áèr øåé äåéèëäèr” (“Àëè-

Èìràí”, 185).

®ëöìö òÿñàäöô âÿ éà òàëåñèçëèê ñàíìàã

®ëöì òÿñàäöôÿí äåéèë, hÿr áèr hàäèñÿ êèìè Àëëàhûí äèëÿìÿñè

íÿòèúÿñèíäÿ áàø âårèr. Áèr èíñàíûí äîüóì òàrèõè íåúÿ áÿëëèäèrñÿ,

åéíè øÿêèëäÿ ¤ëöì òàrèõè äÿ hÿëÿ î, hÿéàòäà èêÿí äÿãèãÿñèíÿ,

ñàíèéÿñèíÿ ãÿäÿr áÿëëèäèr. Èíñàí äà îíà âårèëÿí çàìàí ìöääÿòèíè

ñàíèéÿáÿñàíèéÿ “õÿrúëÿéÿrÿê” hÿìèí ñîí àíà äîüró ñörÿòëÿ

éàõûíëàøûr. Ùÿr êÿñèí ¤ëöìöíöí éårè, çàìàíû âÿ ôîrìàñû îíóí

ãÿäÿrèíäÿ (àëûí éàçûñûíäà) ìöÿééÿí åäèëèá.

Áóíà áàõìàéàràã èíñàíëàrûí ÷îõó ¤ëöìöí Àëëàhûí îíà

ñÿáÿá îëàràã éàràòäûüû hàäèñÿëÿr çÿíúèrèíèí áèr íÿòèúÿñè îëäóüóíó

çÿíí åäèr. Ùÿr göí ãÿçåòëÿräÿ ¤ëöì õÿáÿrëÿrè îõóíór. Àräûíúà

äà “ßgÿr áèr òÿäáèr g¤röëñÿéäè, íÿòèúÿ áó øÿêèëäÿ îëìàçäû, áåëÿ

åäèëñÿéäè, ¤ëìÿçäè” êèìè úàhèë ìÿíòèãëÿr èrÿëè ñöröëör. Ùàëáóêè

hå÷ áèr èíñàí îíóí ö÷öí àérûëìûø çàìàíäàí íÿ áèr ñàíèéÿ ÿñêèê,

íÿ äÿ áèr ñàíèéÿ àròûã éàøàéà áèëìÿç. Àíúàã èìàíûí âåräèéè

äöøöíúÿäÿí óçàã îëàí èíñàíëàr hÿr hàäèñÿéÿ îëäóüó êèìè ¤ëöìÿ

äÿ òÿñàäöôëÿr çÿíúèrèíèí áèr ïàr÷àñû êèìè áàõûrëàr. Àëëàh Ãóràíäà

ì¤ìèíëÿrè òàìàìèëÿ èíêàr÷ûëàrà õàñ îëàí áåëÿ áèr àüûëñûç

äöøöíúÿäÿí ÷ÿêèíäèrèr:

“Åé èìàí gÿòèrÿíëÿr! Ñÿôÿrÿ âÿ éà ìöhàrèáÿéÿ gåòìèø

ãàräàøëàrû áàrÿñèíäÿ: “ßgÿr îíëàr áèçèì éàíûìûçäà

îëñàéäûëàr, íÿ ¤ëÿr, íÿ äÿ ¤ëäöröëÿräèëÿr” äåéÿí êàôèrëÿr

êèìè îëìàéûí! Àëëàh áóíó îíëàrûí örÿêëÿrèíäÿ ãÿì âÿ

hÿñrÿò îëñóí äåéÿ éàràòäû. Ùàëáóêè äèrèëäÿí äÿ, ¤ëäörÿí

äÿ Àëëàhäû. Àëëàh åòäèéèíèç èøëÿrè g¤rÿíäèr!” (“Àëè-

Èìràí”, 156).

10

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

®ëöìö áèr òÿñàäöô êèìè ãÿáóë åòìÿê á¤éöê áèr úàhèëëèê âÿ

àüûëñûçëûãäûr. Âÿ áó âÿçèééÿò éóõàrûäà g¤ñòÿrèëÿí àéÿäÿí äÿ

g¤röíäöéö êèìè, èíñàíà á¤éöê áèr ìÿíÿâè ÿçàá âÿ ñûõûíòû âårèr.

Èíêàr÷ûëàr âÿ éà Ãóràíäà áèëäèrèëäèéè øÿêèëäÿ èìàí åòìÿéÿíëÿr

éàõûíëàrûíû âÿ ñåâäèéè èíñàíëàrû èòèrÿrÿê áó á¤éöê ÿçàáû

éàøàéàrëàr. Îíëàr ¤ëÿí èíñàíûí áèr íèúàò òàïìàã, ñàü ãàëìàã

åhòèìàëûíûí îëäóüóíó, àììà áÿõòñèçëèê, òÿäáèrñèçëèê, èøëÿräÿêè

÷àòûøìàçëûã êèìè hàëëàr öçöíäÿí “íàhàã éårÿ”, “hå÷ íÿäÿí”

¤ëäöéöíö äöøöíörëÿr. Áó äöøöíúÿ äÿ îíëàrûí öçöíòöñöíöí,

ïåøìàí÷ûëûüûíûí âÿ àürû-àúûëàrûíûí àròìàñûíà ñÿáÿá îëór. Îíëàrûí

÷ÿêäèéè áó ñûõûíòû âÿ àürû-àúû ÿñëèíäÿ èíàíúñûçëûãëàrûíûí

ÿçàáûíäàí áàøãà áèr øåé äåéèë.

Ëàêèí áó hàäèñÿíèí ÷îõ ÿhÿìèééÿòëè áèr ñèrrè âàr: ¤ëöìöí

ñÿáÿáè íÿ áèr ãÿçà, íÿ áèr õÿñòÿëèê, íÿ äÿ êè, áàøãà áèr øåéäèr.

Áöòöí áó ñÿáÿáëÿrè éàràäàí Àëëàhäûr. Áèçÿ âårèëìèø âàõò áèòäèéè

çàìàí hÿéàòûìûç g¤ñòÿrèëÿí áó úör ñÿáÿáëÿr óúáàòûíäàí ñîíà

éåòèr. Èíñàí ÿëèíäÿ îëàí áöòöí ìàääè èìêàíûíû ñÿôÿráÿr åòñÿ äÿ

îíóí ö÷öí ñå÷èëìèø ¤ëöì âàõòûíäàí áèr àí áåëÿ àròûã éàøàéà

áèëìÿç. Ãóràíäà áó èëàhè ãàíóí áåëÿ âórüóëàíûr:

“Àëëàhûí èçíè îëìàéûíúà hå÷ êÿñÿ ¤ëöì éîõäór. Î,

çàìàíû ìöÿééÿí åäèëìèø áèr éàçûäûr...” (Àëè-Èìràí, 145).

Äîüró îëìàéàí òàëå (ãÿäÿr) àíëàéûøû

Õàëã àràñûíäà õöñóñèëÿ ¤ëöì ì¤âçóñó èëÿ ÿëàãÿäàr ãÿäÿr

(áÿõò, àëûí éàçûñû) hàããûíäà áèr ÷îõ éàíëûø ôèêèrëÿr âàr. “Ãÿäÿrèíÿ

ãàëèá gÿëìÿê”, “ãÿäÿrèíè äÿéèøäèrìÿê” êèìè hå÷ áèr ìÿíàñû

îëìàéàí úÿôÿíg âÿ ìÿíòèãñèç èôàäÿëÿr úÿìèééÿòäÿ îëäóãúà

gåíèø éàéûëûá. Àüûë, çÿêà âÿ áèëèê ñÿâèééÿñè çÿèô îëàí àäàìëàr

áèr ñûrà àrçó âÿ åhòèìàëëàrûíû áÿõò çÿíí åäÿrÿê áóíëàrûí hÿéàòà

êå÷ìÿäèéèíè g¤rÿíäÿ äÿ áÿõòèí éàçûëäûüû êèìè gåòìÿäèéèíè âÿ

äÿéèøäèéèíè ñàíûrëàr. Ñàíêè ãÿäÿrè ÿââÿëúÿäÿí îõóéóáìóøëàr

âÿ góéà êè, áàø âårÿí hàäèñÿëÿr îõóäóãëàrû øÿêèëäÿ áàø âårìèø

êèìè àüûëñûç áèr çÿííÿ ãàïûëûrëàr. Áó úör éàíëûø âÿ ÿñàññûç

ìÿíòèãëÿr àüëûí òàì èíêèøàô åòìÿìÿñèíÿ âÿ áóíóíëà ÿëàãÿäàr

îëàràã ãÿäÿrèí ìÿíàñûíûí òàì øÿêèëäÿ áàøà äöøöëìÿìÿñèíÿ

ñÿáÿá îëór.

Ãÿäÿr - çàìàí âÿ ìÿêàí àíëàéûøëàrûíû éîõäàí âàr åäÿí

âÿ áóíëàrû òàìàìèëÿ ¤ç íÿçàrÿòè âÿ hàêèìèééÿòè àëòûíäà

ñàõëàéàí, çàìàíà âÿ ìÿêàíà òàáå îëìàéàí Àëëàhûí êå÷ìèøäÿêè

âÿ gÿëÿúÿêäÿêè áöòöí hàäèñÿëÿrè çàìàíñûçëûã ¤ë÷öñöíäÿ òÿñáèò

11

Ùàróí Éÿhéà

åòìÿñè âÿ éàràòìàñûäûr. Éàøàíìûø âÿ éàøàíûëàúàã áöòöí

hàäèñÿëÿr çÿíúèrè ñàíèéÿñèíÿ ãÿäÿr Àëëàh äÿrgàhûíäà

ïëàíëàøäûrûëìûø âÿ éàràäûëìûøäûr.

Çàìàíû Àëëàh éàràòìûøäûr âÿ áó ñÿáÿáäÿí äÿ Î, çàìàíäàí

àñûëû äåéèë. Áóíà g¤rÿ äÿ Îíóí éàràòäûüû hàäèñÿëÿrè éàràòäûãëàrû

èëÿ áèrëèêäÿ èçëÿìÿñèíäÿí âÿ áóíëàrûí íÿòèúÿëÿrèíè g¤çëÿ-

ìÿñèíäÿí ñ¤háÿò gåäÿ áèëìÿç. Îíóí äÿrgàhûíäà hÿr øåéèí

ÿââÿëè äÿ, ñîíó äà, ñîíñóçëóã àëÿìèíäÿêè éårè äÿ áÿëëèäèr. Ùÿr

øåé îëóá áèòìèøäèr. Èíñàíëàrûí íÿ áèr êèíî ëåíòèíäÿ îëàí

g¤röíòöëÿrèí öçÿrèíäÿ, íÿ äÿ áó ëåíòäÿ äÿéèøèêëèê åòìÿéÿ

göúëÿrè âÿ èìêàíëàrû îëìàäûüû êèìè îíëàr hÿéàò ëåíòèíäÿ rîë

îéíàéàí èíñàíëàrûí äà òàáå îëäóãëàrû ãÿäÿr ëåíòè öçÿrèíäÿ áèr

äÿéèøèêëèê åäÿ áèëìÿçëÿr. Èíñàíëàr áÿõòè (ãÿäÿrè) äåéèë, ãÿäÿr

èíñàíëàrû òÿéèí åäèr. Ãÿäÿrèí áèr ïàr÷àñû îëàí èíñàí hÿìèí

ãÿäÿrëÿ ìöñòÿãèë øÿêèëäÿ äàâràíà áèëìÿç. Ãÿäÿräÿí êÿíàrà

÷ûõà áèëìÿç êè, ãÿäÿrèíè äÿéèøäèrÿ áèëñèí. Áó, áèr âèäåîêàñåòäÿêè

ôèëìäÿ îëàí àêòéîróí êàñåòäÿí ÷ûõûá ìàääè áèr ¤ë÷ö ãàçàíàràã

¤çöíöí îëäóüó êàñåòäÿ ñèëìÿëÿr, ÿëàâÿëÿr âÿ äÿéèøèêëèêëÿr

åòìÿñèíÿ áÿíçÿéÿräè êè, áó äà ÿëáÿòòÿ êè, ÷îõ çèääèééÿòëè âÿ

ìÿíòèãñèç áèr hàëäûr.

Áóíà g¤rÿ äÿ “ãÿäÿrÿ ãàëèá gÿëìÿê”, “ãÿäÿrè äÿéèø-

äèrìÿê” êèìè èôàäÿëÿr òàì ìÿíàñû èëÿ áèr úÿôÿígèééàòäûr. “Ìÿí

áÿõòèìè äÿéèøäèräèì” äåéÿí áèr èíñàí äà ÿñëèíäÿ ãÿäÿrèíäÿ

îëàí áèr úöìëÿíè ñ¤éëÿéèr.

Áèr èíñàí göíëÿrëÿ êîìà âÿçèééÿòèíäÿ ãàëà áèëÿr, îíóí

éåíèäÿí hÿéàòà ãàéûòìàñû ìöìêöíñöç g¤röíÿ áèëÿr. Ôÿãÿò, åéíè

èíñàíûí g¤çëÿíèëÿíëÿrèí ÿêñèíÿ îëàràã òÿêràr hÿéàòà ãàéûòìàñû

âÿ ¤ç ñàüëûüûíà ãîâóøìàñû îíóí “ãÿäÿrèíÿ ãÿëÿáÿ ÷àëìàñû”

éàõóä äà hÿêèìëÿrèí îíóí “ãÿäÿrèíè äÿéèøäèrìÿñè” ìÿíàñûíà

gÿëÿ áèëìÿç. Éàëíûç î èíñàíûí ãÿäÿrèíäÿ ¤çö ö÷öí ìöÿééÿí

îëóíìóø âàõòûí ñîíà éåòìÿäèéèíè g¤ñòÿrèr. Áó äà åéíè ãÿäÿrèí

áèr ïàr÷àñûíäàí áàøãà áèr øåé äåéèë âÿ áöòöí äègÿr øåéëÿr êèìè

Àëëàh äÿrgàhûíäà éàçûëûá òÿñáèò åäèëìèøäèr. Àéÿëÿräÿ áåëÿ

äåéèëèr:

“...®ìör ñàhèáè îëàí áèrèíèí óçóí ¤ìör ñörìÿñè äÿ,

îíóí ¤ìröíöí ãûñàëäûëìàñû äà àíúàã êèòàáäà

éàçûëìûøäûr. Ùÿãèãÿòÿí äÿ áó, Àëëàh ö÷öí ÷îõ àñàíäûr”

(“Ôàòèr”, 11).

Àëëàh áó úör hàäèñÿëÿr âàñèòÿñèëÿ èìàí åäÿíëÿrÿ èìòàhàí

ñèñòåìèíäÿêè âÿ éàràäûëûøäàêû ñîíñóç àüûë âÿ çÿêàíû, ñîíñóç

12

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ìöõòÿëèôëèê âÿ çÿígèíëèéè g¤ñòÿrèr. Áó äà èìàí gÿòèrÿíëÿrèí

håérÿò âÿ rÿüáÿòëÿrèíè, äîëàéûñû èëÿ èìàíëàrûíû àròûrûr. Äègÿr

éàíäàí äà ¤ç èáòèäàè ìÿíòèãëÿrèíè Àëëàhà ãàrøû ÷ûõìàëàrûíà äÿëèë

êèìè g¤ñòÿrÿí èíêàr÷ûëàrûí êöôr, àçüûíëûã âÿ ÷àøãûíëûãëàrûíû

àròûrûr. Âÿ åéíè çàìàíäà èíêàr÷ûëàrûí àüûëñûçëûãëàrûíäàí âÿ

àçüûíëûüûíäàí èárÿò àëàí ì¤ìèíëÿrèí îíëàrû èìàí âÿ àüûëäà

èíêàr÷ûëàräàí öñòöí åäÿí Àëëàhà øöêr åòìÿñèíÿ ñÿáÿá îëór.

Èíñàíëàr àràñûíäà éàéûëìûø áàøãà áèr éàíëûø ãÿíàÿòÿ g¤rÿ,

80 éàøûíäà îëàí áèr êèìñÿíèí ¤ëöìö “ÿúÿë”, êè÷èê áèr óøàüûí,

gÿíú âÿ éà îròà éàøëû áèr àäàìûí ¤ëöìö èñÿ “g¤çëÿíèëìÿç àúû

áèr hàäèñÿ”äèr. Áó úör èíñàíëàr ¤ëöìö ãÿáóë åäèá îíó òÿáèè

ãàrøûëàéà áèëìÿê ö÷öí ¤çëÿrèíèí ìöÿééÿí åòäèéè øÿròëÿrèí

îëìàñûíû èñòÿéèrëÿr. Îíëàrûí äöøöíúÿñèíÿ g¤rÿ, óçóí ñörÿí àüûr

áèr õÿñòÿëèê íÿòèúÿñèíäÿ gÿëÿí ¤ëöì öìóìèééÿòëÿ òÿáèè ãàrøûëàíà

áèëÿr, ôÿãÿò àíè áèr õÿñòÿëèê âÿ éà ãÿçà íÿòèúÿñèíäÿ gÿëÿí ¤ëöì

âàõòñûç áèr ôÿëàêÿòäèr! Áó ñÿáÿáäÿí äÿ ÷îõ çàìàí ¤ëöì

hàäèñÿëÿrè öñéàíêàrëûãëà ãàrøûëàíûr. Áó òèï áèr ïñèõîëîgèéà

ãÿäÿrÿ, áó ñÿáÿáäÿí äÿ Àëëàhà òàì ìÿíàñû èëÿ ãÿòè áèr øÿêèëäÿ

èìàí åäèëìÿäèéèíèí à÷ûã-àéäûí áèr g¤ñòÿrèúèñèäèr. Áó ïñèõî-

ëîgèéàéà ñàhèá îëàí hÿr êÿñ èìàíñûçëûüûíûí íÿòèúÿñè âÿ àõèrÿòäÿêè

ÿçàáûí äöíéàäàêû áàøëàíüûúû îëàí äàâàìëû áèr ñûõûíòû âÿ êÿäÿr

è÷èíäÿ éàøàìàüà ìÿhêóì ãàëàúàã.

Rååíêàríàñèéà (¤ëäöêäÿí ñîírà róhóí áàøãà áÿäÿíÿ

êå÷ìÿñè) èíàíúû

®ëöì hàããûíäà éàéûëàí ìöõòÿëèô èíàíúëàräàí áèrè äÿ

“rååíêàríàñèéà”äûr. ®ëÿíäÿí ñîírà ìöõòÿëèô éåräÿ âÿ çàìàíäà

âÿ ôÿrãëè øÿõñëÿrèí áÿäÿíèíäÿ äèrèëÿrÿê éåíèäÿí äöíéàéà gÿëìÿ

êèìè èçàh îëóíàí rååíêàríàñèéà hÿì äèíñèçëÿr, hÿì äÿ ìöõòÿëèô

èíàíúëàrà ìÿíñóá îëàí èíñàíëàr àràñûíäà ñîí çàìàíëàr ìàràã

äîüóràí áàòèë áèr ôèêèr úÿrÿéàíû hàëûíà gÿëìèøäèr. Ùå÷ áèr äÿëèë-

ñöáóòà ÿñàñëàíìàñà äà áó úör áàòèë èíàíúëàrûí ¤çöíÿ òÿrÿôäàr

òîïëàìàñûíûí áàøëûúà ñÿáÿáè äèíè èíàíúû îëìàéàí èíñàíëàrûí

øöóràëòûíäàêû ¤ëäöêäÿí ñîírà éîõ îëìà ãîrõóñóäór. Äèíè

èíàíúëàrû çÿèô îëàí àäàìëàr äà îíëàrû äöíéàäà åòäèêëÿrèíèí ÿâÿçè

îëàràã àõèrÿòäÿ úÿhÿííÿì êèìè áèr úÿçàíûí g¤çëÿéÿúÿéèíè

áèëäèêëÿrèíÿ éàõóä äà áóíó ÿí àçû åhòèìàë åòäèêëÿrèíÿ g¤rÿ

¤ëÿíäÿí ñîírà àõèrÿòÿ gåòìÿ hÿãèãÿòèíäÿí íàràhàò îëórëàr. Ùÿr

èêè ãróïà ìÿíñóá îëàí èíñàíëàr ö÷öí ¤ëäöêäÿí ñîírà äöíéàéà

13

Ùàróí Éÿhéà

òÿêràr gÿëìÿê ñîí äÿrÿúÿ úàçèáÿäàr ìÿñÿëÿäèr. Áó ñÿáÿáäÿí

äÿ áó ìÿñÿëÿäÿí ä¤räÿëëè éàïûøàí áÿçè èíñàíëàr hå÷ áèr äÿëèë-

ñöáóò àõòàrìàäàí rååíêàríàñèéà êèìè áèr ñÿôåh âÿ úÿôÿíg

íÿçÿrèééÿíè ñåâÿ-ñåâÿ ìÿíèìñÿéèrëÿr.

Ìöñÿëìàí äàèrÿëÿrèíäÿ ¤çöíö çèéàëû, èíòåëëåêòóàë âÿ

òÿrÿããèïÿrâÿr øÿõñëÿr êèìè òÿãäèì åäÿí áÿçè àäàìëàr äà ñîí

çàìàíëàr áó éàíëûø äöøöíúÿéÿ òÿÿññöô êè, ìöñáÿò áàõûrëàr. Èøèí

ÿñë úèääè òÿrÿôè èñÿ áó èíñàíëàrûí ¤ç éàíëûø èääèàëàrûíà Ãóràí

àéÿëÿrèíäÿí äÿëèë gÿòèrìÿéÿ âÿ àéÿëÿrèí à÷ûã âÿ äÿãèã

èôàäÿëÿrèíè ¤ç ìöëàhèçÿëÿrèíÿ óéüóíëàøäûrìàüà ÷àëûøìàñûäûr.

Áóràäà âórüóëàìàã èñòÿäèéèìèç ÿñàñ ì¤âçó äà áó éàíëûø

åòèãàäûí Ãóràíäàí âÿ Èñëàìäàí óçàã áèr ìÿñÿëÿ, hàáåëÿ Ãóràíûí

àéÿëÿrèíÿ òàìàìèëÿ çèää îëìàñûäûr.

Rååíêàríàñèéà ìÿñÿëÿñèíèí Ãóràíäà éår àëäûüûíû èääèà

åäÿíëÿrèí áóíóí äÿëèëè êèìè èrÿëè ñöräöéö áèr íå÷ÿ àéÿäÿí áèrè

“Ìóìèíóí” ñórÿñèíèí 11-úè àéÿñèäèr. Àéÿ áåëÿäèr:

“Îíëàr äåéÿúÿêëÿr: “Åé Rÿááèìèç! Ñÿí áèçè èêè äÿôÿ

¤ëäöröá èêè äÿôÿ äèrèëòäèí. Áèç ¤ç göíàhëàrûìûçû åòèràô

åòäèê, èíäè ÷ûõìàüà áèr éîë âàrìûäûr?”” (“Ìóìèí”, 11).

Rååíêàríàñèéà ôèêrèíèí òÿrÿôäàrëàrû áó àéÿäÿ èíñàíûí

äöíéàäà áèr äÿôÿ éàøàéûá ¤ëäöêäÿí ñîírà òÿêràr äèrèëäèëÿrÿê

äöíéàäà èêèíúè áèr hÿéàòà áàøëàäûüûíû, áåëÿëèêëÿ äÿ ¤ç róhóíóí

èíêèøàôûíûí òàìàìëàíäûüûíû âÿ áó èêèíúè hÿéàòûíû ÿâÿç åäÿí

èêèíúè ¤ëöìäÿí ñîírà àõèrÿòäÿ äèrèëäèëäèéèíè èääèà åäèrëÿr.

Èíäè hÿr hàíñû áèr ìöëàhèçÿ ñ¤éëÿéÿíäÿí áó àéÿíè

àràøäûràã. Àéÿéÿ g¤rÿ, èíñàíûí èêè äÿôÿ ¤ëö, èêè äÿôÿ äèrè hàëû

îëäóüó áàøà äöøöëör. Èêèíúè áèr ¤ëö éà äà äèrèëèê hàëûíäàí ñ¤háÿò

gåòìèr. Áó âÿçèééÿòäÿ òÿáèè îëàràã àüûëà gÿëÿí èëê ñóàë èíñàíûí

ÿí ¤íúÿêè hàëûíûí ¤ëö éîõñà äèrè îëìàñû ìÿñÿëÿñè èëÿ áàüëûäûr.

Áó ñóàëûí úàâàáûíû èñÿ “Áÿãÿrÿ” ñórÿñèíèí 28-úè àéÿñèíäÿ òàïà

áèëÿrèê:

“Àëëàhû íåúÿ èíêàr åäèrñèíèç êè, ñèç ¤ëö èäèíèç, Î, ñèçè

äèrèëòäè. Î, ñèçè éåíÿ äÿ ¤ëäörÿúÿê, ñîírà éåíÿ äÿ

äèrèëäÿúÿê âÿ äàhà ñîírà ñèç Îíà òÿrÿô ãàéòàrûëà-

úàãñûíûç” (“Áÿãÿrÿ”, 28).

Àéÿ àéäûíäûr: èíñàí áàøëàíüûúäà ¤ëö îëór, éÿíè éàràäûëûøûíûí

òÿìÿëè áàøëàíäûãäà àéÿëÿräÿ äÿ áèëäèrèëÿí òîrïàã, ñó, ïàë÷ûã

êèìè úàíñûç ìàääÿëÿräÿí òÿøêèë îëóíìóøäór. Äàhà ñîírà Àëëàh

áó úàíñûç éûüûíà “áèr íèçàìëà øÿêèë âårèá” äèrèëäèr. Áèrèíúè ¤ëöì

14

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ Ùàróí Éÿhéà

âÿ áèrèíúè äèrèëèø áàø âårìèøäèr. Áèrèíúè äèrèëèøäÿí ìöÿééÿí áèr

ìöääÿò ñîírà èíñàí hÿéàòû ñîíà éåòèíúÿ òÿêràr îëàràã ¤ëör, èëê

¤ëöìöíäÿ îëäóüó êèìè òîrïàüà gårè ä¤íör, ÷öröéöá òîrïàüà

ãàrûøûr âÿ òîç hàëûíà gÿëèr. Áó äà èêèíúè äÿôÿ ¤ëö hàëûíà êå÷èääèr.

Èíäè èñÿ èêèíúè âÿ ñîí äèrèëìÿñè ãàëûá. Áó äà àõèrÿòäÿêè

äèrèëìÿñèäèr. Èêèíúè âÿ ñîí äèrèëèø àõèrÿòäÿêè äèrèëìÿ îëäóüóíà

g¤rÿ äöíéà hÿéàòûíäà èêèíúè áèr äèrèëèøäÿí ñ¤háÿò áåëÿ gåäÿ

áèëìÿç. ßêñ òÿãäèräÿ áó èääèà ö÷öíúö áèr äèrèëèøè gÿrÿêëè håñàá

åäèr êè, áåëÿ áèr hàëäàí äà hå÷ áèr àéÿäÿ áÿhñ îëóíìór.

G¤röíäöéö êèìè, íÿ “Ìóìèíóí” ñórÿñèíèí 11-úè àéÿñèíäÿí, íÿ

äÿ “Áÿãÿrÿ” ñórÿñèíèí 28-úè àéÿñèíäÿí èíñàíûí äöíéàäà áèr

äÿôÿäÿí àròûã äèrèëäèéè ìÿíàñû àëûíìûr. Ùÿòòà òàì ÿêñèíÿ, áèr

äÿôÿ äöíéàäàêû, áèr äÿôÿ äÿ àõèrÿòäÿêè äèrèëèø àéÿëÿräÿí à÷ûã-

àéäûí áàøà äöøöëör.

Ùÿr øåéèí áó ãÿäÿr àøêàr îëñà äà rååíêàríàñèéà òÿrÿôäàrëàrû

hÿr èêè àéÿíè ¤ç ìÿíàñûç èääèàëàrûíà äÿëèë îëàràã èñòèñìàr åòìÿéÿ

÷àëûøûrëàr.

Áóràäàí äà à÷ûã-àøêàr g¤röíäöéö êèìè, hÿòòà rååíêàríàñèéà

òÿrÿôäàrëàrûíûí ¤ç ôèêèrëÿrèíè ñöáóò åòìÿê ö÷öí èrÿëè ñöräöêëÿrè

àéÿëÿrèí ¤çö áåëÿ áó éàíëûø ôèêèrëÿrè äàrìàäàüûí åòìÿéÿ êèôàéÿò

åäèr. Áóíäàí ÿëàâÿ, ìöãÿääÿñ Ãóràíäàêû áèr ÷îõ àéÿ äÿ èíñàíûí

è÷èíäÿ èìòàhàí åäèëäèéè òÿê áèr äöíéà hÿéàòû îëäóüóíó îròàéà

ãîéór. Ìÿñÿëÿí, ¤ëöìäÿí ñîírà òÿêràr îëàràã äöíéàéà ãàéûäûøûí,

àràäà áèr ìàíåÿíèí îëìàìàñû àøàüûäàêû àéÿäÿ áèëäèrèëèr:

“Íÿhàéÿò, ìöørèêëÿräÿí áèrèíèí ¤ëöìö gÿëèá ÷àòäûüû

çàìàí î áåëÿ äåéÿr: “Ïÿrâÿräègàrà! Ìÿíè gårè ãàéòàr!

Áÿëêÿ çàé åòäèéèì ¤ìröí ìöãàáèëèíäÿ éàõøû áèr èø

g¤röì!” Õåér, áó, îíóí äåäèéè áîø, ôàéäàñûç áèr ñ¤çäör.

Îíëàrûí ¤íöíäÿ äèrèëèá ãóràúàãëàrû göíÿ ãÿäÿr ìàíåÿ

âàräûr” (“̤¤ìèí”, 99-100).

Àéÿäÿ äèããÿòè úÿëá åäÿí äègÿr áèr ìÿñÿëÿ äÿ áóäór êè,

èíñàíà ¤ëöì gÿëÿíäÿí ñîírà éåíèäÿí äöíéà hÿéàòûíà ãàéûòìàã

èìêàíûíûí îëìàäûüû áèëäèrèëäèéè hàëäà èíêàr÷ûëàr áóíóí ÿêñèíÿ

îëàràã èêèíúè áèr äèrèëèøè âÿ äöíéà hÿéàòûíà ãàéûäûøû g¤çëÿéèrëÿr.

Àëëàh áóíóí hå÷ áèr çàìàí ìöìêöí îëìàäûüûíû âÿ èíêàr÷ûëàrûí

¤çëÿrèíèí ñ¤éëÿäèéè áèr ñ¤çäÿí èáàrÿò îëäóüóíó à÷ûã áèëäèrèr.

Áàøãà áèr àéÿäÿ äÿ úÿííÿòäÿêèëÿrèí “èëê” ¤ëöìäÿí áàøãà

áèr ¤ëöì äàäìàéàúàãëàrû áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Îíëàr îràäà èëê ¤ëöìäÿí áàøãà hå÷ áèr ¤ëöì

äàäìàìûøäûëàr! Àëëàh îíëàrû úÿhÿííÿì ÿçàáûíäàí

15

Ùàróí Éÿhéà

ãîróìóøäór - Ñÿíèí Rááèíäÿí áèr ëöòô îëàràã”

(“Äóõàí”, 56-57).

Úÿííÿò ÿhëèíèí áèrèíúè ¤ëöìëÿrèíäÿí áàøãà hå÷ áèr ¤ëöì

äàäìàéàúàãëàrûíà g¤rÿ êå÷èräèêëÿrè ñåâèíú hèññè áàøãà áèr àéÿäÿ

áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Áèç àròûã ¤ëìÿéÿúÿéèê, åëÿ äåéèëìè! Èëê ¤ëöìöìöç

èñòèñíà îëìàãëà! Áèç ÿçàá äà g¤rìÿéÿúÿéèê!” (“Ñàôôàò”,

58, 59).

Éóõàrûäàêû àéÿëÿr î ãÿäÿr àéäûíäûr êè, èíñàíûí ¤ëöìö

éàëíûç áèr äÿôÿ äàäìàñû ìÿñÿëÿñè áóràäà hå÷ áèr øöáhÿéÿ ÿë éårè

ãîéìàéàúàã ãÿäÿr äÿãèãëèêëÿ âórüóëàíûr. Áóràäà îròàéà áåëÿ áèr

ñóàë ÷ûõà áèëÿr: ÿââÿëêè àéÿëÿräÿ èêè ¤ëöìäÿí áÿhñ åäèëäèéè

hàëäà íÿ ö÷öí áóràäà òÿê áèr ¤ëöìäÿí áàøãà ¤ëöìöí

äàäûëìàéàúàüû áèëäèrèëèr? Áóíóí úàâàáû “Äóõàí” ñórÿñèíèí 56-

úû àéÿñèíäÿêè ¤ëöìö “äàäìà” èôàäÿñèíäÿ ¤ç-¤çöíÿ ìåéäàíà

gÿëèr. Çöíêè èíñàíûí øöórëó îëàràã äàääûüû, éÿíè éàøàäûüû,

ãàrøûëàøäûüû, äÿrê åòäèéè èëê âÿ òÿê áèr ¤ëöì âàr, î äà èíñàíûí

äöíéà hÿéàòûíûí ñîíà éåòäèéè àí ãàrøûëàøäûüû ¤ëöìäör.

Ãóràíäà áóíúà à÷ûã âÿ äÿãèã áèëäèrèëìÿñèíÿ áàõìàéàràã

äöíéàäà áèräÿí àròûã ¤ëìÿ, äèrèëìÿ, éÿíè áÿäÿíëÿrÿ gèrìÿê

êèìè hàäèñÿëÿrèí îëäóüóíó èääèà åòìÿê Ãóràíûí à÷ûã âÿ àéäûí

îëàí àéÿëÿrèíè rÿää åòìÿê äåìÿêäèr.

Ãàëäû êè, ÿgÿr hÿãèãÿòÿí äÿ Àëëàh äöíéà hÿéàòûíäà

rååíêàríàñèéàéà ÿñàñëàíàí áèr èìòàhàí ñèñòåì éàràòìûø îëñàéäû,

ì¤ìèíëÿr ö÷öí áèr rÿháÿr îëàí, èíñàí hÿéàòûíà èøûã ñà÷àí

Ãóràíäà áåëÿ áèr ¤íÿìëè ì¤âçóäàí ìöòëÿã áÿhñ åäèëìÿñè âÿ

róhóí áÿäÿíäÿí-áÿäÿíÿ êå÷ìÿñè èëÿ áàüëû îëàí hÿr ìÿrhÿëÿíèí

ìöôÿññÿë øÿêèëäÿ áèëäèrèëìÿñè ëàçûì gÿëÿúÿêäè. Ùàëáóêè ì¤ìèí

èíñàíûí èñòÿr áó äöíéàñû, èñòÿrñÿ äÿ àõèrÿòè ö÷öí âàúèá îëàí hÿr

áèr ì¤âçóíó èíúÿëèéèíÿ âÿ õûräà äåòàëëàrûíà ãÿäÿr à÷ûãëàéàí

Ãóràíäà rååíêàríàñèéà ì¤âçóñóíäà áèrúÿ ñ¤ç äÿ éîõäór.

16

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ÃßÔËßÒÈÍ

ÃÀËÛÍ ÏßRÄßÑÈ

Èíñàí åãîèñò éàràäûëìûøäûr âÿ ¤ç ìÿíàôåéè èëÿ áàüëû

ìÿñÿëÿëÿräÿ ÷îõ hÿññàñäûr. Àíúàã hÿr øåéäÿ ¤ç ìàràã âÿ

ìÿíôÿÿòèíè ÿí èíúÿ òÿôÿrröàòûíà ãÿäÿr äöøöíöá håñàáëàéàí

èíñàíûí îíó ìàràãëàíäûràí ¤ëöì ìÿñÿëÿñèíÿ ìàràã g¤ñòÿrìÿ-

ìÿñè âÿ ëàãåéä îëìàñû ñîí äÿrÿúÿ håérÿòàìèçäèr. “Òàì îëàràã

èìàí åòìÿéÿíëÿrÿ” õàñ îëàí áó róh hàëûíû Àëëàh Ãóràíäà òÿê

áèr êÿëìÿ èëÿ áèëäèrìèøäèr: “Ãÿôëÿò”.

Ãÿôëÿò ñ¤çöíöí ìÿíàñû øöóróí áóëàíûã âÿ ãàïàëû îëìàñû

ñÿáÿáè èëÿ áèr èíñàíûí hÿãèãÿòëÿrè òàì îëàràã áàøà äöøìÿéèá

ñàüëàì ãèéìÿòëÿíäèrìÿìÿñè âÿ áóíóíëà áàüëû îëàràã ëàçûì

gÿëÿí ñàüëàì òÿñèrè g¤ñòÿrìÿìÿñèäèr. Áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Èíñàíëàrûí hàãã-håñàá âàõòû éàõûíëàøäû, îíëàr èñÿ hÿëÿ

äÿ ãÿôëÿò è÷èíäÿäèrëÿr âÿ öç ä¤íäÿrèrëÿr” (“ßíáèéà”,

1).

Çàrÿñè îëìàéàí ¤ëöìúöë áèr õÿñòÿëèéÿ òóòóëàí èíñàíûí

¤ëÿúÿéèíÿ hå÷ êÿñ øöáhÿ åòìèr. Ôÿãÿò, îíà áó g¤çëÿ áàõàíëàrûí

äà gåú-òåç ¤ëÿúÿéè äÿãèãäèr. Ãÿôëÿò öçöíäÿí èøèí áó òÿrÿôè hå÷

êÿñèí àüëûíà gÿëìèr. Ìÿñÿëÿí, ÃÈÇÑ (AIDS) õÿñòÿëèéèíÿ òóòóëàí

èíñàíûí éàõûí âàõòëàräà ¤ëìÿ åhòèìàëû îëäóãúà éöêñÿêäèr. Ôÿãÿò,

îíóí éàíûíäà äàéàíàí âÿ òàì ñàüëàì îëàí áèrèñèíèí äÿ áèr göí

ìöòëÿã ¤ëÿúÿéè äÿãèãäèr. Áÿëêÿ äÿ ¤ëöì îíó áó ¤ëöìúöë

õÿñòÿäÿí äàhà ¤íúÿ, hå÷ êèìèí g¤çëÿìÿäèéè áèr àíäà

éàõàëàéàúàã.

Éàõûíëàrû ¤ëöì éàòàüûíäà îëàí õÿñòÿíèí hàëûíà àüëàéûrëàr.

Àììà áèr göí ìöòëÿã ¤ëÿúÿê îëàí ¤çëÿrèíÿ äÿ àüëàìàã

àüûëëàrûíà gÿëìèr. Ëàêèí ìÿíòèãè îëàràã áèr hÿãèãÿòèí ÿââÿë-

àõûr áàø âårìÿñè äÿãèãäèrñÿ, áóíóí éàõûí âÿ éà óçàã îëìàñû

g¤ñòÿrèëÿí òÿñèrè äÿéèøäèrìÿìÿëèäèr.

ßgÿr ¤ëìÿê öçrÿ îëàíëàr ö÷öí àüëàìàã, öçöëìÿê, ñàrñûëìàã

gÿrÿêäèrñÿ, hÿr êÿñ áèr-áèrè âÿ ¤çö ö÷öí èíäèäÿí öçöëìÿéÿ

áàøëàìàëûäûr. Éà äà ãÿôëÿò éóõóñóíäàí àéûëìàëû âÿ ¤ëöìöí

hÿãèãè ìÿíàñûíû äÿrê åòìÿëèäèr!

Áóíóí ö÷öí äÿ ÿââÿëúÿ ãÿôëÿòè äîüóràí ñÿáÿáëÿrè áèëìÿê

ëàçûìäûr.

17

Ãÿôëÿòèí ñÿáÿáëÿrè

- Òÿôÿêêör âÿ èäràê ÷àòûøìàçëûüû:

Úÿìèééÿòèí ÿêñÿrèééÿòèíè òÿøêèë åäÿí gåíèø áèr êöòëÿ úèääè

ì¤âçóëàr öçÿrèíäÿ äöøöíìÿéÿ, áåéíèíè éîrìàüà î ãÿäÿr äÿ

àäÿò åòìÿìèøäèr. Êöòëÿ äöøöíìÿäÿí éàøàìàüà àäÿò åòäèéèíÿ

g¤rÿ ¤ëöìö äÿ ÷îõ äöøöíìÿç.

®häÿñèíäÿí gÿëÿ áèëìÿäèêëÿrè göíäÿëèê ïrîáëåìëÿr

èíñàíëàrûí çåhíèíè êèôàéÿò ãÿäÿr ÷îõ ìÿøüóë åäèr. Îíëàr

ÿhÿìèééÿòñèç âÿ õûräà ìÿñÿëÿëÿr áàrÿäÿ äàhà ÷îõ äöøöíÿrÿê

î äàr çåhèíëÿrèíè áåëÿ ìÿñÿëÿëÿrëÿ äîëäórór âÿ ¤ëöì êèìè á¤éöê

ì¤âçóëàrû äöøöíìörëÿr. Ùÿr hàíñû áèr èíñàíûí ¤ëöìö èëÿ

ãàrøûëàøäûãëàrû çàìàí âÿ éà ¤ëöìëÿ áàüëû áèr ñ¤ç-ñ¤háÿò gåäÿíäÿ

“Àëëàh gåú âårñèí”, “Àëëàh óçàã åëÿñèí”, “Àëëàh hå÷ êèìèí

áàøûíà gÿòèrìÿñèí”, “Àëëàh ñûrà èëÿ âårñèí” êèìè ñ¤çëÿrëÿ ¤çëÿrèíÿ

òÿñêèíëèê âårèr, ÿí ãûñà çàìàíäà áóíóí öçÿrèíäÿí êå÷ìÿéÿ

÷àëûøûrëàr. Àøàüû ñÿâèééÿëè, äàr äöøöíúÿëè èíñàíëàr îëäóãëàrûíà

g¤rÿ õûräà âÿ ÿhÿìèééÿòñèç ìÿñÿëÿëÿr áàrÿäÿ, ¤çö äÿ ìÿhäóä

òÿôÿêêör ÷ÿr÷èâÿñèíäÿ äöøöíörëÿr. Äöøöíúÿëÿrè äÿ ¤çëÿrè êèìè

õûräàäûr.

- Ùÿéàòûí ìörÿêêÿá âÿ hÿrÿêÿòëè îëìàñû:

Ùÿéàò åëÿ àõûúû âÿ hÿrÿêÿòëèäèr êè, ¤çöíö hàäèñÿëÿrèí

àõàrûíà âårÿí èíñàí õöñóñè áèr ñÿé g¤ñòÿrìÿñÿ àõûräà îíó

éàõàëàéàúàã îëàí ¤ëöì hÿãèãÿòèíÿ ëàãåéä éàíàøàr. Èìàíà ñàhèá

îëìàäûãëàrû ö÷öí ãÿäÿr, òÿâÿêêöë, Àëëàhà òÿñëèì îëìà êèìè

àíëàéûøëàr îíëàr ö÷öí ñîí äÿrÿúÿ éàääûr. Áó ñÿáÿáëÿ ¤çöíö

òàíûäûüû àíäàí åòèáàrÿí “äöíéàñûíû ãóròàrìàüà” ÷àëûøûr. Áó òèï

èíñàí ¤ëöìäÿí ãà÷ìàüà áåëÿ ÷àáàëàìàç, ÷öíêè î, îíñóç äà

¤ëöìö äöøöíìÿéÿúÿê ãÿäÿr ìÿøüóëäór. Éåíè äöíéÿâè ïëàíëàr,

ìÿíàôåëÿr, hÿäÿôëÿr àrõàñûíúà ãà÷àr. Ùå÷ g¤çëÿìÿäèéè áèr àíäà

äà hàçûrëûãñûç âÿ ÷àøãûí áèr øÿêèëäÿ ¤ëöì hÿãèãÿòè èëÿ ãàrøûëàøûr.

Ñîí áèr ïåøìàíëûãëà gårèéÿ ãàéûòìàüû òÿëÿá åäÿr. Àììà àròûã

÷îõ gåúäèr.

- Äîüóì éàíëûøëûüû:

Ãÿôëÿòèí ñÿáÿáëÿrèíäÿí áèrè äÿ äîüóìóí âàrëûüûäûr. Ùÿr

göí äîüóìëàr âÿ ¤ëöìëÿr îëór. Éår öçöíöí ÿhàëèñè hå÷ âàõò

ÿêñèëìÿç, hÿòòà göíäÿí-göíÿ àròàr. Èíñàí ¤çöíö áó ÷ÿrõè-ôÿëÿéèí

úÿígèíÿ òÿñëèì åòäèêúÿ ñàíêè äîüóìëàr ¤ëöìëÿrè ÿâÿç åäèr âÿ

hÿéàò áåëÿúÿ òàràçëàíûr êèìè áèr èëëöçèéàéà ãàïûëà áèëÿr. Áó äà

¤ëöìÿ ãàrøû áèr ãÿôëÿò ïÿräÿñè éàràíìàñûíà ñÿáÿá îëàr. Ëàêèí

áó àíäàí åòèáàrÿí hå÷ áèr äîüóìóí áàø âårìÿéÿúÿéè áèr ä¤ârÿ

18

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

gèrñÿê, èíñàíëàrûí áèr-áèrèíèí àräûíúà ¤ëäöéöíö âÿ äöíéà

ÿhàëèñèíèí ñàéûíûí ñörÿòëÿ ñûôrà äîüró åíäèéèíè g¤rÿrèê. Áàõ, î

çàìàí ¤ëöì èíñàíà áöòöí äÿhøÿòè èëÿ ¤çöíö hèññ åòäèrÿr. Èíñàí

ÿòràôûíäàêûëàrûí áèr-áèr àçàëäûüûíû g¤rÿr âÿ ãà÷ûëìàç ñîíóí gåú-

òåç îíà äà gÿëÿúÿéèíè äÿrê åäÿr. Åéíèëÿ ¤ëöì úÿçàñûíà ìÿhêóì

åäèëìèø èíñàíëàr êèìè. Áó èíñàíëàr hÿr göí áèr-áèr, èêè-èêè åäàìà

àïàrûëûr âÿ êàìåràäàêûëàrûí ñàéû àçàëûr. Àràäàí èëëÿr êå÷ñÿ áåëÿ

hÿëÿ hÿéàòäà îëàíëàr íÿ çàìàíñà í¤âáÿíèí îíëàrà gÿëèá-

gÿëìÿéÿúÿéè ãîrõóñó èëÿ éàòàrëàr. ®ëöì áèr àí áåëÿ àüûëëàrûíäàí

÷ûõìûr.

Ùàëáóêè ÿhâàëàòûí ÿñëè äÿ áóíäàí ôÿrãëè äåéèë. Éåíè

äîüóëàíëàrûí ¤ëÿíëÿrÿ hå÷ áèr òÿñèrè éîõäór. Áó, éàëíûç ïñèõîëîæè

éàíûëìàäàí èáàrÿòäèr. Áóíäàí 150 èë ãàáàã éàøàéàíëàrûí hå÷

áèrè áó göí hÿéàòäà äåéèë. ®çëÿrèíäÿí ñîírà äîüóëàíëàrûí áó

àäàìëàrûí ÿúÿëëÿrèíÿ hå÷ áèr ôàéäàñû äÿéìÿìèøäèr. Åéíèëÿ 100

èë ñîírà äà áó àí éàøàéàí èíñàíëàräàí hå÷ áèrèñè ãàëìàéàúàã.Çöíêè äöíéà áèr úör äàéàíàúàã éårèäèr, àràñû êÿñèëìÿäÿí äîëóá

áîøàëàr.

®çöíö àëäàòìàã öñóëëàrû

®ëöìö ãóëàãàräûíà âóràí âÿ ãÿôëÿòè éàràäàí ñÿáÿáëÿräÿí

áàøãà áèr äÿ èíñàíëàrûí ¤çëÿrèíÿ òÿñÿëëè âårìÿê ö÷öí èñòèôàäÿ

åòäèêëÿrè ìöäàôèÿ ìåõàíèçìëÿrè âàr. Òÿhëöêÿ ãàrøûñûíäà

ãàëàrêÿí áàøûíû ãóìà áàñäûràí äÿâÿãóøó èëÿ èíñàíû åéíè àüûë

ñÿâèééÿñèíÿ åíäèrÿí áó ¤çöíöàëäàòìà öñóëëàrûíû áèr íå÷ÿ ìàääÿ

øÿêëèíäÿ àràøäûrà áèëÿrèê.

- Éàøëûëûã ä¤âröíÿ ãÿäÿr òÿõèrÿ ñàëìà äöøöíúÿñè:

Áó ìöäàôèÿ ìåõàíèçìèíè gÿíúëÿräÿ âÿ îròà éàøëûëàräà

g¤rìÿê îëàr. Áóíäàí èñòèôàäÿ åäÿí èíñàí öìóìèééÿòëÿ 60-70

èë éàøàéàúàüûíû håñàáëàéûr âÿ àíúàã ¤ìröíöí ñîí èëëÿrèíè áó

úör “äàrûõäûrûúû” ì¤âçóëàrà àéûrìàã ãÿràrûíû âårèr. Îíëàr

hÿéàòûíûí ÿí g¤çÿë èëëÿrèíäÿ “êÿäÿrëè” ì¤âçóëàrëà áàøûíû

àürûòìàã èñòÿìèr. Áóíóí ö÷öí äöíéàäàí ÿëèíè-ÿòÿéèíè ÷ÿêÿúÿéè

áèr çàìàíû óéüóí g¤rör. Áåëÿúÿ, ¤ëöìÿ âÿ î áèrè äöíéàéà

hàçûrëàøìàã ö÷öí äÿ hÿéàòûíäàí áèr ïàé àéûrìûø îëäóüóíó

äöøöíör âÿ âèúäàíûíû ràhàòëàéûr.

Ùàëáóêè áèr ñàíèéÿ ñîírà éàøàéàúàüûíûí áåëÿ òÿìèíàòû

îëìàéàí, hÿëÿ íÿ ãÿäÿr éàøàéàúàüûíû, hàràäà âÿ íÿ çàìàí

¤ëÿúÿéèíè ÿñëà áèëìÿéÿí áèr èíñàíûí áåëÿ óçóíìöääÿòëè âÿ óçàüà

gåäÿí íÿòèúÿñèç håñàáëàìàëàr àïàrìàñûíûí íÿ ãÿäÿr á¤éöê áèr

19

Ùàróí Éÿhéà

ãÿôëÿò îëìàñû g¤ç ¤íöíäÿ îëàí àøêàr ìÿñÿëÿäèr. Ùÿr göí

ÿòràôûíäà ¤çö èëÿ éàøûä, hÿòòà äàhà gÿíú áèr ÷îõ àäàìëàr ¤ëör,

ãÿçåòëÿr ¤ëöì åëàíëàrû èëÿ äîëóäór, òåëåâèçèéàäà hÿr gåúÿ áèr

÷îõ ¤ëöì õÿáÿrè èçëÿéèr, ÷îõ çàìàí á¤éöê-êè÷èê ¤ç éàõûíëàrûíûí

¤ëöìöíÿ øàhèä îëórëàr. Ôÿãÿò, ÿòràôûíäàêû èíñàíëàrûí áèr göí,

hÿòòà áÿëêÿ äÿ ñàáàhû ¤ç ¤ëöìöíÿ äÿ øàhèä îëàúàãëàrûíû, ¤ç

¤ëöì åëàíûíû îõóéàúàãëàrûíû àüûëëàrûíà gÿòèrìèrëÿr. Ãàëäû êè,

g¤çëÿäèéè î “éàøëûëûã” hÿääèíÿ ãÿäÿr éàøàñà áåëÿ hå÷ áèr øåé

äÿéèøìÿéÿúÿê, ñàhèá îëäóüó çåhíèééÿòè äÿéèøäèrìÿäèêúÿ ¤ëöìëÿ

ãàrøû-ãàrøûéà gÿëÿíÿäÿê òÿõèrÿñàëìà ìÿíòèãèíè äàìàì

åòäèrÿúÿê.

- “Úÿhÿííÿìäÿ úÿçàìû ÷ÿêÿrÿì âÿ ÷ûõàràì” ìÿíòèãè:

Úÿìèééÿòäÿ îëäóãúà ÷îõ éàéûëàí áó ôèêèr ÿñëèíäÿ áàòèë

èíàíúäàí áàøãà áèr øåé äåéèë. Çöíêè áó, Ãóràíäà îëàí hå÷ áèr

àéÿéÿ ÿñàñëàíìûr. Ãóràíûí hå÷ áèr àéÿñèíäÿ úÿhÿííÿìäÿ úÿçà

g¤röá, ñîírà áàüûøëàíàràã úÿííÿòÿ äöøìÿêäÿí áÿhñ åäèëìèr.

Òàì ÿêñèíÿ, ì¤âçó èëÿ áàüëû îëàí áöòöí àéÿëÿräÿ ãèéàìÿò göíö

ì¤ìèíëÿrèí âÿ êàôèrëÿrèí äÿãèãëèêëÿ àérûëàúàãëàrû, ì¤ìèíëÿrèí

ÿáÿäè úÿííÿòÿ gèrÿúÿêëÿrè, êàôèrëÿrèí èñÿ ÿáÿäè úÿhÿííÿìÿ

gåäÿúÿêëÿrè áèëäèrèëèr:

“Îíëàr: “Úÿhÿííÿì îäó áèçÿ áèr íå÷ÿ göíäÿí àròûã

ÿçàá âårìÿç” äåéÿrëÿr. Îíëàrà ñ¤éëÿ êè: “Ñèç Àëëàhäàí

áåëÿ áèr âÿä àëìûñûíûçìû? Àëëàh hå÷ âàõò ¤ç ÿhäèíäÿí

ä¤íìÿç. Éîõñà Àëëàhà ãàrøû áèëìÿäèéèíèçè ñ¤éëÿéèr-

ñèíèç?” Áÿëè, göíàh ãàçàíàí âÿ ãàçàíäûüû göíàhëàrëà

ÿhàòÿ îëóíàí øÿõñëÿr úÿhÿííÿìëèêäèrëÿr âÿ îràäà

hÿìèøÿëèê ãàëàúàãëàr. Èìàí gÿòèrÿíëÿr âÿ éàõøû èøëÿr

g¤rÿíëÿr èñÿ áåhèøòëèêäèrëÿr âÿ îràäà îëàúàãëàr”

(“Áÿãÿrÿ”, 80-82).

Äègÿr áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Áó, éÿhóäèëÿrèí: “Úÿhÿííÿì îäó áèçÿ áèr íå÷ÿ göíäÿí

àròûã òîõóíìàç!” äåäèêëÿrèíÿ g¤rÿäèr. Îíëàrû ¤ç äèíëÿrè

áàrÿäÿ äöçÿëòäèêëÿrè óéäórìàëàr àëäàäûá éîëäàí

÷ûõàrìûøäûr” (“Àëè-Èìràí”, 24).

Úÿhÿííÿì èíñàíûí òÿñÿââöröíÿ gÿëìÿéÿúÿê ãÿäÿr á¤éöê

ÿçàáëàrû éàøàäàí éåräèr. Áóíà g¤rÿ äÿ úÿhÿííÿìäÿ áèr ìöääÿò

ãàëûá ÷ûõìàã ìöìêöí îëñàéäû áåëÿ hå÷ áèr øöórëó èíñàíûí

úÿhÿííÿì ÿçàáû êèìè áèr ÿçàáû íÿçÿrÿ àëìàñû ìöìêöí îëìàçäû.

Úÿhÿííÿì Àëëàhûí “Ãàhhàr”, “Úàááàr” ñèôÿòëÿrèíèí ÿí øèääÿòëè

òÿúÿëëè åòäèéè âÿ äöíéàäàêû hå÷ áèr ÿçàáëà ìöãàéèñÿ

20

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

åäèëìÿéÿúÿê äÿrÿúÿäÿ ÿçàáëà äîëó îëàí ãîrõóíú áèr ìöhèòäèr.

Áàrìàüûíûí óúó éàíàíäà ôÿréàä åëÿéÿí àúèç èíñàíûí ràhàò âÿ

ëàãåéä áèr òÿrçäÿ áåëÿ áèr ÿçàáû íÿçÿräÿ òóòäóüóíó ñ¤éëÿìÿñè

îíóí àüëûíûí òàìàìèëÿ èòìÿñèíèí ÿëàìÿòèäèr. Àëëàhûí ÿçàáûíû

úèääè ãÿáóë åòìÿéÿí âÿ hàãñûçëûãëà ãàrøûëàéàí áèr êèìñÿ ÿñëèíäÿ

Àëëàhûí ãÿärèíè ëàçûìè ñÿâèééÿäÿ áèëìÿéÿí âÿ èìàíäàí éîõñóë

îëàí áèr çàâàëëûäûr.

- “Ìÿí îíñóç äà úÿííÿòëèéÿì” ìÿíòèãè:

®çëÿrèíè èäåàë úÿííÿòëèê håñàá åäÿí èíñàíëàr âàr. Îíëàr

äöíéàäà éàõøûëûã êèìè ãàâràäûãëàrû áèr íå÷ÿ êè÷èê èøëÿr g¤rÿrÿê

âÿ ïèñëèê êèìè ãÿáóë åòäèêëÿrè áèr íå÷ÿ ÿìÿëäÿí óçàã äóràràã

úÿííÿòÿ ëàéèã îëäóãëàrûíû äöøöíörëÿr. Äèí hàããûíäàêû

ìÿëóìàòëàrû ÷îõ àç, õóràôàòëàrëà äîëó îëàí áó èíñàíëàr ÿñëèíäÿ

Ãóràíëà hå÷ áèr ÿëàãÿñè îëìàéàí, éàëíûç ¤çëÿrèíèí óéäóräóüó

áèr äèí àíëàéûøûíà ñàhèáäèr. Äàíûøàíäà ¤çëÿrèíè ÿí hÿãèãè

ìöñÿëìàí êèìè òÿãäèì åäèrëÿr. Ãóràíà g¤rÿ èñÿ îíëàr ÿñë

ìöørèêëÿräèr. Áó èíñàíëàrûí hàëû “Êÿhô” ñórÿñèíäÿ áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Îíëàrà èêè àäàìû ìèñàë gÿòèr; îíëàrûí áèrèíÿ èêè öçöì

áàüû âårèá îíëàrû õórìàëûãëàrëà ÿhàòÿ åòäèê âÿ

àràëàrûíäà ÿêèí ñàëäûã. Î áàüëàrûí hÿr èêèñè ¤ç áàrûíû

âåräè âÿ áó áàräàí hå÷ áèr øåé ÿêñèëìÿäè. Áèç äÿ îíëàrûí

àràñûíäàí áèr ÷àé àõûòäûã. Áó àäàìûí áàøãà ñÿrâÿòè äÿ

âàr èäè. Î, ¤ç éîëäàøûíà (òÿêÿááörëÿ): “Ìÿí ñÿíäÿí

äàhà ä¤âëÿòëè âÿ ÿørÿôúÿ ñÿíäÿí äàhà ãöââÿòëèéÿì!” Î,

¤çöíÿ çöëì åòäèéè hàëäà áàüûíà gèrèá äåäè: “Áó áàüûí

íÿ âàõòñà éîõ îëàúàüûíû göìàí åòìèrÿì. Ãèéàìÿòèí äÿ

ãîïàúàüûíû çÿíí åòìèrÿì. ßgÿr Rÿááèìèí höçóróíà

ãàéòàrûëñàì, ¤çöìÿ áóíäàí äà éàõøû áèr ìÿñêÿí

òàïàràì!” Îíóíëà ñ¤háÿò åäÿí éîëäàøû èñÿ áåëÿ äåäè:

“ßââÿëúÿ ñÿíè òîrïàãäàí, ñîírà áèr ãÿòrÿ ñóäàí

éàràòìûø, äàhà ñîírà ñÿíè àäàì øÿêëèíÿ ñàëìûø Àëëàhû

èíêàrìû åäèrñÿí? Ëàêèí Àëëàh ìÿíèì Rÿááèìäèr âÿ

ìÿí hå÷ êÿñè Îíà øÿrèê ãîøìàràì!”” (“Êÿhô”, 32-38).

Àéÿäÿ áèëäèrèëÿí áàü÷à ñàhèáè “Rÿááèìèí höçóróíà

ãàéòàrûëñàì” èôàäÿñè èëÿ Àëëàhà âÿ àõèrÿò göíöíÿ òàì øÿêèëäÿ

èìàí åòìÿäèéèíè, îíà g¤rÿ äÿ øöáhÿ è÷èíäÿ áèr ïèñëèê îëäóüóíó

òÿñäèã åäèr. Áóíóíëà áÿràáÿr ¤çöíöí áèr ì¤ìèí îëäóüóíó èääèà

åäèr âÿ Àëëàhûí îíó úÿííÿòëÿ ìöêàôàòëàíäûràúàüûíà ÿìèíäèr.

Áó êîáóä âÿ àõìàã ìöørèê õàràêòårè òÿÿññöô êè, èíñàíëàr

àràñûíäà ñîí äÿrÿúÿ ÷îõ éàéûëìûøäûr. Áó èíñàíëàr õàëèñ áèr

21

Ùàróí Éÿhéà

ñàõòàêàr îëäóãëàrûíû ÿñëèíäÿ ¤çëÿrè äÿ áèëèrëÿr, ôÿãÿò, áèr àç òÿíãèä

åäèëäèêäÿ î àí ¤çëÿrèíè òÿìèçÿ ÷ûõàrìàüà ÷àëûøûrëàr. Îíëàr äèíèí

h¤êìëÿrèíè òÿòáèã åòìÿéèí ÿhÿìèééÿòñèç îëäóüóíó èääèà åäèr,

ìÿhÿëëÿäÿ äèíäàr êèìè òàíûíàí èíñàíëàrûí ÿñëèíäÿ íÿ ãÿäÿr

íàìóññóç, ÿõëàãñûç îëäóüóíó èääèà åäÿrÿê ¤çëÿrèíè äîüró

g¤ñòÿrìÿéÿ ÷àëûøûrëàr. Ãÿëáëÿrèíèí òÿìèç îëäóüóíó, hå÷ êèìèí

ïèñëèéèíè èñòÿìÿäèêëÿrèíè, êèìñÿíèí ìàëûíäà, ìöëêöíäÿ, hÿéàò

éîëäàøûíäà, ãûçûíäà g¤çëÿrè îëìàäûüûíû ñ¤éëÿéÿrÿê “éàõøû àäàì”

îëäóãëàrûíû ñöáóò åòìÿéÿ ÷àëûøûrëàr. Äèëÿí÷èëÿrÿ ñÿäÿãÿ

âåräèêëÿrèíè, ãîíøóéà hàëâà ïàéëàäûãëàrûíû, “íå÷ÿ èëäèr” ä¤âëÿò

ìÿìórëóüóíäà èøëÿäèêëÿrèíè, èíñàíëàrà õèäìÿò åòäèêëÿrèíè, áóíäàí

àròûã ìöñÿëìàíëûã îëìàäûüûíû èääèà åäèrëÿr. Èíñàíû ìöñÿëìàí

åäÿí îíóí ãîíøó èëÿ éàõøû êå÷èíìÿñè äåéèë, Àëëàhà ãóë îëìàã

âÿ Îíóí h¤êìëÿrèíÿ èòàÿò åòìÿê îëäóüóíó áèëìÿç, éà äà ¤çëÿrèíè

áèëìÿìÿçëèéÿ ãîéàrëàr.

Îíëàrûí ñàõòàêàrëûüûíûí ÿí á¤éöê ÿëàìÿòè èñÿ ñàhèá îëäóãëàrû

éàíëûø äèí àíëàéûøûíà äÿëèë òàïìàã ö÷öí áèr ñûrà úÿôÿíg ôèêèrëÿräÿí

èñòèôàäÿ åòìÿëÿrèäèr. ®ç hÿéàòëàrûíû ìÿøróëàøäûrìàã ö÷öí èñòèôàäÿ

åòäèêëÿrè “ÿí á¤éöê èáàäÿò èøëÿòìÿêäèr” êèìè èôàäÿëÿr ÿí ÷îõ

ràñò gÿëèíÿí íöìóíÿëÿräÿíäèr. Áó, Ãóràíûí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê,

“Àëëàhûí àäûíà éàëàí óéäórìàã”äûr âÿ úÿçàñû äà ÿáÿäè

úÿhÿííÿìäèr.

Áó úör èíñàíëàr “Áÿãÿrÿ” ñórÿñèíèí 9-úó àéÿñèíäÿ äÿ

áèëäèrèëäèéè êèìè, “Àëëàhû âÿ ì¤ìèíëÿrè àëäàäûrëàr. Áèëìèrëÿr

êè, ÿñëèíäÿ àíúàã ¤çëÿrèíè àëäàäûrëàr”.

- Èêèëè ñòàíäàròëû ìÿíòèãëÿr:

Èíñàí áàøãà áèr ¤çöíöàëäàòìà öñóëóíäàí äà èñòèôàäÿ åäÿ

áèëÿr. ®ëöì àüëûíà gÿëÿí çàìàí ñîíñóçëóüà ãÿäÿr éîõ îëàúàüûíû

äöøöíÿr âÿ áóíóí äÿhøÿòè èëÿ Àëëàhûí âÿä åòäèéè ñîíñóç áèr

hÿéàòûí “âàr îëà áèëÿúÿéèíÿ” 50 ôàèç åhòèìàë åäÿr. Áåëÿëèêëÿ, ¤ç

è÷èíäÿ áèr í¤â öìèä èøûüû éàíäûràr. Äègÿr òÿrÿôäÿí, Àëëàhûí îíóí

öçÿrèíÿ ãîéäóüó áèr íå÷ÿ ìÿñóëèééÿòèí îëìàñû àüëûíà gÿëèíúÿ äÿ

äègÿr 50 ôàèç åhòèìàëû äöøöíör. “Íåúÿ îëñà òîrïàã îëóá éîõ

îëàúàüàì, ¤ëöìäÿí ñîírà hÿéàò éîõäór” äåéÿrÿê håñàá âårìÿ,

úÿhÿííÿì ÿçàáû èëÿ ãàrøûëàøìà êèìè ãîrõó âÿ íàràhàò÷ûëûüûíû

äÿô åäÿr. Ùÿr èêè hàëäà äà ãÿôëÿò hàëûíûí îíà âåräèéè áèr ñÿrõîøëóã

hàëû è÷èíäÿ ¤ëöì îíó éàõàëàéûíúàéà ãÿäÿr hÿéàòûíû äàâàì

åòäèrÿr.

22

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

Ãÿôëÿòèí íÿòèúÿñè

ßââÿëêè á¤ëìÿëÿräÿ èíñàíûí éàøàäûüû ìöääÿòäÿ ¤ëöìöí

¤çöíö õàòûrëàòäûüûíû äåìèøäèê. Áó õàòûrëàòìàëàr îíà ôàéäà âårèr

âÿ èíñàí áèr íå÷ÿ ì¤âçóíó òÿêràr îëàràã íÿçÿräÿí êå÷èrìÿê,

hÿéàòà âÿ hàäèñÿëÿrÿ îëàí ìöíàñèáÿòèíè éåíèäÿí ãàéäàéà ñàëìàã

ëàçûì gÿëäèéèíè úèääè áèr øÿêèëäÿ äöøöíìÿéÿ áàøëàéûr. Éà äà

áÿhñ åòäèéèìèç ìöäàôèÿ ìåõàíèçìëÿrè hÿrÿêÿòÿ êå÷èr, ãÿëáèíèí

âÿ g¤çöíöí ¤íöíäÿêè ãÿôëÿò ïÿräÿñè göíäÿí-göíÿ äàhà äà

ãàëûíëàøìàüà áàøëàéûr.

Èíêàr÷ûëàrûí áèr ãèñìèíèí éàøëàøûá ¤ëöìÿ éàõûíëàøäûãëàrû

hàëäà ¤ëöìö ñàêèò âÿ ìÿíàñûç áèr göëöìñÿìÿ âÿ ràhàòëûãëà

g¤çëÿìÿñè áó ïÿräÿíèí ãàëûíëûüûíûí ÷ÿòèí ìÿrhÿëÿéÿ ÷àòìàñûíûí

g¤ñòÿrèúèñèäèr. Çöíêè ¤ëöì îíëàrà àròûã éàëíûç g¤çÿë âÿ øèrèí áèr

éóõó, ràhàòëûã âÿ ñàêèòëèê, ÿáÿäè áèr ràhàòëûã âÿä åäèr.

Ùàëáóêè îíëàrû éîõäàí âàr åäèá éàràäàí, ñîírà ¤ëäöröá

òÿêràr äèrèëäÿí Àëëàh îíëàrà ÿçàáëà êå÷èrÿúÿêëÿrè ÿáÿäè áèr

hÿéàòû, ÿáÿäè áèr ïåøìàí÷ûëûüû âÿ áÿäáÿõòëèéè âÿä åòìèøäèr.

Îíëàr äà áó hÿãèãÿòè òàì ÿáÿäè éóõó çÿíí åòäèêëÿrè ¤ëöì àíûíäà

¤çëÿrè øÿõñÿí g¤rörëÿr. Çöíêè ¤ëöìöí áèr éîõîëìà îëìàäûüûíû,

ÿêñèíÿ, ¤çëÿrè ö÷öí ÿçàáëà äîëó îëàí éåíè áèr äöíéàíûí

áàøëàíüûcû îëäóüóíó äÿrê åäèrëÿr. Úàíëàrûíû àëàí ¤ëöì

ìÿëÿêëÿrèíèí äÿhøÿòëè g¤röíöøö î á¤éöê ÿçàáûí èëê õÿáÿräàr-

ëûüûäûr. Áó ñÿáÿáëÿ Ãóràíäà ¤ëöìäÿí ñîíràêû hÿéàòû rÿää åäÿí

èíêàr÷ûëàräàí áÿhñ åäèëÿrêÿí “áÿñ ìÿëÿêëÿr îíëàrûí öçëÿrèíÿ,

àrõàëàrûíà âórà-âórà úàíëàrûíû àëàíäà hàëëàrû íåúÿ îëàúàã?”

äåéèëèr (“Ìóhÿììÿä”, 24). Áó àíäà èíêàr÷ûëàrûí ¤ëöìäÿí

¤íúÿêè êîáóä âÿ òÿêÿááörëö äàâràíûøëàrûíûí éårèíè äÿhøÿò,

ïåøìàíëûã, ÷àrÿñèçëèê âÿ ñîíñóç áèr ÿçàá àëûr. Ãóràíäà áó

âÿçèééÿò áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Äåäèëÿr: “Ìÿgÿr áèç òîrïàüà ãàrûøûá éîõ îëàíäàí ñîírà

éåíèäÿíìè éàràäûëàúàüûã?” Áÿëè, îíëàr Rÿááè èëÿ

ãàrøûëàøàúàãëàrûíû èíêàr åäÿí êÿñëÿräèr! Äå êè: “Ñèçÿ

ìöâÿêêèë îëàí ¤ëöì ìÿëÿéè úàíûìûçû àëàúàãäûr. Ñîírà

äà Rÿááèíèçèí höçóróíà ãàéòàrûëàúàãñûíûç. Êàø

göíàhêàrëàrû ñÿíèí Rÿááèíèí höçóróíäà áàøëàrûíû àøàüû

äèêèá: “Ïÿrâÿräègàrà! G¤räöê, åøèòäèê. Èíäè áèçè

äöíéàéà ãàéòàr êè, éàõøû èø g¤rÿê. Áèç òàì éÿãèíëèêëÿ

èíàíäûã!” äåéÿíäÿ g¤rÿéäèí!”” (“Ñÿúäÿ”, 10-12).

23

Ùàróí Éÿhéà

®ëöìäÿí ãà÷ìàã ìöìêöí äåéèë

Èíñàí õöñóñèëÿ gÿíúëèéèíäÿ ¤ëöìö hå÷ âàõò àüëûíà gÿòèrìÿê

èñòÿìèr. Áóíó áèr ñîí êèìè g¤räöéö ö÷öí hÿòòà ¤ëöì hàããûíäàêû

äöøöíúÿäÿí äÿ ãà÷ûr. Äöøöíìÿìÿê îíóí ö÷öí ÿí ràhàò ãà÷ûø

éîëóäór. Ëàêèí ôèçèêè ãà÷ûø ¤ëöìÿ áèr ÷àrÿ îëìàäûüû êèìè ¤ëöìö

àüëûíà gÿòèrìÿêäÿí éàéûíàràã ¤ëöìäÿí ãóròóëà áèëìÿê äÿ ÷àrÿ

äåéèë. Áóíäàí ÿëàâÿ, ¤ëöìö àüëûíà gÿòèrìÿìÿê äÿ ìöìêöí

äåéèë. Èíñàí hÿr göí ràñòûíà ÷ûõàí ãÿçåòëÿräÿ ìöòëÿã ¤ëöì

õÿáÿrëÿrè èëÿ, ¤ëöì åëàíëàrû èëÿ ãàrøûëàøûr. Éîëäà gåäÿrêÿí áèr

úÿíàçÿ ìàøûíûíà ràñò gÿëèr âÿ éà áèr ãÿárèñòàíëûüûí ãàrøûñûíäàí

êå÷èr. Ìöÿééÿí áèr ìöääÿò ÿrçèíäÿ éàõûíëàrû âÿ ãîhóìëàrû

¤ëör. Îíëàrûí úÿíàçÿëÿrèíè àïàràíäà, éàñ éårëÿrèíè çèéàrÿò åäÿíäÿ

ìöòëÿã áó hÿãèãÿòëÿ öç-öçÿ ãàëûr. Áàøãàëàrûíûí, õöñóñèëÿ äÿ

ñåâäèêëÿrèíèí ¤ëöìöíö g¤räöêúÿ ¤ç ñîíóíó äöøöíör. Áó

äöøöíúÿ ãÿëáèíè ñûõûr, örÿéèíè áóëàíäûrûr. Èíñàí íÿ ãÿäÿr

èíàäêàrëûã åäèrñÿ åòñèí, hàràéà ñûüûíûrñà ñûüûíñûí, hàràéà ãà÷ûrñà

ãà÷ñûí, ÿñëèíäÿ hå÷ ôÿrãèíäÿ îëìàäàí hÿr àí ¤ç ¤ëöìöíÿ äîüró

ãà÷ûr. Ãàrøûñûíäà áàøãà áèr ãàïû âÿ éà ÷ûõûø éîëó éîõäór. Ùàíñû

òÿrÿôÿ ÷åârèëÿrñÿ, ¤ëöì îíó îràäà ãàrøûëàéûr. Òÿëÿ äàéàíìàäàí

îíà äîüró éàõûíëàøûr âÿ ñîíäà éàõàëàéûr. Àëëàhûí ãàíóíóíäà

hå÷ áèr äÿéèøèêëèê îëìàìûøäûr. ®ëöì îíó ãÿäÿräÿ áèëäèrèëìèø áèr

àíäà âÿ éåräÿ éàõàëàìûøäûr. Ãóràíäà áó ñèrr áåëÿ õÿáÿr âårèëèr:

“Äå êè: “Ãà÷äûüûíûç ¤ëöì ñèçè ìöòëÿã éàõàëàéàúàãäûr.

Ñîírà ñèç gèçëèíè äÿ àøêàrû äà áèëÿí Àëëàhûí höçóróíà

ãàéòàrûëàúàãñûíûç. Î äà ñèçÿ íÿëÿr åòäèéèíèçè õÿáÿr

âårÿúÿêäèr!”” (“Úóìóÿ”, 8).

“Ùàràäà îëórñóíóçñà îëóí, hÿòòà óúà âÿ ì¤hêÿì

ãàëàëàr è÷ÿrèñèíäÿ îëñàíûç áåëÿ...” (“Íèñà”, 78).

Áó ñÿáÿáëÿ åòìÿéèìèç âàúèá îëàí ÿìÿë ¤çöìöçö àëäàòìàüû

âÿ éà hÿãèãÿòëÿrè ãóëàãàräûíà âórìàüû áèr êÿíàrà ãîéóá Àëëàhûí

ãÿäÿrèìèçäÿ òÿñáèò åòäèéè ìöääÿòè ÿí g¤çÿë øÿêèëäÿ

ãèéìÿòëÿíäèrÿ áèëìÿêäèr. Áó ìöääÿòèí íÿ çàìàí áèòÿúÿéèíè äÿ

éàëíûç Óúà Àëëàh áèëèr.

24

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ÙßÃÈÃÈ ®ËÖÌ

Âß G®RÖÍßÍ ®ËÖÌ

Róhóí ¤ëìÿñè (hÿãèãè ¤ëöì)

Íåúÿ ¤ëÿúÿéèíèçè, ¤ëöìöí íåúÿ áèr øåé îëäóüóíó, ¤ëÿrêÿí

íÿëÿr îëàúàüûíû hå÷ äöøöíìöñöíöçìö?

Èíäèéÿ ãÿäÿr ¤íúÿ ¤ëöá ñîírà äà äèrèëÿrÿê áó äöíéàéà

ãàéûäàí âÿ íÿëÿr g¤röá, íÿëÿr åøèòäèéèíè èçàh åäÿ áèëÿí hå÷ áèr

êèìñÿ îëìàéûá. Áó ñÿáÿáëÿ ¤ëöìöí íÿ îëäóüóíó, áèr èíñàíûí

¤ëöì çàìàíû íÿëÿr hèññ åòäèéèíè áèëìÿéèìèçÿ òåõíèêè úÿhÿòäÿí

èìêàí éîõäór.

Àíúàã èíñàíà hÿéàò âårÿí âÿ âàõòû gÿëÿíäÿ äÿ îíó gårè

àëàí Àëëàh ¤ëöìöí íåúÿ áàø âåräèéèíè ¤ç Êèòàáûíäà áèçÿ

áèëäèrìèøäèr. Áó ñÿáÿáëÿ ¤ëöìöí íåúÿ áàø âåräèéèíè, ¤ëöì

çàìàíû èíñàíûí íÿëÿr éàøàéûá, íÿëÿr hèññ åòäèéèíè àíúàã

Ãóràíäàí ¤érÿíÿ áèëÿrèê.

Ãóràíà áàõàrêÿí èñÿ îëäóãúà ìàràãëû áèr hÿãèãÿòëÿ

ãàrøûëàøûrûã. Çöíêè Ãóràíäà áÿhñ åäèëÿí ¤ëöì “òèááè ¤ëöì”äÿí,

éÿíè äègÿr èíñàíëàr òÿrÿôèíäÿí ìöøàhèäÿ åäèëÿí ¤ëöìäÿí ÷îõ

ôÿrãëèäèr.

ßââÿëúÿ, áÿçè àéÿëÿr ¤ëöì çàìàíû ¤ëÿúÿê èíñàíûí g¤räöéö,

ôÿãÿò äègÿr èíñàíëàrûí g¤rìÿäèéè hàäèñÿëÿr éàøàíäûüûíû áèçÿ

õÿáÿr âårèr. “Âàãèÿ” ñórÿñèíäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Úàí áîüàçà éåòèøäèéè çàìàí Ñèç îíà áàõûá äórórñóíóç.

Áèç îíà ñèçäÿí äàhà éàõûíûã, àììà ñèç g¤rìörñöíöç!”

(“Âàãèÿ”, 83-85).

Áàøãà áèr àéÿäÿ äÿ áó “ìöøàhèäÿ åäèëìÿéÿí hàäèñÿëÿr”èí

èíêàr÷ûëàr ö÷öí áèr ÷ÿòèíëèê àíû îëìàñûíäàí áÿhñ åäèëèr:

“Îíëàrûí íÿ ìàë-ä¤âëÿòè, íÿ äÿ îüóë-óøàüû ñÿíè håérÿòÿ

ñàëìàñûí. Àëëàh áóíëàrëà ìöíàôèãëÿrÿ ÿçàá âårìÿê âÿ

ëàéèã îëäóãëàrû hàëäà úàíëàrûíûí ÷ûõìàñûíû èñòÿr”

(“Ò¤âáÿ”, 85).

Áóíóí ÿêñèíÿ îëàràã èñÿ ì¤ìèíëÿrèí ¤ëöìö äÿ “g¤çÿëëèêëÿr

è÷èíäÿ” áàø âårèr:

“Î êÿñëÿr êè, ìÿëÿêëÿr îíëàrûí úàíëàrûíû ïàê îëäóãëàrû

hàëäà àëûá”: “Ñèçÿ ñàëàì îëñóí! Åòäèéèíèç ÿìÿëëÿrÿ g¤rÿ

úÿííÿòÿ äàõèë îëóí!” äåéÿrëÿr” (“Íÿhë”, 32).

25

Áó àéÿëÿr áèçÿ ¤ëöì hàããûíäàêû ÷îõ ¤íÿìëè âÿ äÿéèøèëìÿç

áèr hÿãèãÿòè õÿáÿr âårèr: ¤ëÿí àäàìûí éàøàäûãëàrû èëÿ îíóí

ÿòràôûíäà îëàí èíñàíëàrûí ¤ëöì çàìàíû g¤räöêëÿrè øåéëÿr ÷îõ

ôÿrãëèäèr. Ìÿñÿëÿí, áèr èíñàí hÿéàòû áîéó äîüró éîëó òóòìàìûø

èíêàr÷û îëñà äà î, êÿíàräàí éóõóäà èêÿí “ràhàò” áèr ¤ëöìëÿ

¤ëìöø êèìè g¤röíÿ áèëÿr. Ëàêèí î àíäà îíóí áàøãà áèr ¤ë÷öéÿ

êå÷ÿí róhó á¤éöê àúû è÷èíäÿ ¤ëöìö äàäûr. Âÿ éà òàìàìèëÿ

ÿêñèíÿ, àúû ÷ÿêäèéè çÿíí åäèëÿí áèr ì¤ìèíèí róhó àéÿäÿ äÿ

áèëäèrèëäèéè êèìè, áÿäÿíèíäÿí ìÿëÿêëÿr òÿrÿôèíäÿí “ïàê îëäóãëàrû

hàëäà” àérûëûr.

Ãûñàñû, “áÿäÿíèí òèááè ¤ëöìö” èëÿ Ãóràíûí áèëäèräèéè “róhóí

¤ëöìö” ÿñëèíäÿ ÷îõ ôÿrãëè hàäèñÿëÿräèr.

Ãóràíûí áèçÿ áèëäèräèéè áó ñèrräÿí õÿáÿrè îëìàéàí

èíêàr÷ûëàr èñÿ ¤ëöìö ÿáÿäè âÿ ràhàò áèr éóõó ñàíàràã ¤ëöì

àíëàrûíû äà ¤ç àüûëëàrûíà g¤rÿ àúûñûç âÿ ràhàò åòìÿéèí öñóëëàrûíû

àõòàrûrëàr. Éóõó äÿrìàíû âÿ éà hàâà ãàçû èëÿ èíòèhàrû öñòöí

òóòàíëàr, ¤ëöìúöë âÿ èçòèràáëû áèr õÿñòÿëèêäÿí éàõà ãóròàrìàã

ö÷öí äÿrìàíëà àürûñûç ¤ëöìÿ ìöràúèÿò åäÿíëÿr áåëÿ áèr

éàíëûøëûüà éîë âårÿíëÿrÿ íöìóíÿäèr.

Äàäûëàí áó hÿãèãè ¤ëöì àç ¤íúÿ áèëäèräèéèìèç êèìè,

èíêàr÷ûëàr ö÷öí á¤éöê áèr ÿçàá, ì¤ìèíëÿr ö÷öí èñÿ á¤éöê áèr

íåìÿò âÿ g¤çÿëëèêäèr. Èíêàr÷ûëàrûí úàíëàrûíûí “÷ÿòèíëèê” è÷èíäÿ

÷ûõäûüûíû Ãóràíäàí áèëèrèê. Àéÿëÿr áó “÷ÿòèíëèéè” ìöôÿññÿë

øÿêèëäÿ áèëäèrèr.

- ®ëöì çàìàíû èíêàr÷ûíûí àrõàñûíà âÿ öçöíÿ âóróëàràã

úàíûíûí àëûíìàñû:

“Áÿñ ìÿëÿêëÿr îíëàrûí öçëÿrèíÿ, àrõàëàrûíà âórà-âórà

úàíëàrûíû àëàíäà hàëëàrû íåúÿ îëàúàã? Áó äà îíëàrûí

Àëëàhûí ãÿçÿáèíÿ ñÿáÿá îëàí øåéÿ óéìàëàrû âÿ Àëëàhà

õîø gåäÿí øåéè áÿéÿíìÿäèêëÿrèíÿ g¤rÿäèr. Åëÿ îíà g¤rÿ

äÿ Àëëàh îíëàrûí ÿìÿëëÿrèíè ïó÷ åòäè” (“Ìÿhÿììÿä”,

27-28).

- ®ëöìöí øèääÿòëè ñàrñûíòûëàrû âÿ ìÿëÿêëÿrèí èíêàr÷ûéà ¤ëöì

çàìàíû ÿáÿäè ÿçàáëàrûíû ìöæäÿëÿìÿñè:

“...Êàø ñÿí çàëûìëàrû ¤ëöì ÿçàáû è÷èíäÿ ÷àáàëàéàí,

ìÿëÿêëÿrèí äÿ ÿëëÿrèíè óçàäûá: “Çûõàrûí úàíëàrûíûçû! Ñèç

áó göí Àëëàhà ãàrøû íàhàã ñ¤çëÿr äàíûøäûüûíûçà âÿ Îíóí

àéÿëÿrèíÿ òÿêÿááör g¤ñòÿräèéèíèçÿ g¤rÿ àë÷àëäûúû áèr

ÿçàáëà úÿçàëàíäûrûëàúàãñûíûç!” äåéÿíäÿ g¤rÿéäèí”

(“ßíàì”, 93).

26

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

“Êàø êè, ñÿí êàôèrëÿrè ìÿëÿêëÿr îíëàrûí öçöíÿ âÿ

àrõàñûíà âórà-âórà: “Äàäûí àòÿøèí ÿçàáûíû!” äåéèá

úàíëàrûíû àëàíäà g¤rÿéäèí! Áó, ñèçèí ¤ç ÿëëÿrèíèçëÿ

ãàçàíäûüûíûç göíàhëàrà g¤rÿäèr. Éîõñà Àëëàh

áÿíäÿëÿrèíÿ ÿñëà çöëì åäÿí äåéèëäèr!” (“ßíôàë”, 50-51).

Àéÿëÿräÿí äÿ àéäûí áàøà äöøöëäöéö êèìè, êàôèrèí ñàäÿúÿ

îëàràã ¤ëöìö áåëÿ ¤ç-¤çëöéöíäÿ á¤éöê áèr ÿçàáäûr. Êÿíàräàêû

éàõûíëàrû îíóí éàòàüûíäà ràhàò áèr øÿêèëäÿ ¤ëäöéöíö çÿíí

åòäèêëÿrè hàëäà î, ÿñëèíäÿ ìàääè âÿ ìÿíÿâè úÿhÿòäÿí ÷îõ á¤éöê

áèr ÿçàáûí è÷èíÿ gèrìèøäèr. ®ëöì ìÿëÿêëÿrè àúû âÿ àürû âårÿrÿê

îíóí úàíûíû áÿäÿíèíäÿí ÷ûõàrûrëàr. Ãóràíäà áó ìÿëÿêëÿr

êàôèrëÿrèí úàíëàrûíû áÿäÿíëÿrèíäÿí “éûròàràã” ÷ûõàräûãëàrûíà g¤rÿ

“çîrëà àëàíëàr” îëàràã òÿrèô åäèëèr (Áàõ: “Íàçèàò” ñórÿñè, 1).

Àéÿíèí âåräèéè õÿáÿrÿ g¤rÿ, úàí áîüàçà, éÿíè ê¤rïöúöê

ñöìöéöíÿ gÿëäèéè çàìàí àròûã ñîí ìöäàõèëÿ åäèëèr:

“Õåér, úàíûí áîüàçà gÿëèá éåòèøÿúÿéè, “Êèì õèëàñ åäÿ

áèëÿr?” äåéèëÿúÿéè, àérûëûã äÿìèíèí gÿëèá ÷àòäûüûíû

àíëàéàúàüû...” (“Ãèéàìÿ”, 26-28).

Èíäè èíêàr÷û àròûã hÿéàòû áîéó èíêàr åòìèø îëäóüó î á¤éöê

hÿãèãÿòëÿ öç-öçÿäèr. ®ëöìëÿ áèrëèêäÿ hÿéàòû áîéó åòäèéè á¤éöê

göíàhûí, èíêàrûíûí úÿçàñûíû ÷ÿêìÿéÿ áàøëàéàúàã. Ìÿëÿêëÿrèí

àrõàñûíà âórà-âórà úàíûíû çîrëà àëìàñû îíó g¤çëÿéÿí ñîíñóç

ÿçàáûí éàëíûç ÷îõ éöígöë áèr áàøëàíüûúûäûr.

Áóíóí ÿêñèíÿ îëàràãñà ¤ëöì ì¤ìèí èíñàí ö÷öí á¤éöê áèr

õîøáÿõòëèéèí âÿ íÿøÿíèí áàøëàíüûúûäûr. Róhó çîrëà àëûíàí êàôèrèí

ÿêñèíÿ îëàràã ì¤ìèíèí róhó “ràhàòëûãëà àëàíëàr” òÿrÿôèíäÿí

(“Íàçèàò”, 2), “ïàêëûãëà” âÿ “ñàëàìëà” (“Íÿhë”, 32), àäÿòÿí

éóõóäà èêÿí róhóí áÿäÿíäÿí àürûñûç àérûëûá ôÿrãëè áèr ¤ë÷öéÿ

êå÷ìÿñè êèìè (“Çóìÿr”, 42) àëûíûr.

®ëöìöí hÿãèãÿòè áóäór. Êÿíàräàêû èíñàíëàr éàëíûç òèááè

¤ëöìö òàíûéûr, hÿéàòè ôóíêñèéàëàrû ñîíà ÷àòìàã öçrÿ îëàí áèr

áÿäÿí g¤rörëÿr. ®ëÿí øÿõñè ñåér åäÿíëÿr íÿ îíóí öçöíÿ âÿ

àrõàñûíà âóróëäóüóíó, íÿ àéàãëàrûíûí äîëàøäûüûíû, íÿ äÿ úàíûíûí

ê¤rïöúöê ñöìöéöíÿ äàéàíäûüûíû g¤rörëÿr. Áó ìÿíçÿrÿ âÿ

hèññëÿrëÿ éàëíûç ¤ëÿí èíñàíûí róhó ãàrøûëàøûr. Ëàêèí hÿãèãè ¤ëöì

êÿíàräàêû èíñàíëàrûí g¤rÿ áèëìÿäèéè áèr ¤ë÷öäÿ ¤ëÿí àäàì

òÿrÿôèíäÿí hÿròÿrÿôëè “äàäûëìàãäà”äûr. Áàøãà ñ¤çëÿ, ¤ëöì

çàìàíû éàøàíàí hàäèñÿ áèr “ìÿrhÿëÿ, ìöhèò äÿéèøèêëèéè”äèr.

Áórà ãÿäÿr àràøäûräûüûìûç àéÿëÿräÿí áàøà äöøöëÿí

hÿãèãÿòëÿrè ãûñà ìöääÿàëàr øÿêëèíäÿ áåëÿ éåêóíëàøäûrà áèëÿrèê:

27

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ Ùàróí Éÿhéà

ì¤ìèíèí äÿ, êàôèrèí äÿ ÿúÿëëÿrè gÿëäèéè àí îíëàrûí ¤ìrö íÿ áèr

ñààò àròûrûëàr, íÿ äÿ áèr ñààò àçàëäûëàr. Ùàràäà îëórëàrñà îëñóíëàr

âàõòëàrû gÿëäèéè àí ¤ëöì îíëàrû òàïàr. Êÿíàräàí ñåér åäÿíëÿr

áóíó hèññ åòìÿñÿ äÿ ¤ëöìö äàäìàüà áàøëàéàíëàr áó àíäàí

åòèáàrÿí hÿr èêèñè ÷îõ ôÿrãëè ìöíàñèáÿò g¤rÿrëÿr.

̤ìèíèí ¤ëöìö

- Ãà÷ûëìàç îëäóüóíó áèëäèéè âÿ áóíà g¤rÿ äÿ hÿéàòû áîéó

hàçûrëûã g¤räöéö ¤ëöìÿ ãîâóøór.

- Úàíûíû àëìàüà gÿëÿí ìÿëÿêëÿr îíà ñàëàì âårèá îíó

úÿííÿòëÿ ìöæäÿëÿéèrëÿr.

- Ìÿëÿêëÿr úàíëàrûíû ràhàòëûãëà àëûrëàr.

- Róhó áÿäÿíèíäÿí éóìøàãëûãëà, óñäóôúà, ràhàòëûãëà

÷ûõàrûëûá àëûíûr.

- Àrõàñûíúà gÿëÿúÿê ì¤ìèíëÿrè ìöæäÿëÿìÿê, Àëëàhûí

âÿäèíèí hàãã îëäóüóíó âÿ ì¤ìèíëÿr ö÷öí áèr ãîrõó âÿ öçöíòö

îëìàäûüûíû õÿáÿr âårìÿê èñòÿéÿrëÿr. Àììà áóíà èúàçÿ

âårèëìÿç.

Èíêàr åäÿíèí ¤ëöìö

- Ùÿéàòû áîéó ãà÷ìàã, óçàã äórìàã èñòÿäèéè ¤ëöìÿ

ãîâóøór.

- ®ëöìö øèääÿòëè ñàrñûíòûëàr è÷èíäÿ îëór.

- Ìÿëÿêëÿr ÿëëÿrèíè îíà äîüró óçàäûr âÿ îíó àë÷àëäûúû âÿ

éàíäûrûúû áèr ÿçàáëà ìöæäÿëÿéèrëÿr.

- Ìÿëÿêëÿr öçöíÿ âÿ àrõàñûíà âórà-âórà úàíûíû àëûrëàr.

- Róhó çîrëà, èøgÿíúÿ èëÿ àëûíûr.

- Róhó ê¤rïöúöê ñöìöêëÿrèíÿ ãÿäÿr ÷ÿêèëèr âÿ ñîí

ìöäàõèëÿ åäèëèr.

- Úàíû î, èíêàr è÷èíäÿ èêÿí ÷ÿòèíëèêëÿ ÷ûõàr.

- ®ëöìëÿ öç-öçÿ gÿëäèéè àíäàêû èìàíû âÿ ò¤âáÿñè ãÿáóë

åäèëìÿç.

- ßñë hÿãèãÿòè g¤rìÿêäÿí äîüàí á¤éöê ïåøìàíëûã è÷èíäÿ

Àëëàhäàí îíó äöíéàéà gårè ãàéòàrìàñûíû âÿ èòèräèéè ¤ìröíö

òÿëÿá åäÿr. Àììà øàíñûíû èòèrìèøäèr. Áó èñòÿéè ãÿáóë åäèëìÿç.

Êÿíàräàêû èíñàíëàrûí g¤räöéö “òèááè ¤ëöì”öí äÿ èíñàíà

èárÿò äÿrñè âårÿí ÷îõ ¤íÿìëè áèr úÿhÿòè âàr. Òèááè ¤ëöìöí èíñàí

áÿäÿíèíè éîõ åòìÿñè èíñàíà ÷îõ ¤íÿìëè îëàí áÿçè hÿãèãÿòëÿrè

äÿrê åòìÿê ôörñÿòè âårèr. Áó ñÿáÿáëÿ hÿãèãè ¤ëöìäÿí ñîírà

áÿhñ åäèëÿí òèááè ¤ëöìÿ äÿ òîõóíìàã, hàìûìûçûí áÿäÿíèíè

28

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

g¤çëÿéÿí ìÿçàr hàããûíäà áèr ãÿäÿr äöøöíìÿê ëàçûì gÿëèr.

Áÿäÿíèí ¤ëöìö (Êÿíàräàí g¤röíÿí ¤ëöì)

®ëöì àíûíäà róh áó äöíéàäàêû èíñàíëàrûí è÷èíäÿ éàøàäûüû

¤ë÷öäÿí àérûëàrêÿí áóràäà úàíñûç áÿäÿíëÿrèíè ñàõëàéûr. Äÿrèñèíè

äÿéèøäèrÿí úàíëûëàr êèìè áó äöíéàäàêû “ãûëàôû”íû áóràäà ñàõëàéûr

âÿ ÿñë hÿéàòûíà äîüró èrÿëèëÿéèr.

Àíúàã ôàíè äöíéàäà ãàëàí ãûëàôûí äà håêàéÿñè ìÿíàëû âÿ

ÿhÿìèééÿòëèäèr. Õöñóñèëÿ áó ãûëàôà hÿéàòäà èêÿí ëàçûì

îëäóüóíäàí àròûã äÿéÿr âårÿíëÿr ö÷öí.

Áÿñ ¤ëÿíäÿí ñîírà áó ãûëàôûí áàøûíà íÿëÿrèí gÿëÿúÿéè

áàrÿäÿ hå÷ ÿòràôëû äöøöíäöíöçìö?

Áèr göí ¤ëÿúÿêñèíèç. Áÿëêÿ äÿ hå÷ g¤çëÿíèëìÿç áèr øÿêèëäÿ.Ǥrÿê àëìàã ö÷öí äöêàíà gåäÿrêÿí éîëäà áèr ìàøûí òÿrÿôèíäÿí

âóróëàúàãñûíûç. Âÿ éà àìàíñûç áèr õÿñòÿëèê öçöíäÿí hÿéàòûíûç

ñîíà éåòÿúÿê, éàõóä äà örÿéèíèç ä¤éöíìÿêäÿí éîróëóá

äàéàíàúàã.

Áåëÿúÿ, ¤ëöìö äàäìàüà áàøëàéàúãñûíûç. Áó àíäàí åòèáàrÿí

äÿ áÿäÿíèíèçëÿ hå÷ áèr ÿëàãÿíèç îëìàéàúàã. Ùÿéàòûíûç áîéó

“ìÿí” ñàíäûüûíûç î áÿäÿí àäè áèr ÿò ïàr÷àñû hàëûíà äöøÿúÿê.

®ëöì àíûíäàí äÿrhàë ñîírà áÿäÿíèíèçè áàøãà èíñàíëàr äàøûìàüà

áàøëàéàúàãëàr. ßòràôäà àüëàéàíëàr, ñà÷ûíû éîëàíëàr, “åëÿ äöíÿí

áóràäà èäè”, “äàü êèìè àäàì èäè” äåéÿíëÿr îëàúàã. Ñîírà î

áÿäÿíè g¤òöröá åâèí áèr îòàüûíà, áÿëêÿ äÿ ìîrãà ãîéàúàãëàr.

Îràäà áèr gåúÿ g¤çëÿéÿúÿêëÿr. Åròÿñè göí äÿôí èøëÿrè áàøëàéàúàã.

Úàíñûç áÿäÿíè g¤òöröá ìîrãà àïàràúàãëàr. Õèäìÿò÷è ÿçÿëÿ ãàòû

êÿñèëìèø áÿäÿíèíèçè ñîéóã ñó èëÿ éóéàúàã, ¤íÿ âÿ àrõàéà ÷åâèrèá

éàõøû òÿìèçëÿéÿúÿê. Àíúàã áó ìÿrhÿëÿäÿ ¤ëöìöí èçëÿrè äÿ

áÿäÿíäÿ àøêàr åäèëÿúÿê. G¤éÿrìÿëÿr áàøëàéàúàã.

Äàhà ñîírà áÿäÿíè àü áåçëÿ - êÿôÿíëÿ áöröéÿúÿêëÿr. Ñîírà

äà òàõòà òàáóòà ãîéóá öñòöíÿ éàøûë áèr ¤ròöê ¤ròÿúÿêëÿr. Úÿíàçÿ

ìàøûíû gÿëÿúÿê âÿ òàáóòó îrà ãîéàúàãëàr. Úÿíàçÿ ìàøûíû

ãÿárèñòàíëûüà äîüró èrÿëèëÿéÿúÿê. Éîëäà èñÿ hÿéàò äàâàì åäÿúÿê.

Áÿçè èíñàíëàr “úÿíàçÿ êå÷èr” äåéÿ h¤rìÿò åäÿúÿê, ÷îõó äà ¤ç

èøè èëÿ ìÿøüóë îëàúàã. Ñîírà ãÿárèñòàíëûüà gÿëÿúÿêëÿr. Òàáóò

ñèçè ñåâÿíëÿr, éà äà ñåâèrìèø êèìè g¤röíÿí àäàìëàr òÿrÿôèíäÿí

ÿëëÿräÿ äàøûíàúàã. ßòràôäà ÷îõ göìàí êè, éåíÿ àüëàéàíëàr,

ñûçûëäàéàíëàr îëàúàã. Ñîírà î, ãà÷ûëìàç éårÿ - ìÿçàrà

gÿòèrèëÿúÿê. Öñòöíäÿ ñèçèí àäûíûç éàçûëû... Áÿäÿíè òàáóòäàí

÷ûõàrûá àü êÿôÿíëÿ áèrëèêäÿ ìÿçàrûí è÷èíÿ àòàúàãëàr. Äóàëàr

29

Ùàróí Éÿhéà

îõóíàúàã. Âÿ ñîírà ñîí èø g¤röëÿúÿê. ßëëÿrèíÿ áåë àëûá àü

êÿôÿíäÿêè áÿäÿíèí öçÿrèíÿ òîrïàã àòìàüà áàøëàéàúàãëàr.

Êÿôÿíèí àüçûíû à÷ûá è÷èíÿ äÿ òîrïàã àòàúàãëàr. Àüçûíûçà,

áóríóíóçà, áîüàçûíçà, g¤çëÿrèíèçÿ òîrïàã äîëàúàã. Òîrïàã

éàâàø-éàâàø êÿôÿíè ¤ròÿúÿê. Áèr àç ñîírà èøëÿrè áèòÿúÿê âÿ

gåäÿúÿêëÿr. Ãÿárèñòàíëûã hÿr çàìàíêû äÿrèí ñÿññèçëèéèíÿ

áöröíÿúÿê. Gåäÿíëÿr ¤ç hÿéàòëàrûíà gårè ä¤íÿúÿêëÿr, àììà

áàñäûrûëàí áÿäÿí ö÷öí àròûã hÿéàòûí hå÷ áèr ìÿíàñû ãàëìàéàúàã.

Äöíéàäàêû hå÷ áèr g¤çÿëëèê, hå÷ áèr g¤çÿë åâ, g¤çÿë èíñàí, g¤çÿë

ìÿíçÿrÿ àròûã î áÿäÿí ö÷öí áèr øåé èôàäÿ åòìÿéÿúÿê. Áÿäÿíèíèç

àròûã hå÷ áèr äîñòóíóçëà g¤röøìÿéÿúÿê. Áÿäÿí ö÷öí âàr îëàí

òÿê áèr øåé éàëíûç òîrïàã âÿ îíóí è÷èíäÿêè áàêòårèéà âÿ ãóräëàr

îëàúàã.

®ëÿíäÿí ñîírà íÿ hàëà äöøÿúÿéèíèçè

hå÷ ôèêèrëÿøìèñèíèçìè?

Áàñäûrûëìàüûíûçëà ÿñëèíäÿ áèrëèêäÿ áÿäÿíèíèç hÿì è÷äÿí,

hÿì äÿ ÷¤ëäÿí gÿëÿí òÿñèrëÿrëÿ ñörÿòëè áèr ïàr÷àëàíìà

ìÿrhÿëÿñèíÿ gèrÿúÿê. Âöúóääà îêñègåí ãàëìàäûüûíà g¤rÿ áèr

ìöääÿò ñîírà ìèêrîáëàr ôÿàëèééÿòÿ áàøëàéàràã áÿäÿíÿ éàéûëàúàã.

Ãàrûíäà éûüûëàí ãàçëàr úÿñÿäè øèøèräÿúÿê âÿ áó øèøêèíëèê âöúóäóí

hÿr òÿrÿôèíÿ éàéûëàúàã, áÿäÿíè òàíûíìàç hàëà ñàëàúàã. Áóíäàí

ñîírà hÿìèí ãàçëàrûí äèàôràãìàéà göúëö òÿçéèã g¤ñòÿrìÿñè

ñÿáÿáè èëÿ àüûçäàí âÿ áóróíäàí ãàíëû ê¤ïöêëÿr gÿëìÿéÿ

áàøëàéàúàã. Çöröìÿ ïrîñåñè äàâàì åòäèêúÿ òöêëÿr, äûríàãëàr,

îâóú è÷ëÿrè âÿ äàáàíëàr éårëÿrèíäÿí àérûëàúàã. Çàhèrè

äÿéèøêÿíëèêëÿ áÿràáÿr äàõèëè îrãàíëàräà äà (àüúèéÿr, örÿê, ãàrà

úèéÿr) ÷öröìÿ áàøëàéàúàã. ßí ãîrõóíú hàäèñÿ èñÿ áó ìÿãàìäà

áàø âårÿúÿê. Áåëÿ êè, ãàrûí íàhèéÿñèíäÿ éûüûëàí ãàçëàr äÿrèíè

çÿèô í¤ãòÿñèíäÿí ïàr÷àëàéàúàã âÿ áÿäÿíäÿí ä¤çöëìÿç äÿrÿúÿäÿ

ïèñ ãîõóëàr éàéûëàúàã (¤ëö èíñàí ãîõóñó äöíéàíûí ÿí èérÿíú

ãîõóñóäór). Áó ìöääÿòäÿ áàøäàí áàøëàìàãëà ÿçÿëÿëÿr äÿ

éårëÿrèíäÿí àérûëàúàã. Äÿrè âÿ áÿäÿíèí éóìøàã hèññÿëÿrè

òàìàìèëÿ ò¤êöëÿúÿê âÿ ñêåëåò g¤röíìÿéÿ áàøëàéàúàã. Áåéèí

òàìàìèëÿ ÷öröéÿrÿê gèë øÿêëèíÿ äöøÿúÿê, ñöìöêëÿrèí îéíàãëàrû

áèr-áèrèíäÿí àérûëàúàã âÿ ñêåëåò äàüûëìàüà áàøëàéàúàã... Áó

ïrîñåñ úÿñÿä áèr òîrïàã âÿ ñöìöê éûüûíû hàëûíà gÿëÿíÿ ãÿäÿr

áåëÿúÿ äàâàì åäÿúÿê.

“Ìÿí” ñàíäûüûíûç áÿäÿíèíèç áåëÿëèêëÿ ãîrõóíú âÿ èérÿíú

30

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

áèr øÿêèëäÿ éîõ îëàúàã. Àrõàäà ãàëàíëàr ñèçèí ö÷öí hàëâà áèøèrèá

éåéÿíäÿ òîrïàãäàêû áöòöí ãóräëàr, á¤úÿêëÿr âÿ áàêòårèéàëàr äà

ñèçèí ÿòèíèçè gÿìèrÿúÿêëÿr.

ßgÿr áèr ãÿçà íÿòèúÿñèíäÿ ¤ëöá áàñäûrûëìàñàíûç, î çàìàí

÷îõ á¤éöê áèr ôàúèÿâè ìÿíçÿrÿ îròàéà ÷ûõàúàã. Áÿäÿíèíèç èñòè

hàâàäà à÷ûãäà ãàëìûø áèr ÿò êèìè ãóräëàíàúàã, áèr íå÷ÿ göí

è÷èíäÿ áèr ãórä éóìàüû hàëûíà äöøÿúÿê. Ãóräëàr ñîí ÿò ïàr÷àñûíû

äà éåéÿíÿ ãÿäÿr ñêåëåòèí è÷èíÿ äîëóøàúàãëàr.

Áåëÿëèêëÿ, ÿí g¤çÿë øÿêèëäÿ éàràäûëìûø èíñàí hÿéàòû ÿí

ãîrõóíú áèr øÿêèëäÿ ñîíà éåòÿúÿê.

Áÿñ íÿ ö÷öí? Íÿäÿí áåëÿ îëór?

Èíñàí âöúóäóíóí ¤ëäöêäÿí ñîírà áó hàëà äöøìÿñè Àëëàhûí

èñòÿéè èëÿ áàø âårèr. Áóíóí ÷îõ á¤éöê ìÿíàñû âàr. Èíñàí ¤çöíöí

ÿñëèíäÿ áÿäÿí îëìàäûüûíû, áÿäÿíèí éàëíûç îíà gåéäèrèëìèø

ìöâÿããÿòè áèr ãûëàô îëäóüóíó áó ãîrõóíú àãèáÿòè g¤rÿrÿê

àíëàìàëû, áÿäÿíèíèí î áèrè òÿrÿôèíäÿ áèr âàrëûüûí îëäóüóíó hèññ

åòìÿëèäèr. ®çöíöí “ÿò âÿ ñöìöêäÿí” èáàrÿò îëäóüóíó çÿíí

åäÿí èíñàíà áóíóí áèr àëäàíûø îëäóüóíó áàøà ñàëìàã ö÷öí áåëÿ

håérÿò äîüóràí âÿ èárÿòàìèç áèr àãèáÿò hàçûrëàíìûøäûr.

Èíñàí áÿäÿíèíèí ¤ëöìöíÿ áàõìàëû, áó ìöâÿããÿòè âÿ ôàíè

äöíéàäà ñàíêè ÿáÿäè ãàëàúàãìûø êèìè ñàhèá îëäóüó âÿ áöòöí

àrçóëàrûíà áîéóí ÿéäèéè áÿäÿíèíèí àãèáÿòè hàããûíäà äöøöíìÿ-

ëèäèr. Î áÿäÿí òîrïàüûí àëòûíäà ÷öröéÿúÿê, ãóräëàíàúàã âÿ

ñêåëåòÿ ÷åârèëÿúÿê.

Ùàróí Éÿhéà

ÄÖÍÉÀ HßÉÀÒÛÍÛÍ

ÌÖÂßÃÃßÒÈËÈÉÈ

Áó hàãäà hå÷ ôèêèrëÿøìèñèíèçìè?

Èíñàí íÿ ö÷öí òåç-òåç òÿìèçëÿíìÿê ìÿúáórèééÿòèíäÿäèr?

Íÿ ö÷öí òÿìèçëèéÿ äèããÿò åòìÿñÿ, áÿäÿíè âÿ àüçû ãîõóéàr,

äÿrèñè âÿ ñà÷û éàüëàíàr? Íÿ ö÷öí òÿr âÿ òÿrèí ãîõóñó ñîí äÿrÿúÿ

ïèñäèr?

Èíñàíäàí ôÿrãëè îëàràã ÷è÷ÿêëÿr ñîí äÿrÿúÿ g¤çÿë ãîõóéà

ñàhèáäèr. Ãûçûëgöë âÿ éà éàñÿìÿí ÷èrêëè áèr òîrïàãäà áèòñÿ äÿ

ÿñrëÿräèr g¤çÿë áèr ãîõóéà ñàhèáäèr. Àììà èíñàí ïèñ ãîõó

âårìÿéÿ ìÿhêóìäór âÿ î, áóíóí ãàrøûñûíû àíúàã òÿìèçëèéÿ

rèàéÿò åòìÿêëÿ àëà áèëèr.

Íÿ ö÷öí áåëÿ îëìàñû, èíñàíûí áåëÿ ÷àòûøìàçëûãëà

éàràäûëìàñû hàãäà hå÷ äöøöíìöñöíöçìö? Íÿ ö÷öí Àëëàh

÷è÷ÿêëÿrè g¤çÿë ãîõóëó éàràòäûüû hàëäà èíñàíûí áÿäÿíèíäÿí ïèñ

ãîõóëàr ÷ûõàrûr? Áó ìÿñÿëÿ öçÿrèíäÿ áàø ñûíäûrìûñûíûçìû?

Èíñàí éàëíûç ïèñ ãîõó âårìÿêëÿ áèòìèr, åéíè çàìàíäà

éîróëór, àúûr, ñóñàéûr, úàíû àürûéûr, ìÿäÿñè áóëàíûr, õÿñòÿëÿíèr...

Èíñàíëàr áóíó òÿáèè hàë êèìè ãÿáóë åäèr, àììà áóíëàr

ÿñëèíäÿ áèr àëäàíûøäûr. Èíñàí hå÷ áèr çàìàí ïèñ ãîõó âårìÿéÿ,

hå÷ áèr çàìàí áàøàürûñû ÷ÿêìÿéÿ, hå÷ áèr çàìàí õÿñòÿëÿíìÿéÿ

áèëÿräè. Èíñàíûí ñàhèá îëäóüó áöòöí áó ãöñórëàr “òÿñàäöôÿí”

ÿìÿëÿ gÿëìÿìèø, ìÿhç õöñóñè îëàràã éàràäûëìûøäûr. Àëëàh èíñàíû

ìöÿééÿí áèr ìÿãñÿäëÿ, áÿëëè áèr hèêìÿòëÿ ãöñórëó áèr øÿêèëäÿ

éàràòìûøäûr.

Áóíóí èñÿ èêè ìÿãñÿäè âàr. Áèrèíúè ìÿãñÿä èíñàíûí ¤çöíöí

àúèç áèr âàrëûã, áèr “ãóë” îëìàñûíû àíëàìàñûäûr. Ãöñórñóçëóã âÿ

ìöêÿììÿë îëìàã éàëíûç Àëëàhà ìÿõñóñäór. Îíóí ãóëó îëàí

èíñàí èñÿ ñîíñóç äÿrÿúÿäÿ ãöñórëó, ÿñêèê, çÿèôäèr âÿ áóíà g¤rÿ

äÿ Àëëàhà ñîíñóç äÿrÿúÿäÿ ì¤hòàúäûr. Áèr àéÿ áó ì¤âçóíó

÷îõ hèêìÿòëè áèr øÿêèëäÿ èçàh åäèr:

“Åé èíñàíëàr! Ñèç Àëëàhà ì¤hòàúñûíûç. Àëëàh èñÿ ì¤hòàú

äåéèëäèr âÿ hÿr úör øöêrÿ, òÿrèôÿ ëàéèãäèr! ßgÿr èñòÿñÿ,

ñèçè éîõ åäèá áàøãà áèr ìÿõëóãàò gÿòèrÿr. Áó, Àëëàh ö÷öí

÷ÿòèí äåéèëäèr!” (“Ôàòèr”, 15-17).

Èíñàíûí áÿäÿíèíäÿêè ãöñór âÿ ÷àòûøìàçëûãëàr îíà àúèçëèéèíè

âÿ çÿèôëèéèíè ìöíòÿçÿì øÿêèëäÿ õàòûrëàäûr. Èíñàí ¤çöíö öñòöí âÿ

ãöñórñóç áèr âàrëûã çÿíí åäÿ áèëÿr, àììà hÿr göí àéàãéîëóíà

32

gåòìÿê ìÿúáórèééÿòèíäÿäèr âÿ îràäà îíóí äöøäöéö çàâàëëû hàë

¤çöíöí ÿñë ìàhèééÿòèíè îíà áèëäèrèr.

Èíñàíûí ãöñór âÿ ÷àòûøìàçëûãëàrà ñàhèá îëìàñûíäàêû èêèíúè

ìÿãñÿä èñÿ áó äöíéàíûí êå÷èúè îëìàñûíûí îíà ìöíòÿçÿì øÿêèëäÿ

õàòûrëàäûëìàñûäûr. Çöíêè hàããûíäà áÿhñ åäèëÿí ãöñór âÿ

÷àòûøìàçëûãëàr áó äöíéàäàêû áÿäÿíÿ ìÿõñóñäór. Àõèrÿòäÿ

úÿííÿò ÿhëè éåíè áèr áÿäÿíëÿ ìöêÿììÿë âÿ ãöñórñóç áèr øÿêèëäÿ

éàràäûëàúàã. Áó äöíéàäàêû çÿèô, ÿñêèê, ãöñórëó áÿäÿí ì¤ìèíèí

hÿãèãè áÿäÿíè äåéèëäèr, êå÷èúè áèr ìöääÿò ÿrçèíäÿ ãàëäûüû áèr

ãÿëèáäèr.

Áóíà g¤rÿ äÿ äöíéàäà ãöñórñóç áèr g¤çÿëëèê ÿëäÿ åäèëÿ

áèëìÿç. Ôèçèêè úÿhÿòäÿí ÿí g¤çÿë, ÿí úàçèáÿäàr, ÿí ãöñórñóç

îëäóüóíó ñàíäûüûìûç áèr èíñàí äà äègÿr áöòöí èíñàíëàr êèìè

àéàãéîëóíà gåäèr, òÿrëÿéèr, áÿçÿí àüçû ïèñ ãîõó âårèr, áÿçÿí

öçöíäÿ ñûçàíàã ÷ûõûr. Î äà òÿìèç ãàëà áèëìÿê ö÷öí ìöòÿìàäè

øÿêèëäÿ éóéóíìàã âÿ ¤çöíÿ ãóëëóã åòìÿê ìÿúáórèééÿòèíäÿäèr.

Åëÿ èíñàí âàr êè, öçö g¤çÿëäèr, àììà ôèçèêè úÿhÿòäÿí î ãÿäÿr

äÿ ìöêÿììÿë, ãöñórñóç äåéèë. Áóíóí òÿrñè äÿ ìöìêöíäör.

Êèìèíèí g¤çö g¤çÿë, ôÿãÿò áóríó ÿérè îëà áèëÿr. Áó

õöñóñèééÿòëÿrèí ñîíñóç âårñèéàëàrûíû ñàéà áèëÿrèê. Çàhèrè

g¤röíöøöíÿ g¤rÿ hÿãèãÿòÿí ãöñórñóç êèìè g¤röíÿí áèr êèìñÿäÿ

hå÷ g¤çëÿíèëìÿéÿí áèr õÿñòÿëèê, íàràhàò÷ûëûã âÿ éà ãöñór òàïûëà

áèëÿr.

Ùÿr øåéäÿí ¤íÿìëè îëàíû èñÿ áóäór êè, ÿí ìöêÿììÿë

g¤röíÿí èíñàí áåëÿ ìöòëÿã éàøëàøûr âÿ ¤ëör. G¤çëÿíèëìÿéÿí áèr

àíäà áàø âårÿí ãÿçàäà ïàr÷à-ïàr÷à îëà áèëÿr. Äöíéàäàêû áÿäÿí

êèìè äöíéàíûí ¤çö äÿ ÿñêèê, ãöñórëó âÿ êå÷èúèäèr. Áöòöí

÷è÷ÿêëÿr ìöòëÿã ñîëór, ÿí g¤çÿë ãèäàëàr ÷öröéör, õàràá îëór âÿ

èéëÿíèr. Áöòöí áóíëàr áó äöíéàéà ìÿõñóñ îëàí ÷àòûøìàçëûã âÿ

ãöñórëàräûr. Áèçÿ âårèëÿí ãûñà äöíéà hÿéàòû äà, äàøûäûüûìûç

áÿäÿí äÿ Àëëàhûí ÷îõ ãûñà áèr ìöääÿò ö÷öí âåräèéè êå÷èúè

ÿìàíÿòëÿräèr. Ñîíñóç hÿéàò âÿ ìöêÿììÿë áèr éàràäûëûø èñÿ

éàëíûç àõèrÿòÿ ìÿõñóñäór. Áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Ñèçÿ âårèëÿí hÿr hàíñû áèr øåé ôàíè äöíéà ìàëûäûr. Àëëàh

éàíûíäà îëàí èñÿ äàhà éàõøû âÿ äàhà áàãèäèr. Î êÿñëÿr

ö÷öí êè, èìàí gÿòèrèá ¤ç Rÿááèíèçÿ òÿâÿêêöë åäÿrëÿr”

(“Øórà”, 36).

“Áèëèí êè, äöíéà hÿéàòû îéóí-îéóíúàã, áÿr-áÿçÿê, áèr-

áèrèíèçèí ãàrøûñûíäà ¤éöíìÿê âÿ ìàë-ä¤âëÿòè, îüóë-óøàüû

÷îõàëòìàãäàí èáàrÿòäèr. Áó åëÿ áèr éàüûøà áÿíçÿéèr êè,

33

Ùàróí Éÿhéà

îíóí éåòèøäèräèéè áèòêè ÿêèí÷èëÿrèí õîøóíà gÿëÿr. Ñîírà

î, ãóróéàr âÿ ñÿí îíóí ñàràëûá-ñîëäóüóíó, äàhà ñîírà

÷¤r-÷¤ïÿ ä¤íäöéöíö g¤rÿrñÿí. Àõèrÿòäÿ øèääÿòëè ÿçàá,

Àëëàhäàí áàüûøëàíìà âÿ ràçûëûã g¤çëÿéèr. Äöíéà hÿéàòû

àëäàíûøäàí, éàëàíäàí áàøãà áèr øåé äåéèëäèr” (“Ùÿäèä”,

20).

Ãûñàñû, áó äöíéàäà Àëëàh ñîíñóç ãöärÿò âÿ åëìèíèí

g¤ñòÿrèúèñè îëàràã áèr ÷îõ g¤çÿëëèê, ñÿíÿò âÿ õàrèãÿëÿrëÿ éàíàøû

÷îõ ìöõòÿëèô ãöñór âÿ ÿñêèêëèêëÿrè äÿ åéíè àíäà éàràäûr.

Ìöêÿììÿëëèê âÿ ÿáÿäèëèê áó äöíéàíûí ãàíóíóíà çèääèr. Èíêèøàô

åäÿí òåõíîëîgèéà äà äàõèë îëìàãëà èíñàí àüëûíûí äöøöíÿ áèëÿúÿéè

hå÷ áèr øåé Àëëàhûí áó ãàíóíóíó äÿéèøäèrÿ áèëìÿéÿúÿê. Áóíóíëà

äà èíñàíëàr áèr òÿrÿôäÿí, àõèrÿòèí hÿñrÿòè èëÿ îíà ãîâóøìàã ö÷öí

÷àáàëàñûíëàr âÿ Àëëàhà ëàçûìè ãÿäÿr øöêör âÿ h¤rìÿò åòñèíëÿr.

Äègÿr éàíäàí äà áóíëàrûí hÿãèãè éårèíèí áó êå÷èúè äöíéà äåéèë,

ÿñêèê âÿ ãöñórëàräàí ãîróíìóø âÿ ì¤ìèíëÿr ö÷öí hàçûrëàíìûø

ÿáÿäè úÿííÿò hÿéàòû îëäóüóíó àíëàéà áèëñèíëÿr. Ãóràíäà áó

hÿãèãÿò ÷îõ à÷ûã øÿêèëäÿ èçàh îëóíór:

“Ëàêèí ñèç äöíéàíû öñòöí òóòórñóíóç. Ùàëáóêè àõèrÿò

äàhà õåéèrëè âÿ äàhà ÿáÿäèäèr” (“ßëà”, 16-17).

Áàøãà áèr àéÿäÿ èñÿ “àõèrÿò éóräó èñÿ øöáhÿñèç êè, ÿáÿäè

hÿéàòäûr” äåéèëèr (“ßíêÿáóò”, 64).

“ßáÿäè hÿéàò”ûìûç îëàí àõèrÿòëÿ êå÷èúè áèr éórä îëàí äöíéà

àràñûíäà ïÿräÿ ãÿäÿr èíúÿ áèr ñÿrhÿä âàr. ®ëöì áó ïÿräÿíè

ãàëäûràí âàñèòÿäèr. ®ëöìëÿ áèrëèêäÿ áó äöíéà âÿ áÿäÿíëÿ îëàí

ÿëàãÿ êÿñèëÿúÿê, éåíè áèr éàràäûëûøëà ñîíñóç hÿéàòà áàøëàíüûú

åäèëÿúÿê.

®ëöìëÿ áèrëèêäÿ áàøëàéàí hÿéàò ÿñë hÿéàò îëäóüóíà g¤rÿ

hÿãèãè “òÿáèÿò ãàíóíëàrû” äà îràäà îëàíëàräûr. ßñêèêëèê, ãöñór,

êå÷èúèëèê äöíéàéà ëàéèã îëàí ãàíóíëàräûr, àììà hÿãèãè ãàíóíëàr

äåéèë. Ùÿãèãè ãàíóíëàr ãöñórñóçëóã, ¤ëöìñöçëöê, ìöêÿììÿëëèê

öçÿrèíäÿ ãóróëór. Áàøãà ñ¤çëÿ äåñÿê, àäè îëàí ìÿñÿëÿ áèr ÷è÷ÿéèí

hå÷ ñîëìàìàñû, áèr èíñàíûí hå÷ ÷èrêëÿíìÿìÿñè, hå÷

éàøëàøìàìàñû, áèr ìåéâÿíèí hå÷ ÷öröìÿìÿñèäèr. ßñë ãàíóíëàr

èíñàíûí hÿr èñòÿäèéèíè î àí hÿéàòà êå÷ìÿñèíè, èíñàíûí hå÷ áèr

àürû-àúû âÿ õÿñòÿëèê êå÷èrìÿìÿñèíè, hå÷ áèr çàìàí öøöìÿìÿñèíè

âÿ éà òÿrëÿìÿìÿñèíè çÿrórè åäèr. Àíúàã ÿñë ãàíóíëàr ÿñë

hÿéàòäà, êå÷èúè ãàíóíëàr äà êå÷èúè îëàí áó äöíéà hÿéàòûíäàäûr.

Áó äöíéàäà éàøàíàí áöòöí ÷àòûøìàçëûã, êÿì-êÿñèr, ÿñêèêëèê âÿ

ãöñórëàr ÿñë ãàíóíëàrûí ïîçóëóá éårèíÿ êå÷èúè ãàíóíëàrûí

34

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ãîéóëìàñû èëÿ ÿìÿëÿ gÿëèr. ßñë ãàíóíëàrûí hÿéàòà êå÷äèéè àõèrÿò

éóräó òÿñÿââör îëóíäóüó ãÿäÿr äÿ óçàãäà äåéèë. Àëëàh äèëÿäèéè

àí èíñàíûí áóràäàêû hÿéàòûíû ñîíà ÷àòäûrûá îíó àõèrÿòÿ êå÷èrÿ

áèëÿr. Áó êå÷èä áèr g¤ç ãûrïûìû ãÿäÿr òåç áàø âårÿúÿêäèr.

Éóõóäàí îéàíìàã êèìè... Áèr àéÿäÿ ¤ëöìëÿ áèrëèêäÿ ñîíà ÷àòàí

áó äöíéàíûí àõèrÿòëÿ ìöãàéèñÿäÿ íåúÿ ãûñà îëäóüó áåëÿ

áèëäèrèëèr:

“Àëëàh áåëÿ áóéóràúàãäûr: “Éår öçöíäÿ íå÷ÿ èë

ãàëäûíûç?” Îíëàr: “Áèr göí éàõóä áèr göíäÿí äÿ àç!”

äåéÿ úàâàá âårÿúÿêëÿr. Àëëàh áóéóràúàã: “ßgÿr

áèëèrñèíèçñÿ, ñèç ÷îõ àç ãàëäûíûç! Éîõñà ñèçè ÿáÿñ éårÿ

éàràòäûüûìûçû âÿ höçóróìóçà ãàéòàrûëìàéàúàüûíûçû

göìàí åäèräèíèç?”” (“Ìóìèíóí”, 112-115).

®ëöìëÿ áèrëèêäÿ éóõó ñîíà ÷àòìûø âÿ hÿãèãè hÿéàò

áàøëàìûøäûr. Éår öçöíäÿ “áèr göí éàõóä áèr göíäÿí äÿ àç”,

hÿòòà “áèr g¤ç ãûrïûìû” ãÿäÿr ãàëìûø èíñàí åòäèêëÿrèíèí håñàáûíû

âårìÿê ö÷öí Àëëàhûí höçóróíà ÷ûõûr. ßgÿr äöíéàäà îëàrêÿí

¤ëöìö àüëûíäà òóòìóøñà, Àëëàhà ãîâóøàúàüûíûí äöøöíúÿñè èëÿ

éàøàìûøñà, ãóròóëàúàãäûr. Ãóràíäà “êèòàáû ñàü ÿëèíÿ âårèëÿí”

áó íèúàò òàïìûøëàrûí áåëÿ äåéÿúÿéè õÿáÿr âårèëèr:

“...Àëûí ÿìÿë äÿôòÿrèìè îõóéóí! Ìÿí ¤ç håñàáûìà

éåòèøÿúÿéèìÿ ì¤hêÿì èíàíìûøäûì!” (“Ùàããÿ”, 19-20).

Ùàróí Éÿhéà

®ËÖÌÄßÍ ÈÁRßÒ

ÀËÌÀÉÀÍËÀRÛÍ ÄÖÍÉÀÄÀÊÛ Âß

ÀÕÈRßÒÄßÊÈ ÂßÇÈÉÉßÒÈ

Èíñàíëàrûí ÷îõóíäà “¤ëöì hÿéàòûí áèòäèéè àíäûr” øÿêëèíäÿ

éàíëûø âÿ ãåérè-êàôè áèr òÿñÿââör âàr. Ëàêèí îíëàr áèr ìÿrhÿëÿ

ñîíràíû äöøöíÿ áèëñÿëÿr àíëàéàrëàr êè, ¤ëöì äègÿr áèr hÿéàòûí äà

áàøëàäûüû àíäûr. Áó éàíëûø òÿñÿââörÿ g¤rÿ, èíêàr÷ûëàr

hÿäÿôëÿäèêëÿrè hÿr øåéè äöíéàäàêû ãûñà çàìàí ÷ÿr÷èâÿñèíÿ

ñûüûøäûrìàüà ÷àëûøûrëàr. Àõèrÿòè òàíûìàéàíëàrûí áó äöíéàäàí

g¤çöáàüëû áèr øÿêèëäÿ hÿää-höäóä òàíûìàäàí áÿhrÿëÿíìÿê

èñòÿìÿñèíèí ñÿáÿáè äÿ áóäór. Îíëàr ¤ëäöêëÿrè àíäàí åòèáàrÿí hÿr

øåéäÿí ìÿhróì ãàëàúàãëàrûíûí hÿéÿúàíû èëÿ, hàëàë-hàràì ôÿrãè

áèëìÿäÿí éàøàìàüà, áó äöíéàäàí ìàêñèìóì äÿrÿúÿäÿ

ôàéäàëàíìàüà, òÿìèí îëóíìàüà äèããÿò åäèrëÿr. Èrÿëèäÿ ÷îõ óçóí

èëëÿrèí îëäóüóíà ¤çëÿrèíè èíàíäûrûá hàçûrëàäûãëàrû ïëàíëàrûí

àrõàñûíúà ãà÷ûrëàr. Áåëÿëèêëÿ äÿ ¤çëÿrèíè ÷îõ àüûëëû, Àëëàhà âÿ

àõèrÿò göíöíÿ èíàìû òàì îëàí âÿ àõèrÿòè ö÷öí ÷àëûøàí ì¤ìèíëÿrè

èñÿ àüûëñûç àäëàíäûrûrëàr. Áó, øåéòàíûí èíñàíû àëäàòìàã ö÷öí

èñòèôàäÿ åòäèéè ÿí êëàññèê öñóëäór. Øåéòàíûí èíêàr÷ûëàr öçÿrèíäÿ

ãóräóüó âÿ òÿòáèã åòäèéè óçóíìöääÿòëè ïëàíëàrëà àëäàòìà

hèéëÿñèíè Àëëàh Ãóràíäà áåëÿ õÿáÿr âårèr:

“Äîüró éîë ¤çëÿrèíÿ áÿëëè îëäóãäàí ñîírà ä¤íÿíëÿrÿ

øåéòàí õîø öç g¤ñòÿräè âÿ îíëàrû òîâëàéûá éîëäàí àçäûräû”

(“Ìóhÿììÿä”, 25).

“Øåéòàí ìöørèêëÿrÿ âÿäëÿr âårèr, örÿêëÿrèíäÿ àrçóëàr

îéàäûr. Ëàêèí øåéòàí îíëàrà éàëíûç éàëàí âÿäëÿr âårèr”

(“Íèñà”, 120).

Áó äöíéàäà ÿáÿäè éàøàéàúàãëàrûíû çÿíí åäèá ìàë âÿ ñÿrâÿò

òîïëàéàíëàr hÿéàòëàrûíû ìàë âÿ ¤âëàä ÷îõëóüó èëÿ ôÿõr åòäèêëÿrè

áèr éàrûø hàëûíà gÿòèrèrëÿr. Îíëàr öñòöíëöê âåräèêëÿrè áó ñàõòà

ãörórà ãàïûëàràã àõèrÿòäÿí òàìàìèëÿ óçàãëàøûrëàr. Àíúàã

äöøäöêëÿrè áó ñÿhâ éîëóí îíëàrû hàrà àïàrìàñû àéÿëÿräÿ à÷ûã

áèëäèrèëèr:

“Ìÿgÿr êàôèrëÿr åëÿ çÿíí åäèrëÿr êè, îíëàrà âåräèéèìèç

ìàë-ä¤âëÿò âÿ ¤âëàäëà Áèç îíëàrûí éàõøûëûãëàrûíà

òÿëÿñèrèê? Õåér, àíëàìûrëàr!” (“Ìóìèíóí”, 55-56).

“Ìöíàôèãëÿrèí íÿ ìàëëàrû, íÿ äÿ îüóë-óøàüû ñÿíè

36

òÿÿúúöáëÿíäèrìÿñèí. Àëëàh àíúàã ìöíàôèãëÿrÿ äöíéàäà

ÿçàá âårìÿê, êàôèr îëäóãëàrû hàëäà úàíëàrûíû àëìàã

èñòÿr” (“Ò¤âáÿ”, 55).

Àëëàh èíñàíà èìòàhàí ö÷öí g¤íäÿrèëäèéè áó äöíéàäà ¤ëöìö

âÿ àõèrÿòè õàòûrëàäàí áèr ÷îõ ìåñàæ g¤íäÿrèr. Áèr àéÿäÿ èíñàíà

õÿáÿräàrëûã îëñóí äåéÿ âårèëÿí áÿëàëàrà äèããÿò åäèëèr:

“Ìöíàôèãëÿr èëäÿ áèr-èêè äÿôÿ áÿëàéà gèrèôòàr îëäóãëàrûíû

g¤rìörëÿrìè? Áóíóíëà áåëÿ éåíÿ ò¤âáÿ åäèá èárÿò

àëìûrëàr!” (“Ò¤âáÿ”, 126).

Ùÿãèãÿòÿí èíñàíëàrûí ÷îõó îíëàrûí ò¤âáÿ åòìÿñèíÿ, ¤éöä

àëûá äöøöíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí áÿëàëàrëà òåç-òåç ãàrøûëàøûr. Áóíëàr

àéÿäÿ äÿ äåéèëäèéè êèìè, èëäÿ áèr íå÷ÿ äÿôÿ ãàrøûëàøäûãëàrû á¤éöê

áÿëàëàr âÿ éà göíäÿëèê êè÷èê ñûõûíòûëàr îëà áèëÿr. Èíñàí hÿr göí

ãÿçà, øèêÿñò îëìà âÿ éà ¤ëöìëÿ íÿòèúÿëÿíÿí áèr ÷îõ hàäèñÿ èëÿ

òàíûø îëór. Ãÿçåòëÿr ¤ëöì õÿáÿrëÿrè ëÿ, åëàíëàrû èëÿ äîëóäór.

Èíñàíûí göúö ÷àòàí éågàíÿ ìÿñÿëÿ èñÿ áåëÿ hàäèñÿëÿrèí áèr göí

¤ç áàøûíà äà gÿëÿ áèëÿúÿéèíè, hÿr àí ¤ç èìòàhàíûíûí äà ñîíà

÷àòàúàüûíû õàòûrëàìàã âÿ î àí Àëëàhà ñûüûíûá áöòöí ñÿìèìèééÿòè

èëÿ áàüûøëàíìà äèëÿìÿêäèr.

̤ìèíëÿrèí g¤räöêëÿrè hàäèñÿëÿräÿí àëäûãëàrû èárÿò äÿrñëÿrè

äàèìè îëór. Ôÿãÿò, åéíè hàäèñÿëÿrèí èìàí åòìÿéÿíëÿrÿ òÿñèrè âÿ

îíëàrûí áó hàäèñÿëÿrÿ âåräèêëÿrè råàêñèéà äàhà ÷îõ ôÿrãëèäèr.

Èíêàr÷ûëàr ¤çëÿrèíäÿ îéàíäûräûüû äÿhøÿò hèññèíèí áèr íÿòèúÿñè

êèìè ¤ëöìöí hÿãèãèëèéèíè ãÿáóë åòìÿéÿrÿê âÿ éà áóíó óíóòìàüà

÷àëûøàràã ¤çëÿrèíè ràhàòëàøäûrìàüà ÷àëûøûrëàr. Àíúàã áó éàíëûø

ìåòîäëà ¤çëÿrèíÿ çÿrÿr âårìÿêäÿí áàøãà áèr øåé åòìèrëÿr. Çöíêè

Àëëàh “îíëàrà ìöÿééÿí ìöääÿò ì¤hëÿò âårèá” âÿ áó çàìàí

ìöääÿòè çÿíí åòäèêëÿrèíèí ÿêñèíÿ îëàràã îíëàrûí ÿëåéhèíÿ èøëÿéèr

(Áàõ: “Íÿhë”, 61). Ãóràíäà áåëÿ äåéèëèr:

“Êöôr åäÿíëÿr îíëàrà âåräèéèìèç ì¤hëÿòè hå÷ äÿ ¤çëÿrè

ö÷öí õåéèrëè ñàíìàñûíëàr! Áèçèì îíëàrà âåräèéèìèç

ì¤hëÿò àíúàã göíàhëàrûíû äàhà äà àròûrìàëàrû ö÷öíäör.

Îíëàr çÿëèëåäèúè áèr ÿçàá g¤rÿúÿêëÿr!” (“Àëè-Èìràí”,

178).

®ëöì ÿí éàõûí áèr êèìñÿíè éàõàëàäûüû çàìàí áóíäàí áèr

¤éöä âÿ èárÿò àëìàéàí âÿ ãÿôëÿò éóõóñóíäà ãàëìàãäà äàâàì

åäÿí èíñàí göíëÿrèí áèrèíäÿ ¤çö ¤ëöìëÿ ãàrøûëàøñà, äöøäöéö

âÿçèééÿòäÿí ãóròóëìàã ö÷öí áèr àíäà äöíéàíûí ÿí èõëàñëû èíñàíû

îëàr. Ãóràíäà áó ïñèõîëîgèéà áèr íöìóíÿ èëÿ áåëÿ òÿñâèr åäèëèr:

“Ñèçè ñóäà âÿ ãóróäà gÿçäèrÿí Îäór. Ñèç gÿìèäÿ

37

Ùàróí Éÿhéà

îëäóüóíóç, gÿìèëÿr g¤çÿë áèr êöëÿê âàñèòÿñèëÿ è÷ÿrèñèíäÿ

îëàíëàrû àïàräûüû, îíëàr äà ñåâèíäèêëÿrè âàõò áèräÿí

ôûròûíà ãîïóá äàëüàëàr hÿr òÿrÿôäÿí gÿìèëÿrèí öçÿrèíÿ

höúóì åòäèêäÿ âÿ ìöñàôèrëÿr äàëüàëàrûí îíëàrû

áöröäöéöíö áàøà äöøäöêäÿ ñèäãè-örÿêäÿí Àëëàhûí

äèíèíÿ ñàrûëàràã Îíà áåëÿ äóà åäÿrëÿr: “ßgÿr áèçè áó

òÿhëöêÿäÿí ãóròàrñàí, ñÿíÿ øöêr åäÿíëÿräÿí îëàrûã””

(“Éóíóñ”, 22).

Àíúàã áó èíñàíëàr Àëëàh îíëàrû ãóròàräûüû çàìàí éåíÿ äÿ

êå÷ìèø ãÿôëÿòëÿrèíÿ gårè ä¤íör âÿ Àëëàhà âåräèêëÿrè ñ¤çö

óíóäàràã ÿí êè÷èê áèr âèúäàí ÿçàáû ÷ÿêìÿäÿí ñàõòàêàrëûãëàrûíû

îròàéà ãîéàrëàr. Ëàêèí áó ñàõòàêàrëûãëàrû ãèéàìÿò göíö ¤ç

ÿëåéhëÿrèíÿ áèr ñöáóò îëàúàã. Àéÿíèí äàâàìû áåëÿäèr:

“Îíëàr õèëàñ åäèëèíúÿ éår öçöíäÿ hàãñûç éårÿ çöëì

åòìÿéÿ, àçüûíëûüà áàøëàrëàr. Åé èíñàíëàr! Åòäèéèíèç çöëì,

hàãñûçëûã ôàíè äöíéà ìàëû êèìè ¤ç ÿëåéhèíèçÿäèr. Ñîírà

höçóróìóçà ãàéûäàúàãñûíûç. Áèç äÿ íÿ åòäèêëÿrèíèçè ñèçÿ

õÿáÿr âårÿúÿéèê” (“Éóíóñ”, 23).

Áó ïñèõîëîgèéàäà îëàí èíñàí öìèäñèç áèr ñÿéëÿ åéíè

ñàõòàêàrëûüû ¤ëöì ÿñíàñûíäà òÿòáèã åäèr: ôÿãÿò, îíà âårèëìèø

ìöääÿò àròûã ñîíà ÷àòìûøäûr:

“Íÿhàéÿò, ìöørèêëÿräÿí áèrèíèí ¤ëöìö gÿëèá ÷àòäûüû

çàìàí î, áåëÿ äåéÿr: “Ïÿrâÿräègàrà! Ìÿíè gårè ãàéòàr!

Áÿëêÿ çàé åòäèéèì ¤ìröí ìöãàáèëèíäÿ éàõøû áèr èø

g¤röì!” Õåér, áó, îíóí äåäèéè áîø, ôàéäàñûç áèr ñ¤çäör.

Îíëàrûí ¤íöíäÿ äèrèëèá äóràúàãëàrû göíÿ ãÿäÿr ìàíåÿ

âàräûr” (“Ìóìèíóí”, 99-100).

Èíêàr÷ûëàrûí áó äàâràíûøûíûí Àëëàh höçóróíäà áåëÿ äàâàì

åòäèéèíè g¤röröê:

“Êàø göíàhêàrëàrû ñÿíèí Rÿááèíèí höçóróíäà áàøëàrûíû

àøàüû äèêèá: “Ïÿrâÿräègàrà! G¤räöê, åøèòäèê. Èíäè áèçè

äöíéàéà ãàéòàr êè, éàõøû èø g¤rÿê. Áèçè òàì éÿãèíëèêëÿ

èíàíäûr!” äåéÿíäÿ g¤rÿéäèí!.. “Áó göíÿ éåòèøÿúÿéèíèçè

óíóòäóüóíóçó g¤rÿ èíäè äàäûí! Áèç äÿ ñèçè óíóòäóã.

Åòäèéèíèç ÿìÿëëÿrèí úÿçàñû îëàràã äàäûí ÿáÿäè ÿçàáû!””

(“Ñÿúäÿ”, 12-14).

Åéíè íÿòèúÿñèç ÷ûrïûíòûëàr úÿhÿííÿìäÿ äÿ äàâàì åäÿúÿê:

38

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

“Îíëàr îràäà ôÿréàä åäèá äåéÿúÿêëÿr: “Ïÿrâÿräègàrà!

Áèçè áóràäàí ÷ûõàr êè, ñàëåh ÿìÿëëÿr åäÿê. Î ÿìÿëëÿrè

éîõ êè, åäèrèê”. Ìÿgÿr ñèçè èárÿò àëìàã èñòÿéÿí êèìñÿíèí

èárÿò àëà áèëÿúÿéè ãÿäÿr éàøàòìàäûãìû?! Ùÿëÿ ñèçÿ

ãîrõóäàí ïåéüÿìáÿr äÿ gÿëìèøäè. Åëÿñÿ ÿçàáû äàäûí.

Çàëûìëàrûí èìäàäûíà ÷àòàí îëìàç!” (“Ôàòèr”, 37).

Àõèrÿòäÿêè áó öìèäñèç ÷àáàëàìàëàr âÿ àúû íÿòèúÿ hÿìèøÿ

èíñàíûí äöíéàíûí hÿãèãè ìÿãñÿäèíè âÿ äÿéÿrèíè òÿãäèr âÿ äÿrê

åäÿ áèëìÿìÿñèíäÿí ãàéíàãëàíûr. Èìàí åòìÿéÿí èíñàí äöíéàäà

èêÿí Àëëàhûí éàràòäûüû hèêìÿòëè hàäèñÿëÿräÿí èárÿò àëìûr, Àëëàhûí

g¤íäÿräèéè õÿáÿräàrëûãëàrû äèíëÿìèr, âèúäàíûíû äÿôí åäÿrÿê

áóíëàrû àíëàìàìàüà âÿ g¤rìÿìÿéÿ ÷àëûøûr âÿ ¤ëöìö ¤çöíäÿí

÷îõ óçàãäà g¤rör, Àëëàhûí rèçàñû èëÿ äåéèë, íÿôñèíèí èñòÿéè èëÿ

hÿrÿêÿò åäèr. Áöòöí áóíëàr ñîíäà ãà÷ûëìàç ¤ëöìÿ äîüró

hàçûrëûãñûç hàëäà èrÿëèëÿìÿéÿ âÿ éóõàrûäàêû àéÿëÿräÿ òÿñâèr

åäèëÿí öìèäñèç hàëà äöøìÿéÿ ñÿáÿá îëór. Áó ñÿáÿáëÿ ¤ëöì

gÿëèá èíñàíû îéàíäûrìàäàí ãÿôëÿòèí äÿrèí éóõóñóíäàí îéàíìàã

ëàçûìäûr. Çöíêè ¤ëöì çàìàíû îéàíìàã èíñàíà hå÷ áèr ôàéäà

âårìÿéÿúÿê:

“Áèrèíèí ¤ëöìö ÷àòûá: “Åé Rÿááèì! Ìÿíÿ áèr àç ì¤hëÿò

âårñÿéäèí, ñÿäÿãÿ âårèá ñàëåhëÿräÿí îëàräûì!”

äåìÿìèøäÿí ÿââÿë ñèçÿ âåräèéèì róçèäÿí õÿrúëÿéèí. Âÿ

Àëëàh ÿúÿëè ÷àòàí hå÷ êÿñÿ ì¤hëÿò âårìÿç. Àëëàh ñèçèí íÿ

åòäèêëÿrèíèçäÿí õÿáÿräàräûr!” (“Ìöíàôèãóí”, 10-11).

Áèr àç àüëû îëàí èíñàíûí åòìÿëè îëäóüó èø ¤ëöìäÿí ãà÷ìàã

äåéèë, îíó hÿr àí õàòûrëàìàãäûr. Î, éàëíûç áó øÿêèëäÿ ÿñë hÿäÿôèíè

àíëàéàràã äöøöíúÿ èëÿ hÿrÿêÿò åäÿ áèëÿr, íÿôñèíèí âÿ øåéòàíûí

îíó áó êå÷èúè äöíéà hÿéàòû èëÿ àëäàäûá áàøûíû òîâëàìàñûíà èçí

âårìÿç.

®ëöìÿ hàçûrëûã g¤rìÿê

Áó äöíéà èíñàíëàrûí òÿëèì-òÿráèéÿ éårèäèr. Àëëàh èíñàíëàrà

äöíéàäà ìöõòÿëèô âÿçèôÿëÿr âårìèø âÿ îíëàrà g¤çëÿìÿëÿrè ëàçûì

îëàí ñÿrhÿäëÿrè áèëäèrìèøäèr. Èíñàí áó ñÿrhÿäëÿrè g¤çëÿäèéè

çàìàí ÿìr îëóíàíëàrû éårèíÿ éåòèrèá éàñàãëàíàí øåéëÿräÿí

÷ÿêèíäèéè hàëäà róhÿí êàìèëëÿøèr, àüëû âÿ øöóró èíêèøàô åäèr.

39

Ùàróí Éÿhéà

Áàøûíà gÿëÿí hàäèñÿëÿrëÿ áàüëû ñÿár åòìÿéè, hå÷ áèr hàëäà

Àëëàhûí äèíèíäÿí gårè ÷ÿêèëìÿìÿéè, hÿr âÿçèééÿòäÿ Àëëàhà

äîüró é¤íÿëìÿéè, éàëíûç Îíäàí ê¤ìÿê èñòÿìÿéè ¤érÿíèr. Àëëàh

ëàçûì îëäóüó êèìè òÿãäèr åòìÿéè, Îíóí ãàrøûñûíäà ñÿìèìè áèr

ñåâgè âÿ h¤rìÿò äîëó áèr ãîrõó hèññ åòìÿéè ¤érÿíèr, Îíà ãàrøû

øÿrèêñèç áèr èíàì âÿ òàì áèr òÿñëèìèééÿò äÿéÿrèíè hÿãèãè ìÿíàäà

àíëàéûr âÿ áóíóí ñàéÿñèíäÿ Àëëàhà ãàrøû îëàí øöêrö, ñåâgèñè,

éàõûíëûüû âÿ håéràíëûüû àròûr. Íÿòèúÿäÿ Àëëàhûí áÿéÿíäèéè éöêñÿê

àüûëà âÿ ÿõëàãè õöñóñèééÿòëÿrÿ ñàhèá îëàí èäåàë áèr ì¤ìèí hàëûíà

gÿëèr. Áó øÿêèëäÿ hÿròÿrÿôëè ìöêÿììÿë éàràäûëìûø úÿííÿòÿ

ëàéèã îëàí åéíè ìöêÿììÿëëèêäÿ áèr èíñàíà ÷åârèëèr. ßêñ

òÿãäèräÿ, éÿíè äöíéàäà hå÷ áèr òÿëèì-òÿráèéÿ àëìàäàí úÿííÿòÿ

gèrñÿéäè, áèr ÷îõ úÿhÿòäÿí ÿñêèê, ãöñórëó, ìÿíôè âÿ ãåérè-êàôè

áèr âÿçèééÿòäÿ ãàëàr âÿ î ìöêÿììÿë ìöhèòäÿ hÿr úör õÿòàíû

åòìÿéÿ hàçûr áèr øÿõñèééÿò îëàräû.

Íåúÿ êè, Ùç.Àäÿì äÿ úÿííÿòäÿêè ñîíñóç hÿéàòû ö÷öí ëàçûì

îëàí òÿëèì-òÿráèéÿíè àëìàñû ö÷öí éår öçöíÿ g¤íäÿrèëìèø âÿ áèr

÷îõ èìòàhàíëàrà òàáå îëìóøäó. Íÿòèúÿäÿ äÿ Àëëàhûí Ãóràíäà

òÿrèôëÿäèéè éöêñÿê ÿõëàãà âÿ èíñàíëûüà ñàhèá îëàí ñå÷èëìèø áèr

èíñàí îëìóøäór.

Ãûñàñû, Àëëàhûí õöñóñè îëàràã éàràòäûüû áó hèêìÿòëè

hàäèñÿäÿ äöíéàäàêû òÿëèì-òÿráèéÿíèí áèr ïàr÷àñû îëàí èìòàhàí

ìöhèòèíèí ñèrrè âàr. Èíñàí áó äöíéàäà áàøûíà gÿëÿí ñàéñûç-

håñàáñûç hàäèñÿëÿrëÿ ñûíàüà ÷ÿêèëèr âÿ áó èìòàhàíäàí íÿ

äÿrÿúÿäÿ óüórëà ÷ûõìàñûíäàí àñûëû îëàràã ÿáÿäè hÿéàòûíäà

úÿçàéà âÿ éà ìöêàôàòà ãîâóøór. Ùå÷ êèì ¤ç èìòàhàíûíûí íÿ

çàìàí ñîíà ÷àòàúàüûíû áèëìèr. ®ëöì áèçÿ Ãóràíäà äà áèëäèrèëäèéè

êèìè, “âàõòû ìöÿééÿí åäèëìèø áèr éàçûäûr” (“Àëè-Èìràí”, 145).

Áó âàõò áÿçÿí óçóí, áÿçÿí äÿ ãûñàäûr. ßñëèíäÿ ÿí óçóí

áèëäèéèìèç ìöääÿò íàäèr hàëëàräà 70, éà äà 80 èë îëà áèëÿr.

Áó ñÿáÿáëÿ óçóí ìöääÿò éàøàìàã hÿâÿñèëÿ håñàáëàr

àïàrìàã ÿâÿçèíÿ èíñàí Àëëàh ãàrøûñûíäà úàâàáäåh îëäóüóíó âÿ

håñàá göíöíäÿ áöòöí åòäèêëÿrèíèí håñàáûíû âårÿúÿéèíè áèëèá

Ãóràíûí rÿháÿrëèéè èëÿ âÿ îíóí g¤ñòÿräèéè éîëà óéüóí îëàràã

éàøàìàëûäûr. ßêñ hàëäà ñîíñóç hÿéàòû ö÷öí áèr hàçûrëûã

g¤rìÿìÿñè, áóíóí ö÷öí îíà âårèëÿí áó ñîí ôörñÿòè ãà÷ûrìàñû âÿ

40

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ÿáÿäè îëàràã úÿííÿòäÿí ìÿhróì ãàëìàñû îíóí ö÷öí hÿãèãÿòÿí

äÿ ÷îõ àúû áèr hàë îëàräû. ßáÿäè îëàràã úÿííÿòäÿí ìÿhróì îëàí

èíñàí úÿhÿííÿìäÿí áàøãà áèr éårÿ gåòìÿéÿúÿê. Áó ñÿáÿáëÿ

äöíéàäà áîø éårÿ ñÿrô îëóíàí hÿr áèr ñàíèéÿ hÿì ÷îõ á¤éöê áèr

èòêè, hÿì äÿ ÷îõ àúû áèr íÿòèúÿéÿ äîüró àòûëàí éåíè áèr àääûìäûr.

Ìàäàì êè hÿãèãÿò áóäór, åëÿ èñÿ áó hÿãèãÿòèí äöíéàäàêû

hÿr øåéäÿí äàhà ìöhöì îëìàñû ëàçûì gÿëèr. Ùÿéàòûìûçäà

ãàrøûìûçà ÷ûõà áèëÿúÿê hàäèñÿëÿr ö÷öí ÿââÿëúÿäÿí hàçûrëûã

g¤räöéöìöç êèìè, hÿòòà äàhà äà àròûã äÿrÿúÿäÿ ¤ëöì âÿ

¤ëöìäÿí ñîíràêû ä¤âr ö÷öí áÿíçÿr áèr hàçûrëûãëà ìÿøüóë

îëìàüûìûç ÿí ìÿíòèãëè hÿrÿêÿò îëàräû. Çöíêè áèç îíñóç äà

¤ëÿúÿê âÿ ¤ëöìäÿí ñîírà ãàrøûìûçà ÷ûõàí hàäèñÿëÿrëÿ äÿ

òÿêáàøûíà öç-öçÿ ãàëàúàüûã. Áó ì¤âçó hÿãèãÿòÿí äÿ “áèçè”,

éÿíè “¤çöìöçö” ìàràãëàíäûrûr. ßáÿäè ãóròóëóøó èñòÿéÿí

èíñàíëàrà Àëëàh Ãóràíäà áåëÿ ÿìr åäèr:

“Åé èìàí gÿòèrÿíëÿr! Àëëàhäàí ãîrõóí! Ùÿr êÿñ ñàáàh

ö÷öí íÿ åòäèéèíÿ íÿçÿr ñàëñûí. Àëëàhäàí ãîrõóí.

Ùÿãèãÿòÿí Àëëàh åòäèêëÿrèíèçäÿí õÿáÿräàräûr! Àëëàhû

óíóòäóãëàrû ö÷öí Àëëàhûí äà îíëàrû ¤çëÿrèíÿ óíóòäór-

äóüó êèìñÿëÿrÿ áÿíçÿìÿéèí. Îíëàr ôàñèãëÿräèr!”

(“Ùÿør”, 18-19).

Ùàróí Éÿhéà

-II-

ÃÈÉÀÌßÒ

“...Ëàêèí èíñàí áóíäàí ñîírà äà göíàh

åòìÿê, ïèñ èøëÿr g¤rìÿê èñòÿéÿr. Âÿ:

“Ãèéàìÿò göíö íÿ âàõò îëàúàãäûr?” äåéÿ

ñîróøàr. G¤ç áÿrÿëÿúÿéè, Àé òóòóëàúàüû,

Göíÿøëÿ Àé áèrëÿøÿúÿéè çàìàí - ìÿhç î

göí èíñàí: “Ãà÷ûá ãóròàrìàüà éår

hàràäàäûr?!” äåéÿúÿêäèr. Õåér, hå÷ áèr

ñûüûíàúàã îëìàéàúàãäûr! Î göí äóràúàã

éår àíúàã Àëëàhûí höçóróäór!”

(«Ãèéàìÿ”, 5-12).

42

GÈRÈØ

Àõèrÿòÿ èíàì

Àõèrÿòÿ èíàì Ãóràíäà èìàíûí ÿñàñ øÿròëÿrè àràñûíäà ñàéûëàí

ñîí äÿrÿúÿ ìöhöì áèr ì¤âçóäór. Àëëàh èëê ñórÿ îëàí “Ôàòèhÿ”

ñórÿñèíèí ÿââÿëèíäÿ ¤ç ñèôÿòëÿrèíè ñàéàrêÿí Rÿhìàí âÿ Rÿhèì

ñèôÿòëÿrèíäÿí ñîírà ¤çöíöí “Ùàãã-håñàá göíöíöí ñàhèáè”

îëäóüóíó áèëäèrèr (Áàõ: “Ôàòèhÿ”, 3). Ñîíràêû ñórÿ îëàí “Áÿãÿrÿ”

ñórÿñèíèí 3-úö àéÿñèíäÿ äÿ ì¤ìèíëÿrèí “ãåéáÿ”, éÿíè

g¤rìÿäèêëÿrèíÿ èìàí åòäèêëÿrè ñ¤éëÿíèëèr:

“Î êÿñëÿr êè, ãåéáÿ èíàíûr...” (“Áÿãÿrÿ”, 3).

®ëöìäÿí ñîírà äèrèëìÿ, ãèéàìÿò, úÿííÿò, úÿhÿííÿì êèìè

àíëàéûøëàr, ãûñàúà îëàràã àõèrÿò hàìûñû “ãåéá”èí è÷èíäÿ éår àëûr.

Íåúÿ êè, ñîíràêû àéÿäÿ äÿ “...âÿ àõèrÿòÿ äÿ øÿêñèç èíàíûrëàr”

èôàäÿñè èëÿ “àõèrÿòÿ èìàí” ì¤âçóñó õöñóñè îëàràã òÿêràr âórüóëàíûr.

Àõèrÿò èíàíúûíûí ÿhÿìèééÿòè îíóí hÿãèãè èìàíûí áèr

g¤ñòÿrèúèñè îëìàñûíäàí èrÿëè gÿëèr. Ãóràíäà áèëäèrèëÿí øÿêèëäÿ

àõèrÿò èíàíúû èíñàíûí ñÿìèìè âÿ hÿãèãè áèr ì¤ìèí îëìàñûíûí

÷îõ á¤éöê áèr ñöáóòóäór. Çöíêè àõèrÿòÿ èìàí åäÿí áèr èíñàí

Àëëàhà, Îíóí êèòàáûíà âÿ Rÿñóëóíà äà ñ¤çñöç èìàí åòìèø

äåìÿêäèr. Áó èíñàí Àëëàhûí hÿr øåéÿ göúöíöí éåòäèéèíè, ñ¤çöíöí

äîüró, âÿäèíèí äÿ hàãã îëäóüóíó áèëèr, áóíà g¤rÿ äÿ àõèrÿòÿ

ìöíàñèáÿòäÿ hå÷ áèr øöáhÿ hèññè äóéìór. Ùÿëÿ áó hÿãèãÿòëÿrè

g¤rìÿäèéè, áóíëàrà øÿõñÿí øàhèä îëìàäûüû hàëäà Àëëàhà îëàí

èìàíûí, Îíà îëàí åòèáàrûí âÿ ¤çöíÿ âårèëÿí àüëûí òÿáèè áèr íÿòèúÿñè

îëàràã ñàíêè g¤rörìöø êèìè áóíëàrà èìàí åäèr. Áóíäàí ÿëàâÿ,

àõèrÿòÿ îëàí øöáhÿëÿräÿí òÿìèçëÿíìèø êàìèë âÿ ìöòëÿã áèr èìàí

Àëëàhûí éàëíûç âàrëûüûíà äåéèë, åéíè çàìàíäà Îíóí Ãóràíäà

áèëäèräèéè áöòöí ñèôÿòëÿrèíÿ èìàí åòìÿéè, Îíà òàì áèr åòèìàä âÿ

òÿñëèìèééÿòè âÿ Îíó ëàéèã îëäóüó êèìè òàíûéûá òÿrèô åäèr. Áàõ,

Àëëàhûí ìÿãáóë ñàéäûüû èìàí äà áóäór.

Áórà ãÿäÿr äÿ áàøà äöøöëäöéö êèìè, òàì âÿ hÿãèãè áèr

èìàíà ñàhèá îëìàã éÿãèí âÿ øöáhÿñèç îëàí áèr àõèrÿò ÿãèäÿñèíäÿ

ìÿrêÿçëÿøìÿêäÿäèr. Ãóràíûí áèr ÷îõ éårèíäÿ èíêàr÷ûëàrûí àõèrÿòè

òàíûìàìàñûíäàí, îíóí áàø âårÿúÿéèíÿ èíàíìàìàñûíäàí áÿhñ

åäèëèr. ßñëèíäÿ áóíëàrûí áèr ÷îõó Àëëàhûí âàrëûüûíà èíàíàí

êèìñÿëÿräèr. Àíúàã èíêàr÷ûëàrûí ÿí ÷îõ éàíûëäûüû ì¤âçóëàr

Àëëàhûí âàrëûüû äåéèë, Àëëàhûí ñèôÿòëÿrè èëÿ áàüëûäûr. Îíëàrûí êèìèñè

Àëëàhûí hÿr øåéè ÿí ÿââÿë éàràäûá ¤çáàøûíà áóràõäûüûíû, äàhà

ñîírà hàäèñÿëÿrèí ¤ç-¤çöíÿ èíêèøàô åäèá äàâàì åòäèéèíè, êèìèñè

43

Àëëàhûí èíñàíû éàràòäûüûíû, ôÿãÿò èíñàíûí ¤ç ãÿäÿrèíè ¤çöíöí

ìöÿééÿíëÿøäèräèéèíè, êèìèñè Àëëàhûí gèçëè îëàí øåéëÿrè,

äöøöíúÿëÿrè áèëìÿäèéèíè, êèìèñè äÿ Àëëàhûí âàr îëäóüóíó, àíúàã

äèí äåéèëÿí áèr øåéèí îëìàäûüûíû èääèà åäèr. Àëëàh áó ñîíóíúó

äöøöíúÿíè, éÿíè Àëëàhûí âàr îëóá äèíèí îëìàäûüûíû ìöäàôèÿ

åäÿíëÿrè Ãóràíäà áåëÿ òÿrèô åäèr:

“Îíëàr: “Àëëàh hå÷ áèr áÿøÿrÿ áèr øåé íàçèë åòìÿìèøäèr”

äåìÿêëÿ Àëëàhû ëàéèãèíúÿ ãèéìÿòëÿíäèrìÿäèëÿr...”

(“ßíàì”, 91).

Íÿòèúÿäÿ èìàíñûçëûüûí ÿñàñûíäà Àëëàhû òàìàìèëÿ rÿää åòìÿ

äåéèë, àéÿäÿ äÿ áèëäèrèëäèéè êèìè, Àëëàhû ëàéèãèíúÿ

ãèéìÿòëÿíäèrìÿìÿ, áóíà g¤rÿ äÿ àõèrÿòÿ èíêàr åòìÿ äàéàíûr.

Éîõñà èíêàr÷ûëàr àràñûíäà áèr Éàràäàíû òàìàìèëÿ rÿää åäÿíëÿrèí

íèñáÿòè îëäóãúà àøàüûäûr. Áóíëàrûí ÿêñÿrèééÿòè áåëÿ øöáhÿ hèññè

èëÿ éàøàéûr. Áóíà g¤rÿ äÿ Ãóràíäà Àëëàhû òàìàìèëÿ èíêàr åäÿí

èíñàíëàräàí î ãÿäÿr äÿ áÿhñ îëóíìór. Ëàêèí Àëëàhà øèrê ãîøàí

âÿ ¤ëöìäÿí ñîírà äèrèëìÿíè, håñàá göíö, úÿííÿòè, úÿhÿííÿìè

èíêàr åäÿíëÿrèí âÿçèééÿòè áèr ÷îõ éårëÿräÿ g¤ñòÿrèëèr âÿ àõèrÿòÿ

èìàí ì¤âçóñó áöòöí ìÿíòèã âÿ òÿôÿrröàòëàrû èëÿ à÷ûãëàíûr.

Àõèrÿò hÿr íÿ ãÿäÿr áó äöíéàäà 5 äóéüó öçâöìöçëÿ äÿrê

åäÿ áèëìÿäèéèìèç áèr hÿãèãÿòäèrñÿ, Àëëàh áó hÿãèãÿòè àüëûìûçëà

äÿrê åòìÿéèìèçÿ êèôàéÿò åäÿúÿê ìèãäàräà ñàéñûç äÿëèëëÿr

éàràòìûøäûr. Äöíéàäàêû èìòàhàí ìöhèòèíèí âàúèá öíñörö îëàràã

¤íÿìëè îëàí ìÿñÿëÿ áó hÿãèãÿòëÿrè hèññ öçâëÿrè èëÿ äåéèë, àüûë âÿ

âèúäàíëà äÿrê åòìÿêäèr. Íîrìàë áèr èíñàí áèr àç äöøöíÿrñÿ, ¤çö

äÿ äàõèë îëìàãëà ÿòràôûíäàêû hå÷ áèr øåéèí òÿñàäöôè áèr ÿñÿr

îëìàäûüûíû, hÿr øåéèí áèr Éàràäûúûíûí ñîíñóç göúö, åëìè, èñòÿéè

âÿ íÿçàrÿòè àëòûíäà áàø âåräèéèíè àñàíëûãëà g¤rÿr. Áóíóí íÿòèúÿñè

îëàràã äà àõèrÿòè éàràòìàüûí Àëëàh ö÷öí hå÷ áèr ÷ÿòèíëèê òÿøêèë

åòìÿäèéèíè, àõèrÿòèí éàràäûëìàñûíûí áó äöíéàíûí ÿí òÿáèè âÿ ÿí

ìÿíòèãëè íÿòèúÿñè, hàáåëÿ Àëëàhûí hèêìÿòèíÿ, ÿäàëÿòèíÿ ÿí óéüóí

hàäèñÿ îëäóüóíó äÿrê åäÿr.

Àíúàã âÿçèééÿò áó ãÿäÿr àéäûí îëäóüó hàëäà ¤ëöìäÿí ñîírà

äèrèëìÿê, áèr håñàáëà ãàrøûëàøìàã âÿ åòäèéè ÿìÿëëÿrèí ÿâÿçèíè

g¤rìÿê áöòöí hÿéàòûíû ¤ç hÿâÿñèíèí âÿ íÿôñàíè àrçóëàrûíûí hÿéàòà

êå÷ìÿñè éîëóíäà, Àëëàhûí ÿìrëÿrèíÿ öñéàí åäÿrÿê êå÷èrÿí áèr

èíñàíûí î ãÿäÿr äÿ èøèíÿ éàràìàç. Áó ñÿáÿáëÿ îíóí àüëû àõèrÿòèí

âàrëûüûíû hÿr íÿ ãÿäÿr äÿrê åòñÿ äÿ î, âèúäàíûíû ¤ròìÿê âÿ ¤çöíö

àëäàòìàã éîëóíó ñå÷ÿr. Áó úör áèr èíêàr÷û àròûã ¤ëöìäÿí ñîírà

äèrèëìÿíè âÿ àõèrÿòè rÿää åäÿ áèëìÿê ö÷öí àüûëäàí âÿ ìÿíòèãäÿí

44

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

óçàã, òóòàrñûç íöìóíÿëÿr âårìÿéÿ áàøëàéàr:

“®ç éàràäûëûøûíû óíóäóá: “Çöröìöø ñöìöêëÿrè êèì

äèrèëäÿ áèëÿr?!” äåéÿ hÿëÿ Áèçÿ áèr ìÿñÿë äÿ ÷ÿêäè”

(“Éàñèí”, 78).

Ëàêèí òÿêúÿ áèr ãà÷ûøäàí âÿ ¤çöíö àëäàòìàãäàí áàøãà áèr

ìÿãñÿäè îëìàéàí áó ñóàëûí úàâàáû ÿñëèíäÿ ÷îõ àéäûíäûr:

“Äå êè: “Îíëàrû èëê äÿôÿ éîõäàí éàràäàí äèrèëäÿúÿêäèr.

Î, hÿr áèr ìÿõëóãó ÷îõ g¤çÿë òàíûéàíäûr!”(“Éàñèí”, 79).

Àëëàh áó úör ìÿíòèãñèç íöìóíÿëÿr âårìÿéèí àõèrÿòè èíêàr

åäÿíëÿrÿ õàñ îëàí áèr õöñóñèééÿò îëäóüóíó äà Ãóràíäà âórüóëàéûr:

“ßí ïèñ ñèôÿò àõèrÿòÿ èíàíìàéàíëàrà, ÿí éöêñÿê ñèôÿò èñÿ

Àëëàhà ìÿõñóñäór. Àëëàh éåíèëìÿç ãöââÿò âÿ ãöärÿò

ñàhèáèäèr!” (“Íÿhë”, 60).

Áÿçèëÿrè äÿ âåräèêëÿrè íöìóíÿëÿrèíè èíêèøàô åòäèrèá

äÿãèãëÿøäèrÿrÿê èääèàëàrûíû äàhà ìÿíòèãëè hàëà gÿòèräèêëÿrèíè

ñàíûrëàr:

“Äåéèrëÿr: “Äîüróäàíìû, áèç ÿââÿëêè âÿçèééÿòèìèçÿ

ãàéûäàúàüûã?! ®çö äÿ ÷öröìöø ñöìöêëÿr îëäóüóìóç

çàìàíìû?!”” (“Íàçèàò”, 10-11).

Âÿ ÿñëèíäÿ àüûëëàrûíûí äÿrê åòäèéè, àíúàã áàø âårìÿñèíè

èñòÿìÿäèêëÿrè áó hàäèñÿíèí îíëàrà çèéàí îëäóüóíó äà à÷ûã åòèràô

åòìÿêäÿí ÷ÿêèíìèrëÿr:

“Îíëàr äåéèrëÿr: “Åëÿ èñÿ áó çèéàíëû ä¤éöøäör””

(“Íàçèàò”, 12).

®ç ràçûëûüû èëÿ ¤ç àüëûíà ïÿräÿ ÷ÿêÿí èíêàr÷û øÿõñ èääèàñûíûí

ìÿíòèãñèçëèéèíè ¤ç g¤çëÿrè èëÿ g¤räöêäÿí ñîírà èøè åìîñèîíàë áèr

èíàäêàrëûüà òÿrÿô ñöröêëÿéÿrÿê ïñèõîëîæè áèr òîõëóã ÿëäÿ åòìÿ

éîëóíà gèrÿr:

“Îíëàr: “Àëëàh ¤ëÿí áèr êèìñÿíè äèrèëòìÿéÿúÿêäèr!” äåéÿ

Àëëàhà ì¤hêÿì àíä è÷äèëÿr. Õåér! Àëëàh äîüró âÿä

åòìèøäèr. Ëàêèí èíñàíëàrûí ÿêñÿrèééÿòè áèëìÿç!” (“Íÿhë”,

38).

Ùÿâÿñ âÿ èñòÿêëÿrèíè èëàhèëÿøäèrÿrÿê àüûëëàrûíû áèr êÿíàrà

àòûá âèúäàíëàrûíû ràhàòëàìàã ö÷öí áó úör áîø âÿ ìÿíàñûç ñ¤çëÿr

ñÿrô åäÿí âÿ ¤çëÿrèíè äÿ áóíëàrà èíàíäûràí èíêàr÷ûëàrûí äöøÿúÿéè

âÿçèééÿòè äÿ Àëëàh Ãóràíäà áèëäèrìèøäèr:

“Áèç úèíëÿräÿí âÿ èíñàíëàräàí áèr ÷îõóíó úÿhÿííÿì

ö÷öí éàràòäûã. Îíëàrûí ãÿëáëÿrè âàräûr, ëàêèí îíóíëà

àíëàìàçëàr, îíëàrûí g¤çëÿrè âàräûr, ëàêèí îíóíëà

g¤rìÿçëÿr, îíëàrûí ãóëàãëàrû âàräûr, ëàêèí îíóíëà

45

Ùàróí Éÿhéà

åøèòìÿçëÿr. Îíëàr håéâàí êèìèäèrëÿr, áÿëêÿ äÿ äàhà ÷îõ

çÿëàëÿòäÿäèrëÿr. Ãàôèë îëàíëàr äà ìÿhç îíëàräûr!”

(“ßràô”, 179).

Áó èíñàíëàrûí hàëû Ãóràíûí áàøãà áèr éårèíäÿ áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Íÿôñèíè ¤çöíÿ òàírû åäÿí âÿ Àëëàhûí áèëÿrÿêäÿí éàääàí

÷ûõàräûüû, ãóëàüûíû âÿ ãÿëáèíè ì¤hörëÿäèéè, g¤çöíÿ äÿ

ïÿräÿ ÷ÿêäèéè êèìñÿíè g¤räöíìö? Àëëàhäàí áàøãà êèì

îíó äîüró éîëà ñàëà áèëÿr?! Ìÿgÿr äöøöíöá èárÿò

àëìûrñûíûç?

Áåëÿ äåéèrëÿr: “Äöíéà hÿéàòûìûçäàí áàøãà hå÷ áèr hÿéàò

éîõäór; ¤ëöröê âÿ äèrèëèê, áèçè ¤ëäörÿí àíúàã äÿhräèr”.

Áó áàrÿäÿ îíëàrûí hå÷ áèr áèëèéè éîõäór. Îíëàr àíúàã

çÿííÿ ãàïûëûrëàr!” (“Úàñèéÿ”, 23-24).

Äöíéà hÿéàòûíûí hÿãèãèëèéè

Èíêàr÷ûëàrûí ¤ëöì, éåíèäÿí äèrèëèø, àõèrÿò êèìè àüëûí

éåòìÿéÿúÿéèíè èääèà åòäèéè ì¤âçóëàr ÿñëèíäÿ èíñàíûí hÿéàòû áîéó

ãàrøûëàøäûüû hÿãèãÿòëÿräÿí hå÷ äÿ óçàã îëìàéàí hàäèñÿëÿräèr.

Éóõó âÿ r¤éà êèìè hÿãèãÿòëÿr áóíà ìèñàë îëà áèëÿr.

®ëöìäÿí ñîírà äèrèëèøè èíàäëà èíêàr åäÿí âÿ äàèìà ¤ëöìäÿí

ãà÷àí áèr èíñàí ÿñëèíäÿ hÿr gåúÿ éóõóñóíäà ¤ëöá hÿr ñÿhÿr

äèrèëäèéèíè äÿrê åòìèr. Ãóràíûí éóõó hàããûíäà áèëäèräèêëÿrè

ì¤âçóíóí áàøà äöøöëìÿñèíÿ ÿí éàõøû éàräûì÷ûäûr. Àëëàh

éóõóíóí õöñóñèééÿòèíè áåëÿ à÷ûãëàéûr:

“Àëëàh úàíëàrûíû îíëàr ¤ëäöéö çàìàí, ¤ëìÿéÿíëÿrèí

úàíëàrûíû èñÿ éóõóäà àëàr. ®ëöìöíÿ h¤êì îëóíìóø

êèìñÿëÿrèí úàíëàrûíû ñàõëàéàr, äègÿr êèìñÿëÿrèí úàíëàrûíû

èñÿ ìöÿééÿí áèr ìöääÿòÿäÿê ãàéòàràr. Ùÿãèãÿòÿí

áóíäà äöøöíÿí áèr ã¤âì ö÷öí ÿëàìÿòëÿr âàräûr!”

(“Çóìÿr”, 42).

“Ñèçè gåúÿëÿr éóõóéà äàëäûràí, göíäöç èñÿ íÿ åòäèéèíèçè

áèëÿí Îäór. Ñîírà Î, ñèçè göíäöç îéàíäûrûr êè, ìöÿééÿí

îëóíìóø âàõò gÿëèá éåòèøñèí. Ñîírà Îíóí höçóróíà

ãàéûäàúàãñûíûç âÿ ñîírà äà Î, ñèçÿ åòäèéèíèç ÿìÿëëÿr

áàrÿñèíäÿ õÿáÿr âårÿúÿêäèr” (“ßíàì”, 60).

Àéÿëÿräÿí äÿ g¤röíäöéö êèìè, éóõó hàëû “¤ëöì” îëàràã

àäëàíäûrûëûr, áèëäèéèìèç “¤ëöì”ëÿ éóõó àràñûíäà ìöÿééÿí áèr

ôÿrãëÿíäèrìÿ àïàrûëûr. Áÿñ éóõóäà áàø âårÿí âÿ ¤ëöìëÿ áó ãÿäÿr

îõøàr îëàí hàäèñÿ íÿäèr?

Éóõó róhóí èíñàíûí îéàã èêÿí èñòèôàäÿ åòäèéè áÿäÿíè òÿrê

46

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

åòìÿñèäèr. R¤éà g¤rìÿéÿ áàøëàäûüû çàìàí èñÿ áó äÿôÿ éåíè áèr

áÿäÿíäÿí èñòèôàäÿ îëóíìàüà áàøëàéûr âÿ éåíè áèr øÿràèò îròàéà

÷ûõûr. Ùÿòòà áóíóí r¤éà îëìàñûíûí ôÿrãèíäÿ áåëÿ äåéèëèê.

R¤éàìûçäà ãîrõór, êÿäÿrëÿíèr, ñåâèíèr, àürû hèññ åäèr éàõóä äà

ç¤âã àëûrûã. Éóõóäà áàøûìûçà gÿëÿí hàäèñÿëÿrèí hÿãèãÿò îëäóüóíà

î ãÿäÿr èíàíûrûã êè, éóõóäàí àéûëàrêÿí äÿ áó hàäèñÿëÿrèí òÿñèrè

àëòûíäà îëóróã.

Òåõíèêè úÿhÿòäÿí ìöìêöí îëñà âÿ áèçÿ õàrèúäÿí ìöäàõèëÿ

åäèá ÿñëèíäÿ g¤räöêëÿrèìèçèí éàëíûç hèññ âÿ g¤röíòöëÿräÿí èáàrÿò

îëäóüóíó ñ¤éëÿñÿëÿr, áóíà ÿhÿìèééÿò âårìÿç âÿ áèçèìëÿ çàràôàò

åòäèêëÿrèíè äöøöíÿrèê. Ùàëáóêè hÿãèãÿòÿí äÿ áóíëàrû õàrèúè

àëÿìäÿ òÿìèí åäÿí hå÷ áèr ìàääè âàrëûã éîõäór âÿ éóõóäà

éàøàäûüûìûç áöòöí hàäèñÿëÿr Àëëàhûí róhóìóçà hèññ åòäèräèéè áèr

òÿñâèr âÿ hèññëÿrèí ìÿúìóñóäór.

Àíúàã áóràäà íÿçÿräÿí ãà÷ûrûëìàìàñû ëàçûì îëàí ÿí

ìöhöì ìÿñÿëÿ éóõóäàí àéûëäûãäà äà áó èëàhè ãàíóíóí

äÿéèøìÿìÿñè ôàêòû èëÿ áàüëûäûr. Àëëàh éóõóëàrûí hÿãèãÿòÿí ¤ç

èràäÿñèíÿ âÿ éàràòìàñûíà òàáå îëäóüóíó “Î çàìàí Àëëàh

r¤éàíäà ñÿíÿ îíëàrû àç g¤ñòÿrèräè: ÿgÿr îíëàrû ñÿíÿ ÷îõ

g¤ñòÿrñÿéäè, ìöòëÿã ãîrõàr âÿ ä¤éöø áàrÿñèíäÿ áèr-áèrèíèçëÿ

÷ÿíÿ-áîüàç îëàräûíûç. Ëàêèí Àëëàh ñèçè ñàëàìàò ãóròàräû. Î,

hÿãèãÿòÿí örÿêëÿräÿ îëàíëàrû áèëÿíäèr!” (“ßíôàë”, 43) àéÿñè

èëÿ áèëäèrÿrêÿí “öç-öçÿ gÿëäèéèíèç çàìàí Àëëàh îëàúàã èøè

éårèíÿ éåòèrìÿê ìÿãñÿäè èëÿ îíëàrû ñèçèí g¤çöíöçäÿ àçàëäûräû.

Áöòöí èøëÿr àõûräà Àëëàhà ãàéûäàúàãäûr” (“ßíôàë”, 44) àéÿñè

èëÿ íîrìàë hÿéàòäà äà åéíè ãàíóíóí èøëÿäèéèíè äÿãèã áèr øÿêèëäÿ

áèëäèrèr. Àëëàh ìàääÿ hàããûíäà äóéäóüóìóç hèññ âÿ òÿñâèrëÿrèí

òàìàìèëÿ ¤ç èñòÿê âÿ éàràòìàñûíà òàáå îëäóüóíà âÿ áóíëàrûí

ÿòràô àëÿìäÿ hÿr hàíñû áèr ìàääè âàrëûüà ñàhèá îëìàäûüûíà áàøãà

áèr àéÿäÿ äÿ áåëÿ èøàrÿ åäèr:

“Èêè äÿñòÿíèí ãàrøû-ãàrøûéà äórìàñû ñèçèí ö÷öí äÿëèëäèr.

Áóíëàräàí áèrè Àëëàh éîëóíäà âóróøàíëàr, äègÿrè èñÿ

êàôèrëÿr èäè. ̤ìèíëÿr êàôèrëÿrèí îíëàräàí èêèãàò àròûã

îëäóãëàrûíû ¤ç g¤çëÿrè èëÿ g¤räöëÿr. ßëáÿòòÿ, Àëëàh

èñòÿäèéèíÿ ¤ç ê¤ìÿéè èëÿ ãöââÿò âårÿr. Øöáhÿñèç êè, áó,

áÿñèrÿò ñàhèáëÿrèíäÿí ¤òrö áèr èárÿò äÿrñèäèr” (“Àëè-

Èìràí”, 13).

Göíäÿëèê hÿéàòäà, ÿòràôûìûçäà âàr îëäóüóíó çÿíí åòäèéèìèç

ìàääè âàrëûãëàr, éàøàäûüûìûç hàäèñÿëÿr äÿ åéíèëÿ éóõó êèìè ÿñëèíäÿ

Àëëàhûí róhóìóçà g¤ñòÿräèéè òÿñâèrëÿräÿí âÿ áóíëàrëà áÿràáÿr

47

Ùàróí Éÿhéà

çàìàíäà róhóìóçà äàõèë îëàí hèññëÿräÿí ìåéäàíà gÿëèr. ®çöìöçÿ

àèä g¤röíòö âÿ hÿrÿêÿòëÿr äÿ, áàøãà øåéëÿrÿ àèä g¤röíòö âÿ

hÿrÿêÿòëÿr äÿ Àëëàhûí ãàrûø-ãàrûø áóíëàrà àèä g¤röíòö âÿ hèññëÿrè

éàràòìàñû èëÿ áàø âårèr. Áó hÿãèãÿò Ãóràíäà áåëÿ à÷ûãëàíûr:

“Êàôèrëÿrè ñèç ¤ëäörìÿäèíèç, Àëëàh ¤ëäöräö. Àòäûüûí

çàìàí ñÿí àòìàäûí, Àëëàh àòäû. Àëëàh áóíóíëà ì¤ìèíëÿrè

éàõøû áèr ñûíàãäàí êå÷èräè. Àëëàh åøèäÿí âÿ áèëÿíäèr!”

(“ßíôàë”, 17).

Àõèrÿò âÿ îíà àèä îëàí òÿñâèr âÿ hèññëÿrèí éàràäûëìàñû äà

åéíè èëàhè ãàíóí ÷ÿr÷èâÿñèíäÿ áàø âårèr. ®ëöìëÿ áèrëèêäÿ äöíéà

ìöhèòè âÿ áó ìöhèòäÿ èñòèôàäÿ îëóíàí áÿäÿíëÿ ÿëàãÿ êÿñèëèr. Róh

èñÿ Àëëàhûí róhóíóí áèr ïàr÷àñû îëäóüóíäàí ¤ëöìñöçäör.

Éàøàìàã, ¤ëìÿê, éåíèäÿí äèrèëìÿê, àõèrÿò hÿéàòû êèìè hàäèñÿëÿr

äÿ éàëíûç ¤ëöìñöç îëàí róhóí äóéäóüó ìöõòÿëèô hèññëÿräÿí

èáàrÿòäèr. Áó ñÿáÿáëÿ áó äöíéàíûí éàràäûëìàñû èëÿ úÿííÿò âÿ

úÿhÿííÿìèí éàràäûëìàñû àràñûíäà ÿñàñ ìÿíòèãÿ g¤rÿ, hå÷ áèr

ôÿrã éîõäór. Åéíè øÿêèëäÿ áó äöíéàäàí àõèrÿòÿ êå÷èäëÿ éóõóäàí

îéàíûá äöíéà hÿéàòûíà êå÷èä àràñûíäà äà hå÷ áèr ôÿrã éîõäór.

Éåíèäÿí äèrèëèøëÿ áèrëèêäÿ àõèrÿò ìöhèòè âÿ áó ìöhèòäÿ

èñòèôàäÿ åäèëÿúÿê áÿäÿíëÿ éåíè áèr hÿéàò áàøëàíûr. Úÿííÿò âÿ éà

úÿhÿííÿì äóéüóñó âårèëìÿéÿ áàøëàéûíúà äà èíñàí ¤çöíö îràäà

òàïûr. Áó äöíéàäà ñîíñóç ìöõòÿëèôëèêäÿ ìÿíçÿrÿíè, ãîõóíó, ñÿñè,

äàäû, ëàìèñÿ hèññèíè éàràäàí Àëëàh åéíè øÿêèëäÿ úÿííÿò âÿ

úÿhÿííÿìÿ àèä ñîíñóç òÿñâèr âÿ hèññëÿrè äÿ éàràäàúàã. Áöòöí

áóíëàrûí éàràäûëìàñû Àëëàh ö÷öí ñîí äÿrÿúÿ àñàíäûr:

“...Áèr èøèí éàràíìàñûíû èñòÿäèéè çàìàí îíà éàëíûç: “Îë!”

äåéÿr, î äà îëàr” (“Áÿãÿrÿ”, 117).

Äègÿr áèr hÿãèãÿò èñÿ äöíéà hÿéàòû éóõóéà g¤rÿ íåúÿ àéäûí

âÿ äÿãèãäèrñÿ, àõèrÿòèí äÿ äöíéà èëÿ ìöãàéèñÿäÿ äàhà ÷îõ àéäûí

âÿ äÿãèã îëìàñûäûr. Îõøàr øÿêèëäÿ éóõó äöíéà hÿéàòûíà íÿçÿrÿí

íÿ ãÿäÿr ãûñàäûrñà, äöíéà hÿéàòû äà àõèrÿòëÿ ìöãàéèñÿäÿ î ãÿäÿr,

hÿòòà ìöãàéèñÿåäèëìÿç äÿrÿúÿäÿ ãûñàäûr. Áèëäèéèìèç êèìè, çàìàí

ñàáèò äåéèë, òàì ÿêñèíÿ, èçàôè áèr àíëàéûøäûr. Áó ì¤âçó áó göí

åëìè øÿêèëäÿ ñöáóò îëóíìóø áèr hÿãèãÿòäèr. Éóõóäà èíñàíûí ñààòëàrëà

éàøàäûüûíû çÿíí åòäèéè áèr hàäèñÿ äöíéà çàìàíûíà g¤rÿ éàëíûç áèr

íå÷ÿ ñàíèéÿäÿ áàø âårèr. ßí óçóí éóõó áåëÿ äöíéàäàêû håñàáà

g¤rÿ, áèr íå÷ÿ äÿãèãÿ äàâàì åäèr. Ôÿãÿò, éóõóíó g¤rÿí àäàì

áÿëêÿ äÿ éóõóñóíäà göíëÿr êå÷èrìèøäèr. Àëëàh çàìàíûí íèñáè

îëìàñûíà àéÿëÿräÿ èøàrÿ åäèr:

“Ìÿëÿêëÿr âÿ róh Îíóí äÿrgàhûíà ìöääÿòè ÿëëè ìèí èë

48

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

îëàí áèr göíäÿ ÷àòàúàãëàr” (“Ìåràú”, 4).

“Î, g¤éäÿí éårÿ ãÿäÿr îëàí áöòöí èøëÿrè èäàrÿ åäèr.

Ñîírà hÿìèí èøëÿr ñèçèí ñàéäûüûíûçûí ìèí èëèíÿ áÿràáÿr

îëàí áèr göíäÿ Îíà éöêñÿëèr” (“Ñÿúäÿ”, 5).

Åéíèëÿ äöíéàäà óçóí èëëÿr éàøàéàí áèr èíñàí ÿñëèíäÿ

àõèrÿòäÿêè çàìàí ¤ë÷öñö èëÿ ìöãàéèñÿäÿ ÷îõ àç áèr ìöääÿò

éàøàéûr. Àõèrÿòÿ gåòäèêëÿrè çàìàí hÿãèãÿò øàhèä îëàíëàrûí

ñ¤háÿòëÿrè Ãóràíäà áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Áåëÿ áóéóràúàãäûr: “Éår öçöíäÿ íå÷ÿ èë ãàëäûíûç?”

Îíëàr: “Áèr göí éàõóä áèr göíäÿí äÿ àç!” äåéÿ úàâàá

âårÿúÿêëÿr. Àëëàh áóéóràúàã: “ßgÿr áèëèrñèíèçñÿ, ñèç ÷îõ

àç ãàëäûíûç! Éîõñà ñèçè ÿáÿñ éårÿ éàràòäûüûìûçû âÿ

höçóróìóçà ãàéòàrûëìàéàúàüûìûçû göìàí åäèräèíèç?””

(“Ìóìèíóí”, 112-115).

Âÿçèééÿò áåëÿ îëäóüó òÿãäèräÿ èíñàíûí ñîíñóç hÿéàòûíû áó

ìöâÿããÿòè äöíéà hÿéàòû óüróíäà òÿhëöêÿéÿ àòìàñûíûí ÿí á¤éöê

áèr àüûëñûçëûã îëìàñû ìåéäàíà ÷ûõûr. Öñòÿëèê äöíéà hÿéàòûíûí àõèrÿò

hÿéàòû èëÿ ìöãàéèñÿäÿ íÿ ãÿäÿr ãûñà îëäóüó äöøöíöëÿrñÿ...

Íÿòèúÿ îëàràã ãåéä åäÿê êè, äöíéàäà âàr îëäóüóíó çÿíí

åòäèéèìèç âÿ àäûíà ìàääÿ äåäèéèìèç øåé Àëëàhûí róhà âåräèéè

hèññëÿräÿí áàøãà áèr øåé äåéèë. Èíñàíûí ¤çöíÿ àèä îëäóüóíó çÿíí

åòäèéè áÿäÿíè äÿ åéíèëÿ Àëëàhûí róhà g¤ñòÿräèéè áèr g¤röíòöäör.

Àëëàh g¤röíòöíö äèëÿäèéè çàìàí äÿéèøäèrèr. Èíñàíûí ¤çöíÿ àèä

çÿíí åòäèéè áÿäÿíèí g¤röíòöñö áèr àíäà èòèá éåíè g¤röíòöëÿrëÿ

ãàrøûëàøìàüà áàøëàéàíäà, áàøãà ñ¤çëÿ, ¤ëÿíäÿ g¤çöíäÿêè ïÿräÿ

ãàëõàr âÿ ÿââÿëúÿäÿí ñàíäûüû êèìè éîõ îëìàäûüûíû àíëàéàr. Áó

hàäèñÿ Ãóràíäà áåëÿ õÿáÿr âårèëèr:

“®ëöì hÿãèãÿòÿí gÿëèr. Áó, ñÿíèí ãîrõóá ãà÷äûüûí

øåéäèr. Ñór ÷àëûíàúàãäûr. Áó, âÿä îëóíìóø göí - ÿçàá

göíöäör! Ùÿr áèr êÿñ áèr ñöröéöá gÿòèrÿíëÿ âÿ áèr äÿ

øàhèäëÿ gÿëÿúÿê. “Ñÿí áóíäàí ãàôèë èäèí. Àròûã áó

göíäÿí g¤çöíäÿí ïÿräÿíè g¤òöräöê. Ñÿí áó göí ñÿrràñò

g¤rörñÿí!”” (“Ãàô”, 19-22).

“Îíëàr äåéÿúÿêëÿr: “Âàé hàëûìûçà! Áèçè éàòäûüûìûç

éåräÿí êèì ãàëäûräû?” “Áó, Rÿhìàíûí ìÿõëóãëàrà

áóéóräóüó âÿääèr. Ïåéüÿìáÿrëÿr äîüró äåéèrëÿrìèø!””

(“Éàñèí”, 52).

Áó àíäàí åòèáàrÿí èíêàr÷ûíû àròûã ÿâÿç åäèëìÿñè ìöìêöí

îëìàéàí âÿ ñîíñóçëóüà ãÿäÿr äàâàì åäÿí áèr ïåøìàíëûã áöröéör.

Áàõ áó, ÿí á¤éöê ïåøìàíëûãäûr.

49

Ùàróí Éÿhéà

ÊÀÈÍÀÒÛÍ ®ËÖÌÖ

Ãóràíäà áèçÿ êàèíàòäàêû áöòöí éàràäûëìûøëàrëà éàíàøû

êàèíàòûí ¤çöíöí äÿ áèr ¤ëöìöíöí îëäóüó õÿáÿr âårèëèr. ®ëöì

éàëíûç èíñàíäà îëìór. Áöòöí håéâàíëàr ¤ëör, áèòêèëÿr äÿ ¤ëör.

Ùÿòòà ïëàíåòëÿr âÿ óëäóçëàr äà ¤ëör. ®ëöì êàèíàòäàêû áöòöí

éàràäûëìûøëàrûí ìöøòÿrÿê ãèñìÿòèäèr. Àëëàh äÿrgàhûíäà ÿçÿëäÿí

ìöÿééÿí îëóíìóø áèr göíäÿ áöòöí èíñàíëàr, úàíëûëàr, éår, göíÿø,

àé, óëäóçëàr, áèr ñ¤çëÿ, áöòöí ìàääè âàrëûãëàr éîõ îëàúàãäûr.

Ãóràíäà áó göíÿ «Ãèéàìÿ» (ãàëõûø göíö) àäû âårèëèr: “Î göí

áöòöí èíñàíëàr àëÿìëÿrèí Rÿááè îëàí Àëëàhûí höçóróíäà

äóràúàãëàr!” (“Ìóòÿôôèôèí”, 6).

Èíñàíûí ¤ëöìö äÿhøÿòëè îëäóüó êèìè êàèíàòûí ¤ëöìö îëàí

ãèéàìÿò äÿ äÿhøÿòëèäèr. Î göí ÿââÿëäÿí èíàíìàìûø îëàíëàr

Àëëàhûí ÿçÿìÿò âÿ ãöärÿòèíè èëê äÿôÿ, hÿì äÿ ÷îõ á¤éöê áèr

øèääÿòëÿ hèññ åäÿúÿêëÿr. Ìÿhç áó ñÿáÿáäÿí äÿ ãèéàìÿò

èíêàr÷ûëàr ö÷öí ¤ç-¤çëöéöíäÿ á¤éöê áèr ÿçàá, äÿhøÿò,

ïåøìàí÷ûëûã, àürû-àúû âÿ ÷àøãûíëûã göíöäör. Ãèéàìÿòè g¤rÿí

èíñàí hå÷ áèr øÿêèëäÿ èçàh îëóíìàéàí, äöíéàäàêû áöòöí

ãîrõóëàräàí éöçëÿrëÿ ãàò àròûã øèääÿòëè âÿ äÿhøÿòëè îëàí áèr

ãîrõó èëÿ ãàrøûëàøàúàãäûr. Ãóràíäà ãèéàìÿòèí ìÿrhÿëÿëÿrè

ìöôÿññÿë øÿêèëäÿ áèëäèrèëèr. Áó á¤éöê hàäèñÿíèí íåúÿ áàø

âårÿúÿéè âÿ áóíó g¤rÿí èíñàíëàrûí íÿ hàëà äöøÿúÿéè äèããÿò÷ÿêèúè

áèr øÿêèëäÿ áèëäèrèëèr.

Ñóróí èëê äÿôÿ öôëÿíìÿñè

Ãèéàìÿòèí áàøëàíüûúû Ñóróí öôöröëìÿñè èëÿ îëór. Áó,

äöíéàíûí âÿ áöòöí êàèíàòûí úÿì hàëäà äàüûëìàñûíûí âÿ ñîíóí

áàøëàíüûúûíûí èøàrÿñèäèr. Àròûã gårèéÿ ä¤íöø éîõäór. Áó ñÿñ

äöíéà hÿéàòûíûí òàìàìèëÿ áèòìÿñèíèí âÿ hÿr êÿñ ö÷öí hÿãèãè

hÿéàòûí, éÿíè àõèrÿòèí áàøëàíìàñûíûí ñÿñèäèr. Áó ñÿñ êàôèrëÿrèí

ãÿëáëÿrèíäÿ ôàñèëÿñèç øÿêèëäÿ âÿ ñîíñóçëóüà ãÿäÿr äàøûéàúàãëàrû

ãîrõó, äÿhøÿò, ìöñèáÿò âÿ håérÿò äîüóràí èëê ñÿñäèr. Áó ñÿñ

êàôèrëÿrèí áóíäàí ñîírà ñîíñóçëóüà ãÿäÿr êå÷èrÿúÿéè ÷ÿòèí

göíëÿrèí áàøëàíìàñûíûí èëê ìöæäÿ÷èñèäèr. “Ìöääÿñèr” ñórÿñèíäÿ

ãèéàìÿò göíöíöí êàôèrëÿr ö÷öí íåúÿ áèr àí îëäóüó áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Åëÿ êè Ñór ÷àëûíäû, î göí ÷îõ àñàí áèr göí îëàúàãäûr;

êàôèrëÿr ö÷öí àñàí îëìàéàúàãäûr!” (“Ìöääÿñèr”, 8-10).

Ñórà öôöröëìÿñè ÿëáÿòòÿ êè, èíêàr÷ûëàräà á¤éöê áèr äÿhøÿò

50

âÿ hÿéÿúàí éàràäàúàã. Ìÿíáÿéèíèí g¤röíìÿñè ìöìêöí

îëìàéàí, hèññ åäèëÿ áèëìÿéÿí, òÿñâèr åäèëìÿéÿí, òöêörïÿäèúè

áèr ñÿñ áöòöí äöíéàíû áöröéÿúÿê, èíñàíëàr “íÿéèíñÿ” áàøëàäûüûíû

hèññ åäÿúÿêëÿr. Ñóróí ñÿñèíè åøèòìÿéèí âåräèéè íàràhàò÷ûëûã

àròàràã ïàíèêà âÿ äÿhøÿòÿ ÷åârèëÿúÿê. Ñórà öôöröëìÿñèíäÿí

ñîírà áèr-áèrèíèí àräûíúà áàø âårÿúÿê hàäèñÿëÿr èñÿ áó äÿhøÿòè

òÿñÿââör åäèëìÿéÿúÿê áèr ñÿâèééÿéÿ gÿòèrÿúÿêäèr.

Éår öçöíöí ñöãóòó

Ñórà öôöröëìÿñè á¤éöê áèr ñàrñûíòûéà âÿ ãóëàãëàrû ïàròëàäàí

áèr góróëòóéà ñÿáÿá îëàr. Áó àíäà èíñàíëàr àròûã ãîrõóíú áèr

ôÿëàêÿòëÿ ãàrøûëàøäûãëàrûíû áàøà äöøìöøëÿr.

Äöíéàíûí âÿ hÿéàòûí éîõ îëäóüó à÷ûã øÿêèëäÿ îròàéà

÷ûõìûøäûr. Áó ñÿáÿáëÿ äÿ éår öçÿrèíäÿêè øåéëÿrèí, áöòöí ìàääè

âàrëûãëàrûí äÿéÿrè áèr íå÷ÿ ñàíèéÿ è÷èíäÿ ñûôûrà åíèr. Ãèéàìÿòèí

òÿêúÿ góróëòóñó áåëÿ èíñàíëàr àràñûíäàêû áöòöí äöíéÿâè ÿëàãÿëÿrè

ãîïàrûá ïàr÷àëàìàüà êèôàéÿò åäèr. Èíñàíëàr àròûã éàëíûç áèr ÷àrÿíè

- ãà÷ûá ãóròóëìàã éîëóíó àõòàrûrëàr. Ãîrõó hÿr éårè áöröìöøäör,

hÿr êÿñ ¤ç hàéûíäàäûr:

“Íÿhàéÿò, ãóëàãëàrû êàr åäÿí î äÿhøÿòëè ñÿñ gÿëÿíäÿ î

göí èíñàí ãà÷àúàã ¤ç ãàräàøûíäàí, àíàñûíäàí,

àòàñûíäàí, ç¤âúÿñèíäÿí âÿ îüóëëàrûíäàí! Î göí

îíëàräàí hÿr áèrèíèí èñòÿíèëÿí ãÿäÿr èøè îëàúàãäûr!”

(“ßáÿñÿ”, 33-37).

Éår øèääÿòëè áèr ñàrñûíòû èëÿ ñàrñûëäûãäàí ñîírà éàràäûëàíäàí

áÿrè è÷èíäÿ ñàõëàäûüû, àròûã hå÷ áèr ìÿíà âÿ äÿéÿrè ãàëìàéàí

õÿçèíÿëÿrèíè âÿ ñèrëÿrèíè ÷¤ëÿ ÷ûõàrûr, èíñàíëàrà g¤ñòÿrèr:

“Éår ¤çöíÿìÿõñóñ áèr øèääÿòëÿ ëÿrçÿéÿ gÿëèá òèòrÿéÿúÿéè

çàìàí, Éår ¤ç éöêöíö ÷ûõàrûá àòàúàüû çàìàí, èíñàí

“Áó éårÿ íÿ îëóá?” äåéÿúÿéè çàìàí - ìÿhç î göí éår

¤ç håêàéÿòèíè ñ¤éëÿéÿúÿêäèr - Àëëàhûí îíà åòäèéè âÿhé

èëÿ!” (“Çÿëçÿëÿ”, 1-5).

Ãîrõóíú áèr góróëòó, ñîírà éårèí øèääÿòëÿ ñàrñûëìàñû âÿ

áèr äÿ éårèí àëòûíäàêû ìàääÿëÿrèí âóëêàíèê ïàròëàéûøëàrëà hÿr

òÿrÿôäÿí öçÿ ÷ûõìàñû éår öçÿrèíäÿêè hÿr øåéèí äÿéÿrèíè áèr

àíäà éîõ åäèr. Èíñàíëàr èíäèéÿ ãÿäÿr äÿ áåëÿ øåéëÿrÿ ÷îõ

ÿhÿìèééÿò âårèrëÿr. Ìÿñÿëÿí, åâëÿrè, èø éårëÿrè, ìàøûíëàrû,

òàrëàëàrû îíëàr ö÷öí ÷îõ ìöhöìäör. Îíëàr ¤çëÿrèíèí áöòöí

hÿéàòëàrûíû éàõøû áèr åâ àëûá è÷èíäÿ éàøàìàã èäåéàñû öçÿrèíäÿ

ãórà áèëÿrëÿr. Àíúàã áóíëàrûí íÿ ãÿäÿr áîø âÿ ìÿíàñûç áèr

51

Ùàróí Éÿhéà

ìÿñÿëÿ îëìàñû ãèéàìÿòèí hÿëÿ èëê äÿãèãÿëÿrèíäÿ îròàéà ÷ûõàúàã.

Èíñàíëàrûí hÿéàòëàrûíûí hÿñr åòäèêëÿrè ìàääè ÿøéàëàr êàüûçäàí

äöçÿëäèëìèø áèr åâ êèìè áèr àíäà äàüûëûá éîõ îëórëàr. Áöòöí

hÿéàòûíû èøëÿäèéè áèr øèrêÿòäÿ äàhà éöêñÿê ïîñòëàrà éöêñÿëìÿéÿ

hÿñr åäÿí áèr èíñàí àròûã áèr hå÷ îëìóøäór. Áöòöí ñÿéëÿrèíè áèr

¤ëêÿäÿ èãòèäàrû ÿëÿ êå÷èrìÿê ö÷öí ñÿrô åäÿí áèr èíñàí äà åéíè

ãîrõóíú hàëäàäûr. Àròûã ¤ëêÿäÿ èãòèäàr äåéèëÿí áèr øåé

ãàëìàìûøäûr... Ùÿr øåé ìÿíàñûíû èòèrìèøäèr, éàëíûç Àëëàh rèçàñû

ö÷öí åäèëìèø èáàäÿòëÿräÿí áàøãà. Ãóràíûí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê:

“Î á¤éöê áÿëà gÿëÿíäÿ Î göí èíñàí íÿëÿr åòäèéèíè éàäûíà

ñàëàúàãäûr. Úÿhÿííÿì äÿ hÿr g¤rÿíÿ g¤röíÿúÿêäèr”

(“Íàçèàò”, 34-36).

Äàüëàrûí ïàr÷àëàíìàñû

Î göí éàøàíàúàã ôÿëàêÿò òÿñÿââör åäèëìÿéÿúÿê äÿrÿúÿäÿ

ãîrõóíúäór. Éår öçöíäÿêè ÿí ì¤hêÿì ãóróëóøëó î ÿçÿìÿòëè

âÿ ñàrñûëìàç äàüëàr éårèíäÿí îéíàéàúàã, ê¤êëÿrèíäÿí

÷ûõàrûëàúàã, éàíäûrûëûá ïàràì-ïàr÷à åäèëÿúÿê. ßí êè÷èê áèr

çÿëçÿëÿäÿ ïàíèêàéà äöøÿí, áÿçÿí áöòöí áèr gåúÿíè ãîrõóäàí

êö÷ÿäÿ êå÷èrÿí èíñàíëàr ö÷öí g¤çëÿrèíèí ãàrøûñûíäà äàüëàrûí

éårèíäÿí îéíàäûëìàñû êèìè áèr ôÿëàêÿò ä¤çöëìÿç áèr ôÿëàêÿòäèr.

Ãóràíäà äàüëàrûí ãèéàìÿò göíöíäÿêè âÿçèééÿòè áåëÿ òÿñâèr

åäèëèr:

“Ñórà áèrúÿ äÿôÿ öôöröëÿúÿéè, Éårèí âÿ äàüëàrûí

ãàëäûrûëûá áèrúÿ äÿôÿ áèr-áèrèíÿ ÷ûrïûëàúàüû çàìàí - ìÿhç

î göí ãèéàìÿò ãîïàúàãäûr!” (“Ùàããÿ”, 13-15).

“Ùÿãèãÿòÿí àéûrä åòìÿ göíö ìöÿééÿí åäèëìèø áèr

âàõòäûr! Ñór ÷àëûíàúàüû göí äÿñòÿ-äÿñòÿ ìÿøhÿrÿ

gÿëÿúÿêñèíèç. Î göí g¤é ãàïû-ãàïû à÷ûëàúàãäûr. Äàüëàr

éårèíäÿí ãîïàrûëûá èëüûìà ä¤íÿúÿêäèr” (“Íÿáÿ”, 17-

20).

“Äàüëàr éårèíäÿí ãîïàräûëàúàüû çàìàí, áîüàç äÿâÿëÿr

áàøëû-áàøûíà áóràõûëàúàüû çàìàí, âÿhøè håéâàíëàr áèr

éårÿ òîïëàíàúàüû çàìàí” (“Òÿêâèr”, 3-5).

“Äàüëàr èñÿ äèäèëìèø éóí êèìè îëàúàãäûr!” (“Ãàrèÿ”, 5).

Î göí äàø, òîrïàã âÿ ãàéàëàräàí ìåéäàíà gÿëÿí ãàïãàrà

äàüëàrû áåëÿ rÿígàrÿíg éóí ÿë÷èìëÿrè êèìè ÿòràôà ñîâóràí

ñÿrhÿäñèç âÿ ìÿhâåäèúè áèr göú âàr. Èíñàí áó göúöí “òÿáèÿòèí

göúö” îëìàäûüûíû àròûã ÷îõ g¤çÿë äÿrê åäèr. Áèr çàìàíëàr èëàhè

áèëäèéè, éàràäûëûøûíû îíà áÿõø åäÿí “àíà òÿáèÿò” èíäè ¤ç ìÿhâèíÿ

52

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

÷àrÿ òàïà áèëìèr. Ùÿéàòû áîéó éàíëûø éårëÿräÿ àràäûüû áó göúöí

ÿñë ñàhèáè èëÿ èíäè òàíûø îëór. Àììà áó òàíûøëûã îíà àròûã hå÷ áèr

ôàéäà âårìÿéÿúÿê. Ùÿéàòû áîéó ñàhèáèíè äÿrê åòìÿäèéè,

hàããûíäà äöøöíìÿäèéè áó göú îíó hÿr òÿrÿôäÿí ÿhàòÿ åòìèøäèr.

Ùÿéàòû áîéó àüëû âÿ âèúäàíû èëÿ àíëàéà áèëìÿäèéè hÿãèãÿòè èíäè

äÿhøÿòëÿ àíëàéàúàãäûr.

Ùÿäñèç áèr ãöärÿòèí éàràòäûüû äÿhøÿò éàøàíìàäàí hèññ

åäèëìÿç âÿ òÿrèô åäèëìÿç áèr äÿhøÿòäèr. Áó äÿhøÿò î göí úàíëû-

úàíñûç áöòöí âàrëûãëàrû áöröéÿúÿêäèr. Áó ãîrõó âÿ äÿhøÿò

ãèéàìÿò göíö éàøàíàí hÿr áèr ñÿhíÿéÿ hàêèìäèr. Èíñàí, håéâàí

âÿ òÿáèÿò - hàìûñû áó ìöøòÿrÿê ãîrõó àëòûíäà ÿçèëÿúÿê. Àròûã íÿ

äàüëàr áèëäèéèìèç ÿçÿìÿòëè äàüëàr, íÿ äÿíèç hÿìèøÿêè gåíèø

äÿíèç, íÿ äÿ g¤é î êå÷ìèø ñÿrhÿäñèç, ÿë÷àòìàç g¤éäör. Göíÿø,

óëäóçëàr, áöòöí êàèíàò ãèéàìÿòèí ãîrõóñó èëÿ ÿhàòÿ îëóíìóø,

îíëàrû Éàràäàíà áîéóí ÿéìèøäèr. Íÿhÿíg äàüëàr ãóì êèìè

ÿëÿíäèéè hàëäà áó äàüëàrûí, äÿíèçëÿrèí, óëäóçëàrûí éàíûíäà ÷îõ

êè÷èê âÿ àúèç îëàí èíñàí äà ãîrõó âÿ òÿëàø è÷èíäÿ ÿçèëÿúÿê,

á¤éöê áèr ñöãóò éàøàéàúàãäûr.

Äÿíèçëÿrèí ãàéíàìàñû

Ãèéàìÿò göíöíöí äÿhøÿòèíè àíëàìàã ö÷öí áó àíäà ñàhèá

îëäóüóìóç äöøöíúÿ êèôàéÿò åòìèr. Àììà î göí ìåéäàíà

gÿëÿúÿê òÿíÿççöë âÿ äàüûíòûíûí Àëëàhûí øÿíèíÿ éàràøàí øÿêèëäÿ

îëàúàüûíû áèëìÿê èíñàíû áó ôÿëàêÿòèí ¤ë÷öëÿrè hàããûíäà ìöÿééÿí

ôèêèr ñàhèáè åäÿ áèëÿr. Ìÿñÿëÿí, äöíéàäàêû ÿí á¤éöê êöòëÿ âÿ

ÿí á¤éöê hÿéàò ãàéíàüû îëàí îêåàíëàrûí áåíçèí êèìè àëûøäûrûëìàñû

âÿ äàøìàñû hÿìèí ãèéàìÿò göíö hàããûíäà Ãóràíäà èíñàíëàrà

âårèëÿí íöìóíÿëÿräÿí áèrèäèr:

“Äÿíèçëÿr îä òóòóá éàíàúàüû çàìàí”, “Róhëàr

ãîâóøàúàüû çàìàí” (“Òÿêâèr”, 6-7).

“Äÿíèçëÿr ãàéíàéûá áèr-áèrèíÿ ãàrûøàúàüû çàìàí”

(“Èíôèòàr”, 3).

G¤éëÿrèí éîõ îëìàñû

Ãèéàìÿò göíöíöí äàüûäûúû göúö âÿ äÿhøÿòè éàëíûç äöíéàíû

äåéèë, êîñìîñóí âÿ êàèíàòûí hÿr òÿrÿôèíè áöröéÿr. Éår öçö, éårèí

àëòû, g¤é öçö, àé, göíÿø, óëäóçëàr âÿ ïëàíåòëÿr ö÷öí äÿ ìöÿééÿí

îëóíìóø ¤ëöì âàõòû gÿëìèøäèr. Ãóràíäà î á¤éöê göíäÿí áÿhñ

åäèëÿrêÿí áåëÿ äåéèëèr:

“Ñèçÿ âÿä åäèëÿí ìöòëÿã âàãå îëàúàãäûr! Óëäóçëàr

53

Ùàróí Éÿhéà

ñ¤íÿúÿéè, g¤é éàrûëàúàüû, äàüëàr ïàr÷à-ïàr÷à îëóá

äàüûëàúàüû çàìàí” (“Ìörñÿëàò”, 7-10).

Ãèéàìÿòëÿ áÿràáÿr èíñàíûí áèëäèéè, ¤érÿíäèéè âÿ ñîíñóçëóüà

ãÿäÿr äàâàì åäÿúÿéèíè ñàíäûüû áöòöí âàrëûãëàr âÿ ãóróëóøëàr

òÿìÿëèíäÿí ïîçóëóá äàüûëìàüà ìÿróç ãàëûr, äàrìàäàüûí îëór âÿ

ÿí ñîíäà éîõà ÷ûõûrëàr. Î göí g¤é öçöíöí àãèáÿòè äÿ áåëÿäèr.

G¤é öçö èíñàíûí äîüóëìàñûíäàí åòèáàrÿí âàrëûüûíà âÿ

ÿáÿäèëèéèíÿ ÿìèí îëäóüó, îíó ãîróéàí áèr òàâàíäûr. Ëàêèí

ãèéàìÿò göíö áó òàâàí á¤éöê áèr góróëòó èëÿ ÷¤êÿr âÿ

ïàr÷àëàíàr. Ùÿéàòû áîéó èíñàíû ÿhàòÿ åäÿí, îíà hÿr íÿôÿñèíäÿ

hÿéàò âårÿí hàâà, àòìîñôår î göí åéíèëÿ ÿrèìèø ìåòàë êèìè àõàr

hàëà äöøÿr, àëîâëàíûá éàíàr. Àròûã hàâà hÿéàò âårìÿê ö÷öí

äåéèë, éàíäûrûá-ïàr÷àëàìàã ö÷öí èíñàíûí úèéÿrëÿrèíÿ äîëàr.

Ãóràíäà î göí “g¤é g¤éÿrìèø êèìè îëàúàã” øÿêëèíäÿ òÿrèô åäèëèr

(Áàõ: “Ìÿàrèú”, 8).

Ãèéàìÿòäÿ áàø âårÿúÿê áó á¤éöê hàäèñÿëÿrèí èíñàíà

âårÿúÿéè äÿhøÿòèí ìèãéàñû àäè çàìàíëàräà îëàí òÿáèè ôÿëàêÿòëÿrèí

âåräèéè ãîrõó èëÿ ìöãàéèñÿ åäèëñÿ, áÿëêÿ äÿ ãèñìÿí äÿrê åäèëÿ

áèëÿr. Áèëäèéèìèç êèìè, çÿëçÿëÿëÿr âÿ éà âóëêàíèê ïàròëàéûøëàr

èíñàíëàrûí ÿí ÷îõ ãîrõäóüó hàäèñÿëÿräÿíäèr. Éår öçöíöí òÿáèè,

äàâàìëû âÿ âÿräèø îëóíìóø øÿròëÿrèíäÿ ìåéäàíà gÿëÿí áó úör

äÿéèøèêëèêëÿr èíñàíäà á¤éöê ïàíèêà éàràäûr. Çÿëçÿëÿ èëÿ ÷àòëàéàí

éår ãàáûüû âÿ éà hàâà ïöñêörÿí áèr âóëêàí èíñàíäàêû àäÿòêàrëûüû

âÿ ràhàò hÿéàòû áèr àíäà îròàäàí ãàëäûrûr. Èíñàí ÿhÿìèééÿò

âårìÿäÿí hÿr göí òàïäàëàäûüû, àéàüûíû áàñäûüû ì¤hêÿì òÿìÿëèí

ãèéìÿòèíè î ôÿëàêÿò àíûíäà ÷îõ éàõøû áàøà äöøÿr.

Àíúàã âåräèéè áöòöí àürûëàrà áàõìàéàràã çÿëçÿëÿ âÿ éà

âóëêàíèê ïàròëàéûø ìöâÿããÿòè hàäèñÿëÿräèr. Áèr çÿëçÿëÿ éà äà

ïàròëàéûø áàø âårèr âÿ áèòèr. Éàràëûr ñàrûëûr, áèr ìöääÿò ñîírà

àúûëàr óíóäóëór, àúû áèr õàòèrÿ êèìè ãàëûr. Àììà ãèéàìÿò göíö

íÿ áèr çÿëçÿëÿéÿ, íÿ äÿ áàøãà áèr ôÿëàêÿòÿ áÿíçÿìèr. Áó göíäÿ

áèr-áèrèíèí àräûíúà gÿëÿí äàüûíòûëàr âàr îëàí hÿr øåéèí àròûã

gårèéÿä¤íìÿç øÿêèëäÿ éîõ îëìàñûíûí à÷ûã äÿëèëèäèr. Ìÿñÿëÿí,

èíñàíûí òÿñÿââör åäÿ áèëìÿäèéè áèr hàäèñÿ áàø âårÿúÿê âÿ g¤é

öçö ÷àòëàéàràã éàrûëàúàã. Áó èñÿ èíñàíûí áèëäèéè áöòöí ôèçèêè

ãàíóíëàrûí, èíàíäûüû hÿr úör àíëàéûøûí áèr àíäà éîõ îëìàñû

äåìÿêäèr. Ìèí èëëÿräèr âàrëûüûíà ¤érÿøäèéèìèç éår âÿ g¤é îíëàrû

Éàràäàí òÿrÿôèíäÿí ïàr÷à-ïàr÷à åäèëèá øÿêèëäÿí-øÿêëÿ ñàëûíûr.

Ãóràíäà î àí “G¤é ïàr÷àëàíàúàüû çàìàí, óëäóçëàr äàüûëûá

ñÿïÿëÿíÿúÿéè çàìàí, äÿíèçëÿr ãàéíàéûá áèr-áèrèíÿ ãàrûøàúàüû

54

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

çàìàí” îëàràã òÿrèô åäèëèr (“Èíôèòàr”, 1-3).

Áàøãà áèr àéÿäÿ èñÿ áó hàäèñÿäÿí áåëÿ áÿhñ åäèëèr:

“G¤é éàrûëàúàüû, Rÿááèíè åøèäèá èòàÿò åäÿúÿéè âÿ îíà

âàúèá îëàúàüû çàìàí” (“Èíøèãàã”, 1-2).

Èíñàíëàrûí äöíéàäà g¤çëÿrèíäÿ á¤éöòäöêëÿrè hÿr øåé ïàr÷à-

ïàr÷à åäèëìèøäèr. G¤é úèñèìëÿrè äÿ áèr-áèr ¤ëörëÿr. Áó, “Göíÿø

ñ¤íÿúÿéè çàìàí, óëäóçëàr ñÿïÿëÿíÿúÿéè çàìàí”äûr (“Òÿêâèr”,

1-2). Éöç ìèíëÿrëÿ èëäèr èøûã ñà÷àí, äöíéàíûí hÿéàò âÿ åíåræè

ãàéíàüû îëàí göíÿø ñ¤íäöröëöíúÿ îíóí ÿñë ñàhèáèíèí îëäóüó

âÿ î àíà ãÿäÿr Îíóí ÿìrè èëÿ hÿrÿêÿò åòäèéè îròàéà ÷ûõûr.

Èíñàíëàrûí hÿìèøÿ ÿë÷àòìàç, ì¤hòÿøÿì, ÿñràrÿígèç ñàéäûãëàrû

âÿ è÷èíäÿ êàèíàòûí á¤éöê ñèrëÿrèíèí îëäóüóíó çÿíí åòäèêëÿrè

óëäóçëàr áèr óëäóçëó îéóíúàãëàr êèìè äöøöröëöá ñ¤íäöröëÿr.

Íÿhÿíg âÿ ñàrñûëìàç äàüëàr éårèíäÿí îéíàäûëûá äàüûäûëàr, óúñóç-

áóúàãñûç gåíèø äÿíèçëÿr ãàéíàäûëûá áóõàrëàíäûrûëàr, hÿr øåéèí

âàrëûüûíûí âÿ ãèñìÿòèíèí ÿñë ñàhèáèíèí êèì îëäóüó, hÿr øåéèí

öçÿrèíäÿêè òÿê âÿ hÿãèãè ãöärÿò ñàhèáèíèí êèì îëäóüó, éågàíÿ

hàêèìèééÿòèí êèìÿ àèä îëäóüó áöòöí à÷ûãëûüû èëÿ îròàéà ÷ûõàr.

Àròûã âårèëÿí ìöääÿò òàìàìëàíìûø âÿ èíñàí äöøäöéö ãÿôëÿòäÿí

áàø âårÿúÿê ôÿëàêÿòëÿ îéàíäûrûëìûøäûr. Áó ãÿôëÿòèí ñÿáÿáè

èíñàíûí Àëëàhûí “ãÿärèíè” (göúöíö, ãöââÿòèíè) hÿëÿ äöíéàäà

îëàrêÿí òàì îëàràã àíëàéà áèëìÿìÿñèäèr. Ëàêèí î göí êàèíàòûí

âÿ hÿéàòûí ñàhèáèíèí êèì îëìàñû ÷îõ éàõøû áèëèíÿúÿêäèr. Áèr

àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Àëëàhû ëàçûìûíúà ãèéìÿòëÿíäèrìÿäèëÿr. Ùàëáóêè

ãèéàìÿò göíö éår áöòöíëöêëÿ Îíóí îâúóíóí è÷èíäÿ

îëàúàã, g¤éëÿr èñÿ Îíóí ñàü ÿëè èëÿ áöêöëÿúÿêäèr. Àëëàh

Îíà àèä åòäèêëÿrè ñèôÿòëÿräÿí òàìàìèëÿ óçàã âÿ óúàäûr!”

(“Çóìÿr”, 67).

Èíñàíëàrûí è÷èíäÿ îëäóüó âÿçèééÿò

Ãèéàìÿòèí äîüóräóüó áöòöí áó ãîrõó, äÿhøÿò âÿ håérÿò

èíêàr÷û èíñàíûí äöíéà hÿéàòûíäàêû ãÿôëÿòèíèí ÿâÿçèäèr. Èíñàí

äöíéàäà ãèéàìÿòäÿí íÿ ãÿäÿr ãÿôëÿòäÿ îëàrñà âÿ îíà íÿ ãÿäÿr

hàçûrëûãñûç îëàrñà, î göí äöøÿúÿéè äÿhøÿò äÿ î úör á¤éöê îëàr.

Áó ãîrõó âÿ äÿhøÿò hèññè îíà ¤ëöì àíûíûí gÿëìÿñèíäÿí åòèáàrÿí

ñîíñóçà ãÿäÿr èíêàr÷û àäàìäàí ÿë ÷ÿêìèr. Ùÿr àí, hÿr hàäèñÿ

îíóí ö÷öí áèr ãîrõó ìÿíáÿéèäèr. Àròûã èrÿëèäÿêè hÿr ñàíèéÿäÿ

îíó äÿhøÿòëè ñörïrèçëÿr g¤çëÿéèr. Ãàrøûëàøäûüû hÿr áèr äÿhøÿò àç

ñîírà ãàrøûëàøàúàüû äÿhøÿòèí ãîrõóñóíó äà äîüórór. Áó ãîrõó

55

Ùàróí Éÿhéà

óøàãëàrûí ñà÷ëàrûíû áåëÿ áèr àíäà àüàräà áèëÿí áèr ãîrõóäór.

“Åëÿ èñÿ ÿgÿr êöôr åòìèø îëñàíûç, óøàãëàrû àü ñà÷ëû

ãîúàëàrà ä¤íäÿrÿúÿê göíäÿí ¤çöíöçö íåúÿ ãîróéà-

úàãñûíûç?! G¤é ïàr÷àëàíàúàã, Àëëàhûí âÿäè éårèíÿ

éåòÿúÿêäèr” (“Ìöççÿììèë”, 17-18).

Àëëàhû ¤ç ÿìÿëëÿrèíäÿí, åòäèêëÿrèíäÿí õÿáÿrñèç ñàíàíëàr î

àíäà ¤çëÿrèíèí ÿñëèíäÿ ãèéàìÿò göíöíÿ ãÿäÿr âàõò âårèëìèø

çàâàëëûëàr îëäóãëàrûíû àíëàéàrëàr. Çöíêè Àëëàh î çàìàíà ãÿäÿr

“îíëàrûí úÿçàñûíû éóáàäûá åëÿ áèr göíÿ ñàõëàéàr êè, hÿìèí

göí g¤çëÿrè hÿäÿãÿñèíäÿí ÷ûõàr” (“Èáràhèì”, 42).

Äègÿr áèr àéÿäÿ èíêàr÷ûëàrûí ãîrõó âÿ håérÿòè áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Örÿêëÿrè äÿhøÿòÿ ñàëàí ãèéàìÿò! Íÿäèr ãèéàìÿò?! Íÿ

áèëèrñÿí êè, íÿäèr ãèéàìÿò?! Î göí èíñàíëàr êÿïÿíÿê

êèìè ÿòràôà ñÿïÿëÿíÿúÿê, äàüëàr èñÿ äèäèëìèø éóí êèìè

îëàúàãäûr!” (“Ãàrèÿ”, 1-5).

Äöíéàäà ÿí ãöââÿòëè hèññ îëàí àíàíûí óøàüûíà ãàrøû

äóéäóüó ãîróìà âÿ ñåâgè hèññè áåëÿ ãèéàìÿòèí øèääÿòèíäÿí

ïàr÷àëàíûá ãîïàr. Ùàìèëÿ ãàäûíëàr ãîrõóäàí óøàãëàrûíû

ñàëàúàãëàr. Äÿhøÿò hÿr øåéÿ hàêèìäèr. Î á¤éöê øîê èíñàíëàrûí

øöóróíóí èòìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàr. Ùåérÿò âÿ ïàíèêàäàí êåéëÿøìèø,

¤çöíö òàíûìàéàí ñÿrõîø àäàìëàr êèìè ÿòràôà éàéûëìûøëàr. Àììà

îíëàr ñÿrõîø äåéèëëÿr, îíëàrûí àüûëëàrûíû àëàí göú Àëëàhûí ÿçàáûíûí

øèääÿòèäèr:

“Åé èíñàíëàr! Rÿááèíèçäÿí ãîrõóí. Ùÿãèãÿòÿí ãèéàìÿò

göíöíöí çÿëçÿëÿñè äÿhøÿòëè øåéäèr! Îíó g¤rÿúÿéèíèç göí

hÿr áèr ÿìçèêëè ãàäûí ÿìèçäèräèéè óøàüûíû óíóäàr, hÿr

áèr hàìèëÿ ãàäûí áàrè-hÿìëèíè éårÿ ãîéàr. Èíñàíëàrû

ñÿrõîø g¤rÿrñÿí, hàëáóêè îíëàr ñÿrõîø äåéèëëÿr. Áó,

àíúàã Àëëàhûí ÿçàáûíûí øèääÿòëè îëìàñûíäàíäûr!”

(“Ùÿúú”, 1-2).

Èíñàíëàrûí î göí ãîrõó âÿ äÿhøÿòëÿ áèrëèêäÿ äàääûüû ÿí

äÿhøÿòëè âÿ ãîrõóíú äóéüóëàräàí áèrè äÿ ÷àrÿñèçëèêäèr. Äöíéàäà

åhòèìàë îëóíàí hÿr úör ôÿëàêÿò ö÷öí òÿäáèr g¤rÿí, ÿí ¤ëöìúöë

ôÿëàêÿò, ÿí á¤éöê çÿëçÿëÿ, ÿí øèääÿòëè ãàñûrüà, ÿí äÿhøÿòëè íöâÿ

ìöhàrèáÿñè ö÷öí áåëÿ ñûüûíûá ãîróíìàñûíà g¤rÿ éår hàçûrëàéàí

èíñàí åëÿ hàäèñÿëÿrëÿ ãàrøûëàøûr êè, ãà÷ûá ñûüûíà áèëÿúÿéè áèr

åòèáàrëû éår áåëÿ òàïà áèëìèr. Àëëàhäàí hå÷ áèr ê¤ìÿê g¤rìÿç.

56

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ʤìÿê g¤rÿ áèëÿúÿéè áàøãà hÿr hàíñû áèr èäàrÿ, áèr âÿçèôÿëè äÿ

éîõäór. ßââÿëëÿr áèr éîë g¤ñòÿrÿí âÿ õèëàñêàr áèëäèéè åëì âÿ

òåõíîëîgèéàíûí äà àròûã hå÷ áèr äÿéÿrè ãàëìàìûøäûr. ßí ñîí

òåõíîëîgèéàéà ñàhèá îëñà áåëÿ íÿèíêè àéà, hÿòòà êîñìîñóí ÿí

óúãàr éårèíÿ ãà÷ûá gèçëÿíñÿ äÿ ÿçàá îíó îràäà äà òàïàúàã.

Çöíêè ãèéàìÿò áöòöí êàèíàòû áöröìöøäör. Éàëíûç áèr çàìàíëàr

öçÿrèíäÿ àrõàéûí éårèäèéè éår öçö äåéèë, ÿë÷àòìàç ñàíäûüû óçàã

óëäóçëàr áåëÿ Àëëàhûí ÿìrèíÿ áîéóí ÿéìèøäèr, “ñ¤íöá

ñÿïÿëÿíÿúÿêëÿr” (“Òÿêâèr”, 1-2). Èíñàíëàrûí î göíêö ÷àrÿñèçëèéè

Ãóràíäà áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Àé òóòóëàúàüû, Göíÿøëÿ àé áèrëÿøÿúÿéè çàìàí - ìÿhç

î göí èíñàí: “Ãà÷ûá ãóròàrìàüà éår hàràäàäûr?!”

äåéÿúÿêäèr. Õåér, hå÷ áèr ñûüûíàúàã îëìàéàúàãäûr! Î

göí äóràúàã éår àíúàã Àëëàhûí höçóróäór!”

(«Ãèéàìÿ”, 8-12).

57

Ùàróí Éÿhéà

ÑÓRÓÍ ÈÊÈÍÚÈ ÄßÔß ÖÔËßÍÌßÑÈ

Âß ®ËÖËßRÈÍ ÄÈRÈËÄÈËÌßÑÈ

Ñóróí èëê äÿôÿ öôëÿíìÿñè èëÿ áèrëèêäÿ éår âÿ g¤é ïàr÷à-

ïàr÷à åäèëìèø, áöòöí ìàääè êàèíàò ¤ëìöøäör. Úàíëû hå÷ áèr âàrëûã

ãàëìàìûøäûr. Àéÿäÿ äåéèëäèéè êèìè, “éår áàøãà áèr éårëÿ,

g¤éëÿr äÿ áàøãà g¤éëÿrëÿ ÿâÿç îëóíàúàã” (“Èáràhèì”, 48). Áó

÷åârèëèøäÿí ñîírà ìÿhøÿr göíö ö÷öí hàçûrëàíàí ìöhèò áåëÿäèr:

“Ñÿíäÿí äàüëàr hàããûíäà ñîróøàrëàr. Äå êè: “Rÿááèì

îíëàrû îâõàëàéûá hàâàéà ñîâóràúàã. Äöìäöç, hàìàr

áèr éår åäÿúÿê. Âÿ ñÿí îràäà hå÷ áèr åíèø-éîõóø

g¤rìÿéÿúÿêñÿí!”” (“Òàhà”, 105-107).

Ùåñàá göíö èíñàíëàrûí äèrèëèá, áèr éårÿ éûüûøûá håñàáëàrûíû

âÿ àãèáÿòëÿrèíè g¤çëÿéÿúÿêëÿrè göíäör. Àròûã í¤âáÿ èíñàíëàrûí

äèrèëèá òÿê îëàí âÿ ãàhhàr îëàí Àëëàhûí höçóróíà ÷ûõàrûëìàñûíà

gÿëìèøäèr. Âÿ Ñórà èêèíúè äÿôÿ öôöröëör. Äöíéà hÿéàòûíäà àõèrÿòè

âÿ éåíèäÿí äèrèëìÿíè èíêàr åäÿí èíñàí áèr äàhà îéàíìàüû hå÷

g¤çëÿìÿäèéè ãÿárèíèí è÷èíäÿí ÷¤ëÿ àòûëûr. Ñórà áó èêèíúè öôöröëöø

âÿ èíñàíëàrûí äèrèëìÿñè Ãóràíäà áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Ñór ÷àëûíàúàã, Àëëàhûí èñòÿäèéè êèìñÿëÿräÿí áàøãà

äÿrhàë hàìû ¤ëÿúÿê. Ñîírà áèr äàhà ÷àëûíàí êèìè îíëàr

ãàëõûá ìöíòÿçèr îëàúàãëàr! Éår ¤ç Rÿááèíèí íóró èëÿ

èøûãëàíàúàã...” (“Çóìÿr”, 68-69).

®ëöëÿrèí ìÿçàrëàrûíäàí ÷ûõìàëàrû

Èíñàíëàrûí äèrèëìÿëÿrè ÿñíàñûíäà âÿ äèrèëäèêäÿí ñîíràêû

hàëëàrû àéÿëÿräÿ ìöôÿññÿë øÿêèëäÿ áèëäèrèëìèøäèr. Ãóràíäà õÿáÿr

âårèëäèéèíÿ g¤rÿ, î á¤éöê äèrèëìÿ áåëÿ går÷ÿêëÿøèr:

- Ñórà èêèíúè äÿôÿ öôöröëìÿñè èëÿ áèrëèêäÿ òîrïàüûí àëòûíäàí

áàéûrà ÷ûõàrûëàí èíñàíëàr éàéûëàí ÷ÿéèròêÿëÿr êèìè âÿ ñörÿòëÿ

ãà÷àràã ãÿáèrëÿrèíäÿí áàéûrà ÷ûõàrëàr.

“Îíëàr g¤çëÿrèíè çÿëèëàíÿ àøàüû äèêèá ñÿïÿëÿíìèø êèìè

ãÿáèrëÿrèíäÿí ÷ûõàúàãëàr” (“Ãÿìÿr”, 7).

“...Ñîírà ñèçè áèrúÿ äÿôÿ ÷àüûràí êèìè äÿrhàë éåräÿí

÷ûõìàíûç äà Îíóí ãöärÿò ÿëàìÿòëÿrèíäÿíäèr”

(“Róì”, 25).

“Î göí éår àérûëàúàã, îíëàr ñörÿòëÿ ÷ûõàúàãëàr. Î göí

58

ìÿhøÿr göíöäör. Áó, áèçèì ö÷öí àñàíäûr!” (“Ãàô”, 44).

- Îíëàrû ÷àüûràíà äîüró é¤íÿëÿrëÿr âÿ äèê äórìóø áèr øåéÿ

äîüró é¤íÿëìèø hàëäà áîéóíëàrûíû ÷àüûrûø÷ûéà óçàòìûø øÿêèëäÿ

ãà÷ìàüà áàøëàéàrëàr. Âÿ áó ÷àüûrûø äàhà ¤íúÿ òÿñàäöô åäèëìÿéÿí

áèr ÷àüûrûøäûr.

“...Úàr÷ûíûí îíëàrû îëäóãúà ïèñ, äÿhøÿòëè áèr øåéÿ

÷àüûràúàüû göíö g¤çëÿ!” (“Ãÿìÿr”, 6).

“Î göí èíñàíëàr hå÷ áèr áàøãà òÿrÿôÿ ìåéë åòìÿäÿí

÷àüûràí Èñràôèëèí àräûíúà gåäÿúÿêëÿr...” (“Òàhà”, 108).

“...Î göí îíëàr áöòëÿrèí éàíûíà òÿëÿñèrìèøëÿr êèìè

ãÿáèrëÿräÿí òåç-òÿëÿñèê ÷ûõàúàãëàr” (“Ìÿàrèú”, 43).

Äöíéàäà Àëëàhûí ñÿrhÿäëÿrèíè òàíûìàéàí, Àëëàhà èòàÿò

åòìÿéÿí, ¤çáàøûíà hÿrÿêÿò åäÿí, ¤çöíäÿíràçû èíêàr÷û äèrèëÿí

êèìè ÷îõ èòàÿòêàr, ìöòè, áîéóí ÿéìèø áèr hàëäàäûr. Íÿ áàø

âåräèéèíè ñîróøìàäàí, ãåéä-øÿròñèç âÿ ñÿññèç hàëäà äà áó ÷àüûrûøà

é¤íÿëÿr. Äöíéàäàêû èìòàhàí ñîíà ÷àòäûüû ö÷öí îíóí áàøãà áèr

ñå÷èì øàíñû äà éîõäór. ßêñèíè åòìÿê èñòÿñÿ äÿ åäÿ áèëìÿç.

Ùÿòòà èñòÿéÿ äÿ áèëìÿç. Áó ÷àüûrûøà ãàrøû ÷ûõìàüà hå÷ áèr göúö

äÿ éîõäór. Áóíà g¤rÿ äÿ î göíöí “÷ÿòèí áèr göí” îëäóüóíó

hÿãèãÿòÿí hèññ åòìèøäèr:

“Êàôèrëÿr úàr÷ûéà òÿrÿô òÿëÿñÿrÿê: “Áó íÿ ÷ÿòèí áèr

göíäör!” äåéÿúÿêëÿr” (“Ãÿìÿr”, 8).

- Êàôèrëÿr áàøëàrûíû éóõàrû ãàëäûrûá ãà÷àrëàr, g¤çëÿrè äÿ

òÿrïÿíìÿç, hÿrÿêÿò åäÿ áèëìÿç. Ùÿr êÿñ áèr èòàÿò àëòûíäàäûr. Î

göí èíñàíëàrûí ñàhèáè îëà áèëÿúÿéè òÿê áèr ìÿãáóë âÿ äÿéÿrëè

øåé èìàíäûr. Î äà êàôèrëÿräÿ éîõäór. Áóíà g¤rÿ äÿ ãÿëáëÿrè

áîøäór:

“Áåëÿ êè, îíëàr áàøëàrûíû éóõàrû ãàëäûrûá äóràr, g¤çëÿrèíè

äÿ ãûrïà áèëìÿçëÿr. Îíëàrûí ãÿëáëÿrè äÿ áîøäór”

(“Èáràhèì”, 43).

- Áèr ìÿrêÿçÿ äîüró äÿñòÿ-äÿñòÿ gÿëÿrëÿr.

“Ñór ÷àëûíàúàüû göí äÿñòÿ-äÿñòÿ ìÿhøÿrÿ gÿëÿúÿêñèíèç”

(“Íÿáà”, 18).

“Ñór ÷àëûíàí êèìè ãÿáèrëÿrèíäÿí ãàëõûá ñörÿòëÿ

Rÿááèíèí höçóróíà àõûøàúàãëàr. Îíëàr äåéÿúÿêëÿr:

“Âàé hàëûìûçà! Áèçè éàòäûüûìûç éåräÿí êèì ãàëäûräû?”

“Áó, Rÿhìàíûí ìÿõëóãëàrà áóéóräóüó âÿääèr.

Ïåéüÿìáÿrëÿr äîüró äåéèrëÿrìèø!”” (“Éàñèí”, 51-52).

Áó “âàé hàëûìûçà” èôàäÿñè ÷îõ á¤éöê áèr ïàíèêà âÿ öìèäèí

59

Ùàróí Éÿhéà

êÿñèëìÿñèäèr. Çöíêè ¤ç äèrèëìÿñèíÿ øÿõñÿí øàhèä îëàí êàôèr

hÿéàòû áîéó ¤çöíÿ áóíó õÿáÿr âårÿí åë÷èëÿrèí hÿãèãÿòÿí äîüró

ñ¤éëÿäèêëÿrèíè àíëàìûøäûr. Áóíà g¤rÿ äÿ áóíó èíêàr÷ûëàrà

ìöæäÿëÿíÿí “gårèéÿ éîë îëìàéàí ÿáÿäè ÿçàáû” äÿ øÿõñÿí

éàøàéàúàüûíû äÿrê åòìèøäèr. Àròûã áóíà hå÷ áèr øöáhÿñè éîõäór.

ßáÿäè éóõó äåéèëÿí áèr øåé îëìàäûüûíû àíëàìûøäûr. Îíà âÿä

åäèëÿíëÿrèí áèr-áèr áàøûíà gÿëÿúÿéèíÿ, hå÷ áèr ãóròóëóø öìèäèíèí

îëìàéàúàüûíà ÿìèíäèr.

- Êàôèrëÿr öìóìè róh hàëëàrû ãîrõó, äÿhøÿò, håérÿò âÿ

÷àrÿñèçëèê, öìóìè g¤röíöøëÿrè èñÿ äàhà äà äÿhøÿòëèäèr. Öçëÿrè

ãàïãàràäûr, òîç, ãàràíëûã âÿ çèëëÿò (àøàüûëàíìà) áöröìöøäör:

“Áèr ÷îõ öçëÿr çÿhë g¤rêÿì àëàúàã” (“Üàøèéÿ”, 2).

“Î göí áèr ÷îõ öçëÿrÿ èñÿ òîç-òîrïàã ãîíàúàã. Îíëàrû

çöëìÿò áöröéÿúÿêäèr. Îíëàr ïèñ ÿìÿëëÿrÿ óéàí ïîçüóí

êàôèrëÿräèr!” (“ßáÿñÿ”, 40-42).

“Ãèéàìÿò göíö Àëëàhà ãàrøû éàëàí óéäóróá

ñ¤éëÿéÿíëÿrèí öçëÿrèíè ãàïãàrà g¤rÿrñÿí. Ìÿgÿr

òÿêÿááör g¤ñòÿrÿíëÿr ö÷öí úÿhÿííÿìäÿ éår éîõäór?!”

(“Çóìÿr”, 60).

- Êàôèrëÿr ãèéàìÿò göíö êîr îëàràã çÿëèë åäèëÿúÿêëÿr.

“Ùÿr êÿñ Ìÿíèì ¤éöä-íÿñèhÿòèìäÿí öç ä¤íäÿrñÿ,

göçÿràíû äàràëàr âÿ Áèç ãèéàìÿò göíö îíó ìÿhøÿrÿ

êîr îëàràã gÿòèrÿrèê!”

“Î, áåëÿ äåéÿr: “Åé Rÿááèì! Íÿ ö÷öí ìÿíè ìÿhøÿrÿ

êîr îëàràã gÿòèräèí, hàëáóêè ìÿí g¤röräöì!””

Àëëàh áóéóràr: “Åëÿäèr, ñÿíÿ àéÿëÿrèìèç gÿëäè, ñÿí èñÿ

îíëàrû óíóòäóí. Áó göí åëÿúÿ äÿ ñÿí óíóäóëàúàãñàí!”

(“Òàhà”, 124-126).

“Àëëàhûí äîüró éîëà ñàëäûüû êÿñ äîüró éîëäàäûr. Àëëàhûí

éîëäàí ÷ûõàräûüû êÿñ ö÷öíñÿ Àëëàhäàí áàøãà äîñò òàïà

áèëìÿçñÿí. Áèç ãèéàìÿò göíö îíëàrû öçö öñòÿ ñöröíÿ-

ñöröíÿ, êîr, ëàë âÿ êàr êèìè ìÿhøÿr àéàüûíà ÷ÿêÿúÿéèê.

Îíëàrûí äöøÿúÿêëÿrè éår úÿhÿííÿìäèr. Úÿhÿííÿì îäó

àçàëäûãúà îíëàrûí àëîâóíó àròûràúàüûã!” (“Èñrà”, 97).

- Êàôèrëÿrèí áó êîr g¤çëÿrè äÿ îíëàrûí ãîrõóíúëóüóíó âÿ

èérÿíúëèêëÿrèíè àròûràí áèr øÿêèëäÿ, éÿíè g¤çöí àüû äà äàõèë

îëìàãëà òöíä g¤é rÿígäÿäèr.

“Ñóróí ÷àëûíàúàüû âÿ göíàhêàrëàrû g¤çëÿrè g¤ìg¤é

g¤éÿrìèø hàëäà ìÿhøÿrÿ gÿòèrÿúÿéèìèç göí” (“Òàhà”,

102).

60

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

Áó ãîrõóíú, åéíè çàìàíäà äà rÿçèë g¤röíöøëÿrè èëÿ êàôèrëÿr

èëê áàõûøäà ì¤ìèíëÿräÿí àérûëûrëàr. Äöíéàäà èêÿí òÿêÿááör âÿ

ëîâüàëûã è÷èíäÿ Àëëàhûí àéÿëÿrèíÿ ãàrøû öñéàí åäÿí, ¤çöíö á¤éöê

ñàíàí áó göróhóí ñîíóíóí áàøëàíüûúû áàõ áåëÿ îëór.

Î göí äîñòëóã, ãîhóìëóã, éàõûíëûã âÿ

ê¤ìÿêëÿøìÿ éîõäór

Î göí èíñàíûí áàøãàëàrû èëÿ, hÿòòà ¤ç àíàñû, àòàñû, hÿéàò

éîëäàøû âÿ óøàãëàrû èëÿ áåëÿ ìàràãëàíìàüà íÿ hàëû, íÿ äÿ ôörñÿòè

âàräûr. Ìÿhøÿr göíöíöí øèääÿòè âÿ ãåérè-àäè ãîrõóñó hÿr êÿñè

¤ç äÿräèíè ÷ÿêìÿéÿ âàäàr åäèr. Àëëàh î äèrèëìÿ göíöíö, áàøãà

àäû èëÿ äåñÿê, äèí göíöíö áåëÿ òÿrèô åäèr:

“Ñÿí áèëèrñÿí êè, hàãã-håñàá göíö íÿäèr?! Áÿëè, ñÿí íÿ

áèëèrñÿí êè, hàãã-håñàá göíö íÿäèr?! Î göí hå÷ êÿñ hå÷

êÿñèí êàrûíà gÿëÿ áèëìÿç. Î göí h¤êì àíúàã

Àëëàhûíäûr!” (“Èíôèòàr”, 17-19).

“Íÿhàéÿò, ãóëàãëàrû êàr åäÿí î äÿhøÿòëè ñÿñ gÿëÿíäÿ, î

göí èíñàí ãà÷àúàã ¤ç ãàräàøûíäàí, àíàñûíäàí,

àòàñûíäàí, ç¤âúÿñèíäÿí âÿ îüóëëàrûíäàí! Î göí

îíëàräàí hÿr áèrèíèí èñòÿíèëÿí ãÿäÿr èøè îëàúàãäûr!”

(“ßáÿñÿ”, 33-37).

Äöíéà hÿéàòûíäà èíñàíûí ÿí ÷îõ äÿéÿr âåräèéè hèññëÿr

áåëÿúÿ Àëëàhûí ÿçàáû ãàrøûñûíäà ïàr÷à-ïàr÷à îëór. Àròûã èíñàíëàr

àràñûíäàêû äöíéÿâè éàõûíëûãëàrûí, ñîé áàüëûëûãëàrûíûí hå÷ áèr

ìÿíàñû ãàëìàìûøäûr. Äÿéÿrè îëàí òÿê øåé èìàíäûr:

“Ñór ÷àëûíäûüû göí àròûã àràëàrûíäà íÿ ãîhóìëóã îëàr,

íÿ äÿ îíëàr áèr-áèrèíäÿí ñîróøóá hàë-ÿhâàë òóòàrëàr.

Ìÿhç òÿrÿçèëÿrè àüûr gÿëÿíëÿr íèúàò òàïàrëàr. Òÿrÿçèëÿrè

éöígöë gÿëÿíëÿr èñÿ ¤çëÿrèíÿ çèéàí åäÿíëÿräèr. Îíëàr

úÿhÿííÿìäÿ ÿáÿäè ãàëàrëàr” (“Ìóìèíóí”, 101-103).

Äöíéàäàêû ÿëàãÿ âÿ ìöíàñèáÿòëÿr åëÿ ïàr÷àëàíàr êè, ñ¤çäÿ

ÿí ÷îõ ñåâèëÿí îüóëëàr, ç¤âúÿëÿr, ãàräàøëàr, hÿòòà áöòöí íÿñèë

èíêàr÷ûëàr òÿrÿôèíäÿí ÿçàáûí ÿâÿçèíäÿ ôèäéÿ (úàí âårgèñè) îëàràã

òÿêëèô åäèëèr:

“Âÿ äîñò äîñòó àràéûá àõòàrìàéàúàãäûr. Îíëàr áèr-

áèrèíÿ g¤ñòÿrèëÿúÿêëÿr. Î göíöí ÿçàáûíäàí ãóròàrìàã

ö÷öí göíàhêàr èñòÿräè êè, ôÿäà åòñèí ¤ç îüóëëàrûíû,

¤ârÿòëÿrèíè âÿ ãàräàøûíû; îíà ñûüûíàúàã âårÿí ÿørÿôèíè,

ãîhóì-ÿãrÿáàñûíû; Âÿ éår öçöíäÿ îëàíëàrûí hàìûñû -

òÿêè ¤çöíö ãóròàrñûí! Õåér! Ùÿãèãÿòÿí î úÿhÿííÿì

61

Ùàróí Éÿhéà

àëîâëó àòÿøäèr” («Ìÿàrèú”, 10-15).

Ìÿhøÿr göíö éàøàíàúàã áó “ôèäéÿ òÿêëèôè” èíêàr÷ûëàrûí

ÿñëèíäÿ íÿ ãÿäÿr íàíêîr îëìàñûíûí âÿ ¤ç ìÿíôÿÿòëÿrèíÿ g¤rÿ

íåúÿ àìàíñûç hÿrÿêÿò åòìÿëÿrèíèí äàhà áèr g¤ñòÿrèúèñèäèr. Áó

òÿêëèô äöíéà hÿéàòûíûí íÿ úör áîø âÿ ìÿíàñûç îëäóüóíó áèr

äàhà g¤ñòÿrèr. Äöíéà hÿéàòûíäà èíñàíëàrûí ÷îõó ÷îõ êè÷èê

ìÿíôÿÿòëÿr àräûíúà ãà÷ûr. Éàõøû áèr èø ñàhèáè îëìàã, g¤çÿë åâëÿr,

ãàäûíëàr âÿ éà ïóë óüróíäà áöò¤â ¤ìörëÿr ñÿrô åäèëèr. Áóíóí

ÿâÿçèíäÿ Ãóràíûí õÿáÿrèíÿ g¤rÿ, òÿê áèr ãàäûíû äåéèë, äöíéàäàêû

ãàäûíëàrûí hàìûñûíû, òÿê áèr åâè äåéèë, äöíéàäàêû áöòöí ìöëêëÿrè,

éår öçöíöí ãûçûë âÿ göìöø õÿçèíÿëÿrèíè, hÿòòà áöòöí äöíéàíû

ìÿhøÿr göíöíöí ÿçàáûíäàí ãóròóëìàã ö÷öí ôèäéÿ îëàràã âårìÿê

èñòÿéÿúÿêëÿr. Àììà ÿëáÿòòÿ, áó, ìÿíàñûç âÿ öìèäñèç áèr úÿhääèr

âÿ èíñàíû hå÷ áèr øÿêèëäÿ ãóròàrà áèëìÿç. Î ìöëêëÿrèí ñàhèáè

Àëëàhäûr. Èíñàíûí ãóròóëóøó èñÿ áèr äàhà gårè ãàéûäà áèëìÿéÿúÿéè

äöíéà hÿéàòûíäà ãàëìûøäûr. Àròûã ÷îõ gåúäèr âÿ úÿhÿííÿìèí

àòÿøè îíà âÿä îëóíäóüó êèìè éàíìàüà áàøëàìûøäûr.

Èíñàíëàrûí håñàá ö÷öí òîïëàøìàñû

Ãóràí èíñàíûí hÿéàòûíûí hÿãèãè ìÿíàñûíû áåëÿ à÷ûãëàéûr:

“Åé èíñàí! Ñÿí Rÿááèíÿ äîüró ÷àëûøûá ÷àáàëàéûrñàí.

Ñÿí Îíà ãîâóøàúàãñàí!” (“Èíñèãàã”, 6).

Ùÿéàòûìûç áîéó íÿ åäèrèêñÿ åäÿê, ñÿrô åòäèéèìèç áöòöí

ñÿéëÿrèí íÿòèúÿñèíäÿ gÿëÿúÿéèìèç ñîí í¤ãòÿ Àëëàhûí höçóróíà

÷ûõàúàüûìûç àíäûr. Áöòöí áó hÿéàòûí ìÿãñÿäè Îíà ãóëëóã

åòìÿêäèr. Ùÿéàòûí ÿí ìöhöì àíû èñÿ Àëëàhà håñàá âårÿúÿéèìèç

ìÿhøÿr göíöäör.

Äöíéàäàêû hÿéàòûìûç áîéó êå÷ÿí hÿr göí áèçè î ìÿhøÿr

göíöíÿ áèr àç äà éàõûíëàøäûrûr. Êå÷ÿí hÿr ñààò, hÿr äÿãèãÿ,

hÿòòà hÿr ñàíèéÿ ¤ëöìÿ, éåíèäÿí äèrèëìÿéÿ âÿ håñàáà äîüró

àòûëìûø áèr àääûìäûr. Ùÿéàò áèr ãóì ñààòû êèìè àràñû êÿñèëìÿäÿí

áó òÿrÿôÿ äîüró àõûr. Ñààòû ñàõëàìàüûí éàõóä äà gårè

ãàéòàrìàüûí éîëó éîõäór. Áöòöí èíñàíëàr áó éîëó gåäÿúÿê.

Àëëàh ¤ç Êèòàáûíäà áåëÿ äåéèr:

“Øöáhÿñèç êè, îíëàrûí àõûr ä¤íöøö Áèçÿäèr! Îíëàrëà

hàãã-håñàá ÷ÿêìÿê äÿ Áèçÿ àèääèr!” (“Üàñèéÿ”, 25-26).

Ùàçûräà äöíéàäà òÿõìèíÿí 6 ìèëéàrä èíñàí éàøàéûr. Áó

ñàéà èíäèéÿ ãÿäÿr éàøàìûø âÿ áóíäàí ñîírà äà éàøàéàúàã

èíñàíëàrûí ñàéûíû ÿëàâÿ åòñÿê, ìÿhøÿr (äèrèëèø) göíö

ìÿçàrëàrûíäàí ÷ûõûá òîïëàíàúàã èíñàí èçäèhàìû âÿ áóíóí ÿìÿëÿ

62

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

gÿòèräèéè ãåérè-àäè ìÿíçÿrÿ hàããûíäà òÿõìèíè äÿ îëñà ìöÿééÿí

áèr ôèêèr ÿëäÿ áèëÿrèê. Èëê èíñàí Ùç.Àäÿìäÿí òóòìóø ãèéàìÿò

göíö úàíû àëûíàúàã ñîí èíêàr÷ûéà ãÿäÿr éår öçöíäÿ éàøàìûø

èíñàíëàrûí hàìûñû áó ìÿhøÿr ìåéäàíûíäà áèr éårÿ éûüûëàúàãëàr.

Ñàéû îí ìèëéàräëàrëà èôàäÿ åäèëÿ áèëÿúÿê áó èíñàí èçäèhàìûíûí

ÿìÿëÿ gÿòèrÿúÿéè ìÿíçÿrÿ ñîí äÿrÿúÿ ì¤hòÿøÿì îëàúàã. Ôÿãÿò,

îíóí åéíè çàìàíäà áèr î ãÿäÿr äÿ ãîrõóíú âÿ äÿhøÿòëè îëàúàüû

äÿãèãäèr. Àëëàhûí höçóróíäà òîïëàøìà àíû âÿ èíñàíëàrûí hàëû

Ãóràíäà áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Î göí èíñàíëàr hå÷ áèr áàøãà òÿrÿôÿ ìåéë åòìÿäÿí

÷àüûràí Èñràôèëèí àräûíúà gåäÿúÿêëÿr. Rÿhìàíûí ãàr-

øûñûíäà ñÿñëÿr êÿñèëÿúÿê, éàëíûç ïû÷ûëòû åøèäÿúÿêñÿí!

Î göí Rÿhìàíûí èçí âåräèéè âÿ ñ¤ç äàíûøìàüûíà ràçû

îëäóüó êÿñëÿräÿí áàøãà hå÷ êèìèí øÿôàÿòè ôàéäà âårìÿç!

Îíëàrûí êå÷ìèøèíè äÿ, gÿëÿúÿéèíè äÿ áèëèr. Îíëàrûí åëìè

èñÿ Îíó ÿhàòÿ åäèá ãàâràéà áèëìÿç!

Èçëÿr ÿçÿëè âÿ ÿáÿäè îëàí Àëëàhà òÿñëèì îëóá çÿëèë áèr

g¤rêÿì àëàr. Çöëìÿ éöêëÿíÿí çèéàíà äöøöá ìÿòëÿáèíÿ

éåòèøìÿç” (“Òàhà”, 108-111).

Êàôèrëÿrèí áöòöí ¤ìör áîéó ãóëàãàräûíà âóräóüó,

ì¤ìèíëÿrèí èñÿ hÿâÿñëÿ hàçûrëàøûá g¤çëÿäèéè håñàá àíû gÿëìèøäèr.

Áó á¤éöê ìÿhêÿìÿ ö÷öí g¤rêÿìëè áèr ìÿêàí éàràäûëûr. Î göí

Ãóràíà g¤rÿ, “g¤é ñöñò äöøöá ïàr÷àëàíàúàãäûr! Ìÿëÿêëÿr äÿ

g¤éöí ÿòràôûíäà îëàúàã âÿ hÿìèí göí ñÿíèí Rÿááèíèí ÿrøèíè

îíëàrûí öñòöíäÿ ñÿêêèç ìÿëÿê äàøûéàúàãäûr!” (“Ùàããÿ”, 16-

17).

Áàøãà áèr àéÿéÿ g¤rÿ èñÿ î göí “Róh âÿ ìÿëÿêëÿrèí ñÿô-

ñÿô äóràúàüû göí...” (“Íÿáÿ”, 38) êèìè áèëäèrèëèr.

Àëÿìëÿrèí Rÿááè éàràòäûüû ãóëëàrûíäàí håñàá ñîróøàúàã.

Áóíóí éàíûíäà Îíóí ÿçÿìÿò âÿ øÿíèíÿ éàràøàí áèr ÿçàá

ãàéíàüû äà éàràäûëìûøäûr. Úÿhÿííÿì äÿhøÿòëè áèr øÿêèëäÿ éàíûr.

Ùÿr øåéèí áÿíçÿrñèç âÿ ìöêÿììÿë øÿêèëäÿ Éàràäûúûñû îëàí

Àëëàh êàôèrëÿr ö÷öí åéíè ìöêÿììÿëëèêäÿ áèr ÿçàá hàçûrëàìûøäûr.

Êèìñÿ î göí îíóí âårÿúÿéè àürûíûí áèr îõøàrûíû âårÿ áèëìÿç.

Áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Õåér! Éår äàüûëûá ïàr÷à-ïàr÷à îëàúàüû, Rÿááèíèí ÿìrè

gÿëèá ìÿëÿêëÿrèí ñÿô-ñÿô äóràúàüû âÿ úÿhÿííÿìèí

gÿòèrèëÿúÿéè göí - ìÿhç î göí èíñàí äöøöíöá õàòûr-

ëàéàúàãäûr. Ëàêèí áó õàòûrëàìàíûí îíà íÿ ôàéäàñû?! Î:

“Êàø êè, ìÿí ÿââÿëúÿäÿí hÿéàòûì ö÷öí åäÿéäèì!”

63

Ùàróí Éÿhéà

äåéÿúÿêäèr. Î göí Àëëàhûí åòäèéè ÿçàáû hå÷ êÿñ åäÿ

áèëìÿç! Ùå÷ êÿñ Àëëàh êèìè çÿíúèrëÿéÿ áèëìÿç!” (“Ôÿúr”,

21-26).

ßgÿr èíñàí äöíéàäàêû hÿéàòûíäà Àëëàhà ãóë îëìàìûøñà âÿ

áó á¤éöê göíÿ èìàí åäèá Îíà hàçûrëûã g¤rìÿéèáñÿ, ÿí á¤éöê

ïåøìàí÷ûëûã hèññè êå÷èrÿúÿê. Òîrïàã îëìàüû äèrèëìÿêäÿí ìèí

äÿôÿ öñòöí òóòàúàã. Àíúàã áó ïåøìàíëûüûí ôàéäàñû éîõäór, îíó

ÿçàáäàí ãóròàrìàéàúàãäûr. ßêñèíÿ, áó ïåøìàíëûã îíóí ö÷öí

éåíè áèr ÿçàá ãàéíàüû îëàúàã, úÿhÿííÿìäÿ ÷ÿêÿúÿéè ôèçèêè

àürûëàrûí öçÿrèíÿ áèr äÿ ìÿíÿâè èøgÿíúÿ ÿëàâÿ îëóíàúàã.

Êèòàáëàrûí âårèëìÿñè, òÿrÿçèëÿr âÿ håñàáà ÷ÿêèëìÿ

Äèrèëìÿíèí âåräèéè håérÿò hèññè hÿëÿ äÿô îëóíìàäàí håñàáà

÷ÿêèëìÿéèí gÿòèräèéè ãîrõó âÿ ñûõûíòû áàøëàéûr. Èíñàíûí äöíéàäàêû

hÿéàòû ÿrçèíäÿ åòäèéè hÿr èø, àüëûíà gÿòèräèéè hÿr áèr ôèêèr íöìàéèø

åòäèrèëèr. ßí êè÷èê áèr õûräàëûã áåëÿ óíóäóëìór. Áèr àéÿéÿ g¤rÿ,

g¤röëÿí èø “áèr õàräàë äÿíÿñè àüûrëûüûíäà îëñà äà áèr ãàéàíûí

è÷èíäÿ éàõóä g¤éëÿräÿ âÿ éà éårèí òÿrêèáèíäÿ îëñà äà Àëëàh

îíó îròàéà gÿòèrÿr. Ùÿãèãÿòÿí Àëëàh áöòöí èíúÿ, íàçèê èøëÿrè

áèëÿí âÿ õÿáÿräàräûr!” (“Ëîüìàí”, 16).

Úÿhÿííÿìèí âÿ úÿííÿòèí ÿí éàõûí îëäóüó áó àíäà hÿr

êÿñ ¤ç ÿìÿë äÿôòÿrèíäÿí äöíéàäà àõèrÿò ö÷öí íÿéè hàçûrëàäûüûíû

¤érÿíèr. Ãóràíäà î àí áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Î göí èíñàíëàr ÿìÿëëÿrèíèí ¤çëÿrèíÿ g¤ñòÿrèëìÿñè ö÷öí

äÿñòÿ-äÿñòÿ ÷ûõàúàãëàr! Êèì çÿrrÿ ãÿäÿr éàõøû èø

g¤rìöøäörñÿ, îíóí õåérèíè g¤rÿúÿêäèr. Êèì çÿrrÿ

ãÿäÿr ïèñ èø g¤rìöøäörñÿ, îíóí çÿrÿrèíè g¤rÿúÿêäèr”

(“Çÿëçÿëÿ”, 6-8).

Ãóràíäà áèëäèrèëäèéèíÿ g¤rÿ, håñàá äÿôòÿrèíè èíêàr÷ûëàrà

ñîë ÿëëÿrèíÿ, ì¤ìèíëÿrÿ ñàü ÿëëÿrèíÿ âårèëÿúÿê. “Ñàüûí àäàìëàrû”

áèr àéÿäÿ áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Î göí ñèç Rÿááèíèçèí höçóróíà gÿòèrèëÿúÿêñèíèç. Ñèçèí

hå÷ áèr ñèrrèíèç gèçëè ãàëìàéàúàãäûr! ßìÿë äÿôòÿrè ñàü

ÿëèíÿ âårèëÿí êèìñÿ äåéÿúÿêäèr: “Àëûí, ÿìÿë äÿôòÿrèìè

îõóéóí! Ìÿí ¤ç håñàáûìà éåòèøÿúÿéèìÿ ì¤hêÿì

èíàíìûøäûì!” Áóíäàí áåëÿ î, õîø göçÿràí è÷èíäÿ, éöêñÿê

áèr úÿííÿòäÿ îëàúàãäûr. Åëÿ áèr úÿííÿò êè, îíóí ìåéâÿëÿrè

÷îõ éàõûíäàäûr. “Êå÷ìèø göíëÿräÿ åòäèéèíèç éàõøû ÿìÿëëÿr

ìöãàáèëèíäÿ éåéèí-è÷èí!”” (“Ùàããÿ”, 18-24).

̤ìèíëÿrèí áó ñåâèíú âÿ ôÿrÿh hèññèíÿ ãàrøû êàôèrëÿr

64

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

¤ëäöröúö áèr õÿúàëÿò è÷èíäÿäèr. ®ëìÿéè, hÿòòà éîõ îëìàüû

èñòÿéèrëÿr. Öñòäÿêè àéÿíèí äàâàìûíû äà êàôèrëÿrèí ÷àrÿñèçëèêëÿrè

áåëÿ áèëäèrèëèr:

“ßìÿë äÿôòÿrè ñîë ÿëèíÿ âårèëÿí èñÿ áåëÿ äåéÿúÿêäèr:

“Êàø ÿìÿë äÿôòÿrèì ìÿíÿ âårèëìÿéÿéäè! Ùåñàáûìûí äà

íÿ îëäóüóíó áèëìÿéÿéäèì! Êàø ¤ëöì ÿáÿäè îëàéäû! Ìàë-

ä¤âëÿòèì ìÿíÿ hå÷ áèr ôàéäà âårìÿäè. Ìöëêöì,

ñÿëòÿíÿòèì äÿ ìÿhâ îëóá gåòäè!”” (“Ùàããÿ”, 25-29).

“Êèìèí ÿìÿë äÿôòÿrè àrõà òÿrÿôèíäÿí âårèëìèøñÿ, î: “Àé

¤ëäöì!” äåéÿ øèâÿí ãîïàràúàã âÿ úÿhÿííÿìÿ âàrèä

îëàúàãäûr! Î, ¤ç àèëÿñè, éàõûíëàrû àràñûíäà ñåâèíú è÷èíäÿ

èäè. Âÿ åëÿ çÿíí åäèräè êè, ãàéûòìàéàúàãäûr. Õåér!

Ùÿãèãÿòÿí Rÿááè îíó g¤röräö” (“Èíøèãàã”, 10-15).

Áàøãà àéÿëÿräÿ ñàüûí âÿ ñîëóí àäàìëàrû àràñûíäàêû ôÿrã

éåíÿ úÿëáåäèúè áèr öñëóáëà áèëäèrèëèr:

“Êèìèí ÿìÿë äÿôòÿrè ñàü ÿëèíÿ âårèëìèøñÿ, îíóíëà éöígöë

hàãã-håñàá ÷ÿêèëÿúÿê. Âÿ î, àèëÿñèíèí, éàõûíëàrûíûí

éàíûíà ñåâèíúëÿ ãàéûäàúàãäûr! Êèìèí ÿìÿë äÿôòÿrè àrõà

òÿrÿôèíäÿí âårèëìèøñÿ. Î: “Àé ¤ëäöì!” äåéÿ øèâÿí

ãîïàràúàã. Âÿ úÿhÿííÿìÿ âàrèä îëàúàãäûr! Î, ¤ç àèëÿñè,

éàõûíëàrû àràñûíäà ñåâèíú è÷èíäÿ èäè. Âÿ åëÿ çÿíí åäèräè

êè, ãàéûòìàéàúàãäûr. Õåér! Ùÿãèãÿòÿí Rÿááè îíó

g¤röräö” (“Èíøèãàã”, 7-15).

Êèòàáëàräà ÿìÿëëÿr håñàá göíö ö÷öí õöñóñè hàçûrëàíìûø

hÿññàñ òÿrÿçèëÿräÿ ÷ÿêèëèr. Áó göí Àëëàhûí ÿäàëÿòè ãàrøûñûíäà hå÷

áèr êèìñÿéÿ çÿrrÿ ãÿäÿr hàãñûçëûã åäèëìÿç:

“Áèç ãèéàìÿò göíö ö÷öí ÿäàëÿò òÿrÿçèñè ãóràrûã. Ùå÷

êÿñÿ ÿñëà hàãñûçëûã åäèëìÿç. Áèr õàräàë äÿíÿñè àüûr-

ëûüûíäà îëñà áåëÿ hÿr hàíñû áèr ÿìÿëè íÿçÿrÿ àëàrûã.

Ùàãã-håñàá ÷ÿêìÿéÿ Áèç êèôàéÿòèê” (“ßíáèéà”, 47).

Äöíéà hÿéàòûíäà åäèëÿí hÿr ÿìÿë, ÿí êè÷èê õûräàëûãëàr

áåëÿ áó òÿrÿçèéÿ ãîéóëàúàãäûr. Áó òÿrÿçèíèí ÿãrÿáè ñîíñóç

ÿçàáà âÿ éà ñîíñóç ãóròóëóø âÿ ñÿàäÿòÿ àïàràí ãÿràrû ìöÿééÿí

åäèr. ßgÿr òÿrÿçè àüûr gÿëÿrñÿ úÿííÿòÿ, éöígöë gÿëÿrñÿ

úÿhÿííÿìèí äèáèíÿ àòûëàúàãäûr. Ùå÷ áèr göú âÿ ê¤ìÿê÷è î àíäà

èíñàíà ê¤ìÿê åäÿ áèëìÿç:

“Î göí òÿrÿçèñè àüûr gÿëÿí êèìñÿ õîø göçÿràí è÷èíäÿ

îëàúàãäûr! Òÿrÿçèñè éöígöë gÿëÿí êèìñÿíèí ìÿñêÿíè èñÿ

Ùàâèéÿ îëàúàãäûr! Áèëèrñÿíìè Ùàâèéÿ íÿäèr?! Î, ÷îõ

ãûçìàr áèr àòÿøäèr” (“Ãàrèÿ”, 6-11).

65

Ùàróí Éÿhéà

Ñîírà äöíéà éàràíàíäàí áÿrè éàràäûëìûø áöòöí èíñàíëàr

òÿê-òÿê håñàáà ÷ÿêèëèrëÿr. Àròûã äöíéàäàêû ì¤âãå âÿ

ìÿãàìëàrûí hå÷ áèr ìÿíàñû ãàëìàìûøäûr. Áèr ä¤âëÿò íàçèrè éàõóä

äà àäè áèr èíñàí Àëëàh éàíûíäà åéíè håñàáëà ãàrøûëàøûrëàr. Ùÿr

êÿñäÿí îíó Éàràäàí Àëëàhà ãóëëóã åäèá-åòìÿìÿñè, Îíóí

ÿìrëÿrèíÿ óéóá-óéìàìàñû ÿí êè÷èê òÿôÿrröàòûíà ãÿäÿr ñîróøóëór.

Êàôèrèí áöòöí göíàhëàrû, áöòöí ïèñëèêëÿrè, àüëûíäàí, örÿéèíäÿí

áöòöí êå÷èräèêëÿrè áèr-áèr îròàéà ãîéóëór:

“Áöòöí ñèrëÿrèí àøêàr îëàúàüû î ãèéàìÿò göíö èíñàíûí

íÿ áèr ãöââÿñè, íÿ äÿ áèr ê¤ìÿê÷èñè îëàr!” (“Òàrèã”, 9-

10).

Äöíéàäàêû hÿéàòëàrûíû Àëëàhûí g¤ñòÿräèéè øÿêèëäÿ äåéèë,

¤ç àrçó âÿ èñòÿêëÿrèíÿ óéüóí, éà äà éàøàäûãëàrû úÿìèééÿòèí

éàíëûø äÿéÿr âÿ èíàíúëàrûíà g¤rÿ èñòèãàìÿòëÿíäèrÿíëÿrèí håñàáû

áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Äèrè-äèrè òîrïàüà g¤ìöëÿí ãûçúûüàçäàí ñîróøóëàúàüû

çàìàí - Î hàíñû göíàhà g¤rÿ ¤ëäöröëäö - äåéÿ;

ßìÿë äÿôòÿrëÿrè à÷ûëàúàüû çàìàí;

G¤é ãîïàrûëàúûüû çàìàí;

Úÿhÿííÿì àëîâëàíäûrûëàúàüû çàìàí;

Âÿ Úÿííÿò éàõûíëàøàúàüû çàìàí;

Ùÿr êÿñ íÿ hàçûr åòäèéèíè áèëÿúÿêäèr!” (“Òÿêâèr”, 8-14).

Bÿídÿnin Rÿááèíèí höçóróíäà åòäèêëÿrèíè èíêàr åòìÿéÿ

ôörñÿòè îëìàéàúàã. Åòäèéè áöòöí õåéèr âÿ øÿr èøëÿrè îròàéà

÷ûõàrûëàúàãäûr. Èíêàr åòñÿ áåëÿ øàhèäëÿr îíó òÿêçèá åäÿr. Äöíéà

hÿéàòûíäà îíà øàhèä îëàí èíñàíëàr äà håñàá çàìàíû øàhèäëèê

åòìÿê ö÷öí îròàéà gÿòèrèëèr. Àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Éår ¤ç Rÿááèíèí íóró èëÿ èøûãëàíàúàã, êèòàá ãîéóëàúàã,

îíëàr àràñûíäà ÿäàëÿòëÿ h¤êì îëóíàúàã âÿ îíëàrà

hàãñûçëûã åäèëìÿéÿúÿêäèr!” (“Çóìÿr”, 69).

Ùåñàá çàìàíû èíêàr÷ûëàrû g¤çëÿéÿí áàøãà ñörïrèç øàhèäëÿr

äÿ âàräûr. Åøèòìÿ, g¤rìÿ îrãàíëàrû âÿ äÿrèëÿrè Àëëàhûí èçíè èëÿ

äèëÿ gÿëèá äàíûøàr, ¤ç ÿëåéhëÿrèíÿ øàhèäëèê åäÿrëÿr. Áöòöí

¤ìörëÿrè áîéó èñòèôàäÿ åòäèêëÿrè, ¤çëÿrèíÿ àèä ñàíäûãëàrû

öçâëÿrèíèí áåëÿ èíñàíà õÿéàíÿò åòìÿñè î göí éàøàíàúàã ïñèõîëîæè

ñàrñûíòûíû äàhà äà àròûrûr. Áèr àéÿäÿ äÿ éàøàíàúàã áó hÿãèãÿò

áåëÿ à÷ûãëàíûr:

“Àëëàhûí äöøìÿíëÿrè úÿhÿííÿìÿ òîïëàíàúàãëàrû göí

îíëàr ñàõëàíàúàãëàr. Íÿhàéÿò, îíëàr úÿhÿííÿìÿ

gÿëäèêäÿ ãóëàãëàrû, g¤çëÿrè âÿ äÿrèëÿrè åòäèêëÿrè ÿìÿëëÿr

66

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

áàrÿñèíäÿ îíëàrûí ÿëåéhèíÿ øÿhàäÿò âårÿúÿêäèr. Îíëàr ¤ç

äÿrèëÿrèíÿ: “Íÿ ö÷öí ÿëåéhèìèçÿ øÿhàäÿò âårèrñèíèç?”

äåéÿúÿêëÿr. Äÿrèëÿrè äÿ áåëÿ úàâàá âårÿúÿêäèr: “Ùÿr

øåéè äèëÿ gÿòèrÿí Àëëàh áèçè äàíûøäûräû. Ñèçè èëê äÿôÿ

éîõäàí éàràäàí Îäór. Ñèç Îíóí höçóróíà

ãàéòàrûëàúàãñûíûç!” Ñèç ãóëàãëàrûíûçûí, g¤çëÿrèíèçèí âÿ

äÿrèëÿrèíèçèí ÿëåéhèíèçÿ øÿhàäÿò âårÿúÿêëÿrèíäÿí ãîrõóá

÷ÿêèíìèr, åòäèéèíèç ÿìÿëëÿrèí ÷îõóíó èñÿ Àëëàhûí

áèëìÿéÿúÿéèíè çÿíí åäèräèíèç. Ñèçèí ¤ç Rÿááèíèç

áàrÿñèíäÿ áó çÿííèíèç ñèçè ìÿhâ åòäè âÿ çèéàíà

óüràéàíëàräàí îëäóíóç! Èíäè ä¤çñÿëÿr äÿ îíëàrûí

ìÿñêÿíè úÿhÿííÿìäèr. Îíëàr rèçà äèëÿñÿëÿr äÿ îíëàrûí

äèëÿéè ãÿáóë îëóíìàç” (“Ôöññèëÿò”, 19-24).

Êàôèrëÿr îíëàrû Éàràäàí âÿ éàøàäàí Àëëàhà öñéàí åòìÿêëÿ

ÿí á¤éöê göíàhû èøëÿìèøäèëÿr. Áóíà g¤rÿ äÿ håñàá göíö ¤çëÿrèíè

ìöäàôèÿ åòìÿëÿrèíÿ áåëÿ èúàçÿ âårèëìÿç. Äöíéàäà ÿí àäè göíàhà

g¤rÿ h¤êì äåéÿíëÿrÿ áåëÿ äàíûøìàã âÿ ¤çöíö ìöäàôèÿ hàããû

âårèëäèéè hàëäà îíëàrûí ñÿñëÿrèíè ÷ûõàrìàñûíà ôörñÿò âårèëìÿç.

Îíëàrûí hàããûíäà âårèëÿí h¤êìöí âårèëìÿñèíè àë÷àëäûëìûø âÿ

çàâàëëû áèr øÿêèëäÿ g¤çëÿéÿrëÿr:

“Î göí âàé hàëûíà éàëàí ñàéàíëàrûí! Áó åëÿ áèr göíäör

êè, äàíûøà áèëìÿçëÿr. Îíëàrà öçr èñòÿìÿéÿ èçí äÿ âårèëìÿç.

Î göí âàé hàëûíà éàëàí ñàéàíëàrûí! Áó ñèçè äÿ, ñèçäÿí

ÿââÿëêèëÿrè äÿ áèr éårÿ òîïëàäûüûìûç àéûrä åòìÿ göíöäör!

Áèr hèéëÿíèç âàrñà, Ìÿíÿ ãàrøû ãóróí g¤rÿê! Î göí âàé

hàëûíà éàëàí ñàéàíëàrûí!” («Ìórñÿëàò” , 34-40).

Êàôèr î göí ¤ç åòäèêëÿrèíÿ øèääÿòëÿ íèôrÿò åäÿr âÿ ¤ç íÿôñèíÿ

ãàrøû ãÿçÿáëÿíÿr. Ôÿãÿò, Àëëàhûí îíëàrà ãàrøû îëàí ãÿçÿáè äàhà

÷îõäór. Êöôr åäÿíëÿrÿ áåëÿ ñÿñëÿíèr:

“...Àëëàhûí íèôrÿòè ñèçèí ¤çöíöçÿ îëàí íèôrÿòèíèçäÿí äàhà

á¤éöêäör. Çöíêè ñèç èìàíà äÿâÿò îëóíäóüóíóç çàìàí

¤ç êöôröíöçäÿ äàâàì åäèá äóróräóíóç!” (“Ìóìèí”, 10).

Àëëàhûí ãÿçÿáè èëÿ ãàrøûëàøàí èíêàr÷û á¤éöê áèr öìèäñèçëèê

âÿ öçöíòö è÷èíäÿäèr. ®ëäöröúö áèr óòàíú è÷èíäÿäèr âÿ hå÷

äèrèëìÿìÿéè èñòÿéÿr. ®ëöìöí îíó ÿáÿäè éîõ åòìÿñèíè äèëÿéÿr.

Ëàêèí àròûã àíëàéûr êè, ¤ëöì áèr ñîí äåéèë, éàëíûç áèr áàøëàíüûúäûr.

Áóíäàí ñîírà áàøãà áèr ¤ëöì äÿ éîõäór. Àëëàhûí “Êàôèrëÿr

éÿãèí êè, ìöñÿëìàí îëìàëàrûíû èñòÿräèëÿr!” àéÿñè äÿ

èíêàr÷ûëàrûí òèìñàëûíäà ¤çöíö éöçäÿ éöç äîüróëòìàüà áàøëàéàr

(“Ùèúr”, 2).

67

Ùàróí Éÿhéà

Áóíóí ÿâÿçèíäÿ ì¤ìèíëÿr ö÷öí äÿ àñàí áèr håñàá

îëàúàãäûr. ̤ìèí håñàáäàí ñîírà á¤éöê ãóròóëóø âÿ ñÿàäÿòèí

ñåâèíúè è÷èíäÿ îëàúàã. Äöíéàäàêû hÿéàòûíû, îíó Éàràäàí âÿ

äîüró éîëà é¤íÿëäÿí Rÿááèíèí èñòÿäèéè øÿêèëäÿ éàøàìûøäûr.

Göíàhëàrû èñÿ ñîíñóç rÿhìÿò ñàhèáè îëàí Àëëàh òÿrÿôèíäÿí

áàüûøëàíàr. Áåëÿúÿ, Àëëàhûí hÿäñèç íåìÿòëÿrè èëÿ äîëó îëàí

úÿííÿòÿ ãîâóøàr, ñîíñóç àòÿø ÿçàáûíäàí äà óçàã ãàëàr:

“Åé èíñàí! Ñÿí Rÿááèíÿ äîüró ÷àëûøûá ÷àáàëàéûrñàí. Ñÿí

Îíà ãîâóøàúàãñàí! Êèìèí ÿìÿë äÿôòÿrè ñàü ÿëèíÿ

âårèëìèøñÿ, îíóíëà éöígöë hàãã-håñàá ÷ÿêèëÿúÿê âÿ î,

àèëÿñèíèí, éàõûíëàrûíûí éàíûíà ñåâèíúëÿ ãàéûäàúàãäûr!”

(“Èíøèãàã”, 6-9).

Èíêàr÷ûëàrûí ÷àrÿñèçëèéè

Èíêàr÷ûëàr î göí îíäàí èñòÿíèëÿí hÿr øåéè åòìÿê èñòÿéÿr,

àììà íàèë îëà áèëìÿç, ÷öíêè göúö, ãöââÿòè àëûíìûøäûr. Ñÿúäÿéÿ

äÿâÿò åòäèéè çàìàí ñÿúäÿ åòìÿê èñòÿéÿr, àíúàã áóíó äà áàúàrà

áèëìÿç. Åéíèëÿ èíñàíûí êàáóñ g¤räöéö çàìàí áèr øåéè åòìÿê

èñòÿìÿñè, ëàêèí åäÿ áèëìÿìÿñè, ãûøãûrìàã èñòÿìÿñè, ëàêèí ñÿñèíèí

÷ûõìàìàñû êèìè. Èíêàr÷û ãîrõó, äÿhøÿò âÿ ÷àrÿñèçëèêäÿí èôëèú

îëìóøäór:

“Èøèí ÷ÿòèíëÿøÿúÿéè âÿ ñÿúäÿéÿ äÿâÿò îëóíàúàãëàrû göí

îíëàr îëìàéàúàãëàr. G¤çëÿrè çÿëèëúÿñèíÿ éårÿ äèêèëÿúÿê,

¤çëÿrèíè äÿ çèëëÿò áöröéÿúÿêäèr. Ùàëáóêè îíëàr ñàüëàì

îëäóãëàrû èêÿí ñÿúäÿéÿ äÿâÿò îëóíóräóëàr” (“Ãÿëÿì”,

42-43).

Êàôèrèí ñÿúäÿéÿ äÿâÿò åäèëìÿñèíèí ìÿãñÿäè îíóí áóíó

äöíéàäà èêÿí åòìÿìÿñèíÿ g¤rÿ öçöíòö âÿ ïåøìàíëûüûíûí àròìàñû,

áèr äàhà äà ñîíñóçà ãÿäÿr íÿ ãÿäÿr ÷îõ èñòÿñÿ äÿ áóíó åäèá

ÿâÿçèíè âårìÿéèí ãåérè-ìöìêöí îëäóüóíó g¤rìÿñè, áóíóí

êÿäÿr âÿ öìèäñèçëèéèíè ÿáÿäè è÷èíäÿ äàøûëìàñû öçöíòöäör. Éîõñà

ñÿúäÿéÿ äÿâÿò åäèëÿrêÿí êàôèrèí áóíó åäÿ áèëìÿéÿúÿéè îíñóç

äà áèëèíèr. Ùÿr øåéè göúö âÿ íÿçàrÿòè àëòûíäà ñàõëàéàí Àëëàh

èñòÿìÿäèêúÿ ñÿúäÿ åòìÿê, èáàäÿò åòìÿê äÿ ìöìêöí äåéèëäèr.

Èìàí åäÿíëÿrÿ èìàí âårèëìÿñè âÿ Àëëàhà ñÿúäÿ åòìÿêëÿ, ãóëëóã

åòìÿêëÿ øÿrÿôëÿíìÿëÿrè äÿ åéíè øÿêèëäÿ Àëëàhûí ëöòôö âÿ èçíè èëÿ

áàø âårèr.

Ãóràíäà ìÿhøÿr göíö ì¤ìèíëÿrèí âÿ êàôèrëÿrèí íåúÿ áèr

÷¤hrÿéÿ ñàhèá îëäóãëàrûíäàí äà áÿhñ åäèëèr. ̤ìèíëÿrèí

öçëÿrèíäÿêè ñåâèíú öçëÿrèíäÿ áöróçÿ âårìèø, áó ñåâèíú hèññè ïàr-

68

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ïàr éàíûr. Èíêàr÷ûëàr èñÿ åòäèêëÿrè íàíêîrëóüóí âÿ àüûëñûçëûüûí

ôÿrãèíÿ âàrûr âÿ ¤çëÿrèíÿ gÿëÿúÿê ÿçàáû g¤çëÿéèrëÿr. ̤ìèíëÿrèí

ñåâèíúëè, ïàrûëòûëû èôàäÿëÿrèíèí ÿâÿçèíäÿ èíêàr÷ûëàrûí öçëÿrèíÿ

ãàràëòû âÿ ïèñëèê ÷¤êìöøäör:

“Õåér, õåér! Ñèç hå÷ êå÷èá gåäÿíè ñåâèrñèíèçìè? Àõèrÿòè

èñÿ òÿrê åäèrñèíèç. Î göí íå÷ÿ-íå÷ÿ öçëÿr ñåâèíèá

göëÿúÿê, ¤ç Rÿááèíÿ áàõàúàãäûr! Î göí íå÷ÿ-íå÷ÿ öçëÿr

òóòóëóá ãàràëàúàã; áåë ñöìöêëÿrèíèí äÿhøÿòëè áèr ÿçàáëà

ãûrûëàúàüûíû àíëàéàúàãäûr!” («Ãèéàìÿ”, 20-25).

Úÿhÿííÿìèí g¤ñòÿrèëìÿñè

Öìóìèééÿòëÿ, àõèrÿòäÿ úÿhÿííÿìÿ éàëíûç èíêàr÷ûëàrûí

ñàëûíàúàüû ñàíûëûr. Ëàêèí áó àíúàã ãèñìÿí äîüróäór. “Ìÿréÿì”

ñórÿñèíäÿêè àéÿëÿr ì¤ìèí éàõóä äà êàôèr îëñóí ôÿrã åòìÿç -

áöòöí èíñàíëàrûí úÿhÿííÿìèí ÿhàòÿñèíäÿ äèç ÷¤êÿúÿéèíè õÿáÿr

âårèr:

“Èíñàí: “Ìÿí ¤ëäöêäÿí ñîírà ÷ûõàräûëûá äèrèëÿúÿ-

éÿììè?” äåéÿ ñîróøór. Ìÿgÿr èíñàí èëê ¤íúÿ îíó

hå÷äÿí éàràòäûüûìûçû õàòûrëàìûrìû? Rÿááèíÿ àíä îëñóí

êè, Áèç îíëàrû øåéòàíëàrëà áèrëèêäÿ éûüûá ìÿhøÿrÿ

gÿòèrÿúÿê, ñîírà îíëàrû äèç öñòÿ ÷¤êìöø hàëäà

úÿhÿííÿìèí ÿòràôûíà äöçÿúÿéèê. Ñîírà hÿr áèr ôèrãÿäÿí

Rÿhìàíà ÿí ÷îõ àñè îëàíû äàròûá ÷ûõàràúàüûã. Ñîírà

úÿhÿííÿìÿ gèrèá éàíìàüà ÿí ÷îõ ëàéèã îëàíëàrû ñ¤çñöç

êè, Áèç äàhà éàõøû áèëèrèê. Ñèçäÿí åëÿ áèr êÿñ îëìàç êè,

úÿhÿííÿìÿ âàrèä îëìàñûí. Áó, Rÿááèíèí áóéóräóüó

âàúèá áèr h¤êìäör. Ñîírà Áèç Àëëàhäàí ãîrõóá ïèñ

ÿìÿëëÿräÿí ÷ÿêèíÿíëÿrÿ íèúàò âårÿúÿê, çàëûìëàrû èñÿ

îràäà äèç öñòÿ ÷¤êìöø hàëäà ñàõëàéàúàüûã!”

(“Ìÿréÿì”, 66-72).

Àéÿëÿräÿí äÿ áàøà äöøöëäöéö êèìè, ìÿhøÿr göíö áöòöí

èíñàíëàr “úÿhÿííÿìèí ÿhàòÿñèíäÿ äèç öñòÿ ÷¤êìöø hàëäà”

îëàúàãëàr. Áöòöí èíñàíëàr - îíëàr ì¤ìèí âÿ éà êàôèr îëñóí, ôÿrã

åòìÿç, - úÿhÿííÿìèí ãîrõóíú óüóëòóñóíà âÿ îràäàêû àüëàgÿëìÿç

ìÿíçÿrÿëÿrÿ øàhèä îëàúàãëàr. Àíúàã ñîírà ì¤ìèíëÿr õèëàñ

îëóíór âÿ êàôèrëÿr äèç öñòÿ ÷¤êìöø hàëäà áóràõûëûr. Äàhà ñîírà

äà úÿhÿííÿìèí äèáèíÿ àòûëûrëàr.

̤ìèíëÿrèí äÿ îràäà îëìàñûíûí hèêìÿòëÿrèíäÿí áèrè îíëàrûí

Àëëàhûí ÿçÿìÿòèíè äàhà éàõøû äÿrê åòìÿñè âÿ Îíà øöêr

åòìÿñèäèr. Úÿhÿííÿì ìöhèòèíè éàõûíäàí g¤rÿí ì¤ìèí Àëëàhûí

69

Ùàróí Éÿhéà

îíà âåräèéè èìàíûí íÿ ãÿäÿr á¤éöê áèr íåìÿò îëäóüóíó éàõøû

áàøà äöøÿr. Çöíêè øàhèä îëäóüó úÿhÿííÿì î ãÿäÿr ãîrõóíúäór

êè, hÿòòà î ÿçàáäàí ãóròóëìàã áåëÿ èíñàí ö÷öí á¤éöê áèr

ñÿàäÿòäèr.

̤ìèí úÿhÿííÿìÿ øàhèä îëìàãëà ìöãàéèñÿ åòìÿê

èìêàíûíà ñàhèá îëàr. Áåëÿúÿ, èíñàíà âårèëÿí ÿí g¤çÿë íåìÿòëÿräÿí

èáàrÿò îëàí âÿ è÷èíäÿ ÿáÿäè ãàëàúàüû úÿííÿòèí äÿéÿrèíè äàhà éàõøû

áàøà äöøör. Áåëÿ áèr á¤éöê àürû-àúûäàí ãóròóëìàã áåëÿ äöíéàäà

ÿí á¤éöê íåìÿòäèr. Ìÿñÿëÿí, äàü áàøûíäà ñîéóãäàí äîíìà

òÿhëöêÿñè îëàí áèrèñè ö÷öí è÷èíäÿ òîíãàë éàíàí ê¤híÿ áèr ìàüàrà

î àí ö÷öí ÿí ëöêñ îòåë îòàüûíäàí äàhà g¤çÿëäèr. Göíëÿrëÿ éåìÿê

éåìÿéÿí áèrè ö÷öí ãóró áèr ÷¤rÿê àäè âàõòäà ãàòûëàúàüû ÿí

äÿáäÿáÿëè çèéàôÿòäÿí, éåéÿúÿéè ÿí ëÿçèç éåìÿêëÿräÿí äàhà ÷îõ

ëÿççÿòëè gÿëèr. Àürû-àúûíûí ñîíà ÷àòìàñû ¤ç-¤çëöéöíäÿ á¤éöê áèr

ñåâèíú, íÿøÿ, ràhàòëûã âÿ øöêör ãàéíàüûäûr.

Úÿhÿííÿìè éàõûíäàí g¤röá îíäàí ãóròóëàí ì¤ìèí áàõ, áó

ñåâèíúÿ íàèë îëór. Áèr äÿ áóíóí ãàrøûëûüûíäà úÿííÿòëÿ

ìöêàôàòëàíäûrûëìàñû, Ãóràíäà áÿhñ åäèëÿí “ôÿëàh”û (á¤éöê

ãóròóëóø âÿ ñÿàäÿòè) g¤çÿë áèr øÿêèëäÿ äàäìàñûíû òÿìèí åäÿr. Âàr

îëàí ÿí á¤éöê ÿçàáû g¤räöêäÿí ñîírà úÿííÿòÿ gèrèá òÿñÿââör

åòìÿäèéè íåìÿòëÿrÿ ãîâóøàí ì¤ìèí ö÷öí úÿííÿòèí äÿéÿrè ãàò-

ãàò àròàr. Ãàëàí ñîíñóç hÿéàòû áîéó äà úÿhÿííÿì ìöhèòèíè hå÷

óíóòìàç, áóíóí ñàéÿñèíäÿ úÿííÿòäÿí àëäûüû ç¤âã åéíè íèñáÿòäÿ

àròàr.

Ìÿhøÿr göíöíäÿ èíñàíëàr ßràô (ñÿää) öçÿrèíäÿ îëàí,

ì¤ìèí âÿ êàôèrëÿrè öçëÿrèíäÿí òàíûéàí êèìñÿëÿrèí áó ñ¤çëÿrè èëÿ

ãàrøûëàøûrëàr:

“Îíëàrûí èêèñèíèí àràñûíäà áèr ïÿräÿ âàräûr. ßràô

öçÿrèíäÿ äÿ èíñàí âàräûr êè, îíëàr hàìûñûíû öçëÿrèíäÿí

òàíûéûá: “Ñèçÿ ñàëàì îëñóí!” äåéÿ ìöràúèÿò åäÿrëÿr.

Áóíëàr öìèäâàr îëäóãëàrû hàëäà hÿëÿ úÿííÿòÿ äàõèë

îëìàìûø øÿõñëÿräèr. Îíëàrûí íÿçÿrëÿrè úÿhÿííÿì ÿhëèíÿ

÷åârèëäèéè çàìàí: “Åé Rÿááèìèç! Áèçè çàëûìëÿrëÿ áèr

åòìÿ!” äåéÿrëÿr. ßràô ÿhëè öçëÿrèíäÿí òàíûäûãëàrû àäàìà

ìöràúèÿò åäèá: “Ñèçÿ íÿ éûüäûüûíûç ìàë-ä¤âëÿò, íÿ äÿ

òÿêÿááöröíöç áèr ôàéäà âåräè” äåéÿúÿê. “Àëëàhûí ¤ç

ìÿrhÿìÿòèíÿ íàèë åòìÿéÿúÿéè àíä è÷äèéèíèç øÿõñëÿr

áóíëàräûrìû?” äåéÿúÿêëÿr. “Úÿííÿòÿ äàõèë îëóí. Ñèçèí

hå÷ áèr ãîrõóíóç éîõäór. Ñèç ãÿì-ãöññÿ

g¤rìÿéÿúÿêñèíèç!”” (“ßràô”, 46-49).

70

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

Àròûã éàràäûëìûøëàrûí ÿí õåéèrëèëÿrè îëàí ì¤ìèíëÿrëÿ

(“Áÿééèíÿ”, 7) éàràäûëìûøëàrûí ÿí ïèñè îëàí èíêàr÷ûëàrûí áèr-

áèrèíäÿí ñîíñóçà ãÿäÿr àérûëìà âàõòûäûr. Àéûrìà göíö Ãóràíäà

áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Ïåéüÿìáÿrëÿrÿ ì¤hëÿò âårèëÿúÿéè çàìàí. “Áóíëàrà

hàíñû göíÿ ãÿäÿr ì¤hëÿò âårèëìèøäèr?” “Ùàãëà áàòèëèí

àéûrä åäèëÿúÿéè göíÿ ãÿäÿr!” Íÿ áèëèrñÿí êè, íÿäèr î

àéûrä åòìÿ göíö?! Î göí âàé hàëûíà éàëàí ñàéàíëàrûí!

Ìÿgÿr Áèç ÿââÿëêèëÿrè ìÿhâ åòìÿäèêìè?! Ñîírà àõûräà

gÿëÿíëÿrè äÿ îíëàrà ãàòàúàüûã. Áèç göíàhêàrëàrëà áåëÿ

rÿôòàr åäèrèê. Î göí âàé hàëûíà éàëàí ñàéàíëàrûí!”

(“Ìórñÿëàò”, 11-19).

Áó àéûrìà göíö ¤ëöìëÿ áàøëàéàr, äèrèëèøëÿ âÿ håñàáëà

äàâàì åäÿr âÿ èíñàíëàrûí ÿáÿäè éóräëàrûíà éîëëàíìàñû èëÿ ñîíà

÷àòàr. “Ãàô” ñórÿñèíäÿ êàôèrëÿrèí ÿí ì¤ìèíëÿrèí ÿáÿäè éóräëàrûíà

åòäèêëÿrè éîë÷óëóã áåëÿ èçàh îëóíór:

“®ëöì hÿãèãÿòÿí gÿëèr. Áó, ñÿíèí ãîrõóá ãà÷àúàüûí

øåéäèr! Ñór ÷àëûíàúàãäûr. Áó, âÿä îëóíìóø göí - ÿçàá

göíöäör! Ùÿr áèr êÿñ áèr ñöröéöá gÿòèrÿíëÿ âÿ áèr äÿ

øàhèäëÿ gÿëÿúÿêäèr: “Ñÿí áóíäàí ãàôèë èäèí. Àròûã áó

göí g¤çöíäÿí ïÿräÿíè g¤òöräöê. Ñÿí áó göí ñÿrràñò

g¤rörñÿí!” Éîëäàøû òÿhêèì îëóíìóø ìÿëÿê äåéÿúÿêäèr:

“Áó éàíûìäàêû hàçûräûr!” “Àëûí úÿhÿííÿìÿ hÿr áèr

èíàäúûë êàôèrè, õåéèrÿ ìàíå îëàíû, hÿääè àøàíû, øÿêê

åäÿíè! Î êèìñÿíè êè, Àëëàhëà éàíàøû ¤çöíÿ áàøãà áèr

òàírû ãÿáóë åòäè. Àëûí îíó øèääÿòëè ÿçàáûí è÷èíÿ!”

Éîëäàøû äåéÿúÿêäèr: “Åé Rÿááèìèç! Îíó ìÿí

àçäûrìàäûì! Ëàêèí î, ¤çö hàãã éîëäàí à÷ûã-àéäûí

àçìûøäû!” “Ìÿíèì höçóróìäà ìöáàhèñÿ åòìÿéèí. Ìÿí

ñèçÿ áó ÿçàáû áèëäèrìèøäèì. Ìÿíèì höçóróìäà ñ¤ç

göëÿøäèrìÿéèí. Ìÿí áÿíäÿëÿrÿ çöëì åäÿí äåéèëÿì!” Î

göí Áèç úÿhÿííÿìÿ: “Äîëäóíìó?” äåéÿúÿéèê, î èñÿ:

“Éåíÿ âàrìû?” äåéÿ úàâàá âårÿúÿêäèr. Úÿííÿò äÿ

ìöôòÿãèëÿr ö÷öí éàõûí áèr éårÿ gÿòèrèëÿúÿêäèr. “Áó, âÿä

îëóíäóüóíóç úÿííÿòäèr. Î, hÿr áèr ãàéûäàí, ãîróéàí,

Rÿááèíäÿí Îíó g¤rìÿäÿí ãîrõàí âÿ hàããà ä¤íÿí

ãÿëáëÿ gÿëÿí áÿíäÿ ö÷öíäör! Îrà ñàüëûãëà, ÿìèí-

àìàíëûãëà äàõèë îëóí. Áó, ÿáÿäèééÿò göíöäör!”” (Ãàô,

19-34).

71

Ùàróí Éÿhéà

-III-

ÚßÙßÍÍßÌ

“Î, ôèêèrëÿøäè âÿ ¤ë÷äö-áè÷äè. ®ëöì îëñóí

îíà! Íåúÿ ¤ë÷äö-áè÷äè?! Áèr äÿ ¤ëöì

îëñóí! Íåúÿ ¤ë÷äö-áè÷äè?! Ñîírà áàõäû.

Ñîírà öç-g¤çöíö òórøóòäó, ãàø-ãàáàüûíû

ò¤êäö. Ñîírà äà öç ÷åâèräè, òÿêÿááör

g¤ñòÿräè. Âÿ äåäè: “Áó, ¤érÿíèëÿí ñåhräÿí

áàøãà áèr øåé äåéèëäèr! Áó, éàëíûç áÿøÿr

ñ¤çöäör!” Áèç îíó Ñÿãÿrÿ àòàúàüûã. Ñÿí

íÿ áèëèrñÿí êè, íÿäèr Ñÿãÿr?! Î, ãîéìàç

âÿ áóràõìàç! Î, èíñàíû éàíäûrûá-éàõàr!”

(“Ìöäÿññèr”, 18-29).

72

GÈRÈØ

Àëäàíìàëàr âÿ hÿãèãÿòëÿr

Èíêàr÷ûëàrûí ñîíñóçà ãÿäÿr ãàëàúàãëàrû éår èíñàí áÿäÿíèíÿ âÿ

róhóíà àürû äàääûrìàã ö÷öí õöñóñè îëàràã éàràäûëàí úÿhÿííÿìäèr.

Çöíêè èíêàr÷ûëàr göíàhêàräûr âÿ Àëëàhûí ÿäàëÿòè hÿr göíàh

ö÷öí áèr úÿçàíûí îëìàñûíû âàúèá ñàéûr. Åòäèêëÿrè göíàh èñÿ ÿí

á¤éöê göíàhäûr. Èíñàíû îíó Éàràäàí, îíà úàí âårÿí Àëëàhà öñéàí

âÿ íàíêîrëóã åòìÿñè áöòöí êàèíàòäàêû ÿí á¤éöê göíàhäûr. Áåëÿ

á¤éöê áèr göíàhà äà á¤éöê áèr úÿçà òÿëÿá îëóíór êè, úÿhÿííÿì

áó ÿäàëÿòè éårèíÿ éåòèrìÿê ö÷öíäör. Úÿhÿííÿì èíñàí Àëëàhà

ãóë îëñóí äåéÿ éàràäûëìûøäûr. Éàràäûëûø ìÿãñÿäèíè rÿää åäÿrñÿ,

ÿâÿçèíè g¤rÿr. Àëëàh áèr àéÿñèíäÿ áåëÿ áóéórór:

“Ìÿíÿ èáàäÿò åòìÿéè òÿêÿááörëÿrèíÿ ñûüûøäûrìàéàíëàr

úÿhÿííÿìÿ çÿëèë îëàràã gèrÿúÿêëÿr!” (“Ìóìèí”, 60).

Ìàäàì êè èíñàíëàrûí áèr ÷îõó ñîíäà úÿhÿííÿìÿ gèrÿúÿê âÿ

êèìñÿíèí äÿ úÿhÿííÿìäÿí ãóròóëìàã ö÷öí áèr çÿìàíÿòè éîõäór,

î hàëäà èíñàíëûüûí ÿí á¤éöê ìÿñÿëÿñè áó îëìàëûäûr. Áèçèì ö÷öí

ÿí á¤éöê òÿhëöêÿ úÿhÿííÿìäèr âÿ hå÷ áèr øåé ¤çöìöçö

úÿhÿííÿìäÿí ãîróìàãäàí äàhà ÿhÿìèééÿòëè äåéèëäèr. Éår

öçÿrèíäÿ hå÷ áèr èø úÿhÿííÿìäÿí ãóròóëìàã ö÷öí åäèëÿí èøëÿräÿí

ìöhöì îëà áèëìÿç.

Áó àøêàr hÿãèãÿòÿ áàõìàéàràã èíñàíëàrûí hàràäàñà

ÿêñÿrèééÿòè áèr úör ñÿrõîøëóã è÷èíäÿäèr. ®çëÿrèíÿ áàøãà äÿräëÿr

òàïûrëàr. Ìÿíàñûç áèr øåé ö÷öí àéëàrëà, èëëÿrëÿ ÷àrïûøûrëàr. Àíúàã

¤çëÿrè ö÷öí ÿí á¤éöê òÿhëöêÿ îëàí úÿhÿííÿìè hÿòòà äöøöíìörëÿr.

Àòÿø éàíëàrûíäàäûr, àììà áóíó g¤rìÿéÿúÿê ãÿäÿr êîräórëàr.

Ãóràíäà “äàèìè ñÿrõîøëóã” (ãÿôëÿò) hàëûíäàêû áó ÿêñÿr

èíñàíëàräàí áåëÿ áÿhñ åäèëèr:

“Èíñàíëàrûí hàãã-håñàá âàõòû éàõûíëàøäû, îíëàr èñÿ hÿëÿ

äÿ ãÿôëÿò è÷èíäÿäèrëÿr âÿ öç ä¤íäÿrèrëÿr. Rÿááèíäÿí

îíëàrà åëÿ áèr éåíè õÿáÿräàrëûã gÿëìÿç êè, îíó

ìÿñõÿrÿéÿ ãîéóá äèíëÿìÿñèíëÿr. Ãÿëáëÿrè ãÿôëÿò è÷èíäÿ

îëàràã...” (“ßíáèéà”, 1-3).

Èíñàíëàrûí ãÿëáëÿrè ãÿôëÿò è÷èíäÿäèr. Ìÿíàñûç èøëÿrÿ áöòöí

hÿéàòëàrûíû ñÿrô åäèrëÿr. Êèìèñè èøèíäÿ éöêñÿëìÿéè, êèìèñè “õîøáÿõò

áèr éóâà” ãórìàüû, ÷îõ ïóë ãàçàíìàüû, éà äà áîø áèr èäåîëîgèéàíû

ìöäàôèÿ åòìÿéè hÿéàòûíûí ìÿãñÿäèíÿ ÷åâèrìèøäèr. Ãàrøûëàrûíäàêû

á¤éöê òÿhëöêÿíèí èñÿ ôÿrãèíäÿ äåéèëëÿr. Úÿhÿííÿìÿ ãàrøû

áègàíÿëèéè âÿ håéñèééàòñûçëûüû èñÿ áó ìÿñÿëÿ hàããûíäàêû

73

òÿñÿââörëÿrèíäÿí âÿ ÿìÿëëÿrèíäÿí äÿ î àíäàúà àíëàøûëûr. Áó úör

èíñàíëàrûí ÿìÿëÿ gÿòèräèéè “úàhèë úÿìèééÿòè” è÷èíäÿ hÿr êÿñ

ìÿíàñûíû òàì îëàràã äÿrê åòìÿäÿí “úÿhÿííÿì” ñ¤çöíö òåç-òåç

èøëÿäèr. Áó êÿëìÿ áÿçÿí èíúÿ çàràôàòëà äåéèëèr. Ùå÷ êèì áó

êÿëìÿíèí ìÿíàñû öçÿrèíäÿ óçóí ìöääÿò äàéàíìûr. ßí á¤éöê

õÿòà äà áóràäà åäèëèr. Úÿhÿííÿì öìóìèééÿòëÿ õÿéàëè áèr àíëàéûø

êèìè ãÿáóë îëóíór.

Ëàêèí úÿhÿííÿì èíñàíëàrûí ñåâÿrÿê áàüëàíäûãëàrû áó ôàíè

äöíéàäàí äàhà ÷îõ hÿãèãÿòäèr. Äöíéà éîõ îëàúàãäûr, àììà

úÿhÿííÿì ñîíñóçà ãÿäÿr âàräûr. Äöíéàíû, êàèíàòû âÿ èíñàíû òàéû-

áÿràáÿrè òàïûëìàéàí ñàéñûç òàràçëûã âÿ äÿãèãëèêëÿ, ãöñórñóç áèr

ñÿíÿòëÿ éàràäàí Àëëàh åéíè øÿêèëäÿ àõèrÿòè âÿ úÿhÿííÿìè äÿ

éàràòìûøäûr. Âÿ úÿhÿííÿì ÿçàáûíû áöòöí ìöørèêëÿrÿ, ìöíàôèãëÿrÿ

âÿ êàôèrëÿrÿ âÿä åòìèøäèr.

Éàràäûëìûø ÿí ïèñ ìÿêàí îëàí úÿhÿííÿì òÿñÿââör

åäèëìÿéÿúÿê äÿrÿúÿäÿ äÿhøÿòëè áèr ÿçàá ìÿíáÿéèäèr. Áó ÿçàá

Àëëàhûí øÿíèíÿ éàràøàí áèr ñÿíÿòëÿ éàràäûëìûøäûr âÿ áóràäà äöíéàäà

ìöìêöí îëàí ÿí á¤éöê àürûëàräàí ãàò-ãàò øèääÿòëè àürûëàr âàräûr.

Áóràäà àüëàáàòàí èêèíúè áèr hÿãèãÿò èñÿ áó ÿçàáûí úÿhÿííÿìÿ

gèrÿí hÿr êÿñ ö÷öí ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì åòìÿñèäèr. Úàhèë úÿìèééÿò

è÷èíäÿ éàøàéàí áèr ÷îõ èíñàí úÿhÿííÿì ÿçàáûíûí ìöÿééÿí áèr

ìöääÿò äàâàì åäÿúÿéè, ñîírà äà áàüûøëàíàúàãëàrû êèìè áèr õóràôàòà

èíàíûr. Áó èíàíú õöñóñèëÿ ¤çëÿrèíè ìöñÿëìàí håñàá åäèá èáàäÿò

åòìÿéÿíëÿr àràñûíäà îëäóãúà gåíèø éàéûëìûøäûr. Áó èíñàíëàr äöíéà

hÿéàòûíäàí èñòÿäèêëÿrè ãÿäÿr éàràrëàíûá áóíóí ÿâÿçèíäÿ

úÿhÿííÿìäÿ áèr ìöääÿò ãàëàúàãëàrûíû, äàhà ñîírà

áàüûøëàíàúàãëàrûíû çÿíí åäèrëÿr. Àììà îíëàrû g¤çëÿéÿí àãèáÿò

göìàí åòäèêëÿrèíäÿí äàhà ÷îõ àúûäûr. Çöíêè úÿhÿííÿì ñîíñóçà

ãÿäÿr äàâàì åäÿí áèr ÿçàá ìÿêàíûäûr. Ãóràíûí hå÷ áèr àéÿñèíäÿ

úÿhÿííÿìäÿ “áèr àç” ÿçàá g¤röá ñîírà äà úÿííÿòÿ ñàëûíàúàã

èíñàíëàräàí áÿhñ åäèëìèr. ßêñèíÿ, áóíóíëà áàüëû áöòöí àéÿëÿr

úÿhÿííÿìèí êàôèrëÿr ö÷öí éàràäûëäûüûíû âÿ îíóí ÿçàáûíûí ñîíñóçà

ãÿäÿr äàâàì åòäèéèíè, gårèéÿ hå÷ áèr ä¤íöøöí îëìàäûüûíû âórüóëàéûr.

Èíêàr÷ûëàr “îràäà ñîíñóç ìöääÿò ãàëàúàãëàr” (“Íÿáÿ”, 23).

“Áèr àç éàíûá ñîírà äà úÿííÿòÿ gèrìÿ” øÿêëèíäÿêè õóràôàò

èñÿ áÿçè èíñàíëàrûí ¤çëÿrèíè îâóäóá àëäàòìàã ö÷öí óéäóräóãëàrû

áèr ñÿôñÿôÿäèr. Ãóràíäà áóíà äà äèããÿò åäèëèr. Åéíè øåéè éÿhóäèëÿr

äÿ èrÿëè ñörìöøäöëÿr:

“Îíëàr: “Úÿhÿííÿì îäó áèçÿ áèr íå÷ÿ göíäÿí àròûã

ÿçàá âårìÿç” äåéÿrëÿr. Îíëàrà ñ¤éëÿ êè: “Ñèç Àëëàh, áåëÿ

74

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

áèr âÿä àëìûñûíûçìû? Àëëàh hå÷ âàõò ¤ç ÿhäèíäÿí ä¤íìÿç.

Éîõñà Àëëàhà ãàrøû áèëìÿäèéèíèçè ñ¤éëÿéèrñèíèç?” Áÿëè,

göíàh ãàçàíàí âÿ ãàçàíäûüû göíàhëàrëà ÿhàòÿ îëóíàí

øÿõñëÿr úÿhÿííÿìëèêäèrëÿr âÿ îràäà hÿìèøÿëèê

ãàëàúàãëàr” (“Áÿãÿrÿ”, 80-81).

Îíó Éàràäàí, îíà “g¤ç-ãóëàã âÿ örÿê” âårÿí Àëëàhà ãàrøû

hÿéàòûíû íàíêîrëóã âÿ öñéàí è÷èíäÿ êå÷èrÿí êèìñÿ ñîíñóç áèr

úÿçàéà ëàéèãäèr (“Íÿhë”, 78). ®çöíö îâóòìàã ö÷öí èrÿëè ñöräöéö

ñÿôñÿôÿëÿrèí hå÷ áèr ôàéäàñû îëìàéàúàã. Äöíéàäà èêÿí åòäèéè

àçüûíëûãëàr, Àëëàhûí äèíèíÿ ãàrøû g¤ñòÿräèéè áègàíÿëèê âÿ hÿòòà

öñéàí îíóí hàããûíäàêû h¤êìö äÿãèãëÿøäèrìèøäèr. Áèr àéÿäÿ áó

âÿçèééÿò áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Àéÿëÿrèìèç îíëàrà à÷ûã-àøêàr ñórÿòäÿ îõóíäóüó çàìàí

êàôèr îëàíëàrûí ÷¤hrÿñèíäÿ áèr ãÿçÿá, íèôrÿò ñåçÿrñÿí.

Îíëàr àéÿëÿrèìèçè îõóéàíëàrûí öñòöíÿ àç ãàëà höúóì

÷ÿêÿúÿêëÿr. Äå êè: “Ñèçÿ áóíäàí äàhà ïèñèíè õÿáÿr

âårèììè? Úÿhÿííÿì îäó! Àëëàh îíó êàôèrëÿrÿ âÿä

åòìèøäèr. Î, íÿ ïèñ ìÿñêÿíäèr!”” (“Ùÿúú”, 72).

Äöíéàäà èêÿí Àëëàhà ãàrøû òÿêÿááörëöëöê, ì¤ìèíëÿrÿ ãàrøû

èñÿ äöøìÿí ìöíàñèáÿò g¤ñòÿrÿíëÿrÿ ìÿhøÿr göíö áåëÿ äåéèëÿúÿêäèr:

“Ùàéäû, gèrèí ÿáÿäè ãàëàúàüûíûç úÿhÿííÿìèí ãàïûëàrûíà.

Òÿêÿááörëöëÿrèí ìÿñêÿíè íåúÿ äÿ ïèñäèr!” (“Íÿhë”, 29).

Úÿhÿííÿìèí ÿí ãîrõóíú õöñóñèééÿòè ÿçàáûí hå÷ áèr çàìàí

áèòìÿéÿúÿéèäèr. È÷èíÿ áèr äÿôÿ gèräèêäÿí ñîírà àròûã gårè ä¤íöø

éîõäór. Òÿê áèr hÿãèãÿò ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì åäÿúÿê àòÿø

ÿçàáûäûr. Àëëàhûí ãÿhråäèúè (“Ãÿhhÿr”) ñèôÿòèíèí ÿí ÷îõ òÿúÿëëà

åòäèéè í¤ãòÿ áóäór. Áóíóíëà öç-öçÿ gÿëÿí èíñàí róhÿí ñîíñóç

çÿëàëÿòÿ óüràéàr. Çöíêè àròûã hå÷ áèr öìèä ãàëìàìûøäûr. Ãóràíäà

úÿhÿííÿìëèêëÿrèí ÷àrÿñèçëèéè áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Ôàñèãëÿrÿ gÿëäèêäÿ èñÿ îíëàrûí ìÿñêÿíè úÿhÿííÿì

îäóäór. Îíëàr hÿr äÿôÿ îääàí ÷ûõìàã èñòÿäèêäÿ éåíÿ îrà

ãàéòàrûëàúàã âÿ îíëàrà: “Äàäûí éàëàí håñàá åòäèéèíèç

úÿhÿííÿì îäóíóí ÿçàáûíû!” äåéèëÿúÿêäèr” (“Ñÿúäÿ”, 20).

“...Àëëàh áóéóràúàã: “Ñèçèí äöøÿúÿéèíèç éår àòÿøäèr.

Àëëàhûí èñòÿäèéè èñòèñíà îëìàãëà ñèç îràäà hÿìèøÿëèê

ãàëàúàãñûíûç! Øöáhÿñèç êè, Rÿááèí hèêìÿò âÿ åëì

ñàhèáèäèr!”” (“ßíàì”, 128).

“Îíëàr àòÿøäÿí ÷ûõìàã èñòÿrëÿr, ëàêèí hå÷ úör îràäàí

÷ûõà áèëìÿçëÿr. Îíëàr ÿáÿäè ÿçàáà äö÷àr îëàíëàräûr!”

(“Ìàèäÿ”, 37).

75

Ùàróí Éÿhéà

ÚßÙßÍÍßÌÄßÊÈ ßÇÀÁ ÌÖÙÈÒÈ

Úÿhÿííÿìÿ àïàrûëìà

Úÿhÿííÿì... Àëëàhûí “Ãàhhàr” (ãÿhråäèúè), “Úàááàr”

(èñòÿäèéèíè çîrëà åòäèrÿí), “Ìöíòÿqèì” (èíòèãàì àëàí) êèìè

àäëàrûíûí ñîíñóçà ãÿäÿr òÿúÿëëà åäÿúÿéè áó éår èíñàíà hÿr

òÿrÿôäÿí àúû âårìÿê ö÷öí õöñóñè áèr éàràäûëûøëà éàràäûëìûøäûr.

Ãóràí àéÿëÿrèíäÿ úÿhÿííÿì éàøàéàí áèr úàíëû êèìè òÿñâèr åäèëèr.

Áó úàíëû èíêàr÷ûëàrà ãàrøû ãÿçÿá, íèôrÿò, hèrñ âÿ èñòÿêëÿ äîëóäór.

Éàràäûëäûüû göíäÿí áÿrè ñÿáèrñèçëèêëÿ Éàràäûúûñûíû èíêàr åäÿí

êàôèrëÿräÿí èíòèãàì àëìàüû g¤çëÿéèr. Àéÿëÿrèí áèëäèräèéèíÿ g¤rÿ,

úÿhÿííÿì èíñàíà äÿëèúÿñèíÿ ñóñàìûøäûr. Êàôèrëÿrÿ îëàí íèôrÿòèíÿ

g¤rÿ ÷ûëüûíà ä¤íìöøäör. Éàëàí÷ûëàrû g¤räöéö çàìàí ãÿçÿáèíèí

øèääÿòèíäÿí ïàr÷àëàíàúàã êèìè îëór. Áó àòÿøèí éàràäûëûøûíûí òÿê

ìÿãñÿäè âàräûr - ãÿhråäèúè áèr ÿçàá âårìÿê. Î äà âÿçèôÿñèíè

éårèíÿ éåòèrÿúÿê, àúûëàrûí ÿí á¤éöéöíö âårÿúÿêäèr.

Èíêàr÷ûëàr Àëëàhûí höçóróíäà håñàáà ÷ÿêèëäèêäÿí ñîírà

êèòàáëàrûíû ñîë òÿrÿôäÿí àëàrëàr. Áó àí ÿáÿäè îëàràã è÷èíäÿ

ãàëàúàãëàrû úÿhÿííÿìÿ àòûëàúàãëàrû àíäûr. Êàôèrëÿr ö÷öí hå÷ áèr

ãà÷ûø èìêàíû éîõäór. Ùàçûr ñàõëàíûëàí ìèëéàräëàrëà èíñàíûí

éàràòäûüû ìÿhøÿr èçäèhàìû êàôèrëÿr ö÷öí áèr ãóròóëóø âÿ éà

g¤çäÿí ãà÷ìà èìêàíû éàràòìàç. Ùå÷ êèì áó èçäèhàìûí àràñûíà

ãàrûøûá ¤çöíö óíóòäórà áèëìÿç, ¤çöíö gèçëÿäÿ áèëìÿç.

Úÿhÿííÿì ÿhëèíèí hÿr áèrè ¤çö ö÷öí òÿéèí îëóíìóø áèr øàhèä,

áèr äÿ îíó gÿòèrÿí ìÿëÿêëÿ gÿëÿr:

“Ñór ÷àëûíàúàãäûr. Áó, âÿä îëóíìóø göí - ÿçàá

göíöäör! Ùÿr áèr êÿñ áèr ñöröéöá gÿòèrÿíëÿ âÿ áèr äÿ

øàhèäëÿ gÿëÿúÿêäèr. “Ñÿí áóíäàí ãàôèë èäèí. Àròûã áó

göí g¤çöíäÿí ïÿräÿíè g¤òöräöê. Ñÿí áó göí ñÿrràñò

g¤rörñÿí!” Éàääàøû òÿhêèì îëóíìóø ìÿëÿê äåéÿúÿêäèr:

“Áó éàíûìäàêû hàçûräûr!”

“Àëûí úÿhÿííÿìÿ áó èíàäúûë êàôèrè, õåéèrÿ ìàíå îëàíû,

hÿääè àøàíû, øÿêê åäÿíè! Î êèìñÿíè êè, Àëëàhëà éàíàøû

¤çöíÿ áàøãà áèr òàírû ãÿáóë åòäè. Àòûí îíó øèääÿòëè

ÿçàáûí è÷èíÿ!”” (“Ãàô”, 20-26).

Êàôèrëÿr áó ãîrõóíú éårÿ äîüró öñò-öñòÿ ñöröêëÿíÿrÿê

àïàrûëàúàãëàr. Ãóràíûí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê, äÿñòÿ-äÿñòÿ úÿhÿííÿìÿ

äîüró ñ¤âã åäèëÿúÿêëÿr. Àíúàã hÿëÿ ÷àòìàäàí, óçàãäàí

úÿhÿííÿìèí ãîrõóñó örÿêëÿrèíè öçÿr. Çöíêè úÿhÿííÿìèí

äÿhøÿòëè góróëòóñó âÿ óüóëòóñó óçàãäàí åøèäèëèr:

76

“Îíëàr ãàéíàéàí úÿhÿííÿìÿ àòûëäûãëàrû çàìàí îíóí

äÿhøÿòëè óüóëòóñóíó åøèäÿúÿêëÿr! Î, ãåéçèíäÿí àç ãàëà

ïàr÷à-ïàr÷à îëñóí...” (“Ìöëê”, 7-8).

Áàøãà áèr àéÿäÿ èñòèôàäÿ åäèëÿí èôàäÿéÿ g¤rÿ èñÿ àòÿø

èíêàr÷ûëàrû “óçàã áèr éåräÿí g¤rÿr” âÿ “ãÿçÿáëè hèrñÿ” ãàïûëàr.

Àéÿëÿrÿ g¤rÿ, èíêàr÷ûëàr äèrèëèøëÿ áèrëèêäÿ áàøëàrûíà

gÿëÿúÿêëÿrèíè hèññ åòìÿéÿ áàøëàéàúàãëàr. Áîéóíëàrû àøàüû

äèêèëìèø âÿ óòàíäûãëàrûíäàí áöêöëìöøëÿr. Áàøëàrû àøàüû ÿéèëìèø,

äîñòñóç, ê¤ìÿêñèç ãàëìûø, òÿêÿááörëÿrè ãûrûëìûø, ÷¤êìöø

hàëäàäûrëàr. Óòàíäûãëàrûíà g¤rÿ áàøëàrûíû ãàëäûrìàäàí g¤çëÿrèíèí

óúó èëÿ áàõàrëàr. Áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Ñÿí îíëàrûí çèëëÿòäÿí áîéóíëàrûíû áöêöá, àëòäàí-

àëòäàí, gèçëèí úÿhÿííÿì îäóíà áàõäûãëàrû hàëäà îíóí

ãàáàüûíà gÿòèrèëäèêëÿrèíè g¤rÿúÿêñÿí. Èìàí gÿòèrÿíëÿr

äåéÿúÿêëÿr: “Ùÿãèãÿòÿí ÿñë çèéàí ÷ÿêÿíëÿr ãèéàìÿò

göíö ¤çëÿrèíè âÿ àèëÿëÿrèíè çèéàíà óüràäàíëàräûr!” Áèëèí

êè, çàëûìëÿr äàèìè ÿçàá è÷èíäÿ îëàúàãëàr” (“Øórà”, 45).

Úÿhÿííÿìÿ gèrèø, ãàrøûëàíìà âÿ úÿhÿííÿìèí

ãàòëàrû

Ñîíäà úÿhÿííÿìèí ãàïûñûíà ÷àòûrëàr. Ãóràíäà îëàúàã

hàäèñÿëÿr áåëÿ õÿáÿr âårèëèr:

“Êàôèrëÿr äÿñòÿ-äÿñòÿ úÿhÿííÿìÿ ñöröêëÿíÿúÿêëÿr.

Íÿhàéÿò, îrà ÷àòûíúà îíóí ãàïûëàrû à÷ûëàúàã âÿ úÿhÿííÿì

g¤çÿò÷èëÿrè îíëàrà äåéÿúÿêëÿr: “Ìÿgÿr ñèç ¤ç è÷ÿrèíèçäÿí

Rÿááèíèçèí àéÿëÿrèíè îõóéàí, ñèçè áó göíöíçÿ

ãîâóøàúàüûíûçëà ãîrõóäàí ïåéüÿìáÿrëÿr gÿëìÿìèø-

äèìè?” Îíëàr èñÿ: “Áÿëè, gÿëìèøäè, ëàêèí ÿçàá ñ¤çö áèç

êàôèrëÿr áàrÿñèíäÿ âàúèá îëäó!” äåéÿ úàâàá âårÿúÿêëÿr.

Áåëÿ äåéèëÿúÿê: “Gèrèí úÿhÿííÿìèí ãàïûëàrûíà, îràäà

ÿáÿäè ãàëìàã ö÷öí!” Òÿêÿááör g¤ñòÿrÿíëÿrèí ìÿñêÿíè

íåúÿ äÿ ïèñäèr!” (“Çóìÿr”, 71-72).

Úÿhÿííÿìèí ãàïûëàrû èñÿ hÿr áèr êàôèr ãróïó ö÷öí õöñóñè

îëàràã âÿä åäèëìèøäèr. Èíñàíëàr Àëëàhà ãàrøû öñéàíëàrûíûí

øèääÿòèíÿ g¤rÿ òÿñíèô îëóíóá ñèíèôëÿrÿ àérûëìûøëàr. Úÿhÿííÿìäÿ

äÿ Ãóràíäà áèëäèrèëÿí éårëÿrÿ âÿ ãàçàíäûãëàrû göíàhëàrà g¤rÿ

ôÿrãëè ÿçàá òÿáÿãÿëÿrèíÿ éårëÿøäèrèëÿúÿêëÿr. Áèr àéÿäÿ áåëÿ

äåéèëèr:

“Àëëàh áóéóràúàã: “Ñèçäÿí ÿââÿë gÿëèá gåòìèø úèí âÿ

èíñàí òàéôàëàrû èëÿ áèrëèêäÿ úÿhÿííÿìÿ gèrèí!” Ùÿr òàéôà

77

Ùàróí Éÿhéà

gèräèêúÿ äèíäàøûíà âÿ éà òàéôàäàøûíà ëÿíÿò îõóéàúàã.

Íÿhàéÿò, hàìûñû áèrëèêäÿ úÿhÿííÿìäÿ òîïëàíäûüû çàìàí

ñîírà gÿëÿíëÿr ÿââÿë gÿëÿíëÿr áàrÿñèíäÿ äåéÿúÿêëÿr:

“Åé Rÿááèìèç! Áèçè àçäûràí áóíëàräûr. Áóíëàrà èêèãàò

úÿhÿííÿì ÿçàáû âår!” Àëëàh áóéóràúàã: “Ùÿr áèrèíèçè

èêèãàò ÿçàá g¤çëÿéèr, ëàêèí ñèç áèëìèrñèíèç!””

(“ßràô”, 38).

Äègÿr áèr àéÿäÿ úÿhÿííÿì è÷èíäÿêè ôÿrãëè “òÿáÿãÿ”ëÿräÿí

áåëÿ áÿhñ åäèëèr:

“Øöáhÿñèç êè, úÿhÿííÿì îíëàrûí hàìûñûíà âÿä îëóíìóø

éåräèr! Úÿhÿííÿìèí éåääè ãàïûñû âàr. Ùÿr ãàïûäàí

ìöÿééÿí áèr äÿñòÿ gèrÿr” (“Ùèúr”, 43-44).

ßí àëò òÿáÿãÿäÿ éår àëàíëàr, áàøãà ñ¤çëÿ äåñÿê, ÿí á¤éöê

ÿçàáëà ãàrøûëàøàíëàr èñÿ èìàí åòìÿäèêëÿrè hàëäà ì¤ìèí òÿãëèäè

åòìÿéÿ ÷àëûøàí èêèöçëö “ìöíàôèãëÿr”äèr. Ãóràíäà áåëÿ äåéèëèr:

“ßëáÿòòÿ, ìöíàôèãëÿrèí éårè úÿhÿííÿìèí ÿí àøàüû

òÿáÿãÿñèíäÿäèr. Ñÿí hå÷ âàõò îíëàrà éàräûì åäÿí òàïà

áèëìÿçñÿí!” (“Íèñà”, 145).

Úÿhÿííÿì íèôrÿòëÿ äîëóäór, êàôèrëÿräÿí äîéìàç, áÿøÿrÿ

ÿçàá âårìÿéÿ ñóñàìûøäûr. È÷èíÿ àòûëàí ÷îõ ñàéäà èíêàr÷ûéà

áàõìàéàràã äàhà àròûüûíû èñòÿéÿr.

“Î göí Áèç úÿhÿííÿìÿ: “Äîëäóíìó?” äåéÿúÿéèê, î èñÿ:

“Éåíÿ âàrìû?” äåéÿ úàâàá âårÿúÿêäèr” (“Ãàô”, 30).

Áèr äÿôÿ éàõàëàäûüûíû ñîíñóçà ãÿäÿr òóòóá ñàõëàéàr. Àëëàh

¤ç Êèòàáûíà úÿhÿííÿìè áåëÿ òÿrèô åäèr:

“Áèç îíó Ñÿãÿrÿ àòàúàüûã. Ñÿí íÿ áèëèrñÿí êè, íÿäèr

Ñÿãÿr! Î, äîéìàç âÿ áóràõìàç! Î, èíñàíû éàíäûrûá-

éàõàr!” (“Ìöääÿñèr”, 25-29).

ßëáÿòòÿ, úÿhÿííÿìÿ gèrèø åëÿ éåëëÿíÿ-éåëëÿíÿ áèr gèrèø äÿ

äåéèëäèr. Éóõàrûäàêû àéÿéÿ g¤rÿ, êàôèrëÿr úÿhÿííÿìÿ “àòûëûrëàr”.

Äègÿr áèr àéÿ èñÿ êàôèrëÿrèí úÿhÿííÿìÿ ÿäÿòÿí ÷¤ï êèìè

“àòûëäûüû”íû áèëäèrèr (“Øóÿrà”, 94).

Êèëèäëÿíÿí ãàïûëàrûí àrõàñûíäàêû ñîíñóç hÿéàò

Êàôèrëÿr úÿhÿííÿìÿ gèräèêëÿrè çàìàí úÿhÿííÿìèí ãàïûëàrû

öçëÿrèíÿ áàüëàíûr âÿ ÿí äÿhøÿòëè ìÿíçÿrÿëÿrëÿ ãàrøûëàøûrëàr. Áèr

àç ñîírà àòÿøÿ àòûëàúàãëàrûíû âÿ áóíóí äà ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì

åäÿúÿéèíè áàøà äöøìöøëÿr. Ãàïûëàrûí áàüëàíìàñû àròûã áèr ÷ûõûøûí

âÿ éà ãà÷ûøûí îëìàäûüûíû g¤ñòÿrèr. Àëëàh èíêàr÷ûëàrûí hàëûíû áåëÿ

õÿáÿr âårèr:

78

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

“Àéÿëÿrèìèçè èíêàr åäÿíëÿr èñÿ ÿìÿë äÿôòÿrëÿrè ñîë

ÿëëÿrèíÿ âårèëÿíëÿräèr! Îíëàrû hÿr òÿrÿôè ãàïàëû

úÿhÿííÿì g¤çëÿéèr!” (“Áÿëÿä”, 19-20).

Öçëÿøäèêëÿrè ÿçàá Ãóràí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê, “á¤éöê áèr

ÿçàá” (“Àëè-Èìràí”, 176), “øèääÿòëè ÿçàá” (“Àëè-Èìràí”, 4) âÿ

“àúûãëû áèr ÿçàáäûr” (“Àëè-Èìràí”, 21). Èíñàíûí äöíéà hÿéàòûíäà

ñàhèá îëäóüó ¤ë÷ö âÿ ïàràìåòrëÿr úÿhÿííÿì ÿçàáûíû òàì îëàràã

äÿrê åòìÿéÿ êèôàéÿò åòìèr. Áèr íå÷ÿ ñàíèéÿ áåëÿ àòÿøÿ âÿ éà

ãàéíàr ñóéà ä¤çìÿéÿí èíñàí ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì åäÿúÿê áèr

àòÿø ÿçàáûíû àüëûíäà ëàçûì îëäóüó êèìè úàíëàíäûrà áèëìÿç. Ùÿòòà

äöíéàäàêû àòÿøèí âåräèéè hÿr hàíñû áèr àürû úÿhÿííÿì ÿçàáûíûí

øèääÿòè èëÿ ìöãàéèñÿ åäèëÿ áèëìÿç. Àëëàhûí ÿçàáûíûí hå÷ áèr

áÿíçÿrè éîõäór:

“Î göí Àëëàhûí åòäèéè ÿçàáû hå÷ êÿñ åäÿ áèëìÿç! Ùå÷

êÿñ Àëëàh êèìè çÿíúèrëÿéÿ áèëìÿç!” (“Ôÿúr”, 25-26).

Ãóràíäà áèëäèrèëäèéèíÿ g¤rÿ, úÿhÿííÿìäÿêè òàì ìÿíàñû

èëÿ áèr hÿéàò àíúàã hÿr àíû hÿròÿrÿôëè èøgÿíúÿëÿrëÿ äîëó îëàí

áèr hÿéàòäûr. Úÿhÿííÿìäÿêè áó hÿéàò èñÿ rÿçèëëèéèí, ñÿôèëëèéèí,

ôèçèêè âÿ ïñèõîëîæè ÿçèééÿòëÿrèí, èøgÿíúÿëÿrèí ÷îõ ìöõòÿëèô

øÿêèëäÿ òÿòáèã åòìÿëÿrèíäÿí òÿøêèë îëóíór. Úÿhÿííÿìäÿêè ÿçàáû

äöíéàäàêû hÿr hàíñû áèr øåéëÿ ìöãàéèñÿ åòìÿê ÿëáÿòòÿ êè,

ìöìêöí äåéèëäèr.

Úÿhÿííÿì ÿhëè áåø hèññèééàò îrãàíû èëÿ äÿ ÿçàá ÷ÿêÿúÿê.

G¤çö äÿhøÿòâårèúè âÿ èérÿíú ìÿíçÿrÿëÿr g¤rÿr; ãóëàüû ãîrõóíú

âÿ àürûâårÿí ñÿñëÿr, óüóëòóëàr, góróëòóëàr, èíèëòèëÿr, áàüûròûëàr

åøèäÿr; áóríó ÿí ïèñ âÿ èérÿíú ãîõóëàrëà äîëàr; äèëè ÿí èérÿíú

äàäëàrû äàäàr, ÿí ä¤çöëìÿç àúûëàrû hèññ åäÿr; äÿrèñè âÿ áöòöí

áÿäÿíè hÿòòà áèr höúåérÿñè äÿ ñàü ãàëìàäàí éàíàr, øèääÿòëè àürû-

àúûëàr è÷èíäÿ ãûârûëàr. Ùå÷ úör ¤ëöá éîõ îëìàç. Ãóràíäàêû èôàäÿ

èëÿ äåñÿê, “úÿhÿííÿì îäóíà íåúÿ äÿ ñÿárëèäèrëÿr!” (“Áÿãÿrÿ”,

175). Äÿrèëÿr òÿçÿëÿíèr, ÿçàáäà hå÷ áèr êÿñèëìÿ âÿ éöígöëëÿøìÿ

îëìàäàí åéíè èøgÿíúÿ ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì åäÿr. Éåíÿ

Ãóràíäàêû èôàäÿ èëÿ äåñÿê, àròûã êàôèrëÿr “èñòÿr ä¤çñöíëÿr, èñòÿr

éîõ” (“Òór”, 16).

ßí àç ôèçèêè àürûëàr ãÿäÿr øèääÿòëè ìÿíÿâè ÿçàáëàr äà âàräûr.

Rÿçèë âÿ ïåøìàí îëàr, ÷àrÿñèçëèéèíè âÿ öìèäñèçëèéèíè äöøöíäöêúÿ

örÿéè éàíàr, ãàí àüëàéàrëàr. Ñîíñóçëóã àüûëëàrûíà gÿëäèêúÿ ìÿhâ

îëàrëàr. Åëÿ êè, ÿçàá áèr ìèëéîí èë ñîírà âÿ éà áèr ìèëéàrä èë

ñîírà, éà äà òrèëéîíëàrëà èë ñîírà ñîíà ÷àòàúàã îëñà áó, îíóí

ö÷öí á¤éöê áèr öìèä âÿ ñåâèíú ãàéíàüû îëàräû. Àììà ÿçàáûí

79

Ùàróí Éÿhéà

áèr äàhà hå÷ ñîíóíóí gÿëìÿéÿúÿéèíè, úÿhÿííÿìäÿí hå÷ áèr

çàìàí ÷ûõûø îëìàéàúàüûíû áèëìÿéèí âåräèéè öìèäñèçëèê hèññè

äöíéàäàêû hÿr hàíñû áèr öìèäñèçëèê hèññèëÿ ìöãàéèñÿ åäèëìÿéÿí

áèr hèññäèr.

Ãóràíäàêû òÿñâèrëÿräÿí áàøà äöøöëäöéöíÿ g¤rÿ, úÿhÿííÿì

ïèñ ãîõóñó, äàr, góróëòóëó, ãàràíëûã, äóìàíëû, hàâàñûç âÿ

êèìñÿñèç îëìàéàí ìÿêàíëàrû, höúåérÿëÿrè ãîâóràí èñòèëèéè, ÿí

èérÿíú éåìÿê âÿ ñóëàrû, îääàí gåéèìëÿrè, êöë rÿígëè ìöhèòè èëÿ,

ñîíñóçà ãÿäÿr àròàí ÿçàáû èëÿ ÿçàá ñÿíÿòèíèí ÿí èíúÿ òÿôÿrröàòûíà

ãÿäÿr g¤ñòÿrèëÿí áèr ìÿêàíäûr. Áó ìöhèòè éàëíûç áÿçè

úÿhÿòëÿrèíÿ g¤rÿ íöâÿ ìöhàrèáÿñèíäÿí ñîíràêû äöíéàíû òÿñâèr

åäÿí ôèëìëÿräÿêè ãàràíëûã, ïèñ, èérÿíú ìÿíçÿrÿëÿrÿ áÿíçÿäÿ

áèëÿrèê. ßëáÿòòÿ, áåëÿ áèr ìÿêàíäà îíà óéüóí îëàí áèr hÿéàòäàí

áÿhñ åäèëèr. Úÿhÿííÿì ÿhëè åøèäÿr, äàíûøàr, ãà÷ìàüà ÷àëûøàr, îäà

éàõûëàr, ÿçàáûíûí éöígöëëÿøäèrìÿñèíè èñòÿéÿr, ñóñàr, àúàr,

ïåøìàíëûã hèññ åäÿr. Øöóró ÷îõ à÷ûãäûr.

Áó ìöhèòäÿ úÿhÿííÿìëèêëÿr ïèñ âÿ èérÿíú ìÿêàíëàräà

håéâàíëàr êèìè éàøàéàrëàr. Éåìÿê êèìè àíúàã çÿããóì àüàúûíû

âÿ éà äàrû òèêàíûíû òàïà áèëÿrëÿr. È÷êè êèìè èñÿ èrèí, ãàí âÿ

ãàéíàr ñóäàí áàøãà áèr øåéëÿrè éîõäór. Áó éåräÿ àëîâ îíëàrû hÿr

òÿrÿôëÿrèíäÿí ÿhàòÿ åòìèøäèr.

Éàíàí äÿrèëÿrèíèí éårèíÿ éåíèëÿrè éàràäûëûr. Áåëÿúÿ, îäóí

âåräèéè àürû àràñûêÿñèëìÿç áèr øÿêèëäÿ, hå÷ éöígöëëÿøìÿäÿí

äàâàì åäÿr. Äÿrèëÿrè éàíûá ò¤êöëìöø, ÿëëÿrè éàíìûø, áöòöí

âöúóäëàrû éàíûã, ãàí, èrèí è÷èíäÿ îëäóüó hàëäà çÿíúèrëÿrÿ âóróëór

âÿ ãûrìàíúëàíûrëàr. Áîéóíëàrû çÿíúèrëÿíèr, ÿëëÿrè áîéóíëàrûíà

áàüëû îëàràã äàr éårëÿrÿ àòûëûrëàr. Çÿáàíèëÿr òÿrÿôèíäÿí îääàí

îëàí éàòàãëàrà éàòûrûëûrëàr, öçÿrëÿrèíÿ ¤ròäöêëÿrè ¤ròöê áåëÿ

îääàíäûr. Áó ÿçàáëàräàí ãóròóëà áèëìÿê ö÷öí àràñûêÿñèëìÿäÿí

ôÿréàä åäÿrëÿr, éàëâàràrëàr, àììà ¤çëÿrèíÿ úàâàá áåëÿ âårèëìÿç.

ßí àçû áèr göíëöê äÿ îëñà ÿçàáëàrûíûí éöígöëëÿøìÿñèíè

èñòÿéÿrëÿr, àììà éåíÿ rÿçèë äóróìëà âÿ ÿçàáëà ãàrøûëàøàrëàr.

Úÿhÿííÿìäÿ áöòöí áó îëàíëàr äÿãèã îëàí áèr hÿãèãÿòäèr.

Áó göí äöíéàäà éàøàäûüûìûç hÿéàò ãÿäÿr, hÿòòà äàhà ÷îõ

hÿãèãÿòäèr.

Àëëàhà îíóí òàì îëàràã èñòÿäèéè êèìè äåéèë, áèr àç èáàäÿò

åäÿíëÿr (“Ùÿúú”, 11); “íåúÿ îëñà Àëëàh áàüûøëàéàr” äåéÿrÿê

göíàh èøëÿéèá ÿçàáäà ìöÿééÿí áèr ìöääÿò ãàëàúàãëàrûíû óìàíëàr

(“Àëè-Èìràí”, 24); Àëëàhäàí áàøãà òàírûëàr ÿëäÿ åäÿrÿê ïóë,

ìÿíôÿÿò, êàréårà êèìè àíëàéûøëàrû hÿéàòëàrûíûí ìÿãñÿäè hàëûíà

80

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

gÿòèrÿíëÿr; Àëëàhûí äèíèíè ¤ç èñòÿêëÿrèíÿ g¤rÿ äÿéèøäèrÿíëÿr;

Ãóràíû øÿõñè ìÿíôÿÿòëÿrèíÿ g¤rÿ èçàh åäÿíëÿr; èìàíäàí ñîírà

èíêàr åäÿíëÿr, áèr ñ¤çëÿ, áöòöí êàôèrëÿr, ìöørèêëÿr âÿ ìöíàôèãëÿr

hàìûñû úÿhÿííÿìÿ àòûëàúàãëàr. Áó, Àëëàhûí äÿãèã áèr ñ¤çöäör

âÿ áàø âårÿúÿêäèr:

“ßgÿr Áèç èñòÿñÿéäèê, hÿr êÿñè äîüró éîëà ñàëàräûã.

Ëàêèí Ìÿí: “Úÿhÿííÿìè ìöòëÿã áöòöí úèíëÿr âÿ

èíñàíëàrëà äîëäóràúàüàì!” ñ¤çöíö går÷ÿê îëàràã

äåìèøÿì”” (“Ñÿúäÿ”, 13).

Áó èíñàíëàr äà úÿhÿííÿì ö÷öí õöñóñè îëàràã éàràäûëìûøäûr:

“Áèç úèíëÿräÿí âÿ èíñàíëàräàí áèr ÷îõóíó úÿhÿííÿì

ö÷öí éàràòäûã. Îíëàrûí ãÿëáëÿrè âàräûr, ëàêèí îíóíëà

àíëàìàçëàr. Îíëàrûí g¤çëÿrè âàräûr, ëàêèí îíóíëà

g¤rìÿçëÿr. Îíëàrûí ãóëàãëàrû âàräûr, ëàêèí îíóíëà

åøèòìÿçëÿr. Îíëàr håéâàí êèìèäèrëÿr, áÿëêÿ äÿ äàhà ÷îõ

çÿëèëäèrëÿr. Ãàôèë îëàíëàr äà ìÿhç îíëàräûr!”

(“ßràô”, 179).

Àòÿøèí ÿçàáû

Úÿhÿííÿìäÿêè áó hÿéàòûí è÷èíäÿ ÿí á¤éöê âÿ ÿñàñ ÿçàá

øöáhÿñèç êè, àòÿø, àëîâ, îääór. Îäóí úÿhÿííÿìèí õàràêòårèê

õöñóñèééÿòè îëìàñû îíóí èíñàíûí âàrëûüûíû éîõ åäÿí áèr öíñör

îëìàñûíäàí ãàéíàãëàíûr. Îä èíñàí âöúóäóíóí ÿí äÿrèí

í¤ãòÿëÿrèíÿ, Ãóràí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê, “höúåérÿëÿrèíÿ” ãÿäÿr

èøëÿéÿí áèr ÿçàáäûr.

Úÿhÿííÿì ÿhëè úÿhÿííÿìäÿ “àëîâëó àòÿø” (“Ìÿàrèú”,

15), ãÿçÿáëè, “àëîâëàíàí áèr àòÿø” (“Ôórãàí”, 11) áó àòÿøèí

è÷èíÿ àòûëàr âÿ ÷ûüûròûëû ôÿréàäëà éàíàrëàr. Áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Òÿrÿçèñè éöígöë gÿëÿí êèìñÿíèí ìÿñêÿíè èñÿ Ùàâèéÿ

îëàúàãäûr. Áèëèrñèíèçìè, Ùàâèéÿ íÿäèr?! Î, ÷îõ ãûçìàr

áèr àòÿøäèr!” (“Ãàrèÿ”, 8-11).

Àéÿäÿí äÿ g¤röíäöéö êèìè, àòÿø úÿhÿííÿìèí hÿr éårèíè

áöröìöøäör. Áó ÷óõóräà àòÿøäÿí ãîróíàíëàr, àòÿøèí ÷àòìàäûüû

áèr éår éîõäór. Êàôèr äègÿr ôèçèêè âÿ róhè èøgÿíúÿëÿrÿ òàáå

îëàrêÿí äÿ hÿéàòûíûí hÿr àíûíäà àòÿøëÿ ãàrøûëàøûr. Àòÿø ñîí

äÿrÿúÿ á¤éöêäör. Ãóràí áó àòÿøèí á¤éöêëöéöíö âÿ øèääÿòèíè

èôàäÿ åäÿrêÿí àòÿøèí ãûüûëúûìëàrû hàããûíäà “ñàràé” âÿ “äÿâÿ

ñöröëÿrè” áÿíçÿòìÿëÿrèíè èøëÿäèr.

“Î göí âàé hàëûíà éàëàí ñàéàíëàrûí! “Gèrèí éàëàí håñàá

åòäèéèíèç úÿhÿííÿì ÿçàáûíûí è÷èíÿ! Gèrèí ö÷ ãîëà àérûëìûø

81

Ùàróí Éÿhéà

ê¤ëgÿñèíÿ!” Î, íÿ ê¤ëgÿëèê îëàr, íÿ äÿ àëîâäàí ãîróéàr.

Î, áèr ñàràé áîéäà ãûüûëúûìëàr ñà÷àr. Î ãûüûëúûìëàr ñàíêè

äÿâÿ ñöröëÿrèäèr” (“Ìörñÿëàò”, 28-33).

Êàôèrëÿr àòÿøäÿí ãà÷ìàã, îíäàí ãóròóëìàã ö÷öí áöòöí

göúëÿrèíè ñÿrô åäÿrëÿr. Àììà ãà÷ìàëàrûíà èçí âårèëìÿç. Î, åëÿ

áèr àòÿøäèr êè, “÷àüûrûr öç ä¤íäÿrÿíè” (“Ìÿàrèú”, 17). Áàøãà

áèr àéÿäÿ èñÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Ôàñèãëÿrÿ gÿëäèêäÿ èñÿ îíëàrûí ìÿñêÿíè úÿhÿííÿì

îäóäór. Îíëàr hÿr äÿôÿ îääàí ÷ûõìàã èñòÿäèêäÿ éåíÿ

îrà ãàéòàrûëàúàã âÿ îíëàrà: “Äàäûí éàëàí håñàá

åòäèéèíèç úÿhÿííÿì îäóíóí ÿçàáûíû!” äåéèëÿúÿêäèr”

(“Ñÿúäÿ”, 20).

Áåëÿ áèr îääà éàíàíëàrûí òÿñÿââör åäÿ áèëìÿéÿúÿéèíèç

÷ûüûròû âÿ èíèëòèëÿrè áåëÿ úÿhÿííÿì ÿhëè ö÷öí õöñóñè áèr ÿçàá

ãàéíàüûäûr. Îràäà “ñöìöêëÿrè ñûíäûràí èíèëòè, àh-íàëÿ

g¤çëÿéèr” (“ßíáèéà, 100). Áàøãà áèr àéÿéÿ g¤rÿ èñÿ “áÿäáÿõò

îëàíëàr îä è÷ÿrèñèíäÿ ãàëàúàãëàr. Îíëàrû îràäà àh-ôÿréàä

g¤çëÿéèr” (“Ùóä”, 106).

Àòÿø ä¤çöëìÿç áèr àürûäûr. Èíñàí áèr êèárèò ÷¤ïöíöí àëîâóíà

áåëÿ áàrìàüûíû áèr ñàíèéÿ òóòà áèëìÿç. Ãîrõóíú áèr àürû hèññ

åäÿr. Àíúàã áó äöíéàäà áó âÿ áÿíçÿr øÿêèëëÿräÿ hèññ åòäèéèìèç

àòÿø ÿçàáû úÿhÿííÿìäÿêèíèí éàíûíäà ÷îõ çÿèôäèr. Çöíêè èíñàí

äöíéàäà óçóí ìöääÿò éàíà áèëìÿç. ßgÿr éàíàí áèr àòÿøèí è÷èíÿ

äöøìöøñÿ, 5-10 ñàíèéÿ è÷èíäÿ úàí âårÿr, àòÿøèí á¤éöê àürûñûíû

÷îõ ãûñà áèr àíäà éàøàéàr.

Àíúàã úÿhÿííÿìäÿêè âÿçèééÿò ÷îõ ãîrõóíúäór, ÷öíêè

îràäàêû àòÿø èíñàíû ¤ëäörìÿç, éàëíûç àürû ÷ÿêäèrÿr. Úÿhÿííÿì

ÿhëè ÿáÿäè áèr øÿêèëäÿ äàâàì åäÿí áèr àòÿøèí è÷èíäÿ ñîíñóçà

ãÿäÿr éàíàúàãäûr. Îíëàr áó ïrîñåñèí ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì

åäÿúÿéèíè áèëìÿéèí âåräèéè ä¤çöëìÿç áèr ÷àrÿñèçëèê, öìèäñèçëèê

âÿ áÿäáÿõòëèê è÷èíäÿäèrëÿr.

ßçàáûí áàøãà òÿrÿôè äÿ êàôèrëÿrèí õöñóñè îëàràã öçëÿrèíèí

éàíìàñûäûr. Èíñàíû ëîâüàëàíäûràí, îíó òÿêÿááörëÿíäèrÿí, áó

òÿêÿááörëÿ ¤çöíö ãöñórñóç g¤rìÿñèíè òÿìèí åäÿí âöúóäóíóí

ÿí ìöhöì éårè öçöäör. Çöíêè öç èíñàíà àérû áèr ôÿrä îëìà

õöñóñèééÿòè ãàçàíäûrûr. “Ìÿí” äåéÿ òàíûíàí âàrëûüûí ÿí áÿëëè

g¤ñòÿrèúèñè öçäör. Öç g¤çÿëëèê âÿ ÷èrêèíëèê àíëàéûøëàrûíûí ÿí ñûõ

îëàràã òîïëàíäûüû éåräèr. Èíñàíëàr ãÿçåòëÿräÿ, éà äà òåëåâèçîräà

öçö ÷îõ éàíìûø áèrèíè g¤räöêäÿ ìÿrhÿìÿòëÿ áèrëèêäÿ

örïÿíÿrëÿr, èérÿíÿr âÿ ïèñ äóéüóëàr éàøàrëàr. Ñîírà Àëëàhäàí

82

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

äèëÿéÿrëÿr êè, îíëàrû áåëÿ áèr ôÿëàêÿòäÿí ãîróñóí. Ùå÷ êèìñÿ áåëÿ

áèr ôÿëàêÿòèí îíóí ¤ç áàøûíà äà gÿëìÿñèíè èñòÿìÿç. Çàòÿí ãûñà

áèr ìöääÿòäÿ áó ìÿíçÿrÿ óíóäóëór.

Àíúàã êöôröí ãÿôëÿòäÿ îëäóüó áèr øåé âàräûr êè, î äà îõøàr

áèr àãèáÿòÿ àüûëëàrûíà gÿëìÿéÿúÿê ãÿäÿr ñörÿòëÿ àääûì-àääûì

éàõûíëàøìàãäà îëìàëàrûäûr. Úÿhÿííÿìäÿêè àòÿø èíñàí âöúóäó-

íóí hÿr í¤ãòÿñèíÿ á¤éöê àürûëàr âårèr. Àììà èíñàíûí öçöíöí

éàíìàñû àí àürûëûñûäûr. G¤çëÿr, ãóëàãëàr, áóróí, äèë âÿ äÿrèíèí,

éÿíè áåø hèññèééàò îrãàíûíûí hàìûñûíûí åéíè àíäà îëäóüó òÿê âÿ

ÿí ìöhöì íàhèéÿäèr öç. Èíñàí öçÿ äÿéÿí çÿráÿëÿrÿ ãàrøû ÷îõ

hÿññàñäûr, ÿí êè÷èê áèr hÿrÿêÿòÿ øèääÿòëè âÿ ÷åâèê áèr råôëåêñëÿ

úàâàá âårèr. Úÿhÿííÿìäÿ èñÿ öç îääà ãûçàräûëûr, ãàéíàr ñóëàrëà

ï¤ròöëör. Àürûíûí ÿí ñûõ hèññ åäèëäèéè éårÿ ÿí àüûr èøgÿíúÿëÿr

âårèëèr. Áó ÿçàá àéÿëÿräÿ áåëÿ òÿñâèr åäèëèr:

“Öçëÿrè îääà ÷åârèëäèéè gór àíëàr: “Êàø Àëëàhà ìöòè

îëàéäûã, Ïåéüÿìáÿrÿ èòàÿò åäÿéäèê!” äåéÿúÿêëÿr”

(“ßhçàá”, 66).

“ʤéíÿêëÿrè ãàòràíäàí îëàúàã, öç-g¤çëÿrèíè äÿ àòÿø

áöröéÿúÿêäèr!” (“Èáràhèì”, 50).

“Úÿhÿííÿì îäó îíëàrûí öçöíö éàíäûràr. Îíëàr îràäà

äèøëÿrè àüàrìûø âÿçèééÿòäÿ äóràrëàr” (“Ìóìèíóí”, 104).

Úÿhÿííÿìèí îäóíëàrû, ãàéíàr ñó

âÿ äàüëàíàí âöúóäëàr

Êàôèrëÿrèí úÿhÿííÿì îäó è÷èíäÿ éàíìàñû áèëäèrèëÿrêÿí

Ãóràíäà äèããÿòè úÿëá åäÿí äàhà áèr èôàäÿ èøëÿäèëèr. Áó èôàäÿéÿ

g¤rÿ, êàôèrëÿr éàíà-éàíà “úÿhÿííÿìèí îäóíó” hàëûíà gÿëÿúÿêëÿr.

Úÿhÿííÿìäÿ àòÿøèí ãîâóräóüó hÿr hàíñû áèr ÿøéà êèìè

éàíìàçëàr. Êàôèrëÿrèí ¤çëÿrè àòÿøèí ¤çöíö, éàíàúàüûíû òÿøêèë

åäèrëÿr:

“Ùàãã éîëäàí ÷ûõàíëàr èñÿ úÿhÿííÿì ö÷öí îäóí

îëàúàãëàr” (“Úèíí”, 15).

Îäóíóí ¤çö àòÿøèí éàíäûràúàüû hÿr hàíñû áèr úèñìäÿí äàhà

óçóí ìöääÿò, äàhà ÷îõ øèääÿòëÿ, è÷èí-è÷èí éàíàr. Êàôèrëÿr äÿ

éàëàí ñàéäûãëàrû áó àòÿøèí îäóíó îëàrëàr. Àéÿëÿr áó hÿãèãÿòè áåëÿ

õÿáÿr âårèr:

“Åé èìàí gÿòèrÿíëÿr! ®çöíöçö âÿ ÿhëè-ÿéàëûíûçû åëÿ áèr

îääàí ãîróéóí êè, îíóí éàíàúàüû èíñàíëàr âÿ

äàøëàräûr...” (“Òÿhrèì”, 6).

“Ùàããû èíêàr åäÿíëÿrèí íÿ ìàëëàrû, íÿ äÿ ¤âëàäëàrû

83

Ùàróí Éÿhéà

îíëàrû Àëëàh éàíûíäà hå÷ áèr øåéäÿí ãóròàrà áèëìÿç.

ßëáÿòòÿ, îíëàr úÿhÿííÿì îäóíóí éàíàúàüûäûrëàr!”

(“Àëè-Èìràí”, 10).

“Ñèç âÿ Àëëàhäàí ãåérè èáàäÿò åòäèéèíèç áöòëÿr èñÿ

úÿhÿííÿìäÿ éàíàúàãñûíûç. Ñèç úÿhÿííÿìÿ âàrèä

îëàúàãñûíûç!” (“ßíáèéà”, 98).

Îäóí éårèíÿ êå÷ÿí èíñàíëàrëà éàíàøû áèr äÿ îä éàíäûrìàã

ö÷öí èñòèôàäÿ îëóíàí hÿãèãè îäóíëàr âàräûr. Àíúàã áóràäà äà

ôÿrãëè áèr ÿçàá éàøàíàr. Äöíéàäà èêÿí äîñò, ìÿñÿëÿí, ÿr-àrâàä

îëàí èíêàr÷ûëàr áèr-áèrèíèí àòÿøèíÿ îäóí äàøûéàrëàr. Ãóràíäà ßáó

Ëÿhÿáäÿí âÿ îíóí àrâàäûíäàí áåëÿ áÿhñ åäèëèr:

“ßáó Ëÿhÿáèí ÿëëÿrè ãóróñóí, ãóróäó äà! Îíà íÿ ìàë-

ä¤âëÿò ôàéäà âårÿúÿê, íÿ äÿ ãàçàíäûüû. Î, àëîâëó àòÿøÿ

gèrÿúÿêäèr. Îíóí îäóí äàøûéàí ¤ârÿòè äÿ hÿì÷èíèí!

Îíóí áîüàçûíäà õórìà ëèôèíäÿí h¤röëìöø èï

îëàúàãäûr!” (“Òÿááÿò”, 1-5).

Áó, äöíéàäàêû áöòöí ìöíàñèáÿòëÿrèí ãîïìàñû äåìÿêäèr.

Äöíéàäà èêÿí áèr-áèrèíè ÷îõ ñåâäèêëÿrèíè ñ¤éëÿéÿí âÿ áèrëèêäÿ

Àëëàhà ãàrøû öñéàí åäÿí êàôèrëÿr úÿhÿííÿìäÿ áèr-áèrèíèí àòÿøèíè

á¤éöäÿrëÿr. Áóràäà òàì áèr õÿéàíÿòäÿí áÿhñ åäèëèr. Àëëàhäàí

áàøãà äîñò áèëäèêëÿrè áöòöí äîñòëàr, ÿí éàõûíëàrû, hÿéàò éîëäàøëàrû

äà äàõèë îëìàãëà áèr-áèrèíÿ äöøìÿí îëìóøëàr.

Úàíëû âÿ úàíñûç îäóíëàrëà áó øÿêèëäÿ éàíàí àòÿø áèr äÿ

êàôèrëÿrè áèøèrÿí ñóëàrû ãàéíàäàr.

Èíñàíûí ÿí á¤éöê îrãàíû âöúóäóíó òàìàì ¤ròÿí, îíóí hèññ

åòìÿñèíè, ç¤âã àëìàñûíû òÿìèí åäÿí äÿrèñèäèr. Äÿrèíèí ãàëûíëûüû

áèr íå÷ÿ ìèëëèìåòr îëìàç. Úèíñè îrãàíëàrû äà äàõèë îëìàãëà

èíñàíûí ÿí ÷îõ äÿéÿr âåräèéè öçö, ÿëëÿrè, ãîëëàrû, àéàãëàrû âÿ

êöôröí göíàh èøëÿìÿñèíÿ ñÿáÿá îëàí äègÿr áöòöí îrãàíëàrû äÿrè

òÿrÿôèíäÿí ¤ròöëìöøäör. Èíñàí äÿrèñè á¤éöê ç¤âã ãàéíàüû îëà

áèëäèéè êèìè åéíè çàìàíäà hÿññàñëûüû öçöíäÿí ÿí á¤éöê àürû

ãàéíàüû äà îëà áèëÿr. Äÿrèíèí ÿí çÿèô îëäóüó í¤ãòÿ èñÿ àòÿøÿ âÿ

ãàéíàr ñóëàrà ãàrøû îëàí çÿèôëèéèäèr. Àòÿø äÿrèíè ãîâóróá-

éàíäûràr, ãàéíàr ñó èñÿ áèøèrÿr. Ãàéíàr ñó èíñàíûí äÿrèñèíè hÿòòà

áèr í¤ãòÿäÿ äÿ áîø áóràõìàäàí áöò¤â áöröéÿr. Èíúÿ äÿrèíè

ãàáàräûr, äÿrè èëòèhàáëà øèøÿr, ñó òîïëàíàr âÿ ïàròëàéàr, áåëÿúÿ

ä¤çöëìÿç áèr ÿçàáà ñÿáÿá îëàr. Äöíéàäàêû ôèçèêè g¤çÿëëèéè,

göúö, ãöââÿòè, ì¤âãåéè, ø¤hrÿòè, hå÷ áèr øåéè èíñàíû ãàéíàr áèr

ñóéà ãàrøû ä¤çöìëö åòìÿç. Ãóràí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê, “Îíëàrû

êöôr åòäèêëÿrèíÿ g¤rÿ ãàéíàr ñó âÿ øèääÿòëè áèr ÿçàá

84

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

g¤çëÿéèr!” (“ßíàì”, 70). Áàøãà áèr àéÿäÿ èñÿ áåëÿ äåéèëèr:

“ßgÿr ¤ëÿí êèìñÿ éàëàí éàéàíëàräàí âÿ hàãã éîëäàí

àçàíëàräàíäûrñà, îíà ãàéíàr ñó çèéàôÿòè âårèëÿúÿê. Âÿ

¤çö äÿ úÿhÿííÿìÿ àòûëàúàãäûr. Øöáhÿñèç êè, áó,

òÿêçèáîëóíìàç hÿãèãÿòäèr!” (“Âàãèÿ”, 92-95).

Áàøãà áèr éåräÿ èñÿ êàôèrëÿr âårèëÿúÿê ãàéíàr ñó ÿçàáû

áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Îíó òóòóá úÿhÿííÿìèí òÿí îròàñûíà ñöröéöí! Ñîírà

áàøûíà ÿçàá îëàràã ãàéíàr ñó ò¤êöí! Áóíó äàä áèr,

g¤rÿê! Ñÿí êè, ÷îõ ãöââÿòëè, ì¤hòÿrÿì áèr øÿõñ èäèí!

Áó, øÿêê åòäèéèíèç ÿçàáäûr!” (“Äóõàí”, 47-50).

Áóíëàrûí éàíûíäà àòÿø ÿçàáûíûí áÿçè ôÿrãëè í¤âëÿrè âàräûr.

Áóíëàräàí áèrè äÿ úÿhÿííÿì ÿhëèíèí âöúóäëàrûíûí îääà

ãûçäûrûëàí ìåòàëëàrëà äàüëàíìàñûäûr. Àíúàã ¤çëÿrèíè äàüëàìàã

ö÷öí èñòèôàäÿ åäèëÿúÿê áó ìåòàëëàr äöíéàäà èêÿí Àëëàhà øÿrèê

ãîøäóãëàrû ìàë-ìöëêëÿrèäèr:

“Ãûçûë-göìöø éûüûá îíó Àëëàh éîëóíäà õÿrúëÿìÿéÿíëÿrè

øèääÿòëè áèr ÿçàáëà ìöæäÿëÿ! Î göí éûüäûãëàrû ãûçûë-

göìöø úÿhÿííÿì àòÿøèíäÿ ãûçäûrûëûá àëûíëàrûíà,

á¤éörëÿrèíÿ âÿ êörÿêëÿrèíÿ äàü áàñûëàúàã. Äå êè: “Áó,

ñèçèí ¤çöíöç ö÷öí éûüûá ñàõëàäûüûíûç ìàëëàräûr.

Éûüäûüûíûçû äàäûí!”” (“Ò¤âáÿ”, 34-35).

Úÿhÿííÿìäÿêè áàøãà ÿçàáëàr

Úÿhÿííÿì ÿêñÿr èíñàíûí çÿíí åòäèéè êèìè éàëíûç áèr úör

“íÿhÿíg ñîáà” äåéèë. Úÿhÿííÿìÿ gåäÿí èíñàíëàr îääà

éàíàúàãëàr. Áó, äîüróäór. Àììà úÿhÿííÿìäÿ îëàí òÿê øåé

éàëíûç àòÿø äåéèë. Îràäà èíñàíà hÿì ôèçèêè, hÿì äÿ ïñèõîëîæè

òÿrÿôäÿí ÿçàá âårÿí ÷îõ ìöõòÿëèô öñóëëàr âàr.

Äöíéàäà èøgÿíúÿ ö÷öí ÷îõ ôÿräè öñóë âÿ âàñèòÿëÿrèí

îëäóüóíó áèëèrèê. Çîõ ãóráàí áó èøgÿíúÿëÿr çàìàíû éà øèêÿñò

ãàëàr, éà äà àürûäàí ¤ëÿr. Ñàü ãàëàíëàr èñÿ ÿñàñÿí àüûë úÿhÿòäÿí

ñàüëàìëûüûíû ãèñìÿí, hÿòòà áÿçÿí òàìàìèëÿ èòèrèrëÿr. Ëàêèí áó

äöíéàäàêû èøgÿíúÿ öñóëëàrû úÿhÿííÿìäÿêèëÿrÿ íèñáÿòÿí

ìöãàéèñÿåäèëìÿç äÿrÿúÿäÿ éöígöëäör. Úÿhÿííÿìäÿ ÷îõ ôÿrãëè,

÷îõ èíêèøàô åòìèø èøgÿíúÿ öñóëëàrûíäàí èñòèôàäÿ åäèëÿúÿê.

Äöíéàäà áÿäÿíèíÿ åëåêòrèê âårèëÿrÿê èøgÿíúÿéÿ ìÿróç ãîéóëàí

áèr èíñàíû äà, åëåêòrèêè äÿ, èíñàíûí åëåêòrèêëÿ áàüëû îëàí àürû

hèññëÿrèíè äÿ Àëëàh éàràòìûøäûr. Ùÿëÿ èíñàíà àürû âårÿúÿê áèr ÷îõ

áèëèíìÿéÿí ãàéíàã âÿ èíñàíûí áèëèíìÿéÿí áèr ÷îõ çÿèô òÿrÿôëÿrè

85

Ùàróí Éÿhéà

âàr. Àëëàh éàràòäûüû ãóëëàrûíûí çÿèôëèêëÿrèíè ÿí éàõøû áèëÿíäèr. Áó

çÿèô é¤íëÿrèíÿ g¤rÿ ÿí ÷îõ àürûíû äà éåíÿ Àëëàh âårÿúÿêäèr. Áó,

“Ìóàççèá” (ÿçàá âårÿí) âÿ “Ãàhhàr” (ãÿhråäèúè) îëàí Àëëàhûí

ãàíóíóäór.

Ãóràí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê, úÿhÿííÿìäÿ ÿçàá hÿr òÿrÿôäÿí

gÿëèr. ®çëÿrèíè ÿçàáäàí ãîróìàüà ôörñÿòëÿrè éîõäór, ÿçàá hÿr

òÿrÿôäÿí îíëàrû ÿhàòÿ åäèr. Öñòëÿrèíäÿí, àëòëàrûíäàí gÿëÿí ÿçàáû

ãîâìàüà göú ÷àòäûrà áèëìÿçëÿr. Áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Îíëàr ñÿíäÿí ÿçàáûí òåç gÿëìÿñèíè èñòÿéèräëÿr.

Ùÿãèãÿòÿí êàôèrëÿrè áöröéÿúÿêäèr! Î göí ÿçàá îíëàrû

áàøëàrûíûí öñòöíäÿí, àéàãëàrûíûí àëòûíäàí ñàràúàãäûr.

Àëëàh îíëàrà: “Åòäèéèíèç ÿìÿëëÿrèí úÿçàñûíû äàäûí!”

äåéÿ áóéóràúàãäûr” (“ßíêÿáóò”, 54-55).

Áóíäàí ÿëàâÿ, úÿhÿííÿìäÿ îëàí âÿ áèçèì áó àíäà

áèëìÿäèéèìèç áàøãà ÿçàá ãàéíàãëàrû äà Ãóràíäà áó øÿêèëäÿ

õÿáÿr âårèëèr:

“Úÿhÿííÿì g¤çëÿéèí. Îíëàr îrà âàñèë îëàúàãëàr. Î, íåúÿ

äÿ ïèñ áèr ìÿñêÿíäèr! Áó, ãàéíàr ñó âÿ èrèíäèr. Ãîé

îíó äàäñûíëàr! Îíà áÿíçÿr äàhà áàøãà-áàøãà ÿçàáëàr

âàräûr” (“Ñàä”, 56-58).

Áó àéÿäÿí âÿ äègÿr àéÿëÿräÿí úÿhÿííÿìäÿêè ÿçàáûí ÷îõ

ôÿrãëè í¤âëÿrè îëà áèëÿúÿéèíè áàøà äöøöröê. Áóíëàrûí àòÿø, rÿçèëëèê

êèìè ÿí áÿëëè îëàíëàrû àéÿëÿräÿ áèëäèrèëìèøäèr, àììà göìàí êè,

úÿhÿííÿìäÿ hÿëÿ áàøãà ÷îõ ÿçàá âÿ èøgÿíúÿ í¤âëÿrè äÿ âàr.

Ìÿñÿëÿí, îä âÿ ãàéíàr ñóéóí éàíûíäà âÿhøè håéâàíëàrûí

höúóìó, ÿãrÿáëÿr, á¤úÿêëÿr âÿ èëàíëàrëà äîëó îëàí áèr ÷óõórà

àòûëìàã, àú ñè÷îâóëëàrûí höúóìóíà ìÿróç ãàëìàã, äèrè èêÿí

ãóräëàìûø éàràëàrà ñàhèá îëìàã âÿ áóíëàräàí äà àròûã òÿñÿââör

åäèëìÿç äÿrÿúÿäÿ áöòöí ÿçàá ãàéíàãëàrû, hÿì äÿ hàìûñû åéíè

àíäà îëà áèëÿr.

Èñòè, ãàràíëûã, äóìàí âÿ äàrëûã

Äöíéàäà èíñàíà ÿí ÷îõ ñûõûíòû âårÿí ìöhèòëÿr äàr, ïèñ,

ãàràíëûã âÿ èñòè ìöhèòëÿräèr. Çîõ èñòè, íÿìëè ìöhèò èíñàíû áîüàr,

éöêñÿê íÿì ÿí ÿñàñ åhòèéàú îëàí òÿíÿôôöñö ÷ÿòèíëÿøäèrÿr. Íÿôÿñ

àëìàìàã èíñàíû øèääÿòëè øÿêèëäÿ òÿígíÿôÿñ åäèr, örÿéèíè ñûõûr.Çîõ èñòè âÿ íÿìëè hàâàëàräà ê¤ëgÿ áåëÿ èíñàíû ràhàòëàøäûrìàç.

G¤röíìÿéÿí, àììà ãàëûí áèr òÿáÿãÿ èíñàíûí hÿr òÿrÿôèíè ÿhàòÿ

åäèr, íÿôÿñ áîróñóíäàí gèrèá ñèíÿñèíè ñûõûr. Èíñàí ëöêñ

ñàóíàëàräàêû éöêñÿê èñòèëèéÿ âÿ röòóáÿòÿ ÷îõ ãûñà áèr ìöääÿò

86

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ä¤çÿ áèëÿr. Îí äÿãèãÿ ñûõ áóõàr àëòûíäà ãàëìàüà ä¤çìÿéÿí

áèrèñè ñàóíàäà ãàëñà, ãûñà áèr ìöääÿò ÿrçèíäÿ hàëû àüûrëàøûr. Áèr

àç äà ãàëñà, röòóáÿòäÿí âÿ èñòèëèêäÿí ãûârûëàràã ¤ëÿr.

Úÿhÿííÿìäÿ äÿ áó áîüóúó àòìîñôår ÷îõ ñûõ áèr øÿêèëäÿ

hàêèìäèr. Äöíéàäà èñòèëèéÿ ãàrøû áèr ÷îõ òÿäáèrëÿr g¤rÿí èíñàí

úÿhÿííÿìäÿ ÷àrÿñèçäèr. Ìöhèò ÿí èñòè ÷¤ëäÿí äàhà èñòè, ÿí

ãàràíëûã, hàâàñûç höúåérÿëÿrèíäÿí äàhà ñûõûíòûâårèúè âÿ ïèñäèr.

Èñòè èíñàíûí ÿí êè÷èê ïàr÷àñû îëàí höúåérÿëÿrèíÿ ãÿäÿr èøëÿéèr.

Êàôèrëÿr ö÷öí ãîâóróúó èñòèëèéÿ ãàrøû áèr ãîróéóúó, gåíèøëÿìÿ

âÿ éà ñÿrèíëÿìÿ èìêàíû éîõäór. Ãóràíäà úÿhÿííÿì ÿhëèíèí

áó hàëûíäàí áåëÿ áÿhñ åäèëèr:

“Ñîë òÿrÿô ñàhèáëÿrè! Êèìäèr îíëàr?! Îíëàr ñÿìóì éåëè

âÿ ãàéíàr ñó è÷èíäÿ, ãàïãàrà äóìàí ê¤ëgÿñèíäÿ

îëàúàãëàr! Î ê¤ëgÿ íÿ ñÿrèí, íÿ äÿ õîøàgÿëÿíäèr”

(“Âàãèÿ”, 41-44).

“Î göí âàé hàëûíà éàëàí ñàéàíëàrûí! “Gèrèí éàëàí håñàá

åòäèéèíèç úÿhÿííÿì ÿçàáûíûí è÷èíÿ! Gèrèí ö÷ ãîëà

àérûëìûø ê¤ëgÿñèíÿ!” Î, íÿ ê¤ëgÿëèê îëàr, íÿ äÿ àëîâäàí

ãîróéàr” («Ìörñÿëàò”, 28-31).

Áó úör áîüóúó áèr àòìîñôår è÷èíäÿ áèr äÿ äàr áèr éårÿ

ñîõóëìàã ÿçàáû âàr. Áèr àéÿäÿ êàôèrëÿrÿ òÿòáèã îëóíàúàã áèr

úÿçà áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Îíëàr ÿëëÿrè áîéóíëàrûíà áàüëû âÿçèééÿòäÿ î àòÿøäÿí

äàr áèr éårÿ àòûëäûãëàrû çàìàí ¤ëöì äèëÿéÿrëÿr. Áó göí

¤çöíöçÿ áèr ¤ëöì äèëÿìÿéèí, ÷îõ ¤ëöì äèëÿéèí!”

(“Ôórãàí”, 13-14).

Áó äöíéàäà äàr áèr éåräÿ ãàïàëû âÿçèééÿòäÿ ãàëìàã

hÿãèãÿòÿí äÿ èíñàíû äÿëè åäÿúÿê ãÿäÿr òÿígíÿôÿñ åäÿí áèr

ÿçàáäûr. Äàr áèr êàìåràäà hÿáñ göíàhêàrëàrà âårèëÿí àüûr

úÿçàëàräàí áèrèäèr. Éîë ãÿçàëàrûíäà ïàr÷àëàíìûø áèr ìàøûíûí

è÷èíäÿ ñààòëàrëà ñûõûëûá ñàü ãàëàí ãÿçàäà çÿäÿëÿíëÿrèí âÿçèééÿòè,

áèr çÿëçÿëÿ âÿ éà ñöröøìÿ íÿòèúÿñèíäÿ òîrïàã àëòûíäà ãàëàí

èíñàíëàrûí ÷àrÿñèçëèéè ÿí á¤éöê ôÿëàêÿòëÿräÿí áèrè håñàá îëóíór.

Ëàêèí áó êèìè íöìóíÿëÿr úÿhÿííÿìäÿêè ìöhèòëÿ ìöãàéèñÿäÿ

îëäóãúà éöígöëäör. ßí ìöhöì îëàíû áóäór êè, ÷¤êöíòöëÿr

àëòûíäà ãàëàí âÿ éà îõøàr áèr éåräÿ ñûõûëàí èíñàí éà áèr ìöääÿò

ñîírà øöóróíó èòèrèá ¤ëör, éà äà áèr ìöääÿò ñîírà õèëàñ îëóíór.

Íÿòèúÿäÿ ÷ÿêèëÿí àürûíûí áèr ñîíó, áèòìÿ çàìàíû âàräûr.

Ëàêèí úÿhÿííÿìäÿ íÿ áèr ñîí âàr, íÿ äÿ áèr öìèä. Ïèñ,

éàíäûrûúû, hàâàñûç, ãàràíëûã, äóìàíëû áèr àòìîñôåräÿ, ¤çö äÿ

87

Ùàróí Éÿhéà

ÿëëÿrè áîéíóíà áàüëàíàí âÿ äàr, åíñèç áèr éårÿ ñîõóëìóø èíêàr÷û

ñóäà áîüóëàí áèr èíñàí êèìè ä¤çöëìÿç áèr ÿçèééÿò ÷ÿêÿr.Çàïàëàéûr, ÷ûrïûíûr, ãóròóëìàüà ÷àëûøûr, àììà òÿrïÿíÿ áèëìèr.

Ñîíäà àéÿäÿ áèëäèrèëäèéè êèìè, ¤ëöá éîõ îëìàüû èñòÿéèr. Àíúàã

áó äà ìöìêöí äåéèë. Ñîõóëäóüó î äàr éåräÿ äöíéà ¤ë÷öñö èëÿ

àéëàr, èëëÿr, áÿëêÿ äÿ ÿñrëÿr áîéó ãàëàúàã, gåäÿrÿê àròàí áèr

ñûõûíòû è÷èíäÿ áèr äÿôÿ éîõ îëìàüû èñòÿéÿúÿêäèr. Îràäàí

÷ûõàrûëàrêÿí èñÿ ãóròóëóøà äåéèë, úÿhÿííÿìèí áàøãà áèr ÿçàáûíà

àïàrûëàúàã.

Éåìÿêëÿr, è÷êèëÿr âÿ gåéèìëÿr

Äöíéà Àëëàh òÿrÿôèíäÿí èíñàí ö÷öí ñàéñûç ëÿççÿòëè âÿ éà

ãèäàëàíäûrûúû ÿrçàãëàrëà äîëäóróëìóøäór. Ôÿrãëè ëÿççÿòäÿêè ÿòëÿr,

úöráÿúör rÿíg, äàä âÿ ãîõóäàêû ìåéâÿ âÿ òÿrÿâÿçëÿr, áàëäàí

ñöäÿ ãÿäÿr îëàí håéâàí ìÿíøÿëè ÿrçàã ìÿhñóëëàrû, hÿòòà

ÿäâèééàòëàr Àëëàh òÿrÿôèíäÿí èíñàí ö÷öí õöñóñè îëàràã éàràäûëìûø

âÿ äöíéà âàr îëäóüó göíäÿí åòèáàrÿí èíñàíëàrà á¤éöê ñÿõàâÿòëÿ

âårèëìèøäèr. Áó àràäà èíñàí âöúóäó äà áó ëÿççÿòëÿrè ãÿáóë åäÿ

áèëÿúÿê ãóróëóøäà Àëëàh òÿrÿôèíäÿí õöñóñè îëàràã éàràäûëìûøäûr.

Èíñàí g¤çÿë íåìÿòëÿrÿ ãàrøû Àëëàhûí âåräèéè áèr èëhàìëà èøòàh âÿ

àrçó hèññ åäÿr. Åéíè øÿêèëäÿ äÿ ïèñ âÿ èérÿíú ìàääÿëÿrëÿ

(÷öröìöø, ãîõóìóø ìàääÿëÿr, èrèí, èëòèhàá, ãàí âÿ ñ.) ãàrøû äà

áèr äèêñèíìÿ âÿ èérÿíìÿ hèññ åäÿr. Áó äà èíñàíà èëhàì åäèëìèø

áàøãà áèr õöñóñèééÿòäèr.

Àëëàhûí Rÿhìàí ñèôÿòè áó äöíéàäà îëàí íåìÿòëÿrèí äàhà

öñòöíëÿrèíè úÿííÿòäÿ ì¤ìèíëÿr ö÷öí ñîíñóçà ãÿäÿr hàçûr

åäÿúÿêäèr. Úÿhÿííÿì ÿhëè èñÿ äöíéàäà åòäèêëÿrèíèí úÿçàñû

îëàràã Àëëàhûí ëöòôêàr âÿ róçèëÿíäèrèúè (Rÿççàã) ñèôÿòëÿrèíäÿí ÷îõ

óçàãäà ãàëûrëàr (“Øóÿrà”, 19). Àròûã îíëàr ö÷öí éàëíûç ÿçàá

âàräûr. Áèr àéÿäÿ áåëÿ äåéèëèr:

“Êàôèr îëàíëàr úÿhÿííÿì îäóíà g¤ñòÿrèëÿúÿêëÿrè göí:

“Ñèç äöíéà hÿéàòûíûçäà áöòöí íåìÿòëÿrè g¤röá äàääûíûç

âÿ îíëàräàí ëÿççÿò àëäûíûç. Áó göí èñÿ éår öçöíäÿ íàhàã

éårÿ òÿêÿááör g¤ñòÿräèéèíèçÿ âÿ ôàñèãëÿr îëäóüóíóçà

g¤rÿ hÿãàrÿòëè ÿçàáëà úÿçàëàíäûrûëàúàãñûíûç!””

(“ßhãàô”, 20).

Àròûã îíëàr ö÷öí hå÷ áèr íåìÿò éîõäór. ßí ÿñàñ, ÿí òÿáèè

åhòèéàúëàrûíûí òÿìèí îëóíìàñû áåëÿ îíëàr ö÷öí áèr ÿçàáà

÷åârèëìèøäèr. Ãèäàëàr áèr àürû êèìè Àëëàh òÿrÿôèíäÿí õöñóñè

îëàràã éàràäûëìûøäûr. Àròûã ñîíñóçà ãÿäÿr éåéÿ áèëÿúÿêëÿrè

88

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

éågàíÿ øåé äàrû òèêàíû âÿ çÿããóì àüàúûäûr. Áóíëàr äà íÿ

äîéäórór, íÿ äÿ ãèäàëàíäûrûr. Éàëíûç àürû âårèrëÿr: àüçû âÿ áîüàçû

úûrûëûr, ãàrûíëàrûíû ïàr÷àëàéûá ãàíàäûr, èérÿíú áèr äàä âÿ ãîõó

âårèrëÿr. Àéÿëÿräÿ úÿííÿòäÿêè ì¤hòÿøÿì g¤çÿëëèêëÿräÿí âÿ

ëÿççÿòëÿräÿí áÿhñ åäèëäèêäÿí ñîírà úÿhÿííÿì ÿhëèíèí ãèäàëàrû

áåëÿ òÿrèô åäèëèr:

“Ãîíàã îëìàüà áó éàõøûäûr, éîõñà çÿããóì àüàúû? Áèç

îíó çàëèìëÿr ö÷öí áèr áÿëà, äÿrä åòäèê. Î, åëÿ áèr

àüàúäûr êè, úÿhÿííÿìèí ëàï äèáèíäÿí ÷ûõàr. Îíóí

ìåéâÿñè øåéòàíëàrûí áàøû êèìèäèr. Îíëàr îíäàí éåéÿúÿê

âÿ ãàrûíëàrûíû îíóíëà äîëäóràúàãëàr” (“Ñÿôôàò”, 62-66).

“Îíëàrûí éåìÿéè çÿrèäÿí áàøãà áèr øåé îëìàéàúàãäûr.

Î éåìÿê íÿ ãöââÿò âårÿr, íÿ äÿ àúëûãäàí ãóròàràr”

(“Úàñèéÿ”, 6-7).

Úÿhÿííÿì ÿhëè Àëëàhû òàíûìàìàñûíûí úÿçàñûíû áó øÿêèëäÿ

÷ÿêèr. Úÿçà êèìè ¤çëÿrèíÿ hàçûrëàíìûø áèr “çèéàôÿò” âàr.

Èíêàr÷ûëàrûí åäÿíëÿrèí göíàhû âÿ îíëàr ö÷öí hàçûrëàíàí áó õöñóñè

“çèéàôÿò” “Âàãèÿ” ñórÿñèíäÿ áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Îíëàr áóíäàí ÿââÿë íàç-íåìÿò è÷èíäÿ èäèëÿr.

®çëÿrè äÿ á¤éöê göíàh è÷èíäÿ èñràr åäèá äóróräóëàr.

Âÿ áåëÿ äåéèräèëÿr: “ßúÿáà, áèç ¤ëäöêäÿí, òîç-òîrïàã âÿ

ñör-ñöìöê îëäóãäàí ñîírà hÿãèãÿòÿí éåíèäÿí

äèrèëÿúÿéèêìè?!

Éàõóä áèçäÿí ÿââÿë gÿëèá-gåòìèø àòàëàrûìûç äà

äèrèëÿúÿêëÿrìè?!”

Äå êè: “ßââÿëêèëÿr äÿ, ñîíràêûëàr äà. Ìÿëóì áèr göíöí

ìöÿééÿí áèr âàõòûíäà ìöòëÿã úÿì åäèëÿúÿêëÿr. Ñîírà

ñèç åé éàëàí÷ûëàr, hàãã éîëäàí àçàíëàr.

Øöáhÿñèç êè, çÿããóì àüàúûíûí ìåéâÿñèíäÿí

éåéÿúÿêñèíèç, ãàrûíëàrûíûçû îíóíëà äîëäóràúàãñûíûç.

Öñòöíäÿí äÿ ãàéíàr ñó è÷ÿúÿêñèíèç. ®çö äÿ îíó

ñóñóçëóã õÿñòÿëèéèíÿ òóòóëìóø äÿâÿ êèìè è÷ÿúÿêñèíèç””

(“Âàãèÿ”, 45-55).

Äöíéàäàêû áîüàç àürûëàrû, øèääÿòëè ãàrûí ñàíúûëàrû èíñàíà ÿí

÷îõ ñûõûíòû âÿ àürû âårÿí õÿñòÿëèêëÿräÿí îëäóüó hàëäà

úÿhÿííÿìäÿ áöòöí áóíëàräàí äàhà øèääÿòëÿrè ñîíñóçà ãÿäÿr

êàôèrèí hÿéàòûíûí áèr ïàr÷àñûíû òÿøêèë åäèr. Éåìÿê

ìÿúáórèééÿòèíäÿ îëäóãëàrû áó ãèäàëàr áîüàçëàrûíäà òûõàíûá ãàëûr.

Óäà áèëäèêëÿrè èñÿ ãàrûíëàrûíäà ÿrèìèø ìåòàë ïàr÷àñû êèìè ãàéíàr

îëór. Àúëûãëàrûíû àràäàí ãàëäûrà áèëìÿçëÿr. Úÿhÿííÿì ÿhëè

89

Ùàróí Éÿhéà

ñîíñóçà ãÿäÿr ãîrõóíú âÿ äàâàìëû áèr àúëûã è÷èíäÿäèr.

Èøèí ìàràãëû òÿrÿôè áóäór êè, áó hàäèñÿ áèr äÿôÿ îëìàç,

ñîíñóçà ãÿäÿr òÿêràrëàíûá gåäÿr. Çöíêè úÿhÿííÿì ÿhëè åëÿ àúäûr

êè, äàhà ¤íúÿ ñàéñûç êÿrÿ éîõëàäûüû hàëäà ÿçàáûíû àròûrìàãäàí

áàøãà äàhà áèr èøÿ éàràìàéàí áó òèêàíëàrû hÿr äÿôÿ éåìÿê

ìÿúáórèééÿòèíäÿ ãàëàr. Àräûíäàí äà ãàéíàr ñóéà höúóì åäÿr.

Àììà áó ñó íÿ hÿçì åòäèrèr, íÿ äÿ ñóñóçëóüóíó àïàrûr.

Éóõàrûäàêû àéÿäÿ äÿ äåéèëäèéè êèìè, õÿñòÿ äÿâÿëÿr êèìè è÷äèêúÿ

ñóñóçëóãëàrû äàhà àròàr. Áó úÿçàíû éàõøû ÷ÿêìÿëÿrè ö÷öí êàôèrëÿr

úÿhÿííÿìÿ ñóñàìûø îëàràã ñîõóëàrëàr (“Ìÿréÿì”, 86).

Ãàéíàr ñó èëÿ áÿràáÿr îíëàrà è÷èrèëÿí áàøãà èérÿíú áèr è÷êè

èñÿ èrèíäèr. Òèááäÿ ÿí ïèñ ãîõó âårÿí èrèí êàôèrëÿrèí ñå÷ìÿéÿ

ìÿhêóì îëäóüó èêèíúè è÷êèäèr. Èrèíëÿ éàíàøû îíóí àèä îëäóüó

éàràäàí ÷ûõàí ãàí äà áó èëòèhàáëà áÿràáÿr ãàrûøäûrûëûá êöôr

åäÿíëÿrÿ òÿãäèì îëóíór. Áàøãà áèr àéÿäÿ èñÿ hÿì èrèíäÿí, hÿì

äÿ öñòöíÿ ãàòûëìûø ãàéíàr ñóäàí áÿhñ åäèëèr. Êàôèr hÿì ãàéíàr

ñóéóí ÿçàáûíû, hÿì äÿ èrèíëÿ èérÿíú äàäûíû áèrëèêäÿ áó øÿêèëäÿ

åéíè àíäà äàäûr.

Òÿãäèì îëóíàí è÷êèëÿr áó ãÿäÿr èérÿíú âÿ ä¤çöëìÿç îëñà

äà êàôèrëÿrèí ñóñóçëóãëàrûíû àïàrìàã ö÷öí äàèì áóíëàrà äîüró

ãà÷ìàñû îíëàrûí ñóñóçëóãëàrûíûí ä¤çöëìÿç äÿrÿúÿäÿ îëìàñûíû

g¤ñòÿrèr. Áèrèíèí ÿçàáûíû äàäûá äègÿrèíÿ ãà÷àrëàr. Áó äà

éåìÿêëÿrèíäÿ îëäóüó êèìè ÿáÿäèééÿòÿ ãÿäÿr òÿêràrëàíûr.

Úÿhÿííÿì ÿhëè ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì åäÿí ãîrõóíú áèr ñóñóçëóã

è÷èíäÿ ãûârûëûr:

“Îíëàr îràäà ñîíñóç ìöääÿò ãàëàúàãëàr. Îíëàr îràäà

íÿ áèr ñÿrèíëèê g¤rÿúÿê, íÿ äÿ èñòÿìÿéÿ áèr øåé òàïà-

úàãëàr; ãàéíàr ñóäàí âÿ èrèíäÿí áàøãà! - óéüóí úÿçà

îëàràã” (“Íÿáÿ”, 24-26).

“Áó göí áàõ áóràäà îíóí éàõûí áèr äîñòó éîõäór.

Èrèíäÿí áàøãà áèr éåìÿéè äÿ éîõäór. Îíó àíúàã

göíàhêàrëàr éåéÿr!” (“Ùàããÿ”, 35-37).

Àüûçëàrûíà àëäûãëàrû áó ãàrûøûüû hå÷ úör óäà áèëìèrëÿr,

áîüàçëàrûíäà ãàëàr. Óäìàüà, óäãóíìàüà ÷àëûøûr, àììà áàúàrà

áèëìèr. Ãàí âÿ èrèíëÿ áîüóëórëàr, àíúàã éåíÿ äÿ hå÷ úör ¤ëÿ

áèëìèrëÿr:

“Ùÿëÿ ãàrøûäà úÿhÿííÿì âàräûr. Èrèíëè-ãàíëû ñóäàí

è÷èrèëÿúÿêäèr! Î, èrèíëè-ãàíëû ñóéó ãóròóì-ãóròóì è÷ÿr,

îíó çîrëà óäàr. Îíà hÿr òÿrÿôäÿí ¤ëöì gÿëÿr, ëàêèí

90

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

¤ëìÿç. Ùÿëÿ áóíóí àräûíúà äÿhøÿòëè áèr ÿçàá

gÿëÿúÿêäèr!” (“Èáràhèì”, 16-17).

Áó ÷àrÿñèçëèê è÷èíäÿ ¤çëÿrè ö÷öí õöñóñè îëàràã éàràäûëàí

áèr äèàëîã èìêàíû èëÿ úÿííÿò ÿhëè èëÿ äàíûøûrëàr. Îíëàrûí íåúÿ

g¤çÿë íåìÿòëÿrëÿ òÿúhèç îëóíäóãëàrûíû g¤rörëÿr. Áó, ÷ÿêäèêëÿrè

ÿçàáû ãàò-ãàò àròûrûr. Áó àràäà úÿííÿò ÿhëèíäÿí áèr àç ¤çëÿrèíÿ

äÿ íåìÿò âårèëìÿñèíè èñòÿéÿrëÿr, àììà áó, áîø éårÿ îëàí

éàëâàrûøäûr:

“Úÿhÿííÿì ÿhëè úÿííÿò ÿhëèíÿ ìöràúèÿò åäèá:

“Öñòöìöçÿ áèr àç ñó ò¤êöí âÿ éà Àëëàhûí ñèçÿ âåräèéè

róçèëÿräÿí áèçÿ áèr ãÿäÿr åhñàí åäèí!” äåéÿúÿê. Îíëàr

èñÿ: “Äîüróñó, Àëëàh áóíëàrû êàôèrëÿrÿ hàràì áóéór-

ìóøäór!” äåéÿ úàâàá âårÿúÿêëÿr” (“ßràô”, 50).

Éåìÿê-è÷ìÿêëÿ áÿràáÿr gåéèìëÿr äÿ êöôr åäÿíëÿr ö÷öí

õöñóñè îëàràã hàçûrëàíìûøäûr. Èíñàí äÿrèñè hÿññàñäûr. Ãûçüûí áèr

ñîáàéà âÿ éà öòöéÿ áèr ñàíèéÿ áåëÿ òîõóíà áèëìÿç. Òÿñàäöôÿí

òîõóíäóüó çàìàí èñÿ göíëÿrëÿ àürû ÷ÿêÿr, éàràñû ñóëóã, äÿrèñè

ãàáàr îëàr. Úÿhÿííÿìäÿ èñÿ áèr öòöäÿí äàhà ÷îõ ãûçüûí

gåéèìëÿr èíñàíûí âöúöäóíóí hÿr òÿrÿôèíè áöröéöá éàïûøàúàã,

èíñàíûí ãîâìàüà göúö ÷àòìàäûüû áèr àòÿø îëóá äÿrèëÿrè

ãîâóràúàãäûr:

“...Îíó èíêàr åäÿíëÿr ö÷öí àòÿøäÿí ïàëòàr áè÷èëìèøäèr...”

(“Ùÿúú”, 19).

Àñôàëòû éîëà éàïûøäûràí ãÿòràí úÿhÿííÿìäÿ êàôèrèí ïàëòàrû

îëàr, îíóí öñòöíÿ éàïûøûá è÷èí-è÷èí éàíàràã îíóí âöúóäóíó

ÿrèäÿr:

“Êàôèrëÿrèí gåéèìëÿrè ãÿòràíäàí îëàúàã, öç-g¤çëÿrèíè

äÿ àòÿø áöröéÿúÿêäèr!” (“Èáràhèì”, 50).

“Îíëàr ö÷öí úÿhÿííÿìäÿí ä¤øÿê âÿ öñòëÿrèíÿ ¤ròìÿê

ö÷öí éîrüàí âàräûr. Áèç çàëèìëÿrè áåëÿ úÿçàëàíäûrûrûã!”

(“ßràô”, 41).

Çÿáàíèëÿr

Áó âÿçèééÿòèí g¤rÿ àròûã ñîíñóçà ãÿäÿr úÿhÿííÿì ÿhëèíÿ

àúûéàúàã, îíëàrû àòÿøäÿí ãóròàràúàã, îíëàrà éàräûì åäÿ áèëÿúÿê

òÿê áèr èíñàí éîõäór. Àëëàhëà ÿáÿäè øÿêèëäÿ äàíûøà áèëìÿçëÿr.

Óíóäóëìàüûí, òÿrê åäèëìÿéèí âÿ èòèrèëìÿéèí èçòèràáûíû éàøàéàrëàr.

Áèr àéÿíèí èôàäÿñè èëÿ äåñÿê, “áó göí áàõ áóràäà îíóí éàõûí

áèr äîñòó éîõäór” (“Ùàããÿ”, 35). Ãàrøûëàøäûãëàrû éågàíÿ øåé

91

Ùàróí Éÿhéà

èrÿëèäÿêè ñîíñóç hÿéàòëàrûíäà îíëàrà ñàéñûç ÿçàá âÿ èøgÿíúÿëÿr

âårÿí ÿçàá ìÿëÿêëÿr, éÿíè çÿáàíèëÿräèr. Úÿhÿííÿì ÿhëèíÿ ÿçàá

âårÿí áó ìÿëÿêëÿr çÿrrÿ ãÿäÿr ìÿrhÿìÿò hèññèíÿ ñàhèá äåéèëëÿr.

Áóíëàr ñîí äÿrÿúÿ rÿhìñèç, ñÿrò, göúëö âÿ äÿhøÿòâårèúè

ìÿëÿêëÿräèr. Îíëàr àëÿìëÿrèí Rÿááè îëàí Àëëàhà êöôr åäÿíëÿräÿí

ëàéèã îëäóãëàrû øÿêèëäÿ èíòèãàì àëìàã ö÷öí éàràäûëìûøëàr âÿ

âÿçèôÿëÿrèíè ãöñórñóç øÿêèëäÿ éårèíÿ éåòèrèrëÿr:

“Åé èìàí gÿòèrÿíëÿr! ®çöíöçö âÿ ÿhëè-ÿéàëûíûçû åëÿ áèr

îääàí ãîróéóí êè, îíóí éàíàúàüû èíñàíëàr âÿ äàøëàr,

õèäìÿò÷èëÿrè èñÿ Àëëàhûí îíëàrà âåräèéè ÿìrëÿrÿ àñè

îëìàéàí, áóéóräóãëàrûíû éårèíÿ éåòèrÿí äàøãÿëáëè âÿ

÷îõ ñÿrò òÿáèÿòëè ìÿëÿêëÿräèr” (“Òÿhrèì”, 6).

“Éîõ, éîõ! ßgÿr ñîí ãîéìàñà, àíä îëñóí êè, Áèç îíó

êÿêèëèíäÿí éàïûøûá ñöröêëÿéÿúÿéèê - ¤çö äÿ éàëàí÷û,

göíàhêàr êÿêèëèíäÿí! Ãîé î, ¤çöíöí áöòöí

òÿrÿôäàrëàrûíû ê¤ìÿéÿ ÷àüûrñûí! Áèç äÿ çÿáàíèëÿrè

÷àüûràúàüûã!” (“ßëÿã”, 15-18).

Áó çÿáàíèëÿr Àëëàhûí êàôèrëÿr öçÿrèíäÿêè ãÿçÿáèíèí áèr

g¤röíòöñöäör. Êàôèrëÿrè hÿr òÿrÿôäÿí ÿí ãîrõóíú, ÿí àúû âÿ ÿí

àë÷àëäûúû, òÿhãèràìèç rÿôòàr g¤çëÿéèr.

Áó àràäà ñÿhâ áàøà äöøöëìÿìÿñè ëàçûì îëàí ìöhöì áèr

ìÿãàì âàr. Çÿáàíèëÿr ÿñëèíäÿ ÿí êè÷èê áèr çöëì âÿ éà hàãñûçëûã

åòìÿçëÿr. Îíëàr èíêàr÷ûëàrà ëàéèã îëäóãëàrû úÿçàíû íÿ ÿñêèê, íÿ

äÿ àròûã, éÿíè ÿí g¤çÿë áèr øÿêèëäÿ âårèrëÿr. Àëëàhûí ÿäàëÿòèíèí

ÿí g¤çÿë íöìóíÿñè âÿ äàøûéûúûñû îëàí áó ìÿëÿêëÿr Àëëàhûí

îíëàrà âåräèéè âÿçèôÿíè á¤éöê áèr ç¤âã âÿ èòàÿòëÿ éårèíÿ éåòèrÿí

òàìàìèëÿ ìÿñóì âÿ ìöáàrÿê âàrëûãëàräûr.

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ÚßÙßÍÍßÌÄßÊÈ

ÌßÍßÂÈ ßÇÀÁ

Èíäèéÿ ãÿäÿr úÿhÿííÿì ÿhëèíèí ÷ÿêäèéè ìöõòÿëèô ôèçèêè

àürûëàräàí áÿhñ åòäèê. Áöòöí áóíëàrûí éàíûíäà ÿí àçû áóíëàr

ãÿäÿr ìöhöì îëàí áàøãà áèr ÿçàá èñÿ ìÿíÿâè ÿçàáäûr. Áó

ìÿíÿâè ÿçàá ¤çöíäÿ ïåøìàíëûã, öìèäñèçëèê, àë÷àëìà, óòàíú,

öìèäèí êÿñèëìÿñè êèìè áèr ÷îõ róhè ÿçàáëàrû áèrëÿøäèrèr.

Ãÿëáëÿrè áöröéÿí àòÿø

Ùÿr êÿñèí äöíéàäà ìöõòÿëèô âàñèòÿëÿrëÿ äàääûüû áèr ìÿíÿâè

ÿçàá âàr. Ìÿñÿëÿí, ÷îõ ñåâäèéè áèr éàõûíûíû, äîñòóíó, ñåâgèëèñèíè,

õûíûìûíû, ÿrèíè âÿ éà ¤âëàäûíû èòèrÿí âÿ îíà áèr äàhà

ãîâóøìàéàúàüûíû äöøöíÿí âÿ éà ÷îõ éàõûí áèëäèéè, göâÿíäèéè

áèr êèìñÿäÿí õÿéàíÿò g¤rÿí áèr èíñàíûí ãÿëáè òÿrèô åäèëìÿéÿúÿê

àúûëàrëà äîëàr. Áàõ, áó ìÿíÿâè ÿçàá ÿñëèíäÿ î èíñàíûí èòèräèéè âÿ

éà õÿéàíÿòèíÿ óüràäûüû èíñàíû èëàhèëÿøäèrìÿñèíèí ÿâÿçè îëàràã

Àëëàhûí örÿêäÿ éàràòäûüû õöñóñè áèr ÿçàá í¤âöäör. Áó ÿçàá èíñàíûí

Àëëàhà é¤íÿëòìÿëè îëäóüó ñåâgè, håéràíëûã, éàõûíëûã, äîñòëóã,

áàüëûëûã âÿ åòèáàr hèññëÿrèíè òàìàìèëÿ Àëëàhà àèä, Îíà ì¤hòàú, àúèç

âÿ ¤ëöìëö îëàí êèìñÿéÿ é¤íÿëòìÿñèíèí âÿ áó øÿêèëäÿ Àëëàhà

Îíóí éàràòäûüû áèr êèìñÿíè îròàã ãîøìàñûíûí, áàøãà ñ¤çëÿ, øèrê

ãîøìàñûíûí ÿâÿçèíäÿ îëàí áèr ÿçàáäûr. Ìöørèêëèéèí úÿçàñûíû Àëëàh

hÿëÿ áó äöíéàäà èêÿí îíà áó øÿêèëäÿ äàääûrûr êè, àõèrÿòÿ

gåòìÿäÿí àüëû áàøûíà gÿëñèí âÿ ò¤âáÿ åäÿrÿê éàëíûç Àëëàhà

ä¤íñöí. Áóràäà èëàhèëÿøäèrèëÿíèí ìöòëÿã áèr èíñàí îëìàñû äà øÿrò

äåéèë. Èíñàíëàrûí çÿèô é¤íëÿrè ôÿrãëèäèr. Ìàë, ìöëê, ïóë, ñÿrâÿò,

åòèáàr, ãûñàñû, Àëëàhà îròàã ãîøóëàí, øÿrèê ãîøóëàí hÿr hàíñû áèr

ÿøéà, éà äà àíëàéûø äà åéíè øÿêèëäÿ èëàhèëÿøäèrèëÿ áèëÿr.

Äöíéàäà áóíëàrû èòèrìÿéèí âåräèéè ÿçàá èñÿ éàëíûç

úÿhÿííÿìäÿêè îõøàr ÿçàáûí ÷îõ êè÷èê áèr äîçàäàêû áÿíçÿrèäèr.

Áó, áèr èárÿò âÿ õÿáÿräàrëûã ìàhèééÿòèíäÿäèr. Àõèrÿòÿ øèrêëÿ

äîëó îëàí áèr ãÿëáëÿ gåäÿí èíñàíû èñÿ úÿhÿííÿìäÿ áó àürûíûí

ÿñëè âÿ äàâàìëû îëàíû g¤çëÿéèr. Éàëíûç äöíéàäàêû áó ìÿíÿâè

ÿçàá áåëÿ øèrê ãîøìàíûí äÿrÿúÿñèíÿ g¤rÿ áÿçÿí åëÿ øèääÿòëè

îëór êè, áó àürûíû ÷ÿêÿí èíñàí ãóròóëìàã ö÷öí hÿr úör ôèçèêè

èøgÿíúÿíè áåëÿ áó ìÿíÿâè àürûäàí öñòöí òóòàr. Ùÿòòà ¤ëöá ãóròóëà

93

áèëìÿê ö÷öí èíòèhàr áåëÿ åäÿíëÿr îëór. Áó òÿrèôåäèëìÿç àürûíû

èôàäÿ åäÿ áèëìÿê ö÷öí èñÿ ìöørèê “örÿéèíèí éàíäûüûíû”,

“úèéÿrèíèí éàíäûüûíû” ñ¤éëÿéèr.

Íåúÿ êè, Ãóràíäà úÿhÿííÿì ÿçàáûíûí áó ìÿíÿâè òÿrÿôè

äèããÿòè úÿëá åäÿí áèr øÿêèëäÿ âórüóëàíàràã “ãÿëáëÿrè éàíäûràí

áèr àòÿø”äÿí áÿhñ åäèëèr:

“Ãåéáÿò åäèá òÿíÿ âóràí hÿr êÿñèí âàé hàëûíà!

Î êèìñÿ êè, ìàë éûüûá îíó ä¤íÿ-ä¤íÿ ñàéàr. Âÿ åëÿ çÿíí

åäÿr êè, ìàë-ä¤âëÿòè îíó ÿáÿäè éàøàäàúàãäûr.

Õåér! Î, ìöòëÿã Ùóòÿìÿéÿ àòûëàúàãäûr!

Áèëèrñèíèçìè, Ùóòÿìÿ íÿäèr?!

Î, Àëëàhûí éàíàr îäóäór. Åëÿ áèr îä êè, örÿêëÿrè

éàíäûrûá éàõàr.

Î, áåëÿëÿrèíèí öçöíÿ ãàïàíûá êèëèäëÿíÿúÿêäèr. Îíëàr

höíäör ñöòóíëàrà áàüëàíìûø îëàúàãëàr!” (“Ùóìÿçÿ”,

1-9).

Äöíéàäà ÿí øèääÿòëè àürû áåëÿ çàìàí êå÷äèêúÿ óíóäóëór,

áÿëêÿ èçëÿrè áèr ìöääÿò äàâàì åäÿr, àììà hå÷ áèr çàìàí

¤çöíöí èëê øèääÿòèíè ãîróìàç. Úÿhÿííÿìäÿ èñÿ áó àürû

äöíéàäàêûíäàí ãàò-ãàò äàhà àròûã îëìàãëà hÿì äÿ ÿáÿäè îëàràã

hå÷ ÿêñèëìÿäÿí êàôèrëÿrÿ ÿçàá âårÿrÿê éàíàr.

Áóíóíëà áÿràáÿr, úÿhÿííÿì ÿhëèíèí öìèäñèçëèê, ïåøìàíëûã,

rÿçèëëèê, ãÿçÿá, êèí, ÷ÿêèøìÿ, äèäèøìÿ hèññëÿrèíèí ãàrûøûüû

íÿòèúÿñèíäÿ éàøàäûüû ìÿíÿâè ÿçàá äà áóíà ãàòûëàr âÿ èíêàr÷ûëàr

ÿí àçû ôèçèêè îëäóüó ãÿäÿr róhè òÿrÿôäÿí äÿ èøgÿíúÿ ÷ÿêÿrëÿr.

Àë÷àëäûëìàíûí ìèíáèr í¤âö

Úÿhÿííÿìëÿ áàüëû áèr ÷îõ àéÿ áóràäà êàôèrëÿr ö÷öí

òÿhãèràìèç, rÿçèëåäèúè, àë÷àëäûúû áèr ÿçàá îëäóüóíó õÿáÿr âårèr.

Áó, èíêàr÷ûëàrûí äöíéà hÿéàòûíäàêû òÿêÿááöröíöí âÿ ¤çöíäÿí-

ràçûëûüûíûí ÿâÿçèíäÿ òÿéèí îëóíìóø áèr úÿçàäûr.

Äöíéà hÿéàòûíäà èíêàr÷ûíûí ÿí á¤éöê hÿäÿôëÿrèíäÿí áèrè

áàøãà èíñàíëàrûí îíà ãèáòÿ åòìÿñè, îíó òÿrèôëÿìÿñèäèr. Éàõøû

áèr èø, óøàãëàr, g¤çÿë åâëÿr, ìàøûíëàr âÿ áó êèìè äöíéÿâè èøëÿêëÿr

èíñàíëàrà åäèëÿí g¤ñòÿrèøëÿ äÿéÿr ãàçàíûr. Íåúÿ êè, Ãóràíäà

äöíéà hÿéàòûíûí àëäàäûúû áÿr-áÿçÿéèíèí àràñûíäà èíñàíëàrûí ¤ç

àràëàrûíäàêû “òÿrèôëÿíìÿ”ñè ¤í ïëàíäàäûr.

Áàõ, èíñàíëàrûí äöíéàäàêû ÿí á¤éöê èñòÿéè îëàí áó

94

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

“òÿrèôëÿíìÿ” èíêàr÷ûëàr ö÷öí àõèrÿòäÿ øèääÿòëè áèr ÿçàáà ÷åârèëÿr.

Áó ÿçàá ¤çöíäÿ ÿââÿë áÿhñ åòäèéèìèç ôèçèêè àürûëàrëà áÿràáÿr

àë÷àëäûëìàíû, òÿhãèr îëóíìàíû âÿ röñâàé åäèëìÿéè äÿ úÿìëÿøäèrèr.

Çöíêè êàôèr äöíéàäà èêÿí “òÿrèôÿ ëàéèã îëàí” (“Áÿãÿrÿ”,

267) Àëëàhû óíóòìóø, áóíóí ÿâÿçèíäÿ “íÿôñèíè ¤çöíÿ òàírû

åòìèø”äèr (“Ôórãàí”, 43). Áó ñÿáÿáëÿ äÿ hÿéàòûíû Àëëàhû

òÿrèôëÿìÿêëÿ äåéèë, ¤çöíÿ òÿrèô òîïëàìàãëà êå÷èrìèøäèr. Îíó

Éàràäàíûí äåéèë, äègÿr èíñàíëàrûí ràçûëûüûíà g¤rÿ áèr hÿéàò

ãórìóøäór. Áàõ, áó ñÿáÿáäÿí äÿ ÿí á¤éöê áÿäáÿõò÷èëèéè

èíñàíëàr ãàrøûñûíäà êè÷èëèá rÿçèë îëàíäà éàøàéàr.

Áàõ, êàôèr ö÷öí ÿí á¤éöê êàáóñëàräàí áèrè áàøãàëàrûíûí

g¤çöíäÿ rÿçèë îëìà, áàøãàëàrû ãàrøûñûíäà ÿéèëìÿ hàëûäûr. Èíêàr÷ûëàr

àràñûíäà äègÿr èíñàíëàr àràñûíäà rÿçèë îëìàìàã, ÿêñèíÿ, îíëàräàí

òÿrèô òîïëàìàã ö÷öí úàíûíû áåëÿ âårÿ áèëÿúÿê ÷îõ ñàéäà èíñàí äà

âàr. Áóíà g¤rÿ äÿ úÿhÿííÿìäÿêè áèr ÷îõ ÿçàá áó êàáóñóí

öçÿrèíäÿ ãóróëór. Êàôèrëÿr äöíéàäàêû òÿêÿááörÿ âÿ ¤çöíäÿí-

ràçûëûüà g¤rÿ úÿhÿííÿìäÿ ãîrõóíú áèr øÿêèëäÿ àë÷àëäûëûrëàr. Áÿçè

àéÿëÿräÿ áó hÿãèãÿòÿ áåëÿ äèããÿò åäèëèr:

“Êàôèr îëàíëàr úÿhÿííÿì îäóíà g¤ñòÿrèëÿúÿêëÿrè göí:

“Ñèç äöíéà hÿéàòûíûçäà áöòöí íåìÿòëÿrè g¤röá äàääûíûç

âÿ îíëàräàí ëÿççÿò àëäûíûç. Áó göí èñÿ éår öçöíäÿ íàhàã

éårÿ òÿêÿááör g¤ñòÿräèéèíèçÿ âÿ ôàñèãëÿr îëäóüóíóçà

g¤rÿ hÿãàrÿòëè ÿçàáëà úÿçàëàíäûrûëàúàãñûíûç!””

(“ßhãàô”, 20).

“Êöôr åäÿíëÿr îíëàrà âåräèéèìèç ì¤hëÿòè hå÷ äÿ ¤çëÿrè

ö÷öí õåéèrëè ñàíìàñûíëàr! Áèçèì îíëàrà âåräèéèìèç ì¤hëÿò

àíúàã göíàhëàrûíû äàhà äà àròûrìàëàrû ö÷öíäör. Îíëàr

çÿëèëåäèúè áèr ÿçàá g¤rÿúÿêëÿr!” (“Àëè-Èìràí”, 178).

Áó àë÷àëäûëìàíûí ìèíáèr í¤âö âàräûr. Úÿhÿííÿì ÿhëè èëÿ

äöíéàäà håéâàíëàrà g¤ñòÿrèëÿí rÿôòàräàí äàhà ÷îõ àë÷àëäûúû òÿrçäÿ

äàâràíûrëàr. Îíëàrû àë÷àëòìàã ö÷öí äÿìèräÿí ãàì÷ûëàr, çÿíúèrëÿr

òàïûëûr. Îíëàr áîéóíëàrûíà êå÷èrèëìèø èïëÿrëÿ äèrÿêëÿrÿ áàüëàíûrëàr,

áîéóíëàrûíà áîéóíáàüûëàr êå÷èrèëèr, àéàãëàrûíà çÿíúèrëÿr âóróëór.

ßñëèíäÿ àë÷àëäûëìàã úÿhÿííÿì è÷èíäÿêè áöòöí äègÿr

ÿçàáëàrëà åéíè àíäà áàø âårèr. Ìÿñÿëÿí, èíêàr÷ûëàr âÿ êöôr åäÿíëÿr

àòÿøÿ àòûëàrêÿí áèr éàíäàí äà àë÷àëäûëûrëàr. Áó á¤éöê rÿçàëÿò

êàôèrëÿr äèrèëäèëäèêäÿí âÿ úÿhÿííÿìÿ àïàrûëìàã ö÷öí ñå÷èëäèêëÿrè

àíäàí åòèáàrÿí áàøëàéûr âÿ ÿáÿäèééÿòÿ ãÿäÿr äàâàì åäèr.

Êàôèr áó ìÿëÿêëÿr òÿrÿôèíäÿí ìèëéàräëàrëà èíñàí è÷èíäÿí

95

Ùàróí Éÿhéà

ñå÷èëÿrÿê àëíûíäàí, àéàãëàrûíäàí éàõàëàíûr. Ãóràíûí èôàäÿñè

äåñÿê, “Î göí íÿ áèr èíñàí, íÿ äÿ áèr úèí göíàhû áàrÿñèíäÿ

ñîrüó-ñóàë îëóíìàéàúàãäûr!.. Göíàhêàrëàr öçëÿrèíäÿí

òàíûíàúàã, êÿêèëëÿrèíäÿí âÿ àéàãëàrûíäàí òóòóëóá

éàõàëàíàúàãëàr” (“Rÿhìàí”, 39-41). Àëëàhà öñéàí åòìèø, Îíó

óíóòìóø êèìñÿ áó øÿêèëäÿ éàõàëàíäûãäàí ñîírà håéâàíëàräàí

áåòÿr áèr ìöíàñèáÿò g¤rÿúÿê, ñà÷ûíäàí òóòóëóá éårëÿ

ñöröêëÿíÿúÿê âÿ úÿhÿííÿìÿ àòûëàúàãäûr. Ìöãàâèìÿò g¤ñòÿrÿ

áèëìÿç, áàüûrñà, ÷ûrïûíñà äà îíà hå÷ êèì éàräûì åäÿ áèëìÿç.

Áó, ñàäÿúÿ îëàràã ÷àrÿñèçëèéèí âåräèéè ÿçàáû àròûràr:

“...Àíä îëñóí êè, Áèç îíó êÿêèëèíäÿí éàïûøûá ñöröê-

ëÿéÿúÿéèê - ¤çö äÿ éàëàí÷û, göíàhêàr êÿêèëèíäÿí! Ãîé

î, ¤çöíöí áöòöí òÿrÿôäàrëàrûíû ê¤ìÿéÿ ÷àüûrñûí! Áèç

äÿ çÿáàíèëÿrè ÷àüûràúàüûã!” (“ßëÿã”, 15-18).

Àéÿéÿ g¤rÿ, èíêàr÷ûëàr “çîrëà úÿhÿííÿì îäóíà

ñöröêëÿíÿúÿêëÿr” âÿ îíëàrà “áó, ñèçèí éàëàí håñàá åòäèéèíèç

úÿhÿííÿì îäóäór!” äåéèëÿúÿêäèr (“Òór”, 13-14). Äègÿr áèr

àéÿäÿ õÿáÿr âårèëäèéèíÿ g¤rÿ, áó “ñöröêëÿíìÿ” “öçöãîéëó

âÿçèééÿòäÿ” îëàúàãäûr (“Ôórãàí”, 34).

Îíëàr úÿhÿííÿìÿ äÿ åéíè øÿêèëäÿ, éÿíè öçö öñòÿ îëìàãëà

àòûëûrëàr:

“Ïèñ ÿìÿëëÿrëÿ gÿëÿíëÿr èñÿ úÿhÿííÿì îäóíà öçö öñòÿ

àòûëàrëàr. Áó, éàëíûç ÿìÿëëÿrèíèçèí úÿçàñûäûr!” (“Íÿìë”,

90).

“Î göí îíëàr öçö öñòÿ úÿhÿííÿìÿ ñöröêëÿíÿúÿê:

“Äóéóí úÿhÿííÿìèí òÿìàñûíû!” äåéèëÿúÿêäèr”

(“Ãÿìÿr”, 48).

Èíêàr÷ûëàrûí îrà gèrìÿñè èëÿ áèrëèêäÿ îíëàrûí àë÷àëìàñû äàhà

äà øèääÿòëÿíèr. Çÿêäèêëÿrè áöòöí ôèçèêè ÿçàáëàrûí áèr äÿ áó òÿrÿôè

âàräûr. Ìÿñÿëÿí, îäà àòûëäûãëàrû çàìàí éàíìàíûí âåräèéè àürûíûí

éàíûíäà áèr äÿ àë÷àëäûëìàíûí, rÿçàëÿòèí âÿ röñâàé÷ûëûüûí èçòèràáûíû

éàøàéàrëàr.

Èíêàr÷ûíûí àòÿøèí ÿçàáû çàìàíû íåúÿ àë÷àëäûëìàñû áàøãà

áèr ñórÿäÿ áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Îíó òóòóá úÿhÿííÿìèí òÿí îròàñûíà ñöröéöí! Ñîírà

áàøûíà ÿçàá îëàràã ãàéíàr ñó ò¤êöí! Áèr äàä g¤rÿê!

Ñÿí êè, ÷îõ ãöââÿòëè, ì¤hòÿrÿì áèr øÿõñ èäèí! Áó, øÿêê

åòäèéèíèç ÿçàáäûr!”” (“Äóõàí”, 47-50).

96

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

Êàôèrè àë÷àëòìàã ö÷öí õöñóñè îëàràã hàçûrëàíìûø ãàì÷ûëàr,

õàëòàëàr, ãàíäàëëàr, çÿíúèrëÿr âàräûr. Ãóràíäà áåëÿ äåéèëèr:

“Îíó òóòóá ãàíäàëëàéûí! Ñîírà äà úÿhÿííÿìÿ àòûí! Äàhà

ñîírà îíó éåòìèø àrøûí óçóíëóüóíäà çÿíúèrëÿ áàüëàéûí!

Çöíêè î, á¤éöê îëàí Àëëàhà èíàíìûräû. Î, éîõñóëó

éåäèròìÿéÿ rÿüáÿò îéàòìûräû” (“Ùàããÿ”, 30-34).

Äöíéàäà âÿhøè håéâàíëàrû ÷ûõìàã øÿròèëÿ hÿòòà håéâàíëàr äà

çÿíúèrÿ âóróëìór. Èíñàíëàräàí èñÿ àròûã èíñàí rÿôòàrûíäàí

óçàãëàøìûø ñîí äÿrÿúÿëè òÿhëöêÿëè àüûë õÿñòÿëÿr (róhè õÿñòÿëÿr)

áàüëàíûr. Áóíà g¤rÿ äÿ úÿhÿííÿìÿ g¤íäÿrèëìèø èíêàr÷ûëàr áöòöí

éàràíìûøëàrûí ÿí àë÷àã âÿ rÿçèë ìÿõëóãëàrûäûr. Áàõ, áó ñÿáÿáëÿ

îíëàr éóõàrûäàêû àéÿäÿ õÿáÿr âårèëÿí “óçóíëóüó éåòìèø àrøûí îëàí

çÿíúèrÿ” âóróëórëàr. Áàøãà àéÿëÿräÿ áó àë÷àëäûúû ÿçàáäàí áåëÿ

áÿhñ åäèëèr:

“Î çàìàí êè, áîéóíëàrûíäà hàëãàëàr âÿ çÿíúèrëÿr îëäóüó

hàëäà ñöröêëÿíÿúÿêëÿr. Úÿhÿííÿìÿ òÿrÿô, ñîírà îääà

éàíäûrûëàúàãëàr, ñîírà äà îíëàrà áåëÿ äåéèëÿúÿêäèr:

“Ùàràäàäûr øÿrèê ãîøóá èáàäÿò åòäèêëÿrèíèç” (“Ìóìèí”,

71-73).

“...Îíëàr Rÿááèíè èíêàr åäÿíëÿräèr. Áîéóíëàrûíäà çÿíúèr

îëàíëàr äà îíëàräûr. Îíëàr úÿhÿííÿìëèêäèrëÿr, ¤çö äÿ

îràäà ÿáÿäè ãàëàúàãëàr” (“Ràä”, 5).

Ùàããûíäà áàøãà àéÿëÿräÿ áÿhñ åäèëÿí àë÷àëäûúû ÿçàá áåëÿ

áèëäèrèëèr:

“Î göí göíàhêàrëàrû ãàíäàëëàíìûø g¤rÿúÿêñÿí!

ʤéíÿêëÿrè ãÿòràíäàí îëàúàã, öç-g¤çëÿrèíè äÿ àòÿø

áöröéÿúÿêäèr! Àëëàh hÿr êÿñÿ åòäèéè ÿìÿëëÿrèí úÿçàñûíû

âårìÿê ö÷öí áåëÿ åäÿúÿêäèr! Øöáhÿñèç êè, Àëëàh òåçëèêëÿ

hàãã-håñàá ÷ÿêÿíäèr!” (“Èáràhèì”, 49-51).

“Îíó èíêàr åäÿíëÿr ö÷öí àòÿøäÿí ïàëòàr áè÷èëìèøäèr,

áàøëàrûíà äà ãàéíàr ñó ò¤êöëÿúÿêäèr. Î ñó èëÿ

ãàrûíëàrûíäà îëàíëàr âÿ äÿrèëÿrè ÿrèäèëÿúÿêäèr. Ùÿëÿ îíëàr

ö÷öí äÿìèr òîïïóçëàr äà âàräûr” (“Ùÿúú”, 19-21).

Úÿhÿííÿìäÿêè áó àë÷àëìàíûí êàôèrëÿrèí róhóíäà éàràòäûüû

ãàràíëûã, rÿçàëÿò, êè÷èëìÿ âÿ ÿçgèíëèê ¤çöíö îíëàrûí çàhèrèíäÿ

äÿ áöróçÿ âårèr. Åéíèëÿ äöíéàäà èíñàíëàrà rÿçèë îëàí, ãöróró

àéàãëàr àëòûíà àòûëàí, áöòöí èíñàíè hàãëàrû òÿúàâöçÿ ìÿróç ãàëàí

èíñàíëàrûí òÿñâèråäèëìÿç äÿrÿúÿäÿ á¤éöê îëàí ñûõûíòûëàrûíûí

97

Ùàróí Éÿhéà

öçëÿrèíÿ âórìàñû êèìè... Úÿhÿííÿìäÿ éàøàíàúàã àë÷àëäûëìà äà

èíñàíëàrûí ÷¤hrÿñèíÿ òÿñèr åäÿúÿê, öçëÿrèíäÿêè çèëëÿò õàrèúÿ

âóràúàãäûr. Ãóràíäà áåëÿ äåéèëèr:

“Áèr ÷îõ öçëÿr çÿëèë g¤rêÿì àëàúàã” (“Üàøèéÿ”, 2).

Áórà ãÿäÿr ñ¤éëÿäèéèìèç áöòöí áó àë÷àëäûëìà öñóëëàrû èëÿ

áÿràáÿr úÿhÿííÿìäÿ èíêàr÷ûëàr ö÷öí äàhà ìöõòÿëèô

àë÷àëäûëìàëàrûí äà îëàúàüûíû óíóòìàìàã ëàçûìäûr. Àëëàh Ãóràíäà

êàôèr ö÷öí “àë÷àëìà” àíëàéûøûíû èøëÿòìèø âÿ áóíà ìöÿééÿí

íöìóíÿëÿr âårìèøäèr. Àíúàã àë÷àëäûëìà ÷îõ gåíèø áèr àíëàéûøäûr

âÿ èíñàíäà äöíéàäà èêÿí áó äóéüóíó ÿìÿëÿ gÿòèrÿí hÿr øåé,

hÿr ìöíàñèáÿò, hÿr hàäèñÿ áó àíëàéûøà äàõèëäèr. Úÿhÿííÿìäÿ

äÿ áÿëêÿ äÿ ìèí ãàò àròûüû âàräûr.

Ôàéäà âårìÿéÿí ïåøìàí÷ûëûã

Êàôèr äèrèëäèéè àíäàí åòèáàrÿí åòäèéè ãÿhråäèúè õÿòàíûí

ôÿrãèíÿ âàrûr. Áó äöçÿëìÿç ñÿhâèí âåräèéè ïåøìàíëûã äàëüàñû

îíóí áöòöí âöúóäóíó áöröéÿr. Á¤éöê áèr áÿäáÿõòëèê éàøàéàr,

ïåøìàíëûüûí òÿñèrè èëÿ ¤çöíö òöêÿíäèrÿr.

Äöíéàäà åòäèêëÿrè êàôèrëÿrÿ g¤ñòÿrèëÿrêÿí ãÿôëÿò è÷èíäÿ

êå÷èräèêëÿrè hÿéàòëàrûíûí ÿâÿçèíè ÷ûõìàã ö÷öí ¤çëÿrèíäÿ ÷îõ

göúëö áèr hÿñrÿò hèññ åäÿrëÿr. Gårè ãàéòàrûëìàüû, îíëàrà äàhà áèr

øàíñ âårèëìÿñèíè èñòÿéÿrëÿr. Äöíéàäà èêÿí áèrëèêäÿ ãÿôëÿòÿ

äöøäöêëÿrè äîñòëàrûíû âÿ ñåâäèêëÿrèíè áèr äàhà g¤rìÿê èñòÿìÿçëÿr.

Áöòöí äîñòëóãëàr, áöòöí ñåâgèëÿr, áöòöí ÿëàãÿëÿr èòìèøäèr. Äöíéàäà

èêÿí ãóräóãëàrû hÿéàò, åòäèêëÿrè èøëÿr, åâëÿrè, ìàøûíëàrû, àèëÿëÿrè,

óøàãëàrû, øèrêÿòëÿrè, àäÿòëÿrè, ÿíÿíÿëÿrè, ìöäàôèÿ åòäèêëÿrè

“äöíéàg¤röøö”, hÿr øåé àròûã äÿéÿrñèçëÿøìèø, éîõ îëìóøäór. Ùÿr

øåé éîõ îëàrêÿí éårèíÿ äÿ òÿê áèr ÿçàá gÿëìèøäèr. Àéÿëÿräÿ î

göíêö áÿäáÿõòëèéèí éàràòäûüû róh hàëû áåëÿ òÿrèô åäèëèr:

“Gÿòèrèëèá îä öñòöíäÿ ñàõëàíäûãëàrû çàìàí ñÿí îíëàrûí:

“Êàø êè, áèç äöíéàéà ãàéòàrûëûá Rÿááèìèçèí àéÿëÿrèíè

éàëàí håñàá åòìÿéÿéäèê âÿ ì¤ìèíëÿräÿí îëàéäûã!”

äåìÿëÿrèíè g¤rÿéäèí!” Õåér, ÿââÿëúÿ gèçëÿòäèêëÿrè

îíëàrûí ãàáàüûíà ÷ûõäû. ßgÿr gårè ãàéòàrûëñàéäûëàr, éåíÿ

äÿ îíëàr ãàäàüàí îëóíìóø øåéëÿrÿ ÿë àòàräûëàr. Îíëàr

øöáhÿñèç êè, éàëàí÷ûäûrëàr! Éåíÿ äÿ “Ùÿéàò éàëíûç áó

äöíéàäàêû hÿéàòûìûçäàí èáàrÿòäèr. Áèçëÿr áèr äàhà

äèrèëÿí äåéèëèê!” äåéÿräèëÿr. Ñÿí îíëàrû Rÿááèíèí

98

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

höçóróíäà ñàõëàíäûãëàrû çàìàí g¤rÿéäèí! Àëëàh îíëàrà

áåëÿ áóéóràúàã: “Áó, hàãã äåéèëìè?” Îíëàr:

“Rÿááèìèçÿ àíä îëñóí êè, áó, hàãäûr!” äåéÿ úàâàá

âårÿúÿêëÿr. Àëëàh áóéóràúàã: “Åëÿ èñÿ åòäèéèíèç êöôrëÿrÿ

g¤rÿ ÿçàáû äàäûí!” (“ßíàì”, 27-30).

Áó àràäà êàôèr è÷èíäÿêè áó á¤éöê áÿäáÿõòëèéÿ áàõìàéàràã

äègÿr áèr éàíäàí äà hÿëÿ äÿ òÿêÿááörö áóràõìàç âÿ àéÿíèí

èôàäÿñè èëÿ äåñÿê, “ÿçàáû g¤räöêëÿrè çàìàí è÷èí-è÷èí ïåøìàí

îëàrëàr” (“Éóíóñ”, 54). Áó òÿêÿááöröí ãàëìàñû èíêàr÷û ö÷öí

àérû áèr ÿçàá ãàéíàüû îëàúàã, úÿhÿííÿìäÿ ãàrøûëàøàúàüû

àë÷àëäûëìà âÿ rÿçàëÿò hàããûíäà áÿhñ åäèëÿí òÿêÿááörö ñÿáÿáè

èëÿ îíà òÿñâèrÿgÿëìÿç äÿrÿúÿäÿ á¤éöê àürû-àúûëàr âårÿúÿêäèr.

Úÿhÿííÿì ÿhëèíèí áèr-áèrè èëÿ ÷ÿêèøìÿñè

Äöíéàäà èêÿí ÷îõ ìöhöì ñàéûëàí âÿçèôÿ âÿ ì¤âãåëÿrèí,

á¤éöê-êè÷èê ÿëàãÿëÿrèíèí àròûã hå÷ áèr ìÿíàñû ãàëìàìûøäûr.

ßêñèíÿ, èíñàíëàr ëèäårëÿrèíÿ, ëèäårëÿr äÿ ¤çëÿrèíÿ áàüëàíàíëàrà

ëÿíÿòëÿr éàüäûràrëàr:

“Î çàìàí òàáå îëóíìóøëàr òàáå îëàíëàräàí

óçàãëàøàúàã... Î çàìàí òàáå îëàíëàr: “ßgÿr áèr äÿ

äöíéàéà ãàéûäà áèëñÿéäèê, îíëàr áèçäÿí óçàãëàøäûãëàrû

êèìè áèç äÿ îíëàräàí óçàãëàøàräûã” äåéÿrëÿr. Áåëÿëèêëÿ

äÿ Àëëàh îíëàrà ÿìÿëëÿrèíèí éàëíûç hÿñrÿòäÿí èáàrÿò

îëäóüóíó g¤ñòÿrÿr âÿ îíëàr úÿhÿííÿì îäóíäàí ÷ûõà

áèëìÿçëÿr” (“Áÿãÿrÿ”, 166-167).

“Öçëÿrè îääà ÷åârèëäèéè göí îíëàr: “Êàø Àëëàhà ìöòè

îëàéäûã, Ïåéüÿìáÿrëÿrÿ èòàÿò åäÿéäèê!” äåéÿúÿêëÿr.

Îíëàr äåéÿúÿêëÿr: “Ïÿrâÿräègàrà! Áèç àüàëàrûìûçà,

á¤éöêëÿrèìèçÿ èòàÿò åòäèê, îíëàrñà áèçè hàãã éîëäàí

àçäûräûëàr. Ïÿrâÿräègàrà! Îíëàrà èêèãàò ÿçàá âår, îíëàrû

á¤éöê áèr ëÿíÿòÿ äö÷àr åëÿ!”” (“ßhçàá”, 66-68).

“Îíëàr îràäà ÷ÿíÿ-áîüàç îëóá äåéÿrëÿr: “Àëëàhà àíä

îëñóí êè, áèç à÷ûã-àéäûí àçìûøäûã! Çöíêè áèç ñèçè

àëÿìëÿrèí Rÿááè èëÿ áÿràáÿr òóòóräóã. Áèçè éàëíûç

göíàhêàrëàr àçäûräû. Èíäè àròûã íÿ øÿôàÿò åäÿí

êèìñÿëÿrèìèç, íÿ äÿ áèr ìåhrèáàí äîñòóìóç âàr! Êàø

áèr äÿ ä¤íÿ áèëÿéäèê; ì¤ìèíëÿräÿí îëàräûã!” Ùÿãèãÿòÿí

99

Ùàróí Éÿhéà

áóíäà áèr èárÿò âàräûr. Ùàëáóêè îíëàrûí ÿêñÿrèééÿòè

èìàí gÿòèrìÿäè” (“Øóÿrà”, 96-103).

Áåëÿúÿ, ñîíñóç ÿçàáëà ãàrøûëàøàí úÿhÿííÿì ÿhëè àràñûíäà

á¤éöê áèr ÷ÿêèøìÿ áàøëàéàr. Ùÿr êÿñ áèr-áèrèíè ãûíàéàr. Êå÷ìèø

äîñòëàr áèr-áèrèíÿ á¤éöê áèr êèí áÿñëÿéÿrëÿr. Àràëàrûíäàêû íèôrÿòèí

éågàíÿ ñÿáÿáè äöíéà hÿéàòûíäàêû äîñòëóãëàrûäûr. Göíàh

èøëÿìÿêäÿ âÿ äèíäÿíõàrèú hÿéàòäà áèr-áèrèíè hÿâÿñëÿíäèrìèø,

èíêàr åòìÿêäÿ áèr-áèrèíäÿí äÿñòÿê àëìûøäûëàr. Áöòöí äîñòëóã

àíëàéûøëàrû úÿhÿííÿì ÿçàáû èëÿ áèrëèêäÿ äàüûëûr, áöòöí ÿëàãÿëÿr

ïàr÷àëàíûá ãîïàrûëûr:

“Àëëàh áóéóràúàã: “Ñèçäÿí ÿââÿë gÿëèá gåòìèø úèí âÿ

èíñàí òàéôàëàrû èëÿ áèrëèêäÿ úÿhÿííÿìÿ gèrèí!” Ùÿr òàéôà

gèräèêúÿ äèíäàøûíà âÿ éà òàéôàäàøûíà ëÿíÿò îõóéàúàã.

Íÿhàéÿò, hàìûñû áèrëèêäÿ úÿhÿííÿìäÿ òîïëàíäûüû çàìàí

ñîírà gÿëÿíëÿr ÿââÿë gÿëÿíëÿr áàrÿñèíäÿ äåéÿúÿêëÿr:

“Åé Rÿááèìèç! Áèçè àçäûràí áóíëàräûr. Áóíëàrà èêèãàò

úÿhÿííÿì ÿçàáû âår!” Àëëàh áóéóràúàã: “Ùÿr áèrèíèçè

èêèãàò ÿçàá g¤çëÿéèr, ëàêèí ñèç áèëìèrñèíèç!”” (“ßràô”,

38).

“Êàôèr îëàíëàr äåéÿúÿêëÿr: “Åé Rÿááèìèç! Úèíëÿräÿí âÿ

èíñàíëàräàí áèçè àçäûràíëàrû áèçÿ g¤ñòÿr êè, îíëàrû

àéàãëàrûìûç àëòûíà ñàëàã, ïàéìàë îëñóíëàr!””

(“Ôóññèëÿò”, 29).

“Î çàìàí îíëàr áèr-áèrèíÿ ÷ÿíÿ-áîüàç îëàúàã, àúèçëÿr

òÿêÿááör g¤ñòÿrÿíëÿrÿ äåéÿúÿêëÿr: “Áèç ñèçÿ òàáå èäèê.

Èíäè ñèç úÿhÿííÿì îäóíóí àçàúûã äà îëñà áèr hèññÿñèíè

áèçäÿí äÿô åäÿ áèëÿrñèíèçìè?!” Òÿêÿááör g¤ñòÿrÿíëÿr

äåéÿúÿêëÿr: “Áèç hàìûìûç úÿhÿííÿì îäóíäàéûã. Àëëàh

àròûã ¤ç áÿíäÿëÿrè àràñûíäà h¤êìöíö âårìèøäèr!”

(“Ìóìèí”, 47-48).

“Áó, ñèçèíëÿ áèrëèêäÿ äàõèë îëàí äÿñòÿäèr. Îíëàr ràhàòëûã

öçö g¤rìÿñèíëÿr. Îíëàr úÿhÿííÿìÿ äàõèë îëàíëàräûr!”

Áåëÿ äåéÿúÿêëÿr: “Õåér, ñèç åëÿ ¤çöíöç ràhàòëûã öçö

g¤rìÿéÿñèíèç. Áóíó áèçèì ö÷öí ñèç hàçûrëàäûíûç. Áèr

áàõûí, íåúÿ äÿ ïèñ ìÿñêÿíäèr!” Îíëàr äåéÿúÿêëÿr: “Åé

Rÿááèìèç! Áóíà áèçè êèì óüràäûáñà, îíóí ÿçàáûíû

úÿhÿííÿìäÿ èêèãàò åëÿ!” Äåéÿúÿêëÿr: “Ïèñ àäàìëàr

ñàéäûüûìûç êÿñëÿrè íèéÿ áóràäà g¤rìöröê? Áèç îíëàrû

100

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

ìÿñõÿrÿéÿ ãîéóräóã. Éîõñà îíëàr g¤çÿ äÿéìèrëÿr?!”

Øöáhÿñèç êè, áó, úÿhÿííÿì ÿhëèíèí áèr-áèrè èëÿ áó úör

÷ÿêèøìÿñè, ÷ÿíÿ-áîüàç îëìàñû ìöòëÿã áèr hÿãèãÿòäèr!”

(“Ñàä”, 59-64).

Íÿòèúÿñèç éàëâàrûøëàr âÿ öìèäñèçëèê

Úÿhÿííÿì ÿhëè á¤éöê áèr ÷àrÿñèçëèê è÷èíäÿäèr. Áàøëàrûíà

gÿëÿí ÿçàá hÿì ãîrõóíú äÿrÿúÿäÿ àürûâårèúè, hÿì äÿ ñîíñóçäór.

Éågàíÿ ÷àrÿ êèìè ñûçëàìàüû, éàëâàrìàüû ñå÷ÿrëÿr. G¤räöêëÿrè

hÿr êÿñÿ éàëâàràrëàr. Úÿííÿò ÿhëèíè g¤röá îíëàräàí áèr ïàr÷à

îëñóí ñó âÿ éåìÿê èñòÿéÿrëÿr. Àëëàhà éàëâàrìàüà, ìÿrhÿìÿò

äèëÿìÿéÿ ÷àëûøàrëàr. Àììà hàìûñû ìÿíàñûç áîøóíàäûr.

Éàëâàrûøëàrûíûí áèr ãèñìè úÿhÿííÿìèí g¤çÿò÷èëÿrè îëàí

çÿáàíèëÿrÿ öíâàíëàíàr. Îíëàrà èíäèéÿäÿê g¤röíìÿéÿí

èøgÿíúÿëÿrè âårÿí áó ÿçàá ìÿëÿêëÿrèíÿ áåëÿ éàëâàràr âÿ îíëàräàí

¤çëÿrèíèí àäûíäàí Àëëàhà äåìÿëÿrèíè èñòÿéÿrëÿr. Äöøäöêëÿrè ÿçàá

î ãÿäÿr á¤éöê áèr ÿçàáäûr êè, îíóí áèr göíëöê

éöígöëëÿøäèrèëìÿñè ö÷öí éàëâàràrëàr. Àììà úàâàá àëìàçëàr:

“Îä è÷èíäÿ îëàíëàr úÿhÿííÿì g¤çÿò÷èëÿrèíÿ äåéÿúÿêëÿr:

“Rÿááèíèçÿ äóà åäèí êè, hå÷ îëìàñà áèrúÿ göí ÿçàáûìûçû

éöígöëëÿøäèrñèí!” Äåéÿúÿêëÿr: “Ìÿgÿr ñèçÿ ¤ç

ïåéüÿìáÿrëÿrèíèç à÷ûã-àøêàr ì¤úöçÿëÿrëÿ

gÿëìÿìèøäèëÿrìè?” Îíëàr: “Áÿëè, gÿëìèøäèëÿr!” äåéÿ

úàâàá âårÿúÿêëÿr. “Åëÿ èñÿ ¤çöíöç äóà åäèí!” äåéÿúÿêëÿr.

Êàôèrëÿrèí äóàñû èñÿ áîø øåéäèr” (“Ìóìèí”, 49-50).

Áóíóíëà ïàràëåë Àëëàhäàí ìÿrhÿìÿò äèëÿìÿéÿ äÿ

÷àëûøàrëàr. Àíúàã éåíÿ äÿ ÿáÿñäèr:

“Îíëàr äåéÿrëÿr: “Åé Rÿááèìèç! Rÿçèë òàëåéèìèç áèçÿ

ãÿëÿáÿ ÷àëäû âÿ áèç hàãã éîëäàí àçàí áèr úàìààò îëäóã!

Åé Rÿááèìèç! Áèçè úÿhÿííÿì îäóíäàí ÷ûõàr! ßgÿr áèr

äÿ èíêàrà ãàéûòñàã, øöáhÿñèç êè, çàëûì îëàrûã”. Àëëàh

áóéóràr: “Îràäà çÿëèë, ìÿéóñ âÿçèééÿòäÿ äóróá ãàëûí

âÿ Ìÿíÿ hå÷ áèr øåé äåìÿéèí! Çöíêè áÿíäÿëÿrèìäÿí áèr

çöìrÿ âàr èäè êè, îíëàr: “Åé Rÿááèìèç! Áèç èìàí gÿòèräèê.

Àròûã áèçè áàüûøëà, áèçÿ rÿhì åò. Ñÿí rÿhì åäÿíëÿrèí ÿí

éàõøûñûñàí!” äåéèräèëÿr. Ñèç èñÿ îíëàrû ìÿñõÿrÿéÿ

ãîéóräóíóç. Ìÿíè éàäà ñàëìàüû áåëÿ ñèçÿ óíóòäórìóøäó.

Ñèç îíëàrà göëöräöíöç. Ùÿãèãÿòÿí Ìÿí ñÿár åòäèêëÿrèíÿ

101

Ùàróí Éÿhéà

g¤rÿ îíëàrû ìöêàôàòëàíäûräûì. Îíëàr íèúàò òàïàíëàr,

óüórà éåòÿíëÿräèr!”” (“Ìóìèíóí”, 106-111).

Àéÿäÿí áàøà äöøöëäöéöíÿ g¤rÿ, áó, Àëëàhûí úÿhÿííÿì

ÿhëèíÿ ñîí õèòàáûäûr. Çöíêè Àëëàh áóíëàrà “çÿëèë, ìÿéóñ

âÿçèééÿòäÿ äóróá ãàëûí âÿ ìÿíÿ hå÷ áèr øåé äåìÿéèí” äåäèêäÿí

ñîírà àròûã áàøãà ñ¤háÿò îëà áèëìÿç. Áó èñÿ hàããûíäà äöøöíÿíäÿ

áåëÿ èíñàíà àürû-àúû âårÿí áèr hàëäûr.

Úÿhÿííÿì ÿhëè ôÿréàä åäÿrÿê ÿçàá ÷ÿêÿrêÿí “ãóròóëóøà

âÿ ñÿàäÿòÿ íàèë îëàíëàr”, éÿíè ì¤ìèíëÿr äÿ úÿííÿòèí íåìÿòëÿrè

è÷èíäÿäèrëÿr. Âÿ úÿhÿííÿì ÿhëèíèí ÷ÿêäèéè ìÿíÿâè ÿçàáëàrûí

áèrèíè, áÿhñ åäèëÿí úÿííÿò ÿhëè èëÿ îëàí äèàëîãó òÿøêèë åäèr.

Êàôèrëÿr úÿhÿííÿìèí ãîrõóíú ÿçàáëàrû è÷èíäÿ èøgÿíúÿ g¤rÿrêÿí

õöñóñè îëàràã éàràäûëàí áèr ñèñòåìëÿ úÿííÿòè g¤rÿr, îràäàêû

á¤éöê íåìÿò âÿ ÿçÿìÿòÿ òàìàøà åäÿrëÿr. Äöíéàäà èêÿí îíëàrëà

èñòåhçà åòäèêëÿrè ì¤ìèíëÿrèí á¤éöê áèr ràhàòëûã è÷èíäÿ, g¤rêÿìëè

ìÿêàíëàräà, ì¤hòÿøÿì åâëÿräÿ, úàçèáÿäàr ãàäûíëàrëà áèrëèêäÿ

äàäëû éåìÿê âÿ è÷êèëÿrè äàääûãëàrûíû g¤rÿrëÿr. ®çëÿrèíèí

éàøàäûãëàrû ÿçàá âÿ àë÷àëäûëìà ÿâÿçèíäÿ ì¤ìèíëÿrèí á¤éöê áèr

íåìÿò, ìÿürórëóã âÿ ràhàòëûã è÷èíäÿ îëäóüóíó g¤rÿrëÿr.

Áó èñÿ êàôèrëÿrèí éàøàäûãëàrû ÿçàáû äàhà äà øèääÿòëÿíäèrÿr.

Ùèññ åòäèêëÿrè ïåøìàíëûã ä¤çöëìÿç ¤ë÷öëÿrÿ ÷àòàr. Äöíéàäà

èêÿí èìàí åòìÿìèøëÿräÿí, ì¤ìèíëÿrèí ÿêñèíÿ îëàràã Àëëàhûí

h¤êìëÿrèíÿ èòàÿò åòìÿìèøëÿräÿí îëìàëàrûíûí ¤ëäöröúö

ïåøìàíëûüû è÷èíäÿ áîüóëàrëàr. Áó ïñèõîëîgèéà è÷èíäÿ úÿííÿò ÿhëè

èëÿ äèàëîã ãórìàüà, hÿòòà îíëàräàí éàräûì äèëÿìÿéÿ äÿ

÷àëûøàrëàr. Éàëâàràrëàr. Àíúàã éåíÿ ÿáÿñäèr. Úÿííÿò âÿ

úÿhÿííÿì ÿhëè àràñûíäàêû äèàëîã Ãóràíäà áåëÿ õÿáÿr âårèëèr:

“Îíëàr úÿííÿòäÿäèrëÿr, áèr-áèrèíäÿí ñîróøàúàãëàr

göíàhêàrëàr áàrÿñèíäÿ:

“Ñèçè úÿhÿííÿìÿ ñàëàí íÿäèr?”

Îíëàr äåéÿúÿêëÿr: “Áèç íàìàç ãûëàíëàräàí äåéèëäèê,

éîõñóëó äà éåäèròìÿçäèê.

Áàòèëÿ îëàíëàrëà áèrëèêäÿ áèç äÿ äàëàräûã.

Ùàãã-håñàá göíöíö éàëàí ñàéàräûã. ®ëöì áèçè

hàãëàéàíà ãÿäÿr”. Øÿôàÿò åäÿíëÿrèí øÿôàÿòè îíëàrà ôàéäà

âårìÿç!” (“Ìöääÿñèr”, 40-48).

Éàøàíàúàã áó äèàëîãëàrûí ÿí ìàràãëûëàrûíäàí áèrè äÿ

ì¤ìèíëÿrëÿ ìöíàôèãëÿr àràñûíäà îëàí äèàëîãäór. Ìöíàôèãëÿr

102

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

äöíéàäà èêÿí áèr ìöääÿò äÿ îëñà ì¤ìèíëÿrèí éàíûíäà îëìóø

êèìñÿëÿräèr. Èìàí åòäèêëÿrè hàëäà ìöõòÿëèô ìÿíàôåëÿrèíÿ g¤rÿ

¤çëÿrèíè ì¤ìèí êèìè g¤ñòÿrìÿéÿ ÷àëûøìûø âÿ áåëÿúÿ “èêèöçëö”

ñèôÿòèíè ãàçàíìûøëàr. Àõèrÿòäÿ èñÿ úÿhÿííÿìäÿ éàíàrêÿí

ì¤ìèíëÿrè g¤rÿr âÿ éàräûì èñòÿìÿéÿ, éàëâàrìàüà áàøëàéàrëàr.

Ãóràíäà áó äèàëîã áåëÿ áèëäèrèëèr:

“Î göí ìöíàôèã êèøèëÿr âÿ ìöíàôèã ãàäûíëàr èìàí

gÿòèrÿíëÿrÿ: “G¤çëÿéèí êè, íóróíóçäàí áèr ãÿäÿr èøûã

àëàã!” äåéÿúÿêëÿr. Áåëÿ úàâàá âårèëÿúÿêäèr: “Gårèéÿ

ä¤íöá èøûã àõòàrûí!” Áó ñ¤çëÿräÿí ñîírà ì¤ìèíëÿrëÿ

ìöíàôèãëÿrèí àràñûíà ãàïûñûíûí è÷ÿrè òÿrÿôèíäÿ

ìÿrhÿìÿò âÿ áàéûr òÿrÿôèíäÿ ÿçàá îëàí áèr ñÿää

÷ÿêèëÿúÿêäèr. Ìöíàôèãëÿr ì¤ìèíëÿrè ñÿñëÿéèá

äåéÿúÿêëÿr: “Ìÿgÿr áèç ñèçèíëÿ áèrëèêäÿ äåéèëäèêìè?!”

̤ìèíëÿr áåëÿ úàâàá âårÿúÿêëÿr: “Áÿëè, áèçèìëÿ áèrëèêäÿ

èäèíèç. Ëàêèí ñèç ¤çöíöçö ôèòíÿéÿ ñàëûá ìÿhâÿ äö÷àr

åòäèíèç, g¤çëÿäèíèç âÿ øÿêê åòäèíèç. Àëëàhûí ÿìrè gÿëèá

÷àòàíàäÿê ñèçè õàì õÿéàëëàr, òàìàh àëäàòäû. Ñèçè Àëëàh

áàrÿñèíäÿ î òîâëàäàí òîâëàäû! Áó göí àròûã íÿ ñèçäÿí,

íÿ äÿ êàôèrëÿräÿí hå÷ áèr ôèäéÿ ãÿáóë îëóíìàç.

Ìÿñêÿíèíèç úÿhÿííÿìäèr. Î, ñèçÿ äàhà ÷îõ éàràøûr. Îrà

íåúÿ äÿ ïèñ ñûüûíàúàãäûr!”” (“Ùÿäèä”, 13-15).

Ãóròóëóøó îëìàéàí ñîíñóç ÿçàá

Èíäèéÿ ãÿäÿr áÿhñ åòäèéèìèç úÿhÿííÿì ÿçàáëàrû èëÿ áÿràáÿr

îíëàrûí øèääÿòèíè ãàò-ãàò àròûràí áàøãà õöñóñèééÿòëÿrè äÿ âàräûr:

áóràäàí hå÷ áèr çàìàí ãóròóëóø éîõäór. Áèr àürû ÷îõ øèääÿòëè

îëñà áåëÿ ÿgÿr èíñàí îíóí áèòÿúÿéèíè áèëÿrñÿ, áó, îíó

ràhàòëàøäûrûr. Ùÿr àürûíûí áèòìÿñè áèr ëÿççÿòäèr âÿ áó ëÿççÿòè

g¤çëÿìÿê àürû àíûíäà îëñà áåëÿ èíñàíà öìèä âårèr.

Àíúàã áó öìèä úÿhÿííÿìäÿ éîõäór âÿ úÿhÿííÿì ÿhëèíè

ÿí ÷îõ áÿäáÿõòëèéÿ äö÷àr åäÿí äÿ åëÿ áóäór. Îääà éàíäûãëàrû,

çÿíúèrëÿíäèêëÿrè, ãàéíàr ñó èëÿ áèøèrèëäèêëÿrè, ãûrìàíúëàíäûãëàrû,

äàr éårëÿrÿ ÿëëÿrè áîéóíëàrûíà áàüëû îëàràã àòûëäûãëàrû àíëàräà

áèëÿrëÿr êè, áó ÿçàá ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì åäÿúÿêäèr. Ùÿr äÿôÿ

ãà÷ìàüà ÷àëûøäûãëàrû çàìàí ãàrøûëàrûíûí ñÿrò áèr øÿêèëäÿ àëûíìàñû

îíëàrà âårèëÿí èøgÿíúÿíèí ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì åäÿúÿéèíè

g¤ñòÿrèr. Áó ¤ëäöröúö ìöhèò áèr àéÿäÿ áåëÿ áèëäèrèëèr:

103

Ùàróí Éÿhéà

“Êàôèrëÿr úÿhÿííÿìäÿí, ãÿìäÿí ãóròàrìàã èñòÿäèêäÿ

éåíèäÿí îrà ãàéòàrûëûrëàr âÿ îíëàrà: “Äàäûí àòÿøèí

ÿçàáûíû!” äåéèrëÿr” (“Ùÿúú”, 22).

Úÿhÿííÿìèí hÿr òÿrÿôè ãàïàëûäûr. Êàôèrëÿr ö÷öí úÿhÿííÿìÿ

éàëíûç áèr äÿôÿ gèrèø âàräûr, ñîírà ÷ûõûø ãåérè-ìöìêöíäör. Ùå÷ áèr

÷ûõûø éîëó éîõäór. ßòràôëàrû êàôèrëÿrèí àøìàüà göúëÿrè

÷àòìàéàúàãëàrû äèâàrëàräûr, êèëèäëÿíìèø ãàïûëàrëà ÿhàòÿ îëóíìóøäór.

Àéÿëÿräÿ áó ¤ëäöröúö hÿáñõàíà ìöhèòè áåëÿ òÿñâèr åäèëèr:

“Àéÿëÿrèìè èíêàr åäÿíëÿr èñÿ ÿìÿë äÿôòÿrëÿrè ñîë ÿëëÿrèíÿ

âårèëÿíëÿräèr! Îíëàrû hÿr òÿrÿôè ãàïàëû úÿhÿííÿì

g¤çëÿéèr!” (“Áÿëÿä”, 19-20).

“Âÿ äå êè: “Ùàãã Rÿááèìèçèíäèr. Êèì èñòÿéèr èíàíñûí,

êèì èñòÿéèr èíàíìàñûí. Áèç çàëèìëÿr ö÷öí åëÿ áèr àòÿø

hàçûrëàìûøûã êè, îíóí ïÿräÿëÿrè îíëàrû áöröéÿúÿêäèr...””

(“Êÿhô”, 29).

“Îíëàrûí éårè úÿhÿííÿìäèr. Âÿ îràäàí õèëàñ îëìàüà

÷àrÿ òàïìàçëàr” (“Íèñà”, 121).

Êàôèrëÿr àòÿøè g¤räöêëÿrè çàìàí àèä îëäóãëàrû éårè áàøà

äöøÿrëÿr. Àíëàéàrëàr êè, àròûã hå÷ êèìñÿ ö÷öí î àòÿøäÿí ãà÷ûø

èìêàíû éîõäór. Çàìàí àíëàéûøû éîõ îëìóø âÿ ñîíñóç áèr ÿçàá

áàøëàìûøäûr. Àürûíûí ÿí ãîrõóíú õöñóñèééÿòè îíóí ÿáÿäè øÿêèëäÿ

äàâàì åäÿúÿê îëìàñûäûr. Éöç èë, ìèí èë âÿ éà ìèëéîí èë êå÷ñÿ

äÿ éåíÿ äÿ ñîíà éàõûíëàøìàç. Ìèëéîíëàrëà èë ñîíñóçëóüóí

éàíûíäà áèr hå÷äèr. Úÿhÿííÿìäÿ éàøàéàí êàôèr äöíéàäàêû êèìè

áèr ñîí göí g¤çëÿéÿr. Àììà ÿáÿñ éårÿ. Áóíà g¤rÿ äÿ àéÿëÿräÿ

ÿçàáûí ñîíñóçà ãÿäÿr äàâàì åòìÿñè õöñóñè áèëäèrèëìèøäèr:

“Àëëàh ìöíàôèã êèøèëÿrÿ, ìöíàôèã ãàäûíëàrà âÿ áöòöí

êàôèrëÿrÿ è÷èíäÿ ÿáÿäè ãàëàúàãëàrû úÿhÿííÿì îäó âÿä

åòìèøäèr. Î àòÿø îíëàrà êèôàéÿòäèr. Àëëàh îíëàrà ëÿíÿò

åëÿäè. Îíëàrû äàèìè áèr ÿçàá g¤çëÿéèr!” (“Ò¤âáÿ”, 68).

“ßgÿr îíëàr òàírû îëñàéäûëàr, îrà gèrìÿçäèëÿr. Ùàìûñû

îràäà hÿìèøÿëèê ãàëàúàãëàr” (“ßíáèéà”, 99).

“Êàôèr îëàíëàrû úÿhÿííÿì îäó g¤çëÿéèr. Íÿ îíëàrûí

¤ëöìöíÿ h¤êì îëóíàr êè, ¤ëöá úàíëàrû ãóròàrñûí, íÿ äÿ

ÿçàáëàrû éöígöëëÿøÿr. Áèç hÿr áèr êàôèrè áåëÿ

úÿçàëàíäûràrûã!” (“Ôàòèr”, 36).

Äöíéàäà éàøàíàí áöòöí áó àürûëàr ö÷öí h¤êìÿí áèr ñîí,

éÿíè ãóròóëóø âàräûr. Àürû ÷ÿêÿí èíñàíûí èêè ãóròóëóøó îëà áèëÿr:

104

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

éà àúû áèòÿr, éà äà èíñàí ¤ëÿr. Êÿíàräàí áàõàrêÿí g¤röröê êè,

èêèñè äÿ áèr ãóròóëóøäór. Úÿhÿííÿìäÿ èñÿ âÿçèééÿò äàhà ïèñäèr.

Èçòèràá äàâàìëû âÿ àràñûêÿñèëìÿçäèr. Êàôèrëÿrèí ¤çëÿrèíÿ

gÿëìÿñèíÿ, ràhàò íÿôÿñ àëìàñûíà hå÷ áèr ôörñÿò âårèëìÿç.

Ñîíñóç ÿçàáäàí ãóròóëìàã ö÷öí áèr õàòûrëàòìà

Êèòàá áîéó äöíéàäà Àëëàhûí àéÿëÿrèíäÿí öç ÷åâèrÿí âÿ ¤ç

Éàràäûúûëàrûíû - Óúà Àëëàhû øöórñóçëóãëà èíêàr åäÿíëÿrèí àõèrÿòäÿ

hå÷ áèr ãóròóëóøóíóí îëìàéàúàüû, îíëàrûí úÿhÿííÿìäÿ äÿhøÿòëè

áèr ÿçàáëà ãàrøûëàøàúàüû áöòöí òÿôÿrröàòëàrû èëÿ áèëäèrèëäè.

Áàõ, áóíà g¤rÿ äÿ hÿr èíñàí áóràäà áèëäèrèëÿí hÿãèãÿòëÿrè

¤érÿíÿrêÿí ÿñëà çàìàí èòèrìÿäÿí è÷èíäÿ îëäóüó éîëäàí gårè

ä¤íìÿëèäèr. Çöíêè áó éîëóí ñîíó á¤éöê áèr áÿäáÿõò÷èëèéÿ gÿòèrèr.

Àòûëìàñû ëàçûì îëàí ÿí ìöhöì àääûì èñÿ ¤çöíö Àëëàhà òÿñëèì

åòìÿêäèr. Èíêàr÷ûëàr áóíó åòìÿäèéè òÿãäèräÿ ÿáÿäè áèr ïåøìàíëûã

éàøàéàúàãäûr. Èíêàr÷ûëàrûí ïåøìàíëûüû Ãóràíäà áåëÿ õÿáÿr âårèëèr:

“Êàôèrëÿr éÿãèí êè, ìöñÿëìàí îëìàëàrûíû èñòÿräèëÿr! Ãîé

êàôèrëÿr hÿëÿ éåéèá-è÷ñèíëÿr, ëÿççÿò àëñûíëàr, àrçóëàrû,

öìèäëÿrè áàøëàrûíû ãàòñûí. Ñîírà áèëÿúÿêëÿr!” (“Ùèúr”,

2-3).

Ñîíñóç ÿçàáäàí âÿ ïåøìàíëûãäàí ãóròóëìàíûí âÿ Àëëàhûí

rèçàñûíû âÿ úÿííÿòèíè ãàçàíìàíûí éîëó èñÿ áÿëëèäèr:

Gåúèêìÿäÿí Àëëàhà ãÿëáäÿí èìàí åòìÿê.

Áöòöí hÿéàòûíû Îíó ràçû åäÿúÿê äàâràíûøëàrëà êå÷èrìÿê...

Ùàróí Éÿhéà

ÒßÊÀÌÖË ÉÀËÀÍÛ

Äàrâèíèçì, éÿíè òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè éàràäûëûø hÿãèãÿòèíè

èíêàr åòìÿê ìÿãñÿäèëÿ îròàéà àòûëìûø, àíúàã hå÷ áèr

ìöâÿôôÿãèééÿò ãàçàíà áèëìÿìèø åëìäÿí óçàã áèr ñàéûãëàìàäàí

áàøãà áèr øåé äåéèë. Úàíëû àëÿìèí úàíñûç ìàääÿëÿräÿí òÿñàäöôÿí

ÿìÿëÿ gÿëäèéèíè èääèà åäÿí áó íÿçÿrèééÿ åëìèí êàèíàòäà âÿ

úàíëûëàräà ÷îõ à÷ûã áèr “íèçàì” îëìàñûíû ñöáóò åòìÿñè èëÿ

÷öröìöøäör. Áåëÿëèêëÿ, áöòöí êàèíàòûí âÿ úàíëûëàrûí Àëëàh

òÿrÿôèíäÿí éàràäûëìàñû hÿãèãÿòè åëì òÿrÿôèíäÿí äÿ ñöáóò

îëóíìóøäór. Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíè àéàãäà ñàõëàéà áèëìÿê

ö÷öí áó göí áöòöí äöíéàäà àïàrûëàí òÿáëèüàò éàëíûç åëìè hÿ-

ãèãÿòëÿrèí òÿhrèô åäèëìÿñèíÿ, áó hÿãèãÿòëÿrèí áèròÿrÿôëè øÿêèëäÿ

èçàh îëóíìàñûíà, åëì g¤röíòöñö àëòûíäà ñ¤éëÿíÿí éàëàíëàrà âÿ

éîë âårèëÿí ñàõòàêàrëûãëàrà ÿñàñëàíûr.

Àíúàã áó òÿáëèüàò äà hÿãèãÿòè ¤rò-áàñäûr åäèá gèçëÿäÿ

áèëìèr. Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí åëì òàrèõèíäÿêè ÿí á¤éöê éàëàí

îëìàñû ôàêòû ñîí 20-30 èëäÿ åëì äöíéàñûíäà gåòäèêúÿ äàhà

éöêñÿê ñÿñëÿ äèëÿ gÿòèrèëèr. Õöñóñèëÿ 1980-úè èëëÿräÿí ñîírà

àïàrûëàí òÿäãèãàòëàr äàrâèíèñòëÿrèí èääèàëàrûíûí òàìàìèëÿ éàíëûø

îëäóüóíó îròàéà ãîéìóø âÿ áó hÿãèãÿò áèr õåéëè àëèì òÿrÿôèíäÿí

ãåéä åäèëìèøäèr. ßëÿëõöñóñ äà ÀÁØ-äà áèîëîgèéà, áèîêèìéà,

ïàëåîíòîëîgèéà êèìè ìöõòÿëèô åëì ñàhÿëÿrèíäÿ ÷àëûøàí àëèìëÿr

äàrâèíèçìèí àròûã ¤ç ãöââÿñèíè èòèräèéèíè g¤rör, úàíëûëàrûí

ìÿíøÿéèíè àròûã “èäràêè íèçàì” (intelligent design) ãàâràìû

ÿñàñûíäà à÷ûãëàéûrëàr. Áÿhñ åäèëÿí “èäràêè íèçàì” áöòöí úàíëûëàrûí

Àëëàh òÿrÿôèíäÿí éàràäûëìàñûíûí åëìè úÿhÿòäÿí ñöáóò îëóíìóø

áèr äÿëèëèäèr.

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí ñöãóòóíó âÿ éàràäûëûøûí äÿëèëëÿrèíè

áàøãà ÿêñÿr ÷àëûøìàëàrûìûçäà áöòöí åëìè òÿôÿrröàòëàrû èëÿ ãåéä

åòäèê âÿ ãåéä åòìÿéÿ äàâàì åäèrèê. Àíúàã áó ìÿñÿëÿ ÷îõ

ÿhÿìèééÿòëè îëäóüó ö÷öí áóràäà äà áèr ÷îõ ìÿñÿëÿëÿrè õöëàñÿ

åòìÿê çÿrórè âÿ ôàéäàëûäûr.

Äàrâèíè éûõàí ÷ÿòèíëèêëÿr

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè òàrèõè ê¤êëÿrè ãÿäèì Éóíàíûñòàíà

ãÿäÿr gåäèá ÷ûõàí áèr òÿëèì îëñà äà î, éàëíûç XIX ÿñräÿ ÿhàòÿëè

øÿêèëäÿ îròàéà ÷ûõäû. Íÿçÿrèééÿíè åëì äöíéàñûíûí göíäÿìèíÿ

106

ñàëàí ÿí ìöhöì hàäèñÿ Çàrëç Äàrâèíèí 1859-úó èëäÿ íÿør åäèëÿí

“Úèíñëÿrèí ìÿíøÿéè” àäëû êèòàáû îëäó. Äàrâèí áó êèòàáäà

úàíëûëàrûí ìöõòÿëèô í¤âëÿrèíèí Àëëàh òÿrÿôèíäÿí àérû-àérûëûãäà éà-

ràäûëìàñû går÷ÿéèíÿ ãàrøû ÷ûõûräû. Äàrâèíÿ g¤rÿ, áöòöí úèíñëÿr

ìöøòÿrÿê áèr àòàäàí gÿëèräè âÿ îíëàr çàìàí ¤òäöêúÿ êè÷èê

äÿéèøèêëèêëÿr ñàéÿñèíäÿ áèr-áèrèíäÿí ôÿrãëÿíìèøäèëÿr.

Äàrâèíèí íÿçÿrèééÿñèíèí hå÷ áèr ìàääè äÿëèëè éîõ èäè. Î,

¤çö äÿ áóíó ãÿáóë åäèräè êè, áó íÿçÿrèééÿ éàëíûç “îròàéà àòûëàí

ìÿíòèã ôèêèr” èäè. Ùÿòòà Äàrâèíèí ¤ç êèòàáûíäàêû “Íÿçÿrèééÿíèí

÷ÿòèíëèêëÿrè” áàøëûãëû gåíèø hèññÿäÿ äÿ åòèràô åòäèéè êèìè, áó

íÿçÿrèééÿ áèr ÷îõ ìöhöì ñóàë ãàrøûñûíäà àúèç ãàëûräû.

Äàrâèí áåëÿ çÿíí åäèräè êè, îíóí íÿçÿrèééÿñèíèí ãàrøûñûíäà

äàéàíàí ÷ÿòèíëèêëÿr åëìèí èíêèøàôû èëÿ àràäàí ãàëäûrûëàúàã, éÿíè

åëìè êÿøôëÿr áó íÿçÿrèééÿíèí åëìè ÿñàñëàrûíû göúëÿíäèrÿúÿê.

Î, áóíó êèòàáûíûí ÷îõ éårèíäÿ áèëäèrìèøäè. Àíúàã äórìàäàí

èíêèøàô åäÿí åëì Äàrâèíèí áó öìèäëÿrèíèí òàì ÿêñèíÿ îëàràã

hÿìèí íÿçÿrèééÿíèí áàøëûúà ìöääÿàëàrûíû áèr-áèrèíèí àräûíúà

ñàrñûäûräû.

Äàrâèíèçìèí åëì ãàrøûñûíäàêû ìÿüëóáèééÿòè ö÷ ÿñàñ

áàøëûãäà èíúÿëÿíÿ áèëÿr:

1. Áó íÿçÿrèééÿ hÿéàòûí Éår öçöíäÿ èëê äÿôÿ íåúÿ îròàéà

÷ûõäûüûíû hå÷ úör à÷ûãëàéà áèëìèr.

2. Äàrâèíèçì íÿçÿrèééÿñèíèí îròàéà àòäûüû “òÿêàìöë

ìåõàíèçìëÿrè”íèí hÿãèãÿòäÿ òÿêìèëëÿøäèrèúè òÿñèrÿ ìàëèê

îëäóüóíó g¤ñòÿrÿí hå÷ áèr åëìè ñöáóò éîõäór.

3. Äàøëàøìûø áèòêè ãàëûãëàrû âÿ òîrô ãàòëàrû òÿêàìöë

íÿçÿrèééÿñèíèí èrÿëè ñöräöéö ïrîãíîçëàrûí òàì ÿêñèíè îròàéà

÷ûõàrûr.

Áó á¤ëöìäÿ áó ÿñàñ ìöääÿàëàrû îíëàrûí ìàhèééÿòè

áàõûìûíäàí èíúÿëÿéÿúÿéèê.

Êå÷èëÿ áèëìÿéÿí èëê ïèëëÿ: hÿéàòûí ìÿíøÿéè

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè áöòöí úàíëû í¤âëÿrèíèí èáòèäàè

äöíéàäà òÿõìèíÿí 3,8 ìèëéàrä èë ÿââÿë ìåéäàíà ÷ûõàí éågàíÿ

áèr úàíëû höúåérÿäÿí ÿìÿëÿ gÿëäèéèíè èääèà åäèr. Òÿê höúåérÿíèí

ìèëéîíëàrëà êîìïëåêñ úàíëû í¤âöíö íåúÿ ìåéäàíà gÿòèrìÿñè

âÿ áåëÿ áèr òÿêàìöë ÿgÿr hÿãèãÿòÿí äÿ îëóáñà, áóíóí èçëÿrèíèí

äàøëàøìûø áèòêè ãàëûãëàrûíäà, òîrô ãàòëàrûíäà íèéÿ òàïûëìàìàñû

äàrâèíèçì íÿçÿrèééÿñèíèí úàâàáëàíäûrà áèëìÿäèéè ñóàëëàräûr.

Àíúàã áöòöí áóíëàräàí ÿââÿë èääèà åäèëÿí òÿêàìöë ìÿrhÿëÿñèíèí

107

Ùàróí Éÿhéà

èëê ïèëëÿñèíäÿ äàéàíìàã ëàçûìäûr: áÿhñ åäèëÿí î “èëê höúåérÿ”

íåúÿ îròàéà ÷ûõìûøäûr?

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè éàràäûëûøû rÿää åòäèéè âÿ hå÷ áèr

ô¤âãÿëòÿáèè ìöäàõèëÿíè ãÿáóë åòìÿäèéè ö÷öí “èëê höúåérÿ”íèí

hå÷ áèr ïëàí âÿ íèçàì-èíòèçàì îëìàäàí, òÿáèÿò ãàíóíëàrû

÷ÿr÷èâÿñèíäÿ òÿñàäöôÿí ìåéäàíà gÿëäèéèíè èääèà åäèr. Éÿíè áó

íÿçÿrèééÿéÿ g¤rÿ, úàíñûç ìàääÿ òÿñàäöôëÿr íÿòèúÿñèíäÿ îròàéà

úàíëû áèr höúåérÿ ÷ûõàrìàëûäûr. Àíúàã áó, ìÿëóì îëàí ÿí ÿñàñ

áèîëîæè ãàíóíëàrà çèää èääèàäûr.

“Ùÿéàò hÿéàòäàí gÿëèr”

Äàrâèí ¤ç êèòàáûíäà hÿéàòûí ìÿíáÿéè áàrÿäÿ hå÷ íÿ ãåéä

åòìÿéèá. Çöíêè îíóí ä¤âröíäÿêè èáòèäàè åëì úàíëûëàrûí ÷îõ ñàäÿ

áèr ãóróëóøà ìàëèê îëäóüóíó göìàí âÿ èääèà åäèräè. Îròà

ÿñrëÿräÿí áÿrè á¤éöê åòèìàä áÿñëÿíÿí âÿ “ñïîíòàí gåíåràñèéà”

àäëàíàí íÿçÿrèééÿíèí òÿrÿôäàrëàrû úàíñûç ìàääÿëÿrèí òÿñàäöôÿí

áèr éårÿ éûüûøûá úàíëû áèr âàrëûã ìåéäàíà gÿòèrìÿñèíÿ èíàíûräû.

Áó ä¤âräÿ á¤úÿêëÿrèí éåìÿê ãàëûãëàrûíäàí, ñè÷àíëàrûí èñÿ

áóüäàäàí ÿìÿëÿ gÿëäèéèíÿ øöáhÿ åòìèräèëÿr. Áóíó èñáàò åòìÿê

ö÷öí hÿòòà ãÿrèáÿ òÿúröáÿëÿr äÿ àïàrìûøäûëàr. Çèrêëè áèr ïàr÷àíûí

öñòöíÿ áèr àç áóüäà ãîéóëìóø, áèr ãÿäÿr g¤çëÿéÿrëÿrñÿ, áó

÷óëüàøìàäàí ñè÷àíëàrûí ìåéäàíà gÿëÿúÿéè çÿíí åäèëìèøäè.

Çèé ÿòèí ãórä ñàëìàñû äà hÿéàòûí úàíñûç ìàääÿëÿräÿí

ìåéäàíà gÿëìÿñèíÿ äÿëèë ñàéûëûräû. Ùàëáóêè äàhà ñîíràëàr ìÿëóì

îëàúàãäû êè, ÿòèí öñòöíäÿ éàràíàí ãóräëàr ¤ç-¤çöíÿ ìåéäàíà

gÿëìèr, ìèë÷ÿêëÿrèí gÿòèrèá îrà ãîéäóüó g¤çëÿ g¤röíìÿéÿí

ñörôÿëÿräÿí ÷ûõûrëàr.

Äàrâèí ¤çöíöí “Úèíñëÿrèí ìÿíøÿéè” àäëû êèòàáûíû éàçäûüû

ä¤âräÿ èñÿ åëì äöíéàñû áåëÿ håñàá åäèräè êè, áàêòårèéàëàr úàíñûç

ìàääÿäÿí ìåéäàíà gÿëèr. Ùàëáóêè ìÿøhór ôràíñûç áèîëîãó Ëóèñ

Ïàñòår òÿêàìöëöí ÿñàñû îëàí áó èíàíúû Äàrâèíèí êèòàáûíûí íÿør

åäèëìÿñèíäÿí áåø èë ñîírà ãÿòè îëàràã rÿää åòäè. Ïàñòår àïàräûüû

÷àëûøìà âÿ òÿúröáÿëÿräÿí ñîírà gÿëäèéè íÿòèúÿíè áåëÿ õöëàñÿ

åäèräè: “Úàíñûç ìàääÿëÿrèí hÿéàò ÿìÿëÿ gÿòèrìÿñèíÿ äàèr èääèà

äàhà ãÿòè îëàràã òàrèõèí àrõèâèíÿ âårèëìèøäèr” (Sidney Fox,

Klaus Dose, Molecular Evolution and The Origin of Life,

Marcel Dekker, New York, 1977, s. 2.).

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí òÿrÿôäàrëàrû Ïàñòårèí gÿëäèéè

íÿòèúÿëÿrÿ ãàrøû óçóí ìöääÿò ìöáàrèçÿ àïàräûëàr. Àíúàã èíêèøàô

åäÿí åëì úàíëû höúåérÿíèí ìörÿêêÿá ãóróëóøóíó îròàéà

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

108

÷ûõàràíäàí ñîírà hÿéàòûí ¤ç-¤çöíÿ ìåéäàíà gÿëìÿñè èääèàñûíûí

÷öröêëöéö áèr äàhà âÿ ãÿòè øÿêèëäÿ àéäûí îëäó.

XX ÿñräÿêè íÿòèúÿñèç ñÿéëÿr

XX ÿñräÿ hÿéàòûí ìÿíøÿéè ì¤âçóñó èëÿ áàüëû ïrîñåñëÿrèí

¤íöíäÿ gåäÿí èëê òÿêàìöë÷ö ìÿøhór róñ áèîëîãó Àëåêñàíär

Îïàrèí îëäó. Îïàrèí 1930-úó èëëÿräÿ îròàéà àòäûüû áÿçè òåçèñëÿrëÿ

úàíëû höúåérÿíèí òÿñàäöôÿí ìåéäàíà gÿëÿ áèëÿúÿéèíè èñáàò

åòìÿéÿ ÷àëûøäû. Àíúàã îíóí áó àõòàrûøëàrûí íÿòèúÿñèç ãàëäû.

Îïàrèí áóíó åòèràô åòìÿéÿ ìÿúáór îëäó: “Òÿÿññöô êè, hö-

úåérÿíèí ìÿíøÿéè ïrîáëåìè òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíè áöò¤âëöêäÿ

ÿhàòÿ åäÿí ÿí ãàràíëûã ìÿñÿëÿíè òÿøêèë åäèr” (Alexander I.

Oparin, Origin of Life, Dover Publications, New York, (1936),

1953 (reprint), s. 196.).

Îïàrèíèí àrõàñûíúà gåäÿí òÿêàìöë÷öëÿr hÿéàòûí ìÿíøÿéè

ì¤âçóñóíó áèr éårÿ ÷ûõàrà áèëìÿê ö÷öí òÿúröáÿëÿr àïàrìàüà

ñÿé g¤ñòÿräèëÿr. Áó òÿúröáÿëÿrèí ÿí ìÿøhóró àìårèêàëû êèìéàgÿr

Ñòåíëè Ìèëëår òÿrÿôèíäÿí 1953-úö èëäÿ àïàrûëäû. Ñ.Ìèëëår èáòèäàè

äöíéàíûí àòìîñôårèíäÿ îëäóüóíó èääèà åòäèéè ãàçëàrû áèr òÿúröáÿ

âàñèòÿñèëÿ áèrëÿøäèrÿrÿê âÿ áó råàêñèéàéà åíåræè ÿëàâÿ åäÿrÿê

ïrîòåèíëÿrèí òÿrêèáèíäÿêè áèr íå÷ÿ öçâè ìîëåêóëó (àìèíîàñèò)

ñèíòåç åòäè. Ùÿìèí èëëÿräÿ ÿhÿìèééÿòëè áèr ìÿrhÿëÿ êèìè òÿãäèì

îëóíàí áó òÿúröáÿíèí íÿòèúÿñèç ãàëìàñû âÿ òÿúröáÿäÿ èòèôàäÿ

åäèëÿí àòìîñôårèí går÷ÿê äöíéà àòìîñôårèíäÿí ÷îõ ôÿrãëè îëìàñû

gÿëÿúÿê èëëÿräÿ îròàéà ÷ûõàúàãäû ("New Evidence on Evolution

of Early Atmosphere and Life", Bulletin of the American Mete-

orological Society, c. 63, Kasûm 1982, s. 1328-1330).

Óçóí ìöääÿò äàâàì åäÿí áó ñÿññèçëèêäÿí ñîírà Ìèëëårèí

¤çö äÿ èñòèôàäÿ åëÿäèéè àòìîñôårèí hÿãèãè îëìàäûüûíû åòèràô åòäè

(Stanley Miller, Molecular Evolution of Life: Current Status of

the Prebiotic Synthesis of Small Molecules, 1986, s. 7.).

Ùÿéàòûí ìÿíøÿéè ìÿñÿëÿñèíè à÷ûãëàìàã ö÷öí òÿêàìöë-

÷öëÿrèí XX ÿñräÿ àïàräûüû áöòöí ñÿéëÿr íÿòèúÿñèç ãàëäû. Ñàí

Äèåãî Ñêrèïïñ Èíñòèòóòóíäàí îëàí òàíûíìûø gåîêèìéà÷û Úåôôrè

Áàäà òÿêàìöë÷ö “Eàrth” æóríàëûíäà 1998-úè èëäÿ íÿør åäèëÿí

áèr ìÿãàëÿäÿ áó hÿãèãÿòè áåëÿ ãÿáóë åäèr: “Áó göí XX ÿñrè

àrõàäà ãîéàrêÿí hÿëÿ XX ÿñrÿ äàõèë îëàíäà ìàëèê îëäóüóìóç

ÿí á¤éöê hÿëëèíè òàïìàìûø ïrîáëåìëÿ ãàrøû-ãàrøûéàéûã: hÿéàò

Éår öçöíäÿ íåúÿ áàøëàäû?” (Jeffrey Bada, Earth, Øubat 1998,

s. 40.).

109

Ùàróí Éÿhéà

Ùÿéàòûí êîìïëåêñ ãóróëóøó

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí hÿéàòûí ìÿíøÿéè ì¤âçóñóíäà

÷îõ úèääè ÷ÿòèíëèéÿ äöøìÿñèíèí ÿñàñ ñÿáÿáè ÿí ñàäÿ håñàá åäèëÿí

úàíëû îrãàíèçìëÿrèí èíàíûëìàéàúàã äÿrÿúÿäÿ ãàrìàãàrûøûã

ãóróëóøà ìàëèê îëìàñûäûr. Úàíëû âàrëûüûí höúåérÿñè èíñàí

¤âëàäûíûí äöçÿëòäèéè òåõíèêè ìÿhñóëëàräàí äàhà ìörÿêêÿáäèr.

Áåëÿ êè, áó göí äöíéàíûí ÿí èíêèøàô åòìèø ëàáîràòîrèéàëàrûíäà

äà úàíñûç ìàääÿëÿrè áèr éårÿ éûüàràã úàíëû höúåérÿ ÿëäÿ åòìÿê

ìöìêöí äåéèë.

Áèr höúåérÿíèí ìåéäàíà gÿëìÿñè ö÷öí ëàçûì îëàí øÿròëÿr

hå÷ âàõò òÿñàäöôëÿrëÿ èçàh åäèëìÿéÿúÿê ãÿäÿr ÷îõäór.

Ùöúåérÿíèí ÿñàñëàrûíäàí áèrè îëàí ïrîòåèíëÿrèí òÿñàäöôè îëàràã

ñèíòåçëÿøìÿ åhòèìàëû èñÿ 500 àìèíîàñèòëèê éóâàrëàã áèr ïrîòåèí

ö÷öí 10.950-äÿ 1-äèr. Àíúàã rèéàçèééàòäà 10.50-äÿ 1-äÿí àøàüû

îëàíëàr “èìêàíñûç” ñàéûëûr. Ùöúåérÿíèí íöâÿñèíäÿ éårëÿøÿí âÿ

¤çöíäÿ gåíåòèê áèëgèíè gèçëÿäÿí ÄÍÒ ìîëåêóëó èñÿ èíàíûëìàç

áèr ìÿëóìàò áàíêûäûr. Èíñàí ÄÍÒ-ñèíèí åhòèâà åòäèéè ìÿëóìàòûí

ÿgÿr êàüûçà ê¤÷öröëìÿéÿ ÷àëûøûëñà, 500 ñÿhèôÿäÿí èáàrÿò îëàí

900 úèëäëèê áèr êèòàáõàíàíûí ìåéäàíà gÿëÿúÿéè håñàáëàíûr. Áó

í¤ãòÿäÿ ÷îõ ìàràãëû áèr äèëåììà äà âàr: ÄÍÒ àíúàã áÿçè

õöñóñèëÿøìèø ïrîòåèíëÿrèí ê¤ìÿéè èëÿ úöòëÿøÿ áèëèr. Àíúàã áó

ïrîòåèíëÿrèí ñèíòåçè äÿ àíúàã ÄÍÒ-äÿêè ìÿëóìàòëàrà óéüóí

îëàràã hÿéàòà êå÷èr. Áèr-áèrèíÿ áàüëû îëäóãëàrûíà g¤rÿ

úöòëÿøìÿíèí ìåéäàíà gÿëÿ áèëìÿñè ö÷öí îíëàrûí èêèñèíèí äÿ

åéíè àíäà ì¤âúóä îëìàñû ëàçûìäûr. Áó èñÿ hÿéàòûí ¤çö-¤çöíäÿí

ìåéäàíà gÿëìÿñè áàrÿäÿêè ññåíàrèíè ÷ÿòèíëèéÿ ñàëûr. Ñàí Äèåãî

Êàëèôîríèéà Óíèâårñèòåòèíäÿí ìÿøhór òÿêàìöë÷ö àëèì, ïrîôåññîr

Ëåñëè Îrgåë (Leslie Orgel) “Scientific American” æóríàëûíûí

1994-úö èëèí îêòéàár àéûíäàêû ñàéûíäà áó hÿãèãÿòè áåëÿ åòèràô

åäèr:

“Ñîí äÿrÿúÿ êîìïëåêñ ãóróëóøëàrà ñàhèá îëàí

ïrîòåèíëÿrèí âÿ íóêëåèí òórøóëàrûíûí (RÍÀ âÿ ÄÍÀ) åéíè

éåräÿ âÿ åéíè âàõòäà òÿñàäöô íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ gÿëìÿñè

hÿòòà åhòèìàëäàí äà hÿääèíäÿí àròûã óçàãäûr. Àíúàã

áóíëàrûí áèrè îëìàäàí äègÿrèíè ÿëäÿ åòìÿê äÿ ìöìêöí

äåéèë. Äîëàéûñû èëÿ èíñàí hÿéàòûí êèìéÿâè éîëëàrëà îròàéà

÷ûõìàñûíûí hå÷ âàõò ìöìêöí îëìàìàñû íÿòèúÿñèíÿ

gÿëìÿê ìÿúáórèééÿòèíäÿ ãàëûr” (Leslie E. Orgel, "The

Origin of Life on Earth", Scientific American, c. 271,

Ekim 1994, s. 78.).

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

110

Øöáhÿñèç êè, ÿgÿr hÿéàòûí òÿñàäöôëÿrëÿ îròàéà ÷ûõìàñûíûí

ãåérè-ìöìêöíëöéö òÿñäèãëÿíèrñÿ, áó âÿçèééÿòäÿ îíóí ô¤â-

ãÿëòÿáèè øÿêèëäÿ éàràäûëäûüûíû ãÿáóë åòìÿê ëàçûìäûr. Áó hÿ-

ãèãÿò èñÿ ÿñàñ ìÿãñÿäè éàràäûëûøû rÿää åòìÿê îëàí òÿêàìöë

íÿçÿrèééÿñèíèí à÷ûã-àøêàr ìÿíàñûçëûüûíû îròàéà ÷ûõàrûr.

Òÿêàìöëöí õÿéàëè ìåõàíèçìëÿrè

Äàrâèíèçì íÿçÿrèééÿñèíè ïó÷ åäÿí áàøãà èêèíúè á¤éöê

ìÿñÿëÿ áó íÿçÿrèééÿíèí “òÿêàìöë ìåõàíèçìëÿrè” êèìè îròàéà

àòäûüû èêè àíëàéûøûí äà ÿñë hÿãèãÿòäÿ hå÷ áèr òÿêìèëëÿøäèrèúè

göúÿ ìàëèê îëìàìàñûíûí ñöáóòà éåòèrèëìÿñèäèr. Äàrâèí îròàéà

àòäûüû òÿêàìöë èääèàñûíû òàì øÿêèëäÿ “òÿáèè ñåëåêñèéà”

ìåõàíèçìèíÿ áàüëàìûøäû. Îíóí áó ìåõàíèçìÿ âåräèéè

ÿhÿìèééÿò êèòàáûíûí àäûíäàí äà g¤röíöräö: “Úèíñëÿrèí ìÿíøÿéè

òÿáèè ñåëåêñèéà éîëó èëÿ”.

Òÿáèè ñåëåêñèéà òÿáèè ñå÷ìÿ äåìÿêäèr âÿ òÿáèÿòäÿêè hÿéàò

ìöáàrèçÿñèíäÿ òÿáèè øÿròëÿrÿ óéüóí îëàí göúëö úàíëûëàrûí hÿéàòäà

ãàëàúàüû äöøöíúÿñèíÿ ÿñàñëàíûr. Ìÿñÿëÿí, éûròûúû håéâàíëàr

òÿrÿôèíäÿí hörêöäöëÿí áèr ìàràë ñöröñöíäÿ äàhà ñörÿòëè ãà÷à

áèëÿíëÿr hÿéàòäà ãàëàúàãëàr. Áåëÿëèêëÿ, ìàràë ñöröñö

ñörÿòëèëÿräÿí âÿ göúëöëÿräÿí ìåéäàíà gÿëìÿëèäèr. Àíúàã áó

ìåõàíèçì ìàràëëëàrû ÿëáÿòòÿ, òÿêìèëëÿøäèrìÿç, îíëàrû áàøãà áèr

úàíëû í¤âöíÿ, ìÿñÿëÿí, àòëàrà ÷åâèrìÿç.

Äîëàéûñû èëÿ òÿáèè ñåëåêñèéà ìåõàíèçìè hå÷ áèr

òÿêìèëëÿøäèrèúè göúÿ ìàëèê äåéèë. Äàrâèí äÿ áó hÿãèãÿòèí

ôÿrãèíäÿ èäè âÿ “Úèíñëÿrèí ìÿíøÿéè” êèòàáûíäà “ôàéäàëû

äÿéèøèêëèêëÿr ìåéäàíà gÿëìÿäèéè âàõòäà òÿáèè ñåëåêñèéà hå÷

íÿ åäÿ áèëìÿç” äåìÿê ìÿúáórèééÿòèíäÿ ãàëìûøäû (Charles

Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition,

Harvard University Press, 1964, s. 189).

Ëàìàrêûí òÿñèrè

Éàõøû, áÿñ áó “ôàéäàëû äÿéèøèêëèêëÿr” íåúÿ ìåéäàíà gÿëäè?

Äàrâèí ¤ç ä¤âröíöí èáòèäàè åëì àíëàéûøû äàõèëèíäÿ áó ñóàëà

Ëàìàrêà ÿñàñëàíàràã úàâàá âårìÿéÿ ÷àëûøìûøäû. Äàrâèíäÿí

ÿââÿë éàøàìûø ôràíñûç áèîëîãó Ëàìàrêà g¤rÿ, úàíëûëàr hÿéàòëàrû

áîéó ìÿróç ãàëäûãëàrû ôèçèêè äÿéèøèêëèêëÿrè ñîíràêû íÿñëÿ

¤òörörëÿr, íÿñèëäÿí-íÿñëÿ ¤òöröëÿrÿê éûüûëàí áó õöñóñèééÿòëÿr

íÿòèúÿñèíäÿ èñÿ éåíè úèíñëÿr ìåéäàíà ÷ûõûr. Ìÿñÿëÿí, Ëàìàrê

äåéèräè êè, çöràôÿëÿr úåéràíëàräàí ÿìÿëÿ gÿëèáëÿr. Áåëÿ êè,

höíäör àüàúëàrûí éàrïàãëàrûíû éåìÿê ö÷öí ñÿé g¤ñòÿrÿrêÿí

111

Ùàróí Éÿhéà

îíëàrûí íÿñèëäÿí-íÿñëÿ áîéëàrû óçàíûá.

Äàrâèí äÿ áóíà îõøàr ìèñàëëàr gÿòèrìèø, ìÿñÿëÿí, “Úèíñ-

ëÿrèí ìÿíøÿéè” êèòàáûíäà ãèäà òàïìàã ö÷öí ñóéà gèrÿí áÿçè

àéûëàrûí áèr ìöääÿò ñîírà áàëèíàëàrà ÷åârèëäèéèíè èääèà åòìèøäè

(Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the

First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 184).

Àììà Ìåíäåë òÿrÿôèíäÿí êÿøô îëóíìóø âÿ XX ÿñräÿ

èíêèøàô åäÿí gåíåòèêà åëìè èëÿ ¤ç ãÿòè òÿñäèãèíè òàïìûø àòàâèçì

ãàíóíëàrû ãàçàíûëìûø õöñóñèééÿòëÿrèí ñîíràêû íÿñèëëÿrÿ

¤òöröëìÿñè ÿôñàíÿñèíè ãÿòè îëàràã äàrìàäàüûí åòäè. Áåëÿëèêëÿ,

òÿáèè ñåëåêñèéà áöòöíëöêëÿ òÿñèrñèç áèr ìåõàíèçì îëàràã ãàëäû.

Íåîäàrâèíèçì âÿ ìóòàñèéàëàr

Äàrâèíèñòëÿr èñÿ áó âÿçèééÿòÿ áèr ÷¤çöì òàïà áèëìÿê ö÷öí

1930-úó èëëÿrèí àõûrëàrûíäà “Ìöàñèr ñèíòåòèê íÿçÿrèééÿ”íè, äàhà

ìÿøhór àäû èëÿ äåñÿê, íåîäàrâèíèçìè îròàéà àòäûëàr.

Íåîäàrâèíèçì òÿáèè ñåëåêñèéà êîíñåïñèéàñûíà “ôàéäàëû

äÿéèøèêëèêëÿrèí ñÿáÿáè” êèìè ìóòàñèéàëàrû,éÿíè úàíëûëàrûí

gåíëÿrèíÿ ràäèàñèéà êèìè õàrèúè òÿñèrëÿrèí, éà äà ê¤÷örìÿ

ñÿhâëÿrè íÿòèúÿñèíäÿ ìåéäàíà gÿëÿí ïîçóíòóëàrû ÿëàâÿ åòäè.

Áó göí äöíéàäà òÿêàìöë àäûíà hÿëÿ äÿ ãÿáóë åäèëÿí ìîäåë

íåîäàrâèíèçìäèr. Íÿçÿrèééÿ Éår öçöíäÿ îëàí ìèëéîíëàrëà úàíëû

í¤âöíöí, áó úàíëûëàrûí ãóëàã, g¤ç, àüúèéÿr, ãàíàä êèìè ñàéñûç

êîìïëåêñ îrãàíëàrûíûí “ìóòàñèéàëàrà”, éÿíè gåíåòèê ïîçóíòóëàrà

ÿñàñëàíàí áèr ìÿrhÿëÿ íÿòèúÿñèíäÿ ÿìÿëÿ gÿëäèéèíè èääèà åäèr.

Àíúàã íÿçÿrèééÿíè êÿñÿrñèç åäÿí à÷ûã áèr åëìè hÿãèãÿò âàr:

ìóòàñèéàëàr úàíëûëàrû èíêèøàô åòäèrìÿç, ÿêñèíÿ, îíëàrà hÿìèøÿ

çÿrÿr âårÿrëÿr.

Áóíóí ñÿáÿáè ÷àõ ñàäÿäèr: ÄÍÒ ÷îõ êîìïëåêñ áèr ãóróëóøà

ìàëèêäèr. Áó ìîëåêóë öçÿrèíäÿ ìåéäàíà gÿëÿí hÿr hàíñû

òÿñàäöôè òÿñèr àíúàã çÿrÿr âårèr. Àìårèêàëû gåíåòèê

Á.G.Ràígàíàòhàí áóíó áåëÿ à÷ûãëàéûr:

“Ìóòàñèéàëàr êè÷èê, òÿñàäöôè âÿ çÿrÿrëèäèrëÿr. Çîõ íàäèr

hàëëàräà ìåéäàíà gÿëèrëÿr âÿ ÿí éàõøû åhòèìàëëà

òÿñèrñèçäèrëÿr. Áó ö÷ õöñóñèééÿò ìóòàñèéàëàrûí òÿêàìöë÷ö

áèr èíêèøàôà ñÿáÿá îëà áèëìÿéÿúÿéèíè g¤ñòÿrèr. Îíñóç äà

éöêñÿê äÿrÿúÿäÿ ÿëàhèääÿëÿøìèø áèr îrãàíèçìäÿ ìåéäàíà

gÿëÿí òÿñàäöôè áèr hàë éà òÿñèrñèç îëàúàã, éà äà çÿrÿrëè.

Áèr ãîë ñààòûíäà ìåéäàíà gÿëÿúÿê òÿñàäöôè äÿéèøèêëèê

îíó èíêèøàô åòäèrìÿéÿúÿêäèr. Á¤éöê åhòèìàëëà îíà çÿrÿr

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

112

âårÿúÿê âÿ éà ÿí éàõøû åhòèìàëëà òÿñèrñèç ãàëàúàã. Áèr

çÿëçÿëÿ áèr øÿhÿrè èíêèøàô åòäèrìÿç, ÿêñèíÿ, îíó äàüûäàr”

(B. G. Ranganathan, Origins?, The Banner Of Truth

Trust, Pennsylvania, 1988.).

Áó göíÿ ãÿäÿr hå÷ áèr ôàéäàëû ìóòàñèéà íöìóíÿñè îëìàéûá.

Áöòöí ìóòàñèéàëàrûí çÿrÿrëè îëäóüó ìöÿééÿíëÿøäè. Àéäûí îëäó

êè, òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí “òÿêàìöë ìåõàíèçìè” êèìè

g¤ñòÿräèéè ìóòàñèéàëàr hÿãèãÿòäÿ úàíëûëàrà àíúàã çèéàí âårÿí,

îíëàrû øèêÿñò åäÿí áèr gåíåòèê hàäèñÿäèr. (Èíñàíëàräà ìóòàñèéàíûí

ÿí ÷îõ g¤röíÿí òÿñèrè õÿr÷ÿíg õÿñòÿëèéèäèr). ßëáÿòòÿ, çÿrÿrâårèúè

áèr ìåõàíèçì “òÿêàìöë ìåõàíèçìè” îëà áèëìÿç. Òÿáèè ñåëåêñèéà

èñÿ Äàrâèíèí äÿ ãÿáóë åòäèéè êèìè, “¤çáàøûíà hå÷ íÿ åäÿ

áèëìÿç”. Áó hÿãèãÿò áèçëÿrÿ òÿáèÿòäÿ hå÷ áèr “òÿêàìöë

ìåõàíèçìè”íèí îëìàäûüûíû g¤ñòÿrèr. Òÿêàìöë ìåõàíèçìè

îëìàäûüûíà g¤rÿ èñÿ òÿêàìöë äåéèëÿí õÿéàëè ìÿrhÿëÿ äÿ îëà

áèëìÿç.

Äàøëàøìûø ãàëûãëàräà êå÷èä ôîrìàëàrûíûí èçè éîõäór

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí èääèà åòäèéè ññåíàrèíèí áàø

âårìÿìÿñèíèí ÿí à÷ûã ñöáóòó èñÿ äàøëàøìûø áèòêè ãàëûüû ãàòëàrû,

òîrô ëàéëàrûäûr. Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíÿ g¤rÿ, áöòöí úàíëûëàr áèr-

áèrèíäÿí ò¤rÿìèøäèr. Èëê úàíëû í¤âö âàõò êå÷ÿíäÿí ñîírà áàøãà

ôîrìàéà ÷åârèëìèøè âÿ áöòöí úèíñëÿr áó øÿêèëäÿ îròàéà ÷ûõìûøäûr.

Íÿçÿrèééÿéÿ g¤rÿ, áó äÿéèøèêëèê éöç ìèëéîí èëëÿr áîéó ñörÿrÿê

ìÿrhÿëÿ-ìÿrhÿëÿ äàâàì åòìèøäèr.

Áó âÿçèééÿòäÿ èääèà åäèëÿí óçóí äÿéèøèêëèê ìöääÿòè

áîéóíúà ñàéñûç-håñàáñûç “àrà úèíñëÿr”èí ìåéäàíà gÿëäèéèíè âÿ

éàøàäûüûíû ãÿáóë åòìÿê ëàçûìäûr. Ìÿñÿëÿí, êå÷ìèøäÿ ¤çöíäÿ

áàëûã õöñóñèééÿòëÿrèíèí îëìàñûíà áàõìàéàràã áèr éàíäàí äà

áÿçè ñöröíÿíëÿrèí õöñóñèééÿòëÿrèíè ãàçàíìûø éàrû áàëûã-éàrû

ñöröíÿí úàíëûëàr éàøàìûø îëìàëû èäè. Éàõóä äà ñöröíÿíëÿrèí

õöñóñèééÿòëÿrèíÿ ìàëèê îëàrêÿí áèr éàíäàí äà áÿçè ãóø

õöñóñèééÿòëÿrè ãàçàíìûø ñöröíÿí-ãóøëàr îròàéà ÷ûõìàëû èäè.

Àíúàã îíëàr êå÷èä ìÿrhÿëÿñèíäÿ îëäóãëàrû ö÷öí øèêÿñò, í¤ãñàíëû

âÿ ãöñórëó úàíëûëàr îëìàëû èäèëÿr. Òÿêàìöë÷öëÿr êå÷ìèøäÿ

éàøàäûãëàrûíà èíàíäûãëàrû áó íÿçÿrè ìÿõëóãëàrà “àrà êå÷èä

ôîrìàñû” àäûíû âårèrëÿr.

ßgÿr hÿãèãÿòÿí êå÷ìèøäÿ áó úör úàíëûëàr éàøàéûáñà, îíäà

îíëàrûí ñàéëàrû âÿ í¤âëÿrè ìèëéîíëàrëà, hÿòòà ìèëéàräëàrëà îëìàëû

èäè. Âÿ áó ãÿrèáÿ úàíëûëàrûí ãàëûãëàrûíà ìöòëÿã äàøëàøìûø

113

Ùàróí Éÿhéà

ãàëûãëàräà, òîrô ëàéëàrûíäà ràñò gÿëèíìÿëè èäè. Äàrâèí “Úèíñëÿrèí

ìÿíøÿéè”íäÿ áóíó áåëÿ à÷ûãëàìûøäûr: “ßgÿr íÿçÿrèééÿ

äöçäörñÿ, úèíñëÿrè áèr-áèrèíÿ áàüëàéàí ñàéñûç àrà êå÷èä í¤âëÿrè

ìöòëÿã éàøàìàëûäûr... Áóíëàrûí éàøàìàñûíà äàèr ñöáóòëàr äà

òÿêúÿ äàøëàøìûø áèòêè ãàëûãëàrû ãàòëàrû àràñûíäà òàïûëà áèëÿr

(Charles Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the

First Edition, Harvard University Press, 1964, s. 179).

Äàrâèíèí ïó÷ îëàí öìèäëÿrè

Àíúàã XIX ÿñrèí îròàëàrûíäàí áó éàíà äöíéàíûí ä¤rä áèr

òÿrÿôèíäÿ äàøëàøìûø ãàëûãëàr òÿäãèã åäèëñÿ äÿ hÿìèí ëàéëàräà

áó àrà êå÷èä ôîrìàëàrûíà hå÷ âàõò ràñò gÿëèíìÿéèá. Àïàrûëìûø

ãàçûíòû âÿ àràøäûrìàëàr çàìàíû ÿëäÿ åäèëÿí áöòöí òàïûíòûëàr

òÿêàìöë÷öëÿrèí g¤çëÿäèêëÿrèíèí ÿêñèíÿ îëàràã g¤ñòÿräè êè,

úàíëûëàr Éår öçöíäÿ áèräÿí-áèrÿ, í¤ãñàíñûç âÿ ãöñórñóç áèr

øÿêèëäÿ îròàéà ÷ûõûáëàr.

Òàíûíìûø èígèëèñ ïàëåîíòîëîãó Äåråê Ó.Ågår ¤çö òÿêàìöë÷ö

îëñà äà áó går÷ÿéè áåëÿ åòèràô åäèr:

“Ïrîáëåìèìèç áóäór êè, gåîëîæè ëàéëàrû, äàøëàøìûø ãàòëàrû

áöòöí òÿôÿrröàòû èëÿ àràøäûràíäà, èñòÿr úèíñëÿr, èñòÿrñÿ äÿ

ñèíèôëÿr ñÿâèééÿñèíäÿ îëñóí, äàâàìëû îëàràã hÿìèøÿ åéíè

hÿãèãÿòëÿ ãàrøûëàøûrûã: ìÿrhÿëÿëè òÿêàìöëëÿ èíêèøàô åäÿí

éîõ, Éår êörÿñèíäÿ áèräÿí-áèrÿ ìåéäàíà gÿëÿí ãróïëàr

g¤röröê (Derek A. Ager, "The Nature of the Fossil

Record", Proceedings of the British Geological

Association, c. 87, 1976, s. 133).

Éÿíè áöòöí úàíëû í¤âëÿrè äàøëàøìûø ëàéëàräà àràëàrûíäà hå÷

áèr êå÷èä ôîrìàñû îëìàäàí, í¤ãñàíñûç øÿêèëäÿ àíè îëàràã îròàéà

÷ûõûrëàr. Áó èñÿ Äàrâèíèí äöøöíúöëÿrèíèí òàì ÿêñè âÿ úàíëû

í¤âëÿrèíèí éàràäûëäûüûíû g¤ñòÿrÿí ÷îõ göúëö äÿëèëäèr. Çöíêè áèr

úàíëû í¤âöíöí ¤çö-¤çöíäÿí òÿêìèëëÿøìÿñèíèí, hå÷ áèr àòà

îëìàäàí áèr àíäà âÿ ãöñórñóç îëàràã îròàéà ÷ûõìàñûíûí éågàíÿ

èçàhû î úèíñèí éàràäûëìàñûäûr. Áó hÿãèãÿò ìÿøhór òÿêàìöë÷ö

áèîëîã Äóãëàñ Ôóòóéìà òÿrÿôèíäÿí äÿ ãÿáóë åäèëèr:

“Éàràäûëûø âÿ òÿêàìöë hàçûräà éàøàéàí úàíëûëàrûí ìÿíøÿéè

hàããûíäà èêè ìöìêöí à÷ûãëàìàëàräûr. Úàíëûëàr äöíéà

öçÿrèíäÿ éà òàìàìèëÿ ìöêÿììÿë âÿ í¤ãñàíñûç áèr øÿêèëäÿ

îròàéà ÷ûõìûøäûr, éà äà áåëÿ îëìàìûøäûr. ßgÿr áåëÿ

îëìàéûáñà, îíäà áèr äÿéèøèêëèê ìÿrhÿëÿñè ñàéÿñèíäÿ

¤çëÿrèíäÿí ÿââÿë ì¤âúóä îëàí áÿçè úàíëû í¤âëÿrèíèí

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

114

òÿêàìöëö éîëó èëÿ ìåéäàíà gÿëìÿëèäèrëÿr. Àììà îíëàr

ÿgÿr ãöñórñóç âÿ ìöêÿììÿë áèr øÿêèëäÿ îròàéà ÷ûõûáëàrñà,

î hàëäà ñîíñóç göú ñàhèáè áèr àüûë òÿrÿôèíäÿí éàràäûëìà-

ëûäûrëàr (Douglas J. Futuyma, Science on Trial, Pantheon

Books, New York, 1983, s. 197).

Äàøëàøìûø ãàëûãëàr äà úàíëûëàrûí Éår öçöíäÿ ãöñórñóç âÿ

ìöêÿììÿë øÿêèëäÿ îròàéà ÷ûõäûüûíû g¤ñòÿrèr. Éÿíè úèíñëÿrèí

ìÿíøÿéè Äàrâèíèí èääèàñûíûí ÿêñèíÿ îëàràã òÿêàìöë äåéèë,

éàràäûëûøäûr.

Èíñàíûí òÿêàìöëö íàüûëû

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíè ìöäàôèÿ åäÿíëÿrèí ÿí ÷îõ göíäÿìÿ

gÿòèräèéè ìÿñÿëÿ èíñàíûí ìÿíøÿéè ìÿñÿëÿñèäèr. Áó ìÿñÿëÿäÿêè

äàrâèíèñò èääèà áó göí éàøàéàí ìöàñèr èíñàíûí ìåéìóíàáÿíçÿr

áÿçè ìÿõëóãëàräàí ÿìÿëÿ gÿëäèéèíè áèëäèrèr. 4-5 ìèëéîí èë

áóíäàí ÿââÿë áàøëàíäûüû ãÿáóë åäèëÿí áó ìÿrhÿëÿäÿ ìöàñèr

èíñàíëà îíóí ÿúäàäëàrû àràñûíäà áÿçè “àrà ôîrìà”ëàrûí éàøàäûüû

èääèà îëóíór. Ùÿãèãÿòäÿ èñÿ áöòöíëöêëÿ õÿéàëè îëàí áó ññåíàrèäÿ

ä¤rä ÿñàñ “êàòåãîrèéà” ñàäàëàíûr:

1. Australoïithecus

2. Ùîìî habilis

3. Ùîìî erectus

4. Ùîìî ñàïèåíñ.

Òÿêàìöë÷öëÿr èíñàíëàrûí góéà èëê ìåéìóíàáÿíçÿr

ÿúäàäëàrûíà “úÿíóá ìåéìóíó” ìÿíàñûíà gÿëÿí “austra-

loïithecus” àäûíû âårèrëÿr. Áó úàíëûëàr hÿãèãÿòäÿ íÿñëè òöêÿíìèø

áèr ìåéìóí úèíñèíäÿí áàøãà áèr øåé äåéèë. Èígèëòÿrÿ âÿ ÀÁØ-

äàí îëàí ëîrä Ñîëè Çàêårìàí (Lord Solly Zuckerman) âÿ ïrîô.Çàrëç Îêñíårä (Charles Oxnard) êèìè äöíéàíûí èêè ìÿøhór

àíàòîìèñòèíèí australorithecus íöìóíÿëÿrè öçÿrèíäÿ àïàräûãëàrû

÷îõ ÿhàòÿëè ÷àëûøìàëàr áó úàíëûëàrûí éàëíûç íÿñëè êÿñèëìèø áèr

ìåéìóí úèíñèíÿ àèä îëìàñûíû âÿ îíëàrûí èíñàíëàrëà hå÷ áèr

îõøàrëûüà ìàëèê îëìàäûüûíû g¤ñòÿrìèøäèr (Solly Zuckerman,

Beyond The Ivory Tower, Toplinger Publications, New York,

1970, ss. 75-94; Charles E. Oxnard, "The Place of Australo-

pithecines in Human Evolution: Grounds for Doubt", Nature,

c. 258, s. 389).

Òÿêàìöë÷öëÿr èíñàí òÿêàìöëöíöí ñîíràêû ìÿrhÿëÿñèíè äÿ

“hîìî”, éÿíè èíñàí îëàràã òÿñíèô åäèrëÿr. Èääèàëàrà g¤rÿ, hîìî

ñûràñûíäàêû úàíëûëàr australorithecus-ëàräàí äàhà ÷îõ èíêèøàô

115

Ùàróí Éÿhéà

åòìèøäèëÿr. Òÿêàìöë÷öëÿr áó ôÿrãëè úàíëûëàrà àèä ôÿñèëëÿrè àrä-àräà

äöçÿrÿê õÿéàëè áèr òÿêàìöë úÿäâÿëè òÿøêèë åäèräè. Áó úÿäâÿë

õÿéàëèäèr, ÷öíêè hÿãèãÿòäÿ áó ìöõòÿëèô ñèíèôëÿr àràñûíäà òÿêàìöë

ÿëàãÿñèíèí îëäóüó hå÷ âàõò ñöáóò åäèëìÿìèøäèr. Òÿêàìöë

íÿçÿrèééÿñèíèí XX ÿñräÿêè ÿí ìöhöì ìöäàôèÿ÷èëÿrèíäÿí áèrè

îëàí Åríñò Ìåér (Ernst Mayr) “Ùîìî ñàïèåíñÿ óçàíàí çÿíúèr

hÿãèãÿòäÿ Èòêèíäèr” äåéÿrÿê áóíó ãÿáóë åäèr (J. Rennie,

"Darwin's Current Bulldog: Ernst Mayr", Scientific American,

Aralûk 1992).

Òÿêàìöë÷öëÿr australorithecus-homo habilis-homo erec-

tus-homo ñàïèåíñ ñûràëàìàñûíû òÿròèáëÿéÿrêÿí áóíëàrûí hÿr áèrèíèí

îíäàí ñîírà gÿëÿíèí àòàñû îëìàñû òÿñâèrèíè éàràòìàüà ÷àëûøûrëàr.

Ùàëáóêè ïàëåîàíòrîïîëîãëàrûí ñîí òàïûíòûëàrû australoïithecus,

homo habilis âÿ homo erectus-óí äöíéàíûí ìöõòÿëèô á¤ëgÿëÿ-

rèíäÿ åéíè ä¤ârëÿräÿ éàøàäûãëàrûíû ñöáóò åòìèøäèr (Alan Walker,

Science, c. 207, 1980, s. 1103; A. J. Kelso, Physical

Antropology, 1. basky, J. B. Lipincott Co., New York, 1970,

s. 221; M. D. Leakey, Olduvai Gorge, c. 3, Cambridge

University Press, Cambridge, 1971, s. 272).

Ùîìî erectus ñèíèôèíÿ äàõèë åäèëÿí èíñàíëàrûí áèr hèññÿñè

ìöàñèr ä¤ârëÿrÿ ãÿäÿr, homo ñàïèåíñ íåàíäåròàë âÿ homo

ñàïèåíñ èñÿ ñàïèåíñ (ìöàñèr) èíñàíëà åéíè øÿràèòäÿ éàí-éàíà

éàøàìûøëàr (Time, äåêàár 1996).

Áó èñÿ ÿëáÿòòÿ, áó ñèíèôëÿrèí áèr-áèrèíèí ÿúäàäû îëìàñû

èääèàñûíûí ãöââÿäÿ ãàëìàäûüûíû àéäûí øÿêèëäÿ îròàéà ãîéór.

Ùàrâàrä Óíèâårñèòåòè (ÀÁØ) ïàëåîíòîëîãëàrûíäàí Ñòåôàí Úåé

Ãóëä (Sterhen Éay Gould) ¤çö áèr òÿêàìöë÷ö îëñà äà äàrâèíèçì

íÿçÿrèééÿñèíèí áó ÷ÿòèíëèéèíè áåëÿ èçàh åäèr:

ßgÿr áèr-áèrè èëÿ ïàràëåë îëàràã éàøàéàí ö÷ ìöõòÿëèô

hîìèíèä (èíñàíàáÿíçÿr) úèçgèñè âàrñà, åëÿ èñÿ áèçèì íÿñèë

àüàúûìûçà íÿ îëäó? Àéäûíäûr êè, áóíëàrûí áèrè äègÿrèíäÿí

ìåéäàíà ÷ûõìûø îëà áèëìÿç. Áóíëàrûí áèrè äègÿrè èëÿ

ìöãàéèñÿ åäèëÿíäÿ òÿêàìöë íÿòèúÿñèíäÿ áèr èíêèøàô

àräûúûëëûüû g¤ñòÿrÿ áèëìèrëÿr (S. J. Gould, Natural History,

c. 85, 1976, s. 30).

Ãûñàñû, ìÿòáóàòäà âÿ éà äÿrñ êèòàáëàrûíäà ãåéä åäèëÿí âÿ

õÿéàëëàrûí ìÿhñóëó îëàí áÿçè “éàrûìåéìóí, éàrûèíñàí” úàíëûëàrûí

øÿêèëëÿrè èëÿ, éÿíè àíúàã òÿáëèüàò éîëó èëÿ göúëÿ ñàõëàíìàüà

÷àëûøûëàí èíñàíûí òÿêàìöëö ññåíàrèñè hå÷ áèr åëìè ÿñàñû îëìàéàí

íàüûëäàí èáàrÿòäèr.

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

116

Áó ì¤âçóíó óçóí èëëÿr àràøäûràí, õöñóñèëÿ australoïithecus

ôÿñèëëÿrè öçÿrèíäÿ 15 èë òÿäãèãàò àïàràí Èígèëòÿrÿíèí ÿí ìÿøhór

âÿ ì¤òÿáÿr àëèìëÿrèíäÿí áèrè ëîrä Ñîëè Çàêårìàí ¤çö áèr

òÿêàìöë÷ö èäè, àììà î äà îròàäà ìåéìóíàáÿíçÿr úàíëûëàräàí

èíñàíà gÿëèá ÷ûõàí hÿãèãè áèr íÿñèë àüàúûíûí îëìàäûüû íÿòèúÿñèíÿ

gÿëìèøäèr.

Ëîrä Ñ.Çàêårìàí áèr äÿ ìàràãëû áèr “åëì øêàëàñû”

hàçûrëàìûøäû. Î, åëìè îëàràã ãÿáóë åòäèéè åëì ñàhÿëÿrèíäÿí

åëìäÿí óçàã îëàràã ãÿáóë åòäèéè åëì ñàhÿëÿrèíÿ ãÿäÿr áèr úÿäâÿë

òÿøêèë åòìèøäè. Ëîrä Ñ.Çàêårìàíûí áó úÿäâÿëèíÿ g¤rÿ, åëìè,

éÿíè êîíêråò ôàêòëàrà ÿñàñëàíàí åëì ñàhÿëÿrè êèìéà âÿ ôèçèêàäûr.

Úÿäâÿëäÿ áóíëàräàí ñîírà áèîëîgèéà åëìëÿrè, ñîírà äà ñîñèàë

åëìëÿr éårëÿøèr. Úÿäâÿëèí ñîíóíäà, éÿíè ÿí åëìäÿí êÿíàr håñàá

åäèëÿí hèññÿäÿ èñÿ òåëåïàòèéà, “àëòûíúû hèññ” êèìè “hèññäÿíêÿíàr

äÿrê åòìÿê” àíëàéûøû, áèr äÿ “èíñàíûí òÿêàìöëö” âàräûr! Ëîrä

Çàêårìàí úÿäâÿëèí áó hèññÿñèíè áåëÿ èçàh åäèr:

Îáéåêòèâ går÷ÿêëèéèí ñàhÿñèíäÿí ÷ûõûá äà áèîëîæè åëì

îëàràã ãÿáóë åäèëÿí áó ñàhÿëÿrÿ, éÿíè hèññäÿíêÿíàr

èäràêà âÿ èíñàíûí äàøëàøìûø òàrèõèíèí èçàh åäèëìÿñèíÿ

äàõèë îëàíäà òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíÿ èíàíàí áèr àäàì

ö÷öí hÿr øåéèí ìöìêöí îëäóüóíó g¤röröê. Áåëÿ êè, ¤ç

íÿçÿrèééÿëÿrèíÿ ãÿòè îëàràã èíàíàí áó àäàìëàrûí hÿòòà

áÿçè çèääèééÿòëè ãÿràrëàrû åéíè àíäà ãÿáóë åòìÿñè äÿ

ìöìêöíäör (Solly Zuckerman, Beyond The Ivory

Tower, Toplinger Publications, New York, 1970, s. 19).

Èíñàíûí òÿêàìöëö íàüûëû äà ¤ç íÿçÿrèééÿëÿrèíÿ êîr-êîràíÿ

èíàíàí áÿçè èíñàíëàrûí òàïäûãëàrû áÿçè äàøëàøìûø ãàëûãëàrû

ÿââÿëúÿäÿí ãÿáóë åòäèêëÿrè ôèêèrëÿrèíÿ óéüóí îëàràã èçàh

åòìÿêäÿí èáàrÿòäèr.

Äàrâèí äöñòóró!

Áórà ãÿäÿr ãåéä åòäèéèìèç áöòöí òåõíèêè ñöáóòëàrëà éàíàøû

òÿêàìöë÷öëÿrèí íåúÿ úÿôÿíg áèr èíàíúà ìàëèê îëìàñûíû áèr äÿ

óøàãëàrûí äà áàøà äöøÿúÿéè ãÿäÿr àéäûí áèr ìèñàëëà õöëàñÿ åäÿê.

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè úàíëû àëÿìèí òÿñàäöôÿí ìåéäàíà

gÿëäèéèíè èääèà åäèr. Äîëàéûñû èëÿ áó èääèàéà g¤rÿ, úàíñûç âÿ

øöórñóç àòîìëàr áèr éårÿ éûüûëàràã ÿââÿëúÿ höúåérÿíè, ñîírà äà

åéíè àòîìëàr hÿr hàíñûñà áèr øÿêèëäÿ äègÿr úàíëûëàrû âÿ èíñàíû

ìåéäàíà gÿòèrìèøäèr. Èíäè ôèêèrëÿøÿê. Úàíëû àëÿìèí ÿñàñëàrû îëàí

êàráîí, ôîñôîr, àçîò, ïîòàñèóì áèrúÿ úàíëû äà ìåéäàíà gÿòèrÿ

117

Ùàróí Éÿhéà

áèëìÿçëÿr. Èñòÿñÿíèç áó ìÿñÿëÿäÿ áèr “òÿúröáÿ” àïàràã âÿ

òÿêàìöë÷öëÿrèí ÿñëèíäÿ ìöäàôèÿ åòäèêëÿrè, àíúàã óúà ñÿñëÿ äåéÿ

áèëìÿäèêëÿrè èääèàíû îíëàrûí àäûíäàí “Äàrâèí äöñòóró” èëÿ

èíúÿëÿéÿê.

Òÿêàìöë÷öëÿr úàíëû àëÿìèí ÿñàñûíû òÿøêèë åäÿí ôîñôîr, àçîò,

êàráîí, îêñègåí, äÿìèr, ìàãíåçèóì êèìè åëåìåíòëÿräÿí ÷îõëó

ñàéäà á¤éöê ÷ÿíèí è÷èíÿ áîë ìèãäàräà ãîéñóíëàr. Ùÿòòà àäè

hàëëàräà îëìàéàí, àíúàã áó ãàrûøûüûí è÷èíäÿ îëìàëûäûr äåäèêëÿrè

áÿçè ëÿâàçèìàòëàrû äà áó ÷ÿíÿ ÿëàâÿ åòñèíëÿr. Ãàrûøûãëàrûí è÷èíÿ

èñòÿäèêëÿrè ãÿäÿr (òÿáèè øÿràèòäÿ ÿìÿëÿ gÿëìÿñè ìöìêöí

îëìàéàí) àìèíîñèò, èñòÿäèêëÿrè ìèãäàräà äà (áèrèíèí äÿ òÿñàäöôÿí

ìåéäàíà gÿëìÿ åhòèìàëû 10-950 îëàí) ïrîòåèí äîëäórñóíëàr. Áó

ãàrûøûüà èñòÿäèêëÿrè êèìè èñòèëèê âÿ röòóáÿò âårñèíëÿr. Áóíëàrû

èñòÿäèêëÿrè èíêèøàô åòìèø úèhàçëàrëà ãàrûøäûrñûíëàr. Çÿíëÿrèí éàíûíà

äà áó äöíéàíûí ÿí ìÿøhór àëèìëÿrèíè äÿâÿò åòñèíëÿr. Áó

ìöòÿõÿññèñëÿr àòàäàí îüóëà, íÿñèëäÿí-íÿñëÿ ¤òöröëÿrÿê í¤âáÿ èëÿ

ìèëéàräëàrëà, hÿòòà òrèëéîíëàrëà èë äàâàìëû îëàràã ÷ÿíëÿrèí éàíûíäà

g¤çëÿñèíëÿr. Áèr úàíëûíûí ìåéäàíà gÿëìÿñè ö÷öí hàíñû øÿròëÿrè

ì¤âúóä îëìàñûíà èíàíûrëàrñà, hàìûñûíäàí èñòèôàäÿ åòìÿê ñÿráÿñò

îëñóí. Àíúàã íÿ åäèrëÿrñÿ-åòñèíëÿr, î ÷ÿíëÿräÿí ãÿòèééÿí áèr

úàíëû ÷ûõàrà áèëìÿéÿúÿêëÿr. Çöràôÿëÿrè, øèrëÿrè, àrûëàrû, áöëáöëëÿrè,

òóòóãóøóëàrû, àòëàrû, äåëôèíëÿrè, göëëÿrè, çàíáàãëàrû, ãÿrÿíôèëëÿrè,

áàíàíëàrû, ïîròàüàëëàrû, àëìàëàrû, õórìàëàrû, ïîìèäîrëàrû,

éåìèøëÿrè, ãàrïûçëàrû, ÿíúèrëÿrè, çåéòóíëàrû, öçöìëÿrè, øàôòàëûëàrû,

òîâóçãóøóëàrûíû, ãûrãîâóëëàrû, ìöõòÿëèô rÿígëè êÿïÿíÿêëÿrè âÿ

áóíëàr êèìè ìèëéîíëàrëà úàíëû í¤âöíäÿí hå÷ áèrèíè ÿìÿëÿ gÿòèrÿ

áèëìÿçëÿr. Áóràäà àäûíû ãåéä åòäèéèìèç áó úàíëû âàrëûãëàrûí òÿê

áèr höúåérÿñèíè äÿ ÿëäÿ åäÿ áèëìÿçëÿr.

Ãûñàñû, øöórñóç àòîìëàr áèr éårÿ éûüûëàràã höúåérÿíè

ÿìÿëÿ gÿòèrÿ áèëìÿçëÿr. Ñîírà éåíè áèr ãÿràr âårÿrÿê áèr

höúåérÿíè èêè éårÿ àéûràí, äàhà ñîírà áèr-áèrèíèí àräûíúà ôÿrãëè

ãÿràrëàr âårÿí, åëåêòrîí ìèêrîñêîïóíó êÿøô åäÿí, ñîírà ¤ç

höúåérÿ ãóróëóøóíó áó ìèêrîñêîïóí àëòûíäà èíúÿëÿéÿí

ïrîôåññîrëàrû äà ÿìÿëÿ gÿòèrÿ áèëìÿçëÿr.

Ìàääÿ àíúàã Àëëàhûí öñòöí éàràòìàñû èëÿ úàíëû îëà,

hÿéàò òàïà áèëÿr. Áóíóí ÿêñèíè èääèà åäÿí òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè

èñÿ òÿôÿêêör âÿ èäràêà òàìàìèëÿ çèää îëàí áèr úÿôÿígèééàòäûr.

Òÿêàìöë÷öëÿrèí îròàéà àòäûüû èääèàëàr ÿòràôûíäà áèr àç äöøöíìÿê

hàããûíäà éóõàrûäà äàíûøûëàí íöìóíÿäÿ îëäóüó êèìè áó hÿãèãÿòè

äÿ àéäûí øÿêèëäÿ g¤ñòÿrèr.

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

118

G¤çäÿêè âÿ ãóëàãäàêû òåõíîëîgèéà

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí hå÷ âàõò èçàh åäÿ áèëìÿéÿúÿéè

áàøãà áèr ìÿñÿëÿ èñÿ g¤çäÿêè âÿ ãóëàãäàêû ìöêÿììÿë hèññåòìÿ

(ëàìèñÿ) êåéôèééÿòèäèr.

G¤çëÿ áàüëû ì¤âçóéà êå÷ìÿçäÿí ÿââÿë “íåúÿ g¤röröê?”

ñóàëûíà ãûñà äà îëñà úàâàá âårÿê. Áèr úèñèìäÿí gÿëÿí øöàëàr

g¤çÿ òÿrñ îëàràã äöøörëÿr. Áó øöàëàr áóràäàêû höúåérÿëÿr

òÿrÿôèíäÿí åëåêòrèê ñèãíàëëàrûíà ÷åârèëèr âÿ áåéèíèí àrõà òÿrÿ-

ôèíäÿêè g¤rìÿ ìÿrêÿçè äåéèëÿí êè÷èê áèr í¤ãòÿéÿ ¤òöröëör. Áó

åëåêòrèê ñèãíàëëàrû ñûrà èëÿ äàâàì åäÿí èúrààòëàräàí ñîírà

áåéèíäÿêè áó ìÿrêÿçäÿ g¤röíòö îëàràã hèññ åäèëèr âÿ g¤röëör.

Áó ìÿëóìàòäàí ñîírà èíäè áèr àç ôèêèrëÿøÿê. Áåéèí èøûã

ö÷öí ãàïàëûäûr. Éÿíè áåéíèí è÷è ãàïãàràíëûãäûr, èøûã áåéíèí

îëäóüó éårÿ ãÿäÿr gåäèá ÷ûõà áèëìÿç. G¤röíòö ìÿrêÿçè äåéèëÿí

éår çöëìÿò ãàràíëûã, èøûüûí hå÷ âàõò ÷àòà áèëìÿäèéè, áÿëêÿ äÿ

hå÷ âàõò ràñò gÿëìÿäèéèíèç ãÿäÿr ãàràíëûã áèr éåräèr. Àíúàã ñèç

áó çöëìÿò ãàràíëûüûíäà èøûãëû, ïàrëàã áèr äöíéàíû ñåér åäèrñèíèç.

Ùÿì äÿ áó î ãÿäÿr àéäûí âÿ êåéôèééÿòëè áèr g¤röíòöäör êè,

XXI ÿñrèí òåõíîëîgèéàñû äà hÿr úör èìêàí ñàhèáè îëìàñûíà

áàõìàéàràã áó g¤röíòöíö ÿëäÿ åäÿ áèëìÿìèøäèr. Ìÿñÿëÿí,

hàçûräà îõóäóüóíóç êèòàáà, êèòàáû òóòàí ÿëëÿrèíèçÿ áàõûí. Ñîírà

áàøûíûçû ãàëäûrûí âÿ ÿòràôûíûçà íÿçÿr ñàëûí. Èíäè g¤räöéöíöç

àéäûíëûã âÿ êåéôèééÿòäÿêè áó g¤röíòöíö áàøãà áèr éåräÿ

g¤rìöñöíöçìö? Áó ãÿäÿr àéäûí áèr g¤röíòöíö ñèçÿ äöíéàíûí

áèr í¤ìrÿëè òåëåâèçîr øèrêÿòèíèí èñòåhñàë åòäèéè ÿí ìöêÿììÿë

òåëåâèçîr åêràíû äà âårÿ áèëìÿç. 100 èëäèr ìèíëÿrëÿ ìöhÿíäèñ

áó àéäûíëûüû ÿëäÿ åòìÿéÿ ÷àëûøûr. Áóíóí ö÷öí ôàárèêëÿr, íÿhÿíg

òÿñèñàòëàr ãóróëór, òÿäãèãàòëàr àïàrûëûr, ïëàíëàr âÿ ëàéèhÿëÿr

hàçûrëàíûr. Éåíÿ äÿ áèr òåëåâèçèéà åêràíûíà áàõûí, áèr äÿ ÿëèíèçäÿ

òóòäóüóíóç áó êèòàáà. Àràäà á¤éöê àéäûíëûã âÿ êåéôèééÿò ôÿrãè

îëäóüóíó g¤rÿúÿêñèíèç. Ùÿì äÿ òåëåâèçîr åêràíû ñèçÿ èêè¤ë÷öëö

áèr g¤röíòö g¤ñòÿrèr, hàëáóêè ñèç ö÷¤ë÷öëö, äÿrèí áèr ïårñïåêòèâè

g¤rörñöíöç.

Óçóí èëëÿräèr îí ìèíëÿrëÿ ìöhÿíäèñ ö÷¤ë÷öëö òåëåâèçîr

hàçûrëàìàüà, g¤çöí g¤rìÿ êåéôèééÿòèíÿ éèéÿëÿíìÿéÿ ñÿé

g¤ñòÿrèr. Áÿëè, ö÷¤ë÷öëö òåëåâèçîr ñèñòåìèíè hàçûrëàéà áèëäèëÿr,

àíúàã îíó äà åéíÿêñèç g¤rìÿê ìöìêöí äåéèë. Áó åéíè çàìàíäà

ñöíè áèr ö÷¤ë÷öëö ñèñòåìäèr. Àrõà òÿrÿô äàhà áóëàíûã, ãàrøû òÿrÿô

èñÿ êàüûçäàí hàçûrëàíìûø äåêîràñèéà êèìè g¤röíör. Ùå÷ âàõò

g¤çöí g¤räöéö ãÿäÿr äÿãèã âÿ êåéôèééÿòëè áèr g¤röíòö îëà

119

Ùàróí Éÿhéà

áèëìÿç. Êàìåràäà äà, òåëåâèçîräà äà ìöòëÿã g¤röíòö èòêèñè áàø

âårèr.

Òÿêàìöë÷öëÿr áó êåéôèééÿòëè âÿ äÿãèã g¤röíòöíö òÿøêèë

åäÿí ìåõàíèçìèí òÿñàäöôÿí ìåéäàíà gÿëäèéèíè èääèà åäèrëÿr.

Èíäè áèr àäàì ñèçÿ îòàüûíûçûí áèr êöíúöíäÿêè òåëåâèçîróí

òÿñàäöôëÿr íÿòèúÿñèíäÿ ìåéäàíà gÿëäèéèíè, “àòîìëàr áèr éårÿ

òîïëàíäû âÿ áó g¤ñòÿrÿí úèhàçû ìåéäàíà gÿòèräè” äåñÿ, íÿ

ôèêèrëÿøÿrñèíèç? Ìèíëÿrëÿ àäàìûí áèr éårÿ éûüûøàràã äöçÿëäÿ

áèëìÿäèéèíè øöórñóç àòîìëàr íåúÿ åäÿ áèëÿr?

G¤çöí g¤räöéöíäÿí äàhà èáòèäàè îëàí áó g¤röíòöíö

ìåéäàíà gÿòèrÿí úèhàç òÿñàäöôÿí ìåéäàíà gÿëìèrñÿ, g¤çöí âÿ

g¤çöí g¤räöéö g¤röíòöíöí äÿ òÿñàäöôÿí ìåéäàíà gÿëìÿéÿúÿéè

àéäûí ìÿñÿëÿäèr.

Áó ìÿñÿëÿ ãóëàã ö÷öí äÿ åéíèäèr. Õàrèúè ãóëàã ÿòràôäàêû

ñÿñëÿrè ãóëàã ÷¤ì÷ÿñè âàñèòÿñèëÿ éûüûá îròà ãóëàüà ¤òörör. Îròà

ãóëàã àëäûüû ñÿñ òèròÿéèøëÿrèíè göúëÿíäèrÿrÿê äàõèëè ãóëàüà ¤òörör.

Äàõèëè ãóëàã äà áó òèòrÿéèøëÿrè åëåêòrèê ñèãíàëëàrûíà ä¤íäÿrÿrÿê

áåéèíÿ g¤íäÿrèr. Åéíèëÿ g¤rìÿ ìÿñÿëÿñèíäÿ îëäóüó êèìè

åøèòìÿê èúrààòëàrû äà áåéèíäÿêè åøèòìÿ ìÿrêÿçèíäÿ hÿéàòà êå÷èr.

G¤çäÿêè âÿçèééÿò ãóëàã ö÷öí äÿ ãöââÿäÿ ãàëûr, éÿíè áåéèí

èøûüà îëäóüó êèìè ñÿñÿ äÿ ãàïàëûäûr, ñÿñè êå÷èrìèr. Äîëàéûñû èëÿ

ÿòràô íÿ ãÿäÿr góróëòóëó äà îëñà áåéíèí è÷è òàìàìèëÿ ñÿññèçäèr.

Áóíà áàõìàéàràã ÿí äÿãèã ñÿñëÿr áåéèíäÿ hèññ åäèëèr. Ñÿñ

êå÷èrìÿéÿí áåéíèìèçäÿ áèr îrêåñòrèí ñèìôîíèéàëàrûíû åøèäÿrñèíèç,

èçäèhàìëû áèr ìÿêàíûí áöòöí góróëòóñóíó åøèäÿrñèíèç. Àíúàã

hÿìèí àíäà hÿññàñ áèr úèhàçëà áåéíèìèçèí è÷èíäÿêè ñÿñ ñÿâèééÿñè

¤ë÷öëñÿ, áóràäà ìöòëÿã áèr ñÿññèçëèéèí hàêèì îëäóüó g¤röíÿúÿê.

Äÿãèã áèr g¤röíòö ÿëäÿ åäÿ áèëìÿê ö÷öí èíäèéÿ ãÿäÿr

òåõíîëîgèéàäàí íåúÿ èñòèôàäÿ åäèëèrñÿ, ñÿñ ö÷öí äÿ åéíè ñÿéëÿr

îíëàrëà èëäèr êè, äàâàì åäèr. Ñÿñè ãåéä åòìÿê úèhàçëàrû, ÷îõëó

åëåêòrèê àëÿòè, ñÿñè ãåéä åäÿí ìóñèãè ñèñòåìëÿrè áó ñÿéëÿrèí

áÿçèëÿrèíèí íÿòèúÿëÿrèäèr. Àíúàã áöòöí òåõíîëîgèéàéà, áó

òåõíîëîgèéàäà èøëÿéÿí ìèíëÿrëÿ ìöhÿíäèñÿ âÿ ìöòÿõÿññèñÿ

áàõìàéàràã ãóëàãäàêû äÿãèã âÿ êåéôèééÿòëè áèr ñÿñ ÿëäÿ

åäèëìÿìèøäèr. ßí á¤éöê ìóñèãè ñèñòåìè øèrêÿòèíèí èñòåhñàë åòäèéè

ÿí êåéôèééÿòëè ìóñèãè àëÿòèíè ôèêèrëÿøèí. Ñÿñè ãåéä åäÿíäÿ ìöòëÿã

ñÿñèí áèr hèññÿñè èòèr âÿ éà àç äà îëñà ìöòëÿã õûøûëòû ÿìÿëÿ gÿëèr.

Ìóñèãè úèhàçûíû à÷àíäà ìóñèãè áàøëàìàìûøäàí ÿââÿë áèr õûrûëòûëû

ñÿñè ìöòëÿã åøèäÿúÿêñèíèç. Àíúàã èíñàí áÿäÿíèíäÿêè

òåõíîëîgèéàíûí ìÿhñóëó îëàí ñÿñëÿr ÷îõ äÿãèã âÿ ãöñórñóçäór.

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

120

Áèr èíñàí ãóëàüû hå÷ âàõò ìóñèãè ìÿrêÿçèíäÿ îëäóüó êèìè

õûrûëòûëû âÿ éà ïîçóíòóëó ñÿñ hèññ åòìÿç, ñÿñ íåúÿäèrñÿ, îíó òàì

âÿ äÿãèã îëàràã åøèäèr. Áó âÿçèééÿò èíñàí éàràäûëäûüû göíäÿí

èíäèéÿ ãÿäÿr áó úöräör.

Áó göíÿ ãÿäÿr èíñàí îüëóíóí èñòåhñàë åòäèéè, hàçûrëàäûüû

hå÷ áèr g¤röíòö âÿ ñÿñ úèhàçû g¤ç âÿ ãóëàã ãÿäÿr hÿññàñ âÿ

óüórëó áèr ëàìèñÿ ñèñòåìè îëà áèëìÿìèøäèr.

Àíúàã g¤rìÿ âÿ åøèòìÿ hàäèñÿñèíäÿ áöòöí áóíëàräàí áàøãà

÷îõ á¤éöê hÿãèãÿò âàr.

Áåéíèí è÷èíäÿêè g¤rÿí âÿ

åøèäÿí øöór êèìÿ àèääèr?

Áåéíèí è÷èíäÿ úöráÿúör rÿígëè áèr äöíéàíû ñåér åäÿí,

ñèìôîíèéàëàrû, ãóøëàrûí ñÿñèíè åøèäÿí, ÷è÷ÿêëÿrè èéëÿéÿí êèìäèr?

Èíñàíûí g¤çëÿrèíäÿí, ãóëàãëàrûíäàí, áóríóíäàí gÿëÿí

õÿáÿräàrëûãëàr åëåêòrèê ñèãíàëû îëàràã áåéèíÿ ¤òöröëör. Áèîëîgè-

éà, ôèçèîëîgèéà âÿ éà áèîêèìéà êèòàáëàrûíäà áó g¤röíòöíöí

áåéèíäÿ íåúÿ ìåéäàíà gÿëìÿñèíÿ äàèr ÷îõëó òÿôÿrröàòëàr îõóéà

áèëÿrñèíèç. Àíúàã áó ìÿñÿëÿ hàããûíäàêû hÿãèãÿòÿ hå÷ áèr éåräÿ

ràñò gÿëÿ áèëìÿçñèíèç êè, áåéèíäÿ áó åëåêòrèê ñèãíàëëàrûíû g¤röíòö,

ñÿñ, èé âÿ hèññ îëàràã ãàâràéàí êèìäèr? Áåéèíèí è÷èíäÿ g¤çÿ,

ãóëàüà, áóróíà åhòèéàú hèññ åòìÿäÿí áöòöí áóíëàrû ãàâràéàí

áèr øöór âàr. Áó øöór êèìÿ àèääèr?

ßëáÿòòÿ, áó øöór áåéíè òÿøêèë åäÿí ñèíèrëÿrÿ, éàü òÿáÿãÿñèíÿ

âÿ ñèíèr höúåérÿëÿrèíÿ àèä äåéèë. Áóíà g¤rÿ äÿ hÿr øåéèí

ìàääÿäÿí èáàrÿò îëäóüóíó çÿíí åäÿí äàrâèíèñò ìàòårèàëèñòëÿr

áó ñóàëëàrà hå÷ âàõò úàâàá âårÿ áèëìèr. Çöíêè áó øöór Àëëàhûí

éàràòäûüû róhäór. Róh g¤röíòöíö ñåér åòìÿê ö÷öí g¤çÿ, ñÿñè

åøèòìÿê ö÷öí ãóëàüà åhòèéàú hèññ åòìÿç. Áóíëàräàí äà áàøãà

ôèêèrëÿøìÿê ö÷öí áåéèíÿ äÿ åhòèéàúû îëìàç.

Áó àéäûí âÿ åëìè hÿãèãÿòëÿrè îõóéàí hÿr áèr èíñàíûí áåéíèí

äàõèëèíäÿêè áèr íå÷ÿ ñàíòèìåòrëèê, ãàïãàràíëûã ìÿêàíà áöòöí

êàèíàòû ö÷¤ë÷öëö, rÿígëè, ê¤ëgÿëè âÿ èøûãëû îëàràã ñûüûøäûràí Àëëàhû

ôèêèrëÿøèá, Îíäàí ãîrõóá Îíà ñûüûíìàñû ëàçûìäûr.

Ìàòårèàëèñò èíàíú

Áórà ãÿäÿr àràøäûräûãëàrûìûç òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí åëìè

êÿøôëÿrëÿ à÷ûã øÿêèëäÿ çèääèééÿò òÿøêèë åäÿí áèr èääèà îëäóüóíó

g¤ñòÿrèr. Íÿçÿrèééÿíèí hÿéàòûí ìÿíøÿéè hàããûíäàêû èääèàñû

åëìÿ çèääèr, îròàéà àòäûüû òÿêàìöë ìåõàíèçìëÿrèíèí hå÷ áèr

121

Ùàróí Éÿhéà

òÿêìèëëÿøäèrèúè òÿñèrè éîõäór âÿ äöíéàíûí äàøëàøìûø ãàòëàrû

äàrâèíèçì íÿçÿrèééÿñèíèí âàúèá ñàéäûüû êå÷èä ôîrìàëàrûíûí

éàøàìàäûãëàrûíû g¤ñòÿrèr. Áåëÿ äÿ òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí

ÿëáÿòòÿ êè, åëìÿ çèää áèr ôèêèr êèìè êÿíàrà àòûëìàñû ëàçûìäûr.

Òàrèõ áîéó òÿêàìöë ìîäåëè êèìè áèr ÷îõ äöøöíúÿ ñèñòåìè

åëìèí göíäÿìèíäÿí ÷ûõàrûëìûøäûr. Àììà òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíè

òÿêèäëÿ åëìè göíäÿìÿ gÿòèrìÿê èñòÿéèrëÿr. Ùÿòòà áÿçè àäàìëàr

áó íÿçÿrèééÿíèí òÿíãèäèíè “åëìÿ höúóì” êèìè ãÿëÿìÿ âårìÿéÿ

÷àëûøûr. G¤rÿñÿí íÿéÿ g¤rÿ?

Áóíóí ñÿáÿáè òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí áÿçè ìöhèòëÿr ö÷öí

hå÷ úör ÿëäÿí áóràõûëìàéàúàã åhêàì÷û áèr èíàíú îëìàñûäûr. Áó

àäàìëàr ìàòårèàëèñò ôÿëñÿôÿéÿ êîr-êîràíÿ áàüëûäûrëàr âÿ

äàrâèíèçìè äÿ òÿáèÿòÿ âårèëÿ áèëÿúÿê éågàíÿ ìàòårèàëèñò èçàh

îëäóüó ö÷öí ìÿíèìñÿéèrëÿr.

Áÿçÿí áóíó à÷ûã øÿêèëäÿ åòèràô äà åäèrëÿr. Ùàrâàrä Óíè-

âårñèòåòèíäÿí ìÿøhór gåíåòèê âÿ òàíûíìûø òÿêàìöë÷ö îëàí Rè÷àrä

Ëåâîíòèí “ÿââÿëúÿ ìàòårèàëèñò, ñîírà àëèì” îëäóüóíó áåëÿ åòèràô

åäèr:

Áèçèì ìàòårèàëèçìÿ áèr åòèãàäûìûç âàr, àïrèîr (ÿââÿëúÿ-

äÿí ãÿáóë åäèëìèø, äîüró ñàéûëàí, òÿúröáÿäÿí àñûëû îëìà-

éàí, òÿúröáÿäÿí ãàáàã ì¤âúóä îëàí) áèr èíàíúäûr áó.

Áèçè äöíéàéà ìàòårèàëèñò áèr à÷ûãëàìà gÿòèrìÿéÿ ìÿúáór

åäÿí øåé åëìèí èñòèãàìÿò âÿ ãàéäàëàrû äåéèë. ßêñèíÿ,

ìàòårèàëèçìÿ îëàí àïrèîr áàüëûëûüûìûç öçöíäÿí äöíéàéà

ìàòårèàëèñò à÷ûãëàìà gÿòèrÿí àràøäûrìà öñóëëàrûíû âÿ

ãàâràìëàrû òÿãäèr åäèrèê. Ìàòårèàëèçì ìöòëÿã äîüró

îëäóüóíà g¤rÿ äÿ èëàhè áèr à÷ûãëàìàíûí ñÿhíÿéÿ äàõèë

îëìàñûíà èúàçÿ âårÿ áèëìÿrèê (Richard Lewontin, "The

Demon-Haunted World", The New York Review of

Books, 9 éàíâàr 1997, s. 28).

Áó ñ¤çëÿr äàrâèíèçìèí ìàòårèàëèñò ôÿëñÿôÿéÿ áàüëûëûã

óúáàòûíäàí éàøàäûëàí áèr åhêàì îëìàñûíûí à÷ûã èôàäÿñèäèr. Áó

åhêàì ìàääÿäÿí áàøãà hå÷ áèr âàrëûã îëìàäûüûíû ãÿáóë åäèr.

Áóíà g¤rÿ äÿ úàíñûç, ìÿíòèãñèç ìàääÿíèí hÿéàòû éàràòäûüûíà

èíàíûr. Ìèëéîíëàrëà ìöõòÿëèô úàíëû í¤âöíöí, ìÿñÿëÿí, ãóøëàrûí,

áàëûãëàrûí, çöràôÿëÿrèí, ãàïëàíëàrûí, á¤úÿêëÿrèí, àüàúëàrûí,

÷è÷ÿêëÿrèí, áàëèíàëàrûí âÿ èíñàíëàrûí úàíñûç ìàääÿíèí ¤ç è÷èíäÿêè

äÿéèøèêëèêëÿrÿ, éÿíè éàüàí éàüûøëà, ÷àõàí øèìøÿêëÿ îíóí è÷èíäÿí

ìåéäàíà gÿëäèéèíè ãÿáóë åäèr. Ùÿãèãÿòäÿ èñÿ áó, hÿì àüëà,

hÿì äÿ åëìè går÷ÿêëèêëÿrÿ çèää ãÿíàÿòäèr. Àììà äàrâèíèñòëÿr

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

122

“èëàhè áèr à÷ûãëàìàíûí ñÿhíÿéÿ gèrìÿìÿñè” ö÷öí áó ãÿíàÿòè

ìöäàôèÿ åòìÿêäÿ äàâàì åäèrëÿr.

Úàíëûëàrûí ìÿíøÿéèíÿ ÿââÿëúÿäÿí ãÿáóë åäèëìèø ìàòårèàëèñò

äöøöíúÿ èëÿ áàõìàéàí hÿr êÿñ èñÿ áó à÷ûã går÷ÿéè g¤rÿúÿêäèr:

“Áöòöí úàíëûëàr öñòöí áèr göúÿ, ìÿëóìàòà âÿ àüëà ñàhèá îëàí áèr

Éàràäàíûí ÿñÿrëÿrèäèr. Î Éàràäàí áöòöí êàèíàòû éîõäàí âàr

åäÿí, úàíëûëàrû äà éàràäûá øÿêèëëÿíäèrÿí Àëëàhäûr”.

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè áÿøÿr

òàrèõèíèí ÿí òÿñèrëè ñåhrèäèr

Áóràäà áóíó äà áèëäèrìÿê ëàçûìäûr êè, ÿââÿëúÿäÿí ãÿáóë

åäèëìèø ìÿíôè ôèêèrëÿrè îëìàéàí, hå÷ áèr èäåîëîgèéàíûí òÿñèrè

àëòûíäà ãàëìàéàí, àíúàã àüëûíû âÿ ìÿíòèãèíè èøëÿäÿí hÿr áèr

èíñàí åëìäÿí âÿ ìÿäÿíèééÿòäÿí óçàã îëàí úÿìèééÿòëÿrèí

õóràôàòëàrûíû ÿêñ åòäèrÿí òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí èíàíûëìàñû

ìöìêöí îëìàéàí áèr èääèà îëäóüóíó àñàíëûãëà áàøà äöøÿúÿêäèr.

Éóõàrûäà äà ãåéä åòäèéèìèç êèìè, òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíÿ

èíàíàíëàr á¤éöê áèr ÷ÿíèí è÷èíÿ ÷îõëó àòîìó, ìîëåêóëó, úàíñûç

ìàääÿíè äîëäóràí âÿ áóíëàrûí ãàrûøìàñûíäàí âàõò ÿrçèíäÿ

ôèêèrëÿøÿí, äÿrê åäÿí, êÿøôëÿr åäÿí ïrîôåññîrëàrûí, òÿëÿáÿëÿrèí,

Åéíøòåéí, Ùóááë êèìè åëì àäàìëàrûíûí, Ôråíê Ñèíàòrà, Çàrëòîí

Ùåñòîí êèìè ñÿíÿò÷èëÿrèí, áóíóíëà éàíàøû úåéràíëàrûí, ëèìîí

àüàúëàrûíûí, ãÿrÿíôèëëÿrèí ÷ûõàúàüûíà èíàíûrëàr. Ùÿì äÿ áó

úÿôÿíg èääèàéà èíàíàíëàr åëì àäàìëàrû, ïrîôåññîrëàr, ìÿäÿíè,

òÿhñèëëè èíñàíëàräûr. Áóíà g¤rÿ äÿ òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè ö÷öí

“äöíéà òàrèõèíèí ÿí á¤éöê âÿ ÿí òÿñèrëè ñåhrè” èôàäÿñèíè èøëÿòìÿê

äàhà ìöíàñèá îëàúàã. Çöíêè áÿøÿr òàrèõèíäÿ èíñàíëàrûí àüëûíû

áàøûíäàí áó äÿrÿúÿäÿ àëàí, àüûë âÿ ìÿíòèãëÿ ôèêèrëÿøìÿñèíÿ

èìêàí âårìÿéÿí, g¤çëÿrèíèí ãàrøûñûíà ñàíêè áèr ïÿräÿ ÷ÿêèá

÷îõ à÷ûã îëàí hÿãèãÿòëÿrè g¤rìÿëÿrèíÿ ìàíå îëàí áèr áàøãà

èíàíú âÿ éà èääèà äà éîõäór. Áó, ãÿäèì ìèñèrëèëÿrèí göíÿø

òàírûñû Ràéà, áÿçè àôrèêàëû ãÿáèëÿëÿrèí òîòåìëÿrÿ, Ñÿáà õàëãûíûí

göíÿøÿ ñèòàéèø åòìÿñèíäÿí, Ùç. Èáràhèìèí òàéôàñûíûí ¤ç ÿëëÿrè

èëÿ äöçÿëòäèéè áöòëÿrÿ, Ùç.Ìóñàíûí õàëãûíûí ãûçûëäàí äöçÿëòäèéè

áóçîâà ñèòàéèø åòìÿñèíäÿí äàhà äÿhøÿòëè âÿ ãÿáóëåäèëìÿç áèr

êîrëóãäór. Ùÿãèãÿòäÿ áó âÿçèééÿò Àëëàhûí Ãóràíäà èøàrÿ åòäèéè

áèr àüûëñûçëûãäûr. Àëëàh áÿçè èíñàíëàrûí èäràê ãàáèëèééÿòèíèí

ãàïàíàúàüûíû âÿ hÿãèãÿòëÿrè g¤rìÿêäÿí àúèç âÿçèééÿòÿ

äöøÿúÿéèíè ÿêñÿr àéÿëÿrèíäÿ áèëäèrèr. Áó àéÿëÿräÿí áÿçèëÿrè

áóíëàräûr:

123

Ùàróí Éÿhéà

“Ùÿãèãÿòÿí, èíêàr åäÿíëÿrè ÿçàáëà ãîrõóòñàí äà,

ãîrõóòìàñàí äà îíëàr ö÷öí áèräèr, èìàí gÿòèrìÿçëÿr.

Àëëàh îíëàrûí örÿéèíÿ âÿ ãóëàüûíà ì¤hör âórìóøäór.

G¤çëÿrèíäÿ äÿ ïÿräÿ âàräûr. Îíëàrû á¤éöê áèr ÿçàá

g¤çëÿéèr!” (“Áÿãÿrÿ”, 2/ /6-7).

“...Îíëàrûí ãÿëáëÿrè âàräûr, ëàêèí îíóíëà àíëàìàçëàr.

Îíëàrûí g¤çëÿrè âàräûr, ëàêèí îíóíëà åøèòìÿçëÿr. Îíëàr

håéâàí êèìèäèrëÿr, áÿëêÿ äÿ äàhà ÷îõ çÿëàëÿòäÿäèrëÿr.

Ãàôèë îëàíëàr äà ìÿhç îíëàräûr!” (“ßràô”, 7//179).

Àëëàh áàøãà àéÿëÿräÿ èñÿ áó èíñàíëàrûí ì¤úöçÿëÿr g¤rñÿëÿr

äÿ èíàíìàéàúàã ãÿäÿr ñåhrëÿíäèêëÿrèíè áåëÿ áèëäèrèr:

“ßgÿr îíëàrà g¤éäÿí áèr ãàïû à÷ñàã âÿ îíóíëà

äórìàäàí éóõàrû äûrìàøñàëàr, éåíÿ äÿ “G¤çöìöç

áàüëàíìûø, áèç ñåhrëÿíìèøèê” äåéÿrëÿr” (“Ùèúr”, 15/ /14-

15)./

Áó ãÿäÿr gåíèø áèr êöòëÿíèí öçÿrèíäÿ áó ñåhrèí òÿñèrëè

îëìàñû, èíñàíëàrûí hÿãèãÿòëÿräÿí áó ãÿäÿr óçàã ñàõëàíìàñû âÿ

150 èëäèr áó ñåhrèí ïîçóëìàìàñû èñÿ ñ¤çëÿrëÿ äåéèëÿ áèëìÿéÿúÿê

ãÿäÿr håérÿòàìèç áèr âÿçèééÿòäèr. Çöíêè áèr âÿ éà áèr íå÷ÿ

èíñàíûí èìêàí õàrèúèíäÿ îëàí ññåíàrèëÿrÿ, úÿôÿígèééàò âÿ

ìÿíòèãñèçëèêëÿrëÿ äîëó èääèàëàrà èíàíìàñû àéäûí îëà áèëèr. Àíúàã

äöíéàíûí ä¤rä áèr òÿrÿôèíäÿêè èíñàíëàrûí øöórñóç âÿ úàíñûç

àòîìëàrûí àíè áèr ãÿràrëà áèr éårÿ éûüûëûá, ô¤âãÿëàäÿ áèr

òÿøêèëàòëàíìà, íèçàì-èíòèçàì, àüûë âÿ øöór g¤ñòÿrèá ãöñórñóç

áèr ñèñòåìëÿ èøëÿéÿí êàèíàòû, úàíëû àëÿì ö÷öí óéüóí îëàí hÿr úör

õöñóñèééÿòÿ ñàhèá îëàí Éår ïëàíåòèíè âÿ ñàéñûç êîìïëåêñ

ñèñòåìëÿ òÿúhèç åäèëìèø úàíëûëàrû ìåéäàíà gÿòèräèéèíÿ

èíàíìàñûíûí ñåhräÿí áàøãà áèr èçàhû âÿ àäû éîõäór.

Ùÿì÷èíèí Àëëàh Ãóràíäà èíêàr÷û ôÿëñÿôÿíèí òÿrÿôäàrû îëàí

áÿçè àäàìëàrûí åòäèéè ñåhrëÿrëÿ èíñàíëàrû òÿñèr àëòûíà àëäûãëàrûíû

Ùç.Ìóñà âÿ Ôèrîí àràñûíäà áàø âårÿí áèr hàäèñÿ èëÿ áèçÿ áèëäèrèr.

Ùç.Ìóñà Ôèrîíà hàãã äèíè áàøà ñàëàíäà Ôèrîí Ùç.Ìóñàéà ¤ç

“åëìëè ñåhráàçëàrû” èëÿ èíñàíëàrûí éûüûøäûãëàrû áèr éåräÿ

ãàrøûëàøìàëàrûíû èñòÿéèr. Ùç.Ìóñà ñåhráàçëàrëà ãàrøûëàøàíäà

ÿââÿëúÿ ñåhráàçëàrà îíëàrûí ìÿrèôÿòëÿrèíè g¤ñòÿrìÿñèíè ÿìr

åäèr:

“(Ìóñà:) “Ñèç àòûí!” äåäè. Îíëàr (ÿëëÿrèíäÿêèíè éårÿ)

àòäûãäà àäàìëàrûí g¤çëÿrèíè áàüëàéûá îíëàrû

ãîrõóòäóëàr âÿ á¤éöê áèr ñåhr g¤ñòÿräèëÿr” (“ßràô”,

7//116).

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

124

G¤röíäöéö êèìè, Ôèrîíóí ñåhráàçëàrû g¤çáàüëàìàëàrëà -

Ùç.Ìóñà âÿ îíà èíàíàíëàr èñòèñíà îëìàãëà - èíñàíëàrûí hàìûñûíû

ñåhrëÿéÿ áèëìèøäèëÿr. Àíúàã îíëàrûí àòäûãëàrûíûí ÿâÿçèíäÿ

Ùç.Ìóñàíûí g¤ñòÿräèéè äÿëèë îíëàrûí áó ñåhrèíè, àéÿëÿrèí èôà-

äÿñè èëÿ äåñÿê, “óéäóróá äöçÿëòäèêëÿrè áöòöí øåéëÿrè óäìóø”,

éÿíè òÿñèrñèç hàëà gÿòèrìèøäèr:

“Áèç äÿ Ìóñàéà: “ßñàíû òóëëà!” äåéÿ âÿhé åòäèê. Áèr

äÿ áàõûá g¤räöëÿr êè, ÿñà îíëàrûí óéäóróá äöçÿëòäèêëÿrè

áöòöí øåéëÿrè óäór. Àròûã hàãã çàhèr, îíëàrûí óéäóróá

äöçÿëòäèêëÿrè éàëàíëàr èñÿ áàòèë îëäó. Ñåhráàçëàr îràäà

ìÿüëóá åäèëäèëÿr âÿ õàr îëàràã gårè ä¤íäöëÿr” (“ßràô”,

7//117-119).

Àéÿäÿ äÿ áèëäèrèëäèéè êèìè, ÿââÿë èíñàíëàrû ñåhrëÿéÿrÿê

¤ç òÿñèrè àëòûíà áó àäàìëàrûí åòäèêëÿrèíèí áèr ñàõòàêàrëûã îë-

ìàñûíûí öçÿ ÷ûõûá òÿñäèãëÿíìÿñèíäÿí ñîírà ãåéä åäèëÿí àäàì-

ëàr ïèñ âÿçèééÿòÿ äöøìöøäöëÿr. Göíöìöçäÿ äÿ áèr ñåhrèí òÿñèrè

èëÿ åëì ïÿräÿñè àëòûíäà ÷îõ úÿôÿíg èääèàëàrà èíàíàíëàr âÿ áóíëàrû

ìöäàôèÿ åòìÿéÿ hÿéàòëàrûíû hÿñr åäÿíëÿr ÿgÿr áó èääèàëàräàí

ÿë ÷ÿêìÿñÿëÿr, hÿãèãÿòëÿr òàì ìÿíàñû èëÿ à÷ûüà ÷ûõàíäà âÿ

“ñåhr ïîçóëàíäà” îíëàr äà ïèñ âÿçèééÿòÿ äöøÿúÿêëÿr.

Òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíè ìöäàôèÿ åäÿí âÿ àòåèñò áèr ôèëîñîô

îëàí Ìàëêîëì Ìàããrèú (Malcolm Muggeridge) áåëÿ áèr âÿ-

çèééÿòäÿí ãîrõäóüóíó áåëÿ åòèràô åäèr:

Ìÿí ¤çöì òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñèíèí õöñóñèëÿ òÿòáèã

åäèëäèéè ñàhÿëÿrèí gÿëÿúÿéèí òàrèõ êèòàáëàrûíäàêû ÿí á¤éöê

göëöíú âÿçèééÿòëÿräÿí áèrè îëàúàüûíà èíàíäûì. Gÿëÿúÿê

íÿñèëëÿr áó ãÿäÿr ÷öröê âÿ ãåérè-ìöÿééÿí îëàí áèr hèïîòåçèí

èíàíûëìàç áèr ñàäÿë¤âhëöêëÿ ãÿáóë åäèëìÿñèíè håérÿò è÷èíäÿ

ãàrøûëàéàúàãëàr (Malcolm Muggeridge, The End of Christendom,

Grand Rapids: Eerdmans, 1980, s. 43).

Áó gÿëÿúÿê óçàãäà äåéèë, ÿêñèíÿ, ÷îõ éàõûí áèr gÿëÿúÿê-

äÿ èíñàíëàr “òÿñàäöôëÿr”èí òàírû îëà áèëìÿéÿúÿéèíè áàøà äö-

øÿúÿêëÿr âÿ òÿêàìöë íÿçÿrèééÿñè áÿøÿr òàrèõèíèí ÿí á¤éöê éà-

ëàíû âÿ ÿí øèääÿòëè ñåhrè îëàràã òàíûäûëàúàã. Áó øèääÿòëè ñåhr

á¤éöê ñörÿòëÿ äöíéàíûí ä¤rä áèr òÿrÿôèíäÿ ¤çöíöí èíñàíëàr

öçÿrèíäÿêè òÿñèrèíè àçàëòìàüà áàøëàìûøäûr. Òÿêàìöë éàëàíûíûí

ñèrrèíè ¤érÿíÿí ÿêñÿr èíñàíëàr áó éàëàíà íåúÿ èíàíäûãëàrûíû

håérÿò âÿ òÿÿúúöá è÷èíäÿ g¤òör-ãîé åäèrëÿr.

125

Ùàróí Éÿhéà

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

126

127

ÌÌööÿÿëëëëèèôôèèíí ßßññÿÿrrëëÿÿrrèè

®ËÖÌ ÃÈÉÀÌßÒ ÚßÙßÍÍßÌ

128

w w w . b o o k g l o b a l . n e t

w w w . h a r u n y a h y a . r u