AFETLERDE HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ

AFETLERDE HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ

TÜRKİYE HASTANE AFET PLANI EĞİTİMLERİTÜRKİYE HASTANE AFET PLANI EĞİTİMLERİ

Prof.Dr.Recep AKDUR

2

AFETİN DÖNEMLERİ Sessiz Dönem Alarm Dönemi İzolasyon Dönemi Dış yardım Dönemi Rehabilitasyon Dönemi

Afete etkili yanıt verebilmek; sessiz dönemde gerçekleşecek plan ve hazırlıkğı ile olanaklıdır.

3

ETKİLİ YANIT = PLAN

ADIMLAR Planlama takımı kurma Mevcut planları gözden geçirme Kaynakları tanımlama Afet senaryoları yazma Yanıt için gereksinimleri hesaplama Tatbikatlar

4

AFETİN SAĞLIK ETKİLERİHastalık ve Ölüm Nedenleri; Travma- Olayın direkt etkileri Emosyonel stres Bulaşıcı hastalıklar -Su -Gıda -Solunum yolu

-Vektörler

5

AFETLERDE SAĞLIK HİZMETLERİ

1. Olaya Bağlı Travmalara Acil Tıbbi Müdahaleler

2. Halk Sağlığı Hizmetleri (İkincil hastalık ve ölümlerin önlenmesi)

6

ACİL TIBBİ MÜDAHALELER Kurtarma sırasında bakım Triaj (kırmızı,yeşil,sarı,siyah) Yaşam idamesi Yaralıların bakımı Hasta sevki İkincil triaj Hastane hizmetleri

7

HALK SAĞLIĞI HİZMETLERİ

Çevreye yönelik koruyucu hizmetler (Barındırma,su güvenliği, gıda güvenliği,

vektör kontrolü, atık kontrolü vb) Kişiye yönelik koruyucu hizmetler (aşılar, kemoprofilaksi, sağlık eğitimi vb) Olağan hizmetler düzeyine ulaşma Sağlık alt yapısının yeniden inşaası

8

AFET SAĞLIK HİZMETLERİNDEÖNEMLİ BAŞLIKLAR

Kurtarma Acil tıbbi bakım Tehlikeleri ortadan kaldırma

(yangın, gaz sızıntısı vb.) Devam etme riski varsa

toplumu güvenlik altına alma Koruyucu ve rutin bakım

sağlama Sağlıklı su, yiyecek, barınak

sağlama İnsan atıklarını yok etme Vektörlerle yayılan

hastalıkları önleme

Katı atıkları zararsızlaştırma

Tıbbi atık yönetimi Enfeksiyon kontrolü Durum ve deneyimleri

kayıt ve raporlama Materyallerin depolanma

ve dağıtımı İletişim Ulaşım Bilgilendirme Trafik düzenlemesi Güvenlik hizmetleri Ölülerle ilgili hizmetler

9

RİSK GRUPLARI 0-5 yaş grubu çocuklar Gebeler Lohusalar Yaşlılar Kronik hastalığı olanlar Engelliler Akut hastalık geçirenler

10

Eksternal AfetHastaneyi Etkileyen Major Afetler

Geçici bir sağlık birimi oluşturulmalıdır. Seyyar hastaneler kurulmalıdır. Çevre sağlığı hizmetleri üzerinde

durulmalıdır.-Sağlıklı su-Sağlıklı gıda-Atık kontrolü-Vektör kontrolü

11

GEÇİCİ YERLEŞİMİN KABULU

Zamanında-gecikmeyen, Mal güvenliği, Malına mülküne sahip çıkabilme, İşine gücüne devam edebilme Komşu akraba-sosyal ilişkilere devam Organize olma-katkı ve katılımını alma

12

AFETTE YERLEŞİM TÜRLERİ

Sabit yapılar: Okul, kamp, otel gibi yerlere geçici yerleştirme

Çadır kentler:Kısa erimli yerleştirme Prefabrik konutlar: Orta erimli

yerleştirme Kalıcı yerleştirme: Yeni konutlar-yeni

yerleşim yerleri

13

SABİT YAPILARA YERLEŞTİRME

SULU ALANLAR HİJYENİ TOPLU BESLEME ÇAMAŞIRHANE KALABALIK FAKTÖRÜ GRUBUN ÖRGÜTLENMESİ GRUP FAALİYETLERİ

14

ÇADIR KENTLER1

Yer seçimi Uygun çadırlar Araziye yerleşme Toplumun örgütlenmesi

15

ÇADIRKENTLER2

Önceden hazırlanmış, alt yapısı inşa edilmiş alanlar Önceden planlanmış, uygun

araziler

16

ÇADIR KENTLER3

Yer Seçimi 1000 kişiye 3-4 hektar alan, Su, elektrik, ulaşım sağlanabilen Eğimli, su drenajına uygun, zemin çamuru,

çimen ve ot olmayan arazi Su basma, toprak kayma, çığ, kaya düşme

olasılığı yok Çöplük, hava kirliliği, kokusu ve jitlerinden

uzak Gürültü ve yoğun trafikten uzak Hava akımı olmayan, güneye bakan Eski yerleşime yürüme mesafesinde

17

ÇADIR KENTLER4 Uygun Çadırlar

Çadırlar aile tipi olmalı Kişi başına en az 3-3,5 m2 alan 10 m3

hacim sağlamalı Soğuk, rüzgar ve yağmurdan koruyan Doğal havalandırmaya uygun Gereğinde ısıtmaya uygun .

18

19

ÇADIRLARI YERLEŞTİRMEK YAN YANA DİZMEK DEĞİLDİR

20

ÇADIR KENTLER5

Araziye yerleşme

10 metrelik, kaplanmış yollar Çadırlar bu yola iki metre mesafede Çadırlar arasında sekiz metre aralık Çadır dizileri uygun drenajlarla

korunmalı Sokaklar ve çadırlar aydınlatılmalı

21

23

24

25

26

27

ÇADIR KENTLER6

sosyal tesisler

Mutfak- yemekhane Tuvaletler Banyolar Çamaşırhaneler Yönetim (İdare, sağlık istasyonu,

haberleşme, güvenlik) Lokal (toplanma, eğleme) Okul çadırları Spor alanları

28

PREFABRİK KONUTLAR Yer seçimi ilkelerine uygun Su, kanalizasyon, elektrik merkezi Uygun büyüklükte konutlar (sulu

alanların içinde olduğu) Konutların araziye yerleştirilmesi

(cadde ve sokak sistemi) Yönetim (İdare, sağlık istasyonu, haberleşme,

güvenlik) Okul Kantin-Lokal- toplantı yeri Spor alanları

29

KALICI YERLEŞİMLER

OLAĞAN KENT,ÇEVRE, KONUT, İNŞAAT ve SAĞLIK KURALLARI

30

VAR OLAN ŞEBEKE SUYU 1

Sistem ve şebeke hızla kontrol edilmeli-bozukluk, arıza ve riskler derhal giderilmeli

Kirlenme olasılığı dikkate alınmalı, giderilmeli Başlangıç ve rutin analizler Başlangıç, süper ve olağan klorlama Şebeke çalışıncaya dek seyyar su sağlama ve

bunlarda su güvenliği

Çözümlenmesi gereken en acil ve önemli sorundur

31

SU SAĞLAMA YÖNTEMLERİ2

1. AMBALAJLI SULAR2. TANKERLERLE TAŞIMA3. MOBİL ARITMA DÜZENEKLERİ4. ŞEBEKE BAĞLAMA

32

OLAYDAN HEMEN SONRA SU3

Durumun belirsiz olduğu ilk saatlerde ambalajlı sular dışında kullanılmamalı

Geçici su şebekesi çekilebiliyor ise kurulmalı

Mobil hastane kurulacaksa kişi başına 40-50 lt/kişi/gün su verilmeli

Çadır yerleşimlerde kişi başına en az 40-50 lt/kişi/gün litre su sağlanmalı

Suyu alma yeri her bir çadıra en fazla 100 m uzakta olmalıdır.

33

AMBALAJLI SU4

RUHSATLI MARKALI ORJİNAL ŞİLLİNG KAPAKLI KULLANIM SÜRESİ GEÇMEMİŞ UYGUN TAŞIMA-SAKLAMA

34

SU TANKERİ5 Su taşımaya uygun, Dolum ve başaltım sistemleri

kirlenmeye yol açamayacak tipte, Su aldığı yer uygun ve denetlenmiş, Dolumdan sonra klorlama, Yerleşim girişlerinde klor kontrolü, Personel eğitimli.

35

TAŞINABİLİR SU DÜZENEKLERİ6

İçme suyu düzenekleri Atık su arıtma düzenekleri Su analiz laboratuvarları

İÇME SUYU DÜZENEKLERİ KAYNAĞA UYGUN KAPASİTESİ YETERLİ DEZENFEKTE EDEBİLEN PAKETLEYEBİLEN

36

SU HİJYENİ7 Afet durumunda şebekelere -su şebekesinde bozukluk

olmasa bile- süperklorlama (1 ppm) yapılmalıdır Günde iki kez serbest kalıcı klor düzeyi denetlenmelidir. bakteriyolojik muayeneler sık aralıklarla yapılmalıdır Sık aralıklarla bakteriyolojik muayeneler yapılmalıdır

Kuşkulu kaynaklardan elde edilen suyun dezenfeksiyonu için birinci seçenek klorlamadır

37

38

BESLENME1

Afetlerde gıda kirliliği olasılığı daha yüksektir Gıda stokları değerlendirilmeli, Kontamine gıdalar imha

edilmeli Uygun saklama, hazırlama pişirme,dağıtım koşulları

sağlanmalı Önce saklanması güç besinler tüketilmeli Gıda temini için plan yapılmalı Kirlenme olasılığı olan yerler; üretim, hasat, taşıma,

işleme, depolama, dağıtım, kullanım Özellikle kimyasal üretim, taşıma ve depoları Biyolojik kirlilik (geleneksel gıda hijyeni önlemleri) Fırsatçılara olağandan daha fazla dikkat

39

40

BESLENME2

İZOLASYON EVRESİ KISA ERİMLİ UZUN ERİMLİ

41

BESLENME3

Örgütsüzlük ve olanaksızlıklar nedeniyle İlk günler, yiyecekler korunamaz kuru ve paketlenmiş yiyecekler tercih edilmeli

Örgütlü, sistemli ve dayanışma duygusunu pekiştiren dağıtım yapılmalı.

En kısa sürede seyyar mutfak kurulmalı Orta ve uzun erimli yerleşime dek

beslenme merkezi olmalı

42

BESLENME4

hijyen

Gıdalar uygun koşullarda saklanmalı Vektörler mutfak ve gıdaya ulaşamamalı Mutfak temiz olmalı Tezgahlar hem yemek hazırlamadan önce

hem de sonra temizlenmelidir Kaplar olağandan daha özenle

temizlenmeli

43

BESLENME5

hijyen

El, araç gereç ve tezgah kurulamada kağıt havlu kullanılmalı

Mutfak bezleri amacına göre sınıflanmalı karıştırılmamalı

Bezler günlük değiştirilemiyor ise kullanmadan önce klorlu suya yatırılmalıdır.

Fırça ve paspas benzeri araçlar mutfağa özgü olmalı diğer alanların araçları kesinlikle mutfağa sokulmamalıdır

44

BESLENME6

ÇALIŞANLAR Çalışmaya uygunluk-Portörlük muayenesi Çalışanların beden, giysi temizliği El bakımı ve kontrolü El yıkama ve eldiven kullanma Bone kullanma Sıvı sabun-Kağıt havlu kullanma EĞİTİM

45

DAĞTIMDA HAKKANİYET VE DÜZEN, DAYANIŞMA DUYGUSU

46

MERKEZİ VE TOPLU BESLENME DAHA HİJYENİKTİR

47

YETERLİ DENGELİ BESLENME

Gıda hijyeni uygulamaları yapılırken yeterli dengeli

beslenme ilkeleri de unutulmamalıdır.

48

ENKAZLAR MOLOZLAR Enkaza ve molozlara dezenfektan,

ensektisit sıkmaya gerek yoktur Çöplüğe, dere yatağına, denize,sarp

vadilere dökülmemeli Tekrar almaya uygun ve olabildiğince tasnif

edilmiş depolama Toprağı ve diğer atıkları kirletecek

(radyoaktif,kimyasal, parlayıcı patlayıcı,biyolojik) atıkları özel toplama ve uzaklaştırma

49

Özel kirlilik riski taşıyan yapıların hızlı ve

doğru biçimde değerlendirilmesi ve

zararsızlaştrılması gerekir.

50

DEFİN Cesetlerin kontamine (biyolojik/kimyasal) olabileceği

unutulmamalı, kirli olanlar dekontamine edilmeli Kirli olmayan ölülere sönmemiş kireç, dezenfektan vb

uygulamasına gerek yoktur. Uygun koşullarda -soğukta bekletilmesi yeterlidir.

Cesetler için yeteri sayıda torba bulunmalı/temin edilmeli Yakınları alana dek morgda bekletilmelidir- Çok sayıda ve

geçici morga gereksinim vardır. 72 saatten fazla tutulmamalıdır. Defin işlemleri hızla yapılmalıdır.

Kayıt ve kimlik tespiti çok önemlidir. Belirlenen yerler dışına gömme yapılmamalıdır.

51

TUVALET–BANYO-ÇAMAŞIRHANE Her 10 kişiye bir tuvalet her 50 kişiye bir

duş sağlanmalıdır. Açık çukurlu hela için her 50 kişiye 3 metre çukur kazılır ve

10 kişiye bir yıkanma musluğu 100 kişiye bir banyo 50 kişiye bir duş yazın duş sayısı 30 kişiye bir olacak şekilde ayarlanmalıdır.

Merkezi çamaşırhane ve yeterli çamaşır makinesi

Deşarj noktaları belirlenmeli Yerel koşullara uygun arıtım önlemleri

alınmalı

52

KANALİZASYON ATIKLARI Şebekenin zarar görüp görmediği derhal

araştırılmalı. Zarar görmüşse onarıma gidilmelidir. Sıvı sabun, su, kağıt temizlik maddeleri

sağlanmalıdır.VAR OLAN YAPILAR HASARANMIŞ İSE Açık çukurlu tuvaletler Seyyar tuvaletler kullanılabilir. Atık suların kontrollü uzaklaştırıması

sağlanmalıdır. Yeni tuvaletler yapılıp, kanalizasyona

bağlanmalıdır.

53

54

ÇÖP-VEKTÖRLER Kapalı kaplar yerleştirinceye dek çöpleri

çukurlara biriktirme ve toprakla örtme Atıklar poşetlere ve kapalı kaplarda toplanmalı Her 4-8 çadıra (25-50 kişi) 50-100 litrelik

kapaklı çöp kabı yerleştirilmeli Her gün ve düzenli alınmalı. Uygun yerlerde biriktirilmeli ve birktirme

alanlarında çevre gözetilmeli Eğitim yapılmalı

55

ÇÖP-VEKTÖRLER Afetlerden sonra vektör insan teması artar Uygun alanlar seçilmiş ise vektörler sorun olmaz Jit yok etme ve kimyasal mücadele yapılmalı Yapay jit yaratmamak (çöpler, tuvaletler, atık su,

gıda hazırlama depolama) Erişkin mücadelesi için ensektisidler kullanmak

gerekebilir (duyarlılık, maliyet, elde edilebilirlik, zararasız kullanım)

Şüpheli hayvan ölüleri yetkili kişilerce kaldırılmalı ve temas ettiği yerlerle ilgili önlemler alınmalı, gerekirse veterinerlik önlemleri devreye sokulmalıdır

56

ÖZEL ATIKLAR ATIKLAR1

Hastanelerde tıbbi, tehlikeli, radyoaktif ve evsel atıklar birbirine karıştırılmamalı

Tıbbi atıklar için; Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

Tehlikeli atıklar için; Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

Radyoaktif atıklar için TAEK düzenlemeleri UYGULANMALIDIR

57

TIBBİ ATIKLAR

Tıbbi Atık Yönetimi İlkeleri, afette de aynen uygulanmalıdır.

Sorumlu kişiler belirlenmeli İlgili personel eğitimden geçmeli Atık miktarı kayıt altına alınmalıdır Kaynağında en aza indirilmeli Kaynağında ayrı, toplanıp, taşınmalı,

biriktirilmeli

58

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ1

En sık ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklar

Tifo Kolera Kızamık İnfluenza Besin zehirlenmesi Hepatit A,B,C Kuduz Polio

Sıtma Meningokoksik

menenjit Tüberküloz Parazitozlar Skabies Tetanoz

59

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ2

Laboratuvarın kesintisiz çalışması Gerekirse mobil laboratuvarlar kurulması İşbirliği sağlanabilecek laboratuvarların belirlenmesi Çevreye ve kişilere ait örneklerin alınabileceği

kapasitenin sağlanması Bulaşıcı hastalık kontrol ekipleri oluşturulması İshal ile başvuran hastalardan gaita örnekleri alınması,

60

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ3

Bulaşıcı Hastalık Çıkmaması İçin Önlemler Yeterli ve temiz su sağlama Gıda hijyeni sağlama Vektörlerle mücadele Veteriner Müdürlüğü ile işbirliği Çevrenin olumsuzluklarını etkisiz kılma Sağlık eğitimi Hastalık semptomlarını izleme Portör muayeneleri Laboratuvar olanakları sağlama

61

BULAŞICI HASTALIK KONTROLÜ4Bulaşıcı

KaynakOlgu ve taşıyıcı tanımaOlgu ve taşıyıcı tedavisiİzolasyonFilyasyonBildirimSağlık eğitimi

Bulaş YoluSu hijyeniGıda hijyeniKişisel temizlikVektör kontrolüAtık kontrolü

Sağlam KişiBağışıklamaKemoprofilaksiBeslenmeSağlık eğitimiKişisel bariyerler

62

BAĞIŞIKLAMA

Yaralılarda ve kurtarma çalışmalarına katılanlarda tetanoz aşısı

Ceset ve yaralılarla yakın teması olanlara Hepatit B aşısı

On beş yaş altı için ek bir doz kızamık aşısı Kolera ve tifo aşıları önerilmez. Tetanoz serumu, kuduz aşısı ve serumu, yılan ve akrep

serumu bulundurulmalıdır. Rutin bağışıklama hizmetlerinin kaldığı yerden devamı

sağlanmalıdır.

63

Veri toplama ve kayıt

Düzenli günlük semptomlara dayalı veri toplama, kayıt, sonuçların izlenmesi ve bildirim mutlaka yapılmalı

İlgili bölgedeki endemik bulaşıcı hastalıklara karşı surveyans planı hazırlanmalı

Sorunlar, nedenleri, etkilenenler, müdahaleler, gereksinimler ayrıntılı rapor edilmeli,

Sürekli izleme, değerlendirme yapılmalıdır.

64

Toplumun Eğitimi

Toplumun afetlere hazırlıklı olması

sağlanmalıdır. Afet bilinci oluşturmak Paniğe kapılmamak İşleri kolaylaştırmak Kendi rollerinin önemini kavratmak Afet sonrası ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarını ve

bunlardan korunmayı öğretmek açısından önemlidir

65

Ruh Sağlığı Hizmetleri

Travma sonrası stres bozukluğu başta olmak üzere çeşitli ruh sağlığı sorunları sıklıkla görülmektedir.

Yaralılar, hasta yakınları, personel için gereklidir.

Bu konu ile ilgilenen bir birim kurulmalı ve görevlendirmeler yapılmalıdır

66

Üreme Sağlığı Hizmetleri

Doğum öncesi bakım Sağlık personeli yardımlı ve sağlıklı koşullarda

doğum Doğum sonrası bakım Aile planlaması hizmetleri-danışmanlık

Bu hizmetlerin aksamadan yürütülmesi için gerekli mekan, malzeme, personel gereksinimi karşılanmalıdır.

67

Halk Sağlığı Hizmetleri İçin İşbirliği

Tesisat sorunları yönünden;lojistik hizmetleri Gıda,su, malzeme, korunması, olası yasakların

uygulanması yönünden güvenlik hizmetleri Halk eğitimi, iletişimi için halkla ilişkiler İkincil hastalıkların önlenmesi, çevre sağlığı ve

dokümentasyon için planlama hizmetleri Psikososyal destek yönünden operasyon hizmetleri ve

Psikiyatri bölümü ile işbirliği ve koordinasyon gereklidir.

68

SONUÇ

Hastane Afet Planında, İnternal ve eksternal afetler göz önüne alınmalı Birden fazla senaryo hazırlanmalı Ekip motivasyonu sağlanmalı Tekrar tekrar gözden geçirilmeli Tahliye planlarını içermeli Basit ve net organizasyon sağlanmalı Karar alma ve uygulama kısa yollardan olmalı Altyapı ve gereksinimler iyi tanımlanmalı

69

SONUÇ-2

Her hastane tektir Her afet tektir Afetler planlandığı gibi gitmez

Ancak; afete en etkili yanıtı sağlamada

planlama en önemli faktördür.

70

SONUÇ-3

Halk Sağlığı ile ilgili uygulamalar afetin tıbbi ve ekonomik olumsuzluklarını önemli ölçüde azaltır.

Sağlık hizmetleri planlanırken çok sektörlü yaklaşımın ve birinci basamak sağlık hizmetlerinin önceliği unutulmamalıdır.

Hastane Afet Planları da bu önceliğin unutulmayacağı bir anlayışta hazırlanmalıdır.