Politika e zhvillimit rajonal -...

Politika e zhvillimit rajonalDr.Sc.Iliriana Bekteshi

2011 / 2012

ibekteshi 1

Industrializimi si metodë e zhvillimit të vendeve(viseve) jo mjaft të zhvilluara

Kur kemi të bëjmë me industrializimi si metodë mëpërkatëse për zhvillimin e vendeve (viseve) jo mjaft tëzhvilluara duhet bërë dallimin mes:

• industrisë si lëmi ekonomike

• industrializimi si proces

ibekteshi 2

Industria paraqet lëmi ekonomike prodhuese që merretme prodhim - përpunimin e lëndëve të para (me prejardhje bimore,shtazore etj.) edhe ate në mënyrëserike dhe me makina.

Karakterizohet si lëmi kryesore ekonomike prodhuese dheme nivel të lartë të ndarjes teknike të punës si dhebartëse kryesore e transformimeve dhe zhvillimitekonomik.

ibekteshi 3

Industrializimi paraqet proces shoqërisht të orientuar qëmundëson zhvillimin dhe perfeksionimin e teknologjisë sëre prodhuese dhe progresit teknik modern e bashkëkohornë ekonomi dhe në veprimtari shoqërore.

Me industrializim kuptojmë ngritjen e lartë të forcaveprodhuese dhe modernizimin e lëmive ekonomike e shoqërore dhe jo vetëm zhvillimn e industrisë.

ibekteshi 4

Rëndësia e industrisë përkatësisht e nivelit të zhvillimit tësaj mbështetet,si vijon:

• ndikon në ngritjen e nivelit të zhvillimit të forcaveprodhuese;

• kushtëzon dhe ndihmon zhvillimin e lëmive të tjeraekonomiko-shoqërore;

• ndikon në ndryshimin e strukturës ekonomike dhezhvillimin më të shpejt ekonomik të një vendi;

• ka rëndësi të vecantë strategjike

• ndikon në ndryshimin e strukturës së bilancit të tregtisësë jashtme etj.

ibekteshi 5

Industrializmi shërben edhe si tregues relevant për tëbërë dallimin ndërmjet vendeve të zhvilluara dhe jo mjafttë zhvilluara në përmasa ndërkombëtare dhe në kuadër tënjë vendi.

Niveli i zhvillimit të një vendi apo rajoni shprehet përmestreguesve të ndryshëm (Produkti Shoqëror dhe tëArdhurat Kombëtare për një banorë etj.) ndërsa ngaindustria mund të merren këta parametra:

ibekteshi 6

• pjesëmarrja relative e industrisë në formimin e GDP-së;

• prodhimi dhe konsumi i të mirave materiale;

• numri i të punësuarve në industri;

• eksporti dhe importi i produkteve industriale.

ibekteshi 7

Për nga niveli i forcave prodhuese marrë globalisht,tëgjitha vendet e botës ndahen në dy grupe:

• vendet e zhvilluara

• vendet jo të mjaft të zhvilluara

ibekteshi 8

Definimi i kuptimit të industrializimit nga aspekti teorikdhe praktik është mjaft i vështirë.

Në literaturën ekonomike dallohen dy tipe të definimit tëindustrializimit:

• Definim sektorial

• Definimi teknologjik

ibekteshi 9

Industrializimi ka kuptim shumë më të gjërë se nëkupitmin e ngushtë të tij - zhvillimin e industrisë dhe me industrializim duhet të kuptojmë ngritjen e lartë tëzhvillimit të forcave prodhuese dhe modernizimin e lëmive shoqërore.

ibekteshi 10

Zhvillimi i përgjithshëm ekonomik dheaspekti rajonal i zhvillimit

ibekteshi 11

Dinamika dhe modelet e zhvillimit ekonomikDinamika e zhvillimit ekonomik

Çështja zhvillimore ka paraqitur dhe paraqet edhe tanipreokupim dhe problem kryesor mjaft kompleks,si ngaaspekti teorik ashtu edhe ai praktik pa marrë parasyshsistemin ekonomiko-shoqëror dhe nivelin e zhvillimit tëforcave prodhuese.

ibekteshi 12

Dinamika e zhvillimit është e lidhur ngushtë me faktorët e prodhimit,me sistemin ekonomiko-shoqërorë dhe më tëkaluarën historike të çdo vendi (marrë në tërësi bazënisëse e ka pasur teorinë e Marksit për riprodhimin e zgjëruar shoqërorë)

ibekteshi 13

Me zhvillimin e mëtejshëm të kapitalizmit - pas Revolucionit industrial si dhe në fazën e kapitalizmitmonopolist duken gjithnjë e më tepër të gjithakontradiktat dhe veçorit e zhvillimit ekonomik që e përcjellin sistemin kapitalist liberal dhe gjatë shek.XIX dhepjesës së parë të shek.XX kapitalizmi liberal u ballafaquame kriza të mëdha ekonomike që e tronditi sisteminborgjez (1929-1933).

ibekteshi 14

Themeluesi dhe protogonisti më i denjë i kësaj doktrineishte Kejnsi i cili zhvilloi teorinë mbi rolindomosdoshmërinë dhe nevojën e intervenimit të shtetitnë zhvillimin makroekonomik.

ibekteshi 15

Në veprën e tij kapitale”Teoria e përgjithshme e punësimit,e interesit dhe e parasë” paraqiti një vështrimkritik ndaj teorisë klasike borgjeze angleze duke konstatuar se kjo teori është e zbatueshme vetëm përsituata të veçanta dhe nuk është e zbatueshme në rastetë përgjithshme.

ibekteshi 16

Në teorinë e zhvillimit ekonomik Kejnsi në fokus tëanalizave makroekonomike vuri këto çështje:

• Punësimin

• Kamatat

• Investimet

• Kursimin

ibekteshi 17

Modelet e zhvillimit ekonomik

Pas Luftës së Dytë Botërore modelet e zhvillimit ekonomikzënë vend të veçantë në literaturën profesionaleekonomike dhe ishin të pranishme si në literaturënekonomike borgjeze ashtu edhe në atë socialiste.

Në teorinë ekonomike dallojmë disa modele të shtimitekonomik - do t’i prezantojmë disa që janë më kryesore:

ibekteshi 18

Modeli i Feldmanit - modeli i parë i shtimit ekonomik u paraqit në ish-Bashkimin Sovjetik në pjesën e parë tëshek.XX - 1920 dhe preokupimi kryesor i ekonomistëve tëBashkimit Sovjetik ishte tempi,dinamika dhe orientimet e zhvillimit ekonomik,ku kontributin më të madh në këtëdrejtim e dha Feldman.

ibekteshi 19

Në pikëpamje matematike kjo mund të shprehet kështu:

nₑ = k · a

• nₑ - norma e shtimit ekonomik

• k - koeficienti kapital margjinal

• a - norma e akumulimit

ibekteshi 20

Modeli Harrod-Domar - ky ishte modeli më i njohur izhvillimit ekonomik pas Luftës së Dytë Botërore - Harrod-idhe Domar-i ishin ata të cilët kanë merita të veçanta përdinamizmin e analizës Kejnsiane dhe modeli i tyre merretsi model i parë i shtimit ekonomik.

ibekteshi 21

Sipas modelit të Harrod-Domar,norma e shtimit ekonomiknë pikëpamje matematike mund të shprehet,si:

ibekteshi 22

nₑn =e ––––

km

• nₑ - norma e shtimit ekonomik për periudhë të caktuarkohore

• nₑ - norma investive bruto

• km - koeficienti kapital margjinal

ibekteshi 23

Modeli Hans W.Singer - ky ekonomist i njohur amerikanparaqet modelin e shtimit ekonomik duke e inkorporuaredhe elementin demografik që u pergjigjet vendeve jomjaft të zhvilluara dhe ky model i përshtatet ekuacionit tëzhvillimit të Harrod-Damar por i cili është përshtatur dheme elemente shtesë - në këtë model Singeri jep njëversion të adaptuar për karakterin e vendeve jo mjaft tëzhvilluara dhe për zhvillimin ekonomik.

ibekteshi 24

Sipas Singerit shtimi ekonomik për një banor nëpikëpamje matematike është si më poshtë:

neb = n .e k -e nₑ

neb - norma e zhvillimit ekonomik për një banor

n -e norma investive (akumulimi)

k -e koeficienti prodhues (vlera inverze e koeficientitkapital margjinal)

n -e norma e shtimit natyror të popullësisë

ibekteshi 25

Modeli Cobb Daglas (funksioni i prodhimit) - ky model nëliteraturën profesionale ekonomike njihet si ndër format më të njohura analitike të funksionit të prodhimit dhe sifunksion i prodhimit për herë të parë është prezantuar nëvitin 1896 nga K.Wicksell,por pa ndonjë analizë empirike -më pas në vitin 1928 këtë model bashkërisht e kanëprezantuar matematikani C.W.Cobb dhe ekonomistiP.H.Douglas në revistën “The American Economic”.

ibekteshi 26

Ky funksion në pikëpamje matematike mund të shprehetsi më poshtë:

Q = ALₑ Ke, A, ɑ, β > 0, ɑ + β = 1

Ndërsa në formën llogaritmike mund të shprehet,si:

ibekteshi 27

logQ = logA + ɑlogL + βlogK.

• Q - prodhimi

• A - është konstantja që paraqet parametrin e produktivitetit

• L - puna

• K - kapitali

• ɑ dhe β - eksponentë të funksionit,janë koeficient tëelasticitetit të prodhimit sipas shpenzimit të faktorit tëprodhimit L dhe K - elasticiteti i substitucineve tëfaktorëve të prodhimit është konstant-ka vlerën 1 (ɑ+β=100)

ibekteshi 28

“Funksioni i prodhimit paraqet varëshmërinë e sasisë(madhësisë) së prodhimit (Q) të ndonjë produkti,i cili

sipas teknologjisë së caktuar (përkatëse) mund tërealizohet nga sasia e caktuar e faktorëve të nevojshëm

të prodhimit.”

ibekteshi 29

Modeli i Sollovit - themelues i këtij modeli ështëekonomisti i njohur (Robert Merton Solov - 1924) -profesor në Massachusetts Institute of Technology nëKembrixh (SHBA) - është fitues i çmimit Nobel (1987) përekonomi,për qasje teorike ekonomike që mund tëpërdoren për debate të faktorëve të zhvillimit ekonomiknë kuptimin kuantitativ (sasior) dhe teorik.

ibekteshi 30

Solov dha kontribut të madh në teorinë bashkëkohore tëzhvillimit ekonomik - kryesisht është marrë me problemine zhvillimit ekonomik,të punësimit,të fuqisë punëtore,tëprogresit teknik dhe të shpërndarjes.

Për përfshirjen e të gjithë faktorëve të prodhimit nëdinamikën e zhvillimit ekonomik do të përdorim modeline Solovit i cili është bazuar kryesisht në modelin e Cobb-Douglas dhe në pikëpamje matematike mund të shprehetkështu:

ibekteshi 31

ΔPr ΔK ΔPu

––––– = ɑ ––––– + β –––––Pr K Pu

• ΔPr / Pr - norma e rritjes së produktit shoqëror• ΔK / K - norma e rritjes së kapitalit• Δpu / Pu - norma e rritjes së punësimit

ibekteshi 32

Modeli Socialist - me ardhjen e Stalinit në pushtet në ish-Bashkimin Sovjetik modeli i Feldmanit për shtiminekonomik ishte i kritikuar dhe i hequr dhe të gjithëekonomistët e viteve njëzet në Bashkimin Sovjetikzhvillonin tezën mbi parashikim real të treguesveekonomik në plan,kështuqë sipas tyre zhvillimi mund tëndahet në tri periudha:

ibekteshi 33

• Mëkëmbja (rindërtimi) - në të cilën nxitet shumë zhvillimiekonomik (për shkak të avancimit të madh tëinvestimeve)

• Rikonstruimi - në të cilën bëhet ngadalsimi i normës sështimit ekonomik (për shkak të strukturës së investimeve)

• Normale dhe e barabartë e zhvillimit - në të cilën vihetprapë deri te nxitimi dhe realizimi i normës së shtimit(varësisht nga niveli i arritur i zhvillueshmërisë së forcaveprodhuese)

ibekteshi 34

Sipas këtij modeli (sipas ekonomistit të njohur polakM.Kaleckit) formula e shtimit ekonomik do të jetë siçvijon:

ibekteshi 35

ΔY 1nₑ = ––– = nₑ . ––– - a + u

y km

• n -e norma e shtimit ekonomik;• n -e norma investive (pjesëmarrja e investimeve bruto

GDP);• km - koeficienti kapital margjinal;• A - humbja areale e të ardhurave për shkak të amortizimit

fizik;• u - koeficienti i rritjes së të ardhurave kombëtare.

ibekteshi 36

Koncepti stalinian nuk u pajtua me këto teza kështu qëanalizat teorike të këtyre ekonomistëve mbi shtiminekonomik ishin të papranueshme deri në vdekjen e Stalinit.

ibekteshi 37

Metoda e koeficientëve kapital

Në teorinë e zhvillimkit ekonomik është konstatuar se pos madhësisë dhe strukturës së investimeve efikasiteti i investimeve paraqet faktor që rrin në lidhshmëri tëdrejtpërdrejtë me zhvillimin ekonomik të një vendi.

ibekteshi 38

Efikasiteti i investimeve mund të shprehet në mënyra tëndryshme dhe njëra ndër metodat më të rëndomta dhemë të zbatueshme në analizat makroekonomike rrethshprehjes së efikasitetit të investimeve është metoda e koeficientëve kapital.

ibekteshi 39

Në teorinë ekonomike dallojmë disa koeficientëkapital,ato janë:

• koeficienti kapital mesatar;

• koeficienti kapital teknologjik;

• koeficienti kapital margjinal.

ibekteshi 40

Investimet demografike dhe ndikimi i tyrenë dinamikën e zhvillimit ekonomik

ibekteshi 41

Nocioni dhe metodat e vlerësimit të investimevedemografike

Në shikim të parë kur përdoret termi investimetdemografike mendohet se fjala është për të avancuarinvestime në proceset natyrore të popullsisë apoinvenstime për ngritjen e kuadrove - kapitalitintelektual,ndërsa në thelb investimet demografike kanëkuptim tjetër.

ibekteshi 42

“Investime demografike quhet pjesa e avancimeveinvestive e cila avancohet,duke marrë parasysh shtimin

natyror të popullsisë (dallimi mes lindjeve dhevdekjeve),produkti shoqëror (në bruto-bazë) apo tëardhurat kombëtare (në neto-bazë) për një banor të

mbeten në nivelin e arritur.”

ibekteshi 43

Sipas D.Vojniq investimet demografike definohen kështu:

“Nëse zhvillimin ekonomik dhe shtimin e fondeve kryesorei shpjegojmë si funksion të investimeve atëherë nuk

është vështirë të kuptojmë se një pjesë e investimeveduhet avancuar vetëm për atë që niveli i zhvillimit

ekonomik (i matur me vlerën e prodhimit apo të fondevekryesore për një banorë) duke marrë parasysh shtimin e

popullsisë të mbetet në nivelin e arritur.”

ibekteshi 44

Investimet e përgjithshme sipas ndikimit të tyre ndahennë:

• Investime ekonomike - ndikojnë në rritjen e produktitshoqëror dhe të të ardhurave kombëtare per një banor-sigurojnë riprodhimin e zgjeruar;

• Investime demografike - ndikojnë në sigurimin e riprodhimit të thjeshtë - që duke pasur parasysh shtiminnatyror të popullsisë,të ruhet niveli i zhvillimit ekonomik.

ibekteshi 45

Metodat dinamike e vlerësimit të investimevedemografike

Sipas metodës dinamike të vlerësimit të investimevedemografike:

“Me investime demografike duhet kuptuar atë pjesë tëproduktit shoqëror (baza bruto) apo të të ardhuravekombëtare (baza neto),e cila është e nevojshme të

investohet me qëllim që duke marrë parasysh shtiminnatyror të popullsisë - produkti shoqëror apo të ardhuratkombëtare për një banor të mbeten në nivelin e arritur.”

ibekteshi 46

Llogaritja e investimeve demografike përkatësisht normakonkrete në ekonominë e një vendi bazë sipas metodësdinamike të vlerësimit të investimeve demografike mundtë bëhet,si:

ibekteshi 47

Nₑ = nd + nₑ

nₑ = Nₑ - nd

Nd = Nₑ - nₑ

• N -e norma e përgjithshme investive;

• n -e norma e investimeve ekonomike;

• Nd - norma e investimeve demografike.

ibekteshi 48

Metoda statike e vlerësimit të investimevedemografike

Në madhësinë e investimeve demografike sipas metodësstatike ndikojnë dy faktorë kryesorë: fondet kryesore përnjë banor dhe shtimi apsolut i popullsisë-përkatësisht atojanë rezultat i produktit të këtyre dy variablave.

ibekteshi 49

Id = FF · Δpa

• Id - investimet demografike;

• FF - fondet fikse apo kryesore për një banor;

• ΔPa - shtimi absolut i popullsisë.

ibekteshi 50

Ndërlidhshmëria mes investimeve demografikedhe dinamikës së zhvillimit ekonomik

Në teorinë e zhvillimit ekonomik është pranuar qëndrimise investimet paraqesin faktor më të rëndësishëmmaterial të zhvillimit ekonomik të çdo vendi dhe dinamikae zhvillimit ekonomik është e lidhur ngushtë mëintensitetin përkatësisht vëllimin strukturën dhe dhëniene kahjeve të investimeve.

ibekteshi 51

Duhet theksuar se kushtet materiale të riprodhimit tëzgjeruar,në rend të parë janë të caktuara nga madhësiadhe struktura (ekonomike dhe teknike) e investimeve dhenga efikasiteti ekonomik i tyre sepse dinamika e zhvillimitekonomik pos faktorëve të tjerë të zhvillimit varet shumënga intensiteti dhe politika e investimeve.

ibekteshi 52

Politika e zhvillimit ekonomik në disavende të zhvilluara të botës dhe në

Bashkimin Evropian

ibekteshi 53

Masat dhe mjetet që ndërmarrin disa vende tëzhvilluara të botës në politikën e zhvillimit rajonal

Në vend të masave eventuale dhe indirekte të shtetit nëintervenimin e zhvillimit ekonomik që ishte karakteristikëe kapitalizmit liberal,tani në fazën e kapitalizmit shtetëror(monopolist) u paraqit nevoja për zbatimin e një sistemitë përgjithshëm të masave ekonomike të shtetit - si nëaspektin sektorial ashtu edhe territorial që në literaturënekonomike njihet me emrin intervencionizëm.

ibekteshi 54

Në literaturën ekonomike në mesin e shumë teorikëveborgjezë dallojmë ekonomistin e njohur angles XhonMajnard Kejnsin - i cili e krijoi dhe e afirmoi në teorinë e zhvillimit ekonomik në baza shkencore doktrinën e intervencionizmit.

ibekteshi 55

Politika e zhvillimit rajonal në SHBA

SHBA-të kah mesi i shek.XIX arritën zhvillim të hovshëmekonomik që ishte rezultat i kushteve historike dheekzistimi i resurseve të ndryshme natyrore - sistemi liberal dhe zhvillimi i tregut të brendshëm bënë që në këtë kohënë SHBA procesi i zhvillimit të karakterizohet me përqëndrimin e aktiviteteve ekonomike e njerëzore dheme dinamizmin e zhvillimit ekonomik.

Shikuar historikisht në SHBA dallohen tri faza kryesore tëzhvillimit të përgjithshëm ekonomik:

ibekteshi 56

Faza e parë - përfshin kohën deri në vitin 1860 ku nëorganizimin e aktiviteteve ekonomike dominon tipi kolonial dhe kjo fazë e zhvillimit ekonomik karakterizohetme:

ibekteshi 57

• Eksportoheshin prodhime bujqësore dhe importoheshinprodhime industriale;

• Zonat më të rëndësishme të zhvillimit u përqëndruan nëpjesët Lindore dhe Jugore - metropole që ishin të tipitmerkantilist sepse bilanci i tregtisë së jashtme,funksioniimport-eksportit gjithnjë ishte në favor të eksportit;

• Ngritja e qyteteve të para në brendi të vendit është bërërreth nyjave kryesore të komunikacionit;

• Ekonomia ishte kryesisht bujqësore - niveli i urbanizmitdhe industrializmit ishte i ulët.

ibekteshi 58

Faza e dytë - përfshin periudhën e viteve 1860-1910 e cilaparaqet etapë të rikthimit ekonomik dhe kjo fazë e zhvillimit ekonomik karakterizohet me:

• Zhvillimi në saje të industrializmit përqëndrohet nëtregun e brendshëm;

• Kjo periudhë paraqet fillimin e urbanizimit ndonësepopullsia rurale përbente rreth 60% të popullsisë sëpërgjithshme.

ibekteshi 59

Faza e tretë - përfshin periudhën pas vitit 1910 dhekarakteristikë kryesore e kësaj periudhe është zhvillimiintensiv urban e industrial.

• Zhvillimi i shpejtë bëri rikthesa të mëdha në ndryshimin e strukturës ekonomike dhe të popullsisë - në kuadër tëlëmive ekonomike industria paraqiste lëminë mëdominuese dhe bartëse të zhvillimit.

• Për periudhën gjysmëshekullore popullsia urbane u rritprej 40% në 70% ndërsa popullsia aktive bujqësore u zvogëlua për 6%.

ibekteshi 60

Industrializimi forma më e përshtatshme e zhvillimit ekonomik dhe rajonal

Zhvillimi i hovshëm i ekonomisë në SHBA bëri të mundurpërqëndrimin e aktiviteteve ekonomike e njerëzore nepëraglomeracione të mëdha kështu që këto qendra të mëdhaindustriale u bënë bartëse kryesore të zhvillimitekonomiko-shoqëror.

ibekteshi 61

Formimi i foleve (vatrave të zhvillimit) rajonale e industriale në SHBA bëhej në dy forma:

• Forma e parë - ishte industrializimi i aglomeracioneveurbane ekzistuese;

• Forma e dytë - ishte vendosja e industrisë në lokacione tëreja gjeografikisht të determinuara.

ibekteshi 62

Masat konkrete të politikës së zhvillimit rajonalnë SHBA

Qeveria e kryetarit Frenklin Ruzveltit filloi të marrë masakonkrete në politikën e zhvillimit rajonal dhe aksioni më I njohur në këtë drejtim njihet me emrin New-deal ku u parapa të rregullohet lugina e lumit Tenesi.

ibekteshi 63

Rajoni i lumit Tenesi përfshinte një sipërfaqe prej 37 mijëmila katrorë,kishte rreth 4.5 milionë banorë në të cilënrreth 70% të popullsisë ishin popullsi bujqësore pasiqëbujqësia paraqiste leminë kryesore ekonomike ku njëpjesë e madhe merreshin me kultivimin e misrit dhe tëpambukut.

ibekteshi 64

Për realizimin e këtij plani u formua administrata e luginësTenesi puna e së cilës funksiononte nëpërmjet njëndërmarrjes e cila ishte nën kontrollin e shtetit dhe përveprimtarinë e vet drejtëpërdrejt i përgjigjej Kongresitamerikan.

Për realizimin e këtij programi shtetëror kësajndërmarrjeje iu kishin besuar pesë funksione:

ibekteshi 65

• rregullimi i lumit i cili do të pengonte vërshimet;

• përmirësimi i lumit për lundrim;

• ngritja e hidrocentraleve - prodhimi dhe distribuimi ienergjisë elektrike;

• pyllëzimi dhe ndryshimi i qëllimit në shfrytëzimin e sipërfaqeve margjinale bujqësore;

• zhvillimi i bujqësisë dhe ndihma në zhvillimin industrial.

ibekteshi 66

Politika e zhvillimit rajonal në Britani të Madhe

Në Angli sikurse edhe në SHBA industrializimi i hovshëmdhe zhvillimi i komunikacionit ndikoi në formimin e qendrave të mëdha urbane dhe ekonomike - qendra tëmëdha industirale formoheshin kryesisht rreth basenevetë minierave,zonave industriale,luginave tëlumenjve,porteve të ndryshme etj.në vendet ku tanimëekzistonin mundësi objektive dhe subjektive përzhvillimin e industrisë.

ibekteshi 67

U formuan disa makrorajone që ekonomisë së vendit ijapin karakter polarizues nga të cilat dallojmë:

• Rajoni i Londrës,

• Rajoni i Birmingham-it,

• Rajoni i Bristol-it,

• Rajonet e brezit të parë industrial,

• Rajonet e brezit të parë që kanë një bazë industriale dhenivel të ulët urban,

• Zonat periferike.

ibekteshi 68

Masat konkrete të politikës së zhvillimit rajonalnë Angli

Në vitin 1937 qeveria e Anglisë formoi Komisionin e vet për realizimin e anketës “Mbi shpërndarjen e popullsisëindustriale” dhe me këtë anketë Komisioni ka përfshirëterritorin e mbarë vendit e jo në mënyrë parciale siç ishtecaktuar me ligjin e vitit 1934.

Komisioni në vitin 1939 dha raportin e vet nga i cili duhetdalluar dy masa:

ibekteshi 69

• Masa e parë ishte se Komisioni duhej të ishte organ kompetent administrativ me anën e të cilit shteti bënvendosjen e drejtë të industrisë në pikëpamje territoriale.

• Masa e dytë kishte të bëj me përkufizimin e vendosjes sëindustrisë në rajonin e Londrës që poashtu ka paraqiturnjë masë mjaft aktive në politikën e zhvillimit rajonal nëAngli.

ibekteshi 70

Në Angli si edhe në çdo vend tjetër për kah niveli I forcaveprodhuese dallojmë këto vise specifike jo mjaft tëzhvilluara:

• Viset e pazhvilluara - karakterizohen me normë të lartëtë papunësisë (50-100% - Irlanda veriore, Uellsi, Skotlanda);

• Viset intermediale (ndërrajonale) të pazhvilluara (21,7%) - karakteristikë kryesore është struktura e vjetëruar e industrisë,migrimi i popullsisë dhe problemi urban;

• Viset e braktisura dhe të ndotura (40%) - këto vise gjeografikisht gjenden në territoret e viseve tëpazhvilluara ndërrajonale.

ibekteshi 71

Politika e zhvillimit rajonal në Francë

Franca sikurse edhe Anglia hyn në radhën e vendeve qënë jetën praktike ka zbatuar politikën e zhvillimit rajonal sipjesë përbërëse të politikës së zbatuar ekonomike dhe nëpikëpamje të zhvillimit të forcave prodhuese Franca mundtë ndahet në dy pjesë kryesore:

ibekteshi 72

• Pjesa Veriore - prej Avrës e deri në Marsejë paraqetpjesën e zhvilluar në të cilën janë përqëndruar rreth 85% të kapaciteteve industriale të vendit dhe ku jetojnë 2/3 e popullsisë.

• Pjesa Jugore - prej Avrës e Marsejit paraqet territorin jomjaft të zhvilluar të Francës

ibekteshi 73

Masat konkrete të politikës së zhvillimit rajonalnë Francë

Duke u mbështetur në zhvillimin e deritanishëm territorial të Francës,të gjitha masat e marra të politikës së zbatuartë zhvillimit rajonal mund të ndahen në dy grupekryesore:

• Masat e drejtpërdrejta - në kuadër të të cilave bëjnë pjesëfondet e ndryshme;

• Masat e tërthorta - ku bëjnë pjesë masat e ndryshme tëpolitikës fiskale.

ibekteshi 74

• Masat e drejtpërdrejta përfshijnë formimin e fondeve tëndryshme me anën e të cilëve shteti ka intervenuar nënxitimin e zhvillimit të territoreve jo mjaft të zhvilluara,si:

• Fondi për zhvillimin ekonomik e shoqëror;

• Fondi për intervenimin e rregullimit të territorit;

• Fondi për rregullimin e pasurisë së patundshme dhe tëurbanizimit.

ibekteshi 75

Masat e tërthorta janë masat e ndryshme të politikësfiskale me të cilat janë nxitur subjektet ekonomike që tëplasojnë kapitalin e tyre në viset jo mjaft të zhvilluara dhenë kuadër të politikës fiskale masat më kryesore qëndërmerr Franca janë:

ibekteshi 76

• Premitë për zhvillimin rajonal,

• Premitë për realizimin e disa aktiviteteve terciare,

• Kompensimi për decentralizëm,

• Lehtësitë tatimore në baza të ndryshme,

• Ndihmë në favor të fuqisë punëtore,

• Ndihma lokale.

ibekteshi 77

Politika e zhvillimit rajonal në RF të Gjermanisë

Në kuadër të vendeve të Evropës Perëndimore GjermaniaFederale paraqet vendin ekonomikisht më të zhvilluar dhenë pikëpamje territoriale nuk ekzistojnë diferenca tëmëdha të zhvillueshmërisë sepse i gjithë territori i venditështë i zhvilluar dhe si karakteristikë kryesore e ekonomisë së këtij vendit është integriteti i saj -ekzistojnë marrëdhënie ndërrajonale dhe interrajonaleekonomike.

ibekteshi 78

Territoret jo mjaft të zhvilluara në RF të Gjermanisëpërbënin 61% të sipërfaqës së përgjithshme dhe 36% tëpopullsisë së përgjithshme të vendit ndërsa kriteret përpërcatimin e viseve jo mjaft të zhvilluara në RF tëGjermanisë ishin të ndryshme por veçojmë:

• normat e punësimit;

• të ardhurat kombëtare për një banorë;

• gjendja e infrastrukturës.

ibekteshi 79

Masat konkrete të politikës së zhvillimit rajonalnë RF të Gjermanisë

Në RF të Gjermanisë sikurse edhe në vendet e zhvilluaratë Evropës Perëndimore politika e zhvillimit rajonal ishtemjaft aktive dhe masat të cilat ndërmori shteti nënxitimin e viseve jo mjaft të zhvilluara ishin të numërtapor të gjitha ato mund të ndahen në dy grupe kryesore:

• në masat e drjtëpërdrejta

• në masat e tërthorta

ibekteshi 80

Masat e drejtëpërdrejta sikurse edhe në vendet tjerapoashtu edhe në Gjermanin Federale - ishin formuarfonde të ndryshme dhe janë marrë masa të tjera në nivelfederal me anën e të cilave shteti ka intervenuar nënxitimin e zhvillimit të viseve ekonomikisht jo mjaft tëzhvilluara.

ibekteshi 81

Masat e tërthorta të politikës së zhvillimit rajonal në RF të Gjermanisë nuk zinin ndonjë vend të rëndësishëm -poashtu hyjnë masat e politikës fiskale të cilatpërdoreshin shumë më pak se që ishte rasti me vendettjera.

ibekteshi 82

Politika e zhvillimit rajonal në Itali

Në Itali sikurse edhe në vendet tjera të EvropësPerëndimore zhvillimin ekonomik e karakterizonpolarizimi territorial dhe sikurse edhe në vendet tjera fazae parë e industrializimit kushtëzoi koncentrimin e aktiviteteve ekonomike e shoqërore nëpër qendra tëmëdha dhe rajone të caktuara.

ibekteshi 83

Në pikëpamje të zhvillimit të forcave prodhuese Italia sikurse edhe Franca ështe e ndarë në dy pjesë kryesore:

• Pjesa Veriore - që paraqet vise të zhvilluara - përfshinë59% të territorit të gjithmbarshëm të vendit,ku jetojnë64% e popullsisë;

• Pjesa Jugore - që paraqet vise jo mjaft të zhvilluara -përfshinë 41% të territorit të gjithmarshëm,ku jetojnë36% e popullsisë (karakterizohet me nivel shumë të ulëttë zhvillimit të forcave prodhuese dhe standard të ulët tëpopullsisë në raport me pjesën Veriore).

ibekteshi 84

Duke pasur parasysh formën dhe mënyrën e intervenimittë shtetit i gjithë sistemi i politikës së zhvillimit rajonalmund të ndahet në dy periudha kryesore:

• Periudha e parë - përfshinë kohën e viteve 1947-1957 nëtë cilën Qeveria ka tentuar të krijojë politikën e përgjithshme rajonale,e cila paraqet të ashtuquajturënfazë paraindustriale të viseve jo mjaft të zhvilluara;

• Periudha e dytë - përfshin kohën pas vitit 1957 e tutje,ecila marrë parimisht paraqet fazën e industrializimit tëviseve jo mjaft të zhvilluara.

ibekteshi 85

Politika e zhvillimit rajonal në BashkiminEvropian

Dallimet në nivelin e zhvillueshmërisë mes vendeveanëtare të Bashkimit Evropian (BE) janë evidente përarsye se zhvillimi i tyre është bërë në rrethana tëndryshme historike,politike dhe ekonomike.

Divergjencat ekonomike mes këtyre vendeve veçmasshprehen përmes nivelit të të ardhurave kombëtare përnjë banor dhe normës së punësimit përkatësisht tëpapunësisë.

ibekteshi 86

Në Bashkimin Evropian tani është krijuar termi “Evropa e rajoneve” i cili gjithnjë e më tepër po zgjërohet në qarqetpolitike dhe në shtruarjen e problemeve të zhvillimitrajonal.

Çështja e politikës së zhvillimit rajonal dita më ditë pobëhet realitet e që po përqafohet vëçmas nga vendet jomjaft të zhvilluara të BE-së - “Evropianizimi dherajonizimi konsiderohen brenda një konteksti të ngushtësi të dy anët e një medaljeje”

ibekteshi 87

Masat konkrete të politikës së zhvillimit rajonalnë Bashkimin Evropian

Bashkimi Evropian dallohet për marrjen e masavekonkrete në politikën rajonale të zhvillimit dhe kjo politikëmbështetet në formimin e disa fondeve të cilat janëngritur në nivel të komunitetit që duke zhvilluar lëmi dhesektorë të ndryshëm ekonomik ndikojnë edhe nëzhvillimin sa më të barabartë territorial të vendeveanëtare të BE-së.

ibekteshi 88

Fondet kryesore me të cilat BE-ja zbaton politikë rajonaletë zhvillimit janë:

• Fondi Social Evropian (SEF)

• Fondi Evropian i Orientimit dhe Garancisë Bujqësore(FEOGA)

• Fondi Evropian i zhvillimkit rajonal (FEDER)

• Instrumenti i Financimit dhe i Orientimit të Peshkimit(IFOP)

• Fondi Koheziv (Fondi për Ndihmë)

ibekteshi 89

Marrja e mjeteve të fondeve strukturore kushtëzohet me plotësimin e disa kushteve të cilat duhet të jenë në suazadhe në pajtim me objektivat e politikës rajonale tëzhvillimit në kuadër të BE-së.

Në fillim për të marrë mjetet e këtyre fondeve duhejplotësuar shtatë kritere dhe duke filluar nga viti 2000 numri i këtyre kritereve (objektivave) u shëndrrua në trekritere,që janë:

ibekteshi 90

• Objektivi i parë - sipas këtij objektivi politika rajonale e zhvillimit promovohet (zbatohet) aty ku produkti ibrendshëm (GDP) për një banor është më i vogël se 75% nga mesatarja e BE-së.

ibekteshi 91

• Objektivi i dytë - sipas këtij objektivi me politikën rajonaletë zhvillimit duhet mbështetur transformimi ekonomikdhe shoqëror i zonave me strukturë ekonomike tëpavolitshme qofshin ato zona me rënie të industrisë,zonabujqësore të dobëta,zona urbane apo zonat e peshkimit.

ibekteshi 92

• Objektivi i tretë - sipas këtij objektivi me politikënrajonale të zhvillimit duhet të kontribuohet nëpërshtatjen dhe në modernizimin e politikave dhe tësistemeve të arsimit,informimit dhe punësimit.

ibekteshi 93

Definimi dhe kriteret e matjes së nivelitzhvillimor të vendeve jo mjaft të zhvilluara të

botës

ibekteshi 94

Termi i vendeve jo mjaft të zhvilluara të botës

Në literaturën profesionale ekonomike për kuptimin e vendeve “jo mjaft të zhvilluara” përdoren terma tëshumtë - kjo ndodh për faktin se është shumë vështirë tëdefinohen këto vende për ç’arsye sot,jo vetem në jetën e përditshme por edhe në literaturën profesionaleekonomike përdoren terma të ndryshëm për të bërëdallimin e këtyre vendeve me vendet e zhvilluara të botës.

ibekteshi 95

Në vazhdim do t’i shqyrtojmë termat më kryesorë qëmund t’i hasim në literaturën profesionale ekonomike përvendet jo mjaft të zhvilluara të botës.

ibekteshi 96

Vendet e “pazhvilluara” apo vendet e “prapambetura” -kjo shprehje për herë të parë është përdorur nëliteraturën anglo-sanksone dhe shumë ekonomistëmodernë bëjnë dallimin mes shprehjes të “pazhvilluar” dhe të “prapambetur”.

Në kuptimin ekonomik shprehja i “pazhvilluar” nënkuptonmos zhvillim apsolut dhe relativ të një vendi apo të grupvendesh.

ibekteshi 97

Realisht nuk ka vend të pa zhvilluar në kuptimin e plotë tëfjalës por ekziston diferenca mes vendeve të ndryshme tëbotës në nivelin e arritur të zhvillimit të forcaveprodhuese dhe termi vende të “pazhvilluara” nuk shprehne fakt esencën e proceseve ekonomike të vendeve tëbotës që tani kanë nivel më të ulët të zhvillueshmërisë,nëraport me vendet e zhvilluara.

ibekteshi 98

Nëse e përdorim termin vendet e “prapambetura” atëherë ç’kuptojmë me të moszhvillim apo fyerje?

Në kuptimin që përdoret ky term kuptohet nuk ka karakter e as domethënie fyese apo përbuzëse por me tëtentohet të shprehet moszhvillimi ekonomik e shoqëror ivendit apo grup vendesh të caktuara të botës.

ibekteshi 99

Mirëpo në jetën e përditshme kjo shprehje më tepër ka kuptim fyes - simbolizon një mosmirësjellje të njeriut(p.sh.për dikë që nuk ka sjellje të mira nënkuptohet se fjala është për personin që ka botëkuptimeprapanike,nivel të ulët arsimor,tregon sjellje jo të mira) -paraqet njeri të prapambetur.

Ky term nuk shpreh esencën e vendeve ekonomikisht jomjaft të zhvilluara të botës dhe si i tillë ai duhet përdorurvetëm kur bëhet fjalë për njerëz me sjellje jocivilizuese.

ibekteshi 100

Vendet në rrugë të zhvillimit - nga aspekti ekonomik tëgjitha vendet e botës pa marrë parasysh nivelin e zhvillueshmërisë së tyre,janë në rrugë të zhvillimit mirëpodallimi qëndron në atë se disa vende të botës kanëmundësi më të mëdha materiale dhe realizojnë dinamikëmë të shpejtë të zhvillimit ekonomik të tyre e disa të tjeramundësi më të vogla materiale dhe realizojnë dinamikëmë të ngadalshme të zhvillimit ekonomik të tyre.

ibekteshi 101

Vendet në zhvillim - nëse përdorim termin vendet në“zhvillim” atëherë shtrohet pyetja se për cilat vendebëhet fjalë - për vendet e zhvilluara,mesatarisht tëzhvilluara apo vendet jo mjaft të zhvilluara të botës.

Shprehja “vendet në zhvillim” ka filluar të përdoret nëliteraturën ekonomike atëherë kur vendet jo mjaft tëzhvilluara të botës filluan të tregojnë gjallëri ekonomike -në kuptimin që përdoret ky term tentohet të tregohet përavancimin e zhvillimit ekonomik edhe në vendet jo mjafttë zhvilluara të botës.

ibekteshi 102

Vendet e varfëra - ky term shpreh nivelin e ulët të njëgrup vendesh të botës,ato që kanë nivel të ulët tëzhvillimit të forcave prodhuese,papunësi të madhe,niveltë ulët arsimor kulturor,standard të ulët jetësor tëpopullsisë etj.

Ky term në një mënyrë tregon shkaqet e moszhvillimitekonomik të një grup vendesh të caktuara të botës dhenga aspekti ekonomik poashtu nuk shpreh esencën dhepërmbajtjen e vendeve jo mjaft të zhvilluara.

ibekteshi 103

Vendet e “Botës së Tretë” - ky term ka hyrë në literaturënprofesionale shkencore nga Instituti Nacional për StudimeDemografike dhe në fillim ky term është përdorur shumëmë tepër si shprehje politike për të bërë ndarjen e vendeve të botës sipas blloqeve.

ibekteshi 104

Kohëve të fundit pasi në kuadër të vendeve tëpainkuadruara kryesisht bëjnë pjesë vendet jo mjaft tëzhvilluara termi vendet e “Botës së Tretë” në faktpërdoret për të shprehur vendet jo mjaft të zhvilluara tëbotës dhe në literaturën profesionale kur flitet për “Botëne Tretë” duhet të kuptohet se fjala është për vendet jomjaft të zhvilluara të botës.

ibekteshi 105

Vendet jo mjaft të zhvilluara - terminologjia e zhvillimitrajonal është e datës së re dhe ekzistojnë shprehje tëndryshme për të paraqitur vendet ekonomikisht jo mjafttë zhvilluara të botës - çdo autor insiston të përdorëshprehjen (termin) e vet,për t’u dalluar nga autorët tjerëkurse në esencë të gjitha ato kanë të njejtin qëllim - t’iprezantojnë vendet jo mjaft të zhvilluara të botës andaj tegjitha shprehjet që përdoren për këtë qëllim duhetkuptuar si sinonime.

ibekteshi 106

Duke pasur parasysh gjendjen faktike,përkatësisht niveline zhvillueshmërisë mendohet se shprehja më adekuate qëpërfshin dhe pasqyron nivelin e zhvillimit ekonomiko-shoqëror të vendeve në fjalë është “vendet jo mjaft tëzhvilluara të botës” dhe në terminologjinë e zhvillimitrajonal me këtë term duhet kuptuar se fjala është për atovende të cilat kanë:

ibekteshi 107

• nivel të ulët të zhvillimit të forcave zhvilluese;

• nivel të ulët të GDP-së në përgjithësi dhe për një banor;

• nivel të ulët të fondeve kryesore në përgjithësi dhe përnjë banor;

• nivel të ulët të zhvillueshmërisë në raport me vendet e zhvilluara;

• nivel të ulët të standardit jetësor etj.

ibekteshi 108

Nocioni vendet “jo mjaft të zhvilluara” përdoret nëliteraturën ekonomike dhe më gjërë,për të treguar niveline arritur ekonomik të një vendi apo grup vendesh tëbotës dhe karakterizohen me epitetet e urisë,tëpapunësisë,të mjerimit etj.thënë më shkurt me standard të ulët të jetës dhe me nivel të ulët të zhvillimit të forcaveprodhuese.

ibekteshi 109

Ende nuk ekziston definim i prerë apo i përgjithshëm,e as kritere të prera për caktimin e vendeve jo mjaft tëzhvilluara të botës,mirëpo si do që të jetë mesekonomistëve ekzistojnë mendime të ndryshme se çkakuptojmë me vende jo mjaft të zhvilluara të botëspërkatësisht çka i karakterizon këto vende.

ibekteshi 110

Karakteristikat kryesore me të cilën dallohen apo që u përkasin vendeve jo mjaft të zhvilluara të botës janë:

• Plotësimi i nevojave;

• Mungesa e potencialit zhvillimor;

• Niveli i ulët i GDP-së apo të të ardhurave kombëtare;

• Gjendja ekonomike dhe shoqërore;

• Niveli i ulët i industrializimit etj.

ibekteshi 111

Pra,në ndarje globale për nga niveli i zhvillimit të forcaveprodhuese sot në botë kemi vende ekonomikisht tëzhvilluara dhe vende ekonomikisht jo mjaft të zhvilluaradhe për këtë më nuk ka dilema sepse grupimi i vendeve tëbotës për nga niveli i zhvillueshmërisë në këto dy grupe -është gjendje faktike.

Lidhur me këtë çështje si problem në vete paraqitetpërcaktimi i kritereve që duhet të marrë për të bërëndarjen e vendeve të zhvilluara dhe vendeve jo mjaft tëzhvilluara.

ibekteshi 112

Shikuar historikisht,prej momentit kur në mënyrëintensive politika e zhvillimit rajonal është trajtuar nëteorinë dhe praktikën e zhvillimit ekonomik në përmasandërkombëtar si kriter për përcaktimin e nivelitpërkatësisht limitit mes vendeve të zhvilluara dhevendeve jo mjaft të zhvilluara,janë marrë këta tregueskryesorë:

ibekteshi 113

Produkti vendor bruto dhe të ardhurat kombëtare përnjë banor - këta dy tregues globalë makroekonomikzakonisht janë marrë dhe merren si tregues kryesorë përtë shprehur nivelin e (mos) zhvillimit përkatësisht kufirinmes vendeve të zhvilluara dhe jo mjaft të zhvilluara tëbotës.

ibekteshi 114

Treguesit e tjerë ekonomikë dhe shoqërorë - autorë tëshumtë për përcaktimin e vendeve jo mjaft të zhvilluaramarrin edhe tregues të tjerë të zhvillimit shoqëror qëparaqesin masë reale për matjen e nivelit të (mos) zhvillimit ekonomik e shoqëror, si; numrin e proteinavepër banor,shkallën e analfebetizmit,gjendjenshëndetësore të popullsisë,numrin e mjekëve aposhtretërve për një banorë etj.

ibekteshi 115

Mendimi rreth shkaqeve të ngecjes sëzhvillimit ekonomik të vendeve jo mjaft të

zhvilluara

ibekteshi 116

Vendet jo mjaft të zhvilluara të botës në fazën e tanishmetë zhvillimit të tyre dhe të nivelit të arritur ekonomikbotëror paraqesin probleme në vete dhe mjaft komplekssi në aspektin politiko-shoqëror ashtu edhe në aspketinekonomiko-social.

ibekteshi 117

Ngecja e zhvillimit ekonomiko-shoqëror e vendeve jomjaft të zhvilluara nuk paraqet problem vetëm ekonomikpor ajo implikohet në të gjitha poret jetësore të pjesësdërrmuese të popullatës botërore andaj çështja e vendeve jo mjaft të zhvilluara të botës duhet të shtrohetdhe të analizohet në mënyrë komplekse objektive e shkencore.

ibekteshi 118

Kur bëhet fjalë për vendet jo mjaft të zhvilluara të botës, nuk duhet kuptuar vetëm ngecjen e tyre ekonomike poredhe duhet pasur parasysh se në këto vende jeton mbi2/3 e popullsisë botërore e cila ballafaqohet me problemet më elementare jetësore - pra me një standard shumë të ulët jetësor.

ibekteshi 119

Marrë në tërësi duke mos u lëshuar në stërhollimin e faktorëve dhe shkaqeve,problemi i vendeve jo mjaft tëzhvilluara të botës paraqitet si:

• Fenomen shoqëror kompleks

• Fenomen jashtë (ekstra) ekonomik

• Fenomen ekonomik

ibekteshi 120

Strategjia e zhvillimit ekonomik e vendevejo mjaft të zhvilluara të botës

ibekteshi 121

Me strategjinë e vendeve jo mjaft të zhvilluara të botësduhet kuptuar gjetjen e formave,metodave,rugëve dhemarrjen e masave më përkatëse të politikës së zbatuarrajonale - rendit ekzistues ekonomik e ndërkombëtar përnxitimin e zhvillimit më të shpejtuar ekonomik të ketyrevendeve dhe luftës kundër varfërisë,urisë,papunësisë e problemeve të tjera sociale shoqërore si dhe daljen ngaprapambeturia shoqërore.

ibekteshi 122

Shqyrtimi i strategjisë së zhvillimit ekonomik të vendve jomjaft të zhvilluara mund të bëhet nga aspekti i:

Dimensionit kohor - i cili mund të ketë karakter:

• njëvjeçar,

• afatmesëm dhe

• afatëgjate

ibekteshi 123

Dimensionit hapësinor - nga i cili strategjia e zhvillimitmund të jetë:

• globale (në nivel ndërkombëtar)

• rajonale (në kuadër të një grup vendesh apo kontinenti)

• kombëtare (në kuadër të vendit përkatës)

ibekteshi 124

Nocioni dhe llojet e rajoneve ekonomike

Rajoni si pjesë e caktuar e hapësirës paraqet konceptpolitiko-administrativ,ndarjen e një vendi në pikëpamjeterritoriale si në aspektin politik,administrativ ashtu edhenë aspektin ekonomik.

Rajoni apo rajonet paraqesin kategori historiko-shoqëroreqë u formuan nën ndikimin e zhvillimit ekonomik dheshoqëror qoftë në kuadër të një vendi apo në përmasabotërore.

ibekteshi 125

Marrë globalisht të gjitha rajonet ekonomike mund tëgrupohen sipas:

• përmbajtjes

• këmbimit të mallrave

• nivelit të zhvillimit ekonomik

• sipas përfshirjes së lëndës së studimit

ibekteshi 126

Në procesin e rajonizimi ekonomik pos faktorëveekonomik ndikim të veçantë kanë faktorët politikë, shoqëror,social,nacional etj.

Me rajonizimin ekonomik duhet kuptuar delimitimin e territorit kombëtar në njësi më të vogla rajonale,sipaszhvillimit të forcave prodhuese.

ibekteshi 127

Politika e zhvillimit rajonal në kushtet bashkëkohore tëzhvillimit ekonomik paraqet pjesë të pandashme dheintegrale të politikës së zhvillimit të gjithmbarshëm tëekonomisë kombëtare dhe që të jetë më efikase ajo mëparë duhet të përcaktoj:

• njësinë kryesore rajonale

• metodat,masat dhe mjetet e politikës së zhvillimit rajonal

• zhvillimin harmonik territorial

ibekteshi 128

Përcaktimi i nivelit të (mos) zhvillueshmërisë

Është vështirë të bëhet klasifikimi i kritereve përpërcaktimin e nivelit të zhvillueshmërisë për shkak tëkarakterit heterogjen të tyre por marrë në tërësi kriteretqë shërbejnë për matjen dhe përcaktimin e nivelit të(mos) zhvillimit ekonomik e shoqërorë mund të grupohennë:

• zhvillimin e forcave prodhuese

• rezultatet e veprimit të forcave prodhuese

• standardin jetësor

ibekteshi 129

Politika e zhvillimit ndërrajonal në ish-Jugosllavi

Modeli i financimit të viseve jo mjaft tëzhvilluara

ibekteshi 130

Sipas intervenimit dhe të masave që kishte ndërmarr ish-Federata Jugosllave në politikën e zhvillimit ndërrajonalpërkatësisht për nxitimin e zhvillimit më të shpejtë tëviseve jo mjaft të zhvilluara deri në periudhën e ekzistimittë saj,mund ta ndajmë në pesë etapa kryesore:

ibekteshi 131

• etapa e parë - 1947-1951 (periudha administrative)

• etapa e dytë - 1952-1956 (periudha e parë e vetëqeverisjes)

• Etapa e tretë - 1957-1960

• Etapa e katërt - 1961-1965

• Etapa e pestë - 1966 e këndej

ibekteshi 132

Politika aktive e zhvillimit ndërrajonal në ish-Jugosllaviështë zbatuar pas vitit 1965 - masat konkrete që janëmarrë pas këtij viti për nxitimin e zhvillimit ekonomiko-shoqëror të viseve jo mjaft të zhvilluara,ishin:

• Fondi Federativ për kreditimin e republikave jo mjaft tëzhvilluara dhe krahinat autonome;

• Mjetet plotësuese buxhetore të Federatës.

ibekteshi 133

Etapa pas vitit 1966 paraqet periudhën më aktive dhe mëefikase në zbatimin e politikës së zhvillimit rajonal në ish-Jugosllavi sepse me formimin e Fondit Federativ u insitucionalizua edhe sistemi i nxitjes së zhvillimit tërepublikave jo mjaft të zhvilluara dhe të KSA të Kosovës.

Në tabelën në vijim do shohim shumën e mjeteve tëfondit nëpër periudha sipas planeve pesëvjeçare dhenëpër vise jo mjaft të zhvilluara.

ibekteshi 134

Territoret

1966-1970 1971-1975 1976-1980 1981-1985

Vlera

Stru

ktu

ra

Vlera

Stru

ktu

ra

Vlera

Stru

ktu

ra

Vlera

Stru

ktu

ra

Viset jo mjafttë zhvilluara

8.925,6 100,0 24.577,8 100,0 77.047,1 100,0 209.243,8 100,0

BosnjëHercegovina

2.740,1 30,7 7.968,7 32,4 23.525,1 30,6 56.141,8 26,8

Mali I Zi 1.169,4 13,1 2.812,5 11,4 8.314,7 10,8 21.675,5 10,4

Maqedonia 2.338,5 26,2 5.625,0 22,9 16.629,4 21,6 37.048,0 17,7

Kosova 2.677,5 30,0 8.171,6 33,3 28.470,5 37,0 95.382,6 45,6

Plasmani i përgjithshëm i mjeteve të Fondit të realizuara në periudhën 1966-1985

Viset jo mjaft të zhvilluara në ish-Jugosllavi nuk ngelninprapa viseve të zhvilluara vetëm në pikëpamje tëzhvillimit ekonomik por edhe në pikëpamje të zhvillimit tëlëmive shoqërorë.

Me qëllim të nxitimit të zhvillimit të lëmive shoqërore nëviset jo mjaft të zhvilluara ish-Jugosllavia intervenonte me mjetet plotësuese të buxhetore të saj.

ibekteshi 136

Në kuadër të politikës së zhvillimit ndërrajonal mjetetplotësuese buxhetore të Federatës ish-jugosllaveparaqisnin masë komponente mjaft të rëndësishme përnxitimin e zhvillimit shoqërorë të viseve jo mjaft tëzhvilluara dhe me qëllim të sigurimit të zhvillimit më tëshpejtuar të lëmive shoqërore në këto vise,duke filluarnga periudha e viteve 1966-1970 si masë e veçantë kanëhyrë mjetet plotësuese buxhetore të Federatës.

ibekteshi 137

Dinamika dhe struktura e mjeteve buxhetore të Federatës për periudhën e viteve1966-1983

Çmimetaktuale në

milionadinarë

1966-1970 1971-1975 1976-1980 1981-1983

Vlera

Stru

ktu

ra

Vlera

Stru

ktu

ra

Vlera

Stru

ktu

ra

Vlera

Stru

ktu

ra

Viset jo mjafttë zhvilluara

8.925,6 100,0 24.577,8 100,0 77.047,1 100,0 209.243,8 100,0

BosnjëHercegovina

2.740,1 30,7 7.968,7 32,4 23.525,1 30,6 56.141,8 26,8

Mali I Zi 1.169,4 13,1 2.812,5 11,4 8.314,7 10,8 21.675,5 10,4

Maqedonia 2.338,5 26,2 5.625,0 22,9 16.629,4 21,6 37.048,0 17,7

Kosova 2.677,5 30,0 8.171,6 33,3 28.470,5 37,0 95.382,6 45,6

Zhvillimi ekonomik dhe politika rajonale e zhvillimit në Kosovë në ish-Jugosllavi

ibekteshi 139

Varësisht nga pozita ekonomiko-shoqërore që kishteKosova në ish-Jugosllavi zhvillimin ekonomik të saj mundta ndajmë në tri periudha:

• Zhvillimin ekonomik në periudhën 1947-1965

• Zhvillimin ekonomik në periudhën 1966-1989

• Zhvillimin ekonomik pas vitit 1989

ibekteshi 140

Zhvillimi ekonomik i çdo vendi,poashtu edhe i Kosovësshprehet nëpërmjet dinamikës së zhvillimit ekonomikkurse dinamika përmes normave të shtimit të produktitshoqëror,si tregues më relevant makroekonomik.

Produkti shoqëror si tregues global sintetik më së mirishpreh dinamikën e zhvillimit ekonomik në periudha tëcaktuara kohore.

ibekteshi 141

Norma e shtimit të produktit të përgjithshëm shoqëror dhe për një banorë nëperiudhën e viteve 1948-1994

Ish-Jugosllavia Kosova

I.Produkti i përgjithshëm

Periudha: 1948-1965

1948-1956

1957-1965

6,9

3,9

8,8

5,7

3,0

8,5

Periudha: 1966-1989

1966-1974

1975-1989

3,8

6,0

2,4

3,9

6,5

2,4

Periudha :1948-1989 4,9 4,7

Periudha: 1991-1994

(Jugosllavia - Unioni Serbi me krahinat dhe Mali i Zi)-17,7 -16,7

II.Produkti shoqëror për një banor

Periudha: 1948-1965

1948-1956

1957-1965

7,1

2,5

7,8

3,4

1,0

5,8

Periudha: 1966-1989

1966-1974

1975-1989

2,9

5,1

1,6

1,4

3,7

-0,3

Periudha: 1948-1989 3,5 2,3

Periudha: 1991-1994

(Jugosllavia - Unioni Serbi me krahinat dhe Mali i Zi) -11,9 -17,8

Për të fituar një pasqyrë reale të zhvillimit ekonomik tëKosovës në ish-Jugosllavi pos shqyrtimit të dinamikës me rëndësi është edhe pasqyrimi i zhvillimit nëpër lëmitëekonomike.

Për analiza më komplekse ekonomike me rëndësi është tëdihet struktura ekonomike sepse nga ajo përfitohetpasqyrë më reale e zhvillimit të gjithmbarshëm ekonomik.

ibekteshi 143

Normat e produktit shoqërorsipas lëmive ekonomikë në

periudhën 1948-1988

19481965

19481956

19571965

19661988

19661974

19751988

19481988

Ekonomia gjithsejt 5,7 3,0 8,5 3,9 6,5 4,5 5,1

- Industria e xehtaria 10,0 9,4 10,8 5,6 7,3 7,2 7,5

- Bujqësia e peshkataria 3,0 0,3 4,4 3,1 3,4 5,1 2,7

- Pylltaria 0,0 0,8 -0,4 1,3 1,1 2,5 0,8

- Ekonomia e ujërave 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 3,3*

- Ndërtimtaria 9,6 9,6 16,7 1,7 9,9 -5,1 5,0

- Komunikacioni 8,1 7,0 9,4 5,1 8,4 4,8 6,4

- Tregtia 7,7** 0,0 0,0 0,0 7,5 0,7 5,2*

- Hoteleria e turizmi 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 4,2*

- Zejtaria 4,8 6,9 1,8 2,2 6,8 -1,0 3,1

Efektet e shtimit ekonomik shprehen përmes rritjes sëtreguesve globalë makroekonomik si dhe formimit tëstrukturës ekonomike - se çfarë efekte kishte sistemiekonomik i ish-Jugosllavisë shihet më së miri në nivelin e arritur të zhvillimit të forcave prodhuese dhe formimit tëstrukturës ekonomike të kësaj treve.

ibekteshi 145

Struktura e produktit shoqëror nëekonominë e Kosovës nëpër lëmitëekonomike

1947 1952 1962 1972 1982 1989 1994

Ekonomia gjithsejt 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

- Sektori shoqëror 0,0 59,2 61,7 72,8 78,4 76,9 51,8

- Sektori individual 0,0 40,8 38,3 27,2 21,6 23,0 48,2

- Industria e xehtaria 16,1 20,8 24,3 34,9 36,8 44,2 28,4

- Bujqësia dhe peshkataria 58,3 44,9 38,5 24,1 23,2 27,5 32,0

- Pylltaria 2,3 2,5 1,0 0,6 0,5 0,5 1,0

- Ekonomia e ujërave 0,0 0,7 0,3 0,3 0,5 0,5 1,0

- Ndërtimtaria 5,7 4,9 9,3 14,2 12,0 5,4 5,3

- Komunikacioni dhe lidhjet 3,2 4,4 6,1 5,5 5,3 4,9 10,0

- Tregtia e hoteleria 10,0** 10,2 11,0 14,6 14,8 11,1 17,4

- Zejtaria 3,8 4,3 2,4 2,5 1,8 1,9 3,3

Struktura e produktishoqëror të ekonomisësë Kosovës sipassektorëve ekonomik

1947 1952 1962 1972 1982 1989 1994

Ekonomia gjithsejt 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0

- Sektori parësor 60,6 48,1 39,8 25,0 24,2 27,9 36,8

- Sektori dytësor25,6 30,0 36,0 51,6 50,6 51,5 44,8

- Sektori tretësor13,8 21,9 24,2 23,4 25,2 20,1 19,7

Të dhënat janë sipas çmimeve të vitit 1994

Në analizat empirike struktura ekonomike pos sipaslëmive ekonomikë shqyrtohet edhe sipas grupeve tëveprimtarive përkatësisht sektorëve ekonomik - se çfarëndryshimesh ka pësuar ekonomia e Kosovës e vërejmë nëtabelën e mëposhtme:

Në Kosovë nuk ishte problem vetëm zhvillimi ipërgjithshëm ekonomik por edhe zhvillimi rajonalpërkatësisht zhvendosja territoriale e objekteveekonomike.

Zhvillimi rajonal përkundër zhvillimit të përgjithshëm dhesektorial paraqet dimension mjaft të rëndësishëm tëzhvillimit të Kosovës i cili për periudhë të gjatë ishte lënëpas dore dhe ka filluar të zbatohet shumë vonë.

ibekteshi 148

Deri në vitin 1970 zhvillimi ekonomiko-shoqëror u koncentrua kryesisht në qendrat më të mëdha urbane pasiqë dalloheshin me infrastrukturë ekonomike e shoqërore në krahasim me qendrat e tjera dhe ngritja e objekteve ekonomike dhe industriale në këto qendra bëritë mundshëm zhvillimin më të shpejtë ekonomiko-shoqëror të tyre në krahasim me qendrat e tjerakomunale të Kosovës.

ibekteshi 149

Politika konkrete dhe aktive e zhvillimit rajonal në Kosovëfillon nga Plani shoqëror në pesëvjeçarin 1971-1975 dheduke filluar nga kjo periudhë Kosova ndërmorri masakonkrete dhe të ndryshme në kuadër të politikës së vet ekonomike për zhvillimin harmonik territorial.

ibekteshi 150

Masa kryesore e politikës së zhvillimit rajonal që zbatoiKosova ishte Fondi për nxitimin e zhvillimit më tëshpejtuar të komunave ekonomikisht jo mjaft të zhvilluaradhe për realizimin e zhvillimit rajonal në këtë pesëvjeçar, Kosova nxorri dy ligje kryesore:

ibekteshi 151

Ligji mbi Fondin për nxitimin e zhvillimit më të shpejtuartë komunave ekonomikisht jo mjaft të zhvilluara

Ligjin për përcaktimin e komunave jo mjaft të zhvilluara.

ibekteshi 152

Sipas ligjit për përcaktimin e komunave ekonomikisht jomjaft të zhvilluara në periudhën e viteve 1971-1975 sikomuna jo mjaft të zhvilluara të Kosovës u morën tëgjitha ato të cilat e kishin koeficientin relativ të zhvillimitmë të vogël se 2/3 (66,6%) të mesatarës së Kosovës.

Koeficientin relativ i zhvillimit është llogaritur në bazë tëkëtyre treguesve kryesorë ekonomik:

ibekteshi 153

• Të të ardhurave kombëtare për një banorë,

• Të pjesmarrjes së të ardhurave të industrisë në tëardhurat kombëtare të përgjithshme,

• Të vlerës së fondeve kryesore të sektorit shoqëror për njëbanor,

• Të normës së punësimit në sektorin shoqëror (numri i tëpunësuarve në 100 banorë)

• Në bazë të lartësisë së të hyrave vetanake buxhetore përnjë banor.

ibekteshi 154

Në bazë të ketyre kritereve në këtë periudhë prej 22 komunave që numëronte Kosova 12 prej tyre hynin nëradhën e komunave ekonomikisht jo mjaft të zhvilluara.eketo ishin:

ibekteshi 155

• Dragashi

• Vushtrria

• Podujeva

• Sërbica

• Gllogoci

• Vitia

• Deçani

• Istogu

• Suhareka

• Kamenica

• Klina

• Rahoveci

ibekteshi 156

Në këtë periudhë mjetet e Fondit kanë qenë me obligimdhe pa obligim dhe shpërndarja relative territoriale e mjeteve të këtij Fondi nëpër komuna jo mjaft të zhvilluaraështë bërë në bazë të parimit të proritetit - koeficientitinvers të zhvillimit.

ibekteshi 157

Shpërndarjaterritoriale e mjeteve të Fonditnëpër komuna jomjaft të zhvilluara1971-1975

Mjetet e Fondit tëparapara me planin

1971-1975

Mjetet e Fondit tësiguruara me Ligj për

periudhën1971-1975

Mjetet e përgjithshmetë Fondit të realizuara

për periudhën1971-1975

Mjetet e Fonditgjithsejt

170,0 100,0 110,5 100,0 76,2 100,0

Dragashi 19,2 11,3 12,5 11,3 9,7 12,7

Vushtrria 17,3 10,2 11,3 10,2 8,6 11,3

Podujeva 17,2 10,1 11,2 10,1 5,0 6,6

Serbica 16,6 9,8 10,8 9,8 9,8 12,9

Gllogoci 16,2 9,5 10,5 9,5 7,0 9,2

Vitia 15,1 9,2 10,2 9,2 6,6 8,7

Deçani 13,1 7,7 8,5 7,7 3,4 4,5

Istogu 12,2 7,2 8,0 7,2 6,8 8,9

Suhareka 11,6 6,8 7,5 6,8 3,5 4,6

Kamenica 11,6 6,8 7,5 6,8 7,2 9,4

Klina 10,9 6,4 7,1 6,4 4,6 6,0

Zhvillimi ekonomik i Kosovës nëperiudhën e pas luftës (1999)

ibekteshi 159

Proceset ekonomike pas luftës (1999) në Kosovë kishintrende kryesisht negative dhe ishin mjaft të ndërlikuara –rezultatet konkrete tregojnë se zhvillimi ekonomik ështëpërballur me shumë sfida.

Duke pasur parasysh rrjedhat,proceset dhe të arrituratekonomike,zhvillimi ekonomik në këtë periudhë kaloinëpër dy faza kryesore:

• Faza e emergjencës

• Faza substanciale (normale) e zhvillimit

ibekteshi 160

Në fazën e emergjencës u arritën rezultate tëkonsiderueshme në zhvillimin ekonomiko-shoqëror duke pasur parasysh vitet e para të pasluftës që ishin rrjedhojëe angazhimit të UNMIK-ut dhe institucioneve tjeraqeveritare e joqeveritare që vepronin në Kosovë dhepoashtu ndihmës donatërove të ndryshëm.

ibekteshi 161

Në fazën e zhvillimit substancial (normal) zë fill formimi isitemit të ri ekonomik i bazuar në elementet e ekonomisësë tregut - në fillim nëpërmjet Këshillit për PolitikëEkonomike e më vonë nëpërmjet Shtyllës IV ku bartës ivetëm i politikave zhvillimore ishte UNMIK-u, i cili krijojinfrastrukturë juridike dhe ekonomike me të cilin filloifunksionimi i ekonomisë së tregut.

ibekteshi 162

Në analizën e mëtejme për nivelin e zhvillimit ekonomiktë Kosovës ne do të shërbehemi me të dhëna publike tëtreguesve globalë makroekonomik që i sjell Enti iStatstikës së Kosovës :

ibekteshi 163

VitetBruto Produkti Vendor (BPV)

(në milionë euro)Bruto Produkti Vendor për një

banor (në euro)

2004 3.006,1 1.473,0

2005 3.068,3 1.482,0

2006 3.191,6 1,520,0

2007 3.433,6 1.612,0

Niveli i ulët i zhvillimit ekonomik të Kosovës në peridhën e pasluftës ndikoi që në marrëdhëniet ekonomike tëdominojë importi i mallrave dhe shërbimeve,i cili ishtedukshëm më i madh se eksporti dhe u reflektuan nëdeficitin e madh të bilancit të pagesave.

Këtë konstatim më së miri na e vërtetojnë të dhënat e këmbimit ndërkombëtarë me botën të prezantuara nëtabelen e mëposhtme:

ibekteshi 164

Transaksionet ekonomike të Kosovës me botën në periudhën 2001-2008 (në 000 euro)

Vitet Eksport Importi Bilanci tregtarMbulimi I

importit me eksport (në%)

2001 10.599 684.500 -673.941 11,54

2002 27.599 854.758 -827.159 3,23

2003 35.621 973.265 -937.644 3,66

2004 56.567 1.063.347 1.006.780 5,32

2005 56.283 1.157.492 1.101.209 4,86

2006 110.774 1.305.879 1.195.105 8,48

2007 165.112 1.576.186 1.411.074 10,48

2008 198.463 1.928.236 1.729.773 10,29

ibekteshi 165

Ju faleminderit për vëmendjentuaj!

ibekteshi 166