Crkva u Sapcu

Godine 1735. u popisu Mitropolije beogradske prvi put se pominje jedna crkva u apcu. Bila je posveena sv. Jovanu i nalazila se u srpskom delu Baira. Nepun vek kasnije Joakim Vuji zatie crkvu sv. Petra i Pavla koja je smetena u varoi "obae u drugom sokaku ... koja je ot drva i pletera nainjena... Ova cerkva veoma trona i skoro poruena. Zato visokorodni G. Jefrem voznamerio na prolee drugu novu, ot kamena cerkvu zidati". Zidanje novog hrama poelo je 1827. god. Izgleda da je glavni majstor bio zidar Kosta Dimovi iz Ohrida. Graevina je zavrena 1831. god. to potvruje i natpis na ploi smetenoj na junom zidu. Do 1847. god. crkva je bila zaputena; te godine je obnovljena, a sve do 1858. hram nema zvonik. Te godine je zvonik i osveen i postavljeno sedam zvona iz kragujevake topolivnice. Desetak godina kasnije grom je otetio zvonik koji je ubrzo obnovljen. Crkva je najvie stradala za vreme Prvog svetskog rata, zvonik je sruen do pola, krov sasvim propao, a svodovi u velikoj meri narueni. U toku 1914. god. vojnici Dvojne monarhije u hramu dre taoce koje su streljali u crkvenoj porti. U toku rata u hramu su drali konje, opljakali sasude i izboli prvi red ikona na ikonostasu. Streljani taoci sahranjeni su u zajednikoj grobnici u porti. Humka od 157 rtava je mesto gde 1934. god. podignut spomenik. Po osloboenju crkva neko vreme nije u funkciji, a 1922. je popraljena i osveena. Tada su vrh zvonika, krst i jabuka dobili nove oblike. Crkva sv. Petra i Pavla podignuta je u duhu klasicizma. Ima jednobrodnu osnovu sa poluobliastim svodom nad kojim je dvoslivni krov. Na istoku je polukruna apsida, sa june i severne steane su, takoe polukrune pevnike apside koje su spolja jedva naglaene. Na zapadnoj strani je priprata pravougaone osnove, koja je neto ira od samog broda. Par manjih stubova nose galeriju koja se nalazi iznad priprate. Sa njene severne strane nalazi se prostor sa stepenitem koje vodi na galeriju i toranj. Unutranji zidovi naosa ralanjeni su pilastrima koji su meusobno povezani lukovima. U prostoru ispod lukova smeteni su prozorski otvori. Na unutranjem zidu oltarske apside nalaze se dve plitke nie. Crkva je spolja dosta jednostavno obraena, osim zapadne fasade.Jedinu dekoraciju na fasadama ine plitki pilastri i lukovi. Njihov spoljanji raspored odgovara unutranjem. Ispod krovnog venca, du svih fasada, tee niz plitkih arkadica sa sedlastim lukovima. Sa severne i june strane nalazi se po pet prozorskih otvora i jedan na oltaru. Pored prozorskih otvora na bonim zidovima su i dva portala, postavljeni jedan naspram drugog. Zapadna fasada je neto bogatije ukraena. Tu je glavni portal sa pilastrima koji ga sa bonih strana uokviruju, iznad je zabat. Iznad pilastra su dvovratnici premoeni arhivoltom. Iznad priprate je zvonik kvadratne osnove (irina jedne njegove strane odgovara duini priprate. ). Zvonik je trospratni sa po etiri prozorska otvora na svakom spratu. Gledano od podnoja prema vrhu, dekoracija tornja je sve bogatija. Na treem spratu prozor je omeen pilastrima, a par koji se nalazi blie otvoru zavrava se arhivoltom ispod koje je smeten sat. Spoljanji par zvonika nadvien je zabatom. Osmostranu kapu zvonika nosi nisko, takoe osmostrano postolje. Na vrhu kape smetena je lanterna na kojoj su jabuka i krst. Slikanu dekoraciju hrama ine ikonostas i zidno slikarstvo Zidne slike raene su tridesetih godina ovog veka, radio ih je Andrija Bicenko. Ikone je slikao Pavle Simi izmeu 1853 i 1855. god. Ikonostas je ostao neizme- njen, izuzev ikona u soklu, prestone ikone sv. Jovana i ikone Hristovog obrezanja koje su stradale u Prvom sv. ratu.