2 # 9 # 2 2 # @ 7 H - A I D 1 + 2 4 2 # 0 + ' H 2 ! 8 ) ' L …...เขาไปในช...

การบรณาการเพอแกไขปญหาพพาท ระหวางมนษยและลง น.สพ.วศษฎ อาศยธรรมกล

สานกอนรกษและวจย องคการสวนสตวฯ

ปญหาพพาท ระหวางมนษยและสตวปา (Human and Wildlife Conflict) เปนปญหาทเกดขนทวโลก สาเหตจากการรกลาของมนษยเขาสพนทอาศยของสตวปามากขน จงเกดพนททบซอนระหวางมนษยและสตวปานามาซงการพพาทกน ทาใหเกดความเสยหายตอทรพยสน และชวตของทงมนษยและสตวปา กรณพพาทระหวางมนษยและลง กเปนปญหาพพาทในหลายพนทของประเทศไทยทมถนอาศยของลงประเภทมะแคค (Macaques) รวมถงในหลายๆ ประเทศทเปนถนอาศยของลงประเภทน พนทพพาทมทงสถานททองเทยว วด สานกสงฆ ชมชน ปญหาทพบคอ ลงเขามาแยง ขโมยอาหาร รอทาลายอาคารและสงของ ตลอดจนทารายมนษย

จากการไดเขารวมประชมเพอการแกปญหาพพาทระหวางมนษยและลง ในหลายๆ พนท ทจดโดยหนวยงานราชการ และชมชนชาวบาน พบวา ยงมความเขาใจปญหา และแนวทางการแกไขปญหาทคลาดเคลอนพอควร อาท ชาวบานทไดรบผลกระทบโดยตรงจากลง ตองการใหนาลงออกจากพนทใหหมดโดยเรวทสด ไมสนใจวาจะนาไปปลอยทใด (เทากบ เปนการยายปญหาจากทหนงไปเกดอกทหนง) หรอบางพนทกเขาใจวา การทาหมนลงจะชวยแกปญหาไดทงหมด (กวาประชากรลงจะไดรบการควบคมสาเรจ กยงตองทนกบปญหาการพพาทอยด) หรอบางพนทใหความสาคญกบลงเพราะเปนสตวสญลกษณของทองถนนนๆ ไมใหนาลงออกไปทงหมด แมพนทนนจะมใชปาธรรมชาตทลงอาศย (เชน ทศาลพระกาฬ ลพบร) เปนตน

แนวทางการแกไขปญหาพพาทระหวางมนษยและลง จงตองเนนไปในการบรหารจดการทงมนษยและลงทเกดขนในบรเวณพนททบซอนนนๆ ดวยวธการแบบบรณาการตามยทธศาสตร 4 ขอ คอ

1. การสรางความเขาใจ ความตระหนก และการมสวนรวมของมนษยทเกยวของ

2. การสรางระบบระวง และปองกน

3. การควบคมประชากรลง

4. การฟนฟระบบนเวศและถนอาศยของลง การดาเนนการตามยทธศาสตรทง 4 ควรทจะดาเนนการพรอมๆ กน เพอแกไขปญหาพพาทไดอยางสอดคลองกน โดยมรายละเอยดในแตละยทธศาสตรดงน ยทธศาสตรท 1 การสรางความเขาใจ ความตระหนก และการมสวนรวมของมนษยทเกยวของ - สรางความเขาใจ จดเรมตนของปญหา ไมไดมาจากลง แตมาจากความตองการใชพนทของมนษย รกลาพนทอาศยของลง เกดพนททบซอน และปญหาทวขนจากพฤตกรรมของมนษยทมกนาอาหารใหสตว จงพฒนาเปนปญหาตอเนองมา ลงไดรบอาหารมนษยทมความแตกตางจากอาหารในธรรมชาต อาจตดใจรสชาต และไมสนใจหาอาหารในธรรมชาต อาหารมนษยสวนใหญมพลงงานสงจากแปงและนาตาล เมอลงไดรบอาหารเหลานมากๆ กแปลงเปนพลงงานเพอการสบพนธมากขนดวย ประชากรลงจงเพมมากขนเกนกวาสมดลของระบบนเวศ อกทงบางพนทกไมมสตวผลา ลงจงมอตราอยรอดตามธรรมชาตมากขน จงเกดเปนภาวะประชากรลน (over population) ของลง ในหลายๆ พนท เมอประชากรเพมขน ความตองการอาหารกเพมขน พฤตกรรมการหาอาหารของลงจงตองบกรกเขาไปในชมชนมนษยมากขน จงเกดวฏจกรการพพาทกนตอๆ มา ตามแผนภาพ

-ความตระหนกและการมสวนรวมของมนษยทเกยวของเกยวของออกเปน 5 กลม คอ

1. กลมทไดรบผลกระทบ ไดแก ชาวบานชมชน ธรกจตางๆ ทอยในพนทปญหา รวมถงนกทองเทยวทเขาไปในพนทใหญตองการใหแกปญหาและนาลงออกไปจากวถชวตใหมากทสด หรอใหมการบรหารจดการทางใดทางหนงใหได

2. กลมทไดรบประโยชน ไดแก กลมทมธรกจเกยวกบลง เชน ขายอาหารใหคนไปใหลงอาจไมไดมทอยในพนทปญหา และมองปญหาเพยงการประกอบอาชพ

3. กลมทรวมสรางปญหา คอกลมทมพฤตกรรมทมกนาอาหารมาใหกบลง ซงมทงคนในชมชนเองหรอจากนอกชมชน นกทองเทยว และผคาพชผกผลไมทขอเทจจรง วาอาหารเปนปจจยหลกของการสรางปญหา

4. กลมทรวมแกปญหา ไดแก หนวยงานของภาครฐ องคกรเอกชน ชมชน และภาคธรกจ5. กลมสนบสนนทน ปจจยแกปญหาดงทกลาวแลววา เรองทเกยวกบมนษยจดการไดยากมาก ดวยปญหาพพาทมมลเหตจากมนษย ปญหาทเกดขนตอเนองกเปนผล

จากมนษย ยทธศาสตรนจงตองเรมตนดวยการจดตงคณะทางานเพอแกไขปญหาน แตอาจยงไมไดผลเทาทควร ดวยเหตทปญหานมกระบวนการทควรเปนแบบบรณาการตามยทธศาสตรทง 4 ขอ และมหนวยงานรบผดชอบตามยทธศาสตรแตละขอ โดยดงการมสวนรวมของชมชนและภาคมารวมทางานดวยตามยทธศาสตรท 1 และ

ลง มนษย

อาหาร

พนททบซอนเกดการพพาท

ความตระหนกและการมสวนรวมของมนษยทเกยวของ เรองทเกยวกบมนษยจดการไดยากกวาสตวมาก จงแบงกลมมนษยท

ไดแก ชาวบานชมชน ธรกจตางๆ ทอยในพนทปญหา รวมถงนกทองเทยวทเขาไปในพนทใหญตองการใหแกปญหาและนาลงออกไปจากวถชวตใหมากทสด หรอใหมการบรหารจดการทางใดทางหนงใหได

ไดแก กลมทมธรกจเกยวกบลง เชน ขายอาหารใหคนไปใหลง, จดทวรไปชมเกาะลงในพนทปญหา และมองปญหาเพยงการประกอบอาชพ โดยมองขามไปวาตวเองเปนผรวมสรางปญหาดวย

คอกลมทมพฤตกรรมทมกนาอาหารมาใหกบลง ซงมทงคนในชมชนเองหรอจากนอกชมชน นกทองเทยว และผคาพชผกผลไมทนาของเหลอจากการขายมาเทใหลงคราวละมากๆ เปนกลมทอาจไมไดรบทราบขอมล ขอเทจจรง วาอาหารเปนปจจยหลกของการสรางปญหา

ไดแก หนวยงานของภาครฐ องคกรเอกชน ชมชน และภาคธรกจ ปจจยแกปญหา ไดแก ทงภาครฐ และ เอกชน

วา เรองทเกยวกบมนษยจดการไดยากมาก ดวยปญหาพพาทมมลเหตจากมนษย ปญหาทเกดขนตอเนองกเปนผลจากมนษย ยทธศาสตรนจงตองเรมตนดวยหาเจาภาพจากกลมทรวมแกปญหา ทผานมาพบวา หนวยงานทองถนในหลายๆ พนท กการจดตงคณะทางานเพอแกไขปญหาน แตอาจยงไมไดผลเทาทควร ดวยเหตทปญหานมกระบวนการทควรเปนแบบบรณาการตาม

ขอ และมหนวยงานรบผดชอบตามยทธศาสตรแตละขอ โดยดงการมสวนรวมของชมชนและภาคและเรมจากการสารวจทศนคตและสภาวการณของมนษยทเกยวของในแตละพนทปญหา ซง

กลมลงมะแคค (Macaques) ทพบวามปญหาพพาทกบมนษยมากทสดคอ หรอลงหางยาว (ความยาวหางมากกวาความยาวจากหวถงโคนหางor Long-tailed Macaques, Macaca fascicularisทสดและพบทวทกภาคของประเทศไทย จากบรรดาลงมะแคคกง, ลงเสน, ลงวอก, ลงวอกภเขาและลงแสม) ลงแสมสามารถมถนอาศยอยใกลชมชนมนษยมากกวา จงเกดปญหาพพาทกบมนษยมากกวาลงชนดอน

เรองทเกยวกบมนษยจดการไดยากกวาสตวมาก จงแบงกลมมนษยท

ไดแก ชาวบานชมชน ธรกจตางๆ ทอยในพนทปญหา รวมถงนกทองเทยวทเขาไปในพนท กลมนสวนใหญตองการใหแกปญหาและนาลงออกไปจากวถชวตใหมากทสด หรอใหมการบรหารจดการทางใดทางหนงใหได

จดทวรไปชมเกาะลง กลมนสวนใหญโดยมองขามไปวาตวเองเปนผรวมสรางปญหาดวย

คอกลมทมพฤตกรรมทมกนาอาหารมาใหกบลง ซงมทงคนในชมชนเองหรอจากนอกชมชน

เปนกลมทอาจไมไดรบทราบขอมล

วา เรองทเกยวกบมนษยจดการไดยากมาก ดวยปญหาพพาทมมลเหตจากมนษย ปญหาทเกดขนตอเนองกเปนผลทผานมาพบวา หนวยงานทองถนในหลายๆ พนท กไดม

การจดตงคณะทางานเพอแกไขปญหาน แตอาจยงไมไดผลเทาทควร ดวยเหตทปญหานมกระบวนการทควรเปนแบบบรณาการตามขอ และมหนวยงานรบผดชอบตามยทธศาสตรแตละขอ โดยดงการมสวนรวมของชมชนและภาคเอกชนในพนท

การสารวจทศนคตและสภาวการณของมนษยทเกยวของในแตละพนทปญหา ซง

ทพบวามปญหาพพาทกบมนษยมากทสดคอ ลงแสม ความยาวหางมากกวาความยาวจากหวถงโคนหาง) (Crab-eating

cicularis) เปนลงทมประชากรมากภาคของประเทศไทย จากบรรดาลงมะแคค 5 ชนดของไทย (ลง

ลงแสมสามารถผสมพนธไดทงป และมถนอาศยอยใกลชมชนมนษยมากกวา จงเกดปญหาพพาทกบมนษยมากกวาลง

อาจมรายละเอยดแตกตางกน ความซบซอนจะมากขนเมอมกลมทไดรบผลประโยชนอยดวย ตามดวยมาตรการถายทอดความรความเขาใจ สอสารใหถงกลมทเกยวของทงหมด และรณรงคใหตระหนกและมสวนรวมกบการแกไขปญหา

ยทธศาสตรท 2 การสรางระบบระวงและปองกน ยทธศาสตรนเกยวของกบการรบมอปญหาทมผลกระทบตอมนษยทเกยวของโดยตรง แบงผลกระทบไดเปน 2 ดาน คอ ดานกายภาพ ไดแก บานเรอน สงของ ทรพยสน อาหาร วสดตางๆ ดานชวภาพ ไดแก โรคและเชอโรคตางๆ ทนาโดยลง หรอการทารายรางกายมนษยโดยลง ตวอยางของการกาหนดมาตรการในยทธศาสตรนไดแก - การจดการขยะ เนองจากขยะ และถงขยะเปนแหลงทลงสรางปญหามากทสดจดหนง อาจแกปญหาดวยการออกแบบถงขยะทมคณสมบต 3ประการคอ ปองกนลงคยเขยได คนทงขยะไดสะดวก และคนเกบขยะทางานไดสะดวก และมมาตรการหามการทงขยะทเปนอาหารนอกถงขยะ - มาตรการสาหรบนกทองเทยว ในพนททมลง เชน การหามใหอาหารลง หรอแมแตแสดงใหลงเหนวาตนเองมอาหาร การหามจบหรอสมผสลง การหามแหยหรอยวยลง การใหความรวาลงอาจมโรคหรอเชอโรคสคนได ฯลฯ มาตรการนจะมผลใหลงมวนยไมมนสยทจะสนใจหรอเขาหาคนเพอขอ หรอแยงอาหาร และสรางวนยในการทองเทยวของคนดวย - การสารวจโรคหรอเชอโรคตางๆ ในลง แตละพนท ใหเปนขอมลทางระบาดวทยา เนองจากลงเปนสตวกลม Primate จงมโรคหลายๆ โรคทสามารถตดตอถงมนษยไดมาก โรคจากเชอไวรส อาท Herpes B, Monkeypox, Rabies ฯลฯ จากเชอแบคทเรย อาท วณโรค, Salmonellosis, โรคเรอน(Leprosy, Mycobacterium leprae) ฯลฯ โรคจากโปรโตซว ทสาคญคอ มาเลเรย ซงเคยพบชาวตางชาตตดเชอ Plasmodium knowlesi (เปนเชอมาเลเรยทพบและทาใหเกดโรคในลงแสม) จากการมาเทยวในประเทศไทย นอกจากนนยงมโรคจากกลมพยาธ และเชอราตางๆ

ยทธศาสตรท 3 การควบคมประชากรลง ภาวะประชากรลนจากสาเหตทกลาวแลว ยทธศาสตรนจงเกยวของกบการจดการประชากรลงไมใหแพรพนธมากกวาทเปนอย มใชกาจดประชากรลงใหลดลงหรอหมดไป หลายๆพนทปญหามความคดวา ถาจบลงทาหมนไดจะแกไขปญหาไดหมดซงหาเปนเชนนนไม จงตองทายทธศาสตรอนๆ ควบคกนไปดวย ยทธศาสตรการควบคมประชากรลงน จงเนนการทาหมนแบบไมมผลตอพฤตกรรมการผสมพนธ และปลอยกลบคนฝง ซงควรมความรความเขาใจลงกลมมะแคค เปนลงทมลาดบชนทางสงคม (Hierarchy) ตวจาฝง หรอในระดบสงทงตวผและตวเมย จะไดสทธในการกน และผสมพนธ ฯลฯ กอนตวระดบตาในฝงเสมอ การทาหมนดวยวธตดอณฑะ(Castration) หรอ ตดมดลกและรงไข(OVH) ไมเหมาะสมเพราะจะทาใหลงขาดฮอรโมนเพศทสาคญในการดารงพฤตกรรมทางสงคมและพฤตกรรมการผสมพนธ ลงทถกทาหมนดวยวธน มกไมสามารถอยในฝงได และถกขบออกจากฝง ทาใหไปเพมปญหาลงทอยตามชมชนมากขนอก หลกการทาหมนทงตวผ และตวเมยในยทธศาสตรน เนนใหอณฑะ และรงไข ยงคงทางานไดตามปกต (การฝงฮอรโมนคมกาเนดจงไมเขากบหลกการน) เพอรกษาพฤตกรรมการผสมพนธ และสถานะทางสงคมลงตอไป โดยหากสามารถทาหมนในลงลาดบสงในฝงไดกอนจะจะเปนการชวยควบคมการผสมพนธไดดขนดวย วธการทาหมนทใชคอ การผกตดทอนาเชอในตวผ (Vasectomy) และ การผกตดทอนาไขในตวเมย (Tubal ligation) ซงจะตองรบปลอยตวททาหมนแลวกลบคนฝงใหเรวทสด จงตองใชเทคนคททาใหเกดแผลเลกทสด ผลขางเคยงนอยทสด โดยไมจาเปนตองมการดแลแผลหลงผาตด รายละเอยดของเทคนคและวธการทาหมนจะไดนาเสนอในบทความถดไป

ยทธศาสตรท 4 การฟนฟระบบนเวศและถนอาศยของลง ยทธศาสตรน เนนการจดการหรอผลกดนใหลงสามารถอยในพนทธรรมชาตไดอยางสมดล มแหลงนาและอาหารธรรมชาตเพยงพอ ซงตองอาศยการสารวจขอมลในระบบนเวศวามพชอาหาร และแหลงนาเพยงพอ และเหมาะสาหรบประชากรลงทมอยอยางไร จาเปนจะตองมการสรางเสรม อยางไร และตองเฝาตดตามใหลงสามารถอาศยในระบบนเวศอยางยงยนอยางไร นอกจากนน ในบาง

พนท อาจไมใชแหลงทอาศยธรรมชาตของลง เชน ทศาลพระกาฬ จ.ลพบร อาจตองใชวธสรางนคมสาหรบลง โดยจดหาพนทธรรมชาต ปลกพชอาหารเสรม แลวลอมรวทออกแบบพเศษใหลงไมสามารถออกจากรวได แลวนาลงบางสวนมาเลยงไวในนคมน

ยทธศาสตรการแกไขปญหาพพาทระหวางมนษยและลงทกลาวมาน กาลงมความพยายามนาไปแกไขในพนทปญหาหลายๆ ท แตยงไมประสบความสาเรจเปนรปธรรม ซงกดวยเหตปจจยในยทธศาสตรท 1 คอ การบรหารจดการกบมนษยทเกยวของดาเนนการไดยากมาก หากแตสามารถเรมตนได และหากสาเรจในทใดทหนงกจะเปนตนแบบในการแกไขปญหาใหกบทอนๆ ตอไป

เอกสารอางอง สจนดา มาลยวจตรนนท และ ยซร ฮามาดะ. 2550. สถานภาพของลงมะแคคในประเทศไทย : สตวจะอยไดอยางไรเมอมนษยเขาไปรกราน. ประมวลเรองการประชมวชาการทางสตวแพทยและการเลยงสตว.ครงท 33 : 229-235.

การควบคมประชากรลงแสมในธรรมชาต ดวยการทาหมนแบบไมมผลตอพฤตกรรมทางเพศ

และการปลอยกลบคนถ*น และการตดตามศกษาตอเน*องถงผลกระทบระยะยาวภายหลงการทาหมน วศษฎ อาศยธรรมกล1* , สจนดา มาลยวจตรนนท2 , จรรยา เจตเจรญ3 , อมาพร ใหมแกว4

1*สานกอนรกษ วจย และการศกษา, องคการสวนสตว 2คณะวทยาศาสตร, จฬาลงกรณมหาวทยาลย 3คณะวทยาศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (ศรราชา)

4สวนสตวเปดเขาเขยว, องคการสวนสตว

บทนา/วตถประสงค

ลงแสมท,อยตามธรรมชาต เปนหน,งในปญหาพพาทระหวางมนษยและสตวปา ในหลายๆ ประเทศท,เปนถ,นอาศยของลง

เหลาน 6ดวยเหตท,ประชากรมนษยเพ,มมากข 6น สงผลตอการรกล 6าถ,นอาศยของสตวปาจงเกดการพพาทกนในพ 6นท,ทบซอน

ผลกระทบมกทาใหประชากรสตวปาลดจานวนลง แตตรงกนขามกบกรณของลงแสมท,พบวากลบมประชากรเพ,มข 6นจนถงข 6น

ประชากรลนในบางพ 6นท, การแกปญหาพพาทจาเปนตองใชยทธศาสตร 4 ขอ ในการจดการปฏสมพนธตางๆ ระหวางมนษยและลง

คอ

1. การสรางความเขาใจและสรางการมสวนรวมกบมนษยท,เก,ยวของ 2. การสรางระบบปองกนใหปลอดภยตอชวตและทรพยสน 3. การควบคมประชากรลง 4. การฟ6นฟสภาพระบบนเวศ

การควบคมประชากรลงแสมในธรรมชาต จาเปนตองใชวธการทาหมนแบบไมมผลตอพฤตกรรมทางเพศ ท 6งในเพศผและ

เพศเมย โดยมผลขางเคยงนอยท,สดหลงผาตด คอใชวธผาตดตดทอน 6าเช 6อแบบไมใชมดในเพศผ และวธผาตดตดทอนาไขโดยสอง

กลองทางหนาทองในเพศเมย กระบวนการดกจบลง การผาตด และนากลบคนฝงไมควรใชเวลาเกนกวา 24 ช,วโมง เพ,อปองกน

ปญหาท,จะมผลกระทบตอลาดบช 6นทางสงคมในฝงลง

คาสาคญ : การควบคมประชากร, การทาหมนแบบไมมผลตอพฤตกรรมทางเพศ, การตดทอน 6าเช 6อแบบไมใชมด, การผาตดทอ

นาไขโดยสองกลองทางหนาทอง

อปกรณและวธการ

1. การสารวจและนบประชากรลง : ในพ 6นท,ธรรมชาตกวา 3,000 ไรของสวนสตวเปดเขาเขยว เปนพ 6นท,ทาการวจย พบวา มลงแสมอยางนอย 3 ฝง ท,ออกมาหากนทบซอนกบพ 6นท,ใชประโยชนของมนษย พบวา มประชากรลงรวมท 6งหมดประมาณ 700 ตว

2. การดกจบและควบคมบงคบลง:

2.1 โดมตาขายกบดก หลงจากดกจบลงได หบตา

ขายลงจบบงคบลงในตาขาย

แลวฉดยาสลบดวย Ketamine

5-10 mg + Xylazine 1-2 mg

เขากลามเน 6อ 2.2 กลองหลมกบดก

(บน) ลงกระโดดลงในกลองท,มอาหารลอ แตไม

สามารถกระโดดออกได

(ขวา) มมดานหน,งของกลองมชองบานเล,อน

ตอดวยกรงเปดใหลงออกมาไดทละตว แลวใช

ลกดอกยาสลบ

3. การตรวจรางกาย และทาเคร*องหมายประจาตวลง :

4. การทาหมนแบบไมมผลตอพฤตกรรมทางเพศ

4.1 เพศผ : ใชวธผาตดทอน 6าเช 6อแบบไมใชมด

2.3 กรงดกเด,ยว ประตสบอตโนมต

ทาเคร,องหมายดวยการสกรหส

ตามหมายเลขตาแหนงตางๆ บน

ใบหนาลง

คลาหาตาแหนงทอน 6าเช 6อ จบยดทอดวยคมปลายวง

แหวน กรดผานผวหนงเหนอตาแหนงทอดวยปลาย

เขมฉดยา แลวดงทอใหพนผวหนง

ดงทอน 6าเช 6อออกมาประมาณ 2 ซม. ตดและอด

ปลายทอท 6งสองจดดวยมดผาตดหามเลอดไฟฟา

เยบปดผวหนงดวยไหมละลาย

4.1 เพศเมย : ใชวธผาตดทอนาไขแบบสองกลองทางหนาทอง

5. การปลอยกลบคนฝง

สรปผลและวจารณ

ลงเพศผเตมวยและวยรนท,ไดรบการทาหมนรวมท 6งส 6น 80 ตว สวนลงเพศเมยสามารถทาหมนไดเพยง 1 ตว ลง

ทกตวท,ดกจบและผานกระบวนการผาตดไมพบผลขางเคยง ยงคงมพฤตกรรมทางเพศตามปกต และอยรวมกบฝงโดยไมพบ

ผลกระทบตอลาดบทางสงคมในฝง หลงจากปลอยคน

ผลการควบคมประชากร อาจไมสามารถเหนผลไดในชวงระยะเวลา 2 ป ท,ทาการวจย เน,องจากปญหาดาน

เทคนคในการทาหมนเพศเมย สวนผลจากการทาหมนในเพศผ อาจตองใชเวลาในการประเมนผลการควบคมประชากร

มากกวา 2 ป

กตตกรรมประกาศ

งานวจยน 6ไดรบการสนบสนนจากสานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาตและขอขอบคณสวนสตวเปดเขาเขยว

เอกสารอางอง

(1) Ankel-Simons, F. 2000. Primate Anatomy An Introduction. Second edition. Academic Press. San Diego. pp. 401-406.

(2) Bernstein, I.S. and Gordon, T.P. 1980. Mixed taxa introductions, hybrids and macaque systematics. In: The Macaques: Studies in Ecology, Behavior and Evolution. Edited by D.G. Lindburg. Van Nostrand Reinhold, New York. pp. 125-147.

(3) Malaivijitnond, S. and Hamada, Y. 2008. Current situation and status of long-tailed macaques (Macaca fascicularis) in Thailand. Nat. Hist. J. Chulalongkorn Univ. 8(2): 185-204.

(4) Zhao, J.R., Wing, R. and Hulka, J.F. 1984. Ovarian function in monkeys after bilateral salpingectomy. Int. J. Fertil. 29: 118-21.

ประยกตใชเคร,องมอดวยคมปลายปากจระเข 6 น 6ว ตอดวยเคร,องผาตดหามเลอดไฟฟาเพ,อตด

หลงจากลงฟ6นจากยาสลบในกรงพกฟ6น นาใสกรงขนยายและนา

กลบไปปลอยคนฝงเดม กระบวนการต 6งแตดกจบจนปลอยคนไมเกน

24 ช,วโมง