гэр бүлийн халамжийн онол

L/O/G/O

ГЭР БҮЛИЙН ХАЛАМЖИЙН ОНОЛ

•Индекс: FS215 •Кредит цаг: 2•Судлах улирал: Намар•Мэргэжил: Гэр бүл судлал

№ Хичээлийн сэдэв Цаг Х/х

1 Гэр бүлийн халамж 2 Лекц

2 Халамж ба та 2 Лекц

3 Тэжээн, тэтгэх тухай ойлголт 2 Лекц

4 Бага насны хүүхдийн асрамж халамж 2 Лекц

5 Сургуулийн насны хүүхдийн асрамж халамж 2 Лекц

6 Асран халамжлах ойлголт 2 Лекц

7 ХБХ-д үзүүлэх асрамж халамж 2 Лекц

8 Өндөр настанг халамжлах 2 Лекц

Хичээлийн сэдэвчилсэн төлөвлөгөө:

9Эцэг/эхгүй хагас болон бүтэн өчин хүүхдийн халамж

2 Лекц

10 Асрах төвүүд 2 Лекц

11Нийгмийн даатгал

2 Лекц

12Иргэний эрүүл мэндийн даадтгал

2 Лекц

13Тэтгэврийн даатгал

2 Лекц

14Нийгмийн халамжийн үйлчилгээ тэтгэвэр, тэтгэмж

2 Лекц

15Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж

2 Лекц

16Тэтгэмжийн асуудалтай холбоотой кейс дээр ажиллах

2 Лекц

Уншиж судлах ном зохиол

•Гэр бүлийн тухай хууль•Нийгмийн халамжийн тухай хууль•Ц.Давхарбаяр, Г.Жаргал Нийгмийн хамгааллын эрх зүй УБ., 2010 •Таны төлөө нийгмийн хамгаалал УБ., 2004•Т.Цэнсүрэн Гэр бүлтэй ажиллах нийгмийн ажил УБ., 2008 •О.Мягмар, Т.Цэндсүрэн, М.Нямдорж, Б.Нямсүрэн, Нийгмийн ажлын практик аргууд УБ., 2002 •Хүүхэд хамгааллын үйлчилгээ ХИС/Япон УБ., 2009•Хүүхдийн хөгжил хамгааллыг сайжруулах нийслэлийн дэд хөтөлбөр

• Олон хүүхэдтэйн тэтгэмж ба хүүхдийн хөдөлмөр гарын авлага

• Хөдөлмөр, халамж үйлчилгээний газар гарын авлага• Тэтгэвэр тэтгэмжийн хууль, захирамж• Нийгмийн даатгалын тухай хууль болон холбогдох

асуулт-хариулт, зөвлөмж• Эмгэг согогтой хүүхэдтэй ажиллах гарын авлага• Нас сэтгэл зүйн онцлог•가정생활 복지론•사회복지 행정론

ГЭР БҮЛИЙН ХАЛАМЖ

Халамж гэдэг нь асрамж, тэтгэмж, хайрлах санаагаар үзүүлэх тус[1] гэсэн утгатай.

Асрах гэдэг нь арчлах, хамгаалах, харгалзах, сувилах зэргээр

үйлчлэх[2] гэсэн үг.Асрамж гэдэг нь асрахын

үйлдэх хэв.

[1] Цэвэл Я. Монгол хэлний товч тайлбар толь. УБ., 1966 тал 647[2] Цэвэл Я. Монгол хэлний товч тайлбар толь. УБ., 1966 тал 55

Гэр бүлийн гишүүн бүр бие биеэ хайрлаж, туслаж, аливаа асуудал бэрхшээл тулгархад хамтдаа даван гардаг. Энэ бол гэр бүлийн халамж юм.

Насанд хүрэх үед нь бие даан амьдрах чадварыг суулгах, хүүхдээ хайрлаж, хэрэгтэй зүйлээр нь хангах нь халамжлаж байгаа нэг хэлбэр билээ.

Гэр бүлийн гишүүдийн хувьд зөвхөн материаллаг зүйлээр хангалттай байх, хэрэгцээг нь мөнгөөр шийдэж өгөөд үүнийгээ хайрлаж халамжилж байна гэвэл энэ нь учир дутагдалтай.

Гэр бүлийн гишүүн бүрийн насны онцлог, хүйс, сонирхол, хайрын хэл ... олон зүйлээс хамаараад хүн бүр өөр өөр хайр халамжийг мэдэрч, хүлээж авдаг байна.

Аз жаргал гэж юу вэ? Үүнийг хүн бүр өөр өөрийнхөөрөө боддогтой адил юм. Юу ч байхгүй ч хамтдаа байхдаа аз жаргал гэж боддог нэгэн байхад үнэтэй зүйл хэрэглэж байвал аз жаргал гэж боддог нэгэн бас бий.

Асрамж халамж бусдаас илүү хэрэгтэй нэгэн гишүүн ч гэр бүлд байдаг. Тэр хүнээ бид хайрлаж халамжлахдаа хариу нэхдэггүй. Гэр бүл хайр халамжгүйгээр бат бөх оршин тогтнож чадах уу?

ГЭР БҮЛИЙН ХАЛАМЖ БА ТА

Гэр бүлийн гишүүний хувьд та гэр бүлээсээ хайр халамж, халамжийн үйлчилгээ хүртэх эрхтэй.

Эрүүл өсч бойжих, сурч боловсрох, бие даан амьдрах чадвартай болох, хайрлуулж хайрлах, сайхан амьдрах г.м үндсэн хууль болон бусад хууль эрх зүйн актын дагуух хүний эрхийг эдлэх, үүргээ биелүүлэх, хариуцлагаа хүлээх.

Гэр бүлийн халамж үйчилгээг гэр бүлийн гишүүд нэг нэгэндээ үзүүлж чадахгүй болсон үед тухайн гэр бүлд нийгмээс халамж үйчилгээ үзүүлнэ.

Нийгмийн халамж гэдэг нь нийгмийн даатгалын хуульд заасан тэтгэвэр тэтгэмж авах эрх үүсээгүй хүмүүст тэтгэвэр тэтгэмж, халамж асрамжийн үйлчилгээ, хөнгөлөлт үзүүлэх болзлыг тодорхойлдог эдийн засгийн ба эрх зүйн харилцаа юм. Нийгмийн халамжийг хүн амын эмзэг хэсгийнхэнд үзүүлдэг.

Монголд нийгмийн халамж нь дор дурьдсан төрөлтэй байдаг.

•Халамжийн тэтгэвэр •Халамжийн тэтгэмж •Халамжийн ба асрамжийн үйлчилгээ

•Ахмад настанд үзүүлэх хөнгөлөлт үйлчилгээ

•ХБ хүнд үзүүлэх хөнгөлөлт үйлчилгээ

ТЭЖЭЭН, ТЭТГЭХ ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ

Тэжээн тэтгэх, тэтгүүлэхтэй холбогдсон харилцаа гэдэг нь: Гэр бүлийн гишүүний аль нэг нь нөгөөдөө хуульд заасан журмын дагуу материаллаг тусламж үзүүлэхтэй холбогдсон гэр бүлийн эрх зүйн хэм хэмжээгээр зохицуулагдаж буй нийгмийн харилцаа юм.

Тэжээгч гэдэг нь тэтгүүлэгчид материаллаг тусламж, туслалцааг үзүүлэх үүрэг хүлээсэн

тэтгүүлэгчийн эцэг, эх, эхнэр буюу нөхөр, хүүхэд, төрөл садангийн хүн, гэр бүлийн гишүүдийг хэлнэ.

Тэтгүүлэгч гэдэг нь тэжээн тэтгүүлэх зайлшгүй шаардлагатай болсон бага насны, насанд хүрээгүй

хүүхэд, хөдөлмөрийн чадваргүй болсон эхнэр, нөхөр, эцэг, эх, төрөл садангийн хүмүүсийг хэлнэ.

Тэжээн тэтгэх үүрэг гэдэг нь: Гэрлэгчид бие биенээ, эцэг, эх нь насанд хүрээгүй болон насанд

хүрсэн боловч хөдөлмөрийн чадваргүй хүүхдээ, хүүхэд нь хөдөлмөрийн чадваргүй эцэг, эхээ, төрөл садангийн хүмүүс бие биенээ тэжээн тэтгэх үүрэг хүлээсэн этгээдийг хэлнэ.

Тэжээн тэтгүүлэх эрх Тэжээн тэтгүүлэх хүн тэжээн тэтгүүлэх эрх үүссэн цагаас хойш хугацаа харгалзахгүйгээр шүүхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй.

Гэрлэгчдийн хэн нэг нь гэрлэлтээ цуцлуулах болон гэрлэлт хүчин төгөлдөр бус болсонд тооцогдохоос өмнө, эсхүл гэрлэлтээ цуцлуулснаас хойш нэг жилийн дотор хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн адсан нь гэр бүлийн хүчирхийлэл болон гэрлэлт цуцлуулахаас өмнө бий болсон нөхцөл байдалтай шууд холбоотой үүссэн, гурван нас хүрээгүй, болон тахир дутуу хүүхдээ асарч байгаагийн улмаас хөдөлмөр эрхлээгүй буюу гэрлэлтээ цуцлуулах үед тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрсэн, эсхүл гэрлэлт цуцлуулахаас өмнө тэтгэвэрт гарсан бол салсан нөхөр буюу эхнэрээрээ тэжээн тэтгүүлэх эрхтэй.

БАГА НАСНЫ ХҮҮХДИЙН АСРАМЖ ХАЛАМЖ

Асран хамгаалах нь бага насны хүүхдийн хамгийн чухал онцлог талын нэг. Хүүхдийн бие махбодь,

өөрийгөө илэрхийлэх, нийгмийн хөгжлийн төлөө бусдын хайр халамж, анхаарал, хамгаалалтанд түшдэг.

Бага насны хүүхдийн бие даах нь эцэг эх, хэн нэгнийх нь асран хамгаалалт байх үед эрүүл чийрэг, зөв өсөн хөгжиж чадна.

Өсөлтийн нас биенд хүрч буй явц нь бага насанд явагддаг. Хүүхдийн их тархинд хадгалагдсан

мэдлэгийн тал ихсэнээр олон төрлийн дасгал сургуулилтанд дасан сэтгэх бодох чадвар ч төлөвшдөг.

Амьсгалах, хооллох зэргийн хэрэгцээнээс гадна, амрах, унтах зэргийн физиологийн хэрэгцээнүүд

бага насны хүүхдийн хувьд хамгийн шаардлагатай.

Эмээ өвөө, ах эгчийн гар дээр өсөж буй болон өрх толгойлсон эцэг/эх-ийн, эцэг, эх нь хөдөлмөрийн чадваргүй бага насны хүүхдүүд нь эцэг эхийнхээ сэтгэл санааны сэтгэл зүйн дарамт, эдийн засгийн бэрхшээл зэргээс гэр бүлийн халуун дулаан аюулгүй орчин, нэг нэгнээ хайрлах хайр, анхаарал халамжийг хүртэх боломж бага байдаг.

Тиймээс ч ийм орчинд өссөн бага насны хүүхдэд сэтгэл санаанд нь гомдол, өширхөл бий болох бөгөөд

орчин тойрон, сургууль, нийгэмдээ

дасан зохицоход бэрхшээлтэй байх нь элбэг. Ийнхүү дасан зохицож чадахгүй байгаа нь сурах бэрхшээлийг бий болгодог.

СУРГУУЛИЙН НАСНЫ ХҮҮХДИЙН АСРАМЖ ХАЛАМЖ

Хүүхэд 6 наснаас сурагч болно. Авъяас, чадварын нууцлаг үе бөгөөд хичээл хувьд хангалтай ба хангалтгүй үнэлгээ, чадвар, нэр хүнд, мэдэх, сурах чадвар хөгжнө. Бие даасан байдал, хамтын ажиллагаа нь гол харилцаа байдаг.

Хүүхэд сургуульд орох явдал бол гэр бүлийн, нийгмийн харилцаанд шинэ өөрчлөлтийг бий болгодог.

Тэд амьдралынхаа 12 жилийг ерөнхий боловсролын сургуультай холбодог.

Энэ хугацаанд хүний эзэмшвэл зохих ертөнцийн зүй тогтол, шинжлэх ухааныг танин мэдэж, бусдад болон өөртөө итгэн найдах, бие даасан ба хамааралтай байх хэм хэмжээг ойлгох сэтгэл зүйн суурь боловсролыг эзэмшиж, насанд хүрэгчдийн амьдралд бэлтгэгддэг.

Сургуулийн насны хүүхдийн асрамж халамжийг нас, бие, сэтгэцийн хөгжилд нь тохируулан үзүүлээгүйгээс хүүхэд: Хүүхдүүдийн олонх нь эцэг эх, гэр бүлийн харилцаа болон эцэг эхийн ажил төрөлтэй холбоотой хямрал, бухимдалаас стресст ордог.

Сэтгэлзүйн таагүй орчинд өсөж байгаа хүүхдүүд зан үйлийн таагүй өөрчлөлтөнд ордог.

Хүүхдийн сэтгэлийн жаргал, зовлонг гэр бүлийн гишүүдийн хэн ч анзаардаггүй, тэдэнтэй юм ярихад балчир, жоохон байна, ойлгохгүй гэж үздэггээс:Бусадтай өөрийгөө байнга харьцуулах, аливаа зүйлээс татгалзаж, өөрийгөө дорд үзэх

Хамт олон, нийгмийн дунд таагүй байх

Төгс төгөлдөр байхыг өөрөөсөө болон бусдаас шаардах, эсвэл өөрийгөө хойш нь татан аливаа зүйлээс цааргалдаг

Алдаа хийхээс айх

Амьдрах арга ухаан, харилцааны чадвар сул

Үргэлжийн сэтгэл ханамжгүй байдал

Хэтэрхий өрсөлдөмтгий эсвэл өш санамтгай болох г.м байдал илэрдэг.

АСРАН ХАЛАМЖЛАХ ОЙЛГОЛТ

Асрамжлах гэдэг нь байнга асрамжилж, хоол, хувцас буюу үндсэн хэрэгцээгээр хангах, эмнэлэг, соёл ахуйн үйлчилгээг нь хангах, амьдралын хэвийн нөхцөлд, эрх ашгийг хамгаалсан үйл ажиллагааг хэлнэ.

Халамжлах гэдэг нь нас биед хүрч биеэ даах хүртэл түр хугацаагаар үндсэн хэрэгцээгээр хангах, эмнэлэг, соёл ахуйн хэрэгцээт зүйлс олгох, мэргэжил эзэмшүүлэх, хөдөлмөр эрхлэх чадварт суралцуулах, амьжиргаа авч явах, дээшлүүлэх чадвартай болоход нь тусламж туслалцаа үзүүлэх үйл ажиллагааг хэлнэ.

Халамжийн үйлчилгээ гэдэг нь нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа шаардлагатай хүнд тэтгэвэр, нөхцөлт мөнгөн тэтгэмж олгох, олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн болон төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээ үзүүлэх үйл Ажиллагааг хэлнэ.

ХӨГЖЛИЙН БЭРХШЭЭЛЭЙ ХҮНД ҮЗҮҮЛЭХ АСРАМЖ ХАЛАМЖ

Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүнд үзүүлэх асрамж халамж нь гэр бүлийн жирийн гишүүдийг бодвол онцлог зүйлийг шаарддаг.

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг нийгэмшүүлэх, чадваржуулах, эрүүл мэндийн асуудал, бие даан сурч хөгжих, амьдрах аюулгүй орчинг бүрдүүлэхэд, ялгаатай байдал онцлогыг ойлгон хүндэтгэн үзэж, сэтгэл санаагаар дэмжин урамшуулах, хайрлан хамалжлах, эрх тэгш байдлаар хандах нь тэдэнд үзүүлэж байгаа тусламж, асрамж халамж юм.

Тэжээн тэтгэх хүүхэдгүй, төрөл садангийн хүнгүй, ганц бие хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг гэр бүлдээ авч асрамжилж буй байгаа иргэн нөхцөлт мөнгөн тэтгэмж

Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг асарч байгаа иргэнд тэтгэмж олгох

Бүрэн хараагүй, бүрэн хэлгүй дүлий, одой иргэн болон байнгын асаргаа шаардлагатай хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн орон сууцны хөлс болон түлшний үнийн хөнгөлөлт мөнгөн тусламж

Эмчилгээ, сувилгаа шаардлагатай хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд болон үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас протез хийлгэх, сэргээн засалтын хөнгөлөлт авах эрх үүсээгүй хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан иргэн дотоодын рашаан сувилалд сувилуулбал нэг талын унааны зардал (хот хоорондын нийтийн тээврийн үйлчилгээний тарифаар), эрхийн бичгийн үнийн 50 хувийг жилд нэг удаа авах боломжтой.

АХМАД НАСТАНЫ ХАЛАМЖ

Ахмад үеэ хүндлэх, тэдний төлөө үнэн сэтгэлээсээ анхаарал

халамж тавих, сэтгэлд нь хүрч хандах зан үйл бол хувь хүний

соёл, харилцааны ур ухаан, амьдралын туршлагаас ихээхэн хамаатай үйл явц гэж үздэг.

Өвөө эмээ, эцэг эхийнхээ асран халамжлахдаа өөрийнхөө эд

зүйлтэй ээнэгшин дассан байдлыг хүндэтгэж үзэх нь маш чухал асуудал байдаг. Хамаагүй хүрэх, өөрт нь хэлэхгүй орчин үеийн тавилгаар эд хогшилыг нь солих, авдарыг нь гаргах гэх мэт зарим зүйлийг огт хийхгүй байх нь халамж юм.

Ахмад настнуудын төлөө тавих анхаарал халамж бол нийгмийн бодлогын нэг маш чухал хэсэг байдаг.

Ахмад хүмүүсийг нийгмийн амьдралд боломжтой хамгийн дээд хэмжээнд татан оролцуулах, тэдний амьдралын түвшинг дээшлүүлэх, үзүүлж байгаа халамж үйлчилгээний чанар, үр нөлөөг дээшлүүлэхэд оршино.

Ахмад настны асрамж халамжийн газруудад амьдардаг ахмад настнуудын асуудал юм.

Ахмад настнуудыг гэр оронд нь юмуу түүнтэй адил нөхцөлд асран халамжлахад чиглэж байна.

Ахмад настнуудыг халамжлан асрах чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа хөтөлбөрүүдийн үр нөлөөг дээшлүүлэх, үр ашгийг нь эрс сайжруулах арга хэмжээг авах болсон.

Ахмад настнуудыг халамжлан асрах чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа хөтөлбөрүүдийн үр нөлөөг дээшлүүлэх, үр ашгийг нь эрс сайжруулах арга хэмжээг авах болсон.

ЭЦЭГ/ЭХ-гүй ХАГАС БОЛОН БҮТЭН ӨНЧИН ХҮҮХДИЙН ХАЛАМЖ

Эцэг/эх-гүй хагас болон бүтэн өчин хүүхэд нь ах, эгч, эмээ өвөө, өрх толгойлсон эцэг/эх дээрээ өссөн, эцэг эх нь хөдөлмөрийн чадваргүйгээс эцэг эхийнхээ анхаарал, хайр халамжинд өсөөгүй асран хамгаалах байгууллагаар хүмүүждэг.

Тэдний олонхид тусламж дэмжлэг хэрэгтэйн үүднээс сайн дурын үйлчилгээ үзүүлдэг байгуулга, хүүхдийн тусгай хүмүүжлийн төвд хамаарагдна.

Асрамжийн газрын хүүхдүүдийг гэр бүлийн орчинд аваачих буюу асралт гэр бүл үйлчилгааг манай улс судалж байна. Энэ нь хараа хяналтгүй, хагас, бүтэн өнчин хүүхдийг гэр бүлд түшиглэн асрамжлан халамжлах үйлчилгээ юм байна.

Нийгмийн халамжийн нөхцөлт мөнгөн тэтгэмж : Бүтэн өнчин хүүхдийг үрчлэн авсан болон асран хамгаалж, харгалзан дэмжиж байгаа иргэн тэтгэмж авах боломжтой.

Нийгмийн халамжийн тусламж, хөнгөлөлт: 18 нас хүрээгүй байхдаа бүтэн өнчин болсон 18-24 насны иргэнд нэг удаа олгох 500000 төгрөгийн тусламж авах боломжтой.

Олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээ:

Нийгмийн дэмжлэг, туслалцаа шаардлагатай, 18 нас хүрээгүй байхдаа бүтэн өнчин болсон 18-24 насны иргэн олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээнд хамрагдахыг хүсвэл зохих бичиг баримтыг бүрдүүлж сум, хорооныхоо нийгмийн ажилтанд өгнө.

Иргэдийн өөрсдийнх нь санал, санаачилгыг түшиглэн тэдэнд:Амьдралын итгэл үнэмшил, хөдөлмөрийн дадал олгох, авъяасыг нь дэмжих зорилгоор зөвлөгөө өгөх, сургалт зохион байгуулах;

Зохион байгуулалттайгаар хөдөлмөр эрхлүүлэх, орлогын эх үүсвэртэй болгох зэргээр ядуурлаас гарахад нь туслах, энэ чиглэлээр хэрэгжих төсөл, хөтөлбөрүүдэд зуучлан хамруулна.

АСРАХ ТӨВҮҮД

Монгол улсад 100 гаруй асрамжийн газар үйл ажиллагаа явуулж байгаа бөгөөд эдгээр нь бие даан амьдрах чадваргүй, тэжээн тэтгэх төрөл садангүй, ганц бие мөн тэжээн тэтгэгч нь дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх бололцоогүй нь тогтоогдсон ахмад настан, ХБИ болон хууль ёсны асран хамгаалагчгүй бүтэн өнчин хүүхдийг байнга асрамжилж, хоол хувцас хэрэглэл, эмнэлэг, соёл ахуйн үйлчилгээгээр хангах замаар тэдний амьдралын хэвийн нөхцөл, хууль ёсны эрх ашгийг хамгаалахад үйл ажиллагаагаа чиглүүлэн ажилладаг.

Манай улсын хэмжээнд 42 халамжийн цэцэрлэгт нийт 1052 хүүхэд хүмүүжиж байгаа гэсэн тоо бий.

Хүүхэд асран хүмүүжүүлдэг цэцэрлэг, байгууллагуудын дунд улсын төсвөөс санхүүждэг таван төв байдаг ба тэдний нэг нь Хүүхэд асран хүмүүжүүлэх төвийн цэцэрлэг юм.

Хүүхэд асран хүмүүжүүлдэг байгуулгууд:

Хүүхдийн Сургалт Хүмүүжлийн Тусгай Төв “Хүүхэд хамгаалах төв” асрамжын газар “Сувиллын цэцэрлэг яаслийн 10-р

цогцолбор” буюу дауны синдром, тархины саажилттай хүүхдүүдийн асрах газар

“Шинэ найдвар” Хүүхдийн хот айл“Сос” хүүхдийн хотхонНялхсын клиник сувилал гэх мэт.

НИЙГМИЙН ДААТГАЛ

Даатгуулагч, иргэдийн амьдралын баталгаа

алдагдаж орлогын эх үүсвэргүй болох аливаа эрсдлийг нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр, тэтгэмжийн хэлбэрээр нөхөх үйл ажиллагааг НИЙГМИЙН ДААТГАЛ гэнэ.

Нийгмийн даатгал нь иргэн болон төр, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас зохих журмын дагуу шимтгэл төлж нийгмийн даатгалын сан бүрдүүлэх, даатгуулагч өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвар алдах, өвчлөх, ажилгүй болоход өөрт нь, тэрчлэн даатгуулагч нас барахад түүний асрамжинд байсан хүмүүст хууль тогтоомжинд заасан тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр өгөх агуулга бүхий нийгэм эдийн засгийн арга хэмжээ юм.

Нийгмийн даатгал нь нэг талаас аж ахуйн нэгж, байгууллага нь ажилтныхаа нийгмийн хамгааллыг хангах нөхцөл болдог, нөгөө талаас даатгуулагч иргэний амьдралынхаа бүхий л үеийн туршид тухайлбал: хөдөлмөрлөх явцдаа болон өвдөх, жирэмслэх, хүүхэд төрүүлэх, осолд орох, ажилгүй болох, өндөр наслах, тахир дутуу болох тохиолдлуудад орлогогүй буюу орлого нь буурсан нөхцөлд нийгмийн баталгааг нь баталгаатайгаар хангадаг.

Манай орны хувьд хүн амын амьдралын чадварт нөлөөлөх нийгмийн шинжтэй эрсдлээс иргэдийн нийгмийн баталгааг хамгаалах асуудлыг нийгмийн даатгалын системээр дамжуулан шийдвэрлэж байна.

Нийгмийн даатгал нь тэтгэвэрийн даатгал, эрүүл мэндийн даатгал, үйлдвэрийн осол мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгал, ажилгүйдлийн даатгал гэсэн төрлүүдээс бүрдэнэ. Даатгалын хэлбэр:

Заавал даатгуулах Сайн дураар даатгуулах

Стратегийн удирдлага, зохицуулалтын үндсэн хэрэглэгчийн загвар

ИРГЭНИЙ ЭРҮҮЛ МЭНДИЙН ДААТГАЛ

Иргэний эрүүл мэндийн даатгал нь даатгуулагч эрүүл мэндийн эрсдэлд орох үед санхүүгийн дэмжлэг авах зорилгоор өөрөө болон ажил олгогч, төрөөс хуульд заасан журмын дагуу даатгалын шимтгэл төлж, даатгалын санг бүрдүүлэх, эрсдэлд өртсөн даатгуулагчийн эрүүл мэндийн даатгалын тусламж, үйлчилгээний зардлын төлбөрийг уг сангаас төлөх нийгэм эдийн засгийн арга хэмжээ юм.

Иргэний эрүүл мэндийн даатгал тухай хуульд зааснаар эрүүл мэндийн даатгал нь заавал, сайн дурын гэсэн хоёр хэлбэртэй.

Монгол Улсын иргэн бүр эрүүл мэндийн даатгалд заавал даатгуулна. Иймээс иргэн эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдаж, шимтгэлээ хуульд заасан хувь хэмжээ, хугацаанд төлөх үүрэгтэй.

Харин Монгол Улсад амьдарч байгаа тодорхой хөдөлмөр эрхлээгүй гадаадын иргэн эрүүл мэндийн даатгалд даатгуулах эсэхээ өөрөө шийднэ.

Дараалсан гурван жилийн хугацаанд эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэлээ тогтмол төлсөн боловч даатгалын сангаас ямар нэгэн зардал гаргаагүй даатгуулагчийг эрүүл мэндийн бүрэн үзлэгт үнэ төлбөргүй орох эрхээр урамшуулна.

Хэрэв энэ болзлыг хангасан бол өөрийн харъяаллын нийгмийн даатгалын хэлтэст хандаж, хүсэлтээ гаргаж болно.

Даатгуулагч өөрийн өрх (сум, баг)-ийн эмчийн жороор эмийн сангаас зайлшгүй шаардлагатай эмийн жагсаалтад заасан үнийн хөнгөлөлт олгох эм авсан бол уг эмийн үнийн тодорхой хувийг даатгалын сангаас олгож үлдэх хувийг иргэн өөрөө төлнө.

ТЭТГЭВРИЙН ДААТГАЛ

Тэтгэвэр гэдэг нь тэтгэврийн даатгалын шимтгэлээ төлж байсан иргэн хүн өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвараа алдаж тахир дутуу болох, эсвэл нас барж хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүд нь тэжээгчээ алдахад тэтгэвриин даатгалын сангаас сар бүр олгох мөнгөн хөрөнгө юм.

Өндөр насны тэтгэвэр авах нөхцөл:Тэтгэвэр тогтоолгох насанд (эрэгтэй 60,

эмэгтэй 55) хүрсэн байх 20-иос доошгүй жил шимтгэл төлж

ажилласан байх Ажлаас чөлөөлөгдсөн (хөдөлмөрийн гэрээ

дуусгавар болсон) байх

Өндөр насны тэтгэвэр нь:Бүрэн тэтгэвэр – 20-иос доошгүй жил шимтгэл төлсөн

Хувь тэнцүүлсэн тэтгэвэр – 10-20 хүртэл жил шимтгэл төлсөн

Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авах нөхцөл:

Ердийн өвчин, ахуйн ослын улмаас нас барсан даатгуулагч нийтдээ 20 ба түүнээс дээш жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн, эсвэл нас барахын өмнөх 5 жилийн 3 жилд нь тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн бол түүний асрамжинд байсан хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүд тэжээгчээ алдсаны бүрэн тэтгэвэр тогтоолгон авах эрхтэй.

Тахир дутуугиин тэтгэвэр авах нөхцөл:

Тэтгэвриин даатгалын шимтгэлийг нийтдээ 20 ба түүнээс дээш жил төлсөн байх, эсвэл тахир дутуу болохын өмнөх 5 жилийн 3 жилд нь төлсөн даатгуулагч ердийн өвчин, ахуйн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвараа 50-иас доошгүй хувиар алдаж тахир дутуу болсон тохиолдолд тахир дутуугиин БҮРЭН тэтгэвэр тогтоолгон авах эрхтэй.

Санамж: Эдгээр болзлыг хангаагүй ч нийтдээ 3 ба түүнээс дээш жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн даатгуулагчид шимтгэл төлсөн хугацаанд ногдох тахир дутуугиин тэтгэврийг ХУВЬ ТЭНЦҮҮЛЭН тогтоож олгоно.

НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ ТЭТГЭВЭР,

ТЭТГЭМЖ

“Нийгмийн халамж” гэж эрүүл мэндийн доройтолтой, гэр бүлийн халамж, асрамж дутагдалтай, бие даан, эсхүл бусдын тусламжгүйгээр хэвийн амьдрах боломжгүй, өвөрмөц хэрэгцээ бүхий иргэн, нийгмийн халамжийн дэмжлэг, туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай өрхийн гишүүн-иргэнд наад захын хэрэгцээг нь хангах зорилгоор улсаас тэтгэвэр, тэтгэмж олгох, тусгайлсан үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааг[1] хэлнэ.

[1] “НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН ТУХАЙ” хуулийн 3.1.1

“Нийгмийн халамжийн дэмжлэг, туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай өрхийн гишүүн-иргэн” гэж Үндэсний статистикийн хороо, нийгмийн халамжийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага хамтран баталсан аргачлалын дагуу өрхийн мэдээллийн нэгдсэн санд орсон, амьжиргааны түвшин нь тухайн үеийн ядуурлын шугамаас доогуур өрхөөс сонгогдсон өрхийн гишүүнийг[1] хэлнэ.

[1]“НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН ТУХАЙ” хуулийн 3.1.2

Нийгмийн халамжийн тэтгэмж /цаашид “тэтгэмж” гэх/ дараах төрөлтэй байна:

Асаргааны тэтгэмж;Нийгмийн халамжийн дэмжлэг, туслалцаа зайлшгүй шаардлагатай өрхийн гишүүн-иргэний тэтгэмж;Онцгой тохиолдлын болон амьжиргааг дэмжих мөнгөн тэтгэмж;Жирэмсэн болон нярай, хөхүүл хүүхэдтэй эхийн тэтгэмж.

Нийгмийн халамжийн үйл ажиллагаа нь дараах төрөлтэй байна:

Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр;Нийгмийн халамжийн тэтгэмж;Нийгмийн халамжийн үйлчилгээ;Нийгмийн хөгжлийн үйлчилгээ

НИЙГМИЙН ХАЛАМЖИЙН ТЭТГЭВЭР, ТЭТГЭМЖ

- Халамжийн тэтгэвэр: Дөрөв ба түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх толгойлсон 45 насанд хүрсэн эх /50 насанд хүрсэн эцэг/-ийн халамжийн тэтгэвэр

- Амьжиргааг дэмжих нөхцөлт мөнгөн тусламж: Гурав ба түүнээс дээш тооны бага насны (14 хүртэлх насны) хүүхэдтэй өрх толгойлсон эх (эцэг) жилд нэг удаа мөнгөн тусламж

- Жирэмсэн болон нярай, хөхүүл хүүхэдтэй эхийн тэтгэмж: Эх жирэмсний 5 сартайгаас эхлэн 26000 төгрөгийн тэтгэмжийг 12 сарын турш авах

- Ихэр хүүхдийн тэтгэмж: Ихэр хүүхэд төрүүлсэн бол ихэр хүүхдийн тоогоор тэтгэмж авна.

- Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр: Тэжээгч нь нас барсан гэр бүлийн 18 хүртэлх насны хүүхдийн халамжийн тэтгэвэр авах

Алдар цолтой ахмад настанд үзүүлэх тусламж, хөнгөлөлтНөхцөлт мөнгөн тэтгэмжОршуулгын тэтгэмжХөдөлмөрийн чадвар түр алдсаны тэтгэмж

L/O/G/O