หน่วยการเรียนรู้ที่elsd.ssru.ac.th/arisa_si/pluginfile.php/223/course/summary/หน่วยการ... ·...

อาจารยอรสา สนธ

หนวยการเรยนรท 2ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ

ระบบยอยอาหารและระบบขบถายปสสาวะ เปนระบบทมความส าคญเชนเดยวกบระบบอน ๆ ในรางกาย โดยทระบบยอยอาหารจะท าหนาทในการยอยอาหารและดดซมอาหารและดดซมอาหารเพอการสรางเสรมและซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย และระบบขบถายปสสาวะท าหนาทในการก าจดของเสยงออกจากรางกาย ซงการท างานของทง 2 ระบบ จะท างานประสานกน ตงแตการรบสารอาหารทมประโยชนตอรางกายจนถงการขบของเสยออกจากรางกายอยางมประสทธภาพ

https://www.freepik.com/free-photos-vectors/urinary-system

ระบบยอยอาหาร (Digestive System)

• อวยวะทเกยวของกบระบบยอยอาหาร• กระบวนการยอยอาหาร• การสรางเสรมและด ารงประสทธภาพการ

ท างานของระบบยอยอาหาร

ระบบยอยอาหาร (Digestive System)

ระบบยอยอาหารมหนาทเกยวกบการยอยอาหาร (Digestion) การดดซมอาหาร (Absorption)และชวยระบายกากอาหาร (Excretion) ออกจากรางกาย ซงกระบวนการยอยอาหารเปนการแปรสภาพของสารอาหารจากขนาดโมเลกลใหญใหเลกจนเซลลสามารถดดซมน าไปใชประโยชนในการสรางเสรมซอมแซมเนอเยอตาง ๆ ของรางกาย

ทมา : https://bodell.mtchs.org/OnlineBio/BIOCD/text/chapter29/concept29.1.html

อวยวะทเกยวของกบระบบยอยอาหาร

เปนอวยวะทแขงแรงทสด ฟนของคนเราจะม 2 ชด ไดแก ฟนน านม (Deciduous teeth) ฟนชดแรกมทงหมด 20 ซ สวนฟนชดท 2 เรยกวา ฟนแท หรอ ฟนถาวร (Permanent teeth) ฟนชดทสอง มทงหมด 32 ซ ฟนของคนเราจะมรปรางและหนาทแตกตางกน แบงออกเปน 3 ชนด ไดแก

ทมา : https://ciroccodentalcenterpa.com/dental-hygiene/the-many-different-types-of-teeth/

ฟน (Teeth)

• ฟนหนาหรอฟนตด (incisor) ใชกดและตดอาหาร• ฟนเขยว (Canine) ใชฉกอาหาร• ฟนกราม (molar) มลกษณะแบนกวาง ใชบด

อาหารใหละเอยด

เปนกลามเนอ มลกษณะเปนแผน ปกคลมดวยเยอบเมอกลนจะชวยในการคลกเคลาอาหารทอยในปากใหผสมกบน าลาย นอกจากนยงท าหนาทรบรสของอาหาร โดยมตมรบรสจ านวนมากอยบนผวลน เรยกวา พาพลลา (Papilla) โดยมรสพนฐาน 5 รส คอ รสหวาน รสขม รสเปรยว รสเคม และรสอรอยหรออมาม (Umami) เมอเซลลรบรสไดรบการกระตนจะเกดกระแสประสาทและสงไปแปลผลทสมองสวนเซรบรมวาเปนรสใด นอกจากน ลนยงท าหนาทรบสมผสความรอนและความเยนดวย

ทมา : https://www.webmd.com/oral-health/picture-of-the-tongue#1

ลน (Tongue)

ประกอบดวยตอมน าลายขนาดใหญ 3 ค อยทบรเวณกกห บรเวณใตขากรรไกรลาง และบรเวณใตลน ตอมน าลายจะผลตน ายอยเปนเอนไซมอะไมเลส (Amylase) ซงจะชวยในการยอยอาหารประเภทขาว แปง น าตาล โดยจะยอยคารโบไฮเดรตโมเลกลขนาดใหญ (Polysaccharide) เปนคารโบไฮเดรตทมโมเลกลเลกลงหรอน าตาลโมเลกลค (Disaccharide) แตยงไมสามารถยอยและดดซมไดทงหมดทปาก ซงจะตองผานกระบวนการยอยคารโบไฮเดรตทมโ ม เ ลก ล ขน าด เ ล กท ส ด เ ป น น า ต า ล โ ม เ ลก ล เ ด ย ว (Monosaccharide) และดดซมทบรเวณล าไสเลก

ทมา : https://thancguide.org/cancer-types/salivary-gland/anatomy/

ตอมนาลาย (Salivary glands)

ลกษณะคลายกรวย คอหอยจะเปนทางผานของอาหารจากปาก

ไปสหลอดอาหาร

ทมา : https://slideplayer.com/slide/10099469//

คอหอย (Pharynx)

เปนทอกลามเนอเรยบ ผนงดานในบดวยเยอมก มความยาวประมาณ 10 นว จะอยตอจากคอหอย ยางลงไปจนถงกระเพาะอาหาร และปลายหลอดอาหารจะมหรด

ทมา : https://en.wikipedia.org/wiki/Esophagus

หลอดอาหาร (Esophagus)

• หรดสวนบน ชวยปองกนไมใหอากาศผานเขาสหลอดอาหาร

• หรดสวนลาง ปองกนไมใหกรดจากกระเพาะอาหารผานเขาหลอดอาหาร

หลอดอาหารเปนทางผานของอาหาร เมอมอาหารลงไปในหลอดอาหาร หลอดอาหารจะบบตวไลอาหารใหลงไปสกระเพาะอาหาร

มผนงดานนอกเปนกลามเนอทมความแขงแรงมาก สวนผนงดานในจะมเยอบกระเพาะอาหาร ทเยอบกระเพาะอาหารนจะมตอมน ายอย ทสรางน ายอยออกมาเพอยอยอาหารทเรารบประทานเขาไป ทกระเพาะอาหารจะยอยอาหารโดยมกรดเกลอหรอกรดไฮโดรคลอรก (hydrochioric acid) และน ายอย ไดแก

ทมา : https://slideplayer.com/slide/10099469//

กระเพาะอาหาร (Stomach)

• เอนไซมเพปซน (pepsin) ส าหรบยอยอาหารประเภทโปรตนใหเลกลง• เอนไซมเรนน (renin) ส าหรบยอยโปรตนในน านม• เอนไซมไลเปส (lipase) ใชในการยอยไขมน แตเอนไซมไลเปสมนอย

ไขมนจงยงไมถกยอยทกระเพาะอาหาร

กระเพาะอาหารจะดดซมอาหารไดนอยมาก ซงอาหารจากกระเพาะอาหารจะถกสงตอไปยงล าไสเลก

เปนทอกลามเนอ ยาวประมาณ 21 ฟต ล าไสเลกแบงออกเปน 3 สวน ไดแก

ทมา : https://en.wikipedia.org/wiki/Multifocal_stenosing_ulceration_of_the_small_intestine

ลาไสเลก (Small Intestine)

1. ลาไสเลกสวนตน เรยกวา ดโอดนม (duodenum) อยตอจากกระเพาะอาหารยาว 10 นว2. ลาไสเลกสวนกลาง เรยกวา เจจนม (jejunum) ยาวประมาณ 8 ฟต3. ลาไสเลกสวนปลาย เรยกวา ไอเลยม (ileum) ยาวประมาณ 12 ฟต

ล าไสเลกเปนบรเวณทมการยอยอาหารและการดดซมสารอาหารมากทสด โดยล าไสเลกจะผลตน ายอยทใชในการยอยอาหารประเภทคารโบไฮเดรตและโปรตน และจะมน ายอยจากตบออนและน าดจากถงน าดถกสงเขามาทล าไสเลกเมอมอาหารมาถง ซงสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรต ไขมน โปรตน จะถกยอยเปนโมเลกลทเลกจนรางกายสามารถน าไปใชประโยชนได สวนกากอาหารทเหลอจะถกสงไปยงล าไสใหญตอไป

มลกษณะเปนทอทมความยาวประมาณ 6 ฟต อยตอจากล าไสเลก ล าไสใหญ แบงออกเปน 3 สวน ไดแก

ทมา : http://whatisthedigestivesystem.weebly.com/the-large-intestine.html

ลาไสใหญ (Large Intestine)

1. ลาไสใหญสวนตน เรยกวา ซคม (Cecum) ยาวประมาณ 2-3 นว สวนนจะมไสตง (Vermiform appendix) อย 2. ลาไสใหญสวนกลาง เรยกวา โคลอน (Colon) ซงเปนล าไสใหญสวนทยาวทสด3. ลาไสใหญสวนปลาย เรยกวา เรคตม (rectum) หรอไสตรง มความยาวประมาณ 7-8 นว จะเปนล าไสตรงทมทางเปดออกสภายนอกรางกายทเรยกวา ทวารหนก (anus)

ล าไสใหญจะท าการดดน าจากกากอาหารทสงมาจากล าไสเลกกลบคนสรางกาย จากนนล าไสใหญจะบบตวเพอใหกากอาหารทไมมประโยชนแลวทเรยกวาอาจจาระ (faeces) ออกสภายนอกรางกายทางทวารหนก

เปนอวยวะภายในรางการทมขนาดใหญทสด ในดานการยอยอาหาร ตบจะท าหนาทสรางน าดแลวสงไปเกบไวทถงน าด นอกจากนตบจะชวยก าจดของเสยในเลอด เมอเลอดไหลผานเขาสตบ

ทมา : https://www.webmd.com/digestive-disorders/picture-of-the-gallbladder

ตบ (Liver)

ถงน าดจะท าหนาทกกเกบน าดทสรางจากตบ และปลอยน าดออกไปสล าไสเลกตอนตน เพอชวยในการกระจากไขมนใหเปนเมดเลก ๆ ซงจะมน ายอยจากตบออนมายอยไขมนอกทหนง

ถงนาด (Gallbladder)

มความยาวประมาณ 6-9 นว กวางประมาณ 1-1½ นว ตบออนจะชวยในการยอยอาหาร โดยจะผลตน ายอยเขาสล าไสเลกสวนตน ไดแก

ทมา : https://sites.google.com/site/endocrinegland58205516/cad-tha-doy-1/pancreas

ตบออน

• เอนไซมทรปซน (trysin) เพอยอยโปรตนใหมขนาดเลกลงจนเปนกรดแอมโน (amino acid) ทรางกายสามารถน าไปใชประโยชน

• เอนไซมไลเปส (lipase) เพอยอยไขมนใหเปนกรดไขมน (fatty acid) และกลเซอรอล (glycerol) ทรางกายสามารถน าไปใชได

• เอนไซมอะไมเลส (amylase) ทชวยยอยคารโบไฮเดรตใหเปนน าตาลโมเลกลค

กระบวนการยอยอาหาร

เมอกนอาหารเขาไปในปาก ฟนจะท าหนาทบดเคยวอาหารใหมขนาดเลกลง จนสามารถกลนลงไปไดสะดวก โดยมน าลายเปนตวชวยใหอาหารออนนมรวมกบมเอนไซมอะไมเลส ชวยยอยอาหารจ าพวกแปง

อาหารจะล าเลยงผานคอหอยและหลอดอาหารโดยบรเวณหลอดอาหารจะมการบบตวของกลามเนอเพอใหอาหารเคลอนตวสกระเพาะอาหาร

เมออาหารเขาสกระเพาะอาหาร เอนไซมเพปซน จะยอยอาหารประเภทโปรตนใหเปนเพปไทด (peptide)

ทมา : https://www.diabetes.co.uk/diabetes-books/gastric-mind-band.html

ตอมาอาหารจะถกสงมาทล าไสเลก การยอยและการดดซมอาหารสวนใหญจะเกดทล าไสเลก โดยเฉพาะล าไสเลกสวนตน ซงตองอาศยเอนไซมจากล าไสเลกเอง และจากตบออนในการยอยอาหารประเภทแปง ไขมน และโปรตน หลงจากนนรางกายกจะน าสารอาหารทดดซมไปใชในการสรางเสรม ซอมแซมสวนทสกหรอ และเพอการเจรญเตบโตตอไป

เมอกากอาหารจากล าไสเลกลงสล าไสใหญ ล าไสใหญจะดดซมน าในอาหารออกอกครงหนง จนเหลอเปนกากอาหาร ซงจะถกขบถายออกทางทวารหนกรปของอจจาระตอไป

https://m.gettyimagesbank.com/view/human-digestive-system-large-intestine-anatomy/1133199470

การสรางเสรมและดารงประสทธภาพการทางานของระบบยอยอาหาร

1. กนอาหารทยอยงายและมกากใยสง 7. ท าจตใจใหราเรงแจมใส2. ไมกนอาหารรสจดเกนไป 8. ถายอจจาระใหเปนเวลา3. หลกเลยงอาหารประเภทหมกดอง 9. พกผอนใหเพยงพอตอความตองการของรางกาย4. กนอาหารใหเปนเวลา 10. ออกก าลงกายสม าเสมอ5. เคยวอาหารใหละเอยดกอนกลม 11. งดดมชา กาแฟ และเครองดมแอลกอฮอล6. ดและสขภาพปากและฟน 12. ดมน าสะอาดอยางเพยงพอ

13. เมอเกดปญหาเกยวกบระบบยอยอาหาร ควรรบปรกษาแพทย

ระบบขบถายปสสาวะ (Urinary System)

• ความส าคญของระบบขบถายปสสาวะ• ระบบขบถายปสสาวะ (Urinary System) • องคประกอบของระบบขบถายปสสาวะ• กระบวนการขบถายปสสาวะ• การสรางเสรมและด ารงประสทธภาพการท างาน

ของระบบขบถายปสสาวะ

ความสาคญของระบบขบถายปสสาวะ

1. ระบบขบถายปสสาวะ เปนระบบทมความส าคญตอรางกายระบบหนง เนองจากเปนระบบทมหนาทในการควบคมความเปนกรดและดางภายในรางกายใหเหมาะสม

2. ระบบปสสาวะท าหนาทรกษาปรมาณของเหลวและอเลกโทรไลด (Electrolyte) ในรางกายใหคงท โดยการขบถายของเสย (Waste Product) เปนผลสบเนองจากกระบวนการเผาผลาญ (Metabolism)ของรางกาย ระหวางการขบถายของเสยไตจะดงเอาสารทจ าเปนตอการด ารงชวต (Essential Material) กลบคนเขาสรางกาย และขบปสสาวะสวนทเปนของเสยซงไมมความจ าเปนหรอเปนผลเสยตอการด ารงชวตออกไป

ระบบขบถายปสสาวะ (Urinary System)

ระบบขบถายปสสาวะ (Urinary System) เปนระบบในรางกายทท าหนาทกรองของเสยและสารพษออกจากเลอด และก าจดออกจากรางกายในรปของน าปสสาวะ (Urine) โดยระบบขบถายปสสาวะประกอบไปดวยอวยวะทส าคญ ไดแก ไต ทอไต กระเพาะปสสาวะ และทอปสสาวะ

https://www.inpha.it/en-us/Pathologies/Detail/ArticleID/27/Male-urogenital-system-diseases

องคประกอบของระบบขบถายปสสาวะ

เปนอวยวะทมลกษณะคลายเมลดถว มอย 2 ขาง มความยาวประมาณ 4½ กวาง 2-3 นว หนาประมาณ 1 นว ตรงกลางสวนทเวาเปนกรวยไต จะมทอไตออกไปยงกระเพาะปสสาวะ เมอผาไตออกเปน 2 ซก พบวาภายในไตจะประกอบดวย หนวยไตเลก ๆ จ านวนมากมาย หนวยไตจะมลกษณะเปนทอขดอยและมเสนเลอดฝอยอยมากมาย หนวยไตจะกรองของเสย เชน ยเรย เกลอแร น า ออกจากเลอดทไหลผานเขามา ใหเปนน าปสสาวะขบผานไตลงสกระเพาะปสสาวะตอไป

ทมา : https://www.trueplookpanya.com/knowledge/content/66757/-blo-scihea-sci-

ไต (Kidneys)

เปนทอทออกมาจากไต แตละขางไปสกระเพาะปสสาวะ มความยาวประมาณ 10-12 นว ทอไตจะรองรบปสสาวะจากไต แลวบบรดตวเปนระยะ ๆ ใหน าปสสาวะไปสกระเพาะปสสาวะเปนหยด ๆ

ทมา : https://www.walmart.com/ip/Kidneys-Ureter-Urinary-Bladder-Illustration-Stretched-Canvas-Monica-SchroederScience-Source-24-x-36/658122029

ทอไต (Ureters)

มลกษณะคลายถง วางตวอยในชองกระดกเชงกราน กระเพาะปสสาวะจะยดขยายออกเมอรองรบน าปสสาวะ และจะแฟบตวลงเมอไมมน าปสสาวะ กระเพาะปสสาวะจะท าหนาทกกเกบน าปสสาวะกอนท จะมการขบถายออกสภายนอกรางกายทางทอปสสาวะ

ทมา : https://www.uromed.eu/bladder-cancer.php

กระเพาะปสสาวะ (Bladder)

เปนทอเลก ๆ ทออกมาจากกระเพาะปสสาวะเพอจะน าน าปสสาวะออกไปนอกรางกาย

ทมา : https://www.health.harvard.edu/a_to_z/urethritis-a-to-z

ทอปสสาวะ (Urethra)

• ในเพศหญง ทอปสสาวะจะมความยาวประมาณ 1-1½ นว ออกจากกระเพาะปสสาวะ

• ในเพศชาย ทอปสสาวะจะมความยาวประมาณ 8นว ออกจากกระเพาะปสสาวะ ซงในเพศชายนอกจากทอปสสาวะจะเปนทางผ านของน าปสสาวะทจะออกไปนอกรางกายแลว ยงเปนทางผานของน าอสจในการสบพนธดวย

กระบวนการขบถายปสสาวะ

จากกระบวนการท างานในรางกายของคนเราจะท าใหเกดของเสยตาง ๆ เชน ยเรย (Urea) แอมโมเนย (Ammonia) กรดยรก (Uric acid) ออกจากเซลลเขาสหลอดเลอด แลวเลอดพรอมของเสยดงกลาวกจะไหลเวยนมาทไต โดยเลอดจะไหลเวยงสหลอดเลอดฝอยทอยในไต ไตกจะท าหนาทกรองของเสยทอยในเลอด รวมทงน าบางสวนกขบลงสทอไต ซงเราเรยกน าและของเสยทถกขบออกมานวา น าปสสาวะ

เมอมน าปสสาวะผานเขามาทอไตกจะบบตวเปนระยะ ๆ เพอใหน าปสสาวะลงสกระเพาะปสสาวะทละหยด จนมน าปสสาวะในกระเพาะประมาณ 200-250 ซซ กระเพาะปสสาวะจะหดตวท าใหรสกปวดปสสาวะ หลงจากนนน าปสสาวะจะถกขบผานทอปสสาวะออกจากรางกาย

การสรางเสรมและดารงประสทธภาพการทางานของระบบขบถายปสสาวะ

1. ดมน าสะอาดอยางเพยงพอ2. หลกเลยงการรบประทานอาหารรสเคมจด3. หลกเลยงการรบประทานอาหารทมสารตกตะกอนในปสสาวะเชน กรดยรก (uric acid) สารออกซาเลต (Oxalate) อาหารทมกรดยรคสง ไดแก เครองในสตว อาหารทมสารออกซาเลตสง เชน หนอไม ถวตาง ๆ กระหล าปล ผกขม 4. ไมกลนปสสาวะและเมอขบถายปสสาวะควรปสสาวะออกใหหมด5. หลกเลยงการดมเครองดมทมแอลกอฮอล6. ออกก าลงกายสม าเสมอ7. หากมอาการผดปกตเกยวกบการขบถายปสสาวะควรรบปรกษาแพทย