View
0
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
ECONOMISCHE CRISIS Duitsland
Oorzaken
Dawes-plan
Sociale gevolgen
Politieke gevolgen
TOETS
2297
BRON I
Gegevens over de economie van Duitsland 1928-1933. Alle bedragen zijn in miljoenen Reichsmarken.
BRON II
Ontwikkeling van de werkloosheid in Duitsland tussen 1926 en 1935 (in miljoenen).
BRON III
De Duitse schrijver Heinrich Hauser publiceerde op 1 april 1933 in het maandblad 'Die Tat' een artikel ('Die
Arbeitslosen'), waarin hij zijn observaties uit het jaar 1932 beschreef. In onderstaand fragment doet hij verslag
van een bezoek aan een tehuis voor dakloze werklozen in Berlijn.
"Uitreiking van lepels, uitreiking van geëmailleerde kommen met de woorden 'Eigendom van de Stad Berlijn' op
de zijkanten geschreven. Dan de maaltijd zelf. Een grote ketel wordt binnengebracht. Mannen met gele schorten
om hebben die binnen gebracht en mannen met gele schorten om scheppen het voedsel er uit. Deze mannen zijn
ook dakloos en ze zijn opzettelijk door het bestuur uitgekozen en krijgen gratis voedsel en onderdak en een
beetje zakgeld in ruil voor hun werk voor het tehuis.
Waar heb ik deze manier van voedseluitdeling eerder gezien? In een gevangenis die ik in de winter van 1919
tijdens de burgeroorlog in Duitsland hielp bewaken. Daar was toen dezelfde honger, hetzelfde sidderende,
angstige uitkijken naar de rantsoenen. Nu staan de mannen in een lange rij, enkel gekleed in hun nachthemden
die tot op de grond reiken, en het geluid van hun schuifelende voeten is als het geluid van grote wilde dieren die
op en neer lopen op de stenen vloer van hun kooien voor de voedertijd. De mannen hangen ver over de ketels
heen, zodat de warme damp uit de ketels hen omhult en ze houden hun kommen vast alsof ze bedelen en tegen de
bediende fluisteren: 'Geef mij een echte portie. Geef mij een beetje meer.' Tegelijk met elke kom wordt een stuk
brood overhandigd.
Mijn volgende herinnering is dat ik in een andere ruimte aan een tafel zit op een overvolle bank die lijkt op een
zitplaats in een vierde-klas treinwagon. Honderden hongerige monden maken een enorm lawaai als ze hun
voedsel kauwen. De mannen zitten over hun eten gebogen als dieren die voelen dat iemand dat van hen gaat
afpakken. Ze houden hun kom vast met hun linkerarm er deels omheen gebogen, zodat niemand die weg kan
nemen, en zij beschermen die ook met hun andere ellenboog en met hun hand en mond door de lepel zo snel
mogelijk tussen hun mond en de kom te bewegen."
1 De economische crisis in het begin van de jaren '30 trof Duitsland zwaarder dan andere Europese landen.
Licht dit toe door
- eerst aan elk van de bronnen I en II een argument te ontlenen dat Duitsland zeer zwaar door de
economische crisis getroffen werd en
- daarna te beredeneren dat het Dawes-plan uit 1924 er onbedoeld toe leidde dat Duitsland
bijzonder zwaar door de crisis getroffen werd.
2 De economische crisis had van 1930 tot 1933 in Duitsland enorme sociale en politieke gevolgen. Maak
dat met behulp van bron III duidelijk door
- eerst uit te leggen dat je deze bron kunt gebruiken als voorbeeld van de sociale gevolgen van de
crisis en
- daarna te beredeneren dat je bron III kunt gebruiken voor een verklaring van de tumultueuze
politieke situatie in Duitsland.
ECONOMISCHE CRISIS Groot-Brittannië
Werkloosheid
Sociaal-democratie
TOETS
1301
BRON
In 1930 probeerde de Britse Labour Party stemmen te winnen met deze poster.
1 Leg uit waardoor de 'Krach' van de aandelenbeurs op Wall Street leidde tot toenemende werkloosheid in
Groot-Brittannië.
2 Welke manier om de gevolgen van de economische crisis te bestrijden stelt deze poster aan de orde? Leg je
antwoord uit met verwijzingen naar de bron.
3 Waarom vertolkt de poster een opvatting over de oplossing van de economische crisis, die kenmerkend is
voor een sociaal-democratische partij als de Labour Party?
ECONOMISCHE CRISIS Europa
Oorzaken
Verschil Frankrijk-Duitsland
Economisch herstel
TOETS
214
BRON
Kaart met de gevolgen van de economische depressie tussen 1929 en 1934 in een aantal Europese landen.
1 Leg uit waardoor de economieën van Europa getroffen werden door de economische crisis die in de
Verenigde Staten was uitgebroken.
2 Volgens de gegevens op de kaart werden Europese landen lang niet allemaal in dezelfde mate door de
economische crisis getroffen. Leg uit waarom dat verschil tussen Duitsland en Frankrijk zo groot was.
3 Stel dat je de stelling onderzoekt dat de economische crisis in 1934 over zijn hoogtepunt heen was. In
hoeverre ondersteunt dan de kaart deze stelling? Leg je antwoord uit.
ECONOMISCHE CRISIS Verenigde Staten
Industriële productie
Werkloosheid
TOETS
898
BRON I
Grafiek van het verbruik van hout voor diverse
doeleinden in de Verenigde Staten, 1900-1940.
BRON II
Ontwikkeling van de werkloosheid in de
Verenigde Staten 1924-1933.
Aantal Percentage
1924 2.440.000 5,5
1925 1.800.000 4,0
1926 880.000 1,9
1927 1.890.000 4,1
1928 2.080.000 4,4
1929 1.550.000 3,2
1930 4.340.000 8,7
1931 8.020.000 15,9
1932 12.060.000 23,6
1933 12.830.000 24,9
1 Grafiek I geeft de ontwikkeling van de Amerikaanse houtproductie weer. Geef nu voor de jaren 1910 -
1930 een verklaring voor de ontwikkeling die de grafiek laat zien.
2 Beredeneer dat de ontwikkeling van de werkloosheid in de Verenigde Staten tussen 1924 en 1929 (tabel
II) niet verklaard kan worden uit de ontwikkeling van de Amerikaanse houtproductie (grafiek I).
3 Hoe moet de ontwikkeling van de werkloosheid in de Verenigde Staten in de jaren tussen 1924 en 1929
(tabel II) wel uitgelegd worden?
4 In 1929 begint in de Verenigde Staten een diepe economische depressie. Leg uit dat zowel uit grafiek I als
uit tabel II blijkt dat de Verenigde Staten na 1929 in een depressie verkeren.
5 Maak duidelijk dat je de directe aanleiding van de crisis in 1929 niet uit de bronnen I en II kunt afleiden.
ECONOMISCHE CRISIS
Inkomensontwikkeling
Relatie VS-Duitsland
Gouden Standaard
Sovjetunie
TOETS
1982
BRON
Grafiek waarin het effect van de economische crisis voor het inkomen per hoofd van de bevolking in 10 landen
met elkaar vergeleken wordt. De driehoekjes geven het moment aan waarop een land besloot zijn munt los te
koppelen van de waarde van het goud (= loslaten van de Gouden Standaard).
1 Beredeneer of deze grafiek de stelling ondersteunt dat de economische crisis van de jaren '30 rijke landen
veel meer trof dan arme landen.
2 De ontwikkeling van het inkomen per hoofd van de bevolking in de Verenigde Staten en in Duitsland
vertoont volgens de grafiek een grote gelijkenis. Waarom kun je deze ontwikkeling in de beide landen tot
1933 met elkaar in verband brengen en daarna eigenlijk niet meer?
3 Leg uit dat het loslaten van de Gouden Standaard een maatregel was om de economische crisis te
bestrijden.
4 Beoordeel aan de hand van de grafiek of het loslaten van de Gouden Standaard inderdaad een positief
effect op de economie van de verschillende landen heeft gehad. Leg je antwoord uit.
5 In de grafiek ontbreekt de ontwikkeling van het inkomen per hoofd van de bevolking in de Sovjetunie.
Leg uit waarom opname van gegevens uit dit land weinig zinvol is in de vergelijking met andere landen.
ECONOMISCHE CRISIS Vergelijking zes landen
Wereldeconomie
Democratie versus dictatuur Bewapeningsuitgaven
Sovjet-economie
TOETS
1976
BRON
Deze grafiek geeft de ontwikkeling weer van het Bruto Binnenlands Product (BBP) van een aantal
industrielanden tussen 1929 en 1939. Het BBP geeft de waarde aan van alle in een land door zowel particulieren
als de overheid geproduceerde goederen en diensten en is dus een graadmeter voor de toestand van de economie.
1 Leg uit waarom de crisis op de Amerikaanse aandelenbeurs in de herfst van 1929 leidde tot een crisis
van de hele Amerikaanse economie.
2 Waardoor sloeg de economische crisis in de Verenigde Staten over op de wereldeconomie in het
algemeen, maar op Duitsland in het bijzonder?
3 In de jaren '30 werd kritiek op de democratische regeringsvorm nogal eens onderbouwd met een
verwijzing naar de ernst en de duur van de economische crisis. Beoordeel of bovenstaande grafiek deze
bewering ondersteunt of weerlegt.
4 Als je bedenkt dat het BBP ook de door de overheid geproduceerde goederen en diensten omvat, hoe
moet je dan de ontwikkeling van het BBP in Japan en Italië verklaren?
5 Als enige land lijkt de Sovjetunie niet door de economische crisis getroffen te zijn. Ontleen eerst voor
deze stelling een argument aan de grafiek en geef vervolgens een verklaring voor deze afwijking.
ECONOMISCHE CRISIS Eerste Wereldoorlog
Depressie jaren '30
TOETS
222
BRON
Grafiek van de ontwikkeling van de prijzen van een aantal grondstoffen en van
verbruiksartikelen tussen 1910 en 1940.
1 De vier grafieken in bovenstaande bron geven de ontwikkeling van de wereldeconomie tussen 1910
en 1940 weer, maar geven daarvoor geen verklaring. Geef deze verklaring voor de hoogste piek en
het laagste dal. Twee antwoorden dus.
ECONOMISCHE CRISIS Werkverschaffing
Keynes
TOETS
1172 BRON
Vanaf 1934 werd in Amsterdam het Amsterdamse Bos aangelegd, een
bosgebied van 895 hectare, bedoeld als recreatiegebied voor de inwoners van
Amsterdam. Onderstaand affiche werd gemaakt om belangstelling te wekken
voor een tentoonstelling in 1934 over de plannen voor de aanleg van dit bos.
1 De eerste plannen voor het
Amsterdamse Bos dateer-
den al uit 1928, maar
kwamen door de
economische crisis in een
stroomversnelling. Leg uit
waardoor dat kwam.
2 Hoe is in het affiche de
relatie met de econo-
mische crisis terug te
vinden?
3 De uitvoering van het
'Boschplan' in 1934 paste
in de Keynesiaanse
opvattingen over de
manier waarop een
economische crisis moest
worden aangepakt. Leg
dat, met een verwijzing
naar het affiche, uit.
ECONOMISCHE CRISIS Verenigde Staten
Werkloosheid
Kinderen en de crisis
Historische context
Opstellen hypotheses
TOETS
1975
BRON I
Op 'Thanksgiving Day' (de vierde donderdag in
november) wordt in de Verenigde Staten op feestelijke
wijze gedankt voor de oogst van het afgelopen jaar;
centraal staat een omvangrijke maaltijd in
familiekring. In 1932 zongen kinderen op deze dag dit
liedje voor de ingang van het Witte Huis; kort daarna
werden zij gearresteerd.
"Leeg is de kast,
geen kussen voor het hoofd,
wij zijn de honger-kinderen
die smeken om melk en brood.
Wij zijn de honger-kinderen
die smeken om melk en brood.
Wij zijn de arbeiderskinderen
die moeten, die moeten worden gevoed."
BRON II
In de vroege jaren '30 was de 'Soup Song' in de
Verenigde Staten populair; het werd gezongen op de
wijs van 'My Bonnie Lies Over The Ocean'.
"Ik breng mijn nachten door in het slaaphuis,
ik breng mijn dagen door op de straat.
Ik ben aan het zoeken naar werk en ik vind niets,
Ik wou dat ik iets had om te eten."
BRON III
Plek waar stakende arbeiders posten in de
Amerikaanse stad St. Paul (Minnesota), 1937.
1 Leg uit dat je met elk van de bronnen I, II en III
kunt illustreren hoe diep de economische crisis
ingreep in het leven van talloze Amerikanen.
2 Een bron kan vaak pas goed geïnterpreteerd
worden als deze in haar historische context wordt
geplaatst. Leg uit dat dat het gegeven van
'Thanksgiving Day' voor de interpretatie van het
lied (I) dat kinderen in 1932 voor de ingang van
het Witte Huis zongen van groot belang is.
3 Historische bronnengeven niet alleen informatie,
maar vormen ook de aanleiding voor het stellen
van vragen, waarop vervolgens – in de vorm van
een hypothese – een antwoord geformuleerd
wordt. Stel hypotheses op voor het antwoord
- op de vraag waarom de kinderen in bron I
gearresteerd werden en
- op de vraag waarom in bron III kinderen
betrokken worden in deze demonstratie/staking.
ECONOMISCHE CRISIS Groot-Brittannië
Van crisis naar depressie
Werkloosheid
Sociale onrust
TOETS
1973
BRON II
Foto uit 1931 van Engelse werklozen.
BRON I
Op deze foto uit 1930 wachten werklozen in Londen voor het gebouw van de vakbond op werk.
1 De crisis die in oktober 1929 uitbrak op de aandelenbeurs van New York leidde al snel tot een
economische depressie die grote delen van de wereld trof. Werk deze bewering uit door
- eerst uit te leggen waardoor de crisis van 1929 zich ontwikkelde tot een depressie;
- vervolgens aan te tonen dat je de bronnen I tot en met III kunt gebruiken om deze depressie te
illustreren en
- ten slotte duidelijk te maken waardoor een crisis op de beurs van New York grote gevolgen
kon hebben voor veel andere landen (waaronder Groot-Brittannië).
2 In de periode van de 'Hunger Marches' kreeg de Britse pers regelmatig van de kant van de politie het
dringende verzoek van deze demonstraties geen foto’s of films te maken. Geef achtergrond bij deze
verzoeken door
- eerst een hypothese op te stellen met betrekking tot de argumentatie voor deze verzoeken en
- vervolgens op basis van de bronnen I tot en met III beredeneerd te bepalen of deze
argumentatie stand kon houden in het licht van het waarneembare gedrag van (werkloze)
arbeiders.
BRON III
Gedeelte van een pamflet waarop een demonstratie wordt aangekondigd op 19 december 1932 tegen de
zogenaamde 'Means Test and Anomalies Act'; met deze term werd een wet aangeduid die de regels met betrekking tot de uitkeringen voor werklozen strenger maakte. Demonstraties tegen sociale misstanden
kregen in die tijd geregeld de naam 'Hunger March'.
VOOR HET AANBIEDEN VAN DE
NATIONALE PETITIE
VAN DE 'HUNGER MARCHERS'
TEGEN DE
'MEANS TEST AND ANOMALIES ACT'!
VOOR HET EISEN VAN KERST- EN EXTRA WINTERHULP!
OM TE PROTESTEREN TEGEN DE BEZUINIGINGEN VAN DE
REGERING VAN £ 100.000.000
zal voor bovenstaande eisen op
MAANDAGAVOND 19 DECEMBER
EEN GIGANTISCHE
DEMONSTRATIE gehouden worden ter ondersteuning van de
Nationale Afvaardiging naar het Parlement
ARBEIDERS VAN LONDEN! MET OF ZONDER WERK!
Steun deze strijd tegen Honger en ellende
door mee te lopen in dit grote protest van de arbeidersklasse.
De 'Means Test' en de nieuwe Bezuinigingen betekenen
de zwartste winter tot nu toe voor miljoenen arbeiders.
ECONOMISCHE CRISIS Canada
Sociale gevolgen
Liberalisme
New Deal
TOETS
1980
BRON I
Grafiek, waarin het percentage werklozen in de
Verenigde Staten (blauw) en Canada (rood) tussen 1929 en 1939 weergegeven wordt.
BRON II
Tijdens de economische crisis verkeerden veel
Canadezen op de rand van de hongersnood.
Charles Grieson was een van de vele Canadezen
die hierover een brief schreef aan de eerste
minister van Canada, Richard Bennett.
"Geachte meneer, enige tijd geleden heb ik u een
brief geschreven om u bijstand of een baan te
vragen. Het duurt nu al 40 maanden dat ik niet het
genoegen heb gehad om een betaling te
ontvangen. Ondervoed, slecht gekleed en zonder
een fatsoenlijk onderdak heeft mijn gezin
medische hulp nodig. Hoeveel tijd denkt u dat
men zo door kan gaan? U hebt gezegd dat
niemand in Canada zou moeten sterven van de
honger. Ik heb het idee dat u wilde zeggen van de honger sterven van de ene op de andere dag. Maar
zo langzamerhand lopen ons gezin en duizenden
anderen het gevaar dit stapje voor stapje te doen.
Uit liefde voor God, doe alstublieft persoonlijk
iets om mij te helpen om onze situatie
onmiddellijk te verbeteren. Geheel de uwe,
Charles Grierson."
BRON III
Foto uit 1931 van een 'soupe populaire' in Canada. Het
waren vooral religieuze instellingen, die keukens inrichtten waar soepmaaltijden voor werklozen werden
klaargemaakt.
1 Volgens bron I steeg zowel in Canada als in de
Verenigde Staten het aantal werklozen snel.
Beredeneer of er een verband tussen beide landen
bestaan kan hebben die deze gelijktijdige snelle
stijging verklaart.
2 Bij het uitbreken van de crisis was de liberaal
MacKenzie King minister-president van Canada.
Leg uit dat zijn politieke overtuiging ook een
verklaring voor de snelle stijging van de
werkloosheid kan vormen.
3 Beredeneer dat er een verband bestaat tussen de
bronnen II en III en de gegevens uit bron I.
4 Richard Bennett ging als minister-president van
Canada vanaf 1931 een beleid voeren dat leek op de
'New Deal' van de Amerikaanse president Roosevelt.
Leg op hoofdlijnen uit wat dit beleid inhield; gebruik
vervolgens bron I om te beoordelen of dit beleid
succesvol was.
Recommended