PowerPoint to accompany Hole’s Human Anatomy and...

1

KONU 5ENDOKRİN SİSTEM

ENDOKRİN SİSTEMEndokrin sistem,

sinir sistemiyle işbirliği içinde çalışarak vücut

işlevlerini kontrol eder ve vücudun farklı bölümleri arasında iletişim sağlar.

2

TANIMLAR

3

Vücutta iki tip bez bulunur:

Endokrin Bez:

– Kanalları yoktur, salgılarını hücreler arası boşluğa salgılarlar

– Salgılarını iletmek içen kan akımını kullanırlar

– Hormon salgılarlar

– Parakrin ve otokrin bezler de endokrin bezlerdir

Ekzokrin Bez:

– Kanalları vardır

– Ürünlerini kanalları aracılığı ile vücut boşluklarına salgılarlar

– Ter bezleri, tükürük bezleri, sindirim salgıları salgılayan bezler vb.

4

Tiroidbezi

Kan akımı

Endokrin hücreler

Hormon salgısı

Ekzokrin hücreler

Kanal

Deri

Ter bezi

EKZOKRİN BEZ

ENDOKRİN BEZ

5

Hormon

– Endokrin bezler tarafından salgılanan ve sadece hedef

hücrelerde etkili olan kimyasal maddelerdir

Hormonların başlıca işlevi

– Hücrelerin işleyişini değiştirerek homeostazı korumaktır

Hedef hücreler

– Bir hormona duyarlı almaçları barındıran, dolayısıyla

hormonun etkisini gösterebildiği hücrelerdir

TANIMLAR

Endokrin organ, kan akımı, hormon, hedef hücre etkileşimi

6

Hormonlar, sadece kendilerine duyarlı reseptörleri barındıran hedef hücrelerde etkili olabilirler

7

Endokrin Sistemin Genel ÖzellikleriEndokrin ve sinir sistemleri kimyasal sinyaller aracılığı ile haberleşir

•Nöronlar, sinapsta postsinaptik nöronu etkileyen nörotransmiterler salgılar

•Endokrin bezler, özel hedef hücrelerde etkisini gösteren hormonları kan akımına salgılar

Sinir Sistemi Endokrin Sistem

Hücreler Nöronlar Bez epitel hücreleri

Kimyasal sinyal Nörotransmiter Hormon

Etki alanı Postsinaptik hücredeki reseptörler

Hedef hücredeki reseptörler

Etki hızı Saniyeler Saniyeler ile saatler arasında

Etki süresi Uyarı devam etmezse çok kısa

Salgı durduktan sonra kısa bir süre sonra durabilir veya günlerce sürebilir

Tablo….. Endokrin ve sinir sistemlerinin karşılaştırılması.

Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.

Sinir uyarısı

Kan akmı

Nöronlar

sinir

uyarılarını

iletir

Bez hücreleri

hormonu kan

akımına

salgılar

Nörotransmiter

sinapsa salgılanır

Post-sinaptik

hücre yanıtlar

Hedef hücreler

(hormon reseptörünü

bulunduran hücreler)

hormona yanıt verir

Hormonlar diğer

hücreleri etkilemez

8

SİNİR SİSTEMİNİN ETKİSİ

ENDOKRİN SİSTEMİN ETKİSİ

HORMONLARIN İŞLEVLERİ

10

1. Aşağıdaki fonksiyonları düzenler:

– Vücut iç ortamının kimyasal içeriği ve hacmi

– Enerji dengesi ve metabolizma

– Düz ve kalp kaslarının kasılması

– Bezlerin salgı üretimi ve salgılaması

– Bazı bağışıklık sistemi aktiviteleri

2. Büyüme ve gelişmenin kontrolü

3. Üreme sisteminin çalışmasını düzenler

4. Sirkadyen ritmin korunmasını sağlar

12

HORMONLARIN SINIFLANDIRILMASI

Hormonlar kimyasal olarak iki gruba ayrılır:

1.Steroid veya steroid benzeri hormonlar:

• Cinsiyet hormonları

• Adrenal korteks hormonları

2.Steroid olmayan hormonlar:

• Aminler

• Peptidler

• Glikoproteinler

Steroid olmayan hormonlar

• Çoğu amino asitlerden sentezlenir

• Suda çözünürler

• Salgılayıcı keseciklerde depolanırlar

• Büyük moleküler ağırlığa sahiptirler

– Hücre zarından geçemezler

– Almaçları hücre zarında bulunur

Steroid veya streroid benzeri hormonlar

• Kolesterolden sentezlenir

• Depolanmazlar

• Lipidde kolayca çözünürler

• Hücre zarından kolayca geçerler

• Küçük moleküler ağırlığa sahiptir

• Hücre zarından geçebilirler

• Almaçları sitoplazmada ve çekirdek zarında bulunur

ENDOKRİN SİSTEMİN KONTROLÜ

• Endokrin sistemin ana kontrol merkezi hipotalamustur

• Sinir sistemi ve kan düzeyindeki değişim de endokrin sistemden hormon salgılanma düzeyini kontrol eder

16

Ön

Arka

ArkaÖn

17

Sinir Sistemi

(a) (b) (c)

Hedef hücreler

Etki

Hedef hücreler

Etki

–

– – –

Anterior hipofiz bezi

Etki

Hipotalamus

Periferal

Endokrin bez

Hedef hücreler

Endokrin

bez

Plazma madde

düzeyinde

değişim

Endokrin

bez

Hormon Salgısının Kontrolü

Hipotalamus, Sinir Sistemi ve Plazma (kan plazması) madde konsantrasyonunun hormon salgı düzeyine etkisi

Ön

Çevre

18

Hormon Salgısının Kontrolü

Negatif geri bildirim, hormon salgı düzeyinin düzenlemesinde temel

mekanizmadır.

engellenir

uyarılır

19

Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.

TiroidMeme

bezi

Over TestisKemik Kas

Ön Hipofiz Hormonları

Hipotalamus Hormonları

GHRH

BH

salgılatan

faktör

SS

Somatostatin

PRF

Prolaktin-

salgılatan

faktör

PIH

Prolaktin-

salgısını

İnhibe eden

hormon

TRH

Tirotropin-

salgılatan

hormon

CRH

Kortikotropin-

salgılatan

hormon

GnRH

Gonadotropin-

salgılatan

hormon

GH

Büyüme

hormonu

PRL

Prolaktin

TSH

Tiroid-

Stimüle edici

hormon

ACTH

Adrenokortikotropik

hormon

LH

Luteinleştirici

hormon

FSH

Folikül

stimüle edici

hormon

Yağ

dokusu

Adrenal

korteks

20

HİPOFİZ BEZİBeyin tabanında yerleşmiştir

İki farklı bölümden oluşur:

•Ön hipofiz (adenohipofiz)

•Arka hipofiz (nörohipofiz)Ön

Ön

Arka

Arka

21

Hipotalamusun Hipofiz Üzerindeki Etkisi• Hipotalamustan salgılanan ‘hormon salgılatan hormonlar’ ön

hipofiz hücrelerini uyararak ön hipofiz hormonlarının salgılanmasını sağlar

• Hipotalamustan gönderilen sinir uyarıları, arka hipofizden hormon salgılanmasını sağlar

Kılcallar

Hipotalamus

Ön hipofiz lobu

Ön hipofizin

salgı

hücreleri

Salgılatıcı

hormonları

salgılayan

nöronlar

Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.

Arka hipofiz lobu

Salgılatıcı

hormonları

salgılayan

nöronlar

Kılcallar

22

Ön Hipofiz Hormonları

Ön Arka

Ön Hipofiz Bezi Hormonları-1HORMON ETKİSİ

Büyüme Hormonu(BH)

Karaciğer, kas, kemik, kıkırdak ve diğer dokuları uyararak ederek insülin benzeri büyüme faktörleri(IGF)’ni sentezlemelerini ve salgılamalarını sağlar. IGF’ler hücrelerin büyümesini, protein sentezini, doku onarımını, lipolizi ve kan glikoz düzeyinin artmasını sağlar.

Tiroid Stimüle Edici Hormon (TSH)

Tiroid bezinde, tiroid hormonlarının (T3 ve T4) üretilmesini ve salgılanmasını tetikler.

AdrenokortikotropikHormon (ACTH)

Adrenal korteksten mineralokortikoid hormonların (özellikle kortizol) salgılanmasını tetikler.

Ön Hipofiz Bezi Hormonları-2HORMON ETKİSİ

Folikül Stimüle Edici Hormon (FSH)

Kadınlarda, dişi yumurta hücresinin gelişimini başlatır, overlerden östrojen hormonu salgılanmasını tetikler.

Erkeklerde, testislerin sperm üretimini tetikler.

LüteinleştiriciHormon (LH)

Kadınlarda, östrojen ve progesteron hormonu salgılanmasını, ovulasyonu, korpus luteumungelişimini tetikler.

Erkeklerde, testislerde testosteron hormonu üretimini tetikler.

Prolaktin (PL) Meme bezlerinden süt salgılanmasına katkıda bulunur.

Melanosit StimüleEdici Hormon (MSH)

Beyin aktivitesini etkiler; Fazla miktarda üretildiğinde derinin renginin koyulaşmasına yol açar.

25

Arka Hipofiz Hormonları

• Yapısal olarak sinir lifleri ve nöroglia içerir

• Sinir lifleri hipotalamustan başlar

• İki hormon salgılar:

• Antidiüretik hormon (ADH) veya vazopresin

• Oksitosin

Ön Arka

Arka Hipofiz Bezi HormonlarıHORMON ETKİSİ

Antidiüretik Hormon(ADH) veya Vazopresin

• İdrar üretimini azaltarak vücut sıvı miktarını korur• Terleme yolu ile sıvı kaybını azaltır• Damar daralması ile kan basıncını artırır

Oksitosin • Doğum sırasında uterus kaslarının kasılmasını sağlar

• Meme bezlerindeki hücrelerin kasılmasınıtetikleyerek süt salgısını sağlar

27

BAŞLICA ENDOKRİN BEZLER

Tiroid Bezi• Tiroid bezi iki lobdan oluşur, şekli kelebeğe benzer• Larinksin hemen altında trakenin üst ön bölümünde yerleşmiştir

Tiroid bezi 3 hormon üretir:• T3 (tri-iyodotironin)• T4 (tiroksin)• Kalsitonin

Tiroid Bezi Hormonları

HORMON ETKİSİ

Tiroksin (T4) Karbonhidratlardan enerji elde edilmesini artırır Protein sentezini artırırBüyümeyi hızlandırırSinir sistemi aktivitesini artırır

Tri-iyodotronin(T3)

T4 hormonun etkileri ile aynı, ancak 5 kat daha fazla etkili

Kalsitonin Kan kalsiyum ve fosfat düzeylerini düşürür. Bu etkisini şu yollarla gerçekleştirir:1. Kemiklerden kalsiyum ve fosfatın serbest

bırakılmasını engeller2. Kalsiyum ve fosfatın kemiklerde

depolanmasını artırır3. Böbreklerden kalsiyum atılımını artırır

Önengeller

uyarır

uyarır

Tetikleme

Engellenme

Hipotalamus-

Tiroid bezi

kontrolleri

Paratiroid Bezleri

• Paratiroid bezleri, tiroid bezinin arkasında yerleşmiştir• Sarı-kahverengi renkte 4 adet paratiroid bezi bulunur

• Paratiroid bezleri 1 hormon üretir:• Paratiroid hormonu veya

parathormon (PTH)• Paratiroid hormonu, kan

kalsiyum düzeyinin yükselmesini sağlar

HORMON ETKİSİ

Paratiroid Hormonu(Parathormon)

Kan kalsiyum düzeylerini artırır.

Bu etkisini şu yollarla gerçekleştirir:1. Kemiklerden kalsiyumun serbest

bırakılmasını tetikler2. Böbreklerden kalsiyum atılımını azaltır3. Böbreklerin D vitaminini aktifleştirmesini

uyarır. • Aktif D vitamini bağırsaklarda kalsiyum

emiliminin artırır

Paratiroid Hormonunun Fonksiyonları

Paratiroid Hormonunun İşlevleri

Tetikleme

Engellenme

tetikler

arkasında

engeller

emilimi

Adrenal Bezler• Adrenal bezler (böbrek üstü bezler) , böbreklerin üzerinde

yerleşmiş piramit şeklinde yapılardır

Adrenal Bezler• Adrenal bezin iki farklı bölümünden (adrenal korteks ve adrenal

medulla) hormon salgılanır

Adrenal bezden salgılanan hormonlar•Adrenal korteks hormonları

• Aldesteron• Kortizol• Androjen hormonlar

•Adrenal medulla hormonları• Epinefrin• Norepinefrin

Adrenal Korteks HormonlarıHORMON ETKİSİ

Aldesteron Mineralokortikoid olarak da bilinir, çünkü sodyum ve potasyum gibi minerallerin konsantrasyonunu düzenler.Böbreklerde sodyum tutulumunu ve potasyum atılımını artırır

Kortizol Glukokortikoid hormondur, 1.Çeşitli dokularda protein sentezini engelleyerek kan amino asit konsantrasyonunu artırır 2.Adipoz dokudan yağ asitlerinin serbest bırakılmasını tetikler. Böylece yağ asitlerinin enerji kaynağı olarak kullanımını artırır ve glikozun enerji kaynağı olarak kullanımını azaltır3.Karaciğer hücrelerinin, karbonhidrat dışındaki maddelerden glikoz sentezlemesini (glukoneojenez) tetikler. Böylece kan glikoz konsantrasyonunu artırır

Androjen hormonlar

Erkek androjen hormonlarıdırBu hormonlar gonadlardan cinsiyet hormonlarının salgılanmasını ve üreme organlarının erken dönemdeki gelişimlerini uyarırlar.

Adrenal Medulla Hormonlarının EtkileriEtkilenen yapı ya da işlev

Epinefrin Norepinefrin

Hücre reseptörü Hem alfa hem beta (kalp, akciğer, iskelet kası damarları) reseptörlerini etkiler

Sadece alfa reseptörlerini etkiler (atardamarlarda bulunur)

Kalp Kalp atım hızı artarKasılma kuvveti artar

Kalp atım hızı artarKasılma kuvveti artar

Kan damarları İskelet kasının kan damarları genişler. Böylece uçlardaki direnç düşer

İskelet kaslarına kan akımı artar, bu nedenle deri ve iç organlardaki damarlar daralır

Kan basıncı bir miktar artar Damar daralmasından dolayı kan basıncında ciddi artış

Hava yolları Gevşeme gerçekleşir Bir miktar gevşeme gerçekleşir

Karaciğer Glikojenin glikoza parçalanmasını uyararak kan glikoz konsantrasyonunu artırır

Kan glikoz düzeyi üzerinde çok az etkilidir

Metabolik hız Artar Artar

Pankreas Bezi• Pankreas, sol üst karın boşluğunda, midenin arkasında yer alan

yaprak şeklinde bir bezdir. • İki tip salgı bezine sahiptir: Ekzokrin ve Endokrin

Pankreas BeziEndokrin bölümün islet hücrelerinden 3 hormon salgılanır:•Glukagon

Alfa hücrelerinden salgılanır•İnsülin

Beta hücrelerinden salgılanır•Somatostatin

Delta hücrelerinden salgılanır

Pankreas Hormonları ve İşlevleri

HORMON İŞLEV

Glukagon Kan glukoz düzeyini artırır•Karaciğerin glikojeni parçalamasını ve karbonhidrat dışı maddelerden glikoz sentezlemesini tetikler•Yağların parçalanmasını tetikler

İnsülin Kan glikoz düzeyini azaltır•Glukozdan glikojen sentezini hızlandırır•Karbonhidrat dışı maddelerden glukoz sentezlemesini engeller•Adipoz ve kas hücrelerinin zarlarından glukozungeçişini artırır. •Amino asitlerin hücrelere taşınmasını artırır, protein ve yağ sentezini tetikler

Somatostatin • Karbonhidratların düzenlenmesine katkıda bulunur

42

DİĞER ENDOKRİN ORGANLARPineal Bez

•Melatonin salgılar

•Sirkadyan ritmi düzenler

Timus Bezi

• Timosin hormonu salgılar

• Bazı lenfositlerin gelişimini destekler

• Bağışıklık sisteminde önemli rol oynar

Üreme Organları

• Yumurtalık, östrojen ve progesteron hormonlarını salgılar

• Testisler, testosteron hormonu salgılar

• Plasenta östrojen, progesteron ve gonadotropin hormonlarını salgılar

Diğer Organlar: Sindirim bezleri, kalp ve böbrekler

Yumurtalık Hormonları ve İşlevleri

HORMON İŞLEVLERİ

Östrojen ve Progesteron

• Kadın ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi ve sürdürülmesi• Foliküllerin olgunlaşması ve yumurtlama sürecinin düzenlenmesi• Menstürasyon sürecinin düzenlenmesi• Gebeliğin devamının sağlanması• Meme bezlerinin süt salgılamaya hazırlanmasıOverler

Testis Hormonları ve İşlevleri

HORMON FONKSİYONLARI

Testosteron • Doğum öncesi testislerin gelişimini tetikler• Sperm üretimini düzenler• Erkek ikincil cinsiyet özelliklerinin gelişimi ve sürdürülmesi

Testisler

Böbrek ve Hormonları

HORMON İŞLEVLERİ

Renin • Aldesteron salgılanması ve damarlarındaralması yoluyla kan basıncını artıran süreçlerde rol alır

Eritropoetin (EPO) • Kırmızı kan hücresi üretimini artırır

Kalsitriyol(D vitamininin aktif formudur)

• Diyetle alınan kalsiyum ve fosfor emilimini artırır

46

Endokrin Sistemde Yaşlanma Sürecinde Gerçekleşen Değişiklikler

• Endokrin bezlerin boyutu küçülür

• Büyüme hormonu düzeyleri düştüğünden kas kuvveti azalır

• Karaciğer ve kalpte yıkım hızı yavaşladığından ADH düzeyleri artar

• Kalsitonin düzeyleri düşer; osteoporoz riskini artırır

• PTH düzeylerindeki değişiklik osteoporoz riskini artırır

• İnsülin direnci gelişebilir

• Melatonin salgısı biyolojik saati etkiler

• Timosin üretimi düşerek enfeksiyon riskini artırır