ปีท่ี 9 ฉบับที่ 1 : มกราคม ... · 2018-03-02 · 17 วารสารวิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี

13 วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journalปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560

ความหลากหลายและการใชประโยชนจากพชสมนไพรพนบานในพนทลมนำาลจงหวดลำาพน

สามารถ ใจเตย *พชร วงศฝน **

บทคดยอ

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาความหลากหลายพชสมนไพรพนบานและการใช

ประโยชนจากพชสมนไพรพนบานในพนทลมนำาล จงหวดลำาพน การสำารวจและเกบรวบรวมขอมลตวอยาง

พนธพชสมนไพรโดยการวางแปลงชวคราวเพอศกษาสงคมพช นอกจากนยงใชแบบสอบถาม การสมภาษณ

แบบไมมโครงสรางและการสนทนากลม จากครวเรอน 321 ครวเรอน วเคราะหขอมลพนธพชสมนไพร

โดยการนำามาคำานวณหาคาความหลากหลาย ความเดนสมพทธ ความหนาแนนสมพทธ ความถสมพทธ

ดชนความสำาคญ รวมถงสถตเชงพรรณนาและการวเคราะหเชงเนอหา

ผลการศกษา พบวาในปาสมนไพรมพชสมนไพรไมใหญ จำานวน 9 ชนด พชสมนไพรทมคา

ดชนสำาคญมากทสด คอ มะเกลอ (รอยละ 1.04) พชสมนไพรไมหนมจำานวน 12 ชนด พชสมนไพรทมคา

ดชนสำาคญมากทสด คอ ชะเอมปา (รอยละ 3.85) และสมนไพรพนลางจำานวน 9 ชนด พชสมนไพรทม

ความหนาแนนมากทสด คอ หนอนตายยาก (406 ตนตอไร) ในพนทลมนำาลมภมปญญาการใชประโยชน

สมนไพรพนบานทงชอทองถน สวนทใชทำายา สรรพคณ และวธการใชโดยมหมอพนบานเปนผทมบทบาท

สำาคญ การบรณาการแนวคดการบวชปานำาไปสกลยทธการใชประโยชนพนทปาของประชาชนและกอเกด

กระบวนการมสวนรวม การสรางเสรมกจกรรมและสรางแหลงเรยนร และการสรางกตกาชมชนในการ

อนรกษพนทปาสมนไพร ภายใตการเปลยนแปลงของสภาพเศรษฐกจ สงคม และลกษณะทางกายภาพ

ของทรพยากรในพนทลมนำาล

คำาสำาคญ : ความหลากหลาย, การใชประโยชน, พชสมนไพรพนบาน

* หวหนาภาควชาสาธารณสขศาสตร คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

** อาจารย วทยาลยแมฮองสอน มหาวทยาลยราชภฏเชยงใหม

14วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถBoromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journal

ปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560

The Diversity and Utilization of Medicinal Plants in Li Watershed, Lumphun Province

ABSTRACT

The objectives of this research were to study the medicinal plants diversity and utilization in

Li watershed, Lumphun Province. Plant specimens were collected from temporary sample plot for plant

community study. Utilization of medicinal plants was studied by questionnaires, in depth interview and

focus group of 321 household. Diversity index, relative dominant, relative density, relative frequency and

dominant index were analyzed, descriptive statistics, content and content analysis. The results shown

that there were 9 species Diospyrosmollis Griff. with the index of importance (IVI = 1.04 %), Plants

samplings (sapling) in permanent sample plot 12 species are the Albiziamyriophylla Benth. (IVI = 3.85

%), Herbs lace (seedling) the conversion found 9 species are Stemonatuberosa Lour. with a density

of 406.4 tree/rai.The medicinal plants utilization data are local names, part of plants used, efficiency

and mode of administration in Li watershed, the key person who takes the important role is the folk

healers. The Forest ordination applications to the strategy to conserve the forest utility were people

should establish the participation process.

Key words : Diversity, Utilization, Medicinal plants

Samart Jaitae *Patcharee Wongphun **

* Department Head of Public Health Faculty Science and Technology, Chiang Mai Rajabhat University.

** Lecturer , Maehongson College Chiang Mai Rajabhat University.


ความเปนมาและความสำาคญของปญหา

สภาพทางกายภาพโดยทวไปของลมนำาสาขา

แมล มความแตกตางกนทงดานภมประเทศทเปนภเขา

และทราบ โดยตอนบนจะเปนพนทลาดชน ตอนกลาง

และตอนลางเปนพนทราบ รวมถงพนทปาไมทมพนท

มากกวารอยละ 70 ของพนทลมนำา (Ping Watershed

Committee, 2011) แตในปจจบนสภาพพนทโดย

ทวไปมการเปลยนแปลงจากกจกรรมทางการเกษตร

และการอยอาศย พนทสวนใหญมลกษณะภมประเทศ

เปนผนปาทอดมสมบรณเปนแหลงตนนำาลำาธารและ

กอเกดของสงมชวตหลากหลายชนด หลากหลาย

สายพนธ และมแหลงทองเทยวทงดงามตามธรรมชาต

และเนองดวยความอดมสมบรณประชาชนในพนท

จงมการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตเปนไป

ในลกษณะเพอเปนทอยอาศย แหลงอาหาร ยาสมนไพร

และการประกอบอาชพ นอกจากนโครงสรางของ

ชมชนยงมการเปลยนแปลงอตราการเพมของ

จำานวนประชากรในเขตเทศบาลตำาบลทกาวกระโดด

และขยายพนทลกลำาพนทชนบททประชาชนยงไมม

แนวทางในการปรบตวเองใหดำารงชวตอยกบความ

เปนเมองได รวมถงปญหาทรพยากรธรรมชาตในพนท

ทเผชญปญหาการเปลยนแปลงดานสงแวดลอมใน

แมนำาลและการสญเสยพนทปาธรรมชาตจากการ

บกรกพนทเพอการเกษตรของประชาชน (Jaitae,

Rattanapunya, Tamjun, Sangwong and Ausaja,

2015) ปจจบนปาไมเขตลมนำาแมลยงคงมการลกลอบ

ตดไมอย อยางตอเนองทงกลมนายทนทตดไมเพอ

เศรษฐกจและประชากรในทองถนและตางถน ซงมก

เขามาตดไมเพอนำาไปใชประโยชน สราง ซอมแซม

บานเรอนทำาใหปาไมแหงแลง นอกจากนยงเกดปญหา

ไฟปาซงมกเกดในชวงฤดแลงโดยสบเนองจากกจกรรม

ของประชาชนในทองถนซงเปนชาวไทยภเขาทม

กจกรรมการเลยงชพการเกษตรระบบไรหมนเวยน

ทขาดการควบคมไฟขณะเผาไรหรอเปนการจงใจเผา

เพอลาสตว ปญหาเหลานสงผลตอความหลากหลาย

ทางชวภาพทลดลงทงพนธพชและพนธสตวทมใน

พนทมจำานวนลดลงบางชนดสญหายไปจากพนท

(Kijmee, 2008) พชสมนไพรพนบานหลายชนดถก

นำามาปลกทงไวตามหวไรปลายนาหรอในบรเวณบาน

เพอความสะดวกในการเกบหา นำามาใชบรโภคในชวต

ประจำาวน พชสมนไพรบางชนดหายากและเปนทนยม

ใชกนอยางแพรหลาย ปจจยเหลานทำาใหบางชวง

เวลาเกดการแกงแยงเกบหาสมนไพรออกจากปา

ธรรมชาตจนเกนกำาลงผลตทำาให ผลตผลในปา

ธรรมชาตลดลงไมเพยงพอตอความตองการ

นอกจากนปญหาการบกรกทำาลายแหลงพช

สมนไพรพนบานมกจะเกยวของกบการไมตระหนก

ถงคณคาของทรพยากรธรรมชาตทมอยของคนใน

ชมชน (Kijmee, 2008) ประชาชนบางสวนไมรจก

วธการเกบเกยวพชสมนไพรพนบ านทถกต อง

สงผลตอการสญสลายของภมปญญาดงเดมอนเกด

จากการกลนกรองและสงสมสบตอกนมาเปนเวลา

ชานานของคนในพนท รวมถงพชสมนไพรพนบาน

บางชนดกำาลงตกอยในภาวะทเสยงตอการสญพนธ

หากปราศจากการอนรกษดวยการสงเสรมการปลก

การอนรกษแหลงสมนไพรพนบานและการใชอยาง

เหมาะสม จากสภาพปญหาดงกลาวขางตนจะเหนได

วาประชาชนในพนทล มนำาลกำาลงเผชญกบสภาพ

ปญหาการสญเสยพนทสมนไพรพนบานทงจาก

ภยพบตทางธรรมชาตและการใชประโยชนของ

ประชาชน ดงนนการผสมผสานการจำาแนกความ

หลากหลายของพชสมนไพรพนบานจากการศกษาน

จะนำาไปส แนวทางการใชประโยชนพชสมนไพร

พนบานทเหมาะสม รวมถงการอนรกษชนดพนธและ

พนทการผลตพชสมนไพรทสอดคลองกบลกษณะ

พนทของล มนำาลและวถ ชมชนทบางพนททยง

ไม สามารถเข าถงระบบการบรการสขภาพทม

ประสทธภาพเพยงพอ



วตถประสงคการวจย

สำารวจความหลากหลายและการใชประโยชน

พชสมนไพรพนบานในพนทลมนำาล จงหวดลำาพน

ระเบยบวธวจย

1. การศกษาความหลากหลายของพช

สมนไพรพนบาน ผวจยไดใชการสำารวจภาคสนาม

รวมกบหมอพนบาน นกวชาการสาธารณสข และ

ชาวบานในพนท ดงน

1.1 การวางแปลงตวอยาง ไดยดแนวลำาหวย

เปนเสนฐาน (Base line) วางแปลงดวยวธการวาง

แปลงตวอยางชวคราว (Temporary plot) ขนาด 20

เมตร x 50 เมตร ในแปลงตวอยางแบงแปลงยอย

3 ขนาด คอ

แปลงรปสเหลยมจตรสขนาด 10 x 10 เมตร

สำาหรบสำารวจไมใหญ (Tree) ทมเสนรอบวงตงแต

30 เซนตเมตรขนไป จำานวน 10 แปลง

แปลงรปสเหลยมจตรส มขนาด 4 x 4 เมตร

สำาหรบสำารวจไมหนม (Pole) ทมขนาดความสง 1.30

เมตรขนไป เสนรอบวงมขนาด 10 - 30 เซนตเมตร

จำานวน 10 แปลง

แปลงตวอยางท 3 เปนแปลงสเหลยมจตรส

ขนาด 1 x 1 สำารวจไมพนลาง (Seedling) ทมความสง

ไมเกน 1.30 เมตร และไมพนลางในแปลงตวอยาง

จำานวน 10 แปลง

1.2 ทำาการสำารวจ จดบนทก และถายภาพ

ชนดพนธสมนไพรพนบาน นำาขอมลทไดมาจดทำา

บญชรายชอ โดยใชเอกสารทางอนกรมวธาน และ

เปรยบเทยบกบพชททราบชอแลวในหอพรรณไม

กรมอทยานแหงชาตสตวปาและพนธพช และ

พพธภณฑพชกรงเทพมหานคร

1.3 ทำาการวเคราะหองคประกอบของชนด

พชสมนไพรพนบาน (Keeratiprayoor, 2013) ดงน

ความถสมพทธของพชสมนไพร = คาความถของพชสมนไพรชนดนน x 100

ผลรวมของคาความถของพชสมนไพรทกชนด

ความหนาแนนสมพทธของพชสมนไพร = คาความหนาแนนของพชสมนไพรชนดนน x 100

ผลรวมของคาความหนาแนนของพชทกชนด

ความเดนสมพทธของพชสมนไพร = ความเดนสมพทธของพชสมนไพร x 100

คาความเดนรวมของพชทกชนด

ดชนความสำาคญทางนเวศวทยา IVI = สมพทธของพชสมนไพร + ความถสมพทธของพช

สมนไพร

2. การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน ผวจย

ไดใชการศกษาเชงสำารวจชนดการสำารวจแบบภาค

ตดขวาง (Cross sectional survey) เพอใหไดขอมล

ทเกยวของมกระบวนการศกษา ดงน

ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรเปนครวเรอนในหมบานในลมนำาล

จำานวน 50,482 ครวเรอน การคำานวณขนาดตวอยางผวจย

ไดเลอกใชวธการคำานวณขนาดตวอยางจากสตรของ

Cochran (1997) ไดขนาดกลมตวอยาง จำานวน 321

ครวเรอน หลงนนผวจยไดคดเลอกกลมตวอยางในระดบ

อำาเภอ รอยละ 30 โดยวธการสมอยางงายไดกลม

ตวอยางในระดบอำาเภอ คอ อำาเภอลและอำาเภอบานโฮง

เปนตวแทนของชมชนในการศกษาการใชประโยชน

พชสมนไพรพนบานเนองจากมพนทปาสมนไพร

ตามธรรมชาตคงเหลออยมากทสดในพนทลมนำาล


เครองมอทใชในการวจย

เครองมอชดท 1 เปนแบบสอบถามการใช

ประโยชนพชสมนไพรพนบานของประชาชนลมนำาล

ประกอบดวยการเรยนรการใชประโยชนพชสมนไพร

พนบาน การมสวนรวมในการอนรกษพนทมอนยา

และการการถายทอดองคความรสลกหลาน จำานวน

17 ขอ

ระดบการปฏบต

ปฏบตเปนประจำา 3

ปฏบตเปนบางครง 2

ไมปฏบตเลย 1

เกณฑการแปลความหมาย

คะแนนเฉลยตงแต 2.51 – 3.00 คะแนน

หมายความวา ประชาชนมการปฏบตตนเพอการใช

ประโยชนพชสมนไพรพนบานในระดบมาก


หมายความวา ประชาชนมการปฏบตตน เพอการใช

ประโยชนพชสมนไพรพนบานในระดบปานกลาง


หมายความวา ประชาชนมการปฏบตตนเพอการใช

ประโยชนพชสมนไพรพนบานในระดบนอย

ทงนแบบสอบถามมคาความเทยงเทากบ .82

เครองมอชดท 2 เปนแบบสมภาษณแบบ

ไมเปนทางการและประเดนในการสนทนากลมเกยวกบ

การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน สภาพและสาเหต

ของปญหาการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน

การเกบรวบรวมขอมล

ผ เกบรวบรวมขอมลในการศกษาครงน

ประกอบดวย ผวจยและผชวยนกวจยในพนท (นกศกษา

สาขาวชาสาธารณสขศาสตร อาสาสมครสาธารณสข

ประจำาหมบาน นกวชาการสาธารณสขประจำาโรงพยาบาล

สงเสรมสขภาพตำาบล) ทงนผวจยไดทำาการอบรม

ชแจงรายละเอยดของขอคำาถาม และวธการเกบ

รวบรวมขอมลโดยหวหนาคณะผวจย เพอใหม

ความเขาใจตรงกนเกยวกบวตถประสงคของการเกบ

รวบรวมขอมล ขอคำาถาม และวธการเกบรวบรวม

ขอมลเพอใหการดำาเนนการเกบรวบรวมขอมลไปใน

ทางเดยวกน

การวเคราะหขอมล

ผวจยวเคราะหขอมลดวยเครองคอมพวเตอร

โดยใชโปรแกรมสำาเรจรป SPSS (Statistical Package

for the Special Sciences/Windows) ดงน

1. ขอมลการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน

วเคราะหโดยสถตเชงพรรณนา (Descriptive statistics)

ไดแก คาความถ (Frequency) คารอยละ (Percent)

คาเฉลย (Mean) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน

2. ขอมลจากแบบสมภาษณและประเดน

ในการสนทนากลม วเคราะหเชงเนอหา

การพทกษสทธกลมตวอยาง

การพทกษสทธของกลมตวอยางผวจยได

ดำาเนนการโดยการชแจงถงวตถประสงคและขนตอน

การดำาเนนการวจย และขอความรวมมอกลมตวอยาง

เขารวมโครงการวจยดวยความสมครใจและมสทธ

ถอนตวออกจากการวจยไดถาตองการ ขอมลของกลม

ตวอยางจะถกเกบไวเปนความลบและใชขอมลเฉพาะ

การศกษานเทานน การนำาเสนอขอมลจะนำาเสนอโดย

ภาพรวมซงจะตองไดรบความเหนชอบจากกล ม

ตวอยาง การเขารวมโครงการวจยใหกลมตวอยาง

ลงนามในเอกสารยนยอมเขารวมการวจย

ผลการวจย

1. การสำารวจพชสมนไพรกล มไมใหญ

(แปลง 10 x 10 เมตร) พบ สมนไพรจำานวน 9 ชนด

7 วงศ โดยมะเกลอมคาดชนความสำาคญทางนเวศวทยา

มากทสด (รอยละ 1.04) รองลงมา ไดแก ขอย สะแก

และปลาไหลเผอก และเปลาใหญ (รอยละ 0.19 และ

0.16 ตามลำาดบ) ดงตารางท 1

18วารสารวทยาลยพยาบาลบรมราชชนน อตรดตถ

Boromarajonani College of Nursing, Uttaradit Journalปท 9 ฉบบท 1 : มกราคม - มถนายน 2560

ตารางท 1 ความถสมพทธ (RF) ความหนาแนนสมพทธ (RD) ความเดนสมพทธ (RDo) คาดชนความสำาคญ

(IVI) และคารอยละดชนความสำาคญ (IVI) ของพชสมนไพรไมใหญ

มะหาด Artocarpuslakoocha Roxb. Moraceae 0.163 0.254 0.005 0.422 0.14

ประด Pterocarpusindicus Willd Fabaceae 0.022 0.124 0.001 0.147 0.05

ขอย Streblusasper Lour Moraceae 0.286 0.263 0.016 0.565 0.19

มะเกลอ Diospyrosmollis Griff. Ebenaceae 1.006 0.874 1.242 3.122 1.04

สะแก Combretumquadrangulare Kurz Combretaceae 0.278 0.263 0.024 0.565 0.19

ยมหน Chukrasiatabularis A.Juss. Meliaceae 0.147 0.132 0.024 0.303 0.10

ปลาไหลเผอก Eurycomalongifolia Jack Simaroubaceae 0.289 0.265 0.008 0.562 0.19

มะเมาควาย Antidesmapuncticulatum Miq. Euphorbiaceae 0.163 0.137 0.001 0.301 0.10

เปลาใหญ Croton persimilis Müll.Arg. Euphorbiaceae 0.163 0.257 0.052 0.472 0.16

รวม 2.517 2.569 1.373 6.459 2.15

ชนดพนธ ชอวทยาศาสตร วงศ RF RD RDo IVI IVI (%)

การสำ ารวจพชสมนไพรกล มไม หน ม

(แปลง 4 x 4 เมตร) พบสมนไพรจำานวน 12 ชนด

10 วงศ โดยชะเอมปามคาดชนความสำาคญทาง

นเวศวทยามากทสด (รอยละ 3.85) รองลงมาคอ

หนามพรม คนทา และนมนาง (รอยละ 3.54 1.52

และ 1.39 ตามลำาดบ) ดงนำาเสนอในตารางท 2

ตารางท 2 ความถสมพทธ (RF) ความหนาแนนสมพทธ (RD) ความเดนสมพทธ (RDo) คาดรรชนความสำาคญ

(IVI) และคารอยละดรรชนความสำาคญ (IVI) ของพชสมนไพรไมหนม

ชะเอมปา Albiziamyriophylla Benth. Mimosoideae 4.341 3.562 3.632 11.535 3.85

หนามเลบเหยยว Ziziphusoenopolia (L.) Mill. Rhamnaceae 1.184 0.657 0.639 2.48 0.83

นมวว Scleropyrumpentandrum Santalaceae 0.427 0.350 0.142 0.919 0.31

(Dennest.) Mabb.

ฝาง Caesalpiniasappan Linn. Fabaceae 0.289 0.261 0.019 0.569 0.19

นมนาง Xantoliscambodiana (Pierre ex Sapotaceae 1.718 1.715 0.742 4.175 1.39

Dubarb) P.Royen

หนามพรม Carissa spinarum L. Apocynaceae 3.294 3.147 4.221 10.662 3.54

คนทา Harrisoniaperforata (Blanco) Merr. Rutaceae 1.234 1.321 2.005 4.566 1.52

พญามอเหลก StrychnosroboransA.W. Hill. Strychnaceae 0.412 0.132 0.045 0.589 0.20

ชะมดตน Abelmoschusmoschatus Medik. Malvaceae 1.190 0.789 0.524 2.503 0.83

subsp. moschatus

เสยวปา Bauhinia saccocalyx Pierre Fabaceae 1.052 0.874 1.246 3.172 1.06

กางปลาแดง SecuorinegaLencopyrusMuell Arg. Euphorbiaceae 0.128 0.132 0.008 0.268 0.09

รวม 15.269 12.94 13.223 41.432 13.81

ชนดพนธ ชอวทยาศาสตร วงศ RF RD RDo IVI IVI (%)


ตารางท 3 ความหนาแนนของพชสมนไพรพนลาง

ยานาง Tiliacoratriandra (Colebr.) Diels Menispermaceae 136

เถาวลยเปรยง Derris scandens (Roxb.) Benth. Fabaceae 195.2

บกปา Amorphophalluskonjac K.Koch Araceae 8.0

หนอนตายยาก Stemonatuberosa Lour. Stemonaceae 406.4

ขาวเยนเหนอ Smilax corbularia Kunth Smilacaceae 19.2

เครอเขาปน Cissusmodeccoides Planch. Cvitidaceae 9.6

หญาปนตอ Columellatenuifolia Merrill. Ampelidaceae 20.8

พลชาง Scindapsusofficinalis (Roxb.) Schott Araceae 12.8

เปราะหอม Kaempferiagalanga L. Zingiberaceae 83.2

รวม 891.2

ชนดพนธ ชอวทยาศาสตร วงศ ความหนาแนน (ตน/ไร)

2. การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน

ของประชาชนในพนทลมนำาล

ประชาชนในพนทล มนำาลสวนใหญมการ

ใชประโยชนพชสมนไพรพนบานโดยรวมอย ใน

ระดบปานกลาง (คาคะแนนการปฏบตเฉลยเทากบ

1.94) เมอแยกวเคราะหเปนรายดาน พบวา ประชาชน

มการเรยนรการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน

อยในระดบปานกลาง (คาคะแนนการปฏบตเฉลย

เทากบ 2.20) มสวนรวมในการอนรกษพนทมอนยา

อยในระดบปานกลาง (คาคะแนนเจตคตเฉลยเทากบ

2.12) และถายทอดองคความรสลกหลานอยใน

ระดบนอย (คาคะแนนการปฏบตเฉลยเทากบ 1.52)

ดงนำาเสนอในตารางท 4

ตารางท 4 การใชประโยชนพชสมนไพรพนบานของประชาชนในพนทลมนำาล

การเรยนรการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน 2.20 0.65 ปานกลาง

การมสวนรวมในการอนรกษพนทมอนยา 2.12 0.57 ปานกลาง

การถายทอดองคความรสลกหลาน 1.52 0.87 นอย

รวม 1.94 0.70 ปานกลาง

การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน SD ระดบการปฏบต

การสำารวจพชสมนไพรกล มไมพนลาง

(แปลง 1 x 1 เมตร) พบ สมนไพรจำานวน 9 ชนด

8 วงศ โดยหนอนตายยากมความหนาแนนมากทสด

(406.4 ตน/ไร) รองลงมาเถาวลยเปรยง ยานาง และ

เปราะหอม (195.2 136 และ 83.2 ตน/ไร ตามลำาดบ)

ดงตารางท 3



การสมภาษณแบบไมเปนทางการและการ

สนทนากลมสรปไดวา ในพนทลมนำาลประชาชน

สวนใหญเรยนรการใชประโยชนสมนไพรพนบาน

เพอการดแลสขภาพจากบดา มารดา โดยมวตถประสงค

ของการใชสมนไพรพนบานเพอบรรเทาอาการเจบปวย

โดยจะใชสมนไพรพนบานตอเนองทกวนเมอเจบปวย

แสวงหาสมนไพรพนบานจากปาธรรมชาต/ปาชมชน

เมอจะใชสมนไพรพนบานจะเตรยมดวยตนเอง และ

ลกษณะสมนไพรทใชจะใชสมนไพรสด นอกจากน

ยงพบวา การใชประโยชนพชสมนไพรพนบานของ

ประชาชนลมนำาล ผานการสบทอดภมปญญาพนบาน

ตามแบบแผนภมปญญาพนบานลานนาดานสขภาพ

ทสามารถนำามาผสมผสานเปนทางเลอกใหกบ

ประชาชนในชมชนเพอการสรางเสรมสขภาพ

แนวทางดงกลาวเปนการพงตนเองตามแบบวถชมชน

ทสะทอนใหเหนวาระบบการดแลสขภาพขนพนฐาน

มความสอดคลองกบชวตคนในชมชนอยางแยกไมออก

โดยกระบวนการใชประโยชนพชสมนไพรจะมหมอ

สมนไพรพนบานและหนวยงานทงภาครฐและภาค

ประชาชนเปนผชนำาและกำาหนดปจจยการคงอย ถง

แมในสภาพปจจบนจำานวนหมอสมนไพรพนบานทม

ความรและประสบการณจะลดลง แตบางทานกยงม

การบนทกตำารบยาสมนไพรเผยแพรใหผสนใจนำาไป

ใชประโยชน รวมทงพนทลมนำาลกำาลงเผชญการ

เปลยนแปลงทงสงแวดลอมทางกายภาพโดยเฉพาะ

พนทปาและแมนำาลททำาใหวถการดำารงชวตของ

ประชาชนตองเผชญกบภาวะอทกภยจากนำาลนตลง

นำาปาไหลหลาก ภาวะหมอกควน และภยแลง รวมถง

การขยายพนทของเทศบาลตำาบลทกาวกระโดดและ

ลกลำาพนทเกษตรและปาธรรมชาต ซงปรากฏการณ

เหลานเปนปจจยสำาคญยงตอการใชประโยชนพช

สมนไพรพนบาน

อภปรายผล

ในพนทลมนำาลมความหลากหลายของพช

สมนไพรนอย อาจเปนไปไดวาสภาพปาธรรมชาตลด

ความอดมสมบรณจากการบกรกของประชาชนเพอ

การใชประโยชนทดน รวมถงสภาพการเปลยนแปลง

ทางกายภาพในพนทล มนำาลทงการเกดไฟปาและ

ความแหงแลง แตยงมพชสมนไพรพนลางทมแนวโนม

การแพรกระจายในพนทปาสมนไพรเพมขน

สอดคลองกบ Kijmee (2008) พบวา ปาในเขตลมนำา

แมลไดถกประชาชนในทองถนและตางถนเขามาตด

ไมเพอนำาไปใชประโยชน สราง ซอมแซมบานเรอน

ทอยอาศย ทำาใหปาไมแหงแลง ปรมาณฝนตกนอย

ดนไมสามารถอมนำาได ไมมรากพชยดหนาดนทำาให

ดนเกดการชะลางพงทลายสง รวมถงปญหาไฟปา

ซงมกเกดในชวงฤดแลงโดยสบเนองจากกจกรรม

ของประชาชนในทองถนซงเปนชาวไทยภเขาทม

กจกรรมการเลยงชพการเกษตรระบบไรหมนเวยนท

ขาดการควบคมไฟขณะเผาไร หรอเปนการจงใจเผา

เพอลาสตว หาของปา ปญหาเหลานสงผลตอความ

หลากหลายทางชวภาพทลดลงพนธ พชและพนธ

สตวมจำานวนลดลงและบางชนดสญหายไปจากพนท

สวนการใชประโยชนพชสมนไพรพนบานอาจเปน

ไปไดวาประชาชนเมออายเพมขนความเจบปวยก

เพมขนทำาใหตองแสวงหาแนวทางในการดแล รกษา

สขภาพทแตกตางไปจากการแพทยแผนปจจบน การ

เขารบบรการดานสขภาพในสถานบรการสขภาพ

ทเพมขนไดสะทอนความตองการการใชสมนไพร

พนบานเพอการดแลรกษาสขภาพของตนเองภายใต

ระบบการบรการสขภาพในพนททไมสามารถตอบ

สนองความเจบปวยไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน

อาจเปนไปไดวาในพนทลมนำาลยงมแหลงการเรยนร

ดานตวบคคลและสถานท จงทำาใหประชาชนเกด


การเรยนรและใหความสำาคญกบสมนไพรพนบาน

ทเปนทางเลอกเพอการดแลสขภาพ สอดคลองกบ

Srirat (2010) ทพบวา ชาวบานในชมชนหนองหอย

ทเปนผสงอายทกคนจะมความรในการใชสมนไพร

พนบานเนองจากจะได รบการถ ายทอดมาจาก

บรรพบรษ นอกจากนทกครวเรอนสามารถนำาผกและ

สมนไพรพนบานมาใชเพอรกษาหรอปองกนการเกด

โรคได

ขอเสนอแนะ

ขอเสนอแนะในการนำาผลวจยไปใช

1. ความหลากหลายของสงคมพชสมนไพร

ทงทสำารวจไดและสำารวจไมไดเปนขอมลทแสดงให

เหนถงความจำาเปนในการอนรกษพนทปาธรรมชาต

อนจะนำาไปสการพฒนาแนวทางในการประยกตใช

พชสมนไพรพนบานในงานสาธารณสข เนองจาก

ทางการแพทยและเภสชกรสมยใหม ไดศกษาและ

ทดลอง และใหการยอมรบถงผลของสมนไพร เพอ

ใชในการรกษาโรคตางๆ มากขน ฉะนนหากเหนถง

ความจำาเปนในการอนรกษพนทปาธรรมชาตจะเปน

ประโยชนตองานสาธารณสขมพชสมนไพรพนบาน

ในการศกษาและพมนามากขนตามไปดวย

2. การใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน

ภายใตสภาพการเปลยนแปลงทางกายภาพของพนท

ชมชนและพนทปาธรรมชาตในปจจบนควรมการ

เสรมสรางกระบวนการเรยนรและการมสวนรวม

ซงควรเปนกระบวนการเรยนรดานการประยกตใช

เพอการดสขภาพทผสมผสานกระบวนการปฏบต

การณตงแตการคนหาปญหา การรวมกนเรยงลำาดบ

ความสำาคญของปญหา การแสวงหาแนวทางแกไข

ปญหาและการตดตามประเมนผล อนจะกอใหเกด

ความเขาใจและสรางจตสำานกของประชาชนตอการใช

เพอการดแลสขภาพ รวมถงการลดลงและการสญหาย

ของความหลากหลายพชสมนไพรพนบานในปจจบน

และอนาคต

ขอเสนอแนะในการวจยครงตอไป

1. ควรศกษาเชงวทยาศาสตรทงการสกด

สารสำาคญของสมนไพรพนบาน การขยายพนธของ

พชสมนไพรทใกลจะสญพนธ การเกบรกษาพชสมนไพร

รวมถงประสทธผลในการรกษาความเจบปวย เนอง

จากปจจบนผคนหนมาสนใจใชพชสมนไพรเปนอก

ทางเลอกหนงในการรกษาโรคมากขน ฉะนนการศกษา

เชงวทยาศาสตรจงเปนสงทสำาคญยงตองานดาน

สาธารณสข

2. ศกษาปจจยดานสงคมทงการเปลยน

แปลงโครงสรางประชากรทมความแตกตางทางดาน

ชาตพนธ อทธพลของการขยายพนทเขตเทศบาล

การเปลยนแปลงของรปแบบการประกอบอาชพท

สงผลตอการใชประโยชนพชสมนไพรพนบาน

3. ศกษาแนวทางการประยกตใชแนวคด

นเวศวฒนธรรมเพอการทรพยากรปาไมโดยการถอด

บทเรยนชมชนสการพฒนาชมชนตนแบบ



Reference

Cochran, W.G. (1977). Sampling Techniques. 3d

ed. New York : John Wiley and Sons Inc.

Jaitae, S., Rattanapunya, S., Tamjun, R., Sangwong,

S., and Ausaja, P.. (2015). The Development

Community Learning Process for Cultural

Health Promotion: A Case Study LI

watersheds, Lumphun Province. (Research

report). Bangkok : Ministry of culture.

(in Thai).

Keeratiprayoor, S. (2013). Practice of Carbon

storage in woody plants biomass and

Community Biodiversity .Retrieved from

www.forest.go.th/community_developme

nt/index.php?option=com...(in Thai).

Kijmee, V. (2008). Learning process and potential of

community in Li Watershed co-management,

Changwat Lamphun (Master’s thesis),

Chiang Mai: Chiang Mai University.

(in Thai).

Ping Watershed Committee. (2011). Planning

of water resource management in Ping

Watershed. [Mimeograph] (in Thai).

Srirat, S. (2010). Indigenous medicine among

Hmong tribe : a case study of the Nong

Hoi Royal Project Development Centre,

Mae Raem sub-district, Mae Rim district,

Chiang Mai province (Research report).

: Chiang Mai : Chiang Mai Rajabhat

University. (in Thai).

Documents

ปีท่ี 9 ฉบับที่ 1 : มกราคม ... · 2018-03-02 · 17 วารสารวิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี