View
1
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
13 วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journalปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
ความหลากหลายและการใชประโยชนจากพชสมนไพรพนบานในพนทลมนำาลจงหวดลำาพน
สามารถ ใจเตย *พชร วงศฝน **
บทคดยอ
การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายพชสมนไพรพนบานและการใช
ประโยชนจากพชสมนไพรพนบานในพนทลมนำาล จงหวดลำาพน การสำารวจและเกบรวบรวมขอมลตวอยาง
พนธพชสมนไพรโดยการวางแปลงชวคราวเพอศกษาสงคมพช นอกจากนยงใชแบบสอบถาม การสมภาษณ
แบบไมมโครงสรางและการสนทนากลม จากครวเรอน 321 ครวเรอน วเคราะหขอมลพนธพชสมนไพร
โดยการนำามาคำานวณหาคาความหลากหลาย ความเดนสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความถสมพทธ
ดชนความสำาคญ รวมถงสถตเชงพรรณนาและการวเคราะหเชงเนอหา
ผลการศกษา พบวาในปาสมนไพรมพชสมนไพรไมใหญ จำานวน 9 ชนด พชสมนไพรทมคา
ดชนสำาคญมากทสด คอ มะเกลอ (รอยละ 1.04) พชสมนไพรไมหนมจำานวน 12 ชนด พชสมนไพรทมคา
ดชนสำาคญมากทสด คอ ชะเอมปา (รอยละ 3.85) และสมนไพรพนลางจำานวน 9 ชนด พชสมนไพรทม
ความหนาแนนมากทสด คอ หนอนตายยาก (406 ตนตอไร) ในพนทลมนำาลมภมปญญาการใชประโยชน
สมนไพรพนบานทงชอทองถน สวนทใชทำายา สรรพคณ และวธการใชโดยมหมอพนบานเปนผทมบทบาท
สำาคญ การบรณาการแนวคดการบวชปานำาไปสกลยทธการใชประโยชนพนทปาของประชาชนและกอเกด
กระบวนการมสวนรวม การสรางเสรมกจกรรมและสรางแหลงเรยนร และการสรางกตกาชมชนในการ
อนรกษพนทปาสมนไพร ภายใตการเปลยนแปลงของสภาพเศรษฐกจ สงคม และลกษณะทางกายภาพ
ของทรพยากรในพนทลมนำาล
คำาสำาคญ : ความหลากหลาย, การใชประโยชน, พชสมนไพรพนบาน
* หวหนาภาควชาสาธารณสขศาสตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม
** อาจารย วทยาลยแมฮองสอน มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม
14วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journal
ปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
The Diversity and Utilization of Medicinal Plants in Li Watershed, Lumphun Province
ABSTRACT
The objectives of this research were to study the medicinal plants diversity and utilization in
Li watershed, Lumphun Province. Plant specimens were collected from temporary sample plot for plant
community study. Utilization of medicinal plants was studied by questionnaires, in depth interview and
focus group of 321 household. Diversity index, relative dominant, relative density, relative frequency and
dominant index were analyzed, descriptive statistics, content and content analysis. The results shown
that there were 9 species Diospyrosmollis Griff. with the index of importance (IVI = 1.04 %), Plants
samplings (sapling) in permanent sample plot 12 species are the Albiziamyriophylla Benth. (IVI = 3.85
%), Herbs lace (seedling) the conversion found 9 species are Stemonatuberosa Lour. with a density
of 406.4 tree/rai.The medicinal plants utilization data are local names, part of plants used, efficiency
and mode of administration in Li watershed, the key person who takes the important role is the folk
healers. The Forest ordination applications to the strategy to conserve the forest utility were people
should establish the participation process.
Key words : Diversity, Utilization, Medicinal plants
Samart Jaitae *Patcharee Wongphun **
* Department Head of Public Health Faculty Science and Technology, Chiang Mai Rajabhat University.
** Lecturer , Maehongson College Chiang Mai Rajabhat University.
15 วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journalปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
ความเปนมาและความสำาคญของปญหา
สภาพทางกายภาพโดยทวไปของลมนำาสาขา
แมล มความแตกตางกนทงดานภมประเทศทเปนภเขา
และทราบ โดยตอนบนจะเปนพนทลาดชน ตอนกลาง
และตอนลางเปนพนทราบ รวมถงพนทปาไมทมพนท
มากกวารอยละ 70 ของพนทลมนำา (Ping Watershed
Committee, 2011) แตในปจจบนสภาพพนทโดย
ทวไปมการเปลยนแปลงจากกจกรรมทางการเกษตร
และการอยอาศย พนทสวนใหญมลกษณะภมประเทศ
เปนผนปาทอดมสมบรณเปนแหลงตนนำาลำาธารและ
กอเกดของสงมชวตหลากหลายชนด หลากหลาย
สายพนธ และมแหลงทองเทยวทงดงามตามธรรมชาต
และเนองดวยความอดมสมบรณประชาชนในพนท
จงมการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตเปนไป
ในลกษณะเพอเปนทอยอาศย แหลงอาหาร ยาสมนไพร
และการประกอบอาชพ นอกจากนโครงสรางของ
ชมชนยงมการเปลยนแปลงอตราการเพมของ
จำานวนประชากรในเขตเทศบาลตำาบลทกาวกระโดด
และขยายพนทลกลำาพนทชนบททประชาชนยงไมม
แนวทางในการปรบตวเองใหดำารงชวตอยกบความ
เปนเมองได รวมถงปญหาทรพยากรธรรมชาตในพนท
ทเผชญปญหาการเปลยนแปลงดานสงแวดลอมใน
แมนำาลและการสญเสยพนทปาธรรมชาตจากการ
บกรกพนทเพอการเกษตรของประชาชน (Jaitae,
Rattanapunya, Tamjun, Sangwong and Ausaja,
2015) ปจจบนปาไมเขตลมนำาแมลยงคงมการลกลอบ
ตดไมอย อยางตอเนองทงกลมนายทนทตดไมเพอ
เศรษฐกจและประชากรในทองถนและตางถน ซงมก
เขามาตดไมเพอนำาไปใชประโยชน สราง ซอมแซม
บานเรอนทำาใหปาไมแหงแลง นอกจากนยงเกดปญหา
ไฟปาซงมกเกดในชวงฤดแลงโดยสบเนองจากกจกรรม
ของประชาชนในทองถนซงเปนชาวไทยภเขาทม
กจกรรมการเลยงชพการเกษตรระบบไรหมนเวยน
ทขาดการควบคมไฟขณะเผาไรหรอเปนการจงใจเผา
เพอลาสตว ปญหาเหลานสงผลตอความหลากหลาย
ทางชวภาพทลดลงทงพนธพชและพนธสตวทมใน
พนทมจำานวนลดลงบางชนดสญหายไปจากพนท
(Kijmee, 2008) พชสมนไพรพนบานหลายชนดถก
นำามาปลกทงไวตามหวไรปลายนาหรอในบรเวณบาน
เพอความสะดวกในการเกบหา นำามาใชบรโภคในชวต
ประจำาวน พชสมนไพรบางชนดหายากและเปนทนยม
ใชกนอยางแพรหลาย ปจจยเหลานทำาใหบางชวง
เวลาเกดการแกงแยงเกบหาสมนไพรออกจากปา
ธรรมชาตจนเกนกำาลงผลตทำาให ผลตผลในปา
ธรรมชาตลดลงไมเพยงพอตอความตองการ
นอกจากนปญหาการบกรกทำาลายแหลงพช
สมนไพรพนบานมกจะเกยวของกบการไมตระหนก
ถงคณคาของทรพยากรธรรมชาตทมอยของคนใน
ชมชน (Kijmee, 2008) ประชาชนบางสวนไมรจก
วธการเกบเกยวพชสมนไพรพนบ านทถกต อง
สงผลตอการสญสลายของภมปญญาดงเดมอนเกด
จากการกลนกรองและสงสมสบตอกนมาเปนเวลา
ชานานของคนในพนท รวมถงพชสมนไพรพนบาน
บางชนดกำาลงตกอยในภาวะทเสยงตอการสญพนธ
หากปราศจากการอนรกษดวยการสงเสรมการปลก
การอนรกษแหลงสมนไพรพนบานและการใชอยาง
เหมาะสม จากสภาพปญหาดงกลาวขางตนจะเหนได
วาประชาชนในพนทล มนำาลกำาลงเผชญกบสภาพ
ปญหาการสญเสยพนทสมนไพรพนบานทงจาก
ภยพบตทางธรรมชาตและการใชประโยชนของ
ประชาชน ดงนนการผสมผสานการจำาแนกความ
หลากหลายของพชสมนไพรพนบานจากการศกษาน
จะนำาไปส แนวทางการใชประโยชนพชสมนไพร
พนบานทเหมาะสม รวมถงการอนรกษชนดพนธและ
พนทการผลตพชสมนไพรทสอดคลองกบลกษณะ
พนทของล มนำาลและวถ ชมชนทบางพนททยง
ไม สามารถเข าถงระบบการบรการสขภาพทม
ประสทธภาพเพยงพอ
16วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journal
ปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
วตถประสงคการวจย
สำารวจความหลากหลายและการใชประโยชน
พชสมนไพรพนบานในพนทลมนำาล จงหวดลำาพน
ระเบยบวธวจย
1. การศกษาความหลากหลายของพช
สมนไพรพนบาน ผวจยไดใชการสำารวจภาคสนาม
รวมกบหมอพนบาน นกวชาการสาธารณสข และ
ชาวบานในพนท ดงน
1.1 การวางแปลงตวอยาง ไดยดแนวลำาหวย
เปนเสนฐาน (Base line) วางแปลงดวยวธการวาง
แปลงตวอยางชวคราว (Temporary plot) ขนาด 20
เมตร x 50 เมตร ในแปลงตวอยางแบงแปลงยอย
3 ขนาด คอ
แปลงรปสเหลยมจตรสขนาด 10 x 10 เมตร
สำาหรบสำารวจไมใหญ (Tree) ทมเสนรอบวงตงแต
30 เซนตเมตรขนไป จำานวน 10 แปลง
แปลงรปสเหลยมจตรส มขนาด 4 x 4 เมตร
สำาหรบสำารวจไมหนม (Pole) ทมขนาดความสง 1.30
เมตรขนไป เสนรอบวงมขนาด 10 - 30 เซนตเมตร
จำานวน 10 แปลง
แปลงตวอยางท 3 เปนแปลงสเหลยมจตรส
ขนาด 1 x 1 สำารวจไมพนลาง (Seedling) ทมความสง
ไมเกน 1.30 เมตร และไมพนลางในแปลงตวอยาง
จำานวน 10 แปลง
1.2 ทำาการสำารวจ จดบนทก และถายภาพ
ชนดพนธสมนไพรพนบาน นำาขอมลทไดมาจดทำา
บญชรายชอ โดยใชเอกสารทางอนกรมวธาน และ
เปรยบเทยบกบพชททราบชอแลวในหอพรรณไม
กรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช และ
พพธภณฑพชกรงเทพมหานคร
1.3 ทำาการวเคราะหองคประกอบของชนด
พชสมนไพรพนบาน (Keeratiprayoor, 2013) ดงน
ความถสมพทธของพชสมนไพร = คาความถของพชสมนไพรชนดนน x 100
ผลรวมของคาความถของพชสมนไพรทกชนด
ความหนาแนนสมพทธของพชสมนไพร = คาความหนาแนนของพชสมนไพรชนดนน x 100
ผลรวมของคาความหนาแนนของพชทกชนด
ความเดนสมพทธของพชสมนไพร = ความเดนสมพทธของพชสมนไพร x 100
คาความเดนรวมของพชทกชนด
ดชนความสำาคญทางนเวศวทยา IVI = สมพทธของพชสมนไพร + ความถสมพทธของพช
สมนไพร
2. การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน ผวจย
ไดใชการศกษาเชงสำารวจชนดการสำารวจแบบภาค
ตดขวาง (Cross sectional survey) เพอใหไดขอมล
ทเกยวของมกระบวนการศกษา ดงน
ประชากรและกลมตวอยาง
ประชากรเปนครวเรอนในหมบานในลมนำาล
จำานวน 50,482 ครวเรอน การคำานวณขนาดตวอยางผวจย
ไดเลอกใชวธการคำานวณขนาดตวอยางจากสตรของ
Cochran (1997) ไดขนาดกลมตวอยาง จำานวน 321
ครวเรอน หลงนนผวจยไดคดเลอกกลมตวอยางในระดบ
อำาเภอ รอยละ 30 โดยวธการสมอยางงายไดกลม
ตวอยางในระดบอำาเภอ คอ อำาเภอลและอำาเภอบานโฮง
เปนตวแทนของชมชนในการศกษาการใชประโยชน
พชสมนไพรพนบานเนองจากมพนทปาสมนไพร
ตามธรรมชาตคงเหลออยมากทสดในพนทลมนำาล
17 วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journalปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
เครองมอทใชในการวจย
เครองมอชดท 1 เปนแบบสอบถามการใช
ประโยชนพชสมนไพรพนบานของประชาชนลมนำาล
ประกอบดวยการเรยนรการใชประโยชนพชสมนไพร
พนบาน การมสวนรวมในการอนรกษพนทมอนยา
และการการถายทอดองคความรสลกหลาน จำานวน
17 ขอ
ระดบการปฏบต
ปฏบตเปนประจำา 3
ปฏบตเปนบางครง 2
ไมปฏบตเลย 1
เกณฑการแปลความหมาย
คะแนนเฉลยตงแต 2.51 – 3.00 คะแนน
หมายความวา ประชาชนมการปฏบตตนเพอการใช
ประโยชนพชสมนไพรพนบานในระดบมาก
คะแนนเฉลยตงแต 1.51 – 2.00 คะแนน
หมายความวา ประชาชนมการปฏบตตน เพอการใช
ประโยชนพชสมนไพรพนบานในระดบปานกลาง
คะแนนเฉลยตงแต 1.00 – 1.50 คะแนน
หมายความวา ประชาชนมการปฏบตตนเพอการใช
ประโยชนพชสมนไพรพนบานในระดบนอย
ทงนแบบสอบถามมคาความเทยงเทากบ .82
เครองมอชดท 2 เปนแบบสมภาษณแบบ
ไมเปนทางการและประเดนในการสนทนากลมเกยวกบ
การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน สภาพและสาเหต
ของปญหาการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน
การเกบรวบรวมขอมล
ผ เกบรวบรวมขอมลในการศกษาครงน
ประกอบดวย ผวจยและผชวยนกวจยในพนท (นกศกษา
สาขาวชาสาธารณสขศาสตร อาสาสมครสาธารณสข
ประจำาหมบาน นกวชาการสาธารณสขประจำาโรงพยาบาล
สงเสรมสขภาพตำาบล) ทงนผวจยไดทำาการอบรม
ชแจงรายละเอยดของขอคำาถาม และวธการเกบ
รวบรวมขอมลโดยหวหนาคณะผวจย เพอใหม
ความเขาใจตรงกนเกยวกบวตถประสงคของการเกบ
รวบรวมขอมล ขอคำาถาม และวธการเกบรวบรวม
ขอมลเพอใหการดำาเนนการเกบรวบรวมขอมลไปใน
ทางเดยวกน
การวเคราะหขอมล
ผวจยวเคราะหขอมลดวยเครองคอมพวเตอร
โดยใชโปรแกรมสำาเรจรป SPSS (Statistical Package
for the Special Sciences/Windows) ดงน
1. ขอมลการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน
วเคราะหโดยสถตเชงพรรณนา (Descriptive statistics)
ไดแก คาความถ (Frequency) คารอยละ (Percent)
คาเฉลย (Mean) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน
2. ขอมลจากแบบสมภาษณและประเดน
ในการสนทนากลม วเคราะหเชงเนอหา
การพทกษสทธกลมตวอยาง
การพทกษสทธของกลมตวอยางผวจยได
ดำาเนนการโดยการชแจงถงวตถประสงคและขนตอน
การดำาเนนการวจย และขอความรวมมอกลมตวอยาง
เขารวมโครงการวจยดวยความสมครใจและมสทธ
ถอนตวออกจากการวจยไดถาตองการ ขอมลของกลม
ตวอยางจะถกเกบไวเปนความลบและใชขอมลเฉพาะ
การศกษานเทานน การนำาเสนอขอมลจะนำาเสนอโดย
ภาพรวมซงจะตองไดรบความเหนชอบจากกล ม
ตวอยาง การเขารวมโครงการวจยใหกลมตวอยาง
ลงนามในเอกสารยนยอมเขารวมการวจย
ผลการวจย
1. การสำารวจพชสมนไพรกล มไมใหญ
(แปลง 10 x 10 เมตร) พบ สมนไพรจำานวน 9 ชนด
7 วงศ โดยมะเกลอมคาดชนความสำาคญทางนเวศวทยา
มากทสด (รอยละ 1.04) รองลงมา ไดแก ขอย สะแก
และปลาไหลเผอก และเปลาใหญ (รอยละ 0.19 และ
0.16 ตามลำาดบ) ดงตารางท 1
18วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถ
Boromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journalปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
ตารางท 1 ความถสมพทธ (RF) ความหนาแนนสมพทธ (RD) ความเดนสมพทธ (RDo) คาดชนความสำาคญ
(IVI) และคารอยละดชนความสำาคญ (IVI) ของพชสมนไพรไมใหญ
มะหาด Artocarpuslakoocha Roxb. Moraceae 0.163 0.254 0.005 0.422 0.14
ประด Pterocarpusindicus Willd Fabaceae 0.022 0.124 0.001 0.147 0.05
ขอย Streblusasper Lour Moraceae 0.286 0.263 0.016 0.565 0.19
มะเกลอ Diospyrosmollis Griff. Ebenaceae 1.006 0.874 1.242 3.122 1.04
สะแก Combretumquadrangulare Kurz Combretaceae 0.278 0.263 0.024 0.565 0.19
ยมหน Chukrasiatabularis A.Juss. Meliaceae 0.147 0.132 0.024 0.303 0.10
ปลาไหลเผอก Eurycomalongifolia Jack Simaroubaceae 0.289 0.265 0.008 0.562 0.19
มะเมาควาย Antidesmapuncticulatum Miq. Euphorbiaceae 0.163 0.137 0.001 0.301 0.10
เปลาใหญ Croton persimilis Müll.Arg. Euphorbiaceae 0.163 0.257 0.052 0.472 0.16
รวม 2.517 2.569 1.373 6.459 2.15
ชนดพนธ ชอวทยาศาสตร วงศ RF RD RDo IVI IVI (%)
การสำ ารวจพชสมนไพรกล มไม หน ม
(แปลง 4 x 4 เมตร) พบสมนไพรจำานวน 12 ชนด
10 วงศ โดยชะเอมปามคาดชนความสำาคญทาง
นเวศวทยามากทสด (รอยละ 3.85) รองลงมาคอ
หนามพรม คนทา และนมนาง (รอยละ 3.54 1.52
และ 1.39 ตามลำาดบ) ดงนำาเสนอในตารางท 2
ตารางท 2 ความถสมพทธ (RF) ความหนาแนนสมพทธ (RD) ความเดนสมพทธ (RDo) คาดรรชนความสำาคญ
(IVI) และคารอยละดรรชนความสำาคญ (IVI) ของพชสมนไพรไมหนม
ชะเอมปา Albiziamyriophylla Benth. Mimosoideae 4.341 3.562 3.632 11.535 3.85
หนามเลบเหยยว Ziziphusoenopolia (L.) Mill. Rhamnaceae 1.184 0.657 0.639 2.48 0.83
นมวว Scleropyrumpentandrum Santalaceae 0.427 0.350 0.142 0.919 0.31
(Dennest.) Mabb.
ฝาง Caesalpiniasappan Linn. Fabaceae 0.289 0.261 0.019 0.569 0.19
นมนาง Xantoliscambodiana (Pierre ex Sapotaceae 1.718 1.715 0.742 4.175 1.39
Dubarb) P.Royen
หนามพรม Carissa spinarum L. Apocynaceae 3.294 3.147 4.221 10.662 3.54
คนทา Harrisoniaperforata (Blanco) Merr. Rutaceae 1.234 1.321 2.005 4.566 1.52
พญามอเหลก StrychnosroboransA.W. Hill. Strychnaceae 0.412 0.132 0.045 0.589 0.20
ชะมดตน Abelmoschusmoschatus Medik. Malvaceae 1.190 0.789 0.524 2.503 0.83
subsp. moschatus
เสยวปา Bauhinia saccocalyx Pierre Fabaceae 1.052 0.874 1.246 3.172 1.06
กางปลาแดง SecuorinegaLencopyrusMuell Arg. Euphorbiaceae 0.128 0.132 0.008 0.268 0.09
รวม 15.269 12.94 13.223 41.432 13.81
ชนดพนธ ชอวทยาศาสตร วงศ RF RD RDo IVI IVI (%)
19 วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journalปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
ตารางท 3 ความหนาแนนของพชสมนไพรพนลาง
ยานาง Tiliacoratriandra (Colebr.) Diels Menispermaceae 136
เถาวลยเปรยง Derris scandens (Roxb.) Benth. Fabaceae 195.2
บกปา Amorphophalluskonjac K.Koch Araceae 8.0
หนอนตายยาก Stemonatuberosa Lour. Stemonaceae 406.4
ขาวเยนเหนอ Smilax corbularia Kunth Smilacaceae 19.2
เครอเขาปน Cissusmodeccoides Planch. Cvitidaceae 9.6
หญาปนตอ Columellatenuifolia Merrill. Ampelidaceae 20.8
พลชาง Scindapsusofficinalis (Roxb.) Schott Araceae 12.8
เปราะหอม Kaempferiagalanga L. Zingiberaceae 83.2
รวม 891.2
ชนดพนธ ชอวทยาศาสตร วงศ ความหนาแนน (ตน/ไร)
2. การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน
ของประชาชนในพนทลมนำาล
ประชาชนในพนทล มนำาลสวนใหญมการ
ใชประโยชนพชสมนไพรพนบานโดยรวมอย ใน
ระดบปานกลาง (คาคะแนนการปฏบตเฉลยเทากบ
1.94) เมอแยกวเคราะหเปนรายดาน พบวา ประชาชน
มการเรยนรการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน
อยในระดบปานกลาง (คาคะแนนการปฏบตเฉลย
เทากบ 2.20) มสวนรวมในการอนรกษพนทมอนยา
อยในระดบปานกลาง (คาคะแนนเจตคตเฉลยเทากบ
2.12) และถายทอดองคความรสลกหลานอยใน
ระดบนอย (คาคะแนนการปฏบตเฉลยเทากบ 1.52)
ดงนำาเสนอในตารางท 4
ตารางท 4 การใชประโยชนพชสมนไพรพนบานของประชาชนในพนทลมนำาล
การเรยนรการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน 2.20 0.65 ปานกลาง
การมสวนรวมในการอนรกษพนทมอนยา 2.12 0.57 ปานกลาง
การถายทอดองคความรสลกหลาน 1.52 0.87 นอย
รวม 1.94 0.70 ปานกลาง
การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน SD ระดบการปฏบต
การสำารวจพชสมนไพรกล มไมพนลาง
(แปลง 1 x 1 เมตร) พบ สมนไพรจำานวน 9 ชนด
8 วงศ โดยหนอนตายยากมความหนาแนนมากทสด
(406.4 ตน/ไร) รองลงมาเถาวลยเปรยง ยานาง และ
เปราะหอม (195.2 136 และ 83.2 ตน/ไร ตามลำาดบ)
ดงตารางท 3
20วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journal
ปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
การสมภาษณแบบไมเปนทางการและการ
สนทนากลมสรปไดวา ในพนทลมนำาลประชาชน
สวนใหญเรยนรการใชประโยชนสมนไพรพนบาน
เพอการดแลสขภาพจากบดา มารดา โดยมวตถประสงค
ของการใชสมนไพรพนบานเพอบรรเทาอาการเจบปวย
โดยจะใชสมนไพรพนบานตอเนองทกวนเมอเจบปวย
แสวงหาสมนไพรพนบานจากปาธรรมชาต/ปาชมชน
เมอจะใชสมนไพรพนบานจะเตรยมดวยตนเอง และ
ลกษณะสมนไพรทใชจะใชสมนไพรสด นอกจากน
ยงพบวา การใชประโยชนพชสมนไพรพนบานของ
ประชาชนลมนำาล ผานการสบทอดภมปญญาพนบาน
ตามแบบแผนภมปญญาพนบานลานนาดานสขภาพ
ทสามารถนำามาผสมผสานเปนทางเลอกใหกบ
ประชาชนในชมชนเพอการสรางเสรมสขภาพ
แนวทางดงกลาวเปนการพงตนเองตามแบบวถชมชน
ทสะทอนใหเหนวาระบบการดแลสขภาพขนพนฐาน
มความสอดคลองกบชวตคนในชมชนอยางแยกไมออก
โดยกระบวนการใชประโยชนพชสมนไพรจะมหมอ
สมนไพรพนบานและหนวยงานทงภาครฐและภาค
ประชาชนเปนผชนำาและกำาหนดปจจยการคงอย ถง
แมในสภาพปจจบนจำานวนหมอสมนไพรพนบานทม
ความรและประสบการณจะลดลง แตบางทานกยงม
การบนทกตำารบยาสมนไพรเผยแพรใหผสนใจนำาไป
ใชประโยชน รวมทงพนทลมนำาลกำาลงเผชญการ
เปลยนแปลงทงสงแวดลอมทางกายภาพโดยเฉพาะ
พนทปาและแมนำาลททำาใหวถการดำารงชวตของ
ประชาชนตองเผชญกบภาวะอทกภยจากนำาลนตลง
นำาปาไหลหลาก ภาวะหมอกควน และภยแลง รวมถง
การขยายพนทของเทศบาลตำาบลทกาวกระโดดและ
ลกลำาพนทเกษตรและปาธรรมชาต ซงปรากฏการณ
เหลานเปนปจจยสำาคญยงตอการใชประโยชนพช
สมนไพรพนบาน
อภปรายผล
ในพนทลมนำาลมความหลากหลายของพช
สมนไพรนอย อาจเปนไปไดวาสภาพปาธรรมชาตลด
ความอดมสมบรณจากการบกรกของประชาชนเพอ
การใชประโยชนทดน รวมถงสภาพการเปลยนแปลง
ทางกายภาพในพนทล มนำาลทงการเกดไฟปาและ
ความแหงแลง แตยงมพชสมนไพรพนลางทมแนวโนม
การแพรกระจายในพนทปาสมนไพรเพมขน
สอดคลองกบ Kijmee (2008) พบวา ปาในเขตลมนำา
แมลไดถกประชาชนในทองถนและตางถนเขามาตด
ไมเพอนำาไปใชประโยชน สราง ซอมแซมบานเรอน
ทอยอาศย ทำาใหปาไมแหงแลง ปรมาณฝนตกนอย
ดนไมสามารถอมนำาได ไมมรากพชยดหนาดนทำาให
ดนเกดการชะลางพงทลายสง รวมถงปญหาไฟปา
ซงมกเกดในชวงฤดแลงโดยสบเนองจากกจกรรม
ของประชาชนในทองถนซงเปนชาวไทยภเขาทม
กจกรรมการเลยงชพการเกษตรระบบไรหมนเวยนท
ขาดการควบคมไฟขณะเผาไร หรอเปนการจงใจเผา
เพอลาสตว หาของปา ปญหาเหลานสงผลตอความ
หลากหลายทางชวภาพทลดลงพนธ พชและพนธ
สตวมจำานวนลดลงและบางชนดสญหายไปจากพนท
สวนการใชประโยชนพชสมนไพรพนบานอาจเปน
ไปไดวาประชาชนเมออายเพมขนความเจบปวยก
เพมขนทำาใหตองแสวงหาแนวทางในการดแล รกษา
สขภาพทแตกตางไปจากการแพทยแผนปจจบน การ
เขารบบรการดานสขภาพในสถานบรการสขภาพ
ทเพมขนไดสะทอนความตองการการใชสมนไพร
พนบานเพอการดแลรกษาสขภาพของตนเองภายใต
ระบบการบรการสขภาพในพนททไมสามารถตอบ
สนองความเจบปวยไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน
อาจเปนไปไดวาในพนทลมนำาลยงมแหลงการเรยนร
ดานตวบคคลและสถานท จงทำาใหประชาชนเกด
21 วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journalปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
การเรยนรและใหความสำาคญกบสมนไพรพนบาน
ทเปนทางเลอกเพอการดแลสขภาพ สอดคลองกบ
Srirat (2010) ทพบวา ชาวบานในชมชนหนองหอย
ทเปนผสงอายทกคนจะมความรในการใชสมนไพร
พนบานเนองจากจะได รบการถ ายทอดมาจาก
บรรพบรษ นอกจากนทกครวเรอนสามารถนำาผกและ
สมนไพรพนบานมาใชเพอรกษาหรอปองกนการเกด
โรคได
ขอเสนอแนะ
ขอเสนอแนะในการนำาผลวจยไปใช
1. ความหลากหลายของสงคมพชสมนไพร
ทงทสำารวจไดและสำารวจไมไดเปนขอมลทแสดงให
เหนถงความจำาเปนในการอนรกษพนทปาธรรมชาต
อนจะนำาไปสการพฒนาแนวทางในการประยกตใช
พชสมนไพรพนบานในงานสาธารณสข เนองจาก
ทางการแพทยและเภสชกรสมยใหม ไดศกษาและ
ทดลอง และใหการยอมรบถงผลของสมนไพร เพอ
ใชในการรกษาโรคตางๆ มากขน ฉะนนหากเหนถง
ความจำาเปนในการอนรกษพนทปาธรรมชาตจะเปน
ประโยชนตองานสาธารณสขมพชสมนไพรพนบาน
ในการศกษาและพมนามากขนตามไปดวย
2. การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน
ภายใตสภาพการเปลยนแปลงทางกายภาพของพนท
ชมชนและพนทปาธรรมชาตในปจจบนควรมการ
เสรมสรางกระบวนการเรยนรและการมสวนรวม
ซงควรเปนกระบวนการเรยนรดานการประยกตใช
เพอการดสขภาพทผสมผสานกระบวนการปฏบต
การณตงแตการคนหาปญหา การรวมกนเรยงลำาดบ
ความสำาคญของปญหา การแสวงหาแนวทางแกไข
ปญหาและการตดตามประเมนผล อนจะกอใหเกด
ความเขาใจและสรางจตสำานกของประชาชนตอการใช
เพอการดแลสขภาพ รวมถงการลดลงและการสญหาย
ของความหลากหลายพชสมนไพรพนบานในปจจบน
และอนาคต
ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป
1. ควรศกษาเชงวทยาศาสตรทงการสกด
สารสำาคญของสมนไพรพนบาน การขยายพนธของ
พชสมนไพรทใกลจะสญพนธ การเกบรกษาพชสมนไพร
รวมถงประสทธผลในการรกษาความเจบปวย เนอง
จากปจจบนผคนหนมาสนใจใชพชสมนไพรเปนอก
ทางเลอกหนงในการรกษาโรคมากขน ฉะนนการศกษา
เชงวทยาศาสตรจงเปนสงทสำาคญยงตองานดาน
สาธารณสข
2. ศกษาปจจยดานสงคมทงการเปลยน
แปลงโครงสรางประชากรทมความแตกตางทางดาน
ชาตพนธ อทธพลของการขยายพนทเขตเทศบาล
การเปลยนแปลงของรปแบบการประกอบอาชพท
สงผลตอการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน
3. ศกษาแนวทางการประยกตใชแนวคด
นเวศวฒนธรรมเพอการทรพยากรปาไมโดยการถอด
บทเรยนชมชนสการพฒนาชมชนตนแบบ
22วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journal
ปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560
Reference
Cochran, W.G. (1977). Sampling Techniques. 3d
ed. New York : John Wiley and Sons Inc.
Jaitae, S., Rattanapunya, S., Tamjun, R., Sangwong,
S., and Ausaja, P.. (2015). The Development
Community Learning Process for Cultural
Health Promotion: A Case Study LI
watersheds, Lumphun Province. (Research
report). Bangkok : Ministry of culture.
(in Thai).
Keeratiprayoor, S. (2013). Practice of Carbon
storage in woody plants biomass and
Community Biodiversity .Retrieved from
www.forest.go.th/community_developme
nt/index.php?option=com...(in Thai).
Kijmee, V. (2008). Learning process and potential of
community in Li Watershed co-management,
Changwat Lamphun (Master’s thesis),
Chiang Mai: Chiang Mai University.
(in Thai).
Ping Watershed Committee. (2011). Planning
of water resource management in Ping
Watershed. [Mimeograph] (in Thai).
Srirat, S. (2010). Indigenous medicine among
Hmong tribe : a case study of the Nong
Hoi Royal Project Development Centre,
Mae Raem sub-district, Mae Rim district,
Chiang Mai province (Research report).
: Chiang Mai : Chiang Mai Rajabhat
University. (in Thai).
Recommended