Орчуулгын үндсэн зарчим,

үе шатуудЛекц № 2

Орчуулга бол эх зохиолын хуулбар, тайлбар, хялбарчлал огт бишээ. Энэ бүтээлч хөдөлмөр маань аливаа зохиол туурвилыг орчуулж байгаа хэлээр үнэн бодитой илэрхийлэн гаргахын нэр юм. Үүнийг бид орчуулгын ҮНЭН ЗӨВИЙН зарчим гэж нэрлэж байна. Орчуулгын үнэн зөв байх нь орчуулгын ажлын дээр дурдсан үе шат бүрд орчуулагч хэрхэн чармайн ажилласнаас ихээхэн шалтгаална.

Орчуулга хэрэв үнэн зөв байх зарчимд тулгуурласан бүтээлч хөдөлмөр мөн юм бол үүнд хүний бүтээлч ажиллагаа, сэтгэн бодох нарийн үйл явц зайлшгүй шаардлагатай. Гэтэл манайд орчуулгын зарчим, арга хоёрыг хольж хутгах нь мэр сэр үзэгдэж байна. Шинжлэх ухаанд энэ хоёр ухагдахуун бол өөр хоорондоо нягт уялдаатай ч гэсэн огт өөр асуудал юм.

Орчуулгын үндсэн зарчим

Зарчим /латины principium – эхлэл, үндэс/ гэдэг нь ямар нэгэн онол сургаал болон ертөнцийг үзэх үзлийн уг байдлын утгыг заадаг.

Шинжлэх ухаан-технологийн эрчимтэй хөгжлийн үрээр машины орчуулга бий болсон нь хүмүүсийн ажлыг хөнгөвчилсөн асар их дэвшилт мөн бөгөөд ялангуяа хоёрдмол утгагүй шинжлэх ухаан-техникийн нэр томъёог бэлэн тохироо /оноолт/-оор орлуулж цаг, хөдөлмөрийг маш их хэмнэж байгаа ч гэсэн машины орчуулга нь найруулга зүйн хувьд, ялангуяа хүний сэтгэл хөдлөлийн өнгө аясыг илэрхийлэн гаргах боломжгүй байна. Энд орчуулгын бүтээлч шинж чанарын тухай ярих нь илүүц хэрэг болно.

Жишээ нь орчуулгын онолд үгчлэх, утгачлах, тайлбарлах гэх мэтийн олон арга байдаг, харин орчуулгын зарчмын хувьд бидний бодлоор бол үнэн зөв байхыг чухалчилж байна. Гэхдээ үнэн зөвийн зарчмыг баримтлах нэрээр гадаад хэлний үг, нийлэмж үг, өвөрмөц хэллэг, өгүүлбэрийн бүтцийг яг байгаа хэлбэрээр нь буулгахыг эрмэлзвэл үгчлэх буруу арга барилд хальтран орох осолтойг орчуулагч бүр байнга анхаарах ёстой.

Арга /грекийн methodos – судалгааны зам, арга барил/ гэдэг ухагдахуун бол ямар нэгэн зорилтыг шийдвэрлэх арга, бодит байдлыг онолын буюу практикийн талаас хэрэгжүүлэх арга барилын цогцыг хэлдэг.

• Аль нэг зохиол бүтээлийг, ялангуяа уран зохиолыг орчуулагч хүн хичнээн их мэдлэг чадвартай, туршлагатай байлаа ч уг зохиолыг өөр хэлээр хэрхэн орчуулсан байна вэ гэдгийг сонирхохоор барахгүй шимтэн судалдаг нь санамсаргүй тохиолдол огт биш, харин ч зайлшгүй үйл явц юм.

• Орчуулгын чанар чансаа нь нэг талаас орчуулагчийн ур чадвар, туршлагаас шалтгаалах төдийгүй бас судалгаа шинжилгээний ажлыг хэр зэргийн өндөр төвшинд хийж вэ гэдгээс ихээхэн шалтгаалах ба орчуулгын бүтээлч хөдөлмөр наад зах нь 3 чухал үе шатыг дамждаг гэж үздэг.

Орчуулгын ажлын үе шатууд

Îðчóóëàãч ýõ çîõèîëûí àãóóëãà áèчëýãèéí íàéðóóëãûн ºí㺠àÿñ, õýëíèé èëýðõèéëëèéí àðãà áàðèëûã íàðèéí íÿãò çàäëàí øèíæëýõ ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûã çàéëøã¿é õèéæ ã¿éöýòòãýõ ¸ñòîé. ¯¿íä ¿ãèéí îëîí ñàëàà óòãûã çºâ óõààðàõ, íèéëýìæ ¿ãèéí á¿ðýëä¿¿ëáýð á¿ðèéã æèíõýíý óòãààð íü òàíèõ, ºã¿¿ëáýðèéí á¿òýö, íайðóóëãûí ºâºðìºö øèíæ áîëîí ¿íäýñíèé îíöëîã ¿ãñ, ºâºðìºö õýëëýã õýëöèéí øèëæ¿¿ëýí ä¿ðñýëñýí óòãà ñàíààã òàéëæ ìýäýõ çýðýã èæ á¿ðýí øèíæòэй ñóäàëãààíû àæëûã îðчóóëàãч õèéäýã. ªºðººð õýëáýë ýõ çîõèîëäîî ¿ãèéí ñàí, õýë ç¿é, íàéðóóëãà ç¿éí òàëûí çàäëàí øèíæèëãýý õèéæ ýõ çîõèîëîî á¿ðýí ººðèéìø¿¿ëýõèéí òóëä ìýäëýã áîëîâñðîëûíõîî íººö áîëîëöîîã бүрэн ä¿¿ðýí àøèãëàõàä õ¿ч чàðìàéëòàà äàéчëàõ íü чóõàë.

1-р үе шат

Зàäëàí øèíæèëñýí ç¿éëýý îðчóóëæ áàéãàà õýëíèé á¿õ õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã àøèãëàí õýðõýí îíîâчòîé èëýðõèéëýí ãàðãàõ àðãàà îðчóóëàãч өөрөө ñîíãîí àâíà.Тэгэхдээ орчуулж байгаа хэлний хэм хэмжээ/үгийн сан, өгүүлбэр зүй, найруулга зүйн бүх хэм хэмжээг/ хатуу баримтлах нь орчуулагчийн нэн тэргүүний зорилт болно. Өөрөөр хэлбэл хэлний бүх төвшинд эх зохиолын эд эс бүрийг ямар аргаар, хэрхэн оновчтой зөв илэрхийлэх арга замаа орчуулагч нухацтай тогтоож орчуулгынхаа анхны хувилбарыг гаргана. Энд бас эх зохиолыг бусад хэлээр хэрхэн яаж орчуулсныг сонирхон тулгаж үзвэл орчуулагч хүнд их тус болно.

2-р үе шат

Îðчóóëãûíõàà àíõíû õóâèëáàðûã òóíãààí ø¿¿æ èë¿¿äñýíèéã òàíàæ õàñàí äóòààñíûã íºõºí çàëðóóëæ îðчóóëãàà ãàðààñ ãàðãàñíààð îðчóóëãûí íî¸í íóðóó áîñíî. Îðчóóëãàà äàõèí äàõèí íÿãòëàí çàñâàð õèéæ çàëðóóëàõ, îëîí äàõèí íàðèéí íÿãò áîëîâñðóóëàõ íü îðчóóëãûã òºãñ òºãºëäºð áîëãîõ ãîë íºõöëèéí íýã þì. Îíîëûí òàëààð àâч ¿çâýë îðчóóëãûí àæèë íü çàäëàí øèíæëýõ áóþó çàäëàã áàéäëààð ýõýëæ íýãòãýí ä¿ãíýõ áóþó íèéëýã áàéäëààð òºãñäºã. Ýíý íü îðчóóëãûí çàäëàã øèíæèéã ýðäýì øèíæèëãýýíèé òàëòàé, íèéëýã øèíæèéã óðàí ñàéõíû òàëòàé õîñëóóëæ áàéãàà õýðýã þì. Ү¿íýýñ ¿çâýë îðчóóëãûí àæèë íü óð чàäâàðûí òºäèéã¿é ýðäýì øèíæèëãýýíèé àæëûí àðãà áàðèëûã îðчóóëàãчààñ øààðääàã ã¿í ã¿íçãèé àãóóëãàòàé àæèë áàéíà.

3-р үе шат

Сурах бичиг, ашиглах материалР.Гүрбазар, УБ хот, 1996 Улсын хэвлэлийн газар, 1982

В.Н.Комиссаров, УБ хот, 2008

Аливаа нэгэн хэлнээс нөгөө рүү орчуулга хийнэ гэдэг бол эн тэргүүнд тухайн буулгаж байгаа хэлээрээ илүү сайн сэтгэнэ гэсэн үг юм шиг байгаа юм. Монгол хэл рүү буулгалаа гэхэд энэ өгүүлбэрийг монгол хүн ингэж хэлж, ингэж хүлээж авна даа гэдгийг хамгийн түрүүнд бодож чадвал орчуулга сайн болно. Түүнээс биш нөгөө хэл дээрээ сэтгэх юм бол монгол үгтэй, гадаад галбиртай эрлийз бүтээл төрнө. Б.Галаарид (Монголын сэтгүүлчдийн холбооны ерөнхийлөгч)

Төгсгөлд нь

ЭТГЭЭД ХЭЛҮг нь монгол, өгүүлбэр нь оросҮзэхэд этгээд сонин хэлӨв соёлоон үл тоомсорлонӨнөөгийн байдал ийм боловЗуун түмэн үгтэй хэлдЗуд туссаныг үнэмшихүйеэ бэрх...Хэвлэл сонин уншсан үдэшдээХэлний шинжлэлтний нойр хулжаадХэвтэвч сэтгэлд эвгүй үгХэнхдэг дээр чулуу дарах мэтХарь үгийн бүлхэнд хахажХаранхуй шөнө хар дарах мэт. Б.Ренчин

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.

이 사건은 며느리를 사랑하게 된 시어머니 마음의 시발이 되고 있다 . 이와 같이 사건을 열거하더라도 , 그 사건이 중심된 내용과 얼마나 밀착되어 있는지 그리고 의미의 파장이 얼마나 깊은지에 따라 글에는 힘이 실린다 .