การคัดพันธุ์ข้าว - OAE · 2016-10-26 ·...

การคดพนธขาว

ภาคกลาง

สถาบนพฒนาการเรยนรเกษตรอนทรยสพรรณบร ตงอยเลขท 52 หม 6 ต าบลวงหวา อ าเภอศรประจนต จงหวดสพรรณบร

คดพนธขาวปลกเอง โดยการแกะเมลดออกจากเปลอก เลอกเมลดทสมบรณทสด ใชพนธเพยง 2 กก./ไร ถาเปนขาวสารหรอขาวกลอง หากใชพนธขาวเปลอกจะใชถง 3 กก./ไร ผลผลตทไดกไมสมบรณนก 1) น าเมลดพนธขาวทคดไวไปเพาะในขเถาด า สง 1 นว (เพอกนมด) ขเถาดดน าเกง และท าคนคน าลอมรอบ หวานขาวเสรจแลวกลบดวยขเถาด าหนาประมาณ 1 ซม. ระยะเวลา 4 วน ขาวจะงอก จนครบจ านวน 8 วน จงปลอยน าออก อาย 18 - 20 วน น าไปปกด า ทส าคญหามใสปยทกชนด เพราะจะท าใหรากยาวเกนไป ซงยากตอการปกด า 2) ปกด า ระยะปลก 25 - 30 ซม. ปกด า 1 ตน/กอ ปกด าแบบตวแอล (L) จะท าใหตนขาวไมลม 3) ถามแมลงรบกวนใหใชสารชวภาพขบไลแมลง โดยใชเหลาขาว 1 สวน น าสมสายช 1 สวน กากน าตาล 1 สวน และหวเชอจลนทรย 1 สวน หมกผสมกน 24 ชวโมง น าไปฉดในอตรา 1 ชอนแกง ตอน า 5 ลตร 4) เกบเมลดพนธไวใชในปตอไป โดยการส ารวจแปลงนา หากพบกอไหนใหญกใหเกบพนธขาวจากกอนน โดยการน าไปตากแดดใหไดความชน 10 กวาเปอรเซนต ฝดเอาเมลดขาวทลบออก แลวเกบไวในกระสอบปาน (หากเกบในถงพลาสตกตาขาวจะบอด) การคดพนธขาวจากรวง 1) เกยวพนธขาวทตองการในแปลง โดยเลอกตนทหางจากพนธอน ๆ 1 - 2 เมตร ตามปรมาณทตองการ 2) น ารวงขาวทเกยวมาผงแดด 2 - 3 แดด

3) คดเลอกรวงทมลกษณะรวงใหญ ยาว เมลดสมบรณไมมรองรอยของโรค หรอแมลงรบกวน 4) น ารวงทคดเลอกแลวมานวดรวมกน ตากแดด 1-2 แดด แลวจดเกบเพอน าไปขยายพนธตอไป

ขนตอนการผสมพนธขาว

การตอนเกสรตวผ เรมตนจาก การตดดอกขาวออกหนงในสาม

ใชปลายปากคบ เขยเกสรตวผออกไป

ชอดอกตวเมย

หลงจากตอนเกสรตวผ เสรจ ใชถงกระดาษคลมชอดอกไว เพอใชเปน

ดอกตวเมยในการผสมพนธ

การคดพนธในแปลงนา 1) แบงพนทส าหรบปลกขาวทตองการปองกนการปนเปอน 2) ระหวางการเจรญเตบโต หากมขาวพนธอนขนมาปนใหถอนทงออกไป 3) ชวงขาวเปนรวง หากมรวงทไมตรงตามลกษณะพนธขาวทตองการใหถอนตนนนทงไป 4) การเกบเกยว เพอท าพนธใหเกยวรวงขาวทอยหางจากขอบแปลงขางละ 1 เมตรเพอปองกนการปน 5) ท าความสะอาดเครองนวดหรอลานตาก เมอตองการเอาพนธขาวนวดหรอตาก ทางเลอกของเกษตรกรในการปรบปรงพนธขาว การปรบปรงพนธขาวเปนทางเลอกของเกษตรกรทจะใหไดพนธขาวตรงตามความตองการและเปนการรกษาพนธขาวไมใหกลายพนธ หลกการในการคดพนธขาวเพอปรบปรงพนธ การคดเลอกพนธขาวทตองการปรบปรง ตองเลอกพนธทถกตรงตามลกษณะ เชน ลกษณะล าตน ส อาย รสชาต ความตองการแสงและน า เชน ขาวหอมมะล เปนขาวเจาไวแสง (ขาวป) เปลอกสฟาง ขาวสารสขาวใส เมลดยาว ไมเปนทองไข คอรวงยาว มกลนหอมนมเปนพเศษ คดจากขาวกลอง 1) เลอกเมลดพนธทสมบรณตรงตามสายพนธทตองการ (จากขาวเปลอก ) 2) แกะเปลอกดวยมอใหเหลอเปนขาวกลองทสมบรณคอไมเปนโรคไมเปนทองไขหรอทองปลาซว 3) น าเมลดขาวกลองทคดเลอกไดไปเพาะเปนตนกลา

การเพาะขาวกลองเปนตนกลา ท าได 2 วธ คอ 1) เพาะพนธขาวกลองในถงพลาสตก 1) น าเมลดขาวกลองใสในถงพลาสตกแบบซป 2) ใสน าสะอาด (น าฝน) ลงไปในอตรา 2 ใน 3 สวน ปดปากถง 3) วนท 2 ของการแชจะเหนหนอขาวงอกออกมาบรเวณจมกขาว 4) ประมาณ 1 สปดาห มรากงอกออกมาจากเมลด 5) จากนนเอาเมลดทงอกไปเพาะในแปลงเพาะกลาตอไป 2) เพาะพนธขาวกลองในกระบะหรอกระถาง 1) เอาแกลบด าใสกระถางเกลยใหเสมอ 2) น าเมลดขาวทคดไวมาโรยเปนแถวหรอโรยเมลดขาวเกลยให สม าเสมอ ถามเมลดขาวจ านวนมากโรยเปนชน ๆ 1 - 3 ชน 3) เอาแกลบด าโรยทบใหหนาประมาณ 1 - 2 นว 4) พรมน าใหพอมความชน 5) เอากระถางวางบนถาดรอง ใสน าลงไปในถาดรองเพอปองกนมดกน 6) หมนรกษาความชมชนภายใน 3 วน เมลดขาวจะงอกรากออกมา 7) จากนนเอาเมลดทงอกไปเพาะในแปลงเพาะกลาตอไป การตรวจสอบขาวเปลอกวาใชสารเคมหรอไม ลองใชมอก าขาวเปลอกถาเปนขาวทใชสารเคมขาวจะตดมอ เพราะสารเคมจะมความเหนยวเกาะตดเมลดขาวอย ขาวทมสารเคมจะสกทหลงขาวทใชสารชวภาพ โคนรวงเมลดขาวจะลบ มประมาณ 130 เมลด แตถาเปนขาวทใชสารชวภาพจะมเมลดสมบรณ เมลดเตง นบไดประมาณ 200 – 300 เมลดตอรวง

มลนธขาวขวญ 13/1 หม 3 ถ.เทศบาลทาเสดจ ซอย 6 ต าบลสระแกว อ าเภอเมอง จงหวดสพรรณบร

รจกเทคนคการปรบปรงและพฒนาพนธขาว

การปรบปรงและพฒนาพนธขาวทสงเสรมการมสวนรวมของชาวนาใหสามารถปรบปรง และพฒนาพนธขาวไดดวยตนเอง เกดขนจากการทเหนวาสถานการณในปจจบนบรษทเมลดพนธขนาดใหญก าลงเขามามบทบาทในการควบคมเรองการพฒนาเทคโนโลยเมลดพนธ โดยเฉพาะเมลดพนธขาวทเปนปจจยการผลตทส าคญของชาวนา ความรตางๆเกยวกบพนธขาวก าลงถกถายโอนไปสธรกจภาคเอกชนมากขน เมลดพนธขาวปลกถกผลตและจ าหนายโดยบรษทเมลดพนธ ชาวนาตองซอเมลดพนธในราคาทแพงขน อกทงพนธขาวทมการพฒนาขนโดยบรษทธรกจหรอหนวยงานราชการมกจะตอบสนองตอการใชปยเคมและสารเคมอตราทสงท าใหตนทนการผลตของชาวนาสงขน นอกจากนพนธขาวทพฒนาขนมกจะไมเหมาะสมกบระบบการท านาของชาวนา ท าใหชาวนาตองปรบระบบการท านาของตนไปตามพนธขาวทตนเองปลก กระทบตอวถชวตของชาวนา ในขณะทพบวาความหลากหลายของพนธขาวทชาวนาลดลงท าใหการท านามความเสยงมากขนทจะเกดโรคระบาดขาวไดงาย ปญหาอกประการหนงคอพบวาบรษทเมลดพนธไดพากนเกบรวบรวมพนธพชตางๆ ไวเปนจ านวนมาก เพอหวงผกขาดความรการพฒนาและปรบปรงพนธในอนาคต เหลานลวนแตเปนปจจยทส าคญทจะตองสงเสรม และพฒนาความรของชาวนาใหสามารถพงตนเองไดในเรองเมลดพนธ รวมทงการสนบสนนใหเกดระบบการผลตทเหมาะสมสอดคลองกบวถชวตของชาวนา

จะท าอยางไรจงจะไดขาวพนธด 1) จะตองมการเกบรวบรวมพนธใหมความหลากหลาย โดยเฉพาะพนธทมการปรบตวไดดในพนทนนๆ 2) การเกบรวบรวมจากภายนอกอาจใชวธการแลกเปลยนกบเครอขายชาวนา หรอจากธนาคารเชอพนธ 3) จะตองมการปลกทดสอบพนธ เพอศกษาลกษณะประจ าพนธ คดเลอกไวเปนพอ-แมพนธตอไป 4) จะตองมความรความเขาใจและมทศนคตทดตอการปรบปรงพนธ วาจะท าการปรบปรงพนธไปเพออะไร

5) ตองเขาใจวาการผสมพนธเปนการเตมลกษณะตางๆ เขาไปเพอสรางตวเลอกทจะเกดในชวลกชวหลานใหมากขน 6) จะตองมการคดเลอกพนธหลงการผสมเพอหาพนธทตองการในขนตอนนจะใชเวลาพอสมควร การคดพนธขาว เปนความรทชาวนาสงสมมาตงแตบรรพบรษ การท านาแตกอนชาวนาคดพนธขาวใหตอบสนองตอการบรโภคในครวเรอนของตน รวมทงการใชประโยชนอน ๆ เชน ขาวสายพนธเมลดเลกใชส าหรบเลยงสตว ขาวเหนยวส าหรบแปรรปอาหาร ดงนเปนตน ตวอยางพนธขาวดงในอดตทมาจากการคดพนธของชาวนา เชน ขาวเหลองออน ขาวเจกเชย ขาวขาวกอเดยว ขาวขาวตาแหง ฯลฯ การท านาแตเดมเปนแบบนาด า ใชขาวพนธพนบาน และใชเมลดพนธจ านวนไมมาก แตเมอการท านาเปลยนไป ขาวพนธพนบานไมตอบสนองตอการท านาแบบสมยใหมทมงขายเปนหลก เมอมการเปลยนพนธขาวเปนขาวพนธสงเสรม ชาวนาไมใหความส าคญกบการคดพนธขาวดงทเคยท ามาในอดต ซงท าใหคณภาพของขาวทชาวนาปลกมคณภาพต าลง การซอเมลดพนธและการขาวใชพนธสงเสรมยงท าใหตนทนการท านาสงขนอกดวย การเรยนรเรองเทคนคการคดพนธขาวจะท าใหชาวนาไดสายพนธขาวทมความบรสทธทางสายพนธ มความสม าเสมอทงคณภาพและรสชาตการหงตม สามารถเพมผลผลตตอไรใหสงขน หากมการปรบเปลยนเปนการท านาแบบไมใชสารเคมกจะท าใหลดตนทนการท านาลง การคดพนธขาวมหลายวธ การคดพนธขาวแบบดงเดมทชาวนาเคยท ากนมา คอ การคดเลอกขาวจากแปลงนาทไมมโรคและแมลงรบกวน ไมมขาวพนธอนขนปน และการคดเลอกเกบรวงทสมบรณไวส าหรบท าพนธ แตวธการดงกลาวกยงไมสามารถแกไขปญหาเรองคณภาพของเมลดขาว เชน ปญหาทองไข ความมนวาว เมลดราว เมลดบดเบยว ขาวปน เปนตน จงมการพฒนาเทคนคใหม ๆ ขนมาเพอแกปญหาดงกลาวขางตน เทคนคการคดพนธขาวกลองทจะเรยนรจากเอกสารเลมน เปนเทคนคใหมทพฒนาขนโดยมลนธขาวขวญ จากการทดลองในพนทของมลนธฯ และเครอขายชาวนากลมแสงตะวน จงหวดพจตร พบวา สามารถแกไขปญหาเรองคณภาพขาวและสามารถเพมผลผลตขาวตอพนทไดอยางมประสทธภาพ เทคนคการคดพนธขาวมหลายวธ แตเอกสารเลมนจะกลาวถงการคดพนธขาวจากขาวกลองเพยงวธเดยว คอ การคดพนธจากขาวกลอง ไดแก

1) การแกะขาวกลองดวยมอ มขนตอนดงน 1.1) น าเมลดขาวเปลอกสายพนธทตองการมาประมาณครงกโลกรม 1.2) ฝดท าความสะอาดเพอใหเมลดลบออกไป 1.3) แกะเปลอกดวยมอโดยแกะจากทางดานหางของเมลดขาวเพอไมใหจมกขาวถกท าลาย 1.4) เลอกขาวกลองเมลดสมบรณตรงตามสายพนธ และเมลดมความมนวาว ไมเปนโรค ไมเปนทองไขหรอทองปลาซวใหไดจ านวนประมาณ 100 เมลด 1.5) น าเมลดขาวกลองทคดเลอกไดไปเพาะเปนตนกลา 2) การกะเทาะดวยเครองสขาวกลอง มขนตอนดงน 2.1) น าเมลดขาวเปลอกพนธทตองการมาประมาณ 1-2 กโลกรม 2.2) ฝดท าความสะอาดเพอใหเมลดลบออกไป 2.3) น าขาวเปลอกไปสดวยเครองสขาวกลอง 2.4) น าขาวกลองทสไดมาฝด 2.5) เลอกขาวกลองเมลดสมบรณตรงตามสายพนธ และเมลดมความมนวาว ไมเปนโรค ไมเปนทองไขหรอทองปลาซวใหไดจ านวนตามทตองการ 2.6) น าเมลดขาวกลองทคดเลอกไดไปเพาะเปนตนกลา 3) การเพาะกลาจากขาวกลองสามารถท าได 3 วธ คอ 3.1) การเพาะกลาขาวกลองในถงพลาสตก มขนตอนดงน (1) น าเมลดขาวกลองทคดแลวใสในถงพลาสตกแบบซป (2) ใสน าสะอาดลงไปในอตราสวน 2 ใน 3 (4) เปลยนถายน าทก 2 วน ประมาณ 3-4 วน จะสงเกตเหนรากและตนขาวงอกออกมาจากเมลดขาว (5) หลงจากนนน าเมลดทงอกไปเพาะในแปลงเพาะกลาตอไป 3.2) การเพาะกลาขาวกลองในกระถาง มขนตอนดงน (1) น าแกลบด าหรอทรายหยาบใสในกระถาง 3 ใน 4 สวน เกลยใหเสมอ (2) น าเมลดขาวทคดไวมาเพาะโรยเมลดขาวเฉลยใหสม าเสมอน าแกลบด า หรอ ทรายหยาบ โรยทบหนาประมาณ 1-2 เซนตเมตร (3) พรมน าใหมความชนพอประมาณ

(4) น ากระถางวางลงบนถาดรอง ใสน าลงไปในถาดรองเพอรกษาความชนและปองกนมดเขาท าลาย (5) หมนตรวจรกษาระดบน าในจานรองประมาณ 3 วน เมลดขาวกลองจะเรมมรากงอกและเจรญเปนตนกลา (6) หลงนนประมาณ 7 - 10 วน น าตนกลาทไดไปเพาะในแปลงขยายกลาตอไป 3.3) การเพาะกลาขาวกลองในแปลงนา มขนตอนดงน (1) การเตรยมแปลงเหมอนกบการเตรยมแปลงตกกลาทวไป ปรบเทอกใหเรยบสม าเสมอ (2) โรยแกลบด าหรอทรายหยาบหนาประมาณ 1 นว ใหทวทงแปลง (3) โรยเมลดขาวกลองทคดแลวใหทวทงแปลง (4) โรยทบดวยแกลบด าหรอทรายหยาบอกครงหนาประมาณ 1 ซม. (5) รดน าใหชมทงแปลง (6) ท ารองน ารอบ ๆ แปลงเพาะ เพอรกษาความชน และปองกนมดเขาท าลาย (7) หลงจากการเพาะประมาณ 25 วน สามารถถอนกลาไปปกด าไดตามปกต

การเตรยมเทอก การโรยแกลบด า การหวานขาวกลอง ขาวกลองทงอกแลว 7 วน

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงจงหวดพระนครศรอยธยา ตงอยบานเลขท 70/2 หมท 6 ต าบลพระยาบนลอ อ าเภอลาดบวหลวง จงหวดพระนครศรอยธยา

การคดเมลดพนธขาว (Selection)

วธการคดเลอกพนธขาวใหบรสทธ 1. การคดพนธบรสทธ (Pure line selection) เปนการคดเลอกพนธขาวจากพนธทมอยเดม โดยคดเลอกจากตนขาวทมลกษณะตามสายพนธทดทสด ขณะทมรวงสกพรอมเกบเกยว ดงน 1.1) คดเลอกตนขาวทมลกษณะโดยรวมตรงตามสายพนธทคดไวจ านวนหนง แลวเกบเกยวรวงขาวแตละตนหรอแตละกอแยกกนไว วดความยาวของรวงและนบเมลดขาวในรวงไวดวย ผงเมลดใหแหงสนท เกบไวรอดฤดการปลกตอไป 1.2) น าเมลดพนธขาวทเกบไวมาปลก – ด าเปนแถวในพนท 2 ม. X 4 ม. หรอใหญกวานรวงละแถวหรอสองแถว (1 แปลง/รวง) คอยคดเลอกตนขาวทมลกษณะโดยรวมตรงตามสายพนธทดทสดไว นอกนนถอนทงไป แลวเกบรวงขาวทงหมดรวมกน ผงเมลดใหแหงสนท เกบไวรอฤดกาลปลกตอไป 1.3) น าเมลดพนธทงหมดไปปลกด าลงไปในแปลงคดพนธขนาด 2 ม. X 4 ม. คอยดแลและคดเลอกตนขาวทมลกษณะโดยรวมตรงตามสายพนธทดทสดไว นอกนนถอนทงไป แลวเกบเกยวขาวทงหมดเอาไวปลกขยายพนธใหไดจ านวนมากพอท าพนธตอไป ดงนนเรากจะไดพนธขาวปลกทมคณภาพและบรสทธ 2. การคดพนธใหม (Main selection) เปนการคดพนธขาวจากตนขาว - เมลดขาวทมลกษณะโดยรวมใกลเคยงกน เกบเกยวเอาเมลดขาวมารวมกน ผงเมลดใหแหงสนท แตเมลดพนธขาวยงมความแตกตางกนทางพนธกรรม คอนขางสง อยจงตองน ามาคดพนธใหม เพอปรบปรงพนธใหมลกษณะทดตรงตามสายพนธมคณภาพ และบรสทธดงน น าเมลดพนธมาคดเลอกลกษณะภายนอก - รปลกษณะเมลด ใหญ ยาว กลม สวย สมมาตรเอาไวนอกนนเอาออกทงไป - สเปลอกเมลดตรงตามสายพนธ สฟางขาว เขม จาง ออน สเหลอง แก ออน จาง สน าตาล แก ออน ทไมตรงตามสายพนธเอาออกทงไป - รายละเอยด เชน เมลดมขดตามยาว มจดสปลายเมลด มหางแหลมปลายเมลด สน ยาว

- น าเมลดพนธทคดเลอกแลวมาปลกด าในแปลงคดพนธ 2 ม. X 4 ม. คอยคดเลอกตนขาวทมลกษณะโดยรวมตรงตามสายพนธทดทสดไว นอกนนถอนทงไป แลวเกบเกยวขาวทงหมดเอาไวปลกขยายพนธตอไป ดงนนเรากจะไดพนธขาวปลกทมคณภาพและบรสทธตรงตามสายพนธ ไมตองไปซอในราคาแพง

เทคนคการคดพนธขาวปลกของมลนธขาวขวญ มลนธขาวขวญ ต าบลทาเสดจ อ าเภอเมอง จงหวดสพรรณบร ไดปรบปรงพนธขาวปลก ใหมลกษณะทด มคณภาพและบรสทธ โดยคดพนธขาวจากขาวกลอง ของอาจารยสขสรรค กนตร ดงน 1. น าเมลดพนธขาวเปลอกมาคดเลอกลกษณะภายนอก - รปลกษณะเมลด ใหญ ยาว กลม สมมาตร เอาไว นอกนนเอาออกทงไป - สเปลอกเมลดตรงตามสายพนธ ฟางขาว เขม จาง ออน ทไมตรงตามสายพนธเอาออกทงไป - รายละเอยด เชน เมลดมขดตามยาว มจดสปลายเมลด เขม จาง มหางแหลมปลายเมลด ยาว สน 2. น าเมลดพนธขาวทคดเลอกไวทงหมดแกะเปลอกออก เอาขาวกลองทมจมกขาวอยเกบไวเพอคดเมลดขาวกลอง ตอไป ดงน - สผวขาวกลองจะใสแกรง สวย สวนขาวกลองเหนยว จะขนใหทงไป (คดออก) - ทองไข หรอทองปลาซวใหทงไป (คดออก) - รอยราวหรอมรอยแตก แตกลายงาตามขวางรอบเมลดใหทงไป (คดออก) เพราะสจะหกทอน - โรคขาวเมลดขาวกลองจะมสผดไป เชน สเหลองใหทงไป (คดออก) - ลบ ออน ขนกกระจอก (สขาวอมเขยว) ใหทงไป (คดออก) 3. น าเมลดขาวกลองทคดเลอกแลวไปเพาะตอไป 3.1 แชน าสะอาด 12 ชวโมง (แชเชา เยนเอาขน) แลวเอาไปเพาะ 3.2 เพาะอยางประณต (Super rice RS) เพราะขาวกลองไมมเปลอก - วางเมลดเพาะในภาชนะทปดวยกระดาษทชช (เมลดนอย) - วางหรอหยอดเมลดเพาะในภาชนะทใสขเถาไว แลวกลบดวยขเถาด า - โรยหรอหวานเมลดเพาะในแปลงดนทเตรยมไวดแลว (เมลดมากๆ ) กลบดวยขเถาด าขยมะพราว

การเพาะวธดงกลาวแลว ใหรดน าใหชม ตงไวในรมหรอคลมรม 2 - 3 คน รากกจะออกเปนตนกลา พออายได 10 – 12 วน กเรมเอาตนกลาไปปลกในแปลงปลกกลาตอไป (กระถาง รองปน แปลงนา) อยาใหเมลดขาวกลองหลดเพราะเปนแหลงอาหารของตนกลา ดแลจนกวาจะออกดอก ออกรวงเกบเกยวได เอาเมลดพนธทไดผงใหแหงสนท แลวเอาไปปลกขยายพนธใหไดจ านวนมากพอท าพนธปลกตอไป การคดเลอกพนธขาวใหมใหมลกษณะ โดยรวมตรงตามสายพนธทดมคณภาพและบรสทธ ใหสงเกตด ดงน 1. อตราการเจรญเตบโต เรว ชา แตกออกมานอย หรอแตกกอไมรจบจนตงทองกม 2. ตน ใหญ เลก ต า สง ปลองยาว สน ตนแขงออน 3. ใบยาว สน ตง ตก กวาง แคบ เขยวเขม จาง กาบใบแนนหลวม 4. ดอก ใหญ เลก ออกพรอมกนไมพรอมกน ถ หาง ตง เอยง 5. รวง ใหญ เลก ยาว สน เมลดดก ไมดก 6. เมลดใหญ เลก ยาว สน กลม แบน สเปลอกเมลดตรงตามสายพนธ สฟางขาว เขม จาง สออน 7. อายการเกบเกยว เลอกตนพนธทมเมลดสก แก เกบเกยวไดพรอมกนเอาไวเทานน ตนไหนสกกอน หลง ไมพรอมใหถอนทง

ปจจยส าคญตอผลผลตขาว 6 ประการ ปจจยส าคญในทางการเกษตรทเกษตรกรตองใสใจ ไดแก 1. ดน 2. น า 3. แสงแดด (อณหภม – ฤดกาล) 5. สายพนธ 6. สารอาหาร 7. แมลงศตรพช และโรคพช

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงชมชน ตงอยเลขท 98/1 หม 3 บานคมเหนอ ต าบลหวชาง อ าเภอจตรพกตรพมาน จงหวดรอยเอด

การคดเลอกพนธขาวและอนรกษพนธ

สวนผสมและวสดอปกรณ 1. ภาชนะรองรวงขาว (กระดง) 10 อน 2. รวงขาว 50 รวง 3. ไมเขยเมดขาว 50 อน 4. ขวดส าหรบเกบเมลดพนธ 10 ขวด 5. กระถางเพาะกลา 20 อน 6. แกลบด า 20 กโลกรม 7. ดนด 10 กโลกรม

วธท า 1. น าเมลดพนธขาว มาวางลงบนกระดง (วธการคดเลอกพนธแบบขาวกลอง) 2. ท าการปอกเปลอกขาวออก เพอดวาเมลดขาวนนๆ จะมทองไขหรอเมดนนไมสมบรณ 3. แลวคดเลอกเอาแตเมดทสมบรณ เมดททองไขและเมดทไมสมบรณคดออกไว 4. เกบไวในขวดแลวน าไปเกบไวในหองตอนเยน เกบไวไดนานเปนป รอการน าไปเพาะท าพนธในฤดกาลตอไป

วธใช 1. น าเมดขาวกลองไปเพาะกลาในกระถางทเตรยมไว (แกลบด า 3 สวน ดนด 1 สวน น าชนพอเหมาะ) 2. เพาะไวประมาณ 4-7 วน ตนกลาจะงอก

ประโยชน จะไดตนกลาทแขงแรง ไดเมลดพนธแท และไมมพนธปน ท าใหตนขาวเจรญงอกงามไดดและแตกกออยางเหมาะสมกบสภาพพนท

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

ศนยกสกรรมธรรมชาตตมโฮม เลขท 149 หม 4 ต าบลหนองญาต อ าเภอเมอง จงหวดนครพนม

การคดพนธขาว

การปรบปรงพนธขาวเปนทางเลอกทจะใหไดพนธขาวตรงตามความตองการและเปนการรกษาพนธขาวไมใหกลายพนธ

หลกในการคดเลอกขาวเพอปรบปรงพนธ การคดเลอกพนธขาวทตองการปรบปรง ตองเลอกพนธทถกตรงตามลกษณะ เชนลกษณะล าตน ส อาย รสชาต ความตองการแสงและน า เชน ขาวหอมมะลเปนขาวเจาไวแสง (ขาวนาป ) เปลอก สฟางขาว เมลดขาวสารสขาวใส เมลดยาว ไมเปนทองไข คอรวงยาวมกลนหอม นม

การคดพนธขาวจากรวง (1) เกยวพนธขาวทตองการในแปลง โดยเลอกตนทหางจากพนธอนๆ 1 - 2 เมตร ตามปรมาณทตองการ (2) น ารวงขาวทเกยวมาผงแดด 2 - 3 แดด (3) คดเลอกรวงทมลกษณะรวงใหญ ยาว เมลดสมบรณไมมรองรอยของโรคหรอแมลงรบกวน (4) น ารวงทคดเลอกแลวมานวดรวมกน ตากแดด 1 - 2 แดด แลวจดเกบเพอน าไปขยายพนธตอไป

คดพนธขาวจากรวง (1) แบงพนทส าหรบปลกขาวทตองการเพอปองกนการปนเปอน (2) ระหวางการเจรญเตบโตหากมขาวพนธอนขนมาปนใหถอนทงออกไป (3) ชวงขาวเปนรวง หากมรวงทไมตรงตามลกษณะพนธขาวทตองการ ใหถอนตนนนทงไป (4) การเกบเกยวเพอท าพนธใหเกยวรวงขาวทอยหางจากขอบแปลงขางละ 1 เมตรเพอปองกนการปน (5) ท าความสะอาดเครองนวดหรอลานตากเมอตองการเอาพนธขาวนวดหรอตากการท าถวงอกไรสารพษ

อปกรณ (1) เมลดถวเขยว (2) ตะกราพลาสตก (3) กระสอบปาน (4) ตะแกรงพลาสตก (5) ถงด า (เจาะรกนถงทง 2 ดาน) (6) กาละมงพลาสตก

วธท า (1) น าเมลดถวเขยวมาคดเลอกเมลดทไมสมบรณออก แลวน าไปลางน าท าความสะอาด 2 - 3

น า (2) น าเมลดถวเขยวทคดแลวมาแชดวยน าอน 6 - 8 ชวโมง (อตราน าอน น าเดอด 1 : น าเยน

1สวน) (3) เตรยมอปกรณทจะท า คอ ตะแกรงพลาสตก , กระสอบปาน ตดใหขนาดพอดกบตะกรา

พลาสตก (4) น ากระสอบปานลงแลวทบดวยตะแกรงพลาสตกแลวน าเมลดถวเขยวมาเรยงเปนชนๆใน

ตะกราพลาสตก (ควรวางเรยงเมลดถวเขยวไมเกน 3 - 4 เมลด) (5) น าตะกราพลาสตกทไดท าในขนตอนท 4 มาลงถงด าแลวปดปากถง น าไปวางไวในกา

ละมงทเตรยมไว รดน าทกเชา / กลางวน / เยน เกบไวประมาณ 2 – 3 วนกสามารถน ามาบรโภคได

ศนยกสกรรมไรสารพษ แหงประเทศไทย (สวน “สางฝน”) บานเลขท 216 หมท 11 ต าบลบง อ าเภอเมอง จงหวดอ านาจเจรญ

วธคดเมลดพนธ วธคดพนธขาวแบบชาวบาน เพอใหไดเมลดพนธขาวทสมบรณ น า 5 สวน เกลอ 1 สวน ละลายเขาดวยกน น าไขไกมาทดสอบความถวงจ าเพาะ ใหไขไกลอยขนมาเหนอน า เปนบรเวณขนาดเทากบเหรยญ 10 บาท ในความถวงจ าเพาะประมาณนจะท าใหขาวทไมเตมเมดลอยตวขน ตกขาวทลอยตวทงไป น าเมลดขาวทจมน าเกลอไปลางน า 2 ครง แลวน าไปแชกบน าเปลา 2 วน (ขณะแชน า...ใสน าหมกชวภาพดวยในอตราสวน 1 : 1,000 เพอกระตนการงอก และเปลยนโครงสรางของตนขาวเปนชวภาพ เพอใหรบปยและน าหมกชวภาพไดดขน ) น าขนมา “มอก” (ท าใหเกดความอบอน) 2 วน จงน าไปหวานคลงแกนเชอ (คลงเกบเมลดพนธ) คอ ...คลงสมบต คอ ...ความอยรอดของชาวกสกรรม

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงเพอน าไปสการพงตนเองอยางยงยน ตงอยแปลงเกษตร นายเรม ชรตน เลขท 105 หมท 17 บานโนนยาง ต าบลก าแมด อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

การเพาะขาวกลองเปนตนกลา

ขนตอนการเพาะพนธขาวจากขาวกลองท าได 2 วธ 1. เพาะพนธขาวกลองในถงพลาสตก 1.1 น าเมลดขาวกลองใสในถงพลาสตกแบบซป 1.2 ใสน าสะอาด (น าฝน) ลงไปในอตรา 2 ใน 3 สวน ปดปากถง 1.3 วนท 2 ของการแช จะเหนหนอขาวงอกออกมาจากเมลดบรเวณจมกขาว 1.4 ประมาณ 1 อาทตย มรากงอกออกจากเมลด จากนนเอาเมลดทงอกไปในแปลงเพาะกลาตอไป 2. เพาะพนธขาวกลองในกระบะหรอกระถาง (เพาะแบบถวงอก) 2.1 เอาแกลบด าใสกระถางเกลยใหเสมอ 2.2 น าเมลดขาวทคดไวมาโรยเปนแถว หรอโรยเมลดขาวเกลยใหสม าเสมอ ถามเมลดขาวจ านวนมากโรยเปนชนๆ 1 - 3 ชน 2.3 เอาแกลบด าโรยทบ ใหหนาประมาณ 1 - 2 นว 2.4 พรมน าพอใหมความชน 2.5 เอากระถางวางบนถาดรองเพอปองกนมดกน 2.6 หมนรกษาความชมชน ภายใน 3 วน เมลดขาวจะงอกรากออกมา จากนนเอาเมลดทงอกไปเพาะกลาตอไป ขาวพนธดของชาวนาเปนอยางไร 1. เกบพนธเองได ไมตองซอเมลดพนธ 2. เหมาะกบสภาพพนท วถชวตวฒนธรรมของชาวนา 3. ตอบสนองการดแลรกษาโดยธรรมชาต 4. ตนขาวแตกกอด 5. ตานทานโรคและแมลง 6. ตนแขงแรงไมสงเกนไป 7. รวงใหญ จบถ เมลดเยอะ คอรวงเหนยวแขงแรง 8. เมลดนวดงายปานกลาง สแลวเมลดหกนอย

9. เมลดขาวหงหรอนงแลว หอม นม อรอย 10. มคณคาทางโภชนาการสง 11. ไมถกผกขาดสทธประโยชนทงหลายโดยผใดผหนงแตเพยงผเดยวหรอเพยงบางกลม 12. มความนงของสายพนธ(ไมกลายพนธ) 13. มความหลากหลายทางพนธกรรม ไมมเพยงสายพนธใดเพยงสายพนธเดยว

ศนยเรยนรเศรษฐกจพอเพยงเพอน าไปสการพงตนเองอยางยงยน ตงอยแปลงเกษตร นายเรม ชรตน เลขท 105 หมท 17 บานโนนยาง ต าบลก าแมด อ าเภอกดชม จงหวดยโสธร

เทคนคและวธการปรบปรงพนธขาว

ทางเลอกของเกษตรกรในการปรบปรงพนธขาว การปรบปรงพนธขาวเปนทางเลอกของเกษตรกรทจะใหไดพนธขาวตรงตามความตองการและเปนการกษาพนธขาวไมใหกลายพนธ หลกการในการคดเลอกขาวเพอปรบปรงพนธ การคดเลอกพนธขาวทตองการปรบปรง ตองเลอกพนธขาวทตรงตามลกษณะ เชน ลกษณะล าตน ส อาย รสชาต ความตองการของแสงและน า เชน ขาวหอมมะล เปนขาวไวแสง (ขาวป) เปลอกสฟาง ขาวสารสขาวใส เมลดยาวไมเปนทองไข คอรวงยาว มกลนหอมนม การคดพนธจากขาวรวง 1 เกยวพนธขาวทตองการในแปลง โดยเลอกตนทหางจากพนธอนๆ 1 - 2 เมตร ตามปรมาณทตองการ 2 น ารวงขาวทเกยวมาผงแดด 2 - 3 แดด 3 คดเลอกรวงทมลกษณะรวงใหญ ยาว เมลดสมบรณ ไมมรองรอยของโรคหรอแมลงรบกวน 4 น ารวงทคดเลอกแลวมานวดรวมกน ตากแดด 1 - 2 แดด แลวจดเกบเพอน าไปขยายพนธตอไป การคดพนธขาวในแปลงนา 1 แบงพนทส าหรบปลกขาวทตองการ เพอปองกนการปนเปอน 2 ระหวางการเจรญเตบโต หากมขาวพนธอนขนมาปนใหถอนทงออกไป 3 ชวงขาวเปนรวง หากมรวงทไมตรงตามลกษณะพนธขาวทตองการใหถอนตนนนทงไป 4 การเกบเกยวเพอท าพนธ ใหเกยวรวงขาวทอยหางจากขอบแปลงขางละ 1 เมตร เพอปองกนการปน 5 ท าความสะอาดเครองนวดหรอลานตาก เมอตองการเอาพนธขาวนวดหรอตาก การคดพนธจากขาวกลอง 1 เลอกเมลดพนธทสมบรณตรงตามสายพนธทตองการ (จากขาวเปลอก) 2 แกะเปลอกดวยมอใหเหลอเปนขาวกลองทสมบรณ คอไมเปนโรค 3 น าเมลดขาวกลองทคดเลอกไดไปเพาะเปนตนกลา

ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ