"Тамаша" журналы, №2, 2011 йыл

Венер ҡалдырған йыр…Раушания МӘХМҮТОВА: «Учалы – таланттар бишеге»

Хәмит ИРҒӘЛИН:«Ялған тарих менән риза булманым...»

Апрель (2), 2011

Юнир ҠОЛАНБАЕВ: «Яҙмышың үҙ ҡулыңда»

Аралы шәхестәр

Фәйзрахман Исмәилев

Башљортостан Республикаыны атаанан рәссамы, Салауат Юлаев исемендәге Дә"ләт премияы лауреаты

«ТАМАША» 2 – 2011

Былтыр ыш ялымды бер өлөшөн Башортостан-да ткәрергә булдым. Дутар «Аба» тау саыы әгенә барыра кәәш итте. Хозур тәбиәттә саф ауа улармын, тау саыында шыуыра өйрәнермен тигән теләктә Белорет ятарына йыйындым.

Юллама алыу ауыр булманы. Бер анаа сыым-дар (унахана – 17500 + туланыу – 2100) 19600 ума етте. Саыны бер сәәткә проката алыу өсөн 250 ум, инструктора 750 ум, баша ва-төйәгенә лә тләргә кәрәк булды. Шулай итеп, ете көнлөк ялым яынса 25000 ума төштө.

Шул осора ике танышым Египетта әр береенә 14 ме тләп ял итеп айтты. Унда «Всё включе-но» тигәндәренә йәшә, 4 тапыр ашау, бассейнда йөө, пляжда ыыныу өсөн шезлонг, татамал, хатта эсемлек хаљы ла индерелә. Мин дә быйыл яла йылы ятара юлланырмын, ахыры! Хаы ла осо, хемәтләндере кимәле лә кпкә юары.

Бына ошондай ябай ына саыштырыу аша ла Рә сәйә туризм тармаыны, өммән, кешеләре ялын ойоштороу ни тиклем артта аланлыын тө-мөрләргә була.

Кптән тгел Башортостан Президенты Рөстәм Хәмитов атнашлыында республикала туризмды терегә арналан кәәшмәлә тап ошо хата бары. Баа, бее туристар сит илдәрә 15 млрд. ум аса алдыра, ә сит илдән килеп беә ял итеселәргә 3 млрд. умлы ына хемәт крәтелә икән.

Президент фекеренсә, беә туризмды терергә, ошо йнәлештә урыныбыы табыра, Рәсәйе тап әгендә урынлашан Башортостанды оланыс тәбиәтен, данлы тарихын, итәлекле урындарын тейешенсә файаланыра кәрәк. Әйтәйек, ниә ту-ристары йәлеп ите өсөн абантуйары файалан-маа? Халы байрамында атнашыуан тыш улар сәйәхәт тә итә алыр ине.

Туризмды тере буйынса республика про-граммаын эшлә – көнәк мәсьәлә. Сит илдәргә ял итергә йөрөргә генә тгел, улары туризм өлкәендәге тәжрибәен дә өйрәнергә, Башорто-стан хаында ситтә кберәк белгертергә, ебее мөмкинлектәре асып бирергә кәрәктер.

Был хата кптән йөрөй, ниндәйер кимәлдәге тәдимдәр, хәергесә – «проекттар» а бар, әммә ала китеш ю. Сәбәбе нимәлә? Аса наылыы йәки эште ойоштора белмә генә тгелдер. Бегә ебее пси-хологияны ла гәртергә кәрәк. Сер тгел, кп кенә милләттәштәребе туризмды терее тәбиәтте бысратыу, урман-ырарыбыы юа сыарыу, ала-ма кренештәре (эскелек, аынлы . б.) артыуы кеегерәк абул итә. Бында ниндәйер дөрөлөк бар, әлбиттә. Ә ни өсөн Таиланд, Lиндостан, Төркиә кеек илдәрә, Рәсәйе Mабары-Балар, Алтай Республи-каы, Төнья Осетия кеек төбәктәрендә ялды был төрөн терегә итибар ур, улары рә анап ки-телгән факторар урытмай, сөнки эште тейешенсә ойоштора беләләр, ял ите культураын әем ала өрәләр, тирә-я мөхитте бысратыуа юл уймайар.

Ә бе кемдән кәм? Бер нисә йылдан Башорто-стан ошо илдәрән бер нәмәе менән алышма, ту-ризм сәнәте ала киткән республикаа әйләнер тип юрайы, дутар!

Фәнил ОААЕВ

Мөхәррир һүҙе

Нәфис- публицистик журналХудожественно- публицистический журнал

1995 йылды инуарынан башлап башорт телендә сыаИздается на башкирском языке

с января 1995 года

Ойоштороусылары: Башортостан Республикаы Хөкмәте арамаындаы Матбуат, нәшриәт әм полиграфия эштәре буйынса

идаралы, Башортостан Республикаыны «Тамаша» журналы редакцияы ана предприятиеы

Учредители:Управление по делам печати, издательства и полиграфии

при Правительстве Республики Башкортостан,Казенное предприятие Республики Башкортостан

редакция журнала «Тамаша»

Ике айа бер сыа

2 (70), 2011

Баш мөхәррир Фәнил *о+ааев

Мөхәрририәт:Айгөл *арабулатоваНеля 4әйнетдиноваНаил 4әйетбайРәйес ИсмәилевАлћыу СиргалинаНәфисә ТулыбаеваАйрат 4айсинФәйзрахман Исмәилев

Редакция хе+мәткәр+әре:Зөбәржәт Яупова – баш мөхәррир урынбаарыРезеда Пулатова – баш бухгалтерСөләймән Латипов – яуаплы сәркәтипСәриә Ишемолова – мөхәррирЛилиә *әйепова – мөхәррирАльмира Кәримова – мөхәррирИлдар Шәрипов – мөхәррирАйгөл Солтанова – сыарылыш мөхәрриреРенат Нәбиуллин – водитель

Журнал БР Матбуат әм ки мәлмәт саралары министрлыында теркәлде.Теркә номеры 549 (23.11.94). Индексы 73874

Бее адрес: 450078, БР, Өфө алаы,Революцион урамы, 82.Наш адрес: 450078, РБ, г. Уфа, ул. Революционная, 82.Телефондар: 252-97-22 – баш мөхәррир, 2 52 -93 -77 – бухгалтерия (факс), 2 52 -97- 02 – блектәр, 2 41 -74-93 – блектәр.E- mail: [email protected]Бее сайт: www.tamasharb.ruРедакцияа килгән хаттар, фотолар рецензияланмай әм кире айтарылмай. Редакция, авторы фекерен урталашмаа ла, мәә ләен баа ала. Мәәләләрә килтерелгән факттар өсөн авторары яуаплы.

КDсереп баEанда «Тамаша»а Fылтаныу мотла.Баыра ул уйылды 15.04.11. Mаы форматы 60х84 1/8. Шартлы бама таба 8. Иәп-бама таба 11,7. Офсет аыы. Офсет ысулы менән баылды. Тиражы 2950. Заказ 110398. Lатыуа хаы ирекле.Нөсхә -макеттан «Белая река» нәшриәте типографияында версткаланды әм баылды.450078, Өфө алаы, Киров урамы, 109.450078, г. Уфа, ул. Кирова, 109. © Тамаша, 2011

Туризм һәм туристар хаҡында

«ТАМАША» 2 – 2011

• Милләт-ара татыулыты

ны ытыу йылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

• Кел на ыштары

Милли рухлы ижад. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

• Сәйәхәтнамә

Төрөк анаы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

• Ямышым – сән әт

Тырышлыты төбө – ары алтын. . . . . . . 17

• Конкурса

Шәжәрә байрамы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

• Фекер алышайы

Мәәниәтте нимә көтә? . . . . . . . . . . . . . . . . 29

• Тарих биттәренән

Башорттар батша унарында . . . . . . . . . . 31

• Репортаж

«Тамаша»ла – тантана! . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

• #унахана

«...Ялан тарих менән

риза булманым...» . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

• Сән әт $әм мәәниәт көндәлеге . . . . . . . . . 37

• Фестивалдән репортаж

Кршеләрә байрам… . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

• )ыырт урайа!

Байы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43

• Хәтер

Венер алдыран йыр . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

• Эксресс-интевью

Йәш таланттар, е кем? . . . . . . . . . . . . . . . 49

• «Тамаша» почта$ы

Тамъян-Таймата

«Тамаша»ны яраталар. . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

• Әйтер $ем бар

Халы театрына халы йөрөймө? . . . . . . . 51

• Йырлайы, ду5тар!

Яы модар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53

• Викторина

Сәнәтте беләегеме? . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Йөкмәткеһе: Һөйөнсө!«Тамаша» журналыны

киләFе Fанында:

– Башортостан йәмәәт берекмәләрене әк дәләт архивында булдырылан енсәлек ле шәхси фонд-тараы мәлмәттәргә тая-нып, республикабыы сән-әтен булдырыуа, терегә ур өлөш индергән аралы шәхестәре тормош әм ижад юлы менән таныштыра

башлаясабы. Был юлы РСФСР-ы атаанан, БАССР-ы халы артисткаы Бәәр Йосопова тураында уырыы;

– Кп милләтле Башортостаныбыа төрлө ха-лы вәилдәре ду-татыу йәшәй. Lәр милләтте телен, мәәниәтен, традицияларын алап алыу әм терегә республикабыа ур итибар ибирелә. Был юлы «Милләт-ара татыулыты ныытыу йылы» рубрикаында, Мәләез районы ешмәкәр сәнәт коллективтары менән таны-шырыы;

– Башорт театрын донъя кимәлендә танытыу-сылары береће СССР-ы халы артисткаы Зәйтнә Бикбулатованы фажиәле тормошо әм оланыс ижады тураындаы мәәлә «Хәтер» рубрикаында тәдим ителәсәк;

– Милли йәштәр театры актеры, Башорто-станды халы артисы Мәәфр Усманов ту-раында: «ул башалар кеек «изге кеше» ролен уйнамай, кешеләре нисек бар – шулай абул итә» тиәр. Актеры ижади портретын, автор, ролдәре, тыуыран образдары аша асыра ты-рышан;

– Сценарий, йыр, викторина орауары.

Дутар!

«Тамаша»а 2011 йылды 2-се ярты йыллыына яылыу дауам итә.

Ха"ы – 120 #ум 81 тин. Журналды PDF форматтаы электрон

версия#ына яылыра телә*селәр Tamasharb.ru сайтына рәхим итеге! Ике айа яылыу ха"ы 24 #ум 46 тин.

Тышлы"ты беренсе битендә Учалы филармония#ыны художество етәксе#е

Раушания МӘХМ=ТОВА Филармонияны эшмәкәрлеге тура#ында

килә#е #андара у"ыр#ыы.

3 «ТАМАША» 2 – 2011

Милләтара татыулыҡты нығытыу йылы

Стәрлетама мәәни-аартыу училищеын та мам лап ошо ауыла эшкә килгән Вәлиев gаяз Әнәр улы 1977 йылды октябрендә атын-ы-ар ансамбле ойоштора. «Замандаш»ты халы ит ен, мәәниәт өлкәендә лайылы урынын тапын өсөн, бар көсөн ала. Тормош иптәше

Рәйфә Фирәли ыы уны әр башланысын ху-плап, аыллы кәәштәрен биреп у улы, терәк-таянысы була. Ойоштороу әләттәре көслө булан, төрлө өлкәлә лә әем был йәштәр ансамблде юары кимәлгә ктәрә. Коллектив ауылды и дәртле, йыр-моа аши төрлө өнәр эйәләрен

«Хал"ыбыы ниәр кисергәнен, замандашым, #а"ла иедә» тип тамамлана йыр #әм залда ул-тыран халы" ге* килеп "ул саба башлай... Коллективты #әр ерә ошолай ал"ыштара к*меп, ихлас, йылы "абул итә тамашасы. Итмәлекме ни? Улары #әр сыышы "абатланма: йә дәртләнде-реп бейергә са"ыра, йә бороно #аышлы халы" йырары баш"арылып, к*елдәре тетрәндерә. E* 33 йыл заман менән бергә атлаан районды Бала Сытырман ауылы мәәниәт йортоно «Заман-даш» халы" фольклор ансамбле тура#ында.

Күңел күрке икән йырҙарҙа…

Күп милләтлелеге менән уникаль булған Башҡортостаныбыҙ – башҡа төбәктәргә төрлө халыҡ вәкилдәренең дуҫтатыу йәшәү өлгөһө. Беҙҙә милләтара мөнәсәбәттәрҙе үҫтереү өлкәһендә ифрат ҙур ыңғай тәжрибә тупланған. Башҡортостан Президенты тарафынан 2011 йыл республикала «Милләтара татыулыҡты нығытыу йылы» тип иғлан ителеүе мөһим ваҡиға булды. Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Советы Президиумы ултырышының Өфөлә үтеүе лә Башҡортостанда милләтара татыулыҡҡа айырыуса ҙур иғтибар бирелеүе тураһында һөйләй.

Билдәле булыуынса, Башҡортостанда 130ҙан ашыу милләт вәкиле бер ғаиләләй дуҫтатыу йәшәй, уларҙың мәнфәғәттәре тигеҙ ҡайғыртыла. «Тамаша» журналы республикалағы мәҙәниәт тормошон даими яҡтыртып килә. Был юлы һеҙҙе республикабыҙҙа ғына түгел, күрше өлкәләрҙә лә йырмоң һөйөүселәр гә яҡшы таныш күп милләтле Фёдоровка районының ижади коллективтары менән таныштырабыҙ.

Бала Сытырман ауылы мәәниәт йортоно «Замандаш» баш"орт халы" фольклор ансамбле. 2010 йыл

4«ТАМАША» 2 – 2011

Руководит коллективом и аккомпанирует пре-подаватель Новосельского филиала Фёдоровской детской школы искусств Вера Никандровна Семё-нова. Вообще, ансамбль обязан своему рождению группе единомышленниц из средней школы села. Учителя Елена Анатольевна Николаева, Нина Ни-колаевна Фёдорова и Татьяна Николаевна Анто-нова, библиотекарь школы Ирина Евгеньевна Да-нилова и техничка школы Валентина Николаевна Фёдорова всегда вместе пели на школьных меро-приятиях. Потом после успешного выступления на сцене сельского Дома культуры к ним примк-нули медсестра медпункта соседнего с. Кирюш-кино Антонида Николаевна Фёдорова и Зинаида

Анисимовна Алексеева, работающая в торговле. А директор Дома культуры Людмила Васильевна Данилова не только поёт в ансамбле, а еще готовит сценарии.

«Мерчен» покорил сердца зрителей, его концер-ты проходят при полных залах. А богатый реперту-ар лучшее доказательство огромного творческого потенциала коллектива, это и чувашские народные и современные эстрадные песни.

Ансамбль с 2006 года достойно представляет свой район на республиканских фестивалях и кон-курсах.

В 2010 году ансамбль «Мерчен» представ-лял Республику Башкортостан в г. Чебоксары


енә туплай. Ул ваыттан бирле бер нисә быуын йырсылары алмашына, йылдар те менән, «За-мандаш»ты репертуары таы ла байый, төрлө лирик әм халы йырары менән тулылана бара, халы араында абруйы арта. Районда ткән әр бер концертта «Замандаш»ты көтөп алалар. Төрлө конкурстар булынмы, абантуйар, шәжәрә бай-рамдарымы, коллектив – әр ваыт сәхнә крке! Республика кимәлендә ткән мәәни саралара ла әем атнашып, оталытарын крәтеп, та-машасыын та алдырып, саыу йондо булып балып айта улар.

– Башортостаныбыы төрлө төбәктәрендә булыра тура килә бегә. Ырымбура башорт милли йортон асыу тантанаында атнашып, рес-публика исеменән сыыш яаныљ. Шунда у Дауыт Юлтыйы тыуыуына 115 йыл тулыуын билдәлә байрамында љатнашыу бәхете тейе. Кп ерәрә булып, милләттәштәр менән аралашып, келе-бее байытып айтабы, – тип өйләй «Замандаш» «ветеран»дарыны берее Әлимә Бләкбай ыы gәйетолова. Райондан ситтә, төрлө конкурстара атнашыу ансамбль өсөн эе тмәй, ул таы ла ргәрәк ынтыла. Тырышлы буша китмәй: ан-самбль 1997 йылда «Халы фольклор ансамбле» тигән юары исемгә лайы була, ә етәксее gаяз Әнәр улына «Башортостанды атаанан

мәәниәт хемәткәре» тигән матаулы исем би-ре лә. Коллектив өсөн бындай а юары исемгә лайы булыу таы ла иламланып, анатланып ижад итергә дәрт-дарман өтәй. Тиән эстрада әм халы йырарын башарыу менән бер рәттән «Замандаш» халы йолаларын да крәтә баш-лай. «Шәл бәйлә», «Туй йолаы», «Lыу башлау», «Шәл өмәе», Нардуан, Наурыз байрамдарын әм баша халы йолаларын сәхнәләштерәләр. Lәр сыыш, ентекле әерлек теп, нә ошо төбәккә генә хас енсәлек менән башарыла.

– Мин был ансамблгә 1994 йылда йөрөй баш-ланым әм шуа ыуанып бөтә алмайым. Атайым скрипкасы, урайсы ине, йыр-моа өйө унан кскәндер инде. Концерттара ур теләк менән атнашып, тамашасылар менән аралашып, эшкә, йәшәгә яы көс, дәрт туплап айтам, – ти «Заман-даш» йырсыы Рәйсә Минегәрәй ыы Сәлишева. Шулайыр а, юа, эше, аиләе булып, шәхси ху-жалы тотоп донъя көткән коллектив азаларыны форсат табып репетициялары алдырмай йөрөен таы нисек алатаы?

Әле унда 11 кеше шөөлләнә. Lәр айыыны ижади әләттәрен асыра ярам иткән ансамбль йөрәктәргә теп инерлек йырарын башарып, етегәндәй балып, киләсәктә тамашасыларын рух-ландырып йәшәен дауам итен.

Живое творение талантливых людей

Творческий путь фольклорного народного ансамбля «Мерчен» сельского Дома культуры с. Ново-сёлка начался в 2002 году. Зрителям понравилась способность поющих женщин ярко, выразительно, красиво передавать аудитории все оттенки чувашских песен и танцев, умение играть на народных музыкальных инструментах. Его уникальность в том, что он был неподражаемым – его легко и безошибочно узнавали среди десятка подобных коллективов.

Знатоки без преувеличения утверждают, что в ансамбле изначально сошлись женщины с вро-жденным природным даром. С годами он превратился, в то, что было заложено в смысле названия – «Мерчен» с чувашского переводится «Жемчужина».

5 «ТАМАША» 2 – 2011

Ильвира Хамматова, был ауыла Ырымбур ятарынан килен булып төшкәс, ене оталыы менән урындаы ул эшенә тилбер инәй-апайары хайран итә.

Ильвира ошо яты атын-ыары кеек к шәлдәре ти, матур итеп бәйләй. Тик уныы ни-сектер тә лә саыу, биәктәргә ифрат та бай. Данлылы Ырымбур шәлдәренә хас стиль дә бар. Ә бее ятары шәле кркәмлеккә араанда файаланыуа уайлы булыуы менән айырыла. Улар тыыыра әм йылыра. Хәйер, яшы мамы ота-лары улында и киткес, ке яуын алырлы шәлгә әйләнее билдәле инде. Ә йылы, упшы шәл ябынан атын-ы бик тә гзәл булып кренә.

Ильвира Әхтәм ыы Хамматова республика әм район кләмендә ткән мамы шәлдәр кон-

курстарында даими атнашып, әр ваыт призлы урындар яулай. Уны эштәре «Башорт мамы шәле» II Республика конкурсыны «Биәкле шәл» номинацияында лауреат дипломына лайы була.

Был ваианан у бе Ильвира Әхтәм ыы менән улары Денис ауылындаы ур, яты йор-тонда осрашты. Mала ыы була ла, ауылдаы йәшә шарттарына кнегеп йәшәп киткән килен, етмәә, егәрле уан хужабикә тигән дан алан.

– Мин улай у иркәләнеп кән бала тгелмен, – ти Ильвира. – Игеәк елем менән бе атайы тек. Бәләкәйән шәл бәйләп, кәсеп итеп, шул рәешле әсәйемә донъя көтөргә ярам итергә тура килде. Ул иләне, уртаын бәйләне, ә бе елем менән шәлде ситтәрен бәйләй торайны. еге беләеге: Ырымбур –шәлдәргә бай я. Шуа ла та-

на XVIII Всероссийском фестивале народного творчества «Родники России». В первый же день он покорил публику своим выступлением и по-лучил почётное право открывать гала-концерт фестиваля, который прошёл 24 июня вечером на Красной площади города. После его завершения ансамбль выступил с концертом на одной из пло-

щадок Всечувашского национального праздника «Акатуй»*.

Молодой, растущий коллектив полон новых планов. Высокий профессионализм руководителей и одержимость певиц вывели ансамбль в ряд луч-ших творческих народных коллективов республи-ки и впредь он будет также радовать зрителей.


Яҙмышының семәрле биҙәктәре

Чувашский народный фольклорный ансамбль «Мерчен» сельского Дома культуры, с. Новосёлка. 2010 год

*Акатуй – национальный праздник чувашского народа, посвященный окончанию весенне-полевых работ

Денис ауылы хал"ын шәл бәйлә* менән генә #ис аптыратырлы" т*гел ке*ек ине, сөнки был я"тара #әр "ы, у"ыра #әм яыра өйрәнгәнсе, и тә*ә "улына энә тота, биәктәр бәйләй.

6«ТАМАША» 2 – 2011

уарыбы темле, матур булын, атып алыусылары йәлеп итен өсөн тырыша инек.

Бәйләмдән бер ә айырыланым ю. Әле лә, баша был эшкә омары булан атындар кеек, тутай алмайым. Бер а ял итәм, абат яынан-яы биәктәр ушып, емсә генә бәйләгем килә башлай. Шул ваытта уйар а, улдар а ижади эш менән мәшл була, кәйеф ктәрелә. Бәйләм менән шөөлләне төрлө ятан да файалылыр, тип уй-лайым.

Шәл бәйләгән кеше сабырлы, ныышмалылы кеек сифаттара эйә була, ул бер ерә лә юалып алмай.

2008 йылда Хамматовтары йәш аиләенә «2012 йыла тиклем ауылды социаль еше» про-граммаына ярашлы торла атып алыу өсөн суб-сидия бирелә. Ире Дамир Мөсәир улы был осора Себергә айлы вахтаа йөрөй, ә йәш атын, ирене кәәштәренә таянып, туан-тыумасалары, ауылдаш-тары ярамында төөлөштө бер е дауам итә. Йәш аилә бер йылдан у иркен йортта йәшәй башлай.

gөммән, эшөйәр Хамматовтар Денистә өл гөлө аиләләр иәбендә. Ильвира е еел аралашыу-сан әм яты йөлө, ә Дамир шаяртыра ярата әм йор ле кеше, етмәә, сәхнәлә ота актёр. Ауыл мәәниәт йортонда уйылан спектаклдәрә килеш-тереп уйнаанында ауылдаштары рәхәтләнеп көлә лә, илай а. «Тораны артист инде», – тиәр уны ту-раында. «Ул мине әр ваыт шаярта, көлдөрә», – тип бәхетле йылмая Ильвира ла. Дамир – Яы йыл бай-рамдарында алыштырыы Mыш бабай а.

Бишенсе класта уыан ыары Альбина Де-нис ауылыны «Гөлдәр» бейе ансамблендә бе йей, ыра менән бәйлә тәрәгенә йөрөй. Икенсе класта уыусы Артур а – ошо у ансамблде соли-сы. Әсәене әйтеенә араанда, ур теләк менән шөөлләнә. «Бер минут та тик ултырмай. Мин аш-ыу блмәендә булам, яы өйрәнгән бейее элементтарын килеп крәтә. Етәксее Лилиә Рәхмәтулла ыы Йосопова ла матау әре генә әйтә», – ти ул.

Эйе, бер-береде алау, хемәт әм ижад был йортто таы ла йәмлерәк итә. Бер-берее өсөн яра-тылан, бер-береен яратан был ике йөрәк ыуа-ныста, бәхетле йәшәй. Ышаныслы ысын ир-егет – хужа, уан атын – хужабикә кптәр өсөн рнәк булып тора.


Ильвира Хамматова. 2010 йыл

Как песня помогла посадить дерево дружбы

В далёком 1972 году в сельском клубе появился обычный коллектив художественной самодеятельно-сти – вокальный ансамбль, который исполнял песни советских композиторов, русские народные и не-сколько мордовских песен. Мордовская песня быст-ро нашла своё главное место в репертуаре ансамбля «Килейне» – такое ласковое имя (в переводе «Берёз-ка») дали ему сами участники. Постепенно коллек-тив стал постоянным участником всех сельских и районных культурных мероприятий, а репертуар пополнялся, расширялся за счёт новых песен мордов-

ских композиторов, обрядовых песен. В разное время руководили им культработники Зинаида Фёдоровна Гайсарова и Анастасия Васильевна Сергеева.

В 2003 году ансамблю было присвоено звание «Народный фольклорный ансамбль». И теперь ан-самбль, ставший гордостью не только района, но и республики, принимает участие и в республикан-ских, и в межрегиональных мероприятиях, и в те-лепередачах.

– Они у нас, как настоящие артисты, гастролируют по всей стране, – говорят шутливо сельчане. И знае-

Мордовское народное песенное творчество занимает достойное место в культуре многона-ционального Фёдоровского района. Во многом, заслуженную славу ей принёс мордовский народный фольклорный ансамбль «Килейне» Верхне-Алыштанского СДК.

7 «ТАМАША» 2 – 2011

те, они правы. С каждым годом география ансамбля расширяется, но остаётся лишь живой звук и всегда благодарный зритель. За последние 7–8 лет коллек-тиву апплодировали на Международном фестивале национальных культур «Берәмлек–Со дружество» и областном празднике «Эрзя-мокши» в Оренбуржье, республиканском празднике мордовского творчест-ва, республиканском фестивале народного творче-ства «Салют Победы», Межрегиональном фестивале творчества финно-угорских народов «Самоцветы Прикамья» в Нефтекамске, ХI Международном фес-тивале финно-угорских народов в г. Ханты-Мансий-ске. Именно этому ансамблю доверили посадить де-рево дружбы на Югорской земле – так запомнились югорчанам звонкоголосые алыштанцы!

Впечатляющими и запоминающимися остались для всего коллектива съёмки в телепередаче «Рас-пахнись, душа». А в республиканском мордовском фольклорном празднике «Эрзянь ойме» (Эрзянская душа) ансамбль защищал честь района.

В 2007 году в районе проходил республиканский конкурс мордовских красавиц «Мазый тейтерь». Ну, скажите, как же без этого коллектива на таком круп-ном мероприятии? Ансамбль тогда не только пел, но и «болел» за свою участницу Людмилу Сергееву. И она заслуженно заняла I место среди красавиц. В этом же году коллектив был участником I Ме-ждународного фестиваля национальных культур финно-угорских народов «Шумбрат, Финно-Угрия» в Саранске. Тогда он выступал перед высокими рос-сийскими и зарубежными гостями.

Это только маленький перечень выступлений и поездок. Прибавим сюда множество районных праздников, конкурсов, смотров, фестивалей. И это самодеятельные артисты, имеющие семьи и, как все сельчане, домашнее хозяйство с живностью и огоро-дами! Невольно возникает вопрос: когда же они всё успевают? Ответ был до изумления простым: «Нам песня помогает».


Мордовский народный фольклорный ансамбль Верхне-Алыштанского СДК «Килейне». 2010 год

Йырҙан ғүмерлерәк нимә бар һуң?

2002 йыл… Мәктәп директоры Ишморат Фәйзулла улы Маликовты к*птәнге теләге тор-мош"а аша – ул төөгән "атын-"ыар вокал ансамбле оло байрам – Бөйөк Ее*гә арналан кисәлә тә*ге тап"ыр халы" алдына сыа…. Шул дебюттан #у к*пме ва"ыт *ткән, "әимге ансамбль «Айг*зәл» баш"орт халы" вокал ансамбленә әйләнгән, репертуары төрлө халы" #әм эстрада йырары менән тулыланан.

8«ТАМАША» 2 – 2011

Тормошон йыры к алдына ла килтермәгән, уны ярамында шатлытарын өләшкән, айыла-рын баан, аыштарын таратан, көй-модаран йәшәгә көс-дәрт алан кешеләр йыйылан был коллектива. Тәзкирә gәлина, Роза әм Альбина Дәләтбаевалар, gәлиә әм Резида Маликовалар, Земфира Низаметдинова, Илмира Шәмсетдинова, Алсинә Йәлилова, Дания Йомаоловалар, ансамбл-де сыыштары тамашасылар келенә теп инер-лек булын өсөн, тырышып ижад итә. Яы Яуыш инәйәренән яып, отоп алынан бороно йырар, таматар менән репертуары байытып ебәргәс, енә бер саыу яылы булды. Улары оло кинәнес, ихласлы менән башарас, тамашасылар а йылы абул итә. Ансамбль ене сыыштарын төрлө милләтте фольклор әәрәре менән дә биәй. Оло быуындан өйрәнелгән «Mыар тауына сыыу», «рәккәйем, сумаы, сумаы да сыаы», «Бәек таматары» .б. онотолоп баран бороно уйындары халы хәтерендә яыртып, фольклоры йәш быуына тапшыра. Әлбиттә, улары репер-туарында йыр-мо өйөселәре зауыына тап килерлек, мәәнәле, моло заманса йырар а бар. енсәлеге менән башаларан айырылып торан «Айгзәл» ансамблен районда уарылан концерт-тара ына тгел, республикала ткән саралара ла көтөп алалар. Коллективты тырышлыы ла кгә кренерлек: 2006 йылда Кгәрсен районында уан «Дулы гөлләмәе» төбәк халы ижады байрамын-да и яшы ансамбль тип танылып, диплом, кубок әм итәлекле бләктәр менән айта. 2008 йылда Стәрлетама алаында ткән «Ашаар тада-

ры» II Республика башорт фольклор байрамында III дәрәжәле диплом әм лауреат исемен яулай. 2010 йылда «Тама әйтеш» II Республика конкурсында III дәрәжәле лауреат дипломына лайы булып, ан-самбль Рәхмәт хаты ала. «Айгзәл»де республика кимәлендә уыш љааныуы, әлбиттә, татыу коллек-тивты бер бөтөн булып иламланып ижад итеенә бәйле.

– Ансамблгә әр берее ур теләк менән йөрөй, әемдәр, яынан-яы идеялар менән йәшәй. Аккомпаниаторыбы gмәров Илшат gатаулла улынан да уды. Ота баянсы ла, аранжиров-калары ла ул яай, – ти «Айгзәл»де музыкаль етәксее, g. Әлмөхәмәтов исемендәге республи-ка конкурсыны III дәрәжәле лауреаты, башорт халы йырарын ота башарыусы И. Маликов. – Киләсәктә таы ла ныыра тырышып эшләргә, конкурстара атнашыра, призлы урындар яу-лара, ауылдараы инәй-бабайаран ирәк осрай торан, онотолоп баран ынйы бөртөгөләй әерле бороно йыр-таматары, йолалары өйрәнергә тигән масат уйанбы, – тип пландары менән ур-талашты ул.

Музыкаль етәксене дә, аккомпаниаторы да музыкаль профессиональ белеме булыуы ансамбл-де юары кимәлдә сыыш яауына ярам итмәй алмайыр. Улар коллектив менән кел биреп, ихлас эшләй. Халыа рухи байлы өләшесе «Айгзәл»гә киләсәктә лә тик алыштаран торан ижад юлы теләйек.

Ил#ам БАЫЕВ әерләне.Фёдоровка районы


«Айг*зәл» баш"орт халы" вокал ансамбле. 2010 йыл

9 «ТАМАША» 2 – 2011

Күңел нағыштары

Кптән тгел Фәйзрахман Абдрахман улы, «Тамаша» журналы редакцияында булып, бее ыыындыран орауара яуаптар бире.

– Eегә ил#ам биргән төйәгеге – тыуан яыы, тыуан я" тема#ына арналан әәрәре-ге ха"ында #өйләге әле.

– Көмөштәй саф Инйәр йылаыны ыуын эсеп, шифалы тау ауаын улап, Белорет рай-оныны урман-болондарынан келемә илам алып кәнмен. Ижадыма дәрт-дарман биресе Көнья Уралды и бейек тбәе – Ямантау, Оло Инйәре у яында урынлашан Mыылъ-яр мәмерйәе, данлылы Ар ташы, тәнгә-йәнгә сихәтле шишмәләре менән ифрат орурланам, улар бала саымдан келдә урын алан. «Бала-лытан юл», «Шишмә буйында», «Тауар башла-на...», «Кәзәләр менән пейзаж», «Тау шишмәе»,

«Тау кле» картиналары – йөрәгемдән урылып сыан өйө тойоларынан тыуан әәрәр. Улара кеше улы теймәгән урмандар, тәбиәтте самими гзәллеге, көмөштәй йыла-клдәребе, шишмәләребее сафлыы, гзәллеге саыла. Әәрәремдә тәбиәт матурлыы менән ола-нып ына алмайым, уны киләсәк ямышын да айыртам, киләе быуындар а улар менән олана алырмы, тигән орау уям.

Тәбиәт матурлыын рәтләгәндә айырыу-са төтәр төрлөлөгөнә итибар итергә тырышам. Урман-тауарыбыы, таа ыулы шишмәләре сафлыын рәтләгәндә бер йәшел төтө генә әллә кпме төрлө биәктәрен бирәм: был әйтергә теләгән фекеремде асыыра саылды-рыра ярам итә. Ә бына «Осоу» (1997), «Көмөш көн» (1987), «Бәлеәндәр» исемле әәрәремдә ер-ыуарыбыы байлыын алау идеялары ктәрелә.

– Пейзаждан тыш Eе портрет ота#ы ла. Тә*ге геройарыы кем?

– И уышлы портреттарым ауылдаштарым, туандарым әм ем белгән кешеләр хаында. Lәр портретты тарихы бар, мәәлән, «Крше атыны», «gәлимә әбей» картиналарыны ге-ройары ауылдаштарым була, «Mуната», «Апалы-елелеләр» әәрәрендә – яындарым. «Иртә» тип исемләнгән әәремде айырыуса би-релеп эшләнем. Унда аышлы, араштарын алыа төбәп уйа алан оло йәштәге инәй об-разы бирелә. Йыйырсылы улдарын ккрәгенә аушырып баып торан инәйе йонсоу йөөнә араанда уны ауыр кисерештәрен алауы ыйын тгел. Был инәй образыны прототибы тормош ауырлытарына бирешмәйенсә донъя көтөп ятыусы ауылдашыбы, СССР-ы халы артисы Арылан Мөбәрәковты репрессияа эләккән бер туан апаы.

– «Талисман», «Яы аас», «Яы тирмә» исемле әәрәреге фәлсәфәгә "оролан. Айы-рыуса «Яы тирмә»не тетрәнмәйенсә "арау мөмкин т*гел. Улар нисек яылды?

– Был картиналары барыында ла тор-мош фәлсәфәе ята: «Яы аас»та мин ме-ре бөткән, ороан аасты рәтләйем, ул хәстәрлекле хужа улы теймәгән ташланды ауылды бөтөп барыуына ишаралай. Тауар уйынына ыйынып ултыран был ауылды киләсәктә ниндәй ямыш көтә, билдәе.

«Талисман»да иә ер менән кк араында аылынып тороусы яы эйәре рәтләйем.

Фәйзрахман Исмәилев. 2010 йыл

Милли рухлы ижад

Фәйзрахман Абдрахман улы ИСМӘҒИЛЕВ СССР Рәссамдар союзы ағзаһы, Өфө дәүләт сән-ғәт академияһының һынлы сәнғәт факультеты уҡытыусыһы, Башҡортостан Республикаһының М. В. Нестеров исемендәге Художество музейы ди ректоры. Башҡортостан Рәссамдар союзы ида раһы ағзаһы, БР-ҙың атҡаҙанған рәссамы.

10«ТАМАША» 2 – 2011

Был символик образда «Mайа е, илде-ере урсыр батыр ир арыландары?!» тигән оран ята.

Ошо у фекере «Яы тирмә» карти-наында терәм. Унда Сталин заманында ад-министратив-территориаль бленеш араын-да Башортостандан ситтә айырылып алан әрәштәребее яылыы, улары мох-тажлыы рәтләнә. Әәр башорт халыны к ренекле дәләт эш-мәкәре, яыусыы gөбәй Дәләтшинды тыуан яы – Lамар губернаы Ташбулат ауылына ба-рып айтандан у яылайны. Mасандыр Лев Толстой оланан Кәрәлек башортта-ры бөгөн ни хәлдә? Улара ерендә илен аынып йәшәе ыйын тгелме? Ниә бе милләттәштәребегә ярам улы уа алмай-бы? Әәрә бына ошондай орауар уйыла. Әйткәндәй, өс әәр ә «гәртеп ороу» исе-ме менән тариха инеп алан шау-шыулы туанынсы йылдара ижад ителде.

– Ижадыыа дин, иман тема#ын да урап *тмәй#еге.

– Ата-бабаларыбыы аманаты, быуындан-быуына тапшырылып килгән рухи байлыта-рыбы хаында йыш уйланам. Халыбыа әәл-әәлдән тыуан ер, тыуан тел, иман, әәп-әхла мәсьәләләре изге төшөнсә иәпләнгән. Келе матурлыа, изгелеккә ынтылан, йыр-мо өйөсе башорт халы матди бай-лыа араанда рухи байлыты өтөн уйан – «Фуран», «Доа» картиналары нигеендә нә ошо фекерәр ята.

...Төн. Зәгәр кк йөөн изге Mөрьән биәй. Ки-тап әле төшөп тә етмәгән, ергә, кешеләргә яын-лашып та килгән кеек. Ер менән кк араын-да алан изге китап образы аша халыбыа иман айтырмы, кешеләр изге Љөрьәнде абул итерме, тигән фекер алынан. Имандан, туан телдән айырылмайы, башорттарым, киләсәк ямышыбыы айыртайы, милләттәштәрем, тигән уйан сыып ижад ителде был әәрәр.

– Ижадыыы бер биәге – ир-егеттәргә хас батырлы" сифаттарын кә*әләндергән героик тематикалы әәрәрегеер. Улара ир "анаты, яу батырыны торо дуы #әм юлда-шы – толпар образы *әк урында тора...

– Толпар образы менән ыыыныуым башорт мифологияын өйрәнеән килә, картиналарымды төрлөө төрлө йылда ижад ителгән. Мәәлән, «Толпар-3» картинаын-

да мифик Абуат образы була, 1997 йылда яылан «Mолаусы толпар»а Башортостан өсөн и ынылышлы булан ткән быуатты 90-сы йылдары ааындаы ваиалар саыла. Ябай тел менән әйткәндә, рухи иблабыан айырылыу, быуаттаран быуаттара тапшыры-лып килгән изге иммәттәребее емерелеен саылдырыра тырыштым. Толпар төп образ

иәпләнә лә, әәре идеяы буйынса улар бер-береенә ошама-ан. Мәәлән, мине «Төш» исемле таы ла бер картинам бар. Унда мин толпары тә кренмәле саыу төтә ынландырам икән, был

изгелеккә ишара. 2002 йылда яылан «Аттар» исемле икенсе бер әәремдә иә ажар тоом айырарыны көс ынашыуын крәтәм. Ә бына «Шоар» (1991), «Тибендә» (2005) кар-тиналарында унар толпары менән арлы-бу-ранлы ыуы ышта ла енә аы табып йән араан сыамлы башорт аттарын крәтәм.

– Тарихи шәхестәргә арналан әәрәр ижа-дыыа *әк урында тора. Улар өтөндә нисек эшләнеге?

– Халыбыы данлы тарихы менән орур-ланам, төрлө китаптар, журналдар уыйым, әәр яыр алдынан тарихсылар, алимдар менән кәәшләшәм, геройарымды тормо-шо, көрәш йылдары менән дә ыыынам. «Mарааал» (1993) картинаы, мәәлән, шулай тыуы. Төп герой – карателдәр тарафынан яза-лауа дусар ителгән, йонсоу иәфәтле батыр – башорт халыны данлылы улы, 1739–1740 йылдараы ихтилал етәксее Юрматы ырыуы шәхесе Мидеол Юнаев. Картинала уны аыл-лы, алдыны арашлы, рухы ынмаан шәхес итеп рәтләйем. Lәр ихтилалдан у батша карателдәре, йөәрләгән башорт ауылын ян-дырып, ир-егеттәрен язаа тарттырып, балала-ры әм атындарын оллоа оатан. Ләкин, шуа араматан, халыбы рухи ятан көслө булып ала белгән – был идея «Кк бре»лә (1990) дауам итә.

– Әәрәрегеә Салауат Юлаев образына айырыуса ур урын бирелә. 2004 йылда милли ба-тырыбыы тыуыуына 250 йыл тулыуа арнап, рәссам Илдар Zаянов менән берлектә «Салауат ха"ында хикәйә» исемле картиналар серия#ын тыуырыы. Унда милли батырыбы образын юары бейеклеккә к*тәргәнеге өсөн 2004 йылда Салауат Юлаев премия#ына лайы" булдыы. ур полотно өтөндә эшлә*е еел булмаандыр?


Ер менән күк араһында ҡалған изге китап образы аша халҡыбыҙға иман ҡайтырмы, кешеләр изге Ҡөрьәнде ҡабул итерме, тигән фекер һалынған.

Имандан, туған телдән айырылмайыҡ, башҡорттарым, киләсәк яҙмышыбыҙҙы

ҡайғыртайыҡ, милләттәштәрем.

11 «ТАМАША» 2 – 2011


– Салауат Юлаев халыбы тарихында тәрән э алдыран бөйөк шәхестәребее берее, уны ямышына юары дәрәжәләге бурыс башарыу насип була – 1773–1775 йылдараы Крәтиәндәр уышы барышында Салауат Рәсәй батшалыына аршы көрәштә төрлө милләт халытарыны юлбашсыына әйләнә. Милли-азатлы хәрәкәтенә етәкселек итесе легендар башорт батырына арнап «Ата әм ул» (2003–2004), «Император Александр I башорт-тары уыша саыра» (1998–2004), «Сен-Жер-мен майанындаы иртә» (1998–2004), «Яуа өндә» (2003–2004), «Башорттары Урала айтыуы (1998–2004) кеек атмарлы компози-цияа оролан ки полотнолы биш картиналар серияы яы. Улары барыында ла Салауат батша хакимлыына аршы халытары азат-лыа өндәсе ялынлы йөрәкле батыр әм романтик рухлы шаир булара саылыш таба. Бөгөн был картиналар Башортостан Республи-каыны М. В. Нестеров исемендәге Художест-во музейында алана әм йыл айын Салауат Юлаевты тыуан көнөндә кргәмәгә уйыла.

– Фәйзрахман Абдрахман улы, 1983 йылда ижад иткән «Бала са"тан» картина#ы Eее билдәле рәссам я#аны. Ундаы малай – Eе *еге. Бер а тормош юлыы тура#ында ла #өйләге әле.

– Эйе, әәре прототибы мин ем. Карти-нала – тубытары таушалан ике, ур салбар, төө уан оро клдәк кейгән уйсан йөлө ауыл малайы. Уайыланып, оялыбыра торан малайы арашы ла әлегә ыйыуы әм йыуаш кренә, улдарын да артара йәше-реп уйан. Юл сатындаы баланы йөөндә билдәелектән урыу а, аптырау а, шул у ваытта тәәккәллек тә бар, ә арты планда – хыяла бай кескәй кешене тауар уйынынына ыйынып ултыран тыуан ауылы төмөрләнә...

Ваытында был әәр мине халыбыы киләсәге, ямышы өсөн борсолан, ижады менән уа хемәт итергә тырышан ыл-әләм отаы дәрәжәенә ктәре – уа шуны менән бурыс-лымын.

Белорет районы Йөйәк ауылында тыуып кән ыйыуы ына малай инем Өфөләге Mасим Дәләткилдеев исемендәге республи-ка художество интернат-мәктәбенә уыра килгәндә. Артабан Өфө дәләт сәнәт инсти-тутыны художество блегендә уыным, унда Башортостанды әм Рәсәйе халы рәсса-мы Рәшит Нурмөхәмәтовта уыу бәхете эләкте. Егет орона етеп, армия сафында хемәт итеп айтас 2-се анлы Өфө педагогия училищеын-да, унан РСФСР фондыны Башортостан ижа-

Ф. А. ИСМӘҒИЛЕВТЫҢ ЭШТӘРЕ

Портреттар«Ғәлимә әбей» (1974), «Студент портре

ты» (1976), «Рәил» (1978), «Флүзәнең портреты», «Ауыл хыялыйы» (1980), «Балалыҡтан», «Ҡунаҡта» (1983), «Гүзәл», «Йәйге иртә. Хеҙмәт ветераны М. Мәһәҙиевтең портреты» (1984), «Күрше» (1985), «Афғанстан офицеры Мөхәммәт Әнүәр Камал» (1985), «Ҡыҙ портреты» (1987), «Ҡараһаҡал» (1993), «Зәки Вәлиди» (1994), «Малай» (1994), «Эшләпәле ханым» (1996) һ.б.

Фәлсәфәүи темаға ижад ителгән картиналары

«Күк бүре» (1990), «Айыу» (1990), «Төш» (1990), «Үткәндәрҙән килгән юл» (1994), «Талисман» (1999), «Кәйеф» (1993), «Таштар хаҡындағы легенда» (1996), «Бәһлеүәндәр» (1996), «Өйөрөлтмәк» (1989), «Тынлыҡ» (1992), «Хушлашыу» (Бөйөк Еңеүҙең 65 йыллығына арнала, 2010) һ.б.

Пейзаждар«Кәзәләр менән пейзаж» (1983), «Иртә»

(1983), «Көмөш көн» (1987), «Далала» (1993), «Нева иртәһе» (1996), «Яҙғы мотив» (1996), «Тау мотивы» (1998), «Бесән сабыу» (1987), «Метаморфозалар» (1993), «Таш хаҡында легенда» (1994), «Торатау» (1999), «Аҡмантоҡман» (2008), «Инйәрҙә» (1998), «Көҙ» (2003), «Өфөм» (картиналар серияһы, 2008–2010).

Толпар темаһына ижад ителгән әҫәрҙәре«Толпар. Ҡанатлы ат» (1990), «Аттар» (2002),

«Шоңҡар2» (1992), «Аҡбуҙат» (1991), «Ҡолаусы толпар» (1997), «Орлов юртағы» (1992).

Тарихи темаға яҙылған әҫәрҙәре«Тәфтиләү» (2002), «Башҡорттар 1812 йылғы

Ватан һуғышында», «Император Александр I башҡорттарҙы һуғышҡа саҡыра», «Башҡорт атлылары Бородино яланында», «Башҡорт атлылары Березинола», «СенЖермен майҙанындағы иртә», «Елисей яланындағы башҡорт ғәскәрҙәре парады», «Уралға ҡайтыу», «Салауаттың үҫмер йылдары», «Ата һәм ул», «Салауаттың Емельян Пугачёв менән осрашыуы», «Саҡырыу», «Салауат Юлаев һәм полковник Белобородов отрядтарының Оса ҡәлғәһен ҡамауы» (2004).

Дин темаһына яҙылған әҫәрҙәре«Ҡөрьән», «Фурҡан» (2000), «Доға» (1994),

«Ҡорбан» (1998).

12«ТАМАША» 2 – 2011

ди-етештере комбинатында рәссам булара анат ныыттым.

– Быйыл инуар айында Мәәниәт мини-стрлыы тарафынан «Т*әрәк өтәл» ойош-торолайны. Унда ниндәй етди проблемалара итибар ителде?

– Билдәле булыуынса, көнәк проблемалар сәнәттәге бер өлкәне лә урап тмәй. Беәге төп проблемалары берее – картиналар алау өсөн тәәйен генә урын булмауы. Ошо сәбәп араында, кенескә аршы, музейа аланан сәнәт әәрәрене тик ике процен-тын ына халыа крәтә алабы. Ә бит бегә тиклем к ижад иткән ынлы сәнәт әелдәре-не картиналарын киләсәк быуындар а креп оланыра тейеш. Быны өсөн улары дөрө алара, даими температурала тотора, карти-налары буяуы умаын әм упмаын өсөн ятылыты дөрө блергә, ояш нурарынан алара кәрәк. кенескә аршы, былары ба-рыын да тейешенсә тә өсөн әлеге лә баяы урын кәрәк. Әгәр бөгөн уны хәл итә алмай-бы икән, музейаы мәшр сәнәт әәрәрен алау мәсьәләе көн тәртибенән бер ваытта ла төшмәйәсәк.

– Хәер инде исемдәре китаптара ына "алан рәссамдары картиналарын киләсәк быуындара еткере* музей коллективыны мө"әддәс бурысы иәплән#ә лә, был мәсьәләне дә*ләт ярамынан баш"а хәл ите* мөмкин т*гелдер?

– Минесә, киләсәктә ошо музей нигеендә М.В. Нестеров исемендәге музей комплексы би-наын төө – кптән өлгөрөп еткән мәсьәлә. Автомобиль уйыу урындары, инвалидтар өсөн улайлаштырылан юлдар әм баыс-тар, янындан аланыу саралары, картиналар алау өсөн махсус зал, буклеттар әм сәнәт хаында китаптар нәшер ите типографияы, китап атыу магазины йәки киоск, унатар өсөн ял ите блмәләре, улйыуыстар, лекция залы, уыу залы менән уайлы китапхана, бу-фет кеек урындар а кәрәк. Әлеге көндә ошо

әм баша төрлө проблемалары хәл ите юл-дарын эләйбе. Бәхеткә аршы, Башорт остан Хөкмәте проблемаларыбыы алап ярам итергә тырышып тора, бөгөн ошоа бәйле ма сата ярашлы проект әерлә өтөндә лә эшләйбе.

– Музей директоры вазифа#ын билә* ижа-дыыа "амасауламаймы?

– Музей директорыны көндәлек эше кгә кренмәгән эреле-валы проблемалары хәл итеән тора, шул сәбәпле ижада ваыт та ә ала. Шуа араматан, ыләләмемде улым-дан төшөрмәйем, ысын рәссам барыына ла өлгөрөргә тейеш.

– Фәйзрахман Абдрахман улы, Eе Өфө дә*ләт сәнәт академия#ыны #ынлы сәнәт факульте-ты у"ытыусы#ы ла бит әле. Баш"ортостанда #ынлы сәнәт *еше #әм традицияларын булды-рыу #әм буланын #а"лау буйынса ниәр эшләнә?

– Башортостанда революцияа тиклем ын-лы сәнәт буйынса белем биресе махсус уыу йорто булмаан. Тимәк, традициялар а бул-маан. Милли ынлы сәнәткә ниге алыуа тәге башорт рәссамы Mасим Дәләткил-деевте роле баалап бөткөө. Ул башлаан традициялары аталы халы рәссамы Әхмәт Лотфуллин тере. Тимәк, улар булдыран тра-дициялары алау әм ныытыу – бее дә мөәддәс бурысыбы.

Әлбиттә, Өфө дәләт сәнәт академияыны ынлы сәнәт факультеты бөгөн кп эштәр башара, унан бына тигән талантлы рәссам-дар сыа. Был көслө факультетта исемдәре Башортостанда ына тгел, Рәсәйә, хатта сит илдәрә лә танылыу яулаан талантлы рәссам-дар тәрбиәләнде. Ләкин, Өфөбөә берәй заман ынлы сәнәт институты асылып, етмәә уны аспирантураы ла була, башорт рәссамдары республикабы данын әм мәртәбәен бөтә донъяа танытыр ине.

– Әгәмәге өсөн рәхмәт.

Милә*шә ОЛМӨХӘМӘТОВА


13 «ТАМАША» 2 – 2011

Сәйәхәтнамә

Көнья тарафтара араш ике-сике дигегә барып төртөлә, ара иә яр буйы-на теелгән унаханалара терәлә. Уны «туристар әге» йәки «унаханалар төйәге» тип тә атара мөмкин. Йыл әйләнәенә ошонда ял иткән барлы кешеләре бергә йыйа, ис шике, урындаы халытан бер нисә тапыр кберәк килеп сыыр ине. Mайылыр тараф-тара халы ата-бабаларынан алан кәсеп менән көн итә, ошо төбәктәге төрөктәр өсөн төп йәшә әм эш, тимәк, алым сыанаы булып заман яылыы – туристик бизнес иәпләнә. Төркиәне көньяында ял иткән әр турист уртаса бер ме доллар алдыра, тиәр.

Бе бараса Авсаллар аса-баына тиклем тирә-йндәге кренеште кәтеп киләбе. Lул ятан төрлө ауыл-асаба-лар теелә, у ялап тутауы диге оатып бара. Халы йәшәгән йорттар башлыса ике атлы, таштан, балкондары би-герәк иркен итеп алынан. Юл буйында машина заправкалау

станциялары йыш осрай. Шу-ныы кгә ташлана: йәй буйы ямыр яумау араында тирә-йндәге ләндәр көйөп бөткән, тик юл ситендәге айы бер урындара ына ыу иптере араында улар йәшеллеген алап алан.

Ике сәәт самаы баран-дан у автобус бее «Сан-Марисим» тип аталан дрт йондоло унахана алдына кил-тереп төшөрө. Йәшел аастар әм лоджиялар менән уратып алынан туы атлы бина ине ул. Уны эсендә лә әр ерә кон-диционерар эшләп тора, эелек иелмәй. Ресепшнда урта буй-лы йәш кенә төрөк, бее доку-менттары тикшереп, беләккә «sanmarisim» тигән яыулы ре-зинка таманы төшөп алмалы итеп беркеткәс, блмә асысын тотторо.

Бына бе тауышы ына эшләгән лифт менән ебе йәшәйәсәк дртенсе ата ктәреләбе. Оатып килгән бәләкәй генә буйлы икенсе төрөк, ишекте асандан у, асыс бәйләменә беркетелгән пластин-

каны стеналаы ниндәйер еккә төшөрө. Был махсус эшләнгән нәмә шулай итеп блмәгә электр тогы ебәрее көйләй икән. Пла-стинканы урып алыу менән, энергия килеән тутай әм то-тош блмәлә ут нә. Телевизор а, ыуытыс та, кондиционер а эшләән тутай. Тимәк, янын сыыу хәефен бында шулай анат икәртәләр, электр энер-гияы ла буша сарыф ителмәй. Lәр нәмә уйлап эшләнгән. Номер өс кешелек. Бер карауатта ике, икенсеендә бер кеше йолап йөрөргә мөмкин. Тимәк, балалы аиләләр өсөн. Бәләкәй генә те-левизор, Рәсәйе беренсе әм икенсе каналдарын да крәтә. Быныы махсус эшләнгән, сөнки туристары кбее Рәсәйән килгән. Бее «Морозко» ти-бындаы ыуытыс өтәлде бер өлөшөн тәшкил иткән тум-бочка эсенә урынлаштырылан. Кондиционер – стенала. Теле-фон да бар. Стеналара беәге кеек обой йәбештермәгәндәр, ул ап-а итеп шымартылан. Ка-рауат башында кнопка менән эшләтеп ебәрә торан радио ла

Төрөк ҡаҙнаһы

Ял итеү, дауаланыу, сәйәхәт ҡылыу (икенсе төрлө әйткәндә – эске туризм) өсөн республикабыҙҙа мөмкинлектәр аҙ түгел. Бөтә Рәсәйгә даны таралған Янғантау, Красноусол шифаханалары эшләй, Шүлгәнташ мәмерйәһе, Ирәмәл, Торатау тауҙары, Павловка, Нөгөш һыуһаҡлағыстары кеүек әллә күпме тәбиғәт ҡомартҡылары, ял итеү урындары бар, сәйәхәт ҡылыу өсөн мөмкинлектәр етерлек. Әммә халыҡ сит илдәрҙә ял итеүҙе хуп күрә. Һуңғы иҫәпләүҙәр буйынса, Башҡортостан туристары йыл һайын ситкә 15 млрд. һумдан ашыу аҡса алып сыға, ә эске туризм 3 млрд. һум ғына табыш килтерә. Бында башлыса шифаханаларҙа дауаланыу, туристик сәйәхәттәр, тау саңғыһы трассаларын файҙаланыу инә.

Икенсе яҡтан, Рәсәйгә ял итергә килеүсе сит ил кешеләре лә кәмей. Бының сәбәптәре ябай: беҙҙә туристарҙы, сәйәхәтселәрҙе йәлеп итерлек, уларҙың ихтыяжын ҡәнәғәтләндерерлек шарттар, йәғни инфраструктура юҡ.

Европа илдәрендә, Төркиәлә, Мысырҙа, Таиланд, Ҡытай кеүек илдәрҙә кешеләрҙе төрлө йәһәттән хеҙмәтләндерерлек туризм индустрияһы күптән барлыҡҡа килгән. Рәсәй халҡы эркелеп шул илдәргә йөрөй, улар араһында яҡташтарыбыҙ ҙа аҙ түгел.

Журналдың ошо һанынан алып беҙ уларҙың сәйәхәтнамәләрен, юлъяҙмаларын, тәьҫоратфекерҙәрен һеҙгә еткерергә булдыҡ. Бер уйлаһаң, сәйәхәт итеү ҙә – тамаша ҡылыу бит.

14«ТАМАША» 2 – 2011


бар, тик ул төрөк телендә генә өйләй. Электр лампочкаларын ятан килеш тә, иәндән тороп та тоандырыра мөмкин. Ки балкон да төнөн электр лампоч-каы менән ятыртыла. Бәрәф, йыуыныу блмәе – бергә. Кран-дан эе әм йылы ыу даими аып тора. Mунаханала, моайын, и кп тотоноланы ыуыр, сөнки уны эе ояшта йөрөп ингән ту-ристар көнөнә бер нисә тапыр файалана. Lыуы унахана биләмәендәге аастара әм сәскәләргә лә ибәләр, таш тшәлгән ихатаны ла беәге кеек епермәйәр, ә ыу менән йыуыралар.

Урындаы ваыт менән берен-се яртыла төшкө аша барыра тәдим иттеләр. Ашхана аы атта, йәни подвал рәешендәге бер яы бөтөнләй асы иркен әм алынса урында. Бында туланыу «швед өтәле» принци-бы буйынса икәнлеген бе белә инек инде. Mулыа яы, ләкин бик ай тәрилкә алаы да, рәттәр буйлап йөрөп, айыын ашара теләйе, шул ризыты айлап, кпме кәрәк, шул салы тейәйе. Өтәлдә башлыса йәшелсә: ыяр, помидор, салат, кәбетә, ыыл сөгөлдөр, торма,

арбуз, ауын .б. Ит аыта-ры иә бик тә самалы. Улар ирәк-ая тауы әм балытан ибәрәт булып, йышыра соянан яалан кәтлиттәрән тора икән. Икмәк (арыш икмәге осратыра тура килмәне) беәге батонды хәтерләтә, кпме кәрәк, е киеп алаы. Шуныы кел-де ыры: икмәкте быса менән тгел, ә бысыны хәтерләткән тмә орал менән язалай-яза-лай телергә кәрәк.

Ашхананы у я ситендә – бар. Ундаы бәләкәй генә буйлы 30 йәштәрәге алса йөлө русса арыу ына белгән төрөк кока-ко-ла, спрайт, виски, шарап, араы кеек эсемлектәре сират торан-дара ойоп бирә. Әйтергә кәрәк, бында сират бер асан да өөл-мәй, бушлай эсергә теләселәр кп. Рәсәйән килгәндәргә был е бер шатлы!

Туристары хемәтләндере төрөк ир-егеттәрене елкәенә алынан. Ашханала, мәәлән, тулыынса йәш егеттәр эшләй. Улар ашара килтерә, бушаан ауыт-абаны йәәт кенә йыйып ала. Хатта шунда у теге йәки был аыты бешереп тә бирә. Иртәнге аш, әәттә, йо-мортанан, бәләкәй генә йомро

булкалар, ва итеп туралан кол-баса (ул беәгенән айырылмай тиерлек), майы ыып алынан сыр, иремәен өсөн алын ыуа алынан а май, салат, ыяр әм помидор, баша төрлө йәшелсә, айнатма әм хуш еле орт балынан тора. Сәй менән кофены е ойоп алаы. Иртәнге, төшкө әм киске аш араларында диге ярында урын-лашан сәйханала төрлө амыр аштар менән тама ялап алыра мөмкин. Әйткәндәй, төрлө эсем-лек, шул иәптән иерткестәрен дә ошондаы бара ауы итергә мөмкин. Кптәр шулай эшләй ә.

Әлбиттә, ял итеселәре төп шөөлө – дигеә ыу ине әм ояшта ыыныу. Кемдәрер көнө буйы, хатта араы төшкәс тә, яр буйында мәш килә. Mыыныусы-лар араында кбее йәштәр әм, әлбиттә, атын-ы. Бала-саа ла байта. gәәттә, ыу инеселәр яр ситенән 10-15 метран ары йөмәй. Хатта ыуа бөтөнләй төшмәгәндәр ә кренгеләне. Улары бында махсус рәештә тән арайтыу өсөн килгәнен шәйләргә мөмкин: айы бе рә-әр, ана-ун көн эсендә арайып, негр төөнә инә.

Lәр унахана биләмәендә – бассейн. Улары урлыы, моайын, путевка хаы, йәни унахананы нисә йондоло булыуына бәйләнгәндер. Бее бассейнда башлыса бала-саа менән атын-ы ыу инде. «Бас-сейнды таарталармы икән?» – тигән орау тыуыуы ихтимал, сөнки кп кеше ингәнлектән уны бысраныуы тәбии. Ун көн эсендә унда таартыу кеек эш алып барыланын мин бер генә тапыр кәттем. Ә бына ыу ал-маштырандары иә иелмәне.

Mунахананан юл аша сы-ып бер а атланымы, сауа рәттәренә барып төртөләе. Унда нимә генә атмайар: кейем-алым, ая кейемдәре, төрлө су-венирар, эсемлек-ашамлытар. Кафе-ресторан кеек тәәмләнеп алыу урындары ла аым айын. Улара йәш әм урта йәштәрәге төрөктәр эшләй. Әгәр ә берәй

Мәхм*т Хужин. 20100 йыл

15 «ТАМАША» 2 – 2011

тауар янында тутала, эргәә шунда у берәйе килеп етә әм тауарын матара тото-на. Кемдәрер русса арыу ына упалай, икенселәре бер-ике ән ары белмәй. Крәе, бында яыра килгәндер. Ошон-да мин Урта Азияны Фирәнә алаында тыуып еп, 90-сы йылдараы ан ойошло бо-лалар араында унан месхет төрөктәре менән бергә ыуылып киткән мөләйем егетте осрат-тым. Русса бик яшы өйләшә ине ул. Мәктәптә уыанда збәк теленән бер башорт апайыны дәрес биреен икә алды.

Хатар АMШ доллары менән билдәләнгән. Бее тауарар менән саыштыранда, иммәт. Мәәлән, йәй көнө пляжда ке-йеп йөрөй торан резина ая кейеме 7 йәки 10 доллар тора. Сауа рәттәрене бер башын-да бегә тәм-том менән атыу иткән яымлы егет осраны ла ни ә була атып алыуыбыы тенде. Кп әрен аламаа та, туталды. Бее Рәсәйән килгәнде белгәс, теге егет ни уйлаптыр ене курд халы вәкиле булыуын әйтте. Төрөктәр менән курдтар араындаы мөнәсәбәттәре ырыулыын белгәнлектән мин уны бында нисек имен-аман йәшәе менән ыыындым.

Апо – егетте исеме шулай ине – көлөп ебәре лә, крше па-латала атыу иткән төрөк егетен саырып килтереп ниер әйткәс, осалашып көлөштөләр. Йәнә-е, бе дутар, дошманлашыу – сәйәсмәндәр эше.

Иртәнге сәәттәрә мин Авсаллар асабаын йәйәләп байта тапаным. Шуныы асы-ланды: бында тупра әфлисун төөндә, кп урындара таш-лы. Бее ятыылара оша-маан сәскәләр ә. Кпселек урындара эелек ләндәре көй өргән. Аастары төрлөсә япра ярыуына итибар ит-тем. Беәге өйәке кеек аас бар, ләкин бында улары яп-раы оонора әм алыныра. Крәе, был эе климатта дым-

ды кберәк туплап оаыра алара тырышыу менән ала-тылалыр.

Әлбиттә, Төркиә урамдарын-да и йыш осрааны – пальма. Уны ниндәйе генә ю: айы берәре ерән ике метран юары ктәрелмәә, биш-алты метра еткәндәре лә а тгел. Алания алаында бер лицей ихатаына осралы ына барып ингәс, мин хатта абыын алмаштыран аас та крем. Mойолоп төшкән абытары шунда у ерә аунап ята ине. Ә бит бее ята кән аастары берее лә бындай енсәлеккә эйә тгел.

gөммән, Аланияла ыыты-рырлы пейзаж бихисап. Мә-әлән, юл буйы зәгәр диге менән хозурланыу ына етмәгән, алаа яыная башлаас, бер нисә урында тоннель аша уаы. Был да беренсе тапыр кргән кешене әәрләндерә. Шуныы әжәп: кеше ни мөжизә менән унда төөлөш материалдарын та-шый алды икән? Ә ыуы нисек өкә ыуыралар?

Анталиянан 120 сарым көн сыышта урынлашан 100 ме самаы кеше йәшәгән был алаа, тарихи сыанатаран билдәле булыуынса, бее эраа тиклемге IV быуатта у ниге алынып, ул сата Кораксион тип йөрөтөлгән әм Рим импе-рияы замандарында унда пи-раттар флоты торан. Легенда буйынса, римдар аланы баып алас, Марк Антоний уны Клео-патраа бләк итеп биргән. Ала-ния, сәлжк төрөктәре тарафы-нан яулап алынас, нылап ә башлай. Солтан gәләэтдин Кей-кубад унда ене ышы рези-денцияын урынлаштырандан у, төөлөш таы ла киерәк йәйелдерелә. Солтан алаа Алайе тигән яы исем бирә. Төрөк сыанатары буйынса, төп архитектура омартылары шул осоран алан. Аланияны урамдары тар әм ыа. Төп урам Ататөрк (Төрөк Республи-каына ниге алыусылары бе-рее – Мостафа Кемаль) исемен йөрөтә. Йыш ына бик бороно

йорттар а кгә салына. Шу-лары береендә мин сауагәр Морат менән таныштым. Уны ике атлы йорто әжәйеп архи-тектура – стенаы әр 30-40 сан-тиметр айын бик аты аас тата менән бленеп, тәрәләре лә Балтик буйы илдәрендәге кеек оонса итеп эшләнелгәйне. ем белгән әре ушып, өйө асан алынанын орайым. Мо-рат ике йө йыл, тип яуапланы. Бындай бороно йортта йәшә урытмаймы, тигән орауыма ул көлөп кенә уйы.

Mалала Дамлаташ тигән мәмерйә бар. Туристары шунда алып баралар. Икенсе омарты – ыыл кирбестән төөлгән әлә. А диге ярында урын-лашан был мөабәт бинаны пи-раттар алдыран, тиәр.

Төркиәлә туристары бай ха-лы тип абул итәләр әм нисек тә улара кберәк тауар атыу яын айыралар. Мәәлән, Ан-талиянан сыас та автобуста оатып баран атын ниндәй экскурсиялара йөрөргә мөмкин икәнлеген оон-оа итеп ала-тыра тотондо. Мәәлән, само-лёт менән Истанбул алаына осоп, Айя-София музейын, Сол-тан әхмәт мәсетен, Топкапы а райын, Оло баары арара мөм кин икән. Былар барыы ла а ланы енсәлеген билдәләгән омартылар. Мәәлән, Айя-Со-фия музейы 537 йылда у Визан-тия императоры Юстиниан I та-рафынан төөтөлгән. Музейы артында урынлашан Топкапы арайына ла 500 йылдан ашыу. Ул 400 йыл буйы Осман импе-рияы хакимдарыны резиден-цияы булып хемәт иткән. Шу-лай у ауа юлы менән Израилгә лә сәйәхәт ылыра була. ле диге, Иудея сллеге, Иордан йылаы... Крге килә, рәхим ит. Әлбиттә, бушлай тгел, ун-дай сәйәхәттәр бер нисә титә, бәлки йөәр доллар тора. Ләкин әр ваыттаыса гид бегә бын-дай ләззәтте кпмегә төшәсәген әйтмәне.

Шулай у Төркиә мөжизәе – Памуккале (Мамы ала),


16«ТАМАША» 2 – 2011


Эфес, Бодрум .б. кеек урын-дара барыра теләселәр өсөн сәйәхәт ойошторола. Ял, әлбиттә, яшы нәмә. Әммә уны да урыны бар икән. Мәәлән, йәйен көндөгө температура 30 градустан төшмәгән Төркиәгә ан баымы юары кешеләргә барыуан бер ниндәй ә фәтә ю. Сөнки әр ваыт эенән ба-шы ауыртып йөрөйәсәк. Дөрө, кондиционерар әр номера бар, тик гел генә номера ла ятып булмай бит.

Туристар итибарына тәдим ителгән саралар, әлбиттә, би-хисап. Яхтала дигеә сәйәхәт итергә теләйе икән – рәхим ит! Скутера ултырып, яыы да тулын яра алаы. Пара-шютта ла диге өтөн гиергә теләселәр ю тгел. Әлбиттә, программа бик ки әм уны менән танышып сыыу өсөн бер нисә ме доллар кәрәк.

Шуныы итибара лайы: Төркиәлә русса өйләшкән ке-шеләр бик кп, улар унаха-налара ына тгел, төрлө фир-малара ла эшләй, әрене «Русский дом», «Русское ту-ристическое агентство» кеек ойош малары бар. Улар а бында аса эшләргә килгән.

Mыаы, төрөк донъяы бее өсөн ниндәйер серле, асылып етмәгән әм ниндәйер дәрәжәлә сәйер ә кренде. Мо-солман иле иәпләнгән Төркиәлә либерализмды ки таралыуы мине, бер ятан, әжәпләндере. Бында ен европалаыса тотан йәш быуын әм элекке солтан Төркиәе менән бәйләнешен юалтмаан өлкән быуын ке-шеләре бергә көн крә. Тәгелә-ре йәйге эелә өтөнә футболка, шорты кейеп йөрөе уайлы тапа, икенселәре тәнен тотош аплаан кейемдә йөрөй. Улар -ара нисек урта тел табаларыр, бее өсөн сер булып алды. Ә туристар бында ен шундай иркен тота, кптәр, моайын, өйөндә лә шулай ыланмайыр.

Мәәлән, Рәсәй ял йорттарында әм санаторийарында ашханаа етди костюмда йөрө тәртибе була, мин бында унаханала-ы ресторана ла пляж кейемендә йөрөселәре байта крем. Сөнки тыйылмай. Шул у ваыт-та спиртлы эсемлектәре алдан путёвка хаына индере менән дә килеше ыйын. Бе, мәәлән, шарабын да, ыра әм араыын да ауы итмәнек. Ә бит башалар иәбенә ыйланыра әәтәр бында бик кп. Бындай либе-рализация төрөк йәмиәтенә ене «татлы» емештәрен бирмәй алма, сөнки йәштәр әле к шуа эйәрә. Рустары «насар әәт ти йооусан» тигән әйтеменә ярашлы урамдара, баша йәмәәт урындарын-да тәмәке тартып, шарап йәки ыра емергән атын-ыы көн айын кргән йәштәре асан да була ене дә шуларан ауы иткее килмә, тип бер кем дә ышаныслы әйтә алмай. Бын-да хатта Төркиәләге иәпе-аны мәсеттәр ә ярам итә алмауы ихтимал.

Насар өлгөнө бее Рәсәй туристары ла крәтеенә ми-не емә лә бик кп тапырар шаит булыра тура килде. Аш-ханала тәмәке тартыу, иерткес эсемлектәр улланыу менән бын-да тулыынса килешкәндәр.

Рәсәйә лә туризмды тере буйынса теләктәре йышыра ишетелее миндә Төркиәлә бу-лып айтандан у айы бер фекерәр уятты. Беренсенән, туристар ыыљћынып арар-лы объекттар булыуы мотла. Мәәлән, Башортостанда сит ил унатарыны итибарын йәлеп итерлек нимәләр бар? Ту-ристар хәер «боолан», улары аптыратыр нәмәләр табыуы ыйын. Икенсенән, туризмды тере өсөн сервисты те-йешле кимәлдә булыуы кәрәк. Мәәлән, юлдар, унаханалар, транспорт .б. Йылдар дауамын-да төрөктәр был проблемалары

хәл итә алан. Ә бит унда сәйәхәт хаы ла арзан: мәәлән, беә бер кешегә путёвка хаы тәлегенә 1,5-2 ме торанда, Төркиәлә 35 ме ума ике кеше самолёт менән барып, ун тәлек ял итеп айта ала. Өсөнсөнән, тури-стара арата әәпле мөнәсәбәт, улары ихтыяждарын ихлас әнәәтләндерергә теләеде еткерә беле. Төрөктәр быа ла өлгәшә алан, улар бер асан да араы сырай крәтмәй. Дртенсенән, капитал алыуар мәсьәләе. Төркиәгә айырыуса йәй айарында сит ил капита-лы, моайын, миллиард доллар-лап аылалыр. Бее менән бер самолётта, мәәлән, Өфөнән 200-ләп кеше осто. Шундай рейс-тар Рәсәйән титәләрсә оса бит. Нисек кенә йәл булмаын, улар Ватан капиталын сит илгә сыара. Был кренеш оа йыл-дар дауам итә. Шулай булас, Рәсәй нисек ала китә алын да тормош яшырын?

Кәйефте ны ыраны айтыр көндө булды. Халы-ара туризм аиәләренә ылтанып, бегә көндөгө 12-лә к номеры буша-тыра уштылар. Самолёта ул-тырыуа тиклем 15 сәәт ваыт бар. Киске 11 сәәткә хәтле ни-сек тура килә шулай унахана коридорында ултырып сыыра мәжбр булды. Бе самолетта урын аланда та атыра кп ал-маайны. Бына ТУ-214 лайнеры, ауаа ктәрелеп, Рәсәй яына юл алды. Бее ата медәрсә уттары менән йымылдап төрөк алаы Анталия ята. Уны у я ситендә А диге ене тулындарын яра табан ыуа-лай а кире диге эсенә сигенә.

Анталия хатта төнөн дә йола-май. Хәйер, Авсаллара төнгө сәәт 11-ә лә сауа нөктәләре эшләй бит. Улар атып алыусы көтә. Төрөк анаын тултырыу өсөн.

Мәхм*т ХУЖИН сәйәхәт итте

17 «ТАМАША» 2 – 2011

– Ал#ыу Вәнзир "ыы, #әр тулы #ыулы йыланы башы булан ке*ек, #ее дә #айлаан #өнәрегегә этәргес биргән тыуан яыы бар. айа тыуыы, "айа у"ыныы? Нисек ак-триса булып киттеге?

– Балтас районы Балтас ауылында тыуып тем, ябай аиләнәнмен. Балтас урта мәктә-бендә белем алдым. Әсәйем Фәилә Вәсви ыы сауала эшләп халы яла сыты. Атайым Вәнзир Хан улы ла, әсәйем дә сәнәткә, йыр-моа аши йәндәр. Атайым профессио-наль музыкант. gмере буйы район мәәниәт арайыны художество етәксее, талантлы ба-янсы. Уны баянда башорт-татар йырарын ыыртыуы и киткес тәьир итә торайны. Быны халыбыы йыр-моон яратан әр кем яшы алай торандыр.

Минән баша таы ла ике елем бар. Аза-лия сауала эшләй, Миләшә БДУ студенткаы. Әйткәндәй, Миләшә бик матур йырлай. Ләкин ваытында ул Өфөгә сәнәт институтына уырѓа барманы.

Актриса булып китеем ыы ына ки-леп сыты ул мине. Балтас урта мәктәбендә уыанда хора йырланым. Бер к ваытта бейегә лә йөрөнөм, музыка мәктәбендә фор-тепьяно класында шөөлләндем. Барыы ла ошай торайны. Шуа музыка, йыр-бейе ме-нән мауыыуым мәктәптә яшы уыуа ама-сауламаны. Урта мәктәпте көмөш миала та-мамланым.

Район мәәниәт а-райыны музыка мәк-тәбе педагогы Лилиә Вәли ыы Исхаова миә, ниндәйер бер юлды айлап алып, тик шуны буйынса ына етди шөөлләнергә кәәш итте. Хәер килеп шуа төшөндөм: ул мине сәнәтте яратыуымды креп, киләсәгем өсөн борсоландан, ышанан-

дан әйткән икән. Йәш, тәжрибәе кешегә йнәлеш биргән, шуа рәхмәтлемен. Уйландым,

әлбиттә. Башта музыка мәктәбен, унан хоры алдырым. Бейегә генә йөрөй башланым.

Бейегә бәләкәйән ашимын. Бер ваыт Өфөнән белгес саыр-

тып алып, яы бейе уйылар. Марс gәлим улы Сафиуллин булып сыты. Шунда ул миә ни-сектер итибар иткән бит. «Lине, ылыуай,

Яҙмышым – сәнғәт

Талантлы актёр сәхнәлә үҙ ролен уйнап ҡына сыҡмай, ә сәхнәлә геройының тормошо менән йәшәй һәм һулыш ала. Шул сағында ғына уны сәхнәлә һағынып көтөп алалар, ә тыуҙырған образдары халыҡ йөрәгендә йәшәй.

Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театрының ғорурлығы, Башҡортостандың атҡаҙанған артисткаһы Алһыу Ғәлина тап бына шундай таланттарҙың береһе ул.

Тырышлыҡтың төбө – һары алтын…

Ал#ыу Zәлина. 1990 йыл

Атайым Вәнзир Хан улы ла, әсәйем дә сәнғәткә, йыр(моңға ғашиҡ йәндәр. Атайымдың баянда

башҡорт(татар йырҙарын һыҙҙыртыуы иҫ киткес тәьҫир итә торғайны.

18«ТАМАША» 2 – 2011


махсус белеме бармы әллә. Бигерәк ота бей-ейе?» – тип орааны хәтерә алан. Өфө ынлы Өфөнән килгән кешене шулай тип әйтее анатландыры, әлбиттә.

Алда йырлара яратам тигәйнем. Ләкин мәктәп йылдарында йырсы булара емде ынап араманым, хора, ансамблдә йырлай инем, яы йырлара ыйыулыым етмәне. Ун беренсе класта уыанда класс етәксебе На-жиә Абдулла ыы Ямалетдинова «тауышы бар, Алыу, йырла», тип дәртләндерә торай-ны.

Йыра бәйле бер хәлде әле лә көлөп хә-терләйем. Атай-әсәйем икее лә музыка ярата. Өйә әр ваыт пла-стинка уйната, радио тылай торайны. Оло-лар эшкә китә, әсәйемде матур кейемдәрен кейеп алам да, улыма микрофон ишараы тотоп, артистка булып йырлайым. ем көгө алдында аош төлө осоп китерәй булып талпынам ына. Мәәниәт арайы сәхнәендә

бик-бик йырлаым килә лә, әлеге оялсанлыым амасаулай.

Хәер уйлаам, шул асылана: сәнәт юлына ая баана тиклемге тормош юлымда гел их-лас, ярамсыл шәхестәр осрап торан, ямышы-ма шуа рәхмәтлемен. Уытыусыларым миә йылы арашта булдылар. Улары әләттәрем-де төрлө ялап терергә тырышыуы, өтөмдә даими эшләем айлаяса өнәремә ниге ташы аландыр. Сөнки актриса өнәрен айлаан кешегә йырлай, бейей, музыка оралында уй-

най беле бер ваытта ла амасауламай.

Миә йыш ына йәш тамашасылар йә хат менән, йә осрашыуар ваытында, нисек ак-триса булыра, тигән орау менән мө рәжәәт

итә. Шуны әй тер инем: айлаяса ө нә редә уыша иреше өсөн өтөдә өлөкө эшләргә, кп шөөлләнергә, әләттәреде те-ре өсөн улыдан килгәнеде барыын да эшләргә кәрәк – шуны уыш килмәй. Хата-

М. Кәрим, «Айгөл иле», режиссёры А. Нәеролов. Ролдәрә: Айгөл – Ал#ыу Zәлина-Zафарова, Ричард – Азамат Zафаров. 2000 йыл

Һайлаясаҡ һөнәреңдә уңышҡа ирешеү өсөн үҙ өҫтөңдә өҙлөкһөҙ эшләргә, күп шөғөлләнергә,

һәләттәреңде үҫтереү өсөн ҡулыңдан килгәнеңдең барыһын да эшләргә кәрәк –

шунһыҙ уңыш килмәй.

19 «ТАМАША» 2 – 2011


ланам, тип урмаы, кем эшләмәй, шул ына хаталанмай, кеше уыша кәртәләр, хаталар аша килә.

– Ә Eее хаталанан ва"ытыы булды-мы?

– Әлбиттә. Мин дә әәм балаы. Урта мәктәпте уышлы тамамлаас, етмәә йырлап-бейеп, мәктәп, район сәхнәенән төшмәгәс, бәзе берәәр Алыу артистка була инде ул, икенселәре айа уыра бараы, сәнәт буйынсалыр инде, тип ебәрә. Әсәйем иә «Mыым, тормоша айы к менән арара тырыш, ул бе уйлаандан кпкә атмарлы-ра», – тип, мине Өфө авиация институтына алып килде. Конкурстан еел генә теп китеп, уый башланым. Ләкин дәртем булманы. Көн дә чертёждар, самолёт двигателдәре, матема-тик формулалар... Шулары яратып булмай а уя. Был мине өнәрем тгел икәнлеген ала-ным. Ни эшләргә? Етмәә, егеттәре: «Алсуш-ка, ин авиатор тгел, ниә бында әрәм булып йөрөйө, ине урыны сәхнәлә», – тип яраа то ибә. Бер йыл уыас ташлап айттым да киттем. Ә өйә... буран упты! Әсәй: «Кеше престижный уыу йортона инә алмай ыала-на, ә ин ингән ерән ташлап айтып китәе.

Кәәш ите, әйте ю, улыдан килмәгәс, сабата туырып йөрөмәйәр уны! – тип тә генә. – Хәер айа бараы инде?» – «Сәнәт институтына, мине артистка булѓым килә», – тим. «Ниә уны элегерәк әйтмәне?» – «Mыйыулыым етмәне».

Теләгемде туандарым да белгәс, Алыу, артистка булы килгәс, тырыш, атаанан артистка бул, кәменә риза тгелбе. Кеше көлдөрөп йөрөмә, халы яратын, тинеләр. Та-лапты атыын уйылар. Шунда емдә ур яуаплылы тойом. 1991 йылда абаттан Өфөгә киттем. Сәнәт институтыны театр факуль-тетына анатланып-осоп килдем. Имтиханда-рымды уышлы тапшырып, конкурстан теп уый башланым. Фәрднә Mасимовна, Байрас Ибраимов класында белем алдым. Миә уыу ифрат ошай торайны, уытыусыларымды ауыынан сы ан әр өндө, әр е йотлооп тылайым. Келемә яын өнәрем буйынса уыуыма тә бәхетле инем.

Сәхнә телмәренән Башортостанды ха-лы артисткаы Суфия Mорбанәлиева, во-калдан Ләлә Зөфәр ыы Муллабаева уыт-

Ата#ы Вәнзир Хан улы менән. 1978 йыл

Әсә#е Фәилә Вәсви "ыы менән. 1976 йыл

20«ТАМАША» 2 – 2011

ты. Ул мине бер мәртәбә генә йырлатып араны ла: «Алыу, ине тауышы да, моо да бар. Lин йырлай торан актриса булыра тейеше», – тине. Ошо әре менән -емә ышаныс уятыуы өсөн улап була ла рәхмәттәремде еткергем килә Ләлә Зөфәр ыына, рухы ыуанын. gөммән, уытыу-сыларымды барыынан да удым, барыына ла ме рәхмәт.

– Тә*ге режиссёрыы кем булды? Тә*ге роле-гее хәтерләй#егеме?

– Хәтерләмәй буламы! И тәге ролем Туфан Минуллинды «Mулъяулы» пье-саындаы Дәринә булды. Пьесаны билдәле режиссёр Б. Ибраимов уйы. Ролемде иламланып, дәртләнеп, осоп-унып уй-наанымды иләйем. Бик бирелеп, яратып уй-наным Дәринәне. Артабан Кәрим Тинчурин-ды «Lнгән йондоар» пьесаында Сәрәр ролен биреләр. Сәрәр кберәген ене трагизмы менән хәтерә алан. Йәшлек, тәжрибәелек, бәлки, енекен иткәндер, трагик ролде сәхнәләштере ыйынара тура килде. Шулай а йырып сытым – ике әәр ә диплом эшем булды.

– Zәәттә, актёрар баш"аран ролдәре менән хәтерә "ала. Яратып уйнаан ролдәре-ге к*пме? Ниндәй әәрәрә уйнара тура кил-де? Режиссёрары кем булды?

– Lәр роль өтөндә әллә кпме кел ки-серештәре, ваыт әм интеллектуаль хемәт алып эшләйе, шуа улары әр берее баладай әерле. Туфан Минуллинды «Яратыу гонамы?» әәрендә Әнисә, Салауат Әбзәре «Хыялый»ында Йондо, Єнәм Ат-набайы «Балаайарым» әәрендә Сәкинә, Флорид Бләковты «Шайморатов гене-рал»ында Әлфиә, Мостай Кәримде «Айгөл илендә» Айгөл, Александр Островскийа Не-гина әм баша ролдәрә уйнаным, барыын да анап бөтөрөрлөк тгел.

Режиссёрарымдан да әнәәтмен. Талант-лы режиссёр Айрат Абушахманов менән урта тел табып, бер-беребее алашып эшләйбе. Хөрмәтем ур уа. Режиссёр менән актёра бер төптән алашып эшлә кпте бирә, был – уыш сыанаы. Айрат Әхтәм улы бик талапсан кеше, ләкин ул актёран нимә талап итеен яшы белә. Кәрәк сата ярам улы уа торан, аыллы, артистара өмөт-ышаныс уята белә


М. Фәйзи, «Аылйәр», режиссёры Ә. Нурмөхәмәтов. Ролдәрә: Ләлә – Ал#ыу Zәлина-Zафарова, Шәрәф – Сәиулла Баййегет. 1999 йыл

21 «ТАМАША» 2 – 2011

торан режиссёр ул. Таы ла бер матур сифатын билдәләмәйенсә тә алмайым – Айрат Абушах-манов актёрара образ өтөндә эшләргә ижади ирек бирә белә – ошо мөмкинлекте файаланып образ өтөндә тырышып эшләргә тырышам. Әгәр актёр режиссёр әйткәндәре генә тәп, ул крәткәнсә генә уйнап йөрөә, тамашасыны ине уйнауыды кинәнеп арауы икеле.

Билдәле режиссёр Азат Әхмәулла улы Нәероловты ла оло хөрмәт менән телгә алам. Ул мине мөмкинлектәремә ышана, келде тереп ебәрә торайны. Башортостанды халы шаиры Мостай Кәримде «Айгөл иле» драмаында Айгөл ролен ышанып тапшырас, бик ны уртым. Легендар халы артисткаы Нурия Ирсаеванан у уйнай алырмынмы, тип икеләндем. Хатта әллә ролдән баш тартайым-мы икән, тип уйлаан сатарым да булды. Ләкин бәхеткә аршы, Азат Әхмәулла улыны ыша-ныс крәтее был аымды яара мөмкинлек бирмәне. 2001 йылда Башорт дәләт академия драма театры, төрки халытарыны «Туан-лы» фестивалендә ошо спектакль менән ат-нашып, уыш аанды, миә иә Айгөл роле өсөн «Өмөт» призы тапшырылды.

– Актёр өсөн #әр роле яы тыуан бала#ы ке*ек, тиәр. Ижад лабораторияыџ менән дә таныштырып *т#әге ине.

– Сәхнә – актёр өсөн изге урын. Ниндәй генә ролдә уйнаам да, тамашасылар менән әр осрашыуы тулынланып көтөп алам. Ми-не геройарымды улары нисек абул итее ыыындыра. Борсолам. Шуны мөмкин тгел. Был тәбии хәл.

Артистар тормошонда төрлө ыы хәлдәр ә булып уя. Арыан, ауырыан сатар а була, айы ваыт тейешле әреде онотоп ебәр гән осратар а бар. Ундай ваыттара фе-керемде икенсе әр менән еткерергә тыры-шам.

Бәзе ваыттара ролеә шул тиклем инеп китәе, хатта өйә лә шул роль менән йәшәйе. Кпме генә эйәртмәкә тырыша да, ул ине менән йәнәш йөрөй. Сәхнәлә лә геройыды тормошо менән йәшәйе, быны икенсе төрлө, йәни сәхнә телендә «перевопло-щение» тип атайар.

– Ал#ыу, сәхнәлә гел мөхәббәт тема#ына "оролан ролдәрә уйнай#ыы, был "алыпла-шыуа алып килмәйме?


Ал#ыу Zәлина-Zафарова тормош иптәше Азамат Zафаров менән. 1997 йыл

22«ТАМАША» 2 – 2011


– Был хата мине емде дә уйлананым бар. Мөхәббәткә оролан ролдәре сәхнә телендә «голубая героиня» тип йөрөтәләр. Мине героиняларым – кберәген йә әре-не мөхәббәте өсөн көрәшесе, йә өйгәне менән ауыша алмаусы йәндәр. Бер ваыт Айрат Әх тәм улы Мостай Кәримде әәре буйынса у йылан «Ямыштаран умыш бар» спектак лен сәхнәләштергәндә, «Алыу, ин Айондо ке ек ролдәре кп уйнаны инде, әйә был ролде и ә бирмәйек», – тигәс, мин ризалаштым. Актёр бер урында тапанмай, әр ваыт еш өтөндә икән, бер төрлө ролдәр уны ялыта, ыыындырмай баш лай. Ысынлап та, мине емә лә хәер бындай рол дәр ыы булмай башланы. Эске иемләем буйынса, мин икенсе пландаы рол дәргә ксергә тей-ешмендер, тип уйлайым. Мине, мәәлән, хәер көслө характерлы кире геройары уйнаым килә.

– Партнёрарыы ха"ында ла әйтеп кит#әге ине...

– Партнёрарым кбеенсә Азамат gафа-ров менән Сәиулла Баййегет, улар менән рәхәтләнеп уйнайы. Сәиулла менән Мирхәйәр Фәйзие «Аылйәр»ендә мин Ләлә, ул – Шәрәф, Әнәм Атнабайы «Ба-лаайарым»ында мин Сәкинә, ә Сәиулла ирем Шакир булып уйнаны. Драматург Бая-зит Бикбайы «Mоаса»ында иә Сәиулла бейе буйынса партнёрым булды. Сәиулла и киткес тырыш, талантлы, энергиялы, ихлас кеше. Ул – ысын сәхнә кешее, уны менән уй-науы е бер мәктәп!

– Ә сәхнәлә иреге Азамат Zафаров менән партнёр булыуы "ыйын т*гелме?

– Ю. Киреенсә. Бер театра эшләәк тә, бе-е хатта көнө буйына крешмәебе ә их тимал. Сөнки Азамат менән төрлө спектаклдәрә уйнайбы. Икебее ике яа гаст-

ролдәргә сыып китеебе ә бар. Lайлаан

Ә. Атнабаев, «Хушыы, хыялдарым!», реж. А. Абушахманов. Ролдәрә: Гөлнәрисә – Ал#ыу Zәлина-Zафарова, Zиелбанат – Рәмзиә Хисамова. 2006 йыл

Эске һиҙемләүем буйынса, мин икенсе пландағы ролдәргә күсергә тейешмендер, тип

уйлайым. Минең, мәҫәлән, хәҙер көслө характерлы кире геройҙарҙы уйнағым килә.

23 «ТАМАША» 2 – 2011


өнәребе шулай булас, кнәе инде. Бер спектаклдә бергә уйнау бегә бер-беребегә яыса а рар а, ролеә талапсан лы ты артты-рыра мөм кинлек бирә. Сәхнәлә ире, атыны тигән төшөнсәләр ю, спектакль барышында сәхнә анундарына буйонаы.

Тормошта бе бер төрлө, сәхнәлә иә икенсе кеше тормошо менән йәшәйе. Унда кемдедер ямышы менән йәшәйе икән, ул тойандары кисерергә кәрәк.

Өйгә айтас, театраы проблемалар ха-ында өйләшергә тырышмайбы. Актёр ө-нәре – интеллектуаль хемәт, образ өтөндә эшлә тәлек буйынса өлөкө дауам иткәнгә крә, абан өргән кешенән кәм арымайбы. Кемгәлер, бәлки, актёр өнәре сәхнәгә матур кейемдә йырлап-бейеп сыыу кеек кренә лә, ысынында иә улай тгел. Роль өтөндә эшлә ыалы кп кел кисерештәре, ваыт талап итә.

– Азамат менән #е баш"орт сәхнә#ендәге и уышлы әәрәре бере#е «Eуы Zәйнә» спектаклендә лә бергә уйнаныы...

– Эйе, и уышлы ролдәремде берее ул Артур Иелбаевты әәре буйынса уйылан «Lуы gәйнә» спектаклендәге Mарасәс об-разы. Башорт сәхнәендә леме мөхәббәт, аши йәндәре саф өйө хистәрен саыл-дыран байта сәхнә әәрәре бар. «Lуы gәйнә – музыкаль-романтик драма, ундаы мөхәббәт темаы Атамыш менән Mарасәскә бәйле. Хәл-ваиалар башорт илене ырыуара бленеп йәшәгән мәленә айтып ала. 18 йәшлек кенә Атамыш, ырыу баш-лыыны улы, илен дошман баас, тыуан ерен урсып яуа сыа. Уны өйгән ыы Mарасәс дошман улына эләгә. Ләкин көсө-дәрте ташып торан Атамыш өйгәнен отарыу өсөн -ен аямай...

Mарасәс ролен атын-ыара рнәк бу-лырай героиня тип иәпләйем. Атамыш менән Mарасәсте мөхәббәтен Ромео менән Джуль-етта мөхәббәтенә тиләр инем. Ролдә бик көслө романтика саылдырыла. Саф мөхәббәт өсөн ике йәш йөрәк ута-ыуа ташлана, хат-та мерәрен дә бирергә әер. Кп кел көсөргәнешлеге талап иткән был ролде бик яра-тып уйнаным. Әгәр роле келеә ята икән, ул ниндәй генә ауыр той-ола ла, уйнаанда ауыр-лы тыуырмай. Ихлас йөрәктән башара, уа тормош тәжрибәде, фантазияды ла уша, етмәә, ниндәйер өлөш-

тәрен е камиллаштырып та ебәрә, роле мерле була.

Мин кберәген төп ролдәрә аши атын-ыар ролен башарам, тип әйтеп киткәйнем. Ләкин Mарасәс башаларан ене мөхәббәте өсөн көрәшә белее менән айырыла. Образ-ды атын-ы сифаттары – нәзәкәтлеге, йом-ша келлелеге, налылыы, шуа өтәп уны ыйыулыы, саялыы, батырлыы оландыра.

Атамыш ролендә Азамат та, Сәиулла ла уйнаны. Икее лә и киткес талантлы актёрар. Улар менән уйнау кпте бирә, едә яуаплы-лы тойоп эшләйе. Минесә, өйгәне өсөн барыын да эшләргә әер булан ашитарыњ мөхәббәт тарихы бөгөнгө йәштәр өсөн рнәк.

– Азамат менән нисек таныштыы, "асан аилә "ороо, шул турала ла әйтеп китеге әле.

– Азамат мине курсташым. Студент сата бергә уйнаны, Азамат әр ваыт мине партнёрым булды. Бегә кберәген мөхәббәт ролдәрен бирә торайнылар. Эш барышында бәхәсләшеп тә киткеләйбе. Азаматты фе-керен ялай белеен, яуаплылыын ихтирам итәм, уны актёрлы әләттәренә оланам.

Әлбиттә, уны менән ямышымды бәйләр-мен тип башыма ла килтермәнем. Азамат gафа-рова кейәгә сыыуымды сенсация кеек итеп абул иттеләр. Әсәйем иә: «Ярата сы, – тине, – аилә мөхәббәткә оролора тейеш».

Mайным талапсан, матауа аран, төплө фе-керле, аыллы кеше, ә әйнәм Фәриә Хәбибул-ла ыы тә лә сабыр, аыллы атын. Улар икее лә бее өсөн рнәк булырлы ур тормош тәжрибәе туплаан шәхестәр. Әле ыыбы Нәргизәне тәрбиәләргә ярамлашалар.

Мәжит gафури исемендәге Башорт дәләт академия драма театрында Азамат менән 1996 йылдан эшләйбе. Бее менән бергә хәер инде әре билдәле сәхнә йондоары булып киткән аашым Алыу Бәхтиева, Сара Буран-баева, Гөлфиә Рафиова, Азат Йыаншиндар килде. Ул ваытта академтеатры СССР-ы халы артисткаы Гөлли Мөбәрәкова етәкләй ине. Коллектив бее йылы абул итте, шуа рәхмәтлебе.

– Эштә Zафаров фамилия#ы "амасаула-маймы?

– Mамасаулап уйан мәлдәре лә була, кенескә аршы. Ләкин данлылы Фидан gафаровты ки-лене булыуым яуаплы-лы өтәй. Мине айырым

Ихлас йөрәктән башҡарһаң, уға үҙ тормош тәжрибәңде, фантазияңды ла ҡушһаң, етмәһә, ниндәйҙер өлөштәрен үҙең камиллаштырып та

ебәрһәң, ролең ғүмерле була.

24«ТАМАША» 2 – 2011


шәхес итеп ара ындар өсөн, кп тырышыра тура килә. Мин ем айырым кеше: уыштарым да, уышылытарым да, барыы ла емде-ке. gафарова фамилияын йөрөтөем мине тап Фидан gафаров кеек уйнара тейешлегем-де алатмай бит әле, те-атр сәнәтендә мине йөөм, почергым бу-лыра тейеш.

– Фидан Zафаров ки-лене булыуыды туанда-ры нисек "абул итте?

– Өләсәйем, әсәйем Нурия Ирсаева менән Фидан gафаровты уйнауын электән ярата торайнылар. Хәйер, улары яратмаан кеше бармы икән республика, Рәсәй кимәлендә. Улар бит легендар шәхестәр.

Бала сата мине емә лә улар менән осрашыра насип булайны. Ул заманда

мин балалыым менән барыын да алап бөтөрмәгәнмен.

...Бер ваыт, Балтаса Фидан gафаров ме нән Нурия Ирсаева килә икән, тигән хәбәр тарал ды. Улары аршылара мәәниәт йорто алдына и киткес кп халы йыйылды. Бее дәрестәр-ән алып, улдарыбыа сәскәләр тоттороп, майана сыарып батырып уй ылар. Мине отличник буланым өсөн йыш ына шундай са-ралара дәрестән алып китә торайнылар. Бу-кетымды Нурия Ирсаеваа бирергә уштылар. И киткес сибәр актрисаа сәскәләремде тот-тором, ә Фидан gафарова икенсе ы бире. Шул ваытта мин асан да була шул ур сәхнә оталары менән коллегалар булып Мәжит gафу-ри исемендәге Башорт дәләт академия театр-ында уйнармын, тип башыма ла килтермәнем. Кем белә, бәлки, тап шул мәлдә миндә театр сәнәтенә булан оло өйө бөрөләнгәндер ә?

– Фидан Сафа улы Zафаровты халы" сәхнәләге ролдәре буйынса ба#алап өйрәнгән. Тормошта ул ниндәй кеше, шул турала әйтеп китеге әле.

– Mайным ифрат ябай, кешелекле әимге кеше. Ейәнсәрен иркәләтеп кенә тора, уны менән аралашыра ярата. Бик дутар џџәре. Mәйнәм дә кркәм келле, улар икеће лә ихти-рама лайы шәхестәр.

– Ал#ыу, Eе бәхетлеме?– Бәхет төшөнсәен әр кем енсә алай.

Кем өсөндөр бәхет байлы туплау була, икен-се кеше өсөн, киреенсә, рухи байлыа эйә бу-лыу бәхет. Мин дә был төшөнсәне емсә абул итәм. Яратан эшем, аиләм, туандарым, про-

фессиональ өлкәләге та-быштарым, уыштарым, әр яы та, алыу ояш та мине өсөн барыы ла бәхет. Бәхетлемен! Є шу-лай а таы ла егерме йыл-дан килеге, мин ул сата,

бәлки, бөтөнләй икенсе төрлө яуап бирермен.– ыы"лы әгәмәге өсөн рәхмәт Eегә!

Тормошооа уыштар юлдаш бул#ын, сә лә-мәтлек, ижадыыа сәскәле юлдар, *мерле ролдәр теләйбе.

Милә*шә МОТИZОЛОВА

ыы Нәргизә. 2007 йыл

Яратҡан эшем, ғаиләм, туғандарым, профессиональ өлкәләге табыштарым,

уңыштарым, һәр яңы таң, алһыу ҡояш та минең өсөн барыһы ла бәхет. Бәхетлемен!

25 «ТАМАША» 2 – 2011

Конкурсҡа

Ауыл апаын асып бер нисә малай байрам крергә тип алытан килгән унатары аршы ала.

Малай+ар: Lөйөнсө! Lөйөн сө! Ауылдаштары-бы унаа айтты!

Mапаны ике яында йәш балалы әсәйәр аршы ала.

Беренсе әсә: Иртк торо сабыйым да, (исемен әйтергә

мөмкин)Йөрәген кем тулатан?

Mолас йәйеп аршы алам –Lаумыыы, унатар!Икенсе әсә: Сабыйымдай келеге сафтыр,Наилемде креп теге,Ул да ее аршылара сыты,Әйтер өсөн: «Рәхим итеге!»Беренсе әсә:Тбәнге Lа – ин бит гзәл еркәй,Әсир итте мине мәгегә.

Өс ырыу вәкилдәре. К*гәрсен районы Мора" ауылы. 2010 йыл

Шәжәрә байрамы(Кгәрсен районы Тбәнге )а, Бикужа, Әлмәс, Әлим ол ауылдарында

ойошторол ан Шәжәрә байрамдары сценарийары өлгө$өндә)

Редакциянан. Беҙгә Шәжәрә байрамдарын үткәреү буйынса төрлө методик кәңәштәр һорап йыш мөрәжәғәт итәләр. Шәжәрә, бер ҡарауҙа ябай ғына һымаҡ күренһә лә, ойоштороусылар өсөн ҡатмарлы байрам ул. Бында бөтә ауыл өсөн мөһим тантананы ғаиләләрҙең шәхси байрамына, ауылдың үткәндәрен, тарихын бөгөнгө тормош менән оҫта бәйләргә һәм йөҙәр йыллыҡ үҫеш этаптарын халыҡҡа күрһәтергә кәрәк. Йәғни үтә лә бай һәм тәрән йөкмәткене тос ҡына итеп халыҡҡа еткереү – тамаша залы, сәхнә, байрам яланына йыйылған халыҡтың иғтибарын бер маҡсатҡа туплау һәм байрамды мәғәнәле итеү – мәҙәни сараларҙы ойоштороусыларҙың йыйнаҡлығына, оҫталығына бәйле. Күгәрсен районынан редакцияға төрлө йылдарҙа уҙғарылған «Шәжәрә байрамы», «Ауылым тарихы», «Һаумыһығыҙ, ырыуҙаштар!» кеүек байрамдарҙың сценарийҙары килде. Әле беҙ түбәндәге сценарийға туҡталдыҡ. Сөнки тап ошо яҙмала Шәжәрә байрамдарының йөкмәткеһе тулыраҡ асыла. Журнал уҡыусыларыбыҙға теләгебеҙ: бәлки һеҙ ҙә ошо байрамдарға яңылыҡ өҫтәрлек күмәк халыҡ өсөн ҡулайлы төрлө алымдар, уйындар тураһында хәбәр итерһегеҙ. Шәжәрә – ул халыҡ тарихы, ә беҙ – шул тарихты тыуҙырыусылар.

26«ТАМАША» 2 – 2011

Конкурсҡа

Ислам менән Әминәне я мы шы (ауылда тәләп мер ит кәндәре исемен әйтергә)

Булды ине ямыш ередә.Ике әсә бергәләп: Бее бәпестәр – тыуан ауы лы быы

бөгөнгөө әм ки ләсәге. Рәхим итеге Тбәнге Lа бишегенә, Атай-әсәй йортона, ырыуар нигеенә.Алып барыусы егет (милли кейемдә):Lаумыыы, тип башлайым әле,Креше бит шулай башлана.Lее менән осрашана, дутар,Келебе шундай шатлана!Алып барыусы ы+ (милли кейемдә):Хөрмәтле унатар! Тбәнге Lа уандарыны

аш-ыуынан, бәрәкәтле Lа ерендә әерләнгән ризыынан ауы итеге!

(Сибәр ыар унатары ымы, бауыр$а менән $ыйлай.)

Mаршы алыусылар унатары халы йыйылып көтөп торан мәсет йә клуб янына оата. Келле

баян, гармун, урай тауыштары, тыуан я тураында йырар яырай. Ауыл арттары йыйыла.

АFаал йәки ауыл муллаFы. Lаумыыы, ан-әрәштәр! Төклө аяыы менән! Тыуан тупратан тик изге уйар менән генә атлаы! Изге байрамыбыы – Шәжәрә байрамын баш-лар алдынан ошо ауылда кән, матур мер ки-сереп, ошо ерә ерләнгән ата-бабаларыбы ру-хына баышлап аят уыйы. Йәндәре йәннәттә булын! Бегә, тереләргә, сауабы насип булын!

Ауыл арттары мәсет эсенә инеп нама уый. Улары, бигерәк тә мөнбәрән уыан мулла әре,

репродуктор аша бөтә ауыла ишетелеп тора. Ауыл халы мәсет тирәенә йыйыла. «Аллаы әкбәр!»

тигәндә халы та шул әре абатлай. Белгәндәре шым ына доа уый.

Mарттар, мәсеттән сыып, тупала тороп ала.

1-се алып барыусы: Шәжәрә – из ге байрамы-быы асып, изге теләктәр, вәәздәр әйте өсөн ауылыбы муллаына би рәбе!

Ауыл муллаы бары тик ошо байрама баышланан бер нисә вәәз әйтә (әле байрам башлана ына, шуа

ла вәәздәре и йөкмәткелеен генә алыра кәрәк).

2-се алып барыусы. Рәхмәт изге теләктәреге өсөн! Байрамыбы дауам итә! Барыыы ла мә к-тәп (йәки клуб) янындаы майана саырабы.

Халы йыйылып бөткәс, байрам тантанаы башлана.

1-се алып барыусы. Lаумы ыы, мөхтәрәм унатар, ауылдаштар, дутар, ырыуаштар! Ауыла от биреп, уны алаусылар! Төөкләнде-реп, уны тереселәр! Барыыа ла ялынлы сәләм! Гзәл Башортостаныбыы Кгәрсен

ерендә Тбәнге Lа ауылында оло байрам – Шәжәрә байрамы дауам итә.

2-се алып барыусы.Ауылыбы бее – Тбәнге Lа,Lа буйары тулып уйнай а.Тыуан ауыл – бее йәшлек иле,Бында мигел тмәй, бында гел я.1-се алып барыусы.Урамайы яты йәшел сирәм,Бында алтын бала саты крәм.2-се алып барыусы. Тыуас данлы ы әм улдары,Тбән Lаы башы юары.1-се алып барыусы. Тыуан ер тупраыны ара

икмәген ашап, шишмәләрене татлы тәмен то йоп, шифалы ауаын улап кән ауылдаштарыбы айтан. Бөгөн бее ыуанысты урталашыра шулай у төрлө төбәктәрән унатар йыйылан. Улары сәләмләп, ауылыбыы и танылан йыр-сыы келле йырын бләк итә.

Йырсы дәртле йыр башара.

2-се алып барыусы. Инде унатар, ырыуаш-тар менән танышыу ваыты ла етте.

Мөим икәрмә. Таныштырыу а ваыт-ты йәлләмәге. Шәжәрә – ул танышыу, нәел-нәсәбеде барлау байрамы. Ауыл халы был бай-рам а ситтән кемде ниндәй ту аны килгәнен асы белергә тейеш. Ваытты файалы ите өсөн сы ыш я$аусылар а алдан у байрамды масатын, йөкмәтке$ен алатас ына $ бирергә кәрәк.

1-се алып барыусы. Mунатара, бее ихтирам итеп, олололап йыйыныбыа йәм өтәп, алы аралары яын итеп килгәндәре өсөн ур рәхмәт белдерәйек! Байрамыбыы тәбриклә өсөн е район хакимиәте башлыына (исем-шәрифтәре) бирәбе.

Хакимиәт башлыы өйләй.

2-се алып барыусы. Ауылыбыа әәл башорт халыны Mыпса ырыуы төйәкләнгән, сәскә атан, дан алан. Ырыуаштарыбы ошонда уса яан, аан аан, балалар тергән, би-шек йырары йырлаан әм ошо ерәре к араылай алап, яу сапан. Ата-бабаларыбы төйәге – бай тарихлы изге еребе, бее тыуан еребе ошонда!

1-се алып барыусы. Тбәнге Lа ауылыны әр ләне, әр ташы, әр шишмәе бее ата-олатайарыбыы хәтерләй. Бее дә эәребе, бее дә йырарыбы ошо ергә, ошо тауара, ошо ая-таштара ееп аласа.

Эйелеп бер ташын ал.Ишетәеме, ул шыбырлай: «Lаумы, улым!»

27 «ТАМАША» 2 – 2011

Конкурсҡа

2-се алып барыусы. Ул йылмая: «Хәлдәре ни-сек, ыым!» Аасын осала был ере – ата-ба-балары кел йылыын той!

1-се алып барыусы. Йыла сылтырауын тыла: өләсәй, әсәй әре, әзиз инәйәре йырын тапшыра ул. Бында, тап ошонда ына улары аманаты, фатихаы, мөхәббәте бегә килеп етә.

2-се алып барыусы. Ата-бабам эен юллап,Сумамын мин тарихтара,Ырыу аны тарта бееТөрлө-төрлө тарафтаран. 1-се алып барыусы.Уралып та аан Эйек йылаы,Lтәйексе тарих йомаын!2-се алып барыусы.Ауыл тарихы тураында (исемен, фамилия$ын

әйтә) сыыш яай. Рәхим итеге!

Концерт номеры.

2-се алып барыусы.Mайттымы, тип, йылдар аша әрәштәреИшетәеме рухы өндәшкәнен.Тыуан ере гөлбасаа ти икәнен,Халытары бер туандай ду икәнен,Lиәеме, йән тартмаа, ан тартанын,Тарматары бер тамыра тоташанын,Ишетәеме ан-әрәштәр өндәшкәнен.Lее сәләмлә өсөн е оло унаыбыа

(исеме, фамилия$ы) бирәбе. Рәхим итеге сәхнә тренә!

Алытан айтан абруйлы уна өйләй.

1-се алып барыусы. Lиәеме тамырары Тыуан ята ны икәнен,Тыуан ята тыуан тупра,Ата нигее көткәнен,Тамырыбы кп икәнен,Тик кптәре ю икәнен.Телмәр тегенен ауылыбыы йәме булан аб-

руйлы, эшөйәр аиләгә тапшырабы.

Оа йылдар татыу йәшәгән, кп бала тәрбиәләгән оло йәштәге олатай, өләсәй әйтә. Mунатары

тәбрикләй.

2-се алып барыусы.Бына улар оло инәйәр,Тап ошонда донъя көткәндәр.Йөәрендә тәрән ырар ята,Шатлы, хәсрәтте кп кргәндәр.Lе оло инәйәргә бирәбе!

Ауылды аинәйәре ала. Ике-өс кеше бер юлы сыып әйтә лә ярай.

Бәлки, инәйәре фольклор ансамбле лә барыр.

Улар өгөт-нәсихәт әйтеп, йыр, таматар йырлап, бейеп алалар, бигерәк тә яшы буласа.

1-се алып барыусы. Эй, ауылым, усаыда уты бараЫшаныс бар, өмөт бар,Lоландырыр ыары бар,Донъя орор егеттәр бар!Ә хәер ее Тбәнге Lа ауылыны и кескәй

уыусылары отлай.

Мәктәп уыусылары, йәки балалар басаынан килеселәр сыышы.

2-се алып барыусы.Урман шауы, оштар йыры аша бее бөгөн ата-

бабалар рухы сәләмләй. Рәхмәт егә, изге әруахтар!Бе исеме тгел ерә,ткәнде байа ына.Тариха сәфәр ылайыШәжәрә байрамында.Хәтерләән урма ин!Онотмаын ткәнен!Бел ин йыра бабаларыНисек донъя көткәнен…

Мөмкин була, ауылды ткәндәре, бөгөнгөө тураында видеоролик крәтеп алыра.

2-се алып барыусы (бары$ына өндәшә).Илеге? Яуап бирәләр: Рәсәй!1-се алып барыусы. Ватаныы? Яуап: Башортостан!2-се алып барыусы. Ырыуыы?Яуап: Mара ыпса!1-се алып барыусы. Аасыы?Яуап: Mарама.2-се алып барыусы. Тамаы?Яуап: Ыра!1-се алып барыусы. Lыуыы?Яуап: Lа!2-се алып барыусы. Mошоо?Яуап: Бөркөт!1-се алып барыусы. Ораныы?Яуап: Тусаба!2-се алып барыусы. Шәжәрә ул – байрам ына тгел,Ул – урайай рухты еше,Ме азаптар аша ан тартыуы,Уттар аша мер киеше.Халым ха ямыштыMайы быуаттара ямаан,Кпме аыл ирәренән алан, Кпме аыл ерәренән алан,Кпме аыл йырарынан алан,Тик моонан, теленән ямаан.

28«ТАМАША» 2 – 2011

Конкурсҡа

1-се алып барыусы.Олоайан айын, йоолар аса,ткәндәргә хәтер йыш айта,Mай са тадары да алыулыыLуыш яраларын уата.Утты-ыуы кискән ирәре дәКелендә кпме мо ята.2-се алып барыусы. Дәшәтле Бөйөк Ватан

уышы йылдарын иендә кисергән быуынды да әйтер теләктәре бар. Хөрмәтле уыш әм тыл ветерандары, сәхнә тренә рәхим итеге!

Lуыш йәки тыл ветераны өйләй. Ошонда у уышта атнашан әм әләк булан ауылдаштар

тураында мәлмәт бирергә мөмкин. Телмәрән у яуа әләк буландар итәлегенә уйылан әйкәл

янында бер минутлы тынлы әм сәскәләр алыуы ойошторора. Lуынан концерт номеры крәтергә.

1-се алып барыусы. Башорт тигән еребеәMалайы бер кс булып,Шат йәшәйек тш киреп,Бер-беребегә көс биреп.Балаларым, егә васыятаMалдырманы мал-монаят.Фани байлытаран затлыБороноларан аманат.2-се алып барыусы.Шәжәрә ул – сал тариха баыр тәрә,К яыра, шул тәрәнән атыр йәрә,Ал бер рнәк – бал орттары төөй кәрә,Lин дә ятла: ор ояды, р шәжәрә!

1-се алып барыусы. Ата-бабалары аманатынК араы кеек алайы,Ауылыбыы төйәк иткәндәреЫшанысын бе ә алайы!2-се алып барыусы. Ә хәер Ырыуар парады

башлана. Рәткә теелешеп ауыл урамдарынан те өсөн байраты сыарыра!

Ауыл тамалары уылан байраты сыаралар әм уны артынса әр ырыу, ара ене байраын ктәреп,

тама, герб әм баша атрибутиканы тотоп, рәткә теелеп марш көйөнә урамдары урап сыыра теелә.

1-се алып барыусы. Тбәнге Lа ауылы ааалдары байрам

хөрмәтенә, ата-бабалар рухына, ауылыбыы тыныс әм иманлы киләсәге хаына орбан салдыры. Тантаналы парадтан у йәше-арты (урынды әйтергә) йыйылып байрам ашын ауы итен! Mорбан ашына рәхим итеге!

2-се алып барыусы (келле көй а5тында). Ба-рыыа ла иәнлек-аулы теләйбе! Табын-дарыы тәрәк, байрамдар мөбәрәк булын! Гел шулай крешеп-осрашып, хәл белешеп йәшәйек!

«Шәжәрәбе тамыры "орома!» Хөсәйеновтар ырыу тирмә#е алдында. Игебай ауылы. 2009 йыл

29 «ТАМАША» 2 – 2011

Фекер алышайыҡ

2011 йылды 1 инуарынан илдә бюджет учреждениеларын реформалау башланды, йәни, 83-сө Федераль Закон * көсө-нә инде. Сәнәт #әм мәәниәт тар маына "араан учрежде-ние лары был йә#әттән ниәр көтә? Бик сетерекле к*ренгән был #о рауы Мәәниәт мини-стрлыыны финанс-план #әм и"тисад б*леге мөдире ГDзәл Марат ы+ы ВОЛКОВА4А бирек #әм уны яуабынан бына нимәләр белдек:

– Lәр закон ниндәй ә була масат уйылып абул ителә, 83-сө ФЗ мәәниәт уч-реждениеларында крәтелгән хемәттәре, йәни халыты мәәни ялын ойоштороуы сифатын яшыртыу ниәтенән сыып абул ителде. Был закона ярашлы, 2012 йылды 1 инуа-рына тиклем дәләт әм муни-ципалитет учреждениелары өс төрлө форма: ана, яы типтаы бюджет йәиә автономия юлын айлап эш итергә тейеш. Тәге юлды айлаусылар бюджет сме-таы нигеендә финанслана, улар федераль закон нормаларын (94-се ФЗ) тәргә бурыслы, икен-селәре – дәләт заказдарын мот-ла рәештә тәргә тейеш була әм быны өсөн субсидия ала, автономиялылар элеккесә субси-диялар ала, тик улары 94-се ФЗ нормаларына таянмай эш итее сәбәпле, яы закон (83-сө) сыыу менән, эшмәкәрлек даирәе бер ни тиклем сикләнә. Башорт-остан Республикаы Финанс министрлыы әм Мәәниәт министрлыы тарафынан яы законды тормоша ашырыу йә-әтенән кәрәкле саралар планы эшләнә, яын арала мәәниәт тармаы етәкселәре менән се-минар ткәреләсәк. Хөкмәт заданиеы буйынса беә уан йылда Стәрлетама дәләт дра-

ма театры, Туймазы дәләт татар драма театры, Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башорт дәләт фи-лармонияы, Нефтекама филар-монияћы автономияа ксте лә инде. Ошо арала таы ла алты уч-реждениены яы шарттара эш башлауы көтөлә. Быйыл 1 июлгә әәр республикалаы мәәниәт йорттарыны 20 проценты, ә киләе йылды 1 инуарына тик-лем 50 проценты 83-сө ФЗ буйын-са эшләргә тейеш. Әлбиттә, ксе еелдән булмаяса, айы-рыуса асаба әм ауыл мәәниәт йорттары өсөн. Минесә, яы законда автономия сиктәрендә улары -әрен алап алып алыу-алмау мөмкинлектәрен иәпкә алыу кәрәк ине.

Заман баш"а, за баш"а, тигәндәй, "абул ителгәс, за-конды *тә* шарт. Уны бойома ашыра башлаусылары (улар әлегә д*ртә*) тылап "арайы":

РәсDл *АРАБУЛАТОВ, Х. Әх мәтов исемендәге Баш-орт дәләт филармония$ы ди-ректоры:

– Филармонияны автоно-мияа ксеенә бер йыл булды. Был гәрештәргә мин ыай араштамын, сөнки бе бит ба-рыбер дәләт арамаында а-ласабы. Әммә был закон ал-лылы менән бер рәттән бегә ур яуаплылы та өтәй. Шул у ваытта был законды тор-моша ашырыуа әлегә, еренә еткерелмәгән урындары бу-лыу сәбәпле, ытыршылытар а осрауы мөмкин. Был инде киләсәктә ниндәйер өтәмә-ләр абул итегә килтерер.

Фирзат 4ӘБИLУЛЛИН, Туймазы дәләт татар драма театры директоры:

– Минесә, автономияламы, бюджеттамы, ур айырма ю.

Ксеән урыра ярамай. Был бит заман талабы. Мәәлән, театрар, ысынлап та, ирекле эшләргә тейеш. Тамашасы за-уыына ярашлы спектаклдәр, скетчтар, мюзиклдар уйыра мөмкин. Классик әйберәр әер-ләгәндә, әлеге көнгә улайлаш-тырыу яын арайбы, улара халы йөрөмә инде, тигән шикләнеәр ен аламай.

Рәнис АЛТЫНБАЕВ, Нефтекама дәләт филармо-ния$ы директоры:

– Быйыл бее финанслау 100 процент булана крә, әле-гә ниндәй ә була гәреш и-елмәй. «Автономия» «ирек» тигәнде алата бит инде, нисек эшләргә теләйе, әйә, фанта-зияларыа юл бир. Кемерово, Киров өлкәләре, Пермь крайы менән саыштыранда, бее төбәк көслө бит ул, мәәниәт тармаына хөкмәтебе әр са ярам улы уа килде. Ә улара финанслау ю, ремонта аса бленә лә, бик а кләм-дә генә, яы кейемдәр тураын-да ул төбәктәрә хыялланалар ына. Нефтекама алаы рес-публиканы төнья-көнбайыш зонаында берән-бер мәәни уса булара, бее төп маса-тыбы – халыты ру хи ихтыя-жын әнәәтләндере. Алты бригада – ижад төр көмдә ре енсәлекле эшләй, сөн ки баш-а ятаран айырмалы, тама-шасыларыбы башорт, татар, мари, рус милләттәренән. Эш кп, аллаа шөкөр, пландары-бы а байта.

ТаFир ИСКӘНДӘРОВ, Стәрлетама дәләт башорт драма театры директоры:

– Бегә Мәәниәт минист-рлыы тарафынан дәләт за-казы бирелеп, шунан сыып,

Мәҙәниәтте нимә көтә?

30«ТАМАША» 2 – 2011

субсидия бленә. Ул асаны эш хаына ла, алым тләргә лә, ремонт, яыулы, декорация, костюмдар өсөн еткерергә тей-ешбе. Дөрө аым тип әйтә ал-майым был законды.

Д*рт етәксене фекер тө-бөнән шуны#ы алашыла, улар оптимистик "арашта, шулай а "ай#ы бер икеләне*әр ә ю" т*гел. Артабан ошо арала яы закон буйынса өс юл сатына "уйыландары әйткәндәренә "ола" #алайы":

Ринат ИШМУЛЛИН, М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры директоры:

– Автономияа ксе тура-ында йөрөткәндә, 174-се Федераль Закон сыан ваыт-та ксе отошло булан, сөнки ул сата учреждениеа кберәк аллылы бирелә ине. Мәә-лән, театра бюджеттан аса б-ленеп, ул яы спектаклгә әер лек өсөн йәиә премия, ар тистар ы дәртләндере урынына тотоно-лора тейеш була, был закон буйынса, учреждениеа фи нанс контроле көсәйә генә, ти мәк, автономия ю, тиә дә була.

Хәлит А**УЖИН, Сибай дәләт филармония$ыны баш бухгалтеры:

– Бәләкәй генә алала бе-гә -ебее аы рауы еел бул маяса. Муниципалитет-а араа, бер хәл. Автоно-мияа ксее бер ыай яы бар, ул да була, тапан асаа ебе хужа буласабы. Ләкин ул етмәйәсәк. Кемдән дер нин-дәйер ярам көтөгә лә өмөт ю. Халы улында «тере» аса а, тирә-я ауылдара йөрөп концерттар крәте ә килем бирмәйәсәк. ур ала-лара ына ул билет хатарын сыымдары апларлы, килем алырлы итеп билдәләп була.

Зәлифә А**УЖИНА, Хәрби Дан республика музейы ди-ректоры урынба5ары:

– Концерт ойошмалары менән саыштыранда, әлбиттә, музейа билет хаына ына әллә ни ур кләмдә аса эшләп бул-май. Әлегә бее дәләт өс йыл буйына арамаында ал-дыра, шул ваыт теп ките менән артабан нисек буласаын к алдына килтерее ыйын. Йылына 500 ме ум табыш аланда ла, бинаны тәртиптә тотоу, экспонаттары яыртыу, буландарын тейешле кимәлдә алауа мил лиондар талап ителәсәк. -ебее тәьмин ите өсөн бе гә килеселәр араында ла а латыу эше алып барыра те йеш буласабы. Бы-нан бер нисә йыл элек музей ме-неджерары курстары ткәре буйынса АMШ белгестәре килгәйне. Ун да му зейары дәләт тара фы нан дотациялау ни бары 15 процент ына тәшкил итә, ба ыусы әм волонтёрар эше ны лап ешкәс, алан өлөшө шу ларан туплана, йәнә билет хатарын кешене тләй алыу мөмкинлегенә арап бил-дәләйәр. Бе ә уртаса әм тбән эш хаы ал андары хәленә инергә тейеш бе. Баыу-сылара килгәндә, улар нылап эләгәндә лә ирәк-а я ына табыла…

Мират МУСИН, Б. Cайсин исемендәге балалар му-зыка мәктәбе директоры:

– асады теләгәнсә файаланыу яшы инде, ана аша ткәне атмарлы бит. Ав-тономияа кскән хәлдә, бе район бюджеты, шуа өтәп, ба лалары уытыу өсөн ата-әсә ләрән килгән тләәр иәбенә йәшәйәсәкбе. Тик, балалара мә әниәт әм сәнәт өлкәендә тейешле белем бире

өсөн, ки ләсәктә район бюдже-тынан а са блее генә кәме-теп уймаындар.

Фекерәр төрлө, улары әй телеше – интонациялары ла айыры ла, "араштар ара#ында "ап ма-"аршы буландары ла бар. Улары тылаанда, ирек#еән со вет осо ронда социаль тор мош-то көйлө барыуы, #әр ауылда клуб, китапхананы гөрләп эш-лә*е, ундаы мәәни-аартыу са ралары икә төшә. Беә хәер мә әни-аартыуа ихты-яж ю", тип уйлайарыр өтә. Баар, коммерция сәскә ат"ан осора тура килдек. Кешелеккә шатлы" б*ләк ите*се өлкәне тотоп-"апшап "арарлы" әйбер сыараны ю", уны тик к*реп, унан рухланып, хозурланып "ына була. Шулай а, юалып "алмайым ти#ә, заман шар-ттарына яра"лашыра тура килә. Эйе, ауылдара йәштәр "алма"а тыры ша, "арт-"оро-но т*лә*ле кон церт"а йәки спек-таклгә йыйыу ауыр, өм*мән, был бее халы" "а хас к*ренеш т*гел, * мер буйына йыйын-дара, #абантуйара йыр-мо бейе* #әм баш"а төр тамаша-лар к*реп к*еле хушланан ха-лы" ни арала "апыл ына ыай-лап кит #ен? Клубтары да к*бе#е #ал"ын, улары «сигнали-зация#ы ю"», йәки «янын #*нде-ре*селәре са"ырып фәләнсә ме #ум а"са т*ләп у"ытыы, шу-нан сигнализация "уябы», тип ябып та "уялар. Ә #е, хөрмәтле журнал у"ыусыларыбы, мәә-ниәтте ар табаны хәле ха-"ында нимә ләр уйлай#ыы, бәхәстәреге "ы ыу барамы, әллә *гәрештәр менән тулы-#ынса килешә#егеме? Eеән хаттар көтөп "алабы.

Сәриә ИШЕМZОЛОВА әерләне

Фекер алышайыҡ

31 «ТАМАША» 2 – 2011

Тарих биттәренән

К*ренекле рус рәссамы Ф. Рубоны карти-на#ында #әм батша Александр II-не (1818–1881) коронация альбомындаы #*рәттә бик "ыы"лы бер тарихи сюжет урын алан. Ул баш"орттары 1856 йылда Александр II-не Рәсәй империя#ы тәхетенә ултырыу танта-на#ында, йәни коронация#ында "атнашыуы менән бәйле.

Тарихтан билдәле булыуынса, Рәсәйгә ушыландан башлап, башорт вәкилдәре әр батшаны коронацияында атнашыр булан. Улар, әәттә, башорт халы исе-менән яы батшаны отлап, бләктәр тапшы-рып айтан.

1856 йылда Мәскә Александр II Рәсәй тәхе-тенә ултырыу айанлы ур тантанаа әерләнә. Яы батша, башорттара оштар менән унар ите йолаы аман да аланыуын ишетеп (бәлки, 1837 йылда е Башортостанда булан саында кргәндер), Ырымбур генерал-губер-наторы В.А. Перовскийан коронация тантана-лары ваытында оштар менән унар ойошто-роуы орай.

В. Перовский ти арала унара өйрәтелгән ике бөркөт, ике шоар, дрт ыласын әм ике арсыа әерләргә бойора. Mоштар менән бергә унлап башорт унарсыы Мәскәгә юл-лана. Губернатор бойороо буйынса унарсы-лары баштарына алпа, өтәренә махсус те-гелгән алыу, кк, көрән, бу төтәрәге уалы сәкмән, лампаслы салбар кейерәләр. Бынан тыш унарсылар ырланып эшләнгән матур ылыстар менән оралландырыла.

Батша коронацияына баран башорт делегацияына кренекле башорт али-мы, мәрифәтсе Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев-ты ааы, 27-се кантон башлыы зауряд-сотник Фәхретдин Өмөтбаев етәкселек итә. Әйткәндәй, улары атаы, элекке кантон баш-лыы Ишмөхәмәт Өмөтбаев – «унар ошта-ры отаы» тигән даны сыан кеше. Шуа ла унар оштары менән бөтә ойоштороу эштәрен дә В. Перовский Фәхретдин Өмөтбаева йөкмәткән булан.

1848 йылдан хәрби хемәттә йөрөгән Фәх-ретдин Өмөтбаев Ырымбура Башорт әскәре командующийы янында хемәт итә, ә 1852 йылдан Башорт уытыу (учебный) полкын-да була. 1856 йылды апрелендә 25 йәшлек егет 27-се кантон башлыы итеп тәәйенләнә. Кантонды штаб-квартираы (әге) Өмөтба-евтары тыуан ауылы Ибраимда (хәерге Mырмыалы районы) була.

Шулай итеп, 6 август көнө башорттар деле-гацияы Мәскәгә килеп етә әм бер ай тирәе әерлек эштәре менән мәшл була. 26 август

Башҡорттар

батша һунарында

Фәхретдин Өмөтбаев. XIX быуат ааы.

32«ТАМАША» 2 – 2011

көнө Александр II тәхеткә ултырыу танта-наында атнаша. Коронация менән бәйле тантаналары уында оштар менән унар ите йолаын крәте арала. Ниайәт, бер ай ткәндән у, 1856 йылды 6 сентябрендә, башорт унарсылары өсөн и яуаплы көн килеп етә. Коронацияа килгән төрлө дәләт илселәре алдында башорттар әрене ош менән унар ите оталыын крәтә. Lыбай-лы унарсылар, урман кейектәрен асы ялана ыуып сыарып, унар оштарын ауаа осо-ра. Бөркөт әм арсыалар ауаа ктәреле менән, асып баран уян, төлкөнө шәйләп, йәшен тилеге менән ергә төшә. Табыштарын тырнатарына эләктереп, хужаларына осоп килә. Бындай тамаша бар халыты хайран итә. 14 сентябрь көнө баш-орт унарсыларыны ма ирлыын арара им-ператор Александр II е килә. Уны менән бергә Рәсәй империяыны бө төн элитаы, бөйөк кенәздәр әм таы ла бик кп илселәр атнаша. Хужаларына урман ке-йектәрен тотоп килтереп, унар оштары бын-да ла тамаша ылыусылары аптырата.

Александр II башорттар ойошторан унар менән бик тә әнәәт ала. Батшаны егермей-стер контораы етәксее граф П. Ферзен В. Пе-ровскийа ебәргән рәхмәт хатында Фәхретдин Өмөтбаев етәкселегендәге башорт командаы Мәскәә ен яшы итеп крәтеен яып тә. Башорт унарсыларыны әр берее 50-шәр ум көмөш тәкә менән бләкләнә. Башорт

делегацияы етәксее Фәхретдин Өмөтбаева батша тарафынан махсус бләк тапшырыла. «По высочайшему повелению, объявленному г. Министром Императорского Двора Кабинету Его императорского величества в отношении от 24 сентября за 6184 всемилостивейше удо сто-ился получить пожалованный бриллиантовый перстень с изумрудом...» – тиелә Ф. Өмөтбаев-ты формулярында. Әйткәндәй, Башортостан Республикаыны Милли музейында Фәхрет-дин Өмөтбаевты уалы сәкмән, алпа ке-йеп, зиннәтле ылыс таып төшкән фотоы (XIX быуат ааы) алана. Уны был кейе-ме тап ошо рә телгә алынан ваиа менән бәйлелер, моайын.

Башорттар, 1856 йыл-да Мәскәә, Рәсәй импе-раторы, бөйөк кенәздәр, төрлө дәләттәрән кил-гән илселәр алдында -әрене оштар менән у нар ите оталыын юары кимәлдә крәтеп, илселәре генә оланды-рып алмай, Александр II

батшаны да ихтирамын яулай. Юамы ни был унар тураындаы рәт императоры коронация альбомына ингән (тө5лө $рәттә).

Lуынан был сюжет кренекле рәссам Ф. Рубоны ижадында ла урын ала. Ул «Охота башкир с соколами в присутствии императора Александра II» исемле картинаын яа (тө5лө $рәттә). Был картиналар башорт тарихы өсөн иммәтле омартылар булып тора.

Азат ЯРМУЛЛИН,тарихсы

Тарих биттәренән

14 сентябрь көнө башҡорт һунарсыларының маһирлығын ҡарарға император

Александр II үҙе килә. Уның менән бергә Рәсәй империяһының бөтөн элитаһы,

бөйөк кенәздәр һәм тағы ла бик күп илселәр ҡатнаша. Хужаларына урман кейектәрен тотоп килтереп, һунар ҡоштары бында ла

тамаша ҡылыусыларҙы аптырата.

«Башорттары император Александр II аршыында ыласындар менән унар итее». Рәссамы Ф. Рубо. XIX быуатты икенсе яртыы

«Император Александр II-не коронацияы ваытында ыласын менән унар». Александр II-не коронация альбомынан. 1856 йыл

Башорттары ыласындар менән унар итее

Ҡәҙерле дуҫтар!

1923 йылдың мартында «Яңы юл» исеме менән донъя күргән әҙәби журнал республика тормошонда ҙур мәҙәни һәм сәйәси ваҡиға була. Артабан был баҫма – «Белем», «Сәсән», «Октябрь», «Әҙәби Башҡортостан», әлеге көндә «Ағиҙел» – халҡыбыҙ яҙмышында, уның рухи тамырҙарын һуғарыуҙа, әҙәбиәтен, тарихын, милли үҙаңын һаҡлауҙа һәм үҫтереүҙә баһалап бөткөһөҙ роль уйнаны һәм уйнай.

«Ағиҙел» төрлө сәйәси һәм социаль шарттарҙа ла, тарихи боролоштарҙа ла үҙ йөҙөн, үҙ йүнәлешен һаҡлай, һаҡлаясаҡ. Халҡыбыҙ рухиәтен, мәҙәниәтен үҫтереүгә, Башҡортостанда, Рәсәйҙә йәшәүсе башҡа милләттәр менән дуҫлыҡ ептәрен нығытыуға журнал тос өлөш индерҙе һәм әле лә ошо миссияны уңышлы үтәй килә.

Олпат баҫмабыҙ – әҙиптәребеҙ өсөн иң мәртәбәле трибуна. Ул – әҙәби мираҫты барлаусы, күренекле яҙыусыларыбыҙҙың ижадын халыҡҡа еткереүсе, әҙәбиәт майҙанына йәш алмаш әҙерләүсе. Шул уҡ ваҡытта журнал – үҙенең уҡыусыларын бөтә донъя әҙәбиәте үрнәктәре менән таныштыра барыусы ла.

...Яҙ етеү менән «Ағиҙел» журналына ла яҙылыу йәйелдерелә. Әлбиттә, кампания еңел генә бармай, бының үҙ объектив һәм субъектив сәбәптәре бар. Ләкин әҙәбиәтебеҙ менән ҡыҙыҡһынған, уны уҡып барған һәм ошонан оло кинәнес, илһам, рухи аҙыҡ ала белгән, һәр хәлдә, юғары мәҙәниәткә ынтылған кешегә баҫмаға яҙылыу хаҡы ла, башҡа сәбәптәр ҙә ҡамасау түгел. Ғөмүмән, журналдың төп тиражы шундай энтузиастар – илһөйәрҙәр, төлһөйәр фанаттар ярҙамында йыйыла, һәм беҙ йыл да уларҙың ярҙамына таянабыҙ, теләктәшлегенә ныҡ ышанабыҙ. Ә яңы дуҫтарыбыҙ – бигерәк тә йәш быуындан подписчиктар табылһа, айырыуса ҡыуанабыҙ.

2011 йылдың икенсе яртыһында ниндәй әҫәрҙәр менән таныштырасаҡбыҙ һуң һеҙҙе? Әлбиттә, яңы романдар, повестар, хикәйәләр, аҫыл шиғриәт, фәһемле публицистика уҡырһығыҙ, байтаҡ тәржемәләр, хәтирәләр, очерктар һәм әңгәмәләр, яҙмышнамәләр баҫмаға әҙерләнә.

Фольклорға, сатираюморға иғтибар арта, сәнғәткә арналған материалдар олоһона ла, кесеһенә лә оҡшаясаҡ, тип өмөтләнәм. Ҡыҫҡаһы, мауыҡтырғыс осрашыуҙар көтә һеҙҙе, ҡәҙерле дуҫтар! Көрсөккә баш эймәй, илдең ҡото, өйҙөң йәме, күңелебеҙ илһамы – «Ағиҙел» менән бергәбергә йәшәйек...

Әмир ӘМИНЕВ,«Ағиҙел»дең баш мөхәррире

© Реклама

© Реклама

Мөәрис Мөсифуллин конкурс ее сее (1)Журналды баш мөхәррире Фәнил

о ааев Рәзи лә отло гилдинаны (2) љотлай

Гөлсөм Хисаметдинова (3) И)тәлеккә фото (4)Журналды тәге мөхәррире, таныл*ан

драматург Наил -әйетбаев (5) викто-ринала егән Фирәес Йосопова (6) әм Факиа Низаметдинованы (7) тәбрикләй

Журналды ду)ы – Энгель Әхмәт улы Зәйнетдинов (8)

Башорт академия драма театры ар-тисы Юнир оланбаев (баянда – Рөстәм Хәкимов) дәртле йырарын бләк итте (9)

«Пеликан» кафеы ЯСЙ-нән Клара Мө-хә мәт шинаны милли аштаран тор*ан байрам табыны барыына ла ошаны (10)

Байрам кисәенән фоторепортаж

1

4 5

76

8 9 10

2 3

33 «ТАМАША» 2 – 2011

Репортаж

М. gафури исемендәге Башорт дәләт академия драма театрында «Тамаша» журна-лыны кркәм байрамы тте: журнал редак-цияыны республика Халы ижады әге менән берлектә илан иткән сценарийар конкурсында әм әр анда баылып килгән «Сәнәтте беләегеме?» викторинаында ееселәре тәбрикләнек. Баш мөхәррир Фә-нил Mоааев сараны тантаналы рәештә асып, журналды Матау грамоталарын әм и тәлекле бләктәрен Дртөйлөнән Башорт-останды атаанан мәәниәт хемәткәре Мөәрис Мөсифуллина (беренсе урын), Мәләез алаынан Рәзилә Mотлогилдинаа (икенсе урын), Мәләез районы Сма ауылы-нан Гөлсөм Хисаметдиноваа (өсөнсө урын) тапшыры. Журналды кптәнге дуы Рәзилә Mотлогилдинаны мәәниәт өлкәендәге ижади эшмәкәрлегенә 25 йыл тулыуы менән дә айнар отлап, «Тамаша» менән ижади хемәттәшлек өөлмәен ине тигән теләктәр әйтелде.

Башортостан Республикаы Халы ижа-ды әгене генераль директоры урынбаары Нәфисә Тулыбаева журналды йөкмәткее төрлөләнеп, айырыуса ешмәкәр сәнәткә итибар артыуын ыай бааланы. «Бөгөнгө ееселәр Халы ижады әгене эшенә лә ур ярам крәтеселәр», – тип билдәләп тте. Ееселәргә киләсәктә лә уыштар теләп Ха-лы ижады әге әерләгән бләктәре тап-шыры.

Викторинаны быйылы ее селәрен: Йы-лайыран уытыусы Фирәес Йосопованы әм Mырмыалы районы Ике Муса ауылын-да йәшәсе, 40 йыл мерен балалар уытыуа баышлаан Факиа Низаметдинованы «Тама-ша»ны тәге баш мөхәррире, танылан дра-матург Наил gәйетбаев тәбрикләне. Фирәес Йосопова был конкурста ееп Наил gәйетбай улынан быйыл алтынсы тапыр бләк ала икән.

– «Тамаша»а журналда викторина илан ителгәс тә яыла башланым, бәйгеләрә ат-нашып тороом. Айырыуса уытыусылар өсөн ярамы ур журналды. Рәхмәт, бай йөкмәткеле итеп сыарыра тырышаыы. Бындай конкурстары кберәк ойоштороо, журнал уыусылар аны ла артып китер, – тигән теләктәрен дә әйтте Факиа Сарислам ыы Низаметдинова.

Башортостан Республикаыны Элемтә әм ки коммуникациялар министрлыыны баш белгесе Неля gәйнетдинова министрлы исеменән ееселәре отлап, ижади уыштар теләне.

Был сарала «Лукойл-Уралнефтепродукт» ЯСЙ фирмаы вәкиле, фән кандидаты, бик кп хемәттәр авторы Энгель Әхмәт улы Зәйнетдинов та атнашты. «Лукойл-Уралнефтепродукт» ЯСЙ фирмаы быйылы йылды беренсе яртыына ветеран-яыу-сылара «Тамаша»ны яырып бләк иткән. Бөгөнгө көндә журналды ярам улы уыусы бындай дутары булыуы айырыуса ыуаныслы. Энгель Әхмәт улы республика-ла баран ваиалара арата ене ыай фекерен әйтте, илгә 1 миллиард 600 мил ли-он тонна нефть биргән Башортостан нефт-селәренә арналан сәнәт әәрәрене а бу-лыуын ыы өтөнә алып, драма тург тара бер ни тиклем дәә лә белдере.

Республика мәәниәте, ижади хемәт тәш-лек, журналды йөкмәткее, биәлеше хаын-да ла фекер алышыуар ситтә алманы был осрашыуа. Туфан Минуллинды «Мул-ла» спектаклен арау осрашыуы таы ла йәмләндереп ебәре. «Тамаша» журналыны тарихында алырай был енсәлекле саранан яшы кәйеф менән, дәрт-дарман, рух ктәрен-келеге алып таралышты.

Зөбәржәт ЯУПОВА, Илдар ШӘРИПОВ, Ренат НӘБИУЛЛИН (фото) әерләне

«Тамаша»ла – тантана!

34«ТАМАША» 2 – 2011

Ҡунаҡхана

Шулай ти Стәрлетамаҡ ҡалаһында йәшәүсе, тиҫтә нән ашыу драма әҫәре, бик күп очерк, мәҡәлә һәм иҫәпһеҙһанһыҙ карти налар тыуҙырған, әле лә ҡулынан ҡәләме төшмәгән һәләтле һәм билдәле яҙыу сы Хәмит ИРҒӘЛИН. Әң гәмәлә драматург, публицист һәм рәссамдың ижа дифәлсәфәүи ҡарашта рын асырға тырышты автор.

– И тәD+ә биографияы+ тураFында...– Mаа далаларында аа балаларын уыт-

маным, уыштан у балтыран ашы ашама-ным. Хәйер... Mуй әле, ылыу, мине биографи-ямды кемгә хәжәте бар?!

– Rе++е бе+ «Йылмайыу хаы», «Синбадты Fиге+енсе сәйәхәте», «Когда горит тайга», «Инә бDре арышы» китаптарыны авторы булара беләбе+. Йышыра тарихи трагедия, драмалара мөрәжәәт итәFеге+. Был ил, халы я+мышына битараф булмауыы++ан киләлер?

– Мин бер ваытта ла ялан тарих менән риза булманым. Бәләкәй саымда Совет тари-хына ышана инем. ем яыша башлаас, ошо тарихты ялан булыуына инандым. Ысын та-рихты эләй башланым. Хәиәтте әр урын-да яраталар, әммә миалды икенсе яы бар – халыса әйткәндә, «тура әйткән – туанына ярамаан». Туана ошаймы-ошамаймы – иәпләшеп торманым. Яып, емсә хәиәтте асыра тырыштым. Шуны өсөн дә был тари-хи әәрәрем сәхнәлә йнләп уйыла алмай. гәртеп ороу башланыуа 20 йыл тә лә, йәмиәттә ярамаланыу, яралашыу холо дауам итә. Хәиәт аман да гәй бала кеек ала бирә.

– Гел дөрөEлөктө ялап, D+енсә генә Fөйләп йөрөDсене бер атлы кешегә Fанау ә+әте бар бит.

– Уныы шулай. Хәиәт кп атлы булмай. Ул ысынында бер атлы ына була. Бөгөнгө көндә ыр төрлө хәйлә әм алымдара апма-аршы уйылан әлеге бер атлылы сифаты – борононан килгән юары тәрбиә анундарыны берее бит ул. Намы әм хәиәт хаына дуэлдәргә сыан рыцарар менән дворяндары кем ул сата бер атлы тип атаан? Әхла нормалары ткәрелгән

бөгөнгө йәмиәттә кптәр өсөн, бәлки, был ысын-лап та бер атлылы булып кренәлер.

– Ошо дөрөEлөккә тороло принциптары ижадыы+ ниге+ен тәшкил итә, буай.

– Мотла. – Төп тарихи әEәр+әреге+ менән танышты-

рыы+ әле.– Былтыр сыан пьесалар йыйынтыыма

XVIII быуата аылышлы «Инә бре арышы», «Салауат» трагедиялары, «Шәкетауа тамдар яна», Башортостанды Рус дәләтенә ушы-лыуына арналан «Тәтегәс бей» драмалары, башорт халыны дәләтселеккә ынтылыуын рәтләгән «Сыы ханды юалан сардары» тигән тарихи драма инде. Китап итеп сыарыра әерләгәндәрем араында башорт мәмлктәре

«Ялған тарих менән риза булманым...»

Хәмит Ирәлин. 2011 йыл

35 «ТАМАША» 2 – 2011

Ҡунаҡхана

тураында «Нил өтөндә йыр», Батырша яуы ту-раында «Lамар буйарында тыныс» драмала-рым бар.

– КDберәк тарихи әEәр+әр я+ас, ижадыы+ бер ялы тип уйламайFыы+мы?

– Ю. Мине бөгөнгө көн тормошона арналан пьесаларым да бар бит. Мәәлән, «Mарт әлиә хатаы» трагифарсы, «Mара урман», «Тауара атыу ишетелмәй», «Mулдарымда турай» драма-лары. Lуыы Өфө «Нур» татар дәләт теат-рында әле лә бара. Элегерәк Салауат башорт дәләт драма театрында ла уйылайны. Стәрле-тама дәләт башорт драма театры «Инә бре арышы» трагедияын сәхнәләштере.

– Йыш ына режиссер+ар, драматургтар ю, тип зарланалар...

– Ә мин ошо у фекере киреен әй тәм. Режиссёрар бөтөнләй ю тип әйтергә йыйын-майым. Режиссёр исемен йөрөтөселәр кп. Улар араында ыйыу, тәрән белемле әм ысын режиссёрар кпме икән? Ысын режиссёр ысын драмалары е эләй әм таба. Көтөп ултыр-май.

– Бөгөнгө башорт театры торошона баFаы+ нисек?

– Тәрәндән анализлай алмам. Әммә репер-туарары төөлөгө, тешелеге, айырым ос ратара мәәнәелеге… тамашасы ко-ме дия арай тигән ылтау атында социаль мәсьәләләре ктәргән пьесаларан асыу… те-атр репертуарарын комедия тип аталан сейле-бешле тоо нәмәләр баып алыуы бер кемгә лә сер тгел.

– Был, Fе++есә, көрсөк кә терәлеDме, әллә са-ра Fы+ лымы?

– Барыы ла тәьир итәлер. Сараылыы ла барыр, мәйелелеге лә, бәйелеге лә... Әммә көрсөк тип әйтергә ис тә ярама. Көнсыыштан сыан шундай аыллы әре онотмайы: «Донъяла дрт нәмәне мере ыа – әмире бәйелеге, вәзире вайымылыы, дабиры мәйелеге әм дә буталсы көндәр». Ә ниә ижади уыштара, бейеклектәргә өмөт итеп йәшәмәкә?..

– Rе+ драматургиянан тыш публицистика-ла Fәм очерк жанрында ла ныышмал эшләгән автор. Публицистика – драматургия жанрына араанда ла Fирәк осраан ижад төрө. Rе++е был жанра мөрәжәәт итеD+е сәбәбе ни+ә?

– Сәбәбе – хәиәтте ихтирам ите. Миә ала, публицистика – хәиәтте әсәе ул.

– Был жанр+а я+ыуыы+ Fе+гә нимә бирә? ЇлгәшеD+әреге+?

– емде нимәгәлер өлгәшеем мотла тгел. Асыра теләгән мәсьәләләре айышын уыу-

сыа еткерә алам – миә шул еткән. Әйтәйек, быйыл русса публицистик әәрәрем тупланан «Тайга урманы янан сата» («Когда горит тай-га», тәге исеме «Әләел» ине) китабым бөгөнгө йәмиәтте әләкәткә илтесе эскеселек пробле-маларын рәтләә, тарихи-хәрби очерктарым-да Бөйөк Ватан уышы башланыу сәбәптәрен асыра тырышам. Lуыш тамамланыуа 66 йыл тегә араматан, уны башланыу сәбәптәрен әле аман кптәр белмәй тип әйтергә батыр-сылы итәм. Мәәлән, «Варфоломей төнө ты-ныс була» тигән тарихи очергымда мин Азияла II Бөтә донъя уышы башланыу сәбәптәрен ирәк әм дөрөлөккә яын сыанатар ни-геендә Рәсәй, Япония, Mытай, Корея, Мань-чжуриялары бер нисә быуатлы тарихын өйрәнеп уыусыа фекерәремде тәдим итәм. «Кктәргә ашан йыр» очергым 112-се Башорт кавалерия дивизияыны әләкәткә дусар бу-лыу сәбәптәре тураында. Шул амауан иән сыа алыусы Советтар Союзы Геройы gәбит Әхмәровты е тере сата өйләгәндәре ни-геендә яылан.

Жәлил Кейекбаев портреты. Киндер, майлы буяу. Жәлил Кейекбаев исемендәге Стәрлетама"

баш"орт гимназия#ы музейы. 2011 йыл

36«ТАМАША» 2 – 2011

– Төп ижадыы+ барыбер драматургия, шу-лаймы? Ә уа публицистикаы++ы яр+амы йәки йоонтоFо бармы?

– Lис шике. Публицистика – универсаль жанр. Ул ене эсенә журналистиканы ла, та-рихты ла, политологияны ла, философияны ла, социологияны ла, статистиканы ла ыйыра. Публицистика нигеендә тыуан нәфис әәбиәт, минесә, отошлора була. Әйтәйек, «Варфоло-мей төнө тыныс була» очергымды уыан кре-некле актёр әм режиссёр Олег Ханов уа оло баа бире әм уны нигеендә драматик әәр яыу мөмкинлеген әйтте.

– Rе++е бе+ талантлы рәссам итеп тә беләбе+, был Rе++е, асылда, төп профессияы+ +а булан. Rе+ я+ан Әбделадир Инан портреты Стәрле-таматаы Милли китапхананы, алим Жәлил Кейекбаев портреты Ж. Кейекбаев исемендәге 3-сө Fанлы Башорт гимназияFы бинаFын кDркәмләй, ундаы музей +а Fе++е проект буйын-са би+әлгән. Стәрлетама дәDләт башорт драма театрында «Инә бDре арышы» трагедияFы уйыланда афишалар+ы, программалар+ы D+еге+ би+әнеге+, костюмдар+ы, эскиздар+ы ла D+еге+ ижад иттеге+. Я+ыусы Fәм рәссам – был ике ижади Fөнәр бер-береFенә булышамы?

– Яыусы креп бөтөрә алмаанды рәссам ке крә, рәссам креп бөтөрә алмаан-ды яыусы «келе крә». Ошо ике ижади сифатты миндә бергә булыуына ем бик әнәәтмен. Lе анап киткән эштәрән тыш таы ла шуны өтәй алам: донъя кргән барлы китаптарымды, рәссам булара, тышлыта-рынан алып иллюстрацияларына тиклем ем биәнем. Ниәлер бее әәби мөхиттә яыусы мотла тел-әәбиәт факультетын тамамлаан, ниндәйер редакцияла эшләп йөрөгән кеше ул тигән алып формалашан. Тел-әәбиәт фа-культетында уыуы әә биәткә илтесе фак-тор итеп абул итеселәр кп. Икенсе өнәр эйәене әәби ижадына сәйер араш йәшәй. Ә Көнбайыш, Көнсыыш донъяына к алаы, йәмиәт фекерен борон-борондан төрлө өнәр кешеләре барлыа килтергән. Ә бее Рәсәйәге XVIII быуаттан ына башланан йәмиәткә профессиональ клектән бааны, нигеә, әиптәр әм журналистар биргән. Ошо у кренеш гәртеп ороуар башланансы дауам итте. Әле лә кпселек осрата шулай.

– Rе+гә 60 йәш тә тулды. Киләсәк уйланды-рамы?

– Ниә, миә 60 йәш тә булдымы ни әле ул? Йәш тураында уйлаан да ю ул. Йәшәйек әле, эшләйек, ижад итәйек!

Римма ХӘЙБУЛЛИНА, Өфө "ала#ы

Ҡунаҡхана

Әбдел"адир Инан (Фатхел"адир Мостафа улы Сөләймәнов) портреты. Киндер. Майлы буяу.

Әбдел"адир Инан исемендәге Стәрлетама" "ала милли китапхана#ы

37 «ТАМАША» 2 – 2011

Сәнғәт һәм мәҙәниәт көндәлеге

Март ааында Өфөлә «Рәсәй әм ислам донъяы. -ара цивилизациялы бәйләнештәр тарихы әм перспективаы» тип аталан ха-лы-ара конференция булып тте. Был йыйын башорт халыны аыл улы, кренекле дәләт эшмәкәре, Советтар Союзыны gә рәп илдәрендәге беренсе илсее Кәрим Хәкимов ты тыуыуына 120 йыл тулыуа баышланды. Амери-ка Mушма Штаттарынан, Франция, Голландия, Әзербайжан, Бельгия, Сауд gәрәбстаны, Рәсәй төбәктәренән оло алимдар, сәйәсмәндәр, йә-мәәт эшмәкәрәре, дин әелдәре, журналистар йыйылды.

– Исламды Волга буйында, Башортостан-да ме йыллы тарихы бар, әллә нисәмә бы-

уын ис лам тәлимәтенә торо. Шуа крә лә беә халытар араында татыулы көслө. Lәм мәене дә масаты – килешеп йәшә, ду-лыта мер ите.Кәрим Хәкимова ла ислам нигеәре әсә өтө менән бирелгән. Ул СССР менән gәрәп илдәре араында дулы кпере а лыуа өлгәшкән шәхес, тип билдәләп тте џе нен сыѓышында Башортостан Президенты Р. З. Хәмитов.

Конференция уында Башортостанды ха-лы яыусыы Н. Асанбаевты «Mыыл Паша» спектакленән театрлаштырылан тамаша аша дипломат Кәрим Хәкимовты тормош юлына, сәйәси эшмәкәрлегенә байау яалды.

Зөбәржәт ЯУПОВА

Ҡыҙыл Паша юбилейы

В Уфе, по улице Гоголя, 27, в старинном купе-ческом особняке развернулась юбилейная экспо-зиция, посвящённая 90-летию со дня открытия Башкирского государственного художественного музея Республики Башкортостан имени М. В. Не-стерова.

В экспозицию включены избранные произве-дения из нескольких разделов музея, сформиро-вавшихся ещё в 1920–1930-е годы, благодаря по-ступлениям из Московского и Петроградского государственных музейных фондов и частных коллекций.

Интересен раздел западноевропейского ис-кусства XVI – XIX веков Италии, Франции, Бель-гии, Германии, Нидерландов и Дании.

Во всём многообразии жанров представ-лен живописный ряд «малых голландцев» XVII века – Людольфа Бакхейзена, Абрахама Сторка, Филипса Ваувермана, Абрахама Бегейна, Яна Вейнантса, Виллема Гау Фергюсона, чьи произ-ведения выполнены в технике масляной живопи-си по дереву.

Тёплый климат природы Италии заворажива-ет у картин прирождённого колориста Антонио Каналетто и мастера «древних руин» Джованни Паоло Паннини.

Изысканное «барокко» Франции XVIII века нашло своё отражение в живописи Франсуа Жерара и причудливое «рококо» в «галантных празднествах» Никола Ланкре.

Коллекция древнерусского искусства, охва-тывающая период XV–XIX веков, раскрывает удивительную иконопись новгородских и мо-сковских школ, и вместе с тем оригинальное

мастерство ювелиров, в созданных их руками в технике ковки и литья, чеканки и гравировки, басмы, чернения по серебру изделиях из серебра и медных сплавов.

Русский фарфор ХVIII – ХIХ веков покорит изумительной посудой и скульптурными компо-

Башкирский государственный Художественный музей Республики Башкортостан

им. М. В. Нестерова. 2009 год

Нестеровскому музею – 90 лет

38«ТАМАША» 2 – 2011

зициями императорского и частных заводов Пе-тербурга.

Экспозиция русского искусства ХIХ века пред-ставляет образ природы в картинах С. Ф. Щед-рина и Л. Ф. Лагорио, И. К. Айвазовского и П. П. Джогина, А. К. Саврасова, И. И Шишки-на, И. П. Стефановского, портретное творче-ство В. А. Тропинина и художников-реалистов И. Е. Репина, В. Д. Поленова, В. Е. Маковского, Н. Н. Ге.

Нестеровские творения, как связующее зве-но между выставками, остаются, по-прежнему, в поле зрительского интереса: это уральские этю-ды, с их спокойствием и умиротворением; порт-ретные образы с их глубоким психологизмом;

жанровые композиции философского звучания, а также одухотворённые эскизы к церковным рос-писям.

Впервые в экспозиции зритель увидит графи-ческий портрет дочери художника – Веры Ми-хайловны Нестеровой (Титовой), переданный в дар музею внучками М. В. Нестерова Марией Ивановной и Татьяной Ивановной Титовыми в 2006 году.

Экспозиция русского искусства конца XIX – начала XX века удивит яркими и необычными полотнами «отца русского футуризма» Д. Бур-люка.

Ольга ПОЛЕНОК


Мәжит gафури исемендәге Башорт дәләт академия драма театры балалара онотолмалы саыу байрам ойошторо. А. Толстойы «Бура-тино, йәки Алтын асыс» әәре буйынса «Бура-тино – Remake» спектаклен крәтте (уйыусы режиссёры – Айрат Абушахманов, ассистенты – Алмас Әмиров).

Спектакль тә сиратта декорациялары ме-нән та алдыра. Mуйыусы-рәссам Рөстәм Бай-мөхәмәтов балалары ысын әкиәт иленә әйәй. Италияны оландырыс урамдары бында, за-манса әйткәндә, 3D форматында ала. К асып йомансы улар серле ыу аты донъяына әерелә. Артистары костюмдары ла саыу, йәйоры

Мөғжизәле илгә сәйәхәт

g. Камал исемендәге татар дәләт академия дра ма театры уан йылды көөндә Өфөлә уыш лы сыыш яаа, быйыл март айында азандар М. gафури исемендәге Башорт дәләт академия драма театрыны яы спектаклдәре менән танышты.

Тәге көндә театр Республика йылына әм хал ыбыы бөйөк улы Зәки Вәлидие тыуы-у ына 120 йыл тулыуа арналан Н. Асанбайы «Әхмәтзәки Вәлиди Туан» спектаклен тәдим итте. Аталы алим әм кренекле йәмәәт эшмәкәре, башорт халын донъя кимәленә та-нытан мәшр тарихсы, тюрколог Ә.-З. Вәли-дие и ур хыялы – төрки халытарын рухи

берләш тере әм туанлаштырыу. Әйткәндәй, Mазан тамашасыы М. gафури исемендәге те-атр шундай атмарлы, бөйөк шәхесте тормош әм илми юлын сәхнәгә ксереенә, өөмтәлә, тетрәндергес әм көслө спектакль килеп сыыуы-на оланыуарын белдере. «Беә лә ундай шәхестәр бар, әммә ләкин, татар халыны улар хаында спектакль уйыра ыйыулыы етмәй», – тип яа Mазан гәзите журналисы Рәшит Әхмәтов. «Шәрәкәй», «Мине аиләм», «Балаайарым», «Хыялый» . б. спектаклдәр ә азандара бөтмә оланыу тыуыры. Әйткәндәй, режис-сёр Айрат Әхтәм улы Абушахманов, Башорто-станды халы артисткаы Мизәлә Хәйрулли-на, Башортостанды халы артисы, Ш. Бабич исемендәге республика йәштәр премияы лау-реаты Алмас Әмиров милли театр сәнәтен те-регә әм милләт-ара мәәни бәйләнештәре ныытыуа ур өлөш индергәндәре өсөн миал-дар менән бләкләнде. Таы ла Татарстан Рес-публикаыны Мәариф министрлыы 6 йәш актёры дипломдар менән, ә Татарстан Респуб-ликаыны Мәәниәт министрлыы 5 актёры матау аыары менән бләкләне. Коллектив был сәфәрән дәртләнеп, ижада яы көс алып айтты.

Эльвира МӨХӨТДИНОВА

Ҡазан гастролдәре

39 «ТАМАША» 2 – 2011


төрлө төтәренән туылан шикелле, улар шунда у итибары йәлеп итә, келле байрам кәйефе барлыа килтерә. Мәәлән, йөйәшәр ташбаа Тортилла (Башортостанды халы артискаы Мизәлә Хәйруллина) ыу өтөндәге ур том-бойота йөә. Уны әр хәрәкәте яй, хәбәрен дә абаланмай ына өйләй: «Мин инән 300 йыла олора, тормош тәжрибәм дә инекенән кберәк», – ти ул Буратиноа. Ысынлап та, ал-дыда оло, аыллы ташбаа тороуына шик ю! Балалар а быа ихлас ышана.

Спектакль музыкаа бай, Леонид Нечаевты йырарынан баша композитор Урал Иелбаев ижад иткән көйәр ә улланыла. Стилләште-релгән йырар а бар, улара заманса бейеәр ушыла.

Mыаныса аршы, матур костюм-декора-циялар әм йыр-бейе артында и төп нәмә – алтын асыс тураындаы тарих йәшенеп ала. Көслө музыка кп ваыт актёрары әрен йота. Мәәлән, Буратиноны уйнаан йәш ак-триса Гөлсәсәк Фазлаеваны байта әрен залдан ишетеп булмай. Әйткәндәй, Г. Фазлаева

«аас кеше»не пластикаын шул тиклем килеш-тереп крәтә; тәгәрәп китенме, тәкмәс атын-мы, хатта атлауында ла хас та ысын урса. Был йәәттән, спектаклде хореографы Халы-ара әм Бөтә Рәсәй заманса хореография фести-валдәре лауреаты Яна Головченконы исемен әйтеп тмәйенсә булмай.

Персонаждары зал менән аралашыуы би-герәк тә отошло. Был спектакль балалара яшы-ны насаран айырыра, төрлө әхлаи нормалара өйрәтә. Әммә алтын асысты серле Театр ише-ге асысы икәнлеге кләгәлә ала ыма. Сихри Театр донъяына алып баран юл крәтелмәй. Режиссёр бер ни тиклем акценттары алмаш-тыран. Remake (инглизсәнән – яынан эшлә) тип атала ла, спектаклдә Алексей Толстой әкиәтене мәәнәен ятыртыу амасаулама ине. Нисек кенә булмаын, быны төәте еел. И мөиме, актёрары ихлас уйынынан, сәхнәләге мөжизәле рәттәрән бәләкәстәр хайран ала. Тимәк, улары таы ла килергә теләге буласа. Ә был театр өсөн и иммәтлее.

Эльвира ИСУЖИНА

С 19 по 28 марта солисты Башгосфилармонии Заслуженная артистка РБ Римма Амангильди-на и кураист Азат Бикчурин приняли участие в фестивале тюркоязычных народов «Навруз», который традиционно проводит Международ-ная культурная организация ТЮРКСОЙ. В со-ставе делегации нашей республики также были представители Государственного ансамбля на-родного танца им. Ф. Гаскарова. Римма Аман-гильдина с удовольствием поделилась своими впечатлениями.

– В каких городах и на каких сценических пло-щадках вам довелось выступать?

– Первые выступления башкирских артистов состоялись в Турецкой Республике, затем после-довали Нью-Йорк и Вашингтон. Американская земля впервые стала местом проведения Между-народного фестиваля «Навруз». Одним из самых запоминающихся моментов стало участие в кон-церте, проходившем в Зале Генеральной Ассамб-леи ООН. С особым волнением мы прошагали в парадном шествии по американскому городу.

– В последнее время во всем мире отмечается повышенный интерес к национальному искусству, традиционным инструментам. Как вас принима-ла публика?

– В огромных концертных залах, перед мно-готысячной аудиторией мы выступали вместе с коллегами из Казахстана, Кыргызстана, Азер-байджана, Туркменистана, Турции. На «Навру-зе» нет ведущих, на огромном экране показыва-ют ролики, показывающие разные страны. Мы испытывали чувство гордости, когда представ-ляли Башкортостан, исполняли башкирские на-родные песни, и народ аплодировал нашему ис-кусству и кричал «Браво!».

– Тебе не раз приходилось бывать в зарубеж-ных поездках – странах Европы, Китае… Чем особенно поразила Америка?

– В Америке уже началась настоящая весна, там все было в цвету. Если же коснуться бытовых деталей, которые меня поразили – это невероятная вежливость американцев на улицах, и в то же вре-мя, их неопрятный внешний вид. В Америке нам пришлось питаться в «Макдоналдсе», и под конец путешествия мы очень соскучились по башкир-скому бульону с коротом. Довольно утомитель-ным был 10-часовой перелёт на самолёте, но, слава Богу, мы не попали в зону турбулентности.

Напоследок хочется поблагодарить организа-торов масштабного фестиваля.

Лейла АРАЛБАЕВА

В Америке башкирские артисты

скучали по бульону с коротом

40«ТАМАША» 2 – 2011


Весна. Театр. Шукшин.Первый день весны для театральной публики

Уфы был ознаменован премьерой на малой сцене Башкирского государственного академического театра драмы им. Мажита Гафури спектакля «Эх, люди, милые люди!..» Спектакль, жанр которого определён как «истории из жизни», создавался на основе шести рассказов русского советско-го писателя, кинорежиссёра и актёра Василия Шукшина. Постановку осуществили Айрат Абу-

шахманов, Арслан Янбеков и ассистент режиссе-ра актер Ильсур Казакбаев. В объект внимания режиссерского трио попали рассказы «Хозяин бани и огорода», «Верую!», «Сапожки», «Солн-це, старик и девушка», «Упорный» и «Степка». В спектакле показана жизнь деревенской глубин-ки. Несмотря на то, что реалии рассказов уходят в советское прошлое, действие и события были близки каждому зрителю.

В «Перспективе» обещают радовать зрителейВ культурной жизни столицы Башкортоста-

на произошло яркое событие: открыт первый частный театр, по многообещаему названию «Перспектива». Идея его создания принадлежит актрисе Анне Бурмистровой, восемь лет сыграв-шей роли на сцене Русского драмтеатра, и ее суп-ругу, бизнесмену Якову Ривкину. По их словам, «Перспектива» – это не альтернатива уфимским государственным театрам, а новинка для нашего города, где, в отличие от других больших горо-дов, никогда не было частных театров. Новый

театр обещает радовать зрителей интересными постановками и экспериментальными спектак-лями. Профессиональная актёрская труппа со-стоит из 14 человек. Пятеро из них трудятся в «Перспективе» на постоянной основе, остальные по совместительству. За неимением своего зда-ния, постановки будут идти в зале студенческого клуба УГНТУ (бывший ДК им. С. Орджоникид-зе). Актёры сами же будут выполнять работу кос-тюмеров, реквизиторов, гримёров.

Карина ГАДАЛЬШИНА

Күңелдәрҙе нурландырҙы, моңландырҙы йыр

18–19 мартта «Туан тел» татар йыры йәш башарыусыларыны IX республика конкурсы булып тте. Ошоа тиклем был сара баш алала уарыла, бынан ары ул Дртөйлө алаында төпләнәсәк.

Конкурсты ойоштороусылар: БР Мәәниәт ми нистрлыы, Республика Халы ижады ә ге, Дртөйлө район хакимиәте. Унда Өфө, Дрт-өйлө, Аиел, Бөрө, Благовещен, Нефтекама, Ок-тябрьский, Салауат, Туймазы алаларынан әм 32 райондан йөән ашыу кеше атнашты. Ике көн баран конкурсты тәге көнөндә жюри – Башортостанды халы, Татарстанды ат-аанан артисы, Салауат Юлаев исемендәге Дәләт премияы лауреаты Нәзифә Mадирова, Башортостанды әм Татарстанды халы, Рәсәйе атаанан артисы, Салауат Юлаев исемендәге Дәләт премияы лауреаты Ирис gәзиев, Татарстанды халы, Башортостанды атаанан артисы Марат Шәрипов, Башорто-станды атаанан артисы gәли Алтынбаев, Татарстанды атаанан мәәниәт хемәткәре, Башортостан татарары конгресы башарма комитеты азаы, композитор Алик Ломанов,

Татарстанды атаанан артисы Рәсим Низа-мов, Республика Халы ижады әге методи-сы Наталья Кондаковалар тарафынан 160 йыр тыланды, конкурс шарты буйынса улар татар халы йыры әм татар йәки башорт компози-торары әәрен башары. Конкурсты гала-концерты Дртөйлө ала мәәниәт арайында уы. Башортостанды мәәниәт министры Асар Абдразаов, Дртөйлө районы хакимиәте башлыы Ринат Хәйруллин, Татарстанды баш алаы Mазандан Бөтөн донъя татар конгресы башарма комитеты рәйесе урынбаары Марс Туаев, Татарстанды Башортостандаы вәки-ле Альберт Мәстовтар ееселәре отланы. Татарстандан килгән унатар Бөтөн донъя та-тар конгресы башарма комитеты рәйесе Ренат Закировты тәбриклә хатын уып ишеттере әм сараны ойоштороусылара рәхмәт әрен еткере. Дртөйлөлә йәшәсе билдәле компози-тор Мөфтәдин gиләжев финала сыыусы 12 ат-нашыусыны да артабан профессиональ йырсы булыра яын, тигән фатихаын белдере.

Сәриә ИШЕМZОЛОВА

41 «ТАМАША» 2 – 2011


Mурса театрына премье-раа саырылас, мин бала-лар өсөн тамашаа эләгере мә ис тә шикләнмәнем. Әммә режиссёр Альберт Имамет-динов уйан «Рух иле» спек-таклен араас, Mурса теат-рыны бө төнләй яы кимәл гә ктә релеен аланым әм жур на лыбыы уыусылары ме нән тәьораттарымды ур-та лашыра ашыам.

Беренсенән, нимә ул Mур-са театры? Йәш тамашасы-лары зауыынан сыып эш иткән театр, тип әйтереге. Әлбиттә, Mурса театрыны төп тәәйенләнеше шунда. Әммә көнбайыш илдәрә йәки Мәскә, айырыуса Санкт-Петербург алаларын-да Mурса театры – ул сәхнәлә әм бөтә донъя театр фести-валдәрендә ололар а, бала-лар а ыыынып арай торан енсәлекле экспери-менталь майансы та. Санкт-Петербургтан Mурса театры режиссёры дипломы менән айтан йәш режиссёр Аль-берт Имаментдинов ене эше менән быны дәлилләй алды.

Әлбиттә, бындай экспе-ри менталь спектакль уйыу өсөн ен сәлекле драматик әәр бу лыуы кәрәк. Йон-доара балып торан Рух иле менән бее заман ма-

лайы Айратты бәйләнеше, уны Сала уат Юлаев, Әх мәт-зәки Вәлиди, Шайморатов генерал әм арт олатаы, рядовой gә елша Йәәфәров-ты рухта ры менән осрашып, аралашып, батыр юлына ба-ыуы, Аждаа, Mарайән әм боо урам малайары Рәсл әм Кәрим менән даулашы-уы хаындаы пьесаны Зө рә Бурааева яан әм режис-сёры бөтә те ләктәренә тап килтереп улайлаштыран. Әруахтар иле менән хәерге ваыт ты саылдыран сәх-нәләре биәә спектаклде рәссамы, Санкт- Петербургта уып йө рө гән Григорий Сер-геев бик ыылы алымдар улланан. А тирмәгә ошаш оролма – Кк көмбәе, йон-доар юлы ла әруахтар менән осрашыу урыны булып китә. Mала ла бик ябай әм килешле алымдар менән кәәләнде-релгән.

Төп герой Айрат (уны уышлы итеп йәш актёр Йәмил Ишмөхәмәтов уй-най) – е урса та, е тере актёр а. Тап ошо ын-ланыштар урсаты сәх-нәләге йәшәйешенә нин дәй-ер яы мәәнә бирә: ин был тормошта йә кескәй урса, кемдедер улында марионетка булып алаы йәки ысын шәхес кимәленә

ктәреләе. Финалда Аж-даа менән урса тгел, ә шәхес, батыр кимәленә еткән герой алыша.

Бындай тәрән мәәнәле әәр өсөн музыка төп асыш булып килә. Пьесаны ком-позиторы Урал Иелбаев ижад иткән көйәр әм йыр-ар сәхнәлә тыуырылан донъяны ысын булыуына, Mош юлында Рух иле бу лыуы-на шик алдырмай. Айрат әруахтар ме нән осрашан ваытта я ыраан көйәр айырыуса келгә тә, был сәхнәләре тулынланмай арау мөмкин тгел. Ә Айрат ты финал йыры киләсәктә балалар араын-да ур популярлы яуларына шигем ю.

Mурса театрына эшкә килгән йәш актёрар өсөн был дебют спектакль. Улар-ы тәж ри бәле актёрар ме-нән бер әм эшләе, пластика аша саыу об раздар тыуыра алыуы – тамашаны төп уышы.

Ә инде уыусыларыбыы «Рух иле»нә онотолма сәйә-хәт ылыра саырам. Сөнки был мәәни тормошобоо саыу ваиаы ына тгел, ә замана уйан орауара йәштәре тос яуабы ла.

Сулпан ДИӘТОВА

«Рух иле»нә сәйәхәт

42«ТАМАША» 2 – 2011

Фестивалдән репортаж

Хәер фестивалдәре тематик итеп ткәре әәткә инеп китте. Театр донъяын-даы айы бер гәрештәре баалау, про-фессионалдар кәәштәрен ишете, тамаша-сылары йәлеп ите өсөн әйбәт сәбәп был. Әлеге фестивалдә бөтә итибар башорт драматургияына булды. Башортостанда башорт, татар, рус сәнәте бер майанда, бер к тиерлек тамашасыа хемәт крәтеп эшләй. Бында ижад әйбәт көндәшлек шар-ттарында сәскә ата. Фестивалгә респуб-ликаны әр театры башорт драматур-гияына нигеләнеп уйылан спектакль менән килгәйне. Драматургтары исемдәре Татарстан тамашасыына ла яшы таныш: Мостай Кәрим, Нәжиб Асанбаев, Флорид Бләков, Наил gәйетбай. Таы бер нисә яы исем ишетелеп алды. Тик улар хаында уара әйтермен.

Мостай Кәрим драматургияы классика инде ул. Дөрөөн әйткәндә, бее көндәрә «Mы урлау»ы тгел, бәлки «Ай тотолан төндә»не йәки «Ташлама утты, Прометей!»ы уйыр инем мин. Бигерәк тә был әипте оланыс прозаын сәхнәгә ктәрер инем. Әммә режиссура йәәтенән йомша уйылан спектаклдәре афишалараы Мостай Кәрим исеме лә отара алмай. Стәрлетама рус те-атры Мостай Кәримде «Оон-оа бала са» әәренә нигеләнеп уйылан «Ике хат» ти-гән спектакль (режиссёры Айрат Абушахма-нов), Өфө Милли йәштәр театрыны башорт труппаы «Прометей»ы (Айнур Сәфиуллин-ды диплом спектакле) алып килгәндәр ине. Улары икеен дә уышлы тип әйтее ыйын.

Беренсе осрата йәш, әммә тәжрибәле режис-сёр алдына оло масат уйып эшләмәгән. Спектакль махсус фестиваль өсөн уйылан әм бөгөн баша бер ниндәй ә сәнәти масаттары хәл итергә ынтылмай тигән тәьир алды. Mарауы яшы, келле... тик шунан ары тгел. Икенсеендә Мостай Кәрим хикәйәтенә алынан тәрән фәлсәфәи фе-кер, шири гзәллек режиссёр «ктәргән» йөк менән ергә едерелгән. Шири драмалары театра дөрө уый беле бик мөим. Был ос-рата темпо-ритм, образдары ынланды-рылышы кп нәмәне хәл итә.

Таы ике театр Нәжиб Асанбаев әәрәрен айлаан булып сыты. Салауат башорт театры «Ете ы», М. gафури исемендәге Башорт дәләт академия драма театры «Әхмәтзәки Вәлиди Туан» драмаларын алып килгәйнеләр.

Беренсе әәр Салауат театрыны Бөйөк Ватан уышы йылдарында театры алап алыу өсөн кп көс тккән артисткаларына баышланан. Икенсеене эстәлеген исеме к әйтеп тора. Спектаклдәре Айрат Абу-шахманов сәхнәләштергән. Икеене дә нигеендә реаль ваиалар ята, персонаж-дары ла ысын булан шәхестәр. Былар дра-матургия анундарына аршы килә торан нәмәләр. Сәхнә әәрене нигеендә, мәлм булыуынса, конфликт ята. Әйтәйек, беренсе спектаклде аарман ыары апма-аршы персонаждар сифатында саылыш тапмаан абстракт уыш менән конфликта инә ал-майар. Кренештәре нисектер йәнләндере өсөн өлкән драматург ике осрата ла шатай

Күршеләрҙә байрамРеспублика йылына арналған Башҡорт драматургияһының республика театр фестивале

үткән йылдың декабрь айында Стәрлетамаҡ ҡалаһында уҙғарылды. Абруйлы жюри 11 театрҙың эштәрен баһаланы. Ғөмүмән, фестивалдә ҡатнашыусы драма

тургтар, театр эшмәкәрҙәре, тәнҡитселәр, журналистар ниндәйҙер кимәлдә республика театр сәнғәтенең хәҙерге торошона байҡау яһаны, ундағы тенденцияларҙы билдәләп үтте.

Жюри ағзаһы, Ғ. Камал исемендәге Татар дәүләт академия дра ма театрының әҙәби бүлеге мөдире Нияз Иғламов үҙенең фестивалдән алған тәьҫораттары хаҡында Татарстандың мәҙәниәт журналы «Сәхнә»лә яҙып сыҡты. Ошо мәҡәләне журнал етәкселегенең ризалығы менән һеҙҙең иғтибарға тәҡдим итәбеҙ.

43 «ТАМАША» 2 – 2011

Фестивалдән репортаж

популяр алым уллана – хикәйәләсе ролен индерә. Был ритмды әкренәйтә. Режиссёр, автор ушандан тайпылыра тырыша ла, өммән тегендән арына алмай.

«Нур» театры фестивалгә Наил gәйет-байы «gашитар көнө» спектакле менән килгәйне. Уны сәхнәгә Гзәл Абирина уйан. Сюжет тә лә ябай. Биш ы биш егет менән осраша. Шунда у мөхәббәт абынып китә. Кпмелер маташандан у бөтәе лә бәхетле. Хатта тамашасы ла! Өс йөрөштән мат! Гзәл Абирина ошо ябай пьесанан сәсрәп торан энергетикалы, ритмлы, ирониялы, актёрары импровизацияларына бай спек-такль эшләгән.

Lөөмтәлә, режиссёр «Фестиваль асышы» номинацияында бләккә лайы була.

Туймазы татар театры фестивалгә Фло-рид Бләковты «Mәәрле мөхәббәт» исемле мистик драмаы буйынса Байрас Ибраимов уйан спектакль әерләгән. Уны тураында йә бик урлап яыра, йәки бер ни ә ямаа кәрәк. Шәхсән мине емә был спектакль асыш булды. Ибраимов и яшы режиссу-ра номинацияында бләккә лайы булды. Артист Айрат Солтанов иә фестивалде и яшы артисы булара бааланды.

Флорид Бләковты «Мәскә – Васют-ки» драмаы фестивалде асышы булды. Уны Стәрлетама театрында Азат Йыан-шин уйан. Ике персонажды кптән инде икеенә бер булып әерелгән урта тор-мош тарын ашымайынса ына «теп» ул-ты рыуары, яылы темаы, йәмиәтте яыар өсөн яуаплылы темаы. Ябай, әммә темле алымдар, итә ала торан сәхнәләр... Был спектаклде сәхнәгә уйыу-сылары төп приздара лайы булыуы юа ына тгел.

Конкурс программаында gафури исе-мен дәге театр йәш автор Салауат Әбзәре «Хыялый» спектакле менән атнашты. Уны йәш режиссёр Арылан Йәнбәков сәх-нәләштергән. Беренсе аымдарын яаусы ав-

тор өсөн пьеса әйбәт кенә. Әммә драматургка әле кп нәмәне өйрәнәе бар. Был спектаклдә Илдар Сәйетовты уйыны оландыры.

Сибай башорт театры алып килгән «Юал-тыу» спектакле (Тәнзилә Дәләтбирина пьесаы) фестивалдә берән-бер ара тап булды. Спектаклде сюжеты юалан класс журналы тирәендә оролан. Йәш мерәр борсолалар, уытыусы мәктәптән китмәксе булып йөрөй, директор енәйәтсене эләй. Йәмәәтселектәге тормош аршылытары спектаклгә фон итеп оролан. Насар ма-лай – бай кеше балаы; яшы малай – етем, өләсәе менән генә йәшәй. Спектаклде бар итеселәре айы илдә, айы осора йә-шәгәнлектәре билдә е, әммә «Мәктәп» се-риалын арамаанлытары алашыла. «Mа-расы»ны ла арамаандар, шикелле. Уныы инде совет заманы фильмы. Әгәр Сибай теат-рыны барлы спектаклдәре лә ана шундай конфликты драматургияа оролан була, тип борсолоп уйым. Сибайаы «Сулпан» балалар театрыны хәле таы ла аянысыра.

Ә былай... Башортостандаы алан те-атрары сәнәти дәрәжәе ярайы ына әйбәт. Салауат башорт театры мөмкин-лектәрен gафури театрыныы менән, Стәрле-тама рус театрыныын Рус академия теат-рыныы менән саыштырыра ярамай. Әммә театрары теге йәки был спектаклдәре бер-береенекенән алыша торан тгел.

Lе йомалайы. Стәрлетама фести-вале яшы ойошторолайны. И яшы драма-тург тип Флорид Бләков билдәләнде. Хәер-ге башорт драматургияына яы исемдәр кәрәк. Яы исемдәр элә йәәтенән «Яы татар пьесаы» конкурсы рнәк була алыр ине. Кршеләрән рнәк алырлы нәмәләр ә бар. Әйтәйек, режиссура әм сценография. Mыаы, бер-беребегә унаа йышыра йөрөшөргә кәрәк.

Фестивалде Нияз ИZЛАМОВ к*әтте.азан "ала#ы.

44«ТАМАША» 2 – 2011

Һыҙҙырт ҡурайҙа!

Байы сәсән, ене йәшә дәерендә, ижадыны тослоо, халысанлыы менән баша сә сәндәрән айырылып тор-ан. Ул элекке Златоуст өйәе Мыр алар олоонда (хәерге Сала уат районы) Мәхмт ауы-лында 1710 йылдар тирәендә тыуан. Байы сәсән XVIII быуаттаы Пугачёв етәкселе-ген дәге Крәтиәндәр уышы-ны, 1812 йылы Ватан уышы осоро ваиаларыны шаиты ла булан.

gәбит сәсән өйләп алдыр-ан факттара араанда: «Ба-й ы Салауатты атаы Юлай, уны атаы Аналы менән Әй буйын биләгән Байназар тар-ханды улы булан. Байы е бик иртә атаынан айыры-лып, сәсән булып ил гигән. аллы көн иткән Тайыбы, Ана-лы тарханды ыын урлап, аа араына асып киткән. Ниндәйер яуара Байыты, Таныбыны, Юлайы атна-шыуы тураында ла әйтеп ал-дыра». Был мәлмәт аша бе Байы сәсән Юлай Аналин менән Mарааал йә Батырша яуарында атнашыуары ту-раында фекер йөрөтә алабы.

Байы сәсәнде даны Урал-да ына тгел, аа далаларын-да ла тарала. Быа миал итеп Аблай ханды Бохар исемле аынын ярышында ееен килтерергә мөмкин. Әйтештә Байы сәсән Аблай хана ла әсе генә тел тейерә.

Ошонан у аа бейәре Байыты эәрләй башлай. «Йөрәккә хәнйәр булыра итә икән», – тип, ю итергә уй-

лайар. Байы, быны алдан иенеп, кире Уралына ай-тыра сыа. Шул ваиаларан у Байы сәсән енә «Ай-ар» тигән исем алып, халы араында Айар сәсән булып дан ала. Был осора Ана-лы улы Юлай Шайтан-Көөй олооны старшинаы була-ра танылыу ала. Тегеләй-бы-лай кп ерәре байап, кп ыуар кисеп, әелелеккә аршы көрәшергә, яуыз дош-мандары аяуы ырыра өндәп йөрөгәндә, Байы Айар сәсәндә Юлайы кре теләге тыуа. Юлда ул унара сыан Салауата тап була. Унан кем-леген ораан йәш Салауата сәсән џе тураћында обайыр менән өйләп бирә. Салау ат ба-рыын да алап, Байы Айар сәсәнде йәйләенә алып айта.

Байы сәсән Юлай менән Салауатты халы ирке өсөн яуа ктәрелергә димләгән ти гән фараздар а бар. 1773–1775 йылдараы Крәтиәндәр уышында ла атнашан. Крәтиәндәр уышы батша әскәрәре тарафынан баты-рылып, Пугачёв язалап лте-релгәс, Юлай менән Салауат ула алынас, Байы сәсән олоайан көнөндә, халы ара-ында таы ла асын булып йәшәргә мәжбр була. 1812 йылы Ватан уышы баш-ланас, башорттары На по ле-он әскәренә аршы у ышыр-а өндәгән. Улы Әхмәтте, улдары менән ат эйәрләп, улына ылыс тоттороп яуа оатан. Lуыш тамамланып, башорт яугирары ее менән

тыуан Уралына айтан-да, йө йәштән ашан Байы сәсән «Байы» көйөн уйнап ееселәре данлап, обайыр әйтеп аршылауы хаында халы ижады әәрәре аша беләбе.

Халы сәсәне М. Буран-олов фекеренсә, Байы сә-сән тураында легендалары өйрә неп, улар аша Байыты сәйә си-ижтимаи арашын да асыра мөмкин. Салауат ме нән осрашанда ул ктәрелешкә, ө өмтәе у а лыш а өндә-се генә булара сы ыш яай. Ә инде Наполеон яуы башланас, уны фекере бөтөнләй гәр-гәнен факттар әре өйләй. Бында ул рустар менән ушы-лып, бергә сит ил дошмандары-на аршы уышыра саы ра. Йылдар тее Байыты аы еенә, фекерене, араш-тарыны гәреенә йо онто яаанлыы ярылып ята.

Байы

3, 3, 1, 4, 3, 4, 5, 0, 1, 3, 1, 1, 0, 1, 4, 3, 4, 5 – 2 тапыр абатлана

5, 4, 3, 1, 3, 4, 5, 5, 0, 1, 3, 1, 0, 5, 4, 3, 1, 3, 4, 5, 5, 5 – 2 тапыр абат-лана

1, 0, 1, 0, 1, 0, 1, 3, 3, 4, 3, 3, 4, 5, 5, 5 – 2 тапыр абатлана

5, 4, 3, 1, 3, 4, 5, 5, 0, 1, 3, 1, 0, 5, 4, 3, 1, 3, 4, 5, 5, 5 – 2 тапыр абат-лана

Икәрмә: цифрар менән көй ө уымын (тональность), ноталаы кеек дөрө биреп булмай.

Илдар ШӘРИПОВ

БайыҡЖурналыбыҙҙың был һанында XVIII быуатта йәшәгән,

халыҡ ижадында ярайһы уҡ урын алған Байыҡ Айҙар сәсәндең тормош юлы,

шәхесенә ҡағылған фараздар менән таныштырып үтмәксебеҙ.

45 «ТАМАША» 2 – 2011

Һыҙҙырт ҡурайҙа!

*урай+ы схемаFы (Mурайа уйнара өйрәте өсөн схематик тәдим)

46«ТАМАША» 2 – 2011

Хәтер

Талант – тәбиәтте #әм Хоайы и оло #әм серле б*ләге. Ул бик #ирәк кешеләргә насип булан мөжизә. Уны ва"ытында таныу – *е бер к*ел урлыы, оло йәнлелек.

Йыш ына бе талант ен улланабы. Нимә у ул? Кеше тәне-йәнене айы өлөшөндә: йөрәгендәме, анындамы, әллә баш мейеендәме? Нәелдән нәелгә, быуындан быуына ксәме ул? Уны бе йәшәгән Ер бирәме, әллә кктән төшәме?

Быа, моайын, бер кем дә яуап бирә алмайыр. Сөнки талантлы булыу – донъяны оло бер сере. Тимәк, талант – бик-бик ирәк кешеләрә генә була торан тәбиәтте бөйөк бләге әм бөйөк сере. Ошо серле бләк менән донъяны та ал-дыран ниндәй генә таланттар булмаан. Хәйер, ниә әле бөтә донъяны иләргә?! ебее бәрәкәтле Башортостан ерендә әме ни улар? Ваыт уымына алып, улары иләй-барлай китә, был исемлекте осо-ырыйы булма ине. Әммә мин был юлы тылсымлы талант эйәе, кенескә аршы, арабыан бик иртә киткән мәшр йырсы Венер Килмөхәмәтов хаында әйтмәксемен.

Ул мине ауылдашым ине. Венеры ыа ына биографияын бер нисә өйләм менән генә әйтеп бирергә булалыр. 1945 йылды 22 декаб-рендә Ишембай районыны Кинйәбулат ауылын-да тыуа. Арылан йылаыны татлы ыуын эсеп, Тәйрктә ыу инеп, Кесебейә, Оонор яланда-рыны ысылы ләндәрен кисеп, улара аунап кән малай тәә ауыл, унан крше Байужа ете йыллы мәктәбендә уый. ә төшкәс, Са-лауат алаыны өнәрселек училищеына инә. Шунда ешмәкәр тәрәктәргә йөрөй. Ун алты йәше тулыр-тулма көйө, республика конкурсын-да атнашып, «gәзиз Әлмөхәмәтов исемендәге премия лауреаты» тигән матаулы исемгә лайы була. Өфөгә килгәс, башта сәнәт училищеын-да уый, унан, егетте талантын креп, сәнәт институтыны вокал блегенә ксерәләр. Ләкин төрлө сәбәптәр араында уны тамамлай алмай. Филармонияа эшкә алалар. gаилә ора. Тыуан ауылына айтас, 1982 йылды 30 сентябрендә фажиәле әләк булып уя...

Бына былар Венер Килмөхәмәтовты бе бер ни тиклем белгән тормош биографияы. Уны өкө, тышы яы. Тәрәнен, эске яын уны яын-дары, бигерәк тә әсәе Мәрйәм апай ына беләлер, тоялыр, моайын. Хәйер, талантты, сәнәтте тыныы әм тайа юл-уматарынан енсә атлаусыны тормош сәхифәләрен кем төшөнөп-алап бөтә алын? Уны бөтә нескәлеген, ат-марлыын әм асылын бары е генә белгәндер, кисергәндер...

Ошо әре яым да, кел әрнеп ыла-ныуан эс бошоп, бынан ике титә йылдар элек донъя кргән Венер Килмөхәмәтовты ун өс йыры тупланан кассетаны ула алдым әм радиоаппа-ратураа уйым. Блмәлә е ярыу, е гәлсәр шишмә тауышы булып мо аыла... Был тылсым-лы мо көсәйгәндән-көсәйә бара: йөрәкте бөтә ылдарын тирбәтеп, келде е менән алып оса ла оса... Lыылып илаы ла, ушылып йырлаы ла килә...

Таба та ына таба, ай, а аыБуранбайы яан хаттары.Буранбайы яан хатын уып,Зар илайар ауыл арттары...

Халымды «Буранбай» тигән был илаи йы-рын нисәмә быуын кешеләре, ниндәй генә мәшр йырсылар башармаан икән! Исемдәрен тарихы-бы битенә алтын хәрефтәр менән яырлы ир-аза-маттар, и киткес таланттар! Бер кем менән бутап булма аә, мо, абатланма тауыштар...

Венер ана шулар араында, шулар рәтендә, бе-йеклегендә әм бөйөклөгөндә! Уны йыр-моон бер кемдеке менән бутара мөмкин тгел. Lәр ау-

Венер ҡалдырған йыр

Венер Килмөхәмәтов. 1975 йыл

47 «ТАМАША» 2 – 2011

Хәтер

азы сихри мо тылсымы менән наышланан нескә әм көслө был тауыш сәнәтебее юйылма әм юалма биәге булып аласа.

Венеры йыр мираы байта. Әле генә телгә алан «Буранбай»ан тыш, ул башаран «Lан-дуас», «Азамат», «Сибай», «Зөлхизә», «Mаым трә», «Элмәлек» кеек башорт халы йырары – әр берее енсәлекле әм йәнле йыр хазинаы булып алыра, аланыра тейеш. Бигерәк тә халыбыы бороно оон әм ыа йыр-көйәрен еренә еткереп, бөтә асылында әм матур-лыында башара алан ысын таланттары йыл-дан-йыл кәмей баран заманыбыа.

Эйе, башорт халы йырарын бөтә нескәле-гендә башарыусы йырсылар бөгөнгө көндә бар-ма менән генә анарлы. Уны башарыуында билдәле шаир Шәриф Бикол әренә Наил gәлиев ижад иткән «Оата кил» йырында шундай юлдар бар:

Әле була, тылай-тылай,Модарыа хайран алам. Сут-сут айрар минутыды Мин зарыып көтөп алам.

Шаир, андуас тауышына оланып, шу-лай өндәшә. Әммә ябай ына әргә ур мәәнә алынан был шиыры оланыс көйөн Ве-нер Килмөхәмәтовты тетрәндергес тауышы аша ишеткәс, бер уыуа йәки ишетеә к йөрәктә

алыр әәрәге әлеге юлдары йырсыны енә төбәп әйтке килә: «Модарыа хайран алам...» Аталы композитор Хөсәйен Әхмәтовты «Тыуан ауылым» менән «Lиә тартыла кел» (M. Даян шиыры), композитор Шамил Ибраимовты gаб-дулла Байбурин әренә яылан «Сәскәйәре толом-толом», мәшр урайсы әм йырсы Иш-мулла Дилмөхәмәтовты «Гөлдәр иберәй булам» (А. Игебаев шиыры), «Ай, былбылым» тигән ха-лы йыры, бороно оон көйәр – әр берее Венер Килмөхәмәтов башарыуындаы илаи сәнәт ми-ратары, йырсы хаында онтолма итәлек, йөрәк өгөс хәтирәләр...

Венер устыны йырарын тылаанда, йыш ына 1982 йылды бер көнөн икә алам. Сентябрь аатары ине. Өфөнән автобуста ауыла айтып төштөм. Туталышта Венер устыны тап иттем. Ул Ишембайа барып килергә сыайны. «Көт, аай, ауылда булам әле», – тигәйне ул.

Ошо крешкәндән у башаса осрашыра тура килмәне бегә. Бер ни тиклем ваыттан Венеры фажиәле донъя уйыуын ишеттем.

Донъяла бер кем дә, сәбәпе тыумаан кеек, сәбәпе генә китеп бармайыр. урмы, бәләкәйме, әммә шуа килтергән хәл-ваиалар була.

1993 йылды 30 апрелендә Өфөнө Резина-тех-ник изделиялар заводыны мәәниәт арайында Венер Килмөхәмәтовты яты итәлегенә ар-

Венер Килмөхәмәтов, Вәкил Мурзин. «Көгө модар». 1980 йыл

48«ТАМАША» 2 – 2011

Хәтер

налан кисә уарылды. Унда ауылдаштары, район-даштары, ижадташтары атнашты. Хәтер кисәенә Венеры яшы белгән, сәхнәләрә бергә сыыш яаан, исем-шәрифтәре ки билдәле, танылан сәхнә оталары килгәйне.

Lе беренсе булып билдәле музыкант, компо-зитор Наил gәлиев алды.

– Венер филармонияа эшкә килгәс, – тине ул, – худсовет азалары уа баянда ушылып уйнауым-ды оранылар. Мин уа: «Нимәне йырлайы?» – тип ораас, ул икеләнмәй: «Lандуас»ты», – тип яуапланы. Йырлай башлаас, тауышына ием кит-те. Lиәм: егетте тауышынан 1,5 тона яылыш аланмын. Көйө икенсе яртыына кскәндә, то-наллек гәргәс, нимә эшләр икән был, тип көтәм. Йырсы өсөн был и киткес ауыр хәл. Ә ул йыры икенсе яртыында ла шундай итеп алды... Таы бер тапыр мөжизә тауышына ием китте. Мин генә тгел, худсовет азалары ла та алды...

Танылан йырсы Мәфирә gәлиева Венеры бороно башорт халы йырарын унан отоп өйрәнергә теләен, әр са ижад, яы уй-хыял менән йәшәен тулынланып өйләне.

Аталы йырсы Сөләймән Абдуллин сыышын:– Венер усты әр ваыт, теге йәки был йыры

өйрәт әле, тип мине менән бергә булыра тыры-шыр ине, – тип башланы. – «Әрме» йырын оа ына өйрәнә алмай йөрөнө. Бер көндө бе уны менән Иел буйындаы басаа (ул сата Крупская исемендә йөрөтөлдө) инеп ултыры. Мин «Әрме»не йырлай башлаас, Венер усты башын яурынына алды ла де-релдәй башланы. Оа ына шулай ултыры. «Ниә илайы, устым?», – тип ораас: «Тыныс ына тылай алмайым», – тине лә таы ла ярып илай баш-ланы. Бына шулай йыры йәне-йөрәге менән абул итә ине ул, е лә шулай йырлай торайны.

Атаанан йырсыларыбыан Мәлитбай gәйнетдинов та был кисәлә яташы хаында итәлектәре менән блеште.

– Mазана саыралар, әллә китәе лә бараы, тип икеләнеп йөрөнө. Ул тормошто яратан, ктәренке келле, алса, көслө егет ине. Ул ми-не сумаанды бер мөйөшөнә, итәлеккә тип, бик ыылы әр яайны. Уны был донъянан шулай иртә китерен кем белгән, кем уйлаан. Су-маанды итәлеккә алай алманым...

Был көндө баша танылан йырсылар а Ве-нер Килмөхәмәтов тураында йылы хәтирәләре менән урталаштылар, башаран әәрәрен уны итәлегенә арнанылар. Улар араында gмәр Әбделмәнов, Роза Акучукова, Асия Смаова, Ләлә Муллабаева, Венеры яташтары Суфия Mорбанәлиева, Тәнзилә Хисамова әм баша сәхнә оталары бар ине.

Мин дә был кисәлә ауылдашым Венер Килмөхәмәтова арналан өр-яы шиырымды уыным.

О+онор+а ө+өлгән мо

Àóûëäàøûì, ìºøž‰ð éûðñûÂåíåð Êèëìμõºìºòîâ è¾òºëåãåíº

Î´îí ƒûíà î´îí, àé, áèê ìîœëîÁóðàíáàé´ûœ žó´ƒàí éûð´àðû.Áóðàíáàé´ûœ éûðûí òûœëàƒàíäà,Éμðºêžåíº àóûë èð´ºðå. Áàøšîðò õàëšûíûœ «Áóðàíáàé» éûðûíàí.

Оон оран* $ыылып сыан йырарОон ора өөлөп алдылар. Тын Тәйрктән*, борма юлдар теп,Келдәргә инеп уйылдылар,Йөрәк урта$ына тамдылар.

Оон ына оон, ай, бик молоБыл йырары айа эйә$е?Тыла анда Урал $ырты буйлап,Абуатта килә елә$е,Йә шым ына башты эйә$е.

Был йырара тыу ан төйәгемде К йәштәре, моо, сәме лә. Ары5ланйыл абы* $ыу тәмдәре,)у ыштан $у ярлы мәжлестәреБар бит унда серле йәме лә.

Кинйәбулат* тигән ит абы аЙылы елдәр, хәтәр ел-дауыл#а ыл анда,тертләп, уйланамын:Ниндәй ир-аттары тыуырманы,Ю алтманы мине был ауыл?!

Ниә $ына егет-бөркөттәреОсан сата ый ыр анаты?Яла айлы менән яралашыуЯт бул ан а, ахыры, был тормошта,Ерән киткәс, ала таланты...

Оон оран $ыылып сыан йырарТөйәгемдә өөлөп ю алды...Хаталанам! Тәйрк буйлап осанОшо йырарУрал $ырттарынанХалы йөрәгенә юл алды.

1999 йыл.

Ул алдыран йырар бее келдәрә, бее йөрәктәрә быуындан быуына ксеп, е йыр-лаанса, оата барыр йәшәлмәгән йылдарына...

Риф МИФТАХОВ,яыусы

* Оонор, Тәйрк, Арыланйыла, Кинйәбулат – ауыл, йыла, ялан исемдәре.

49 «ТАМАША» 2 – 2011

Эксрессинтевью

БЕЛЕШМӘ:Исем-шәрифе: MОЛАНБА-

ЕВ Юнир Мәлетдин улыТыуан көнө: 14 май 1985

йылТыуан алаFы: БаймаБелеме: юары – М. С. Щеп-

кин исемендәге Мәскә юа-ры махсус театр училищеы.

Эшләгән урыны: Мәжит gафури исемендәге Башорт дәләт академия драма теат-ры.

Мауыыуысән әттә? – театр, йыр. әәбиәттә?– Мостай Кәримде ши-

ыр ары, Василий Шукшин-ды хикәйәләре ошай – улар шундай матур тел менән яылан әм шул тиклем тор-мошсан.

спортта? – саы әм ыбай йөрө.

Яратан:композиторы? – Салауат Низаметдинов,

Аль берт Яшымбәтов, Радик Зарипов . б.

радиостанция?– «Башортостан» телера-

диокомпанияыны «Юлдаш» каналы.

#атын-ы эталоны? –Әсәйем әм атыным. Кешелә ниндәй сифаттар

ошай? – Тура ле булыу, торо-

ло.)инесә, бөгөн ниндәй $өнәр

«и шәбе»?

– Медик йәки эшыуар. Тормош девизы? – Йәшәргә икән – йәшәргә!И ураны. – Яы алыу, битараф-

лы.)ине артист булара нимә

борсой?– Мәәни донъя, уны бө-

гөнгөө әм киләсәге. Таы ла, артистары бәләкәй эш хаы.

Сит илдәрә эшләп арар а тигән теләге бармы? Бул$а – ай$ы илдә?

– Теләгем бар. Кеше хемә-тен баалай белгән илдә.

Яратан роле?– Флорид Бләковты әәре

буй ынса Рөс тәм Хәкимов сәх-нә ләш тергән «Мөхәббәт ља ра-

ы» спектаклендә Арылан ро-лен бик яратып уйнайым.

– Яратан ашы?– Йылы итенән бешерелгән

бишбарма.Яратан эсемлеге?– Mымы.Дингә арашы?– Аллаа, юары бер көс

барлыына ышанам.Егерме йылдан еде нисек

итеп к алдыа килтерә$е?– Бик бәхетле кеше итеп!Ямышты гәртеп буламы?–Булалыр, бәлки, шул

гәреш «ямыш» тип атала-лыр.

«Тамаша» уыусыларына те ләге?

– Уыштар! Тамашалара килеге!

З. ZӘЗИЗОВА әерләне

Йәш таланттар, һеҙ кем?

А. П. Чехов, «Туй», режиссёр Борис Цейтлин. Юнир оланбаев – грек кеше#е Дымба

50«ТАМАША» 2 – 2011

«Тамаша» почтаһы

ТамъянDТаймаҫта

«Тамаша»ны яраталар

Миәкә – данлылы сәсән әм мәрифәтсе Амулла-ны тыуан төйәге. Боан ауыл советына араан ауыл-дар: Mанбәк – Нурия Ирсаева, Вәкил Мурзин; Сирәштама – Рәилә Мәсәлимова, Ерек-лекл – Фәнис Янышев, Рөстәм gиззәтуллин; Mолтай-Mаран – Рим Гәрәев, Боан – Гөлсөм Хәбибуллина, Ким Нәершин, Рим Зыязетдиновтары менән халы орурлана ала.

Тамъян-Тайма урта бе-лем бире мәктәбе уытыу-сылары «Тамаша» журналы хемәткәрәре менән осра-шыу мәлендә бик кп яшы теләктәр әйттеләр. Журнал-ды йөкмәткее йылдан-йыл байый әм ыылыра була бара, ай айын сыа, таы ла яшыра булыр ине, ти-неләр. Сценарийар конкур-сыны бик ваытлы булыуын

әм «Мәктәп сәхнәе» руб-рикаын асыу кәрәклеген өтәнеләр.

Киләсәктә был теләктәре итә тотасабы, әлбиттә. Мәктәп директоры gәбит

Кәлимулла улы gатин «Тама-ша» журналына уытыусылар коллективы менән бергәләп яылайы, тигән тәдим менән сыыш яаны. Бер ана-нан бегә шатлылы хәбәр килде – Тамъян-Тайма урта белем бире мәктәбене 15 уытыусыы «Тамаша» жур-налына яылан!

Ошо башланыста Тамъ-ян-Тайма ауыл клубы әм китапхананы 5 хемәткәре лә коллектив менән журнала яылан! Ике коллектива ла журнал редакцияыны Рәхмәт хаты тапшырылды. Афарин, миәкәләр! Бәлки, республиканы баша төбәктәрендә лә яы баш-ланысты ктәреп алыусылар табылыр тигән өмөттә еән хәбәрәр көтөп алабы.

«Тамаша» журналы редакция#ы

Тамъян-Тайма урта белем бире* мәктәбе коллективы. 2010 йыл

Тамъян-Тайма ауыл клубы #әм китапхана#ы хемәткәрәре. 2010 йыл

51 «ТАМАША» 2 – 2011

Әйтер һүҙем бар

Халыҡ театрына халыҡ йөрөймө?

Заман елдәре нисек кенә иә лә, тор-мош дауам итә. Матди байлы өтөнлөк иткән заманда, сәхнәне, сәнәтте, өммән, мәәниәтте итеселәр ә ю тгел. Сәнәт тип йән атыусылар ирәгәйгәндән-ирәгәйә бара ла, уа мөкиббән бирелгәндәр әле лә бар. Ундайары кренекле сәхнә отаы, Башортостан Республикаыны әм Рәсәй Федерацияыны халы артисткаы, Са-лауат Юлаев исемендәге Дәләт премияы лауреаты Нурия Ирсаева, танылан йырсы Вәкил Мурзин «анат сыаран» Mанбәк ауылында осратыра мөмкин.

Mанбәк ур ауыл булмаа ла, еш-мәкәрәргә бай я. Халы ур теләк менән спектаклдәрә, концерттара, төрлө смотр-конкурстара атнаша. Гөлназ Абдуллина етәкселек иткән мәәниәт йорто коллек-тивы, тыныы хемәткәрәр матурлы

тыуыралар, ауылдаштарыны келдәренә рухи байлы өтәйәр.

Mанбәктә сәнәткә аши кешеләр бай-та. Улар кп йылдар дауамында ауыл халыны и яратан ешмәкәр артиста-рына әерелде, сыыштарын әр са көтөп алалар. Был йәәттән Наил gәйнетдинов-ты, Фирзә Кәримованы, Гөлнур Төхфәтул-линаны, Әлфирә, Лилиә Кәримовалары, Фәриә Әсәуллинаны, Миләшә әм Рәзим Әмировтары телгә алыу урынлы бу-лыр. Улары әммәе сәнәткә мөкиббән киткән, әләтле, сәхнәне яратан кешеләр. Йөрәктә ялын, дәрт-дарман ташып торас, ешмәкәрәр уйан масаттарына әр ваыт өлгәшәләр.

Сәхнә оталарына йәштәр ә эйәрә. Ка-никул осоронда студенттар Әлфиә, Гөлфиә Әмировалар, Ирина gарифуллина, Илгизәр

Z. Зәйнәшева, «Zәйфи бабай, өйлән давай!». Ролдәрә: (#улдан уа) Рәмилә Дә*ләтова, Әлфирә Кәримова, Наил Zәйнетдинов. 2009 йыл

52«ТАМАША» 2 – 2011

Әйтер һүҙем бар

Төхфәтуллин әм башалар сәхнәлә әре-не оталытарын крәтәләр.

Mуйылан спектаклдәр йыш ына район смотрарында ур уыш аана. Lөөмтәлә, кренекле драматург Әнәм Атнабаевты «Ул айтты» пьесаын сәхнәләштергән кол-лектива 2001 йылды февралендә «халы театры» исеме бирелә.

Йылдар дауамында «Йондо» театр кол-лективы кренекле драматургтар Нәжиб Асанбаевты «Бер йәшлектә, бер арт-лыта», Туфан Минуллинды «Ай бул-маа, йондо бар», Наил gәйетбаевты «Аты бары – дәрте бар», Илшат Йомаоловты «Мөхәббәт оштары», Әсәт Мирзаитов-ты «Ләйсән» пьесаларын әм баша кп кенә әәрәре сәхнәләштере. Шулай у Бөйөк Еее 65 йыллыына арата уйылан спектакль дә кптәре келенә хуш килде.

Тамашалара ешмәкәр артистар әре-не кел йылыын, ихласлыын өләшә, бөтә тырышлыын ала.

Lәр спектакль алыштара кмелә. Был, әлбиттә, ешмәкәрәр өсөн келдәре тересе и юары баа. Төрлө смотрара, бәйгеләрә атнашыу а коллектив өсөн ур ынау. Ауылдара сыып алмаш спектаклдәр уйыу тәжрибә туплара, бер-береде уыштарын крергә, етешелектәре та-ныра булышлы итә.

Театр коллективыны сыыштарын Mыры-Миәкә, Боан, Йәнәби, Мәнәез-тама, Сирәштама, Тамъян-Тайма, крше Бишбләк районы ауылдары халы ла көтөп ала.

«Бее театр коллективы төрлө өнәр эйәләрен берләштерә, – тип өйләй режис-сёр Рәмилә Дәләтова. – Улар эштәрен яратып башаралар, рухи байлыа ла их-лас ынтылалар. Бында мәәниәт йортоно художество етәксее Нәсимә Бәширова, музыкаль ятан биәсе Рәфил Абдуллин да әрене тырышлытарын ала. Шу-ныы оландыра: тормошта ниндәй генә ыйынлытар килеп тыуа ла, улары бе-рее лә зарланып, кәйеф төшөрөп йөрөмәй.

Киреенсә, сәмләнеп, дәртләнеп саыу об-раздар ижад итәләр. Нисек тә мәәниәт усатары нмәен, ауыл бөтмәен, тип ты-рышабы».

Lуы йылдара «Йондо» театр кол-лек тивы Гөлшат Зәйнәшеваны «gәйфи ба бай, өйлән давай!», Туфан Минуллин-ды «Әсәйәр әм бәпәйәр», Фоат Са-рыевты «Lиә генә әйтәм» пьесала рын сәхнәләштергән. Киләсәккә лә план дары байта улары. Йыл дауамында әәкәр-әр Хәбир Ибраимды «Mыыма ки лер йө кеше», Флорид Бләковты «Бәлеш» әм «Әбейәргә ни етмәй?» комедияларын сәхнәгә уйыра ниәтләй.

Шул у ваытта урындаы мәктәп менән дә бәйләнеш өөлмәй. Мәктәптә драма тәрәге эшләй. Уны Әминә Ибраимова етәкләй. Бында 5–9-сы класс уыусылары ихлас шөөлләнә. Улары кренекле ауыл-даштары Нурия Ирсаева атнашлыында Ирсаевтары шәжәрәенә баышланан кисә ойошторолдо. Данлылы сәхнә отаы, әлбиттә, ене бай ижад тәжрибәе менән урталашып, фәемле кәәштәрен би-реп, концертта ихлас атнашты. Mанбәк халына Вәкил Мурзин, Ризуан Хәкимов, Рәилә Мәсәлимова кеек танылан сәнәт әелдәрене сыыштарын арау бәхете те-йеп тора.

И мөиме, әр уйылан спектаклгә ха-лы теләп йөрөй. Ә айы бер төбәктәрә халы бушлай уйылан концерт-спек-таклдәргә, хатта байрам сараларына ла йөрөмәй. Килә лә, бер-ике сәәткә уа алып килә. Был бит тамашаны, шулай у еде ихтирам итмә тигән .

Әлбиттә, әләтле әәкәрәр әрене йөрәге ушанса, тыуан яы халыны келенә изге орлотар сәсергә, донъяны таы ла матурлара ынтыла. Ә инде тамаша-сы ине булмышыа, тырышлыыа ыай баа бирә, ихлас рәхмәт ен ишеттерә, был е оло ыуаныс бит.

Ән*әр СӨЛӘЙМӘНОВ,журналист, Миәкә районы

53 «ТАМАША» 2 – 2011

Йырлайыҡ, дуҫтар!

Яҙғы моңдар(Балалар хоры өсөн цикл)

Гөлнур Я#УПОВА$әре

Фәрит CАФУРОВмузыка$ы

Гөлнур Миҙхәт ҡыҙы ЯҠУПОВА, шағирә, проза-ик, журналист, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡорт-остан Республикаһы Яҙыусылар союзы ағзаһы, 1948 йылдың 24 июнендә Ғафури районы Сәйет-баба ауылында тыуған. Салауат педагогия учили-щеһын, Башҡорт дәүләт университетының фило-логия факультетын тамамлағандан һуң хеҙмәт юлын тыуған яғында «Табын» район гәзитендә башлап ебәрә. Һуңынан «Башҡортостан ҡыҙы», «Ағиҙел» журналдары редакцияларында яуаплы вазифаларҙы башҡара. Тиҫтәнән ашыу проза һәм шиғырҙар китабы авторы. Балалар әҙәбиәте һәм тәржемә өлкәһендә лә әүҙем эшләй. Башҡор-т остандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Жәлил Кейекбаев исемендәге премия лауреаты.

Фәрит Мөхәмәт улы ҒАФУРОВ, музыкант, Рәсәй Федерацияһы һәм Башҡортостан Рес-публикаһы Композиторҙар союзы ағзаһы, 1948 йылдың 24 ноябрендә Силәбе өлкәһе Златоуст районы Ҡуваш ауылында тыуған. Өфө педаго-гия училищеһының музыка бүлегендә, Куйбышев дәүләт педагогия институтында уҡып, баянсы һәм хормейстер һөнәрҙәренә эйә була. 1980 йыл-да Өфө дәүләт сәнғәт институтын тамамлай. Баш ҡалала мәктәптә, Пионерҙар һарайында му-зыка уҡытыусыһы булып эшләй. Фәрит Ғафуров балалар өсөн балет, оркестр, хор өсөн бихисап көйҙәрҙән тыш вокаль-инструменталь һәм башҡа бик күп әҫәрҙәр ижад иткән.

Турай я+ы

Я килә лә, я килә, тип,Йырлашалар турайар,Аастар япра ярандыLис тә көтөп тормайар.Mанат йыуырлы кләек – Я бләге улара.Март ояшы алып киләЯ йырын турайара.

Умырзая

Сибек кенә умырзаяMайан ала батырлы,Mары тишеп шытып сыып,Ап-а сәскә атырлы?Моайын да, Mояш апай,Йылы нурар таратып,Саыра умырзаяны«Аппаым!» – тип яратып.

Я+Fылыу апай

Mыуанышып оштар айта,Mар ыуары уыша. Mояш көлә, елдәр уаАлтын нурар уыша. Ала-ола болондараКем яба йәшел келәм? Ере шулай матурлаусыЯылыу апай – беләм!

КDбәләк

Ете төлө ебәк анатMайан алды, кбәләк?Кем у кктән айсы менәнЙәйор турап, ибәләп,Mанат булын, тиеп иәБләк итте, кбәләк?

54«ТАМАША» 2 – 2011


55 «ТАМАША» 2 – 2011


56«ТАМАША» 2 – 2011


57 «ТАМАША» 2 – 2011


58«ТАМАША» 2 – 2011


59 «ТАМАША» 2 – 2011


60«ТАМАША» 2 – 2011


61 «ТАМАША» 2 – 2011


62«ТАМАША» 2 – 2011

Викторина

ВИКТОРИНА!

Сәнғәткә арналған викторинабыҙ дауам

итә, дуҫтар.

Викторинала еесене нисек билдәләебе тураында иегегә төшөрәбе: дөрө яуап-тар өсөн 2 мәрәй яыла. ене хатын и ал-дан ебәргән уыусыа – 1 мәрәй, икенсе булып ебәресегә 0,5 мәрәй өтәйбе.

I тур һорауҙарының

яуаптарын бирәбеҙ

1. Билдәле йырсы Фәриҙә Ҡудашеваға 1973 йылда РСФСРҙың атҡаҙанған артисткаһы исеме бирелә.

2. Бөйөк шәхес Әхмәтзәки Вәлиди бюсты Сибай ҡалаһында урынлашҡан. Скульпторы – Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Хәйҙәр Ғарипов.

3. М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры «Йәштәр театры» исемле гәзит сығара башлаған. Ул ай һайын рус һәм башҡорт телдәрендә сыға.

4. Рәссам Урал Мөхәмәтшинға 2008 йылда ижад ителгән «Атайым портреты» эше өсөн лауреат исеме бирелә, шулай уҡ диплом һәм аҡсалата премияға ла лайыҡ була.

5. «Парижға китәм!» пьесаһының авторы – Борис Мәхмүтов.

6. Дамир Ишемғолов – Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы.

7. Шағир Рәмил Йәнбәк «Тамаша» журналында 1996–1998 йылдарҙа эшләй.

8. «Мәктәп вальсы» йырының һүҙҙәрен Рафаэль Айсин яҙған, композиторы – Роза Дәүләтова.

9. Башҡортостандың һәм Татарстандың атҡаҙанған артисы Айҙар Ғәлимов ҡатыны Зилә менән.

10. Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусыһы, йырсы Ләлә Муллабаева һәм уның тормош иптәше Биктимер Муллабаев улдары Илнур менән.

әерле дутар, сәнәткә баышланан вик-торинабыы дауам итәбе #әм хәтерегегә төшөрәбе: #әр ярты йыллы"та беренсе булып дөрө яуап бире*сегә – электр сәйн*ге, икенсе урына – *тек, өсөнсөгә – фен тапшырыласа". Ә уйын ааында #әр тураы мәрәйәр "ушы-ласа" #әм дөйөм ее*селәр билдәләнәсәк. Йыл ааында улары "иммәтле б*ләктәр көтә.

Викториналаы #орауар журналды #уы йылдара сы""ан #андарынан алынды.

Икенсе тур һорауҙары:

1. Композитор Роза Сәхәетдинова мәктәптә уыан йылдарында тәге йырын яа. Уытыу-сыы әм әхирәттәре менән уны йырлара ла өйрәнәләр. Ул нисек атала?

2. Режиссёр Сәлих Әфләтновты 60 йәшлек юбилейына арнап, Сибай башорт дәләт драма театры ниндәй спектакль крәтә?

3. Башортостан Республикаы гимны-ны әрен, музыкаын, руссаа тәржемәен кемдәр яан?

4. Башортостанды беренсе мәәниәт министры кем була әм ул нисәнсе йылдара эшләй?

5. Беренсе башорт дирижёрын атаы. 6. Олег Хановты М. gафури исемендәге

Башорт академия драма театрына кем эшкә саыра? Уны беренсе ролен атаы.

7. «Салауат саырыуы» драмаыны авторы кем?

8. Яыусы gәзим Шафиов и тәге шиырын нисәнсе класта уыанда яа әм ул айа баыла?

Сәнғәтте беләһегеҙме?

«ТАМАША» 2 – 2011

Викторина

63

9. Был фотолаы актёры таныйыымы? Ул кем ролендә?

10. Lрәттә – данлылы йырсы. Кем ул?

Айгөл СОЛТАНОВА әерләне

64«ТАМАША» 2 – 2011

ҘУР СӘХНӘ (БОЛЬШАЯ СЦЕНА)

4 май – Т. Миңнуллин, «Мулла», драматик хикәйә 5 май – «Их, өс егет, өс егет – Азат, Азамат, Бай

йегет!», театрлаштырылған концерт.6 май – «Бөйөк Еңеүгә дан!», театрлаштырылған

концерт.7 май – Т. Дәүләтбирҙина, «Минең ғаиләм», мело

драма. 10 май – С. Әбүзәр, «Хыялый», лирик комедия. 13 май – И. Йомағолов, «Нәркәс», мелоромантик

трагедия.

19 май – Ф. Бүләков, «Мөхәббәт ҡарағы», музыкаль комедия.

20 май – 91се ижад миҙгелен ябыу –

18.00 сәғәттә – Театр майҙанында концерт

19.00 сәғәттә – М. Буранғолов, «Шәүрәкәй» музыкаль комедия

БӘЛӘКӘЙ СӘХНӘ (МАЛАЯ СЦЕНА)

12 май – В. Шукшин, «Ҡыҙыҡ был тормош!..», хикмәттәр

Четверг – студенческий день.Осуществляется синхронный перевод текста на русский язык.

Фәйзрахман Исмәилевты картиналарынан фоторепродукция

«Кк бре». 1990 йыл

«Бала са». 1983 йыл «Иртә». 1983 йыл

«Фуран» (өрьәнде тәге исеме). 2002 йыл

«Башорттар 1812 йылы Ватан уышында» картиналар серияынан. 1998–2004 йылдар

атыуа хаы ирекле. Индексы 73874.

Documents

"Тамаша" журналы, №2, 2011 йыл