ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

MINISTRY OF EDUCATION AND SCIENCE OF THE REPUBLIC OF KAZKHSTAN

ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ГУМАНИТАРЛЫҚ КОЛЛЕДЖІ

ВОСТОЧНО-КАЗАХСТАНСКИЙ ГУМАНИТАРНЫЙ КОЛЛЕДЖ

EAST KAZAKHSTAN HUMANITARIAN COLLEGE

Қазақстан Республикасындағы

мектепке дейінгі білім берудің

100-жылдығы

100 летие дошкольного образования

Республики Казахстан

«МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДІ ЖАҢАРТУДАҒЫ ЖАҢА

СТРАТЕГИЯЛАР МЕН МҮМКІНДІКТЕР» АТТЫ ҚАЛАЛЫҚ

ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ МАТЕРИАЛДАРЫ

ЖИНАҒЫ

СБОРНИК

МАТЕРИАЛОВ ГОРОДСКОЙ

НАУЧНО-ПРАКТИЧЕСКОЙ КОНФЕРЕНЦИИ

НА ТЕМУ «НОВЫЕ СТРАТЕГИИ И ВОЗМОЖНОСТИ

МОДЕРНИЗАЦИИ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ»

Өскемен қаласы

22 қараша 2017 жыл

2

ӘОЖ 373.2 (082)

КБЖ 74.1

М 41

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжінде жинақталған

Составлено в Восточно-Казахстанском гуманитарном колледже

Редакция алқасы:

Курманов Ф.С., колледж директоры тарих ғылымдарының кандидаты

Жакашев Р.М., директордың ғылыми-әдістеме жөніндегі орынбасары

Ахметкалиева Г.М., мектепке дейінгі және бастауыш білім беру бөлімінің

меңгерушісі

Кудайбергенова Г.К., мектепке дейінгі педагогика және арнайы пәндер ПТК

жетекшісі

«Мектепке дейінгі білім беруді жаңартудағы жаңа стратегиялар мен

мүмкіндіктер» атты қалалық ғылыми-практикалық конференция материалдары

жинағы / «Сборник материалов городской научно-практической конференции

на тему «Новые стратегии и возможности модернизации дошкольного

образования». Өскемен, 2017 жыл, 22 қараша. – Өскемен, 2017. –307 б.

Жинаққа «Мектепке дейінгі білім беруді жаңартудағы жаңа стратегиялар

мен мүмкіндіктер» атты қалалық ғылыми-практикалық конференцияға

қатысушылардың баяндамалары және мектепке дейінгі білім беру саласындағы

қызметкерлерінің ұсынған мақалалары енгізілді.

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі, 2017

3

І СЕКЦИЯ

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ПЕДАГОГИКА: ЖЕТІСТІКТЕРІ МЕН ДАМУ

ПЕРСПЕКТИВАСЫ, ҮШ ТІЛДІЛІК, ДУАЛДЫҚ ЖҮЙЕДЕ ОҚЫТУ

__________________________________________________________________

ПЕРСПЕКТИВА РАЗВИТИЯ И ДОСТИЖЕНИЯ ДОШКОЛЬНОЙ

ПЕДАГОГИКИ, ПОЛИЯЗЫЧИЕ И ДУАЛЬНОЕ ОБУЧЕНИЕ

4

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ТӘРБИЕ МЕН ОҚЫТУДЫҢ МАЗМҰНДЫҚ

ҚҰРЫЛЫМЫНЫҢ ДАМУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫ

Ф.С.Курманов

тарих ғылымдарының кандидаты

Еліміздің мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесінің қалыптасуы

тарихи күрделі даму кезеңдерінен өтті. Оның мазмұны қоғам дамуының бағыт-

бағдарына қарай жаңарып, заман талабына сай өзгеріп отырды.

Тарих беттерін парақтайтын болсақ, 1917 жылы желтоқсан айында

Кеңестік Халық ағарту комиссариатының баланың туылған сәтінен бастап, оны

жан-жақты дамытуды іске асыру қажеттігі айтылған «Мектепке дейінгі тәрбие

туралы» декларациясы жарияланды.

1919 жылғы Коммунистик партияның VIII сьезінде қабылданған

бағдарламада бала тәрбиесі мәселесін жетілдіру мақсатында мектепке дейінгі

мекемелердің желісін құру: ясли, бақша ашу міндеттері белгіленді. Сөйтіп осы

жылы Кеңес халық ағарту комиссариаты балаларды тәрбиелеудің маңызды

факторы ретінде мектепке дейінгі мекемелердің жұмысын ұйымдастыру,

әйелдерді социалистік құрылыстың барлық саларына тарту мәселесі

қарастырылған «Біріңғай еңбек мектебінің ережесі» және мектепке дейінгі

тәрбиенің негізгі қағидалары нақтыланған алғашқы «Инструкция по ведению

очага и детского сада» нұсқаулығы ұсынылды.

1929 жылы Кеңес халық ағарту комиссариатының «Мектепке дейінгі

мекеменің мектеппен байланысы және жұмысты жоспарлау туралы»

әдістемелік хаты жіберілді. Осыдан кейін «Мектепке дейінгі мекемелерге

арналған бағдарлама» әзірлеу жұмыстары қолға алына бастайды. Сөйтіп, 1932

жылы мектепке дейінгі педагогика және психология саласындағы

ғалымдардың, педагог мамандардың қатысуымен мектепке дейінгі білім беру

бағдарламасының алғашқы жобасы әзірленеді.

Кеңес Үкіметінде мектепке дейінгі тәрбиенің сапасын жақсарту үшін

балабақша жұмысының ғылыми негізделген бағдарламасын жасаудың маңызы

зор болды. Әрбір бағдарламалық материал белгілі тарихи кезеңде пайда болып,

мектепке дейінгі тәрбиенің теориясы мен практикасының дамуының деңгейін

анықтап берді.

Мектепке дейінгі білім беру жүйесі ғасырлық тарихта күрделі жолдан

өтті. Елдің мәдени және әлеуметтік-экономикалық дамуымен бірге осы жүз

жылдың ішінде мектепке дейінгі білім беру саласыда үздіксіз дамып келеді.

Қазіргі таңда республикада 807,2 мың бала контингентіне 9410 мектепке

дейінгі ұйым, оның ішінде 2336 – жеке меншік мектепке дейінгі ұйым қызмет

етеді. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасында білім беру мен ғылымды

дамытудың 2016-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында

мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуды дамытудың мақсаты мен бағыттары

айқындалған.

5

Елбасымыздың «Рухани жаңғыру» атты Халыққа Жолдауында

айтылғандай: Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі 2012 оқу жылында

білім беру жүйесінде үш тілдік пилоттық жоба анықталып, 2015-2016 оқу

жылында 0101000 «Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту» мамандығы бойынша

экспиременттік бір топ білім алушылары қабылданды. Олардың тәжірибеден

өтетін мектепке дейінгі мекемелер Өскемен қаласы әкімдігінің «Еркетай» және

«Азамат» балабақша-бөбекжайлары. 2016 жылы дуалдық оқыту жүйесі

бойынша бір топ білім алушылары қабылданды. Тәжірибеден өтетін мектепке

дейінгі мекеме базаларымыз «Арман» және «Балапан» балабақша-

бөбекжайлары. Қаламыздың көптеген мектепке дейінгі мекемелерімен

серіктестіктеміз. Біздің биылғы оқу жылында бітірген 46 түлектеріміз

толығымен жұмыспен қамтылды. Бұл біздің колледж түлектерінің қазіргі

таңдағы нарықтық заманда үлкен сұраныста екендігінің дәлелі.

Құрметті конференцияға қатысушылар алдағы конференция жұмысына

сәттілік тілеймін.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ТӘРБИЕ МЕН ОҚЫТУДЫҢ БҮГІНІ МЕН

ЕРТЕҢІ

Г.М. Ахметкалиева

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі,

Бастауыш және мектепке дейінгі білім беру бөлімінің меңгерушісі

«Мәңгілік ел» – ата-бабамыздың сан мың жылдан бергі асыл арманы

екенін барлығымыз білеміз. Ол арман әлем елдерімен терезесі тең қатынас

құратын, әлем картасынан ойып тұрып орын алатын тәуелсіз мемлекет атану

еді. Ол арман тұрмысы бақуатты, түтіні түзу шыққан, ұрпағы ертеңіне сеніммен

қарайтын бақытты ел болу еді. Біз бұл армандарды ақиқатқа айналдырдық.

Мәңгілік елдің іргесін қаладық. Мен қоғамда «қазақ елінің ұлттық идеясы

қандай болуы керек» деген сауалдың жиі талқыға түсіп жүргенін естіп жүрмін,

біліп жүрмін. Біз үшін болашағымызға бағдар етіп ұлтты ұйыстыра ұлы

мақсаттарға жетелейтін идея бар. Ол - мәңгілік ел идеясы. Тәуелсіздігімізбен

бірге халқымыз мәңгілік мұраттарына қол жеткізді. Біз еліміздің жүрегі,

тәуелсіздігіміздің тірегі мәңгілік елордамызды тұрғыздық. Қазақтың мәңгілік

ғұмыры ұрпақтың мәңгілік болашағын баянды етуге арналады. Ендігі ұрпақ –

мәңгілік қазақтың перзенті» – деді Елбасымыз.

Елбасы Қазақстан халқына Жолдауында «Жаңа құндылықтар жүйесіне

тезірек бейімделіп кеткен келешекке жаңаша көзқарасы бар жас ұрпақты дер

кезінде ең қымбат адами көзқарастар негізінде рухани-адамгершілік,

имандылық ізгі қасиеттерге баулу қажет» – деген, еліміздің болашағы өскелең

ұрпақ қолында екенін, жақсы тәрбие беру барысында жас ұрпаққа адамзаттық

6

құндылықтар, рухани мәдени мұралар сабақтастығын сақтай отырып

тәрбиелеуді мектепке дейінгі ұйымдардан бастау керек.

Тәрбие үздіксіз үрдіс дейтін болсақ, білім беру жүйесінің бастапқы бөлімі

ретінде мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту үрдісінің қазіргі қоғамдағы орны

ерекше. Олай дейтініміз мектептегі білім беру үрдісіне еніп отырған жаңару

процесінде оқушының қызығушылығы мен ынтасын арттыру, белсенділігін

туғызу әу баста оның мектепке дейіңгі кезеңдегі мектепке дейінгі ұйымдардағы

алған тәрбиесі мен біліміне байланысты.

Міне сондықтан да қазіргі таңдағы мектепке дейінгі ұйымдардағы

педагогтердің алдында өте жауапты да қоғам үшін маңызды міндеттер тұр. Осы

мектепке дейінгі ұйымдарға мамандар даярлау барысында техникалық және

кәсіби білім беру саласының алдында да үлкен жауапкершілік тұр.

Еліміздің мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесінің қалыптасуы

тарихи күрделі даму кезеңдерінен өтті. Оның мазмұны қоғам дамуының бағыт-

бағдарына қарай жаңарып, заман талабына сай өзгеріп отырды.

Мектепке дейінгі ұйымдарға мамандар даярлау ісімен біздің Шығыс

Қазақстан гуманитарлық колледжі де ғасыр бойы айналысып келеді. Қоғамдағы

өзгеріс жаңалықтардан қалыспай көш бастап келе жатқан оқу орнымыз да

шығыс өңіріндегі мектепке дейінгі барлық ұйымдарға білікті маман даярлап

отыр.

Ғасырлық тарихы бар мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту мамандығы

бойынша заман талабына сай маман даярлау ісіне өз ісінің білікті мамандары

еңбек етіп келеді. Атап айтар болсақ Завалова Ирина Жановна ширек ғасыр

бойы осы салада маман даярлауда қарапайым математикалық ұғымдарды

қалыптастыру әдістемесі бойынша инновациялық жаңалықтарды болашақ

маман бойына сіңіруді қолға алып келеді. Он жыл көлемінде еңбек етіп келе

жатқан Құдайбергенова Гүлмира Қабдықалықовна тіл дамыту, қарапайым

математикалық ұғымдарды қалыптасыру әдістемесі бойынша қалалық

балабақша тәрбиешілеріне семинар практикумдар өткізіп, осы ғылым

саласындағы соңғы жаңалықтарыды білім алушылар бойына сіңіріп келеді. Өз

ісінің шебері ретінде көрініп жүрген жас мамандарды да атап өткен жөн болар,

олар: бейнелеу өнерінің қыры мен сырын білім алушылар бойына сіңіріп

жүрген Жылқышыбаева Гүлманат Қазыхановна, Қусаинова Әсем

Мейрамхановна, педагогика пәнінің оқытушылары Тюлекпаева Самал

Ергазиевна, Нургалиева Галия Айтказиновна, балалар психологиясының

оқытушылары Вольф Рауза Төлегеновна мен Рахимова Асфира Сейтбековна,

дене тәрбиесі әдістемесі мен табиғатпен таныстыру әдістемесінің

оқытушылары Қасымова Амангүл Ерболатқызы, Мұратова Әсем Мұратқызы,

Пискунова Елена Григорьевна.

Колледжіміздің табалдырығын аттаған қаншама түлектеріміздің

республикамыздың түкпір түкпірінде мектепке дейінгі білім беру саласының

балабақшадан бастап білім және ғылым министрлігінде, республикалық

балалық шақ орталығында қызмет етіп жатыр. Күні кеше ғана түлеп ұшқан

Омариева Аида, Қабылғазина Ардақ, Мұратқанова Шырын сияқты көптеген

7

жас мамандар қалалық мектепке дейінгі ұйымдарда өз іскерліктерімен ата-

аналардың ұқыласына бөленіп жүр. Алдағы уақытта да түлектеріміздің

еліміздегі мектепке дейінгі білім беру саласында өз үлестерін қосатынына

сенімім мол. Бүгінгі еліміздегі мектепке дейінгі білім берудің 100 жылдығына

орай ұйымдастырылып отырған ғылыми-практикалық конференцияда да өз

әріптестерімен бірге қазіргі білім алып жатқан білім алушыларымызбен қатар

түлектеріміз де өз тәжірибелерін ортаға саларлары анық. Олай болса бүгінгі

күнгі іс-шарамызға барлығымызға іске сәт деймін.

Әдебиеттер

1. «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік». 2017.

2. Н,Ә.Назарбаев. «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық

мақаласы. 2017.

3. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға

арналған мемлекеттік бағдарламасы, Астана. 2016.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРҒА АҒЫЛШЫН ТІЛІН

ОҚЫТАТЫН КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІ МАМАНДАР ДАЯРЛАУ

Н.Е. Кусманова

Шығыс Қазақстан гумантиарлық колледжі,

ағылшын тілі оқытушысы

Бүгінгідей жаһандану заманында көп тіл білетін адамның қоғамдағы алар

орны да ерекше. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаев: «Әрбір Қазақстандық үш тілді

жетік меңгеруі керек. 2020 жылға дейін ағылшын тілін білетін тұрғындар саны

біршама көбеюі керек» — деп айтқан еді. Мектепке дейінгі ұйым

табалдырығынан бастап жоғарғы оқу орындарында ағылшын тілін үйрету

айрықша мәртебеге ие. Тіл үйренудің ешқандай зияны жоқ, керісінше пайдасы

ұшан-теңіз.

Елбасымыздың міндет етіп қойған бәсекеге қабілетті мемелекет құруда

жас ұрпақтың тигізер үлесі зор. Бүгінгі таңда оқу орындарында шетел тілін

кәсіби деңгейде оқыту басты орында тұр. Яғни, әрбір білім алушы өз

мамандығына байланысты шетел тілін жетік меңгеріп, одан әрі қарай дамыта

алады. Ал Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі мектепке дейінгі

ұйымдардың ағылшын тілі мұғалімдерін ағылшын тіліне кәсіби деңгейде

дайындауды мықтап қолға алды. Алғаш болып колледжде 3-до-1 тобы тәрбиеші

мамандығына қосымша шетел тілін тереңдетіп оқи бастады. Осы орайда

колледж оқытушылары студенттердің болашағы үшін қызмет етіп және

жастардың қажетті білім алуына, тәжірибе жинақтауына жағдай жасап отыр. Әр

оқытушы студенттерге тек шетел тілін жетік меңгертіп қана қоймай, жан-жақты

болуға тәрбиелей отырып, ағылшын тілінің қыр-сырын ашып, кәсіби деңгейдегі

қарым-қатынастың маңыздылығын үйретуде.

8

Шетел тілі, кәсіптік шетел тілі, білім алушының таңдау пәні «Мектепке

дейінгі ұйымдардың ағылшын тілі пәні мұғалімі» және тереңдетілген шетел тілі

пәндері болашақ мамандардың сөздерді дұрыс айту, сөйлеу, оқу, жазу және

тыңдау қабілеттерін дамытуға негізделген. Сонымен қатар білім алушылар

коммуникативті дағдыларды қалыптастыруға бағытталған сыныптан тыс

үйірмелердің белсенді қатысушылары. Атап айтсақ, ағылшын тіліндегі театр

үйірмесі және колледж музейінің үш тілде жүргізілуі. Ағылшын тілін оқытуда

ең негізгі орында фонетика екенін ескере отырып, фонетикалық дағдыны

қалыптастыруға арналған жаттығулар мен ойындарды белсенді қолдану өте

маңызды. Сондықтан мектепке дейінгі жастағы балалармен жұмыс жасайтын

болашақ ағылшын тілі мұғалімдерінің шығармашылық тұрғыдан дамуына жол

ашатын әр сабақта келесі жұмыс түрлері кеңінен қолданылады:

- Хормен жұмыс жасау;

- Ойын түрлерін практика жүзінде қолдану;

- Фонетикалық дағдыны қалыптастыруға арналған тақпақтар жаттау;

- Сергіту жаттығуларын жатқа айту және орындау;

- Ән айту;

- Диалогтық және монологтық сөйлеу;

Оқу курсының бесінші семестрінде бұл мамандықтың білім алушыларына

бала-бақшада ағылшын тілінен кәсіптік практика қарастырылған.

Болашақ мамандардың алдында тұрған негізгі миссия бұл жанжақты

дамыған, көп тілді меңгерген шығармашылық тұлға қалыптастыру. Баланы

ағылшын тілінде қарым-қатынас жасап, сөйлеуге ерте жастан бастап үйрету

қазіргі кездегі өзекті мәселесі екені айдан анық болып тұр. Қазіргі заман

ашықтық пен жан-жақтылықты талап етеді. Шетел тілін білу сән емес, заман

талабы екенін әрбіреуіміз түсінуіміз қажет.

Әдебиеттер:

1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы 2016 ж.

2.«Үш тілдің патшалығы» оқу-әдістемелік кешеніне әдістемелік нұсқаулықтар/

В.Слепнева.-Шымкент: «Шикула және К»

3.Үш тілдегі дидактикалық ойындар жинағы. Әдістемелік құрал. Астана.

2013ж. 3-5 жас

9

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ БАЛАБАҚШАДАН

ҮШТІЛДІЛІККЕ БАУЛУ

Мухаметкаримовна А.Л.

Өскемен қаласы әкімдігінің № 4 «Сәулетай»

балабақша-бөбекжайы КМҚК

қазақ тілі мұғалімі

«Қазақстан әлемде жоғары білімді, халқы үш тілді де: қазақ тілін –

мемлекеттік тіл ретінде, орыс тілін – ұлтаралық қатынас тілі ретінде және

ағылшын тілін – жаһандық экономикаға нәтижелі өтудің көмекші тілі ретінде

еркін меңгерген ел болып танылуы керек».«Мемлекеттік тілді үйрету

балабақшадан басталуы тиіс. Бұл заман талабы».

Н.Ә. Назарбаев «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» Президентіміз

Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауындағы білім беружүйесінде үш

тілдің – мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, ұлтаралық қатынас тілі ретінде

орыс тілін және әлемдік экономикаға үйлесімді кірігу тілі ретінде ағылшын

тілін меңгерген, бәсекеге қабілетті тұлға даярлау міндетін атап көрсетті.[ 1]

Бұл міндет білім беру жүйесінде жүзеге асатындықтан балабақшадан

бастап, жоғары оқу орындарына дейінгі салаларда көптілді меңгерту мәселесі

енгізілді. Балабақшадан бастап балаларға ана тілінің құндылықтарын меңгерту

арқылы балалардың тілдік- коммуникативтік құзіреттіліктерін меңгерту міндеті

арнайы білім беру стандартына енгізілді. Қазақстан Республикасының

мемлекеттік жалпыға міндетті мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеудің 2009

жылдың жаңа стандартына балалардың құзыреттілігін қалыптастыруға нақты

талаптар қойылды. Яғни құзыретті тұлғаны тәрбиелеу отбасы және мектепке

дейінгі мекемеден басталуы тиіс. Стандартта мектеп жасына дейінгі балалар

балабақшадан негізгі бес құзыреттілікті меңгеруі тиіс деп көрсетілген. Олар:

1.Денсаулық сақтау құзыреттілігі;

2.Танымдық құзыреттілік;

3.Әлеуметтік құзыреттілік;

4.Тілдік-коммуникативтік құзыреттілік;

5.Шығармашылық құзыреттілік. [2]

«Қатынас» білім беру саласында байланыстырып сөйлеуді дамыту,

мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу әрекетіне деген жеке қабілеттерін,

мазмұнды монолог пен диалог құра білу іскерлігін, сауат ашуды меңгеруге

дайындық жасау мақсатында тілдік шығармашылықты көрсету жұмыстарының

мазмұндары мен міндеттері енгізілді.[3] Жаңа стандарттың талабына сай

балабақшадан бастап үш тілді меңгерту арқылы тілі дамыған, шығармашыл

тұлғаны қалыптастыруға болатынды белгілі. Осы мақсатта 2013 жылдың

қыркүйек айынан бастап, Өскемен қаласы«№ 4 «Сәулетай» балабақша-

бөбекжайында КМҚК 2015-2019 жылдарға арналған Үштілділікті білім берудің

Кешенді жоспары мен қалалық «Полиглот» жобасын жүзеге асыру аясында тіл

мамандары бірлесіп жұмыс жоспарын құрып, сол бойынша жұмыс жасай

бастадық. Негізгі мақсатымыз: педагогикалық технологиялар арқылы мектеп

10

жасына дейінгі балаларды көптілде тәрбиелеу. Балабақша жағдайында

алдымызға қойған мақсат-міндеттерімізді жүзеге асыру мен балаларға үш тілде

сапалы білім беруде заман талабына сай интерактивті экран, аудио-видео

таспалар, сөйлейтін әліппе, көрнекі құралдар, дидактикалық материалдар, «Үш

тілдің патшалығы» оқу-әдістемелік кешеніне қосымшалар («Үш тілдің

патшалығы» үйретуші кітаптары, «Лото», домино – 7 тақырыптар бойынша)

т.б. жаңа технологиялармен жабдықталған.[4] Балабақшада орыс, қазақ,

ағылшын тілдері ойын түрінде техникалық құралдармен өткізіледі, балаларға

интерактивті экраннан, теледидардан бейне сюжеттер көрсетіледі, көрнекі

құралдармен жұмыс жасау, үш тілде ертегілерді сахналау, диалог құру

жұмыстары жүргізіледі. Ағылшын, орыс, қазақ тілінен ұйымдастырылған оқу

іс-әрекеттерін әр топта өткізгенде балаларды екі топшаларға бөлу арқылы

жүргіземіз. Балабақшадағы 2-сәбилер, ортаңғы топтарында қазақ, орыс,

ағылшын тілдері тереңдетіліп оқытылады, балалар «қызыл телпек»,

«бауырсақ», «үйшік» атты ертегілерін үш тілде сахналап, өзге тілді үйренуге

деген қызығушылығының мол екенін көрсетуде. Бала өмірінің алғашқы

жылдарында, жоғарыда атап өткендей, тіл мен танымдық процестерді игеруге

деген құлшыныс ерекше байқалады. Дамудың дәл осы кезеңінде балалар

бойында тілдік құбылыстарды сезіну, өзіне тән жалпы лингвистикалық

қабілеттер пайда болады. Балалық шақта тіл негізінен екі бағытта дамиды:

оның біреуінде сөздік қор қарқынды түрде жинақталып, айналадағы адамдар

сөйлейтін тілдің морфологиялық жүйесі меңгеріледі; екіншісінде тілдің

әсерінен танымдық процестер (зейін, қабылдау, ес, елестету және ойлау)

жаңаша бір өзгеріс терге ұшырайды. Бұл ретте сөздік қордың артуы, тілдің

грамматикалық құрылысы мен танымдық процес тердің дамуы тұрмыс пен

тәрбие жағдайына тікелей байланысты. Бұл мәселеде, әсіресе, тілдің дамуында

әр түрлі өзіндік ерекшеліктер болатынын ескерудің мәні зор. Мектеп жасына

дейінгі балаларға өзге тілді үйретудің басты шарттары топта жағымды

психологиялық ақуал, мейірімді орта, қазақша, орысша және ағылшынша

тілдесуге қуану сияқты жағдайлар тудыру. Қазақ, орыс, және ағылшын тілдерін

үйретуде балалардың сөздік қорларын байыту, жетілдіру, күнделікті өмірде

қолдана білуіне бағыт беру, әр тілге тән дыбыстарды дұрыс айтуға

жаттықтырып, тіл мәдениетін дамытудың маңызы зор. Балалардың үш тілде

сөйлеуін, сөздік қорын дамытуда сөздің мағынасын дұрыс түсініп, оны өз

сөзінде дұрыс қолдануға үйретуде инновациялық әдіс-тәсілдерді ойын

технологиясы арқылы меңгертуді көздейміз. Тіл үйретудегі негізгі-мақсат

балаларға жалаң сөз жаттату емес әрбір ұйымдастырылған оқу іс- әрекетінде

үйренген сөздерді ауызекі айтуға, сөйлем құрамында дұрыс қолдана білуге

үйрету. Оқытудың басты ұстанымдарының бірі – жайлылық ұстанымы, ал оның

іс жүзіндегі көрінісі – өзінің үш тілде жақсы сөйлей алатынына баланың көзін

жеткізу. Мектепке дейінгі балаларды қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде,

дыбыстарды дұрыс дыбыстауға үйрету, баланың қателіктерін түзетуден бас

тартып, фонетикалық ойындармен, ертегілермен алмастыру жағдайында іске

асырамыз. Дыбыстарды қабылдау мен есту балаларда өте жақсы дамыған, олар

11

дыбысталудың қыр-сырын тез қабылдайды. Ұйымдастырылған оқу іс-

әрекетінде «Mr.Tonque» «Көңілді тіл» атты кейіпкері бар қызықты да,

тартымды сюжетті ойындар жүргіземіз.[5] Бұл фонетикалық естуді қалыптас

тыру (дыбыс тарды тыңдау, оларды анықтау және айту). Балалар ертегілерді

айту барысында, дыбыстарды дұрыс айту, үйрету үшін артикуляциясына

айрықша көңіл бөлеміз тілдің, еріннің, тістің, жақтын атқаратын қызметін

көрсетіп түсіндіріп, баланың тілі мен ернінің қимылын бақылаймыз ертегі

біткеннен соң екпіндерді, ырғақты және интонацияларды хормен және өз

бетімен қайталаймыз. Балалардың өз құрбы-құрдастарының сөзін түсінуге

үйретуде аудиожазбалардан естіген сөздерді көру және қозғалыс

көрнекіліктері, паралингвистикалық амалдар арқылы түсіну (ым-ишара, бет

әлпеті, интонация, эмоциналдық қолдау) әдісін жиі қолданамыз. Лексиканы

үйрету барысында балалардың сөздік қорын молайтуға көңіл бөлінеді. Бір

тақырыпқа байланысты 5-6 сөзді еңгізу арқылы тақырыпты ашамыз. Енгізілген

сөздердің арасында бір-бірімен тығыз байланыс та болатын бірнеше жұп сөздер

болуы қажет. Егер семантикалық топтың ішіне бір сөйлем мүшелеріндегі

сөздер кірсе, сөз тіркестерін (зат - зат, зат - сын, зат - қимыл) құрастыру мүмкін

болу үшін, оларды үйрету басқа сөйлем мүшелеріне қатысты сөздерді

қайталаумен тығыз байланыста болуы керек. Балаларға еш уақытта сөздерді

«жаттап ал» деген тапсырма берілмейді. Жаңа сөз жаттығулардың көмегімен

баланың есінде біртіндеп сақталады. Балаларға жыл бойы: Туған ел,

Ұлыбритания және Ресей елдері туралы білім, жыл мезгілдері мен табиғат

құбылыстары, заттардың қасиеттері мен сапалары, азық –түлік түрлері, жеке

тұрмыстық заттар, қоғамдық өмір құбылыстары, салауатты өмір салтын

қалыптастыру, спорт, денсаулық туралы білімді қалыптастырамыз. Ортаңғы

топта лексикалық қордың көлемі оқу жылының соңында 5-ке дейінгі тура және

кері санауды қосқанда, 100-150 лексикалық бірлікке тең болуы тиіс.

Грамматиканы үйрету барысында олардың қызығушылығын оята отырып,

ауызша сөйлеудің алғашқы дағдыларын қалыптастырамыз:

-Жай хабарлы сөйлем құруды үйрету;

-Зат есімдерді көпше түрде қолдану;

-Сұрақтарға қысқа жауап қайтару;

-Жалпы сұрақтар қою.

Ұсынылып отырған әдіс бойынша оқу жылының соңына қарай

балалардың бастапқы тілдік-коммуникативтік құзыреттіліктері қалыптасады.

Балалар ауызша түрде қазақ, орыс, ағылшын тілдерін қолдануды үйренеді және

ауызша естіген сөздерді түсінеді, Балалардың қызығушылығын арттыру үшін

педагог балалардың психологиясын, жас және жеке дара ерекшелігіне

байланысты, қабілеттеріне мән беруі тиіс.Яғни, балабақшада балалар кез келген

ақпаратты ойын түрінде, көзбен көріп, сипап-сезу, есту арқылы жақсы

қабылдайтынын ескеру қажет. Баланы ынталандыру үшін ескі үрдістен гөрі

заманға сай тапсырмалар беріп, ойындар ойнату арқылы балаға тілді

меңгертуге болады. Мысалы, іс- әрекетке балалардың қызығушылығын арттыру

үшін тақырыпқа байланысты видео – роликтер, қимыл – қозғалыс жаттығулары

12

немесе әдемі көңіл көтеретін әуенмен бастауына болады. Сол кезде баланың

көңіл күйі көтеріңкі болып, топта жағымды ахуал қалыптасады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды заман талабынан қалдырмауға,

әлеуметтік ортаның тыныс - тіршілігін ұлттық болмыспен қабылдауға бейімдей

отырып, олардың санасын «үш тілді меңгерген жаңа дәуір балалары» моделіне

бағыттай білу қажет. Модель мазмұны жауапкершілігі жоғары, жаңаша

ойлайтын, зерек те елгезек, кеңістік заңдылықтарымен қоса, салт-дәстүр мен

ауыз әдебиетінің озық үлгілерін меңгерген ұлтжанды, ана тілінің нәрімен

барынша сусындаған, еркін, дені сау балаларды сипаттайды.

Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан

халқына жолдауы: «Қазақстан 2050» Стратегиясы 14 желтоқсан 2012 ж.

2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру

стандарты ҚР МЖМБС 1.001-2009

3. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы 2016 ж.

4.«Үш тілдің патшалығы» оқу-әдістемелік кешеніне әдістемелік нұсқаулықтар/

В.Слепнева.-Шымкент: «Шикула және К»

5.Үш тілдегі дидактикалық ойындар жинағы. Әдістемелік құрал. Астана.

2013ж. 3-5 жас

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ В ОБУЧЕНИИ ДОШКОЛЬНИКОВ

АНГЛИЙСКОМУ ЯЗЫКУ

Г.Б.Аманбекова

преподаватель английского языка

КГКП «Детский сад-ясли №4 «Сәулетай»

акимата города Усть-Каменогорска

В современном мире интерес к изучению иностранных языков велик, и

условия жизни предъявляют всё большие требований к осознанному владению

иностранным языком. Прежде всего, это объясняется социальным заказом

общества. Современная жизнь призывает обеспечить подготовку учащихся к

стремительно меняющемуся миру, способствовать овладению формами

межличностного и межнационального общения. Языком международного

общения является в первую очередь английский язык.

На современном этапе развития общества модернизация содержания

образования тесно связана с инновационными процессами в организации

обучения иностранным языкам. Поэтому вопрос о применении новых

информационных технологий в системе образования очень актуален. Это

новый подход к процессу обучения, новые формы и методы преподавания.

Основной целью обучения иностранным языкам является формирование и

13

развитие коммуникативной культуры дошкольников, обучение практическому

овладению английским языком.[1]

ДО закладывает основную базу знаний английского языка у

дошкольников. Главной задачей специалиста ДО является развитие

познавательных интересов и способностей дошкольников, обучение их

элементарным навыкам коммуникации на английском языке. Преподавателю

английского языка необходимо создать условия практического овладения

языком для каждого учащегося, выбрать и применять такие формы и методы

обучения, которые позволили бы проявить учащемуся свою активность, свое

творчество. Одной из современных педагогических технологий является

использование Интернет-ресурсов. Опыт показывает, что такая форма обучения

помогает реализовать личностно-ориентированный подход в обучении,

обеспечивает индивидуализацию и дифференциацию обучения с учетом

индивидуальных способностей детей.

Возможности использования Интернет-ресурсов огромны и

разнообразны. В Интернете можно найти множество информации и ресурсов,

как например: обучающие видеоролики; мультфильмы на английском языке;

возможность публикации авторских разработок и статей; создание

собственного сайта; готовые планы занятий и т.д. Также педагоги и учащиеся

могут принимать участие в викторинах, конкурсах, олимпиадах, проводимых в

сети Интернет.

Одним из основных требований в обучении иностранным языкам с

использованием Интернет-ресурсов является создание взаимодействия на

уроке, в методике это принято называть интерактивностью. Интернет помогает

в формировании умений и навыков разговорной речи, а также в обучении

лексике и грамматике, обеспечивает заинтересованность и эффективность.

Интерактивный подход в виртуальном пространстве служит одним из средств

достижения коммуникативной цели на занятии.

Основным средством использования Интернет – ресурсов в ДО является

компьютер. В руках опытного творческого педагога он способствует

повышению качества образования. Отличительными особенностями цифровых

образовательных ресурсов являются наглядность, высокая информационная

насыщенность и мобильность. Современные информационные технологии

позволяют использовать игровые формы обучения, а именно игра – ведущий

вид деятельности у дошкольников, организовать эффективное взаимодействие

среди детей. Важно понимать, что использование одних только ИКТ не решит

всех учебных проблем. И преподаватели совсем не обязаны работать с ней

постоянно, на каждом занятии. Но без сомнения использование компьютерных

технологий делает занятия увлекательными, динамичными и эффективными.[3]

Раннее изучение английского языка способствует более свободному

практическому владению иностранным языком и несет в себе большой

интеллектуальный, нравственный потенциал. Овладение любым иностранным

языком полезно всем детям, независимо от их способностей, поскольку оно

положительно влияет на развитие памяти, воображения, мышления ребенка, а

14

так же стимулирует развитие его речевых навыков. Не нужно забывать и о том,

что компьютер не может заменить учителя на занятии. Необходимо тщательно

планировать время работы с компьютером и использовать его тогда , когда он

действительно необходим. Основными целями применения ИКТ на занятиях

английского языка в дошкольном учреждении являются:

- повышение мотивации к изучению иностранного языка

-расширение объема знаний о культуре, традициях и обычаях страны

изучаемого языка

-развитие речевой компетенции

Преподаватель может использовать компьютер на всех этапах обучения:

при введении нового материала, закреплении, повторении. С его помощью

можно так же осуществлять контроль полученных знаний, умений и навыков.

В практической части своей статьи хотелось бы поделиться тем, как мной

используются ИКТ в работе. [4]

Для занятий разработаны презентации в программе MicrosoftPowerPoint,

как эффективное средство активизации познавательного интереса к изучению

иностранного языка. Презентации помогают при введении новой лексики и для

закрепления полученных знаний, умений и коммуникативных навыков.

1. Видеописьмо. Видеопослание от девочки Alice, которая рассказывает о своей

семье, о своих друзьях, о своём хобби, о своей комнате и т.д. В конце

видеописьма Alice обязательно задаёт вопросы ребятам, на которые они с

удовольствием отвечают и в ответ записывают видео или аудиописьма для нее

(для записи аудиописем мной используется телефонный диктофон).

2. Физминутки. При знакомстве с темой «Части тела», «Моё настроение»,«Дни

недели» и многих других мной используются видеоролики, с помощью которых

дети запоминают названия частей тела, дней недели, ежедневных действий и

т.д., ребята учатся правильно произносить новые слова и показывать их.

3. Мультфильмы на английском языке. Один из лучших помощников в

обучении английскому языку. Дети любят мультики и с удовольствием смотрят

их много раз подряд. Поэтому мультфильмы на английском языке помогают

решить сразу много задач обучения иностранному языку малышей:

у ребенка не встает вопрос «зачем учить эти слова» ему интересно смотреть

мультфильм и он с удовольствием повторяет фразы героев

Современным детям очень нравится работа с компьютером, такое занятие

проходит более эмоционально, живо и эффективно. ИКТ можно использовать

по – разному, всё зависит от творчества и мастерства преподавателя. Главное

понимать, для чего используется компьютер, и какие плоды это принесёт для

педагога в его работе.

Список литературы:

Выготский Л. С. Педагогическая психология

2. Под редакцией Гальскова Н. Д., Никитенко З. Н., Теория и практика

обучения иностранным языкам. М. 2004.

15

3. Обучение иностранному языку дошкольников/ обзор теоретических позиций.

Иностранные языки в школе. №1. 1990. С. 38 – 42.

4. Альбрехт К.Н. Использование ИКТ на уроках английского языка //

Электронный научный журнал «Информационно-коммуникационные

технологии в педагогическом образовании».

2010. http://journal.kuzspa.ru/articles/45/

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ТӘРБИЕ ЖӘНЕ ОҚЫТУДЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК

ЖАЛПЫҒА МІНДЕТТІ СТАНДАРТЫНА САЙ БАЛАБАҚША

ЖҰМЫСЫНЫҢ МАЗМҰНЫ

А.Қ.Қалымғазина

Өскемен қаласы әкімдігінің

№5 «Арай» балабақша-бөбекжайы

КМҚК тәрбиешесі

Осы мектепке дейінгітәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті

стандарты (бұдан әрі стандарт) «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі

Қазақстан Республикаының Заңына сәйкес әзірленді. Стандарт мектеп жасына

дейінгі балалардың дайындық деңгейіне, мектепке дейінгі тәрбие мен

оқытудың мазмұнына, оқу жүктемесінің ең жоғарғы көлеміне қойылатын

талаптарды айқындайды.

2016-2017 оқу жылында мектепке дейінгі ұйымдарда меншік нысанына

түрлері мен типтеріне қарамастан білім беру процесі Қазақстан

Республикасының Үкіметінің 2016 жылғы 13 мамырдағы №292 қаулысында

бекітілген Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпыға бірдей міндетті

мемлекеттік стандартына, білім беру бағдарламасы және Мектепке дейінгі

тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспарына сәйкес ұйымдастырылды.

Жаңартылған стандарт негізінде мектепке дейінгі білім беру саласындағы

ғылым мен практиканың жетістіктері, отандық және шетелдік тәжірибелер

ескеріліп, «Алғашқы қадам», «Зерек бала», «Біз мектепке барамыз» үш білім

беру бағдарламаларының орнына Бағдарлама әзірленді.

Әдістемелік-нұсқаулық хат жаңартылған мазмұнды іске асырудың негізгі

бағыттарын, мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру процесін ұйымдастырудың

әдістемелік тәсілдерін, Стандарт талаптарына сай балаларды дамыту мен

тәрбиелеу үшін жағдайлар жасауды, мектепке дейінгі ұйымдар

қызметкерлерінің қызметін ұйымдастыруды, тәрбиешілердің педагогикалық

шеберлеіктерін арттырудың негізгі тәсілдерін қарастырды.

Бағдарламаның мақсаты: балалардың жас ерекшеліктері мен жеке

мүмкіндіктеріне, қабілеттері мен қажеттіліктеріне қарай, білім және білік

дағдыларын қалыптастыру, рухани-адамгершілік құндылықтарын, «мәңгілік

ел» жалпыұлттық идеясына негізделген сәйкес жалпыадамзаттық

құндылықтарды, патриотизм мен төзімділікті тәрбиелеу.

16

өмірін қорғау және денсаулығын нығайтуды қамтамасыз ететін заттық-

кеңістік дамытушы ортаны құру; Мектепке дейінгі білім берудің сабақтастық

және үздіксіз ұстанымдарын қамтамасыз ету; Балалардың дене, зияткерлік,

адамгершілік, эстетикалық, коммуникативтік дамуына бағытталған білім беру

салаларын біріктіру; Әр жас топтарында бағдарлама материалын меңгеру

бойынша мониторинг ұйымдастыру бағдарламының негізгі міндеттері

көрсетеді.

Осы орайда Бағдарлама талаптарына сай мекемемізде әр топ жас

ерекшелігін ескере отырып заттық-кеңістіктік, дамытушы орталар

ұйымдастырды. Аталған орта толық мазмұнды, өзгермелі, қолжетімді,

көпатқарымды, вариативті және қауіпсіз. «Бәйшешек», «Қызғалдақ», «Өрік»

орта топтарының заттық-кеңістік, дамытушы ойындар, дидактикалық

ойындарға арналған көрнекілік бұрыштарын, табиғат бұрыштарын безендірдік.

Сондай-ақ Стандарттағы қосымша терминдер қатарына кіріктірілген

ұйымдастырылған оқу қызметі-педагог ұйымдастырған тәжірибеде қолдануға

болатын білім негізінде әр топта тәрбиешілеріміз жаңа әдіс-тәсілдерді қолдана

отырып балаларға білім беруде.

Заттық-кеңістік дамытушы орта білім беру салаларын кіріктіру

ұстанымдары ескеріліп құрылды. Бір білім саласына арналған матриалдар мен

жабдықтарды басқа білім беру салаларын жүзеге асыру кезінде де қолдану

қажет. Жабдықтарды таңдау балалардың шығармашылық, психологиялық және

дене дамуына барынша мүмкіндік беретін келесі әрекет түрлері үшін іске

асыралады: ойын, танымдық-зерттеу, коммуникативтік, еңбек, көркем-

музыкалық, көркем әдебиетті қабылдау және т.б.

Бағдарламаның негізгі міндеттерінің бірі ретінде саналатын бөлігі -

мекеме мен ата-ананың сабақтасқан жұмысы. Осы талаптарға сай

балабақшамызда педагогтар мен ата-ана тығыз байланыста әр түрлі қызықты

шаралар ұйымдастыруды. Атап айтсақ: «Толағай», «Мен және менің жанұям»

атты спорттық жарыстар, эстафеталық сайыстар өтілуде.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мазмұны әртүрлі іс-әрекеттерді

ұйымдастыру арқылы кіріктіру жолдарымен іске асырылады:

1. «Коммуникация» білім беру саласы;

2. «Таным» білім беру саласы;

3. «Әлеуметтік орта» білім беру саласы;

4. «Шығармашылық» білім беру саласы;

5. «Денсаулық» білім беру саласы;

Осы аталған білім беру салаларынан нақтырақ «Коммуникация»,

«Денсаулық» және «Шығармашылық» білім беру салаларының ағылшын тілі,

дене шынықтыру, ән-би, сурет салу, аппликация сияқты бөлімдерінен

ұйымдастырылған оқу қызметін жүргізген жеке пән мұғалімдерінің өткізген

ашық оқу қызметтері мен қызықты шаралары және мерекелік көрмелері ата-

ананың көңілінен шықты.

Педагог Бағдарламада анықталған міндеттерді жемісті іске асыру үшін

балаларды оқыту мен тәрбиелеуде барынша тиімді құралдары мен

17

технологияларды қолдау және игеруі қажет. Осы мақсатта ол үнемі өзінің

кәсіби шеберлігін арттыруды, білім көтерумен айналысуы қажет. Педагог

мектепке дейінгі Халықаралық педагогика және психологияны, мектепке

дейінгі білім беру саласындағы отандық нормативтік құқықтық құжаттарды

білуі қажет. Бүгінгі күннің талаптарына сай педагог бала дамуын

диагностикалау әдісін білуі, болашақтың қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді

жеке жоспарларды анықтауы тиіс.

Әдебиеттер

1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы (ҚР БҒМ

2016 жылғы 12 тамыздағы № 499 бұйрығы).

2. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу жоспары ((ҚР БҒМ 2016

жылғы 22 маусымдағы № 391 бұйрығы).

3. Мектепке дейінгі ұйымдарда театрландырылған әрекетті ұйымдастыруға

әдістемелік ұсынымдар – Астана, «Мектепке дейінгі балалық шақ»

республикалық орталығы

4. Өтешова.Б.«Ұлт ұрпағының дүниетанымын халық тағылымдары

ЕЛІМІЗДІҢ ЕРТЕҢГІ БОЛАШАҒЫ–ЖАҢА ЗАМАН БАЛАСЫ!

М.Е. Бегельдинова

Өскемен қаласы әкімдігінің

«№1 «Балапан» балабақша-бөбекжайы

КМҚК тәрбиешісі

«Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың

тағдыры ұстаздардың қолында» дейді ел басымыз Н.Ә.Назарбаев. Қазіргі заман

баласын тәрбиелеу үшін тәрбиеші өз ісінің маманы болып қана қоймай, заман

ағымына ілесіп, қоғам құбылысын жанымен түсініп сезіне білуі қажет. Біз

күнделікті өмірде «Тәуелсіз ел тірегі – білімді ұрпақ» деп ұрандаймыз. Сол

білімді ұрпақты қалыптастыру бүгінгі таңда балабақшадан бастау алатын

құбылыс болып қалыптасуда. Н.Назарбаевтың сөзімен айтқанда, қазіргі уақыт

адамзат биігін білекпен емес, біліммен бағындырудың заманы. Бүгінгі жас

ұрпақ мұны анық сезініп, білім бұлағынан молынан сусындауға зейін қоюда.

Кез келген өркендеудің басты ұстанымы ол білім болып табылатынына

ешкімның де дауласпасы айдан анық дүние.

Білім нәрін бүлдіршінге себетін тәрбиеші қай заманда болмасын бәсекеге

қабілетті болуы және оған әр кез дайын болуы маңызды. Бұл теңгесіз қасиеттер

тәрбиешіні жауапкершілікке, өз ісіне сеніммен қарауға жетелейді. Тәрбиеші

білмді, білікті болса, бәсекеге қабілетті болса шығармашылықпен жұмыс

жасап, шеберлігін шыңдай түседі. Осы талаптар орындалған кезде ұстаз

атаулысының бойындағы қасиеттер бағаланып құндылығын арттыра алады.

18

Бүгінгі таңда егеменді елеміздің ертеңі - қауыздан жаңа шыққан жас ұрпақтың

білімімен қабілетінің ұшқырлығымен өлшенеді. Ұшқыр ойлы, бәсекегі

қабілетті, білімді, үш тілді еркін меңгерген құзыреттілігі шыңдалған ұрпақ –

еліміздің баға жетпес құндылығы болмақ. Олай болатын болса білім беру

саласының басты міндеттерінің бірі- өскелең ұрпақты оқыту мен тәрбие беру

үрдісіне заманауи әдіс-тәсілдерін енгізу. Осы орайда білім саласында

инновациялық педагогикалық технологиялар қаншалықты маңызды болса

мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуде де педагогикалық

технологиялар ұғымы кеңінен қолданылып айтарлықтай маңызға ие болып

отыр. Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев Астанадағы Назарбаев

Университетінде «Қазақстан білім қоғамы жолында» тақырыбында

интерактивті дәріс оқу барысында, Үкіметке, мектепкедейінгі тәрбие мен

білімнің заманауи әдістерін енгізуді тапсырды. «Бұл инновациялық, білім беру

технологиялары, креативті болуы шарт» - деді Н.Назарбаев.

Қазіргі уақытта педагогика ғылымының басты міндеттерінің бірі -

баланың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа оқыту технологияларын

жаңғыртуға бар күш жігерін жұмсау. Қоғамда болып жатқан әлеуметтік-

экономикалық өзгерістер мен еліміздің білім беру саласының әлемдік білім

кеңістігіне өтуі білім беру саласында, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу

мен оқытуға уақыт талабына сай өзгерістер енгізуді талап етіп отыр. Заман

өзгерген сайын әдіс-тәсілдер көбейіп, жаңарып, толығып жатыр. Балалардың

тілін дамытуды, қызықты үйрету үшін жаңа әдістер мен технологияларды өз

тәжірибемізде барынша қолдануға ізденеміз. Жаңа технологияларды кеңінен

қолдану білім саласын кең құлаш жаюына зор үлесін тигізеді.

Мектепке дейінгі шақ адамзат өмірінің ең шешуші кезеңі болып келеді.

Өйткені осы кезеңде баланың бойындағы табиғи дарындылық жан-жақты дами

бастайды. Сол себепті де осы шақ балалармен анағұрлым кең көлемді

дамытушылық әрекеттер жүйелі жүргізілсе, соншалық жұмыс нәтижелі болады.

Осыған сәйкес жеке тұлғаны дамытуда мектепке дейінгі білім беру

ұйымдарына Г.С.Альтшуллердің «Тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясы»

технологиясын ұсынуда. Бұл технологияда өзіндік орнын мектепке дейінбі

білім беру орындарында алып, қолданысқа ие болып жүр. Бұданда өзге

технологияларды қолданып өз білім, білік дағдысын көтеруге педагогка

көмекке келетін технологиялар аз емес.

Әрине мұндайда педагогикалық технологияға анықтама берген

ғалымдардың бірін және бірегейін атап өтсек те болады. Олар: В.П.Беспалько,

В.М.Монахов, В.М.Кларин, П.И.Третьчков, И.П.Сенновский, Г.А.Монахова,

М.А.Чошанов т.б. өз еңбектерінде қарастырып өткен. Солардан сараптай келе

өткен дәуір баласы мен бүгінгі күндегі балаларды айтарлықтай өзгерістер

байқалатынын ескергенде жөн.

Бала – үнемі өз уақытының сәбиі, оның даму заңдылықтары өзін

қоршаған ересектердің нұсқауларына және түсініктеріне байланысты

тәрбиелеудің нақты жағдайларында жүзеге асады немесе жүзеге асырылмайды.

19

Заманауи балалардың алаңдаушылығы мен агрессиясы, сезімталдығы,

ақпаратты қабылдауға деген сұранысы, гипербелсенділігі жоғары және

сонымен бірге – шаршаңқылығы мен эмоцианалдығы жоғары. Балалар өз

дегенінен қайтпайды және талапшыл, мағынасыз іс-қимылдарды орындағылары

келмейді, олар өздерінің өткен ғасырдағы құрдастарынан барынша

ерекшеленеді, сондықтан тәрбиелеу әдістері де өзгеше болуы тиіс.

Заманауи балада қызметтік болмыс қалыптасқан және еркіндік рефлексі

басым. Бұрындары баланың еліктеу рефлексі жақсы дамыған болатын болса,

және ол ересектердің іс-қимылдарын қайталауға тырысқан болса бүгінгі күнде

балалардың әрекеті айтарлықтай өзгеріп мынадай сипатқа ие болуда: еркіндік

рефлексі басым – олар өз іс-қимылдарының стратегиясын өздері құрады.

Балалар өз дегендерінен қайтпайды және өзіндік бағалары тым жоғары,

зомбылыққашыдамайды, ересектердің нұсқаулары мен бұйрықтарын естімейді.

Олардың өзін іс жүзінде танытуға және өзінің қызметтік болмысын көрсетуге

деген тума ұмтылысы байқалады. Заманауи балалар оргагизімінің тонусы,

сондай-ақ сезімталдығы мен гипербелсенділігі жоғары. Осы сынды бала

бойындағы құлшыныс қасиеттерін уақытымен тиімді пайдаланып баланы

нәтижелі іске бағыттау, бала бойындағы талантын, дарынын дер кезінде ашып

жүзеге асыру педагогтың шеберлігін арттырып, еңбегінде айтарлықтай

тәжірибе мен жемісін көруге жетелейді. Осы орайда бала бойындағы

қасиеттерді шыңдауға педагогтарға көмекке келетін ол жаңа технологиялар.

Білім беру жүйесінде педагогикалық технологияны қолдану келешек

ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл

болуына жағдай жасау әрбір педагогтың міндеті болып табылады.

Еліміздің ертеңгі болашағы - Жаңа заман баласы. Жаңа заман баласын

қалыптастырып, дамыту үшін, тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр сырын

анықтап, мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет. Яғни,

педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін

дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай

жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті.

Білім берудің алғашқы деңгейлері балабақшадан басталмақ. Мақсаты -

мектепке дейінгі білім балалардың білім алуына бірдей бастапқы

мүмкіндіктерді қамтамасыз ету. Кез келген оқыту технологиясы тәрбиешіден

терең теориялық, психологиялық, педагогикалық әдістемелік білімді,

педагогикалық шеберлікті, балалардың жан дүниесіне терең үңіліп оны ұғына

білуді талап етеді.

Қазіргі таңда мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде қолданылатын

педагогикалық технологиялардың бірнеше түріне тоқталайық.

Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты дидактикалық, тәрбиелік,

дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойын технологиясының

ерекшелігі ойындық іс-әрекеттің психологиялық механизмі жеке бастың өзіндік

талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың бойындағы білімділік, танымдық,

шығармашылық қасиеттерін аша түсуді көздейді. Ойын - балалар үшін оқу да,

еңбек те. Ойын айналадағы дүниені танудың тәсілі. Сонымен қатар, ойын

20

балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана

қоймайды, олардың ұйымдастырушылық қабілеттерін де қалыптастырады.

Ойын - әлеуметтік қызмет. Ол баланың жасына қарай өзін қоршаған ортаны

танып білуге құштарлығын арттырады.

Дамыта оқыту технологиясы - баланы оқыта отырып, дамыту. Бала

бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік,

адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік т.б. қасиеттер дамыту.

Ақпараттық технологиялар деп оқыту педагогикасында арнайы

техникалық ақпараттық құралдарды (интерактивті тақта, электронды-есептеуіш

машиналар, аудио, бейне) пайдаланатын барлық технологияларды атайды.

Компьютерлер білім беруде кеңінен қолданыла бастады, «оқытудың

компьютерлік технологиясы» термині пайда болды. Қазіргі заман талабына сай

енгізіліп жатқан жаңа бағдарламалар, ақпараттық-коммуникативтік

технологиялар арқылы балаға тәрбие мен алғашқы білім беру негізі –

балабақшадан басталады. Ақпараттық-коммуникативтік технологиялар

педагогтардың біліктілігін көтеруге, олардың оқу үрдісін жүйелі, қызықты етіп

өткізуге, балалардың ойлау, есте сақтау, тыңдау қабілеттерін дамытуға үлкен

септігін тигізіп отыр. Ақпараттық технологиялар бойынша тәрбиешілердің

жасалған электрондық оқу кешендері, құралдары жинақтары бар. «Қызықты

грамматика», «Кел балалар ойнайық», «Ойнайықта, ойлайық» осы құралдарды

пайдаланамыз. Мысалы, қызықты грамматикада ертегілер тыңдаймыз. Есіне

сақтамаған балаға қайтадан көрсетуге болады.

ТРИЗ технологиясы –ТРИЗ-дің мақсаты – тек қана балалардың қиялын

ғана емес, сонымен қатар шынайылықты түсініп жүйелі ойлауға, өзін-өзі

тануға, қоршаған ортаның қиындығын байқауға және де өздерінің шағын

қиындықтарын шешуге баулу болып табылады. Бүгінгі таңда осы ТРИЗ

технологиясын негізге алып жұмыс бастап келемін. Осы технологияның

бірнеше элементтерін ұйымдастырылған оқу қызметтерінде қолданып көріп,

балаларға қызықты әрі тиімді деген шешімке келдім. Бір ойынды алып түрліше

құбылту тек педагогтың қолынан келмейді оған бала да атсалыса алады деген

шешімге келдім. Бала тілін дамытуға да айтарлықтай септігін тигізуде. Осы

орайда Луллий шеңберін атап кетуге де болады. Мектепке дейінгі баланың

тілін дамыту әрқашанда өзекті мәселе болып табылады. Сөздік қорын

байытады. Дыбыс, сөз, буын, сөйлем құрудың структасын үйретеді.

Жаңа технологияларды қолдана келе ҰОҚ және педагогикалық процессте

топтың жұмысын жоспарлап жүргіземіз, сондықтан өткізілген ҰОҚ және

педагогикалық процесс мазмұнды, жүйелі, қызықты, балалардың жасына сай

құрастырылады.

Қорыта айтқанда, балалардың ана тіліндегі дыбыстарды анық айтып,

дұрыс сөйлей білуге балабақшада берілер тәрбиенің ықпалы зор. Қазіргі заман

талабына сай оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастыру, яғни әр баланы жеке тұлға

ретінде қабылдап, мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндерді ойына, бойына шақ

әдеби мұралармен сусындатып тәрбиелеу, тәрбиешінің алға қойған міндеті.

Айналадағы дүниені, табиғатты бақылап түсіндіріп әрдайым жаңа сөздермен,

21

сөздік қорын толықтырып отыру қажет деп есептеймін. Жоғарыда айтылған

мүмкіндіктерге сай балалардың сөйлеу қабілеттерін тереңдетіп,

шығармашылық қабілеттерін дамытуда айтқан әңгімесіне, өзі құрастырған

қысқа әңгімелеріне бағыт-бағдар бере отырып, тіл байлығын, сөздік қорын

дамытуды басты назарда ұстау керек деп ойлаймын.

Сонымен қатар, мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық білім беру

құралдарын қолданудың да маңызы зор. Инновациялық білім беру

құралдарына: аудио, видео, құралдар, компьютер, интерактивті тақта, интернет,

мультимедиялық құрал, электрондық оқулықтар, мен оқу әдістемелік кешендер,

инновациялық ақпараттық банк, инновациялық сайт және тағы басқалары

жатады. Қазіргі таңда көптеген интерактивтік бағдарламалық бөлімдер,

қозғалмалы объектілер құруға мүмкіндік беретін векторлық және графикалық

жабдықтар көптеп шығып, қолданыс табуда.

Бүгінгі күні мұғалімдер алдында білім жүйесін, заман талабына сай

үйлестіре, жаңа үлгіде жүргізуміндеті туындап, оқу әдістемелік жүйеге жаңа

талаптар қойылып жатқаны бұл – мұғалімге білім берудің тиімді жолдарын

қарастыру деген сөз. Қоғамымызда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық

өзгерістер мен еліміздің білім беру саласының әлемдік білім кеңістігіне өтуі

білім беру саласында, соның ішінде мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытуға

уақыт талабына сай өзгерістер енгізуді бәсекеге қабілеттілікке қарулану деп

түсінуге болады.

Ел ертеңi — бiлiмдi жастар. «Бұлақ көрсең көзiн аш» дегендей, қазақ

жастарын бiлiмге бағыттайық. Елбасы Н.Назарбаев «Қазақстанның болашағы

бүгiнгi жастар. Сiздер оларға қалай бiлiм берсеңiздер, Қазақстан сол –

деңгейдеболады» деп атап көрсеткен. Елiмiздiң болашағы жастардың

еңбекқорлығына, талап-тiлегiне, арман-мұратына байланысты. Олар ата-

бабаларымыздан мұра болып келе жатқан құндылықтарымызды, тарихи

дәстүрлерiмiздi жаңғыртып, оны алға бастырып қана қоймай, экономикасын,

ғылымын да дамытуға, жiгерлене ел үшiн еңбектенуге мiндеттi. Ендеше жастар

еңбек жолына түскенде ғана қоғамын өрге бастыра алады. Отаншыл халық

жастары болмаған елдiң болашағы қараңғы. Жаңа заман тәуелсiз ел мұраты -

жастардың бiлiмi мен бiлiктiлiкке талпынып әрекеттенуiн, еңбектенiп өсуiн

талап етiп отыр. «Елiңнiң ұлы болсаң, елiңе жаның ашыса, азаматтық намысың

болса, қазақтың мемлекетiн нығайтып, көркеюi жолында терiңдi төгiп еңбек ет.

Жердiң де, елдiң де иесi екенiңдi ұмытпа», - дейдi Елбасы бiр сөзiнде.

Сондықтан, жастарға бiлiм беретiн ұлағатты ұстаздар да, сәбилерді ұстаз

қолына тапсыратын тәрбиеші де ұлы мұрат жолында жалынды еңбек етуге

ерінбей, күш қуатымызды аянып қалмайық. Еліміздің кемелденуі, жарқын өмір

сүруі, бабаларымыздың бізге мұра еткен тілі, діні, салт-дәстүрі қартаймасын

десек, жер бетінен еліміз жоғалмасын десек өркендеп өсуге бір кісідей

жұмылайық.

Әдебиеттер :

22

1. К.Ж.Бұзаубақова. Жаңа педагогикалық технология. Оқулық. Тараз. Тар.М.У.

2003 13-бет

2. А.К.Ахметов.Принципы технологии и содержание образовательной

программы. Алматы. 1995.29-бет

3. Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан — 2030 " Жолдау. 17-бет

4. .З.Әділбекова «Білім беру үрдісіне жаңа технологияларды енгізу».

5. Республикалық ғылыми – әдістемелік басылым. 2/2017. 27-бет

6. «Отбасы және балабақша» №4.2016 36-бет

ПОЛИЯЗЫЧИЕ, КАК ОДИН ИЗ ПРИОРИТЕТОВ СОВРЕМЕННОГО

ОБРАЗОВАНИЯ: СОСТОЯНИЕ ПЕРСПЕКТИВЫ

Н.М.Гальцер

Директор, КГКП «Детский сад-ясли № 3«Балбөбек»

акимата города Усть-Каменогорска, г. Усть-Каменогорск

Одной из приоритетных задач в системе дошкольного образования

Республике Казахстан является языковая политика. Это важная, а может быть,

и наиболее важная в настоящий момент часть государственной политики.

Знание национального языка способствует национальному единению;

развитие и сохранение языкового многообразия ведет к подъему государства на

совершенно новый уровень, способствуя интеграции Казахстана в мировое

сообщество, а также укреплению конкурентоспособности, что так необходимо

для нашего государства в период экономической и социальной модернизации.

Лидер государства Н.А. Назарбаев уделяет особое внимание данному вопросу,

подтверждением чему является уникальный проект под названием

«Триединство языков». С момента принятия новой стратегии развития страны

«Казахстан - 2050», политика трехъязычия, направлена на изучение

казахстанцами казахского, русского и английского языков, проводится

интенсивно. В каждом своем Послании народу Казахстана Н.А. Назарбаев

стремится сконцентрировать внимание на развитии и усовершенствовании в

сфере образования, культуры, в особенности в области знания языков.

Стоит задуматься: ведь будущее наших детей – это будущее нашего

государства. Модернизация Казахстана необходима для всех нас, а для ее

успешного проведения каждый гражданин нашей республики должен быть

полезен своей Родине. Политика «Триединство языков» – это реальный шанс

для Казахстана интегрироваться в глобальный мир.

С этой целью была создана рабочая группа из числа учителей школ и

преподавателей вузов. Результатом работы стал проект Региональной

Программы развития полиязычия, которая была утверждена акимом Восточно-

Казахстанской области.

23

Целью программы является создание необходимых организационных,

методических, педагогических условий, обеспечивающих развитие языковых

коммуникативных компетенций дошкольников по казахскому, английскому,

русскому языкам.

Государственная программа развития и функционирования языков в

Республике Казахстан на 2011-2020 годы, (РК работает по другой программе

ГПРОН на 2016-2019 гг.) Программа развития полиязычия на 2015-2018 годы

предполагают проведение комплекса мер, направленных на

усовершенствование нормативно-правовой и методологической базы

дальнейшего функционирования и развития языков на всех уровнях

образования, включая дошкольный. Кроме того, планируется реализация

комплекса практических мер по внедрению новых технологий и методов в

области изучения и применения государственного языка, а также сохранения

языкового многообразия.

Знание языков способствует готовности ребенка к дальнейшему развитию

– социальному, личностному, познавательному, появлению у него первичной

адаптации к полилингвальной и поликультурной ситуации в современном мире.

Полиязычное образование – это целенаправленный, организуемый, триединый

процесс обучения, воспитания и развития индивида как полиязыковой личности

на основе одновременного овладения несколькими языками как «фрагментом»

социально значимого опыта человечества, воплощенного в языковых знаниях и

умениях, языковой и речевой деятельности, а также в эмоционально-

ценностном отношении к языкам и культурам.

Дошкольный возраст рассматривается специалистами как наиболее

благоприятный период для овладения иностранным языком. Психологи

отмечают прочность запоминания языкового материала в этом возрасте,

высокую степень развития фонематического слуха. Даже при наличии перерыва

в обучении иностранному языку изучение его в детстве нельзя считать пустой

тратой времени. Имеются данные, что речь, усвоенная в дошкольном возрасте,

восстанавливается с исключительной быстротой.

Обучение языкам осуществляется согласно Государственного стандарта

дошкольного воспитания и обучения Республики Казахстан и Типовой учебной

программы по дошкольному воспитанию и обучению. Реализация полиязычия

осуществляется через наличие в рабочем учебном плане предметов

«Государственный язык» (для групп с русским языком обучения), «Русский

язык» (для групп с казахским языком обучения) и «Английский язык».

Изучение государственного, русского, английского языков

осуществляется с 3-х летного возраста. В вариативную часть учебного плана

включена организованная учебная деятельность «Полиглот», а так же ведется

кружковая работа с детьми с 3-х лет: «Friendstogether», «Қызықты ағылшын

тілі», «Занимательный русский язык».

Важно отметить, что обязательным условием любой организованной

учебной деятельности (не только языковой) является использование

полилингвального компонента. Кроме традиционных фраз приветствия,

24

воспитатели проговаривают с детьми слова по теме занятия на трех языках, тем

самым обеспечивая возможность повседневно заниматься речевой практикой.

Программа по полиязычному воспитанию дошкольников определила

основные субъекты коммуникации и характеристики коммуникативных сред:

1. Коммуникативная среда «взрослый — взрослый»

- обеспечивает условия для создания целостной образовательной системы через

насыщение процесса образования полилингвальным содержанием;

- объединяет усилия педагогов и родителей в создании полиязычной среды;

- обучает эффективным формам полиязычной коммуникации.

2. Коммуникативная среда «взрослый — ребенок»

- обучает восприятию и воспроизведению единиц речи;

- помогает реализации потенциальных способностей и возможностей ребенка и

взрослого;

- объединяет усилия детей, педагогов, родителей в решении задач

полилингвального образования.

3. Коммуникативная среда «ребенок — ребенок»

- побуждает к социальной активности, достижению успеха;

- поддерживает способности и возможности каждого ребенка;

- объединяет усилия детей в процессе коммуникативной деятельности.

4. Коммуникативная среда «микро- и макросоциум»

- обогащает способами освоения культурного наследия;

- помогает созданию атмосферы общности интересов, взаимопроникновению и

взаимовлиянию;

- облагораживает чувства, вызывает стремление к достижению гармонии с

самим собой, социумом, с миром.

Работа над изучением трех языков уже начинается с приема детей. Мы здороваемся с детьми и с родителями, спрашиваем как у них дела. Дети по

мере своей возможностей отвечают нам тоже на английском или казахском,

русском языках Хорошо – жақсы – good

В утренние часы мы с детьми играем в дидактические игры, проводим

дежурство, играем в пальчиковые игры, рассматриваем картины, проводим

беседы по лексической теме с использованием трехязычия. Например: словесная игра «Назови слово» ведущий бросает одному из игроков

мяч и называет слова на русском. Игрок должен поймать мяч и перевести слова

на английский или казахский язык: кошка – cat – мысық, собака – ит – dog, мяч – доп – ball и т.д.

Если это слово новое для детей, тогда воспитатель переводит сам, а

ребенок повторяет. Во второй половине дня или на прогулке мы играем в эту

же игру, для закрепления, только ребенок переводит слова самостоятельно. Во время дежурства в уголке природы ребенок вытирает листья и

называет слова на английском или казахском языке, например: листок – sheet – жапырақ, вода – water – су и т.д.

25

Накрывая на стол дежурный – ребенок называет предметы на трех

языках: ложка – spoon – қасық, стакан - кесе – glass, тарелка – plate – тәрелке.

Благодарит после еды на казахском или английском языке. Спасибо – рахмет – thankyou

В учебно-организованной деятельности мы используем валеоминутки,

физминутки, аудиоминутки, музыкальные физминутки на трех языках.

На прогулке во время наблюдения мы называем наблюдаемый объект на

трех языках, например:

солнце – күн – sun, небо – аспан – sky и т.д.

Огромное значение для развития языка играют музыкальные занятия. На

музыкальных занятиях в детском саду является обязательное наличие

музыкальных игр, направленных на развитие разных видов детского

творчества: двигательного, ритмического, песенного, словесно-языкового,

театрально-игрового. А если в игре используются слова и песни на казахском и

английском языке, то значение игровой деятельности увеличивается, так как

дошкольник запоминает большое количество лексических единиц, не прилагая

особенных усилий. У детей дошкольного возраста очень хорошо развита

слуховая память. Ведущий вид деятельности в дошкольном возрасте – игра,

главное для малышей – движение, важно, чтобы занятие ни в коем случае не

превращалось в «сухое», неинтересное заучивание слов или движений с детьми

в детском саду. Играя и с восторгом замечая свои успехи, ребенок развивается

и стремится к следующим вершинам.

Перечисляя средства, способствующие развитию интереса к иностранным

языкам, нельзя не остановиться еще на одном – пении. Обращаясь на занятиях к

пению, решаются следующие задачи: улучшается произношение; развивается

память; развивается эстетический вкус; приобщение к музыкальной культуре

страны изучаемого языка; внесение в занятие разнообразия, снятие усталости.

Игры с песнями и движениями – самый легкий и веселый способ отработать

произношение и обогатить словарный запас детей. Совместное пение и

движение превращают будни в праздники. Такую работу начинаем вести с

детьми со 2-й младшей группы, обязательно учитывая степень готовности

каждого ребенка к игре на казахском или английском языке с музыкой и

движениями. На первых занятиях работа начинается с отдельных, наиболее

простых песен-игр, таких как приветствие «Сәлем-Hello», «Сақина»

(«Кольцо»), «Foxy» («Лисичка»), «TheBlindHunt» («Охота вслепую»). При этом

обращается внимание на текст, четкое произношение и значение незнакомых

слов. На занятиях специально не заучиваются тексты игр с детьми, так как они

не очень сложны и сами довольно быстро и легко запоминаются. В этом и

заключается главная задача игровой методики, ведь при специальном

заучивании слов и фраз казахского и английского языков интерес к игре у детей

может быстро утратиться. Это крайне нежелательно, потому как эти игры

полезны именно при многократном их повторении. Если запланированные на

занятии игры окажутся сложными: «Тақиятастамақ» («Тюбетейка»), «Clap-

26

stamp», «Кетті, кетті орамал» – «Беги, беги платочек» (приложение 2) – всегда

есть возможность повторить, закрепить их в кружковой работе во 2-й половине

дня. Одной из ее задач является приобщение детей к казахской и английской

речи через музыкальные игры, повторение и закрепление пройденного на

занятиях материала.

Для более эффективного результата в освоении дошкольниками языков

необходимо создание языковой среды, которая способствовала бы постоянному

слушанию и восприятию новых слов. Для этого в детском саду работают

учителя по казахскому и английскому языку, которые проводят занятия и

индивидуальную работу с детьми.

В рамках реализации полиязычия мы не ограничиваемся только

занятиями. Данный процесс находит свое отражение в воспитательных

мероприятиях, где дети исполняют стихи, песни на государственном, русском и

английском языках, инсценируют сказки. Традиционным в нашем детском саду

стало проведение тематических занятий, посвященных Дню языков, а также

участие дошкольников в конкурсе чтецов.

Для реализации задач по триединству языка в детском саду созданы все

условия развития активного и пассивного словаря детей дошкольного возраста

по изучаемым языкам:

- используем инновационные методики и технологии обучения языкам,

входящих в состав триединства в процессе организованной учебной

деятельности;

- в процессе организованной учебной деятельности в образовательной области

«Коммуникация» постоянно используются игры, произведения устного

народного творчества, загадки, разминки, рифмовки на трех языках;

- в ходе режимных моментов (умывание, прием пищи, укладывание на сон,

прогулка, утренний прием и т.п.) обеспечивается общение с детьми на трех

языках;

- систематически обучаем детей иностранному языку через организацию

занятий в кружках, студиях, самостоятельной деятельности во второй половине

дня.

Создана предметно-развивающая среда для погружения в языковое

пространство, которая включает в себя:

- аудиовизуальные материалы: аудио и видео материала в виде записей на

кассетах, дисках и иных носителях;

- словесные настольно-печатные игры, пособия, книги;

- ситуативные, ролевые, театрализованные игры с лингвистическим

содержанием;

- организовываем развлечения, утренники и праздники, на которых дети могут

показать свои достижения - инсценировать сказку, продекламировать

стихотворение;

Воспитанница нашего детского сада Мунир Дарья (национальность –

пакистанка) в городском конкурсе «Мәңгілік елдің жарқын болашағымыз» на

знание казахского языка заняла І место. Воспитанники старших групп

27

Турсумбаева Анеля, Мунир Дарья и Дегавцова Алина в городском форуме по

полиязычию «Үштілділік – заман талабы, уақыт сұранысы» заняли І место.

Неотъемлемой частью процесса реализации полиязычия в дошкольном

учреждении является работа с родителями.

В работе с родителями используем следующие формы работы:

- папки-передвижки для родителей;

- словарь в картинках;

- индивидуальные и коллективные консультации по казахскому, русскому и

английскому языкам;

- открытые занятия;

- совместные проекты, мероприятия и т.д.

Педагог обеспечивает развитие, познание и самоутверждение каждого

дошкольника на основе максимальной помощи и поддержки, сочетания

разнообразных методов и подходов к обучению языкам. С педагогами

постоянно проводятся индивидуальные и групповые консультации, семинары

по данной теме, конкурсы и викторины на знание языков. Например, в октябре

был проведен семинар «Полиязычие – основа формирования поликультурной

личности», консультация «Использование элементов полиязычия на занятиях с

использованием ИКТ» и т.д.

17 сотрудников детского сада получили свидетельства об успешном

окончании курса по изучению казахского языка ІІ уровня в КГУ «Школа

возрождения языков и культуры народов Восточного Казахстана» акимата

города Усть-Каменогорска.

В марте 2017 года совместно с региональным центром «Шығыс»

Управления образования ВКО на базе нашего детского сада был проведен

областной семинар «Использование новых инновационных технологий для

детей дошкольного возраста в условиях трехъязычного образования».

Областной семинар организован с целью обобщения опыта работы дошкольной

организации в использования новых инновационных технологий в обучении

детей дошкольного возраста в условиях трехъязычного образования.

На семинаре были проведены организованная учебная деятельность «В

здоровым теле - здоровый дух» (русский язык в старшей группе «Ботақан»,

преподаватель С.М. Ахметова), «TeddyBear-мен виртуалдысаяхат» (английский

язык в средней группе «Қарлығаш», преподаватель Н. Сереканкызы),

«Тапқырдостар» (интеллектуальная игра по казахскому языку в средней группе

«Ульбиночка», преподаватель Н.Б. Копжасарова), «Happybirthday, Alice!»

(английский язык в старшей группе «Непоседы», преподаватель Н.Н.

Кизилова). Семинар завершился воспитательно-развлекательным

представлением «Под единым шаныраком» (музыкальный руководитель О.В.

Богушевич, хореограф Г.С. Лаас). Участники семинара обсудили актуальные

вопросы и проблемы, обменялись опытом.

Повсеместное внедрение трехъязычного обучения по вертикали – от

детского сада до вуза – даст возможность молодому поколению казахстанцев

познакомиться с передовыми достижениями и тенденциями в науке и технике,

28

быстрее социализироваться в обществе. Согласно ГОСО «Дошкольное

воспитание и обучение» языковая компетентность ребенка к шести годам

заключается в свободном владении родным языком в рамках требований к

лексико-грамматическому и фонетическому уровню развития для своей

возрастной группы и основами других языков. Чем раньше ребенок начинает

изучение языка, тем легче ему усвоить язык.

Владение казахским, русским и иностранным языками становится в

современном обществе неотъемлемым компонентом личной и

профессиональной деятельности человека. Все это в целом вызывает

потребность в большом количестве граждан, практически и профессионально

владеющих несколькими языками и получающих в связи с этим реальные

шансы занять в обществе более престижное положение. Грамотное и

правильное внедрение полиязычия даст возможность выпускникам детских

садов быть коммуникативно-адаптированными в любой среде.

Литературы:

1. Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева «Социально-

экономическая модернизация - главный вектор развития Казахстана». - Астана,

2012.

2. Государственный общеобязательный стандарт дошкольного воспитания и

обучения Республики Казахстан.− Астана, 2012

3. Государственная программа функционирования и развития языков на 2011-

2020 годы. − Астана, 2011.

4. Указ Президента Республики Казахстан от 29 июня 2011 года № 110О

Государственной программе развития и функционирования языков в

Республике Казахстан на 2011-2020 годы

5. Курс − триединство языков для педагогов дошкольных организаций:

методическое пособие. – Астана, 2013.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕДЕ

КӨПТІЛДІКТІ ЕНГІЗУ БОЙЫНША ЖҰМЫС ТӘЖІРИБЕСІНЕН

К.К. Садыкова

Әдіскер, Өскемен қаласы әкімдігінің «№ 3«Балбөбек»

балабақша-бөбекжайы» КМҚК, Өскемен қаласы

«Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді пайдаланатын жоғары білімді ел

ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі-мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық

қатынас тілі және ағылшын тілі-жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі»

Н.Ә. Назарбаев

29

Қазақстан әлемдік қауымдастыққа екпіндеп басып келеді және өзінің

алдына жоғары даму мақсатын қояды. Әлем барынша әртүрлі және көптілді,

және көптеген балалар бір тілден артық тіл қолданатын ортаға түседі. Уақыт

талабына сай, аясы тар мақсаттағы сапалы білім емес, шет тілдерді үйренуге

дәл осындай қырынан қарау керек.

Қазақстан Республикасы Президенті Н. Назарбаевтың «Жаңа әлемдегі

жаңа Қазақстан» - «Қазақстан халқының рухани дамуы және үштұғырлы тіл

дамыту саясаты» Қазақстан халқына жолдауында мемлекетіміздің Елбасы

«Тілдердің үштұғырлығы» мәдени жобасын жүргізуді кезең-кезеңімен

бастауды ұсынады. Үш тілді жаппай оқытуды енгізу тікелей – балабақшадан

бастап ЖОО дейін – қазақстандық жас ұрпаққа ғылым мен техникадағы озық

жетістіктерменжәне беталыстармен танысуға, жылдам қоғам меншігіне

айналуға мүмкіндік береді. [2]

Педагогтердің, психологтер мен әдіскерлердің басым көпшілігі балаларға

үштұғырлы тілдерді мектепке дейінгі ерте жастан бастап үйрету – ең оңтайлы

шешім деген ұстанымда. Себебі мектеп жасына дейінгі кезең – тұлғаның негізгі

қасиеттерінің қалыптасатын, дене дамуының, эмоционалды, ақыл-ой

негіздерінің қалыптасатын кезеңі болып саналады (Ш.А. Амонашвили, Н.А.

Бонк, Л.А. Венгер, И.Н. Верещагина, Л.С. Выготский, П.Я. Гальперин, Н.А.

Горлова, Э.П. Комарова, А.А. Леонтьев, Е.И. Негневицкая, Г.В. Рогова,Е.Н.

Трегубова, А.М. Шахнарович және т.б.).

Ресей психологиясы (Л.С. Выготский, С.И. Рубинштейн) мен шетел

психологиясында да (Б. Уайт, Дж. Брунер, В. Пенфильд, Р. Робертс, Т. Элиот)

ересекке қарағанда бала шет тілдерін жылдам әрі жеңіл меңгеретіндігі туралы

деректер бар. Сенситивті кезеңнің ұзақтығын әр автор әртүрлі сипатайды:

Пенфилд пен Робертс бұл кезеңді 4 жастан бастап 8 жасқа дейін деп белгілесе,

Элиот - 1,5 жастан бастап 7 жасқа дейін деп көрсетеді. [3]

Психологтар нақты осы мектепке дейінгі жаста тілдік материалды есте

сақтаудың орнықтылығы мен фонематикалық естудің жоғарғы дәрежесін

белгілейді. Балалық шақта шетел тіліне үйрету тіптен үзіліспен болғанның

өзінде де уақыттың босқа өткендігі деп санауға болмайды. Тәжірибеде

мектепке дейінгі жаста игерілген тілдің айтарлықтай шапшаңдықпен қайта еске

түсетіндігі туралы мағлұматтар да көп кездеседі. [4]

Көптілді білім беру – бұл тілдік білім мен біліктерінде, тілдік және

сөйлеу қызметінде, сондай-ақ тіл мен мәдениетке эмоциялық-құндылықты

көзқараста көрініс тапқан адамзаттық әлеуметтік маңызды тәжірибесінің

«фрагменті» ретінде бірнеше тілді бір уақытта меңгертуге негізделген

мақсатты, ұйымдастырылған, үш бірлікті білім беру, тәрбиелеу және жеке

тұлғаны көптілді тұлға ретінде дамыту үрдісі.

Мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде көптілділікті жүзеге асыру

барысында келесі міндеттер шешіледі:

- мемлекеттік, орыс, ағылшын тілдерінде пассивті және активті сөздік қорларын

қалыптастыру;

30

- жалпы білім беретін мектептердің бастауыш сыныптарында мемлекеттік,

орыс, ағылшын тілдерін үйренуге көшу үшін мықты негіз қалау;

- зияткерлік қабілеттерін, зейіні мен есте сақтау үрдістерін дамыту;

- 3-6 жастағы балалардың ана тілінен өзге тілдерді үйренуге коммуникативті-

психологиялық бейімделуі үшін жағдай жасау;

- өзге ұлттардың салт-дәстүрлерімен, мерекелерімен таныстыру, шағын

фольклор түрлерін (мақал-мәтелдер, шағын өлеңдер) жаттату арқылы

балалардың дүниетанымдарын кеңейту;

-өзге ұлт өкілдерінің мәдениеті мен тұрмысы жайлы түсініктерін дамыту;

- салт-дәстүрлерді құрметтеуге, ұлттық өзіндік сана-сезімге және

толеранттыққа тәрбиелеу.

Тілдердің үштұғырлығын жүзеге асыру міндеттерін шешу, мектеп

жасына дейінгі балалардың пассивті және активті сөздік қорларын дамыту үшін

балабақшада барлық жағдай жасалған:

- тілдерді оқыту барысында инновациялық әдістер мен технологиялар

қолданылады;

- ұйымдастырылған оқу қызметтерінде үнемі үш тілдегі ойындар, халық ауыз

әдебиетінің шығармалары, жұмбақтар, жаттығулар, ұйқастар, т.б.

пайдаланылады.

- режимдік сәттерде балалармен үш тілде қарым-қатынас жасау қамтамасыз

етіледі.

- үйірмелерде, студияларда, күннің екінші жартысындағы өзіндік іс-әрекет

барысында балалармен жұмыстар ұйымдастыру арқылы шет тілдерді оқыту

жүйелі жүргізіледі;

- тілдік ортаға ену үшін заттық-дамытушылық орта құрылған: аудиовизуалды

материалдар, сөздік ойындар, үстел үсті ойындары, кітаптар, т.с.с.

- лингвистикалық мазмұндағы жағдаяттық, рөлдік, театрландырылған ойындар

жоспарланады;

- балалар өз жетістіктерін көрсету мақсатында түрлі ойын-сауықтар, ертегі

қойылымдары, ертеңгіліктер, т.б. шаралар ұйымдастырамыз.

Тілдерді үйрету Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік

жалпыға міндетті стандарты мен Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың

үлгілік оқу бағдарламасына сәйкес жүзеге асырылады. Жұмыс оқу жоспарында

«Қазақ тілі» (орыс топтары үшін), «Орыс тілі» (қазақ топтары үшін) және

«Ағылшын тілі» ұйымдастырылған оқу қызметтері қарастырылған. Оқу

жоспарының вариативті компонентіне ағылшын тілін үйретуге арналған

«Полилот» ұйымдастырылған оқу қызметі енгізілді. Қазақ, орыс және ағылшын

тілдерін оқыту 3 жастан, яғни ІІ кіші топтан басталады. Сондай-ақ «Friends

together», «Қызықты ағылшын тілі», «Занимательный русский язык» атты

үйірмелер жұмыс істейді.

Қазақ, орыс, ағылшын тілдерінен ұйымдастырылған оқу қызметтері

шағын топпен ойын түрінде ұйымдастырылады, сондай-ақ басқа әрекет

түрлерімен кіріктіріледі.

31

Ұйымдастырылған оқу қызметтері техникалық оқу құралдарын қолданып

ойын түрінде құрылған, ол тілді үйренуді неғұрлым қызықты және қанық қыла

отырып, сонымен қатар тілдерді үйренуге балалардың ынтасын арттырып, оқу

процесін жетілдіреді және оңтайландырады.

Кез-келген ұйымдастырылған оқу қызметінің (тілдік қана емес) міндетті

шарты тілдің үштұғырлығы болып табылатынын айтып өту маңызды. Дәстүрлі

сәлемдесу сөздерінен бөлек, тәрбишілер балалармен тақырыпқа сәйкес үш тілде

сөздерді қайталайды, сол арқылы күн сайын тілдік тәжірибемен айналысуға

мүмкіндікті қамтамасыз етеді.

Көптілдікті жүзеге асыру жұмыстары балаларды қабылдағаннан

басталады.

Біз балалармен және ата-аналармен үш тілде амандасамыз, олардың хал-

жағдайларын сұраймыз. Балалар да өздерінің мүмкіндіктерінше бізге ағылшын

немесе қазақ, орыс тілдерінде жауап береді.

Хорошо – жақсы – good

Күннің бірінші жартысында біз балалармен үш тілде дидиактикалық

ойындар менсаусақ ойындарын ойнаймыз, кезекшілік ұйымдастырамыз,

суреттерді қараймыз, лексикалық тақырып бойынша әңгімелер жүргіземіз.

Мысалы: сөздік ойын «Сөзді ата»: жүргізуші ойыншылардың біріне допты

лақтырады және сөзді орысша айтады. Ойыншы допты тосып алып, сөзді

ағылшын немесе қазақ тіліне аударуы керек.

кошка – cat – мысық, собака – ит – dog, мяч – доп – ball және т.б.

Егер бұл сөз балалар үшін жаңа сөз болса, тәрбиеші өзі аударады, ал бала

қайталайды. Күннің екінші жартысында немесе серуенде біз бекіту үшін осы

ойынды қайтадан ойнаймыз, тек бала сөзді өздігінен аударады.

Кезекшілік кезінде табиғат бұрышында бала жапырақтарды сүртеді және

сөздерді ағылшын немесе қазақ тілінде атайды, мысалы:

листок – sheet – жапырақ, вода – water – су және т.б.

Дастархан жайып жатып кезекші бала заттарды үш тілде айтады:

ложка – spoon – қасық, стакан - кесе – glass, тарелка – plate – тәрелке.

Тамақтанған соң қазақша, орысша немесе ағылшын тілінде рахмет

айтады.

Спасибо – рахмет – thank you

Ұйымдастырылған оқу қызметінде біз үш тілде валеоүзілістер, сергіту

сәттерін, аудиоминуткалар, музыкалық сергіту сәттерін қолданамыз.

Серуен барысындағы бақылау кезінде біз бақыланатын объектілерді үш

тілде атап шығамыз:

солнце – күн – sun, небо – аспан – sky және т.б.

Көптілділікті дамыту шеңберінде біз тек сабақтармен шектелмейміз. Бұл

үрдіс балалардың өлең, әндерді мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерінде

айтатын, ертегілерді сахналайтын тәрбиелік іс-шараларда өз бейнесін табады.

Біздің балабақшада Тілдер күніне арналған тақырыптық ұйымдастырылған оқу

қызметтері, сондай-ақ мектепке дейінгі мекемелер арасындағы мәнерлеп оқу

байқауына қатысу дәстүрге айналды.

32

Балабақшамыздың тәрбиеленушісі Мунир Дарья «Мәңгілік елдің жарқын

болашағымыз» атты қазақ тілінен қалалық байқауда І орын алды. Ересек

топтардың тәрбиеленушілері Турсумбаева Анеля, Мунир Дарья және Дегавцова

Алина «Үштілділік – заман талабы, уақыт сұранысы» атты қалалық форумға

қатысып, І орын иеленді.

Мектепке дейінгі жастағы балаларды шет тіліне ойдағыдай үйретуде

педагогтың ықпалы зор. Ол шет тілін оқытуда алуан түрлі әдістер мен

тәсілдерді сәйкестендіріп, барынша кең көмек пен қолдау негізінде әрбір

баланың дамуын, танымы мен өзін-өзі танытуын қамтамасыз етеді.

Педагогтармен аталған тақырып бойынша үнемі жеке және топтық кеңестер,

семинарлар, байқаулар, викториналар ұйымдастырылады.

Балабақшаның 17 қызметкері Өскемен қаласы әкімдігінің «Шығыс

Қазақстан халықтарының тілдері мен мәдениетін түлету мектебі» КММ-де

қазақ тілін ІІ деңгей бойынша оқып үйреніп, куәліктерін алды.

Балабақшада 2017 жылғы сәуір айында Шығыс Қазақстан облыстық білім

басқармасының «Шығыс» өңірлік орталығымен бірлесе отырып «Үш тілді білім

беру жағдайында жаңа инновациялық технологияларды пайдалану» облыстық

семинар өтті. Семинарға облыс көлемінен 40-тан аса балабақшаның тіл

мамандары келіп қатысты.

Семинар барысында «В здоровым теле - здоровый дух» («Ботақан» ересек

тобындағы орыс тілі, оқытушы С.М. Ахметова), «Teddy Bear-мен виртуалды

саяхат» («Қарлығаш» ортаңғы тобндағы ағылшын тілі, оқытушы

Н. Сереканкызы), «Тапқыр достар» («Ульбиночка» ортаңғы тобында қазақ

тілінен зияткерлік ойын, оқытушы Н.Б. Копжасарова), «Happy birthday, Alice!»

(«Непоседы» ересек тобындағы ағылшын тілі, оқытушы Н.Н. Кизилова)

ұйымдастырылған оқу қызметтері көрсетілді. Семинар «Бір шаңырақ астында»

(музыкалық жетекші О.В. Богушевич, хореограф Г.С. Лаас) тәрбиелік ойын-

сауығымен аяқталды. Қатысушылар өзекті сұрақтар мен мәселелерді талқылап,

өзара тәжірибе алмасты.

Мектепке дейінгі мекемеде көптілдікті жүзеге асырудың ажырамас бөлігі

- ата аналармен жұмыс болып табылады. Балабақша және отбасының өзара

әрекеті – мектеп жасына дейінгі балалардың мемлекеттік, орыс және ағылшын

тілдерін меңгеру белсенділігін толықтай дамытудың қажетті талабы, себебі

педагогтар мен ата-аналар бірлесе әрекет еткен жағдайда ғана ең үздік

нәтижелерге ие болуға болады.

Ата-аналармен жұмыс кезінде келесі жұмыс түрлерін қолданамыз:

- ата-аналарға арналған жылжымалы папкалар;

-суретті сөздіктер;

- қазақ, орыс және ағылшын тілдері бойынша жеке және ұжымдық кеңестер;

-ашық ұйымдастырылған оқу қызметтері;

-бірлескен жобалар, шаралар және т.б.

Шет тілі - табиғат, қоршаған орта, өзіндік ерекшелік, ұлттық дәстүр,

балаларға арналған халық ертегілері, фольклоры, өлеңдері мен әндері сияқты

өзіндік құндылықтары арқылы балаға жаңа әлемді танып білуге жол ашады.

33

Осылардың барлығы мектеп жасына дейінгі балалардың әлем туралы біртұтас

ұғымын; өзге адамдарға төзімділігін; шет тілін өмірлік маңызы бар құрал

ретінде меңгеруге деген қызығушылықтарын қалыптастыруға ықпал етеді.

Қазіргі қоғам талабына сай баланың ой-өрісін дамыту, біліктері мен

шеберліктерін қалыптастырып, үштілді меңгерген тұлға дайындау біздің

міндетіміз.

Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының ПрезидентіНұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан

халқына Жолдауы - Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан, 2007

2. Үш тілдегі дидактикалық ойындар жинағы: әдістемелік құрал. –Астана, 2013.

3. «Мектепке дейінгі ұйымдарда тілдердің үштұғырлығын дамыту» әдістемелік

құралы – Астана 2013

4. Мектепке дейінгі ұйымдарда шетел тілдерін үйрету бойынша бағдарлама. –

Астана, 2015

ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ И МЕТОДИКИ, ИСПОЛЬЗУЕМЫЕ

ДЛЯ РАННЕГО ОБУЧЕНИЯ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

АНГЛИЙСКОМУ ЯЗЫКУ.

Фисенко Т.Ю.

Преподаватель по английскому языку,

КГКП «Детский сад-ясли №70»

акимата г.Усть-Каменогорска.

В детском саду английский язык проводится как вариативный компонент

для детей с 3 до 5 лет, основной целью которого является обучение

дошкольников пониманию доступной им по содержанию английской речи и

формированию у детей первоначальных навыков английской разговорной речи.

В процессе работы руководствуюсь Типовой программой дошкольного

воспитания и обучения и программой «Развитие триединства языков в

дошкольных организациях». Сквозные темы, по которым я провожу занятия,

соответствует программным требованиям и возрасту детей: «Детский сад»

«Kindergarten», «Моя семья» «My family», «Дикие и домашние животные»

«Wild and domestic animals». Они понятны и интересны для детей 3-5 лет и

перекликаются с темами, которые проводят воспитатели. Кроме того, я

использую дополнительную литературу и методические пособия в своей

работе. Это: «Обучение иностранным языкам в детских садах» Т.А.Чистякова,

«Английские стихи для детей» В.А.Верхогляд, «Английский для малышей»

Н.А.Бонк, «Английский для вундеркиндов» Г.П. Шалаева, «1340 английских

пословиц и поговорок с русскими эквивалентами» редакция «ИРБИС»,

методическое пособие «Изучаем английский язык для детей 5-6 лет» М.С.

Шарипбаева, «Arts and crafts with children» Andrew Wright, учебно-

34

методический комплекс «Королевство трех языков» издательство «Шикула и

К» и т.д. Данная литература содержит занимательный материал: стихи, игры,

сценарии, которые можно использовать как на занятиях иностранного языка,

так и в повседневной жизни детей.

Педагогические технологии дошкольного образования детей

сориентированы на решение сложных психолого-педагогических задач:

научить ребенка самостоятельно работать, общаться с детьми и взрослыми,

оценивать результаты своего труда.

Роль педагога в решении данных задач должна заключаться в

организации естественных видов деятельности детей и умении педагогически

грамотно управлять системой взаимоотношений в этой деятельности.

Для этого необходимо больше внимания уделять повышению педагогического

мастерства, росту квалификации в реализации современных педагогических

технологий обучения и воспитания детей.

Каковы критерии, которые составляют сущность педагогической

технологии:

строгое определение целей обучения (почему и для чего);

отбор и структура содержания (что);

оптимальная организация учебного процесса (как);

методы, приемы и средства обучения (с помощью чего);

учет необходимого реального уровня квалификации учителя (кто);

и объективные методы оценки результатов обучения (так ли это).

В дошкольном учреждении имеются все условия для того, чтобы

разделять детей по их индивидуальным особенностям и интересам; учить всех

по-разному, корректируя содержание и методы обучения в зависимости от

уровня познавательного развития и способностей каждого ребенка.

Условием эффективного освоения любого Госстандарта и образовательной

программы является увлеченность ребенка той деятельностью, которую ему

предлагают или он сам выбирает.

Содержание ОУД по английскому языку соответствует критериям ГОСО

РК по дошкольному воспитанию и обучению.

Во первых, организованная учебная деятельность носит поисковый

характер, который заключается в создании проблемной ситуации, для

привлечения внимания детей, их интереса к занятию. Например: «Зайка (hare)

потерял дорогу домой, давайте ему поможем».

Во вторых, интегрированный характер – это интеграция 2 – х или

нескольких образовательных областей. Например: при проведении ОУД на

тему «Осень», «Autumn», использовались такие области, как «Познание»,

«Коммуникаци», «Здоровье», методами и приемами обучения которых

являлись рассказ о приметах осени «Signs of autumn» и физминутка «Clap your

hands».

В третьих, игровой характер – это проведение ОУД с детьми в игровой

форме. При проведении таких занятий основным методом обучения является

игра. Преподаватель предлагает детям играть в различные игры, в ходе которых

35

дети практикуют английский язык. Это может быть игра для улучшения

словарного запаса или отработки определенных разговорных конструкций. На

занятиях использую различные виды игр: подвижные, полуподвижные,

спокойные. Особое место занимают дидактические игры, задача которых

заключается в обучении детей различным видам языковой деятельности в

развитии познавательных процессов. Например: языковые игры «Чего не

стало» «What is missing», «Золотые ворота» «Golden gate» развивают память и

внимание. Речевая игра «Чудесный мешочек» - тактильную память, игра

«Времена года» - восприятие. Звукоподражательные игры «Домик для язычка»

«Mister tongue», «Язычок делает уборку», «Утро язычка» улучшает

выразительную сторону речи, артикуляцию. Игра «Одно-несколько» - «Hot

ball» (a ball-balls) формирует грамматический строй речи и т.д. Игра

«Испорченный телефон» развивает фонематический слух.

На каждом занятии присутствует игровой персонаж: кукла Даша, которая

помогает детям в изучении английского языка, с которой каждый ребенок

здоровается и прощается на русском и английском языках.

В четвертых, - дифференцированный характер , который заключается в

дифференциации заданий по уровням знаний в процессе ОУД и вне ее.

Например: работа с одаренными детьми по развитию их творческих

способностей осуществляется через выступления на утренниках. Детям

предлагают выучить стихи: «Down, down», «Leaves are falling», разучить песню:

песня «Autumn leaves are falling down»), поучаствовать в сказке на английском

языке «Red Riding Hood». Кроме того проводится коррекционная работа с теми

детьми, которые слабо усваивают программный материал по пройденным

темам, через организацию индивидуальной работы с ними.

Все указанные критерии имеют место в моей педагогической

деятельности. Трудно отдать приоритет одному из этих критериев, т.к. они

составляют целостность организованной учебной деятельности и неразрывно

связаны друг с другом.

Важно не сразу «погружать» детей в английский язык, а постепенно

соединять русскую речь с английской. Для этого можно использовать

стихотворения на русском языке с вставленными английскими словами.

Например: Хочет буква А опять apple яблочко сорвать. Они помогают

дошкольникам адаптироваться к произношению незнакомых звуковых

сочетаний. Затем можно расширять объем языкового материала, замещая

использование родных слов английскими. Английские слова запомнятся

гораздо быстрее, если дети будут сталкиваться с ними в повседневной жизни.

Так, начать день можно с утреннего приветствия: «Hello», «Good morning»,

«Welcome». Во время водных процедур произнести: «I am washing my face, I am

washing my hands», или «Water – водичка умой моё личико, куколку Doll и

мячик Ball». Во время завтрака малыши могут услышать пожелание: «Good

appetite». Перед тем как приступить к занятию, можно предложить им

посчитать, сколько человек в группе, повторяя количественный счет на родном

36

языке и по-английски. Физминутки в ОУД также можно проводить на

английском языке: «Hands up», или «Clap - clap».

Музыка становится благоприятным эмоциональным фоном, игровым

началом в овладении новым языком. Она объединяет движение (танец,

физкультуру и гимнастические упражнения) и интонирование, пластику и

шумовой аккомпанемент, игру и атрибутику, театральность и сюжетность.

В каждой теме предполагается разучивание песенного материала. Например, на

тему «Осень» «Autumn» - песня «Autumn leaves are falling down», на тему

«Семья» «Family» - «Daddy finger, where are you?», на тему «Животные»

«Animals» - «Baa baa black sheep». Но если в данный момент нет возможности

пользоваться инструментом или аудиозаписью, тексты песен подойдут как

дополнительные рифмовки и стихотворения к данной теме.

На занятиях целесообразно использовать разные наглядные пособия.

Визуальные пособия представляют собой демонстрационный и раздаточный

материал: цветные картинки, игрушки, маски. Например: «ABC английский

алфавит для детей дошкольного возраста» Хамзин Б.Х., «Time время уақыт»,

«Weather погода ауа райы», «Colours цвета түстер», «Measuring размеры»

Алматыкітап и др. В качестве звуковых (аудиотивных) могут использоваться

аудиозаписи уроков Н.А.Бонка «Английский для малышей», адаптированные

для детей мелодии Джона Леннона и Пола Маккартни «Beatles для малышей»,

серии музыкальных занятий «Happy baby».

В организованной учебной деятельности по обучению детей английскому

языку я использую такие формы личностно – ориентированного

взаимодействия с детьми, как построение взаимоотношений на основе диалога

(«What is your name?», «How are you?»), уважение его мнения, общение с

ребенком на равных, поддержка инициативы детей в общении со взрослыми и

сверстниками.

Одной из форм личностно-ориентированной технологии, которую я

использую, является педагогика сотрудничества, где ребенок рассматривается

как индивидуальная творческая личность. Основные ее идеи заключаются в

учении без принуждения – это игровой метод обучения, свобода выбора – это

выбор карточки, по которой ребенок будет выполнять задание, совместная

деятельность преподавателя и детей. Например, практикую: исполнение

куплета песни преподавателем, а дети подпевают ее – (припев песни «Jingle

bells»). С целью актуальности и ближайших зон развития детей использую

такие приемы, как придумывание имен персонажам, рассказ сказки на свой лад

и т.д.

Используемые мною технологии благотворно влияют на качество

проведения организационной учебной деятельности по вариативному

компоненту «Английский язык».

Изучение английского языка невозможно без культурологического

аспекта, т.е. знакомства с традициями и культурой англоязычных стран. Для

этого в нашем детском саду проводятся развлечения на тему: «Новый год»

«New Year», где дети узнают о традициях празднования Нового года в Англии.

37

Также на каждом утреннике присутствует блок английского языка, где дети

демонстрируют свои знания: «рассказывают стихи», «играют в пальчиковые

игры», «поют песни на английском языке, сопровождая их движениями». К

концу года дети совместно с преподавателем английского языка показывают

инсценировку известных сказок, например: «Теремок» «The wooden house»,

«Красная шапочка» «Red Riding Hood».

С опытом работы по проблеме использования методов и приемов

инновационных технологий выступала на методических мероприятиях детского

сада. Например: отчеты на педсоветах: «Коммуникативно-речевое развитие

ребенка на уроках английского языка», консультации: «Игра как средство

нравственного воспитания», «Взаимодействие преподавателя английского

языка, педагогов и родителей в успешном обучении детей английскому языку».

Выступала на общем родительском собрании по проблеме: «Английский язык в

дошкольном возрасте», «Советы родителям по изучению английского языка

дома».

Использую педагогику сотрудничества с воспитателями, специалистами

детского сада при проведении интегрированных занятий, мероприятий.

Например; совместно с воспитателями, преподавателем по казахскому языку

провела открытое интегрированное занятие «Зимующие птицы», «В гости к

осени», - «Семья», «Язык – ключ дружбы». Такая совместная работа дает

положительные результаты в формировании у детей коммуникативно-

языковых знаний и умений.

Пройдя курсы мастер-класса по теме «Инновационные образовательные

технологии в системе игровой педагогике» начинаю использовать в ОУД

инновационный метод обучения –ЖИПТО. Совместно с преподавателем по

казахскому языку Сагиевой Г.Ч., разработала план урока по полиязычию по

методике ЖИПТО для средних групп по теме «Дикие животные». Данная

технология носит игровой характер и подходит для обучения детей в любой

образовательной области.

На протяжении учебного года с родителями ведется просветительская

работа по вопросам раннего обучения английскому языку. На родительских

собраниях, через наглядную информацию освещаю такие вопросы, как «Зачем

учить английский язык в детском саду?», «Чему учат детей на уроках

английского языка?», «Как нужно заниматься английским языком дома?». По

желанию родители посещают индивидуальные консультации преподавателя по

английскому языку. Специально для родителей, чьи дети изучают английский

язык, созданы папки – передвижки «Английский язык в нашем детском саду» с

практическими рекомендациями, описаниями игр, проводимых на занятиях,

новой лексикой по темам. Также проводится анкетирование для родителей с

целью разработки форм сотрудничества в области освоения детьми

английского языка в условиях семьи.

Наблюдение за деятельностью детей на занятиях по обучению

английского языка, беседы с воспитателями, родителями детей позволили

сделать следующие выводы:

38

1. Обучение детей английскому языку благотворно влияет на развитие речи

их в целом.

2. Дети, занимающиеся английским языком, обладают более высоким

уровнем развития памяти, устойчивого внимания, коммуникабельности.

Это говорит о том, что ознакомление дошкольников с иностранным

языком – необходимость, способствующая позитивному осознанию ребенка

себя как личности.

ВЗАИМОДЕЙСТВИЕ ВОСПИТАТЕЛЕЙ, ПЕДАГОГОВ-

СПЕЦИАЛИСТОВ ПО ФОРМИРОВАНИЮ КОММУНИКАТИВНО-

ЯЗЫКОВЫХ НАВЫКОВ ДЕТЕЙ В УСЛОВИЯХ ПОЛИЯЗЫЧНОГО

ПРОСТРАНСТВА КГКП «ДЕТСКИЙ САД-ЯСЛИ №70».

Ролдыгина Е.Е

директор КГКП «Детский сад-ясли №70»

г. Усть-Каменогорска

Казахстан должен восприниматься во всем мире как высокообразованная

страна, население которой пользуется тремя языками. Это – казахский язык –

государственный язык, русский язык как язык межнационального общения и

английский язык – язык успешной интеграции в глобальную экономику.

Н.А.Назарбаев. «Новый Казахстан в новом мире».

В настоящее время происходит пересмотр всего содержания образования

с акцентом на триединство языков и приведение его в единую систему, в

первую очередь, на уровне дошкольного воспитания и обучения. Дошкольное

образование должно обеспечить нормативный базовый уровень языковой

подготовки детей дошкольного возраста для преемственного продолжения

формирования полиязычной компетенции на всех уровнях системы

непрерывного образования.

Изучение языков в дошкольном возрасте является правомерным, так как

возможности раннего возраста в овладении иноязычной речью поистине

уникальны.

Психологическая наука (Л.С.Выгодский, С.И.Рубинштейн и др.)

приводит данные о том, что ребенок овладевает иностранным языком легче,

чем взрослый.

Изучение иностранных языков оказывает бесспорное положительное

влияние на память, внимание, мышление, восприятие, воображение. Оно также

стимулирует общие речевые способности ребенка, что благоприятно

сказывается на владении родным языком.

Педагогическая наука также определяет дошкольный возраст как

благоприятный период речевого развития. Именно дошкольное детство

особенно сензитивно к усвоению речи: если определенный уровень овладения

39

языками, не достигнут к 5 годам, то этот путь, как правило, не может быть

успешно пройден на более поздних возрастных этапах.

Ссылаясь на положительный опыт развитых государств в реализации

этого вопроса, мы считаем что ранее изучение языков – это надежный «задел»

для ребенка, способствующий облегчить процесс его обучения в школе и в

дальнейшей его жизни.

Основная цель полиязычного образования: воспитание поликультурной

личности ребенка, готового к социокультурному взаимодействию на

государственном и других языках.

Основные задачи развития триединства языков в дошкольном возрасте:

1. Создание условий для овладения детьми навыками общения на 3-х

языках.

2. Знакомство детей с особенностями разговорной речи на казахском,

русском и английском языках и приобщение их к культуре народов, живущих в

странах, где люди разговаривают на этих языках.

Решение проблемы обучения детей дошкольного возраста языкам в

условиях ДО мы рассматриваем через призму понятия «полиязычное

пространство», когда в период пребывания ребенка в ДО создаются условия

для изучения и общения еще на одном или 2-х языках помимо основного

(родного) языка обучения. И это как раз то языковое пространство, которое

обеспечит возможность реализации культурной программы «Триединство

языков» в условиях дошкольной организации (далее ДО).

Для более конкретного представления о нашей деятельности приводим

таблицу, отражающую основные психолого-педагогические условия

формирования пространства в ДО:

Психологические условия Педагогические условия

природосообразность

– соответствие

учебно-

воспитательного

процесса возрастным

особенностям детей;

мотивированность к

изучению языков;

развитие

психических

процессов детей:

мышление, память,

воображение, речь;

интеграция деятельности всех

субъектов языкового пространства ДО;

согласованность действий педагогов;

непрерывность и системность роли

полиязычного пространства;

формирование коммуникативно-языковой

компетентности ребенка;

использование разнообразных видов детской

деятельности в процессе обучения детей

языкам;

использование инновационных технологий;

Многолетняя систематическая работа по трехязычию детей позволяет нам

сегодня говорить о сформированном полиязычном пространстве в детском

саду. Обучение детей государственному и английскому языкам в детском саду

осуществляется с 3 лет. В соответствии с Госстандартом по дошкольному

40

воспитанию и обучению казахский язык проводится в рамках образовательной

области «Коммуникация», английский язык – как вариативный компонент.

На сегодняшний день в детском саду созданы благоприятные условия для

развития полиязычия у детей: подобран дидактический материал, учебно-

наглядные пособия, технические средства, позволяющие усовершенствовать

процесс языков.

Субъекты полиязычного пространства – это дети, педагоги, родители.

Основными принципами являются доступность, системность, непрерывность,

преемственность, личностно-ориентированное взаимодействие педагогов и

детей, обеспечивающее учет и развитие потенциальных возможностей ребенка,

сочетание различных форм обучения языкам в зависимости от задач и

содержания.

Основные подходы в работе с детьми: деятельностный,

компетентностный, здоровьесберегающий.

Деятельностный подход позволяет внести наибольший вклад в развитие

языковой личности ребенка. Обучение языкам посредством ведущей

деятельности позволяет тренировать память, слуховое восприятие, мышление,

воображение, развитие языковых способностей ребенка.

Компетентностный подход обеспечивает овладение детьми навыками

общения на 3-х языках как составной частью коммуникативной

компетентности.

Здоровьесберегающий подход предполагает создание условий для

сохранения и развития как психического, так и физического здоровья в

условиях полиязычного пространства.

Формы работы с детьми в полиязычном пространстве: организованная

учебная деятельность (далее – ОУД), игровая деятельность, художественно-

театральная, музыкальная деятельность.

Темы и подтемы, по которым проводится организованная учебная

деятельность по казахскому и английскому языкам понятны и интересны для

детей 3-5 лет и перекликаются с темами по развитию родной речи детей,

которые проводят воспитатели.

(Приложение)

Перспективное планирование на основе сквозных тем по изучению казахского,

русского и английского языков в средней группе.

№ Айлар

Месяцы

Өтпелі тақырыптар

Сквозные темы

Апталық тақырыптар

Подтемы

1 Қыркүйек

Сентябрь

Балабақша

Детский сад

«Kindergarten»

1.Кел ойнайық, танысайық!

Поиграем, познакомимся.

«Let’s play, glad to meet you»

2. Менің балабақшам

Мой детский сад.

«My kindergarten»

2 Қазан «Табиғат әлемі» 1.«Жемістер мен көкөністер»

41

Октябрь

Мир природы

«The world of nature

Фрукты, овощи.

«Fruits and vegetables»

2«Үй жануарлары мен

жабайы аңдар»

«Домашние животные и дикие

животные»

«Domestic animals and wild

animals»

3 Қараша

Ноябрь

Шымыр болып

өсеміз

Растем здоровыми

«Be healthy»

1.«Адамның дене мүшелері»

Части тела.

«Parts of body»

2. «Алтын күз »

Золотая осень

«Golden autumn»

4 Желтоқсан

Декабрь

Менің Казақстаным

Мой Казахстан

«My Kazakhstan»

1. Менің Отаным -

Қазақстан

Моя родина – Казахстан.

«My motherland is Kazakhstan»

2.«Астана-арман қала»

«Астана-город мечты»

« Astana-city of dream»

5

Қантар

Январь

«Аппақ,аппақ айнала

Зимушка -зима

«The world of nature»

1.Қыс қызығы

Зимние забавы

«Winter amusements»

2.Құстар-біздің досымыз

Птицы – наши друзья.

«Birds are our friends»

6 Ақпан

Февраль

«Менің отбасым»

Моя семья

«My family»

1. «Біз үйде нешеуміз?»

Члены семьи

«Members of family»

2. «Ақ әжеде қонақта»

Гостях у бабушки

«To visit grandmother»

7

Наурыз

Март

«Көктем келді

көңілді!»

Весна- красна

1.«Наурыз келді,алақай!»

К нам пришла Наурыз,весна!

«Spring came here»

2.Азық-түлік

Продукты питания.

«Food»

42

8 Сәуір

Апрель

Біздің қоршаған әлем

Мир вокруг нас

«The world around us»

1. Ыдыстар

Посуда.

«Dishes»

2. «Киімдер, ұлттық киімдер»

Одежда.

«Clothes»

9 Мамыр Май

Әрқашан күн

сөнбесін!

Пусть всегда будет

солнце!

«May there always be

sunshine»

1. Біз Мәңгілік Елдің -

жарқын болашағымыз

Мы светлое будущее -

Мәңгілік Ел «We are the clear

future мәңгілік ел »

2.Алақай, жаз келді балақай!

Наступила летняя пора.

«Summer is coming»

Наиболее эффективным методом обучения детей языкам является

игровой, который вызывает у детей эмоциональный, познавательный интерес,

не позволяет им утомляться, помогает быстро усваивать новые слова с

использованием сюрпризных моментов, игр – путешествий, художественного

слова, ТСО. Успех игрового метода в том, что ни один ребенок не отказывается

от игры.

Важно не сразу «погружать» детей в языковое пространство, а

постепенно соединять русскую речь с другими языками. Для этого педагоги

используют четверостишия, рифмовки на русском языке с вставленными

казахскими и английскими словами. Например: «Хочет буква А опять (алма

apple) яблочко сорвать». Они помогают дошкольникам адаптироваться к

произношению незнакомых звуковых сочетаний. Затем можно расширять

объем языкового материала, замещая использование родных слов казахскими

или английскими. Слова на других языках запомнятся гораздо быстрее, если

дети будут слышать их в повседневной жизни. В этом большую роль играет

взаимодействие педагогов-специалистов с воспитателями, которые с помощью

карточек-памяток могут начать день с утреннего приветствия: «Сәлеметсізбе»,

«Здравствуйте», «Hello». Во время водных процедур произнести потешку

мөлдір: «Су, Water – водичка умой моё личико, куколку (Сауле Doll) и мячик

(доп ball)». Во время завтрака малышам можно пожелать: «Приятного

аппетита», «Ас болсын», «Good appetite». Физминутки в ОУД также проводятся

на государственном «Жел соғады гу-гу, орман іші шу-шу. Нөсерлеткен

жаңбырдан жапырақтар су-су» и английском языках: «Hands up», или «Clap -

clap».

В педагогическом процессе особое место занимают дидактические игры,

задача которых заключается в обучении детей различным видам языковой

деятельности в развитии познавательных процессов. Например: языковые игры

«Чего не стало», «Не жоғалты», «What is missing», развивает память и

43

внимание. Речевая игра «Чудесный мешочек», «Керемет қап» - тактильную

память, игра «Времена года», «Жыл мезгілдері» - восприятие.

Звукоподражательные игры «Домик для язычка», «Тілдерге арналған үй»,

«Mister tongue» улучшает выразительную сторону речи, артикуляцию. Детям

очень нравятся считалочки и пальчиковые игры с включением в них слов на

государственном и английском языках.

Имеет место процесс интегрирования подпространств. Интегрировать

языки можно практически в любую форму деятельности с детьми. Так, при

проведении интегрированной организованной учебной деятельности

воспитатели и преподаватели государственного и английского языка (Сагиева

Г.Ч., Фисенко Т.Ю.) используют воображаемую игровую ситуацию,

объединяющую разные виды деятельности: обучение родному,

государственному и английскому языкам. Таким образом, создается у детей

положительная мотивация на полиязычную речь.

С использованием полиязычия в детском саду проводятся кроме

организованной учебной деятельности и другие формы работы с детьми:

художественно-речевая, игровая, музыкальная деятельность.

Участвуя в музыкальных праздниках, развлечениях, дети не только поют,

танцуют, но и вступают в речевое общение с взрослыми, сказочными

персонажами и между собой с использованием билингвального компонента. По

традиции в детском саду ежегодно проводятся тематические праздничные

мероприятия: «Новый год», «Масленица», «Наурыз», «День независимости»,

которые обеспечивают закрепление речевых навыков общения детей на родном

и казахском языках, а также дают более глубокие знания о быте и культуре

казахского, русского народов. К концу учебного года преподаватель

английского языка вместе с детьми средних групп показывает инсцениовки

известных сказок: «Теремок», «The House», «Красная шапочка», «Red Riding

Hood». Любимые сказочные персонажи помогают дошкольникам успешнее и

быстрее освоить иностранный язык.

Ежегодно к празднику «День языков» в детском саду проводится детский

конкурс «Полиглоты», в котором дети 4-5 лет показывают свои знания на

русском, государственном и английском языках. Все участники конкурса

поощряются подарками.

Таким образом, в полиязычном пространстве детского сада каждый

педагог формирует у детей навыки и умения речевого общения как на родном

языке, так и на других языках, используя полингвальный компонент во всех

видах деятельности.

Педагогами нашего детского сада ведется постоянный поиск новых

технологий, средств, методов, позволяющих эффективно реализовать

программу трехязычия. Посетив областной семинар по теме: «Инновационные

технологии в системе игровой педагогики дошкольного образования» при

Валеологической школе-комплексе для одаренных детей, преподаватели

Сагиева Г.Ч., Фисенко Т.Ю. в настоящее время осваивают новые направления

инновационных методов как «Жипто», «Дары Фребеля», которые активизируют

44

процесс языкового обучения и способствуют эффективности усвоения

казахского, русского и английского языков.

На протяжении учебного года с родителями ведется просветительская

работа по вопросам раннего обучения языкам. На родительских собраниях и во

время дней открытых дверей педагогический коллектив детского сада освещает

вопросы, связанные с полиязычием. По желанию родители посещают

индивидуальные и групповые консультации преподавателей - языковедов.

Специально для родителей созданы папки – передвижки под рубрикой: «Вместе

изучаем казахский язык», «Английский язык в детском саду и дома» с

практическими рекомендациями, текстами стихотворений, песен, игр, которые

они могут закрепить с ребенком дома. Одна из эффективных форм работы с

родителями – это организация проектной деятельности. Так, в средних группах

преподаватель казахского языка Сагиева Г.Ч. совместно с детьми и их

родителями разработала проекты на тему: «Моя родина – Казахстан»,

«Национальные предметы».

С самого начала ознакомления с другими языками ведется учет

результатов языкового и речевого развития детей. Контроль способствует

реализации индивидуального подхода к детям в процессе обучения, а также

помогает правильно ориентировать родителей в выборе для ребенка школы.

Наблюдение за деятельностью детей на занятиях по обучению их

казахскому и английскому языков, беседы с воспитателями, родителями детей

позволили сделать следующие выводы:

3. Обучение детей казахскому, английскому языкам благотворно влияет на

развитие родной речи.

4. Дети, обучающиеся трехязычию, обладают более высоким уровнем

развития памяти, устойчивого внимания, коммуникабельности.

В то же время были определены резервы повышения результативности в

работе педагогического коллектива по полиязычию:

1. Разработка вариативной программы по полиязычию;

2. Организация кружков для способных детей в овладении иностранными

языками;

3. Внедрение в практику работы педагогов игровых инновационных

методов («Жипто», «Дары Фребеля»), активизирующих процесс языкового

обучения детей.

Комплексное обучение языкам является ключом к воспитанию ребенка в

духе патриотизма, к развитию его познавательных способностей, толерантного

отношения к окружающим.

Мы уверены, что разумное, грамотное и правильное внедрение

трехязычия даст возможность быть будущим поколения коммуникативно-

адаптированными в любой среде.

Литература:

1. Закон Республики Казахстан о языке.

2. Государственная программа функционирования и развития языков на 2011-

2020г.г.

45

3. Культурная программа «Триединство языков».

4. Государственный стандарт и Типовая учебная программа по дошкольному

воспитанию и обучению.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА БАЛАЛАРҒА МЕМЛЕКЕТТІК

ТІЛДІ ҮЙРЕТУДІҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ.

Г. Ч.Сагиева

«№70 «Балабақша- бөбекжайының» қазақ тілі мұғалімі

Шығыс Қазақстан облысы, Өскемен қ.

«Қазақстан бүкіл әлемге халқы үш тілді пайдаланатын мәдениетті ел

ретінде танылуға тиіс.Бұлар - қазақ тілі - мемлекеттік тіл, орыс тілі - ұлтаралық

қатынас тілі және ағылшын тілі - жаһандық экономикаға ойдағыдай кіру тілі»

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев

Қазіргі уақытта Қазақстан 12 жылдық оқыту үлгісіне көшу жағдайында

білім беру мазмұнына баса назар аударып, бір жүйеге келтіріп, бұл

бағдарламаны мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуда жүзеге асыру ең өзекті

мәселелердің бірі. Мектепке дейінгі мекемеде балалардың үш тілді меңгерудің

нормативтік базалық деңгейін қамтамасыз ету, үздіксіз білім беру жүйесінде

барлық жастағы балалардың тілдік коммуникативті құзыреттіліктерін

қалыптастыру. Мектепке дейінгі жастағы балаларға жастайынан тілді үйрету

заңдылық, себебі ерте жастан шет тілді меңгеру жоғары нәтиже көрсетіп отыр.

Педагогикалық зерттеулерге сүйенсек, мектепке дейінгі шақ тіл үйрену мен

тілді дамытуда өте қолайлы кезең болып табылады. Дамыған елдердің

тәжірибесіне сүйенсек, ерте жастан тілдерді үйрету бала үшін ең тиімді кезең

және мектептегі оқыту үрдісін жеңілдетіп келешек өміріне оң әсер етеді Үш

тілде оқыту – заман талабы. Көптілді оқыту – жас ұрпақтың білім кеңістігінде

еркін самғауына жол ашатын, әлемдік ғылым құпияларына үңіліп, өз қабілетін

танытуына мүмкіншілік беретін бүгінгі күнгі ең қажеттілік. Негізгі мақсаты:

бірнеше тілді меңгерген, әлеуметтік және кәсіптік анықтауға қабілетті

мәдениетті тұлғаны дамыту және қалыптастыру. Үштілдік туралы Қазақстан

Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев білім және ғылым саласы

қызметкерлерінің III съезінде сөйлеген сөзінде: «Ағылшын тілінің қажеттілігі

әлемге тән қажеттілік, бүгінгі күн талабы. Ал орыс тілін жақсы білу – біздің

байлығымыз» десе, 2007 жылғы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты

Жолдауында: «Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді пайдаланатын жоғары

білімді ел ретінде танылуға тиіс. Бұлар: қазақ тілі-мемлекеттік тіл, орыс тілі-

ұлтаралық қатынас тілі және ағылшын тілі-жаһандық экономикаға ойдағыдай

кірігу тілі» деген болатын. Қазақ, орыс, ағылшын тілдерін меңгеру адамның

жеке және кәсіби қызметінің қазіргі қоғамның ажырамас компоненті болып

отыр. Соның ішінде қазақ тілін ерте жастан оқыту жақсы әрі еркін меңгеруге

46

ғана емес, сонымен бірге адамның интеллектуалдық, тәрбиелілік және рухани

потенциалын жақсартатынын бүгінгі таңда түсіндіріп жатудың қажеті жоқ.

Көпжылдық зерттеу көрсеткендей, қазақ тілін ерте жастан оқыту балалардың

жалпы және тілдік дамуын реттейді, бастауыш мектепте тәрбиенің жалпы

білімдік құндылығын көтереді, балаларды өзге ұлт мәдениетін білуге үйретеді.

Бүгінде еліміз жаңа ғасырдың табалдырығын абыройлы көрсеткіштермен аттап,

дамыған елу елдің қатарына қосылуға бет бұрғандықтан, еліміздің білім беру

жүйесі де әлемдік білім талаптарына сәйкес болуы тиіс.

Көптілді білім беру және тәрбиелеу 2012-2017 жж арналған дамудың

кешенді бағдарламасында актуалды бағыттардың бірі болып табылады. Сапалы

білім беруді және жоғары танымды қалыптастыруға ұмтылу, білім шекарасын

жылжыту, балаларды өмірге даярлау – жаңа әлемдегі көптілділік болып

табылады. Қазақ тілін ерте жастан үйрену балабақшадан басталады. Тілді

үйрету нәтижелі болу үшін инновациялық әдістер, топтық жұмыс түрлері мен

ынтымақтастық қатынас, сыни тұрғыдан ойлау мен өзін-өзі бағалау тәсілдері

сабақтарда көптеп қолдану керек. Ғалымдардың зерттеулері көрсеткендей,

үлкен адамға қарағанда кішкентай бала өзге тілдерді тез әрі жылдам меңгереді.

Баланың қазақ тілін үйренуге деген арнайы қабілеттілігі бала өсе келе

бәсеңдейді. Әрине, біз өз балаларына ерте жастан шет тілін оқытамын деп ниет

білдірген балалардың ата-аналарының пікіріне де көңіл бөлуіміз керек. Біздің

осы енгізілген жаңа бағдарламаларды ата-аналар қауымы да қолдайды деген

сенімдеміз. Білім беру жүйесі заман сұранысына лайықты білім беруді

көздейді. Жаңа технологиялар мен ақпараттық коммуникативтік құралдармен

балалардың бойына еліміздің рухын, ұлттық мәдениетін де дарыту болашақ

үшін маңызды.

Қазіргі заманда жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие беру

әлеуметтік құрылымының ең маңызды міндеттерінің біріне айналды. Қазақстан

Республикасының 2015 жылға дейінгі білімді дамыту тұжырымдамасында

«Мектепке дейінгі тәрбие - үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы. Ол баланың

жеке бас ерекшеліктерін ескере отырып, дамытатын орталық» делінген. Мектеп

жасына дейінгі балаларға тәлімді тәрбие мен сапалы білім беру ісін

жақсартудың бір жолы - педагогикалық үрдісті жаңаландыру, озық

педагогикалық тәжірибелерді зерттеу, тарату,оқу тәрбие үрдісін инновациялық

технологиялармен ұштастыра отырып балабақша өміріне енгізу. Қазіргі заманға

сай жаңа технологиялар: компьютер, интерактивтік тақта, презентациялар,

электронды оқулықтар, аудио және видео жазбалар және т.б.

Қазақ тілін үйретуде негізгі мақсаты: Мемлекеттік тілде әлеуметтік-

мәдени қарым-қатынасқа дайын, қазақ тілді еркін меңгерген жеке тұлғаны

тәрбиелеу. Міндеттері: 1. Балалардың қазақ тілді меңгеруіне жағдайлар жасау;

2. Балаларды қазақ тілінің ерекшеліктерімен, еліміздің мәдениетімен

таныстыру. Проблеманы шешу: мектепке дейінгі білім беру жағдайында

мектепке дейінгі жастағы балаларға тілді үйретуде, мектепке дейінгі білім

беруді ұйымдастыруда өз ана тілімен қатар, қазақ тілін үйрету, балалардың

коммуникативті-тілдік құзыреттілігін қалыптастыру. Мектепке дейінгі білім

47

беруді ұйымдастыру жағдайында мемлекеттік тілді үйретуде психологиялық-

педагогикалық жағдайды қалыптастыру өте маңызды:

Психологиялық жағдай:

- Оқу тәрбие үрдісінің балалардың жас ерекшелігіне сай келуі ;

-тілдерді үйретуге деген қызығушылықтарын туғызу;

-балалардың тілін, есте сақтау, зейін, қабылдау, ойлау, қиялдау қабілеттерін

дамыту.

Педагогикалық жағдай:

Мектепке дейінгі білім беруді ұйымдастыру іс-әрекетінде балаларға қазақ тілін

қолдануға жағдай жасау;

- педагогтың балалармен іс-әрекетіндегі келісімділік;

- қазақ тілін үйретуді үздіксіз және жүйелі түрде жүргізу;

- балалардың коммуникативті-тілдік құзыреттілігін қалыптастыру.

Балаларға қазақ тілін үйрету бойыншажүйелі түрде жұмысжүргізу

барысында, қазіргі күні балабақшада балалардың қазақ тілге деген

қызығушылықтарды артты. Ол үшін балабақшада барлық жағдайлар жасалған:

тілдерді нәтижелі меңгерту үрдісіне арналған дидактикалық материалдар, оқу-

көрнекілік құралдары,техникалық құралдар, т.б керекті құрал-жабдықтар. Қазақ

тілін үйретудің негізгі субьектісі - балалар, педагогтар, ата-аналар. Негізгі

қағидалары - қол жетімділігі, жүйелілігі, үздіксіз жүргізілуі, жекетұғалық

бағыттылығы, педагогтармен балалардың өз ара бірлескен іс-әрекеттері, әр

баланың жеке-дара даму мүмкіншілігін есепке ала отыра қамтамасыз ету, тілді

үйретуде әр түрлі оқыту түрлерін міндеттер мен мазмұнға сай қолдану.

Балалармен жұмыс істеудің негізгі тәсілдері: Іс-әрекеттік, құзыреттілік,

денсаулықты сақтау. Іс-әрекеттік тәсіл - баланың жеке тілдік дамуына орасан

зор үлес қосады. Негізгі іс-әрекеттер арқылы тілді үйрету балалардың есте

сақтауын, естуді қабылдуын, ойлауын жаттықтырып, қиялын шыңдап, тілдік

қабілеттерін дамытады. Құзыреттілік тәсіл - «Қатынас» құзыреттілігінің

ажырамас бөлімі болғандықтан, балалардың үш тілді меңгеруін, қарым-қатынас

дағдыларын қалыптастыруды қамтамасыз етеді. Денсаулықты сақтау тәсілі

тілдік орта құру жағдайында баланың психикалық дамуымен қатар

физиологиялық өсіп дамуына және денсаулықты сақтау,нығайту жағдайларын

қамтамасыз етеді. Осы тұрғыда денсаулықты сақтау технологиялары кеңінен

қолданылады. Балаларға қазақ тілін үйрету түрлері: Ұйымдастырылған оқу іс-

әрекеті: ойын іс-әрекеті, көркем-театр іс-әрекеті, әуен-саз (музыкалық) іс-

әрекет. Балалардың әр түрлі тілдерді үйренуге қызығушылықтарын ояту үшін

тәрбиешілер, қазақ тілі, ағылшын тілі мұғалімдерімен өтпелі тақырыптар

бойынша жоспар құрылған оның ерекшелігі қазақ тілі, ағылшын тілі және

тәрбиешілердің барлық ұйымдастырылған іс-әректтерінің бір тақырыптқа сай

болуы. Мысалы:(Моя семья- Менің отбасым- My family) топқа бөліп

жүргізіледі (топта 8-12 бала). Мемлекеттік және ағылшын тілінде

ұйымдастырылған оқу іс-әрекетініңтақырыптары 3-5 жастағы балаларға

түсінікті, әрі қызықты, сонымен қатар тәрбиеші жүргізетін тіл дамыту

сабағының тақырыбына сай келеді және әртақырыпқа сай электрондық

48

картотека құрастырылған. Мемлекеттік тілде орта құру балаларға қазақ тілін

үйретудің тиімді жолдары сан алуан. Балаларға қазақ тілін үйретуде тек қана

сөздерді қайталау арқылы үйретпей, оларды ойындар мен көрнекіліктер арқылы

үйреткен тиімді болып табылады. Ойын мен көрнекілік - балалардың тілді

үйренуге деген қызығушылығын арттырады, сенімін оятады. Ойын элементтері

оқытудың бір түрі болып табылады. Бұл әдістің тиімділігі балалардың

белсенділігін пәнге деген қызығушылығын, ынтасын арттыруында болып

табылады. Оқудың алғашқы кезінде балалардың тілдік материалдарды жеңіл

меңгеріп кетуіне көмектеседі. Ойын түрлерін дұрыс өткізілген сабақта

балалардың тілді үйренуіне ынтасы артып, сол тілді білуге қызығады. Баланың

шаршауын сейілтіп, қызығушылығын арттыратын тек ойын элементтері болып

саналады. Ойын балаға бірігіп жұмыс істеуге бағыт береді, өздігінен жұмыс

істеу дағдысын қалыптастыруына мүмкіндік туғызады. Ойын түрлерін келесі

мақсаттарда қолдану тиімді: 1. Мұғалімнен кейін қайталау арқылы сөздердің

фонетикалық жағын меңгерту. 2. Балалардың тыңдау зейінің қалыптастырып

сөздерді дұрыс айтуға дағдыландыру. 3. Балалардың сөздік қорын

молайтып,оны дұрыс қолдана білуге үйрету. 4. Жай грамматикалық

құрылымдарды меңгерту. Балаларды қазақ тілінде сөйлеуге, қарым-қатынас

жасауға қазақ тілін әрбір мұғалім өз сабақтарында жаттығудың бір түрі ретінде

ойындарды қолданып, сабақты қызықты өтуге, балалардың тілге деген

қызығушылығын арттыруға білім деңгейін тексеру құралы ретінде пайдалануға

болады. Таңдап алынған ойындар балалардың сөз байлығына,тіл қорына сай

болу керек. Мұғалім кез-келген ойынды өткізу үшін алдын-ала жоспар құрып,

алдымен баланың қызығушылығын ояту қажет. Баланың қызығу барысында

қабілеті ашылып, дарыны ұшталады, өз күшіне, мүмкіндігіне сенімі артады,

жеке тұлға қалыптасып, дара тұлғалық сипаттарға ие бола бастайды. Тиімді

пайдаланылған ойын түрлері мұғалімнің түсіндіріп отырған материалын

бүлдіршіндердің зор ынтамен тыңдап берік меңгеруіне көмектеседі. Өйткені

балабақшадағы балалардың аңсары сабақтан гөрі ойынға ауыңқырап отырады.

Қызықты ойын түрінен кейін олар тез серігіп тапсырманы зор ықыласпен әрі

сапалы орындайтын болады. Ойын әдісі балалардың эмоционалды, танымдық

қызығушылықтарын арттырып, шаршауға мүмкіндік бермейді, тосын сәтті

қолдану жаңа сөздерді тез меңгеруге көмектеседі,ойын-саяхат,көркем сөздер,

техникалық құрал-жабдықтар тілдерді үйретудегі ең тиімді әдістер болып

табылады. Ойын әдісінің артықшылығы - қай бала болсын ойыннан бас

тартпайды. Ең бастысы баланы бірден тілдік кеңістіке енгізбей, қазақтың

халықтық ойын элементтерін қолдану арқылы біртіндеп енгізу. Ол үшін

педагог төрт жолдан тұратын тақпақтарды қазақ тілінде жаттату, көркем

әдебиетті қолдану. Ол мектепке дейінгі жастағы балалардың таныс емес

дыбыстық байланыстарды дұрыс айтуға бейімделуіне көмектеседі. Содан кейін

тілдік материалдың көлемін тұрмысқа қажетті сөздерімен кеңейтуге болады.

Өзге тілдердегі сөздер тез есте қалу үшін, бала күнделік ті өмірде оны естіп

қайталап айта білуі керек. Мұнда маңызды роль атқаратын педагог –

мамандардың, тәрбиешілердің өз ара қарым –қатынасы, бірлескен іс-әрекеті.

49

Мысалы: Карточка-жадынама көмегімен таңертеңгілік амандасуды бастауы:

«Сәлеметсіз бе!», Жуыну кезінде қысқа өлең жолдарын айтқызу: «Мөлдір

су,мөлдір суға бетіңді жу», Таңертеңгілік тамақтану кезінде бүлдіршіндерге

«Ас болсын!» - деп қазақ тілінде айтамыз. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде

сергектік сәті мемлекеттік тілде өткізіледі. «Жел соғады гу-гу, Орман іші шу-

шу. Нөсерлеткен жаңбырдан, Жапырақтар су-су». Педагогикалық үрдісте

ерекше орын алатын дидактикалық ойындардың негізгі міндеттері әр түрлі іс-

әрекетте баланың танымдық үрдістерін дамыту. Мысалы: Тілді үйретуге

арналған дидактикалық ойындар «Не жоқ?» есте сақтауды, зейінді дамытады,

«Ғажайын қап» есте сақтауды «Жыл мезгілдері» қабылдауды дамытады.

Дыбыстық ойындар, «Тілге арналған үй» балалардың тілінің әсерлі болуын,

дыбыстарды дұрыс айтуын қалыптастырады. Балаларға санамақ және саусақ

ойындарын қолдану арқылы мемлекеттік және ағылшын тіліндегі сөздерді бірге

айту өте ұнайды. Біріктірілген үштілдік кеңістік үрдісінің алатын орны ерекше,

әрі оны кез-келген іс-әрекет түрінде енгізуге болады. Ұйымдастырылған оқу іс-

әрекетін өткізуде қазақ тілі мұғалімі әр тақырыпқа сай заттық орта құру, әр

түрлі іс-әрекеттерді біріктіру арқылымемлекеттік тілді үйрету балалардың өзге

тілдерді үйренсем деген қызығушылықтарын оятып, жағымды көңіл-күй

силайды. Сонымен бірге топ ішінде ойнайтын ойындар мен іс-әрекеттер

арқылы да оқытуға болады. Мысалы: сабақ үстінде жаңа сөздерді қайталау

үшін, өтілген жаңа сабақты еске түсіру үшін қолданған жөн. Аталған

ойындарды ойнауға болады: 1. «Сиқырлы қоржын», (тақырыптар: «Жемістер»,

«Көкөністер», «Ыдыс-аяқ», «Ойыншықтар» т.б.) 2.Үйде кім жоқ? (тақырып:

«Отбасы мүшелері») 3. Аудармашы. (барлық тақырыптарға келеді. Мұғалім

сөзді қазақша айтса бала орысшаға аударады, немесе мұғалім орысша айтып

қазақша аудармасын сұрайды) т.б. Бұл ойындар балалардың сабақ үстіндегі

жұмысын түрлендіре түседі, олардың пәнге қызығушылығын оятып, жан-жақты

қабілеттерін дамытады. «Тілдердің үш тұғырлығы» балабақша балаларымен

ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінен басқа жұмыс түрлерінде көркем сөз,

музыкалық іс-әрекеттерінде қолданылады. Мерекелерде,ойын-сауықтарда

балалар тек ән айтып, тақпақ оқып, билеп, сонымен қатар ересек адамдармен,

ертегі кейіпкерлерімен тілдік қарым-қатынас ортасын кеңейтіп, өз ара

билингвальді компонент қолданылады. Балабақшада тілді үйрету мерекелік іс-

шаралар арқылы жүзеге асып жатады. Бұл мерекелік іс-шараларда балалардың

үйренген сөздерін, тілдік дағдыларын бекітіп, қазақ, орыс, ағылшын

халықтарының тұрмысымен, салт-дәстүрімен танысып, білімдерін кеңейтеді.

Келесі: Модульдік оқыту технологиясының тиімділігі оқытудың құрылымы мен

мазмұнында, оқытудың жалпы мақсаты қойылады, нақтыланады, балалардың

білімі деңгейін алдын ала бағалауы, оқу әрекетінің жиынтығы, нәтижені

бағалау. Осының арқасында оқу процесі «модульдік» сипат алып, құрылымы

ортақ, бірақ мазмұны әр түрлі блоктардан жасалады. Атап айтсақ, білімді толық

меңгерту әдістемесінде оқытушының жұмысы мынадай жүйеде құрылады

(М.М.Жанпейісова бойынша). Модульдік технологиның жеке тұлғаның өзін-өзі

дамытуға, шығармашылық қабілеттерін шыңдауға, іскерлік пен дағдыларын

50

қалыптастыратын тиімді технология. «Тілдердің үш тұғырлы» кеңістік

жағдайында қолданылатын тиімді әдіс - жобалау технологисы. Жобалау

технологиясына ізденіс, зерттеу, өзекті шығармашылық жұмыстар жатады.

Жобалау технологиясы балалардың жеке дара, жұптық, топтық іс-әрекетіне

бағытталған. Қазіргі ақпараттық заман талап ететін жобалау әдісін қолданудың

негізгі талаптарын қолдана отыра танымдық біліктілікті, өз білімдерін бір

бағытқа икемдуді, ойлауды, шығармашылықты дамытуға болатыны анықталды.

Жобалау ұғымы негізінде болжау бағыттылығы, тәжірибелік нәтиже,

теориялық шешім мақсаттары мен міндеттері жүзеге асырылады. Жобалау

технологиясының тиімділігі - балалар проблеманы шешу арқылы келешектерін

болжап, өмірге деген көзқарастары қалыптасады. 21 ғасырда ақпараттанған

қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру мекемелерінде оқу

үрдісінде ақпараттық технологияларды пайдаланып білім берудің әр түрлі

аспектілерін дамытуға болады. Атап айтсақ: ақпаратты өңдеудің когнивті

аспектілері, оқытудың мотивациялық, коммуникациялық, танымдық

аспектілері. Сонымен ақпараттық технологияларды қолдану арқылы білім беру

келесі нәтижелерге жеткізеді: -оқу материалдарын терең түсінеді; -оқу

мотивациясы артады, -алған білімін ұзақ уақыт есте сақтайды, -өз бетімен

ізденісте жұмыс істеуге машықтандырады. Қазіргі уақытта балаларға сапалы

білім беруде жаңа ақпараттық технологиялардың бірі-мультимедиялық

технологияның атқаратаын рөлі ерекше. Бұған дейін білім беру үрдісінің негізгі

бөліктері: Мақсат —> мазмұн —> форма —> әдіс —> оқыту көрнекілігі болса,

бүгінде жаңа технология бойынша оқып үйрену —> меңгерту —> өмірге ендіру

—> дамыту болып өзгерген. Мұғалім сабақта әдіс-тәісілдерді пайдалана

отырып, балалардың ұсыныс-пікірлерін еркін айтқызып, ойларын ұштауға және

өздеріне деген сенімін арттыруға мүмкіндік туғызып отыру қажет. Тиімді әдіс-

тәсілдер арқылы өткізген әрбір сабақ балалардың ойлануына және қиялына

негізделіп келеді, баланың тереңде жатқан ойын дамытып, тілдерді меңгеріп,

сол тілде сөйлеуге үйретеді. Түрлі әдістемелік тәсілдер пайдалану арқылы

қабілеті әртүрлі балалардың ортасынан қабілеті жоғары баланы іздеп, онымен

жұмыс жасау, оны жан-жақты тануды ойлап, балалардың шығармашылық

деңгейін бақылап отыру әрбір мұғалімнің міндеті. (Үйірме жұмыстарын

жүргізу арқылы жүзеге асады). Балаларға қазақ тілін үйретуде

ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде тиімді тәсілдерді, іс-әрекет түрлерін дұрыс

таңдап тиімді қолдану келесі нәтижелерге жеткізеді: 1. ерте жастан қазақ тілін

меңгеріп, коммуникативті - тілдік құзыреттілігін, қарым-қатынас мәдениетін

қалыптастырады. 2. Қазақ тілді үйренген баланың танымдық ой-өрісі, есте

сақтауы жоғары, зейіні тұрақты, тілдік қоры бай, әлеуметтік ортаға бейім

болады. 3.Мемлекеттік стандартқа сай 5 сала қамтылады, меңгеріледі. 4.

Балаларды патриоттық рухы жоғары етіп тәрбиелеудің кілті болып табылады,

олардың танымдық қабілеттерін дамытып, қоршаған ортаға деген толеранттық

оң көзқарас қалыптастырады. 5. Мектепке дейінгі мекемелерде балаларға

мемлекеттік тілді үйретуді жүзеге асыруға арналған «Мәңгілік Ел - Нұрлы жол,

Болашаққа бастар жол» атты бағдарлама құрастырылды. «Жаңа технологиялық

51

құзірет» бағдарлай білу өз бетінше білім беруде стратегиялық міндеттерін

табысты шешуге мүмкіндік береді: таңдай білу, талдай білу, өзгерте білу,

сақтай білу, жеткізе білу, жүзеге асыра білу» - деп атап көрсеткен. Біз осы

қағидаттарды бағытқа алып, мемлекеттік тілді үйретуде инновациялық әдістер

мен оқытудың ақпараттық технологияларын әр мұғалім баланың жеке тұлғалық

ерекшелігі мен психологилық, жас ерекшелігін мұқият саралаудан

өткізіп,тиімділік жағын ескере отыра қолдану керек. Жаңа технология үрдісін

әр мұғалім жүйелі түрде пайдалана білсе, ертеңгі Мәңгілік Еліміздің иелерінің

білімді, білікті, жан-жақты дамыған бірнеше тілді меңгерген жеке тұлға,

жарқын болашақ болып өсуіне кәміл сенімдіміз! Елдің келешегі - білікті

ұстаздардың қолында. Аталып өткен инновациялық технологияларды

балабақша өміріне қолдансақ, онда болашақ жас бүлдіршіндерді жан-жақты

дамытуға болады. Бұл технологиялар баланың ой-өрісін, қиялын,

қызығушылығын оятады және білімін арттырып танымдық көзқарасын

жетілдіреді. Себебі, мектепке дейінгі жастағы балалардың ойлары ұшқыр және

алғыр келеді. «Ақыл сөзде, мейір көзде» - дегендей балалардың жүзіндегі нұр,

көзіндегі шуақ, шат күлкісі мейірімді істерімізден көріне берсін.

Әдебиеттер:

1. 2011-2020 жылдарға арналған тілдерді қолдану мен дамытудың мемлекеттік

бағдарламасы.

2. Мәдени бағдарлама«Тілдердің үш тұғырлығы»

3. Мемлекеттік стандарт және мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың типтік

бағдарламасы

4. Оразбаева Ф.Ш.Тілдік қатынас:теориясы және әдістемесі.-Алматы,2000.

5. Білім берудегі инновациялар /Ғылыми-әдістемелік журнал -2015.

6. Шүкірұлы С. Мемлекеттік тіл мұраттары: көмекші құрал.- Алматы: Ғылым,

2002.- 352 б.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ОРЫС ТІЛІНДЕ СӨЙЛЕУ

ДАҒДЫЛАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ЗАМАНАУИ ӘДІСТЕРДІ

ҚОЛДАНУ

Г.А.Кабдешова

ШҚО білім басқармасы Дарынды балаларға арналған

«Восток» ДОҒЗАМКО КММ №106 «Қарлығаш»

мектепке дейінгі ұйымы, орыс тілі мұғалімі

Өскемен қаласы

Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының білім туралы тұжырымдамасы

ойлы, өнерлі, білімді тұлғаны қалыптастыруға бағытталған және қазіргі білім

52

жүйесі балалардың сөйлеу белсенділігін дамытатын оқытудың дәстүрлі және

дәстүрлі емес, белсенді түрін және әдістерін енгізу бағытында құрылуы тиіс.

Білімді дамыту үшін білім берудің үйреншікті әдісінен гөрі оқыту

барысында балалардың пәнге деген қызығушылықтарын арттыратын білім

берудің жаңа белсенді әдістеріне көшу керек. Бұл тапсырманы тек жаңа

технологияларды қолдану арқылы жүзеге асыруға болады. Жаңа технологияны

айтпас бүрын Қазақстан Республикасының Президенті біздерге қандай керемет

сөздер айтқан, «Жаңа заманның жаңа адамын тәрбиелейтін ұстаздар,сіздер

ізденіс пен ілгерілеуден жалықпандар. Олар заман талабына сай тәрбиеленуі

тиіс. Мүғалімдер - қоғамның ең білімді, ең отаншыл,ең санампаз бөлігі болып

табылады»-деген екен. Мұғалімнің қоғам өмірінде алатын орны мен олардың

атқарып отырған міндеттерінің айрықша маңыздылығын Елбасымыз атап

көрсетті. Сондықтан әр мұғалім күнделікті сабақта өз ісін зерттеп, заманауи

әдіс-тәсілдерін қолдану арқылы баланың білім сапасын арттыруы қажет. Жас

ұрпаққа сапалы білім беру, оқу үрдісін жетілдіру үшін заманауи инновациялық

білім беру технологияларын пайдаланудың тиімділігін өмірдің өзі дәлелдеп

отыр. Тілдерді үйрету әдісі үнемі заман талабы, уақыт ағымына қарай өзгеріп,

дамып, жетіліп отырады, бір орында тұрмайды, қоғам өзгерген сайын жаңа

мазмұнды оқу жүйесін қалыптастыруды өмір талап етеді. Балалардың тіл

үйренуге деген ынтасы мұғалімнің қарым-қатынасты ұйымдастыруына

байланысты. Тілдік қарым-қатынас ол баланың іскерлігі, еркі және мұғалімнің

баланы сөзге тартудағы белсенділігі.

Қазақ балабақшасында орыс тілі пәнінің оқыту мақсаты - балаларға орыс

тілін меңгерту, ойлау қабілеті мен сауаттылығын арттыру, орыс тілінде сөйлеу

дәрежесіне жеткізу, тілін құрметтеуге тәрбиелеу, сонымен қатар Отанды,

табиғатты, айналадағы құбылыстарды тыныс тіршілігімен байланыстыра

отырып жан-жақты терең таныстыру. Балаларды орыс тілін оқу барысында

педагогтың қойған сұрақтарын түсініп, оған жауап беруге, үйренген сөздерін

дұрыс айтуға, орыс тіліндегі сөздер мен сөз тіркестерін дұрыс қолданып,

сөйлемді дұрыс құруға үйрету, балалардың қарым-қатынас біліктілігін

қалыптастыру мен дамыту, яғни тілдік және танымдық біліктілікпен

қамтамасыз ету қажет. Қазіргі таңда оқытудың елуден астам технологиясы бар

екенін ғалымдарымыз дәлелдеді, осылардың кейбіреулері біздің білім беру

жүйемізге еніп, тәжірибемізден орын алуда.

Қазақтың рухани көсемі А. Байтұрсынов «Мұғалім әдісті көп білуі

керек,оларды сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдану керек» - деген сөзін

басшылыққа ала отырып, мен орыс тілі ұйымдасқан оқу қызметі барысында

баланың жеке тұлғалық қасиетін қалыптастыруда жаңа технология әдістерін

мумкіндігінше пайдаланып отырамын.

Заманауи әдістердің қолданылуы арқылы тілді дамытуға, сөздік қорды

молайтуға, бір-бірімен қарым-қатынас жасауға, ойлау қабілетін дамыту, ойын

еркін шешен жеткізу білуге үйретеді. Тілдік тұлға қалыптастыруда заманауи

әдіс-тәсілдер баланы тәрбиелеп, білім біліктілігін артырып қана қоймай,

балаларға еркін ойлауға мүмкіндік беріледі; ақыл ойы дамиды, шығармашылық

53

деңгейі артады,топтық іс-әрекетке тәрбиеленеді, тіл байлығы жетіледі, өзі жан-

жақты жетіледі,өз ойын жеткізеді.

Заманауи әдістердің мақсаты - «қалай оқыту мәселелерін қарастырады».

«Сабақ беру жай ғана шеберлік емес, ол-жаңадан жаңаны табатын өнер» - деп

Ж. Аймауытов айтқандай бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа

технологияларды пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Бұлар баланың

жеке қасиетін аша отырып, тіл үйретумен қатар баланың танымдық күшін

қалыптастыру және білімін кеңейтуге, тереңдетуге жағдай жасайды.

Балалардың сөйлеу дағдыларын қалыптастыруда ауызша түрде

қолданатын заманауи әдістер көп мүмкіндік береді. Олардың бірі Кубизм әдісі.

Кубизм әдісі-балалардың сөйлеу, сұрақ-жауап арқылы сөйлем құрау

дағдыларын қалыптастырады.

Мысалы:

-Что это? ? Зачем? – чтобы играть. Какая?- красивая

-кукла

Мектеп жасына дейінгі балалардың білімді саналы меңгеруі, логикалық

ойлау, сөйлеу, салыстыру, дәлелдеу дағдыларын қалыптастыруы «Ассоциация»

әдісі арқылы жүзеге асады. Аталған әдіс балалардың орыс тіліне

қызығушылықтарын ояту үшін, ой тудыруды күшейту үшін қолданылады.

Тақырыбы: «Зима»

54

- Синквейн әдісі («Бес жолды өлең»). Мектепке дейінгі жастағы балаларға өлең

жолдарын түрлі-түсті үшбұрыштармен белгілеу арқылы құрауға үйретуге

мүмкіндік береді.

1 өлең жолы – 1 тоқсары үшбұрыш

2 өлең жолы – 2 жасыл үшбұрыш

3 өлең жолы – 3 қызыл үшбұрыш

4 өлең жолы - 1 ақ үшбұрыш

5 өлең жолы – 1 тоқсары үшбұрыш

Тақырыбы : Қыс

Снег

Белый, холодный,

Тает, кружится, падает.

Дети играют со снегом.

Осадки.

Заманауи әдістер білім біліктілігін арттырып қана қоймай, балаларға

еркін ойлауға мүмкіндік береді; ақыл-ойы дамиды, шығармашылық деңгейі

артады, топтық іс-әрекетке тәрбиеленеді, тіл байлығы жетіледі, өзі жан – жақты

жетіледі,өз ойын еркін жеткізетін болады. Оған ықпал ететін тапсырмалар:

«Если бы...», «Я начну, а ты продолжи», «Что случилось?», «Составь рассказ,

используя концовку»

«Составь рассказ, используя данную концовку»

«...Нам так и не удалось найти свою игрушку».

«...Собака стремительно подбежала к Дине и попыталась лизнуть её прямо в

лицо».

«...и котенок мирно заснул на руках у Алмаса».

«Что случилось?»

«Амине не разрешили смотреть телевизор».

Айсулу поссорилась с подругами».

«Мама не стала ругать Нуржана за то, что он уронил чашку» и т.д.

Сонымен қатар, мектепке дейінгі кезеңде Кластер әдісі мен Венн

диаграммасын қолданудың тиімділігі жоғары болады. Кластер әдісі мен Венн

диаграммасын құру суреттер арқылы жүзеге асады.

Заманауи әдістердің қолданылуы арқылы мектеп жасына дейінгі

балалардың тілдерін дамытуға, сөздік қорларын молайтуға, бір-бірімен қарым-

қатынас жасауға, ойлау қабілетін дамытуға, ойын еркін шешен жеткізе білуге

үйретуге үлкен мүмкіндік береді.

Қорыта айтқанда, заманауи әдістердің барлығы жеке тұлғаның өзін-өзі

дамытуына, өздігінен шығармашылықпен жұмыс істей білу қабілетін және

біліктері мен дағдыларын қалыптастыруға бағытталған, алға қойған мақсатқа

жетудің тиімділігін, нәтижелілігін қамтамасыз етуді көздейтін, берілген

материалды жедел, әрі сапалы меңгертуге бағытталған.

Заманауи әдістердің орыс тілі ұйымдасқан оқу қызметінде қолдана

отырып тұлға қалыптастырудың тиімді жақтары өте көп екендігіне көз

55

жеткіздік. Әрбір орыс тілі ұйымдасқан оқу қызметі мазмұнына сай әдістер мен

тәсілдері дұрыс таңдап, саралап, даралап оқыту керек, сонда ғана балаларды

орыс тілін өз еркімен, ынтасымен қызыға, түсініп оқуға, қадірлеуге, бағалауға,

жақсы меңгеруге, ауызекі дұрыс сөйлеуге үйретеміз.

Нақтылай қорытынды жасасақ:

Балалар берілген тапсырманы қосымша ізденеді.

Бала ой қиялының дамуына, пікір айтуына еркіндік беріледі

Өз өміріне, қоршаған ортаға сын көзбен қарауға үйренеді.

Өзгенің пікірін тыңдап, оған өз көзқарасын қоса білуге үйренеді.

Шыншылдық, әділдікке дағдыланады.

Өзгенің пікірімен санасуға үйренеді.

Әр түрлі шығармашылық жұмыстарға дағдыланады.

Өз пікірін қорғай дәлелдей алады.

Топпен жұмыс істеуге үйренеді.

Жан дүниесін тәрбиелейді.

Әдебиеттер:

1. Исаева З.А., Мынбаева А.К., Садвакасова З.М. Активные методы обучения.

– Алматы, 2005.

2. Мерсейітова С., Оқыту ізденіс ретінде және ізденіс оқыту ретінде.

Қарағанды, 2011

3. Рысбембетова Н.М, Балабақшада қолдануға тиімді технологиялар,

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту

4. Таубаева Ш.Т., Лактионова С.Н. Педагогическая инноватика как теория и

практика нововедений в системе образования: научный фонд и перспективы

развития. – Алматы: Ғылым, 2001.

56

І І СЕКЦИЯ

«МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДАҒЫ КОЛЛЕДЖ БІТІРГЕН ЖАС

МАМАНДАРДЫҢ ОЗЫҚ ТӘЖІРИБЕЛЕРІ МЕН АЛМАСУ»

____________________________________________________________

«ОБМЕН ОПЫТОМ МОЛОДЫХ СПЕЦИАЛИСТОВ - ВЫПУСКНИКОВ

КОЛЛЕДЖА»

57

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ «ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ»

БІЛІМ БЕРУ САЛАСЫНДА ДӘСТҮРДЕН ТЫС ӘДІСТЕРДІ

ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІЛІГІ

Ш.С Мухатова

3курс білім алушысы

Ғылыми жетекші Жылқышыбаева Г.К Өскемен қаласы,

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі

«Балалардың мүмкіндігі мен дарындылығының бастамалары

саусақтарының ұшында. Бейнелеп айтқанда, саусақтарынан, шығармашылық

ойын қоректендіретін өте жіңішке жылғалар сынды жіптер тарайды. Баланың

қолында неғұрлым шеберлік көп болса, соғұрлым ол ақылды болады».

В.А. Сухомлинский

Еліміздің жаңашыл бетбұрыстарына қарай болашақ ұрпақты тәрбиелеуде

басты шығармашыл тұлғаны дайындау мектепке дейінгі ұйымнан басталады.

Шығармашыл тұлғаны тәрбиелеуде бейнелеу өнерінің орны ерекше. Жеке

адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамыту,

адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру

білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі.

Балалардың бейнелеу өнеріндегі шығармашылығын дамытду оқу мен

тәрбие үрдісі өзара тығыз байланысты жүргізілгенде ғана жүзеге асады.

Балаларды бейнелеу өнерінің әдіс-тәсілдеріне үйрету - эстетикалық тәрбиенің

ең басты міндеті болып есептеледі. Бейнелеу әрекеті үрдісінде балалар бірқатар

іскерліктер мен дағдыларды меңгереді, заттар мен қоршаған әлем құбылысын

талдауға үйренеді. Шығармашылық – бүкіл тіршілік көзі дейтін болсақ адам

баласының сөйлей бастаған кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жетістіктері –

шығармашылықтың нәтижесі. Олай болса әр жас ұрпақ өзіне дейінгі ұрпақтың

қол жеткізген жетістіктерін меңгеріп қана қоймай, өз іс-әрекетінде сол

жетістіктерді жаңа жағдайға бейімдей, жетілдіре отырып, барлық салада

таңғажайып табыстарға қол жеткізеді.

Мектеп жасына дейінгі балалардың ең сүйікті сурет салу, мүсіндеу,

жапсыру сияқты әрекеттері «Шығырмашылық» білім беру саласында заттар

мен құбылыстар туралы түсінігін қалыптасырып, көркемдеп бейнелеуге және

өзінің сол затқа қатынасын жаңа оймен бере білуге дағдыландырады. Мектепке

дейінгі кезеңдегі шығармашылық қабілеттің дамуы - балада бейнелеу

өнеріндегі пішін мен бояуды сәйкестендірудің басқа жолын іздеуге негіз

болады. Көркем шығармашылық әрекет баланы көңілсіз жағдайдан шығарып,

жүйкеге түскен салмақты түсіріп, жағымды эмоциональды көңіл-күй туғызады.

Сондықтан да мектепке дейінгі мекемелелерде бейнелеу өнерін енгізу маңызды

болып саналады. Бала сурет салып, қиып және желімдей келе, бірінші кезекте

өзі үшін субъективті жаңа бұйымды жасап алады. Бала шығармашылығын ояту

үшін бұл өте маңызды. Балалар суретшілер тәрізді жасай алмаса да, мектепке

58

дейінгі кезеңнің өзінде бірнеше көркем бейнені жасап үйренеді. Осының өзі

оның жеке тұлға болып дамуында ерекше із қалдырып, бала бойындағы нағыз

шығармашылықтың тәжірибесін меңгеріп, оны болашақта пайдалана білуіне

мүмкіндік береді.

Баланың ақыл-ой ерекшеліктері жаратылысынан-ақ шығармашылық,

ізденгіштік сипаттарға ие, алайда, оны дұрыс бағытта дамыту жағдайлары

әрқилы болғандықтан баланың ақыл-ой қабілетін дамытып, оның нақты дара

ерекшеліктерін ескеріп тәрбиелеуде балалардың толыққанды ақыл-ой тәрбиесін

сенсорлық қабылдауларын қалыптастырудан бастаған жөн.

Қазірде мектеп жасына дейінгі баланың шығармашылық қабілетін үш

кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезеңге материалды тез қабылдап, жылдам

меңгеретін бала әрекетін жатқызсақ, екінші кезеңге арнаулы тапсырманы

мұқият орындайтын бала әрекетін, үшінші кезең – берілген көркемдік білімді

баяу қабылдайтын бала әрекетін жатқызамыз. Осы орайда баланың ынта-

жігерін арттыру арқылы шығармашылық деңгейін дамытуға болады. Баланың

қабілеттілігін дұрыс тани білу үшін баланың жас ерекшелік психологиясын

білу және ескеру қажет. Осы кезде бала шығармашылығын тежейтін бірнеше

кедергі бар: біреулер «жасай алмаймын, қолымнан келмейді» деп өздерін

үрейге, қорқынышқа билетсе, екінші бала өз жұмысына өзі қанағаттанбайды; ал

үшінші біреулері – жасқаншақтық немесе ұяңдықтың кесірінен өз талантын

танытуға енжар болады; төртіншісі – өз шығармашылығын жалқаулыққа

жеңдіреді. Баланың ішкі психологиялық дайындығы, яғни педагогтің

психологиялық әсері шығармашылық қалыптасу кезеңінде баланың шабытын

оятып, құлшындырып еліктіріп отырады. Шығармашылық шеберлік үшін

балаға педагог «Сенің қолыңнан бәрі келеді», «сен қабілеттісің», деген

сөздермен баланың ерік-жігерін билеп, сенім білдіріп, бүлдіршіндердің

кішкентай жетістігі болса да, жоғары бағалап, мадақтап, көтермелеп,

шығармашылық сәтте балаға құптаушылық көзқарас білдіріп, сезім күйін

бақылап, қамқорлық танытып, балалар үшін өзін қарапайым жан есебінде

таныта білуге, оқиға, сюжет, образ жасауда оларға сенім білдіріп, баланың

қойған сұрақтарына пейілмен дұрыс жауап беріп, олардың еркіндігін

қамтамасыз ету сияқты әрекеттерді педагог білгені абзал.

Бала ес біле бастағаннан-ақ өзі жете түсінбес жарқын, тартымды нәрсенің

бәріне ұмтыла бастайды, мәселен, жылтыраған ойыншықтарды, әдемі гүлдер

мен заттарды көрсе қуанады. Осының бәрі оның рахаттану, қызығу сезімін

туғызады. Жиі ән, ертегі тыңдап, суреттерді қараған балалардың өнері қуаныш

сезімдерінің қайнар көзіне айналады. Осындай табиғи жағдайда эстетикалық

тәрбие алған балалар жарқын, әсем атаулының бәріне жәй ғана ұмтылып қана

қоймай, сұлулықты жан дүниесімен қабылдайтын болады. Мектепке дейінгі

кезенде шығармашыл тұлғаны қараудағы басты резервтердің бірі - әр түрлі

көркем шығармашылық әрекеттердегі сурет салудың дәстүрден тыс техникасы,

мүсіндеу, жапсыру, коллаж, трафаретпен жұмыс, қол еңбегі, құрастыру, қағаз

пластика, оригами, макет жасау сияқты жұмыс түрлерімен таныстыру. Әртүрлі

заттармен бастыру, кляксография, монотипия, ылғал бетте сурет салу, май

59

шаммен, түрту, нүктемен, саусақпен, гратаж, суда, сүтпен шашырату тәрізді

дәстүрлі емес әдіс-тәсіл түрлерін жасқанбай қолдана білген жөн. Балалардың

шығармашылық қабілеттерін оятып, әрекетке қызықтыру үшін материалдар

ретінде түрлі жеміс, тұқым, тастар, құс қауырсыны, ермексаз, саусақ, далап,

жіп, мөр, балауыз, тамшуырмен, мауесекпен, поролон, губка, сабын, пена,

көбік, ағаш бұтағы, гүлдер тағы басқа да заттар қызмет етеді.

Осы әдістердің ішінен дәстүрден тыс әдіс арқылы сурет салу дағдыларын

сіздерге таныстыруды жөн санадым. Қылқаламмен, қарындашпен,

фломастермен, бормен сурет салу аранйы кәсіби біліктілікті талап етіп,

қиындықтар тудырады да салған суреті қиялындағыдай болмағасын бала сурет

салудан бас тартуы мүмкін. Сурет салу әдістерін меңгерту мақсатында дәстүрлі

емес әдістерді пайдалану балаларға қызығушылықтарын, еркіндіктерін,

өздеріне деген сенімділіктерін тудыратындықтан бала ерікті түрде

қызығушылық танытып сурет салу үшін дәстүрлі емес әдісті пайдаланғанды

жөн көреді. Себебі дәстүрлі емес әдістің құралдары қызықты, әрі сурет салу

жолы оңай болғандықтан оқу іс-әрекеті кезінде уақыт тиімділігімен

ерекшеленеді. Дәстүрлі емес тәсілді пайдалану кезінде анықтау, зерттеу

қабілеті қалыптасады. Дәстүрлі емес әдіс балалардың бейнелеу өнеріне деген

мотивациялық қозғаушы күші ретінде балалардың суретті соңына дейін «сала

аламын ба» деген қорқыныштары саябырлайды. Дәстүрлі емес әдіс кезінде көру

және саусақ маторикасы жақсы дамиды.

Балалар өзінің жұмысы үшін алдын-ала материалды қарап, ұстап, түрін,

түсін, қасиетін таниды. Шығармашылық ықпал кез келген міндеттерді шешуде

педагогтік бейнелеу техникасының ерекше, дәстүрден тыс жолдарын, шешімнің

көптеген нұсқалары мен тәсілдерін көрсеткен кезде ғана туындайды.

Сондықтан, балалармен атқарған жұмыста өнімді әрекеттің көркем-

шығармашылық бағыттарын қамтамасыз ету маңызды. Балалардың

шығармашылық қабілеттерін дамыту еңбекке деғен рухани адамгершілік

қасиеттерінің қалыптасуына негіз болады. Бірақ бұл қажеттілік балаға күш

салмай іске асуы мүмкін емес, сондықтан оны еңбек сүйгіштікке,

шыдамдылыққа, ұқыптылыққа, дербестікке, белсенділікке және өз еңбегімен

айналасындағыларға қуаныш сыйлауға талпынуына тәрбиелеу қажет.

Қорыта айтқанда, ұзақ жылдар бойы шығармашылық барлық адамның

қолынан келе бермейді деп қарастырылып келсе, қазіргі әлемдегі ғылым

жетістіктері негізіне қабілеттің мұндай дәрежесіне белгілі бір шарттар

орындалған жағдайда кез келген баланы шығармашылыққа бейімдеуге

болатындығын дәлеледеуде. Баланың шығармашылыққа ынтасы оның өз

даралығын, өз қабілеттерін іске асыруға жол ашады.

Әдебиеттер

1. Н.А.Назарбаев Қазақстан халқына жолдауы / Егемен Қазақстан 30.01. 2010ж

2. Б.Р.Айтмамбетова. Жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері.

Алматы,1991ж

3. «Білім шапағаты» 2004ж

60

4. БолатбаевҚ.Қ. Бейнелеу өнеріне арналған дәптер. -Алматы. Атамұра

2000жыл.

5. Швайко Г.С. Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтары.-М.: Валдос.2000

6. Нүсіпбекова М.И.Бейнелеу өнері «Аруна» баспасы Алматы 2002ж.

ӘОЖ 373.22

«МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ

ҚҰЗІРЕТТІЛІКТЕРІН ДАМЫТУДА ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫ

ҚОЛДАНУ ТИІМДІЛІГІ»

Ш.Ә Айтанова

Өскемен қаласы әкімдігінің «№1 «Балапан»

балабақша-бөбекжайы» КМҚК-ның тәрбиешісі

Кішкентай бүлдіршіндердің дамуына ықпал ететін үздіксіз білім берудің

алғашқы сатысы ретіндегі мектепке дейінгі білім беруге баса назар аударған

жөн.

Н. Ә. Назарбаев

Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңында», «Қазақстан

Республикасының 2011-2020 жылға дейінгі білім беру бағдарламасында»

мектепке дейінгі білім беруде жаңа рухани-мәдени құндылықтарды игеруге,

ұлттық сананың қалыптасып, ақыл-ойының, интеллектуальдық дамуын

қамтамасыз ететін, болашақ ұрпақтыңдайындығы ретінде танымдық құзыретін

қалыптастыру қажеттілігі туындайды [1].

Еліміздің өркендеуі мен гүлденуі бүгінгі ұрпақтың қолында. Бүгінгі күн

айдарындағы басты мәселе- бала тәрбиесі. Бала тәрбиесі тәрбие жұмыстарында

ғана емес, тәлім, таным үрдістерінде де жүзеге асады. Тәрбие мен білім- өмір

жолындағы үздіксіз процесс.

Егемен еліміздің ертеңіне өз үлесімізді қосқымыз келсе, балабақшадан

бастау алып, бала бойында танымдық қабілет дамыту- міндетіміз.

«Таным» білім беру саласы қарапайым математикалық ұғымдарды

қалыптастыруда: жиынтық туралы түсініктерді, сандық есептеу дағдыларын

жетілдіруді, геометриялық пішіндер туралы түсініктерді қалыптастыруды,

кеңістікті және уақытты бағдарлауды; құрылыс, табиғи және қалдық

материалдар және конструктордың бөліктерінен құрастыруды; тірі және өлі

табиғат заттары мен маусымдық құбылыстар, өсімдіктер туралы білімін

кеңейтуді, қазақ және басқа халықтардың әлеуметтік-мәдени құндылықтары,

дәстүрлері мен мерекелері туралы, адамдардың ортақ мекені ретінде Жер

планетасы, оның табиғатының ерекшеліктері туралы түсініктерін кеңейтуді

қамтиды.

Айналадағы әлемді ойын, еңбек, серуен, ұйымдастырылған оқу іс-

әрекетінде тәрбиешімен, ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынас кезінде

61

танып біледі. Осындай жетістіктерге жету үшін тәрбиеші алдында тұрған

баланы ертеңгі мектеп оқушысы деп қарап, баланың мінез кұлқын, сана-

сезімінің жетілу дәрежесін таным үрдістерінің (түйсігі, қабылдауы, ес,

ойлау,сөйлеу, зейінінің) дұрыс бағытта қалыптасып, дамуын қадағалап әpi

дамытып отыра білу керек.

Ойын дегеніміз ұшқын, білімге құштарлық пен еліктеудің аздап жанған

отыр - деп В.А.Сухомлинский айтқандай ойын адамның өмірі танымның

алғашқы қадамы. Ойын өмірде өте ерте жастан басталып, адамның кәсіпті

толық меңгергенінше жалғасады. Ал оқыту процессінде жаңа технологияның

маңызды бөлігі болып табылады. Адамның ойын әрекеттерінің формалары мен

әдістері және мазмұны қарапайым сылдырмақ пен қозғалыс жасаудан, бірте-

бірте фантастикалық шындық деңгейіндегі видиокомпьютерлік ойынға дейін

ауысады.

Ойын дегеніміз — жас ерекшелікке қарамайтын, адамның көңіл-күйін

көтеретін, ойландыратын үрдіс. Ойын - төзімділікті, алғырттықты,

тапқырлықты, ұқыптылықты, ізденпаздықты, іскерлікті, дүниетаным өрісінің

көлемділігінің, көп білуді, сондай-ақ, басқа да толып жатқан сапалылық

қасиеттердің қалыптастыруға үлкен мүмкіндігі бар педагогикалық, тиімді

әдістерінің бipi.

Мектепке дейінгі білім беру «Таным» саласының негізгі оқу қызметі -

қарапайым математиканың балалардың танымдық сауаттылығын

қалыптастыруда үлкен роль атқарады. Сонымен, математикалық ойын дегеніміз

- тынысы кең, алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиялы мен

қанат бітіретін ғажайып нәрсе, ақыл-ой жетекшісі.

Ойын - екі немесе одан да көп адамдардан құрылатын топтардың өз мүдделерін

іске асыру үшін күрес жүргізу процесі. Әр топтың өзіндік мақсаты, стратегиясы

болады.

Педагогика саласында пайдаланылатын ойындарды - дидактикалық

ойындар дейді.

Дидактикалық ойындар дегеніміз – балаларға белгілі бір білім беріп,

іскерлік пен дағдыны қалыптастыру мақсатын көздейтін іс-әрекет.

Дидактикалық ойындардың басқа ойындардан ерекшелігі, оның негізгі мақсаты

– баланы оқыту, олардың ойлау қабілеттерін жаттықтыру және дамыту, игі

қасиеттерді тәрбиелеу. Дидактикалық ойындардың мазмұны – қандай да

болмасын ақыл-ой міндеттерін жүзеге асыру. Ойын үстінде бала өзін еркін

ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың баспалдағы. Дидактикалық

ойындар баланың дербестігін, аңғарғыштығын, өздігінен еңбек етуін

жетілдіреді. Дидактикалық ойындар балалардың қарым-қатынас дағдыларын

қалыптастырып, ізденімпаздығын арттырып, сөздік қорларын молайтады,

оқуға, бірдеңені танып – білуге деген қызығушылықтарын арттырады.

Балалардың ойлау, есте сақтау қабілеттерін жетілдіре отырып тіл байлықтарын

дамытады. Ойын үстінде баланың түрлі қасиеттері, қабілеті мен белсенділігі де

көрінетіні туралы аса көрнекті педагог А. С. Макаренко былай дейді: «Ойында

бала қандай болса, өмірде кәсіби қызмет саласында, көбінесе сондай болады».

62

Сондықтан келешекке адамды тәрбиелеу - бәрінен бұрын ойын арқылы жүзеге

асыралады. Ойын - балалар үшін айналадағы танып, білу тәсілі. Баланың

қуанышы мен реніші ойында айқын көрінеді. Ойын кезіндегі баланың

психологиялық ерекшелігі мынада: олар ойланады, эмоциялық әсері

ұшқындалады, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері дамиды, мұның

бәрі баланың танымдық құзіреттілігі мен дарынын ұштайды. Ойын барысында

балалар дүниені тани бастайды, өзінің күш жігерін жұмсап, сезімін білдіруге

мүмкіндік алады, адамдармен араласуға үйренеді.

Дидактикалық ойын өзінің қызметі мен атына сай орындалуы үшін, оның

арнайы құрылымы болуы шарт:

Міндеті.

Әрекет.

Ережесі.

Нәтижесі мен ойынның аяқталуы.

ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫННЫҢ ТҮРЛЕРІ

Заттық дидактикалық ойындар.

Бұл ойын әртүрлі

ойыншықтармен және әртүрлі

ойын материалдарымен

ұйымдастырылады.

2)Үстел үсті

ойындары: Лото,

домино, қарлы

кесек т.б.

3)Сөздік дидактикалық

ойындар, яғни ауызша

ойналатын ойындар.

Дидактикалық ойынды қолдану үшін үлкен педагогикалық шеберлік

қажет. Ойынды таңдап алған соң, ойынның көмегімен қандай тапсырманы

орындайтынын анықтаймын және ойынды өткізу үшін алдын-ала дайындалу,

сонымен қатар балаларға ойын түсінікті, анық жас ерекшеліктеріне сай болуы

тиіс. Мысалы: табу, көрсету, белгілеу естияр топқа лайықты, ал ересек

балаларда салыстыру басым болады.

Дидактикалық ойындар баланың ынтасын ұйымдасттырылған оқу

қызметіне аударуға, көңіл қойғызуға, қабылдауын жеңілдетуге, білімді толық

иеруге көмектеседі, ұйымдастырылған оқу қызметіне эмоциялық бояу береді.

Ойынның мақсаты: Баланы ұйымдастырылған оқу қызметіне

қызықтыруға, логикалық ойлауын дамыту, Таным әрекетін қалыптастыру,

тиянақтау, пысықтау, алған білімді тексеру, қызығушылығын ояту,

белсенділігін арттыру.

Міндеті:

Танымдылық: балада тану, іздену әрекетін дамыту.

Тәрбиелік: айналасымен қарым-қатынас жасауға қажетті дағдыны,

адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру.

Дидактикалық ойындарды құру мына негіздерге сүйенеді:

Балалардың іс-әрекетін ойын түрлерімен оқытуды байланыстыру

біртіндеп қызықты жеңіл ойындарды ойын-тапсырмалар арқылы берілген оқу-

тәрбие мәселелеріне көшу.

Шарты мен міндеттері біртіндеп күрделенуі.

63

Берілген тапсырманы шешуде баланың ақыл-ой белсенділігіннің күшеюі.

Күнделікті өмірде және ұйымдастырылған оқу қызметін дидактикалық

ойындар мен ойын жаттығулар қолданылады. Дидактикалық ойындардың оқу

іс-әрекетінен тыс уақытта ұйымдастыру, балада математикалық түсінігін

кеңейтеді, тереңдетеді, ойын бекітеді. Дидактикалық ойындар негізінен оқыту,

барысында жан-жақты, бағыт-бағдар бере отырады.

Дұрыс ұйымдастырылған оқыту ісі жаңа материалдармен жұмыс жасау,

қайталау, кезектестіріп оқыту түрлерін қолдану, баланың белсенділігін

арттырады.

Ұйымдастырылған оқу қызметінің құрылымы - көлемі, мазмұны

бағдарламаға сай, балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес жоспарланады және

үйретіледі.

Баланың танымы мен қоршаған ортаны білудегі қарапайым

қажеттіліктерін қанағаттандыруға ізденісті логикалық ойындар мен

басқатырғыштар көмектеседі. Әр түрлі елдің педагогтары ресей мен шетелдің

дидактикалық құралдарын (Б.Никитиннің дамытушылық ойындары, Дьеништің

блоктары, «Лего», Кюизенер санау таяқшаларын т.б.) технологияларын

қолданып, әлемдік білім кеңістігін кеңейтуде.

Қазіргі таңда белгілі бельгия математигі Кюизенер, арнайы таяқшалар

арқылы балаларға математикалық негізін үйретудегі тәжірибесін мектепке

дейінгі мекемелердің практиксында кездестіруге болады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлау қабілетін дамытуда

сұрақтардың алатын орны ерекше. Сондықтан балаға қойылатын сұрақ жүйелі,

әрі түсінікті болу керек. Сұрақтар қоя білу қиялдаудың ең жоғарғы сатысы

және нәтижелі ойда негізгі рөл атқарады.

Қазіргі заман талабына сай тәрбие мен таным саласына енгізілген жаңа

бағыттағы тың үрдістерді әрбір тәрбиеші меңгеріп қана қоймай оны

тәржірибеде орынды қолдана отырып, өз білімін, іскерлігін үнемі жетілдіріп

отыруы тиіс. Жаңа өмірдің стандарты «Жалпыға бірдей білім, өмір бойы білім

алу». Өз тәжірибемде жоспарлы жұмыс жасау барысында төмендегідей

нәтижеге жетуге болатынына көз жеткіздім. Жоспарлы жұмыс- нәтиже кепілі.

ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАР

Дидактикалық ойындар: Тәрбиеші

көп сөйлейді, сабақ үрдісінде

түсіндіруге көп уақыт жұмсалады. Бір

сарынды сабақ бала қызығушылығын,

белсенділігі төмендетеді.

Көрнекіліктерді әр түрлі ақпарат

көздерінен іздейді. Оларды безендіру

ойдағыдай сәтті шыға бермейді.

Табиғаттағы әртүрлі заттар мен

құбылыстарын түсіндіру мүмкіндігі

шектеулі болады. Сабақ үрдісынде

Дамытушы дидактикалық

ойындар: Баланың ақыл-ой қабілетін

ашады. Бала сөйлейді, көзбен көріп,

құлақпен есту арқылы ақпаратты

жылдам қабылдайды.

Қызығушылығы, белсенділігі артады.

Керекті көрнеліктерді ғаламтордан

тез әрі үйлесімді алады.

Көрнекіліктерді қажетінше безендіру

баланың эстетикалық талғамын

арттырады. Аз уақыт ішінде көп

64

ақпарат беру мүмкіндігі аз болады. мәлімет алады. Белгілі бір

математикалық ұғымды

қалыптастырумен қоса, ойлау

қабілеттерін дамытып, түрлі

міндеттерді шеше білуге үйренеді.

Мектепке дейінгі баланың танымын алғашқы күннен бастап дамытудың,

бойында оқыту мен тәрбиелеудің негізін қалыптастырудың құралы.

Ойын әрекеті, яғни ойын - баланың жетекші әрекеті. Бірақ, ойын тек қана

балаларды қызықтырып, уақыт өткізудің құралы болмай, балаға берілген білім

мен тәрбиенің құнды негізі болуы керек.

Яғни, оқыту-тәрбиелеу жұмысын бағдарлама талаптарына сәйкес ойын

түрінде ұйымдастыра отырып, баланың логикалық ойлау қабілеттін арттыруға

жағдай жасау негізгі міндет. Бала ойын барысында айнала құбылыс сырын

танып сезінеді, себеп-салдарлық байланысты және тәуелділікті анықтауға

тырысады. Айналадағы өмір құбылыстарын, ерекшеліктерін байқай отырып,

білуге қызығушылығы туындайды, осы сезім оны талпыныстарға жетелейді.

«Еліміздің ертеңі- бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры -

ұстаздың қолында» деп елбасымыз Н.Ә. Назарбаев айтқандай балабақшада

баланың таным процесін ізгілендіру мақсатында көптеген оқу-тәрбие үрдістері

жан-жақты ұйымдастырылып өткізіледі.

Ақпараттық технологияларды пайдалану тәрбиеленушілердің танымдық

белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін

қалыптастырады, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. Қазіргі

қоғам алдында тұрған өзекті мәселелерді шешуде, яғни жан-жақты көп

мәдениетті, шығармашыл, әлеуметті бейімделген тұлға қалыптастыру үшін

тәрбиешінің өзі де шығармашыл тұлға болуы тиіс. Қазіргі уақытта оқытудың

жаңашыл технологиялары бар. Олардың бала танымын қалыптастырып тұлға

ретінде дамуы үшін маңызы зор. Олай болса келешек ұрпағымыздың жан-

жақты, терең білімді, яғни интеллектуалды деңгейін жоғары болуына

қойылатын талап зор. Заман талабына сай жаңашыл тұлға тәрбиелеуде әрбір

педагог-тәрбиеші нәтижелі жұмыс жасайтынына сенімдіміз.

Әдебиеттер

1. ҚР «Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік

бағдарламасы» 2010 жыл 7 желтоқсанда №1118 Жарлығы.

2. «Мектепке дейінгі тәрбие және білім беру» стандарты 2016 жылғы 13

мамырдағы №292 қаулысымен.

3. Ф.Н. Жұмабекова «Мектепке дейінгі педагогика», Алматы- Фолиант

2008жыл.

65

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ МЕКЕМЕЛЕРДЕ ҚҰРАСТЫРУ АРҚЫЛЫ

БАЛАНЫҢ ОЙЛАУ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ ТУРАЛЫ

А.Қ Сақпанова

ЖШС Шығыс Балдырған тәрбиешісі

«Құрастыру» ұғымы латын тілінің сөзінен шыққан, ол модельді

құрастыру, салу, белгілі бір ретке келтіру, түрлі заттарды өзара байланысқа

келтіру деген мағынаны білдіреді. Құрастыру өнімді іс-әрекеттер қатарына

жатады, себебі белгілі бір өнім алуға бағытталған.

Отандық психологтар мен педагогтар (Л.С. Выготский, В.В. Давыдов,

А.В. Запорожец, Н.Н. Поддьяков, Н.А. Ветлугина, Н.П. Сакулина, Е.А. Флерина

және т.б.) балалардың шығармашылық және ойлау қабілеттері мектепке дейінгі

жаста қалыптасатынтығын дәлелдеген. Құрастырумен жұмыс жасауда балалар

жаңа материалдармен танысады, оны құрастыруда баланың ой-қиялы дамиды,

бөліктерді біріктіріп құрастыру іскерліктерін меңгереді. Бала өз ойынан

құрастыру кезінде белгілі қабілеттілікті игеріп, іс-тәжірибесін қолдана отырып,

жаңа затты құрастыруда ақыл-ойын жұмсап, белсенділік танытады. Сонымен

бірге, мектеп жасына дейінгі балалар үшін өнімді қалыптастыру үрдісі

маңызды мағынаға ие. Баланың іс-әрекеті жоғары эмоциялық

қызығушылықпен, ізденуге деген талпынысымен, түрлі шешімдеді түрлі

жолдармен жүзеге асырып көруімен ерекшеленеді, сол арқылы соңғы нәтижеге

қарағанда сол іс-әрекеттері арқылы көп рақат алады. Бұл - баланың ойлау

қабілетінің ерекшелігі [3].

Қазіргі психологияда ойлау ұғымына әр түрлі түсінік беріледі, ойлау

дегеніміз - әлеуметтік жағдаймен ұштасқан, тілмен тығыз байланысты

психикалық үрдіс, сол арқылы болмыстың, дүниедегі нәрселердің жалпы және

жанама бейнеленуі. Бұл бейнелену адам ойының талдау және біріктіру

әрекеттері арқылы танылады. Ойлау - сыртқы дүниедегі болмыстың жалпы

жанама жолмен біздің санамыздағы ең биік сатыдағы бейнесі. Ойлау адамның

өмір тәжірибесі мен практикалық іс-әрекеттері нәтижесінде пайда болып,

тікелей сезім үрдісінің шеңберінен әлдеқайда асып түседі [4]. Ойлау – аса күрделі психикалық үрдіс. Ойлаудың жоғарғы психикалық

үрдіс ретінде өзінің ерекше сипаттамалары мен белгілері болады. Оны

зерттеумен бірнеше ғылым айналысады. Бұлардың ішінде логика

мен психологияның орны ерекше. Психология түрлі жас мөлшердегі адам

ойының пайда болуы, дамуы, қалыптасуы жолдарын, яғни жеке адамның ойлау

ерекшеліктерінің заңдылықтарын қарастырса, логика – бүкіл адамзатқа ортақ

ой әрекетінен заңдары мен формаларын айқындайды, адам ойының нақты

нәтижесі болып табылатын ұғым, пікір, дәлел, ой формаларының табиғатын

зерттейді.

66

Сурет 1. Ойлаудың белгілері Баланың ойлауы екі жасында басталады. Ол оның жүре бастау, қозғалысының

шарықтау, көзқарасының кеңеуі және тілді меңгеруімен байланысты. Баланың

ойлауы міндетке деген танымдық міндет түрінде туындайды. Затты ұстап,

оларды басқара отырып, заттың қасиетін біледі.

Қазіргі кезеңде мектепке дейінгі мекемелерде құрастыру сабағы арнайы

сабақ түрінде екі аптада бір рет өткізіледі. Құрастыруды үйрену кезінде

балалардың жоспарлы ойлау іс-әрекеті дамиды, бұл - іскерліктің

қалыптасуындағы маңызды фактор болып табылады. Балалар құрылысты

немесе бұйымды құрастыра отырып олардың қандай болатынын ойша

елестетеді және де оларды қандай жүйеде қалай жасайтынын күні бұрын

жоспарлайды. Құрастыру термині - әр түрлі заттарды, бөліктерді бір жағдайға

келтіріп құрау деген мағынаны білдіреді.

Құрастыру іс-әрекеті дегеніміз - бұл өзінің қызметіне сәйкес бұрыннан

ойластырылған, белгілі бір нақты өнім алуға бағытталған әрекет түрі.

Құрастыруды үйрену арқылы балалардың ойлауы дамиды, іс-әрекетін

жоспаралай білуге дағдыланады. Белгілі бір құрылысты немесе заттарды

құрастырып, олардың қандай жүйеде, қалай болуы қажеттігін күні бұрын

ойластырады [5].

Құрастыру іс-әрекеті сондай-ақ мектепке дейінгілерді адамгершілікке

тәрбиелеуде де негізгі құрал болып табылады. Осы іс-әрекет үрдісінде жеке

бастың мынадай маңызды қасиеттері - еңбек сүйгіштік, дербестік, талапкерлік,

ұйымдастырушылық, мақсатқа жету үшін табандылық қалыптасады. Құрастыру

іс-әрекетінің түрлері:

-арнайы үлгі бойынша және сызба нұсқалар бойынша құрастыру;

-ұсынылған шарт бойынша құрастыру;

-тақырып бойынша құрастыру;

-өз еркімен құрастыру;

-конструкторлармен құрастыру.

-табиғи материалдармен құрастыру;

-компьютерлік құрастыру.

Аталған құрастыру іс-әрекетінің түрлері бойынша мектепалды

тобында балаларға ұсынылған тақырыптарды әр түрі формаларды орындауға

мүмкіндік бар. Мысалы: «Көпір» тақырыбында «Жаяу адам өтетін көпір» мен

Ойлау белгілері

Ақиқатты жалпылау түрінде бейнелеу

Объективті Шындықты жанамалау арқылы тануға мүмкіндік береді

Бір мәселелерге байланысты пайда болады

67

«көлік өтетін көпірді» жеке-жеке немесе екеуін бірге құрастыруға болады.

Сондай-ақ, өзеннің үстіне салынған көпір, темір жолдың үстінен өтетін көпір

түрінде құрастыру да баланың өзіндік ынта ықыласы мен талап-тілектерін

қанағаттандырып, құрылыс материалдарын қолданып, шығармашылықпен

еңбек нәтижиесіне жетуге бағыттайды.

Ұсынылған үлгі сабақ жоспарларындағы әдіс-тәсілдерді тәрбиеші өзінің

шығармашылығымен толықтырады. Кейбір сабақтардағы көркем сөз,

дидактикалық ойындар басқа да баланың шығармашылығын дамытуда

тәрбиешіге өзінің ізденістерімен қарау ұсынылады.

Құрастыру әр түрлі геометриялық денелер жиынтығынан, ірілі-ұсақты

бөлшектерден тұрады. Сабақ кезінде балаларды қажетті бөлшектерді таңдап

алуға үйрету, өздері жасайтын затты кеңістікте орналастыруға жаттықтыру

керек. Әр түрлі құрастыруға қажетті құрастыруды балаларға берер алдында

тәрбиеші оның әдістемелік нұсқауымен танысып, алдын-ала біліп алуы қажет.

Балаларға не қажеттігін ойластырып, өзінің үлгісін, ұсынысын дайындауы

керек [6].

Ойынға арналған құрылыс материалдарынан құрастыру мектеп жасына

дейінгі балалар үшін құрастыру дың ең қолайлы және жеңіл түрі боп табылады.

Құрылыс жиынтықтарының бөлшектері параметрлері математикалық

дәл өлшеммен белгіленген геометриялық денелерді (шаршыларды,

цилиндрлерды және т.б) білдіреді. Бұл басқа материалдарға қарағанда

балаларға аз ғана қиыншылықпен болса да оның бөліктерінің

пропорциональдылығымен олардың симметриялық орналасуын бере отырып

заттың құрылысын алуға мүмкіндік береді.

Сурет 2. Құрастырудың түрлері

Қағазбен құрастыру жұмыстары арнайы сабақтарда және бос

уақыттарында өз еріктерімен де жүргізіледі. Қағаздан алуан түрлі заттар

жасауға болады. Бұл іс-әрекет-баланың қызығып айналысатын сүйікті ермек

ойындары. Тәрбиеші қағазбен құрастыруда алдын ала дайындаған үлгілер

арқылы көрсетіп, сипаттап, әңгімелеп түсіндіреді. Үлгіге талдау жасап, балалар

тікелей қағазбен жұмысты тәрбиешімен бірлесіп жасайды. Арнайы

тапсырмалар беру, ойын-жаттығулар ұсыну, дайындалған жұмыстарды

толықтыру, өңдеу, шығармашылық іс-әрекетке бағыттау еңбек нәтижесіне

жетуге ықпал етеді. Қағазбен құрастырудың түрлері:

68

- жолақ қағаздардан бейнелер жасату;

- үшбұрыштап бүктеу арқылы бейнелер жасату;

- төртбұрыштап жануарлар бейнесін жасату;

- цилиндр пішіндерден бейнелер жасату;

-конус пішіндерден бейнелер жасату;

- қораптардан түрлі заттар бейнесін жасату;

- қағаздарды умаждап бүктеу арқылы бейнелер жасату;

- оригама бойынша түрлі заттар жасау;

- қағаз өнері (қағаз пластика) әдіс-тәсілімен бейнелер жасату.

Қағазбен құрастырудың кезендері:

Бірінші кезең - қажетті затты жасауды сипаттау, іс-әрекет барысын

баяндау, әңгімелесу, ситуациялық ойындар, көркем сөз қолдану, т.б. арқылы

құрастыруға бағыт, нұсқау беру.

Екінші кезең - баланың алдына проблемалық сипаттағы мінтеттер

қойып, оны жүзеге асыруда тікелей іс-әрекетке кірісу. Өзінің тәжірибедегі

игерген дағдыларын қолдана отырып, жаңа әдіс-тәсілдерді меңгеру.

Үшінші кезең - баланың өздігінен дербес әрекет етуіне, шығармашылық

белсенділікпен өз ойынан үлес қоса білуге бағыттау [7].

Әрбір тақырып күрделі емес құрылыстардан басталып бірте-бірте

олардың мазмұны күрделене түседі. Алғашқы сабақтарда балалар негізінен

дайын және жартылай дайын үлгілер бойынша құрылыстар тұрғызады.

Мысалы, тірегі шаршы және тік бұрышты боп келген бір-екі қатарлы, үйлердің

карапайым және күрделі құрылысын жасайды [8].

Құрастыру барысында балалар белгілі бір құрастырудың түрлерімен

ойлау қабілетінің дамуына ықпал етеді. Балалар сурет түрінде, құрастыру

түрінде, өлеңдерден көптеген жаңалықтар ашады. Ашылулар мен заттар

жаңалығы субъективті сипатта болады және ол - бала негізгі ерекшелігі болып

табылады. Сонымен бірге, мектеп жасына дейінгі балалар үшін өнімді

қалыптастыру процесі маңызды мағынаға ие. Баланың іс-әрекеті жоғары

эмоциялық қызығушылықпен, ізденуге деген талпынысымен, түрлі шешімдеді

түрлі жолдармен жүзеге асырып көруімен ерекшеленеді, сол арқылы соңғы

нәтижеге қарағанда сол іс-әрекеттері арқылы көп нәтижиеге жетеді.

Әдебиеттер

1. Шиянов Е.Н. Гуманизация педагогического образования: состояние и

перспективы. — Ставрополь, 1991. — 206 с.

2. Парамонова Л.В Формирование обобщенных представлений у детей

дошкольного возраста в процессе конструктивный деятельности // Умственного

воспитание дошкольников / Под ред. Н.Н. Поддьякова,

- М.: Педагогика, 1972. 48-49 с.

Парамонова Л.М Детские творческое конструктирование 9-стр.

3. Айтматов Ш, «Дұрыс ойлау-өнер» атты кітапта- Алматы: Рауан, 1991.

Жұмабекова Ф. Құрастыру және қол еңбегі әдістемелік құрал Алматы «Рауан»

1994. 24-бет.

69

Флерина Е.А. Место роль строительного материала в дошкольном

учреждении.- М., Гос, изд. 1929 г, стр 40.

Құрастыру және қол еңбегі әдістемелік құрал И. А. Лабаева,1998

Парамонова Л.А. Конструктирование М., «Карапуз», 1997 стр 40-42.

Нечаева В.Г, Корзакова Е.И. Строительные игры в детском саду.-

М.:Просвещение, 1966.- 189 с.

«БАЛАНЫ ОҚУҒА ТӨСЕЛДІРУДЕГІ

Н.А.ЗАЙЦЕВ ТЕКШЕЛЕРІНІҢ ТИІМДІЛІГІ»

А.Б Бауыржанова

Өскемен қаласы әкімдігінің «№1 «Балапан»

балабақша-бөбекжайы» КМҚК-ның тәрбиешісі

Бүгінгі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен инновациялық

технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды

тәрбиелеу мен оқыту саласында заман талабына сай, уақыт сұранысын

қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, сондай-ақ жаңа технологиялармен

қамтамасыз ету қажеттігі туындап отыр. Жаңа стандарттың жалпы ережесінде

педагогикалық процестің жаңашылдығын қамтамасыз ету көзделген. Осы

стандартқа сай балабақшада және мектепалды даярлық тобындағы балаларды

тәрбиелеп оқытудың басты құралы – бағдарламалар жаңартылып, оқу-тәрбие

жұмысының мазмұнына елеулі өзгерістер әкелді. Осы өзгерістерге орай

мектепке дейінгі дамыта оқытуды жетілдіру әр педагогтан оқыту ісін

оңтайландыру жолдарын тәжірибеге енгізуді талап етеді.

Сауат ашуға үйретуде оқытудың жаңа технологияларын қолдану арқылы

балалардың тіл белсенділігіне, анық айтуға және балаларды өз ойларын,

сөздерін түсінікті жеткізе білуіне қалыптастыру.

Осы жинақ ішінде Н.Зайцев технологиясы бойынша кіргізілген ойындар

жүйесінің ерекшелігі, оның оқыту үрдісін балалардың табиғи мүмкіндіктерін

ескере отырып, жан-жақты, белсенді баланың миының танымдық белсенділігін

арттыруында болып табылады. Автордың ойы бойынша баланың

абстракциялық, логикалық миының дамымауы, оның тактильді көру, есту,

сезіну және интуициясымен реттеледі.

Н.А.Зайцев 1939 жылы Санкт Петербург қаласында дүниеге келген.

Балабақшада тәрбиеші, жасөспірімдер колониясында, ақыл-ойы төмен балалар

интернатында және орыс тілі мен шеті тілі мұғалімі боп қызмет еткен. «Білім

беру жүйесіндегі стандарттан тыс технология» деген орталықтың негізін

салушысы және басқарушысы. Ол ұлы педагог-новатор, «Зайцев кубиктері»

70

атты еңбектің авторы. Оның барлық еңбектері, әсіресе ең әйгілісі «Зайцев

кубиктері» еңбегінде – баланың дамуына, яғни денсаулығына, жақсы көңілде

болуына бағытталған. Барлық материалдары ойын түрінде ұсынылғаны

соншалықты, балалар үлкен қызығушылықпен бұл кубиктермен топ болып та

және жеке болып та ойнайды. «Зайцев кубиктері» – балалардың кіші жасынан

бастап оқып үйренуге мүмкіндік береді. Комплект құрамына кубиктердің

картон бөліктері, оны толықтырып отыратын басқада бөліктері, сабаққа

арналған әдістемелік құралдары, буындарды әндете айтылатын аудио жазбалар.

«Зайцев кубиктерінің» тиімділігін әрбір елдің педагогтарымен бірлесе отырып

тексерілген. Зайцев бойынша оқыту - ойын арқылы оқыту деген. Еркіндік –

сабақтың негізгі ережесі. Зайцев орталығындағы сабақта балалар секіріп,

шулап, көп қозғалыс жасап жүре беруіне болады. Балалар көп қозғалады:

таблицадан кубикке көшеді, кубиктен тақтаға қарай, шапалақтайды, аяқтарын

топылдатады. Мұның барлығын жан дүниесімен жасайды. Бірақ жәй демалу

үшін жасалатын сергіту сәті емес. Н.Зайцевтің айтуы бойынша, кез-келген

ойынның негізі ізденіс пен өзіндік қалауды құрайды. Таблицаны бүктеу мен

Зайцев кубиктерімен жұмыс жасау барысында, балалар үнемі ізденісте болады.

«Ойнау арқылы», балалар оқуды, сөзді буынға бөлуді, екпін қоюды, сөзге

дыбыстық талдау жасауды, сөйлем құрауды, санауды, жазуды үйренеді. Зайцев

әдістемесі сезім мүшелері оның ішінде сезінуді, тыңдай білу, ести білуді,

көруді дамытады.

Зайцев әдістемесі логопед жұмысына жақсы әсерін тигізеді. Әрине, егер

оқытуды арнайы маманы жүргізсе ғана. Ата-аналар өзі жеке үйрете алмайды,

оған шыдамдылық керек, себебі бөліктерді ажырата білетін бала, бірден оқып

кете алмайды. Зайцев оқуға үйрену хат арқылы жүзеге асырылатына мән

берген.Бала үшін ең оңайы дыбысты белгіге ауыстыру. Ол сөздерді жинап оны

айтуға уақыт өте келе үйренеді.

Николай Александрович Зайцев - педагог-новатор, шығармашыл-педагог,

академик. Ерте жастағы балаларды сауат ашуға үйретудегі жоғары нәтиже

көрсететін технологияның авторы. Оның 30 жылғы еңбегінің жүйелі

методикалық әдістері «адам» туралы ғылымдардың И.М. Сеченова, И.П.

Павлова, А.А. Ухтомского, В.М. Бехтереваның зерттеу орталықтарында кеңінен

қолданылған. Н.Зайцев технологиясының ерекшелігі,оның оқыту үрдісін

балалардың табиғи мүмкіндіктерін ескере отырып, жан-жақты, белсенді

баланың миының танымдық белсенділігін арттыру болып табылады. Автордың

ойы бойынша баланың абстракциялық, логикалық миының дамымауы, оның

тактильді көру, есту, сезіну және интуициясымен реттеледі.

Технологияның классификациясы:

Қолдану саласы: жекелік, заттық

Негізгі даму факторы бойынша: социогендік

Игеру тұжырымдамасы бойынша:ассоциялық-рефлекторлы

Мазмұны бойынша: оқыту, жалпы білім беру, монотехнология.

Басқару типі бойынша: кіші топтар, дифференциация, репетитор

Үйымдастыру: сабақ, сынып, жекелік

71

Балаға деген қатынасы: сабақтастық педагогикасы

Негізгі әдістері: ойын, түсіндіру, көрсету

Технологияның негізгі мақсаттары:

•Мектепке дейінгі 5 жастағы баланы санауға, оқуға үйрету.

•Балаларға оқыту мен санаудың қатар жүргізілуі арқылы дұрыс сөйлеу

мәдениетін қалыптастыру.

•Фонемалық принципты қолданбау,бүктеу арқылы оқыту

•Балаларды олең айту арқылы оқыту.

•Балаларды оқу арқылы жазуға үйрету

•Балалардың барлық есте сақтау түрлерін қолдану - дыбыстық, моторлық,

кинестикалық, түстік

•Көрнекіліктерді кеңінен пайдалану, баланың білімді барлық сезім

мүшелерімен қабылдауы

Мазмұнының ерекшеліктері:

«Зайцев кубиктер» ойын- құралы 54 картоннан тұрады. Картондар буктемелер

арқылы кубикке жиналады, оған қосымша 3 қағаз таблицасымен (2 оқуға,1

математикадан), әдістемелік нұсқаулықпен қамтылған.

Кубиктердің ерекшеліктері:

-12 түстер бойынша

-көлемі бойынша

-дыбыстық орындалуы

-салмақ бойынша

-вибрациялық толқу

-аудио жазбалар

-Дидактикалық безендіруі үнемі ауыстырылып отыруы

Әдістеменің тақырыптардың жүйесі.

1. Сенің есімің

2. Сенің жақындарың

3. Таңдау бойынша сөздер

4. Қалай тамақтануды ұнатасың?

5. Түскі ас (түстену)

6. Дүкен

7. Зоопарк

8. Поезд

9. Сөздердің мазмұнын кеңейту, күрделендіру

10.Сөйлеммен таныстыру

Орындаудың үздіксіздігі

1. Мұғалімнің көрсетуі

2. Мұғалімнің қолының іс-әрекеті арқылы орындауы

3. Бала өз бетінше орындайды

4. Суреттер бойынша сөз-жұмбақ, ойындарды қолдану

5. Командалық,топтық ойын

Ұсыныстар:

72

Әдістеменің қағидасы: балаға «Мен сендерді оқуға үйретемін» - деп

жарияламауы. Олар өздері оқиды. Балаларға көмек көрсетуде аса белсенділік

танытпауы.

3-6 жас балаларының сауатын ашуда қолданылатын Зайцев текшелері

«Үйшіктер»

Мақсаты: балаларды зайцев текшелерін ажырата білу қабілеттерін, қимыл

қозғалыс дағдыларын, қызығушылықтарын дамыту.

Барысы: Тәрбиеші балаларды текшелерді әртүрлі белгілері бойынша іріктеп

қоюды ұсынады. Балалар текшелерді көлеміне, биіктігіне түсіне қарай

іріктейді.

«Мені тап»

Мақсаты: Балалардың ойынға деген қызығушылықтарын,қимыл қозғалыс

дағдыларын дамыту.

Барысы: Бала кез келген текшені әкеліп, тәрбиешімен бірге әндетіп оқиды және

берілген кестеден оқыған буынын көрсетеді.

«Жұмбақтар»

Мақсаты: Балалардың ойлау қабілеттерін, қызығушылықтарын дамыту.

Барысы: Балаға жұмбақ жасырылады. Жұмбақтың жауабын тауып, оны

текшелерден құрастырып жазады.

Ұсыныс: Егер бала жұмбақтың жауабын таба алмай жатса, оның жауабын

тақтаға жазып көрсетіп, буындап бірге оқыңыз. Бала буындап оқылған

буындардан сөзді тұтас өзі айтады.

«Көріп қайтала»

Мақсаты: Балаларды зейінділікке, тапқырлыққа баулу.

Барысы: Балаға текшелерден өзінің есімін жазу ұсынылады. Бала берілген

текшелерден өзінің есімін жазады. Осы кезде бала көзін жұмады. Тәрбиеші осы

кезде текшелердің орынын ауыстырып қояды. Бала ауыстырылып қойылған

текшелерден өз есімін дұрыс құрастырып жаза білуі қажет.

Ұсыныс: Алғашқы кездерде текшелердің орынын көп ауыстырмау керек.

«Жұмбақ сөз»

Мақсаты: Балалардың ойынға деген қызығушылықтарын, қимыл қозғалыс

дағдыларын дамыту.

Барысы: Тәрбиеші балаға бір затты сипаттап айтады. Бала сол сөзді

текшелерден құрастырып жаза білуі керек.

«Көңілді буындар»

Мақсаты: Балалардың ойлау қабілеттерін, қызығушылықтарын дамыту.

Барысы: Балаға кез келген буындарды әкелу ұсынылады. Бала әкелген

буындардан сөздер құрап айтады.

Мысалы : Қа, Ма, Бо

«Шексіз шеңбер»

Мақсаты: Балалардың ойлау қабілеттерін, қызығушылықтарын дамыту.

Барысы: Балаларға текшелер беріледі және келесі тапсырмалар беріледі.

Текшелерді дауысты, дауыссыз, үлкен-кішілігіне байланысты іріктейді. Неден

жасалғандығына мән беріп, айтады.

73

«Көрме»

Мақсаты: Балалардың ойлау қабілеттерін, қызығушылықтарын дамыту.

Барысы: Егер баланың текшелермен жұмыс істеуге деген қызығушылығын

арттырғыңыз келсе, көрме ұйымдастырыңыз. Бала ең алдымен сүйікті

ойыншығының атын жазып көрсетуіңізге болады. Сол сияқты сүйікті

жануарының, тағамының аттарын жазып көрсетсеңіз болады.

Тіл ұстарту жаттығулары

Ла-ла-ла Арман жақсы бала

Ыз-ыз-ыз Анар сүйкімді қыз

Ра-ра-ра Айжан, шашыңды тара.

Қозыға жақсы қараша

Жан-жағыңа қара

Са – са-са Ызыңдайды маса,

Ағаш болар таса.

Қа-қа-қа Бақылдайды бақа.

Та-та-та Ата берші бата.

Ұс-ұс-ұс Қарлығаш-киелі құс

Ос-ос-ос Құстар бізге дос

Үз-үз-үз Суда еркін жүз

Із-із-із Жеңіп шықтық біз

Апа, берші біз.

Іс-іс-іс Түсіп қалды тіс

Піс, қазаным, піс.

Ір-ір-ір Үйге жылда кір

Сі-сі-сі Әжемде әйбәт мәсі

Ал-ал-ал Бауырсақты сал

Ұр-ұр-ұр Балам орыныңнан тұр

Қоянның түсі сұр

Ұс-ұс-ұс Байғыз – киелі құс.

Ар-ар-ар Ең қымбатты-ар

Балам, атаңа бар.

Ас-ас-ас Аман болсын бас,

Көзіңе алма жас.

Ат-ат-ат Ағаңа жаз хат,

Туысқа болма жат

Ап-ап-ап Еңбекпен табыс тап.

Есікті ақырын жап.

Үр-үр-үр Тып-тыныш жүр

Бақытты өмір сүр

Ер-ер-ер Жемістерді тер.

Сұрағанын бер.

Өр-өр-өр Жақсылықты көр

Орның болсын төр

74

Әдебиеттер

1. ҚР «Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік

бағдарламасы» 2010 жыл 7 желтоқсанда № 1118 Жарлығы.

2. «Мектепке дейінгі тәрбие және білім беру» стандарты 2016 жылғы 13

мамырдағы №292 қаулысымен.

3. Ф.Н. Жұмабекова «Мектепке дейінгі педагогика», Алматы- Фолиант 2008

жыл.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ОҚЫТУ

МЕН ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ИННОВАЦИЯЛЫҚ

ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Ғ.Т.Бустекбаева

тәрбиеші.

Өскемен қаласы әкімдігінің № 4 «Сәулетай» балабақша-бөбекжайы КМҚК,

Өскемен қаласы

«Тәрбиеші – балаларға ересек әлемге есік ашатын сиқыршы. Тәрбиешінің

білімі мен біліктілігіне тәрбиеленушілерінің болашағы тәуелді»

К.Гельвеций.

«Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды»- деп дана

халқымыз бекерден бекер айтпаса керек. Қазіргі таңда еліміздің білім

саласында жүргізіліп жатқан реформаның басты мақсаты - ой-өрісі жаңашыл,

шығармашылық деңгейде қызмет атқара алатын, дүниетанымы жоғары, жан-

жақты қалыптасқан жеке тұлға тәрбиелеу. Білім берудің алғашқы деңгейлері

балабақшадан басталады. Баланың жан дүниесін қалыптастыратын және оның

жақсы қасиеттерінің өсуіне себепкер болатын және баланың сана-

сезімін,жүрегін,жанын азықтандыратын - тәрбиеші. Сондықтан кез келген

оқыту технологиясы тәрбиешіден терең теориялық, психологиялық,

педагогикалық әдістемелік білімді, педагогикалық шеберлікті, балалардың жан

дүниесіне терең үңіліп оны ұғына білуді талап етеді.

Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі

қолданылатын инновациялық технологиялардың бірнеше түріне тоқталайын.

Инновациялық технологиялар – бұл білімнің басымды мақсаттарымен

біріктірілген пәндер мен әдістемелердің: оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың

өзара ортақ тұжырымдамамен байланысқан жаңа міндеттерінің, мазмұнының,

формалары мен әдістерінің күрделі және ашық жүйелері, мұнда әр позиция

басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында баланың дамуына жағымды жағдайлар

жиынтығын құрайды. Инновациялық технологияны қолдану негізінде келешек

75

ұрпақтың еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл

болуына жағдай жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті.[1,14-б]

А.С.Макаренко айтқандай, «Бала өмірінде ойынның маңызы зор, ересек

адам үшін еңбектің, жұмыстың, қызметтің, қандай маңызы болса, өскен соң

жұмыста да көбінесі сондай болады. Сондықтан болашақ қайраткерді тәрбиелеу

алдымен ойыннан басталады»

Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты - дидактикалық,

тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету. Ойын – оқу

үрдісіндегі оқытудың әрі формасы, әрі әдісі ретінде дербес дидактикалық

категория. Ойын кезінде баланың ортамен қарым қатынасы кеңейіп, таным

қабілеті өсіп, мінез-құлқы қалыптасады. Ойын арқылы - достық, адамгершілік,

тапқырлық, шапшаңдық, жауапкершілік, ұйымшылдық, белсенділік,

қамқорлық, сенімділік, мейірбандық, ынтымақтастық тәрбие қасиеттері

қалыптасады.

Дамыта оқыту технологиясы - баланы оқыта отырып, дамыту. Бала

бойында еркіндік, мақсаткерлік, ар-намыс, мақтаныш сезім, дербестік,

адамгершілік, еңбексүйгіштік, белсенділік т.б. қасиеттерді дамыту. Дамыта

оқыту технологиясы – күрделі құрылымды, біртұтас педагогикалық жүйе.

Оның нәтижесінде әр баланың өзін-өзі өзгертуші субьект дәрежесіне көтерілуі

көзделіп, оқыту барысында соған лайық жағдай жасалады. Педагогика

ғылымының зерттеушілері тәлім-тәрбие беру үрдісінің негізгі мақсаты бала

тұлғасын дамыту деп таниды. Бала тұлғасын дамыту, ол оның толық өзіндік

қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы ретінде қарастырылады.

«Денсаулығы сәбидің-қуанышы әр үйдің» - дегендей, дені сау, қайратты,

жігерлі ұрпақ тәрбиелеу үшін өзім жиі қолданылатын технологиялардың бірі-

денсаулықты сақтау технологиясы.

Денсаулықты сақтау технологиясы - бұл бала мен педагог, бала мен ата-

ана, бала мен дәрігер қарым-қатынасының үрдісі кезінде жүзеге асырылатын

тәрбиелеу-шынықтырудың, коррекциялық, профилактикалық әрекеттердің

тұтас жүйесі. Денсаулықты сақтау технологиясының мақсаты – салауатты өмір

салтын қалыптастыру арқылы баланың денсаулығын сақтау және нығайту,

қозғалыс ептілігі мен дағдыларын жетілдіру, салауатты өмір салтын сақтайтын

тұлғаны қалыптастыру. Балалардың дене бітімдерінің дұрыс қалыптасуын

қадағалап, дәстүрлі емес құрал-жабдықтарды пайдалану арқылы

денсаулықтарын нығайтуға болады. Халқымыздың өмірде дені сау, шыныққан

бала тәрбиелеу жөнінде кейінгі ұрпақтарына үлкен де бай мұрасы – ұлттық

ойындар. Ұлттық ойындар -балаларды шапшаңдыққа, алғырлыққа, батылдық

пен жүйріктікке,елін, жерін қорғауға, салт-дәстүрін қастерлеуге тәрбиелейді.

[3,7б]

Жобалау іс-шығармашылық технологиялары – бала мен педагогтың

бірлесіп жүзеге асыратын эксперименттік әрекетін құру. Жобалық іс-әрекет –

бұл білім беру мазмұнының кез келген бағыты бойынша іздеу, зерттеу,

практикалық тапсырмаларын шешу үшін белгілі бір жоспарлар, белгілі бір

мақсаттары бар мақсаттылық іс-әрекет. Жобалық іс-әрекет негізінде ересектер

76

мен балалардың белгілі бір практикалық проблеманы бірлесе жұмыс істеу

үдерісінде қол жеткізілетін іс-әрекеттің нәтижеге бағыттылығы (оның

барысында бала өзі үшін көптеген жаңа және бұрын білмегенді ашады) туралы

идея жатыр. Бұл нәтижені шынайы практикалық іс-әрекетте көруге, зерделеуге,

қолдануға болады.

Деңгейлеп – саралап оқыту технологиясының мақсаты- әрбір бала өзінің

даму деңгейінде оқу материалын меңгергенін қамтамасыз етеді.

Деңгейлеп оқыту әр балаға өз мүмкіндіктерін пайдалана отырып, білім

алуына жағдай жасауға мүмкіндік береді. Деңгейлеп оқыту әр түрлі

категориядағы балаларға, олармен саралай жұмыс істеуге мүмкіндік береді.

Деңгейлеп-саралап оқыту құрылымында білімді игерудің үш деңгейі

қарастырылады: ең төменгі деңгей (базалық), бағдарламалық, күрделенген

деңгей сондықтан әрбір бала меңгеруі тиіс. Деңгейлеп оқыту технологиясы

тиімді нәтижелі болу үшін: жеке тұлға ерекшеліктеріне, психологиялық даму

ерекшеліктеріне, пән бойынша білімді игеру деңгейіне көңіл бөліп отыру

қажет.

Сонымен қатар, мектепке дейінгі мекемелерде инновациялық білім беру

құралдарын қолданудың да маңызы зор. Инновациялық білім беру

құралдарына: аудио, видео, құралдар, компьютер, интерактивті тақта, интернет,

мультимедиялық құрал, электрондық оқулықтар, мен оқу әдістемелік кешендер

жатады. Осындай құралдардың бірі-мультимедиялық оқулықтарды

балабақшаларда кеңінен пайдалану - өзекті мәселенің бірі деп ойлаймын. Бұл

жағдайда тәрбиеші әр оқу іс-әрекеттерін бастар алдында жиі көрнекіліктер

ауыстырмаған болар еді. Ал, мультимедиялық оқулықтар арқылы тәрбиеші

уақытты тиімді және ұтымды пайдаланар еді. Балабақша баласына

мультимедиялық оқулықтар біріншіден, балалардың қызығушылығын

арттырады, екіншіден, зейін қойып көрумен қатар түсінбеген жерлерін қайта

көруге мүмкіндік алады. Мультимедиялық оқулықтар балабақшада балаларға

арналған таптырмас құрал болып табылады. Өйткені, балалардың зейіні әр

түрлі әдемі түстерге, ойыншықтарға, әдемі суреттерге, әсемдікке әуес болады.

Мультимедиялық электронды оқулықтар бала үшін де, тәрбиеші үшін де күнде

дамытылып отыратын анық түрдегі әдістемелік жүйе болып табылады.

Ақпараттық –қатынастық технологиясы - деп оқыту іс-әрекетінде арнайы

техникалық ақпараттық құралдарды (интерактивті тақта, аудио, бейне т.б)

пайдаланатын барлық технологияларды атайды. Мектепке дейінгі мекемелерде

ақпараттық қатынастық технология құралдарын қолданудағы мақсаты -

баланың танымдық қызығушылығын қалыптастыру. Балада танымдық

қызығушылықтың болуы олардың оқу іс-әрекеттерге белсенді, білімінің сапалы

болуына, жағымды мінез құлықтарын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Ақпараттық - коммуникативтік технологияларды қолдану кезінде денсаулық

сақтау технологиялары туралы естен шығармау керек, тәрбиелеудің

техникалық құралдарын қолдануды балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес

уақытпен шектеу керек. Заман талаптарына сай мектепке дейінгі мекемелерде

АКТ оқыту процесінде кенінен пайдаланады.

77

Проблемалық оқыту технологиясы - баланы өз бетімен ізденуге үйрету,

танымдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту, яғни балалардың

белсенділігін арттыру, оқу материалына баланы қызықтыратындай мәселе

тудыру.

ТРИЗ технологиясының мақсаты: баланың тілін дамыту, шығармашылық

қиялын дамыту болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін

дамытуда 3 негізгі мақсат қарастырылған.

1. Ауызша сөйлеуге үйрету, сөздік қорын дамыту.

2. Сөз дыбыстарын дұрыс айту.

3. Байланыстырып сөйлеуін дамыту.

Балалардың шығармашылығын дамыту жолында: сурет салу, мүсіндеу,

жапсырма музыка ұйымдастырған оқу іс-әректтері өткізіледі. Сурет салу оқу іс-

әрекетінде қалыпсыз тәсілдер қолдануға болады. [4,16-б]

Мәселен: Бала сурет салуда тек қана қыл қаламмен сурет салып қоймай неше

түрлі түтікшелерді, жіптерді, картоп қималарын, трафареттерді, тіс пастасы мен

тіс щеткасын,қайнатылған ас бояғыштарын қолдануға болады. Дәстүрден тыс

тәсіл - баланың шығармашылығын, қызығушылығын дамытады. Түтікшелерді

қолданып, үрлеу арқылы бейнелеуге болады. Алақанды бояуға батыру арқылы

бастырмалап сурет салуға болады. Мұндай қалыпсыз тәсілдерді қолдану

баланың қиялын дамытады.

Аталған педагогикалық технологиялар мен инновациялық құралдар

балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп, әр сатыға балалардың

қабылдау мүмкіндіктеріне сай пайдалануға болады.

Қорыта келгенде айтарым, қазіргі заман тәрбиешісі - заман

талабына сай, жан-жақты, білім мен тәрбиені ұштастыра білген, жаңа

технологиялармен қаруланған бала жанының бағбаны.

Әдебиеттер тізімі:

1. Абдрахманова. Г .Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде педагогикалық

технологияларды қолдану. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту»журналы №3-

2015 ж 14-б

2. Әмірова Ә.С., Анартаева К.А .Тіл дамытуға әдістемелік құрал. «Арман-ПВ»

баспасы, 2009 ж.

3. Ғазизбек А, Баизова Б. Денсаулық сақтау технологиясын мектепке дейінгі

ұйымда жүргізу маңыздылығы. «Бала мен балабақша» журналы №10, 2017 ж 7б

4. Алғашова А. Мектеп жасына дейінгі баланың суретке қарап әңгімелеу

дағдысын ТРИЗ технологиясын қолдана отырып дамыту. «Бала мен балабақша»

журналы № 12, 2017ж16-б

5. Қарабалаева Д.С. Мектепке дейінгі мекемелерде қолданылатын ойын

тәсілдері. «Мектепке дейінгі тәрбие »журналы №1-2015 ж 38-б

6. Шалабаева А. Мектепке дейінгі ұйымдарда білім мазмұнын жаңартуда

инновациялық технологияларды пайдалану арқылы педагогтардың

шығармашылығын дамыту жолдары. «Бала мен балабақша» журналы №6,

2017ж2-б

78

7. Сартаева А. Заманауи ақпаратты-педагогикалық технологияларды қолдану

арқылы білім беру кеңестігін байыту мен педагогтың кәсіби құзіреттілігін

арттыру. «Балабақша: тәрбиелеу және оқыту» журналы № 2, 2016 ж11б.

ПЕДАГОГТЫҢ ОҚУ-ТӘРБИЕ ІС-ӘРЕКЕТІНДЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ

ТӘРБИЕ НЕГІЗГІ ӘДІС РЕТІНДЕ

А.М. Куркембаева

Тәрбиеші, Өскемен қаласы әкімдігінің «№ 3«Балбөбек»

балабақша-бөбекжайы» КМҚК, Өскемен қаласы

Экология сөзі «тіршілік ету міндеті» немесе «өмір сүрген орта» туралы

дегенді білдіреді.

Экология қоршаған ортаның ластанбауын, адам өміріне зиянын тигізбеуін, таза

болуын қарайды. Туған жер, өскен ел жүрекке жылы сөздің бәрі “табиғат”

деген ғажайып ұғыммен бірігіп жатады. Табиғатты қорғау адамзаттың міндеті,

әрі парызы.

Экологиялық білім беру дегеніміз – адамзат қауымы, қоғам, табиғат және

қоршаған орта үлесімділігінің ең тиімді жолдары. Қазіргі кездегі

балабақшадағы экологиялық білім беру мен тәрбие берудің мақсаты –

табиғатты аялап, оны қамқорлыққа алып күту, табиғат жөнінде қарапайым

білім бере отырып, тірі мен өлі табиғаттағы құбылыстар жөнінде қарапайым

ұғымдар қалыптастыру.

Экологиялық тәрбие жұмысын жүргізу оқытудың негізгі формалары

бақылау, қызықтау, серуен арқылы жүзеге асырылады. Тәрбиешінің табиғи

нысандары мен табиғат құбылыстарын бақылауды ұйымдастыруы, балаларды

табиғатпен таныстырудың негізгі мәселесі болып есептеледі. Қызықтау кезінде

балаларды таза ауада, көз тартар әдемі гүлдер мен ағаштар арасында болуы

көтеріңкі көңіл-күймен қатар, табиғат сұлулығын сезіне білуіне әсер етеді. Ал

серуен кезінде, тәрбиеші балаларды табиғатпен таныстырып, өсімдіктерге су

құю, қураған жапырақтарды бірге жинау, ағаш түптерін тазалау т.б сияқты

қарапайым еңбек түрлеріне қатыстырады. Мұндай еңбек түрлерін орындау,

балалардың еңбекке деген жауапкершілік сезімдерін дамытып, ынтасын

арттырады. Экология тәрбие жұмысын ұйымдастыруда тәрбиенің негізгі

салалары болып табылатын адамгершілік, эстетикалық еңбек, имандылық

тәрбиелерімен сабақтастыра жүргізу басшылыққа алынады. Бағдарлама

мазмұнында көрсетілгендей өлі және тірі табиғатпен одан әрі таныстырып,

табиғат құбылыстары жайындағы бастапқы жалпылама ұғымдарды нақты түрде

меңгерту ұсынылады. Жыл мезгілінің ерекшелігіне орай күзгі табиғат

құбылысы (жаңбырдың жаууы, адамдардың пайдалы іс-әрекеті, ауладағы

жапырақтарды жинау, жылы жаққа ұшатын құстарды бақылау т.б). Қыстап

қалған құстарға қамқорлық жасау, табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен

79

құстарды күту, балыққа жем беру. Ерте көктемде ұшып келетін құстарға

үлкендер көмегімен дайындаған ұяларға жем шашу, ауладағы гүл, көкөніс

өсімдіктерін өсіруге жәрдем беру. Бүршік жарған ағаш бұтақтарын (бұтақ,

бүршік, өсімдік т.б) мағынасына сай түсіндіру. Табиғат құбылыстарын әдемі

келбетін жырлайтын өлең жолдарын әнге қосу, сөз-жұмбақтар шешу,

дидактикалық, қимылды ойын түрлерін пайдалану, өз ойларынан табиғат

көрінісінің суретін салып, әңгімелеп айтып беру. Жаз кезінде тәрбиешілердің

ұйымдастыруымен өзен-көл жағасына, баққа, гүл алаңына барған кезде

айналаның тазалығына мән беру.

Экологиялық білім беру үрдісінде көрініс табатын іс-әрекеттің мынадай

түрлерін атауға болады:

- табиғаттағы әр түрлі оқиғаларды бейнелейтін немесе табиғатты қорғау,

көркейту іс-әрекетін білдіретін сюжетті-рольді ойын;

- балабақша алаңында (табиғаттағы еңбек) тіршілік объектілері үшін немесе

оларды күтіп-баптауды жүзеге асыру, сондай-ақ, заттарды қайта өңдеу

(ойыншықтарды, кітаптарды және т.б. жөндеу) іс-әрекеті;

- табиғаттан алған әсерлерін және адамдардың табиғаттағы іс-әрекеттері

негізінде бейнелеу өнерінің туындыларын жасау;

- табиғатпен тілдесу, өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің объектілерімен

еркін түрде байланыс жасау – бақылау, оларды еркелету, күтіп-баптау іс-

әрекеті, қолға үйрету мен белгілі-бір жағдайға бағындырып үйретуді қамтитын

кешенді іс-әрекет;

- тәжірибе жасау – бақылау нәтижесндегі өз пікірін айтумен сабақтасып келген

іс жүзіндегі танымдық іс-әрекет;

- сөйлеу тілі, сөйлесу іс-әрекеті, сұрақтар, хабарламалар, әңгіме, диалогқа

қатысу;

- табиғатқа байланысты кейбір мәліметтер мен қызықты да құпия әсерлер

жөнінде пікір алмасу, әңгімелесу арқылы табиғат жайындағы түсініктерін

айқындау;

- бақылау - өз бетінше дамытумен бірге табиғат туралы және табиғаттағы

адамдардың іс-әрекеттері жөнінде мәліметтерді алуды қамтамасыз ету;

- табиғат жайлы мазмұндағы телехабарларды, суреттерді көріп тамашалау,

шағын шығармалар оқу балалардың табиғат жөніндегі қалыптасқан түсініктерін

айқындайтын және жаңа ықпал ететін іс-әрекет түрлері.

Балалармен экологиялық бағыттағы іс-әрекет түрлері кезінде нақты

нәтижелерге қол жеткізу тәрбиешінің кәсіби шеберлігін танып, экологиялық

тәрбие жұмысы кезінде тиімді әдіс-тәсілдерді игеруін қамтамасыз етеді. Сол

себепті балалардың экологиялық тәрбиелілігінің деңгейін көтеруге олардың

тұлға ретіндегі экологиялық білімін дамытуда пайдалануға болатын мынадай

әдіс түрлерін ұсынамыз.

«Тіршілік иелерінің өміріне қажетті туғызу және қолдау әдісі» балаларға

экологиялық тәрбие берудегі басты әдіс түрі болып саналады. Ол балалардың

тәжірибе жасау дағдыларын, икемділіктерін айқындауға бағытталған.

80

Объектілерді бақылау – өсіп-өндірудің нәтижелері қалыптаса бастаған

дағдыларды бағалауға бағыт береді және оларға сипаттама беруді қамтамасыз

етеді. Экологиялық тәрбиеде жақсы нәтижеге жету – осы әдіс түрінің тәжірибе

мен модельденген іс-әрекетінің бір-бірімен байланыста болуында. Сондай-ақ,

заттарды күтіп-баптауда, оларды жөндеуде және жаңартуға қатысу балаларға

қажетті тәжірибелік дағдыларын қалыптастыруға септігін тигізеді. Ұлттық парк

аумағы жануарлар мен құстар әлеміне, ну орманға өте бай өңір. Балқарағай,

қызылқарағай, самырсын, көксамырсын біздің жерде өседі. Ғалымдардың

айтуына қарағанда балқарағай, қызылқарағай ағаштары 500-800 жыл өмір

сүреді екен. Ормандарымыздың ен байлығы осы балқарағай мен қызылқарағай

десек, бұл сапалы ағаш түрлері Қазақстан бойынша тек Катонқарағайда

өсіріледі. Осы сапалы ағаш түрлері сонау шетелде, Италия мен Венециядағы

теңіз жағалауларындағы бірнеше ғасырлар бұрын салынған тамаша

виллалардың астына қойылған. Судан шірімейді екен. 100 жылдан асқан

Катонқарағай өңіріндегі ағаш үйлер де дәл осы қызылқарағайдан салынған.

Бақылау – табиғаттағы сезімдік тұрғыда тану әдісі, мақсатқа бағытталған

қабылдау, сезім мен тиімділіктің бірлігі көрінетін танымдық күрделі үрдіс. Ол

табиғатпен, тіршілік объектілерімен, қоршаған ортамен тікелей байланыста

болуды қамтамасыз етеді. Табиғи объектілер мен табиғат құбылыстарын

бақылауды ұйымдастыру балаларды табиғатпен таныстырудың негізгі тәсілі

болып табылады. Балабақшада оқу кезеңдері, балалардың жас ерекшеліктеріне

қарай, қалыптасқан мүмкіндіктері, айналадағы ортаның әлеуметтік және табиғи

шынайы ақиқат жағдайы – міне, осының бәрі балабақша мекемесінде табиғатқа

деген қарым-қатынасының қалыптасуына, айналадағы ортаны сақтап,

жақсартуына лайықты ықпал етеді. Балабақшамызда құрылған үйірме мен

орманшылық мүшелері жас ерекшеліктеріне қарай таңдап алынған. «Табиғатты

аялаймыз» іс шарамызда сарымсақегу. оұу іс-әрекетінде күтіп-баптау керектігін

«өсімдіктің өсуі бәрімізді де қуанышқа бөлейді, «олардың өсіп-өнуі бізге

ұнайды», «олар ауылымызға сән береді» деп түсіндіреді. Олар өсімдіктердің

тиімділігін, мысалы ағаштан қарындаш пен сызғыш жасалады деген

сияқтыларды жиі айта бермейді жәнеде өсірген көкеністер азықекенің біледі.

Ұзақ мерзімді бақылаулаларды ұйымдастыру – өсімдіктер мен

жануарлардың өмір сүру ортасымен өзара байланыста болу, балалардың сол

ортаға деген бейімділігін танудың алғы шарты. Бақылау балаларға табиғат

жөніндегі нақты түсініктерді меңгертіп, ойлау қабілетін, сөйлеу тілін

дамытады. Өсімдіктерді, жәндіктерді, құстарды бақылау арқылы бала көптеген

жаңалықтарға тап болады. Ал жүйелі бақылау баланың жеке басының

байқампаздығын аңғартады, осының әсерінен баланың дүниетанымы кеңейіп,

қоршаған ортаға деген өзіндік көзқарасы пайда болып, білуге деген ынтасы

арта түседі. Мысалы: мен «Құлыншақ» бірінші сәбилер тобымен гүлдің өсуіне

бақылау жасаудамыз. Біз балалармен гүлдің тұқымын алып оны ыдысқа

отырғыздық. Сол отырғызылған гүлді күнделікті бақылап отырмыз. Күн сайын

су құйып, топырағын қопсытамыз. Арам шөбін жұламыз. Гүлдің жақсы өсуіне

барлық жағдайды жасап отырмыз. Сол арқылы гүлдің өсуін бақылаймыз.

81

Балаларға бұндай бақылау тәжірибесі өтте қатты ұнайды. Өсімдіктерге деген

көзқарасы өзгеріп, оларды қорғап, аялауға ынталанады.

«Жер, су, ауа», «Жапырағына қарап анықта», «Кім жылдам?», табиғат

құбылыстарына байланысты сөз жұмбақтарды шешу т.б ойын түрлері арқылы

бала қоршаған орта туралы түсінік алады, дүние сырларын түсініп, аңғара

бастайды. «Табиғат – бүкіл тіршілік атаулының алтын ұясы, тал бесігі, өсіп-

өнер мекені», яғни табиғатты қорғау – экологиялық тәрбие жұмысымен

ұштастырумен табылады.

Балабақшаның негізгі міндеті – дені сау, қазіргі заман ағымына сай

сауатты да инабатты ұрпақ тәрбиелеу, сонымен қатар баланың табиғатқа деген

сүйіспеншілігін арттыру, әрі еңбекке баулу. Балаға табиғаттағы әрбір өсімдікті

таныстыру, көрсету, бақылау арқылы ғана экологиялық білім бере аламыз.

Сондықтан да балабақшадан бастап, жас ұрпаққа экологиялық білім мен тәрбие

берудің мақсаты – білім мен білікті қалыптастыру ғана емес, ол тұлғаның

дүниетанымын дамытып жан-жақты етіп тәрбиелеу болып табылады. Қорыта

келе айтарым, балабақшадан бастап қоршаған ортаны қорғауға, аялауға

тәрбиеленген бала келешекте табиғат қамқоршысы болатыны сөзсіз.

Әдебиеттер:

1. С.А. Веретенникова Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен

таныстыру - Алматы, 1983.

2. А.Е. Манкин, Э.Н. Батолова «Экология» Алматыкітап, 2002.

3. «Бала мен балабақша» журналы, 2013 ж.

4. Экология негіздері - Алматы, 1995

5. Қ.Самбаев Экология негіздері - Алматы, 1995.

6. Р.Сәтімбеков Табиғатты қорғау - Алматы, 2002.

7. Журнал «Балабақша», №2-6, 2009 жыл

8. Интернт желісі: http://asyl-bilim.kz/load/p_nder/is_zh_rg_zu/otchet/68-1-0-1147

М.МОНТЕССОРИ ТЕХНОЛОГИЯСЫН МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ

МЕКЕМЕЛЕРДЕ ҚОЛДАНУДЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ

Г.М.Қайырбаева

Тәрбиеші, Өскемен қаласы әкімдігінің «№ 3«Балбөбек»

балабақша-бөбекжайы» КМҚК, Өскемен қаласы

Бала табиғатынан білуге құмар, тумысынан-ақ өсуге, жетілуге ұмтылысы

басым. Сондықтан да мынадай өркениетті заманда балабақшадағы

педагогтардың ұлттық қалпымыз бен мінезімізді сақтай отырып, бала

тәрбиесінің әдістерін тынбай ізденіп, жиі жаңартып отыруы тиіс. Көптеген

балабақшаларда балалар белгіленген ережелер бойынша және ересектердің

82

бақылауында ойнап, білім алады. Әрине, жақсы педагог ойын ұйымдастырып,

не кітапша оқып баланы қызықтырады, балаға аппликация жасау мен қағаздан

жасалған бейнелерді желімдеуге үйретеді. Бала сол нәрсені шынымен жасауға

құлықты ма? Баланың өзімен – өзі жұмыс жасауы немесе біреуді тыңдау

баланың ақыл – ойын дамыта ма?

Бұл сұраққа жауапты М.Монтессоридің педагогикалық жүйесінен табуға

болады. М.Монтессоридің педагогикалық технологияларын балабақшамызға

ендіру, Қазақстан Республикасы дамыған 30 елдердің қатарына бетбұрыс жасап

отырған сәтте, ерікті, дербес, жауапкершілікпен шешім қабылдауға қабілетті

адамдардың пайда болуын қажет етіп отыр.

М.Монтессори әдісі әрбір тәрбиеленушіге деген даралы тәсілдемеге

негізделген. Бұған сәйкес балдырғандар мен бүлдіршіндер дидактикалық

материалдар мен сабақ ұзақтығын әрдайым өздері таңдай отырып, өзіндік

ағыммен дамиды. Баланың моторикасын және сенсорикасын дамыту арқылы

жазу, оқу және санау жүйесін үйрету басты екенін анықтады. Қай кезеңде

болмасын балабақшада Монтессори әдісі өз құнын жойған емес. М.Монтессори

әдісі балаларға жауапкершілікті сезінуге, өздігінен шешім қабылдай алуына,

топта немесе жеке жұмыс жасай алуына, таңдау жасай алуына, өз уақытын

ұйымдастыра білуіне, өзіне сенімділікпен қарауына мүмкіндіктер береді. Бұл

әдістің мақсаты – балалардың табиғи мінезін, қызығушылығын, қабілетін

тәрбиешінің нұсқауымен емес, өз еркімен тәуелсіздік рухында тәрбиелеу.

Педагог мұнда тек бақылаушы рөлін атқарады.

М.Монтессори үшін адамның рухани дамуы оның психофизикалық

дамуымен тығыз байланысты. Монтессори үнемі интеллект, ойлаушылық

қабілеттердің, жалпы дамуы үшін қабылдау және сезім мүшелерінің, қимылдық

аумақтың дамуы маңызды рөл атқаратынын көрсетіп отырды. Бұл әдіс әрбір

жеке баланың қажеттілігіне, қабілетіне, дарынына негізделеді.

Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдай отырып, бұл әдістің

дәстүрлі әдістерден негізгі ерекше өзгешеліктерін бөліп қарауға болады, олар:

оқытудың дара тәсілі; өздігінен әрекет етушілік; жаттығуларды орындауға

мәжбүрлеу емес, себеп болу және құлшындыру; ретке келтірілген ерекше

дидактикалық материалдардың болуы; материалды балалардың өздігінен

таңдауы; педагог позициясының еркін балаларды бақылауда және кәсіптік

көмек көрсетуде болуында; бірқилы таныстыру сабақтарын ұйымдастыру; 3

сатылы ауызша (сөздік) сабақтар өткізу.

Бала жас шыбық секілді, қалай исең, солай қисаяды. Жақсылап үйретсең,

тез қабылдайды. Осы тұрғыдан алғанда Монтессори әдістемесінің еліміздің

білім беру ұйымдарына енуі қуантарлық жағдай. «Анаммен бірге», «Мен өзім»,

«Ақылдылар» секілді орталықтар білікті, тәжірибелі педагогтар мен

қызметкерлермен, дәрігер-педиатрмен, психологпен, логопедпен қамтамасыз

етілген. Орталықтардың жұмысының негізгі бағыты – мектепте дейінгі

балалардың еркін дамуы мен тәрбиесін қамтамасыз ету.

Бала мұнда «өзімнің жасауыма мүмкіндік бер» дейді. Балаларға дауыстап

сойлеу бұл әдісте мүлдем жоқ. Педагог балаларға әр сала жайлы қызықтыра

83

мағлұмат береді. Қай салада жұмыс жасау бала қалауында: зертханада,

жаратылыстану, аспан әлемі, асхана, қолөнер, бейнелеу, сумен т.б. Еркін

жұмыс істеу барысында жетістігін өзі көріп, қатесін де өзі жөндеуі – ішкі

дүниесін тәртіпке баулып, жеке адамгершілік қасиеттерін дамытады.

Пайдаланған заттардың ең басында қалай тұрғанын бақылаған бала жұмыс

аяғында тап солай жинастырып, тазалап қояды. Мұндағы негізгі міндеттерге:

балаға өз жұмысын басқаруға көмектесу, негізгі түстерді айыра білуге үйрету,

ұсақ моториканы дамыту, математикалық, ғарыштық түсініктерді

қалыптастыру, зейінін тұрақтандыру, тәртіпке баулу.

Монтессори материалы бес жолмен іске асады:

1. Тәжірибелік жолмен іске асатын жаттығулар – бұл баланың күнделікті

өмірде өзі көріп жүрген заттарынан құралған. Қозғалыс жүйесін дамыту,

қоршаған ортада тепе-теңдікті сақтауға үйретеді.

2. Сезім мүшесін дамытатын материалдар – (сенсорлы қаймақ). Үлкен,

кішкентай түсініктерін қалыптастыру. Моторикасын дамыту, заттардың

көлемін, түсін, пішінін, дыбысын ажырата білуге үйрету.

3. Математикалық материалдар – баланы алғашқы математикалық ұғымдармен

таныстыру, математикалық амалдарды үйрету.

4. Сөздік қорын дамыту материалдары – әріп пен дыбыс туралы түсініктерін

қалыптастыру. Сөздік қорын молайту, оқуға, жазуға дағдыландыру.

5. Ғарыш орталығы – бала өсе келе қоршаған ортадағы заттармен қарым-

қатынас жасай бастайды. Бұл аймақта астрономия, биология, география

ғылымдарымен танысады.

М.Монтессори өз педагогикалық әдістемесін дидактикалық дайындалған

ортадағы баланың өз бетінше даму жүйесі деп атаған. Монтессори материалдар

бала үшін қоршаған ортаның кілті болып табылады, соның арқасында бала әлем

туралы білімдерді санасына сіңіреді. Олардың көмегімен бала мәдениет пен

заманауи өркениетке қосылады. Өзінің тәжірибесінде табиғатты түсініп, онда

бағыт-бағдар алуға үйренеді. Монтессори бойынша жасалған «дайындалған

ортада» бала өзінің барлық физикалық және рухани функцияларын

жаттықтырады, өзінің жан-дүниесінің тұтастығын жасайды, жан-жақты

дамиды.

Баланың қабілетін қаншалықты ерте ашып дамытса, оның нәтижесі де

жемісті болмақ. М.Монтессори технологиясы бойынша «оқы, оқы» деп күштеп

емес, ойын арқылы оқыту және баламен дербес тіл табысуға негізделген

жаттығуларды таңдап алу қажет. Бала өсіп келе жатқан жас өскін, оның

бойындағы жақсы қасиеттерді ашып, оның қабілетін шыңдай түсу үшін, тек

дұрыс ұйымдастырылған тәрбие мен білім беру қажет екенін естен

шығармағанымыз абзал.

Бұл әдіс бойынша 3 жастан 6 жасқа дейінгі балалар зейінін,

шығармашылық және логикалық ойлау қабілетін, есте сақтауды, сөйлеуді,

елестетуді, қимылды дамытады. М.Монтессори бөлмесінде «Барлығымен еркін

айналыс, бірақ басқаларға кедергі жасама» деген ереже үнемі сақталады.

84

М.Монтессори әдісінде сыныптық сабақ системасы жоқ, мектеп

партасының орнына жеңіл қозғалатын столдар мен отырғыштар, кілемшелер

қолданылады. Монтессори ұстаз баланың өз бетімен жұмыс жасауын

қадағалайды. Монтессори әдісі үш негізгі бөлімнен тұрады: бала, қоршаған

орта, ұстаз.

М.Монтессори бақылаушы ретінде баланың ішкі дүниесімен таныса

отырып, қажеттіліктерін қанағаттандыру жолында көп еңбек сіңіреді.

Айналадағы заттық орта туралы түсініктерін қалыптастыруда монтессори әдісін

жүйелі түрде қолданамын.

Педагогикада мектепке дейінгі әсіресе сәбилік жаста ерекше назар

аударатын түрі - заттық орта. Заттық орта әртүрлі: ақыл-ой, эстетикалық,

елжандық, дене, адамгершілік т. б тәрбие түрлерімен қоса жеке тұлғаның

дамуына негіз болады. Соған байланысты заттық ортаны мектепке дейінгі

педагогикалық құрамның бір бөлігі деп айтуға болады.

Заттық ортаны алдымен қоршаған ортадағы болмысты қабылдаумен

түйсікке негізделеді. Айналадағы қоршаған ортаны, заттар мен құбылыстарды

көру, есту қабылдау арқылы өзіндік үрдістер: ес, қиял, ойлау пайда болады. Бір

нәрсені еске түсіру үшін алдымен оны көруіне есту керек. Адамның ақыл-

ойының дамуына қабылдау мәнді рөл атқарады әртүрлі іс-әрекетте әрқилы

тәжірибелік істердің реттеушісі болады.

Көркемдік шығармада заттық ортаның рөлі зор. Мысалы: музыкалық

шығармаларды музыкалық есту қабілетінсіз, бейнелеуді нәзік түстерді

қабылдаусыз, поэзияны жетілген тіл сенімінсіз түсіну мүмкін емес.

Психологиялық дамуда заттық үрдісінің рөлін бағалай отырып, белгілі

бір біліммен дағдыны меңгеруде баланың жеке қабілетін ескеру өте маңызды.

Ақыл-ой және дене еңбегінің барлық түрлерінде, баланы болашаққа қоғамдық

іс-әрекетке даярлауда, оның сезімдік қабілетін дамыту қажет, яғни түстерді,

пішіндерді, дыбыстарды дәл және дұрыс айыра білуге үйрету, қоршаған

ортадағы құбылыстардың өзіндік қасиеттерін дұрыс қабылдау қажет. Сәбилік

шақта айналадағы қоршаған ортаның үдемелі дамуы өте маңызды мәнге ие

болады. Дәл осы шақта баланың психологиялық дамуының негізі қаланады.

Айтар болсақ, балабақшада педагогтар өте тәжиребелі және «жанып

тұрған» адамдар, олар үнемі бір жаңа нәрселерге үйреніп жатады, өздері

әртүрлі мерекелерді ойлап табады, балалармен жұмысты қызықты формаларда

жүргізеді. Монтессори формасымен оқи отыра, балалар өз ойын білдіру

саласында барынша көп еркіндік алады, мектепке дайындық мерзімді жеңіл

өтеді. Олар онда үйлеріне барған сияқты. Ең бастысы, олар өздік түрде білім

алады, және олардың құмарлықтарын тоқтата алмайсың! Баланың ерекшелік

қасиеттерін бастапқылыққа қойып нақты адамды тәрбиелеуге болады.

Әдебиеттер:

1. Республикалық педагогикалық журнал «Балабақща: тәрбиелеу және оқыту»

№ 5 2014 Қыркүйек-Қазан . Мектеп жасына дейінгі балалардың сенсоиаторлық

85

дамуын жетілдіруле М.Монтессори технологиясын қолдану мүмкіндіктері 10-

12 беттер.

2. Қазақстан Республикасы мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының оқу –

тәрбие үдерісіне М.Монтессоридің педагогикалық жүйесін енгізу бойынша

әдістемелік нұсқаулық. Алматы, 2013

3. Монтессори М. Баланың үйі. Ғылыми педагогика әдістемесі М.: Задруга,

1913. — 339б.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ОЙЫН ІС-ӘРЕКЕТІ

НЕГІЗІНДЕ КӨШБАСШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ

ЖОЛДАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ

А.М. Қайырбаева

Тәрбиеші, Өскемен қаласы әкімдігінің «№ 3«Балбөбек»

балабақша-бөбекжайы» КМҚК, Өскемен қаласы

Ғылымның әр саласында білім мазмұны мен көлемі қауырт өсіп отырған

қазіргі ғылыми-техникалық үрдіс кезеңінде бұл міндеттердің жүзеге асуы

балалардың көшбасшылық белсенділігінің артуына тікелей байланысты. Демек,

оқыту барысындағы балалардың әрекетінде көшбасшылық белсенділікті

арттыру көкейкесті мәселе.

Көшбасшылық қабілет – баланың ізденіп, білім алуына бағытталған

белсенді ақыл ой қызметі. Ол көшбасшылық қажеттілік, мақсат, көшбасшылық

мотив және орындаудың тәсіл амалдарынан тұрады.

Аталған мәселе бойынша жүргізілген теориялық зерттеулер

көшбасшылық қабілеттерін ұғымына деген психологтардың, педагогтардың

көзқарастарының әр түрлі екендігін көрсетеді. Кейбір зерттеушілер

көшбасшылық белсенділік - жеке тұлғаның қасиеті, екіншілері - қабілеті, ал

үшіншілері - оны қажетсіну мен бейімділігі деп түсіндірді.

Балалардың көшбасшылық белсенділігінің негізгі көрсеткіштері:

- ойынға қызығушылық;

- таным үрдісіндегі белсенділік;

- баланың көшбасшылық қызметке деген сұранысы;

- ойын барысында білімді өз бетінше алуға дайындығының болуы және оны

түрлі нақты жағдайда қолдана білуі.

- ойынның мақсаты мен міндттерін анықтау білігі;

- проблемалық көшбасшылық міндеттерді шеше білуі;

- көшбасшылық қабілеттерін айқын бағыттылығы;

- жаңа білім алуға бала тұлғасының қызығушылығы;

- әрекет тәсілдерін білуі;

- өзін-өзі бақылау, бағалау және әрекетке бейімділігі;

- көшбасшылық тапсырмаларды шешу біліктілігі;

86

- білімді тасымалдау;

- әрекетіті қабылдау;

- ойын мазмұнын өздігінше таңдау білігі,

- көшбасшылық қызметтегі нәрсені ажырата юілу біліктілігі;

- ойындағы қиындықтарды жеңуге ұмтылуы;

- ойынның тиімді тәселдерін таңдау білігі.

Балалардың көшбасшылық қабілеттерін қалыптастырудың дидактикалық

шарттарын анықтау үшін көшбасшылық қабілеттерінің компонеттерінің

қалыптасу деңгейлерінің көрсеткіштері мен сипаттамасы жаңа негізде

анықталды.

Баланың ойын әрекеті арқылы әрекеттеніп, яғни мәселені шешуі, олардың

көшбасшылық қабілетінің дамуына көмегін тигізеді.

Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту үрдісіндегі көшбасшылық

қабілеттерін дамыту болғандықтан:

ойын үрдісінің ерекшелігі;

ойын арқылы жаңа және қызықты білімді меңгеру;

ойын ақыл береді;

білім алу топпен бірге өтеді;

ойын білімділік пен сауаттылық береді;

ойын тәрбиешінің жеке ерекшелігі негізінде көрінеді;

Мектепке дейінгі балалардың іс-әрекеті - ойын іс-әрекеті жетекші болады.

Сондай-ақ көшбасшылық қабілеттер үрдісінің жүйелі қалыптасатын кезеңі.

Мектепке дейінгі балалардың жас ерекшелігі мен маңыздылығын терең

зерттеген Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов олардың ісін жалғастырушылар

Л.И.Айдарова, А.К.Дусавицкий, Г.А.Цукерман және тағы басқалары.

Д.Б.Эльконин мектепке баланың қатынас жүйесі әлеуметтік ортаға байланысты

құрылады. Мысалы мектеп жасына дейінгі балалардың әлеуметтік

қатынасының екі ортасын көрсетті: «бала - ересек» және «бала - балалар». Бұл

жүйелер ойын әрекетіне байланысты.

Ал, балабақшадан бастап жаңа құрылым қалыптасады. Ол мынадай:

«бала-ересек» және«бала-тәрбиеші», «бала – ата-ана», «бала-балалар»

«Бала - тәрбиеші» жүйесінде бірінші «бала - қоғам» қатынастары жүзеге асады.

Осындай қарым-қатынастың барысында белгілі нақтылы жағдай іс-

әрекетке қатысушылардың талқысына түседі. Бұны С.М.Джакупов еңбегінде

«нақты жағдайларды талдау» деп көрсетіп, оны әр түрлі тұрғыдан

байқайтындығын айтқан.

Мектеп жасына дейінгі балаларға берілетін білім көшбасшылық қабілет

арқылы берілсе, оның теориялық және практикалық әрекеттерінің

маңыздылығы артып, адам танымның жоғарғы интеллектуалдық табиғатына

жетеді.

А.С.Выготскийдің теориясымен басқа психологтарда 6-7 жасты бала

өміріндегі дағдарыс кезең болып табылады, - деді. Бұл жастағы баланың

көшбасшылық қабілетінің дамуын педагогикалық – психологияның статусында

жоспарлаудың мазмұны 4 кезеңге бөліп қарастыруға болады.

87

1 Көшбасшылық қабілет аймағы; ойлаудың даму деңгейі, ойын әрекеті

арқылы ақыл-ой әрекетінде ішкі жоспарын құру; тілдің даму деңгейі мектепке

дейінгі балаларының жазу мен сурет салу моторикасын дамыту;

2 Мектепке дейінгі баланың көшбасшылық қабілеттеріне қарым-

қатынастың тигізетін ерекшелігі: құрбылармен араласу арқылы коллективтік іс-

әрекетке, келіспеушіліктерді достық жолмен шешуге үйренеді; педагогпен

қарым-қатынасы, тәрбиешіге деген құрмет; әлеуметтік және этикалық

өлшемдерді сақтау;

3 Мектепке дейінгі балаларының тұлғалық ерекшелігінің аймағы; оқу

мотивациясының жеке ерекшеліктері, мектепте тұрақты эмоциялық қалыпты

сақтаудың әсері;

4 Бала іс-әрекетіне мекеменің жүйелілік принципінің тигізетін әсері;

балабақша туралы, тәрбиеші туралы оқытудың маңыздылығы туралы дұрыс

сезімнің қалыптасуы арқылы әсер ету.

Көшбасшылық қабілеттерді белсендірудің ерекше белгілері мыналар:

- бірнеше заттар мен құбылыстарға деген белсенді көшбасшылық қатынас

ретіндегі жан-жақтылығы;

- құбылыстың тек қана фактісі, қасиеттері мен сапаларына ғана емес сонымен

бірге мәні, себебі жөне өзара байланысына деген белсенділігімен сипатталатын

тереңдігі;

- динамикалығы, яғни бұл баланың меңгерген білімі қозғалмалы жүйе түрінде

құрылуы және іс-әрекетке қолданылуы, баланың ойлау әрекетінде қызмет

атқаратындығы;

-әрекеттілігі, яғни заттар мен құбылыстармен танысуға қиыншылықтарға

төзуге, мақсатқа жетуде ерік-жігерінің болуына бағытталған баланың белсенді

әрекетінде байқалады.

Психологиялық жақтағы мәселелері мына түсінікке негізделеді:

көшбасшылық белсенділік баланың психологиялық-денелік дамуының

алғышарты мен нәтижесі болып табылады. Осыған байланысты мектепалды

дайындық балаларының жоғары психикалық үрдістерінің қабылдау, зейін,

ойлау ерекшеліктерін зерттеу қажет болып табылады.

Көшбасшылық белсенділіктің құрылуы мәселесінің педагогикалық қыры

Л.С.Выготский, А.В.Запорожец, А.П.Усова, т.б. зерттеулерімен байланысты.

Олардың жұмыстарында баланың айналасындағы адамдармен, сыртқы ортамен

кеп аспектілі өзара әрекеттестігі кезінде баланың көшбасшылық белсенділігін

ете ерте жастан дамыту керектігі дәлелденген.

Көшбасшылық белсенділік бір ғана белгімен көрсетуге болмайтын ұғым,

оның алуан қырлы сипатын айқын көреміз.

Белсенділік деп адамның іс-әрекеті үстіндегі жағдайын айтады. Таным –

бұл әр жақты үрдіс. Ол білмеуден білуге қарай бағытталған ой

қозғалыстарының адам миында бейнеленуі (Ж.Б Қоянбаев, Р.М Қоянбаев).

Белсенділік – (қарқындылық, беріктік, төзімділік) білім алушының іс-әрекет

пәнімен тікелей араласу дәрежесін анықтайды. Балалардың белсенділігін

басқару дәстүрлі түрде белсендіру деп аталады. Белсендіру – бұл оқытушының

88

белгілі мақсатқа бағытталған әрекеті, мазмұнды, көлемді оқу қолданылатын

және қызығушылығын тудыратын, белсенділігін, шығармашылығын

арттыратын, білімді меңгерудегі баланың өзіндік үйренуі, дағды мен

шеберліктің қалыптасуы, оларды тәжірбиеде қолдану әрекеті.

Оқу белсенділігінің әдіснамалық негізі – таным теориясы болып

табылады. Танымның мақсаты жеке тұлғаның санасындағы обьективтік

шындықтың бейнеленуі болып табылады. (Н.Д Хмель, Г.Т.Хайруллин, Б.И.

Муканова).

Көшбасшылық белсенділік деп мотивациялық - тұлғалық, мазмұндық -

амалдық және үрдісуалды - жігерлік бөліктерінен тұратын тұлғаның

интегралдық құрылымын, сипаттамасын айтамыз [ 2].

Көшбасшылық белсенділіктің әр бөлігі өзіне тән белгілі бір қызмет атқарады:

мотивациялық - тұлғалық қызығуды тудырады, көшбасшылық белсенділікті

оятады. Мазмұндық -амалдық оны іске асыру үшін негіз жасайды және жүзеге

асыруға мүмкіндік береді, үрдісуалды - жігерлік оның аяқталуын қамтамасыз

етеді. Әр бөлік өз қызметі арқылы көшбасшылық белсенділіктің белгілі бір

кезеңін жүзеге асырады.

Баланың көшбасшылық қабілеті өз кезегінде қабылдау, есте сақтау,

ойлау, қиялдау үрдістері мен зейінің тұрақты күйін қажет етеді. Оқу барысында

баланың таным белсенділігін арттыруды олардың өз бетінше көшбасшылық

ықылас-ынтасын, шығармашылық әрекетін дамытатындай етіп ұйымдастыру

керек.

Көшбасшылық белсенділіктің үш дәрежесі бар:

1 - дәреже – жаңғыртушы белсенділік – материалды жадылап, қайта

жаңғыртуға, оны үлгі бойынша қолдануға, меңгеруге ұмтылысымен

сипатталады. Белсенділіктің бірінші дәрежесіне тән көрсеткіш баланың

бойында білімін тереңдетуге деген ұмтылыстың болмауы.

2 – дәреже – түсіндіруші белсенділік – баланың оқығанын зерделеуге, оны өзіне

бегілі ұғымдармен байланыстыруға, білімін жаңа жағдайларда пайдалану

жолдарын меңгеруге ұмтылысынан көрінеді.

Екінші дәрежеге тән көрсеткіш баланың бастаған істі аяғына дейін жеткізуге

ұмтылуынан, қиындыққа тап болғанда оны жеңудің жолдарын қарастыруынан

байқалатын үлкен дербестігі.

3 - дәреже - белсенділіктің шығармашылық дәрежесі - баланың тапсырманы

шешудің тың жолдарын іздестіруге деген ұмтылысымен сипатталады. Бұл

дәреженің ерекшелігі – мақсатқа жетудегі табандылық, көшбасшылық ынтаның

негіздері мен әр алуандығы [3].

Қазіргі кезде балалардың көшбасшылық белсенділігін арттыруда

төмендегідей оқыту формаларын ұйымдастыруға болады: жеке оқыту,

ұжымдық оқыту (шығармашылық сабақтар семинарлар, конференциялар,

олимпиада, экскурссия, іскерлік ойын т.б.) жеке ұжымдық жұмыстар

(шығармашылық ой, пәндік апталықтар, ғылыми апталық, жобалар т.б.)

арқылы, балалардың өзіндік ұйымдастыруы барысында жүзеге асыруға болады.

89

Балалардың көшбасшылық белсенділігін арттыруда тапсырмалардың орны

ерекше.

Оқуға деген ықыласты тудыру үшін тапсырмаларды орындата отырып,

осыдан нәтиже шыққанда мадақтау керек. Орындаған тапсырма үшін қуану

кейінгі тапсырманы орындауға түрткі болады.

Бала оқу көшбасшылық әрекеті арқылы қоршаған ортаны ғылыми түрде

түсінуге тырысады, осының негізінде ізденімпаздықпен айналысады. Оқыту

үрдісінде М.Данилов көшбасшылық тапсырмаларды беруде тәрбиешілерге

мынадай қағидаларды ұсынады: көшбасшылық тапсырмалардың пән

мазмұнынан бастау алуы; маңызды тапсырманы орындауға нақты жағдайларды

құру үшін балалардың даму деңгейін, олардың дайындығын ескеруі;

тапсырмалар мазмұны балалардың ойын, елестетуі мен қабылдауын,

шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін қажетті ақпараттардан тұруы;

балалардың ойын қызметін жүзеге асыру үшін қолайлы жағдайды

қалыптастыруы; балаларды тапсырмаларды шешуге үйрету, оларды алдымен

тәрбиешімен, одан кейін ұжыммен жұмыста бірте-бірте өз бетінше жеке қызмет

жоспарына ауыстыруға қажетті тәсілдермен қаруландыруы.

Бұл қағидалардағы орындаудағы тәрбиешінің басты міндеті – балаларға

тек білім беріп қана қоймай, олардың жаңа қалыптасып келе жатқан ой-санасын

дамыту арқылы ойы алғыр, танымы жоғары ізденімпаз бала даярлау.

Сонымен, ойын үрдісінде баланың білім алуға, өз бетімен әрекет етуге

деген құлшынысын оятып, ақыл-ойының дамып жетілуіне түрткі болатын

көшбасшылық белсенділікті арттырудың маңызы жоғары.

Ойын үрдісіндегі көшбасшылық қабілеттің маңыздылығын дамыту

мәселесін екі жаққа бөліп қарастыруға болады: 1) ұйымдастырылған оқыту

үрдісінің ықпалы балаға және оның психикалық дамуына әсер етуін білу және

2) толық анықталған дамуды алу үшін, оқыту үрдісін қалай ұйымдастыру

қажет. Сондықтан сөз – қандай психикалық даму және қандай оқыту мен әсер

ету туралы болатынын білу өте маңызды.

Тәрбиеші ойынға тек қана балаларды қызықтырып, уақыт өткізудің

құралы деп қарамай, балаға берілетін танымның, білім мен тәрбиенің құнды

негізі деп қараса ғана үлкен жетістіктерге қол жеткізіп, мақсатына жете алады.

Міне, сонымен, көшбасшылық қабілет ерекше психологиялық феномен болып

саналады. Психологиялық және педагогикалық әдебиеттерде таным үрдістері

туралы айтылғанда соңында жүйеге көшірілетін немесе жай көшбасшылық

үрдістердің тізіміне түйсіктен бастап, қабылдау және ойлаумен аяқталады.

Мұның өзінде қарапайым шындық жатыр, адам өзінің қажеттілігінің келісімісіз

еш нәрсені қабылдайда, ойлайда алмайды. Сондықтан қандай да көшбасшылық

үрдіс ол қабылдау болса да, есте сақтау немесе ойлау болса да, оқыту үрдісі

қатысады, ол көшбасшылық қабілет құрамына әрекет немесе операция ретінде

кіреді, я болмаса ерекше іс-әрекет бойынша қайта құрылады.

Әдебиеттер:

90

1.Тайкова Л.В. Формирование лидерских качеств у будущих педагогов

дошкольного образования ввузе: дис. … канд.пед. наук. - Великий новгород,

2014. – 166 с.

2.Ушатов М. Лидерлік ұғымының мәні мен мазмұны. «Қазақстанда және

әлемде мектепке дейінгі білім беру: тәжірибе, қазіргі жағдайы және болашағы»

атты ХҒПК материалдары. - Алматы, 2014. 483-485б.

3.Абсатова М. Сақтағанова Л.,Ушатов М. Лидерлік көпқырлы ұғым ретінде //

атты үшінші халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары,

Алматы, 2015.- С. 397-399.

4. Қазақстан Республикасы мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының оқу –

тәрбие үдерісіне М.Монтессоридің педагогикалық жүйесін енгізу бойынша

әдістемелік нұсқаулық. Алматы, 2013

5. Монтессори М. Баланың үйі. Ғылыми педагогика әдістемесі М.: Задруга,

1913. — 339б

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРАПАЙЫМ

МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҰҒЫМДАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА

АҚПАРАТТЫҚ -КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ

ҚОЛДАНУ

Л.Ө.Өтеубекова

Тәрбиеші, Өскемен қаласы әкімдігінің «№ 3«Балбөбек»

балабақша-бөбекжайы» КМҚК, Өскемен қаласы

«Адамзат үшін ХХІ ғасыр – жаңа технологиялар ғасыры болмақ, ал осы

жаңа технологияларды жүзеге асырып, өмірге енгізу, игеру және жетілдіру –

бүгінгі жас ұрпақ, сіздердің еншілеріңіз... Ал жас ұрпақтың тағдыры –

ұстаздардың қолында»

Н.Ә.Назарбаев

Оқытудың жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияларын

меңгеру– қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр – ақпараттық технология ғасыры.

Ұйымдастырылған оқу қызметінде (ҰОҚ) жаңа технологияларды қолдану

арқылы мектепке дейінгі балалардың есте сақтау, ойлау, шығармашылық, ауыз

екі сөйлеу, өз ойларын толық жеткізе білу қабілеттерін дамыту, осы заманға сай

білім деңгейін арттыру болып табылады.

Қазіргі уақытта білім берудің мейлінше өзекті міндеті мектеп жасына

дейінгі балалардың коммуникативтік мәдениетін қалыптастыру. Ақпараттық

коммуникациялық технологиялар (АКТ) қазіргі заманғы балабақшаның білім

беру кеңістігін кеңейтуге мүмкіндік беретін мейлінше тиімді құралға айналып

келеді.

«Ақпараттық-коммуникативтік технологиялар – жеке тұлғаға ғылыми

ұғымдарды түсіндіруді және олардың қабылдауын, түсінуін жеңілдетуге

91

мүмкіндік беретін маңызды жүйе» деп айтуға болады. Осыған орай бүгінгі

тәрбиешілердің алдында балаға білім, білік, дағдыларын игертіп қана қоймай,

қабылдауын, ойлауын, ерік-жігерлерін, яғни өз бетімен жұмыс жасай білетін,

бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дамыту міндеттері тұр.

Педагог үшін нәтижеге жету шәкіртінің білімді болуы ғана емес, білімді

өздігінен алуы және алған білімдерін қажетіне қолдану болып табылады.

Бүгінгі бала – ертеңгі жаңа әлем. Бүгінгі күні ақпараттар ағымы өте көп.

Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту үдерісін ақпараттық

технологияларды қолдану негізінде ұйымдастыру баланың оқу белсенділігін,

оның коммуникативті, жеке бас, танымдық, реттеуші оқу әрекетін дамытуға

мүмкіндік береді.

Тиімділігін айтсақ, интерактивтік ойындар жинағын қолдануда білім беру

жүйесін артыруда тиімді. Шығармашылық және эмоцианалдық қолайлы

жағдайды артыру, баланың қызығушылығын оятып жаңашыл көркемделген

білім беру.

Ақпараттық-коммуникативтік технологияны балабақшада қолдану -

қазіргі кезеңдегі мектепке дейінгі тәрбиенің өзекті мәселесі болып отыр.

Компьютерлік технология біртіндеп мектепке дейінгі білім беру жүйесіне білім

берудің аса тиімді тәсілі ретінде жәймен еніп келе жатыр. Бұл заманауи әдіс

оқуға деген қызығушылықты арттырып, өз бетінше жұмыстануға тәрбиелеп,

интеллектуалдық қызметін дамытады, қазіргі заманның рухында дамуға жол

ашып, мектепке дейінгі білім беру мекемесінің оқу-тәрбие жұмысын сапалы

түрде жақсартуға мүмкіндік туғызып, оның тиімділігін арттырады. Қазіргі

заманғы мектепке дейінгі білім беруде ақпараттық технологияларды

қолданудың өзектілігі ақпараттық қоғамның қарқындылығымен,

мультимедиялық технологиялар, электрондық ақпараттық қорлардың кеңінен

тарауы, оқытуда, қарым-қатынас жасауда және тәрбиелеуде желілік

технологиялардың мәжбүрлі қолданылуында болып отыр. Осыған байланысты

АКТ-ны мектепке дейінгі оқыту процесінің ажырамас бөлігі деп сеніммен

айтуға болады. Бұл балалардың жаңа ұрпағына үйреншікті және қолжетімді

болып қана қоймай, сонымен қатар қазіргі заман педагогтарына өте қолайлы.

Білім беру саласындағы көп қолданыста жүрген АКТ құралдары:

- Интерактивті тақта;

- Мультимедия;

- Интернет кеңістігі;

- Электронды оқулық

Ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы

төмендегідей мақсаттарға жетуге болады:

1. Ақпараттық технологияларды қолдана отырып оқу-тәрбие процесінің барлық

деңгейін жетілдіру, оқу-тәрбие жұмысына жаңашылдық енгізу:

- ҰОҚ қызықты етіп өтікізу арқылы балалардың қызығушылықтарын арттыру;

- білім сапасының көтерілуіне жағдай жасау;

- оқыту процесінің сапасын арттыру;

- пәнаралық байланысты тереңдету;

92

- қажетті ақпаратты іздеуді оңайлату және көлемін ұлғайту.

2. Мектеп жасына дейінгі баланың заман талабына сай жан-жақты дамыту,

ақпараттық қоғамда өмір сүруге икемдеу, даярлау.

- коммуникативтік қабілеттерін дамыту;

- өз ойын ашық, көрген білгенін жеткізе білуге бағыттау;

-мультимедиа технологиясын пайдалану, киноларды, видеороликтерді көрсету,

ҰОҚ байланысты музыкаларды тыңдату арқылы эстетикалық тәрбие беру.

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жаңа технологияларды қолдану

арқылы мектепке дейінгі балалардың логикалық ойлауын, есте сақтау

қабілеттерін дамыту, осы заманға сай білім деңгейін арттыру және

қалыптастыру.

Осы қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру (ҚМҰҚ) білім

беруде қазіргі заман талабын сай инновациялық білім беру құралдарын қолдану

өте дұрыс деп ойлаймын. Инновациялық білім беру құралдарына: аудио-видео

құралдар, компьютер, интерактивті тақта, интернет, компьютер –

мультимедиялық құрал, электрондық оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешен,

инновациялық сайт және тағы басқалары жатады.

Сондықтан да қазіргі таңда көптеген интерактивтік бағдарламалық

бөлімдер, қозғалмалы объектілер құруға мүмкіндік беретін векторлық және

графикалық жабдықтар көптеп шығып, қолданыс табуда. Осындай

құралдардың бірі ретінде – интерактивті тақтаны балабақшада кеңінен

пайдалану оқу іс-әрекеттерін жоғары дәрежеде жүзеге асыруға мүмкіндік

туғызары анық.

ҚМҰҚ білім беру кезінде АКТ пайдалану педагогқа бірден біреше

педагогикалық міндеттерді орындауға мүмкіндік береді:

фонематикалық есту қабілетін дамытады;сөздік қорын дамытады;қарапайым

сөйлеу дағдыларын жетілдіреді;баланың еркін ойлауына мүмкіндік береді;ақыл

- ойын дамытады;шығармашылық белсендігін арттырады;ұжымдық іс-әрекетке

тәрбиелейді.

Оқу іс-әрекетінде АКТ-ны пайдалану екі түрлі мотивацияны дамытады:

өзіндік мотивация, онда беріліп отырған материал өз бетінше қызық және әдемі

де шынайы суреттер мектеп жасына дейінгі балаға өз жасына сай тілде

үйренуге қол жеткізуге болады. Балаларға оқыту бағдарламасын қарап,

түсіндіргеннен гөрі, ертегі, әңгіме немесе танымдық фильмдер көріп, тыңдаған

әлдеқайда қызығырақ.

Өскемен қаласы әкімдігінің №3 «Балбөбек» балабақша-бөбекжайы КМҚК

тәрбиеші болып жұмыс жасағаныма 3-жылдай уақыт болды. Ақпараттық

технологиялардың бірі – интерактивтік тақта. Өзім қызмет жасайтын

балабақшада жаңа ақпараттық технологияларды қолдану кеңінен

қарастырылған. Балабақшаның әр тобында интерактивтік тақта орнатылған.

Сондықтан бұл тақтамен әр ҰОҚ қызықты өткізуді ойластырып,

жоспарлаймын, себебі қолда бар мүмкіндіктерді пайдалану арқылы мектеп

жасына дейінгі баланың жаңа заман технологиясымен жұмыс жасауға

үйретеміз. «Флип-чарт» бағдарламасы арқылы баланың өзіндік жұмыс

93

жасауына толық мүмкіндік берілген. Мектеп жасында дейінгі баланың тақта

алдында өзін ұстауы, қаламмен жұмыс жасай білу дағдысы жетіле түседі.

ҚМҰҚ ҰОҚ-де АКТ пайдалану арқылы баланың жаңа ойларын, әсерлі

ойларын тартымды етіп көрсететіндігін аңғардым. Жаңа материалдарды бірігіп

талдауда да маңызы зор болды. Бұл бала мен тәрбиешінің жаңа ақпараттарды

жеңіл түрлендіреді, жаңа нысандарды жасауға және жылжытуға тиімділігіне

жетеді. Әр педагог ҰОҚ өткізген кезде балаға сапалы білім беру үшін жаңа

технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар теледидарды, интерактивті

тақтаны қолдану арқылы білім берсе, баланың қызығушылығы арта түсері

анық. Ақпараттық технологияларды педагогикалық тұрғыдан дұрыс пайдалана

білу педагогтың шеберлігін арттыра тусуіне мүмкіндік береді.

Дидактиалық ойындар жиыны мен бағдарламаға сай жазылған дисктер

жинағы баланың танымдық қызығушылығымен қатар эстетикалық талғамында

оятады. Танымдық қабілеттерін дамытуда мәліметтерді оңай әрі қызықты

қылып өткізуге көмектеседі.

Интерактивті тақтаны қолдану барысындағы осы жылдар аралығында

пайыздық білім беру сапасының өсу деңгейінің салыстырмалы қортындысының

көрсеткіштерінен көруге болады.

«Қарлығаш» ортаңғы тобы, мектеп жасына дейінгі 4-5 жастағы

балалардың «Таным» білім беру саласының қорытынды сипаттамасы: (2016-

2017 оқу жылы).

Әдебиеттер:

1. http://bilimdiler.kz/balabaksha/19524-akt-ny-akparattyk-kommunikativtik-

tehnologiyalardy-oku-tarbie-procesinde-koldanu.html

2. http://bilimdiler.kz/ustaz/5559-akparattyk-kommunikaciyalyk-tehnologiyalardy-

paydalanu-arkyly-sabaktyn-tiimdiligin-arttyru.html

3. Белошистая А. Дошкольный возраст: формирование и развитие

математических способностей//Дошкольное воспитание – 2000.- №2. - С. 74

47%53%

0%0% 0%

44%

56%

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

0,6

1-ші жарты жылдық

2-ші жарты жылдық

94

4. https://sabaqtar.kz/bayandama/3229-tayryby-zhaa-aparatty-tehnologiyalardy-ou-

s-reketnde-oldanu.html

5. https://bilimger.kz/мектепке-дейінгі-ұйымдардағы-педаго/

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ 5-6 ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ТІЛДІК-

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДА ТРИЗ ЭЛЕМЕНТІН

ҚОЛДАНУ

Б.М.Қожанова

тәрбиеші

ШҚО білім басқармасы

Дарынды балаларға арналған «Восток» ДОҒЗАМКО КММ

№ 106 «Қарлығаш» мектепке дейінгі ұйымы

Өскемен қаласы

Қазіргі заман талабына сай білім беру үрдісі білімді жеке тұлғаға қарай

бағыттай отырып, тұлғаны жан-жақты дамытуға, шығармашылықпен

айналыстыруға жол ашып отыр. Білім туралы Қазақстан Республикасының

Заңында: «Жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін

дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін

қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдай жасау арқылы интеллектін

байыту» - дейтін тұжырымдар бүгінгі білім берудің мақсаттары мен

міндеттерін ғана емес, тіл дамытудағы өзекжарды мәселелерді де айқындайды.

Сондықтан да мектепке дейінгі оқыту мен тәрбие берудің мақсаты баланың

мектепке даярлығын жан-жақты қамтамасыз ету. Мектеп жасына дейінгі

баланың дамуы әр жақтылығымен және қарқындылығымен ерекшеленеді. Осы

орайда, шығармашылық тапсырмаларды орындау теориясы адамның

шығармашылық мүмкіндіктерін дамытудың жаңа әдістемесі үшін негіз болып

табылады. Бала тәрбиесі әр уақытта үлкен мәселе болып саналады. Қазіргі

жаңару кезеңінде біздің қоғамымыздың ілгерілеу үрдісінде адам факторы және

оны жандандыру, ел өмірінің барлық жақтарын жаңарту бала тәрбиесінің мәні

мен оның проблемаларын күрделендіріп отыр. Осыған байланысты тәрбие

берудің тиімділігі мен сапасын арттырудың негізгі бағыты – барлық тәрбиелік

істе әрбір баланы жеке тұлға деп, танып біліп, жан-жақты қалыптастыру болып

табылатындығы баршамызға белгілі. Шығармашылық мүмкіндіктерінің көріне

бастауының себебі-балалық кездегі елестету деңгейінің жоғарылығымен,

балалардың ойлауының танымдық бағытының дамуымен түсіндіріледі.

1946 жылы Г.С.Альтшуллер шығармашылық әдіснама бойынша

жұмысын бастап, ТРИЗ технологиясын ойлап тапқан. Мектепке дейінгі балалық

шаққа бейімделген ТРИЗ элементі балаға шығармшылық тапсырмаларды

орындауды үйретеді. Және оның бойында шығармашылық қажеттілікті дамыта

95

отырып, оның қызығушылығына сүйене отырып, шығармашылыққа жүйелі

түрде жетелеуге мүмкіндік береді.

Қазіргі таңда [3, 9б] Г.С.Альтшуллердің ТРИЗ технологиясы мектеп

жасына дейінгі балалардың сөйлеуін, тапқырлығын, шығармашылық

елестетуін, диалектикалық ойлауын дамыту үшін балабақшаларда табысты

қолданылады. Бүгінгі күні мен осы ТРИЗ технологиясына негізделген ойын

элементтері арқылы мектепке дейінгі 5-6 жастағы балалардың тілдік

құзіреттіліктерін дамыту, арттыру жолын қарастыруды жөн көріп отырмын.

Сол себептен де қазіргі таңда өз іс-тәжірибемде ТРИЗ технологиясына

негізделген ойын элементтерін қолданудамын. Осы әдістер бойынша жүзеге

асыру жеке тұлғаның тілдік қабілеттерін, қиял-шығармашылықтарын дамытары

сөзсіз.

Дегенмен де аталған жұмыс барысын кезең-кезеңімен жүргізуді жөн

көрдім. Яғни бірінші кезеңнің міндеті: құбылыстар мен заттар арасындағы

қайшылықтарды табуға және шешуге, жүйелі ойлауды дамыту, яғни

айналасындағы барлық компоненттердің өзара байланысын көре білуге үйрету.

Оған мысал ретінде «Пойыз» ойынын ойнатуға болады.

Мақсаты: Балалардың логикалық ойлау қабілеттерін дамыта отырып,

заттар арасындағы байланысты табуға үйрету.

Ойын барысы: Бірдей көлемдегі 10 сурет алынады. Әрбір сурет пойыздың

вагоны болады.

Тәрбиеші:

Бүгін біз «Пойыз» ойынын ойнаймыз. Мен бірінші суретті көрсетемін.

Келесі суреттерді сендер көрсетіп, кезектесіп орналастырасыңдар. Сонда

пойыздың вагондарын жинаймыз. Біздің суретті вагондарымыз бір- бірімен

байланысып, сәйкестеніп тұруы қажет. Бір бала өз вагоныныдағы суретті атап,

орналастырады. Осы суретке байланысты сурет кімде болса, келесі вагонды сол

бала орналастырады. Және неге орналастырғанын түсіндіреді.

Мысалы: 1 бала: Машина.

2 бала: Бағдаршам, жол. Себебі: машина жолмен жүреді, бағдаршамға

бағынады. Ойын әрі қарай жалғаса береді.

2- кезеңнің міндеті: балаларға заттардың жаңа қасиеттері мен сапасын зерттеуге

үйрету. Мәселен, «Затты сипатта» ойыны

Мақсаты: Әр заттың өзіне тән қасиетін айта білу қабілеттерін жетілдіру.

96

Ойын барысы: Ойын бастаушы бір затты

атайды. Ал, балалар сол заттың қасиеттерін айтып

береді.

Мысалы: Ойын бастаушы: Түймедақ.

Балалар: Өседі, хош иісті, суаруға болады, солып

қалады, емдік қасиеті бар. Ойын осылайша жалғаса

береді.

Үшінші кезеңнің міндеті: ертегі тапсырмаларды шешіп және жаңа

ертегілер ойлап шығару. Мысалы: «Үйшік» ойыны

Мақсаты: баланың аналитикалық ойлауын жаттықтыру, салыстыру

әрекеті арқылы ортақ белгіні табу. Бұл ертегіні өзгертіп ойнайтындарын

ескерту, түсіндіру.

Ойын барысы: жүргізуші бір баланы

үйшіктің қожайыны етіп тағайындайды. Ал

қалған балалар кезекпен үйшікке келіп

отырады да, қожайынмен қатынасқа түседі.

Есік қағылады.

Үйшікте кім тұрады?

Мен - гитарамын. Ал сен кімсің?

Ал мен - алмамын. Үйшікке мені кіргізесің

бе?

Егер сен маған қай жеріңмен маған

ұқсайтыныңды,ұнайтыныңды айтсаң

кіргіземін.

Келген қонақ екі затты салыстырып,олардың ортақ белгілерін айтуы тиіс.

Мысалы: гитараның да, алманың да таяғы бар. Осыдан кейін қонақ үйшікке

кіреді. Үйшікке келесі ойыншы келеді. Жауап бере алмаған балаға басқа

балалар көмектеседі. Ойын осылайша жалғаса береді.

Төртінші кезеңнің міндеті: балаларды әр түрлі қиын жағдайдан шығуға

үйрету. Берілген тапсырмаларды балалар ойын барысында өз беттерінше

шешеді.

Мысалы: «Қар ұшқыны» ойынын алатын болсақ, өз ойларын еркін

білдіруге жетелеу мақсатындағы бұл ойын мектеп жасына дейінгі балалардың

қиял-шығармашылық қабілеттерін жетілдіруге бағытталған. Ойын барысы

былай жүзеге асады: Ертеде Қар ұшқыны болыпты. Ол кішкентай адамдармен

кездескісі келіпті. Ол өзінің құрбыларымен қоштасып,төмен қарай ұшып

кетіпті. Ұшып келе жатып ауладағы балалардың ойнап

жүргенін көріп, қарды дөңгелетіп,атысып ойнап жүргендерін

байқайды. Сол кезде Қар ұшқыны: «Мен мынау қызыл қалпақ,

көк қолғап киген ұлмен достасып көрейін»,- деп ойлапты. Қар

ұшқыны әлгі баланың құлағына ұшып келіп қолғабын шешуін

өтініпті. Бала таңданып қалыпты да, қолғаьын шешіпті. «Енді

маған не болар екен?»- деп, Қар ұшқыны ойланыпты. Сол

97

сәтте ол баланың алақанына құлапты. Осы кезде не болуы мүмкін? (балалардың

ойларын тыңдау). Ары қарай балалар өз ойларын білдіреді. Ол тамшыға

айналып, аспанға ұшады. Соңында балалар Қар ұшқынына айналып,ойнайды.

Нәтижесінде балалардың қиял- шығарамшылықтары артып, байланыстырып

сөйлей білу қабілеттері арта түседі. Сонымен қатар, балалар ойын барысында

өз ойларын еркін жеткізуге мүмкіндік алады. [4, 28б]

«ТРИЗ» технологиясында қайшылықтардың көптеген тәсілдері

жинақталған. Бірақ негізгі міндет: балаларды өз шешімдерін іздеуге және

табуға үйрету - бұл шығармашылық ойлауда, қиялдауда, жаңаны ойлап табуда

байқалатын өнертапқыштық кезең.

Сонымен қатар, мектеп жасына дейінгі балалармен серуендеуде де

балалардың ой-өрісін белсендендіретін әр түрлі тәсілдерді қолдануға болады.

Бұл тәсілдерді қолдану арқылы да баланың тілдік қатынасқа түсу қабілеттерін,

қиял-шығармашылықтарын шыңдауға болары сөзсіз. Мәселен, тәрбиеші

балаларға: «Ал, балалар, желді тұрғызайық: оның анасы кім? Оның достары

кім? Не үшін күн желмен дауласады?». Балалар өздерін бақылаушы орнына

қояды: «Егер сен бұтаға айналсаң, не істер едің? Нені армандайсың? Кімнен

қорқасың? Сенің жапырақтарың не туралы сыбырлайды?» немесе «Өзіңді

қызыл қоңыздың орнына қойып көр. Не үшін өмір сүресің? Сенің достарың

кім? Нені жегенді жақсы көресің?». Ең маңыздысы - осындай түрлендірілген

іс-әрекет түрлерін үнемі қолданып отыру арқылы мектепке дейінгі кезеңдегі

балалардың қиялдау, бейімделу, қозғалу, жүйелеу, диалектикалық ойлау

қабілеттері дамып, екінші жағынан іздену белсенділіктері, жаңалыққа

талпынуы, сөйлеуі, қиялдау қабілеттері жетіледі. Бала тілін дамытуда ТРИЗ

технологиясын қолдану аса маңызды, жүйелі пайдалана білген тәрбиеші

баланың санасын арттыра отыра, түсінігін кеңейтіп, сөздік қорын молайтып,

ұғымын байытады. Сонымен қатар баланың ойлау белсенділігі артады, тілдері

ширап, өз бетімен жұмыс жасай алу қабілеттері дамиды, өз ойын еркін

жеткізеді. [5, 12б]

Баланың шығармашылық қабілетінің дамуының маңызы зор. Себебі бала

еркін тақырыпқа берілген шығармашылық тапсырмаларды өз бетімен

орындауға, өз ойын еркін жеткізуге дағдыланады. Осындай жүйелі түрде

жүргізілген жұмыстардың нәтижесін балабақша мен мектеп арасындағы

сабақтастықтан байқауға болады. Әр жыл сайын түлектеріміздің бірінші

сыныптағы оқу үлгерімдерін бақылаймыз.

Мәселен, былтырғы оқу жылында мектепке даярлық тобын аяқтаған бала

саны - 25 бала. Барлық балалар қала мектептерінің бірінші сыныбына

қабылданып, білім алуда. Оқу деңгейінің игеру көрсеткішіне сүйенетін болсақ,

20 бала, яғни 80% жоғарғы деңгейді көрсетсе, 5 бала- 20% орта деңгейді

көрсетіп отыр. Ал төмен деңгей көрсеткен балалар жоқ.

Қорыта айтқанда, заманымыздың болашағы- жас ұрпақтың ой- өрісін

жоғарылатып, тілдік, шығармашылық, әлеуметтік, коммуникативтік

құзіреттіліктерін, тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясының негізгі

98

түсініктерімен таныстыру, проблемалық жағдайдан шығу жолын іздеуде алған

білімдерін қолдануға үйрету әрбір педагогтің міндеті деп ойлаймын.

Әдебиеттер:

1. Альтшуллер Г.С. Найти идею. Введение в теорию решения

изобретательских задач. - Новосибирск: Наука, 1991.

2. Белоусова Л.Б. Удивительные истории. Конспекты занятий по развитию

речи с использованием ТРИЗ для детей старшего дошкольного возраста/ под

редакцией Б.Б.Финкелынтейн. – СПб.: «ДЕТСТВО-ПРЕСС», 2003.

3. Богат В.Ф.ТРИЗ в детском саду. Ребёнок в детском саду. 2001. №№1,2,3.

2002.№2.

4. Богат В.Ф. Творческие задачки. Ребёнок в детском саду. 2008. №6.2009.

№№1,2.1.

5. Гин С.И. Занятия по ТРИЗ в детском саду: пособие для педагогов

дошкольных учреждений: 3-е изд. – Минск: ИВЦ Минфина, 1997.

«ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ МУЗЫКАЛЬНО-ОЗДОРОВИТЕЛЬНОЙ

РАБОТЫ В ДОШКОЛЬНОЙ ОРГАНИЗАЦИИ»

Кучурина М.Н

Музыкальный руководительКГКП

«Детский сад-ясли № 4 «Сәулетай»

г. Усть-Каменогорска.

Затрагивая в настоящее время любой вопрос, касающийся проблем

детства, мы все без исключения желаем видеть своих детей здоровыми,

счастливыми улыбающимися, умеющими общаться с окружающими людьми.

Воспитание здорового подрастающего поколения граждан Казахстана – главная

задача нации, от решения которой зависит будущее страны. Здоровье – это

ценностные ориентиры полноценного психического, физического и

социального развития ребенка. Созданный фундамент здоровья в дошкольном

детстве – сформированное здоровье в будущем.

В комплексных программах воспитания и обучения в дошкольной

организации приоритет отводится мероприятиям, связанным с охраной

здоровья ребенка, повышением его возможностей, уровнем физического,

психического развития и двигательной подготовленности.

Дошкольное детство – период интенсивного роста и развития организма и

повышенной его чувствительности к профилактическим и оздоровительным

мероприятиям, проводимым в детском саду. Сохранить здоровье ребенка –

основная задача, стоящая перед всем коллективом детского сада. Совместная

работа педагогов и медицинского работника по оздоровлению детей может дать

положительный эффект.

99

Музыка – это одно из средств физического развития детей. Музыкальный

руководитель учит его слушать, понимать музыку, наслаждаться ею.

Музыкальное воздействие на слуховой рецептор влияет на эмоциональное и

общее физическое состояние ребёнка, вызывает реакции, связанные с

изменением кровообращения, дыхания.

Цель музыкально-оздоровительной работы музыкального руководителя –

укрепление психического и физического здоровья, выявление и развитие

музыкальных и творческих способностей, формирование привычки к

здоровому образу жизни.1

Задачи музыкального развития и воспитания:

- Развивать музыкальные и творческие способности детей в различных видах

музыкальной деятельности, используя здоровьесберегающие технологии,

исходя из возрастных и индивидуальных возможностей каждого ребёнка.

- Сохранять и укреплять физическое и психическое здоровье.

- Создавать условия, обеспечивающие эмоциональное благополучие каждого

ребенка.

- Формировать положительное отношение ребёнка к окружающему миру, к

своей семье, сверстникам, самому себе.

- Формировать осанку, гигиенические навыки.

- Организовать сотрудничество с родителями в вопросах приобщения детей к

здоровому образу жизни, профилактики заболеваемости.

Музыкально-оздоровительная работа – это организованный педагогический

процесс.

В нашем детском саду №4 «Сәулетай» создана система музыкально-

оздоровительной работы, объединяющая традиционные музыкальные занятия с

оздоровительными мероприятиями, разработаны формы организации

музыкально-оздоровительных мероприятий.

Новизна: использование современных здоровьесберегающих технологий

в игровой форме. Привычные виды музыкальной деятельности можно

разнообразить с пользой для здоровья.

Доступность: система музыкально-оздоровительной работы может быть

использована в образовательном процессе дошкольного учреждения и

учреждения дополнительного образования.

Результативность: повышение показателей физического развития и

развития дыхательной системы детей. Улучшение двигательных навыков и

качеств (пластичность, координация, ориентирование в пространстве);

совершенствование вокальных навыков и умений.

Здоровьесбережение – это целенаправленная системная деятельность

музыкального руководителя по применению здоровьесберегающих технологий

и воздействие музыкой на детей с ограниченными возможностями здоровья.1

Музыкальный руководитель учит детей быть творческими личностями,

способными к восприятию новизны, умеющими импровизировать.

Музыкальная импровизация, активное творческое музицирование – физическое

100

и духовное здоровье каждого ребёнка. Только в гармонии с собой и миром,

будет здоров воспитанник.

Принципы работы: научности; реалистичности и доступности;

занимательности.

Здоровьесберегающие технологии в работе музыкального руководителя.

Музыкальное оформление зарядок. Каждое утро наших детей начинается с

утренней зарядки, гимнастики. Музыка, сопровождая утреннюю гимнастику и

физкультурные занятия, активизирует детей, значительно повышает качество

выполняемых ими упражнений, организует коллектив. 2 Утренняя зарядка

проводится под музыкальное сопровождение фортепиано. Известно, что

звучание музыкальных произведений повышает работоспособность сердечно-

сосудистой, мышечной, дыхательной систем организма. Песенки - распевки.

Каждое музыкальное занятие начинается с таких песенок–распевок

(валеологических и логоритмических). Любая веселая мелодия поднимает

детям настроение, улучшает эмоциональный настрой. Используются для

подготовки голосовых связок к пению и упражнению в чистом интонировании

определенных интервалов.2

Например: «Здравствуйте, ладошки» М.Картушиной. «Доброе утро»

О.Арсеневской, «Здравствуйте» Н.Шуть. А также приветствие на трех языках с

показом регистров в музыке.

Дыхательная гимнастика. Приучает детей дышать носом (для

профилактики респираторных заболеваний), тренирует дыхательные мышцы,

улучшает вентиляцию легких, повышает насыщение крови кислородом,

осуществляет массаж внутренних органов, тренирует сердечно-сосудистую

систему, повышая устойчивость к гипоксии (недостатку кислорода).1

Пение с предшествующей ему дыхательной гимнастикой оказывает на

детей психотерапевтическое, оздоравливающее воздействие: положительно

влияет на обменные процессы (кровоснабжение, в том числе и в лёгочной

ткани); способствует восстановлению центральной нервной системы;

восстанавливает нарушенное носовое дыхание.1

Например: «Ветер, ветерок», «Остужаем молоко», «Свеча», «Ладшки»,

«Снежинки» и другие. Артикуляционная гимнастика. Цель этой гимнастики -

выработка качественных движений органов артикуляции, подготовка к

правильному произнесению фоном, тренировка мышц речевого аппарата,

развитие музыкальной памяти, чувство ритма. В результате улучшаются

показатели уровня развития речи детей, певческие навыки, музыкальная

память, внимание.2

Использую артикуляционную гимнастику: «Колокольчик», «Пиала»,

«Качели», «Лошадки», «Балалайка».

Музыкально – ритмическая деятельность составляет примерно 40 -50%

объёма заданий каждого музыкального занятия, в первой части которой

выполняются упражнения, способствующие освоению определённых

танцевально – игровых элементов, тренирующих в чёткой ритмичной передаче

101

основных движений (ходьба, бег), помогающих ориентироваться в выполнении

различных построений.3

Необходимо продумывать и гармонично распределять нагрузку на детей

(не долго стоять, не долго сидеть). Движения служат стимулом для созревания

нервных связей. Ограничение ребёнка в движении может явиться одной из

причин задержки его психического развития.3

Использую такие разминки: «Машина зарядка», «Головами покиваем»,

«Устали наши ножки», «Паровоз», «Кто как ходит» и другие. Использую ИКТ

для демонстрации зарядок и мультзарядок. Игровой массаж и самомассаж -

нормализует вегетососудистый тонус, деятельность вестибулярного аппарата.

Приемы массажа полезны не только больному, но и здоровому человеку. Делая

самомассаж определенной части тела, ребенок воздействует на весь организм в

целом. Полная уверенность в том, что он делает что-то прекрасное, развивает у

человека позитивное отношение к собственному телу. 1 Ребенок легко этому

учится в игре.

Использование игрового массажа А. Уманской, М. Картушиной, А.

Галанова, Е.Железновой повышает защитные свойства верхних дыхательных

путей и всего организма, нормализует вегетососудистый тонус, деятельность

вестибулярного аппарата и эндокринных желез. Частота заболеваний верхних

дыхательных путей снижается.3

Например, использую самомассаж «Шишки», «В горы», «Дождик».

Массаж «Жираф» Е.Железновой.

Пальчиковые игры. Развивают мелкую моторику рук, которая влияет на

развитие речи, подготавливают ребенка к рисованию, письму. Рекомендуется

всем детям, особенно с речевыми проблемами.2

Пальчиковые игры благоприятно воздействуя на все внутренние органы,

развивают речь ребенка, двигательные качества, повышают координационные

способности пальцев, формируют образно-ассоциативное мышление на основе

устного народного творчества. 1

Играем в игры: «Группа», «В лесу», «Гуси», «Ножки по дорожке»,

«Друзья», «Фрукты», «Компот».

Речевые игры. Снимают напряжение, повышают способность к

непроизвольному вниманию, обостряют наблюдательность. Музыкальный слух

развивается в тесной связи со слухом речевым. В речевых играх текст поется

или декламируется хором, соло или дуэтом. К звучанию педагог добавляет

музыкальные инструменты, звучащие жесты, движение. Пластика вносит в

речевоемузицирование пантомимические и театральные возможности.

Эффективно влияет на развитие эмоциональной выразительности речи детей,

двигательной активности.1

Игроритмические упражнения. Игра и движение – важнейшие

компоненты жизнедеятельности детей. Подобные упражнения способствуют

развитию воображения, музыкально-творческих способностей ребенка,

формированию процесса восприятия и включению в работу обоих полушарий

мозга, снимает мышечную закрепощенность, улучшает физическое

102

самочувствие, повышает общительность детей. Через игроритмические

упражнения ребенок выражает свои чувства и высвобождает накопленную

энергию, превращая её в акт творчества.2

Например: «Дождь», «Лужи». Музыкотерапия – метод психотерапии,

основанный на эмоциональном восприятии музыки. Детям полезно слушать

классику и колыбельные, они развивают детей и оздоравливают их. Слушание

правильно подобранной музыки повышает иммунитет детей, снижает

напряжение и раздражительность, восстанавливает дыхание.1

Танцевальная деятельность. Танец развивает внимание, чувство ритма,

пластику движений. В танцах дети учатся синхронности движений. как с

предметами, так и без них.3

Наши воспитанники танцуют: «Танец с цветами», «Морковяк», «Танец с

лентами», «Четыре шага», «Лавата», «Танец снежнок», «Танец с листочками» и

другие.

Гимнастика для глаз. Чаще всего использую с показом на экране

движений или полет снежинки. Способствует снятию статического напряжения

мышц глаз, кровообращения. 3

Во время её проведения используется наглядный материал, показ

педагога, музыкальное сопровождение. Например: «Далеко - близко».

Поочередно смотреть на предмет, выбранный за окном и на предмет в группе.

Моя тема самообразования «Здоровьесберегающие технологии в музыкально-

творческой деятельности детей дошкольного возраста», поэтому я

систематически, в каждом занятии, празднике, развлечении, досуге использую

оздоравливающие упражнения, игры и приемы.

Выступление перед публикой, на сцене является повышенным

стрессовым фактором, как для ребенка, так и для некоторых взрослых. 4

Эта проблема актуальна и значима, т.к. именно психологические подходы

к ее решению недостаточно разработаны и не систематизированы. 4

Проведена большая работа по работе с материалом «Страх перед

выступлением и выходы из этого состояния». Выявлены условия, необходимы

для создания стабильности при выступлении на сцене.4

Ведется работа по снижению концертного волнения, с учётом

индивидуальности дошкольника: его темперамента, типичной реакции в

стрессовых условиях, уровня личностной тревожности, тем самым укрепляя его

психическое здоровье и обеспечивая психологический комфорт при

выступлении.

Таким образом, использование здоровьесберегающих технологий

эффективны, при учёте индивидуальных и возрастных особенностей каждого

ребёнка, его интересов. Успех данной работы невозможен без совместной

деятельности музыкального руководителя и воспитателя, который активно

помогает, организует самостоятельноемузицирование в группе.

Важно, чтобы каждая из технологий имела оздоровительную

направленность и использованная педагогом в комплексе здоровьесберегающей

103

деятельности в итоге сформировала бы у ребенка стойкую мотивацию на

здоровый образ жизни, полноценное и неосложненное развитие.

При реализации представленного механизма и системы запланированных

мероприятий, повысится уровень физического, психического и социального

здоровья детей.3

- Разовьется более осознанное отношение детей и их родителей к состоянию

здоровья, как к основному фактору успеха на последующих этапах жизни.3

- Снизится количество дней, пропущенных по болезни одним ребенком.

- Увеличится количество детей, имеющих гармоничное психофизическое

развитие;

- Нормализуются статические и динамические функции организма, общей и

мелкой моторики. И, как следствие, повысится способность детей к усвоению

программы.3

Применение в работе музыкального руководителя инновационных форм

и технологий повышает результативность воспитательно-образовательного

процесса, формирует у педагогов и родителей ценностные ориентации,

направленные на сохранение и укрепление здоровья воспитанников при

созданных условиях и специализации дошкольной организации.3

Литература:

1. Арсеневская, О.Н. Система музыкально-оздоровительной работы в детском

саду: занятия, игры, упражнения.- Волгоград: Учитель ,2011.-204 с.-

(Серия:«Музыкальному руководителю ДОУ»).

2. Картушина М.Ю. «Оздоровительные занятия с детьми 6-7 лет» г.Москва, изд.

ТЦ «Сфера», 2008.

3. Подольская Е.И. «Формы оздоровления детей 4-7 лет» г.Волгоград, изд.

«Учитель», 2009.

4. Ракишева Ш.С. Журнал «Справочник музыкального руководителя» №2 (2),

2013 год

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ЗИЯТКЕРЛІК

ТҰЛҒАСЫН ДАМЫТУ ТУРАЛЫ

К. СЪЕЗБЕК

№5 «Арай» балабақша бөбекжайы, тәрбиеші

Өскемен қаласы

Мектеп жасына дейінгі бала айналадағы әлемді ойын, еңбек, серуен,

ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде тәрбиешімен, ересектермен,

құрдастарымен қарым-қатынас кезінде танып біледі. Осындай жетістіктерге

жету үшін тәрбиеші алдында тұрған ертеңгі мектеп оқушысы деп қарап,

баланың мінез кұлқын, сана-сезімінің жетілу дәрежесін таным үрдістерінің

(түйсігі, қабылдауы, ес, ойлау,сөйлеу, зейінінің) дұрыс бағытта қалыптасып,

104

дамуын қадағалап әpi дамытып отыру керек. Балалардың таным мүшелерін

және де шығармашылық қабілеттерін, зияткерлік тұлға ретінде дамыту

мақсатында танымдық ойындар колданудың маңызы зор. Ойын дегенміз — жас

ерекшелікке қарамайтын, адамның көңіл-күйін көтеретін, ойландыратын үрдіс.

4-5 жастағы балалар ойын баласы болып есептеледі. Сондықтан әрбір мектеп

жасына дейінгі балаларды зияткерлік тұлған дамытуда қоршаған ортамен

табиғат пен таныстыруда, тілін дамытуда, шығармашылығын дамытуда, дене

бітімін дамытуда, бейнеле өнерінде танымдық ойындардың өте маңызды орын

алады. Яғни, білімді ойнай отырып береміз. Танымдық ойындар баршамызға

белгілі таным мүшелерін дамытуда, қоршаған ортаны, айналадағы дүниені

таныстыруда мақсатты түрде пайдаланылады. Олардың даму деңгейі неғұрлым

жоғары болаған сайын қоршаған болмысты тану соғұрлым мол болады. Көркем

әдебиет сабағында «Алтын сақа», «Бәйге», «Тапқыр болсаң, талас жоқ», «Кім

жылдам?» сынды түрлі зияткерлік ойындар бала қиялын дамытып,

мүмкіндіктерін ашып, жаңалыққа, бәсекелес-тікке ұмтылуға, танымдық

қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Мысалы, тіл дамыту сабағында

балаларды үй жануарлары мен таныстыруда төрт түлікке, жабайы аңдар, үй

құстары және т.б. байланысты мынадай танымдық ойындарды қолда аламыз:

1. «Қайсы ненің даусы?»

Мақсаты: баланың есту, зейіні, тез ойламу қабілеттерін дамыту.

Қажетті құралдар: магнитафон немесе теледидар, жан-жануарлардың дауысы

бар диск.

1) Бұл ойында балаларға төрт түліктің даусы магнитафоннан немесе

теледидардан естіледі. Балалар әр жануардың даусын естіп, оны ажырата

бастайды.

2) Дәл осылай жабайы аңдардың даусын ести отырып, олардыңда даусын

ажырата алуы керек.

3) Үй құстарының дауысын да ажыра алуы қажет.

4) Табиғат құбылыстарының дауысын жарата білуі керек.

2. «Не екенін тап?»

Мақсаты: балалардың сипап сезу арқылы таным қабілеттерін дамыту.

Керекті құрал-жабдықтар: жеміс-жидектер, көкөністер.

Балалардың көздерін байлап, қолдорына жемістерді немесе көкөністерді

ұстап, сипап сезу арқылы балалр қолында тұрған заттың атын айтады.

3. «Суреттерді дұрыс құрастыр» ойыны

Мақсаты: балалардың есте сақтау қабілетін дамыту.

Керекті құрал-жабдықтар: құстардың қиылған суреті

Балалардың алдына үй құстарының қиылған суреттері беріледі. Ол

суретте құстың басы, денесі, қанаты және аяқтары бөлек-бөлек қиылған

болады. Балаларға берілетін тапсырма суреттерді дұрыс жинастыру.

4. «Суреттің жұбын тап» танымдық ойыны.

Мақсаты: Баланың ойлау қабілетін, есте сақтауын және тілін дамыту

Қажетті құралдар: Магниттік тақта, магниттер, 12 жұп суреттер: анар — алма,

шәйнек — кесе, қораз — әтеш, аққу – шағала, шегіртке – құмырсқа, күрек –

105

тырма, қызғалдақ – раушан, ешкі – қой, қасқыр – аю, картоп – сәбіз, кітап –

дәптер, қаламсап –қалам.

Тәрбиеші магниттік тақтаға ойынның суреттерін іледі. Суреттердің

орналасуы: жоғарғы қатарына – фасоль, алма, шәйнек, қораз, аққу, құмырсқа,

күрек, қызғалдақ, ешкі, қасқыр, кітап, сәбіздің суреттерін қояды. Төменгі

жағына – горох, анар, кесе, әтеш, шағала, шегіртке, тырна, раушан, қой, картоп,

дәптердің суреттерін қояды.

Балаларға жоғарғы қатардан сурет таңдап төменгі қатардан сол суреттің

жұбын тауып топтастыру керек екенің түсіндіреді. Балалар кезекпен жұптарын

тауып және неліктен олай ойлайтының айтады. Мысалы: фасоль суретіне мен

горохтың суретін жұп қылып топтастырдым. Себебі екеуіде асқа жатады.

Психолог негізгі дұрыс жауапты алғанан соң, суреттің орның ауыстырып

жұбтарын бірінің астына бірін қойып отырады. Содан соң балалардан қалған

суреттердің жұптары қандай болғанын еске түсірулерін сұрайды.

4-5 жастағы баланың зияткерлік тұлға ретінде даму жағдайларына қойылатын

жалпы талаптар:

Топтық бөлмелер. Жабдықтар мен кеңістікті ұйымдастыру балалардың

регламенттелмеген қимыл белсенділігінің мүмкіндіктерін көздеуге тиіс:

ойыншықтар мен ойындарға, сурет, мүсіндеу, құрастыру материалдары мен

құралдарына, т.б. еркін қол жетімділік. Бөлменің жабдықталуы баланың

құрбыларымен бірлесіп қызмет істеуіне, сондай-ақ оңаша қалуына ыңғайлы

болуы керек.

Мыналарды ұйымдастыру қажет:

·ойын бұрыштары;

·оңашалау бұрыштары;

·білім беру,құрастыру, музыка аймақтары.

Бұл аймақтардың экспозициясы мен тақырыптамасы ұдайы жаңартылып

тұруға тиісті

Пәндік - дамытушы орта келесі талаптарға сай:

·жаңа құралдар мен өзгерістер енгізуге ашық және икемді болуы;

·тартымды, ақпаратқа бай, қызметі алуан түрлі;

·құралдар кіріктірілген сабақтың мазмұнына сәйкес және жан - жақты;

·ересектер мен балалардың бірігіп әрекеттесуіне лайықты ұйымдастырылуы

қажет.

Баланың өз бетінше қолдануына ыңғайлы түрлі жабдықтар мен құралдар,

оқу ортасын дұрыс жоспарлау мен ұйымдастыру даму деңгейі әр түрлі

балалардың әрекет етуі қамтамасыз етеді. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекет

әрбір тәрбиешінің шығармашылық жұмысы. Тәрбиешінің кәсіби жұмысы

қаншалықты жоғары болса, ол оқытып тәрбиелеген тәрбиеленуші де,

соншалықты ақыл-ойы дамыған, сауатты болады. Көп іздену, дайындалу,

қосымша әдебиеттерді орынды қолдана білу тәрбиешінің негізгі мақсаты. 4-5

жастағы балаларды зияткерлік тұлға ретінде дамытуда пәндік дамытушы

орталардың маңызы өте зор.

1. Сюжеттік - рөлдік ойындар ортасы

106

2. Қызықты математика орталығы (пішіндер, сандар, санамақтар,)

3. Спорт бұрышы ( кеглилар, доптар,)

4. Бейнелеу бұрыштары( бояулар, саурет дәптерлер,түрлі- түсті қарындаштар,

қылқаламдар)

5. Музыка бұрыштары ( ұлттық аспаптар, баян, сырнайлар)

6. Кітаптар бұрышы.

Ойын орталығы: балабақшада сюжетті-рөлдік ойындарға арналған бұрыш

бар. Мұнда әр түрлі аңдардың, жан-жануарлардың бетперделері жинақталған.

Біз бұл бұрыштағы заттарды көркем әдебиет, тіл дамыту сабақтарында

пайдаланамыз. Нәтижесінде баланың ұйымдастырылған оқу іс-әрекетке деген

қызығушылығы оянды.

Қуыршақ театры: Қуыршақ театрын көркем әдебиет сабағында жиі

пайдаланамыз. «Алдар Көсе мен Шығайбай» ертегісінде кейіпкерлерді рөлге

бөліп балаларды ойнатамыз.

Балалардың ой-өрісін сөздік қорын, ұлттық сана-сезімін дамытатын

«қазақы бұрышымыз» бар. Мұндағы мақсатымыз балаларға ұлттық тәрбие

беру. Ұлы ақын Абай Құнанбаев «Өткірдің жүзі, кестенің бізі, өрнегін сендей

сала алмас» деп ұлттық құндылықтарды жоғары бағалаған. Нәтижесінде,

балалардың тілі, ой-өрісі, қиялы дамиды. Балалардың табиғатқа, бөлме

өсімдіктеріне деген сүйіспеншілігін арттырып, оны қорғауға деген

жауапкершілігін, қоршаған ортаға деген көзқарасын қалыптастыру мақсатында

«Табиғат бұрышы» жасалынған «бақылау» бөлімі бойынша бөлме гүлдерін

баптап, суарып, жақсы өсуіне көңіл бөлеміз. Нәтижесінде, балалар

ұйымшылдықпен жұмыс жасайды. Балалар білуге, ойланып әрекет жасауға

дағдыланады. Осыған орай, 4-5 жастағы балалардың тілін, ойын дамытатын

кітаптар бұрышы жасалынған. Балалар өздігінен осы кітаптардағы суреттерге

қарап қысқаша әңгімелер, жұмбақтар құрастырады. Нәтижесінде, баланың тілі

жаттығып, танымдық қабілеті дамып,сөздіқоры толығады. «Денім сау болсын

десең...» тақырыбында «Қояндар», «Балапандар» әніне таңғы жаттығу жасау.

Нәтижесінде, баланың бұлшық еттері дамып, денесі шынығып, бойы сергіді.

Бейнелеу бұрышында «Ғажайып бояулар» еліне саяхат жасу. Мұнда балалар

түрлі жемістердің суретін салды. Мұнда балалар түстерді ажыратып, бейнелеу

өнеріне деген қызығушылығы артты. Қызықты математика орталығы:

Математика ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде Ұйымдастырылған іс-әрекет

арасында сергіту сәті ретінде балаларды екіге бөліп, бірінші бөлігіне

«моторика» әдісін, яғни саусақ бұлшық еттерін дамыту, саусағымызды

демалдыру мақсатында

107

МЕКТЕПАЛДЫ ДАЯРЛЫҚ ТОБЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ

ТӘЖІРИБИЕНІҢ БІЛІМ БЕРУ ТИІМДІЛІГІ

Кыргызова Г.М

Өскемен қаласы, «№15 орта мектеп»,

КММ мектепалды даярлық тобы

Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік

білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу тірбие үрдісіндегі елеулі

өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім берудің мазмұны жаңарып,

жаңа кқзқарас, жаңаша көзқарас пайда болуда. Келер ұрпаққа қоғам талабына

сай тәрбие мен білім беруде тәрбиешінің инновациялық іс- әрекетінің ғылыми –

педагогикалық негіздері меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. Мектеп жасына

дейінгі балаларды дамыту мәселесі ұлттық даму стратегиясымен тығыз

байланысты мемлекеттік саясаттың ажырамас бөлігі болып табылады. Олай

болса, мектепалды даярлық сыныбында тәрбиелеу мен оқыту баланың ғана

емес, еліміздің де жарқын болашағының кепілі. Ол-үздіксіз білім берудің

алғашқы деңгейі. Сондықтан, мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың негізгі

мақсаты-баланың жеке басының қалыптасуы мен дамуы болуы тиіс.

Үздіксіз білім беруге көшу, білім берудің ашықтығы, білімді ізгілендіру,

компетенцияға негізделген білім, оқу үрдісінде жаңа педагогикалық

технологияларды пайдалану бүгінгі күннің басты талаптарына айналып отыр.

«Инновация» термині ғылымға XIX ғасырда енді. Ағылшын тілінен аударғанда

«жаңалық енгізу», «жаңашылдық» деген ұғымды білдіреді.

«Технология» ежелгі гректің «techno» - өнер, шебер, білгір және «logos» - білім,

ғылым деген сөздерінен шыққан. Сонымен технология – шеберлік, өнерлік,

білгірлік туралы ғылыми ұғым.

«Жаңа» деген түсінік, жақында пайда болған. Ашылмаған, ғылым

аймағына және практикаға қатысты, жаңалық әртүрлі түрде қолдануы.

Практикалық идея, лабораториялық іс-тәжірибе, мекемелер мен ұйымдарда

жаңа идеяны іске асыру.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында: «Білім беру

жүйесінің басты міндеті - ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар, ғылым

мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби

шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар; оқытудың жаңа

технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық

коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту

міндеттерін көздейді.

Бұл міндеттерді шешу үшін, мектепке дейінгі ұжымдарының, әр

мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлық жаңалықтар мен қайта құру,

өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым - қатынасқа өту

қажеттігі туындайды. Сондықтан да қазіргі кезде әр мұғалім өз іс-әрекетінде

қажетті өзгерістерді әртүрлі тәжірибелер жөніндегі мағлұматтарды жаңа әдіс-

тәсілдерді дер кезінде қабылдап, дұрыс пайдалана білуі керек. Сонымен қатар

108

мектепке дейінгі мекемелердегі оқу-тәрбие жүйесі, ұстаз - бала арасындағы

қарым-қатынас жалпы оқытуды ұйымдастыру талапқа сай елеулі өзгерістерді

қажет етіп отыр.

Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің

инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеру

маңызды мәселелердің бірі. Мектепке дейінгі білім беру жүйесіне жаңашыл

орта құру үшін инновациялық технологияларды енгізу болып табылады.

Жаңа технологияны қолдану төмендегідей кезеңдер арқылы іске асады:

1 кезең – оқып үйрену;

2 кезең – меңгеру;

3 кезең - тәжірибеге енгізу;

4 кезең – дамыту.

Жаңа технологиямен жұмыс істеу үшін төмендегідей алғы шарттар қажет:

Оқу үрдісін интенсивтендіруді жаппай қолға алу;

Тәрбиеленушілердің сабаққа қатыспаушылығын болдырмау шараларын

кешенді түрде қарастыру. Оның ғылыми-әдістемелік, оқыту-әдістемелік,

ұйымдастырушылық себептеріне үнемі талдау жасап, назарда ұстау;

Жаңа оқулықтарының мазмұнын зерттеп білу, білімді деңгейлеп беру

технологиясын меңгеру арқылы балаларға білімді мемлекеттік стандарт

деңгейінде игеруге қол жеткізу;

Оқыту үрдісін ізгілендіру мен демократияландыруды үнемі басшылыққа

алу қажет.

Жаңа технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары:

Балаға ізгілік тұрғысынан қарау;

Оқыту мен тәрбиенің бірлігі;

Баланың танымдық күшінқалыптастыру және дамыту;

Баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;

Баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;

Әр баланың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу;

Баланың оқу үрдісін сезінуі.

Өз іс-тәжірибемде М. Жанпейісованың модульдік оқыту технологиясын

қолданамын, себебі аталған технология өз бетімен дами алатын, әр түрлі

өмірдің қиындықтарына төзе білетін, белсенді, білімді бала тәрбиелеуге

мүмкіндік береді. Модульдік оқытудағы негізгі мақсат - баланың өз бетінше

жұмыс істей алу мүмкіндігін дамыту.

Модульдік оқытудың өзегі-оқу моделі, ақпараттардың аяқталған

блогынан, бағдарламаны табысты жүзеге асыру үшін берілген ұстаздың

нұсқауынан тұрады. Оқытудың жаңа элементтерін пайдалану арқылы

тәрбиеленушілердің шығармашылық қабілетін дамыту.

Әр баланың бойында жасырынып жатқан мүмкіндіктерін ашып көрсету,

мұғалімнің басшылығымен орындаған шығармашылық жұмысының нәтижесін

көрсету арқылы өзінің ішкі мүмкіндіктерін дамыта алады. Баланың қабілеті мен

талантын неғұрлым ертерек байқалса, солғұрлым оның қабілетін толық ашуға

мүмкіндік болады. Егер қабілетті бала жұмысын уақытынан ертерек аяқтайтын

109

дәрежеге жетсе, басқа балалардың жұмысын тексеруге рұқсат етемін. Сонда ол

балалардың өзіне деген сенімін қалыптастырады, ұстаздың сенімімнен шыға

алатынына көзі жететін болады.

Жұмыстың тиімділігі педагогикалық кәсіптіліктің және педагог-

тәрбиешінің шеберлілігінен анықталады. Сонымен бірге оның тұлғаны зерттеп,

осы тұлға әрдайым жекеленгенін, оны басқа адамдардан айыратын, нақты бір

адамға өзіне тән психологиялық және физикалық ерекшеліктерінің

сәйкестілігін есепке алып, педагог әр баланың тұлғасына тәрбиелілік әсерінің

әдістері мен түрлерін анықтайды. Мектепке дейінгі жастан бастап, өз жұмысын

тұлғаны қолдау бойынша, оған көмек көрсету бойынша, балаға сүйіспеншілік

пен құрмет көрсету, оның шығармашылық күшіне сенім білдіруде жасау керек.

Сонда ғана балалар басқалардың пікірлерін құрметтеп, қамқорлық жасау,

педагогтармен қатынас жасауды және мектепке дейінгі мекемеге үлкен

ынтамен баруға үйренеді.

Кез-келген халықтың ұлттық қазынасы тіл болып табылады. Әрбір

халықтың тілінде оның ұлттық дәстүрінің, сана-сезімінің, ойлау тәсілінің,

мінез- құлқы белгілері көрініс табады. Ал тілді, тіл мәдениетін игеру баланың

сәби шағынан іске аса бастайтын, біртіндеп жетілетін үрдіс. Олай болса,

баланың тілін дамыту жұмысы отбасынан, балабақшадан бастап жүйелі түрде

жүргізілуі тиіс. Даярлық тобында тілді оқытудың қай түрін алсақ та, ол оқыту,

үйрету үрдісінің бүкіл жүйесін қамтиды.

Модульдік оқыту технологияны, әдіс-тәсілдерді тиімді қолдану білім

сапасын көтереді. Ең басты мақсатым: жаңа технологияны қолдана отырып,

балаларға сапалы да терең білім беру, олардың ойлау дағдылары мен есте

сақтау қабілеттерін жетілдіре отырып, қазақ тілінде еркін сөйлеу дәрежесін

көтеру.

Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі- тіл

дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.

Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту және

дыбыстық тіл мәдениетіне тәрбиелей отырып келесі міндеттерді орындаймын:

-тілдік естуді дамыту;

-дұрыс дыбыстауға үирету;

-интонациялық қабілетті қалыптастыру;

-анық сөйлеуге дағдыландыру;

-қарапайым түсініктер бойынша сөз мағынасын меңгерту;

- балалардың сөздік қорларын дамыту;

- жаңа сөздерді меңгерту;

-халық ауыз әдебиетінің көмегі арқылы балаларың көркем сөзге деген

қызығушылығын ояту.

Осы аталған міндеттерді үнемі сөздік жұмысын жүргізуде басшылыққа

алып отырамын. Балалардың сөздік қорын дамытуда ойын, тапсырма,

жаттығулардың орны ерекше. Сонымен қатар қазақ тіліне үйреткенде

балалардың жас ерекшелігін ескеру әдіс-тәсілдерді таңдаумен сай келеді, сабақ

өткізгенде бірінші орынға ойын және ойын түрлері қойылады. Тіл үйренуде ең

110

басты міндет – балалардың сөйлеу тілін жетілдіру. Сөздің мағынасын дұрыс

түсініп, оны өз сөзінде дұрыс қолдану. Сол әдістердің бірі: түсіндіру әдісі -

жаңа сөз, сөз тіркесі, сөйлемдерді түсіндіруде қолданады. Сабақ сайын

үйретілетін жаңа сөздер бойынша, яғни сөздік жұмысында іске асады.

Көрнекілік әдісі – сабақ сайын жүргізілетін әдіс. Балаларға түрлі суреттер

мен заттарды, ойыншықтарды көрсету арқылы сөздерді үйретуге болады.

Көрнекілік тақырыпқа сай, көзге тартымды яғни эсттетикалық жағынан жақсы ,

әртүрлі түстен болуы керек.

Ы. Алтынсарин «Натуральды әдіс» туралы былай деген: «Балаға айтып

түсіндіргеннен гөрі, қолымен ұстап, көзімен көріп, мұрнымен иіскеп

түсіндірген сабақ ұғымды» деген.

Тіл үйретуде ең басты міндет - балалардың сөйлеу тілін жетілдіру.

Балалар тілдің грамматикасын білу арқылы бір-бірімен сөйлесуді, сұрақ қоюды

үйренеді. Диалогтың және монологтың жеке тұлға үшін атқаратын қызметтері

бір арнаға тоғысып жатады баланың танымдық қабілетін, жалпы тәрбиелік

деңгейінің дамуына әсер етеді. Диалог пен монологтардың тіл үйренуші үшін

маңызы өте зор. Күнделікті бала өмірінде жиі қолданыста жүрген сөздерді

пайдалана отырып сөйлесу тілді тез меңгеруге мүмкіндік береді. Диалог пен

монологтарды сурет бойынша, техникалық құралдар және ойын элементтері

арқылы құрастыруға болады. Сабақта тілдік қатынас үш түрлі жолмен немесе

қалыппен іске асырылады: жұптық, топтық, ұжымдық.

Жұптық оқыту қалпында тілдік қатынас екі баланың арасында жүреді.

Онда негізгі мақсат - екі баланың өзара тілдесу ерекшеліктеріне, тілді білу

дәрежесіне т.б. сүйене отырып іске асырылады. Мұнда балалар екі-екіден

жұпқа бөлініп, әр жұп жеке тапсырмалар бойынша жұмыс істейді де, олардың

сыңарлары бір-бірімен отырады. Жұптық қалыппен тілді үйретудің ерекшелігі:

ол диалог арқылы жүзеге асады да, тілдік қарым-қатынастың ауызша түрін

дамытуға себін тигезеді. Бұл қалып бойынша бүкіл тілдік материал диалогтың

негізіңде меңгеріледі.

Топтық оқыту. Балаларды топтарға бөліп сабақ өткізу балалар

арасындағы қарым-қатынасты жақсартады, дұрыс сөйлей білуге жағдай

жасайды, балалардың білімін жетілдіреді, әр түрлі мінез-құлықтағы адамдармен

пікір алмасуға үйретеді, топтар арасында бала өзінің жеке-дара қасиетін

көрсетуге мүмкіндік алады.

Ұжымдық оқыту. Тіл үйренудің ұжымдық формасы дегеніміз -

үйренушінің бүкіл топтағы адамдардың әрқайсысымен жеке сұхбаттасы

арқылы олардың екеунің бір-бірін үйретуі, оқытуы,адамдардың бірінен-

екеуінің үйренуі; пікір алмасуы және әр жұп сыңарларының ауысып отыруы

нәтижесінде бүкіл ұжым мүшелерінің түгел қамтылып әрі жұптық: әрі топтық

тілдік қатынастың жүзеге асуы. Сабақта балалардың коммуникативтік сөйлеуі,

тіл дамытуы көрнекілік әдісі, ойын әдістер арқылы іске асады.

Бұл жұмысты атқару барысында келесі қиыншылықтар кездеседі:

Мәселен:

- балалардың сөздік қоры аз болуы;

111

- сөздің дыбыстық құрамын дұрыс айта алмауы;

- қойған сұрақты түсінбеу, қазақша дұрыс жауап бере алмауы, үйренген

сөздерді пайдаланып сөйлемді дұрыс құрастыра алмауы;

- жай, жайылма сөйлемдерді құрастырыра алмауы;

- байланыстырып сөйлеуге, (4-5 сөйлемдік) әңгіме құрастыра алмауы;

- қазақ ертегілерін, тақтақтарды, жұмбақтарды, жаңылтпаштарды тыңдап

түсінуге, жаттап алмауы;

- өз ойыншықтары, отбасы, киімдері т.б. туралы бір- біріне сұрақ қойып, жауап

беруге білмеуі.

Аталған кеммшіліктерді жою барысында мнемокесте көп көмегін тигізеді.

Мнемокесте – бұл қысқаша белгілі бір мағлұматты қамтитын сызба, есте

сақтау қабілетін жеңілдететін және қосымша ассоциацияларды құраумен есте

сақтау көлемін кеңейтетін әр түрлі тәсілдердің жүйесі.

Мнемокесте бойынша жұмыс жүргізу кезеңдері 3 кезеңнен тұрады:

1. Кестені қарастыру және бейнеленген суреттерді талқылау

2. Жалпы символдардан бейнелерді жаңғырту, мысалы: Үй – шатыр, қоян –

ұзын құлақтар т.б

3. Қайта кодтаудан кейін құрастырған символдар бейнелер бойыша әңгімені,

ертегіні, тақпақтарды мазмұндап бер.

Мнемокесте мынадай бағыттар үшін қолданылады:

1. Сөздік қорларын байыту;

2. Сөздің дыбыстық жағын дұрыс айтуға үйрету;

3. Сөйлем, әңгіме құрастыру;

4. Әңгімені құрастыру;

5. Жұмбақтарды жасыру және жауабын табу;

6. Тақпақтарды жаттау.

Мнемокестелерді баланың деңгейіне байланысты беруге болады.

Мнемокестеде символдарды бейнеге аударамыз. Сонда балаға қонымды

болады.

Балалардың ақыл-ойына, қабілеттерінің дамуына жетудің бірден-бір

жолы – өзара тілдік қарым-қатынас. Әр баланың табиғи қабілетін ескере

отырып, балаға көмекші әрі сүйемелдеуші болып, әрдайым жанында достық

қарым-қатынаста болсақ, оқыту мазмұнын жаңғыртуға, әрі тиімді әдіс-

тәсілдерді кеңірек қолдануға еркін жол ашады.

Сөздік қорларын байыту, молайту, сөздіктерінің белсенділігін арттыру,

күнделікті өмірде қолдана білуіне бағыт беру, қазақ тіліне тән дыбыстарды

дұрыс айтуға жаттықтырып, тіл мәдениетін жетілдіру, сөйлем құрап, сөйлесу

тәжірибесін ұдайы ұйымдастыру – балалардың қазақ тіліне деген

сүйіспеншілігін арттырып, мемлекеттік тілдің мәртебесін ұғынып, тілінің

жетілуіне ұстаздық әсер көрсетудің маңызы зор.

Қазіргі қоғам талабына сай баланың ой-өрісін дамыту, біліктіліктері мен

шеберліктерін қалыптастырып, оны өз тәжірибесінде кез-келген жағдайда

қолданы білетін тұлға дайындаудың бірден-бір жолы – балаларға мектепке

дейінгі мекемелерден бастап сапалы білім беру.

112

Әдебиеттер:

1. К.Ю. Белая «Инновационная деятельность в ДОУ» әдістемелік құралы. М.

2005ж.

2. Б.Бөрібаев, Е.Балапанов «Жаңа ақпараттық технологиялар».– Алматы,2001.

3. Қ.М.Нағымжанова «Бастауыш сынып мұғалімнің оқу процесіндегі

инновациялық іс-әрекеті». - Өскемен: Медиа–Альянс, 2004.

4. Н.Асанов «Университеттік білім беру жүйесіндегі оқу үрдісін басқарудың

педагогикалық негіздері». – Педагогика ғылымдарының докторы ғылыми

дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның авторефераты, Алматы, 2004.

5. М.М.Жанпейісова «Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамыту құралы

ретінде». Алматы, 2002ж.

6. Қ.Ахметұлы, Т. Баймолдаев «Жаңа буын оқулықтары арқылы жас ұрпаққа

білім беру жолдары. Алматы, 2003ж.

7. М.Ж.Жадрина «Қазақстан Республикасындағы жалпы орта білім беруді

дамытудың тенденциялары мен мәселелері». Алматы, 2002 ж.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ

ТАНЫМДЫҚ ӘРЕКЕТТЕРІН ДАМЫТУ

Бекбосынова А.А 3 курс білім алушысы

Ғылыми жетекші Рахимова А.С

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі

Танымдық-психологиялық ойындар мектеп жасына дейінгі балалардың

таным мүшелерін (есту, көру, ойлау, сөйлеу) сонымен бірге, шығармашылық

қабілетін дамытуда таптырмас әрекет болып табылады. Танымдық-

шығармашылық ойындарды ойлап тауып, оны ұйымдастырылған оқу-

қызметінде тиімді пайдалану тәрбиешінің кәсіби шеберлігіне байланысты.

Мектеп жасына дейінгі мекемелерде балаларды жан-жақты дамытуда қатып

қалған әдіс-тәсіл жоқ.

Мектеп жасына дейінгі балаларға алғашқы ойналған ойын керемет бір

ғажап дүние сияқты болып көрінеді. Себебі бұл кездегі балалар өздері алғаш

көрген жаңа дүниені, затты ешқашан ұмытпайды.

Д.Б. Элькониннің айтуы бойынша кіші мектеп жасындағы балалардың

танымдық үрдістердің дамуына келсек, олардың оқу ісіндегі қабылдауы –

формамен түстерді тану және атауға келіп тіреледі. Мысалы, түрлі түсті құмыра

салу үшін, олар форма, көлем жағынан әртүрлі болып келеді. Ересек

топтарындағы балалардаң қабылдауында төмендегідей ерекшеліктер болады.

Олар әлде де болса құбылыстарды тұтас зат күйінде жөндеп қабылдай алмайды.

Мәселен, ол заттың өзіне ұнағанын, олардың көзге бірден көрінетін сыртқы

белгілерін қабылдауға ұмтылады.

113

Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын танымдық ойындар

мен шығармашылық ойындарды біріктіре отырып қалыптастыру тәрбиешінің

біліміне, біліктілігіне, шығармашылық қабілетіне, креативтілігіне баланысты.

Жалпы танымдық ойындарға келетін болсақ, танымдық ойындар негізінен

мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық қабілетінің дамуына үлкен көмек

көрсетеді. Танымдық ойындар көбіне қоршаған ортамен таныстыруда

қолданылады және қоршаған дүниені тану, білу, түйсіну мен қабылдаудан

басталады. Олардың даму деңгейі неғұрлым жоғары болған сайын қоршаған

болмысты тану соғұрлым жоғары болады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың дүниетанымын дамытатын

танымдық-шығармашылық ойындар балалардың танымдық қабілетімен қоса

шығармашылық қабілетін дамытуға ең тиімді ойын түрі болып табылады.

Танымдық-шығармашылық ойындарды ойната отырып балаларды

қоршаған ортамен таныстыра отырып, оның сұлулығын сезінуге,

ұйымдастырылған оқу-қызметінде дамыта оқытуға арнайы осы танымдық

шығармашылық ойындарды қолдануға болады. Танымдық шығармашылық

ойындар мектеп жасына дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыра

отырып, жан-жақты дамуына, дәлірек айтқанда, қоршаған ортаны тану, есте

сақтау, сөйлеу, ән айту, сөзбен сөзді байланыстыру, ойлау, әуенді-қимыл

қозғалысты дамытуға, зейінін бір затқа ерікті аудару, шыдамдылық,

адамгершілік, мейірімділік қасиеттерінің қалыптасуына зор үлесін қосады.

Танымдық-шығармашылық ойындарды тек қана қоршаған ортамен таныстыру

ұйымдастырылған оқу қызметінде ғана емес, сонымен бірге тіл дамыту,

бейнелеу өнері, мүсіндеу өнері, музыка және тағы сол сияқты

ұйымдастырылған оқу-қызметтерінде, балаларды жан-жақты дамытуда қолдану

өте тиімді. Танымдық-шығармашылық ойындар баланың есту, сөйлеу, ойлау,

қорыта алу қабілеттерінің дамуына себепші бола алады. Балалар бала кезінде

ойнағаны дұрыс дейтін болсақ, олардың мектепке дейінгі кезеңінде қоршаған

ортаны тани, өзі тұрған кеңістігін бағдарлай білуді осы ойындар арқылы ойната

отырып, балаларды дамытуға болады.

1. Баланың «Ойлау» процесін анықтауға «Артық затты тап?» тақырыбында

белгілі бір топқа жататын нысандарды жіктеу, оған келмейтін «артық» нысанды

шығарып тастау мақсатын көздей отырып арнайы тапсырма беріледі.

Тапсырма: балаға бір топқа жататын заттар және осы заттар тобына жатпайтын

бір зат бейнеленген карточка ұсынылады оларды қарап көрген бала 1 «артық»

суретті алып тастауы тиіс.

114

1-тапсырмаға қажетті карточка үлгісі

2. Баланың «Зейін» процесін анықтауда «Бөлшегін тап» тақырыбында

заттардың белгілерін табу қабілетін анықтап, баланың зейін дамыту, өзара

келісімге келуге тәрбиелеу мақсатында арнайы тапсырма беріледі.

Тапсырма: балаға заттардың екінші жартысын, жетіспейтін бөліктері

ұсынылады. Бөліктің екінші жартысын алып карточкаға жапсыру керектігін

айта отырып дұрыс орналастыруы қажет.

2-тапсырмаға қажетті карточка үлгісі

3. Баланың «Түйсік» процестерін анықтауда «Бөліктерін жалғастырайық»

тақырыбында баланың даму деңгейін анықтау, түйсігін, ойлауын жетілдіру

мақсатында арнайы тапсырмалар беріледі.

Тапсырма: балаға бірнеше жануарлар суретті бар карточкалары беріледі,

соған сәйкес сол жануарлардың жетіспейтін бөліктері орналастырылған 2-ші

карточкалар ұсынылады, оны өз түйсігімен жүзеге асыра отырып табуы тиіс.

3-тапсырмаға қажетті карточка үлгісі

Атақты психолог ғалымдары Л.С. Выготский, А.И. Леонтьев, А.С.

Запорожец, Л.Д. Венгер, Д.Б. Эльконин, Е.И. Игнатьева, Ю.К. Бабанский, И.Я.

Лернер тағы басқа зерттеушілердің еңбектерінде мектеп жасына дейінгі

балалардың жеке басының қалыптасуына әсер ететін әртүрлі іс-әрекеттердің

ішіндегі ең маңыздысы шығармашылық белсенділіктің сапалығына назар

аударады. Алайда мектепке бару қарсаңында баланың психологиялық даму

деңгейінде жекелей өзгешеліктер өсе түседі. Бұл өзгешеліктер мынадан

115

көрінеді: балалар бір-бірінен ақыл-ой, адамгершілік және жекелей дамуымен

ажыратылады. Олай болатын болса, балаларға психологиялық қолдау жасау

мектепке дейінгі бiлiм беру мекемелерiнiң ең негiзгi мiндетi болып табылады.

Біз білім алып отырған оқу орнында алған теориялық білімдеріміздің

тәжірибемен ұштасуына негіз болып отырған байқау және бақылау

практикалары. 2 курстан бастап өз кәсіби дайындығымызды шыңдау

мақсатымен таңдау пәні бойынша және баланың психологиялық жағдайын

зерттеу мақсатында мектепке дейінгі мекемелердегі әр жастағы балаларға

диагностикалық зерттеу жұмыстарын жүргізіп, өзіміздің зерттеушілік жағынан

да білімімізді шыңдап көрдік. Сондықтан да болашақ мектепке дейінгі

мекеменің жас маманы болуға дайындық кезінде, яғни колледж

табалдырығында білім алу шағында педагогикалық-психологиялық

зерттеулердің жаңа инновациялық әдістері мен әдістемелерімен меңеріп,

теориялық та, тәжірибелік те білімімізді шыңдау қажет деп ойлаймыз.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Возрастная и педагогическая психология. Тексты. — М.: МГУ, 1992.

2. Вопросы нравственного воспитания школьников. /Сборник статей: Изд-во

Ленинградского Университета, 1960.

3. Выготский Л.С. Педагогическая психология. – М., 1991.

4. Грэйс Крайг. Психология развития. — СПб., 2000.

5. Кулагина И.А. Возрастная психология: Развитие ребенка от рождения до 17

лет. – М., 1998.

6. Мухина В.С. Возрастная психология. — М., 1998.

7. Обухова Л.Ф. Детская психология: Теория, факты, проблемы. – М., 1995.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН ОЙЫН

ТЕХНОЛОГИЯСЫ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ.

Нұрсапарова М.Қ

Өскемен қаласы әкімдігінің

«№1 «Балапан» балабақша-бөбекжайы»

КМҚК тәрбиешісі

«Ойын баланың алдынан өмір есігін ашып оның шығармашылық

қабілетін дамытады. Ойынсыз ақыл ойдың қалыптасуы мүмкін емес». (В. А.

Сухамлинский). Баланың өмірге қадам басқандағы алғашқы қимыл әрекеті –

ойын, сондықтанда оның мәні ерекше. Жас баланың өмірді тану, еңбекке

танысы, психологиялық ерекшеліктері осы ойын түрінде қалыптасады. Мектеп

жасына дейінгі балалардың қоғамдық құбылыстарды, қоғамдағы ересек

адамдардың іс-әрекетін өз түсінігінше әрекеті арқылы бейнелеуі ойын болып

саналады. Ойынның шығу тарихына шолу жасауда көңіл аударатынымыз ол

еңбекпен, өнермен, қоршаған ортамен тығыз байланыста дамыған, яғни ойынды

116

өмірден ажыратып қарай алмаймыз балалар тек ойнап қана қоймайды, сонымен

бірге ойлайды, аңғарады көп нәрсені білуге, зерттеуге талпынады. Олар бірдеңе

жасап қана қоймайды, сондай-ақ заман ағымына да белсене қатысады.

Балабақшаларда оқыту-тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік

қорларын молайту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін

күнделікті өмірде еркін қолдану, одан әрі күнделікті іс-әрекет кезіндегі тілдік

қарым-қатынаста қолдана білуге жаттықтыру. Ойын дүниеге ашылған үлкен

жарық терезе іспеті. Ол арқылы баланың рухани сезімі жасампаз өмірмен

ұштасып, өзін қоршаған дүние туралы түсінік алады. Адамды өжеттілікке,

шапшаңдыққа, ептілікке, батылдыққа, байсалдыққа, тапқырлыққа үйрететін де

ойын. Бала үшін ойын өзін-өзі жетілдіру мен өзін-өзі көрсетудің құралы.

Баланы ойынға қызықтыра отырып оқу іс-әрекетін ойын түрінде күрделендіре

түсу керек. Ойын баланың ойлау қабілетін жетілдіре отырып, оның қиялын

дамытады. Бала жалғыз ойнағанды ұнатпайды, ол қатар құрбыларымен бірлесіп

ойнай отырып бір-бірімен қарым қатынас жасайды.

Оқу ісі-әрекетінде қолданатын ойын түрлері мынадай топтарға бөлінеді.

Ойынның түрлері:

• Ұлттық ойындар

• Сюжетті рольді ойындар

• Педагогикалық ойындар

• Дидактикалық ойын

• Шығармашылық ойын

•Қимылды ойындар.

Педагогикалық ойын технологиясы дегеніміз - педагогикалық жұмысты

ойын түрінде ұйымдастырудың әдістері мен тәсілдерінің жиынтығы.

Дидактикалық ойындар арқылы оқу іс-әрекеті барысында балаларды

қызықтыру мақсатында қолданылады және мектеп жасына дейінгі ұйымдардың

барлығында да, оқу іс-әрекеті ойын түрінде өткізіледі. Оқу іс-әрекеті

барысында ойын түрлері жас ерекшеліктеріне байланысты қолданылады.

Тәрбиеші ойынға тек қана баланы қызықтырып қоймай, бес саланы білім

берудің негізгі құндылығы деп түсінсе ғана өз мақсатына жете алады. Ойын

түрлерінің тәрбиелік мәні зор, ол әрбір адам денесінің дамып жетілуіне пайдасы

мол. Ойын үстінде балалардың бойындағы барлық дерлік психологиялық

процестері, сезімдері мен эмоциялары, ерік-жігер қасиеттері шыңдалады, мінез-

құлық айқындала түседі. Бала өзіне жаңалық болып сезілген әрқилы нәрселерге

еліктегіш келеді. Бала осы қасиетімен өз қабілетімен ерекшеліктерін аңғартады.

Баланың жағымсыз мінезінің байқалатыны да осы тұста. Тәрбиеші ойын

барысында тілдің дыбыстық мәдениетінің барлық жақтарын жетілдіруге,

сұраққа толық жауап беруге, баланы үйретіп отыруы керек.

Үлкендер өзіне тән ерекшеліктерін еңбектену барысында көрсетсе,

мектеп жасындағы балалар сабақ үстінде, ал мектеп жасына дейінгі балалар өз

психологиясын ойын үстінде байқатады. Балалар ойын арқылы күрделі

әрекеттерді, білімді үйренеді және үлкендер де үйретуге тиісті. Ойынның өз

мақсаты, жоспары болады. Ойын мен еңбектің бір-біріне ұқсас сипаттары көп,

117

кейбір педагогтар, ғалымдар «Жақсы ойын - жақсы жұмыс сияқты да, ал жаман

ойын - жаман жұмыс сияқты» деген. Баланың қуанышы мен реніші ойын

арқылы байқалады.

Ойын кезіндегі баланың психологиялық ерекшеліктері: бала ойланады,

эмоциялық әрекетке ұшырайды, белсенділігі артады, ерік қасиеті, қиял елестері

дамиды. Мұның бәрі баланың шығармашылық қабілеті мен дарынын ұштайды.

Ойын үстінде бала бейне бір өмірдің өздігіндей қуаныш, реніш сезімге

бөленеді. Ойын арқылы балалардың сөйлемдерді айту, сөйлем құрай білу, сурет

бойынша әңгіме құрап айта білу, сондай-ақ әр баланы сөйлете отырып өз

ортамен қарым - қатынасқа түсіп ашылуына себеп болады.

Ойындарда күтілетін нәтижелер:

1. Ойын - тәрбие құралы, ақыл-ойды, тілді ұштастырады, сөздік қорды

молайтады, өзін қоршаған ортаны танып, мейрімділік сезімге тәрбиелейді.

2. Еркін мінез – қасиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді.

3. Ұжымдық сезім әрекеттері өсе түседі.

4. Эстетикалық тәрбие беру құралына айналады.

5. Еңбек тәрбиесін беру мақсаттарын шешуге мүмкіндік береді.

6. Дене күшінің жетілуіне көмектеседі.

Демек, ойын баланы жан-жақты жарасымды тәрбиелеудің психологиялық

және физиологиялық негіздері болып табылады. Ойын баланың көңілін өсіріп,

бойын сергітіп қоймай, оның өмір құбылыстары жайлы танып түсінуге де әсер

етеді. Балалар ойын арқылы тез тіл табысып бір-бірімен жақсы қатынаста

болады. Ойын үстінде де бала өз денсаулығын қимыл арқылы нығайтады.

Ойынның қандай түрі болмасын атадан балаға яғни ұрпақтан ұрпаққа ауысып

отырады. Халық ойындары өмір қажеттіліктерінен туады. Психологиялық

жақтан денсаулықты нығайтуға негізделген.

Қорыта келе айтқанда ойын мектепке дейінгі балалардың негізгі іс-

әрекеті. Ойын балалар өмірінің нәрі, яғни оның рухани жетілуі мен табиғи

өсуінің қажетті алғы шарты. Ойын арқылы балалар қоғамды тәжірибені

меңгереді, өзінің психологиялық ерекшеліктерін қалыптастырады.

Бір сөзбен айтқанда, ойын баланың жан-жақты дамуын көздейтін, оның

тілін жаттықтыратын, қимыл-қозғалысын жетілдіретін, белсенділігін

арттыратын, басқа адамдармен қарым-қатынасын реттеп, құрдастарымен

ұйымшылдығын арттыруға негіз болып табылады. Ойын - бала үшін

біліктіліктің қайнар көзі. Сондықтан жас өрендер ойнай отырып ойлай білсін.

Балабақшадағы тәрбиелеу-оқыту жұмысында балалардың тілін дамыту,

сөздік қорларын дамыту, ауызша сөйлеуге үйрете отырып, үйренген сөздерін

күнделікті өмірде еркін қолдану, әрі оны күнделікті іс-әрекет кезіндегі тілдік

қарым-қатынаста қолдана білуге жаттықтыру ісіне ерекше мән берілген.

Мектеп жасына дейінгі кезеңдегі балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі- тіл

дамытудың негізгі бір міндеттері болып есептелінеді.

Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасынағы

заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын, түр-түсі және

пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі құбылыстар

118

жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде тілдік қарым-

қатынас жасай білуге үйретеміз.

Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде

тәрбиешінің:

- балалардың сөздік қорларын дамыту;

- жаңа сөздерді меңгерту;

- үйренген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты міндет

саналады.

Осы аталған міндеттерді тәрбиеші үнемі сөздік жұмысын жүргізуде

басшылыққа алып отыруы тиіс. Балалардың сөздік қорын дамытуда ойын,

тапсырма, жаттығулардың орны ерекше. Соның ішінде ойын – баланың шын

тіршілігі. Ойын арқылы бала айналасындағы нәрседен өзіне қызықтысына

ықыласы ауып, таңдап алады. Баланың бір ерекше қасиеті сөйлеуден еш

жалықпайды. Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным

белсенділігінің дамуына жол ашады. Қай бала болмасын ойынмен өседі,

өйткені бала табиғатының өзі тек ойынмен байланысты. Ойын үстінде бала еш

нәрсеге тәуелсіз. Ол өзін еркін ұстайды. Ал еркіндік дегеніміз барлық дамудың

баспалдағы, бәрін білуге деген талпынысы мен құлшынысы. Баланың білуге

деген құштарлығы, сөйлеуі ойын үстінде қалыптасады. Сөздік қорды дамыту

ісін ұйымдастыру жұмысында ойын сабағы ең негізгі орын алады. Тәрбиеші

бақылау, заттарды қарау, сурет қарау, жұмбақ шешу және құрастыру, саяхат,

ойын-сабақтарын ұйымдастыру барысында балалардың сөздік қорларын

дамытады.

Арнайы ойын-сабақ және сабақ мазмұнына қарай танымдық, дамытушы

ойындарды, тапсырмаларды қолдану, балаларды заттарды бір-бірімен

салыстыруға, оларды қасиетіне қарай ажыратуға және оны танып білуге

үйретеді. Сөйтіп бала топтағы жасына сәйкес бағдарламалық міндетті

меңгереді. Ойын ұйымдастыруда тәрбиеші өзі жетекші бола отырып, балаларды

ойнай білуге, ойын ережесін сақтауға, әрі оларды ойната отырып, ойлануға

бағыттайды, заттың атын немесе қасиетін есінде сақтап қалуға жол ашады,

ойынға қызықтыра отырып зейінін, қиялын дамытады.

Сонымен қатар ойынбарысында бала үлкендермен, өз құрбыларымен

қарым-қатынас жасайды. Әр бала өз жетістігіне қуанып, мәз болады.

Сондықтан да ойын-тапсырмаларды таңдауда және іріктеуде балалардың жас

және жеке ерекшелігін ескерген жөн.

Ойын – мектеп жасына дейінгі кезеңде басталып, адаммен өмір бойы

ілесіп жүретін ерекше қызмет түрі. Қазақ халқында «баланы ойын өсіреді»

деген даналық сөз бар. Бала ойнап жүріп ойланады, жүйкесі тынығады, көңілі

өсіп, ойы сергиді, денесі шымырланады. Ойын арқылы тұрмыс-салт, әдет-

ғұрып, ұлттық ерекшелік, дәстүр жайлы танымы, түйсігі қалыптасады. Ойын –

баланың жан серігі. Қай бала болмасын ойнап өседі. Ойын сырттай қарағанда

қиындығы жоқ, оп-оңай көрінуі мүмкін. Ал іс жүзінде бала үшін ойынға

қатысты басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру оңай емес.

Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, сол ойындардан үлкен де мәнді-

119

мағыналы істер туындап өрбитінің байқаймыз. Өйткені, ең алдымен не нәрсенің

болсын жол бастар қайнар көзі болатыны белгілі. Сондықтан да ойын – бала

бойындағы қандай да болмасын бір өнердің бастауы деп білеміз. Өйткені,

болашақ ел қорғаушы батыр, жауынгер, халық қайраткерлерінің нышаны ойын

үстінде көрінеді. Сол ойын арқылы шынығып, өзінің бойындағы табиғи

дарының шыңдай түседі. Жазушы Е.А. Аркин өз сөзінде былай деген екен:

«Балаға қуаныш сыйлай отырып, оқыта-тәрбиелеуге міндеттіміз». Балаға білім

беруде ойын арқылы жан - жақты дамыту жүйесін құру проблемасы туып отыр.

Білім жүйесін жаңаша ұйымдастыру кезінде баланы дамыту, қалыптастыру

сапалы білім беру үрдісін дұрыс ұйымдастыру қажеттілігі тууда. Мектепке

дейінгі білім беру мекемесінде оқу-тәрбие үрдісін іске асырудың бір жолы

балаларды ойын арқылы оқыта отырып дамыту. Біздің тобымызда ойын

арқылы оқытуды жаңаша ұйымдастыру дәл қазіргі уақытта қажет деп отырмыз.

Ойын - бала үшін оқу да, еңбекте. Ойын - айналадағы дүниені танудың тәсілі.

Ойын балаларға өмірде кездескен қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана

қоймай, ұйымдастырушылық қабілетін қалыптастырады. В. Сухомлинский:

«Ойынсыз ақыл-ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес,

ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың

рухани сезімі жасампаз өмірмен ұштасып, өзін қоршаған дүние туралы түсінік

алады. Ойын дегеніміз – ұшқын білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жаңар

оты» деген ой айтады. Ойын екі түрлі уақыттық бағытты қамтиды: қазіргі және

болашақ. Бір жағынан бала бірден, осы мезетте қуанышқа бөленеді; екінші

жағынан ойын әрқашан болашаққа бағытталған, өйткені ойын барысында

тұлғаның келешек өміріне ықпал ететін сапалы қасиеттері мен іскерлік

дағдылары қалыптасады. Ойында ең алғаш баланың дүниеге әсер етуді

қажетсінуі қалыптасады және көрінеді, ойынның негізгі, жалпы мәні де осында.

Ойын жөнінде айтылған философиялық көзқарастар әлем мәдениетімен тығыз

байланысты. Сонау ерте замандағы эллиндік және римдік халықтар өмір сүрген

дәуірдің өзінде-ақ ойынды балаларды тәрбиелеу құралына жатқызып, жауынгер

ұландарды дайындау үрдісіне қосқан. Сондықтан да, қазіргі заман талабына сай

бала тәрбиесінде, балалар ойындарына ерекше мән беріліп отыруы тиіс деп,

ойлаймыз. Егер, біз осы бағдарлама жазғандай балалармен ойын арқылы жұмыс

жасайтын болсақ, онда біз баланың құндылығын, жан-жақты білімді болуын

дамыта отырып, мақсатқа жетер едік. Ойынмен ұйымдастырылған іс-әрекет

балаларға көңілді, жеңіл келеді. Сондықтан ойынды іріктеп алуға нақтылы

сабақтың мақсаты, мүмкіндіктерімен жағдайларын ескеруге ерекше назар

аударған жөн. Ойын – балалардың негізгі іс-әрекеті. Сұлтанмахмұт Торайғыров

«Балалықтың қанына ойын азық» деп бекер айтпаған. Өйткені, ойын үстінде

баланың бір затқа бейімділігі, мүмкіндігі және қызығуы анық байқалады.

Ойын мазмұны мен түріне қарай: мазмұнды-бейнелі, қимыл-қозғалыс,

дидактикалық, құрылыс, кейіптендіру ойындары болып бөлінеді. Мазмұнды-

бейнелі ойында балалар ойын мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге тырысады,

оған қажетті құрал-жабдықтарды табуға талпынады, оларды дайындау үшін

еңбектенеді, ал еңбек ұжымдық іс-әрекетке біріктіреді және шығармашылық іс-

120

әрекетке бағдарлайды. Осындай нәтижелердің арқасында үлкен еліміздің

білімді ұрпағын тәрбиелеп шығуына көптеген септігін тигізері анық. Балалық

шақ – бала бойына адамгершіліктің негізін қалайтын кез. Сондықтан да бала

бойына жас кезінен бастап ізгілік, мейірімділік, инабаттылық сезімдерін

қалыптастыру – ата-аналар мен ұстаздардың міндеті. Балалардың жан-жақты

дамуы үшін дидактикалық ойынның ролі ерекше.

Дидактикалық ойындардың түрлеріне шек жоқ. Қазіргі кездегі сабақ

материалдарының мазмұнына сәйкес мұғалім белгілі бір ойын бойынша әрқилы

ойын ойлап табуына болады. Білім беру саласында да елеулі әрі ауқымды

өзгерістер өрістеуде. Сондықтан білім беру жүйесін қайта құру жағдайындағы

негізгі бағыттардың бірі – оқушылардың бойындағы білімге деген

қызығушылығын дидактикалық ойындарды пайдалану арқылы дамыту .

Ойын – бала үшін нағыз өмір. Егер ұстаз ойынды ақылмен ұйымдастырса,

ол балаларға ықпал жасауға мүмкіндік алады. Балаларды оқытып, тәрбиелеуге

әр тарапты ойын элементтерін қолдану тиімді әдістердің бірі болып саналады.

Ойын баланың ой-өрісін, қиял сезімін дамытып, сөйлеу тілінің жетілуін,

еркін пікір алысу, диалог, монолог түрінде өзара сөйлесу машықтарын

қалыптастырады. Дұрыс ұйымдастырылған ойын негізінде баланың қоғамдық

әлеуметтік сезімі оянады. Ұжымдық еңбек процесіне үйреніп, бірлесе қызмет

атқару нәтижесінде олардың жолдастық, достық ынтымақтары нығаяды.

Мектепке дейінгі жүргізілетін дайындықтар баланы оқу - білімге

дайындап қана қоймайды, сонымен бірге оның болашақ өмірінің іргетасын

қалайды. Іргетасы берік болған оқу - білімнің болашағы да зор болмақ. Мен

өзімнің педагогикалық тәжірибемнен ойын арқылы балалардың тілін дамыту

жолдарында төмендегідей мақсат пен міндеттерге сүйене отырып қызмет

көрсетудемін.

Әдебиеттер тізімі:

1. «Балаларым - бақытым» атты авторы О. Асқар

2. «Балалық шақтың ойындары», авторы С.

3. www.google.kz

4. Отбасы және балабақша журналы.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМДАРДА БІЛІМ БЕРУ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР

Матайбаева Н.К

Тәрбиеші

Өскемен қаласы әкімдігінің «№1 «Балапан»

балабақша – бөбекжайы» КМҚК, Өскемен қаласы

«Жаңа жолдармен жүретін педагогті таңдау қажет. Оның әрбір сөзі мен

іс-әрекетінде ұмытылмайтын жаңалықтың ізі бар. Бұның ерекшелігі жаңа ой

121

шақырады. Еліктіріп, түсіндірмейді, бірақ жаңа кеннің қалыпшысы. Негізіне

жаңалыққа шақыруды алу керек»

Л.С.Выготский

Елбасымыздың 2016 жылғы жолдауы еліміздің еңсесін көтерген, елдік

идеяларға толы бірегей стратегиялық тарихи құжат болды. Бізге мәлімі, күллі

дамыған елдердің сапалы да қалыптасқан бірегей білім беру жүйесінің

толымдылығы. Демек, ұлттық білім берудің барша буынының сапасын

жақсартуда бізге ауқымды да кешенді істерге бел шеше кірісу қажет. Бәсекеге

қабілетті білім кеңістігін құруға бағытталған қазақстандық білім беру

реформасының басты мақсаттарның бірі – инновациялық технологияларға

сүйене отырып, баланың бойында шығармашылық ойлауды дамытуға

мүмкіндік жасау болып отыр. Мұндай күрделі міндеттерді шешуде мектепке

дейінгі мекемелердің алатын орны ерекше. Бүлдіршіндердің білім берудің

кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз – мектепке дейінгі

білім беру ұйымдарында қаланатындығы бәрімізге мәлім. Қазіргі кезеңде

еліміздің білім беру ұйымдарында оқыту үдерісін ізгілендіру мақсатында

көптеген жұмыстар жасалуда. Оларды ғылыми тілмен айтқанда «инновациялық

үдеріс» немесе «педагогикалық жаңалықтарды енгізу» деп аталады.

Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан – 2030 жолдауында: «Болашақ ұрпақты

қазақстандық патриотизммен шығармашылық жағынан жан-жақты дамыған

жеке тұлға ретінде тәрбилеу аса қажет» деген болатын. Демек тәрбиенің екінші

сыңары - білім деп М.Әуезов айтқандай еліміздің болашағы алға басуы үшін,

әрине алдымен білім қажет. Сол білімді жандандыру мәселесінде біз бақша

тәрбиешілері рухани ұлтыққа қажетті білім мен тәрбие ұғымын егіз ұстанамыз.

Осындай сапалы тәрбие мен оқытуды жас ұрпаққа жеткізе отырып, болашаққа

нұрлы жол салып беретініміз айдан анық.

Мектепке дейінгі мекемелерде ұйымдастырылған оқу қызметін қалай

қызықты, пайдалы өткізуге болады? Осы сұрақтың шешімі ретінде өз іс-

тәжірибемізге сүйене келсек, тәрбиелей отырып, оқытуда инновациялық

инновациялық әдіс-тәсілдерді кеңінен пайдаланамыз. Инновация дегеніміз –

жаңашылдықты енгізу, жаңалық әкелу мен жаңа тезнологияларды қолдану.

«Ауызша айтылса ұмытамын, көрсем есімде сақтармын» деген қытай

даналығында айтылғандай мектепке дейінгі тәрбие мен оқытуда тек көркем

көрнекіліктер мен көрнекті материалдар бойынша көзбен көру, ұстап сезу

арқылы ғана баланың ақыл-ойы мен есте сақтауы және қиялын дамытады. Яғни

жаңа инновациялық әдістерді пайдалануда шешілетін мақсаттар:

Күнделікте өмірде кездесіп жатқан жаңа білім мен жаңалықтарды оқыту

үдерісінде пайдаланып, бала өміріне енгізіп, таныстырп отыру;

Жаңашылдықты пайдалану арқылы баланың ойлау қабілеті мен қиял

әлемін жаңғыртып, алдына болжам жасап отыруға дағдыландырады;

Егер инновациялық әдістер бойынша бала тәрбие мен білімнің көру

арқылы 80 пайызы сақталып отырса, ал қолмен істеген кезінде 90 пайызы

сақталып отырады.

122

Қазіргі таңда мектепке дейінгі мекемелерде тәрбие мен оқыту

технологиясының түрлері өте көп. Олар баланы жеке тұлға ретінде дамытады.

Мектепке дейінгі ұйымдарда инновациялық технлогиялар: М.Монтессори

педагогикалық жүйесі, Ф.Фребель, Н.Зайцевтің әдістмесі, С.Лупан, Ж.Пиаже,

Г.Доман, Б.Л.Никитиндер, Л.С.Выготский әдістемесі. Сонымен қатар білім

берудегі инновациялық технологияларға мыналар кіреді:

Денсаулық сақтау технологиясының мақсаты: Баланың денсаулығын

нығайтуға, білім дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Мектепке дейінгі

тәрбие мен оқыту ұйымдары, баланың денсаулығы мен оның дене бітімінің

қалыптасыуна үлкен үлес қосады. Қазіргі таңда адамдардың даму жағдайында

оның денсаулығын қалыптастыруда реттік жүйесіз мүмкін емес.

Қазіргі таңда денсаулық сақтау технологиясы инновациялық технология болып

табылады, себебі – бүгінгі жағдайларда денсаулық сақтау – білім беру

барысының барлық компоненттерін қайта қарауды талап ететін жаңашыл

ойлаудың негізгі элементі. Ол ортаға баланың денсаулығын қояды. Денсаулық

сақтау технологиясын жүзеге асырудың нәтижесінде оқыту-тәрбиелеу

барысының нәтижелілігі артады, тәрбиешілер мен ата-аналарда балалардың

психикалық денсаулықтарын сақтап, нығайтуға бағытталған көзқарас

қалыптасады. Келеңсіз эмоциялық көріністерді әлеуметтік тұрғыдан лайық

нысандарға ауыстыру әдістерімен балалардың шағын әлеуметтік ортада тиімді

арақатынас орнату, өзін-өзі қалыпта ұстау тәрізді негізгі әдеттерін игеру

деңгейі артады.

Денсаулық сақтау педагогикалық технологиясын мына төмендегілермен тығыз

байланыста болады:

-Мектепке дейінгі мекемелермен.

-Ондағы балалардың күнделікті қатынасуы.

-Тәрбиешілердің жұмыс бағдарламасы.

-Мектепке дейінгі ұйымдардағы іс-шаралар.

-Педагогтың кәсібі құзіреттілігі.

-Балалардың денсаулық көрсетілімі.

Жобалау технологиясының мақсаты: әлеуметтік тұлғалық тәжірибені

дамыту және байыту. Жобалау әдісі – инновациялық педагогикалық

технология. Педагогикалық жоба ол педагогтардың арнайы ұйымдастырған,

балалардың өздігінен шешім қабылдауын және де өз таңдауы мен еңбегінің,

шығармашылығының нәтижесіне өзін жауапты ететін іс-әрекеттер тобы.

Арнайы білімді қажет ететін айқын мәселелерге ынталандыру және жоба іс-

әрекеті арқылы мәселенің шешімін қамтитын білімнің іс-жүзінде пайдалануы.

Жобалау технологиясының ерекшелігі – баланың алдағы іс-әрекетті жобалай

алуы мен оның субъекті бола білуі. Жобалау әдісі – мәселені жете зерттеу

арқылы,нақтылы нәтиже бере алатын, рәсімделген дидактикалық мақсатқа жету

тәсілі. Жобалау әдісі – барлық кезде қандай да бір мәселенің шешімін

жорамалдайды. Жобалау әдісі – жеке басқа бағытталған оқыту әдісі. Ол оқудың

мазмұндық бөлігі мен тапсырма кешені арқылы шеберлік пен дағдыны

дамытады. Ол оқытудың мазмұндық бөлігін тапсырма жиынтығы арқылы

123

балалардың зерттеу іс-әрекетін болдыруға себепші, оқытылатын

мағлұматтарды қандай да бір іс-әрекет немесе продукция ретінде алып

шеберлік пен дағдыны дамытады.

Жобалап оқытудың артықшылықтары: логикалық дәрежеде ойлау мен

белсенді зерттеуді мадақтау,балалардың өз күштері мен мүмкіншіліктеріне

деген сенімдерінің артуы,жобамен жұмыс жасағанда, дәстүрлі оқытумен

салыстырсақ балалар өз оқуларының жауапкершілігін байыпты түрде өздері

алады. Нәтижесінде оқудың сапасы жақсарады және ойлау мүмкіншілігі мен

мәселені түсіне білу, ынтымақтасу және қарым-қатынас сияқты іс-әрекет

шеберлігі мен әдістерін дамыту мүмкіншілігі артады.Сонымен бірге даму

деңгейі әр түрлі балаларды оқыту мүмкіншілігі артады. Жобалау әдісінің басты

идеясы: балалардың танымдық қызығушылығын дамыту, өз беттерінше және

тәрбиешісі мен ата-анасының көмегі арқылы өз білімдерін дұрыстап

ақпараттық кеңістікте жөн таба білу және сыни ойлауды дамыту. Жобалау

кезінде мектеп жасына дейінгі баланың рөлі өзгереді. Жоба кезінде мектеп

жасына дейінгі бала оқыту субьектіне айналады. Іс-әрекет мақсатын

тәрбиешімен бірге бала өзі анықтайды. Бала мәселені шешуде өзіне керекті

нәрсені өзі көбірек таңдай алады және оқу мен тәрбие процесіне белсенді

қатыса алады және бала мүмкіншілігінің көптігі (тәжірибе жасап көреді, жаңа

нәрселерді таниды). Сонымен бірге бала тапсырманы орындауда жауапкершілік

жүктей алады және уақытын бөліп пайдалана біледі, топтық жұмыстарда

көбірек тәуелді болады. Жобалық іс-әрекеттерді пайдалану мектепке дейінгі

оқу мен тәрбие саласында көптеген тапсырмаларды шешеді. Мектеп жасына

дейінгі баланы орындаушы емес, іскер етіп тәрбиелеу мүмкіншілігін береді. Әр

бала өзіне ұнайтын іс-әрекет жасай отырып, әр бала өзін шығармашылық тұлға

етіп көрсете алады. Соынмен бірге жобалық іс-әрекет бала бақшада

зерттеушілікпен зор қиюласады, өйткені балалар тумысынан зерттеушілер, олар

шаршамайды, тырысады, аңғарғыш және әуес. Тек осы мүмкіншіліктерін

жобалық іс-әрекетте қажет арнайы икемге пайдалану керек.

Триз технологиясының мақсаты: баланың тілін дамыту, шығармашылық

қиялын дамыту болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін

дамытуда 3 негізгі мақсат қарастырылған. біріншіден, ауызша сөйлеуге үйрету,

сөздік қорын дамыту. Айналадағы дүниені табиғатты бақылау, таныту арқылы

сөз қорын жаңа сөздермен байыту, баланың ауызша сөйлеген сөздерін тыңдап,

өзіне қойылған сұраққа жауап беруге үйрету: Заттың атын (ойыншық, гүл,

жапырақ т.б) заттың сынын, сапасын, түр түсін , пішінін білдіретін сөздерді

меңгерту. Заттың іс -әрекетін білдіретін (жүрді,жүгірді,келді,келеді,епті т.б)

сөздерді әрі қарай меңгерту. Үстеу сөздерді (қасында, үстінде, осында,

жоғарыда, төменде) қосып айтуға үйрету. Екіншіден, сөз дыбыстарын дұрыс

айту. Сөйлеуде ауыз қуысы арқылы дұрыс дем шығара білуге үйрете отырып,

дауыссыз қатаң, ұяң дыбыстарды естілуіне қарай дұрыс, анық айтуға үйрету, 3

4 сөзден тұратын сөйлем құрату. Үшіншіден, байланыстырып сөйлеуін дамыту.

Күнделікті сабақта естіген, білгенін, ойын, серуен кезінде көрген түйгенін,

сурет және оқылған ертегілер мазмұнын ұнатқан ойыншықтары жайында

124

ауызша сұрақ қоя отырып, әңгімелей отырып, қысқа ертегілердің кейіптендіре

білуге үйрету.

Триз технологиясы келесі тапсырмаларды шешуде өте пайдалы:

Балаға барлық салада дұрыс әрекет ету мүмкіндігін дамытады: қоғамда,

отбасында, адамдармен, табиғатпен қарым-қатынас кезінде;

Баланы қоршаған әлеммен және адамдармен таныстыруда жүйелі ықпалды

жүзеге асырып, жүйелі ойлауды қалыптастырады.

Баланың қиялын шығармашылығын, білуге құмарлығын фантазиясын

дамытады.

Сенімділік сенімін, санасында негізделген өзіндегі және қоршаған

ортадағы кемшіліктермен құндылықтарын түсінудегі өзіндік бағалауын

тәрбилейді.

ТРИЗ мектеп жасына дейінгі балаға:

Бұл біріккен ойын жүйесі, оқу әрекеті, негізгі базалық бағдарламаны өзгерте

алмайды;

ТРИЗ элементтерін қолдану арқылы баланың шығармашылық және ойлау

белсенділігі жанданады, өйткені ТРИЗ кең ойлауға, болып жатқан процесті

түбегейлі түсініп және оның мәселесін нақты шешуге үйретеді.

ТРИЗ технологиясын қолдану мектеп жасына дейінгі балаларды нағыз

арманшыл етіп өсіруге, кейінен жаңа идеялардың генераторы яғни зерттеуге

мүмкіндік береді.

Тағыда ТРИЗ технологиясы осындай адамгершілік, яғни бір-біріне

көмектескісі келетін, басқаның қуанышына қуанатын, қиын жағдайдан біріге

жол іздеп шығуға талпынатын қасиеттерін дамытады. Бұл технологияның

мектепке дейінгі баланың дамуына классикалық тәсілдемесінен негізгі

айырмашылығы – бұл балаларға сұрақтарға жеке жауап табуға, тапсырмаларды

өздері орындауға, үлкендердің айтқанын қайталамауға мүмкіндік береді.

ТРИЗ технологиясы, әмбебап аспаптар ретінде барлық әрекет түрінде іс-

жүзінде қолдануға болады. (Білім беру үрдісіндегідей, ойын да, күн тәртібі

барысында). Бұл мектеп жасына дейінгі бала санасында біріккен, үйлесімді

әлем үлгісін қалыптастырады. Жағдайат сәттілігі жаратылып, тапсырмалар

нәтижесімен өзара алмасу жүреді, бір баланың шешімі басқа баланың ойын

белсендіруге көмектеседі, қиялдау аймағын кеңейтіп, оның дамуын

ынталандырады. Технология әр балаға дәл сондай даралығын көрсетуге

мүмкіндік беріп, ерекше ойлауға үйретеді.

ТРИЗ технологиясы, әмбебап аспаптар ретінде барлық әрекет түрінде іс-

жүзінде қолдануға болады. (Білім беру үрдісіндегідей, ойын да, күн тәртібі

барысында). Бұл мектеп жасына дейінгі бала санасында біріккен, үйлесімді

әлем үлгісін қалыптастырады. Жағдайат сәттілігі жаратылып, тапсырмалар

нәтижесімен өзара алмасу жүреді, бір баланың шешімі басқа баланың ойын

белсендіруге көмектеседі, қиялдау аймағын кеңейтіп, оның дамуын

ынталандырады. Технология әр балаға дәл сондай даралығын көрсетуге

мүмкіндік беріп, ерекше ойлауға үйретеді.

Балабақшада триз технологиясын қолданудың негізгі мақсаты:

125

Өз бетінше дұрыс шешім қабылдауға тәрбиелеу.

Баланы дәстүрден тыс ойлауға үйрету.

Ойын - бала өміріндегі тәрбиенің шешуші шарты. Бала өзін қоршаған

ортаны, өмір сүріп отырған айналасындағы заттар мен құбылыстарды ойын

арқылы түсініп, ұғынады. Әрине, тек көру, байқау арқылы емес, тікелей

араласып, іс-әрекетке көшіп, нақты қарым-қатынас барысында біледі. Мұны

ұғынуда ойын шешуші мәнге ие болады. Былайша айтқанда, түрлі заттар мен

құблыстарды, адамдар арасындағы қарым-қатынасты баланың білуі, сезінуі

ойын негізінде жүзеге асады. Баланың таным түсінігі, іс-әрекеті ойыннан бастау

алады да, оның ұшығы болашақ өмірінде жалғасын табады. Халқымыз

ойындарды тек балаларды алдандыру, көңілін көтеру әдісі деп қарамай, жас

ерекшеліктеріне сай олардың көзқарастарын, мінез-құлқын қалыптастыру

құралы деп ерекше бағалаған. Ойын негізінен балаларға денешынықтыру және

эстетикалық тәрбие берудің маңызды құралы. Ойын балаларды ұйымшылдыққа

үйретеді. Балалар ойындарының тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп,

«Бала ойында қалай болса, өскен соң жұмыста да көп жағынан да ұқсас

болады» - А.С. Макаренко осылай жазыпты. Сондықтан келешек қайраткер

азаматты тәрбиелеу алдымен ойыннан басталады. Ойынның негізгі ерекшелігі -

ол балалардың қоршаған ортаны - адамдардың қимылын іс-әрекеттерін,

олардың бала қимылынан туған жағдайдағы қарым-қатынасын бейнелеуі болып

табылады. Ойын процессінде сөйлесу қарым- қатынасы үлкен рөл атқарады.

Сөйлесе жүріп, балалар пікірлесіп, әсер алысуы, ойынның түпкі ниетімен

мазмұнын анықтайды. Ойын арқылы оқыту технологиясының мақсаты

дидактикалық, тәрбиелік, дамытушылық, әлеуметтендірушілік мақсатқа жету.

Ойын технологиясының ерекшелігі ойындық іс-әрекеттің психологиялық

механизмі жеке бастың өзіндік талап-талғамдарына сүйенеді. Баланың

бойындағы білімділік, танымдық, шығармашылық қасиеттерін аша түсуді

көздейді. Ойын – балалар үшін оқу да, еңбек те. Ойын айналадағы дүниені

танудың тәсілі. Сонымен қатар, ойын балаларға өмірде кездескен

қиыншылықтарды жеңу жолын үйретіп қана қоймайды, олардың

ұйымдастырушылық қабілеттерін де қалыптастырады.

Қорытындылай келетін болсақ, аталған педагогикалық технологиялар мен

инновациялық құралдар балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп,

әр сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктеріне сай пайдалануға болады.

Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз, қабылдау процестері

тұрақсыз келеді. Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді

ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу іс-әрекеттеріне

көрнекілік, ойын технологиясын кеңінен қолданған жөн. Тәрбиеші – бала

бойына білім нәрін себетін басты тұлға. Жаңашыл тәрбиеші даярлауға

қойылатын талаптар студенттерді оқытудың жаңа түрлерімен қаруландыра

отырып, қазіргі уақыттағы кәсіптік дағдыларын игеруге бағытталған оқытудың

жаңа жолдарын енгізуді көздейді. Сондықтан жаңашыл тәрбиеші даярлауға

қойылатын талаптар студенттерді, ертеңгі мұғалімдердер мен тәрбиешілерді

126

оқытудың жаңа түрлерімен қаруландыра отырып, қазіргі уақыттағы кәсіптік

дағдыларды игеруге бағытталған оқытудың жаңа жолдарын енгізуді көздейді.

Әдебиеттер

1. Ф.Н. Жұмабекова. «Мектепке дейінгі педагогика» [100-108 беттер]. 2012 жыл

2. Н.Е.Веракса. «Проектная деятельность дошкольников» 2006 жыл

3. О.И. Давыдова, А.А. Майер, Л.Г. Богословец «Проекты в работе с семьей»

2000 жыл

4. Л.С. Киселеевой, Т.А. Данилина, Т.С. Лагода, М.Б. Зуйкова «Проектный

метод в деятельности дошкольного учреждения» 2001 жыл

5. Альтшуллер Г.С «Найти идею» Введение в теорию решения

изобретательских задач. Новосибириск: Наука 1991 г

6. Крохина Н.Н Адаптированные методы ТРИЗ как средство активизаций

речевой и мыслительной дятельности детей старшего дошкольного возроста с

речевым нарушениями

7. Страунинг А. Метода активизаций творчество мышления. Дошкольное

воспитание – 1997- №3 –С46; №4 -С-13

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНДА ЖАҢА

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

Нұрлан Т.Қ

Тәрбиеші

Өскемен қаласы әкімдігінің

№ 1 «Балапан» балабақша-бөбекжайы» КМКҚ,

Өскемен қаласы

Инновациялық оқыту білімді тереңдетумен қатар білім алушының оқу

әрекетіне жетелеп, олардың оқуға деген ынтасын оятады.

«Технология» - ұғымы соңғы кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың

біріне айналды. Технология ұғымының оқытудың технологиясы,

педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы,

қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы,

модульдік технология, топтық оқыту технологиясы сияқты психологиялық-

педагогикалық ұғымдармен байланысы саналуан.

Білім беру жүйесі басқару органдарынан, түрлі типтегі және деңгейдегі

білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын қамтамасыз

ететін қаржы қорлары мен материалдық объектілерден, ғылыми орталықтардан

тұратын күрделі құрылым болып табылады. Технологиялық тәсіл білім беру

жүйесінің кез-келген саласында (басқару, білім беру, қаржыландыру,

мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан, «білім беру технологиясы» -

деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін емес. Бұл ұғымды тек қана

127

оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы ұйымдастырылған процестерге ғана

қатысты қолданады. Егер осы процесті оқыту процесі деп атайтын болсақ, онда

оған технологияның осы салаға арналған жиынтығы жатады.

«Технология» ұғымы «тehne» - өнер, шеберлік, «logos» – ілім, білім, оқу,

ғылым деген мағыналарды білдіретін, грек тілінен енген екі сөзден тұрады.

Сондықтан, «технология» - терминін - өнер туралы ғылым немесе шеберлік

туралы ғылым - деп аударуға болады.

Технология - бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі

амалдардың жиынтығы деген ұғымды білдіреді. Осы орайда білім

алушылардың танымдық қабілетін дамыту, білім сапасын арттырумен қатар

ақыл-ой шығармашылық белсенділіктерін жетілдіру үшін жеке пәндерді

оқытудың тиімді әдістері мен тәсілдерін іздестіру, қазіргі білім беру саласының

алдындағы өзекті мәселелердің бірі болып отыр.

«Біз өзіміздің болашағымызды, жеке балаларымыздың болшағын қандай

күйде көргіміз келеді осыны айқындап алатын уақыт жетті» деп көрсетілген

Елбасымыз Н. Ә. Назарбаевтың 2030 жылға арналған стратегиялық

бағдарламасында. Сондықтан еліміздегі ұлттық қоғамды кемелдендіру ел

болашағы - жас ұрпақты жаңа инновациялық әдісте рухтық тәлім және білім

негіздерімен қаруландырып, қалыптастыру қажет. Білім мен тәрбие ажырамас

егіз ұғым. Ұлы данышпан Әл-Фараби «Тәрбиесіз берген білімнің күні қараң»

деген сөзі осынын дәлелдесе керек. Сондықтан бүгінгі ұрпақтарға, білім-ғылым

нәрін берумен қатар, өз халқымыздың тығылым қағидаларын жеке тұрғыда

үйретіп, игерудің маңызы зор. Себебі, бүгінгі бала ертеңгі ата-ана, бала

тәрбиелеуші, халық өкілі, ел намысын қорғаушы, ата-бабалардың ісін

жалғастырушы мәңгілік күш. Сол себепті білім беретін оқу орындарында бұл

мәселені жолға қою, яғни егеменді елімізге қазақ қоғамын қалыптастыру –

басты міндет.

Адамзат қоғамын алға апаратын құдіретті күш – білім. Ал жаңа

мемлекетіміздің болашағы – бүгінгі білім алушы, болашақ мамандар. Оларға

бірдей талап қойып, олардың табиғи қабілеттерін, нақты мүмкіндіктерін

анықтап, соған негіздеп оқыту – бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Ол үшін

колледж ұжымдары, әр педагог күнделікті ізденіс арқылы барлық жаңалықтар

мен өзгерістерге батыл жол ашарлық қарым-қатынас жасауда. Оқыту түрлерін,

әдістері мен құралдарын одан әрі жетілдіріп, тиімді тәсілдерді нәтижелі

қолданудың жолдарын іздестіріп, қолдануда.

Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны

күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін,

талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол

бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас

ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір

студенттің қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,

шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық

технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік

128

білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық

технологияны ендіруді міндеттейді.

Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын

меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу мүмкін емес. Жаңа

технологияны меңгеру тұлғаның интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,

рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің қалыптасуына игі

әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие процесін тиімді ұйымдастыруына

көмектеседі. Қазіргі педагогика жаңалықтарын пән ерекшелігіне қарай қолдана

білу - оқыту мақсатына жетудің бірден-бір жолы. Осы жолда педагогикалық

технология оқыту мақсатына жетудің тиімді, нақты жолдарын көрсетеді.

Оқытудың жаңа технологиясы іс-әрекеттің жоспарланған нәтижесіне жетудің

шартты тәсілі ретінде қарастырылатын жаңа әдістердің жиынтығынан тұрады.

Оның дәстүрлі оқыту технологиясынан ерекшелігі мынада:

- білім алушы тұлғаның интеллектуалды дамуы аз уақыт ішінде қабылдау

дәрежесінің жоғары мөлшеріне жетуіне бағытталғандығы;

- білім алушы мен мұғалімнің белсенділігінің сәйкес болуы;

- мұғалім мен білім алушының өзара қарым-қатынасында жауапкершіліктің

міндеттілігі.

Оқытудың дамыту функциясы білім алушы тұлғасын жетілдіруге

бағытталған арнайы дайындалған кейбір оқыту технологиясында, әдістемелік

жүйелері мен әдістерде жүзеге асырылады. Оларға бүгінгі өркендеп келе

жатқан жаңа сипаттағы жаңа технологияларды жатқызуға болады. Олар:

«Дамыта оқыту технологиясы», «Модульдік оқыту технологиясы», «Сын

тұрғысынан ойлауды дамыту технологиясы» т.б. жатады. Оқу-тәрбие үрдісінде

қолданылып, айтарлықтай нәтиже беріп жүрген жаңа педагогикалық

технологиялар: дамыта отырып оқыту әдістемесі (Л.Занков, Д.Эльконин,

В.Давыдов, В.Репин, В.Левин); оза отырып оқыту Мағжан С, Жүсіпова Б.

Инновациялық оқыту технологиясының оқыту процесінде қолданылу. А.Ясауи

университетінің хабаршысы, №2, 2012 (С.Лысенькова) іс-әрекетті бағалау

(Ш.Амонашвили, И.Волков); тірек және тірек конспектілер арқылы оқыту

(В.Шаталов); саралап оқыту; шоғырландырып қарқынды оқыту жүйесі;

деңгейлік тапсырмалар арқылы дамыта оқыту; жобалап оқыту технологиясы,

т.т.б. Жаңа технологиялардың педагогикалық негізгі қағидалары:

- балаға ізгілік тұрғысынан қарау;

- оқыту мен тәрбиенің бірлігі;

- баланың танымдық күшін қалыптастыру және дамыту;

- баланың өз бетімен әрекеттену әдістерін меңгерту;

- баланың танымдылық және шығармашылық икемділігін дамыту;

- әр оқушының, оның қабілеті мен мүмкіндік деңгейіне орай оқыту;

- барлық оқушылардың дамуы үшін жүйелі жұмыс істеу;

- оқу үрдісін білім алушының сезінуі.

Қоғамда болып жатқан әлеуметтік-экономикалық өзгерістерге сәйкес

білім беру мақсаты мен міндеттері білім алушыларды әлемдік даму деңгейіне

129

сәйкес келетін белгілі бір біліммен қаруландыруды және ұлттык, сана-сезімін

тәрбиелеуді көздейді.

Егеменді еліміздің өсіп келе жатқан ұрпағын ойлы да іскер, жігерлі де

батыл, өзіне-өзі сенімді, интеллектуалдық деңгейі биік, дүниетанымы дұрыс

қалыптасқан азамат етіп тәрбиелеуде білім беру орнының алатын орны

айрықша. Білім ордасы - қазіргі қоғамның дамуымен, әлеуметтік практикамен

тығыз байланысты. Білім беру мекемелері өмірі білім алушыға жаңа әлемнің

есігін ашып беріп, рухани дүниесінің қалыптасуына негіз салады.

Күнделікті тұрмыста кездесетін дағдылар арқылы баланың жан дүниесіне

әсер ететін білім мен тәрбиенің алғашқы баспалдағы - балабақша. Балабақша -

білім, дағды, іскерліктің қалыптасуының бастамасы болып табылады.

Келешекте жалпы білім алумен кез келген арнаулы мамандықтарға талпынудың

іргетасы осы балабақшада қаланбақ. Өйткені баланың жеке бас қасиеттері,

оның адамгершілігінің, белсенділігінін калыптасуы мектепке дейінгі тәрбие

мен бастауыш сыныптарда жүзеге аспақ. Баланың рухани күш-қуаты мен ерік-

жігерінің, шығармашылық қабілетінің, жалпы мүмкіндіктерінің ашылар кезі.

Балабақшаның негізгі міндеті - жеке тұлғаны дамытып, оның алғашкы

қалыптасуын қамтамасыз ету, білімге деген сенімін нығайту, іскерлігі мен

дүниетанымын қалыптастыру, оқуға дегеп қызығушылығын оятып, ынтасын

арттыру болып табылады. Ендеше, осы міндеттерді жүзеге асыратын басты

тұлға - Ұстаз. Тек мықты ұстаз ғана осындай ауыр жүкті алып жүре алады.

Жаңа заман баласы-ертеңгі еліміздің болашағы. Жаңа заман баласын

қалыптастырып, дамыту үшін тұлғаның ішкі дүниесі мен қыр сырын анықтап,

мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет, яғни,

педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін

дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді шығармашыл болуына жағдай

жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті. Осыған орай мектепке дейінгі

мекемелердің тәжірибесінде оқыту мен тәрбиелеудің әр түрлі технологиялары

жасалып енгізілуде.

Қазіргі заман инновациялық қызметі - балабақша балаларымен жұмыс

істеуде инновациялық технологиялар, әдістер, балалардың психологиясы мен

педагогикасын терең білу маман дайындауда педагогтарға нақты жетістіктерге

жетуге көмектеседі.

Осы бағытта гуманитарлық колледжде «Мектепке дейінгі тәрбие және

оқыту» бөлімі болашақ тәрбиеші мамандарды тәрбиелеуге өздеріне үлкен

міндеттер жоспарлап, оны жүзеге асыруда.

Мектепке дейінгі ұйым - бұл дамуға ұмтылған, жаңа мүмкіндіктерді

іздеген, баланың, жанұяның, қоғамның сұраныстарын қанағаттардыруға

қажетті жағдайларды жасайтын, педагогтардың шығармашылық және кәсіби

жұмыстарын жағдаймен қамтамасыз ететін, заманауи талаптарға жауап беретін

күрделі ағза. Демек осы мектепке дейінгі ұйымның жұмысын жандандыруда

инновациялық технологиялар мен әдістердің маңызы өте жоғары. Жалпы

бүгінгі күні мектепке дейінгі ұйым жұмысына инновациялық технологиялар

мен әдістерді енгізу бірқатар шешуге болатын қиындықтарды туындатады.

130

Олар жасалатын жұмыс ауқымының артуы, лауазымдық міндеттер шеңберінің

кеңеюі, инновациялық технологиялар мен әдістердің жеткіліксіз ресурстық

қамтамасыз етілуі, материалдық және моралдық ынталандырудың әлсіздігі, ал

балалар үшін оқу жүктемесінің артуы орын алып отыр.

Қазір мектепке дейінгі ұйымға балалармен үдемелі инновациялық

технологиялар мен жаңа бағдарламалар негізінде жұмыс жасауға қабілетті

педагог қажет. Ол көп білуі, өзімен тұрақты жұмыс жасауы, арнайы білік және

дағдылары болуы тиіс; өз шеберлігін тұрақты түрде жетілдіруі, инновациялық

технологияларды, дәстүрлі емес әдістерді меңгеруі; компьютерді білуі,

интернетті пайдалана білуі қажет. Егерде әр балабақшада осындай тәрбиеші-

педагог болса, онда мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту бүгінгі күн

талаптарына, ата-аналар мен қоғам талаптарына жауап беретін болады.

Бүгінгі таңда мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының тәрбие мен

оқыту бағыттарын қоғам сұраныстарына сәйкес құру көкейкесті мәселелердің

бірі болып отыр. Осыған орай, мектепке дейінгі ұйымдар педагогтерінің кәсіби

білімдерін жетілдіру, оқу-тәрбие үдерісінде инновациялық технологияларды

қолдануға бағыт-бағдар беру, озық іс-тәжірибелер мен идеяларды насихаттау

негізінде жүргізіледі. Инновациялық іс-әрекеттің мазмұны мектепке дейінгі

білім беру ұйымдарының оқу-тәрбие үдерісінде қолданылатын

бағдарламаларды басшылыққа ала отырып, мектепке дейінгі педагогика мен

психология, әлеуметтану, медицина саласындағы ғылыми-зерттеу

жұмыстарының нәтижелері негізінде анықталады. Инновациялық

технологияларды меңгеру педагогтың интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік,

шығармашылық, зерттеушілік т.б. қасиеттерінің қалыптасуына оң әсерін

тигізеді, әр педагог өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үдерісін тиімді

ұйымдастыруына көмектеседі.

Технологиялар түрлері:

- пән аралық технологиясы;

- Ш. А. Амонашвилидің ізгілік - жеке технологиясы;

- Интерактивті оқыту;

- Ойын технологиялары;

- М. Монтессори технологиясы;

- Дамыта оқыту технологиясы;

- Жобалық технологиясы;

- ТРИЗ шығармашылық технологиялары бүгінгі мектепке дейінгі мекемелер

үшін өте тиімді болмақ.

Интерактивті тақта кіші жастағы балаларда оқуға, жаңа білім алуға деген

құштарлық туғызады. Интерактивті тақта ақпаратты кеңінен ұсыну құралы

болып келеді және баланың мотивациясын күшейтеді. Мультимедиалық

технологияларды пайдалану арқылы (түс, графика, дыбыс, заманауи

видеотехникалық құралдар) түрлі жағдайлар мен ортаны моделдеуге болады.

Мультимедиалық бағдарламаларға еңгізілген ойын компоненттері үйренушінің

таңымдық әрекетін белсендіреді және материалды ұғынуды күшейтеді.

Ақпараттық мәдениетке бейімдеу – ол тек ғана компьютерлік сауаттылық емес,

131

соңымен қатар этикалық, эстетикалық және интеллектуальдық сезімін меңгеруі

болып табылады. Балалардың оңай түрде түрлі электронды, компьютерлік

жаңалықтармен жұмыстана білу тәсілдерін меңгеруі сөзсіз. Мектепке дейінгі

ересек жастағы балада ырықсыз зейіні жақсы дамығаны белгілі, бірақ балаға

ақпарат қызықты, көрнекілік болғанда зейіні жинақталатыны, жағымды

эмоциялар туғызатыны да белгілі. Компьютерді біріккен және өзбетімен

әрекеттенуде қолдану баланың мотивациясын көтеру және оқуға деген

жекелендіруінің бір тиімді тәсілі болып келеді, шығармашылық қабілеттерін

дамытады және жағымды эмоциялық фон туғызады. Мектепке дейінгі

мекемелерде ақпараттық технологияны пайдалану балаларда қоршаған ортаның

ақпарат ағымын бағдарлай білу дағдыларын дамытуға, ақпаратпен

жұмыстанудың практикалық тәсілдерін меңгеруге көмектеседі, заманауи

техникалық құралдар арқылы ақпаратпен бөлісу дағдыларын дамытады. Оқу іс-

әрекеттерінде ақпараттық технологияны пайдалану түсіндірмелі-

иллюстративтік оқыту тәсілінен гөрі әрекет жасауға көшу мүмкіндігін береді,

мектепке дейінгі балаларды саналы білім алуға әкеледі.

Дамытушы технологиялар. Дәстүрлі оқытуда балаға үйрену үшін

дайын өнім мен әрекеттің үлгілері беріледі. Ал дамыта оқытуда бала өзінің

әрекеттерін талдау нәтижесінде мәселені шешуге өзбетінше қол жеткізеді.

Мнемоника немесе мнемотехника - қосымша байланыстардың пайда болуымен

есте сақтауды жеңілдететін және есте сақтау көлемін ұлғайтатын түрлі

тәсілдердің жүйесі. Мектепке дейінгі жастағы балаларға мнемотехника

тәсілдерін қолдану аса маңызды өйткені сыртқы құралдардың әсерінен ойлап

шешетін тапсырмалар ауызшаға қарағанда көрнекі материал арқылы жақсы

меңгеріледі. Дамыта оқытуда балаларға тілдерін дамытуға бағытталған,

олардың белсенді сөздіктерін байытатын, сөз жасау дағдыларын бекітетін,

заттарды сипаттайтын, мәтіндер құрауға жәрдем беретін көрнекі үлгілер

қолданылады. Сипаттау мәтіндерін құрауда мнемотехника тәсілдерін,

мнемотаблицаны немесе заттарды сипаттау үшін сызба-жоспар тәсілдерін

қолдану мнеможұмбақтарды құрауға жәрдем етеді. Бұл жұмбақтарды шешу

барысында белгілері бойынша нысандарды анықтайды. Кіші топтарда алғашқы

кезде педагог әрбір берілген суреттерді жан-жақты түсіндіреді. Ал келесі

кезеңде ересек топтарда суретке қарап онда не жасырылып тұрғанын өзбетінше

тауып, түсіндіруді ұсынылады.

Пластилинография - ермексазбен жұмыс балаға түсті сезінуге, ұсақ саусақ

моторикасын жүзеге асыруға және балаға жағымды көңіл күйді сезінуге

мүмкіндік береді. Мүсіндеу әрекетіндегідей пластилинографияда кіші топтарда

басу, сипалау, тегістеу, жалпайту, жаю тәсілдері қолданылады, ал ересек

топтарда түстер бір-бірімен араластырылып қосымша түстер алынады.

Ақпараттық технологиялар - анимацияларды, фильмдерді тұсаукесерлер

слайдтарын қолдану үйретілетін құбылыстарға балалардың белсенді танымдық

қызығушылықтарын танытуға мүмкіндік береді. Танымдық ертегілер

балаларды қоршаған ортамен таныстыруға, айнала қоршаған шындыққа

белсенді танымдық қарым-қатынасты туындатуға және құбылыстардың мәніне

132

жетуге мүмкіндік беретін білім қорын жинақтауға бағытталған. Танымдық

ертегілер балаларды бөлек деректермен таныстырады, құбылыстардың артында

не жатқанын айтады. Ертегілер мынадай талаптарға сәйкес болуы керек:

танымдық материалдан құрылуы, балаға бала жасына сәйкес білімнен хабар

етуі, оның мазмұнын білуге дене қызығушылыққа баулуы керек. Танымдық

қызығушылықты туындату үшін міндеттерді шешу басқа жағымсыз сәттермен

жасырынбай кейіпкерлердің әрекетінің бел ортасында болғаны, ғылыми

мазмұнға қызығушылыққа шақыруы, күрес, жанашырлық пен кейіпкерді іздеу

нақты осы мазмұнмен байланысты болуы, соның айналасында шоғырлануы,

сонда іске асуы қажет. Ертегі балаларды қызықтыруы үшін: ертегідегі барлық

қимылдардың өрбіуі сол сауалдардың шешімі болуы, сауал мен оның шешімі

бала үшін жағымды кейіпкердің тұлғасында нақтылануы, сонымен бірге ол

қуанатындай, қобалжыйтындай, ойша күресе алатындай, қойылған мақсатты

іздеуді және шешуді, сауалды шешу жай ғана баяндау сипатында берілмей,

кейіпкердің белсенді әрекетінің нәтижесінде берілуі қажет.

Жобалау технологиялары – бала мен педагогтың бірлесіп жүзеге

асыратын эксперименттік әрекетін құру. Жобалық іс-әрекет – бұл білім беру

мазмұнының кез келген бағыты бойынша іздеу, зерттеу, практикалық

тапсырмаларын шешу үшін белгілі бір жоспарлар, белгілі бір мақсаттары бар

мақсаттылық іс-әрекет. Жобалық іс-әрекет негізінде ересектер мен балалардың

белгілі бір практикалық проблеманы бірлесе жұмыс істеу үдерісінде қол

жеткізілетін іс-әрекеттің нәтижеге бағыттылығы (оның барысында бала өзі

үшін көптеген жаңа және бұрын білмегенді ашады) туралы идея жатыр. Бұл

нәтижені шынайы практикалық іс-әрекетте көруге, зерделеуге, қолдануға

болады. Кіші мектепке дейінгі жастағылармен мынадай тақырыптарда: «Пішін,

түс, көлем»; «Жыл мезгілдері», «Су», «Қар», «Құм», «Жарық пен жылу»

жұмыстарды өткізуге болады. Ал ересек жаста баланың бастамашылдығы,

белсенділігі, мүмкіндіктері айтарлықтай арта түседі. Бұл жас кезеңі балалардың

танымдық қажеттіліктерін зерттеу, іздеу әрекеті түрінде «жаңаны»

ашуға,ойлаудың өнімді түрін дамытуға бағытталған дамыту үшін маңызды.

Денсаулықты сақтау технологиялары – өзінің денсаулығын қолдауға

қажетті білім, білік дағдыларды қалыптастыру мен дамыту. Фитбол-ертегілер.

Мектепке дейінгі кіші жастағы балаларға педагог ертегі мазмұнын бұрыннан

таныс балалардың білетін қимылдарымен суйемелдей 8 отырып айтады.

Балалардың назары ертегінің мазмұнында болғандықтан жаттығуларды

орындау қызықты және еліктірер сипатта болады. Ал ересек жастағы балалар

үшін күндізгі ұйқыдан соң балаларды сергіту үшін қолдануға болады.

Триз технологиясының мақсаты: баланың тілін дамыту, шығармашылық

қиялын дамыту болып табылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың тілін

дамытуда 3 негізгі мақсат қарастырылған.

1. Ауызша сөйлеуге үйрету, сөздік қорын дамыту. Айналадағы дүниені

табиғатты бақылау, таныту арқылы сөз қорын жаңа сөздермен байыту, баланың

ауызша сөйлеген сөздерін тыңдап, өзіне қойылған сұраққа жауапберуге үйрету:

Заттың атын (ойыншық, гүл, жапырақ т.б) заттың сынын, сапасын, түр түсін ,

133

пішінін білдіретін сөздерді меңгерту. Заттың іс-әрекетін білдіретін (жүрді,

жүгірді, келді, келеді, епті т.б) сөздерді әрі қарай меңгерту. Үстеу сөздерді

(қасында, үстінде, осында, жоғарыда, төменде) қосып айтуғаүйрету.

2 Сөз дыбыстарын дұрыс айту. Сөйлеуде ауыз қуысы арқылы дұрыс демшығара

білуге үйрете отырып, дауыссыз қатаң, ұяң дыбыстарды естілуіне қарайдұрыс,

анық айтуға үйрету, 3 4 сөзден тұратын сөйлем құрату.

3. Байланыстырып сөйлеуін дамыту. Күнделікті сабақта естіген, білгенін, ойын,

серуен кезінде көрген түйгенін, сурет және оқылған ертегілер мазмұнын

ұнатқан ойыншықтары жайында ауызша сұрақ қоя отырып, әңгімелей отырып,

қысқа ертегілердің кейіптендіре білуге үйрету.

Қорыта келіп айтатын болсақ аталған педагогикалық технологиялар мен

инновациялық құралдар балабақшада балалардың жас ерекшеліктерін ескеріп,

әр сатыға балалардың қабылдау мүмкіндіктеріне сай пайдалануға болады.

Мектепке дейінгі балалардың есте сақтау қабілеті әлсіз, қабылдау процестері

тұрақсыз келеді. Сондықтан олар затты қолмен ұстап, көзімен көргенді

ұнатады. Осыған сәйкес, мектепке дейінгі балалардың оқу іс-әрекеттеріне

көрнекілік, ойын технологиясын кеңінен қолданған жөн.

Тәрбиеші – бала бойына білім нәрін себетін басты тұлға. Жаңашыл

тәрбиеші даярлауға қойылатын талаптар студенттерді оқытудың жаңа

түрлерімен қаруландыра отырып, қазіргі уақыттағы кәсіптік дағдыларын

игеруге бағытталған оқытудың жаңа жолдарын енгізуді көздейді.

Әдебиеттер тізімі

Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың

мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты (23.08.2012 ж. № 1080 ҚРҮҚ).

Ф. Жұмабекова. Мектепке дейінгі педагогика, Астана, Фолиант,

2008, 336 бет

Программа по внедрению инновационных методик и технологий

дошкольных организациях , Тусупова А.Қ. Астана, 2015ж.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ҰСАҚ ҚОЛ

МОТОРИКАСЫН ДАМЫТУДА ҚОЛДАНЫЛАТЫН ТӘСІЛДЕР

А. Т. Омарова

Тәрбиеші, Өскемен қаласы әкімдігінің № 4 «Сәулетай»

балабақша-бөбекжайы КМҚК, Өскемен қаласы

«Қабілет бастауы мен балалар дарыны – саусақ ұштарында. Содан

шығармашылық ойдың бастаулары пайда болады. Бала қолының қозғалысында

еңбек құралына деген сенімділік пен тапқырлық орын алса, қиындық

туындайды, ол үшін бала ойының шығармашылық анықтық қабілетінің өзара

134

әрекеттестігі қажет. Балада қаншалықты шығармашылық қабілет болса, бала

соншалықты ақылды келеді».

В.А. Сухомлинский

Балалардың ұсақ моторикасын дамыту қазіргі кезде ең өзекті

мәселелердің бірі болып табылады. Баланың қалай дамып келе жатқанын ұсақ

қол моторикасына қарап байқауға болады. Қазіргі заманғы балалардың жалпы

моторикасы және тілдерінің дамуы төмен деңгейде, ол көбінесе кіші жас

балаларында көп байқалады. Қол моторикасы дұрыс жетілмеген балалар өз-

өзіне қызмет көрсету іс-әрекеттерін дұрыс орындай алмайды,

ұйымдастырылған оқу іс-әрекетте де (сурет салу, жапсыру, мүсіндеу,

құрастыру) басқа балаларға ілесе алмайды. Осындай себептен, өзіне деген

сенімі, көңіл-күйі төмендей бастайды. Баланың саусақтарының қимылы немесе

ұсақ моториканың жақсы дамуы, ол мидың және тілдің дұрыс жетілуімен

тікелей байланысты болады. Ұсақ және жалпы моториканы дамыта отырып, біз

баланы мұқияттылыққа, ептілікке, шыдамдылық қасиеттеріне тәрбиелейміз.

Ұсақ қол моторикасы баланың өсе келе киініп шешінуіне, сурет салуына,

жазуына және дұрыс сөйлеуіне де көмектеседі.

Ұсақ қол моторикасы баланың жалпы дамуында да ерекше орын алады.

В.А.Сухамлинский бала қабілетінің қайнар көзі оның саусақтарының ұшында

екенін жазған. Бала қолының қозғалысы қаншалықты епті болса, соншалықты

ойлауы, сөйлеуі жақсы дамиды. Яғни бала қолымен көбірек жұмыс істесе,

ақылы да сонша өседі.[5, 22-б.].

Ұсақ моториканы дамыту жұмыстарын бала туылған кезден бастау керек.

Кішкентай сәбилердің қолдарына массаж жасау арқылы біз алақандағы ми

қыртыстарының жұмысын жақсартамыз. Балалардың ұсақ моторикасын

дамытуда тақпақпен бірге жасалатын саусақ жаттығуларының орны ерекше.

Ұсақ қол моторикасын дамыту мақсатында түрлі ойындармен әдіс-

тәсілдер қолданылады:

қолдың бұлшық еттеріне арналған массаждар

саусақ ойындары

саусақ гимнастикасы,

сергіту сәттері

саусақ театры

ермексазбен мүсіндеу, табиғи материалдардан жапсыру жұмыстарын жүргізу

сурет салудың дәстүрлі емес техникасын қолдану: қылқалам, мөрлермен,

саусақпен, алақанмен, мақта таяқшаларымен, дымқыл қағазға, мыжылған

қағазға және таяқшалар, губкалар және саусақтың ұшымен т.б. сурет салу

құрастыру (дәстүрден тыс материалдармен жұмыс істеу, конструкторымен

жұмыс)

мүсіндеу әрекеті ( табиғи материалдарды қолданып, ермексазбен,)

аппликацияның түрлері (жырту тәсілі, умаждау)

лабиринттер

дидактикалық ойындар

135

М. Монтессори әдісі

кіші, ұсақ заттармен ойнау

пазл, мозаика, баулар, қыстырғыштар, моншақтар қолдану.

Ұсақ саусақ моторикасын дамытатын ойындар мен жаттығулар өте көп.

Оларды көптеген топтарға бөлуге болады. Қол, қолдың білезік және

саусақтарының қозғалысының дамуына оң әсер ететін заттық ойындар, яғни

ойыншықтармен, кез-келген заттармен өткізіледі.

Мозайкалар», «конструкторлар» − аталған материалдар саусақтардың

белсенді қозғалысына әсер етеді. Мозайкада ұсақ бөліктерден толық сурет

құрап шығару мақсаты тұрады. Ойын барысында бала бөлшектермен қозғалыс

жасайды, байқағыштық, төзімділік, табандылық пайда болады.

Екі қолдың да бағдарлауын арттырады. Балаға тізуге арналған бау және

әр түрлі теңдіктегі, әр түрлі моншақтар беріледі. «Көз-қол» бағдарлауын

жетілдіреді. Бұл ойында балаларда сенсорлық (түс, көлем, пішін) қабілеттері де

дамиды.

Баулармен ойындар

Ұсақ моториканы, «жоғары», «төмен», «оң», «сол» ұғымдарын игеруіне

көмектеседі, тілді дамытады, зейінді тұрақтандырады, қол белсендігін,

икемділігін арттырады.

Қысқыштармен ойналатын ойындар өте нәтижелі. Ол баланың ұсақ

моторикасын дамытады, ақыл-ойының, тілінің дамуына зор ықпал етеді.

Сурет салу – Барлық балалар жақсы көретін, әрі пайдалы ісі. Қарындаш,

қылқаламмен парақта, қатты қағазда,қарда, құмда, асфальтта сурет салуға

болады. Алақанмен, мақталы таяқшалармен, көкөністер бастырмаларымен және

т.б. әдістермен, яғни бейнелеудің дәстүрлі емес техникалары арқылы сурет салу

өте пайдалы, әрі қызықты. Балаға әр түрлі пішіндерді тік сызықпен салуға,

суреттің үзік сызық бойымен жүргізу, үлгімен сурет салу, суреттің аяқталмаған

екінші бөлігін салу − шығармашылық қабілетті, есте сақтау қабілетін, түсті

қабылдауды дамытады.

Ермексаз баланы жалпы дамытатын әр түрлі қызықты ойындар өткізуге

мүмкіндік береді. Балалар ермексазды қолмен жібітеді, саусақпен бөліп алады,

домалатады, ширатады, ермексазды қалауынша қалыпқа келтіреді және кез-

келген уақытта ермексазды бүлдіріп алам деп қорықпастан жұмысына өзгеріс

енгізеді, ол өз ісіне деген сенімділік тудырады.

Ұсақ қол моторикасын дамытады, агрессияны басады, шығармашылық

қабілетін, тілін дамытады, қолдың бұлшықеттерін бекітеді.

Қағазды кішкентай бөлшектерге жыртып, бөлшектерден сурет салуға

болады. Қағазды умаждап, допқа айналдыруға болады, қағазды қиюға

болады.[3, 35-б.].

Саусақ ойыны ұрпақтан-ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен

мәні бар мәдени шығармашылық. Бұл саусақтардың көмегімен қандай да

болмасын ертегіні немесе өлең-тақпақ шумағын сахналау болып табылады.

Саусақ ойыны арқылы баланың сөйлеуге деген ынтасы артады, қабілеті

дамиды. Саусақ ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен

136

құбылыстарды, жан-жануарларды, құстарды және ағаштарды бейнелей алады.

Саусақтарының қозғалыс-қимылына қарап бала қуанады, шаттанады, сөзді

айтуға тырысады және өлеңдегі үйренген сөз шумақтарын қайталап айта

отырып, есіне сақтайтын болады. Сонымен қатар балалар екі қолын қимылдата

отырып, оң, сол, жоғары, төмен т.б. түсініктерді бағдарлай алуды үйренеді.

Қарапайым саусақ жаттығуларды жасауда өлеңмен, тақпақпен

ұйқастырылған сабақтарда, серуенде режимдық кезеңдерде, ояну кезінде

«Қуырмаш», «Санамақ» т.б. ойындарды ойнатубаланың ұсақ моторикасын,

көру-қозғалыс тепе-теңдігін сақтауда, зейін қою, есте сақтау, санау қабілеттерін

дамытуда маңызы зор.

Саусақтармен ойнау ата-аналарға балаларын қуантуға, сонымен қатар,

сөйлеуі мен ұсақ моторикасын дамытуға мүмкіндік береді. Осындай

ойындардың нәтижесінде бала әртүрлі сенсорлық әсерлер алады. Саусақ

ойынын балабақшада және үй жағдайында әсерлі, көңілді түрде ұйымдастыруға

болады.

Саусақтардың ұсақ қимылдарын қалыптастыруға арналған жұмыс

нәтижесі тиімді болу үшін әр түрлі әдіс-тәсілдер қолдану қажет.

Өз тәжірибемде тәрбишілерге саусақ ойындарын сергіту жаттығуларына,

ертеңгілік жаттығуларға, барлық ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттері үстінде

үнемі пайдалануды ұсынамын. Нәтижесінде балалардың тілі, қимыл, қозғалысы

мен икемділігі айтарлықтай дамыды.

Әдебиеттер:

1. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы 2016 ж

2. Акбаева Л.Н. Журнал «Білім - Образование», 2004г. - №3, - 24-б.

3. Комратова Н.П. Дидактические игры с Монтессори – материалом для

развития мелкой моторики рук детей. Методическое пособие, - 2007 г , 35-б.

4. И.А.Лыкова «Изобразительная деятельность в детском саду» Методическое

пособие, - 2010 г , Москва. 5-б.

5. «Бала және балабақша» журналы . Алматы қ -2016 ж №4 22- б.

6. «Бала және балабақша» журналы . Алматы қ -2013 ж №83- б.

7. Көркем әдебиет хрестоматиясы 2-5 жас Жекенова С.Б. Тұрғынбаева Қ.А.

Аршимбаева С.И. Әлиасқарова А.М. Алматы кітап баспасы. 39- б.

8. «Дошкольное детство» бағдарламасы. Мамыр 2016 ж

9. Ғ.Курукпаева білім беру кеңестігін байыту мен педагогтың кәсіби

құзіреттілігін арттыру. «Балабақша: тәрбиелеу және оқыту» журналы №2,

2016ж 11-б

137

КИНЕЗИОЛОГИЯ, КАК ОДИН ИЗ ФАКТОРОВ ЗДОРОВЬЯДЕТЕЙ

ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

О.В.Ударцева

Инструктор по физической культуре

КГКП «Детский сад-ясли № 4

«Сәулетай» акимата города Усть-Каменогорска

В настоящее время вопросам сохранения и укрепления физического

здоровья подрастающего поколения уделяется большое внимание.

Одной из задач системы образования согласно Закону Республики

Казахстан «Об образовании», Государственному стандарту является развитие

творческих, духовных и физических возможностей личности, формирование

прочных основ нравственности и здорового образа жизни, обогащение

интеллекта путем создания условий для развития индивидуальности.

Организация работы по физическому воспитанию характеризуется

некоторыми противоречиями. Ежегодная начальная диагностика,

свидетельствует о разном уровне физического развития детей, с преобладанием

среднего уровня.

При современной организации учебно-воспитательного процесса, в силу

объективных (слабое здоровье) и субъективных (гиподинамический образ

жизни) причин не позволяет добиться желаемых результатов по развитию

физических качеств и снижению уровня заболеваемости у детей. Высокий

уровень заболеваемости, является следствием низкой посещаемости детского

сада, что отражается на дальнейшем физическом, а также интеллектуальном

развитии [10]

Актуальность заключается в том, что перечисленные факторы не

позволяют в полном объеме решать проблемы сохранения и укрепления

здоровья детей средствами традиционных физических упражнений, а также

способствовать снижению заболеваемости вирусными и простудными

заболеваниями. Следовательно, не позволяет в полном объеме решать задачи

Госстандарта Республики Казахстан.

В качестве психолого-педагогических условий, направленных на развитие

и гармонизацию физического развития и развития нервной системы ребенка, в

целом, и деятельности мозговых структур, в частности, рекомендуется

опираться на кинезиологический подход [5].

Кинезиология – наука о развитии умственных способностей и

физического здоровья человека через определенные физические упражнения.

Развивающая работа должна быть направлена от движений к мышлению, а не

наоборот. Под влиянием кинезеологических упражнений в организме

происходят положительные структурные изменения. Чем интенсивнее

нагрузка, но оптимальная для данных условий, тем значительнее эти

изменения. Известно, что развитие интеллектуальных и мыслительных

возможностей необходимо начинать с развития движений тела и пальцев рук.

138

Кинезеологические упражнения дают, как немедленный, так и накопительный

эффект для повышения умственной работоспособности и оптимизации

интеллектуальных процессов.

Основу кинезеологической дыхательной гимнастики составляют

упражнения с удлиненным и усиленным выдохом. Этого можно достичь

произнесением гласных звуков, шипящих согласных, или сочетании звуков [10]

Выполнение упражнений дыхательной гимнастики совместно с естественными

движениями: бег, ходьба, игры, общеразвивающие упражнения, сопутствуют

тренировке системы дыхания. Дыхательные упражнения улучшают ритмику

организма, развивают самоконтроль и произвольность, восстанавливают и

формируют правильное дыхание [1]

При регулярном использовании кинезиологических упражнений, как

нестандартной формы здоровьесберегающих технологий, в организме

происходят положительные структурные изменения. Грамотно повышая

нагрузку, учитывая условия и возраст детей, положительные изменения будут

значительнее и заметнее.

Упражнения проводятся по специально разработанным комплексам. В

комплексы включены дыхательные, глазодвигательные упражнения,

упражнения на релаксацию и массаж (ушных раковин, лица, носа), упражнения

на растяжку мышц и на самоощущение тела.

Интерес детей и правильность выполнения кинезеологических

упражнений, стимулирует использование художественного слова,

эмоциональная живая речь, неподдельная смена мимики, музыкальное

сопровождение, игровая мотивация, как в отдельно взятом упражнении, так и в

целом в процессе организованной учебной деятельности.

Одна из ее целей кинезиологических упражнений предусматривает

возможность разбудить, вызвать к жизни внутренние, силы и возможности

ребенка, использовать их для более полного, активного физического и

умственного развития. Это в полной мере совпадает с механизмами

формирования и укрепления здоровья путем наращивания адаптационных

ресурсов. Кинезиологические методики направлены на активизацию различных

отделов коры больших полушарий головного мозга, что позволяет развивать

способности человека.

Кинезиологические упражнения легли в основу моей опытно –

экспериментальной работы. Данная работа была проведена в период с 2012 по

2017 год.

Основная цель опытно – экспериментальной работы:

Усовершенствование организованной учебной деятельности по физическому

воспитанию, через внедрение нестандартных форм сохранения и укрепления

здоровья детей, и как следствие снижение уровня заболеваемости, подготовки

к дальнейшему, качественному обучению.

Результаты опытно – экспериментальной работы были обобщены в

сборнике «Общеразвивающие упражнения с элементами кинезиологических

139

упражнений». Сборник был представлен в контрольно-экспертный совет и

рекомендован к использованию в дошкольном учреждении.

В результате проведенной работы мне удалось сделать следующие

выводы:

1 Так, как упражнения кинезеологической гимнастики легки в исполнении, они

не вызывают у детей затруднений, напротив стимулируют их интерес.

2 Регулярно выполняя кинезиологические упражнения, а так же упражнения

дыхательной гимнастики,в процессе организованной учебной деятельности по

физическому воспитанию у детей снижается процент заболеваемости ОРЗ,

ОРВИ.

3 Кинезиологические дыхательные упражнения препятствуют развитию

утомления в процессе организованной учебной деятельности. Так как, во время

их выполнения происходит активное насыщение кислородом крови.

Увеличивается движение диафрагмы, растягиваются диафрагмальные мышцы,

создается вибрация при произнесении звуков. У детей не наблюдались внешние

признаки утомления (сильное покраснение кожи, или наоборот бледность,

одышка, обильная потливость)

4 Кинезиологические упражнения развивают стрессоустойчивость у детей, а

значит, формируются предпосылки к развитию выносливости.

5 Во время выполнения кинезиологических упражнений развивается

координация движений, а значит, формируются предпосылки к развитию

гибкости.

6 Данный вид упражнений, возможно применять с детьми разного возраста, от

двух лет. Необходимо постепенно усложнять упражнений комплексы по мере

роста детей и увеличивать нагрузку. Но следить за тем, чтобы она оставалась

оптимальной для данных условий.

7 Кинезиологические упражнения можно выполнять с различными предметами

и физкультурным инвентарем (мячи различного размера, а так же су – джок

мячи, обручи, гимнастические палочки, кубики и другие предметы).

Применение различного инвентаря делает выполнение интереснее,

эмоциональнее, исключает монотонность, способствует сохранению

положительного эмоционального настроя, а значит стимулируется интерес к

выполнению упражнений и физической культуре в целом.

8 Гимнастика для глаз, способствует профилактике заболеваний

глаз.увеличению поля зрения, концентрации внимания.

Положительный рост отражается в диагностических данных.

Таблица 1 Сравнительные результатыначальной и конечной диагностики

2015 – 2016 год

2015 – 2016 год

Начальная диагностика Итоговая диагностика

Высокий Достаточный Допустимый Высокий Достаточн Допустим

140

уровень уровень уровень уровень ый

уровень

ый

уровень

37% 46% 17% 67% 30% 3%

Таблица 2 Сравнительные результаты начальной и конечной диагностики

2015 – 2016 год

2015 – 2016 год

Начальная диагностика Итоговая диагностика

Высокий

уровень

Достаточный

уровень

Допустимый

уровень

Высокий

уровень

Достаточн

ый

уровень

Допустим

ый

уровень

43% 39% 18% 71% 28% 1%

Таким образом, Использование кинезиологических упражнений

способствует не только развитию умственных способностей но и активного

физического развития. Данные упражнения способствуют развитию

физических качеств. Дыхательные упражнения улучшают ритмику организма,

развивают самоконтроль и произвольность, восстанавливают и формируют

правильное дыхание. Глазодвигательные упражнения позволяют расширить

поле зрения, улучшить восприятие, предупредить заболевания глаз.

Литература:

1. Богина Т. Дыхательная гимнастика \ Т.Богина\\ Дошкольное воспитание.–

1994. - №6. - С. 10.

2. Глазырина Л.Д. Физическая культура – дошкольникам\ Л.Д. Глазырина.

– М.: Владос, 2011. – 265 с.

3. Государственный Общеобязательный Стандарт Дошкольного Образования

Республики Казахстан 1.001 - 2009

4. Подольская Е. дыхательная гимнастика и точечный массаж / Е. Подольская \\

Дошкольное воспитание. – 2005. - №8. – С. 64.

5. Подольская Е. формы оздоровления детей 4-7 лет: кинезиологическая и

дыхательная гимнастики, комплексы утренних зарядок/ Е. Подольская. –

Волгоград:Учитель, 2009. -207 с.

6. Потапчук А.А. гимнастика и массаж: для малышей 3-7 лет. – СПб.:

Издательский Дом «Азбука- классика», 2009. – 176с.: ил. – (Программа для

мамы)

7. Пензулаева Л.И. Оздоровительная гимнастика для детей 3-7 лет. Комплексы

оздоровительной гимнастики. – М.:МОЗАЙКА СИНТЕЗ, 2011. – 128 с.

8. Сиротюк А.Л. коррекция обучения и развития дошкольников/ А.П. Сиротюк.

– М.: Сфера, 2001. – 238 с.

9. Соловьева Н. Дыхательная гимнастика\ Н Соловьева\\ Дошкольное

воспитание. – 1995. - №4. – С. 30.

141

«МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ШАҚТАҒЫ БАЛА ТІЛІН ДАМЫТУДА ХАЛЫҚ

АУЫЗ ӘДЕБИЕТІНІҢ МАҢЫЗЫ»

Ж.С.Оязова

тәрбиеші

«Арина» Бастауыш гимназиясы ЖШС

Өскемен қаласы

Халық ауыз әдебиеті-өмірдің айнасы, тәрбиенің таптырмас құралы. Қазақ ауыз

әдебиеті нұсқалары жас бөбектердің ой өрісін дамытуға, қиялын шарықтауға,

тіл байлығын молайтуға, дүние танымын кеңейтуге, балаларды адамгершілікке,

тапқырлыққа, еңбекке баулу, өрнекті сөз бен асыл ойдың мәнін терең

ұғындыру; халқымыздың әдет-ғұрып, салт-санасын меңгерту; өзіндік

пайымдауға, қорытынды жасай білуге дағдыландыру. Қазақ халқының ерте

заманда жасаған мұрасының бірі халық ауыз әдебиеті. Жазу сызу өнері

болмаған ерте кезде-ақ қазақ халқы өзінің тұрмыс тіршілігі, қоғамдық өмірі,

шаруашылығы мен кәсібі, қуанышы мен күйініші. Қазақ халқының ауыз

әдебиеті өзінің көркемдік-идеялық нәрімен, эстетикалық қуат-тегеурінімен, түрі

мен жанрларының молдығымен, тақырыптық және сюжеттік байлығымен,

қоғамдық-әлеуметтік және тәрбиелік терең мән-мазмұнымен ерекшеленеді.

Халық ауыз әдебиеті - талай ғасырлардан келе жатқан мұра, сарқылмас бай

асыл қазына. Одан халқымыздың өткенін білеміз,сол арқылы бүгінгі

заманымыздың ұлылығын танимыз. Қазақтың мақал-мәтелдері болсын,

жұмбақ-жаңылтпаштары мен ертегілері болсын бәрі де балаларды Отанын

сүюге, ерлікке, елін қорғауға үндейтіні белгілі.

Балалар бақшасының тәрбиеленушілерін ауыз әдебиетінің үлгілерімен

таныстырып,олардың өмірін байыта түсу тәрбиешінің міндеті болып саналады.

Қиял дүниесінен туған ғажайып оқиғалы ертегілер, батырлар жыры, өмір

тәжірбиесінің қысқаша қорытындысы - мақал-мәтелдер, ойға түрткі салатын

сыр сандықты жұмбақтар, қиыннан қиыстырылған тақпақ жаңылтпаштар - бәрі

де балалар бақшасында кең пайдаланылатын дүниелер. Қазақ халқының

тұрмыс-салтын, арман үмітін, өткен өмірін кеңінен танытатын ауыз әдебиеті

үлгілерінің саласының бірі – ертегілер. Ертегілер өте ерте заманда, тіпті жазу-

сызу болмаған кездің өзінде-ақ туған. Бұларды халқымыз күні бүгінге дейін

ұрпақтан-ұрпаққа аузша жеткізіп келді. Халық ауыз әдебиетінің басқа түрлері

сияқты ертегілер де адам баласының еңбекке, тұрмыс-тіршілік жағдайына

байланысты туған. Жаратылыс құбылыстарын, табиғат сырын жетік білмеген,

олардың неліктен болатынын толық түсінбеген ертедегі адамдар әр нәрсені

қиял еткен, өздерінің ауыр еңбектерін жеңілдету жайын қарастырған. Қазақ

ауыз әдебиеті нұсқалары жас бөбектердің ой-өрісін, дүние танымын кеңейтеді.

Оларды адамгершілікке, еңбекке, тапқырлыққа, туған өлкеге сүйіспеншілік

сезімге баулу ісінде шешуші орын алады. Халық ауыз әдебиетінің мектеп

жасына дейінгі балаларды тәрбиелеудегі бағыттары:

Денсаулық 6.Эстетикалык

142

Адамгершілік 7.Табиғатқа деген

Өнер сүйіспеншілік

Имандылық пен Адамгершілік

Патриоттық.

Ауыз әдебиетінің түрлері:

Ертегілер

Жұмбақтар

Жаңылтпаштар

Айтыс өнері

Мақал-мәтелдер

Тыйым сөздер

Жалпы мектепке дейінгі мекемелерде балалардың ой-өрісін, санасына

туған тіліне, халқына деген сүйіспеншілігі мен мақтаныш сезімін ұялатып,

қиялдарын қанаттандыру, ұлттық рухты бойларына сіңіру, ана тілімен Отанына,

тарихымен мәдениетіне деген сезімдерін қалыптастыруда қазақ халқының ауыз

әдебиетінің орыны ерекше. Ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келе жатқан

халқымыздың ауыз әдебиеті-мектепке дейінгі жастағы балалардың ой өрістерін

дамытуға, қиялын шарықтауға, тіл байлығын молайтуға тигізетін пайдасы

ұшан-теңіз .

Халық ауыз әдебиеті-халық шежіресі М.Горький «Халық ауыз әдебиетін

білмейінше, еңбекші халықтың нағыз тарихын білу мүмкін емес» деген.

Халық ертегілері – халық өмірін бейнелейтін фантастикалық негізге құрылған

оқиғалы көркем шығарма.

Ертегінің бай фантастикасы балалардың ойына қозғау салып,өмірдің

неше алуан сырларын танытады, сана-сезімі мен ақыл-ой қызметінің дамуына,

ерте қалыптасуына көмектеседі. Ертегіні балалар сүйсіне тыңдайды, себебі

ғасырлар бойы ұрпақтан-ұрпаққа айтылып, әбден екшеліп, халықтың даналы,

тапқырлық ой пікірлері жинақталып, көркем әрі жеңіл тілмен берілетігінде.

Халық ертегілерінің ішінде балалар арасына кең тарағаны - хайуанаттар

жайындағы ертегілер. Ондай ертегі кейіпкерлерінің өмір сүру жолындағы,

қарым-қатынастар жасаудағы айла тәсілдері балаларға ой салады. Бұл ертегілер

баланың санасын оятып, мақсат-мұрасына жетуге үйретеді. Бұл жөнінде

Мұхтар Әуезов: «Ертегілер жас баланың ой–санасын оятып қиялының

шарықтап өсуіне әсер етеді» - деп көрсеткен. Ондай ертегілер қатарына «Түлкі

мен қоян», «Түлкі мен бөдене», «Күшік пен мысық», «Түлкі мен тауық», т.б

жатады. Балалардың тілін дамытуда ертегілерді әңгімелеу, оны кейіптендіру,

баланы сөйлемді байланыстырып сөйлеуге үйретеді.

Мақал-мәтелдер балаларға терең ой салып, көркем, образды сөйлеуге

жаттықтырып, сөздік қорын дамытады. Мақал-мәтел, нақыл сөздер-халықтың

ұзақ уақыт бойы адамдардың іс-әрекеті, мінез-құлқы жасалған байқауларынан

туған дана сөздер. Бұлар баланың тілін дамыту арқылы, ақылды тәрбиелі

сөздерді еске сақтауға, күнделікті өмірде қолдана білуге қалыптастырады.

Мақал-мәтелдерді үздіксіз пайдаланып, үлгі етіп, ұрпақ тәрбиесінде пайдалану

дәстүрге айналған. Жас ұрпақты жағымды мінез-құлыққа үйретуде мақал-

143

мәтелдердің тәрбиелік мәні зор. «Ең асыл тәрбие-сөзбен тәрбиелеу» деп ақын

Мұхтар Шаханов айтқан. Сөз құдіреті біздің ел үшін бағасыз қазына. Халық

балалар мен жастардың адамгершілік тәрбиесін қалыптастыру да ауыз

әдебиетінің елеулі туындысының бірі - жұмбаққа көп мән берген. Жұмбақ

қарасөз түрінде де кездеседі, бейнелі суретпен айтылады. Жұмбақтар баланың

ақыл-ойын дамытып, тіл байлығын жетілдіреді. Баланың ұшқыр ойын іс-

әрекетке баулып, ой санасының қызмет етуіне береді. Мысалы: «Қыста ғана

болады, ұстасаң қолың тоңады» деген жұмбақты жасырып, өздеріне айтқызып,

шешуін тауып айтуларын ұсынамын. Жұмбақты 3-4 рет естіген соң, балалар

өздері жатқа айтып, тілдері жаттығып мағынасын түсіне бастайды.

Жаңылтпаштар - халықтың шығармалар ішінде баланы дұрыс та,айқын

сөйлеуге үйрететін, тілін дамытатын жанр. Ол баланың сөйлегенде

кекештенбей, тұтықпай, жаңылмай дұрыс та еркін сөйлеуіне,ана тілін игеруіне

қызмет етеді. Жаңылтпашты айтқызуда алдымен оны жаңылмай тез әрі бірнеше

рет қайталау қажеттігін ескереміз «Шұбат маған қуат береді», «Есет атам ет

асатар, ет асатса бес асатар». Дыбыстарды дұрыс,анық айтуға жаңылтпаштар

өте тиімді. Тілін мүкістендірмей, мүдірмей сөйлеу үшін қиналып айтатын

дыбыстарды және сол кездесетін сөздерді жиі-жиі айтқызып, жаңылмай айтуға

жаттықтырған жөн. Сонда ғана бала өз ойын толық, жүйелі жеткізе алатын

болады. Қазақ жұрты-жаратылысынан шешендік өнерге бейім халық. Оның

қиыннан қиыстыра, төтеден төге сөйлеитін тапқыр да ақылды, бейнелі де

бедерлі, аталы да баталы, нақыл, қомақты ойлары жөнінде өзіміз де, өзгелер де

таңдай қағып айтудамыз.

Әдебиеттер

1. М. Әуезов Әдебиет тарихы, 1927 ж Қызылорда қ

2. Қ.Жұмалиев Қазақ эпосы мен әдебиет тарихының мәселелері, 1958 ж

3. М. Ғабдуллин Қазақ халқының ауыз әдебиеті, 1972 ж

4. Қазақстан жолы - 2050 Бір мақсат бір мүдде, бір болашақ. Н.Ә.Назарбаев

Жолдауы, 2012 ж

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУ

ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУДАҒЫ ҰЛТТЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

Г.К.Шапатова

Тәрбиеші

ШҚО білім басқармасы

Дарынды балаларға арналған «Восток» ДОҒЗАМКО КММ

№106 «Қарлығаш» мектепке дейінгі ұйым,

Өскемен қаласы

Қазақстан Республикасының «Білім туралы Заңында», Қазақстан

Республикалық 2011-2020 жылға дейінгі білім беру бағдарламасында» мектепке

144

дейінгі білім беруде жаңа рухани-мәдени құндылықтарды игеруге, ұлттық

сананың қалыптасып, ақыл-ойының, зияткерлік дамуын қамтамасыз ететін,

болашақ бастауыш мектептегі оқу әркетіне дайындық ретінде танымдық

құзыреттілігін қалыптастыру қажеттілігі туындайды.

Мектепке дейінгі ұйымдағы оқу үдерісін ұйымдастыру базалық білім,

білік, дағдылар жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтар негізінде мектеп

жасына дейінгі балалардың түйінді құзыреттілігінің қалыптасуын қамтамасыз

етеді.

Білім берудің түрлі деңгейлеріне қарай жаңа әлеуметтік сұраныстарының

пайда болуы шығармашылық қабілеті бар, сапалы, әрі өзбетті іс-әрекетін

анықтайтын және осы мақсатқа жету үшін өзін басқара алатын белсенді жеке

тұлғаны қалыптастыуды қажет етіп отыр. Бұл талаптарды орындау үшін

мектепалды даярлықтағы педагогикалық үрдістердің ең дұрыс бағыты

белсенділікті іс-әрекеттік тұрғыдан дамыту болып табылады. Бұл төмендегідей

мәселелерді шешуге мүмкіндік береді: баланың қызығушылығын

қалыптастыру, логикалық ойлау қабілетін дамыту, оқу дағдысын игерту,

белсенділігін, мақсат қою біліктілігін және шығармашылығын тәрбиелеу.

Баланың ақыл-ойының дамуы тек белгілі бір білімі көлеміне емес,

танымдық іс-әрекет амалдары мен тәсілдерін игерумен бірге еске сақтау, ойлау,

елестету, танымдық шығармашылық қабілеттерінің дамуын тұтас қамтиды.

Балалардың логикалық ойлауын дамыту туралы М. Жұмабаев былай деген:

«Ойлауды өркендету жолдары. Ойлау-жанның өте бір қиын, терең ісі. Жас

балаға ойлау тым ауыр. Сондықтан тәрбиеші баланың ойлауын өркендетуге

сақтықпен, басқыштап іс-істеу керек. Оқулықтағы берілген тапсырмалар,

суреттер баланың жанына дұрыс әсер ететіндей, баланың оқуға, білімге деген

ынта-ықыласы, құштарлығы болуы керек»

В.Давыдов «Оқыту үрдісіндегі баланың логикалық ойлау қабілеттерін

қалыптастыру өзіндік мақсат емес, ол белсенді тұлғаны тәрбиелеу

құралдарының бірі» - деген. [4, 152б]

Баланың ойлауын алғашқы күннен бастап дамыту құралы да, балада оқу

мен білімнің, тәрбиенің негізін қалыптастыратын да ойын әрекеті болып

саналады.

Қазақ халқының ұлы ойшылы А.Құнанбаев: «Ойын ойнап, ән салмай,

өсер бала бола ма?», - деп айтқандый баланың өмірінде ойын ерекше орын

алады. Ойын таным үрдісін, логикалық ойлауды дамытудың негізі

болғандықтан әрбір тәрбиеші оқыту мен тәрбие берудің мазмұнын үнемі ойын

элементтерімен, соның ішінде ұлттық ойын түрлерінтиімділікпен пайдаланып,

толықтырып отыруы керек. Ойын арқылы дамыған бала мектеп есігін ашқанда

білімді, өзінің психологиялық жағын жетілдіре біледі. Мінез құлқын дамытып,

дүниетанымын кеңейтеді. Ойын мектеп жасына дейінгі баланың негізгі іс-

әрекеті. Сұлтанмахмұт Торайғыров: «Балалықтың қанына ойын азық», - деп

бекер айтпаған. Өйткені ұйымдастырылған іс-әрекет барысында қолданылған

ұлттық ойындар арқылы баланың мүмкіндігі ашылып, қызығуы байқалады.

145

Ұлттық ойындар мазмұны мен түріне қарай: мазмұнды бейнелі, қимыл-

қозғалыс, дидактикалық, кейіптендіру ойындары болып бөлінеді.

Мазмұнды бейнелі ойында балалар ойын мазмұнын түсінікті етіп

жеткізуге тырысады, оған қажет құрал-жабдықтарды табуға талпынады,

еңбектенеді, ол еңбек ұжымдық іс-әрекетке біріктіреді және шығармашылық

әрекетке бағдарлайды, балалардың өзара қарым-қатынасын реттеп, таным

таным құзыреттілігін, логикалық ойлауын жетілдіреді.

Ойындарды әрбір ұйымдастырған іс-әрекетте түрлендіріп қолдануға

болады, көрнекіліктер тартымды болса бала да қызығв қатысады. Оқу процесін

ширатады, баланың оөуға деген ынтасын арттырады, оқу қызметі қызықты

өтеді.

Ойын белгілі бір қабілеттерінің қосындысы, оны былай көрсетуге

болады:

Зейін+қабылдау+ес+ойлау+қиял.

Ұлттық ойындар мазмұн жағынан да мәнерлі, әрі түсінікті. Ұлттық ойын

элементтерін ұйымдастырылған оқу әрекеті барысында қолдану мектеп жасына

дейінгі балаға халықтың салт-дәстүрі мен тұрмыстық, шаруашылық еңбегінен

түсінік береді. [5, 209б]

Қазақтың ұлттық ойындары ерлікті, өжеттілікті, батылдықты,

шапшаңдықты, ептілікті, тапқырлықты, табандылықты, байсалдылықты қажет

етеді. Мектеп жасына дейінгі балалармен ұйымдастрылған оқу іс-әрекеті

барысында баланың логикалық ойлауын жетілдіруде ұлттық ойын түрлерін

тиімділікпен қолданамын.

Оқу әрекеті барысындағы ойынға тек баланы алданыдыру деп қарамай,

жас ерекшеліктеріне сай олардың көхқарасының, мінез құлқының қалыптасу

құралы деп қараймын.

Жаңылтпаш, жұмбақ есеп, санамақ айтуарқылы бала әрі сан жұмбақ

шешуін тауып ойын дамытады. «Санамақ» айтыста бала санға ұйқас сөз табу

арқылы, ақындық қабілетін ашады. Ол егер ұйқас таба алмаса, айтыста

жеңілген болып шығады.

Мысалы:

1 дегенім – бөрік

БАЛА

Шыдамдылық Ойлау

Ұйымдастырушылық

Тапқырлық Белсенділік

146

2 дегенім - ..........

«Соқыр теке бақ-бақ»

Біз айтамыз ...............

Ұлттық ойындардың бір түрі: «Оймен келетін ойындар: Ол үшін әр

балаға суреттер беріледі. Аты аталған заттың суреті бар бала ортаға шығады,

отырған балалар есептеп отырады.

Мысалы:

Көлден ұшты 7 қаз

Қайтып қонды 2 қаз

Қонбай кетті қанша қаз?

Шешуін тап, жарысқан.

Бір-бірімен жарысқан

2 аю, 1 арыстан

2 қоян, 1 түлкі

Бәрі нешеу қане ойлан!

Баланың ұлттық ерекшелігін дамыта отырып тәрбиелеу мақсатында,

логикалық ойлауын дамытатын тапсырмаларын ұлттық сайыс түріндегі ойын

формаларымен қаолданамын.

Мысалы: «Арқан тарту» логикалық сұрақ-жауап ойыны. Екі топ бір-біріне

сұрақтар бере отырып, өзара тартысқа түседі. Көп ұпай жинаған топ жеңіске

жетеді.

«Бәйге» ойыны да жарыс түрінде өтеді. «жыл құстары» модулі бойынша

құстардың атауларын топтарға беру. Әр құстың артында берілген тапсырманы

бірінші орындаған топ жеңімпаз атанады.

Сол сияқты «Жамбы ату» ойыны ілінген геометриялық пішіндерге

қорашаған ортадағы ұқсас заттарды атай отырып, көлік құрастырып шығару.

Бұл ойын «Көліктер» тақырыбын өткенде өте тиімді.

Баланың ауызша есептеу дағдыларын, логикалық ойлау дағдыларын

арттыруда «Орамал тастамақ», «Тоспа доп», «Ошақ», «Судыр-судыр»,

«Есімде» ойындарының пайдасы өте зор.

«Орамал тастамақ» ойыны

Келгім кеп тұр бір ойын бастамақ

Аты оның «Орамал тастамақ» деп бір баланың қасына келгенде орамал

тастаймын. (бөлмедегі үшбұрыш, шаршы, тік төртбұрыш т.б геометриялық

пішіндерді атай отырып, осы пішіндегі ұқсас заттарды ойланып атау)

«Тату көрші» ойыны ұзындық, ең, биіктік өлшемдері, салыстыру ұғымын

қалыптастыруда қолдануға болады. Көршісінің қолындағы затты сипаттай

отырып, ерекшелігі, ұқсастығы жағынан келетін затты ойлап тауып

салыстырады.

«Есімде» ойыны сан құрамын анықтауда баланы ойлауға итермелейтін

ойын түрі.

147

«Судыр-судыр» деп орамалды бір-біріне жылжыта оытып, орамал ұстаған

бала сан құрамын анықтап, сұраққа жауап береді. Неғұрлым жылдам, тез

ойлануы талап етіледі.

«Ошақ» ойыны арқылы бала ойлана отырып, сандарды жаңылмай айтуға,

көршісін табуға жаттығады. Бірінші топ ішінде, екінші топ сыртында тұрып

кезектесіп балаларды доппен дәлдейді. Ойын шарты орындалады.

«Тоспа доп» ойынын жүргізуші бастап таяқты (30м) ұстап тұрады. Қалған

балалар қолдарын бір-біріне қояды. Кімнің қолы ең ұшына келсе сол бала

шапшаң ойланып тапсырманы орындауы тиіс.

Ұлттық ойындардың математика оқу қызметінде атқаратын рөлі ерекше.

Ол мектеп жасына дейінгі балалардың қызығушылығымен қатар белсенділікке,

тез ойлауға, ауызша есептеуге, логикалық қабілетін арттыруда маңызы зор.

Әдебиеттер

«Большая книга разыития логики для детей 3-6 лет», С.Е.Гаврина.,

С.В.Щербанина, 2004.

«Ойын әдісімен» С.Құлбаева // Бастауыш мектеп» №3, 2004.

«Ойын түрлері және ерекшеліктері» //Бастауыш мектеп», 2008.

Давыдов, В. В. Теория развивающего обучения / В. В. Давыдов. – Москва:

Педагогика, 1996. – 356с.

Құрманбаева С.К. «Ұлттық ойындардың бүгіні мен келешегі», «Алматы» 2004

жыл, 209 б.

148

ІІІ СЕКЦИЯ

КОЛЛЕДЖДЕГІ МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ

ҚАЗІРГІ КЕЗЕҢІНДЕГІ АКТУАЛДЫЛЫҒЫ

___________________________________________________________

АКТУАЛЬНОСТЬ РАЗВИТИЯ ДОШКОЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ В

КОЛЛЕДЖЕ НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ

149

«МОЯ ПРОФЕССИЯ –ВОСПИТАТЕЛЬ!»

Г.Т.Аубакирова

Воспитатель

ТОО «Айналайн», Десткий сад «Аружан -1»

г.Усть-Каменогорск

Поступая в Восточно-Казахстанский гуманитарный колледж, я была

уверенна, что хочу работать с детьми. Что профессия педагог,это то,к чему

лежит моя душа. В то время, я была человеком, который не определился с

профессией и призванием в жизни. Было очень сложно и тяжело морально

сделать правильный выбор. Сейчас, я считаю, что тогда, сделала правильно,

поступив на специальность : «Воспитатель дошкольных организаций». Четыре

года обучения в колледже дали мне много знаний и практических умений в

этой сфере. Прошёл год, с того момента, как я получила диплом о средне-

специальном образовании. С нахождением работы я не испытывала трудностей,

так как профессия – воспитатель очень востребована на рынке труда. Но,

система, при которой молодые люди приходят в эту профессию даёт трещину.

Зачастую, выбирая профессию педагога, молодые люди делают выбор не от

любви к детям, уважению к этой деятельности, а просто так. У каждого свои

причины. На своём опыте, я сделала вывод, что человек, который приходит, к

детям, как на работу, как на каторгу, не испытывает счастья. А чему может

научить несчастный человек? Какие эмоции он может подарить ребёнку? Ведь

такое отношение порождает злость, ненависть и где то, даже скрытую

агрессию. Дети, улавливают и чувствуют любое отношение к себе, как

положительное, так и отрицательное. Представьте картину: Вы молодая мама, у

которой ребёнок самый первый и единственный, и даже не это важно, а важно,

то, что это её частичка. Современные реалии таковы ,что работать приходиться

в любом случае и наличие ребёнка не улучшит ситуацию с денежным

эквивалентом. Поэтому, эта мама приводит своего ребёнка в садик , отдаёт его

женщине на, которую надеется и верит, что здесь, самый важный человечек её

жизни в безопасности. Он накормлен, здесь ему не скучно, здесь её ребёнок

получает новые знания о том, что его окружает, о мире, в котором ему нужно

будет жить. Для этой мамы воспитатель - оплот надежды, она доверила ей

самое ценное. Сейчас она может работать и обеспечить своё чадо, создать для

него лучшие условия. Но, все ли так идеально в детских садах? Скажу, честно,

что нет . Независимо от национальности, возраста, от стажа работы, семейного

положения воспитателя, порой бывает,что ребёнок чувствует ,какую то

холодность, отрицательную энергетику, отстранённость и не хочет идти в сад.

Обычно, самый первый приход ребёнка в детский сад называют –

адаптационным периодом.

Это время, когда ребёнок на психологическом уровне начинает

заболевать, испытывать дискомфорт, постоянно плачет, капризничает. Это

происходит само собой, на автоматическом уровне, ведь сейчас рядом нет его

150

мамы. А воспитатель, который ненавидит свою профессию ещё больше

усугубляет положение ребёнка. Стоит заметить, что в это не единичный случай.

Последствия могут быть самыми разными. Могут быть не значительными, а

могут быть и ужасающими. Поэтому, по моему мнению в педагогических

вузах, когда школьники становятся абитуриентами, поступают на профессию

учителя или воспитателя, не важно, каждый должен проходить

психологический тест, который действительно будет работать , который выявит

достойных претендентов на эту профессию. Может показаться, что это бред.

Но, посмотрите на ситуацию внутри нашего современного воспитания и

образования, и сделав выводы, вы со мной согласитесь.

Когда, я только начала работать, меня одолевали страхи, трудности, не

только в общении с детьми, но и в общении с родителями. Скорее всего это

происходило от неопытности и молодого возраста, неуверенности. Сейчас

,вспоминая это время, этот период мне становится смешно и грустно

одновременно. Возникает вопрос: как же удалось все это преодолеть? Ответ

прост. Мне помогли дети. Общение с ними, дало мне толчок к тому,чтобы

развиваться, ведь в садиках мы занимаемся не только сохранностью

физического и морального здоровья ребёнка, но и его развитием. Когда мы

организуем различные праздники, мероприятия, занятия, носящие творческий

игровой, познавательный, развивающий характер, мы формируем прежде всего

личность ребёнка и сами развиваемся разносторонне. А в больших масштабах,

мы создаём - поколение будущего. Поколение индустриализации, и поколения,

которое не стоит на месте, движется вперёд.

Хочется сразу отметить тот факт, что профессия воспитателя -это не

благодарный труд. Порой бывают такие ситуации, которые приводят к мысли

бросить эту деятельность и никогда не возвращаться .Порою бывает обидно за

отношение родителей, где то, дети избалованные, могут угрожать, говорить

даже в таком маленьком возрасте гадости, которые они услышали от родителей.

Зарплата тоже оставляет желать лучшего, особенно в государственных

дошкольных учреждениях. Иногда приходишь домой и просто плачешь

навзрыд, сама не понимая почему. Тяжело. Это наша суровая реальность и к

сожалению, правда.

В такие моменты спасают эмоции детей, их благодарные глаза и не

подкупная любовь. Испытываешь чувство невероятной удовлетворённости и

вдохновения. Хочется создавать, что то прекрасное именно для детей. Играть с

ними, больше разговаривать, развлекать, учить чему то новому, проводить

вместе время. Всю свою любовь, ласку я дарю тем, кто не умеет хитрить и

притворяться, чьи мысли чисты, тем кто умеет дарить любовь по настоящему,

тем кого не купишь ни за какие деньги. Когда меня одолевает «Суровая

реальность», я начинаю задумываться: «Чтобы я делала без этих чистых

детских глаз, детского смеха, без ста вопросов «Почему?»

В своей профессии я придерживаюсь такими принципами: «Воспитать

настоящих людей», «Чтобы вести за собой ,нужно гореть самому».

151

Для детей, воспитатель –это актёр, музыкант, художник, танцор, чтец,

учёный, оплот любви, нежности и понимания. В каждом детском сердечке

горит маленький огонёк доброты, тепла, любви и света. Когда этих огоньков

много и они рядом со мной, огонь любви разгорается и в моем сердце.

Появляются силы, терпение и мудрость, которые так необходимы в нашей

профессии и не только.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕ ӘРЕКЕТТІ ОҚЫТУ ӘДІСІН ТИІМДІ

ЖҮЗЕГЕ АСЫРУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

К.А.Байтикова

Психолог

ШҚО білім басқармасы

Дарынды балаларға арналған «Восток» ДОҒЗАМКО КММ

106 «Қарлығаш» мектепке дейінгі ұйымы,

Өскемен қаласы

Мектепке дейінгі кезеңде балаға тәрбие мен білім берудегі басты мәселе -

оны жан-жақты дамыту. Себебі баланың жалпы дамуы келешекте оның

мектепке білім алудағы жетістіктерін қамтамасыз етеді. Олай болса мекетепке

дейінгі ұйым педагогтары балалардың бойында олар үшін жаңа әрекет түрі,

яғни оқу әрекетін жүзеге асыру үшін қажетті тұлғалық касиеттері мен жалпы

қабілеттерді қалыптастыруға баса назар аударулары керек. Аталмыш тұлғалық

қасиеттер мен жалпы қабілеттерге оқу әрекетінің әмбебап психологиялық

алғышарттары жатады. Олар: білімқұмарлық, бастамшылдық, өз еркімен таңдау

жасай білу, еріктілік, өз өзіне сын көзбек қарау, қиял. Барлық жоғарыда аталған

алғышарттар мақсатты, жүйелі ұйымдастырылған педагогикалық үдеріс

нәтижесінде қалыптасады. Бұл алғышарттарды толыққанды қалыптастыру үшін

білім беру үдерісі бір қатар шарттарға жауап беруі тиіс.

Шарттар:

1.Әрекетті оқыту, жеке бағдарлы және дифференциялдап оқыту әдістерін

жүзеге асыру. Әрекетті оқытуда оқу-тәрбие үдерісі балалардың түрлі

әрекеттеріне негізделсе, дифференциалдап және жеке бағдарлы оқытуда

балалардың жеке тұлғалық қабілеттері мен мүмкіндіктеріне негізделеді. Ал

олардың педагогикалық үдерісте тығыз байланыста бірлесіп жүзеге асырылуы

мектеп жасына дейінгі балалардың бастамшылдықтарын ынталандырып, білуге

құмарлықпен шығармашылық белселділіктерінің дамуына ықпал етеді.

2. Баланың алатын білімі мен тәжірбиесін проблемалап ұсыну. Проблемалап

оқытуда негізгі педагогикалық міндет білімді дайын күйінде бермей, түрлі

проблемалық жағдаят туғызу арқылы баланы сұрақ қоюға жетелей отырып, бар

біліміне сүйеніп, бірлескен іс-әрекет арқылы жаңа білімді игеруіне ықпал ету

болып табылады. Проблемалап оқыту баланың қиялы мен ойлау қабілетін

152

дамытып, еріктілігі мен рефлексия элементтерінің қалыптасуына ықпал етеді,

басқалардың ойымен санасуға үйретеді.

3. Педагогтың құзыреттілігі. Себебі жоғарыда аталған әдістердің жүзеге асуы

педагогтың кәсіби шеберлігі мен психологиялық-педагогикалық дайындығына,

мотивтері мен адамгершілік құндылықтарына байланысты екендігі белгілі.

4. Баланың психологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, яғни әр баланың жеке

басын сыйлау, оның психологиялық және өзін өзі көрсету еркіндігін

қамтамасыз ету.

Бүкіл оқу-әрекетінің әмбебап психологиялық алғышарттарын

қалыптастыру үдерісі әрекетті негізде, жетекші әрекет түрі ойынмен қоса басқа

да әрекет түрлері мен формалары арқылы жүзеге асырылады: ойынның барлық

түрлері, құрастыру, модельдеу, эксперимент, ізденісті-зерттеу әрекеті,

ертегілерді белсенді түрде қабылдау, көркем шығармашылық. Психологиялық

алғышарттарды қалыптастыруда ерекше маңызды орын алатын оқу-ойын

әрекеті, яғни оқу әрекетінің элементтері енгізілген ойын әрекеті. Мектепке

дейінгі ересек жасқа келгенде толық игерілген ойын әрекетінің компонеттері

жаңа оқу әрекетінің компоненттерімен алмастырылады, ойын міндеттері, оқу

міндетімен ауыстырылады. Осылайша бала үшін жаңа болып табылатын оқу

әрекетінің компоненттері қалыптасып қойған ойын әрекетіне біртіндеп,

кешенді түрде енеді. Оқу әрекетінің компонеттері ішіндегі бірінші құрамдас

бөлігі – мотивациялық аспект. Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың

мотивциялық сферасы екі жетекші мотивтен тұрады: оқу-таным

қызығушылығы және жетістікке жету мотиві.

Оқу әрекетінің

компонеттері

Оқу әрекетінің компонеттерінен

байқалатын балалардың мінез-

құлық ерекшелігі

Педагогтың оқу әрекетінің

компоненттерін қалыптастыруға,

бағытталған іс-әрекеті

Мотивация

(оқу таным

қызығушылығы)

Оқу мотивтері басым, бірақ олар

әлі нақты оқу әрекетіне қатысты

емес. Таным қызығушылықтары

тұрақсыз. Балалар өз

қажеттіліктерін қарым-қатынаста,

үлкендерге жағу арқылы өзін-өзі

көрсете отырып

қанағаттандырады.

Бірінші жарты жылдықта оқу

мотивтерінің қандай болмасын

бағытын қолдау. Екінші жарты

жылдықта баланың білім алуға

деген ішкі тұғырларын

қалыптастыруға бағытталған

мақсатты жұмыс жүргізу.

Осы кезеңде жетістікке жету мотиві қалыптаса бастайды:

адамның берілген тапсырманы жақсы сапалы орындауға, өз іс-әрекетінің

нәтижесін жақсартуға деген ынтасы өз жұмысында жетістікке жетуге деген

тұрақты қажеттілігі (Г. Мюррей) [9, 87б]

Жетістікке жету мотивіне қарама-қарсы мотив - сәтсіздіктерден қашу

мотиві. Бұл мотив сәтсіздікке ұшырап, соның салдарынан ұятқа қалудан қорқу

әсерінен туындайды. Кез келген психологиялық үдеріс секілді мотивацияның

да адамның тұлғалық және жас ерекшеліктеріне қарай қалыптасу

заңдылықтары болады.

153

Үлкен

адамның

мақсат қоюы

Баланың

мақсатты

қабылдауы

Баланың өз

бетімен мақсат

қоюы

Баланың

мақсатты ой

елегінен өткізуі

Амбросова В.И. зерттеулеріне сәйкес жетістікке жету мотивациясының

жас ерекшелік сипатына тоқталайық. Мектепке дейінгі ересек жаста жетістікке

жету мотивациясы баланың үлкендермен коммуникативтік қатынастың кез

келген түрінде басым болады. Себебі, бұл жаста баланың өзінің қабілеттері мен

мүмкіндіктерін адекватты бағалауы әлі қалыптаспаған. Ал бастауыш мектепте

бұл мотивтің ролі үлкендердің мақтауы мен мадақтауының әсерінен тіпті арта

түседі. [10, 16б]

Оқу әрекетінің екінші компоненті - мақсат қоя білу. Мақсат қоя білу

В.В.Давыдовтың айтуынша қойылған мақсатқа жетуге бағытталған оқу

әрекетінің жоспарын құра білу. Мақсат қоя білу қабілетінің психологиялық

негізі - баланың бастамшылдығы. Бастамшылдық мектепке дейінгі кезеңде

қалыптасады. Бастамшылдыққа үлкендердің көңілін өзіне аударуға бағытталған

баланың кез келген әрекеті жатады (көмек сұрауы, ойынға шақыруы, сұрақтар

қоюы, т.б) [11, 64б]

Бірақ мектепке дейінгі кезеңде бастамшыл болған бала мектепте оқуда да

бастамшыл болуы шарт емес. Неге? Себебі, мектепке дейінгі бастамшылдық

мазмұны бойынша тек сыртқы әрекеттермен шектеледі. Мысалы: біреудің

көңілін өзіне аудару, ойнау, қарым-қатынасқа түсу. Сәл қиындық кездессе бала

не істейді? «Мен жасай алмай тұрмын!», «Мен істемеймін» дейді. Ал оқу

әрекеті мен оның мақсаты баладан жаңа әрекет ету әдістерін табуды, жаңа

түсініктермен әрекет етуді талап етеді.

Баланың бастамшылдығын нақты оқу әрекетіне қатысты бағыттау үшін

педагог:

баланың қоятын сұрақтарына зейін қоюы керек, себебі оларда оқу әрекетіне

қатысты бастамшылдықтың негізі жатады;

белгісіз тәсілдерді іздеуге бағыттайтын арнайы жағдаяттар туғызу арқылы

балалардың бастамшылдықтарының дамуын ынталандыру қажет (эксперимент,

ізденісті-зерттеу әрекеті, проблемалап оқыту);

баланың бастамшылдығына қолдау көрсетіп отыру қажет. (Қандай қызықты

сұрақ! Сен кайдан біліп қойдың?! Сенің түсінгенің жақсы болды!);

Зерттеуші В.В. Улитинаның ойынша, мақсат қоя білудің бала бойында

қалыптасуы кезеңдерге бөлінеді. [12, 13б]

Мақсат қоя білудің қалыптасу кезеңдері Жас ерекешелігі Мақсаты қоя білудің сипаты

Мектепке дейінгі Мақсат қоя білу қабілетін дамытып қалыптастыру үшін неғұрлым

қолайлы кезең 5-7 жас аралығы . Тілдің дамуымен байланысты іс-

әрекетінің мақсатын ойында сақтау, мақсатқа жету жолындағы

әрекеттерді кезеңдерге бөлу қабілеті пайда болады.

Бастауыш сынып Нақты мақсат қоя білу қабілеті 12-14 жаста пайда болады.

Сызба түрінде мақсат қою үдерісін төмендегідей көрсетуге болады.

Мақсат қоя білудің қалыптасу механизмі

154

Мақсат қоя

білу (оқу

міндетін

қойып

қабылдау)

Аталмыш қабілетті игерудің шарты,

балалардың:

үлкендермен контексттік қарым-қатынасқа

түсуі және бірлескен сайыстық қарым-

қатынасқа түсе білулері.

Контексттік қарым-қатынас балалардың

қойылған шарттар мен ережелерді ескеріп

соларға сәйкес педагогпен қатынасқа түсе

білуі.

Бірлескен-сайыстық қарым-қатынас -

сайыс кезінде қойылған міндеттер мен

туындаған жағдаятқа сай қарым-қатынасқа

түсе білу.

желілі рөлді

ойындар

ұйымдастыру

(желілі-ролді

ойында

контексттік

қарым-қатынас

дамиды).

ережелі ойындар

ұйымдастыру

(бірлескен

сайыстық қарым-

қатынас

қалыптасады )

Оқу

әрекетінің

ішіндегі

әрекеттер

Балалар модельдеу әдісін меңгереді, кез

келген заттарды басқа заттар мен

алмастыра алады, ойша әрекет жасай

алады, көрнекіліктерімен ойша әрекет

жасауға қабілетті.

Әр түрлі

бағыттағы балалар

әрекеті

ұйымдастырылуы

керек: ойын,

эксперимент,

құрастыру т.б.

Бақылау

мен бағалау

әрекеті.

Бақылау мен бағалау әрекеттеріне

баланың өзін, өз іс-әрекетін көре білуі,

және өзіне сырт көзбен қарай білуі негіз

болып табылады. Баланың 5-6 жастағы

өзін өзі бағалауы жоғары, адекватты емес,

және оның бағыты сыртқы әр түрлі

жағдаяттарға тәуелді емес.

Баланың аталмыш

қабілеттерін

дамытып

қалыптастыруда

режиссерлік ойын

үлкен орын алады.

Жалпы бақылау мен бағалау-рефлексивтік қабілетті құрайды.

Психологиялық даму тұрғысынан қараса 5-6 жастағы бала үшін үлкен адам

абыройлы тұлға. Бұл жаста бала үлкеннің айтқанын тыңдап, бұлжытпай

орындап, іс-әрекетін айнытпай қайталайды, яғни үлкен адам - бала үшін

нормаға сай мінез-құлықтың, ереже бойынша әрекет етудің үлгісі болып

табылады. Бірақ оқу әрекеті баладан үнемі ереже бойынша әрекет етуді ғана

емес, кей кездерде игерілген ережелердің шегінен шыға білуін де қарастырады.

Ал мұндай «ереже бұзушылықты» бала, әрине, үлкенмен емес, өз

құрбыларымен қарым-қатынаста еркін жүзеге асырады.

Баланың психикалық дамуының табиғаты бойынша үлкеннен гөрі басқа

баланың жіберген қателігін тез байқайды. Сол себепті, қатесін тексеріп,

бақылап, бағалауға ең алдымен бала құрдастарымен қарым-қатынас барысында

үйренеді. Ал, үлкендермен қатынаста ол оның іс-әрекетін қайталаумен

шектеледі.Осы кезеңде педагогтың міндеті баланың басқа балалардың іс-

әрекетін бағалауының этикалық нормаға сай жүзеге асуын қадағалап, бағыттап

155

отыру. Сонымен қатар, үлкендермен қарым-қатынаста шынайы бағалау

қабілеттері төмендесе, ал құрдастарымен қатынаста балалар тәуелсіз

әрекеттерге, өз ойларын еркін ашық айтуға қабілетті. Бақылау әрекеті бағалау

қабілетінен кешірек қалыптасады. Бақылаудың қалыптасу логикасы

төмендегідей:

Ең алдымен бала басқа балалардың әрекетін бақылауға ғана қабілетті.

Дамуының келесі сатысында педагогтың әрекетін бақылайды.

Ең соңында өз әрекетіне бақылау жасап үйренеді.

Балалардың өзара әрекеттесуі де осы заңдылққа байланысты дамып

қалыптасады. Мектепке дейінгі ересек жастағы балалардың жоғарыда аталған

түрлі әрекеттерімен қоса, олардың түрлі формасын (жеке, жұптық, топтық)

қолдану өте тиімді. Олар балалардың өзара түсінушілік негізінде қарым-

қатынасқа түсуіне, бір бірін тыңдай білуге, өз еркімен таңдау жасай білуге,

бастамшылдық пен таным қызғушылықтарының дамуына ықпал етеді.

Осылайша, әрекетті негізде ұйымдастырылған педагогикалық үдеріс

баланың оқу әрекетін еркін игеруіне қажетті психологиялық алғышарттардың

қалыптасуына ықпал етеді.

Әдебиеттер:

1. Е.Л. Виноградова, Условия становления познавательной мотивации

дошкольников 5-6 лет; Психологическая наука и образование, 2004, №2

2. Е.О. Смирнова, О.В.Гударева, Игра и произвольность у современных

докольников; Вопросы психологии, 2004, №1

3. Н. Голикова, Формирование мотивационной готовности к школе,

Дошкольное воспитание 2004, №4

4. От педагогики повседневности-к педагогике развития; Дошкольное

воспитание, 2004, №11

5. Л.О. Славина, О развитии мотивов игровой деятельности в дошкольном

возрасте, Дошкольное образование 2011, №9

6. С.Г. Якобсон, Т.Н. Доронова, Психологические принципы формирования

начальных форм учебной деятельности у дошкольников, Москва, 1999 г.

7. Н. Полтавцева, Н. Гордова, О значении физвоспитания в развитии учебной

деятельности, Дошкольное воспитание, 2005, №6

8. Е.М. Грединарова, Конструирование особого типа деятельности

дошкольников в целях оптимизации их готовности к школьному

обучению,Запорожье, 2009г.

9. Г.Мюррей, «Теория психологических потребностей», Oxford Univer Press.

1938.

10. В.И.Амбросова «Развитие мотивации достижения в младшем школьном

возрасте» , Авторефереат, 2006.

11. В.В.Давыдов, «Учебная деятельность в младшем школьном возрасте», 1989.

12. В.В.Улитина, «Подготовка будущих воспитателей к развитию

целеполагания у детей старшего дошкольного возраста», 2003.

156

РАЗВИТИЕ ДОШКОЛЬНИКОВ В НОВЫХ УСЛОВИЯХ ОБРАЗОВАНИЯ

Е.В.Воротынцева

Воспитатель

КГКП «Детский сад-ясли № 4 «Сәулетай»

акимата города Усть-Каменогорска

«Дошкольное воспитание и обучение лежит в основе всей системы

образования и направлено на разностороннее развитие ребенка в соответствии с

возрастными и индивидуальными возможностями, формирование

нравственных норм, обеспечивающих приобретение социальных навыков.

Внедрение обновленного содержания дошкольного воспитания и обучения

требует новых подходов, способствующих совершенствованию

образовательного процесса в организации».[1]

Преобразования на современном этапе в системе дошкольного

воспитания и обучения формируется процесс не только воспитания и обучения,

но и приобщения детей к умению общаться и контактировать с другими

людьми.

С первых дней жизни ребенок является существом социальным. Опыт

приходит только в общении с ровесниками и другими людьми. Маленькие дети

не могут объяснить, что они чувствуют, чего они хотят, поэтому между ними

происходят непонимание и ссоры. В последние годы, поступая в детский сад в

два года, все больше детей плохо говорят или объясняются односложно. Тем не

менее, у каждого ребенка есть способности и талант. Дети от природы

любознательны и полны желания учиться. Приняв детей в младшую группу и

обнаружив, что дети плохо разговаривают, мы начали с ними петь. Но даже в

простейших песенкахесть сюжет и элементы театрализации. Например, поем

песню «Светит солнышко в окошко» - и даже маленькие дети показывают свое

эмоциональное состояние, радость от появления солнышка. В песенке «Вышла

курочка гулять» - дети уже превращаются в цыпляток и выполняют действия в

соответствии с текстом. Все дети любят игру «Зайка серенький сидит», где дети

имитируют движения зайчиков.

Деятельность детей дошкольного образа тесно связано с игрой, а игра в

свою очередь связана со сказкой. Сказочные образы способствуют активации

функции воображения. Воображение тесно связано с эмоциями и всеми

психическими функциями: восприятием, вниманием, памятью, речью,

мышлением, оказывая тем самым влияние на становление личности в целом.

Так же сказка помогает в выборе нравственных ориентиров. Сказочные

ситуации и поведение героев дети проецируют на реальную действительность.

Мы знакомим детей с русскими, казахскими народными сказками и сказками

зарубежных писателей. Это все является актуальным в наше время и на данном

этапе развития детей.

Существует очень много стихов – диалогов, которые можно использовать

для упражнений. Это и «Курочка – Рябушечка», «Кисонька – Мурысенька» и

157

другие. Перед новым годом мы с детьми выучили стихотворение М.Ивенсона

«Елочка» и в свободное время дети в парах рассказывают его. Самой лучшей

парой получились Саша и Неля. Саша голосом и внешним видом показала, как

холодно в лесу, а Неля с улыбкой и удовольствием говорит: «Ау нас под новый

год каждый песенку поет», пританцовывая при этом.

В младших группах для развития творческих способностей детей

используется ряженье, затем разные виды театров, а потом уже драматизация

произведений.

Игры – драматизации способствуют социализации детей, развитию

умения адаптироваться в окружающем мире. Они позволят воспитать чувство

толерантности, развить умение действовать сообща (в коллективе). Игра –

драматизация способствует умственному развитию, а также воспитанию

самостоятельности, инициативности, эмоциональной отзывчивости,

воображения.[2]

Подготовка к инсценировке сказок в разных группах детского сада будет

различаться. Это зависит от особенностей детей. В средней группе во время

драматизации большое внимание мы уделяем двигательной активности. При

работе с детьми 4-5 лет не следует перегружать сценарии драматизации

длинными репликами персонажей. Детям средней группы необходимо

умеренное сочетание речевой и двигательной активности.

Работа по организации игр – драматизаций делится на несколько этапов.

Предварительная работа начинается с выбора произведения. Сначала решаются

задачи формирования представлений детей о нравственных качествах

персонажей, умение их оценивать. После чтения произведения, чтобы вызвать у

детей интерес к будущей игре, можно использовать выборочное чтение, беседу

по содержанию. Просмотр иллюстраций оказывает огромную помощь в

осознании образов персонажей, особенно в младшем возрасте. Старшим детям

можно показать иллюстрации разных художников к одной и той же сказке и

сравнить рисунки. Дети эмоционально оценивают литературное произведение,

активизируются процессы формирования сопереживания, сочувствия,

содействия, способствует становлению нравственных мотивов поведения.

Второй этап посвящен средствам выразительности: интонации, мимике,

жестам. Можно использовать различные тренинги и театральные игры для

раскрытия внутреннего творческого потенциала ребенка, снятия физических и

психологических зажимов у детей. Затем основное внимание уделяется

развитию общения и взаимодействия по поводу игры. Во время игр дети легче

запоминают слова на других языках. Во время действия сказки запоминаются

названия героев. Животных и другие слова на казахском и английском языках.

Важным условием является индивидуальный подход к детям, учет их

особенностей. В игре – драматизации участвуют все дети, даже самые

застенчивые. Игра – драматизация способствует развитию коммуникативных

качеств личности, создает положительный эмоциональный настрой,

способствует раскрепощению личности ребенка. У детей снижается

тревожность и необоснованное беспокойство. В этой деятельности у детей

158

проявляются внимание, воображение, а самое главное – общение между

детьми.

Для знакомства с казахским народным творчеством мы выбрали сказку

«Мақтакыз и котенок» Сначала мы нашли текстсказки, познакомили с ней

детей, обсудили характер героев, их движения, интонации, подготовили

диалоги между героями, изготовили необходимые атрибуты и костюмы. Затем

выбрали актеров, но в драматизации постепенно участвовали все дети группы.

Используя полученные умении, дети самостоятельно сочиняют песни сказки,

стремятся поделиться своими умениями с другими детьми. Более активные

дети помогали тем робким детям, которые забывали слова сказки. Игорь –

хороший, умный ребенок, но предпочитал играть, рисовать один. После

привлечения его в игры, он стал более ярко передавать свои чувства, более

эмоционально, активней стал участвовать и в других общих играх с детьми.

Для любой деятельности детей необходимо создание предметно – развивающей

среды. Недавно, играя в настольный театр,один ребенок предложил другому:

«Давай, в нашей сказке будут дружить кошка с кошкой, но в театре не

оказалось второй фигурки кошки, Дружить стала кошка с мышкой, а мы

запланировали в дальнейшем пополнить театр другими фигурами, учитывая

интересы и фантазию детей.

Любая педагогическая деятельность будет успешна только при

взаимодействии с семьей. Семья накладывает свой отпечаток на характер и

поведение ребенка. Именно здесь он получает первые уроки познания мира и

знакомится с элементарными законами жизни. Установление постоянного

контакта с родителями дает положительный результат в работе с детьми.

Формы работы с родителями разнообразны: проводятся беседы и

консультации, изготавливаются папки – передвижки по необходимым темам.

Большое значение воспитанию ребенка в семье придается государством.

Нынешний 2017 год в Казахстане объявлен Годом семьи.[2]

Педагог должен пробудить в каждом ребенке веру в его творческие

способности, индивидуальность, неповторимость, веру в то, что он пришел в

этот мир творить добро и красоту, приносить людям радость.

159

Литература:

1. Инструктивно – методическое письмо «Об особенностях организации

образовательного процесса в общеобразовательных школах Республики

Казахстан в 2017 – 2018 году»

2. Журнал «Дошкольное образование и воспитание» -№1 2017год.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛА ТІЛІН ЕРТЕГІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ

Ж.Қ. Жолдагулова

Тәрбиеші

ШҚО білім басқармасы

Дарынды балаларға арналған «Восток» ДОҒЗАМКО КММ

106 «Қарлығаш» мектепке дейінгі ұйым

Өскемен қаласы

«Ертегісіз өскен бала рухани мүгедек. Біздің қазіргі балаларымызға

ертегіні ата-аналары айтып бермейді.Ал бесікте жатқанда құлағына анасының

әлди үні сіңбеген баланың көкірегі кейін керең болып қалмаса деп қорқамын.»

деп Б. Момышұлы айтқан екен.[2;13-15-б.]

Ертегі - ел ертеңі бүгінгі бүлдіршіндерді тәрбиелеудегі таптырмас құрал.

Ертегі тыңдап өскен баланың бойыннан алғырлықты, ойшылдықты,

тапқырлықты, шешендікті байқауға болады. Ертегіні еліте тыңдаған бүлдіршін

ондағы әрбір оқиғадан мейірім мен қамқорлық, жамандық пен жақсылық,

достық пен қастық туралы танымдарды бойына сіңіреді. Осыларды ескере келе

ертегі айту, тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда балабақша тәрбиешілері үшін

ең тиімді әдіс екендігін түсінуге болады.

Ертегі әсіресе мектеп жасына дейінгі балалардың тілін дамытуға ерекше

әсер етеді. Өйткені ауыздан-ауызға тараған осы бір ғажайып оқиғалар

айналадағы дүниені енді ғана танып біліп келе жатқан бүлдіршіндердің санасын

жаулап, оларды қалай да болсын әңгімеге, қиялға жетелейді. Тәрбиешінің де

көздегені балалардың осы қасиеттерін іле әкетіп дамыту, оларға қолдау

көрсетіп, сөйлеуге, ойларын айтуға тәрбиелеу. Себебі бүгінгі ақпараттық

технология көз ілеспес жылдамдықпен дамып жатқан заманда, адамдардың

сөздік қоры тым аз екендігі ақиқат. Кішкене балаларды былай қойғанда

үлкендердің өзі компьютер, ұялы телефон сынды гаджеттерге беріле үңіліп,

тіпті отбасында өзара әңгіме құрмайтындар да бар. Ертегіні жиі тыңдату,оны

тек ауызша ғана айтып қоймай театрландырылған көрініс түрінде балалар

назарына ұсыну тәрбиешілердің әдіскерлігін шыңдап, балалардың

қызығушылығын арттырады.

Мәселен қысқаша мысал ретінде еңбектеген баладан еңкейген қартқа

дейін білетін «Бауырсақ» ертегісін алайық. Бұл ертегіні айта бастағанда-ақ,

балалар өздері сүйе жейтін ас түрі болғандықтан бірден көз алдарына

бауырсақты елестетеді. Осы ертегіні оқып болғаннан кейін, міндетті түрде

160

балаларды диалогқа шақыру арқылы ертегінің қаншалықты әсерлі болғандығын

өз көзіңізбен көресіз. Бауырсақтың неге қашып кеткендігін, оның жолында ең

алдымен қай аң кездескенін, тіпті ол аңның дауысы, жүрісі қандай

болатындығын сұрасаңыз бүлдіршіндер жарыса жауап берері сөзсіз. Осылайша

балалар бірнеше сөйлемнің басын құрап, әңгіме айтқандарын өздері де

байқамай қалады. Көздері жанып, жүздері жайнап барлығы да ғажайып күйге

енеді. Тәрбиешіге керегі де осы.[4, 9-11-б.]

Осы «Бауырсақ» немесе «Жеті лақ» сынды ертегілерді бала бойына әбден

сіңірген соң, осы ертегілердің мазмұнын да бүлдіршіндермен бірге өзгертіп,

өзгеше бір нұсқасын шығаруға болады

Мысалы, түлкіні бауырсақты жемейтіндей мейірімді аңға айналдыру,

немесе қасқырды ашкөз жыртқыштан кішіпейіл тірлік иесіне айналдыру.

Жалпы ертегіні шағын театрландырылған қойылым ретінде немесе қуыршақ

театры ретінде көрсету бәрінен де ұтымды шығады. Өзім де осы әдісті жиі

қолданамын. Осылайша бауырсақтың, қоян, қасқыр сияқты аңдардың әрбір

қимылы, мимикасы, сөйлеген сөздері олардың жадында тез сақталады.

Ертегінің мазмұны жайлы балаларды әңгімеге тартқан кезде олардың

дыбыстарды таза әрі дұрыс айтуы, өздерін ортада ұстай білуі, сөзге мәнер

салуы, әріптерді анық айтуы қадағалануы керек. Осылайша қай баламен қандай

жұмыс жасау керектігі өзінен-өзі айқындалып шығады. Ертегі арқылы мектеп

жасына дейінгі балалардың тілін дамытудың жолдарын әрбір педагог өз

тәжірбиесінде түрлі әдіс-тәсілдер арқылы қарастырады десек, бұл орайда мен

сіздермен осы мәселе төңірегінде ой бөліскім келіп отыр. Ертегі айтқанда таныс

ертегілерді балаларға әртүрлі модельдерді қолдануға болады.

Мысалы:

мнемотаблица;

сызба;

жұмбақ;

пиктограмма;

схема;

проп карта;

моделдеу

Мысалы: «Шалқан», «Үйшік», «Бауырсақ» т.б ертегілерін екінші сәбилер

тобында моделдеп ұсынуға болады. Өз тәжірбиемде көркем әдебиетпен

таныстыру оқу іс-әрекеті «Шалқан» ертегісін қайталап айтып беруде

геометриялық пішіндер пайдаланам. (кейіпкелерді ауыстырған ауыстырушы

модельдер геометриялық пішіндер болады.) [2;17-б.]

161

Сол сияқты балалардың тілін дамытумен көркем әдебиет сабағында

мнемотехникалық модельдеу әдісін алып отырмын. Мнемотехникалық әдіс

балалардың сөздік қорын есте сақтау үшін қолайлы. Әңгіме құрауға үйренеді,

сөздік қорын байытады. Мнемокесте қолданылған дамыту сабақтардын

нәтижесінде балалар әңгіме, ертегі, тақпақтарды оңай құрастырып жаттап

алады. Мысалы: «Балапан мен Тауық» ертегісінде мына мнемокестені

пайдаланып отырамын.

Елбасымыз «Рухани жаңғыру» бағдарламасына жете көңіл бөліп жатқан

тұста халық ауыз әдебиетінің асыл мұрасын ұрпақ тәрбиесінде заман талабына

сай қолдана білу де маңызды. Ондағы айтпағым бүгінгі ақпараттық технология

жетістіктерін де мейлінше пайдаланған абзал. Атап айтар болсақ ертегілерді

бейнероликтерден көрсету, көрсете отырып керек кезінде тоқтатып, балаларды

әңгімеге тарта отыра ертегі желісін балалармен бірге аяғына дейін жеткізу де

жақсы жемісін береді. Немесе көлеңке театры арқылы ертегі сахналау да

бүлдіршіндердің қиялын дамытып, ертегі сырына тарта түседі. Тек балаларға

ертегіні жас шамасына қарай таңдап айту керектігін де естен шығармауымыз

керек. Бұл тұрғыда тұрмыстық, жан-жануарлар немес қиял-ғажайып ертегілерін

ажыратып, солардың өзіміз тәрбиелеп отырған баланың жасын сәйкес, тез

қабылданатын түрін таңдаған абзал деп санаймын.

Бүгінгі күні қаншалықты «Замануи ғасыр» деген сөзді көп

қолданғанымызбен, ата-бабамыздан келе жатқан салиқалы аңыз-ертегілердің

тәрбиесін әсте естен шығармасақ деймін. Баланің тілі бал десек сол балды

түрлендіріп, одан да тәтті, мәнді ететін ауыз әдебиетке бай халықпыз.

Тарихқа үңілсек бабаларымыз бір ауыз сөзбен соғысты тоқтатып, дауды

шешкен шешен болғанын байқаймыз. Ендеше осы мирастық жалғастықты

үзбей бала тәрбиесіне басынан бастап баппен қарау тәрбиеші мен ата-ананың

ортақ мүддесі. Бүгін балабақшадан тілі анық, ойы орнықты, тәртібі түзу

шыққан бала, ертең мектеп мақтанышына айналады.

Германиялық профессор Ульрих Дикмайер былай дейді: «Теледидар

алдынан тұрмайтын өте ерке болса да, жасы қаншама кіші болса да, балаларға

кішкентайынан ертегі айту өте маңызды».[3, 7-9-б.]

Демек ертегіге қызықпайтын бала болмайды, тек оны қызықтыра білу

керек. Осы тұрғыда тағы бір тоқталарым ертегіні тыңдап отырған бала сол

ертегіні айтып отырған адамға да тез елітіп, солай оқығысы,солай айтқысы

келеді. Ендеше әрбір аңыз-ертегілерді әңгімелеген кезде сөз мәнері мен дауыс

екпініне жете көңіл бөлуіміз керек. «Әннің де естісі бар есері

162

бар,тыңдаушының құлағын тесері бар» деп Абай данамыз айтқандай, ертегінің

де естісін таңдап, нақышына келтіре жеткізу де үлкен дайындықты талап етеді.

Дегенмен бұл мұғалім, психолог, актриса сынды мамандықтарды бір бойына

тоғыстырған тәрбиешілердің қолынан келеріне шүбәм жоқ. Менің бармақтай

тәрбиеленушілерімнің де болашақта саналы, парасатты азаматттар

Әдебиеттер

1. «Бала мен балабақша» № 2, 2007 жыл.

2. «Бала мен балабақша» №12 2016 жыл.

3. «Дошкольное воспитание» №1 2014 жыл.

4. Ғабдуллин. М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – Алматы., 2011.

5. Әбілова З. «Этнопедагогика».-Алматы, 1997

6. «Қазақтың ұлттық ойындары» Базарбек Төтенаев, Алматы «Қайнар» баспасы

1994 ж.

ИНТЕГРИРОВАННЫЙ ПОДХОД К ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМУ ПРОЦЕССУ

В ДОШКОЛЬНЫХ ОРГАНИЗАЦИЯХ В УСЛОВИЯХ РЕАЛИЗАЦИИ

СОДЕРЖАНИЯ ТИПОВОЙ УЧЕБНОЙ ПРОГРАММЫ ДОШКОЛЬНОГО

ВОСПИТАНИЯ И ОБУЧЕНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

С.В.Сидельникова

Методист, КГКП «Детский сад-ясли №3«Балбөбек»

г. Усть-Каменогорск

Государственная программа развития образования Республики Казахстан

на 2016-2019 годы в качестве основной задачи дошкольного воспитания и

обучения определяет обновление содержания дошкольного образования

посредством внедрения новых достижений в педагогической науке, передовой

практике дошкольного воспитания и обучения в условиях модернизации

системы казахстанского образования и обеспечение качественного

дошкольного воспитания и обучения в условиях дошкольной организации

образования на основе интеграции содержания образовательных областей.

Наше дошкольное образование прошло путь от единой обязательной

программы в советское время до невероятного разнообразия программ в 90-е.

Времена меняются, а вместе с ними и программы, и требования к ним.

Обновленная учебнаяпрограмма разработана в соответствии с Законом

Республики Казахстан «Об образовании», Государственной программой

развития образования в Республике Казахстан на 2016-2019 годыи в целях

реализации Государственного общеобязательного стандарта дошкольного

воспитания и обучения.

Содержание Типовойучебнойпрограммыразработано с учетом принципа

интеграции образовательныхобластей ГОСДВО.

163

Данный принцип является инновационным для дошкольного образования

и обязывает дошкольные организации коренным образом перестроить

образовательную деятельность в детском саду на основе синтеза, объединения,

взаимопроникновения образовательных областей. Интеграция имеет большое

значение для повышения эффективности воспитания и образования детей на

всех уровнях обучения от раннего возраста, до выпуска детей в школу.

Интегрированный подход к образовательной деятельности соответствует

одному из основных требований дошкольной дидактики: образование должно

быть небольшим по объему, но ёмким.

Строя образовательный процесс по принципу интеграции образовательных

областей мы решаем такие задачи как:

- формирование у детей более глубоких, разносторонних знаний; целостное

представление о мире. Мир, окружающий детей, познается ими в своем

многообразии и единстве;

- интеграция способствует формированию обобщенных представлений, знаний

и умений, повышает эффективность воспитания и развития детей, побуждает их

к активному познанию окружающей действительности, осмыслению и

нахождению причинно-следственных связей, развитию логики, мышления,

коммуникативных способностей;

Интеграция в образовательном процессе также способствует объединению

педагогического коллектива на основе обсуждения возможностей интеграции в

развитии детей. Интересная, творческая работа дает возможность для

самореализации, самовыражения, творчества педагога, раскрытия его

способностей.

Работая в режиме Республиканского эксперимента по апробации Типовой

учебной программы в детском саду КГКП «Детский сад-ясли № 3 «Балбобек»

акимата г. Усть-Каменогорска педагоги реализуют содержание обновлённой

Учебной программы.

Цель

Выработка и апробация в дошкольной организации образования

инновационных механизмов, обеспечивающих социализацию личности ребенка

на основе интеграции содержания образовательных областей и индивидуально-

психологических особенностей воспитанника.

Ожидаемые результаты:

- имеют представление об обновленном содержание нормативных документах

(ГПРОН,ГОС ДВО, ТУпах и Учебных программах )

- владеют инновационными методиками и технологиями в сфере дошкольного

воспитания и обучения;

- умеют работать в условиях инновационного режима;

- владеют знаниями возрастной психологии и дошкольной педагогики;

- умеют составлять индивидуальные программы по образовательным

траекториям развития детей дошкольного возраста.

Сущностью интегрированного подхода к ОУД является соединение знаний

из разных областей на равноправной основе, дополняя друг друга. При этом на

164

ОУД педагоги имеют возможность решать несколько задач из различных

областей программы. Для более детального планирования ОУД нами были

доработаны схемы написания технологических карт ОУД. В технологические

карты были добавлены такие разделы как, интеграция ОО, и используемые на

занятии технологии.

Форма проведения интегрированной ОУД более нестандартна, интересна,

это могут быть увлекательные путешествия, познавательные экскурсии,

интересные встречи. Выбор определенной темы проекта определяет и подбор к

ней образовательных областей, которые всесторонне раскроют ребенку ее

содержание.

Промежуточная диагностика компетентностного развития детей

показывает, что уровень сформированности ключевых компетентностей детей

экспериментальных групп (реализующих содержание Типовой учебной

программы на основе интеграции образовательных областей) оказался выше

уровня детей контрольных групп.

Рисунок 1. Сравнительная характеристика уровня сформированности

ключевых компетентностей детей экспериментальных и контрольных групп

Таким образом, мы сделали вывод, что интегрированная деятельность

более результативна, так как у детей отмечается повышенный интерес к

содержанию тех задач, которые решаются на этих мероприятиях; у детей

проявляется особая широта интересов — что в последующем может стать

основой многообразного опыта.

Интеграция по праву может выступать, как один из путей достижения

качества образования, его обновления и эффективности в развитии личности

ребенка, сохранения здоровья и свободного пространства детства. Система

интегрированного обучения способствует также эффективному

взаимодействию всех специалистов ДО и их сотрудничеству с родителями,

образуя тем самым детско-взрослое сообщество.

165

Таким образом, интеграция образовательных областей, дает ребенку

возможность реализовать свои творческие возможности, так как здесь он

сочиняет, фантазирует, думает, познает законы и хитрости родного языка; в

интересной, игровой форме происходит обогащение словаря детей,

формирование грамматической структуры их речи, а главное, развиваются

коммуникативные умения ─ дети учатся свободно высказывать свои мысли,

делиться впечатлениями, рассказывать о чем-либо; у детей развивается

познавательная активность, поскольку вопросы и задания требуют от детей

активизации имеющегося речевого опыта и применения опыта реальной жизни

в нестандартной ситуации. Необходимо обратить свое внимание на процессы

интеграции образовательных областей, дающие возможность решать большой

спектр задач из различных областей развития параллельно, что позволит

сэкономить время для организации игровой и самостоятельной деятельности

воспитанников, продолжить поиск новых форм и моделей образовательной

работы.

Литература:

1. Закон Республики Казахстан «Об образовании» от 27 июля 2007 года.

2. Государственный общеобязательный стандарт дошкольного воспитания и

обучения Республики Казахстан 13.05.2016 № 292.

3. Послание Главы государства народу Казахстана от 11 ноября 2014г.

«Нұрлыжол - болашаққабастаржол».

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ҚИЯЛ-

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚТАРЫН, ТІЛДІК ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДА

САУСАҚ ОЙЫНДАРЫН ҚОЛДАНУ

А.Ж.Ибрагимова

Тәрбиеші

ШҚО білім басқарамасы

Дарынды балаларға арналған «Восток» ДОҒЗАМКО КММ

№106 «Қарлығаш» мектепке дейінгі ұйым

Өскемен қаласы

Адамның бас миындағы тілдің моторлы орталықтары, саусақ моторлы

орталықтарына жақын орналасқан.

Адамның сөйлеу тілі мен жүйесі бір-бірімен тығыз байланыста болады.

Себебі, сондай байланыс қолмен және мидың сөйлеу орталығында орналасқан.

М.М.Кольцова саусақтардың қозғалысы балалардың орталық нерв жүйесінің

қызметіне әсер ететіндігін, бала тілінің дамуын тездететіндігін дәлелдеген

болатын. Сондықтан, ұсақ қол моторын дамыту арқылы баланың ішкі ағзасына

ықпал етуіміз керек. Мектепке дейінгі кезең ағзаның барлық бөліктерін және

жүйелерінің қарқынды дамып қалыптасу кезеңі. Осы мектепке дейінгі кезеңде

166

баланың қалыпты дене және ой дамуына қажетті қозғалыстағы таным мен

іскерлігі қалыптасады. Балалардың арасындағы сөйлеу тілінің бұзылуы жиі

кездесетін құбылыс. Соңғы 10-15 жылда балалардың сөйлеу тілінің төмендеп

кеткені айқын байқалады. Өйткені, ата-аналар балалармен аз сөйлеседі,

олардың жұмыстан қолдары босамайтынын айтады. Балалар өз беттерімен

тілдік қарым-қатынаста болады, себебі ,олар қарайды және тыңдайды.

Мектеп жасына дейінгі әр баланың қызығушылығын арттыруда, ой-өрісін

дамытуда жеке тұлға ретінде тәрбие беруде ойынның алатын орны ерекше.

Ойын бала тілінің дамуына ықпалын тигізіп, таным белсенділігінің

дамуына жол ашады. Саусақ ойындары және жаттығулары – бұл ұрпақтан

ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі үлкен мәні бар мәдени

шығармашылық. Саусақ ойындары арқылы балалардың ұсақ қол машықтары,

қиял-шығармашылықтары, тілдік қабілеттері дамиды. Саусақ және тілдік

қимылына, жауап беретін орталық, бас миына өте жақын орналасқандықтан

ұсақ моториканы дамыта отырып, баланың тілдік қорын белсендіреміз және

түзетеміз.

Саусақ ойыны және жаттығулар, балаларды дұрыс сурет салуға

дайындайды, болашақ мектепке баратын баланың жазу дағдысын

қалыптастырады, зейін, есте сақтау қабілеттері жақсарады, қиял-

шығармашылықтары, тілдік қабілеттері дамиды.

Саусақтардың көмегімен қандайда болмасын ертегіні немесе өлең-тақпақ

шумағын сахналау саусақ ойыны деп аталады. Саусақ ойыны арқылы баланың

сөйлеуге деген талпынысы, қабілеті дамып, ынтасы артады және

шығармашылық әрекетіне жол ашады. Осыған орай, саусақ ойындарының бала

тілінің дамуына ықпалдылығын ескере келе, мен «Мектепке дейінгі жастағы

балалардың қиял-шығармашылықтарын, тілдік қабілеттерін дамытуда саусақ

ойындарын қолдану» деген саусақ ойындарын жинағын жинақтадым.

Жинақтың ерекшелігі кейбір ойын-тапсырмалар, тақпақтар іс-тәжірибе

барысында ойдан құрастырылып, жинақталды. Мысалы: «Гүлдер», «Ана»,

«Көбелек» т.б сондай-ақ, «Үйшік» ертегісі құрастырылып, ұсынылған. Саусақ

ойынын ойнай отырып, балалар қоршаған ортадағы заттар мен құбылыстарды,

жан-жануарларды, құстарды т.б көптеген бейнелерді қол қимылдары арқылы

бейнелей алады. Саусақтарының қозғалыс-қимылына қарап, бала қуанады,

шаттанады, сөзді айтуға тырысады және өлеңдегі үйренген сөз шумақтарын

қайталап айта отырып, есінде сақтайтын болады. Сонымен қатар балалар екі

қолын қимылдата отырып, оң, сол,жоғары, төмен т.б түсініктерді бағдарлай

алуды үйренеді.

Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол

саусақтарының нәзік қимылдарының дамуымен тығыз байланыста

болғандықтан, бала қолының ептілігін толық жетілдіру, түзету-тәрбие

жұмысын жүйелі жүргізуді қалайды. Саусақ ойынын балабақшада топтық және

жеке жұмыстарда әсерлі, көңілді түрде ұйымдастыруға болады. Алдымен

балаларға саусақ ойыны түсіндіріледі, әр қимылы көрсетіледі. Мысалы:

«Саусақтар сәлемдеседі» ойынын алайық. Мұнда бас бармақтың ұшы әрбір

167

саусақтың ұшымен түйіседі. Сондай-ақ халық арасында кеңінен тараған

«Қуырмаш» ойыны да саусақтардың нәзік қимылын,тілін жетілдіруге

бағытталған.

Балалардың қол машықтарын, тілдік қабілеттерін дамытуға арналған

ойын-жаттығуларға тоқталатын болсақ:

дәнді-дақылдармен байланысты; (сипап-сезу ойындары; қағазға жапсыру,

жайпақ ыдыста саусақпен жазу жазу, жарманы жинау ойындары)

ермексаздармен байланысты; (пішіндер, әріптер, сандар, мүсіндеу)

Тұрмыстық заттармен байланысты;(қысқыштармен, түйме, моншақ тастары,

аяқ киім,бас киім баулары, ұн илеумен байланысты ойындар)

қол қимылдарымен байланысты, құстарды, жануарларды қол қимылы арқылы

көрсету, (мысық, қаз, күшік, ешкі, доп, тауық т.б) «Бір үйде біз бесеуміз»,

«Қуырмаш» т.б ойындары. Көлеңкелі, қуыршақ саусақ театрлары ойындары.

сурет салумен байланысты: (заттарды бояу, саусақпен сурет салу, суреттерді

толықтыру, құрастыру, жапсыру) ойындары. Баланың сөздік қорын молайтуда,

168

саусақтарының нәзік қимылдарының ептілігін дамытуда, осындай ойын

тапсырма жаттығулардың пайдасы өте зор.

Осы айтылған ойын-жаттығуларды балалармен оқу қызметінде және жеке

жұмыстарда, сергіту, таңғы жаттығуларда өз іс-тәжірибемде үнемі қолданып

отырамын. Балалар осындай саусақ ойынын ойнай отырып, өлең шумағын,

қызыға айтады, және қимыл-әрекет арқылы көрсету балалар үшін өте қызықты

әрекет, әрі бұлшық етін дамытуға үлкен көмегін тигізеді. Саусақ ойындарын

жүргізу арқылы балалардың саусақтарының нәзік қимылдары мен бұлшық

еттерінің жетілуімен бірге, олардың сөйлеу тілі мен ойлау қабілеттері дамитын

болады және баланың жазу шеберлігін ойдағыдай меңгеруіне дайындайды.

Сонымен, қорыта келе саусақ ойындарын сергіту, ертеңгілік жаттығулар

мен барлық ұйымдастырылған оқу қызметінде үнемі қолдануға болады және

саусақ ойындарының нәтижесінде:

баланың сөйлеу тілі жетіледі;

қимыл қозғалысы артады;

икемділігі артады;

логикалық ойлауы артады;

танымдық деңгейі артады.

Әдебиеттер

1. «Отбасы және балабақша» 2002, №5

2. «Бала мен балабақша » 2012, №6

3. «Дошкольное воспитание » 2000, №1

4. «Кішкентай көмекші » Алматы, 2009.

5. «Ғажайып буындар», Аруна, 2009.

169

СВЯЗЬ ВРЕМЕН. ОСТРОВОК ДЕТСТВА

Завалова И.Ж

Преподаватель спецдисциплин

Губушкина Ю, Ермек А.Қ

Обучающейся группы 4-до-1

Восточно-Казахстанского

гуманитарного колледжа

г. Усть-Каменогорск

«Познать прошлое – это значит подняться на высоту будущего».

Ануар Алимкулов.

Актуальность выбранной темы заключается в том, что развитие системы

дошкольного воспитания являлась важной в любые времена, а в условиях

активного развития промышленности в городе – особенно значимой. Открытие

ведомственных дошкольных учреждений высвобождало рабочие руки и

создавало условия для полной отдачи специалистов и качественной работы на

производстве при условии, что подрастающее поколение находилось в

заботливых руках педагогах в условиях общественного дошкольного

воспитания.

В 50-60 годы в городе Усть-Каменогорске начался активный рост и

развитие промышленных предприятий, что требовала охвата детей и открытию

детских садов.

Далекий 1954 год. Девять лет как закончилась Великая Отечественная

война, идет тяжелое восстановление экономики, налаживается жизнь людей, на

свет появляются новые жители города Усть-Каменогорска. И для них, по

решению руководства Свинцово-цинкового комбината, в апреле открывается

детский сад № 1. В здании работает 5 групп, в каждой из которых в среднем по

44 ребенка. Сотрудников – 19 человек, из них - 7 воспитателей.

Первой заведующей детского сада была Матвеева Людмила Григорьевна.

В 1956г. ей на смену пришла Брюшинина Екатерина Степановна, а с 1971г. по

2011г. детский сад возглавляла Мухоедова Зинаида Дмитриевна.

Коллектив детского сада и его воспитанники всегда находились в гуще

событий. В 1959 г. в детский сад приезжала сестра Николая Алексеевича

Островского Екатерина Алексеевна Островская, которая рассказала о жизни

знаменитого писателя, его произведениях и помогла подрастающему

поколению понять, что значит любить Родину, как сделать ее еще краше и

богаче.

На протяжении 6 лет (с 1954 г. по 1960 г.) детский сад регулярно выезжал

на летнюю дачу в знаменитый в городе Панкратьевский сад. Здесь дети не

только набирались сил и здоровья, но учились понимать окружающую их

природу, восхищаться ею, слушать пение птиц, ухаживать за растениями и

оберегать насекомых.

170

Любовь к природе позволила создать на территории детского сада свой

мини-зоопарк. Кого здесь только не было: кролики, черепахи и даже два

маленьких медвежонка, всем хватало заботы и ласки.

К своему 10-летию в 1964 году детский сад занимал уже 3 корпуса, в

котором разместилось 10 групп: от первой младшей до подготовительной.

Одной из важнейших задач, стоящих перед воспитателями была подготовка

детей к школе, в частности создание условий безболезненного перехода к

школьному обучению. В связи с этим большое внимание уделялось

физическому воспитанию, умственному развитию, формированию

нравственных представлений, чувств и привычек у детей, эстетическому

воспитанию и детской игре.

С 1970г. детский сад стал называться «Вишенки». В 70-е годы

воспитатели детского сада активно работали над проблемой трудового

воспитания дошкольников: формируют трудовые навыки детей и знакомят их с

трудовой деятельностью взрослых.

Особое внимание в детском саду уделялось нравственному воспитанию

дошкольников: формирование навыков культурного поведения, воспитание

нравственных представлений, чувств и привычек, формирование правильных

взаимоотношений между детьми на различных ступенях дошкольного детства

было ежедневной, кропотливой работой.

В процессе ознакомления с окружающим и организации деятельности

детей воспитатели умело устанавливали с детьми эмоциональный контакт и

взаимопонимание, воспитывали уважение к взрослым и дружеские

взаимоотношения со сверстниками, умение играть и работать сообща, помогая

друг другу. Прививали детям такие качества как скромность, правдивость,

доброжелательное отношение к людям, стремление ко всему доброму,

прекрасному и отвращение к злому, отрицательному.

Большое внимание уделялось развитию у детей любви к родной стране, к

своему народу, уважения к представителям других народов, других

национальностей.

В 1984г, к своему тридцатилетию, в детском саду было: сотрудников – 50,

детей – 240, групп – 10, воспитателей – 22.

При разработке занятий и, особенно при определении содержания

воспитательной работы в подготовительной группе детского сада, большое

внимание уделялось вопросам обеспечения достаточно высокого уровня

общего развития детей, сформированности у них умения и желания учиться в

школе. Главным показателем работы детского сада стали благодарственные

письма директоров школ города о подготовке выпускников.

В трудные 90-е годы, когда у детского сада остался только один корпус

на 4 группы, педагоги снова задумываются о воспитании подрастающего

поколения в новых условиях. В 1993 году 5 педагогов во главе с заведующей

ДОО Мухоедовой Зинаидой Дмитриевной едут в город Пермь, знакомится с

программой Натальи Михайловны Крыловой «Детский сад – дом радости» и по

возвращении успешно внедряют ее.

171

На протяжении 60 лет в детском саду сложились свои традиции, которые

оформились в «Кодекс воспитателя»: активность - Будь активным. Это залог

долгой профессиональной жизни; верность - Будь верен своей профессии.

Люби ее, у нее много положительных сторон. Самое главное: с детьми ты вечно

молод; гордость - Гордись своей профессией. Считай работу воспитателя

важным, нужным и благородным делом. И это только крупицы из «Кодекса

воспитателя» от А до Я, составленные Адониной Татьяной Васильевной.

Стабильность коллектива, реализация в воспитательно – образовательном

процессе программы «Зерек бала», элементов других вариативных программ:

«Кайнар», «Балбөбек», С.Н. Николаевой «Юный эколог», Н.М. Крыловой

«Детский сад - дом радости», «Хорошие манеры», разработанной педагогами

детского сада Г.В. Колмаковой, Т.В. Адониной, Т.П. Жеребненко, применение

технологий: ТРИЗ, метода проектов, личностно – ориентированного обучения,

поисково-исследовательской деятельности, интеллектуальной игры ЖИПТО

позволяют педагогическому коллективу формировать ключевые

компетентности у современных дошкольников.

Участие воспитанников в городских конкурсах «Біз қазақша сөйлейміз»,

«Сыңгырлаған дауыстар», «Ритмы танцев» помогает юным дарованиям

проявить себя на большой сцене.Обращая внимание на воспитание у младших

дошкольников любви к большой и малой Родине, в 2011 году творческая

группа педагогов детского сада начала экспериментальную работу по теме

«Қарашанырақ», что в переводе на русский язык означает «Дом – наследие».

Эпиграфом послужили слова казахского писателя Ануара Алимкулова:

«Познать прошлое – это значит подняться на высоту будущего». Занятия

с детьми предусматривают знакомство с устным народным творчеством,

чтение литературы, рассматривание предметов быта, одежды, музыкальных

инструментов, народных игрушек, организацию сюжетно-ролевых игр,

праздников и развлечений, в ходе которых дети знакомятся с обычаями и

традициями казахского и русского народов. Для того, чтобы дети имели полное

представление о жизни и быте казахского и русского народов значительно

расширена предметно-развивающая среда. Очень важно, что на протяжении

всех лет существования детского сада родители принимают активное участие в

его жизни, ведь совместная работа сплачивает людей, позволяет лучше понять

друг друга, найти те невидимые нити, которые помогают в воспитании наших

детей. Выставки, конкурсы, спортивные праздники, экологические акции,

утренники, развлечения, проекты делают жизнь дошкольников незабываемой в

стране Детства.

Есть уверенность, что еще много, много лет в детском саду

«Вишенка»будет звучать детский смех. В настоящее время в детском саду:

сотрудников – 32, детей – 120, групп – 4, педагогов – 14.

Что такое счастье?

Проще нет ответа.

Оно есть у каждого-

Это наши дети!

172

Литература

1Журнал « Ребёнок в детском саду» № 9, 2014 г, статья « С днём рождения,

детский сад» статья Жеребненко Т П.

2 Периодическая печать – газеты « Рудный Алтай», « Металлург» .

3 Материалы интернет –сайтов.

ОСОБЕННОСТИ ПОДГОТОВКИ МОЛОДЫХ СПЕЦИАЛИСТОВ ДЛЯ

СИСТЕМЫ ДОШКОЛЬНОГО ВОСПИТАНИЯ, КОМПЕТЕНТНЫХ К

ИСПОЛЬЗОВАНИЮ СОВРЕМЕННЫХ ТЕХНОЛОГИЙ И МЕТОДИК.

Г.А.Нургалиева

Преподаватель педагогики

Восточно-Казахстанского

гуманитарного колледжа

В настоящее время целесообразность использования современных

педагогических технологий в учебном процессе в работе с детьми дошкольного

возраста уже не подвергается сомнению и подтверждается многочисленными

данными и оценками экспертов.

Современные педагогические технологии в дошкольном образовании

направлены на реализацию государственного стандарта дошкольного

образования и воспитания Республики Казахстан.

В настоящее время педагогические коллективы ДОО интенсивно

внедряют в работу инновационные технологии. Поэтому основная задача

педагогов дошкольного учреждения – выбрать методы и формы организации

работы с детьми, инновационные педагогические технологии, которые

оптимально соответствуют поставленной цели развития личности.

В соответствии с инициативой Президента Республики Казахстан

Нурсултана Абишевича Назарбаева наше государство приступило к реализации

концепции полиязычия в образовании. Педагогический коллектив Восточно-

Казахстанского гуманитарного колледжа г. Усть-Каменогорска с 2012 года

определил одним из приоритетных направлений работы - пилотный проект

полиязычного образования. В 2015-2016 учебном году набрана и обучается

экспериментальная группа по специальности 0101000 «Дошкольное воспитание

и обучение» с присвоением квалификации «Воспитатель дошкольных

организаций» с возможностью обучения детей на трёх языках – казахский,

английский, русский. С целью повышения языковых компетенции обучающихся

колледж приобрел мультимедийную программу EDISOFT, при помощи

которого можно самостоятельно изучать английский язык. Также введена

дисциплина по выбору преподавания иностранного языка в дошкольных

организациях - 147 часов. Во внеурочное время в колледже работают языковые

кружки. Налажены связи с библиотеками колледжа, Американским центром в

173

г. Усть-Каменогорске, волонтерами «Назарбаев. Интеллектуальные школы».

Преподавателями психологии разработан трехязычный словарь

психологических терминов.

Один из видов работ по развитию трехъязычия - это тесная и

целенаправленная работа с библиотекой колледжа. 25 декабря были подведены

итоги конкурса «Расскажи о своей любимой книге», организованного

заведующей библиотекой Н.Недосековой, а также сотрудником библиотеки

А.Егоровой.

Цель конкурса - поддержка чтения как культурной ценности, основы

интеллектуального, творческого, личностного развития. Участники конкурса

грамотно презентовали свои любимые книги как на казахском и русском

языках, так и на английском языке. Были представлены слайдовые презентации

на трех языках об авторах книг, о книгах, прочитанных обучающимися,

видеосюжеты. Также были озвучены отрывки из любимых книг на казахском,

русском и английском языках. По окончании конкурса победителям и

участникам были вручены сертификаты по номинациям.

Студенты нашего колледжа проходят педагогическую практику в

дошкольных оргнизациях образования и дошкольных мини-центрах (ДМЦ), в

классах предшкольной подготовки в средних общеобразовательных школах

г.Усть-Каменогорска. Выполняют курсовые работы по психологии и

педагогике, частным методикам по наиболее актуальным темам, в том числе

связанных с применением современных педагогических технологий.

Рис.1 Внедрение новых подходов на организованной учебной

деятельности по математике.

Необходимость подготовки специалистов обусловлена глубокими

преобразованиями в стране, породившими ряд экономических, нравственных и

социальных проблем. Расширяющаяся сеть специализированных учреждений,

коррекционная направленность педагогического процесса предполагают

преодоление и коррекцию имеющихся у ребенка нарушений: двигательных,

речевых, интеллектуальных, поведенческих расстройств, нарушений общения.

Детский сад - особая страна, где главным человеком для ребенка является

воспитатель. Он должен быть знаком с физиологией, разбираться в вопросах

педагогики и психологии, экологического образования, математики,

изобразительной и речевой деятельности, владеть различными технологиями

174

оздоровления детей. Поэтому потребность общества в квалифицированных

специалистах этого профиля достаточно высока. Большое внимание

преподаватели дошкольного отделения Восточно-Казахстанского

гуманитарного колледжа уделяют сочетанию практической и теоретической

подготовки. Профессиональными навыками и умениями студенты овладевают

на практике: разрабатывают индивидуальные программы социально-

педагогического сопровождения, коррекционные программы, изучают личность

ребенка, проводят социально-педагогическую и психологическую диагностику.

Параллельно с изучением теоретических курсов и практической деятельностью

студенты проводят научно-исследовательскую работу. Важный фактор

профессиональной подготовки – творческое развитие будущих специалистов.

Студенты во время занятий имеют возможность развивать свои творческие

способности: сочинять стихи и сказки, конструировать из бумаги и ткани,

работать с природным материалом.

Основные задачи отделения дошкольной педагогики связаны с

повышением профессионального уровня преподавательского состава и

освоением ими современных развивающих технологий преподавания,

развитием творческого потенциала студентов в системе непрерывного

педагогического образования; поиском управленческих механизмов,

обеспечивающих качество подготовки специалистов.

В практику работы введён курс «Современные педагогические

технологии», который позволяет изучить проблемы инновационной

деятельности будущего педагога по различным аспектам внедрения

педагогических технологий в практику работы дошкольных организаций. Темы

программы раскрывают вопросы технологизации педагогического процесса,

отражают содержание воспитания и обучения в современных дошкольных

организациях Восточно-Казахстанской области. Наряду с технологиями,

которые прочно нашли своё место в практике работы с детьми, при изучении

курса акцентируется внимание на проблеме применения педагогики

сотрудничества, социо-игровых технологий и информационно-

коммуникационных технологий через создание компьютерно-игровых

комплексов в ДОО.

Преподаватели секции дошкольной педагогики и специальных дисциплин

на уроках теоретического и практического характера формируют

профессиональные умения и навыки использования современных,

эффективных технологий и методик обучения дошкольников.

На базе учебного кабинета создана и оформлена педагогическая

мастерская по специальности.

При изучении методик широко применяются социо-игровые технологии,

технологии развивающего обучения пользуются популярностью и

обучающиеся видят результативность в использовании «Палочки Кюизенера»,

«Блоки Дьенеша», «Кубики Никитина», «Развивающие игры Воскобовича»,

«Математический планшет»; здоровьесберегающие технологии: пальминг,

элементы дыхательных гимнастик, «Айкуне»- учащиеся принимают участие в

175

изготовлении нестандартного оборудования, которые применяются на

педагогической практике; «ТРИЗ», как способ изображения предметов и

объектов; проектная и экспериментальная деятельность.

Многофункциональность используемых технологий и средств

обеспечивает интеграцию образовательных областей современного

государственного стандарта дошкольного обучения и воспитания

Практические умения и навыки закрепляются в ходе педагогической

практики в базовых дошкольных организациях, создающих необходимые

условия для формирования профессиональных компетентностей будущих

специалистов.

Рис.2 Итоговая конференция по педагогической практике.

В течение ряда лет на базе Восточно-Казахстанского гуманитарного

колледжа организуются курсы переподготовки специалистов для системы

дошкольного образования. Теоретическое обучение сочетается с проведением

мастер-классов, семинаров – практикумов на базе дошкольных учреждений

города, где изучается опыт работы, результативность применяемых

современных методов и средств развития и обучения детей.

Своеобразным парадом применения современных педагогических

технологий является проведение конференций, смотров профессионального

мастерства, в процессе которых обучающиеся имеют возможность

проанализировать успехи и достижения профессиональной деятельности с

детьми дошкольного возраста.

Однако, в целом еще недостаточно методических разработок и

рекомендаций, литературы по применению современных развивающих пособий

и технологий на государственном языке.

Литературы

1. Ваграменко Я.А. Информационные технологии и модернизация образования.

Труды Симпозиума Академии Информатизации образования, 10-11 декабря

2002г. г.Москва. 2002г. с. 171

2. Дашниц Н. Л. Подготовка педагогических кадров к комплексному

использованию информационных и коммуникационных технологий:

176

методические рекомендации. -Ярославль: изд-во «Александр Рутман». - 2005. -

71 с.

3. Кулагин В.П., В.В. Найханов, Б.Б. Овезов, И.В. Роберт, Г.В. Кольцова, В.Г.

Юрасов. Информационные технологии в сфере образования. - М.: Янус-К, 2004.

- 248 с.

4. Роберт И.В., Поляков ВА Основные направления научных исследований в

области информатизации профессионального образования. - М.: «Образование

и Информатика», 2004.- 68с.

5. Ходакова Н.П. Информационные технологии в работе со студентами

факультета дошкольного

воспитания педвуза.// Сборник научных статей. Проблемы педагогического

образования.

Выпуск 26/ Под ред. ВАСластенина, ЕА Левановой. - М.:МПГУ-МОСПИ, 2006.

5с. - 0,2 п.л.

6. Ходакова Н.П. Информационно-коммуникационные технологии в

профессиональной

подготовке специалистов дошкольного образования.// Журнал «Педагогические

науки»№3 2006.

ЗНАЧЕНИЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ИКТ В ПРОЦЕССЕ РАЗВИТИЯ

ДОШКОЛЬНИКОВ

Акумбаева Г.И.

Преподаватель спецдисциплин и информатики

Восточно-Казахстанского

гуманитарного колледжа

В условиях современного развития общества и производства невозможно

себе представить мир без информационных ресурсов, не менее значимых, чем

материальные, энергетические и трудовые. Современное информационное

пространство требует владения компьютером не только в начальной школе, но

и в дошкольном детстве.

На сегодня информационные технологии значительно расширяют

возможности родителей, педагогов и специалистов в сфере раннего обучения.

Возможности использования современного компьютера позволяют

наиболее полно и успешно реализовать развитие способностей ребенка.

В отличие от обычных технических средств обучения информационно-

коммуникационные технологии позволяют не только насытить ребенка

большим количеством готовых, строго отобранных, соответствующим образом

организованных знаний, но и развивать интеллектуальные, творческие

способности, и что очень актуально в раннем детстве - умение самостоятельно

приобретать новые знания.

177

Способность компьютера воспроизводить информацию одновременно в

виде текста, графического изображения, звука, речи, видео, запоминать и с

огромной скоростью обрабатывать данные позволяет специалистам создавать

для детей новые средства деятельности, которые принципиально отличаются от

всех существующих игр и игрушек.

Все это предъявляет качественно новые требования и к дошкольному

воспитанию - первому звену непрерывного образования, одна из главных задач

которого - заложить потенциал обогащенного развития личности ребенка.

Поэтому в систему дошкольного воспитания и обучения необходимо внедрять

информационные технологии.

Практика показала, что при этом значительно возрастает интерес детей к

занятиям, повышается уровень познавательных возможностей.

Использование новых непривычных приёмов объяснения и закрепления,

тем более в игровой форме, повышает непроизвольное внимание детей,

помогает развить произвольное внимание.

Информационные технологии обеспечивают личностно-

ориентированный подход. Возможности компьютера позволяют увеличить

объём предлагаемого для ознакомления материала. Кроме того, у

дошкольников один и тот же программный материал должен повторяться

многократно, и большое значение имеет многообразие форм подачи.

Вне занятий компьютерные игры помогают закрепить знания детей; их

можно использовать для индивидуальных занятий с детьми, опережающими

сверстников в интеллектуальном развитии или отстающих от них; для развития

психических способностей, необходимых для интеллектуальной деятельности:

восприятия, внимания, памяти, мышления, развития мелкой моторики.

Компьютер может войти в жизнь ребенка через игру. Игра - одна из форм

практического мышления. В игре ребенок оперирует своими знаниями, опытом,

впечатлением, отображенными в общественной форме игровых способов

действия, игровых знаков, приобретающих значение в смысловом поле игр.

В ходе игровой деятельности дошкольника, обогащенной

компьютерными средствами возникают психические новообразования

(теоретическое мышление, развитое воображение, способность к

прогнозированию результата действия, проектные качества мышления и др.),

которые ведут к резкому повышению творческих способностей детей.

По сравнению с традиционными формами обучения дошкольников

компьютер обладает рядом преимуществ:

- предъявление информации на экране компьютера в игровой форме вызывает у

детей огромный интерес;

- несет в себе образный тип информации, понятный дошкольникам;

- движения, звук, мультипликация надолго привлекает внимание ребенка;

- проблемные задачи, поощрение ребенка при их правильном решении самим

компьютером являются стимулом познавательной активности детей;

- предоставляет возможность индивидуализации обучения;

178

- ребенок сам регулирует темп и количество решаемых игровых обучающих

задач;

- в процессе своей деятельности за компьютером дошкольник приобретает

уверенность в себе, в том, что он многое может;

- позволяет моделировать такие жизненные ситуации, которые нельзя увидеть в

повседневной жизни (полет ракеты, половодье, неожиданные и необычные

эффекты);

Использование ИКТ на НОД помогает детям

- ориентироваться в информационных потоках окружающего мира;

- овладеть практическими способами работы с информацией;

- развивать умения, позволяющие обмениваться информацией с помощью

современных технических средств.

Применение ИКТ на НОД усиливает :

- положительную мотивацию обучения;

- активизирует познавательную деятельность обучающихся.

Использование ИКТ позволяет проводить НОД:

- на высоком эстетическом и эмоциональном уровне (анимация, музыка)

обеспечивает наглядность;

- привлекает большое количество дидактического материала;

- повышает объём выполняемой работы на занятии в 1,5 – 2 раза;

- обеспечивает высокую степень дифференциации обучения

( индивидуально подойти к ребенку, применяя разноуровневые задания).

Итак, использование средств информационных технологий позволит

сделать процесс обучения и развития детей достаточно простым и

эффективным, освободит от рутинной ручной работы, откроет новые

возможности раннего образования.

Информатизация образования открывает педагогам новые возможности

для широкого внедрения в педагогическую практику новых методических

разработок, направленных на интенсификацию и реализацию инновационных

идей воспитательного, образовательного и коррекционного процессов.

последнее время информационно-коммуникационные технологии (ИКТ) –

хороший помощник педагогам в организации воспитательно-образовательной и

коррекционной работы.

В отличие от обычных технических средств обучения информационно-

коммуникационные технологии позволяют не только насытить ребенка

большим количеством готовых, строго отобранных, соответствующим образом

организованных знаний, но и развивать интеллектуальные, творческие

способности, и что очень актуально в дошкольном детстве – умение

самостоятельно приобретать новые знания.

Использование информационных технологий в образовании дает

возможность существенно обогатить, качественно обновить воспитательно-

образовательный процесс в ДОУ и повысить его эффективность.

Литературы

179

1. Управление инновационными процессами в ДОУ. – М., Сфера, 2008.

2. Горвиц Ю., Поздняк Л. Кому работать с компьютером в детском саду.

Дошкольное воспитание, 1991г., № 5

3. Калинина Т.В. Управление ДОУ. «Новые информационные технологии в

дошкольном детстве». М, Сфера, 2008.

4. Моторин В. "Воспитательные возможности компьютерных игр". Дошкольное

воспитание, 2000г., № 11

5. Новоселова С.Л. Компьютерный мир дошкольника. М.: Новая школа, 1997.

«БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУДАҒЫ ОЙЫН

ТӘЖІРИБЕСІНІҢ МАҢЫЗЫ»

Г.М. Мартаева

Тәрбиеші

«Арина» бастауыш гимназиясы» ЖШС

«Ойын – бала қиялын шығармашылық ойлауға жетелейтін тәрбие

құралы» дегендей, ойын – бала әрекетінің негізгі түрі. Ойын арқылы балалар

қоғамдық тәжірибені меңгереді, өзінің психологиялық ерекшеліктерін

қалыптастырады. Бала ойында да қоғамдық, ұжымдық сипат болады. Мәселен,

кез келген бала еш уақытта жалғыз ойнамайды, қатар құрбыларымен бірлесіп

ойнайды, сол арқылы бір-бірімен өзара қарым-қатынаста болады.

Ойын балалар үшін айналадағыны танып, білу тәсілі. Балалар

ойындарының тәрбиелік маңызын жоғары бағалай келіп, А.С.Макаренко былай

деп жазады: «Бала ойында қалай болса, кейін өскен соң жұмыста да көп

жағынан ұқсас болады».

Сондықтан келешек өсіріп отырған тұлғаларымызды тәрбиелеу алдымен

ойыннан басталады. Ойынның негізгі ерекшеліктері - ол балалардың қоршаған

ортаны адамдардың қимылын, іс-әрекетін олардың бала қимылынан туған

жағдайдағы қарым-қатынасын бейнелеу болып табылады. Бала ешқашан үнсіз

ойнамайды, ол жүреді, сөйлейді, ыңылдайды, секіреді, ойын барысында

сөйлесу қарым-қатынасы үлкен роль атқарады. Сөйлесе жүріп, балалар

пікірлесіп, әсер алады, ойынның түпкі ниеті мен мазмұнын анықтайды.

Ойынның негізгі құрылымдық элементтері мыналар болып табылады: ойынның

түпкі ниеті, сюжеті немесе мазмұны, ойын әрекеттері, рольдер, ойынның өзінен

туатын және балалар жасайтын немесе ұсынатын ойын ережесі.

Әр ойыннан кейін баланың көңіл-күйін қадағалап отыру керек. Оларға

ойын кезінде өз ұстанымына, мінез-құлқына мән беруіміз керек. Әрине

ойыннан кейін әр балаға ойын ойнау барысындағы іс-әрекеттерін, жеке

қасиеттеріне назар аударып, мінезіндегі өзгерістерін қадағалап отырамыз.

Еңбек сүйгіштігі, ойын кезіндегі ұйымдастырушылығын, ойлау барысын, ойын

ойнау белсенділігін зерттейміз. Бала бойындағы ойынға деген:

Жоғары қызығушылығы;

180

Баланың еркіндігі;

Қиялының ұшталуы;

Шығармашылығының шыңдалуы;

Байсалдылық, мәдениеттілік, мейірімділік қасиеттерінің оянуы;

Биік қанағаттанушылығын.

Білім беру саласында өскелең ұрпақты дамыған елдердің қатарында көру

үшін үздіксіз еңбек етуде кез-келген педагогтің алдына қойған мақсаты – оқу-

тәрбие сапасын көтеру үшін балалардың қызығушылықтарын арттырып,

танымдық қабілетін дамыту. Бұл мақсатты жүзеге асыру педагогтің шеберлігі

мен біліктілігіне байланысты. Егер сабақ тартымды да қызықты болса,

балаларға өтілген сабақты игеру де оңай болады. Білім беру саласында

балалардың білімді игеруге деген құлшынысын арттыру үшін, әртүрлі жаңа

технологиялар ауадай қажет. Сондай технологиялардың бірі – ойын

элементтерін пайдалану.

В.А.Сухомлинскийдің сөзімен айтқанда «Ойынсыз ақыл ойдың қалыпты

дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен

жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімі, жасампаз өнерімен

ұштасып, өзін қоршаған дүние туралы түсінік алады. Ойын дегеніміз ұшқыр

білімге құмарлық пен еліктеудің маздап жанар оты».

Ойындар (іскерлік, сюжетті-рольдік, қимыл-қозғалыс, дамытушылық)

баланың ойлау, есте сақтау, қабылдау, қиял сияқты психикалық үрдістерінің

дамуына көмектеседі.

Ойын арқылы бала адамгершілік құндылықтар жөнінде тәжірибе

жинақтайды, оқылған жағдаятты жақсы меңгереді.

Ойын арқылы балалар өздерінің құрбы-құрдастарымен қарым-қатынас

жасауға үйренеді.

Ойындар сабақ мазмұнына сәйкес алынып, жеке және топтық жұмыстар

жүргізуде алға қойған мақсаттарға жеткізіп, нақты қорытынды алуға

көмектеседі.

«Ойын», «Жаттығу» - балалардың танымдық қызығушылықтарын

арттырумен қатар жаңа игерілген түсініктері мен іскерліктерін бекітуге

арналған оқыту әдісі. Ойын әрекеттері мен жаттығулары арқылы баланың жеке

тәжірибесі негізінде оқу материалының мазмұны жүзеге асырылады. Балалар

ойындар жаттығулар нәтижесінде құрбыластарымен жағымды қарым-қатынас

жасау дағдыларына ие болады, өмірлік дағдыларды меңгереді.

«Ойын – балалар өмірінде өте маңызы зор нәрсе, үлкендердің

қайраткерлігі, жұмысы, қызметі қандай маңызды болса, өскен кезде жұмыста да

көбінесе солай болады. Сондықтан болашақ қайраткер ең алдымен тәрбиені

ойын арқылы алады». (А.С.Макаренко).

Ойын арқылы балаларды жақсы көңіл-күйде жүруге дағдыландыруды

ұйымдастыруға ерекше мән берілуі тиіс.

«Әрбір бала өзінше шағын ғарыш, әлем деседі. Ол бұл дүниеге жай ғана

емес, өзінің ерекше міндетімен келеді. Адам баласы дегеніміз – жоғарғы

дүниеден жер бетіне жіберілген тіршілік иесі.

181

«Бала ойынмен өседі, дана оймен өседі».

«Көне болмай – жаңа болмас,

Бала болмай – дана болмас».

«Ойнай білмеген,ойлай да білмейді».

«Ойын» - бұл адамның мінез-құлқын өзі басқарумен анықталатын қоғамдық

тәжірибені қалыптастыруға арналған іс-әрекеттің түрі.

Ойын – баланың ақыл-ой белсенділігін қалыптастырудың маңызды

құралы бола отырып, алған білімдерін тереңдете түседі. Ойын баланың білімін

тереңдете және түрлендіре түседі, әрі пысықтайды.

Ойынның да өзіне тән мотивтері болады. Мысалы, мазмұндық, рөлдік

ойындар баланың зейінін, есін, ойлау қабілетін, қиялын қалыптастыруда зор

маңыз алады. Ойын әсері арқылы бала өз қасиетін қалай қанағаттандыра

алатынын, қандай қабілеті бар екендігін байқап көреді. Ал, ақыл-ой

ойындарында белгілі бір ережелерді сақтап ойнайды. Ол ойындар баланың

тапқырлығын, байқағыштығын, зейінділігін арттырумен қатар, ерік сезім

түрлерін де дамытады.

Балалар бақшасында пайдаланылатын ойын түрлері:

«Суретшілер байқауы» ойыны:

Мақсаты: Теледидардан көрген ертегі және фильмдердегі кейіпкерлерді

нақ көрсете білу.

Нұсқау: Жүргізуші алдын-ала қиындыққа кірген кейіпкерлерді

суреттейді. Балаларға бұл суретшінің рөлін ойнау барысында оны қара немесе

түрлі түсті түрге айналдырып, кейіпкерлердің зұлым түрін мейірімді түрге

айналдыра білуі қажет.

Нәтиже: Балалардың белсенділігін арттырып, жақсы мен жаманды бір-

бірінен айыра білуге үйрету.

Танымдық іс-әрекет сипатына сәйкес ойын түрлері балалардың

орындаушылық әрекеттің талап ететін шығармашылық ойындар, қайта

жаңғырту іс-әрекетін орындауға бағытталған ойындар, қайта жасау іс-әрекеттің

жүзеге асыруға бағытталған балалардың іс-әрекеттерінің бақылауға

бағытталған ойын түрлерін ойын-сабақ, ойын-жаттығу, сергіту-ойындары,

дидактикалық ойындар, сөздік ойындар, логикалық ойындар деп бөлуге

болады.

1. Қабылдау қабілетіне: «Ине мен жіп» ойынының шарты:

Тәрбиеші: Мен ине боламын, сендер жіпсіңдер, сендер менің артымнан бір-

бірлесіп белдеріңнен ұстап тұрыңдар. Қазір бәріміз алдымызда тұрған

кедергілер арасынан үзілмей жүгіреміз. Кім жіпті үзсе, сол ойыннан шығады.

2. Бұл қашан болады? Шарты: Жыл мезгілдеріне байланысты суреттер

көрсетіледі, сол суреттер ішінен керек суретті көрсетіп, әңгімелеп береді.

Есте сақтауға арналған ойындар:

«Төрт құбылыс» шарты: Балалар шеңбермен тұрады.

Тәрбиеші: «Су»- десе, қолдарын алдарына созады, «ауа» десе, қолдарын

жоғары көтереді, «от» десе, қолдарын айналдырады, «жер» десе, қолдарын

төмен түсіреді. Кім шатасса, сол бала ойыннан шығады.

182

Зейін тұрақтандыруға арналған ойын:

«Дайын бол!» шарты: Балалар шеңбермен жүреді, тәрбиеші бір сөз

айтады, балалар сол сөзді іс-қимылмен көрсетеді.

Мысалы: Қоян – секіреді, ат – шабады, құс-ұшады, қораз-қоқылдайды.т.с.с.

Ойлау қабілетіне арналған ойын: Тәрбиеші: ат-шабады, ал қарлығаш-ит

үреді, ал шошқа-жылан жорғалайды, ал балық үйде боздайды, ал жылқы –

осылай ойын жалғаса береді.

Қиялды дамытуға арналған ойындар:

«Менің көңіл-күйім» шарты: мимикамен көңіл-күйін көрсетеді: ашулы, көңілді,

таңғалу, ренжу, қорқу т.б.

Ойын жаттығулар.

«Амандасу рәсімі» ойыны: Шеңберге тұрып, қолымызды бір-біріміздің

иығымызға қоямыз. Жымия қарап күлімсірейміз. Әр амандасу рәсімінің

ерекшеліктері бар. Бүгін біз амандасу барысында фильмдегі кейіпкерлерді

біріктірейік.

Мысалы: Сәлем, Шолпан, сен маған «Қыз Жібектегі» Жібекті елестетесің.

Рахмет, сен де қазақтың ару қыздарынан кем түсіп тұрған жоқсың.т.с.с.

Мазмұны бойынша барлық дидактикалық ойындар балалардың ақыл-ой

белсенділігін қалыптастырудың маңызды құралы бола отырып, олардың

бағдарлама материалының негізгі тақырыптары бойынша алған білімдерін

тереңдете түсуді, әрі пысықтауды көздейді.

Құрылымы бойынша дидактикалық ойындарды мынадай түрлерге

жіктейді: сюжеттік-рөлдік ойындар, драмалық ойындар, жаттығу ойындар,

әдеби-музыкалық ойындар.

Танымдық іс-әрекет сипатына сәйкес ойын түрлері: балалардың

орындаушылық әрекетін талап ететін ойындар, қайта жаңғырту іс-әрекетін

орындауға бағытталған ойындар, қайта жасау іс-әрекетін жүзеге асыруға

бағытталған ойындар, ізденіс іс-әрекетіне бағытталған ойындар.

Қазақ халқы өмірге дені сау, шыныққан азаматтар тәрбиелеу жөнінде өз

ұрпақтарына үлкен де бай мұра қалдырған. Соның бірі – ұлттық ойындар.

Балалар ұлттық ойындар арқылы мінез-құлық қалыптастырып, өзіндік ерекше

қасиеттерін айқындай түседі. Баланың ойыны ересек адамдардың еңбегіне

еліктеуден өрістеп, бара-бара шын мәніндегі еңбекке айналады. Көшпелі өмір

кешіп, мал баққан ата-бабаларымыздың көзі ашқаннан көрген театры да, өнері

де, көңіл көтерер қызығы да ұлттық ойындар болғандығын естен шығармай,

келер ұрпаққа жеткізу міндеті тәлім-тәрбиемен айналысып жүрген педагогтарға

жүктеледі.

Ұлттық ойындарының педагогикалық мүмкіндіктеріне сәйкес мынадай

жіктемесі бар: Білім беретін ойындар, тәрбиелейтін ойындар, дамытатын

ойындар, диагностикалық ойындар, жеке тұлғаны әлеуметтендіретін ойындар.

Қорыта айтқанда: Ойын – адамның өмірге қадам басардағы алғашқы қадамы.

Қазақ халқының «Ойын ойнап,ән салмай,өсер бала бола ма?» деп айтқандай

баланың өмірінде ойын ерекше орын алады.

183

Әдебиеттер

1. Республикалық педагогикалық журнал «Бала мен балабақша» № 2 2017 жыл.

2. Ф.Н. Жұмабекова «Мектепке дейінгі педагогика», Алматы, 2008жыл.

3. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал «Мектепке дейінгі білім» № 4

2015 жыл.

«ИСПОЛЬЗОВАНИЕ СИСТЕМНО-ДЕЯТЕЛЬНОСТНОГО ПОДХОДА В

ОБРАЗОВАТЕЛЬНОМ ПРОЦЕССЕ ДОШКОЛЬНИКОВ»

О.Г.Сычёва

Преподаватель спецдисциплин

Восточно-Казахстанского

гуманитарного колледжа

Однажды ученики спросили Мастера, можно ли за пару мелких монет

накормить голодную семью.

- Можно, - ответил Мастер.

- Но как? - удивились ученики, - Ведь за пару монет можно купить только

несколько мелких рыбин.

Мастер усмехнулся и сказал:

- Если дать голодному человеку кусок рыбы - он съест и будет опять голодным.

А если вручить удочку - сможет ловить рыбу и обеспечит пропитание

себе и своей семье на долгое время.

Старинная китайская притча

Жизнь человека в постоянно меняющихся условиях ХХI века требует

новых знаний и умений. Ответ на вопрос, какие качества и способности

необходимы ему, выражается в попытках описать, нарисовать идеальный образ

современного человека. Он предприимчивый и творческий, самостоятельный и

ответственный, способный видеть и решать проблемы автономно и в группе,

готов постоянно учиться, находить и применять нужную информацию, уметь

ставить перед собой цель, принимать решения, уметь делать адекватный выбор

в соответствии с собственными способностями и возможностями…

Кто же, как не дошкольное образовательное учреждение, призвано

развивать способности дошкольника реализовать себя в новых социально-

экономических условиях, уметь адаптироваться в различных жизненных

ситуациях…

Понятие системно - деятельностного подхода было введено в 1985 году как

особого рода понятие. Что значит «деятельность»?

«Деятельность - система действий человека, направленная на достижение

определенной цели» (Леонтьев А.Н.).

«Деятельностный подход - это организация и управление педагогом

деятельностью ребенка при решении им специально организованных учебных

задач разной сложности и проблематики. Эти задачи развивают не только

184

предметную, коммуникативную и другие виды компетентностей ребенка, но и

его самого как личность» (Л.Г.Петерсон).

Системно - деятельностный подход- это организация образовательного

процесса, в котором главное место отводится активной и разносторонней, в

максимальной степени самостоятельной познавательной деятельности ребенка.

Целью деятельностного подхода является воспитание личности ребенка

как субъекта жизнедеятельности. Быть субъектом – быть хозяином своей

деятельности: ставить цели, решать задачи, отвечать за результаты. Иными

словами, ребенок — выпускник ДО должен обладать личностными

характеристиками, среди них инициативность, самостоятельность, уверенность

в своих силах, положительное отношение к себе и другим, развитое

воображение, способность к волевым усилиям, любознательность. Цель

детского сада — эмоционально, коммуникативно, физически и психически

развить ребенка. Сформировать устойчивость к стрессам, к внешней и

внутренней агрессии, сформировать способности, желание учиться. В

настоящее время все более актуальным в образовательном процессе становится

использование в обучении приемов и методов, которые формируют умения

самостоятельно добывать новые знания, собирать необходимую информацию,

выдвигать гипотезы, делать выводы и умозаключения, развивать у

дошкольников умений и навыков самостоятельности и саморазвития. Но как

этого достичь современному педагогу? А для этого педагогу необходимо

простроить детскую деятельность так, чтобы у воспитанников возник

познавательный интерес, для чего их нужно столкнуть с «преодолимой

трудностью», то есть создать проблемную ситуацию, а чтобы решить ее, нужно

выполнить определенные учебные действия. И уже на этом этапе создать для

каждого ситуацию успеха. Создание психологического комфорта, вера в силы

каждого ребенка, ориентация на творческое начало, мотивирование к

деятельности – все это стороны деятельностного подхода. В основе, которого

лежит идея эффективного использования АМО (активных методов обучения)

на каждом этапе образовательной деятельности и гармоничного встраивания их

в образовательный процесс.

Сущность реализации деятельностного подхода хорошо раскрывает Г.А.

Цукерман: «Не вводить знания в готовом виде. Даже если нет никакой

возможности повести детей к открытию нового, всегда есть возможность

создать ситуацию поиска…», поэтому деятельность детей целесообразно

моделировать используя современные технологии деятельностного типа: - здоровьесберегающие технологии;

- технологии проектной деятельности;

- технология исследовательской деятельности (опыты (экспериментирование)

освоение причинно-следственных связей и отношений;

- информационно-коммуникационные технологии (компьютер,

мультимедийный проектор, интерактивная доска, ноутбук, телевизор и т.д.);

- личностно-ориентированные технологии (тренинги, этюды, образно-ролевые

игры, упражнения, наблюдения и т.д.);

185

- игровая технология.

Последовательная реализация деятельностного подхода повышает

эффективность образования. Научить человека плавать можно только в воде, а

научить действовать можно только в процессе деятельности. Любая

деятельность должна начинаться с постановки цели, личностно значимой для

каждого ребёнка.

В системно-деятельностном подходе категория “деятельности” занимает

одно из ключевых мест, а деятельность сама рассматривается как своего рода

система. Для того, чтобы знания детей были результатом их собственных

поисков, необходимо организовать эти поиски, управлять детьми, развивать их

познавательную деятельность.

«Признаки различных моделей организации образовательного процесса».

Ребёнок- объект деятельности Ребёнок - субъект деятельности

Позиция ребёнка

Ребёнок – объект формирующих

воздействий взрослого человека

(взрослый управляет (манипулирует)

ребёнком, занимает более активную

позицию)

Ребёнок – субъект взаимодействия со

взрослым (сотрудничество взрослого и

ребёнка; ребенок, если и не равен, то

равноценен взрослому; ребенок активен не

менее взрослого)

Лозунг

«Делай как я!» «Вместе с ребёнком»

Регламентированность

Большая регламентированность

образовательного процесса,

использование готовых образцов и

шаблонов (готовых конспектов)

Гибкость в организации образовательного

процесса, учет потребностей и интересов

детей.

Форма организации деятельности

Основная форма – учебное занятие. Организация детской деятельности в

различных, адекватных дошкольному

возрасту формах.

Ребёнок- объект деятельности Ребёнок - субъект деятельности

Преобладающие методы

Монолог взрослого (преобладание

словесных методов работы)

Диалог (общение) взрослого и ребёнка

Рассадка детей

Рассадка «взрослый напротив ребёнка» Рассадка взрослых и детей «по кругу»

Участие ребёнка в образовательном процессе

Обязательность участия Необязательность участия

Основной мотив

Основной мотив участия в

образовательном процессе – авторитет

взрослых (педагога, родителей)

Основной мотив участия (неучастия) в

образовательном процессе – наличие

(отсутствие) интереса у ребёнка

Структура ОУД на основе деятельностного подхода:

1.Создание проблемной ситуации.

186

2. Целевая установка.

3. Мотивирование к деятельности.

4. Проектирование решений проблемной ситуации.

5. Выполнение действий.

6. Анализ результатов деятельности.

7. Подведение итогов.

Организация Пространства ОУД при деятельностном подходе.

Максимальное приближение к ситуации «круглого стола», приглашающего к

равному участию в работе, обсуждении, исследовании.

Свободный выбор детьми рабочего места, перемещение, чтобы взять тот

или иной материал, инструмент.

Партнер – взрослый всегда вместе (рядом) с детьми, в круге

(в учительской позиции он вне круга, противостоит детям, над ними).

Задачи деятельностного подхода

в образовательном процессе дошкольников:

Создать условия для того, чтобы сделать процесс приобретения знаний

ребенком мотивированным;

Учить ребенка самостоятельно ставить перед собой цель и находить пути,

в том числе средства, ее достижения;

Помогать ребенку сформировать у себя умения контроля и

самоконтроля, оценки и самооценки;

Дарить ребенку радость творчества, учить осознанию авторского голоса;

вести ребёнка от собственного опыта к общественному;

Быть не «НАД», а «РЯДОМ»;

Радоваться вопросу, но отвечать не спешить;

Учить анализировать каждый этап работы;

Критикуя, стимулировать активность ребенка.

«Я слышу – я забываю,

я вижу – я запоминаю,

я делаю – я усваиваю».

Китайская мудрость

Литература

1.Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. М., 1977.

2. Словарь - справочник воспитателя/ Авт.-сост. С. С. Степанов. - М.:ТЦ Сфера,

2008.

3.Асмолов А.Г. Системно- деятельностный подход к разработке стандартов

нового поколения // Педагогика № 4, 2009.

4.Кудрявцева, Н.Г. Системно – деятельностный подход как механизм

реализации задач нового поколения /Н.Г. Кудрявцева //Справочник заместителя

директора.- 2011.-№4.-С.13-27.

187

ОЙЫНШЫҚТАР ЖӘНЕ ОНЫҢ МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ

БАЛАЛАРЫНЫҢ ДАМУЫНДАҒЫ МАҢЫЗЫ

Ш.Р.Ауганбаева

Әдіскер

ШҚО, Өскемен қаласы әкімдігінің

«№ 100 Балабақша-бөбекжайы» КМҚК

Бала ойыны үшін қажетті құрал – ойыншық. Ойыншық бала ойынының

қызықты әрі көңілді өтуі үшін оған серік. Ойыншық баланың түрлі бейнелер

жасауына және жүзеге асырмақ рольдерін дұрыс көрсетуіне көмектеседі.

Ойыншық арқылы жасамақ бейне ақиқат шындық түрінде беріледі. Қолындағы

қуыршағын құндақтап, оны аймалап, еміренген кезде бала өзін бейне бір

«мамасындай» сезінеді. Ойыншық атқа мініп алғанда, бала өзін салт атты келе

жатқандай қиялдайтынын сан көрген боларсыңдар.

Ойыншықтың педагогикалық мәні орасан зор. Ата-ана, тәрбиешілер

ойыншық арқылы баланың дүниетанымын кеңейтеді, олардың ойын, түсінігін.

Қиялын дамытады. Сондықтан да Н. К. Крупская ойыншыққа ерекше мән беріп,

ойыншық баланың өмірді тануына жәрдемдеседі, оған көмектеседі деп қарады.

М. Горький балаға өмір туралы түсінік беріп, өзінің елі туралы ұғындырып

отырудың қажеттілігін айта келіп, оны ойыншық арқылы ешбір қиналмастан,

әп-сәтте меңгеруге болатындығын сан рет ескертті. Күрделі ұғымдар мен қиын

түсініктерді балаға ойын мен ойыншық арқылы жеткізу өте жеңіл де қолайлы.

Ретімен дұрыс сұрыпталып алынған ойыншық баланың ерік қасиеттерін

еңбекке деген сүйіспеншілігін, ұжымдыққа тәрбиелеудегі моральдық

сапаларын қалыптастыруға әсер етеді. Құрылыс ойыншықтары, құрастыру

балаларды ұйымдастырып, бір мақсатта еңбектенуіне ықпал етеді. Көркемөнер

шығармалары жөніндегі ойындар балаларға өте жақын, сондықтан көркемөнер

туралы ойындар баланың эстетикалық талабын өсіру үшін пайдалы.

Ойыншық — баланың серігі. Бүлдіршіндер ішкі сырларын ойыншығымен

бөлісіп, сырласады,сөйлеседі. Ойыншық деген сөз баланың, жанындағы

суреттеулердің белгісі деген сөз. Балаға ұйпалауына көнетін, не қылса, соған

жарайтын жабайы ойыншық ұнайды. Әшекейлі ойыншық баланың ішін

пыстыртады. «Балаға нағыз қолайлы ойыншық бір үйім құм» деген бір

педагогтың сөзі дұрыс сөз.

Бала төрт айлығында-ақ қолына ұстаған ойыншықтарының түрі мен түсін

ажырата алатын қалге жетеді. (Оған көптеген адамдар сенбеуі де мүмкін. Бірақ

солай). Ол өзіне ұнаған ойыншыққа көзінің қиығын (қиығын деген жету

бағытына қарай қарау) салып қолымен ұстауда тырысады, оны ұстай-ды,

қолымен аузына апарады, жалайды да. Одан кейін тастай салуы да мүмкін.

Ғылыми деректерге сүйенсек ана құрсағында жақсы дамыған, қозғалысқа

келген, ананың көңіл-күйі жоғары болып туған балаларда ерте қозғалады, ата-

аналарына өздерінің сезімдерін байқатады. Өздері қозғалысқа келе бастады.

(Бұл алты ай мерзімде байқалатын белгілер). Ал - 9-10 айлығында бала жеке

188

сөздерді "апа", "ата", "ат", "дала", "мам" деген сөздерді анық айта бастайды.

Содан келіп бала мен ата-ана арасындағы қарапайым қатынас-қозғалыстарды

бастайды. Оны тек жақсылық деу керек. Қолындағы ойыншыққа қызығады,

көзін шұқиды, аузын сипайды, лақтырады, қайта алады. Осы кезден бастап

баланың ойын ойлауға, сөйлеуге, еңбектенуге деген талпыныс деп атауға

болады. Ойыншықтармен күрделі ойын ойнауы, қозғалуы, лақтыруы,

сындыруы әдепке айналуы да мүмкін,

Екі-жасқа толып, үш жасқа аяқ басқан кезде тәрбиешінің алдында

баланың жеке-дара ойнайтын ойынын дамыту міндеті тұрады, мұның өзі

неғұрлым есейген балалардың бірлесіп ойнауына қолайлы алғы шарт болып

табылады. Бұл кезеңде балаларды ойыншықтармен әрекет жасап, оларды

орынды пайдалануға үйрету маңызды, әр түрлі ойыншықпен қызықтырып,

олармен ойнау мүмкіндіктерін, яғни олармен ойнау тәсілін көрсету қажет.

Осымен қатар басқа балалар ойнап жатқанда оларға бөгет жасауға,

ойыншықтарын тартып алуға болмайтындығын балаларға түсіндірген жөн.

Оның әрекетіне тұрақты болуын, өз ойынына беріліп ойнауын қалыптастыру

қажет.

Ойыншыққа бейнеленетін образ – адам, хайуанаттар, әр түрлі заттар мен

бұйымдар болып табылады. Ойыншық баланың танымын кеңейтіп, түсінігін

нақтылап, қиялын дамытып ойынның тақырыбын ойлап табуына көмектеседі.

Ойыншық ойынның идеясын белгілеуге әсер етеді. Образдық ойыншықтар қай

жастағы балаға болсын, керек нәресте кезінен бастап, ересейгенге дейін қажет.

Образды ойыншықтардың ішінде ең бірінші орында қуыршақ тұрады.

Образды ойыншықтар кішкентай сәбиді де, естияр және ересек баланы да

қуантып, олардың ойынға белсенді араласуына, қызыға ойнауына жағдай

жасайды. Бұрандала ойыншық машинамен бірге жүгіріп немесе жіп тағып алып

жүргізіп ойнайды. Бала үшін ойыншықтың қарап тұрғанынан жүгіріп, қимялдап

ойнағаны әлде қайда қызықты.

Ойын әрекетін дамытып байыту мақсатымен бақылаулар, экскурсиялар,

қуыршақтармен ойын сабақтар өткізу керек, олардың мазмұнын ойыншықтар

әрекеттерінің өзі белгілейді; қуыршақты тамақтандыруға, ұйқыға жатқызуға,

емдеуге болады, Қуыршақпен шағын инсценировкалар жасап көрсету

балаларды мінез-құлықтың кейбір ерекшелігімен ойыншықтарды тартып алмай,

сұрап алу; ойнап болған соң ойыншықтарды орындарына қою және т. б.

таныстырады. Балалардың ойындары мен өзара қарым-қатынастарын

қалыптастырудың барысында көтермелеу, қайсыбір баланың қолайлы іс-

әрекетіне (дұрыс құрастырылған пирамидаға, матрешкаға және басқаларға)

олардың назарын аудару қажет.

Ойынның жеке бала үшін ғана емес, бірнеше бланы бір жерге

топтастырып, бірлесіп ұжым болып ойнауына мүмкіндік жасау үшін де,

ойыншық баланы қуанышқа бөлеп, орлардың ойындарын тиісті арнаға

бағыттап отыру үшін кітаптың, журналдың қаншалық мәні болса да, бұлар үшін

ойынышықтың мәні соншалық.

189

Ойыншыққа қойылатын педагогикалық, көркемдік арнайы талаптар бар.

Олар:

1. Ойыншық тәрбие мақсатына лайық болу керек.

2. Ойыншық өзінің мазмұны, түр-сипаты мен пішіні жағынан тартымды

жасалып, баланы қызықтырарлықтай, қуанышқа бөлерліктей болуға тиіс.

3. Ойынның баланы ұжымшылдыққа тәрбиелерліктей әсер туғызып баланың

бойына жағымды әдеттер мен дағдыларды қалыптастырып, олардың жеке

басын тәрбиелеуге көмектесерліктей болуы керек.

4. Ойыншық баланың басқа халықтарды құрметтеп, оған деген сүйіспеншілігін

арттыруға бағытталуы тиіс. Ол үшін жасалатын ойыншық әрбір халытың өзіне

тән ерекшеліктерін көрсетерліктей етіп жасалуы керек.

5. Ойыншық баланың көркемдік сезімін, әдемілікті, сұлулықты танудың

сезімін тәрбиелейтіндей болуы тиіс. Өмірді түсінуіне көмектесіп, эмоциялық

сезіміне әсер етуі тиіс.

6. Ойыншық баланың шығармашылық ойын дамытуға ықпал етерлік болсын.

Бала қуыршақтың киімінің шешіліп киілуін немес шашының таралып, өрілуін

тәуір көреді. Сондықтан әрбір ойыншықты бейнелеген зат – типтік мүсіенді

бейнелерлік болуға тиіс.

7. Ойыншықта күлкілі сықақ, көңілді шаттық туғызарлық бейнелер жасалуға

тиіс, бірақ мазаққа, карикатураға айналдырып жіберуге болмайды. Ойыншық

баланың қимыл, белсенді әрекет жасауына көмектесерліктей болуға тиіс. Әрбір

ойыншық, оның мазмұны неге арналғаны, материалына, байланысты

айқындалады.

Ойыншыққа тиісті гигиеналық талаптар да қойылады:

1) Ойыншық баланы жарақаттарлықтай, қолын кесіп кетерліктей, яғни олардың

денесіне нұсқан келтірерліктей болмауға тиісті.

2) Ойыншықтың бояуы ашық әдемі болуға тиіс, бірақ олардың денсаулығына

әсер етпейтіндей болсын. Өйткені бала ойыншықты аузына салып немесе ұстап

жүргенде денесін уландырарлықтай болмасын. Ойыншық тез тазаратындай

болуы керек. Жууға, дезинфекция жасауға, сүртуге жарарлық болғаны жөн.

3) Ойыншықтың нақтылығы мен төзімділігі де керек. Егер ойыншық тым әлсіз,

сынғыш болса, баланы әуре сарсаңға салып, олардың жылап, ашулануына себеп

болады.

Ойыншықты іріктеп, таңдап алу кезінде тәрбиеші сол ойыншықтарға

қойылатын педагогикалық, көркемдік, гигиеналық талаптарды басшылыққа

алуға тиіс.

Ойыншықты тұтыну, пайдалану баланың жасына байланысты. Бала

неғұрлым есейген сайын ойыншықтың шандыққа қабысып, оған ұқсай түсуін

қалайды. орта және ересектер тобындағы бала жай құрастырылған машинадан

гөрі моторлы, рульді машинаны ұнатады. Бұрандала машинаның моторына,

механизмге қызыға қарайды. Ересектер тобындағы балалар үшін ойыншық

таңдағанда сюжетті ойындар ойнарлықтай ойыншықтар таңдау керек. Мысалы,

зоопарк, көше тәртібі, жол белгілері т.б.

190

Балалардың көңілді ойнауы үшін және өмірі қуанышқа толы болуы үшін

«көңілді ойыншықтар» немесе «ермек ойыншық» сияқтылардың мәні зор.

Әрине, әрбір ойыншық бала үшін қызықты, ермек етерліктей болуға тиіс.

Ойыншықты жасаудағы мақсаттың өзі бала өмірін қуанышқа толтырып, қызық

ету ғой. Сондықтан ойыншық баланы көңілдендіріп, сезімін тәрбиелеп, ойынға

қатыса аларлықтай болуға тиіс. Мысалы, билейтін торғай, әр түрлі үн

шығаратын үйрек т.с.с. Ойын үшін әр түрлі костюмдер керек. Бірақ жасалмақ

бейненің барлық детальдарын көрсетерлік болуы міндетті емес. Бейнені

нұсқайтын шартты түрдегі бірер белгі болса жетеді.

Кіші топта қуыршақ ойыншықтары басты орын алады. Қуыршақтың

жұмсақ целлулоидтан жасалғаны қолайлы. Қуыршақтың киімі гүлді, ашық түсті

маталардан тігілгені жөн. Бұл жастағы бала әдетте қуыршақты киіндіріп,

шешіндіруге онша төселмегендіктен, оның киімдері мейлінше жеңіл киіндіріп,

шешіндірерліктей болғаны дұрыс. Қуыршаққа арналған ойыншық, мебельдер

қарапайым, мықты болғаны жөн. Өйткені орындыққа балалардың өздері

отыратын кездері де аз болмайды. Топта – аю, қоян сияқты ойншықтардың

болғаны жөн. Сюжетті ойындарда тамақтандырып, күтіп, емдеп, серуенде бірге

қыдырады. Сол себепті оларға қимыл қозғалысқа шақырарлықтай ойыншықтар

керек.

Орта тобындағы балалардың таным түсінігін кеңейту, айналасын, өмірді

тану, ұжымдық қарым-қатынас жасау тұрғысындағы ойынға баулитын

ойыншықтар болуына мән беріледі. Айталық, сәбилер тобында және

қуыршақтармен ойнаса, мұнда қуыршақ және оған керекті жиһаздар қажет.

Баланың жасының өсуіне қарай олардың танымы да, түсінігі де дами

түседі. Осыны ескеріп 4-5 жастағылар үшін ойыншық сұрыптағанда, бұл

жастың өзіне тән ерекшелігін мейлінше қадағалаған мақұл. Бұл – ұжымдық

ойынға бастайтын шақ. Сәбилер тобында ойыншықты жинауға, тазартуға

тәрбиеші жәрдемдессе, естиярлар тобындағылар оны өздері атқара алады. Тек

берілген тапсырманың нақты болуын және оның орындалуын қадағалау керек.

Тәрбиешінің мұнда бақылауы, талап етуі басым болды, сонымен бірге

ойыншықтарға ұқыпты болуға да мән бергені жөн.

Ересектер тобындағыларға ойыншық таңдау, сұрыптау - өте жауапты

мәселе. Мұнда «саяхат жасау», «Театр», «Мектеп» сияқты ойынға лайық

ойыншықтар қажет. Қуыршаққа киім тігу, спорт ойындары, шаңғы тебу,

тапқырлық т.б. ойындары және оқу жұмысына лайық ойындар таңдалады.

Жазу, есептеу, қолын жаттықтыру, әліппе оқыту және т.с.с.

Қандайда халықтың ойыншықтары олардың педагогикалық даналығын,

халық шығармашылығын, оның тамаша талантың танытудың бір түрі болып

отыр. Бұл ойыншықтар алуан боляулы, ойнауға қолайлы, ертегі шарттарына

лайық болғандықтан балалар оған сүйіспеншілікпен қарап, қуанышпен қабыл

алады.

Әдебиеттер

191

1. Қазақстан Республикасы 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді

дамыту тұжырымдамасы – Астана, 2011ж.

2. Губанова Н.Ф. Игровая деятельность в детском саду. Программа и

методические рекомендации. – М., 2008

3. Әмірова Ә.С. Шығармашылық пен оқытудың өзара байланысы // Білім

берудегі менеджмент. – 2005. - № 4. - 38-43 бет.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СЮЖЕТТІК-РОЛЬДІК

ОЙЫНЫ

А.К.Толыкова

әдіскер

ШҚО,Өскемен қаласы әкімдігінің

«№ 100 Балабақша-бөбекжайы» КМҚК

Ойын - мектепке дейінгі балалар әрекетінің негізгі түрі, сондықтан ол

бала өмірінде тәрбиенің шешуші шарты болып табылады. Бала өзін қоршаған

ортаны, өмір сүріп отырған айналасындағы заттар мен құбылыстарды, адамдар

арасындағы қарым- қатынасты баланың білуі, сезінуі ойын негізінде жүзеге

асады. Баланың таным түсінігі, іс-әрекеті ойыннан бастау алады да - болашақ

өмірінде жалғасын табады. Ойын үстінде бала жеке тұлға ретінде дамиды,

адамдармен қарым-қатынасты, әрекетті өзі реттеп, ұжымдық ойлаудың

алғашқы тәжірибесін алатындығы дәлелденген. Ғалымдар балалар ойыны

стихиялы, бірақ ересек адамдардың қоғамдық және еңбек: әрекетінен

туындағаны заңдылық деп есептейді.

Кеңестік педагог А.С.Макаренко «Баланың ойынға деген құмарлығы бар,

сол құмарлықты қанағаттандыра білуіміз керек. Ойнау үшін тек қана уақытты

бөліп қана қоймай, сонымен бірге баланың барлық өміріне ойынды бере және

сіңіре білуіміз қажет. Оның барлық өмірі - ойыннан тұрады», -деген пікірін өз

еңбектерінде атап өткен.

Балаларды ойынға қатыстыру қажет. Өскелең ұрпаққа қоғамдағы

мәдениеттің сәтті берілуі, балаларға ересектер тарапынан ұсынылатын

ойынның мазмұнына да байланыста болады. Қоғамдағы тәжірибені жемісті

меңгеру үшін, әрекет ету үрдісінде тек қана баланың өзінің белсенділігі болуы

қажет екендігін де ескере кеткен жөн. Егер де тәрбиеші алынған тәжірибенің

белсенділігін сипаттап ескермесе, онда ойынды үйретудің әдістемелік тәсілдері

мен ойынды басқаруы өз деңгейінде практикалық мақсатына жете қоймайды.

Ойын кезінде жан-жақты тәрбиелеудің мақсаты әр жас кезеңде ойын әрекетінің

психологиялық негізін құрастырған жағдайда ғана табысты іске асырылады.

Бұл ойынның дамуы баланың психикасын үдемелі өзгертумен және ең алдымен

бала тұлғасының барлық жағынан дамудың фундаменті болып табылатын оның

интеллектуалдық ортасына байланысты. Ойында психикалық үрдістер:

қабылдау, ойлау, ес, сөйлеу т.б. қалыптасады.

192

Баланың кез-келген әрекеті белгілі бір міндеттерді шешуге

бағытталғанын педагог-тәрбиеші ұмытпауы тиіс. Негізгі міндеттер қайта

өзгертуге мүмкіндік беретін шешімді және сонымен бірге алға қойған мақсатқа

жетуді жеңілдету аралықтарын алады. Балалар шешетін тәжірибелік міндеттер

оқудан өзгешеленіп тұрады. Ойын міндетінің мазмұны баланың тәжірибесімен,

білімімен ерекшеленеді. Бала өз әрекетінен тәжірибе алады, көптеген

нәрселерді тәрбиешілері мен ата-аналарынан үйренеді. Әр түрлі білімдер,

әсерлер баланың рухани әлемін байытады, осының барлығы ойында көрініс

береді. Ойын міндеттерін шешу заттық әрекеттің көмегімен ойын тәсілдерін

шынайы танып, қорытудан көрінеді. Бала қуыршаққа кесемен су береді, сосын

оны кубикпен алмастырады және содан кейін жай ғана қолын қуыршақтың

аузына алып барады. Бұл баланың жоғары интеллектуалдық деңгейде ойын

міндетін шешкенін көрсетеді. Іс жүзінде бұдан басқаша болуы да мүмкін,

тәрбиеші жинақталған ойын әрекетіндегі баланың ойлауының мәнін түсінбей,

барынша тәжірибелікке ұқсас ұжымдық әрекет етуді талап етуі мүмкін. Бірақ,

бұл біріншіден, баланың күнделікті өмірде не болып жатқандығының барлығын

ойынға енгізсек, онда оның ең негізгі ерекшелігі - қиялдауы жойылып кететінін

ескергеніміз жөн.

Екіншіден, ойын жақсы таныс бейнеленгенімен, бірақ өмірлік жағдайда

аз жинақталған болса, еріксіз дағдарысқа енеді. Сонымен бірге бала күнделікті

өмірде нақты, анық білімдерді ғана емес, сондай-ақ түсініксіз, жорамалданған

пікірлерді де алатындығы белгілі. Мысалы, бала теңізшінің кім екенін біледі,

бірақ оның қандай іспен айналысатындығын білмеуі мүмкін. Өзінің түсінігін

толықтыру үшін ойын үстінде сұрақтар қойып, соған жауаптар алу арқылы,

айқын білімін толықтырып отырады.

Ойынның ұзақ болуын, эмоционалды қанықтығына жету үшін және ойын

міндетін интеллектуалдық тұрғыдан шешуде, педагог баланың мақсатқа

бағытталған тактикалық тәжірибесін байытуы, оны бірте-бірте шартты ойын

жоспарына ауыстыруы, өз бетімен ойнайтын ойында мектеп жасына дейінгі

балаларды шынайылылықты шығармашылықпен бейнелеуін оятуды

қамтамасыз ету қажет.

Ойын бір жағынан, баланың жақын даму зонасын дамытатындықтан,

мектеп жасына дейінгілердің негізгі әрекеті болып табылады. Мұнда жаңа

прогрессивті әрекеттің түрлері туады және өзінің мінез-құлқын еркінше

басқаруын, ұжымдық, шығармашылық әрекет ету ептілігін қалыптастыруымен

байланысты. Ал екінші жағынан, өнімді әрекеттің түрлері оның мазмұнымен

қоректенеді және баланың үнемі өмірлік тәжірибесі молайып отырады [2].

Ойында баланың дамуы ең алдымен, оның мазмұнының әр түрлі

бағыттылығына байланысты өтеді. Дене (қозғалмалы), эстетикалық (ән-күй),

ақыл-ой (дидактикалық, сюжетті-рөлдік) тәрбиесіне тура бағытталған ойын

түрлері бар. Барлық ойын түрлерін тікелей ересектердің қатысуымен және

баланың белсендігінің түрлі формасымен үлкен екі топқа бөлуге болады.

Бірінші топ - бұл ойынды өткізуде және дайындықта ересектердің жанама

түрде қатысуы. Балалардың белсенділігі (ойын әрекеті мен шеберлігін белгілі

193

бір деңгейде қалыптастыру жағдайында) инициативті, шығармашылық сипатқа

ие, балалар өз беттерінше ойын мақсатын қоюға қабілетті, ойынды дамытуға

және міндеттерін шешуде қажетті тәсілдерді табады. Өз бетінше ойнайтын

ойындарда балалардың инициативасын көрсететіндей жағдайлар жасалады. Бұл

топқа әсіресе, өзінің даму қызметімен құнды, әр баланың жалпы психикалық

дамуына үлкен мәнге ие танымдық және сюжеттік ойындарды енгізуге болады.

Екінші топ - бұл әртүрлі үйрететін ойындар, ересектер ойынның ережесін

айтып немесе ойыншықтардың құрылымын түсіндіріп, белгілі бір нәтижеге

жету үшін әрекет етудің белгіленген бағдарламасын жасайды. Бұл ойындарда

тәрбиелеу мен оқытудың нақты міндеттері шешіледі: бұлар белгіленген

бағдарламадағы тақырыптар мен ережелерді меңгеруге бағытталған. Оқыту

ойындары мектеп жасына дейінгілерде адамгершілік-эстетикалық тәрбие

беруде маңызды. Ойынды үйретуде балалардың белсенділігі негізінен

репродуктивті сипатқа ие: олар берілген бағдарлама әрекетінде ойынның

міндеттерін шешуде, тек қана оларды жаңадан өндіреді. Балалардың

құрастыруы мен ептілігінің негізінде шығармашылық элементтері көп

кездесетін өздік ойындарды ойлап шығарады.

Ойындағы жетістіктер баланың сабақтарда жүйелі білім алу мүмкіндігіне

маңызды әсер етеді, құрбы-құрдастары мен ересектердің ортасында оның

шынайы адамгершілік-эстетикалық бағытының әбден жетілуіне мүмкіндік

туғызады .

Әртүрлі ойындарды баланың жас ерекшеліктеріне сай өз уақытында және

дұрыс қолданғанда "мектепке дейінгі мекемелердегі берілген оқыту және

тәрбиелеу бағдарламасын" өз деңгейінде шешуді қамтамасыз етеді.

Сонымен бірге, әртүрлі ғылыми мектептердегі педагог және психолог

ғалымдардың еңбектеріндегі ойынның маңыздылығы туралы түсініктерін

қарастыра келе, мынадай жалпы ережені беріп отырмыз:

1.Ойын - әртүрлі жастағы балаларды өз еркінше дамыту әрекетінің түрі.

2.Ойын - бала әрекеттерінің ішіндегі ең еркін түрі, онда айнала қоршаған

әлемді тани, сезіне білуі, жеке шығармашылығы үшін кеңістіктің ашылуы, өзін-

өзі тануы және өзін-өзі көрсетуі белсенді түрде жүзеге асады.

3. Ойын - мектеп жасына дейінгі бала әрекетінің ең алғашқы баспалдағы, оның

мінез-құлқының қалыптасуының бастапқы мектебі.

4. Ойын даму тәжірибесі болып табылады. Бала ойын кезінде дамиды, даму

үшін ойнайды.

5. Ойын - балалар қарым-қатынасының негізгі ортасы; мұнда құрбы-

құрдастарына, үлкендерге деген өзара қарым-қатынасы қалыптасады.

Ойынның түпкі ниеті - бұл балалардың нені және қалай ойнайтынының

жалпы анықтамасы, мәселен: «дүкен», «аурухана», «ұшқыштар», «қызы мен

анасы» («отбасы»), «балалар бақшасы» және т.с.с. болып ойнау. Ол сөзде

тұжырымдалып, ойын әрекеттерінің өзінде бейнеленеді, ойынның мазмұнында

қалыптасады және ойынның өзегі болып табылады. Ойынның түпкі ниетіне

қарай ойындарды азды-көпті мынадай типтік топтарға бөлуге болады:

194

а) тұрмыстық құбылыстарды бейнелейтін ойындар («отбасы», «балалар

бақшасы», «аурухана» және т.б. болып ойнау);

б) жасампаз еңбекті бейнелейтін ойындар (метро салу, колхозшылардың еңбегі,

үйлер, фабрикалар, стадиондар тұрғызу және т.б.);

в) қоғамдық оқиғаларды, дәстүрлерді бейнелейтін ойындар (мерекелер,

демонстрациялар, қонақтарды қарсы алу, саяхаттар, т.т.). Ойындарды бұлай

бөлу, әрине, шартты ғана, өйткені ойын өмірдің алуан түрлі құбылыстарын

бейнелеуді қамтуы мүмкін.

Ойынның сюжеті, мазмұны- бұл оның жанды тұлғасын құрайтын, ойын

әрекеттерінің, балалардың өзара қарым-қатынастарының дамуын, көп

жақтылығын және өзара байланысын анықтайтын нәрсе. Ойынның мазмұны

оны қызықты етеді, ойнауға деген ықылас пен ынтаны қоздырады.

Ойын үрдісінде рольге берілетін маңызына қарай көптеген ойындар

рольді немесе рольді-сюжетті ойындар деп аталады. Роль әрқашан адамға

немесе жануарға, оның қиялдағы қылықтарға, іс-әрекеттерге, қарым-

қатынастарға қатысты болады. Солардың бейнесіне енген бала сол өзі қалап

алған нәрсеге айналады, яғни белгілі бір рольді ойнайды.

Бірақ мектепке дейінгі бала ол рольді жай ғана ойнап қоймайды, бар

жанымен сол бейнеге енеді, оның бүкіл қызметін емес, оның ойынның

барысында қажетті жақтарын ғана бейнелейді: капитан команда береді,

дүрбімен қарайды, жолаушылар мен матростарға қамқаорлық жасайды.

Ойын үрдісінде балалардың өздері (ал кейбір ойындарда-ересектер)

ойнаушылардың мінез-құлқы мен өзара қарым-қатынасын анықтайтын және

реттейтін ереже белгілейді. Ереже ойынға ұйымшылдық, тұрақтылық сипат

береді, оның мазмұнын баянды етеді және қарым-қатынас пен өзара қарым-

қатынастардың одан арғы дамуын, күрделене түсуін айқындайды. Сонымен

бірге ойын ережесі жасқаншақ, ұялшақ балалардың ойынға белсендірек

қатысуына көмектеседі. Ойынның осы құрылымдық элементтерінің бәрі азды-

көпті типтік болып табылады, бірақ олардың түрлі маңызы бар және әр түрлі

ойындарда түрліше арақатынаста болады.

Сюжетті рольді ойындардың ерекшелігі, оны балалардың өздері жасайды.

Ойынның дербес әрекеті айқын өнерпаздық және шығармашылық сипатта

болады. Бұл ойындар ұзақ та қысқа да болуы мүмкін. Сюжетті рольді ойында

бейнелеу құралы мен ойын әрекеттері болып табылады. Мысалы: «Телефон»

ойынында диалогтық сөйлеудегі әңгіменің мақсаты – бір нәрсе жайында

сұралып, баланы оған жауап беруге, белгілі бір әрекетке түрткі болуға үйрету

болып табылады. Мысалы: «Дүкен» ойынын ойнағанда балалар сатушы мен

сатып алушының әрекеттеріне, ал «Аурухана» ойынын ойнағанда дәрігер мен

науқастың әрекеттеріне еліктейді.

Дамытушы ойындар танымдық сезімді оятады, яғни балада тану іздену

әрекетін дамыта отырып, ойдың, талдау мен әрекеттің логикасын ойлау

процесінің икемділігін, жаттығуын және тапқырлығын, қиял ұшқырлығын

қалыптастырады. Бұл жағдайда сөзжұмбақтар мен ребустар көп септігін

тигізеді.

195

Ойынның үлкен басты рөлі ереже сүйенеді, ережелер әр баланың ойында

не істеу керектігін, қалай істеу керектігін, мақсатқа жетудің жолдарын көрсе

және ақыл-ой қабілеттерін дамытады, әсіресе, кішкентай топтағы балалардың

өзін-өзі ұстауға, өздерінің мінез-құлықтарын қадағалауға үйренеді. Сонымен

бірге психологиялық жағдайларын жақсартады, көңіл аударғыштығын,

байқағыштығын және мейірімділікке, кішіпейілдікке үйретеді.

Балалар алған білімдерін ойын барысында көрсете білуге, бір-бірімен

қарым-қатынас жасауға, әділ болуға, қиындық кезінде көмектесуге, өз ойларын

жеткізе білуге қиялының дамуына, қиындықты ақылмен жеңе білуіне

көмектеседі. Осының бәрі баланы мектепке даярлайды. Дидактикалық ойындар

жоспар бойынша сабақта және сабақтан тыс уақытта өткізіледі. Көптеген

дидактикалық ойындар балалардың жеке-дара ойнауына арналған (мозаика,

пирамида), олар баланың дербестігін, аңғарғыштығын, өздігінен еңбек етуін

жетілдіреді. Кейбір ойындар 6 баламен ойналады, сандық лотолар сан үйрету

үшін өте қолайлы қызықты. Ойын өткізгенде мен ойын мақсатын сақтай

отырып, балаларды үйретемін. Мен тек ұйымдастырып қана қоймай, ойынға

өзім де қатысамын және белгіленген ережені орындауын қатаң түрде талап

етемін, бұл баланы талапты орындауға, ережені бұзбауға үйретеді.

Дидактикалық ойынды қолдану үшін үлкен педагогикалық шеберлік қажет.

Ойынды таңдап алған соң, ойынның көмегімен қандай тапсырманы

орындайтынын анықтаймын және ойынды өткізу үшін алдын дайындаламын,

сонымен қатар балаларға ойын түсінікті, анық, жас ерекшеліктеріні сай болуы

тиіс. Мысалы: табу, көрсету, белгілеу естияр топқа лайықты, ал ересек

балаларда салыстыру басым болады. Мінез құлықты тәрбиелеуде ойынның рөлі

маңызды болып есептеледі.

Қорыта айтқанда, ойын – баланың серігі. Ойын сырттай қарағанда

ешқандай қиындығы жоқ, оп-оңай көрінуі мүмкін. Ал, іс-жүзінде бала ойынға

қатысу үшін басқалармен тіл табысып, өзінің ойлаған ойын іске асыру оңай

емес. Баланың рухани жетілуі мен табиғи өсуінің, денесің дамуы мен ой

дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей тәуелді. Мектепке дейінгі мекемелердің

оқытудағы негізгі міндеті: сәбилер тобынан бастап балаларға білім, дағды,

іскерлікті берумен қатар ойлау қабілеттерін қалыптастырып балаларды ойлау

жұмысына дайындау.

Әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасы 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді дамыту

тұжырымдамасы – Астана, 2011ж.

2. Сухомлинский В.А. Балаға жүрек жылуы. - Алматы, 1976.

3. Самоукина Н.В. Игры в школе и дома: Психотехнические упражнения и

коррекционные программы. – М.: Новая школа, 1995. – 144

4. Смоленцева А.А. Сюжетно-дидактические игры.- М.: Просвещение, 1987

196

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СӨЗДІК ҚОРЫН ХАЛЫҚ

АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУДА ЭЛЕКТРОНДЫ

ОҚУЛЫҚТЫҢ АЛАТЫН РӨЛІ

Ермекова А.Е.

Тәрбиеші

Өскемен қаласы әкімдігінің №18

«Еркетай» балабақаша-бөбекжайы КМҚК

Қазіргі уақытта балалардың сөйлеу, сөздік қорларының жетіспеушілігі

басты мәселеге айналды. Осы мәселені шешу жолында мен мектеп жасына

дейінгі балалардың сөздік қорын халық ауыз әдебиеті арқылы дамытуда

электронды оқулықты қолдануды ұсынып отырмын. Яғни, электронды

оқулықты қолдану арқылы балалардың сөйлеу тілі жақсарады, сөздік қоры

молайып қана қоймай, танымдық, коммуникативтік, шығармашылық және

әлеуметтік қабілеттерінің даму деңгейі артады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың қазақ халық ауыз әдебиеті үлгілерін

оқытудың өзіндік ерекшелігі бар.

Халық ауыз әдебиеті үлгілерінің баланың ақыл – ойын байытып, арман –

қиялын биіктетуде, халықтың бейнелі тіліне талпындыруда, сұлулық

талғамдарын, ізгілік қасиеттерін қалыптастыруда зор маңызы бар. Ең басты,

оқуға ұсынылатын ауыз әдебиеті шығармаларын көлеміне, мазмұнына ,

жанрлық, тілдік ерекшеліктеріне мән бере таңдау, іріктеу, сондай – ақ, баланың

жас және психологиялық ерекшеліктерін ескеруді назарда ұстау қажеттігі

туындайды.

Балабақшадағы балаға берілетін бүгінгі тәрбиенің ең өзекті алатын жері –

ол ата-бабадан қалған асыл мұра. Балаларды адамгершілікке тәрбиелеп,

тілдерін дамыту мақсатында халық ауыз әдебиетінің асыл мұралары –

жұмбақтар, ғажайып ертегілер, мақал-мәтелдер, жаңылтпаштар, тәрбие

әліппесі, аңыз әңгімелер, жырларды қолданудың маңызы зор тиімді тәсіл екені

белгілі.

Менің бұл жобам 4-5 жастағы балаларға арналған. Ұсынып отырған

оқулығым сегіз бөлімге бөлінген. Әр бөлім баланың жас ерекшелігіне сай

ескеріліп жасалған. Және бұл оқулықтың басты кейіпкерлері Қарагөз бен Бала

биді алдым. Оқулықтың дыбысталуы топтағы балалардың ата-аналарының

рұқсатымен жүзеге асады.

197

Сәлем қаласы

Сиқырлы сөздер

қалашығы

Тіл тазалығы өзені

Ым – ишара

алқабы

Шығармашылық

шыңы

Дауыс үңгірі

Қиял ғажайып әлемі

Ертегілер мекені

Мәселен «Сәлем қаласында» балалар амандасу түрлерімен танысып қана

қоймай, қазақ халқының өзіне тән сәлемдесу ережелерін меңгереді.

Ал «Сиқырлы сөздер қалашығында» балалар қоғамдық ортада өздерін

ұстауы, үлкендермен қарым-қатынасы яғни әлеуметтік қабілеттері артады.

«Ым-ишара алқабында» балалардың ой – қиялы, актерлік шеберліктері,

шығармашылық қабілеттері шыңдалса, «Ертегілер мекенінде» балалар қазақ

халық ертегілерімен таныса отырып, жаңа сөздермен, мақал-мәтелдер,

жаңылтпаштармен танысады. Түрлі тапсырмаларды орындауда балалардың

сөйлеу сапасы, ойлауы, қабылдауы, зейіні, қозғалыс шапшаңдығы арта түседі.

Қазақ халқының мәдениеті, салт-дәстүрлері туралы білімдері кеңейеді.

Осы ретте мен электронды оқулықты өз тәжірибемде қолдандым.

Тәжірибеде көрсеткендей балалардың сөздік қоры, сөйлеу тілі арта түсті. Және

топтағы мінезі тұйық, меланхолик темперамент типіне жататын, балалармен

қарым-қатынасқа түспейтін, жеке қалғанды ұнататын бір тәрбиеленушінің

«Ым-ишара алқабы» бөлімінде белсенділік танытып, балалармен бірігіп,

құрдастарынан қалыспай сұраққа жауап бергенін байқадым. Ата-анасыда

баласының мінезінің жақсы жағына қарай өзгергенін және үйде ертегілер оқып

беруін өтінетінін айтты.

Сондай-ақ электронды оқулықты ашық сабақтарда да қолдандым. Ата-

аналар жиналысында осы оқулықпен таныстырып өттім. Ата-аналар да

қызығушылық танытып, өз ойларымен бөлісті. Ата-аналар бұрышына баланың

сөздік қорын дамытуға арналған материалдар, халық ауыз әдебиеті туралы

буклеттер іліп отырдым. Және халық ауыз әдебиетінің үлгілерінен көрме

ұйымдастырылды.

Сонымен қорыта келе, өзімнің жеке тәжірибемде көрсеткендей

электронды оқулық баланың сөйлеу тілін, сөздік қорын дамытып қана қоймай,

198

сонымен қатар баланың бойына рухани байлықтарды сіңірген, танымдық,

коммуникативтік, шығармашылық және әлеуметтік қабілеттері дамыған ұрпақ

тәрбиелеуде алатын орны зор екенін көруге болады. Алдағы уақытта осы

электронды оқулыққа авторлық құқық алып, мектеп жасына дейінгі балалардың

сөздік қорын халық ауыз әдебиеті арқылы дамытуда электронды оқулықты

тиімді пайдаланамын деп ойлаймын.

Әдебиеттер:

1.Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – Алматы: Мектеп,

1974. 320 б

2.Дулатов М. «Қирағат» кітабынан алынған.// «Қазақ тілі мен әдебиеті»

журналы. – 1991. - №6

3.Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. –

Алматы: 1994. – 40 б

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДЕ «VALEO»

ЗИЯТКЕРЛІК-ДАМЫТУШЫ ЖИЫНТЫҒЫН ҚОЛДАНУ

М.Д.Токтаганова

Әдіскер

Өскемен қаласы әкімдігінің №18

«Еркетай» балабақаша-бөбекжайы КМҚК

Жаңа заман баласы ертеңгі еліміздің болашағы. Жаңа заман баласын

қалыптастырып, дамыту үшін, тұлғаның ішкі дүниесі мен оның қыр сырын

анықтап, мүмкіншіліктері мен қабілетінің дамуына жағдай туғызу қажет.

Әрине, ол үшін мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде балалардың жеке

басының қалыптасуы мен дамуында педагогтардың педагогикалық

технологияларды қолдана білу сауаттылығына да байланысты.

Яғни, инновациялық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың

еркін дамуына, жан-жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына

жағдай жасау қазіргі таңдағы әрбір педагогтың міндеті. Қоғамдағы қазіргі даму

кезеңінде мектепке дейінгі мекемелердегі білім беру жүйесінде оқыту, тәрбие

беру үрдісін технологияландыру - басты мәселенің бірі. Осыған орай мектепке

дейінгі мекемелердің тәжірибесіне оқыту мен тәрбиелеудің әртүрлі

технологиялары жасалып енгізілуде.

Осы мәселені жүзеге асыру мақсатында №18 «Еркетай» балабақаша-

бөбекжайы КМҚК білім беру процесін ұйымдастыруда «VALEO» зияткерлік –

дамытушы жиынтығын қолданысқа енгіздік. Қолданысқа енгізілген

инновациялық технология: «VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтығы

мектепке дейінгі білім берудің негізгі білім беру бағдарламасын іске асыру

үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

199

Ойынның бұл жиынтығын пайдалану денсаулықты сақтау ортасын құру

кезінде, экологиялық таза құралдардан геометриялық фигуралар құрастыру,

сабақты жоспарлы түрде ұтымды ұйымдастыруға, басқа әдістемелермен

біріктіруге және шаршауды басуға, зерделі жұмысқа қабілеттілігін

жоғарылатуға, валео үзілістер, сергіту сәттерін өткізу жақсы мүмкіндік береді.

«VALEO» зияткерлік-дамыушы жиынтық – балаларды денсаулық сақтау

мен нығайтуын қамтамасыз етудің негізгі тетігі жағымды эмоция, жаңа білім-

білік дағдылары, жеке дағдыларын және басқалармен қарым-қатынас

дамытудың лотогі болып табылады

Ойын жинақтарының ерекшеліктері баланың физикалық, зияткерлік және жеке

қасиеттерін дамытуға үлес қосады.

Ойын жиынтығымен жұмыс істеу ересек адам мен баланың бірге

бірлескен қызметі, өздігінен ойнау қызметін ұйымдастыру, балалардың оқу

және ғылыми-зерттеу қызметінің дамуына жағдай жасайды.

«VALEO» ойын жиынтығы мына жағдайда пайдалануға болады:

әлеуметтік және коммунакативтік дағдыларын дамыту;

сенсорлық дамыту;

ұсақ моториканы дамыту;

танымдық – зеттеулер мен өнімділік (конструктивтік) іс-шараларды әзірлеу;

қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру;

логикалық қабілетін дамыту және т.б.

«VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтық 5 білім беру бағыттары

бойынша, 2-ден 6 жасқа дейінгі балаларға арналған білім беру және ұтымды

ұйымдастыру үшін білім беру саласын «Денсаулық», «Коммуникация»,

«Таным», « Шығармашылық», «Әлеумет» қамтиды.

«VALEO» зияткерлік – дамытушы жиынтығы келесі педагогикалық сапа

талаптарына сәйкес келеді:

200

Көп функионалдық;

Жиынтық элементтері бала ойына, ойын сюжетіне қарай түрлі қызметте

икемді пайдалануға болады. Бұл баланың сындарлы қабілеттерін,

шығармашылығын, қиялын, ойлауын т.с.с. дамытуға ықпал етеді;

«VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтығын бірлескен әрекетте қолдану

мүмкіндігі;

Жиынтық элементтерінің икемді үйлесімділігі оны бір уақытта балалар

тобымен пайдалануды қамтамасыз етеді, балалардың бірлескен әрекеттерін,

сонымен қатар ересектің ойыншы ретінде қатысуына жағдай жасайды;

Дидактикалық ерекшеліктер;

«VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтығының барлық элементтері баланы

құрастыру, көлем және пішінмен т.с.с. таныстыратын оқыту әдіс-тәсілдерін,

сонымен қатар баланың өзіндік әрекеті кезіндегі өзін-өзі бақылау механизмін

құрайды. Кез келген модульден элементтерді сәйкес қорапқа салудың өзі

балалардан белгілі дағдылардың дамуын талап етеді.

Ойын жиынтығы мектепке дейінгі балалардың зияткерлік және

шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған, ұйымдасқан денсаулық

сақтау білім беру ортада оқу-әдістемелік материалдар жиынтығымен,

әдістемелік нұсқаулармен, дидактикалық ойындармен, жаттығулармен, оның

ішінде технологиялық карталармен қамтамасыз етілген.

Әдебиеттер:

1. Н. В. Ахаева, А. В. Ахаев, В. И. Жарликова, Е. С. Рудник

«VALEO» зияткерлік – дамытушы жиынтық /Оқу-әдістемелік ұсыныстар

2. К.М. Тихомирова, В.В. Кожевникова, А.В. Соколова

«Мектепке дейінгі білім беруде «Фребель сыйы» ойын жиынтығын

пайдалану»/Әдістемелік нұсқаулық

3. «Білімдегі жаңалықтар» Республикалық ақпаратты- әдістемелік журнал №2,

2017

4. Мектепке дейінгі тәрбие Республикалық ғылыми- әдістемелік педагогикалық

журнал №2, 2016

БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БІЛІКТЕРІ МЕН ДАҒДЫЛАРЫН

ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ АРҚЫЛЫ ДАМЫТЫП, ПАТРИОТИЗМГЕ,

ҰЛТЖАНДЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУ.

Ж Кашей

Музыка жетекшісі

Өскемен қаласы әкімдігінің №18

«Еркетай» балабақаша-бөбекжайы КМҚК

Мемлекет басшысы Н.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауында:

«Қазақстанның ұлттық рухын-дәстүрлер рухын, патриотизм, жаңару және

201

жеңістерді нығайтуға шақырды»

Осыған сәйкес Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік

бағдарламасының негізгі міндеттерінің бірі: «Мәңгілік Ел» жалпыұлттық

идеясына негізделген жалпыадамзаттық құндылықтарға, ұлтжандылыққа,

патриотизм және толеранттылыққа тәрбиелеу болып табылады.

Өз педагогикалық іс-тәжірибемде осы міндеттерді жүзеге асыру

мақсатында өз Отанының тарихын, салтын, дәстүрін құрметтейтін және ана

тілін білетін, шынайы патриоттарды тәрбиелеу борышым деп санаймын.

Халық ауыз әдебиеті шығармаларымен танысу балаларды Қазақстанның

мәдени мұрасына тартуға, «Мәңгілік Ел» жалпыұлттық идеясы негізінде

рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруға ықпал етеді.

Өз іс-тәжірибемде балалардың жас ерекшеліктеріне сай халық ауыз

әдебиеті жанрларын қолданамын.

Халық ауыз әдебиеті жанрлары

-бесік жыры;

-тақпақ;

-өлеңдер;

-мақал-мәтелдер;

-жұмбақтар;

-ертегілер;

мерекелер және әдет-ғұрыптар;

халық ойындары.

Бесік жыры өзінің күрделі емес ырғағымен баланы жұбатады, әлдилейді.

Музыканы эмоциялық қабылдау қабілетін, тембрлық қабылдауын

қалыптастырады.

Бесікке бөлеу

Мойнымдағы тұмарым,

Тарқамайтын құмарым,

Тағдыр берген алсын деп,

Ақ бесікке салсын деп,

Мойнымдағы маржаным,

Қорадағы мал жарым,

Бесігіме жата ғой,

Тәтті ұйқыға бата ғой.

Бесік жыры

Қос танауы пысылдап,

Жұмыскердей пысық нақ

Ұйықта ботам, жалықпа!

Жайлы, тыныш қалыпта.

Әлди-әлди ақ бөпем,

Ақ бесікке жат бөпем!

202

Ойын – мектеп жасына дейінгі балалар іс-әрекеттерініңнегізгі түрі. Ойын

баланың дамуында басты роль атқарады. Ұлттық ойындарымыз балаларға

тәрбиелік мәнімен, дене бітімінің әсем де сымбатты болып бітуге пайдасы зор.

Ұлттық ойындардың мектеп жасына дейінгі балаларға лайықтары «Көкпар»,

«Орамал алу», «Тақия жасыру», «Ақ серек-Көксерек», «Ақ сандық-Көк

сандық», «Ақ сүйек» баланың көзін жұмғызып алаңдағы ағаш ішіне сүйекті

лақтырып жіберіп, іздеу т.б. ойындар ойнату арқылы баланы тапқырлыққа,

жылдамдыққа, шапшаңдыққа, икемділікке, батылдылыққа үйретуіске

асырылады. Мысалы, ұлттық ойын «Кереге»

Ойын барысы: Балалар ұлттық музыканы тыңдап жүріп билейді, әуен

тоқтағанда кереге құрады.

Тыңдау-халық күйлері мен ұлттық аспаптардың үнін тыңдау арқылы

ұлттық музыка өнеріне деген қызығушылығын ояту, адамгершілікке

тәрбиелеу;

Б.Қыдырбек «Қобыз»

Тәуелсіз елін, жерін мақтан тұтуға, патриоттық сезімге тәрбиелеу

мақсатында патриоттық әндерді салтанатты іс-шараларда, мерекелік

ертеңгіліктерде жиі қолданамын.

203

Әнұраным, жанұраным

Айтар әнім, сөйлер сөзім

Республика Әнұраны

Қазақстан Республикасының Әнұраны орындалуда

Балаларды қазақтың ұлттық аспаптарымен таныстыру, аспаптық

музыкаға деген қызығушылығын ояту, әр аспаптың шығу тарихы жайлы түсінік

беру, жасалу ерекшелігі, дыбыс бояуың түсіндіріп, ұлттық аспап туралы

білімдерін жетілдіру, қазақтың ұлттық аспаптарын мақтаныш тұтуға тәрбиелеу,

ұлттық өнерге деген қызығушылығын арттыру және оны құрметтеуге баулу

мақсатында шағын ансамбльдер ұйымдастырылады.

«Ұлттық аспаптар» ансамблі

Халық ауыз әдебиеті балаларды тәрбиелеуде маңызды рөл атқарады. Оны

жанрларға бөлу белгілі бір жаста баланың рухани әлемін байытуға,

патриотизмді дамытуға, өз халқының өткеніне құрметпен қарауға, оның

дәстүрлерін зерделеуге, қоғамдағы моралдық-адамгершілік нормаларын

игеруге мүмкіндік береді.

Халық ауыз әдебиеті балалардың дамуының бастапқы кезеңінде халық

даналығын берудің қайталанбас, бірегей және оларды тәрбиелеудің ерекше

құралы болып табылады.

Әдебиеттер:

1.Ғабдуллин М. Қазақ халқының ауыз әдебиеті. – Алматы: Мектеп,

1974. 320 б

2.Дулатов М. «Қирағат» кітабынан алынған.// «Қазақ тілі мен әдебиеті»

журналы. – 1991. - №6

204

3.Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. –

Алматы: 1994. – 40 б

ДӘСТҮРДЕН ТЫС СУРЕТ САЛУ АРҚЫЛЫ БАЛАЛАРДЫҢ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ДАМЫТУ

А.Е.Жунусова

Бейнелеу өнері мұғалімі

Өскемен қаласы әкімдігінің №18

«Еркетай» балабақаша-бөбекжайы КМҚК

«Шығармашылық» деген сөздің төркіні, этимологиялық «шығару»,

«ойлап табу» дегенді білдіреді. Демек, жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы

жетістікке жету деген түсінік. Шығармашылық жеке тұлғаның рухани дамуын

қалыптастыруда, адам сезімдерін жетілдіруде, өмір және табиғат

құбылыстарының мәнін түсінуде зор роль атқарады.

Баланы туғаннан бастап материалдық құндылықтар мен әлеуметтік-

эстетикалық мақсат-мұрат түсініктерінің жиынтығы ретінде өркениет

дамуының ізі қалған заттар әлемі қоршайды. Материалдық құндылықтар

техникалық үдеу жетістіктерін бейнелесе, әлеуметтік-эстетикалық мақсат-

мұрат рухани мәдениеттің даму деңгейімен анықталады.

Балалармен дәстүрден тыс сурет салу

Балалардың бейнелеу шығармашылығы – қызықты бейнелер мен ашық

бояулар әлемі. Балалар өздерінің ғажайып қиялымен, ерекшелігімен

ересектерді талай таңғалдырған. Сәбилер суретті ерекше ықыласпен және жиі

205

салады. Балалар сурет салу тәсілдерін құрғақ түсіндіргеннен емес, өздері

тәжірибе жасаудан үйренеді.

Балалар бақшасында дәстүрден тыс сурет салу үшін көптеген құралдар

беруге болады: түрлі-түсті және қара қарындаштар, акварель және гуашь

бояулар, балауыз борлар, фломастерлер, акварель борлар, пастель, көмір,

сангина, тушь, ермексаз.

Балалардың бейнелеу шығармашылығы – қызықты бейнелер мен ашық

бояулар әлемі. Балалар өздерінің ғажайып қиялымен, ерекшелігімен

ересектерді талай таңғалдырған. Сәбилер суретті ерекше ықыласпен және жиі

салады. Балалар сурет салу тәсілдерін құрғақ түсіндіргеннен емес, өздері

тәжірибе жасаудан үйренеді. Балалар бақшасында дәстүрден тыс сурет салу

үшін көптеген құралдар беруге болады: түрлі-түсті және қара қарындаштар,

акварель және гуашь бояулар, балауыз борлар, фломастерлер, акварель борлар,

пастель, көмір, сангина, тушь, ермексаз.

Бейнелеу өнерінің дәстүрден тыс әдістеріне байланысты әрекет екі

бағыттың мазмұнын біріктіріп қамтиды және көркем- шығармашылық іс-

әрекеттің бірнеше ерекшелігі бар.

1. Мұндай сабақтар балалар мен ересектер арасында мазмұнды, құнды қарым –

қатынастың негізін қалайды;

2. Көркем шығармашылық іс әрекет қуанышты, көтеріңкі көңіл-күй тудырады,

жағымды эмоциялық жағдайды қамтамасыз етеді;

3. Дәстүрден тыс сурет салу әдістері балалардың ұсақ қол қимылын дамытады,

сондықтан оқу жылының басынан бастап-ақ оларды әр сабақта қолдану өте

пайдалы.

Баланың саусақтары бірден икемге көніп кетпейді, қылқаламмен дәл,

нақты сызықты бірден түсіре алмайды. Ұсақ және дәл қимылды дамыту балаға

тек өз ағзасын сенімді басқару үшін ғана керек емес.

Қолдың ұсақ қимылы миды және оның бақылағыштық, талдаушылық,

бұйырғыштық қабілетін дамытады.

Дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер: Бастыру әдісі-ағаш мөрлер, умаждалған

қағаз, шыныдан бастыру, қағазды бүктеп симметриялы бастыру, шөлмек

қақпақтары, майшам-акварель, шашырату, нұқу (поролонмен, мақталы

таяқшалармен, саусақпен бейнелеу). «Ғажайып алақан», ас тұзы, желім, тіс

пастасымен бейнелеу. «Сиқырлы жіп», «Тірі дақ», ермексазбен бейнелеу,

сабынды көпіршік, тұзды қамыр, мақта, табиғи материалдар, тастанды (қалдық)

материалдарды қолдану арқылы бейне шығару.

206

«Қызғалдақ» алақанмен салу әдісі

«Көкөністер бастырмасы»

Балалар бастырма көмегімен салынған бейнеге ерекше қызығушылық

танытады. Әсіресе көкөніс қалдығынан балалардың көз алдында даярланған

штамптар даяр сатып алғандарға қарағанда қызығушылықты үдете түседі.

Картоп, сәбіз, асқабақ қабығынан, және қызылшадан түрлі пішіндер жасауға

болады. Мысалы: шаршы, дөңгелек, үшбұрыш, төртбұрыш даярлау; картоп

немесе өзге көкөніс қиығында контур жасап, артығын кесу; штампты гуашқа

батыру немесе оған қылқалам көмегімен субояу жағу; қағаз немесе мата бетіне

ойлаған сурет шығатындай етіп бастыру. Штамптар көмегімен мата, кілем

үлгілерінің оюын жасауға немесе ұлттық ою-өрнектерден сәндік

композициялар құрастыруға болады. Жұмысқа ұлттық нақыш беру үшін жеке

суреттермен ұжымдық жұмыстарды әшекейлеуде ұлттық ою-өрнектерді

жүйелі қолдану өте маңызды. Балалар ою-өрнекті бейнелеу арқылы кеңістікті

бағдарлауға үйренеді және олардың аттарын атап есіне сақтайды.

207

« Нүктелер арқылы сурет салу»:

Нүктелер арқылы сурет салу (нүктелі сурет) дәстүрден тыс әдіске жатады.

Сурет көптеген жекеленген нүктелер арқылы бейнеленсе, онда бұл сурет салу

техникасы пуантилизм деп аталады.

Нүктелер саусақ немесе қылқалам ұшымен тықылдату әдісі арқылы

түсіріледі, нүктелердің көлемдері әр түрлі болуы мүмкін. Нүктелер арқылы

салынған сурет мозаика сияқты болады. Педагог контур нүктелерді қойып

суреттің сызбасын даярлайды. Балаға нүктелерді сызықтармен қосу

ұсынылады. Пайда болған бейнені аяқтауға, бояуға, сюжет ойластыруға және ат

қоюға болады.

Балалардың шығармашылық қабілетін, қиялын дамыту мақсатында

ойындар мен жаттығулар, бейнелеу іскерліктерін дамытып жетілдіру

мақсатында дәстүрден тыс әдіс-тәсілдер, түрлі бейнелеу құралдарын қолдану

арқылы ұйымдастырылып жүргізіледі.

Ойындар: «Әуенді бейне», «Ойлан, тап», «Фантастикалық жануарлар»,

«Таяқшаның көмегімен сурет сал», «Нүктелер достығы», «Суретті аяқта»,

«Неге ұқсайды?».

Бо

яу

ды

ша

шы

рату, алақанды пайдалану, мақталы дөңгелекті жабыстыру, бастыру әдісі,

мақталы таяқшалармен сурет салу, жағу әдісімен мүсіндеу бірнеше дәстүрден

тыс әдістер қолданылған көркем шығарма.

208

«Көңілді жаз»

Мектепке дейінгі түрлі жастағы топтарда бейнелеу өнерінің өткізілуі

сабақтарда балалар шығармашылығын дамыту үшін оқып үйретудің сан-алуан

әдістері және ең алдымен балалар дербестігін, белсенділігін, өмір құбылысын

көркемдік тұрғысынан қабылдау әрқашанда дара, әрі таңдамалы.

Оның негізіне әсемдікке эмоция білдіружатады. Бала әрқашанда

табиғаттағы, заттық дүниедегі, өнердегі әсемдікке, адамдардың мейірбан

сезіміне үн қосады.

Мұның өзіне сәбидің басынан кешкен қуанышының, талпынысының,

толғанысының маңызы зор деп білеміз.

Нәтижесінде:

-Балада көркем өнер туралы білім қалыптасады.

-Шығармашылығы дамиды.

-Авторлық бағытта бейнелей біледі.

-Отбасы және балабақша ынтымақтастығы орнайды.

-Балалардың іскерлік қабілеті дамып, эстетикалық талғамы артады.

-Сурет іс-әрекеттері арқылы бейнелеу өнеріне деген сүйіспеншілік оянады.

Әдебиеттер:

1.Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік

саясаттың басты мақсаты».// Дала мен қала №5 8-ақпан.2008жыл.

2. Ф.Н.Жұмабекова. «Мектепке дейінгі педагогика». Астана 2012жыл.

3.Ф.Ниязбекова. М. Сансызбайқызы. «Балабақшада баланы мектепке

дайындау» Алматы «Шартарап» 2000жыл.

4.Д.А.Кошанова.А.Г.Молдаханова. «Біздің балабақша» 2007жыл.

5.БолатбаевҚ.Қ. Бейнелеу өнеріне арналған дәптер.-Алматы. Атамұра 2000жыл.

6.Швайко Г.С. Балабақшадағы бейнелеу өнері сабақтары.-М.: Валдос.2000

БАЛАЛАРДЫҢ ТАНЫМ ҚАБІЛЕТТЕРІН ДАМЫТУДАҒЫ КЮИЗЕНЕР

ТАЯҚШАЛАРЫНЫҢ РӨЛІ

А.Б.Жасымқанова

Тәрбиеші

Өскемен қаласы әкімдігінің №18

«Еркетай» балабақаша-бөбекжайы КМҚК

209

Бүгінгі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен инновациялық

технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына дейінгі балаларды

тәрбиелеу мен оқыту саласында заман талабына сай, уақыт сұранысын

қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, сондай-ақ жаңа технологиялармен

қамтамасыз ету қажеттілігі туындап отыр. Жаңа стандарттың жалпы ережесінде

педагогикалық процестің жаңашылдығын қамтамасыз ету көзделген. Осы

стандартқа сай балабақшада тәрбиелеп оқытудың басты құралы –

бағдарламалар жаңартылып, оқу-тәрбие жұмысының мазмұнына елеулі

өзгерістер әкелді. Осы өзгерістерге орай мектепке дейінгі дайындықта оқытуды

жетілдіру әр педагог-тәрбиешіден оқыту ісін оңтайландыру жолдарын

тәжірибеге енгізуді талап етеді.

Қазіргі кезде мектепке дейінгі мекемеде балалардың қарапайым

математикалық түсініктерін калыптастыруда жаңа технология- кюизенердің әр

түсті таяқшаларын кеңінен пайдалану ұсынылады.

Бұл дамытушы ойын баланың математикалық дамуына, абстрактылы

логикалық ойлауына, сөздік қоры мен танымдық ізденушілік қабілеттерінің

дамуына ықпал етеді.

Мектепке дейінгі мекемеде баланың танымдық қабілетін дамытып,

арттыруда Кюизенер таяқшаларының маңызы зор.

Кюизенер таяқшалалары бүкіл әлемге танымал дидактикалық құрал. Оны

Бельгиялық математик Х.Кюизенер жасаған. Кюизенер таяқшаларын

педагогтар балалармен жұмыс кезінде математикалық білімдерін дамыту үшін

қолданған. Бұл таяқшаларды сәбилер тобынан бастап, ересек топтарға дейін

қолдануға болады. Кюизенер таяқшаларын түрлі-түсті таяқшалар, түрлі-түсті

сандар, түрлі-түсті жолақшалар, санамақ таяқшалар деп те атайды.

Мектепке дейінгі мекемеде баланың танымдық қабілетін дамытып,

арттыруда Кюизенер таяқшаларының маңызы зор.

Кюизенер таяқшалалары бүкіл әлемге танымал дидактикалық құрал. Оны

Бельгиялық математик Х.Кюизенер жасаған. Кюизенер таяқшаларын

педагогтар балалармен жұмыс кезінде математикалық білімдерін дамыту үшін

қолданған. Бұл таяқшаларды сәбилер тобынан бастап, ересек топтарға дейін

210

қолдануға болады. Кюизенер таяқшаларын түрлі-түсті таяқшалар, түрлі-түсті

сандар, түрлі-түсті жолақшалар, санамақ таяқшалар деп те атайды.

Негізгі ерекшеліктері

Абстрактілік

Әмбебаптыл

Жоғарғы нәтижелілік

Кюизенер таяқшалары - сан мен санаудың монографиялық әдісін

меңгертуге арналған құрал.

Санау және өлшеу негізінде сан мәні шығады деген тұжырымдамаға

балалар практикалық әрекет кезінде келеді. Сан туралы дәл мұндай ой дұрыс

деп есептеледі. Түрлі-түсті таяқшалар арқылы балалар дәл осылай көп-аз,

қаншаға көп деген сияқты қатынастарды жеңіл түсінеді, қатынастардың

құрылысы танзитвтілікпен таныстыру, бүтінді бөлшекке бөліп, объектілерді

шартты өлшемдермен өлшеуге үйрету, бұл үдеріс негізінде балалар

практикалық әрекеттер арқылы қарапайым функционалды тәуелділікті және

сандардың құрылысын анықтауға, яғни неше сан көп және кіші саннан

тұратынын, бөлу, көбейту , бірліктерге алып тастау іскеліктерін дамыту.

Қолдануға ұсынылатын қысқаша мәлімет:

Жинақты игеру:

Ойындармен жаттығулар әртүрлі белгілеріне байланысты түрлі

топтардаболады. Балалар жинақтың құрылысын, түсін, таяқшалардың

өлшемдері бойынша қатынастарын игереді.

Баспалдақты құрастыру

Балалар әртүрлі өлшемдегі баспалдақтарды құрастырады, бұл таяқшалармен

оның ерекшеліктерін ескереді. Сонымен қатар балалар түстес таяқшалардың

бірдей және керісінше өлшемде болатынын түсінеді. Баспалдақты құрастыру

кезінде таяқшалардың ұзындығы бойыншы бірізіділік сақтайтынын түсінеді.

211

Қорыта келгенде, Кюизенер таяқшалары ол тек ғана дидактикалық құрал

емес, бұл балалардың оқу - таным құралы және педагогтардың балаларға

математикалық білімдерін меңгерту құралы. Бұл таяқшалармен жұмыс кезінде

балалар тек сан мен санауды ғана меңгермейді, сандармен түстердің қатынасын

меңгереді. Бұл әдістеменің маңызы өте зор.

Әдебиеттер :

1. Х.К.Кюизнердің әдістемелік нұсқаулығы;

2. «Мектепке дейінгі балаларды дамыта оқыту» журналы.

3. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту» журналы, 2017 ж;

4. «Бала мен балабақша»журналы, №12,2014ж;

5. «Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы;

6. «Отбасы және балабақша» журналының сайты.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАНЫҢ ТІЛІН ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ

ТҮРЛЕРІН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ

М. Бекмукамет

Тәрбиеші

Өскемен қаласы әкімдігінің №18

«Еркетай» балабақаша-бөбекжайы КМҚК

Ерте балалық шақ - Өмір бастауы. Оны таңғы араймен, рауандап атып

келе жатқан күннің нәзік шапағымен салыстыруға болады. Баланың мектепке

дейінгі өмірі көбінесе, бізге, ересектерге, байланысты. Және біз, үлкендер,

баланың өмірін мейірім мен шуаққа толтыруымыз керек, олөмір сүріп жатқан

ортаны рухани байтуымыз керек. Ал ортаны не рухани байытады?

Мен мынадай қортындыға келдім: педагогтың басты міндеті — Бұл

мектеп жасына дейінгі мекемелерде халық ауыз әдебиетін қолдануда, тіл дамуы

және олармен танысу мінездемесі, қазақ хақының ауызша шығармашылық

туынды түрі мен мазмұнының ерекшелігі ескертілінген.

Халық ауыз әдебиеті арқылы бала тек ана тілін ғана танып біліп

қоймайды, сонымен қатар оның сұлулығын меңгере отырып, өз халқының

мәдениетіне араласады, ол туралы алғашқы әсерін алады.

Бұл ғылыми-зерттеу жұмыс жасағанда мен мынадай болжамға келдім:

егер мектепке дейінгі мекемеде халық ауыз әдебиетінің түрлерін балаға ерте

жастан тиімді пайдаланса онда баланың сөйлеу тілі жақсарады, тіл байлығы

молаяды, сөйлеудің мазмұндылығы мен мәнерлілігі артады.

Мектепке дейінгі балалардың тілін дамытуда мен халықтың сөйлеу

мәнерінің бай материалы; ертегілер, санамақтар, жұмбақтар, тақпақтар, тиым

сөздер, жаңылтпаштар т. б. қолданамын. Күнделікті ҰОҚ-де және күннің

екінші жартысында халық ауыз әдебиетінің түрлерін қолдану барысында әр

сөзді қарапайым тілмен мән-мағынасын ашып, жеткіземін, әр баламен тіл

212

ұстарту жаттығуларын жүргізе отырып, баланың жас ерекшелігіне сай тілін

дамытуда әр дыбыстың дыбысталуын нақышына орай айтқызып отырамын.

Тіл дамытудың негізгі міндеттерінің бірі - балалармен сөздік жұмысын

жүргізу ісі. Мен балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды

айналасындағы заттармен таныстырып, атын атай білуге, қасиеті мен сапасын,

түр-түсін және пішінін ажырата білуге, өмірдегі, қоршаған ортадағы түрлі

құбылыстар жайындағы ұғым, түсініктерін дамыта отырып, белсенді түрде

тілдік қарым қатынас жасай білуге үйретемін.

Бұл жастағы сәбилерге оқиғасы сәтті аяқталатын, қорқыныш сезімін

тудырмайтын халық ауыз әдебиеті нұсқауларын жатқа айтып беріп, ойната

тындату тиімді. Мысалы «Бесік жыры», «Бауырсақ», «Торғай», «Бақа», «Мақта

қыз бен мысық» шығармаларын ұсынуға, сондай-ақ «Бауырсақ» ертегісін

қуыршақ театры арқылы өткізуге болады.

Жоғарыда аталған баланың тілін дамыту мәселерін шешуде мен бала

фольклоры негізінде ойындар картотекасын құрдым; бұл қимылды ойындар,

саусақ ойындары, жұмбақ, жаңылтпаш, көркм сөз,мақал-мәтел. т.с.с

Бала тілін дамыту жұмысында ең тиімді түрі-ол әртүрлі қызықтар мен

ойын-сауықтар. Сондықтан ойын-сауықтың көркем-эстетикалық циклын

құрастырдым. Үстел үсті театры құрылды: «Мақта қыз бен мысық», «Маша

мен аю», «Бауырсақ», «Қиярмен қырыққабат », «Ғажайып ұия», «Кемпірқосақ»

т. б.

Көлеңке театры: «Шұбар тауық», «Шалқан», «Үш аю» .т. б.

Ұлттық ойындар картотекасы құрылды: «Тақия тастамақ», «Сақина». «Ақ

серек, көк серек». «Теңге алу» .т. б. мектепке дейінгі балалардың әлеуметтік

тұрмысын байытып, балалардың дүниетанымын кеңейтеді

Кіші кітапшалар дайындалды;

топта ертегілері бар аудио, видео дискілер бар;

балалар суретінен байқау көрмелер уйымдастырылады;

ашық тәрбие сағаты, мерекелер;

сауалнама;

әңгімелер;

жеке, ұжымдық кеңестер;

Қазақ ертегілеріне костюмдер, атрибуттар жасауға көмекке ата-аналар

тартылады;

бірнеше мәрте жұмыстарымен бірлесіп көрмелер ұйымдастырылады.

ата-аналар бұрышында жиі-жиі баланың сөйлеу жылдамдығын дамытуға

арналған материалдар, халық ауыз әдебиеті туралы альбомдар қойып отырдым.

213

Қазіргі таңда мектепке дейінгі мекемеде балалармен жұмыс жасап

жатырмын. Соңғы кезде балалардың сөйлеу, тіл дамуының қиындығы өткір

мәселе болып тұр. Балалар халық ауыз әдебиетінде кездесетін кейбір сөздердің

мән-мағынасын жете түсінбейді. Неге балалар нашар сөйлейді? Мүмкін біз

олармен дұрыс сөйлесуді ұмытқандықтан болар. Әсіресе қалалық жерлерде

ата-аналардың көбі орыс тілді болғандықтан балаларымен сөйлескенде мақал-

мәтел, нақыл сөздер , жұмбақтар, тиым сөздерді сирек қолданады. Мүлдем

қолданбайтын ата-аналар да бар.

Сонымен, баланы халық мәдениетіне баулуды ерте жастан бастаған дұрыс.

Менің жұмысымның нәтижесі мынаны көрсетті халық ауыз әдебиетінің бала

тәрбиесінде оның дамуының бастапқы кезеңінде халық даналығын бойына

сіңіруде, бала тілінің дұрыс дамуына, сөйлеудің мазмұндылығы мен

мәнерлілігіне, баланың сөздік қорының молаюына ықпалы зор.

Бала шығармашылығы еліктеуге негізделген, ол баланың дамуында, тілін

дамытуда негізгі фактор болып табылады. Балалармен жұмыс жасағанда халық

ауыз әдебиетін қолдану арқылы баланың тілін, ойлауын дамыту, мінез-құлқын

реттеу, жеке тұлғаның ара қатынаста дұрыс моральдық тәжірбие жинақтау үшін

214

жақсы жағдай жасай. Негізінде, халық ауыз әдебиеті адамдарда мейрім шуағын

оятатын ғажайып қабілетке ие.

Алдағы жұмыстарымда мен халық ауыз әдебиетінің барлық түрі мен

формаларын енгізіп, тиімді пайдаланатын боламын, себебі халық ауыз

шығармашылығынсыз баланы патриоттыққа, имандылыққа, адамгершілікке

тәрбиелеу мүмкін емес.

Әдебиеттер :

1.Әуезов М., Әдебиет тарихы, Қызылорда, 1927

2. Жұмалиев Қ, Қазақ эпосы мен әдебиет тарихының мәселелері, А, 1958

3. Ғабдуллин М., Қазақ халқының ауыз әдебиеті, А, 1972

4. «Белгібекова Г. Патриоттық тәрбие беруде ауыз әдебиетінің атқаратын ролі //

Бастауыш мектеп.- 2005.- №8.- Б.

5. Сабақ жоспарлары сайты, www.jospar.kz - 17370998- қазан Лаззат Саминова

Pedi.kz

ЖАН-ЖАҚТЫ ЖӘНЕ ҮЙЛЕСІМДІ ДАМЫҒАН ТҰЛҒА

ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ОТБАСЫЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ МАҢЫЗЫ

Г.Е.Беккалиева

педагог-психолог

Өскемен қаласы әкімдігінің №18

«Еркетай» балабақаша-бөбекжайы КМҚК

Отбасылық тәрбиенің басты мақсаты - өмір жолында кездесетін

қиындықтар мен кедергілерді лайықты түрде жеңуге көмектесетін қасиеттерді

қалыптастыру; нақтырақ міндеті-олардың әдеттегі тұлға ретінде қалыптасуына

қажетті тәрбие, білім, дағды мен іскерлікті меңгертуі.

Отбасыдағы тәрбиенің басты міндеттері болып:

Баланың үйлесімді дамуын қамтамасыз ету: оның дене дамуы, зияткерлік,

рухани-адамгершілік және жалпы мәдениеттік дамуына қамқорлық жасау;

Баланың денсаулығын сақтауға қамқорлық жасау;

Оның талабын, мүддесін және икемділігін дамыту;

Қоғамда өмір сүріп, еңбектенуіне, әлеуметтенуіне көмектесу;

Еңбек тәрбиесі;

Бала тұлғасында шығармашылық потенциалды дамыту;

Айналасындағы адамдармен адамгершіліктік, эмоционалдық, толеранттық

қарым-қатынасын орнықтыру және қолдау көрсету.

Өзін-өзі тәрбиелеу мен есейген кезінде өзін-өзі дамытуға дайындығы.

Бала үшін отбасы - оның туған ұясы және өмір сүретін негізгі ортасы

(материалдық және рухани). Дәл осы отбасыда бала қоршаған дүние туралы

алғашқы түсініктерді алады.

215

Отбасы – белгілі бір рухани-психологиялық ахуал, бұл бала үшін

адамдармен қарым-қатынас жасау мектебі. Дәл осы отбасыда баланың

жақсылық пен жамандық, тәртіптілік, материалдық және рухани

құндылықтарға сыйластықпен қарау туралы түсініктері қалыптасады.

Отбасыдағы жақын адамдарымен ол махаббат, достық, жауапкершілік, әділдік

сезімдерін бірге сезінеді. Бұл жерде ата-ана махаббат сезімдерінінің көрсету

мөлшері маңызды. Ата-анасының махаббатын толық ала алмаған бала көбінесе

мейірімсіз, ашушаң, басқа адамның сезімдеріне жаны ашымайтын, ұжымға

сыймайтын, кейде тұйық, өте ұялшақ болып өседі. Ал шексіз махаббат,

еркелету, құрметтеуді көріп өскен бала кішкентай адам өзінің бойында

өзімшілдік пен менмендікті, ерке-шолжаңдылықты, екіжүзділікті қалыптастыра

бастайды.

Отбасылық тәрбиенің негізгі қағидалары және ережелері

Тәрбиелеу қағидалары бұл-тәрбиелеу үдерісінің мазмұнына, әдістеріне және

ұйымдастырылуына деген негізгі талаптарды көрсететін барынша жалпы негізгі

ережелер.

Ізгілік қағидасы баланың жеке тұлғасын кез келген адамдағы сияқты

абсолюттік адами қасиет ретінде мойындауды болжайды. Бұл ата-анадан өз

балаларының бірегейлігін, олардың адами өмірлерінің қайталанбастығын

түсіну мен мойындауды талап етеді.

Мұрагерлік қағидасы бұл - баланың тек тұқым қуалаушылық

психофизикалық мінездемеге ие болуы ғана емес. Мұрагерліктегі бастысы бұл-

нақты адами қауымға тән мінез-құлық нормаларынан, салт-дәстүрден,

құндылықтардан және өмір қағидаларынан және қызметтерінен құралған

сананың бастапқы түрлерін иемдену.

Белсенділік қағидасы баланың мақсаттарын, оның ішінде оның табиғи

қажеттіліктерін қанағаттандыруды жүзеге асыру үшін жағдай жасауды

болжайды. Отбасы баланың тамаққа, жылуға, демалуға, мейірімге деген

қажеттіліктерін қанағаттандырады. Отбасында ол қимыл-қозғалысқа деген

қажеттілігін қанағаттандырады.

Органикалық және сабақтастық қағидасы - отбасылық тәрбиенің ең

маңызды қағидаларының бірі-баланың алдындағы тәжірбие білімдерін меңгеру

болып табылады. Ол әрдайым баланың дүниені сезінуі және дүниетанымы,

оның жеке тәжірбиесі негізінде құрылуы керек. Отбасында көбіне бұл қағиданы

саналы түрде емес, түйсікпен ұстанады.

Тәрбиеші мен педагогтің міндеті-баланың өз санасында жаңа ұғымдар

қалыптастыруына, өз қызметін ұйымдастыруына және нәтижесінде өзінің дара

жолы бойымен жаңа білімге қол жеткізуіне көмектесу.

Пікірлерді пайдалану қағидасы тәрбиешіден (ата-анадан) проблемалық

жағдайдан шығу жайындағы өз пікірінің барысын балаға көрсетуді талап етеді.

Шын мәнінде, олар балаға ештеңені бермейді, тек ғана балаға өзінің мәнін,

өзінің білімін, өз ойының барысын ғана көрсетеді. Баланы өз қызметін

жетілдіруге шабыттандырады, жұмылдырады және өзіндік өз-өзін тануын

дамытуға жол салады.

216

Резонанс қағидасы баланың өз мүмкіндіктерін үздіксіз көрсетуге арналған

сансыз көп жағдайлар жасау. Бұл отбасылық тәрбиенің ең маңызды қағидасы.

Оны жүзеге асырудың арқасында бала өзінің өсіп келе жатқан мүмкіндіктерін

көреді. Ол болашақтағы өзін жасап, оны іске асыруға тырысады. Өздігінен даму

жолы осылайша басталады.

Креативтік қағидасы отбасында балалардың еркін дамуы мен қабілеттерін

жүзеге асыру үшін қажетті жағдайды жасауды көздейді.

Қазіргі заман отбасы тәрбиесіне кері әсер етуші факторлар

Ата-аналардың рухани деңгейінің төмендігі

Ата-аналардың отбасы педагогикасынан аз мәліметтенуі

Кітапты рухани байлығы ретінде сезінбейтін ұрпақтардың өсуі

Адами ізгілік нормаларына жат шетелдік фильмдердің баланы қатыгездікке

тәрбиелеуі

Теледидар алдында отыратын, біртекті ойлайтын, нәрсіз жадау ұрпақтың

көбейіп бара жатуы

Балалардың қажетті, қажетсіз ақпарат алуы

Экономикадағы кері процесстер

Отбасылық тәрбие әдістері

Талап ету- отбасылық тәрбиенің ең көп тараған әдісі болып табылады.

Талап ету тікелей («істе», «бар», «жина») және жанама («кеңес», «өтіну»,

«тілек») болуы мүмкін.

- отбасында ерлі-зайыптылар арасында да, сонымен қатар ата-аналар мен

балалар арасында да сабырлы да салмақты қарым-қатынас болу керек;

- қойылған талап қысқаша болу керек, оның дұрыстығына және болмай

қоймайтындығына күмән тумау керек.

- тілектестік қарым-қатынаспен: байсалды түрде, ата-ананың көзіндегі

мейіріммен талап етілу керек.

Сендіру - ата-ананың баласының санасына және сезімдеріне жүгінетін

әдіс. Өз орнымен және қажетті уақытта айтылған бір-ақ ауыз сөз, айтылған көп

ақылдан әсерлі болуы мүмкін. Айтқаны нанарлықтай болу үшін ата-ана

баламен әңгімелесу кезінде келесі ережелерді ұстануы қажет.

- баламен сезімдер тілінде әңгімелесу қажет, яғни бұл дегеніміз - ата-ана ең

алдымен :

Баланы тыңдай білу керек: ол қандай күйде? Қандай сезімде?

Өзін баланың орнына қоя білу керек: сіз осындай жағдайда қандай сезімде

болар едіңіз – ашулы ма, ренішті ме?

Бұл сезімді балаға «Сен қазір ренжіп (ашуланып, ауырып тұрсың, қарны

ашып тұрған болар...) тұрсың ,-деп айту керек.

Балаға: «Сен ....істегің келеді»,- дегенді айтып оның бұл тілектерін

қанағаттандыруға көмектесу қажет екендігін білу керек.

Үйрету-отбасылық тәрбиелеудің маңызды әдісі. Ол ата-ананың түсіндіруі

мен жеке үлгі өнегесін бекітеді. Үйрету дегеніміз, яғни -баланың жағымды

әрекеті үшін жағдай жасау.

217

Ынталандыру - балаға жақсыны жаманнан, рұқсат етілгенді тиым

салынғаннан айыра білуге үйрететін отбасылық тәрбие әдістерінің тағы да бір.

Орнымен пайдаланылған ынталандыру, мінез-құлықтың жағымды әдістерін

бекітеді, осы арқылы баланың белсенді тілалғыштыққа деген дайындығын

қалыптастырады.

Уақтылы және ебін тауып ынталандыру қажет

Нақты анықтамаларды ынталандыру көзделеді, мәселен: «мейірімді», «сыпайы»

және т.б, бұл сөздермен қылықтардың өнегелілік мәні атап өтіледі.

Қандай да болсын ынталандырудың шегі болу керек, баланы асыра мақтаудың

қажеті жоқ.

Баланың жас ерекшеліктері мен жеке ерекшеліктерін ескеру қажет.

Жазалау. Жазалау баланың қылығына сәйкес болу керек және жағымсыз

мінез-құлық тәжірбиесін бұзуға, жағымсыз қасиеттердің дамуын тежеуге

бағытталуы қажет. Жазалау тәрбиелеудің міндетті әдісі болып табылмайды.

Жазалау былайша жүзеге асырылуы мүмкін: сын айту, еркелетпеу, баламен

сөйлесуден уақытша бас тарту, жақсы көретін ісімен айналысуға,

құрдастарымен араласуға тиым салу.

Мектепке дейінгі жастағы балалардың ата-аналарына арналған

«Отбасылық тәрбиенің негіздері» жадынамасы

Отбасы бұл-балаларды тәрбиелеуге арналған материалдық және рухани

ұйым, жұбайлық өмірдің бақыты мен қуанышы. Бала отбасының мүшесі болу

керек, бірақ оның орталығы емес. Балаға деген махаббатта шектен шығу

болмау керек.

басты заңдылық – әркім отбасының әрбір мүшесіне қамқорлық жасайды,

ал отбасының әрбір мүшесі өз мүмкіндіктеріне қарай барлық отбасына

қамқорлық жасайды.

Отбасында баланы тәрбиелеу бұл – ата-аналардың үздіксіз өздігінен білім

алу үдерісі және олардың өмірлік тәжірбиесін балаға ықпал ету құралына

өзгерту.

Баланың дамуы бұл – оның дербестігінің дамуы.

Баланың мінез-құлқының негіздері бұл – оның әдеттері.

Баланы тәрбиелеудегі ата-ананың талаптарындағы қарама-қайшылықтар аса

зиянды.

Отбасында ешкім ешкімге дауыс көтермейтін, тыныш, тілектестік

психологиялық ахуал жасау маңызды. Баланы өзіңнің күшіңнің үлгі-өнегесімен

емес, өзіңнің үлгі-өнегеңнің күшімен жетелеу керек.

Баланы отбасындағы кішкентайлар мен ересектерге қамқорлық жасауға

үйретіңіз.

Баланың денсаулығын қадағалаңыз. Оны өзінің денсаулығына, жеке

басының дамуына қамқорлық жасауға үйретіңіз.

Баламен қарым-қатынас жасаған кезде адал және ақ ниетті болыңыз.

Өзіңіз дөрекілік көрсетпеңіз және балағаттамаңыз. Сіздің әдетіңіз

балаңыздың дағдысына айналары сөзсіз.

Бөтен адамдар туралы нашар әдепсіз пікір айтпаңыз.

218

Басқа адамдарға қатысты әдепті мінез-құлық көрсетіңіз бұл – өз балаңыз үшін

мейірімділік пен адамгершілік сабақтары болады.

Өз балаңыздың көзінше біреуден кешірім сұраудан қорықпаңыз.

Мінез-құлық бұл – адамның шынайы бет-бейнесі көрінетін айна екеніндігін

естен шығармаңыз.

Әрине, баланы тәрбиелеу оңай іс емес. Көбіне ата-аналар өз балалары

ұшыраған қиын жағдайлардың барлығынан, адамзаттық қасиетке ие деген

құрметпен, өзінің адами бет-бейнесін жоғалтпай шығулары үшін тырысулары

қажет. Балалар бір-бірімен темпераменті, білім деңгейі, өмірлік тәжірбиесі,

қоршаған әлемді қабылдау ерекшеліктеріне байланысты ерекшеленеді. Өсе келе

баланың өзі де өзгереді. Ата-аналық көрегенділікті, даналық пен төзімділікті

жоғалтып алмау үшін, әр әке-шеше бұл өзгерістерді байқап, отбасылық

тәрбиеде жаңа әдістер таңдауы қажет. Бұл қасиеттер балалары неше жаста

болғанына қарамастан, ата-аналар үшін әрдайым керек.

Балабақшадағы «Балабақша мен отбасы ынтымақтастығы» ашық есік

күні. Балабақша психологы ата-аналармен тренинг жүргізуде.

Ата-аналармен өткізген «Мен және менің балам» ток-шоуы

Әдебиеттер :

1. Мектепке дейінгі жастағы балалардың отбасында тәрбиеленуі. Евдокимова

С.Л.,Цветкова Н.А

2. Қазақ отбасы. Х. Арғынбаев. «Қайнар» баспасы 1996ж.

3. Педагогика. Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова.

219

4. «Дарын» әлеуметтік –гуманитарлық университет 2004ж.

5. Ғылым тарихы мен философиясы. К. Енжебаев, Есімханов Т .

6. Оқу құралы. Алматы «Білім» баспасы 2006ж

7. Отбасындағы әлеуметтік педагогикалық жұмыс/«Парасат әлемі» 2005ж.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ БАЛАБАҚШАДАН

ҮШТІЛДІЛІККЕ БАУЛУ

Л.М.Алгазина

Өскемен қаласы әкімдігінің № 4

«Сәулетай» балабақша-бөбекжайы КМҚК

қазақ тілі мұғалімі

«Қазақстан әлемде жоғары білімді, халқы үш тілді де: қазақ тілін –

мемлекеттік тіл ретінде, орыс тілін – ұлтаралық қатынас тілі ретінде және

ағылшын тілін – жаһандық экономикаға нәтижелі өтудің көмекші тілі ретінде

еркін меңгерген ел болып танылуы керек».«Мемлекеттік тілді үйрету

балабақшадан басталуы тиіс. Бұл заман талабы».

Н.Ә. Назарбаев «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан»

Президентіміз Н.Ә.Назарбаев Қазақстан халқына Жолдауындағы білім

беружүйесінде үш тілдің – мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін, ұлтаралық

қатынас тілі ретінде орыс тілін және әлемдік экономикаға үйлесімді кірігу тілі

ретінде ағылшын тілін меңгерген, бәсекеге қабілетті тұлға даярлау міндетін

атап көрсетті.[ 1]

Бұл міндет білім беру жүйесінде жүзеге асатындықтан балабақшадан

бастап, жоғары оқу орындарына дейінгі салаларда көптілді меңгерту мәселесі

енгізілді. Балабақшадан бастап балаларға ана тілінің құндылықтарын меңгерту

арқылы балалардың тілдік- коммуникативтік құзіреттіліктерін меңгерту міндеті

арнайы білім беру стандартына енгізілді. Қазақстан Республикасының

мемлекеттік жалпыға міндетті мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеудің 2009

жылдың жаңа стандартына балалардың құзыреттілігін қалыптастыруға нақты

талаптар қойылды. Яғни құзыретті тұлғаны тәрбиелеу отбасы және мектепке

дейінгі мекемеден басталуы тиіс. Стандартта мектеп жасына дейінгі балалар

балабақшадан негізгі бес құзыреттілікті меңгеруі тиіс деп көрсетілген. Олар:

1.Денсаулық сақтау құзыреттілігі;

2.Танымдық құзыреттілік;

3.Әлеуметтік құзыреттілік;

4.Тілдік-коммуникативтік құзыреттілік;

5.Шығармашылық құзыреттілік. [2]

«Қатынас» білім беру саласында байланыстырып сөйлеуді дамыту,

мектеп жасына дейінгі балалардың сөйлеу әрекетіне деген жеке қабілеттерін,

мазмұнды монолог пен диалог құра білу іскерлігін, сауат ашуды меңгеруге

220

дайындық жасау мақсатында тілдік шығармашылықты көрсету жұмыстарының

мазмұндары мен міндеттері енгізілді.[3]

Жаңа стандарттың талабына сай балабақшадан бастап үш тілді меңгерту

арқылы тілі дамыған, шығармашыл тұлғаны қалыптастыруға болатынды

белгілі. Осы мақсатта 2013 жылдың қыркүйек айынан бастап, Өскемен

қаласы«№ 4 «Сәулетай» балабақша - бөбекжайында КМҚК 2015-2019

жылдарға арналған Үштілділікті білім берудің Кешенді жоспары мен қалалық

«Полиглот» жобасын жүзеге асыру аясында тіл мамандары бірлесіп жұмыс

жоспарын құрып, сол бойынша жұмыс жасай бастадық. Негізгі мақсатымыз:

педагогикалық технологиялар арқылы мектеп жасына дейінгі балаларды

көптілде тәрбиелеу. Балабақша жағдайында алдымызға қойған мақсат-

міндеттерімізді жүзеге асыру мен балаларға үш тілде сапалы білім беруде заман

талабына сай интерактивті экран, аудио-видео таспалар, сөйлейтін әліппе,

көрнекі құралдар, дидактикалық материалдар, «Үш тілдің патшалығы» оқу-

әдістемелік кешеніне қосымшалар («Үш тілдің патшалығы» үйретуші

кітаптары, «Лото», домино – 7 тақырыптар бойынша) т.б. жаңа

технологиялармен жабдықталған. [4]

Балабақшада орыс, қазақ, ағылшын тілдері ойын түрінде техникалық

құралдармен өткізіледі, балаларға интерактивті экраннан, теледидардан бейне

сюжеттер көрсетіледі, көрнекі құралдармен жұмыс жасау, үш тілде ертегілерді

сахналау, диалог құру жұмыстары жүргізіледі. Ағылшын, орыс, қазақ тілінен

ұйымдастырылған оқу іс-әрекеттерін әр топта өткізгенде балаларды екі

топшаларға бөлу арқылы жүргіземіз. Балабақшадағы 2-сәбилер, ортаңғы

топтарында қазақ, орыс, ағылшын тілдері тереңдетіліп оқытылады, балалар

«қызыл телпек», «бауырсақ», «үйшік» атты ертегілерін үш тілде сахналап, өзге

тілді үйренуге деген қызығушылығының мол екенін көрсетуде. Бала өмірінің

алғашқы жылдарында, жоғарыда атап өткендей, тіл мен танымдық процестерді

игеруге деген құлшыныс ерекше байқалады. Дамудың дәл осы кезеңінде

балалар бойында тілдік құбылыстарды сезіну, өзіне тән жалпы лингвистикалық

қабілеттер пайда болады. Балалық шақта тіл негізінен екі бағытта дамиды:

оның біреуінде сөздік қор қарқынды түрде жинақталып, айналадағы адамдар

сөйлейтін тілдің морфологиялық жүйесі меңгеріледі; екіншісінде тілдің

әсерінен танымдық процестер (зейін, қабылдау, ес, елестету және ойлау)

жаңаша бір өзгеріс терге ұшырайды. Бұл ретте сөздік қордың артуы, тілдің

грамматикалық құрылысы мен танымдық процес тердің дамуы тұрмыс пен

тәрбие жағдайына тікелей байланысты. Бұл мәселеде, әсіресе, тілдің дамуында

әр түрлі өзіндік ерекшеліктер болатынын ескерудің мәні зор. Мектеп жасына

дейінгі балаларға өзге тілді үйретудің басты шарттары топта жағымды

психологиялық ақуал, мейірімді орта, қазақша, орысша және ағылшынша

тілдесуге қуану сияқты жағдайлар тудыру. Қазақ, орыс, және ағылшын тілдерін

үйретуде балалардың сөздік қорларын байыту, жетілдіру, күнделікті өмірде

қолдана білуіне бағыт беру, әр тілге тән дыбыстарды дұрыс айтуға

жаттықтырып, тіл мәдениетін дамытудың маңызы зор. Балалардың үш тілде

сөйлеуін, сөздік қорын дамытуда сөздің мағынасын дұрыс түсініп, оны өз

221

сөзінде дұрыс қолдануға үйретуде инновациялық әдіс-тәсілдерді ойын

технологиясы арқылы меңгертуді көздейміз. Тіл үйретудегі негізгі-мақсат

балаларға жалаң сөз жаттату емес әрбір ұйымдастырылған оқу іс- әрекетінде

үйренген сөздерді ауызекі айтуға, сөйлем құрамында дұрыс қолдана білуге

үйрету. Оқытудың басты ұстанымдарының бірі – жайлылық ұстанымы, ал оның

іс жүзіндегі көрінісі – өзінің үш тілде жақсы сөйлей алатынына баланың көзін

жеткізу. Мектепке дейінгі балаларды қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде,

дыбыстарды дұрыс дыбыстауға үйрету, баланың қателіктерін түзетуден бас

тартып, фонетикалық ойындармен, ертегілермен алмастыру жағдайында іске

асырамыз. Дыбыстарды қабылдау мен есту балаларда өте жақсы дамыған, олар

дыбысталудың қыр-сырын тез қабылдайды. Ұйымдастырылған оқу іс-

әрекетінде «Mr.Tonque» «Көңілді тіл» атты кейіпкері бар қызықты да,

тартымды сюжетті ойындар жүргіземіз. [5]

Бұл фонетикалық естуді қалыптас тыру (дыбыс тарды тыңдау, оларды

анықтау және айту). Балалар ертегілерді айту барысында, дыбыстарды дұрыс

айту, үйрету үшін артикуляциясына айрықша көңіл бөлеміз тілдің, еріннің,

тістің, жақтын атқаратын қызметін көрсетіп түсіндіріп, баланың тілі мен

ернінің қимылын бақылаймыз ертегі біткеннен соң екпіндерді, ырғақты және

интонацияларды хормен және өз бетімен қайталаймыз. Балалардың өз құрбы-

құрдастарының сөзін түсінуге үйретуде аудиожазбалардан естіген сөздерді

көру және қозғалыс көрнекіліктері, паралингвистикалық амалдар арқылы

түсіну (ым-ишара, бет әлпеті, интонация, эмоциналдық қолдау) әдісін жиі

қолданамыз. Лексиканы үйрету барысында балалардың сөздік қорын молайтуға

көңіл бөлінеді. Бір тақырыпқа байланысты 5-6 сөзді еңгізу арқылы тақырыпты

ашамыз. Енгізілген сөздердің арасында бір- бірімен тығыз байланыс та болатын

бірнеше жұп сөздер болуы қажет. Егер семантикалық топтың ішіне бір сөйлем

мүшелеріндегі сөздер кірсе, сөз тіркестерін (зат - зат, зат - сын, зат - қимыл)

құрастыру мүмкін болу үшін, оларды үйрету басқа сөйлем мүшелеріне қатысты

сөздерді қайталаумен тығыз байланыста болуы керек. Балаларға еш уақытта

сөздерді «жаттап ал» деген тапсырма берілмейді. Жаңа сөз жаттығулардың

көмегімен баланың есінде біртіндеп сақталады. Балаларға жыл бойы: Туған ел,

Ұлыбритания және Ресей елдері туралы білім, жыл мезгілдері мен табиғат

құбылыстары, заттардың қасиеттері мен сапалары, азық –түлік түрлері, жеке

тұрмыстық заттар, қоғамдық өмір құбылыстары, салауатты өмір салтын

қалыптастыру, спорт, денсаулық туралы білімді қалыптастырамыз. Ортаңғы

топта лексикалық қордың көлемі оқу жылының соңында 5-ке дейінгі тура және

кері санауды қосқанда, 100-150 лексикалық бірлікке тең болуы тиіс.

Грамматиканы үйрету барысында олардың қызығушылығын оята отырып,

ауызша сөйлеудің алғашқы дағдыларын қалыптастырамыз:

-Жай хабарлы сөйлем құруды үйрету;

-Зат есімдерді көпше түрде қолдану;

-Сұрақтарға қысқа жауап қайтару;

-Жалпы сұрақтар қою.

222

Ұсынылып отырған әдіс бойынша оқу жылының соңына қарай

балалардың бастапқы тілдік-коммуникативтік құзыреттіліктері қалыптасады.

Балалар ауызша түрде қазақ, орыс, ағылшын тілдерін қолдануды үйренеді және

ауызша естіген сөздерді түсінеді, Балалардың қызығушылығын арттыру үшін

педагог балалардың психологиясын, жас және жеке дара ерекшелігіне

байланысты, қабілеттеріне мән беруі тиіс.Яғни, балабақшада балалар кез келген

ақпаратты ойын түрінде, көзбен көріп, сипап-сезу, есту арқылы жақсы

қабылдайтынын ескеру қажет. Баланы ынталандыру үшін ескі үрдістен гөрі

заманға сай тапсырмалар беріп, ойындар ойнату арқылы балаға тілді

меңгертуге болады. Мысалы, іс- әрекетке балалардың қызығушылығын арттыру

үшін тақырыпқа байланысты видео – роликтер, қимыл – қозғалыс жаттығулары

немесе әдемі көңіл көтеретін әуенмен бастауына болады. Сол кезде баланың

көңіл күйі көтеріңкі болып, топта жағымды ахуал қалыптасады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды заман талабынан қалдырмауға,

әлеуметтік ортаның тыныс-тіршілігін ұлттық болмыспен қабылдауға бейімдей

отырып, олардың санасын «үш тілді меңгерген жаңа дәуір балалары» моделіне

бағыттай білу қажет. Модель мазмұны жауапкершілігі жоғары, жаңаша

ойлайтын, зерек те елгезек, кеңістік заңдылықтарымен қоса, салт-дәстүр мен

ауыз әдебиетінің озық үлгілерін меңгерген ұлтжанды, ана тілінің нәрімен

барынша сусындаған, еркін, дені сау балаларды сипаттайды.

Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтың Қазақстан

халқына жолдауы: «Қазақстан 2050» Стратегиясы 14 желтоқсан 2012 ж.

2. Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру

стандарты ҚР МЖМБС 1.001-2009

3. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы 2016 ж.

4.«Үш тілдің патшалығы» оқу-әдістемелік кешеніне әдістемелік нұсқаулықтар/

В.Слепнева.-Шымкент: «Шикула және К»

5.Үш тілдегі дидактикалық ойындар жинағы. Әдістемелік құрал. Астана. 2013ж. 3-5 жас

12 ЖЫЛДЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНЕ КӨШУ ЖАҒДАЙЫНДА

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ОҚУ-ТӘРБИЕ ҮРДІСІНІҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Баккелдиева А. Б

әдіскер

Мектепке дейінгі мекеме «Ер-Тан»

балабақша –бөбекжайы

Өскемен қаласы

223

«Біздің жұмыстарымыздың білім беру саласындағы басымдықтарында

бүкіл әлемдегі сияқты Қазақстан мектепке дейінгі білім берудің жаңа әдістеріне

көшу керек».

Н.Ә.Назарбаев

Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстанның әлемдегі бәсекеге

барынша қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Қазақстан

халқына жолдауында былай делінген: «Білім беру реформасы - Қазақстанның

бәсекеге нақтылы қабілеттілігін қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін, аса

маңызды құралдардың бірі. Бізге экономикалық және қоғамдық жаңарту

қажеттіліктеріне сай келетін осы заманғы білім беру жүйесі қажет. Сондықтан

он екі жылдық оқуға көшу шеңберінде адамның өмір бойы білім алуы үшін

жағдай туғызуымыз керек». 12 жылдық білім беруге көшуде мектепке дейінгі

оқыту мен тәрбие деңгейі ерекше маңызға ие болып отыр, біздің

мемлекетеміздің әлемдік білім кеңістігімен ықпалдасуы, бәсекеге қабілетті

қоғамда өмір сүріп еңбек ете алатын өскелең ұрпақтың білім алуының

дайындық сапасына жоғары талаптар қояды. Сондықтан біздің міндетіміз

балалардың толыққанды білім алуын қамтамасыз ету.

Қазақстандағы қазіргі заманғы мектепке дейінгі білім жүйесі қоғамның

қажеттілігіне сәйкес сұраныс есебінен құрылады. Осыған байланысты, ол

балаларға арналған мектепке дейінгі ұйымдар үлгісімен және жаңа формалы

ұйымдардың пайда болуымен, білім беру қызметінің әр түрлігімен

сипатталады. Бүгінгі күні ата-аналарға әрбір баланың жеке бас қабілеттерін

дамытуға сай келетін балабақшаны таңдау мүмкіндігі пайда болды. Бұл аз

уақыттық болу топтары, шағын орталықтар, жеке меншік балабақшалар, оқу-

тәрбие және сауықтыру орталықтары, мектеп-балабақшалар, мектепке дейінгі

гимназиялар. Балабақшада педагогикалық үрдісті ұйымдастырудың үлкен

маңызы бар, атап айтқанда, оқу-тәрбие үрдісіне жаңа білім беру және

вариативтік бағдарламаларды енгізу, мектепке дейінгі жастағы балаларды

тәрбиелеу мен оқытуда қазіргі заманғы жаңа технологияларды қолдану,

мектепке дейінгі білім беру менеджментін дамыту.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу

бағдарламалары балаларды тәрбиелеу, оқыту, дамыту және сауықтыру

тұтастығы принциптерін ескере отырып, мектепке дейінгі және бастауыш білім

берудің сабақтастығы мен үздіксіздігін қамтамасыз етеді. Ал, бастауыш

мектептің мақсатының мәні- оқу әрекетін қалыптастыру арқылы жеке тұлғаны

қалыптастыру. Ендеше, балаларды мектепке дайындауда дамыта оқыту

идеясының оқу әрекетін қалыптастыру жөніндегі ұстанымдардын басшылыққа

алуы абзал деп есептейміз. Өйткені Қазақстан Республикасындағы білім беру

жүйесі білім беретін оқу бағдарламаларын үздіксіздігі және сабақтастығы

принципі негізінде ұйымдастыруды көздеп отыр. Ең бастысы ол баланың

ешқандай қиындықсыз оқушы статусын қабылдауына, 12 жылдық білім беруде

басты міндет етіп қойған өзінің жеке қоғамның мүддесіне өзін-өзі белсенді

етуге дайын, өзгермелі даму үстіндегі ортада өмір сүруге бейім, бәсекеге

қабілетті және құзіретті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және

224

қалыптастыруға жағдай жасауға мүмкіндік туады. Осыған орай, бүгінгі қоғам

мүддесіне лайықты, жан-жақты жетілген, бойында ұлттық сана мен психология

қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру-отбасының, балабақшаның,

барша халықтың міндеті. Алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін

мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту көзделуде.

Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа

жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы - мектепке дейінгі

ұйымдардан басталған орынды.Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те,

ғылымға негізделген әдіс-тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе

балабақшадан басталып, мектепте жан –жақты педагогикалық өрісін табады.

Әсіресе,балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір

бойы өшпестей із қалдырады. Баланы мектепке даярлау үздіксіз білім беру

жүйесіндегі маңызы мен өзектілігі ерекше мәселелердің бірі болып саналады.

12 жылдық білім беруге көшудің қажеттілігі, бес жасар балаларды мектеп

алды даярлықтан өткізу мәселерімен бірге, мектепке дейінгі мекемеде білімдік

бағдарламалардың сапасын арттырып, мектепке дейінгі оқу-тәрбие үрдісіне

инновациялық технологияны ендіру және тәрбие жұмысын жетілдіруді

көздейді. Мектепке дейінгі оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық технологияны

ендіру және тәрбие жұмысын жетілдірудің басты бағыты оқыту мен

тәрбиелеуді оң түрде игеру, баланың жеке басының дамуына бағытталған

қарым-қатынас тұрғысынан саналы жағдайлар туғызып, бала өмірін қорғау

және денсаулығын сақтау, ақыл ойының жан-жақты дұрыс жетілуіне бағыттау

қажеттілігін көрсетеді. Мектепке дейінгі оқу-тәрбие үрдісіне инновациялық

технологияны ендіру ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ:

Мектепке дейінгі мекемеде инновациялық қызмет жағдайында білім

кеңістігін жобалау;

Мектепке дейінгі мекемеде инновациялық үдерісті енгізудің кезеңдерін

анықтау;

Инновацияны топтастыруға мүмкіндік беретін талаптар.

Мектепке дейінгі мекемеде ғылыми-әдістемелік қызметті басқару моделін

жасау;

Педагогтарға инновациялық қызметке басқарушылық көмек көрсетуге жағдай

жасау.

Инновациялықүдерісте әдістемелікілеспені ұйымдастыру.

Заман талабына сай мектепке дейінгі мекеменің дамуы экономикалық,

әлеуметтік және білім беру салаларында болып жатқан өзгерістерге тез

икемделуге, тәжірибеге басқарудағы ғылыми-педагогикалық жетістіктерді

енгізе білуіне байланысты.

Қазіргі заманғы білімге деген талап және әлеуметтік тапсырыс мектепке

дейінгі білім беру мекемелерінің тек қызмет ету жағдайында емес, сондай ақ

дамыту барысында жұмыс жасау келесі бағытта жүргізіледі:

Бағдарламаны тиімді басқару механизмін құру;

Жаңа бағдарламаға көшу даярлығының кешенді диагностикасын ұйымдастыру;

Пәндік-дамытушы ортасын қалыптастыру;

225

Педагогтардың білімдерін арттыру бойынша курстарда оқыту;

Бағдарламаны орта, ересек,және даярлық топтарға енгізу;

Баланың жеке даму картасын әзірлеу;

Бағдарламаны жүзеге асыру бойынша ата-аналармен жұмысты талдау;

Болашақтағы жұмыстардың перспективасын анықтау.

Мектепке дейінгі ұйымның тұтас педагогикалық үдерісінде дамытушы

ортаның рөлін С.Л.Новеселова, Т.С.Комарова, Л.А.Парамонова және

басқалардың еңбектерінде қарастырылған. С.Л.Новеселованың пікірінше,

дамытушы заттық орта балалардың дербес шығармашылық және ойын

әрекеттерін ұйымдастыру үшін қажетті материалдар, ойыншықтар,құралдар, іс-

әрекетінің материалдық нысаналарының жүйесі.[1]

Бүгінгі еліміздің әлемдік деңгейдегі білім кеңістігіне енуі, 12 жылдық

білім беру қарсаңында білім беру жүйесінің алғашқы табалдырығы мектепке

дейінгі білім беру мазмұнын жаңа бағытта құру мақсаты тұр. Оның басты

бағыттарының бірі балаларды әлеуметтендіру және оған сәйкес заттық

дамытушы құру. Оның мақсаты -баланың тұлға болып қалыптасуына

жәрдемдесу.[2]

Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылатын

мектепке дейінгі кезеңде балалардың ақыл-ой қабілетін жан-жақты дамыту

және тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән берілуде. Себебі осы кезеңде

балалардың ақыл-ой қабілетін дамыту мүмкіндіктері мол. Ғалымдардың

пікірінше табиғи жаратылысында ақыл-ой қабілетінің алғашқы шарттары 50-

60% байқалған. Баланың ақыл-ой ерекшеліктері жаратылысынан

шығармашылық, ізденімпаздық сипаттарға ие, алайда оны дұрыс бағытта

дамыту, оның нақты бағыттарын айқындау ең алдымен оның жас және дара

ерекшеліктерін ескеріп тәрбиелеуге байланысты.

Баланың тұлғасын дамытуда оның жеке ерекшеліктерінің мүмкіндіктерін

ескерген жөн. Жеке тұлға қалыптастыру мақсатында мынадай міндеттерді

шешуі шарт:

Баланың ішкі белсенділігін дамытуға арналған қажетті мүмкіндіктер

жасау;

Әр балада оның жеке дара қасиеттері мен қабілеттерін ашып, олардың өмір

сүруге қажетті салаларға орнығуына мүмкіндік көрсету;

Әр баланы тұлғалық ерекшеліктерін ашып көрсетуге және оны дамытуда

көмегін тигізетін жаңа жолдарды іздестіру;

Тұлғаға әсер етудегі белсенді әдістерге бағдар жасау.

Мектепке дейінгі балалардың ата-аналарына кездескен проблемаларды

бірлесіп шешу мүмкіндігін бере отырып, оларды білім беру мен тәрбие

процесіне тартуға міндетті. Отбасында ата-аналарға педагогикалық білім өте

қажет, себебі ата-ана бала тәрбиесінің мақсат, міндеттерін айқын түсінбей бала

тәрбиесінің жолдары мен амалдарын ойдағыдай іске асыра алмайды. Ата-

аналармен әңгіме кезінде өсіп келе жатқан сәбидің мүмкіндіктері зор, бірақ

олар шексіз емес екендігін олармен бірге өткізілетін тренингтерде ескерту

қажет. Баланың мүмкіндіктерін ескермей дамуды жеделдетуге болмайды,

226

сондай-ақ даму барысында кідірісте болмау қажет. Сондықтан ата-ана ерте

сәбилік және мектепке дейінгі жастағы балалардың дамуының

психофизиологиялық көрсеткішін білуі маңызды.

Мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеу бағдарламасына сәйкес мектепке

дейінгі білім беру сапасын арттыру мақсатында педагогтермен бірлесіп,

балабақша түлектерінің даму деңгейіне, олардың зияткерлік саладағы

табыстылығына зер салады. Шығармашылық, танымдық байқауларға

қатыстырып балабақша тәрбиеленушілерінің жетістіктерін, талантын анықтап,

оның өшіп қалуына жол бермеуге мүмкіндік жасайды.

Демек, 12 жылдық білім берудің мақсаты қоғамның мүддесіне өзін өзі

белсенді, қабілетті, шығармашыл, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру.

Қорыта келгенде, Қазақстан Республикасының балаға білім беру мен

тәрбиені жан-жақты дамыту мақсатында шетелдік 12 жылдық білім берудің тек

оң және тиімді жақтарын алуымыз қажет.

Әдебиеттер:

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. 2007ж 27.07.№319 -III

ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік

бағдарламасы.

ҚР Президенті -Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан -2050» атты Қазақстан

халқына жолдауы.

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту. Негізгі ережелер- Астана,2012

12 жылдық мектепке арналған мемлекеттік стандарттың жалпы ережелері-

Астана, 2010

ҚР білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 12 тамыз №499 бұйрығы

«Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың үлгілік оқу бағдарламасы».

«МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ

ҚАБІЛЕТІН ҚҰМ ТЕРАПИЯСЫН ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ ДАМЫТУ»

М.Тақау

Өскемен қаласы әкімдігінің «№1 «Балапан»

балабақша-бөбекжайы»КМҚК-ның тәрбиешісі

Құмға салынған сурет адам жан-дүниесінің бір көрінісі. Тіпті сол арқылы

ешкімге айтылмаған ішкі сырды ақтаруға болады». Құм терапиясының негізін

қалаған швейцарлық психолог Дора Кальф осылай жазады.

Құммен ойнау кеңестік әдіс ретінде 1939 жылы ағылшын педиатры

Маргарет Ловенфельд сипаттама берген.

«Құм терапиясы» принципі аналитикалық терапияның негізін салушы

Карл Густав Юнгпен ұсынған. Юнгке адамның құммен «әлектенуінің»

қажеттілігі, оның құрылысы осы идеяны ұсынуға себепші болған. Себебі

227

көптеген психологтар жекелеген құм түйіршіктерінде жеке тұлғаның

нышандық айқындамасын, ал құм массасында – жаһандағы Өмір көреді.

Құм терапиясының маңызы: Бала өзін жайлы, қорғалған күйде сезініп,

шығармашылық белсенділік танытатын табиғи стимулдық орта

қалыптастырады және танымдық, психикалық процестерді дамытады ол түйсік

(форманы, түсті, тұтас түйсік), есті, зейінді, қиялды, кеңістік түсінікті,

тактильді-кинестетикалық сезімділік пен қолдардың ұсақ моторикасын дамиды.

Құм терапиясының мақсаты: Балалардың құм терапиясында қиял, көрнекі

– бейнелік ойлауды, сөздік-логикалық ойлауды, көрнекі іс-әрекеттік ойлауды,

шығармашылық және сын тұрғысынан ойлауды дамыту.

Құм терапиясы негізгі принциптері

Шығармашылық белсенділікті таныта отырып, бала өзін ыңғайлы әрі қорғалған

күйде сезініп табиғи ынталандыратын орта жасау.

Абстрактылы нышандар әріптердің сандық тиімді және осы принциптің жүзеге

асырылуы болып жатқан оқиғаға баланың жеке қызығушылығымен іс-әрекетіне

оң мотивацияны қалыптастыруға және күшейтуге мүмкіндік береді.

Ертегі ойындарының кейіпкерлерімен бірге әртүрлі жағдаяттарды ойнау

шынайы бірге тұру.

Құммен сурет салу –жалпыға ортақ өнер. Дегенмен, бүгінде зейінді

арттыру мақсатында көбіне сәбилерді баулып жүр. Сәби үшін негізгі пайдасы –

саусаққа тиген құм түйіршіктері бойдағы ұйықтап жатқан әрбір клетканы

оятады екен. Жүйке жүйесін де тыныштандырады.

Мамандардың айтуынша, құм терапиясы баланың ішкі сезімін

басқаруына, өзіне деген сенімін арттыруға, қиындықпен күресуге де

көмектеседі.

Сурет салудың мұндай техникасында құмнан өзге, жарма, кофе, тұзды да

қолдануға болады.

Мен университет қабырғасында оқып жүргенімде құммен сурет салуға

қатты қызықтым, осы құштарлығым осы тақырыптағы түрлі байқауларға

қатысуыма жетеледі. Қазір өз мамандығымды бітіріп балабақша қабырғасында

тәрбиеші болып қызметімді атқарып жүрмін. Деседе осы құм терапиясын

қолданып топтағы балалармен жұмыс жасап көрдім, шыныменде, құммен сурет

салу анағұрлым ғажап, басында балалар құмға қарап онымен қалай жұмыс

жасау керектігіне кірісе алмай отырған, мен балаларға құм туралы түсінік

беріп, алдымен құмдағы жасалатын саусақ жаттығуларымен бастадым, сосын

барып құмды майдалап бір тегіс етіп жазып, саусақтарымызбен алдымен

геометриялық пішіндерді салып көрдік, балалар ақырындап үйреніп артынан

қатты қызығушылықтары артты, ары қарай балалардың қызығушылықтарын

арттыру мақсатында түрлі-түсті түстерді пайдалынып соларға қарай суреттерді

сала бастадық, шынымен құмда тек сурет салып қоймайсың балалар сурет салу

арқылы әңгімелесіп, өз ойларын, қиялдарын ашып айтып өте өте қызықты.

Тіл құзіреттілік дамыту сабақтарында мен келесі әдіс-тәсілдерді

қолдандым:

228

1.Әңгімелесу «бөлмедегі құммен ойнау ережелері» бұл сабақта мен топттағы не

істеуге болады және не істеуге болмайтының талқылаймыз (құмды шашуға,

лақтыруға, басқа жерге тасуға т.б.)

2. Балаладың өз тәжірибесі туралы әңгімелесу «Құммен ойнағанда мен не

сеземін». Балалар өз сезімдері, құммен ойнау барысындағы туындаған қиялары

туралы әңгімейлейді.

3. ТРИЗ. Ойын «Құм: жақсы- жаман» балалар құмның пайдалы және пайдасыз

қасиеттерін атайды.

4. Сусымалы құмды қарастыру (Құм сағаты) «Менің сезінулерім». Балалар

сусымалар құмды, бірнеше рет аударып отырып бұл процесті өте ұзақ

қарастыра алады. Бұл көрініс оларды қатты қызықтырады. Содан кейін олар өз

сезінулері туралы әңгімейлейді.

Математика сабақтарында төмендегіндей жаттығуларды қолданамыз:

«Өлше де сана». Балалар қасыкпен құмды өлшейді және санын санайды.

«Түрлі өлшемдермен өлше». Бірдей мөлшердегі құмды балалар түрлі белгілері

бар қасықтармен өлшеп салыстырылады және санын санайды.

Балалардың қуанғаны тәрбиеші болып жас ұрпақты жетелеп отырған

біздің қуанышымыз, мен өз қызығушылығыммен балалардың

өызығушылықтарын арттырып алға қарай шабыт сыйлағаныма өте

қуаныштымын. Маған осы мақсатыма жетуіме қол ұшын созып мақсатыма

жетуіме қолдау көрсеткен басшым Каниева Меңдігүл Мүбәракқызына алғысым

шексіз. Осы құм терапиясын басқада балабақшаларда қолданып балалардың

өзіндік қызығушылықтарын ашып, олардың жан жақты дамуына үлес қосса

екен деймін.

Әдебиеттер

1.www.google.kz // ru. Wikipedia.org/wiki

2. www. Koob.ru

3. Нигметжанова Г.КВестник КАСУ №1 - 2006

БАЛА ТІЛІН УАҚЫТЫЛЫ ДАМЫТУ ҚАЖЕТ

Ү.С.Ережепова

әдіскер-психолог

Өскемен қаласы әкімдігінің

«Мүмкіндіктері шектеулі балаларға

арналған «Алтын дән» балабақшасы» КММ

Болашақтың базары да, келешектің — кемеңгері де балалар емес пе?

Саналы, өскелең ұрпақ тәрбиелеу-әрбір тәрбиешінің міндеті. Баланың ой-

өрісін дамытуға, олардың қиялына қанат бітіріп, тіл байлықтарының молаюына

балабақша тәрбиешілерінің сіңірер еңбегі орасан зор. Қазіргі өмірдің өзінен

туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз

229

тәрбие негізінің бастау бұлағы – мектепке дейінгі ұйымдардан басталған

орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алды десек те, ғылымға негізделген

әдіс-тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталып, жан-

жақты педагогикалық өрісін табады. Баланы мектеп алды даярлау үздіксіз білім

беру жүйесіндегі маңызы мен өзектілігі ерекше мәселелердің бірі болып

саналады.

Бүгінгі таңда мектеп жасына дейінгі баланың тілі өз уақытында дамымай

кешеуілдеп шығуы ата-аналарды да, педагогтарды да, алаңдатуда.

Өскемен қаласы әкімдігінің «Мүмкіндіктері шектеулі балаларға арналған

«Алтын дән» балабақша» КММ-нде 9 мемлекеттік тілде жұмыс жасап отырған

топтар бар. Бүлдіршіндер 3 жастан психологиялық-медициналық-

педагогикалық сараптама (ПМПК) қорытынды жолдамасымен қабылданады.

Бақшада төрт жыл бойы балаға қазақ тілді логопед мамандарымен тығыз

қатынаста түзету жұмысы жасалады: жекелей, фронтальды сабақтар

оқытылады. Бала 7 жасқа толғанда балабақшадан мектепке немесе басқа

арнайы білім беру мекемелеріне шығарылады.

Бүгінгі күні логопед мамандарының жұмыстары жүйеге қойылып,

баламен жұмыста реттілік жасалып, әдістемелік қоржын жиналып келе жатқан

кезеңде.

Балабақшадағы тәрбиеленушілердің негізгі бөлігінде тіл кемістігінен

басқа қосымша психологиялық, физиологиялық ауытқулары міндетті түрде

болатынын айта кеткен жөн. Бұл қосарланған ауытқулар логопед маманға

жұмысты жоспарлауға үлкен ауыртпашылық әкеледі.

Практика барысында кездесетін қиыншылықтар да жоқ емес.

Ал ең негізгісі – Соңғы жылдары бала тілі неге уақытылы шықпай

жатыр? - деген сұрақтың алдын алу шараларын ұйымдастыру болып отыр.

Қазіргі кездегі әдебиеттер мәліметтерін қарастырып талдайтын болсақ,

екіншілік кемістік ретінде сөйлеу тілінің дамуы тежелеген ерте жастағы

дамуында ауытқулары бар балалардың саны артып келе жатқандығын көреміз.

Әсіресе, тұрақты түрде мектепке дейінгі арнайы мекемелерінде тәрбиеленетін

балдырғандар арасында сөйлеу тілінің дағдылары жеткілікті деңгейде

қалыптаспағандығы анық байқалады.

Бұл тақырыптың өзектілігі мынада - дамуында ауытқуы бар ерте жастағы

қазақ тілді балаларға арналған педагогикалық түзету, оның ішінде сөйлеу тілін

дамыту бойынша жүйесі жасалмаған. Осы балалардың сөйлеу тілін бағытты

түрде түзету, олардың жалпы дамуының да бірден бір шарты болып табылады

және екіншілік кемістіктердің пайда болуының алдын алады. Сондықтан,

психологтялық және дене дамуы тежелген ерте жастағы балалардың сөйлеу

тілін дамытуға едәуір үлес қосатын жұмыс жүйесін дайындау бүгінгі таңда

көкейкесті мәселелердің бірі болып отыр. Тежелудің бұл түрін белгілеу

баланың психикалық дамуының онтогенезінде сөйлеу тіліне дейінгі кезеңнің

болуы туралы тұжырымға негізделеді. Сөйлеу тілінің нышандары жеткіліксіз

дамығандығын келесі белгілерден анықтауға болады: бала айқайы мен жылауы

әлсіз, бір қалыпты, интонациясы мәнерлі емес, сонымен бірге гуілдеу мен

230

былдырлауы толыққанды емес, сәби өзіне қарап сөйлеген адамдарға

қызығушылық танытпайды, олардың сөйлегендеріне еліктемейді, қарым-

қатынас орнату үшін дыбыстауды қолданбайды, жалпы айтқанда,

коммуникативті тұрғыдан енжарлығымен сипатталады.

Сөйлеу тілінің тежелуі дегеніміз 4 жасқа дейінгі сөйлеу тілі дамуының

нормадан қалуы. Мұндай тежелістер түрлі себептерден болуы тиіс.

Көне заманның грек философы және дәрігері Гиппократ (б, ғ.д. 460—377

жж.) сөйлеу тіл кемістіктерінің, атап айтқанда, тұтықпаның себебі бас ми

жарақаттануында деп айтып кеткен. Басқа грек философы Аристотель (б, ғ.д.

384—322 жж), сөйлеу тілінің пайда болуын шеткі сөйлеу аппаратының

анатомиялық құрылысымен байланыстырып, сөйлеу тіл бұзылыстарының

себебін соның ақаулығынан деп білген.

Сөйлеу тілі бұзылыстары этиологиясы мәселесінің қарқынды дамуы ХХ

ғасырдың 20-ші жылдарында басталды. Осы жылдары ғалымдардың сөйлеу тіл

бұзылыстарын пайда болу себептеріне қарай топтастыруға алғашқы

әрекеттенді. Осылай, С. М. Доброгаев (1922) сөйлеу тілі бұзылыстарының

себептері ретінде «жоғары жүйке жүйесінің ауыруларын», сөйлеу аппаратының

патологиялық өзгерістерін, бала кезіндегі тәрбиенің жетіспеушілігін, сонымен

қатар «ағзаның жалпы невропатиялық күйін» атайды.

М. Е. Хватцев функционалды себептерді И. П. Павловтың орталық жүйке

жүйесіндегі қоздырғыш және тежелу процестерінің арақатынасының

бұзылыстары туралы ілімімен түсіндіреді. Функционалды себептер сөйлеу

аппаратының құрылымын өзгертпейді, тек оның қалыпты жұмысын

(функциясын) бұзады. Мұндай себептерге әр түрлі стресстік жағдайларды,

баланың жүйке жүйесіне әсер ететін ерте жасынан жиі және ұзақ мерзімге

созылған ауыруларды, қоршаған ортасында сөйлеу тілі дұрыс болмауды, т.б.

себептерді жатқызуға болады.

Ұзаққа созылған функционалды бұзылыстар органикалық бұзылыстарға

айналуы мүмкін екенін ескерген жөн. Тағы да айтып кететін бір жағдай, сөйлеу

аппаратының бір бөлігінде кездесетін органикалық бұзылыстар басқа

бөліктерінде екіншіреттік функционалды бұзылыстар пайда болуына әсер етеді.

Мысалы, сөйлеу аппараты құрылымының органикалық бұзылыстарының

салдарынан балада тек дыбыс айтуының ақаулары байқалады. Бірақ, бала өзінің

күнделікті қате айтқан дыбыстарын естуі сөйлеу-есту анализаторының

екіншіреттік функционалды бұзылысына әкеледі - бала дыбыстың бұзылып

айтылуын қалыпты ретінде қабылдайды. Ал, егер бала сөйлеу барысында бір

дыбысты екінші дыбыспен алмастырып айтатын болса («шананың» орнына

«сана»), сауат ашуға үйрету кезінде үшіншіреттік бұзылыс пайда болуы

мүмкін- алмастырып айтылатын дыбыстар жазуында әріптермен алмастырып

жазылады. Нәтижесінде бір емес, үш кемістікті түзетуге тура келеді.

Сөйлеу тіл бұзылыстарының себептері - ағзаға сөйлеу тілі

бұзылыстарының ерекшеліктерін дәйектейтін сыртқы немесе ішкі зиянды

факторлардың әсері болып табылады.

231

Мектеп жасына дейінгі балалар тілінің дамуын зерттеген ғалымдардың

пікірлерінше, олардың сөздік қоры мына түрде: екі жастағы балалардың сөздік

қоры –300 сөзден астам, үш жастағы балалардың сөздік қоры шамамен – 1500-

3000, төрт-бес жастағы балалардың сөздік қоры –4000сөз мөлшерінде болады.

Бала тілінің кешеуілдеп шығуы тек ата-аналарды ғана алаңдатып қоймай,

дәрігерлер мен арнайы логопед мамандардың да жіті назарын аударуда. Десе

де, ата-аналар баласының тілінің кеш шығуын біле тұра, мамандар көмегіне

жүгінуге құлықсыз. Осындай немқұрайлықтан бала тілінің дамуы тежеледі

дейді арнайы логопед мамандар. Әлбетте, баланың сөйлеу қабілетіне кері әсер

етіп, оны бұзатын себептер өте көп. Құрсақта жатқанда анасының түрлі

ауруларға ұшырауы, көп уақыт бойы емізік емген баланың таңдайының дұрыс

қалыптаспауы, қатты шошынудан тұтығу пайда болуы секілді себептер тізіліп

кете береді. Десе де, солардың ішінде баланың тілінің кеш шығуына ата-ана

тәрбиесі факторының рөлі зор.

Дейтұрғанмен ата-ананы оңды-солды айыптай беруден шығар нәтиже аз.

Қалыптасып отырған жағдайға сәйкес, мәселені бұқаралық тұрғыда шешу

қажет секілді. Мәселен, логопед мамандарға қазір сұраныс неліктен өсіп отыр?

Баяғыда логопед дегенді қазақ көрмек түгіл, естімейтін де, оның кім екенін

білмейтін. Ал бүгінде бұл ұғым санамызға сіңіп, қоғаммен біте қайнасып кетті.

Балаға қандай жағдайда логопед-дефектологтың көмегі қажет? Мамандардың

айтуынша, балаға көп жағдайда логопед, дефектологтардың көмегі қажет

болады.. Жалпы анасының құрсағында жатқанда генетикалық немесе анасының

денсаулығының әлсіздігі салдарынан туабіткен аурулар (хромосомалық «Даун

синдромы»), неврологиялық (гидроцефалия, микроцефалия т.с.с. БЦП), гендік

тұрғыдан да тұқым қуалайтын аурулар бойынша баланың тілінде кемістік пайда

болады, тіпті, тілі шықпайтын кездері де кездеседі.

Баланың тілі шықпаса, ата-аналардың көпшілігі «әкесі алты жасында

сөйлеген, ештеңе етпейді» деп кертартпа пікірмен назар аудармаса, тым кеш

болатынын мамандар ылғи қайталап айтуда. Ата-анаға дұрыс бағыт сілтеп

жіберетін дәрігерлер де некен-саяқ.

Бұрынғы әжелердің бала тілінің дамуына қосатын үлесі зор болатын.

Немересін арқасына салып, қонаққа апаратын. Түрлі дамыту ойындары арқылы

тілін шығарып, дене шынықтыратын. «Немересін арқасына отырғызып алып,

өзі сияқты немересі бар құрдастарына қонаққа барады. Мұндай жерде сөйлеу

ортасы белсенді келеді, ән айтылады, би билейді, жұмбақ, жаңылтпаштар

айтылады. Бала соның барлығына еліктеп, қайталамақ болады. Санамақ,

қуырмаш ойнап, саусағын бүгіп, ашқызады. Бұл дайын саусақ жаттығуы, бала

әрі жаттайды, әрі тілі дамиды, саусағы жұмыс істейді, есте сақтау қабілеті

біртіндеп қалыптасады. Өйткені әжелер мұны күніне бірнеше қайталатады», –

дейді маман. Сондай-ақ, ертеректе балалар таспен, құммен, сазбен ойнайтын.

Мамандардың ойынша, бұл құнды жаттығу, дайын массаж. Қазіргі таңда осы

процедуралардың барлығы кабинетте жасалады, яғни генетикалық құм, ағаш

ойыншықтар пайдаланылады. Ол кезде аналардың санасында қазіргідей

мазасыздық жоқ, тамағы бар, киімі бүтін, тұратын жері бар. Бейқам өмірде

232

маңдайы торсықтай ұл мен бұрымы тоқпақтай қыздар дүниеге келген, олардың

тәрбиесінде халықтық педагогиканың орны ерекше. Осы орайда аналардың

баласына көңіл бөлуі өте маңызды.

Арнайы балабақшалар жетіспейді деуге негіз бар. Үлкен қалаларда

бірнеше арнайы балабақша болғанымен, республика аймақтарында, тіпті

көптеген облыстарда олардың саны саусақпен санарлық. Олардың таза қазақ

тілдісі жоқ, таза орыс тілдісі бар. Онда да кезекке тұру қажет. Қазақтілді

мамандардың аздығы осындайда байқалады. Мысалы, кейбір арнайы

балабақшаларда 1, 2, 3 топ қана қазақ тілінде, ал басқалары орыс тілінде. Кезек

күтіп шаршаған ата-аналар баласы мүлдем сөйлемей қалғанша, орысша болса

да, тілі шыға берсін деп, баласын тез орналастыруға тырысады. Орыс топтары

сәбилер, екінші сәбилер тобы, ортаңғы жас тобы, ересек жас тобы, мектепке

даярлық топтары ретінде толық жұмыс істеп тұрады. Ал қазақ топтары екінші

сәбилер мен ортаңғы топты араластырып, ересектер мен мектепалды даярлық

топтарын араластырып тастайды. Осындайда қазақтілді ортада өскен, өзінің тілі

байланып тұрған бүлдіршін орыс тілді топқа баруға мәжбүр. Орысша тілі

шыққан баланың қазақ тілі туралы түсінігі де болмайды, баласы үшін ата-анасы

да таза орысша қарым-қатынас жасауға, орысша тілдесуге түбегейлі көшеді. Үй

тапсырмасы, жаттаулары, ойындары да орысшаға ауысады. Логопед маманның

пікірінше, орысша тілі шыққан балалардың ата-аналарының көпшілігі орысша

сөйлеуге бейім, тіпті құштар. Бұл өз алдына жеке мәселе. Қош, арнайы

балабақшаға түсіп, логопедтің көмегімен немесе орыс тілді жеке меншік

орталықтардың көмегімен баланың тілін орысша шығарып алдық. «Енді

мектепке барар кезде бала қиналмасын деп орыс сыныбына береді немесе ата-

анасының ұлттық санасы оянып, қазақ сыныбына апарады. Екі жағдай да қиын.

Біріншісінде, бала орысшаға судай, қазақшаға жұрдай болады. Екіншісінде,

орысша оқыған бала қазақ сыныбына келіп, аспаннан түскендей болып

отырады. Қазақшасын қайта үйренгенше, біраз уақыт жоғалтады, өз ортасынан

қалып қояды, үлгерімі нашарлайды. Тәжірибелі мамандар осындайда баланың

басқа тілде сөйлейтінін аңғарып, қатарына ілестіріп жібереді. Ал білмейтін

мамандар жасына сай танымы төмен, дамуы баяу дегенді сылтауратып, балаға

психикалық дамудың тежелуі деп диагноз (ЗПР) қойып жібереді. Оның бала

болашағы үшін зияны көп.

Арнайы балабақшаға баласын беруге тырысып, таныс-тамырларын

жағалағандар қаншама. Олар сау баласын арнайы бақшаға беріп, нағыз көмек

қажет баланың орнын алып қояды. Өкінішке қарай, мемлекеттік мекемелерде

орын санаулы. Сондықтан көпшілік ақылы орталықтар мен маман іздей

бастайды. Ондайлардың орыс тілдісі жетіп артылады. Ал қазақ тілінде жұмыс

істейтін орталықтар некен-саяқ, жоқтың қасы. Тілі таза шықпаған бала

мектепке барғанда дисграфияға, дислексияға ұшырайды. Онымен қоса аутистік

белгілері бар балалар, бәріне қазақ тілде оқытатын маманның көмегі қажет.

Балаларды оқыту үшін арнайы балабақшаның жанынан тағы да орталық ашу

керек. Себебі бір санаулы балабақша мен түзету мектептері барлық баланы

қамти алмайды. Кезегін күткен қаншама қаракөз балалар уақытын текке

233

өткізуде. Кейбір балабақшалар арнайы кабинет бөліп, жұмысқа шақырып

жатады. Бірақ оларда ешқандай құрал жоқ. Ойыншық, бояулар, массаж

құралдары да жоқ. Егер арнайы орыс тілді бақшалардың жанынан қазақ тілді

орталықтар ашылса, қазақ балаларына жақсы болар еді.

Бірақ олардың барлығына логопед қызметі қарастырылмаған, қажет

болса, ақылы түрде маманға жүгіне алады. Кейбір балалардың тілі таза емес,

орыс, қазақ тілдерін шұбарлата сөйлейді, нәтижесінде кейбір әріптерді таза

айта алмайды. Оған көңіл бөліп жатқан ана-аналар жоқ. Дәлірек айтқанда

баласына оның тіліне, танымдылық дамуының ілгерілеуі, эмоциялық дамуының

қалыптасуына назар аударып, көңіл бөлу қажеттігін ескермейді. «Жас ата-

аналардың мінезі сын көтермейді. «Балаға көмек керек, сәл жөндеп жіберу

керек» деп ескертсең, шамданып «менің балам сау, балам бәрін біледі» деп

шыға келеді

Сондай-ақ, логопед маманның айтуынша, ата-аналардың сауаттылығы

маңызды рөл атқарады. Негізі, үш жасқа дейінгі балалардың сөйлеуінің

тежелуінің нақты себебі жоқ, бұл әлі анықталмаған. Ал егер бала туа біткен

ауру немесе туғаннан кейін сыртқы соққылардың салдарынан ауру болса, оған

мүгедек, кемтарлық, кемістік, күрделі кемістіктер бойынша міндетті түрде

логопед маманмен жұмыс істеуі керек.

Екінші себеп – ата-ананың баласына дұрыс көңіл бөліп, әңгімелеспеуі.

Мәселен, бала бір жаста 5-10 сөз айтуға тиіс екен. Екі жаста 200-300 сөз

білетіндей қабілетке жетеді. Үш жаста күрделі сөйлемдерді айтып, дауысты

дыбыстарды толық меңгереді екен. Осы жастан бастап баланың жалпы сөйлеу

тілі дамиды және оған тікелей себепкер ата-анасы болады. Қазіргі күні көп ата-

ана баласымен бір жасынан бастап сөйлесе бермейді. Сөйлесетіндері сирек.

Оның өзінде баланы шектен тыс еркелетіп (гиперопека), кәдімгі түсінікті

тілмен емес, баланың былдырлаған тілімен сөйлеседі (баламен бала болып).

Бала уілдеп сөйлесе, анасы да баламен қоса уілдейді. Бұл дұрыс емес.

Керісінше, бұл жағдайда ана баласын түсінбесе де, онымен дұрыс сөйлесіп, сөз

үйретуі керек.

Үшінші себеп – баланың топырақта ойнамауы. Бүгінгі күннің балалары

баяғыдай топырақта ойнаудан қалды. Турасын айтсақ, ата-ана балаларын

топырақта ойнаудан шектеп жатады. Ал ғалымдар тілдің дамуына бала

қолының ұсақ моторикалары, яғни қол бұлшықеттері мен саусақтарындағы

нүктелер әсер етеді деп дәлелдеп берген екен. Ал қазақта мұның рөлін үйде

отырып ойнайтын «Ханталапай», «Бес асық», түзде ойнайтын «Шеңбер»,

«Тигізбекіл», «Үш табан» секілді асық ойындары жақсы атқарған. Бұлардың

барлығы осы ұсақ моториканы дамытуға жақсы әсер етеді. Тіпті баланың

қолына сүйек ұстатып, мұжытып қою да тілдің дұрыс дамуына оң әсерін

тигізбек. Біріншіден, алақанның бұлшықеттері шираса, екіншіден, сүйек мұжу

арқылы бала артикуляциялық жаттығулар жасайды. Бала әрбір сөйлеген кезде қолдап отыру қажет, оған қысқа жауап бере

салмай, мүмкіндігінше әңгімеге айналдыру, жай: «Жарайсың, жақсы салыпсың»

деп айта салмай, онымен әңгімелесу өте маңызды.

234

Ой – тіл қанаты. Тіл дамытудың негізгі міндеттерінің бірі – балаларға

сөздік жұмысын жүргізу ісі. Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып,

балалардың тілін дамыту үшін мынадай талаптарды орындау қажет:

Бала тілін дамытуда берілетін ұсыныстар:

Баламен үнемі сөйлесу қажет.

Бала жасына сай ойын дамытатын ойыншықтарды әперу қажет.

Балаға планшет, ұялы телефон сияқты ғаламтормен байланыс жасайтын

құралдарды бермеген дұрыс.

Баланы мөлшерден тыс шектемеу маңызды.Балаға еркін сөйлеуге, ойын еркін

айта білуге мүмкіндік беру қажет.

Бала тілінің шығуы өз жасына сай емес екендігін байқағанда бірден арнайы

мамандарға жүгіну қажет

Логопед берген тапсырманы үйде үнемі қайталау өте маңызды.

Баланы қалыптан тыс еркелетпеу қажет, балға тым қатты гиперопека жасамау

қажет.

Тіл – әлеуметтік рухани – адамгершілік, эстетикалық тәрбиенің қайнар

көзі. Балалардың сөйлеу мүмкіншіліктерінің даму барысында сөздерді,

сөйлемдерді диалог, монолог үлгілерін қайталай беру жолымен емес, жалпы

белсенді түрде сөйлеу арқылы үйрету керек.

Мектеп жасына дейінгі балалар түсінгенін, қабылдағанын, естігенін,

қиялын, ойын тіл арқылы білдіреді.

Жоғарыдағыларды зерделей келсек, бала болашағы бір отбасының ғана

емес, бүкіл қоғамның, халықтың, бір ұлттың бүгіні мен ертеңін жалғастыратын

алтын көпірі, асыл мұраты іспеттес.

Ана тіліміз, қасиетті қазақ тілі – аса бай, оралымды сұлу тіл. Тіл –

адамның өмірлік қажетін өтейтін қатынас құралы.

«Бала тілі – бола алмаса ана тілі, Ана тілі бола алмайды ешқашан» - деп ақын

Қ. Мырзағалиев айтқандай ақыл – өсиеттерді санада ұстап, өз ұрпағымыздың

бойына тіл мәдениетімізді, сөз әдебін дарыту. Тіліміздің тағдыры – өзіміздің

тағдырымыз. Ол халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан – ұрпаққа қатынас

құралы ретінде қызмет етеді. Сонда ғана ана тіліміз өз тұғырына берік орнайды.

Ал біздің болашағымыз ұрпағымызбен гүлденеді. Бала тіліне көңіл бөлуге

шақырамыз!

Әдебиеттер:

1. Табылдиев Ә. Халық тағылымы. Алматы: Қазақ университеті, 1992

2. Журнал «Бала тәрбиесі» №10. 2012

3. Журнал «Тәрбиеші» , №3.2012

235

ЭМОЦИОНАЛЬНОЕ БЛАГОПОЛУЧИЕ РЕБЕНКА

В ДЕТСКОМ САДУ

Л.А Шубина

Педагог-психолог, КГКП «Детский сад-ясли №70» акимата

г.Усть-Каменогорска.

Детство - это не только светлый и радостный промежуток времени, это не

только состояние беззаботности, но и нехватка общения, неуверенность в себе,

недостаток любви и понимания.

Эмоциональная сфера является ведущей в психическом развитии ребенка

дошкольного возраста и поэтому является основой для осознания ребенком

себя.

Исследования ученых однозначно свидетельствуют: дети, растущие в

условиях эмоциональной неудовлетворенности, связанных с дефицитом

человеческого внимания к ним, заботы и любви, в большинстве случаев

развиваются ущербно. Им, как правило, оказываются свойственны такие

личностные комплексы, как повышенная тревожность, сверхбдительность,

состояние постоянного напряжения, ожидания возможной опасности,

незащищенности.

Дошкольный возраст очень важен для формирования психологического

здоровья ребенка. Самым существенным фактором риска в семейной системе

является взаимодействие по типу – "ребенок – кумир семьи" и "отверженный".

Следствием таких типов может явиться нарушение в развитии такого

важнейшего новообразования дошкольника как способность ребенка

воспринимать и учитывать в своем поведении состояние, желания и интересы

других людей. Такой ребенок видит мир только с позиции собственных

интересов и желаний, не умеет общаться со сверстниками, понимать себя и

взрослого.

Следующая группа факторов связана с детскими учреждениями. Следует

отметить встречу в детском саду ребенка с первым чужим значимым взрослым

- воспитателем, который во многом определяет его последующее

взаимодействие со значимыми взрослыми. С воспитателем ребенок получает

первый опыт полиадического общения. Как показали исследования,

воспитательница не замечает обычного около 50% направленных к ней

обращений детей. И это может привести к росту самостоятельности ребенка,

снижению его эгоцентризма, а может к неудовлетворению потребности в

безопасности, развития тревожности, психосоматизации ребенка.

Кроме того, в детском саду у ребенка может появиться серьезный

внутренний конфликт, в случае конфликтных отношений со сверстниками.

Внутенний конфликт вызывается противоречиями между требованиями других

людей и возможностями ребёнка, он нарушает эмоциональный комфорт,

тормозит формирование личности.

В контексте образования проблема формирования исходно благополучного

психологического здоровья приобретает особый смысл. Нужно помочь ребенку

236

в соответствии с его возрастом овладеть средствами самопонимания,

самопринятия и саморазвития во взаимодействии с окружающими его людьми

и в условиях окружающего мира.

Поэтому деятельность взрослых, как родителей, так и работников ДОУ

должна включать в себя создание определенных условий, которые

обеспечивают духовное развитие каждого ребенка, его душевный комфорт, что

лежит в основе психологического здоровья. В связи с этим можно выделить

основные задачи воспитания:

реализация в работе с детьми возможностей развития каждого возраста,

развитие индивидуальных особенностей детей,

создание благоприятного для развития ребенка психологического климата,

оказание психологической поддержки и помощи, как детям, так и окружающим

их взрослым.

Решением этих задач являются условия полноценного психического и

личностного развития каждого ребенка. Их нарушение мешает своевременной

реализации возможностей детей, что ведет к ухудшению психологического

здоровья.

Положительный фон настроения одно из таких условий, он также важен

для формирования психологического здоровья детей. В последнее время наряду

с понятием «положительного фона настроения» используются такие, как

эмоциональное благополучие, душевное равновесие. Под положительным

фоном настроения эти два понятия излагаются, как способности в различных

ситуациях приходить к состоянию внутреннего покоя. Эмоциональное

благополучие в работах Г.Г.Филипповой рассматривается как показатель

оптимального общего развития. Вопросы эмоционального благополучия

ребенка стали предметом исследования продолжателей дела Запорожца А. В. в

последние годы. Эмоциональное благополучие является одной из важнейших

линий развития ребенка – играет важную роль в формировании «базового»

пласта сознания ребенка.

Вопрос эмоционального благополучия ребенка в ДОУ – очень сложная и

ответственная задача, поскольку отдельные психологи, да и некоторые

родители дошкольников считают, что детский сад и эмоциональное

благополучие несовместимы.

Тем не менее, большинство детей дошкольного возраста основную часть

своей жизни проводят в детском саду. Детский сад является необходимой и

важной ступенькой, ведущей ребенка в сложный, меняющийся и

противоречивый социальный мир. Насколько конструктивным будет

вхождение в социум, в большей степени зависит от эмоционального

самочувствия ребенка в детском саду. Этот вопрос изучали П.Я. Гальперин,

А.В. Запорожец, Н.В. Витт, А.Д. Кошелева, рассматривая эмоции как процессы,

осуществляющие первичную регуляцию поведения и деятельности ребенка, его

ориентацию в окружающем мире Г.Г.Филиппова выделяет следующие

компоненты эмоционального благополучия ребенка в ДОУ:

237

- эмоция удовольствия – неудовольствия как содержание преимущественного

фона настроения,

- переживание комфорта как отсутствие внешней угрозы и физического

дискомфорта,

- переживание успеха – неуспеха в достижении цели,

- переживание комфорта в присутствии других людей и ситуациях

взаимодействия с ними,

- переживание оценки другими результатов активности ребенка.

Важно помнить, что эмоциональное благополучие зависит от различных

условий, которые взаимосвязаны и взаимозависимы.

Состояние здоровья тесно связано с эмоциональным комфортом ребенка.

Существует некая тождественность здоровья и эмоционального состояния. Так

или иначе, заболевание – это некое нарушение баланса, равновесия систем

организма, среди которых в первую очередь затрагивается эмоциональная

сфера человека. Эмоции в данном случае можно рассматривать как первые

позывные, как внешние проявления более сложных внутренних нарушений

организма.

Анализ данной проблемы позволил определить некоторые направления

работы по формированию психологического здоровья у детей в ДОУ:

1. Адаптация ребенка к детскому саду также является условием

эмоционального благополучия. Адаптация – процесс развития

приспособительных реакций организма в ответ на новые для него условия,

адаптивная способность не является врожденной, а формируется постепенно.

Адаптационный период протекает по-разному в зависимости от

психофизиологических и личностных особенностей ребенка, характера

семейных отношений и воспитания, условий пребывания в яслях и детском

саду.

2. Эмоциональное самочувствие ребенка и общее отношение к детскому саду

во многом зависят от его отношений со сверстниками. Ребенок чувствует себя

гораздо увереннее и спокойнее в обстановке дружеского расположения, когда

он может рассчитывать на поддержку и помощь сверстников, на их участие в

возможных ситуациях эмоционального комфорта или дискомфорта.

Доброжелательные отношения между сверстниками создают положительный

эмоциональный климат в группе.

3. Очень важным и необходимым условием является хорошее отношение к

ребенку взрослых, работающих в ДОУ. Ребенок с радостью идет в тот детский

сад, где его ждут, где проявляют к нему искренний интерес, помогают

преодолевать неудачу, радуются успехам.

4. Обстановка в семье, характер семейных отношений влияют на

эмоциональное благополучие и на развитие ребенка. Возникновение

эмоциональных нарушений у детей дошкольного возраста связано с

психическими травмами (А.Д. Захаров, В.П. Козлов). В детском возрасте

психотравмирующие ситуации вытекают из семейных отношений и тесно

связаны с тем, как взаимодействуют между собой дети и родители.

238

Занимаясь с умственным, психическим и физическим развитием ребенка,

беспокоясь о его здоровье и гигиене его тела, мы подчас забываем о его

духовном развитии. Врач-психотерапевт Э. Кублер-Росс выдвинула идею о

том, что здоровье состоит из четырех аспектов: физического, эмоционального,

интеллектуального и духовного; и лишь соединение всех этих аспектов и может

дать здоровую и полноценную личность. Главная задача сохранения и

укрепления здоровья состоит в том, чтобы попытаться сбалансировать эти

аспекты вокруг себя.

МОЁ ПРИЗВАНИЕ ВОСПИТАТЕЛЬ!

И.И.Исакова

обучающаяся группы 4-ДО-1

Восточно-Казахстанского гуманитарного колледжа,

г. Усть- Каменогорск

Профессия воспитателя — одна из самых благородных и востребованных.

Каждый, кто пришел трудиться сюда, остался надолго: прикипел всем сердцем,

всей душой. Я горжусь своей профессией! Лучше ее нет! Она заставляет забыть

все огорчения и обиды, дает ощущение вечной молодости, вечного детства.

Для меня моя профессия — это возможность постоянно находиться в

мире детства, в ежедневной, а подчас и ежеминутной стране сказки и фантазии.

Глядя в детские глаза, понимаешь, что ты нужна им, что ты для них целая

вселенная, поддерживаешь их своей любовью, отдаёшь тепло своего сердца.

Если бы у меня была волшебная палочка, то я бы постаралась сделать так,

чтобы все наши дети нашли родителей, обрели семью, нелюбимых полюбили,

чтобы больные выздоровели, чтобы мои будущие коллеги получали достойную

заработную плату. Тогда, я убеждена, люди стали бы счастливей и

жизнерадостнее. Но для того чтобы стать счастливым, вовсе не обязательно

иметь волшебную палочку. Для этого нужно научиться любить детей, себя,

своих близких, научиться ценить каждый прожитый день. А самое главное —

верить, что жизнь прекрасна и удивительна! Я всем сердцем люблю каждого из

воспитанников сада в котором прохожу практику. Они приходят в группу

такими маленькими, и на протяжении уже 3 лет осторожно прикасаюсь к их

хрупким душам, cтараясь увидеть и развить то главное, что заложено в каждом.

Ежедневный кропотливый труд приносит роскошные плоды. И чем сложнее,

проблемнее ребенок, тем больше душевных затрат требует он, и тем сильнее

привязываешься к нему.

Проходя практику в детском саду, не перестаю удивляться, насколько

разные все дети, интересные, забавные, удивительно умные, умеющие своими

рассуждениями, умозаключениями, поступками поставить задачу передо мной

или любым взрослым. Каждый ребёнок уникален в своём роде, каждый из них

и талантливый художник, и пытливый наблюдатель. Он открыт для красоты и

239

добра, остро реагирует на ложь и несправедливость, и если уж любит – то

честно, без оговорок, а если грубит в ответ – то ищи недостаток в себе – не

ошибёшься, ведь неискренние чувства малышам ещё не известны, и они чисты

и честны перед миром, не умеют скрывать своих чувств в отличии от взрослых!

Я на своей практике убедилась, что развитие речи гораздо активнее

происходит в процессе живого общения ребенка со мной – заинтересованным

слушателем. И в то же время и я глубже познаю ребенка, мне становятся

понятны его мысли, поступки.

Что-то в груди теснится:

Хочется разбежаться,

И, словно большая птица,

В лазурное небо вжаться.

И в радуге искупаться,

И облаком утереться,

И без конца восхищаться,

Что есть этот мир Детства!

А что необходимо иметь, чтобы стать воспитателем? Необходимые

качества современного воспитателя – терпеливость, доброжелательность,

толерантность, начитанность, эрудированность, развитое чувство эмпатии, ведь

воспитателю приходится работать не только с детьми, но и с родителями.

Необходимо научиться уважать родителей, считаться с их мнением, даже если

оно расходится с представлениями воспитателя о педагогике.

Воспитатель постоянно должен совершенствовать свое мастерство,

используя достижения педагогической науки и передовой практики. Идти

вперед, осваивать инновационные технологии, нетрадиционные методики, но и

не должен забывать доброе старое, веками сохраняемое народом, например,

устное народное творчество. Необходимы разнообразные знания, чтобы

удовлетворять любознательность современного ребенка, помогать познавать

окружающий мир. Воспитатель не только организует работу детского

коллектива в целом, но и формирует личные взаимоотношения детей между

собой, в общении с взрослыми, и вообще с окружающим маленького человека

миром. Нельзя забывать и самого главного в работе воспитателя детского сада

– это его ответственность за каждого малыша. Именно он следит за тем, чтобы

в жизни ребёнка не было разбитых коленок и носов, и чтобы каждое

пребывание в саду доставляло ему нескрываемое удовольствие и желание идти

на «работу» с большим нетерпением!

Главная цель воспитателя - развить даже самые крошечные задатки

ребёнка, вовремя заметить «Божью искру», которая с рождения заложена в

каждом ребёнке. В умении разглядеть эту искру, не дать ей погаснуть, и

состоит талант педагога.

Задача современного воспитателя: воспитывать личность творческую,

креативную, коммуникабельную. Нужно прогнозировать и оценивать свои

результаты, развивать самостоятельность, инициативу. Создавать условия для

реализации индивидуальных способностей каждого ребенка.

240

Настоящий педагог во все времена обладает теми качествами, которые

выделяют его среди остальных членов общества. Ни одна профессия не ставит

таких строгих требований относительно моральной чистоты и душевного

благородства.

Воспитатель - это пример. А быть им, значит много и упорно работать.

Да, порой придется забывать о своей личной жизни. Но наградой этому будет

благодарные дети, адаптированные к жизни в социуме.

Ну а что же главное? А главное в нашей профессии – любить детей,

любить просто так, ни за что, отдавать им каждый миг частичку своего сердца,

и любить их как собственных, без компромиссов и условий.

Воспитатель — это патриот своей Родины, ведь страна доверяет им самое

дорогое — свое будущее.

Хочу закончить такими слова:

«Каким быть должен воспитатель? Конечно, добрым должен быть!

Любить детей, любить ученье, свою профессию любить!

Каким быть должен воспитатель? Конечно, щедрым должен быть!

Всего себя без сожаленья он должен детям подарить! »

241

МОЁ ПРИЗВАНИЕ ВОСПИТАТЕЛЬ!

Е.Е Ларицкая

обучающаяся группы 4-ДО-1

Восточно-Казахстанского гуманитарного колледжа,

г. Усть- Каменогорск

«Дети являются драгоценным даром,

Ни с чем не сравнимым сокровищем»

Я. А. Коменский

Буквально через полгода я стану воспитателем! И я этим горжусь.

Воспитатель, это не только тот, кто воспитывает и обучает, это прежде всего

друг детей. И то как ты будешь относиться к детям, зависит их доверие к тебе.

Быть воспитателем не только интересно, но и ответственно, ведь тебе доверяют

самое дорогое – детей.

Каждый ребенок уникален. Он открыт для красоты и добра, чутко

реагирует на ложь и несправедливость. Работая на практике с детьми, не

перестаю удивляться, на сколько они разные, непредсказуемые, интересные,

забавные. Секрет их чистой любви прост:они открыты и простодушны.

Особым образом осознаешь значимость своей профессии, когда видишь

распахнутые навстречу глаза малышей, глаза, готовые вместить в себя весь

мир, глаза, жадно ловящие каждое твое слово, твой взгляд, твой жест.И ты

понимаешь, что для них ты нужна.

Моя профессия учит многому: общению с людьми, логике и толковому

изложению своих мыслей, умению быть инициативной, постоянно познавать

новое.

Для меня моя профессия – это призвание, состояние души, образ жизни.

Я считаю профессию воспитателя лучшей для женщины. Ведь главное качество

женщины – материнство.

Я думаю, что профессия воспитатель дает человеку «Бурю» чувств и

эмоции, почву, для размышления и творчества. Я стараюсь показать на

практике своим воспитанникам, как красив и привлекателен окружающий мир,

помогая увидеть детям все то прекрасное, что есть во круг нас.Надо быть

интересным, чтобы дети чувствовали, нашу заинтересованность в них.

На моих занятиях я всегда стараюсь, чтобы каждый ребенок раскрылся и

стал полноценной, гармонично развитой личностью. Благодаря детям работа

наполнена мной, а не я работай,это дает силы для новых открытий и познаний.

Быть воспитателем я мечтала еще с детства, когда сама ходила в детский сад.

Дома я рассаживала игрушки на стулья и как – будто проводила занятия в

детском саду. Очень хотелось быть похожей на воспитателей,которые были у

меня в группе.

242

Я - воспитатель, а это значит, что у меня нет права на плохое настроение .

Очень важно найти ключик к сердцу каждого малыша, обнять, сказать теплое

слово .

Быть для них тем солнышком, которое дарит им тепло, а они мои

маленькие солнечные лучики. И нет большего счастья ощущать себя постоянно

нужной детям. Быть воспитателем-это значит,по матерински окружать детей

нежностью, лаской, заботой. И я очень радуюсь, когда прихожу на практику в

детский сад,а дети подходят со словами: «А почему Вас вчера не было? Я

соскучился!». И радуюсь тому, что родители отдают своих детей с улыбкой,

значит они доверяют.

И я понимаю, что родители нам отдают самое дорогое в жизни - своих детей,

свою радость,свой цветочки жизни.

Воспитание требует глубокого проникновения во внутренний мир

ребенка. Иными словами - не только мы воспитываем детей, но и дети

воспитывают нас.

Благодаря детям мы само развиваемся, учимся вместе с детьми чему-то новому

и постигаем цели в предстоящем будущем. Играя рядом с детьми, мы

окунаемся в тот волшебный сказочный мир, где господствует доброта и

любовь.

Дети - самое прекрасное творение земли мы – воспитатели обязаны

защищать детей, обучать разным видам деятельности, давать им каждый день

что-то новое и полезное для их развития .

Воспитатели должны тесно сотрудничать с родителями детей, для их

полноценного воспитания и обучения.

Считаю своей главной задачей - сохранить все замечательное,

непосредственное, что с такой любовью и трепетом вложила в ребенка

природа; помочь ему воспринять мир в его гармонии.

Пока на этой прекрасной Земле будут рождаться и расти дети, жизнь будет

продолжаться. А малыши со своим потрясающим чутьем отличат настоящее от

ложного.

Нужно только, чтобы на их пути встретился человек, способный помочь

им в познании этого необъятного мира.

Помочь грамотно, соблюдая великие педагогические правила, действующие во

все времена:

-Любите ребенка!

-Сопереживайте ему!

-Принимайте таким, какой он есть!

-Уважайте его!

-Одобряйте!

И вновь я растворяюсь в этом мире. В этой чистой детской любви без

остатка

В заключении своего эссе, мне хотелось бы процитировать слова

243

В.А. Сухомлинского: «…Как прошло детство, кто вел ребенка за руку в

детские годы, что вошло в разум и сердце из окружающего мира – от этого в

решающей степени зависит, каким человеком станет сегодняшний малыш».

Я, полностью согласна с данным высказыванием и в своей

педагогической деятельности стараюсь наполнить каждый день новыми

открытиями и достижениями.

БАЛАЛАРДЫҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ БІЛІМДЕРІН САПАЛЫ

ДАЙЫНДАУДА ДЬЕНЕШТІҢ ЛОГИКАЛЫҚ БЛОКТАРЫ

ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҚОЛДАНУДЫҢ ҰТЫМДЫЛЫҒЫ

Р.Е.Ерғанатқызы

ШҚГК, 3 курс білім алушысы

Ғылыми жетекшісі Кудайбергенова Г.К.

ШҚГК, арнайы пәндер оқытушысы

Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жаңартылғанмазмұнын іске асыру

Қазақстан Республикасында білім беруді және ғылымды дамытудың 2016-2019

жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы мен Стандартта айқындалған

міндеттерді орындауда негізгі бағыттарының бірі ретінде - балалардың жас

және жеке мүмкіндіктеріне сай зияткерлік білім, білік, дағдыларды

қалыптастыру қарастырылған.

Қазіргі жағдайда математикалық біліммен және оның өзіндік әдіс-

тәсілдерімен, арнайы тілімен карулану қоғам мүшелерінің жалпы

мәдениеттілігінің элементі, тіпті мамандыктың қандай да болсын саласы үшін

қажетті дайындық болады.

Математиканы оқыту кез-келген басқа оқу аймағы сияқты білім беру,

тәрбиелік және практикалық міндеттерді шешеді, балаларда бағдарламаға

сәйкес бірқатар біліктер мен дағдыларды игереді. Математикаға оқыту кезінде

балаларда материалистік көзқарас қалыптасады. Сан, арифметикалық амалдар,

санау системасы, геометриялық фигуралар және математикалык алғашкы

ұғымдар беріледі. Сонымен қатар, оқытудың өмірмен байланысын жүзеге

асырады. Бұл балалар бізді қоршаған өмір құбылыстарынан математикалык

фактілерді тани білуге үйренеді, екінші жағынан нақытылы практикалық

есептерді шешуге үйренеді, әрбір адамға күнделікті өмірде қажет болатын

практикалык білімдермен балаларды қаруландырады және де жаңа қоғам

адамдарын тәрбиелеуді жүзеге асырады.

Математикалық білім берудің тағы бір ерекшелігі жеке адамның еңбек

сүйгіштігі, ұқыптылығы сиякты ерекшеліктерін қалыптастыру міндетін шешіп,

баланың еркін, зейінін, қиялын дамытуға барынша мүмкіншілік жасайды,

математикаға деген ынтасын барынша артыруға көмектеседі. Математикалық

объектілер жалаң түрде берілмейді, баланы қоршаған ортамен

244

байланыстырады, демек олардың танымдық қызығушылығын тудырады,

ғылыми көзқарасын қалыптастырады.

Ал, математикалық білімді іс-әрекет үстінде, тәжірибеде, өмірде

қолданудың нақты мысалдары қарастырылады, яғни білімді қолданудың

арнасы кеңейеді және солай жасауға біртіндеп бейімделеді. Мұның бәрі

математиканы оқыту барысында тәлім-тәрбие беру мәселесінің де біршама

шешуін табатынын аңғартады.

Математиканы оқытып-үйрету барысында әр алуан қиыншылықтарды

жеңуге де тура келеді, байқампаздыққа, ойлауға, талаптану және талдау мен

талқылау жүргізу, қорытынды жасауға, салыстыруға машықтанады, адамның

акыл-ойының жетілуіне көмектеседі.

Сонымен, математиканы оқыту төмендегідей өзара байланысты төрт

түрлі мақсатқа жетуді көздейді:

Білімділік: бағдарламаға сәйкес математикалық білім, білік және

дағдыларды меңгерту тәсілдерінің белгілі бір көлемін балалардың игеруі;

Тәрбиелік: шынайы ғылыми дүниетанымдық көзқарасты, жоғары

ізгі игіліктер мен сапаларды, еңбекке дайын болу және тағы басқа қасиеттерді

қалыптастыру;

Дамытушылық: математиканың логикалык кұрылымдары,

ойлаудың математикалық «сауаттылығын» дамыта түсу;

Практикалық: барлық меңгерген математикалык білімдерін

нақтылы жағдайларда практикалық есептерді, мәселелерді шешуде қолдана

білумен байланысты біліктілікті қалыптастыру .

Осы мақсаттардың табысты шешілуі оқыту мазмұнын тиімді жолмен

меңгерту, оны окытып-үйретудің жан-жақты ойластырылған жүйесін кұруға

және окытудың жаңа әдіс-тәсілдерін, ұйымдастыру түрлерін іріктеп алуға

байланысты. Ең басты мәселе – оқытудың ұтымды әдістері мен заманауи

технологияларды анықтау болып табылады.

Қазіргі таңдар мектепке дейінгі балалардың алғашкы математикалық

білім мен іскерліктерін дамыту міндеті - меңгеретін білімдер мен

іскерліктердегі байланыстарды өз бетімен табу қабілетін және жалпы

мағыналардың ішінен ең мәнділерін бөліп алу - логикалык ойлау қабілеттерін

жоғарлату өзектілігі қойылған. Баланың қажеттілігі мен қызығушылығын

түсіне білу, бүлдіршіндердің ақыл ой-өрісін, практикалық іс-әрекетін жан-

жақты дамыту тәрбиешінің басты міндеті. Бала ойын іс-әрекеті үстінде қандай

да білімді игеріп жатқанын, ал оқу үрдісінің өзінде калай ойынға ұласып

кеткенін аңғармай қалуы тиіс. Сонда ғана ойын және іс-әрекеттері табиғи

бірлікте болып, пәндік білім, білік және дағдыны игеруге толық ықпал

жасайды. Яғни, окыту-тәрбиелеу жұмысын бағдарлама талаптарына сәйкес

ойын түрінде ұйымдастыра отырып, баланын логикалык ойлау кабілеттін

арттыруға жағдай жасау негізгі міндет.

Сонымен қазіргі таңда тәрбиеші мектепке дейінгі ұйымдарында

математикалық білім беруде балалардың математикалық білімін белсендіруге

дамытушы ойындар, ойын-жаттығуларды жүйелі пайдалану жұмысында

245

әртүрлі қызықты құралдарды, материалдарды қолдану педагогикалық үрдістің

тиімділігін арттырады, сондай-ақ, олар баланың ақыл-ойының дамуына үлкен

ықпал ете отырып, балалардың ойлауына, есте сақтауына себеп болады.

Мектепке дейінгі дидактикада баланы дамытудың әртүрлі материалдары

қолданылады. Дегенмен, бала ақылының дамуына арналған, соның ішінде

математикалық ойлау қабілеттігін дамытуда ең маңызды деген материалдарды

бір қалыпқа келтіріп қалыптастыру мектепке дейінгі оқыту барысында кез-

келген маманның қолынан келе бермейтін күрделі шаруа. Венгер психологы,

әрі математигі Дьенештің жасаған логикалық блоктар баланың алғашқы

жылдарындағы логикалық ойлауын дамыту мен олардың ойлау қабілеттерін,

математиканы меңгеруге дайындауда неғұрлым тиімді әдістеме болып отыр.

Логикалық блоктарды қолдана отырып балалар әртүрлі әрекеттер

жасайды: салады, ауыстырады, алып тастайды, жасырады, іздейді, «араздасып

қалған» ойыншықтарды өзара бөлістіреді және тағы да көптеген осындай

әрекеттер жасайды, ал осыны жасай отырып, олар осы әрекеттерге қатысты өз

пікірлерін айтып отырады. Логикалық блоктар дегеніміз геометриялық

пішіндердің жинағы болғандықтан (дөңгелек, тіктөртбұрыш, біржақты

үшбұрыш, шаршы), олар баланың ерта жасынан бастап көптеген басқа да

дамытушылық тапсырмаларды орындау кезеінде заттың пішіндері және

геометриялық фигуралармен танысуында кеңінен қолданылады. Әдістемеде біртіндеп күрделене түсетін логикалық блокты жаттығулар

мен ойындардың төрт тобы берілген: Ерекшеліктерді анықтау және абстракицялау қабілетін дамуытуға арналған Заттарды ерекшеліктері бойынша салыстыра білуді дамытуға арналған Топтау және жалпылау әрекеттерін дамытуға арналған Логикалық әрекеттер мен операцияларға деген қабілетін дамытуға арналған

Балаларды блоктар арқылы ойната отырып, оларға нысандардың түсін,

пішінін, көлемі мен жуандығын көрсете отырып, ажыратуға үйретуде

математика тұрғысынан геометриялық пішіндер туралы ұғымдарды

меңгертуде таптырмас құрал екеніне дәлелденді.

Дьенеш логикалық блоктарының артықшылығы: балалардың ойлау

әрекеттерін дамытады(сараптама, салыстыру, болжау, жалпылау);

логикалық ойлау, шығармашылық қабілеттерін және танымдық қабілеттерін

(қабылдау, есте сақтау, наразға алу, елестету) жетілдіреді;

Дьенештің блоктарымен ойнай отырып, бала әртүрлі заттық әрекеттер

жасайды (бөлу, белгілі ережемен орналастыру, қайта орналастыру және т.б.). Логикалық блоктармен әртүрлі әрекеттер жасау барысында (бөлу, белгілі

ережеге сәйкес орналастыру, қайта құру және т.б.) балалар үшін алғашқы

математикалық дайындық тұрғысында маңызды болып табылатын әртүрлі

ойлау қабілеттерін меңгере бастайды. Олардың қатарына сараптама жасау,

салыстыру, топтау, жалпылау, жасыру-ашу, сонымен қатар «жоқ», «және»,

«емес» сынды логикалық операцияларды жасай білу жатады. Блоктармен

болатын арнайы дайындалған ойындар мен жаттығулар балалардың ойлаудың

қарапайым алгоритмдік машығын меңгеру, әрекеттерді ойша қалыптастыру

246

биімділіктері дамиды. Логикалық блоктардың көмегімен балалар назарға алу,

есте сақтау, қабылдау сияқты әрекеттерге жаттығады. 4-6 жас балалардың символ- каточкаларды ерекшеліктері бойынша

орналастыру, жинақтауға, олар туралы мәліметтерді жасыру баланың ізденіс

қабілеттерінің және логикалық ойлауының тағы бір сатығажоғары дамуына

ықпал етеді. Бұл қабілеттер мен машықтар әртүрлі заттармен ойнау барысында,

тапсырмаларды орындауда дамып отырады. Сонымен, блоктардың түсі, пішіні,

үлкендігі мен жуандықтарын білдіретін символ-карточкаларды таңдай отырып,

балалар ерекшеліктерді ауыстыру мен жасыра білуге жаттығады. Символ-

карточкада көрсетілген ерекшеліктері бар блоктарды іздестіру барысында

балалар олар туралы мәліметті шешуге бейімделеді. Блоктың барлық

ерекшеліктері туралы айтып беретін символ-карточкаларды салып отырып,

балалар оның өзіндік моделін ойлап жасайды. Символ-карточкалары балаларға

көрнекі-үлгіден көрнекі-жобалау ойлауына көшуге көмектеседі, ал

ерекшеліктерді жоққа шығаратын карточкалар сөздік-логикалық ойлауға

апаратын көпірге айналады. Сонымен, педагогикалық кәсіптік практика барысында алғашқы

тәжірибемде Дьенештің логикалық блоктар технологиясының әдістері: ойын-

тапсырмалармен ойын жаттығуларын орта жас ерекшелік топтарында

қолданысып көрдім. Яғни, барлық жүргізілген ойын-тапсырмалар арқылы

балалардың математикалық білім сапасын және әрекетін дамытуда Деньештің

логикалық блоктары дамытушы ойындардың маңызы мен артықшылығын

анықтау болып табылды. Орта жас ерекшелік тобында жүргізілген дамытушы

ойындар нәтижесінде қарапайым математикалык түсініктер дамытылып,

балалардың ақыл-ойларын белсенді дамыту жұмысы жүргізілді және

математика іліміне деген қызығушылықтары артты.

Сондықтан бүгінгі күні жаңартылған білім беру аясында математиканы

оқытудың белсенді технологияларын кеңінен дәріптеу және енгізу педагог-

тәрбиешінің жоғары кәсіби шеберлігі деп білеміз.

Әдебиеттер

1. Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі «Мектепке дейінгі

балалық шақ» республикалық орталығы. Қазақстан Республикасының мектепке

дейінгі ұйымдарында білім беру процесін ұйымдастыру туралы2017-2018 оқу

жылы әдістемелік нұсқау хат, 12.09.2017

2. Баряева Л.Б. Математика для дошкольников в играх и упражнениях //2007г.

3. Данилов В.В. Математическая подготовка детей в дошкольных учрежениях.

М. 1987 г.

4.Зайцев В.В. Математика для дошкольников. Волгоград. 2002 г.

247

«ДЕТСКОЕ ЭКСПЕРИМЕНТИРОВАНИЕ КАК МЕТОД АКТИВИЗАЦИИ

ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ДОШКОЛЬНИКОВ»

Т.Б Рыбина

Методист КГКП «Детский сад-ясли № 4

«Сәулетай» акимата города Усть-Каменогорска.

Развивающемуся обществу нужны современно образованные,

нравственные, предприимчивые люди, отличающиеся мобильностью,

конструктивностью мышления, которые могут самостоятельно принимать

решения в ситуации выбора, прогнозируя их возможные последствия.

Поэтому, задача современного обучения состоит не просто в сообщении

знаний, а в превращении знаний в инструмент творческого освоения мира. Оно

должно строиться как самостоятельный творческий поиск. А это во многом

зависит от педагогов, работающих с дошкольниками, то есть стоящих у истоков

становления личности.

С особой остротой встает вопрос о развитии у детей положительного

отношения к познанию. Один из возможных путей – создание условий для

детского экспериментирования, где каждый ребенок может найти себе дело по

силам, интересам и способностям.

На протяжении ряда лет я занимаюсь вопросами активизации

познавательной деятельности дошкольников. В связи с этим для меня

представляет особый интерес изучение детского экспериментирования –

истинно детской деятельности и его активное внедрение в практику работы

дошкольного учреждения.

Теоретической базой данного направления работы стали исследования

академика Н.Н.Поддьякова, которые помогли выяснить сущность детского

экспериментирования как формы поисковой деятельности, его структуру и

значение в развитии личности ребёнка. Он утверждает, что детское

экспериментирование претендует на роль ведущей деятельности в период

дошкольного детства, основу которой составляет познавательное

ориентирование. Главным его доказательством является тот факт, что

деятельность экспериментирования пронизывает все сферы детской жизни, в

том числе и игровую, которая возникает значительно позже деятельности

экспериментирования и строится самими детьми, что способствует их

саморазвитию. По мнению Н.И.Поддьякова, именно эта деятельность идёт от

самого ребёнка с первых месяцев его жизни. Л.С.Выготский неоднократно

говорил, что в дошкольном возрасте экспериментирование является ведущим, а

в первые три года - практически единственным способом познания мира, уходя

своими корнями в манипулирование предметами. Современные исследователи

(Савенков А.И., Иванова А.И., Куликовская И.Э., Дыбина О.В. и др.)

рекомендуют использовать метод экспериментирования в работе с детьми

дошкольного возраста. [1]

248

Однако, детское экспериментирование в практике ДОУ используется ещё

недостаточно широко, хотя оно является важнейшим средством развития таких

качеств личности, как творческая активность и самостоятельность.

Все программы, используемые в воспитательно-образовательном процессе

дошкольных учреждений, указывают на необходимость детского

экспериментирования, но сам процесс не раскрыт, не раскрыто содержание

знаний, умений, навыков, способов познания и опыта творческой деятельности,

что не позволяет воспитателям реализовывать образовательную программу в

полной мере.

Также мало методической литературы по организации экспериментирования,

которая помогла бы раскрыть методику работы по данному направлению.

Кроме того, педагогу надо суметь подобрать из имеющихся методических

разработок то, что учитывает, с одной стороны, задачи развития, а с другой

стороны, актуальные интересы детей. Зачастую рациональный опыт взрослого

сужает границы накопления детьми личного опыта взаимодействия с

предметами и явлениями, а ребёнку дошкольного возраста свойственны

любознательность, желание самостоятельно искать причину.

Детство - это пора поисков и ответов на самые разные вопросы. Чем

разнообразнее и интенсивнее поисковая деятельность, тем больше новой

информации получит ребёнок, тем быстрее и полноценнее идёт его развитие.

Известно, что ознакомление с каким-либо предметом или явлением дает

наиболее оптимальный результат, если оно носит действенный характер.

Нужно предоставить детям возможность «действовать» с изучаемыми

объектами окружающего мира.

Китайская пословица гласит: «Расскажи – и я забуду, покажи – и я

запомню, дай попробовать - и я пойму». Это отражает всю сущность

окружающего мира.

Но на практике порой сталкиваешься с интеллектуальной пассивностью

детей, причины которой лежат в ограниченности впечатлений, интересов

ребенка. Порой дети не в состоянии справиться с самым простым заданием, но

они быстро выполняют его, если оно переводится в практическую деятельность

или игру.

Дети дошкольного возраста очень наблюдательны. Наблюдая

окружающий мир, они делают свои выводы, умозаключения, устанавливают

причинно – следственные связи. Дети подмечают многое: особенно строение

предметов, животных, их поведение, настроение людей и т.д. Способность

наблюдать окружающий мир – очень важное преимущество детства.

Одно из направлений детской экспериментальной деятельности – опыты.

Дети с огромным удовольствием проводят опыты с объектами: песком, глиной,

снегом, воздухом, камнями, водой, магнитом и т.д. дети учатся задавать

вопросы: «как это сделать?», обращаться с просьбами: « давайте сделаем так?»,

«давайте посмотрим, что будет если?», сравнивать два состояния одного и того

же объекта и находить не только разницу, но и сходство. Только через действие

249

ребенок сможет познать многообразие окружающего мира и определить

собственное место в нем. [2]

В своей работе я уделяю много внимания детскому экспериментированию.

Организую исследовательскую деятельность детей, создаю специальные

проблемные ситуации, провожу с детьми различные опыты и ставим

эксперименты.

Приведу несколько примеров наиболее интересных и значимых, с моей

точки зрения, опытов.

Опыт со снегом.

Задачи:

- дать представление детям о структуре снега, продолжить знакомство с

его особенностями;

- развивать навыки экспериментальной деятельности;

- воспитывать стремление к активной познавательной деятельности.

Оборудование: чашечные весы, лупа, снег, тарелочки, салфетки, фартуки,

бумажная снежинка.

Ход опыта:

1 этап. Предлагаю детям рассмотреть внимательно снег через лупу.

Ответьте на вопрос: что есть внутри снега? Выслушиваем все предположения

детей, не отрицая ни каких ответов. Если дети не назовут воздух, то можно

показать им бумажную снежинку, лучше объемную. Подвести детей к

правильному ответу: внутри снега есть воздух.

2этап. Ответьте на вопрос: «Что тяжелее: рыхлый снег или комочек из того

же количества снега?». Записываем знаками предположения детей: комочек

тяжелее рыхлого снега, они равны по весу, рыхлый снег тяжелее. Проводим

опыт. На чашечки весов надо положить снега столько, чтобы их вес был

одинаковым. Затем снег с одной чашечки собираем и делаем из него комочек,

взвешиваем. Вес комочка меньше, чем вес рыхлого снега. Вопрос к детям:

объясните, почему? Чтобы дети дали правильное объяснение, предварительно

надо провести опыт с взвешиванием надутого и не надутого воздушных

шариков, показав детям, что воздух имеет вес. Напомнить детям о выводах

этого опыта. Тогда дети смогут объяснить, что при сжимании снега мы

вытеснили воздух, а он имеет вес.

Возвращаемся к записи предположений, делаем вывод.

Таким образом, обновление содержания познавательной работы с учётом

деятельности ДОУ по интеллектуальному направлению и методических

запросов самих педагогов по теме «Детское экспериментирование» помогает

решить серьезные задачи оптимизации научно-методической базы

(методической литературы, дидактических материалов), создания единой

системы мониторинга детской экспериментальной деятельности для всех

участников процесса (анкетирование, тестирование), повышения

профессиональной компетентности воспитателей в вопросах организации

детского экспериментирования, использование интерактивных форм работы,

250

достижения необходимого уровня взаимодействия ДОУ и семьи в

популяризации экспериментальной деятельности в семейном воспитании.

Литература:

1.Организация экспериментальной деятельности дошкольников: Методические

рекомендации/ Под общ. Ред. Л.Н. Прохоровой. – М.: АРКТИ, 2004. – 64.

2.http://festival.1september.ru/articles/641827/

ДУАЛЬДЫ ОҚЫТУ ЖҮЙЕСІ – САПАЛЫ БІЛІМ БЕРУ КЕПІЛІ

Г.Б. Болатбек

ШҚГК, 3 курс білім алушысы

Ғылыми жетекшісі Қасымова А.Е.

ШҚГК, арнайы пәндер оқытушысы

Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан жолы - 2050: Бір

мақсат, бір мүдде, бір болашақ» Жолдауында таяудағы 2-3 жылда дуальдык,

техникалық және кәсіптік білім берудің ұлттық жүйесін қалыптастыру да

қазіргі уақыт талабы екендігі айтылған.

«Дуальды кәсіптік білім беруді дамытудың маңызы зор. Бұқаралық маман

кадрларының жетіспеушілігін еңсеруге мүмкіндік беретін заманауи қолданбалы

біліктілік орталықтары қажет» - деп, бұл оқыту жүйесінің техникалық салада

алар орнын айқындап берген болатын. Осыған байланысты елімізде кәсіптік-

техникалық білім беру саласында жаңа жүйе жасала бастады. Оның жарқын

мысалдарының бірі - Шығыс Қазақстан Гуманитарлық колледжі тарихында

тұңғышт рет 2016-2017 оқу жылында мектепке дейінгі білім берудегі

тәрбиешілер даярлаудың дуалдық жүйесінің енгізілуі. Менде дуалды оқыту

жүйесі бойынша тәрбиеші мамандығында білімімді шыңдаудамын. Мұнда

уақытымның көп бөлігінде балабақшада еңбек ете жүріп, тек уақытымның

үшінші бөлігін теориялық оқуға, білімді ұйымдастыруға арнаудамын. Бұл

дуалды оқыту жүйесінің артықшылықтарын бірі. Себебі, көп уақытымызды

балалармен өткізе жүріп, осы аралықта мен өте көп нәрсе үйрендім. Жалпы

адам баласы тәрбиеші болу үшін өзі тәрбие көрген, тәрбиені ұғынған жөн.

Тәрбиелі ұрпақ елімізге ауадай қажет. Себебі,тәрбиелі ұлттың тамыры

тереңге бойлап, қаланған іргесі қандай ауыртпалық түссе де құламайды.

Сондықтан осы Шығыс Қазақстан Гуманитарлық колледжінде тәрбиеші

мамандық саласында білім алып жатқандар артылмаса кемір емес. Дуалды

оқыту жүйесі дегеніміз-теорияны іс-тәжірибиемен ұштастыра оқыту

технологиясы. Ол алғаш Германияда пайда болып негізі қаланды. кәсіби

мамандар даярлауда тиімділігі мен нәтижелілігі зор екендігі тәжірибеде

дәлелденген.

Бүгінгі таңда кәсіби білікті, бәсекеге қабілетті, еліміздің дамуы мен

өркендеуіне үлес қосатын азаматтар тәрбиелеу өзекті мәселе екені анық.

251

Қалыптасқан жағдайдың негізгі себепшісі – білім беру үрдісін ұйымдастыру

және жүйедегі мәселелер, яғни жас маманның бойынан табылуға тиісті

тәжірибелік дағды, білім мен тәжірибені талап ететін нақты практикалық

жағдайлардан теориялық білім берудің алшақтап кетуі. Осы жағдайда теория

мен практиканың арасындағы алшақтықты жою мәселесі туындайды. Кез-

келген мекеме, яғни жұмыс беруші білікті маманды жұмысқа алуға мүдделі,

себебі білікті маманның көп болуы – бұл жетістікке қол жеткізудің кепілі. Оқу

үрдісіне дуалды білім беру жүйесін сәтті енгізу мына мәселелерді шешуге

мүмкіншілік береді:

- оқу мекемесінің беделінің артуы;

- оқушылардың қызығушылығы мен әлеуметтік серіктестердің сұраныстарына

қарай бағдарламалар, арнайы курстар әзірлеу қажеттілігі;

- мамандықты тереңірек ойланып таңдауға, тапқырлық пен шығармашылыққа

бейімдейтін біліктіліктің дамуы;

- оқушының біліктілік пен еңбек дағдыларына, кәсіби білімге ие болып, еңбек

нарығында сұраныс деңгейінің жоғарылуы;

- бітірушілердің жұмысқа орналасуы және әлеуметтік бейімделуі;

- білім беру мекемелерінің кәсіпорындар мен өзара әрекеттесу аясының

кеңейуі;

- білім беру мекемелерінің бәсекеге қабілеттілігінің артуы.

Осы жүйе бойынша кәсіптік оқу орындарының студенттері бір мезгілде

мекемеде шәкірт ретінде жұмыс істей алады. Кәсіптік шеберлікті қамтамасыз

етудің нақты жолы – жас мамандарды оқытып үйрету, жаңа мамандыққа

бейімдеу. Жұмыс берушілермен ынтымақта болу. Мұндай жағдайда жас

мамандардың оқу үрдісінде алған білімдерін жүзеге асыру жоспарланатын

кәсіпорын қызметінің ерекшелігін ескере отырып, қосымша оқу, тәжірбиеден

өту, қайта даярлау қажеттілігі туындайды. Нақты жұмыс жағдайларына

бейімделген, жұмыс орнында дағды мен білімді тікелей игеруге бағытталған,

практикалық сағаттардың оқыту бағдарламасына барынша үйлесіммен

біріктірілетін білікті мамандарды даярлау қазіргі кезде «Білім берудің дуалды

жүйесі» деген атпен белгілі.

Өзімнің еңбек жолымда әрдайым балалардың тілін, ой-өрісін, тіл

байлығын дамыту мақсатында ертегілерден көріністер ұйымдастыру керкетігін

түсіндім. Себебі бала ролде өзі ойнаса сол кейіпкердің бойындағы барлық

қасиет дағдыларын ой елегінен өткізіп саралайды. Ол үшін тәрбиеші

бойындағы асыл қасиет – ақыл-парасат болуы шарт. Міне бұл да дуалды оқыту

жүйесінің артықшылықтарының бірі деп айта аламын.Тағы да атап өтер

артықшылықтарының бірі іс-тәжірибиеден өту барысында білім алушыларға

еңбек ақы төленуі және уақытымыздың көп бөлігін іс-тәжірибиемен

өткізгендіктен оқуды 3 жылдық еңбек өтілімен бітіруіміз. Бұл мамандық мені

бірден баурап алды.

Шат-шадыман күбірлеген жаста, күнәдән пәк, күмістей сыңғырлаған сәби

үні күні-түні құлағыңнан кетпей, бейне бір ақ, адал жолға жетелеп бара

жатқандай күй кешеді екенсің. Өйткені балалардан ешқандай жасандылық

252

көрмейсің. Егер олардың алдында шынайы қалпыңда көрінбесең олар сені

қабылдамайды. Тәрбиеші мамандығы маған ыстық көрінеді. Бұл мамандықпен

жайқалған, гүлденген, іргесі, нық бекіген балашағымды көре аламын. Буыны

қатпаған жас жеткіншектерді жетілдіру болашақ тәрбиешілер мына біздердің

парызымыз. Саналы да зиялы және білімді буындарды биіктету біздің

қолымызда. Елімнің арқасы асқақ, мерейі үстем болуына азда болса өз үлесімді

қосып жатсам, ол мен үшін үлкен абырой!

Қорыта айтқанда, кадр мәселесін шешуде, маман тапшылығын жоюда

дуалды жүйенің пайдасы зор. Бұл жүйе жұмыссыздықты азайтып, халықтың

әлеуметтік тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Бұл, шын мәнінде, заман

талабынан туындаған оңтайлы шешім.

ОЗДОРОВИТЕЛЬНЫЕ ПРОЕКТЫ, КАК ОСНОВА ФОРМИРОВАНИЯ

ЗДОРОВЬЕСБЕРЕГАЮЩИХ НАВЫКОВ ДЕТЕЙ СТАРШЕГО

ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА

Е.А.Рыбалкина

КГУ «Санаторный детский сад - ясли №103» акимата

города Усть-Каменогорска

Сохранение и укрепление здоровья подрастающего поколения - одна из

приоритетных задач современного казахстанского образования.

Целым рядом законодательных и нормативных актов эта задача возведена

в ранг не только государственной, но и международной (Всеобщая декларация

прав человека, Декларация прав ребенка, Конвенция о правах ребенка, Закон

Республики Казахстан «Об образовании»).

В связи с требованиями Государственного общеобязательного стандарта

дошкольного воспитания и обучения существенным образомменяется

отношение к дошкольному образованию как к ключевому уровнюразвития

ребенка. В этот период ребенок начинает осознавать себя и своеместо в этом

мире, учится общаться, взаимодействовать с другими детьми и со

взрослыми.На современном этапе развития государство нуждается в активных,

деятельных, здоровых членах общества, способных практически реализовывать

имеющиеся у них знания, выбирать, оценивать, конструировать виды

деятельности, отвечающие их потребностям. Актуальность проблемы исходит

из потребности общества в воспитании здорового, физически развитого

ребенка, для которого характерно ответственное отношение к социально-

природной среде, собственному здоровью и здоровью окружающих людей.

Дошкольное образование, как самая первая образовательная ступень,

несет особую ответственность за воспитание валеологическиграмотного

человека.

253

Задачи по формированию физически развитого ребенка, владеющего

основными культурно-гигиеническими навыками и основами валеологических

знаний и пути их реализации определены в требованиях Государственных

общеобязательных стандартах образования РК по дошкольному воспитанию и

обучению (2012, 2017) и Общеобразовательной типовой программе воспитания

и обучения детей дошкольного возраста Республики Казахстан (2016) в

образовательной области: «Физическая культура и ЗОЖ».

Особенно это проблема актуальна для нашего санаторного детского сада,

который посещают дети с ослабленным здоровьем.

Поэтому, постоянно, перед педагогами остро стоит вопрос о путях

совершенствования работы по укреплению здоровья, развитию движений и

физическому развитию детей, формированию основ ЗОЖ – как основы

физического, психического и социального здоровья. Решению проблемы

укрепления здоровья детей путем комплексного подхода педагогических,

медицинских и социальных вопросов способствовала модернизация путем

внедрения оздоровительного компонента в учебно-воспитательный процесс.

Достигнуты определенные результаты. Разработано и успешно внедряется

календарно-тематическое планирование, в котором определены

оздоровительные задачи и оздоровительный компонент в разрезе каждой

образовательной области и подобласти.

Ежегодно отмечается рост индекса здоровья детей от 11 – 14 % (2014г) до

20 – 25% (2016 г.) при норме индекса 15% - 40%.

Но, несмотря, на всеобщее признание богатых воспитательно-

образовательных возможностей проектной деятельности в дошкольном

образовании недостаточно применяются проекты в валеологическом

образовании детей как средство сохранения и укрепления здоровья. Два

фактора: внешний и внутренний, повлияли на выбор поисковой темы и

позволили сформулировать проблему исследования, которая заключается в

разработке и проверке эффективности реализации системы проектной

деятельности в формировании здоровьесберегающих навыков у детей

дошкольного возраста.

Работая около 10 лет над проблемой использования проектной

деятельности в разных направлениях учебно-воспитательного процесса,

убедилась в эффективности данной технологии. Выбирая приоритетное

направление инновационной деятельности на ближайший период (2016 -

2020г.г.), не сомневаясь, решила, что это будет проектно-исследовательская

деятельность в области формирования здоровьесберегающих навыков у детей

дошкольного возраста, а именно «Оздоровительные проекты, как основа

формирования здоровьесберегающих навыков детей дошкольного возраста».

Такая инновационная деятельность предусматривает модернизацию

образовательного процесса путем внедрения проектной деятельности, как

средства повышения качества формирования здоровьесберегающих навыков.

Цель исследования – разработать и апробировать эффективность системы

использования проектов в формировании основ здоровьесберегающих навыков

254

у детей дошкольного возраста. Для реализации цели были определены учебно-

воспитательные, развивающие и организационно-методические задачи, к числу

которых также относятся:

1. Анализ степени разработанности проблемы исследования в

педагогической теории и практике, определение теоретико-методологические

основы исследования.

2. Разработать и внедрить систему использования проектной

деятельности, как основы комплексного подхода к валеологическому

воспитанию детей дошкольного возраста.

3. Проверить опытным путем эффективность педагогических условий

реализации системы использования проектно – поисковой деятельности в

формирования основ здоровьесберегающих навыков у детей дошкольного

возраста.

4.Разработать методические рекомендации по реализации системы

использования проектной деятельности в формировании здоровьесберегающих

навыков детей дошкольного возраста.

Исходя из гипотезы исследования: система использования проектов в

формировании здоровьесберегающих навыков у детей дошкольного возраста,

возможно, будет эффективной при соблюдении следующих педагогических

условий:

* формирование валеологических представлений у детей дошкольного

возраста;

* воспитание ответственного отношения к собственному здоровью и здоровью

окружающих людей;

*формирование навыков здоровьесберегающейдеятельности; с проявлением

элементов творчества.

В практике современных дошкольных организаций используются

следующие типы проектов:

Исследовательские проекты, которые требуют хорошо продуманной

структуры, полностью подчинены логике исследования, предполагают

выдвижение предположения решения обозначенной проблемы, разработку

путей ее решения, в том числе экспериментальных, опытных. Дети

экспериментируют, проводят опыты, обсуждают полученные результаты,

делают выводы и обобщения, оформляют результаты исследования.

Примеромв области формирования здоровьесберегающих навыков может

служить исследовательскийпроект «Двигаемся, растём, развиваемся!» на

основе междисциплинарного научно-практического направления –

развивающая педагогика оздоровления. Это направлениепредставленно в

трудах В.Т.Кудрявцева - профессора, доктора психологических наук

Российской Федерации, который считает, что воспитать физически развитого

жизнерадостного ребенка можно путем формирования у него осознанного

отношения к своему здоровью и потребности к здоровому образу жизни.

Большой эффект в реализации проекта «Двигаемся, растём, развиваемся!»

достигнут комплексным подходом к оздоровительной работе через внедрение

255

современных здоровьесберегающихи здоровьеформирующих технологий в

учебно-воспитательный процесс и интеграцию образовательной области

«здоровья» с другими областями.

Творческие проекты не имеют детально проработанной структуры

совместной деятельности участников, она только намечается и далее

развивается, подчиняясь жанру конечного результата, который может быть

оформлен как сценарий видеофильма, драматизации, программы праздника,

альбома. Представление же результатов может проходить в форме праздника,

видеофильма, драматизации, спортивной игры, развлечения. Так в проекте «С

танцами мы дружим!» итогом комплексной работы с целью содействия

правильному физическому развитию и осознанию своего отношения к своему

здоровью через хореографическое искусство был организован праздник

«Танцуют все!» и совместно с родителями оформлен фотоальбом «Любимые

танцы».

Игровые проекты также только намечаются, и их структура остается

открытой до завершения работы по проекту. Дети принимают на себя

определенные роли, обусловленные характером и содержанием проекта. Это

могут быть литературные персонажи или выдуманные герои, имитирующие

социальные или деловые отношения, осложняемые придуманными

участниками ситуациями. Например, дети в проекте «Мои любимые сказки» не

только драматизировали знакомые сказки, но и составляли сценарии мини

спектаклей и обыгрывали их.

Информационно-практико-ориентированные проекты изначально

направлены на сбор информации о каком-то объекте, явлении; предполагается

ознакомление участников проекта с этой информацией, ее анализ и обобщение

фактов. Дети собирают информацию, обсуждают её и реализуют, ориентируясь

на социальные интересы; результаты оформляют в виде стендов, газет,

витражей.

Информационно-практико-ориентированные проекты «Доктора

природы», «Волшебная страна – Здоровье» были интересны детям с точки

зрения большой информационной базы и опытом получения практических

умений и навыков. Цель проектов: воспитание любви и бережного осознанного

отношения к своему здоровью, к природе как источнику здоровья.

Содержание проектов разрабатывается наоснове новой Типовой

учебнойпрограммы и методических рекомендаций к ней. Выбранныеформы и

методы организации проектной деятельности соответствуют возрасту и

индивидуально-психологическим особенностям детей группы – это игры,

беседы, демонстрации натуральных объектов, их моделей и рисунков, чтение

сказок и других текстов, просмотр видеофрагментов, выполнение развивающих

заданий.

Оценка результатов в процессе проектнойдеятельности осуществлялась

на основе специальных заданий, которые направлены на «подведение объектов

под понятие». Например, понятие «крепыш», «здоровяк» было сформировано в

256

ходе выполнение заданий на сравнение и обобщение, опережающих и

закрепляющих заданий для детей и родителей.

Мониторинг результатов проектной деятельности осуществлялся в

течение учебного года. Полученные результаты свидетельствуют о

сформированности у детей основных понятий и представлений о здоровье, как

необходимости, а основы ЗОЖ, как приемы развития здоровья и его

сбережения. Количественные данные за 2016 – 2017 учебный год показывают,

что с высоким уровнем развития было 25% стало 40%; со средним уровнем

развития возрос показатель от 44% до 48%; заметно уменьшилось количество

детей с низким уровнем развития с 31% до – 12 % Следует отметить, что дети,

имевшие к концу года низкий уровень развития, характеризуются общим

физическим недоразвитием и ослабленным здоровьем, что не позволяет им

пока перейти на средний уровень развития.

Можно сделать вывод, что знания, умения и навыки , полученные детьми

в процессе личной поисковой деятельности и использование в системе

оздоровительных технологий, методов, таких как утренняя ритмическая

гимнастика, бег, организованной учебной деятельности по физической

культуре, степ – аэробика, дыхательные упражнения, «зверобатика», стрейчинг,

массаж, закаливание и т.д. приучают ребенка сознательно относиться к своему

здоровью; к ежедневным занятиям по физической культуре, а подвижные игры

способствуют развитию речи, внимания, памяти, логики, смекалки, физических

и нравственных качеств. Еще и потому, что данный вид деятельности помогает

развивать в ребёнке столь необходимые сегодня качества такие как,

любознательность, активность, побуждает интересоваться новым, неизвестным

в окружающем мире. Ребёнок учится задавать вопросы взрослому, ему

нравится экспериментировать, он привыкает действовать самостоятельно.

К ожидаемым результатам можно отнести: снижение уровня

заболеваемости детей и повышение уровня их физической подготовленности,

сформированность осознанной потребности в ведении здорового образа жизни

и благотворное влияние на расширение кругозора, физических,

коммуникативных и нравственных качеств, сохранение и укрепление здоровья

каждого ребенка.

Проектно-исследовательская деятельность учит управлять своим

поведением и планировать свои действия, направленные на достижение

конкретной цели, помогает в овладении универсальными предпосылками

учебной деятельности: умениями работать по правилу и образцу, слушать

взрослого и выполнять его инструкции. Развитие исследовательских

способностей ребенка – одна из важнейших задач современного образования.

Литература

1.Закон Республики Казахстан «Об образовании» от 27 июля 2007 года N 319-

III (с изменениями и дополнениями)

2.Закон Республики Казахстан от 3 июля 2014 года «О физической культуре и

спорте» № 228-V ЗРК

257

3.Государственный общеобязательный стандарт дошкольного воспитания и

обучения (в редакции постановления Правительства РК от 13.05.2016 № 292)

4.Типовая учебная программа дошкольного воспитания и обучения Республики

Казахстан/ – Астана, 2015. – 252 с.

5.Методические рекомендации «Проектно- исследовательская деятельность

детей в условиях реализации ГОС ДВО» – Астана, 2017 г. – 40 с.

6.«Методические рекомендации по использованию сквозных тем для

реализации содержания Типовой программы дошкольного воспитания и

обучения». Астана, 2017 – 76 с.

7. И.К. Шилкова, А.С.Большев, Ю.Р. Силкин,Ю.А.Лебедев, Л.В.Филипова

«Здоровьеформирующее физическое развитие», М. «ВЛАДОС», 2001г.;

8. Оптимизация оздоровительной деятельности в дошкольном образовательном

учреждении. / Под ред. В.Г. Алямовской. Н.Новгород, 2002.

9. Развивающая педагогика оздоровления /В.Т. Кудрявцева, Б.Б. Егоров – М.,

Линка-пресс, 2000 г./

10. Интернет – ресурсы:

1. http://www.nauka-shop.com/mod/shop/productld/50722/

2. http://www.teoriya.ru/

ИГРА – КАК СРЕДСТВО РАЗВИТИЯ ПОЗНАВАТЕЛЬНЫХ

ПРОЦЕССОВ ДОШКОЛЬНИКА

Н.Ю.Пашук

КГУ «Санаторный детский сад - ясли №103» акимата

города Усть-Каменогорска

«Дети должны жить в мире красоты, игры, сказки, музыки, рисунка,

фантазии, творчества»

(В. А.Сухомлинский)

Государственная программа развития образования в Республике

Казахстан на 2016-2019 годы предполагает обновление содержания

дошкольного воспитания и обучения. [1].

Задача воспитателя на данном этапе развития дошкольного воспитания и

обучения – сформировать у ребенка потребность активно относится к учебному

процессу. Одним из таких средств, которое окажет реальную помощь детям,

является игра. Игровые технологии позволяют сделать интересными и

увлекательными занятия. Занимательность игры делает положительной,

эмоционально окрашенной монотонную деятельность по запоминанию,

повторению, закреплению или усвоению информации. А эмоциональность

игрового действия активизирует познавательную деятельность.

258

Игра в любую историческую эпоху привлекала к себе внимание

педагогов. В ней заключена реальная возможность, воспитывать и обучать

ребенка в радости. Ж.Ж. Руссо, И.Г.Песталоцци пытались развить способности

детей в соответствии с законами природы и на основе деятельности,

стремление которой присуще всем детям [2]. Центром педагогической системы

Ф.Фребеля является теория игры.

По Фребелю, детская игра – «зеркало жизни» и «свободное проявление

внутреннего мира. Игра – мостик от внутреннего мира к природе».[3].

Советский педагог В.А. Сухомлинский подчеркивал, что «игра – это огромное

светлое окно, через которое в духовный мир ребенка вливается живительный

поток представлений, понятий об окружающем мире. Игра – это искра,

зажигающая огонек пытливости и любознательности» [4].

В процессе игры развиваются духовные и физические силы ребенка; его

внимание, память, воображение, дисциплинированность, ловкость.

Всё вышесказанное обусловило выбор темы: «Игра – как средство развития

познавательных процессов дошкольника».

Проблема исследования: Определить степень эффективности

использования игры как средство развития познавательных процессов.

В своей работе уделяем особое внимание дидактическим играм, которые,

различаются по обучающему содержанию, познавательной деятельности детей,

игровым действиям и правилам. Занятия с использованием игр или игровых

ситуаций являются эффективным средством обучения и воспитания, поскольку

отходят от традиционного построения занятия и введение игрового сюжета

привлекают внимание детей. Дидактическая игра может быть проведена на

любом этапе занятия, выполняя различные функции. Место игры на занятии

зависит от той цели, с которой мы ее используем. Например, в начале занятия

дидактическая игра может применяться для подготовки детей к восприятию

учебного материала, в середине – с целью активизации учебной деятельности

или закрепления и систематизации новых понятий [5].

Подбор игр ведем так, чтобы они создавали бодрое, радостное

настроение. Во время игры ребенок – полноправный участник познавательной

деятельности, он самостоятельно ставит перед собой задачи и решает их.

Познание окружающего мира в дидактической игре это и фантазия, и

самостоятельный поиск ответов, и новый взгляд на известные факты и явления,

пополнение и расширение знаний и умений, установление связей, сходства и

различия между отдельными событиями. И самое важное, во время игр

происходит многократное повторение материала в его различных сочетаниях и

формах. Кроме того, игра заставляет ребенка не просто механически

запоминать, а думать, подбирать необходимое, отбрасывать несущественное,

сопоставлять, оценивать. В дидактической игре участвуют все дети группы.

Победителем чаще бывает не тот, кто больше всех знает, а тот, у кого лучше

развито воображение, кто умеет наблюдать, быстрее и точнее реагировать на

игровые ситуации.

259

Интересная игра повышает умственную активность ребенка, и он может

решить более трудную задачу, чем на занятии. Но это не значит, что занятия

должны проводиться только в форме игры. Обучение требует применения

разнообразных методов. Игра — один из них, и она дает хорошие результаты

только в сочетании с другими методами: наблюдениями, беседами, чтением.

Наиболее трудным предметом для детей дошкольного возраста является

математика. Для развития познавательного интереса к математическим знаниям

учим отгадывать загадки математического содержания, разучиваем стихи о

цифрах, знакомим со сказками, в которых присутствуют цифры. Также

используем такие игры: «Найди крышку для каждой коробки», «Подбери

заплатку», «Блоки Дьенеша». Дети выкладывают фигурки, как по образцу, так и

по памяти. Закрепляя геометрические фигуры, используем игры:

«Геометрическое лото», «Кодирование фигур». Для развития зрительного

внимания играли в игру: «Сосчитай сколько треугольник, кругов». При

знакомстве с какой-либо цифрой предлагаем детям такие задания, как: назвать

пословицы, поговорки, крылатые выражения, название сказок, где бы

присутствовала цифра («3 медведя», «7 раз отмерь и один раз отрежь», «Волк и

семеро козлят» и т.д.).

Ценность этих игр в том, что с их помощью дети знакомятся со

свойствами предметов и их признаками: цветом, величиной, формой,

качеством. В играх решаются задачи на сравнение, классификацию,

установлению последовательности в решении задач. Дети упражняются в

определении предмета по какому-либо одному качеству, объединяют предметы

по этому признаку (цвету, форме, качеству, назначению), что очень важно для

развития отвлеченного, логического мышления. В игре также используют

предметы, в которых разница между ними менее заметна. В играх с предметами

дети выполняют задания, требующие сознательного запоминания количества и

расположения предметов, нахождение отсутствующего предмета. Играя, они

приобретают умения складывать из частей целое, выкладывать узоры из

разнообразных форм.

Хорошая речь – важнейшее условие всестороннего полноценного

развития ребенка.Для речевого развития детей, используем следующие виды

дидактических игр:

-игры с предметами (игрушки, реальные предметы, природный материал,

предметы декоративно-прикладного искусства и т. д.);

-настольно-печатные (парные картинки, домино, кубики, лото);

-словесные игры (без наглядного материала).

В таких играх дети учатся, опираясь на имеющиеся представления о

предметах, углублять знания о них, так как в этих играх требуется использовать

приобретенные ранее знания о новых связях, в новых обстоятельствах. Дети

самостоятельно решают разнообразные мыслительные задачи: описывают

предметы, выделяя характерные их признаки; отгадывают по описанию;

находят признаки сходства и различия; группируют предметы по различным

свойствам, признакам и др.

260

Назову часть дидактических игр по развитию речи: «Звуковые часы»,

«Какой звук потерялся?», «Кто назовет больше?», «Наоборот», «Закончи

предложение», «Кузовок» и другие.

Также практикуем пальчиковые игры и упражнения – уникальное

средство для развития мелкой моторики и речи ребенка в их единстве и

взаимосвязи. Разучивание текстов с использованием «пальчиковой»

гимнастики стимулирует развитие речи, пространственного мышления,

внимания, воображения, воспитывает быстроту реакции и эмоциональную

выразительность. Ребёнок лучше запоминает стихотворные тексты; его речь

делается более выразительной.

Для решения задач по ознакомлению дошкольников с окружающим

миром организуются соответствующие дидактические игры. В играх

«Путешествие в страну вещей», «Похож – не похож», «Отгадай-ка», «Узнай по

описанию» дети упражняются в различении предметов по их качеству,

приобретают умение находить наиболее характерные признаки предметов,

упражняются в описании предметов по представлению.

Проводим много игр с целью закрепления знаний о труде взрослых. Так,

например, способность имитировать трудовые действия, расширять знания о

труде взрослых реализуются в игре «Где мы были, мы не скажем, а что делали,

покажем». В дидактической игре «Кому что нужно» закрепляются знания об

орудиях труда, воспитывается интерес к труду взрослых.

А в играх «Из чего и кем сделано?», «Кем быть?» углубляются и закрепляются

знания старших дошкольников о профессиях, сельскохозяйственном труде,

воспитывается уважение к труженикам села и т.д.

Используя развивающие игровые технологии в образовательной

деятельности: игры, развивающие интеллект, память, мышление, внимание,

воображение позволяет увидеть регулярное повышение уровня развития

познавательных способностей детей старшей группы которая видна из

приведённой ниже таблицы. В связи с тем, что наш санаторный детский сад

кратковременного содержания, то сравнительную диагностику мы можем

представить только на начало и конец учебного года.

Таблица– 1

Динамика уровня развития познавательных процессов детей 5-6 лет

(старшая группа)

Уровень

развития детей

п/п

2015 – 2016 год

2016 – 2017 год

% детей начало

года

% детей конец

года

% детей начало

года

% детей конец

года

Высокий 11% 53% 5% 36%

Средне высокий 26% 27% 21% 24%

Средний 33 % 17% 43% 25%

Средне-низкий 15% 3% 7% 15%

Низкий 15% 0% 24% 0%

261

В ходе целенаправленной работы, по внедрению игр в процесс обучения

на занятиях у детей, отмечен рост познавательной активности, расширение и

углубление познавательных интересов. Обучающая роль игр заключается в том,

что позволяет в игровой ситуации улучшать процесс усвоения новых знаний, а

положительные эмоции, возникающие в процессе игр, способствуют

предупреждению перегрузки, обеспечивают коммуникативные и

интеллектуальные умения. Дети становятся активными, заинтересованными.

Таким образом, играм принадлежит большая роль в жизни и развитии

детей. В процессе их формируются такие положительные качества, как интерес

и готовность к учению, развиваются познавательные способности. Игра важна

и для подготовки ребенка к будущему. В ней имеет значение не только

конечный результат, но и сам процесс участия детей в познании.

Литература

1. Государственная программа развития образования и науки Республики

Казахстан на 2016 – 2019 годы

2. Педагогическое наследие / И. Г. Песталоцци, Я. А. Каменский, Д. Локк, Ж.

Ж. Руссо. – М.: 1987. – 496с

3. Аникеева Н. П. Воспитание игрой: кн. Для учителя. – М.: Просвещение, 1999.

– 144с.

4. Сухомлинский В. А. Сердце отдаю детям. – Киев: Радяньска школа, 1969. –

381с.

5. Педагогика и психология игры. Межвузовский сборник научных трудов. –

Новосибирск: НГПИ, 2005.

6. Программа воспитания и обучения детей старшего дошкольного возраста (от

5 до 6 лет) «Біз мектепкебарамыз»

7. Коваленко В.Г. Дидактические игры на уроках математики. - М., 2000.

8. Стародубцева И.В., Завьялова Т.П. Игровые занятия по развитию памяти,

внимания, мышления и воображения у дошкольников. – М.: Аркти, 2008.

9. Тихомирова Л.Ф. Развивающие игры, задания, упражнения. – М.: Мозаика-

Синтез, 2003.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДЕГІ «VALEO» ЗИЯТКЕРЛІК-

ДАМЫТУШЫ ЖИЫНТЫҒЫ

Қасымова Қ.Е

Сержанова А.М

Тәбенова Ж.Е 3 курс білім алушылары

Ғылыми жетекші: Тюлекпаева С.Е

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі, Өскемен қаласы

262

Еліміздегі жас ұрпақтың дарынды өкілдерімен жұмыс жүйесін құру одан

әрі өндіру және біздің республикамыздың қоғамдық өмірдің барлық

салаларының ғылым және мәдениет деңгейін арттыру үшін, қоғамның

әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогресс қарқынды дамуы мүмкіндік

береді.

Мектепке дейінгі және мектеп жасындағы дарынды балалармен жұмыс істеу

білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі

болып табылады .

«VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтығы Қазақстан Республикасының

мемлекеттік білім беру стандарттары 2007 жылғы мектепке дейінгі білім беру

мен тәрбиелеу (заңға сай ҚР МЖМБС 1.001-2009 2008 жылдың 28

карашасында, № 628) 2016-2019 жылдардаға арналған Қазақстан

Республикасының Білім және ғылым министірлігінін мемлекеттік

бағдарламаларды дамыту 2014 жылдың 23 желтоқсанынын мектепке дейінгі

тәрбие және білім беру жалпы білім беру бағдарламасы, сондай-ақ әртүрлі іс-

шараларға баланың танымдык қызығушылыктарын қалыптастыруға мүмкіндік

береді, бірлескен орта құру

(бірлескен қоршаған орта) тәрбиешілер және балаларды, әр түрлі іс-шараларға

баланың әр түрлі бастамаларды қолдауды қамтамасыз етеді.

II. «VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтық

«VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтық мектепке дейінгі білім берудің

негізгі білім беру бағдарламасын іске асыру үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

«VALEO» жиынтықтың басты қаһарманы ертегі кейіпкері - BAЛEOШKA

болып табылады.

ВАЛЕОШКА- денсаулығы мыкты, эрі ақыды, жас зерттеуші,

құрастырушы салауатты күшті болуға ниеттенуші ұл бала.

ВАЛЕОШКА-балаларды керемет «Денсаулықландия» еліне

тасымалдайды «VALEO » балалар зияткерлік және дамыту

жиынтығы көмегімен сырткы элемнің қызықтарын зерттеулеп,

олар мақсаттар қойып, оларға қол жеткізуге, қателер істеу және

оның дүрыс шешімін табуға, жиынтықтағы бөлімдерден өз

моделдерін табады.

Ойынның бұл жиынтығын пайдалану денсаулықты сақтау ортасын кұру

кезінде, экологиялық таза құралдардан геометриялык фигуралар құрастыру,

сабақты жоспарлы түрде ұтымды ұйымдастыруға, басқа әдістемелермен

біріктіруге және шаршауды басуға, зерделі жұмысқа қабілеттілігін

жоғарылатуға , валео үзілістер, сергіту сәттерін өткізу жақсы мүмкіндік береді.

«VALEO» зияткерлік-дамыушы жиынтық - балаларды денсаулық сақтау

мен нығайтуын қамтамасыз етудің негізгі тетігі жағымды эмоция, жаңа

білімділік дағдылары, жеке дағдыларын және басқалармен қарым-қатынас

дамытудың лотогі болып табылады

«VALEO» зияткерлік қызмет жиынтық саласында қозғалмалы ойындар,

сюжет-рөлдік және дидактикалық ойындар болуы мүмкін. Оның негізгі

263

функциялары мыналар болып табылады: релаксация, психотерапия, ойын-

сауық, мотивация және ынталандыру.

Жиынтық кез келген мектепке дейінгі бағдарламалармен келісілген.

сондай-ақ ол авторлардың әдістерін (Фрёбель, Ақылды, Монтессори, Никитина,

Воскобович жэне т.б.) бірге жұмыс істегенде пайдалануға болады.

Ойын жиынтығы дамып білім беру саласының бір бөлігі болып табылады.

Оның құрылымы мен мазмұны мектепке дейінгі жастағы жетекші ойын

қызметтін жүзеге асыру принципіне сәйкес бағдарланған көзкарасқа

негізделген.

Ойын жинақтарын ерекшеліктері баланың физикалық, зияткерлік және

жеке қасиеттерін дамытуға үлес косты. «VALEO» ойын жиынтығы педагогикалық колледждерде және жоғары

оқу орындарының педагогтары, психологтар, логопедтер, дефектологтар, ата-аналар, ұстаздар мен студенттерге арналған.

Ойын жиынтығымен жұмыс істеу ересек адам мен баланың бірге

бірлескен қызметі, өздігінен ойнау қызметін ұйымдастыру, балалардың оқу

және ғылыми-зерттеу қызметінің дамуына жағдай жасайды. «VALEO» ойын жиынтығы мына жағдайда пайдалануға болады: сенсорлық дамыту;

әлеуметтік және коммунакативтік дағдыларын дамыту;

ұсақ моториканы дамыту;

танымдық - зеттеулер мен өнімділік (конструктивтік) іс-шараларды әзірлеу;

қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру;

логикалық қабілетін дамыту және т.б.

II. «VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтық «VALEO» зияткерлік-

дамытушы жиынтық 5 білім беру бағыттары бойынша, 2-ден 6 жасқа дейінгі

балаларға арналған білім беру және ұтымды ұйымдастыру үшін білім беру

саласының: пайдаланылуы мүмкін жиынтығын дамып: «Денсаулық»,

«Коммуникация», «Таным», «Шығармашылық», «Әлеуметтік» топты 15

баладан бөліп ойнатады.

Ойын жиынтығы мектепке дейінгі және бастауыш мектеп жасындағы

балалардың зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін дамытуға

бағытталған, ұйымдасқан денсаулық сақтау білім беру ортада оқу-әдістемелік

материалдар жиынтығымен, әдістемелік нұсқаулармен, дидактикалық

ойындармен, жаттығулармен оның ішінде технологиялық карталармен

қамтамасыз етілген.

«VALEO» ойын жиынтығы жоғары сапалы табиғи материалдардан (ағаш

және мақтадан) жасалған және алты лотогі бар дөңгелекті тақтайшадан тұрады.

№ 6 лоток

Зияткерлік сандықша

Білім беру саласы:

«Коммуникация», «Таным», «Шығармашылық», «Әлеуметтік»

2 бөлім: Дамытушы домино «Сандар»

264

1 бөлім дамытушы домино «Сандар». Домино ағаш

тілімдерінен жасалған, бір жағында сандар, ал екінші

жағында такырыпқа сай суреттер. Олар балалардың

зейінін, көріп қабылдауын, логикалық ойлау қабілеттерін

дамытады.

Ойын барысы кезінде қойылған жинақты сандар сәйкес келетіндей етіп,

құрап қалпына келтіру керек. Оның бірегей шешімі бар. Тапсырманы

аяктағаннан кейін, әрбір домино тақтайшаны аудару керек. Барлық

элементтеріне суреті сәйкес келсе, шешім дұрыс болғаны. Сурет элементтер

арасында айырмашылық болған жағдайда қатені өзі табуға міндетті. 19. Дидактикалық жаттығу «Тосын сый сандықшасы»

Білім беру саласы: «Таным». Бөлім: «Қоршаған ортамен танысу». Мақсаты: геометриялық денелер мен бөлшектерін қоршаған заттармен

салыстыра отырып, ұстап көру дағдылары туралы білімдерін бекіту.

Ойынның мазмұны: тәрбиеші сандыққа текше мен шар, призма, конус,

цилиндрлер салып, балаға ұстау аркылы формада екенін табуы керек, басқа

қоршаған ортадағы заттармен салыстырып, неге ұқсайтынын атау керек. Ойын

нұсқалары: тәрбиеші арнайы формадағы затты таңдауды ұсынады. Пайдаланылған лоток: № 4 Жасы: 2, 5 - 6 жас (бірінші кіші - ересек топ).

Балалар саны: 3-тен 15 балаларға дейін ойнауға болады. Кіріктірілген білім беру саласы:«Коммуникация», «Денсаулық», «Әлеуметтік». Ескерту: балалар тобынын жас ерекшелігі талаптарын сәйкес бағдарламаның

жинақ бөлшектерін таңдау керек.

Әдебиеттер

1 . VALEO Зияткерлік -Дамытушы Жиынтық А. В. Ахаев , В.И.

Жарликова, Е.С. Рудник. Өскемен: Халықаралық әріптестік

орталығы, 2016ж

265

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СӨЙЛЕУІН ДАМЫТУ

ЖҰМЫСЫНДА ҚАЗІРГІ БЕЛСЕНДІ ӘДІСТЕР АРҚЫЛЫ

ШЫҒАРМАШЫЛЫҚТАРЫН ДАМЫТУ

Кенжебекова А.Қ.

ШҚГК, 3 курс білім алушысы

Ғылыми жетекшісі Кудайбергенова Г.К.

ШҚГК, арнайы пәндер оқытушысы

Өскемен қаласы

Мемлекетіміздің білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған

бағдарламасының қабылдануы білім саласындағы үлкен жаңалық. Білім беру

жүйесінен күтілетін нәтижелердің бірі – «өмірлік білімнен баршаға өмір бойы

игерілетін білім». Бұл өмірдің әртүрлі талқысынан сүрінбей өту, тұлға ретінде

дамуы үшін адамға білімнің қажет екенін әр адам түсініп, өз өмірі барысында

үздіксіз білім алуға тиіс екенін айқындай түседі. Демек, оның жас ерекшелігіне

қарай білім алу жасы да, әдісі де әртүрлі болатындығы белгілі.Бағдарламада

мектепке дейінгі тәрбие берудегі мақсат: «балабақшадағы әдістемеге және білім

беру үрдісінің мазмұнына жаңа сапа беруге қатысты болып отыр»,- деп ерекше

айтылған. Бүгінгі таңда адамзат қоғамына ғылыми жаңалықтар мен

инновациялық технологиялар қаншалықты маңызды болса, мектеп жасына

дейінгі балаларды тәрбиелеу мен оқыту саласында заман талабына сай, уақыт

сұранысын қанағаттандыратын жаңа бағдарламалармен, сондай-ақ жаңа

технологиялармен қамтамасыз ету қажеттігі туындап отыр . Жаңа стандарттың

жалпы ережесінде педагогикалық процестің жаңашылдығын қамтамасыз ету

көзделген. Осы стандартқа сай мектепке дейінгі мекемелерде тәрбиелеп

оқытудың басты құралы – бағдарламалар жаңартылып, оқу-тәрбие жұмысының

мазмұнына елеулі өзгерістер әкелді. Осы өзгерістерге орай мектепалды

дайындықты іс-жүзіне асыруда оқытуды жетілдіру әр педагогтан оқыту ісін

оңтайландыру жолдарын тәжірибеге енгізуді талап етеді.

Қазіргі педагогикалық технология ұғымы іс-әрекетімізге кеңінен еніп,

жиірек қолданылып, практикаға енуде. Дегенмен, оның мән-мағынасы туралы

пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте: «Технология – бұл қандай да болсын

істегі, шеберліктегі, өнердегі амалдардың жиынтығы» делінсе, Б.Т. Лихачев

педагогикалық технологияны оқу процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер

ететін педагогикалық ықпал деп түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты

педаогикалық нәтижеге жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі бір

жүйесі ретінде көрсетеді және педагогикалық технология түпкілікті

өзгермейтін механикалық құрылым емес, қайта бала мен педагогтың үнемі

түрленіп отыратын өзара қарым-қатынасының өзегі, мазмұнды

ұйымдастырушы құрылым дейді. ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша,

педагогикалық технология – бүкіл оқыту үрдісі мен білімді техникалық және

адам ресурсын олардың бір-біріне өзара әсерін, білім берудегі формасын

оңтайландыру міндеттерін ескере отырып меңгеруді жүзеге асырудың жүйелі

әдісі. М.В. Кларин «Педагогикалық технология – бұл педагогикалық мақсатқа

266

қол жеткізу жолындағы қолданылатын барлық қисынды ілім амалдары мен

әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу реті», - деп

жазады.

Бүгінгі күні балалардың сөйлеу тілін дамытуда оқытудың жаңа

технологияларын қолдану арқылы тіл белсенділігіне, балаларды өз ойларын,

сөздерін түсінікті жеткізе білуімен қатар тілдік шығрмашылықтарын

қалыптастыру мәселесі қарастырылады. Бала тілін дамыту төңірегінде келесі

міндеттер шешілуі тиіс:

- білім берудің жаңа технологияларын мақсатқа сай қолдана білу қажет;

- баланың ойлауын, бала белсенділігін, сөздік қорын дамыту;

- баланың өзіндік пікірінің қалыптасуына мүмкіндік жасау

- баланың сөйлеу шеберлігін жетілдіру арқылы тіл шығармашылық

қабілеттерін дамыту.

Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау,

жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы – мектепке

дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады

десек те, ғылымға негізделген әдіс-тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе

балабақшадан басталып, жан-жақты педагогикалық өрісін табады. Әсіресе

балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы ізгілік

пен адамгершілік тұрғысынан, мағынасы өшпейтін із қалдырады. Талантты

адамды тәрбиелеу үшін, мектепке дейінгі балалық шақта оларды қоршаған

ортаға қарап, бірқалыпсыз ойлау қабілетін, шығармашылық ойлауын дамыту

керек. Мектепке дейінгі мекемеде тәрбиеленушінің дарынды, жоғары деңгейде

даму шеберлігі дамыған, баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыруды

негізгі мақсатымыз деп санаймын.

Колледж қабырғасында «Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту»

мамандығы бойынша кәсіби білім алу барысында тіл дамыту теориясы және

әдістемесі пәнінен мектепке дейінгі балалардың тілін дамыту жұмысының

тиімді әдістері мен технологияларын қарастырып, меңгерудеміз. Балалар

сөйлеу тілін қалыптастырудың оңтайлы технологиялары: ойын технологиясы,

дамыта оқыту технологиясы, сын тұрғысынан ойлау технологиясы, модельдеу

немесе мнимотехника әдістерінің ішінен ерекше тапқырлық тапсырмаларын

шешу теориясы (ары қарай ТТШТ) технологиясының бала тілін жан жақты

дамытуға әсіресе шығармашылық тұрғыдан ойлау қабілеттерін дамытуда

таптырмас әдістемлік негіз болатына сенімдеміз. Білім алушылардың

теориялық-әдістемелік білімі мен іскерліктерін жетілдіруде және

технологиялардың әдіснамалық қыр-сырын меңгеруде шеберлік

сабақтарыұтымды болып келеді.

ТТШТ технологиясының «Морфологиялық жәшік» аралас ертегілер,

дамытушы сөздік ойындар, «Айналмалы әткеншек», «Ғажайып баспалдақ»,

«Ғажайып калейдоскоп», ойындарының дидактикалық құралдары мен

материалдарын әзірлеп болашақ маман портфолиосын толықтырудамыз.

Сонымен қатар кәсіптік практикаларда балабақша балаларын бақылау

барысында тілдік белсенділігі жеткіліксіз, өз ойларын айтуға жасқанатын

267

балалар байқалды. Осы мәселені шешуде ТТШТ технологиясының таптырмас

әдістемелің кешен екеніне тағы да дәлел болды. Осы технология негізінде

баланың ойлау, қиялдау, шығармашылық тұрғыдан көзқарасы артады.

Мектепке дейінгі тәрбиеленушіге ТТШТ - бұл ұжымдық ойындар, сабақтар

және қызықты әдіс-тәсілдер жүйесі. ТТШТ технологиясының әдіс-тәсілдерін

қарастыра отырып сабақтар циклын құрастыру, шығармашылық тапсырмалар

орындау, дидактикалық көрнекі құралдар даярлау міндеттерін алға қоямыз.

Балабақша жағдайында балалардың шығармашылық қабілеттерінің

дамуы түрлі бағыттағы қызметті болжайды. Бұл жұмыс баламен педагогтың

бірлескен шығармашылық саласын және құрдастарымен араласуды қамтамасыз

етеді. Сонымен қатар ТТШТ – ақылдылардың, құрастырушылардың,

ізденушілердің символы, яғни балалардың қаншалықты абстрактылы ойлауын,

қиялдауымен бақылағыштығын, зейіндерін ертерек дамытудың жолы. Ал,

бүгінгі күні мен осы Тапқырлық тапсырмаларды шешу теориясы арқылы

мектепке дейінгі балалардың тілдік құзіреттіліктерін дамыту арттыру жолын

қарастыруды жөн көріп отырмыз. Бұл техногияның тілдік қабілеттілерді

дамытудағы өте бір маңызды орынды алатыны айқын. Белгілі ғалым Альберт

Эйнштейннің: «Өзіңді қызықтыратын іспен айналысқаннан артық, еш нәрсе

жоқ» - деген қағидасы негіз болады.

РАБОТА С РОДИТЕЛЯМИ В УСЛОВИЯХ МИНИ-ЦЕНТРА

Е.Г.Пискунова

Преподаватель частных методик,

Восточно-Казахстанского гуманитарного колледжа,

г. Усть-Каменогорск

Обновление системы дошкольного образования, процессы гуманизации и

демократизации в нем обусловили необходимость активизации взаимодействия

дошкольного учреждения с семьей.

Семья – уникальный первичный социум, дающий ребенку ощущение

психологической защищенности, «эмоционального тыла», поддержку,

безусловного без оценочного принятия. В этом непреходящее значение семьи

для человека вообще, а для дошкольника в особенности.

Поэтому не случайно в последние годы начала развиваться и внедряться

новая философия взаимодействия семьи и дошкольного учреждения. В основе

ее лежит идея о том, что за воспитание детей несут ответственность родители, а

все остальные социальные институты призваны поддерживать и дополнять их

воспитательную деятельность.

Идея взаимосвязи общественного и семейного воспитания нашла своё

отражение в ряде нормативно-правовых документов, в том числе в «Концепции

дошкольного воспитания», «Положение о дошкольном образовательном

268

учреждении», Законе «Об образовании» и др. Так, в законе «Об образовании» в

ст. 18 записано, что «родители являются первыми педагогами. Они обязаны

заложить основы физического, нравственного и интеллектуального развития

личности ребёнка в раннем возрасте».

Для удовлетворения растущего спроса населения, на образовательные

услуги по дошкольному воспитанию, на базе общеобразовательных школ

созданы мини-центры кратковременного пребывания для детей от 2 до 5 лет.

Основными задачами мини-центра являются:

1. Создание благоприятных условий для всестороннего развития личности;

2. Формирование основ базовой культуры личности;

3. Обеспечение безопасности жизнедеятельности дошкольников.

Особенность работы мини центров заключается в том, что дети в

основном пребывают там короткий срок – один год. Это составляет

определённые трудности в формировании сплочённого родительского

коллектива.

При организации совместной работы дошкольного образовательного

учреждения с семьями в рамках новой философии необходимо соблюдать

основные принципы:открытость дошкольного учреждения для семьи (каждому

родителю обеспечивается возможность знать и видеть, как живет и развивается

его ребенок);сотрудничество педагогов и родителей в воспитании

детей;создание активной развивающей среды, обеспечивающей единые

подходы к развитию личности в семье и детском коллективе;диагностика

общих и частных проблем в развитии и воспитании ребенка.

Следуя общепедагогическим рекомендациям

работу по вовлечению родителей в совместную деятельность следует вести по

четыремнаправлениям.

Хочется познакомить Вас с опытом работы воспитателя мини. Центра

средней школы № 37 г. Усть-Каменогорска Жампеисовой Ботагоз

Тлеухановны. Работа проводилась по следующим направлениям:

Информационно – аналитическое.

С целью изучения семьи, выяснения образовательных потребностей

родителей, установления контакта с её членами, для согласования

воспитательных воздействий на ребенка было проведено с анкетирование

«Сотрудничество детского сада и семьи». Получив реальную картину, на

основе собранных данных, проанализировав особенности структуры

родственных связей каждого ребенка, специфику семьи и семейного

воспитания дошкольника, выработали тактику своего общения с каждым

родителем. Это помогло лучше ориентироваться в педагогических

потребностях каждой семьи, учесть ее индивидуальные особенности.

Были разработаны критерии «включенности» родителей в

образовательный процесс. Сначала этот критерий отражал количественные

показатели присутствия родителей на групповых мероприятиях: посещение

родительских собраний и консультаций; присутствие родителей на детских

праздниках, участие родителей в подготовке и проведении экскурсий,

269

тематических занятий; участие в выставках, вернисажах; выпуск журналов и

книг; посещение «Дня открытых дверей»; помощь родителей в оснащении

педагогического процесса.

Позднее выделили качественные показатели: инициативность,

ответственность, отношение родителей к продуктам совместной деятельности

детей и взрослых.

Такой анализ позволил выделить три группы родителей.

Родители – лидеры, которые умеют и с удовольствием участвуют в

воспитательно-образовательном процессе, видят ценность любой работы

детского учреждения.

Родители – исполнители, которые принимают участие при условии

значимой мотивации.

Родители – критические наблюдатели. Изменение восприятия родителей

как участников образовательного процесса привело к изменению понимания

типов семей: активные участники педагогического процесса, заинтересованные

в успешности своих детей; заинтересованные, но желающие решить проблемы

с помощью специалистов; равнодушные, живущие по принципу «меня

воспитывали так же».

Познавательное направление – это обогащение родителей знаниями в

вопросах воспитания детей дошкольного возраста.

В мини центре «Ромашково» созданы все условия для организации

единого пространства развития и воспитания ребенка. Совместная работа

специалистов ДОУ (логопед, педагог – психолог, воспитатель изо

деятельности, инструктор по физической культуре, старшая медицинская

сестра) по реализации образовательной программы обеспечивает

педагогическое сопровождение семьи на всех этапах дошкольного детства,

делает родителей действительно ответственными участниками

образовательного процесса.

Исходя из цели всего учреждения, были сформулированы задачи стоящие

в группе при работе с родителями.В организации работы с родителями

использовались разные формы и методы работы: посещение семей

воспитанников на дому;общие и групповые родительские собрания;

консультации; занятия с участием родителей; выставки детских работ,

изготовленных вместе с родителями; совместные экскурсии Дни общения; Дни

добрых дел; Дни открытых дверей; участие родителей в подготовке и

проведении праздников, досугов; оформление фотомонтажей; совместное

создание предметно – развивающей среды;утренние приветствия;

работа с родительским комитетом группы; беседы с детьми и родителями

тренинги; семинар – практикум; родительские гостиные;телефон Доверия почта

Доверия;семейный вернисаж.

В результате повысился уровень воспитательно-образовательной

деятельности родителей, что способствовало развитию их творческой

инициативы.

270

Наглядно-информационное направление включает в себя: родительские

уголки, папки - передвижки «Здоровейка», «По Совету всему свету», семейный

и групповые альбомы «Наша дружная семейка», «Наша жизнь день за днем»,

«Воспитание со всех сторон» , библиотека – передвижка,фотомонтаж «Из

жизни группы», «Мы – друзья природы», «В кругу семьи», фотовыставки «Моя

бабушка - лучше всех», «Мама и я, счастливые мгновения», «Папа, мама, я -

дружная семья»,семейный вернисаж «Лучшая семья моя», «Семья – здоровый

образ жизни», «Учись быть папой»,эмоциональный уголок «Я сегодня вот

такой», «Здравствуйте, я пришел»,копилка Добрых дел.

Форма работы через родительские уголки является традиционной. Для

того чтобы она была действенной и помогала активизировать родителей

использовались рубрики: «Чем и как занять ребенка дома», «Спрашивали

отвечаем», «Говорят дети», «Носики – курносики», «Вырастай-ка»,

«»Благодарим», «Это интересно», «Поиграем», «От всей души», «Обратите

внимание», в которых помещаем практический материал, дающий возможность

понять, чем занимается ребенок в детском саду, конкретные игры, в которые

можно поиграть, советы, задания

Активность родителей в создании фотогазет, выставок говорит о том, что

эти формы работы являются востребованными. Наглядно-информационное

направление дает возможность донести до родителей любую информацию в

доступной форме, напомнить тактично о родительских обязанностях и

ответственности.

Досуговое направление в работе с родителями оказалось самым

привлекательным, востребованным, полезным, но и самым трудным в

организации. Это объясняется тем, что любое совместное мероприятие

позволяет родителям: увидеть изнутри проблемы своего ребенка, трудности во

взаимоотношениях; апробировать разные подходы; посмотреть, как это делают

другие, то есть приобрести опыт взаимодействия не только со своим ребенком,

но и с родительской общественностью в целом.

В группе были проведены: праздники , «А ну-ка бабушки», «День

рождения», «Лучшая семья моя», развлечения «Семейные посиделки», «День

смеха» «Все профессии нужны, все профессии важны» (встреча с интересным

человеком),спортивные досуги «Семья – здоровый образ жизни», «День

Взросления» , вернисаж «В мире чувств и эмоций», «Наши дочки и

сыночки»,совместные проекты «Моя родословная», «Моя семья» , выпуск

семейных газет «Я с бабушкой своею», «Отдыхаем всей семьей», «Чудо –

чадо»,празднование дней рождения (ежемесячно), выставки семейных

коллекций, реликвий «Из бабушкиного сундучка», «Вот так наряд»,спектакли

«Теремок», «Волк и семеро козлят»,совместные походы «В мир

прекрасного»,экскурсии «Мы – друзья природы», «Защитим свою природу» .

Основная цель таких мероприятий – укрепление детско-родительских

отношений. В результате у детей воспитывается трудолюбие, аккуратность,

внимание к близким, уважение к труду. Это начало патриотического

воспитания, любовь к Родине рождается из чувства любви к своей семье.

271

В решении этой задачи помогают фотовыставки «Милая мама моя»,

«Самый лучший папа», «Моя дружная семейка», «Семья – здоровый образ

жизни».

Живой интерес и даже удивление родителей вызвала выставка – стенд

«Семья глазами ребенка», где дети делились своими мечтами. С точки зрения

взрослых, мечты детей в семье были материальны: новая кукла, машинка,

робот. Каково же было восхищение родителей, когда они прочли желания

своих детей: «Мечтаю о братике и сестричке», «Мечтаю, чтобы все жили

вместе», «Мечтаю, чтобы родители не ссорились» . Это заставило родителей

взглянуть на свои отношения в семье с другой стороны, постараться укрепить

их, больше внимания уделять детям.

Участие семей в конкурсах на лучший рисунок, салфетку, поделку из

природного материала, не только обогащает семейный досуг, но и объединяет

детей и взрослых в общих делах. Чтобы привлечь родителей к участию в

конкурсах, выставках, заранее вывешивалось интригующее, яркое сообщение .

Они не остаются равнодушными: собирают рисунки, фотографии, готовят

вместе с детьми интересные поделки. Это помогало лучше узнать моих

воспитанников.

В современных условиях детского сада трудно обойтись без поддержки

родителей. Именно поэтому многое у нас в группе сделано руками пап и мам

наших детей. Они помогли нам изготовить магнитную доску, пособия для

занятий по обучению грамоте и математике, нарисовали красочные картины в

спальню, связали красивые скатерти, помогли оформить уголок дежурства,

уголок природы, эмоциональный уголок. С помощью родителей группа

оформлена так, что каждый уголок используется для развития детей: много

игрушек, «больница», «парикмахерская», «магазин». Есть уголки «тихий» и

«дружбы», где дети могут посидеть в уютных креслах, сделанных руками пап и

посмотреть групповой или семейный альбомы. Результат совместного

творчества детей и родителей способствовал развитию эмоций ребенка, вызвал

чувство гордости за своих родителей.

Итог – уютная отремонтированная группа и спальня с красивыми

шторами и красочными стенами, потому что любая работа эффективна тогда,

когда она правильно организована.

Опыт работы показал: позиция родителей как воспитателей стала более

гибкой. Теперь они ощущают себя более компетентными в воспитании детей.

Об эффективности проводимой в дошкольном учреждении работы с

родителями свидетельствуют:проявление у родителей интереса к содержанию

образовательного процесса с детьми;возникновение дискуссий, диспутов по их

инициативе;ответы на вопросы родителей ими самими; приведение примеров

из собственного опыта;увеличение количества вопросов к педагогу,

касающихся личности ребенка, его внутреннего мира;стремление взрослых к

индивидуальным контактам с воспитателем;размышление родителей о

правильности использования тех или иных методов воспитания;повышение их

272

активности при анализе педагогических ситуаций, решение задач и обсуждение

дискуссионных вопросов.

И если описанная выше работа с родителями и её анализ будут

проводиться в системе и не «на бумаге», то постепенно даст определенные

результаты: родители из «зрителей» и «наблюдателей» станут активными

участниками встреч и помощниками воспитателя и администрации ДОУ, так

как тем самым создастся атмосфера взаимоуважения.

Рекомендации для проведения работы с родителями.

Методы позволяющие выстраивать отношения с родителями.

Первый - «Давайте познакомимся!». На этом этапе знакомство родителей

с детским садом, с образовательными программами, с педагогическим

коллективом и раскрывает перед ними возможности совместной работы.

Второй этап - «Давайте подружимся!». На этом этапе родителям

предлагаются уже активные методы взаимодействия: тренинги, «круглые

столы», игровые семинары.

Третий этап называется «Давайте узнавать вместе». На этом этапе можно

говорить о функционировании родительско - педагогического сообщества,

направляющего свою деятельность на развитие ребенка.

Список литературы

1. Арнаутова Е. П. Основы сотрудничества педагога с семьей дошкольника. -

М. , 1994, -235 с.

2. Белая К. Ю. Методическая работа в дошкольном учреждении. - М. , 1991, -

179 с.

3. Доронова Т. Н. Дошкольное учреждение и семья - единое пространство

детского развития. - М. :ЛИНКА-ПРЕСС, 2001, - 240 с.

4. Кемпбелл Р. Как на самом деле любить детей. Пер. с английского. - М. ,

1992-154 с.

5. Летвиненине Ю. П. Ребенок в неполной семье. // Дошкольное воспитание.

1984. №7.

ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНЫХ НАВЫКОВ У

ДОШКОЛЬНИКОВ В УСЛОВИЯХ ТРЁХЪЯЗЫЧИЯ

Преподаватели казахского и английского языков:

Ж.М. Калигожина, А.Н. Букачева.

КГКП «Детский сад №96» акимата

города Усть-Каменогорска.

«Әрбіреудің тілін, өнерін білген кісі соныменен бірдейлік дағдысына кіреді»

Абай

«Кто не знает иностранных языков- не знает и своего языка»

Гёте.

273

Одним из важнейших аспектов происходящей в казахстанском обществе

экономической и социальной модернизации выступает политика в области

языка. Внимание Лидера нации к этой составляющей государственной

политики очевидно и заслуживает самого пристального изучения и анализа,

поскольку именно в нашей республике реализуется уникальный проект,

инициированный Главой государства, — триединство языков.

В своих выступлениях и обращениях Президент страны Нурсултан

Абишевич Назарбаев неоднократно говорил о важности и значимости развития

полиязычия для многонационального казахстанского общества. Для решения

поставленной Президентом задачи эффективного внедрения полиязычия в

образование, необходимо привести в единую систему фрагментарно

наработанную практику полиязычного образования.

Сегодня образование Казахстана находится на этапе нового старта. В

настоящее время приоритетами стали инфраструктурное развитие и переход на

обновленное содержание.

Дошкольное воспитание и обучение является основой системы

образования, направленной на разностороннее развитие ребенка в соответствии

с его возрастными и индивидуальными возможностями, формирование

нравственных норм, обеспечивающих приобретение социальных навыков. Основными задачами дошкольного воспитания и обучения, определенных

в Государственной программе развития образования в Республике Казахстан на

2016-2019 годы являются:

- обновление содержания дошкольного воспитания и обучения;

- внедрение инновационных методов и технологий, ориентированных на

качественную подготовку детей к школе;

- внедрение системы индикаторов по отслеживанию развития умений и

навыков детей дошкольного возраста.

Важнейшим ресурсом достижения поставленных задач в области дошкольного

образования является организация педагогического процесса в целом.

Педагогический процесс рассматривается, как взаимодействие воспитателя с

воспитанником, в ходе которого успешно реализуются требования стандарта на

основе отбора содержания, определения форм, методов организации

образовательной и воспитательной деятельности, обеспечения мониторинга

уровня развития ребенка.

Организация педагогического процесса в дошкольных группах нашего

детского сада № 96 обеспечивается на основе:

компетентностного подхода к воспитанию и обучению детей;

интегративного подхода к организации познавательной деятельности

через пять образовательных областей;

осуществления диагностики достижений каждого ребёнка на основе

индикаторов компетентностного развития, т.е. инструментария исследования и

отслеживания уровня целостного развития дошкольника.

В условиях обновленного содержания перед дошкольной организацией

поставлена задача - разработать целостный интегративный процесс

274

взаимодействия взрослого и ребѐнка на определѐнную тему в течение одного

дня, в котором будут объединены различные образовательные области.

Мы, как педагоги языковых дисциплин, работающие в сфере образования и

поддерживающие политику нашего президента, также используем в своей

работе данное направление. Триединство языков благотворно влияет на

развитие психических процессов, таких как:

- непроизвольная память;

- вербально-логическое мышление;

- уровень владения родным и вторым языком;

- мотивированность и прилежание;

- уровень развития структуры способностей к освоению иностранного языка;

- слуховая кратковременная и слуховая оперативная память;

- устойчивость внимания;

- вербальная креативность.

Главные задачи обучения дошкольников триединству языков:

– формирование у детей первичных навыков общения на иностранном языке;

– умение пользоваться иностранным языком для достижения своих целей;

– выражение мыслей и чувства в реально возникающих ситуациях общения;

– создание положительной установки на дальнейшее изучение иностранных

языков;

– пробуждение интереса к жизни и культуре других стран;

– воспитание активно-творческого и эмоционально-эстетического отношения к

языкам;

– развитие лингвистических способностей детей;

– развитие личностных качеств ребенка в процессе обучения иностранному

языку.

На протяжении многих лет педагогическим коллективом нашего сада

разработано большое количество методических рекомендаций, которые

располагают к исследованиям, коллективному решению проблем и поиску

собственных идей. Отличительная чертаработы нашего сада, использование

сквозного тематического планирования в течение всего дня, недели, месяца.

С 2016 года реализуется новая Типовая программа дошкольного

воспитания и обучения. И что мы наблюдаем, в целях эффективной реализации

предложено ввести в образовательный процесс дошкольной организации

перспективное планирование на основе «сквозных» девяти тем: «Моя семья»,

«Растем здоровыми», «Мой Казахстан», « Мир природы», « Мир вокруг нас»,

«Традиции и фольклор», « Трудимся вместе», «Пусть всегда будет солнце».

Темы нашего сада немного отличаются от предложенных тем, но затрагивают

те же сферы. В результате у детей формируются целостные социальные и

психологические представления, которые легко переносятся из одной сферы в

другую и способствуют развитию творческих способностей.

Интегративными формами обучения и воспитания в дошкольной

организации могут выступать совместные праздники, спектакли, досуги,

275

экскурсии, творческие проекты, сюжетно-ролевые игры, эксперименты и т.д.,

где мы преподаватели языков всегда принимаем активное участие.

В течение учебного года воспитанники нашего детского сада вместе с

преподавателями казахского и английского языков, а также воспитателями

участвуют в утренниках и развлечениях: «Алтын күз», «День языков народов

Казахстана», «Новый год», «Наурыз Мейрамы», «День единства народов

Казахстана». Работа в данном направлении получила положительный отзыв со

стороны родителей.

Дошкольный образовательный курс предполагает проектное творчество

детей, которое может осуществляться во взаимодействии со сверстниками,

членами семьи и педагогами-воспитателями. Результаты такой деятельности

можно демонстрировать на детских утренниках. Успех обучения и отношение

детей к предмету во многом зависит от того, насколько интересно и

эмоционально педагог проводит занятия. Конечно, в процессе обучения языкам

детей дошкольного возраста большое значение имеет игра. Чем более уместно

педагог использует игровые приемы, наглядность, тем прочнее ребенок

усваивает материал, повышая свою самооценку.

Педагог создает условия для его успеха и достижений в изучении языка.

Даже исправление ошибок должно протекать как определенный этап игры.

276

Использование разнообразных приёмов и методов, вовлекая детей в

разнообразную деятельность, интегрируя образовательные области, позволяет

сделать изучение любого языка эффективным и интересным.

В организованной учебной деятельности педагогами сада используются

увлекательные игры, видео, аудио материалы, компьютерные обучающие

программы, наглядные пособия, песни, стихи и мини-сценки, что очень

нравится малышам. Основная цель занятий по обучению языкам в детском саду

– развитие навыков аудирования и говорения. На занятиях используются

подвижные игры (“Кошки – мышки”, “Светофор”, “Съедобное – несъедобное”

и т.д.), сюжетно-ролевые игры (“Магазин”, “Цирк”, “Лесная школа” и т.д.).

Принципы обучения дошкольников триединству языков:

– учение без принуждения (неформальная обстановка);

– учение с увлечением;

– учение через игру;

– создание духа коммуникативности;

– от простого к сложному;

– создание комфортных условий для деятельности;

– укрепление связи с семьей.

Обучение дошкольников триединству способствует развитию

познавательной деятельности и социальной активности, самостоятельности

дошкольников и уверенности в собственных силах.

Обучение языкам дошкольников позволяет развить у детей:

– интерес к изучению иностранных языков;

277

– познавательные и языковые способности;

– творческую самостоятельность;

– умение трудиться в коллективе;

– коммуникабельность;

– внимание;

– воображение;

– память;

– подготовку детей к школьной жизни.

Наполняемость групп: деление на две подгруппы по 15 человек.

Продолжительность занятия – 25–30 минут. Важно чередовать виды обучения

(физминутки, игры, стихи, песни и т.д.). Игра является ведущим методом

обучения дошкольников иностранному языку.

Обучающие игры делятся на ситуативные, соревновательные, ритмо-

музыкальные и художественные.

К ситуативным относятся ролевые игры, которые моделируют ситуации

общения по тому или иному поводу. Они, в свою очередь, делятся на игры

репродуктивного характера, когда дети воспроизводят типовой, стандартный

диалог, применяя его к той или иной ситуации и импровизационные игры,

требующие применения и видоизменения различных моделей.

К соревновательным относятся большинство игр, способствующих

усвоению лексики. В них побеждает тот, кто лучше владеет языковым

материалом. Это всевозможные кроссворды, “аукционы”, настольно-печатные

игры с лингвистическими заданиями, выполнение команд и т.п.

На границе ситуативных импровизационных игр и творческих

драматизаций находится такой вид деятельности, как импровизация на тему

известной сказки, уже проигранной в устоявшемся виде. Например, игра в

“Репку” или “Теремок”, в которых, в зависимости от количества играющих и

усвоения новой лексики, появляются новые персонажи и реплики. Педагог не

может быть лишь организатором игры – он должен играть вместе с ребенком,

потому, что дети с большим удовольствием играют с взрослыми и потому, что

игровая атмосфера разрушается под взглядом стороннего наблюдателя.

Ритмо-музыкальные игры – это всякого рода традиционные игры типа

хороводов, песен и танцев с выбором партнеров, которые способствуют не

столько овладению коммуникативными умениями, сколько совершенствованию

фонетической и ритмомелодической сторон речи и погружению в дух языка.

278

Художественные, или творческие игры – это вид деятельности, стоящий

на границе игры и художественного творчества, путь к которому лежит для

ребенка через игру. Их, в свою очередь, можно разделить на драматизации

(постановку маленьких сценок на английском или казахском языке);

изобразительные игры, такие как графический диктант, аппликация и т.п.; и

словесно-творческие (подбор рифмы, коллективное сочинение подписей к

комиксу, коллективное сочинение маленьких сказок).

Обучение дошкольников иностранным языкам носит коммуникативный

характер, когда ребенок овладевает языком, как средством общения, то есть не

просто усваивает отдельные слова и речевые образцы, но учится

конструировать высказывания по известным ему моделям в соответствии с

возникающими у него коммуникативными потребностями.

Обучающая игра – это ориентированная на зону ближайшего развития

игра, совмещающая педагогическую цель с привлекательным для ребенка

мотивом деятельности. Методика проведения занятий строится с учетом

возрастных и индивидуальных особенностей структуры лингвистических

способностей детей и направлена на их развитие.

О триединстве можно говорить в том случае, если хотя бы на одном

языке воспитанник может выразить любую свою мысль в адекватной форме.

Среди проблем, связанных с триединством языков, можно выделить:

словарный запас на каждом из языков часто меньше, чем у сверстников,

говорящих на одном языке, при этом сумма слов лексикона

воспитанников больше;

в будущем, при отсутствии систематического обучения может быть

недостаточно усвоена грамматика;

могут возникнуть трудности в усвоении письменной речи второго и

третьего языка.

Ребенок оказывается частицей целого, частицей своего народа, своей

Родины. Он понимает не только речь во всех ее нюансах, во всем ее значении,

он понимает окружающих, саму жизнь через непреходящую ценность

общности с народом как носителем языка.

Таким образом, знание нескольких иностранных языков обогащает

внутренний мир человека и развивает его. Триединство языков положительно

сказывается на развитии памяти, умении понимать, анализировать и обсуждать

279

явления языка, сообразительности, быстроте реакции, математических навыках

и логике.

Как показала практика в дальнейшем при переходе в классы

предшкольной подготовки воспитанники нашего сада, полноценно изучающие

языки, как правило, хорошо учатся и лучше других усваивают абстрактные

науки. Владение тремя языками упрощает изучение последующих иностранных

языков; совершенствуется уровень знания основного (первого) – родного языка.

Мы считаем, что культурный проект «Триединство языков»,

предложенный Президентом Республики Казахстан Н.А.Назарбаевым, в полной

мере можно считать одной из долгосрочных стратегий развития Казахстана.

Реализация данного проекта во многом обусловит становление нового

поколения казахстанцев, владеющих несколькими языками, имеющих широкие

возможности позитивного роста своих сущностных сил и формирования

конкурентоспособности как в профессиональной сфере, так и в личностной

самореализации.

Литература

1. Государственная программа функционирования и развития языков на 2011-

2020 годы. - Астана, 2011.

2. Государственный общеобязательный стандарт образования Республики

Казахстан «Дошкольное воспитание и обучение. - Астана, 2009.

3.Типовая программа обучения и воспитания детей дошкольного возраста

Астана 2016

4. З.Д. Еденбаева, А.У. Сарсенбаева Казахский язык язык. Хрестоматия.

Алматыкітап 2007.

5.К.С. Ильяшева, А.Е. Шалаханова Изучаем казахский язык. Алматыкітап 2005.

6. Бабинская П. К. Практический курс методики преподавания иностранного

языка: английский, немецкий, французский. - Минск: 2003.

7.Королевство трех языков. В пяти книгах. ТОО «Шикула и К». Шымкент.-

2011.

ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ КОММУНИКАТИВНЫХ

НАВЫКОВ У ДОШКОЛЬНИКОВ С ОБЩИМ НЕДОРАЗВИТИЕМ РЕЧИ

Р.М Токтамуратова

КГУ «Детский сад №62 для детей

с нарушениями речи» акимата

г.Усть-Каменогорск

Потребность в общении – одна из важнейших человеческих

потребностей. Исследователи проблем общения отмечают, что оно служит

280

установлению общности между людьми, регулирует их совместную

деятельность, является инструментом познания и основой сознания для

отдельного человека, служит самоопределению личности, без чего человек

выпал бы из совместной деятельности и оказался бы вне человечества

потерянным и беспомощным. Общение рассматривается как взаимодействие

людей, направленное на согласование и объединение усилий с целью

налаживания отношений и достижения общего результата. Этот особый вид

деятельности имеет мотивы, предмет содержание, средства, результат.

В последнее время, наряду с термином «общение», широкое

распространение получил термин «коммуникация». Общение как

коммуникативная деятельность рассматривается в трудах Г.М.Андреева, А.А

Бодалева, А.В.Запорожца, А.А. Леонтьева, М.И. Лисиной, А.В. Петровского,

Д.Б. Эльконина.

Коммуникация – это процесс двухстороннего обмена информацией,

ведущей к взаимопониманию. В словаре русского языка С.И. Ожегова

«коммуникация» растолковывается как сообщение, общение. В словаре

синонимов понятия «коммуникация» и « общение» характеризуются как

близкие синонимы, что позволяет считать эти термины эквивалентными.

Коммуникация, по мнению психологов, - умение и навыки общения с

людьми, от которых зависит успешность людей разного возраста, образования,

разного уровня культуры и психологического развития, а также имеющих

разный жизненный опыт и отличающихся друг от друга коммуникативными

способностями.

Коммуникативные навыки – освоенный человеком способ установления

взаимоотношений между людьми, к ним относятся умение входить в контакт с

незнакомым человеком, понимать его личные качества и намерения,

предвидеть результаты его поведения и в соответствии с этим строить своё

поведение [1].

Коммуникативные навыки как феномен коммуникативной культуры

ребёнка, которая реализуется в ситуации общения, рассматривается О.А.

Веселковой. Существует и ещё одно направление, максимально широко

представленное в литературе (Я.Л. Коломинский, Н.А. Лемаксина, Л.Я.

Лозован, М.Г. Маркина, А.В. Мудрик, Е.Г. Савина и др.), в рамках которого

коммуникативные навыки рассматриваются как группа умений,

характеризующих личностные качества ребёнка, необходимые для организации

и реализации процесса общения, взаимодействия.

В дошкольной педагогике преобладает точка зрения М.И. Лисиной, Т.А.

Репиной, А.Г. Рузской, согласно которой «общение» и «коммуникативная

деятельность» рассматриваются как синонимы. Ими отмечается, что «развитие

общения дошкольников со сверстникам, как и со взрослыми, представляется

как процесс качественных преобразований структуры коммуникативной

деятельности».

Характеризуя состояние изученности проблемы применительно к

дошкольному возрасту, приходиться констатировать, что в психолого-

281

педагогической литературе многие аспекты формирования коммуникативных

навыков остаются мало разработанными. В первую очередь, это касается детей

с общим недоразвитием речи.

Проблема речевого развития детей дошкольного возраста с общим

недоразвитием речи различного генеза неоднократно являлась предметом

специального изучения. Под общим недоразвитие речи у детей с нормальным

слухом и первично сохранным интеллектом понимают комплексную форму

речевой патологии, при которой наблюдается нарушение формирования всех

компонентов речевой системы.

Недоразвитие речевых средств снижает уровень общения, способствует

возникновению психологических особенностей (замкнутости, робости,

нерешительности); порождает специфические черты общего и речевого

поведения (ограниченную контактность, замедленную включаемость в

ситуацию общения, неумение поддерживать беседу, вслушиваться в звучащую

речь), проводит к снижению психической активности.

У детей с недоразвитием речи на фоне мозаичной картины речевых и

неречевых дефектов имеются трудности формирования коммуникативных

навыков. Вследствие их несовершенства не в полной мере обеспечивается

развитие общения и, следовательно, возможны затруднения в развитии

речемыслительной и познавательной деятельности. Большинство детей с ОНР с

трудом вступают в контакт со сверстниками и взрослыми, их коммуникативная

деятельность оказывается ограниченной.

В исследованиях С.Н. Шаховской экспериментально выявлены и

детально проанализированы особенности речевого развития детей с тяжелой

патологией речи. По мнению автора, «общее недоразвитие речи -

многомодальные нарушения, проявляющиеся на всех уровнях организации

языка и речи». Речевое поведение, речевое действие ребенка с недоразвитием

речи существенно отличается от того, что наблюдается при нормальном

развитии. При общем недоразвитии речи в структуре дефекта отмечается

несформированность речевой деятельности и других психических процессов.

Выявляется недостаточность речемыслительной деятельности, связанной с

языковым материалом разного уровня. У большинства детей с ОНР отмечаются

бедность и качественное своеобразие лексики, трудности развития процессов

обобщения и абстракции. Пассивный словарь значительно преобладает над

активным и переводится в актив крайне медленно. Из-за бедности словаря

детей возможности их полноценного общения и, следовательно, общего

психического развития не обеспечиваются [2].

Характеризуя состояние речемыслительной деятельности детей с

недоразвитием речи, выступающим на фоне стойкой дизартрической

патологии, Л.Б. Халилова отмечает заметную узость их лингвистического

кругозора, трудности программирования речевого высказывания на всех

стадиях его психолингвистического порождения. Речевая продукция

большинства из них бедна по своему содержанию и весьма несовершенна по

структуре. Элементарные синтаксические конструкции недостаточно

282

информативны, они неточны, не всегда логичны и последовательны, а

содержащаяся в них главная мысль порой не соответствует заданной теме [3].

Скудный словарный запас, аграмматизмы, дефекты произношения и

формообразования, трудности развития связного речевого высказывания

затрудняют формирование основных функций речи - коммуникативной,

познавательной, регулирующей и обобщающей. Нарушение коммуникативной

функции речи у детей с ОНР препятствует полноценному формированию

обобщающей функции, поскольку их речевые возможности не обеспечивают в

достаточной степени правильного восприятия и сохранения информации в

условиях последовательного расширения ее объема и усложнения содержания в

процессе развития речевого общения с окружающими. Н.И. Жинкин считает,

что задержка формирования одного компонента, в данном случае речи, ведет к

задержке развития другого - мышления, ребенок не владеет в соответствии с

возрастом понятиями, обобщениями, классификациями, затрудняется в

выполнении анализа и синтеза поступающей информации. Дефекты речевого

развития задерживают формирование познавательной функции речи, так как

при этом речь ребенка с речевой патологией не становится полноценным

средством его мышления, а речь окружающих людей не всегда является для

него адекватным способом передачи информации, общественного опыта

(знаний, способов, действий). Нередко ребенку понятна только та информация,

которая связана со знакомыми, наглядно воспринимаемыми предметами и

людьми в привычной ему обстановке. Во многих ситуациях деятельности и

общения ребенок не может сформулировать и с помощью речи передать свои

мысли, личные переживания. Часто он нуждается в дополнительной

наглядности, которая помогает ему выполнить те или иные мыслительные

операции [4].

Изучая речевое общение дошкольников с общим недоразвитием речи в

процессе игровой деятельности, Л.Г.Соловьева делает вывод о

взаимообусловленности речевых и коммуникативных умений. Особенности

речевого развития детей явно препятствуют осуществлению полноценного

общения, что выражается в снижении потребности в общении,

несформированности форм коммуникации (диалогическая и монологическая

речь), особенностях поведения (незаинтересованность в контакте, неумение

ориентироваться в ситуации общения, негативизм).

Дети с общим недоразвитием речи имеют серьезные трудности в

организации собственного речевого поведения, отрицательно сказывающиеся

на общении с окружающими и, прежде всего, со сверстниками. Изучение

межличностных отношений в группе дошкольников с недоразвитием речи,

проведенное О.А. Слинько, показало, что хотя в ней и действуют социально-

психологические закономерности, общие для нормально развивающихся детей

и их сверстников с речевой патологией, проявляющиеся в структуре групп, тем

не менее на межличностные отношения детей данного контингента в большей

степени влияет выраженность речевого дефекта. Так, среди отверженных часто

283

оказываются дети с тяжелой речевой патологией, несмотря на то, что они

обладают положительными чертами, в том числе и стремление к общению.

Таким образом, уровень сформированности общения ребенка с общим

недоразвитием речи во много определяется уровнем развития его речи.

В логопедии накоплено немало данных о том, что еще одним

препятствием для общения является не сам дефект, а то, как ребенок реагирует

на него, как он его оценивает. При этом степень фиксированности на дефекте

не всегда коррелирует со степенью тяжести речевого нарушения.

Следовательно, в логопедической литературе отмечается наличие у детей

с недоразвитием речи стойких нарушений общения, сопровождающихся

незрелостью отдельных психических функций, эмоциональной

неустойчивостью, тугоподвижностью когнитивных процессов.

Качественные характеристики проявления особенностей личности детей в

общении рассматриваются в зависимости от уровня владения средствами

коммуникации. Следует отметить, что при разном уровне речевого развития

речи детей с ОНР отмечается и разное отношение к коммуникации. Так

выделяют несколько уровней детей с разной степенью развития коммуникации.

С целью совершенствования формирования коммуникативных навыков

дошкольников в нашем коррекционно-образовательном учреждении № 62

г.Усть-Каменогорска нами проводилась исследовательская работа одним из

этапов которой была разработка критериев уровней коммуникативных навыков

дошкольников. Всего выделено три уровня.

Первый уровень характеризуется высокой степенью овладения

универсальными средствами коммуникации. Во взаимодействии проявляются

организационные навыки ребенка. Первому уровню присущи кинематические

операции: внешнее проявление внимания к партнеру, открытый взгляд, улыбка,

своевременные реакции на реплики партнера. Общее позитивно–личностное

отношение к сверстникам. Ребенок стремиться так располагаться в

пространстве, чтобы создать максимальное удобство для контакта. Обращения

и ответные реплики ориентированы на партнера. Мимика и жесты

используются сообразно содержанию и общей тональности беседы,

сопровождающую деятельность, направленной на выполнение задания. В ряде

случаев прослеживается умение контролировать свои собственные действия,

признавать свои ошибки. Дети используют включенные в деловое содержание

коммуникации элементы речевого воздействия на партнера в корректной,

социально приемлемой форме. Дети, обладающие высоким уровнем овладения

средствами коммуникации, никогда не прибегают к использованию грубых,

вульгарных слов и оборотов. Среди встречающихся отклонений преобладают

нарушения звукопроизношения, недостаточное богатство лексики, редкое

обращение к партнеру по имени.

Второй уровень овладения универсальными средствами

коммуникативной деятельности – средний. На втором уровне детям присуще

овладение многими коммуникативными действиями, однако у них отмечаются

проявления безучастности и равнодушия как по отношению к выполнению

284

задания, так и по отношению к товарищу, быстрая утрата интереса, истощаем

ость в деятельности. Об этом свидетельствует равнодушный взгляд,

безучастное, незаинтересованное выражение лица. Приступив к деятельности,

дети не заботятся о партнере, стремятся выполнить задание отдельно,

независимо, забывая или намеренно игнорируя установку на совместное

решение поставленной задачи. Иногда они говорят, отвернувшись,

преимущественно оречевляя собственные предметные действия, не затрудняя

себя организацией взаимодействия. Восприятие информации отличается

торопливостью поверхностью. Дети перебивают собеседника, проявляя

нетерпение. Это свидетельствует о недостаточности самоконтроля, что ведет к

рассогласованию, распаду совместной деятельности. В речи детей встречаются

грубые аграмматизмы, используются вульгарные выражения.

Следующая подгруппа детей (третий уровень) - с низким уровнем

владения универсальными коммуникативными средствами. Отличительной его

особенностью является присутствие во многих случаях устойчивой

недоброжелательности, негативизма по отношению к детям. Об этом

свидетельствуют кинематические операции, содержащиеся в хмурых, косых

взглядах, неприветливом выражении лица, стремлении захватить весь

стимульный материал, предложенный ля совместной деятельности, игра с ним

в одиночестве. Мимика находится в прямой зависимости от общего

эмоционального настроя. В состоянии возбуждения дети ведут себя либо

неестественно весело, либо неприемлемо агрессивно, вынуждая партнера

отказаться от совместной деятельности, либо провоцируя использование

партнером негативных средств коммуникации.

Разработав критерии уровней сформированности коммуникативных

навыков, мы приступили к определению уровня сформированности

коммуникативных навыков дошкольников в средней группе.

Для реализации цели мы ставили задачи:

1. Определения умения понимать эмоциональное состояние сверстника,

взрослого (весёлый, грустный, рассерженный и т.д.) и рассказать о нём;

2. Определения умения выслушать другого человека, с уважением

относиться к его мнению, интересам уровня развития словаря;

3. Определения умения вести простой диалог со взрослыми и

сверстниками;

4. Определения умения детей получать необходимую информацию в

общении, вести простой диалог со взрослыми и детьми.

В ходе эксперимента для выявления уровня сформированности

коммуникативных навыков у дошкольников с общим недоразвитием речи нами

были использованы специальные диагностические задания, разработанные О.В.

Дыбиной.

В эксперименте принимали участие дети старшего дошкольного возраста

в количестве 20 человек из числа детей, регулярно посещающих коррекционное

дошкольное образовательное учреждение.

285

Полученные нами результаты были проанализированы по

вышеописанным критериям.

Высокий уровень сформированности коммуникативных навыков показал

1 ребенок (5%). Средний уровень сформированности показали 7 детей (35%) и

низкий уровень сформированности коммуникативных умений показали 12

детей (60%).

Полученная информация свидетельствует о том, что уровень развития

коммуникативных навыков речи у детей с ОНР имеет низкий уровень и для его

повышения необходимо проводить комплексную, планомерную

коррекционную работу.

Таким образом, для формирования коммуникативных навыков у

дошкольников с ОНР необходимо использовать приёмы игровой, творческой

терапии, ситуации, направленные на развитие мотивационной сферы общения,

наращивание словаря, как стимулятора речевого общения, создание

положительного эмоционального отношения детей к процессу коммуникации.

Список литературы

1. Определение «коммуникационные навыки» // http://go.mail.ru/redir.

2. «Логопатопсихология: учеб. пособие для студентов / под ред. Р.И.

Лалаевой, С.Н. Шаховской. - М.: Гуманитарный издательский центр ВЛАДОС.

– 2011.

3. Халилова Л.Б., Володина А.С. Психолингвистические механизмы

декодирования речи: норма и речевая патология: учебное пособие. – М.:

Парадигма, 2013.

4. Жинкин Н. Механизмы речи. - М.: Издательство Академии педагогических

наук, 1958.

5. Соловьева Л.Г. Диалогическое взаимодействие дошкольников с речевыми

нарушениями/ // Дефектология. — 2007. — № 04. – C.31-37.

6. Слинько О.А. К изучению проблемы межличностных отношений

дошкольников с нарушениями речи. // Дефектология. – 1992. - № 1. – С. 62 – 67.

Аннотация

«Мектепке дейінгі жалпы тіл дамуы кем балалардың коммуникативті

дағдыларын қалыптастыру ерекшеліктері» мақаласында білім мекемелердің

ерекшеліктері қарастырылады.

Жалпы тіл дамуы кем балалардың коммуникатівтік қалыптасуының даму

деңгейінің мінездемесі берілген

Түйін сөздер: коммуникациялар, коммуникатівтік дағдылар, тіл мүкістігі,

жалпы тілдің кемдігі, қалыптасу деңгейлері.

Аннотация

286

В статье «Особенности формирования коммуникативных навыков у

дошкольников с общим недоразвитием речи» рассматривается особенности

формирования коммуникативных навыков в коррекционных дошкольных

образовательных учреждениях. Приведены характеристики уровней

сформированности коммуникативных навыков дошкольников с общим

недоразвитием речи.

Ключевые слова: коммуникации, коммуникативные навыки, речевые

нарушения, общее недоразвитие речи, уровни сформированности.

Annotation

In the article «Peculiarities of the formation of communicative skills in

preschool children with general speech underdevelopment» features of formation of

communicative skills in correctional preschool educational institutions are considered

... The characteristics of levels of formation of communicative skills of preschool

children with general hyperplasia of speech are given.

Key words: communication, communication skills, speech disorders, general

speech underdevelopment, levels of formation.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПРИЕМОВ И МЕТОДОВ МНЕМОТЕХНИКИ В

ОБУЧЕНИИ ДЕТЕЙ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА КАЗАХСКОМУ

ЯЗЫКУ

Л. Б.Слямгалиева

Преподаватель казахского языка

Дошкольное учреждение «Детский сад-ясли «Азамат»

город Усть-Каменогорск

Современной тенденцией языкового образования является раннее

обучение второмуязыку. У современных дошкольников есть масса

преимуществ в плане языкового развития по сравнению с предыдущими

поколениями: на сегодняшний день существует множество развивающих

методик, организуются группы для занятий вторым языком в детских садах.

Раннее языковое развитие становится неотъемлемой частью жизни наших

детей. Дошкольный возраст признается психологами наиболее благоприятным

периодом для начала обучения второму языку. Большинство педагогов,

преподающих казахский и английский языкив школах, лицеях, гимназиях,

имеют смутное представление об особенностях преподавания этих языков

детям дошкольного возраста.

Одним языки даются легко, другим – трудно. Некоторые известные

методы изучения казахского языка не приводят к высоким результатам. Как

287

известно, при изучении языка одна из основных задач – пополнение словарного

запаса. Многие запоминают слова, используя механическое заучивание. Разве

можно заставить запомнить детей дошкольного возраста то, что им не

интересно?

Существует аксиома: «Повторение – мать учения». Научные

эксперименты данную аксиому не подтвердили. Мы от природы умеем и

должны запоминать без «зубрежки», а тем более дети, таким образом могут

использовать повторение как главный метод запоминания недопустимо.

Необходимо учить не запоминать, а воспроизводить. Однако плохо

вспоминается то, что плохо воспринималось. Известны причины, по которым

ребенок не может запомнить информацию: недостаточная концентрация

внимания, несоблюдение основных законов памяти, сложность самой

информации для запоминания, а также ее плохая организация, слабо развитая

память. Забывание часто связано с неумением вспомнить: подобрать нужный

ключ к нужной двери.

Современная наука обладает широким спектром разнообразных методов,

приемов, технологий в обучении иностранным языкам. Здесь на помощь

приходит мнемоника – искусство запоминания, совокупность приемов и

способов, облегчающих запоминание и увеличивающих объем памяти путем

образования искусственных ассоциаций. Замена абстрактных объектов и

фактов на понятия и представления, имеющие визуальное, аудиальное или

кинестетическое представление, связывание объектов с уже имеющейся

информацией в памяти различных типов для упрощения запоминания.

Мнемоника изучалась параллельно с исследованиями психологов. Так, в

80-ые годы XIX века, немецкий психолог Герман Эббингауз, представитель

ассоциативной психологии, поставил задачу изучать память сепаратно, отделив

ее от логического мышления; для этого он придумал мнемонические способы

запоминания бессмысленных слов типа «дер», «сар», «лим» и прочее. В

советский период в нашей стране эту тему изучали лишь отдельные ученые –

психологи: А.Р.Лурия, Л. С. Выготский, А.Н. Леонтьев, П.И.Зинченко. Причем

их научные работы вышли в свет в 30-е годы. К сожалению, у советских

методистов, учителей мнемоприемы относились к разряду «противоречащих

осознанному научному освоению учебного материала». Поэтому учителя не

афишировали свои «искусственные запоминания», быть может, по этой

причине до сих пор нет хорошей мнемонической копилки «классических

приемов». Начиная с конца 80 –х годов стали выходить в свет издания, которые

наряду с занимательным материалом содержали и элементы мнемотехники.

В.В. Агафонов, занимаясь мнемоникой словарных слов, удачно

описывает механизм работы этого приема. Сначала связывается необходимое

слово с другим, затем обыгрывается ассоциативная связь, и у словарного слова

появляется «приемный родственник», который помогает выделить и прочно

запомнить нужную орфограмму. «Чем такая связь между словами, -

пишет В.В.Агафонов, - неожиданней, смешней и абсурдней, тем выше

эффективность запоминания. Эту связь может усилить рифма, ритм

288

стихотворения и дополнительные ассоциативные «ниточки», которые

протягиваются от образа к образу и от слова к слову».

В настоящее время в методической науке можно найти различные

мнемотехнические приемы:

- Создание квази-слов. «Квази» - латинское слово, которое означает «как».

Квази-слова - это ненастоящие, придуманные слова, которых нет в языке.

- Рифмизация. Детям даются слова, к которым надо подобрать рифму.

Например: «Платье – көйлек, а утка.... үйрек», «Лето- жаз, а гусь.... қаз»,

«Курочка- тауық, а индюк – күркетауық».

- Запоминание длинных терминов или иностранных слов с помощью

созвучных.

- Метод ассоциаций (картинки, фразы), которые соединяются с запоминаемой

информацией.

- Метод связок. Этот метод заключается в объединении опорных слов текста в

единую

целостную структуру, единый целостный рассказ.

- Метод создания ассоциограмм.

- Метод Цицерона на пространственное воображение (метод мест).

Главное в образовании ассоциаций - это яркость образа. Чем ярче

воображение, тем легче создавать связи между ними, соответственно больше

слов можно запомнить. Ассоциации должны быть необычными,

нестандартными, абсурдными, смешными, динамичными, образными,

неожиданными, новыми.

Мы остановимся на некоторых мнемотехнических методах, применимых

в обучении иностранным языкам детей дошкольного возраста.

Метод ключевых слов. Ключевые слова – это фонетические (звуковые)

ассоциации к запоминаемым словам. Слово ключ – это зацепка, благодаря чему

путь к запоминанию остается известным и не теряется в памяти.

При использовании метода ключевых слов нужно выполнять некоторые

рекомендации.

1. Для того чтобы запомнить иностранное слово к нему подбирается созвучное

ключевое слово на родном языке.

2. Затем составляется небольшой сюжет из слова-созвучия и перевода. Сюжет

необходим для образования связки.

3. Третий этап при запоминании с помощью данного метода– это визуализация,

оживление придуманного сюжета.

ПРИМЕРЫ

1. Запоминаем казахское слово су (вода), созвучно со словом «несу».

Придумываем сюжет: «Воду в ковшике несу, напою козленка су»(дети

имитируют как несут ковшик с водой, наливают в таз, чтобы напоить козлика).

2. Ит (собака), созвучно со словом «рычит». Придумываем сюжет: «Смотрит

злобно и рычит на чужих собака ит»(дети сгибают локти изображают собаку и

рычат).

289

3. Тауық (курица), созвучно с «паук». Сюжет: «Ползет паук на курицу-тауық»

(дети шевелят пальцами рук, изображая паука, а потом изображают курочку,

наклонившись вперед и махая руками).

4. (Қой) - «за рекой». Придумываем сюжет: «На лужайке за рекой баран пасется

–қой»(изображают лужайку руками, потом пасущегося барана).

1. К казахскому слову қара (смотри)

созвучным будет русское слово «пока».

Сюжет такой: «Гость уходит қара, скажем мы ему –пока»(подставляют

ладошку ко лбу, потом машут рукой, прощаются)

Рекомендуется подбирать (рисовать) сюжетные картинки с

парадоксальными, смешными, утрированными образами, деталями, чтобы они

врезались в память ребенка и всплывали в ней при произнесении

соответствующего слова.

Данные созвучия и сюжетные ассоциации даются для примера. Научно

доказано, что в случае, когда ребенок активно ищет собственные ассоциации,

процесс понимания и усвоения материала протекает быстрее и с большей

эффективностью, развивается воображение, поэтому, необходимо побуждать

детей к этому.

С помощью данного метода можно запоминать слова любого языка и

любой сложности. Не ко всем словам можно подобрать созвучия, но, несмотря

на этот недостаток, дети, овладевшие данным методом, запоминают до ста

иностранных слов в день без механического заучивания.

Самым большим недостатком этого метода являются возможные ошибки

в произношении, но при определенной практике и с хорошим преподавателем

эти ошибки исчезают. В преподавании иностранных языков есть вопросы,

которые все-таки необходимо «зубрить», штудировать. Логики в таком

материале нет, а знать его надо. Дети без вспомогательных приемов многое

запомнить не могут, поэтому снова на помощь приходит мнемотехника.

ПРИМЕРЫ

1. Например, метод запоминания казахских слов, как метод парных

ассоциативных связей, эффективен при изучении лексики языка. При

запоминании слов (қызылша, қызанақ), обращается внимание детей на

похожесть звучания, т.к. производное слово «қызыл» (красный). Это так

называемая звуковая ассоциация.

2. При изучении названий цветов детизакрывают глаза и рисуют в своём

воображенииобразы, о которых говорит учитель: «Мы с вамиоказались в

жаркой Африке, где живёт многоживотных. По лианам скачут жёлтые

непоседы- обезьяны. Они все время шепчутся – сары, сары,сары. На дереве

затаилась чёрная пантера, и вдруг она кричит – қара, қара, қара . К рекеподошёл

огненно рыжий, почти красный лев. Он по –королевски важно смотрит по

сторонам, как будто устращает окружающих шепотом- қызыл, қызыл, қызыл.У

берега реки отдыхает зелёный крокодил. Он улыбается в ответ льву хитрой

улыбкой – жасыл, жасыл, жасыл.А в море плавает голубой кит. Он плывёт и

поет песенку про бескрайний голубой простор – көгілдір, көгілдір, көгілдір.

290

В идеале необходимо достичь того, чтобы понятие «перевод» потеряло

смысл. То есть, научить детей запоминать новые слова так, чтобы между

зрительным образом и словесным обозначением установились связи.

В настоящее время существуют разные программы и технологии, где

предполагается обучение дошкольников составлениюразличных моделей.

Л.А.Венгер выделяет следующие типы моделирования:

1. Действия замещения.

В младшем возрасте замещение осуществляется по внешним признакам

заместителя (лиса - оранжевая), либо по размеру (три медведя – большой,

поменьше, самый маленький круг или столбик). В 5-6 лет заместители

становятся более условными.

2. Использование самих моделей, которые дает взрослый в готовом виде.

С их помощью ребенок решает познавательные задачи.

3. Построение модели.

Сначала - на основе анализа уже готовых моделей, а в дальнейшем становится

возможным построение моделей по собственному замыслу.

Одной из разновидностей моделей является мнемотаблицапредложенная

Т.В. Большевой. Мнемотаблица - это схема, в которую заложена определенная

информация.

Таким образом, у ребенка, владеющего внешними формами замещения и

наглядного моделирования, возникает возможность применения наглядной

модели в уме, выделения в рассказах самого существенного, предвидения

результата собственных действий, преобразования имеющейся системы

вновую.

Приступая к внедрению метода моделирования в практику своей работы,

я выработала следующие ориентиры ее результативности.

Рассматривание общей схемы “Животные”, разгадывание символов,

запоминание последовательности кодирования.

Составление мнемотаблицы о любом знакомом животном по теме

“Домашние животные” (например, о корове) с использованием символов общей

модели. Отвечая на вопросы, совместно заполняется мнемотаблица:

Мынау сиыр. Как можно закодировать? Обозначим геометричекой

фигурой квадрат - символ всех животных. Сиыр қандай жануар? Дикое или

домашнее? Какой знак выбрать? Где живет? Каким знаком отметим?

(домиком). Чем питается (хищное или травоядное)? Какой можно придумать

знак?” и т.п. Рассматривание предложенных детьми символов кодирования,

похвала детей, придумавших свои интересные знаки.

Для закрепления знаний используются модели-загадки “Какое животное

спряталось” на базе всего пройденного материала о домашних и диких

животных.

На следующих занятиях для самостоятельного кодирования предлагается

информация о диких животных. Дети составляют мнемотаблицы по теме:

“Загадай, какое животное спряталось?”, придумывают свои условные

обозначения, при необходимости используют общую схему кодирования

291

“Животные”. Далее идет “расшифровка” загадок. Дети работают в парах, либо в

группах.

Аналогично проводятся занятия по сквозным темам: “Времена года”,

“Птицы- наши друзья” (домашие и дикие),“Моя семья”, “Детский сад”,

“Любимые игры и игрушки” и др.

Данная система эффективна и доступна детям старшего дошкольного

возраста, так как:

позволяет усвоить знания в интересной, игровой форме.

Обучение на занятиях и в совместной деятельности ведется с

использованием моделей, описательных схем, составления мнемодорожек и

мнемотаблиц, что облегчает запоминание,доступно детям, развивает

творческий интерес к познанию нового, неизвестного;

несмотря на большой объем лексическогоматериала помогла упорядочить и

систематизировать знания детей, сократила время обучения;

в течение каждого месяца дети учатся, закрепляют знания, упражняются в

моделировании по нескольким темам, что исключает однообразие и отражается

на успешности усвоения программного материала занятий;

использование метода моделирования помогает задействовать все виды памяти

(зрительную, слуховую, двигательную), совершенствует мышление и речь

(кодирование информации, умение делать выводы, умозаключения), делает

высказывания детей более логичными, последовательными, обоснованными.

Мнемотехника – это система методов и приемов, обеспечивающих

эффективное запоминание, сохранение и воспроизведение информации, и

конечно развитие речи.

Использование мнемотехники для дошкольников в настоящее время

становится более актуальным. Цель обучения развитие памяти, мышления,

воображения, внимания, а именно психических процессов, ведь именно они

тесно связаны с полноценным развитием речи.

Запоминание слов не должно быть целью в изучении казахского языка, а

только действием, ведущим к достижению какой-либо цели. Запоминаемая

информация должна содержать динамичные элементы или ассоциироваться с

ними. В противном случае она стирается без следа. Активное использование

мнемотехнических приемов в процессе обучения казахскому языку

рассматривается как вспомогательное средство. Они значительно облегчают

процесс изучения языка, т.к. обеспечивают долговременное запоминание,

развивают навык говорения и понимания иноязычной речи без внутреннего

перевода на казахский язык. Использование на занятиях казахского языка

эффективных способов развития ассоциативной памяти и некоторых

мнемонических приемов позволяет повысить мотивацию к его изучению,

улучшить качество знаний, развить память, внимание и познавательные

интересы.

Литература

292

1. И. Матюгин., И.Рыбникова Методы развития памяти, образного мышления,

воображения: «Эйдос», 1996. [ 95 с]

2. Никитина, Т.Б. Как развить суперпамять, или запоминаем быстро илегкоТ.Б.

Никитина. - М.:Аст-Пресс Книга, 2006.[120 с]

3. Стрижак, У.П. Преподавание иероглифики и развитие эйдетической памяти

У.П. Стрижак

Иностр. языки в школе. – 2002. –[№ 1 – С. 3-6]

4. Устенкова, Т.П. Языковые и речевые игры на уроке немецкого языка Т.П.

Устенкова

Иностр. языки в школе. – 1996. –[№ 3 – С. 15-20]

5.Большова Т.В. Учимся по сказке. Развитие мышления дошкольников с

помощью мнемотехники Спб.,2005 [71с].

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ТАБИҒАТПЕН

ТАНЫСТЫРУДАҒЫ ДИДАКТИКАЛЫҚ ОЙЫНДАРДЫҢ МАҢЫЗЫ

А.Е. Әліназыпова

4 курс білім алушысы

Ғылыми жетекші: Ә.М. Мұратова

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі,Өскемен қаласы

Қазіргі таңда жас ұрпаққа тәрбие берудегі басты мақсат ұлттық рухы

жоғары, өз Отанын, туған жерін сүйе білетін азамат тәрбиелеу. ХХІ ғасыр

жеткіншегі дене, рухани ойлау жағынан жан-жақты, өз-өзіне басшы, кез-келген

сәтте шешім қабылдай алатын жеке тұлға болуы тиіс.

Мектепке дейінгі бала бойына білім мен біліктілікті, шығармашылық пен

ізденімпаздықты, қабілеттілік пен іскерлікті, еңбек сүйгіштікті, танымдық

қасиеттерді жинақтап дамыту барысында табиғатпен тереңірек таныстырудың

ерекше орны бар екенін мәлім. Бала өмірінің алғашқы жеті жылы –

денсаулықтың, ақыл-ой, адамгершілік, еңбек және экологиялық дамудың

негіздері қаланатын өте маңызды кезең.

Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен таныстыру – олардың

санасында қоршаған табиғат жөніндегі білімдерді себу құралы, мұның өзі

сезімдік тәжірибеге және табиғатқа деген дұрыс көзқарасқа негізделген.

Балаларды табиғатпен таныстыру процесінде өзара тығыз байланысты білімді

және тәрбиелік міндеттер жүзеге асырылады.

К.Д. Ушинский – баланы табиғатпен жастай таныстыра дамыту, оның

өзіндік логикалық ойын, сөз қорының, санасының жетілуіне әсері мол екенін

көрсеткен.Ал табиғатпен таныстыру – балалардың танымын дамытудың басты

құралдардың бірі. Мұнда балалардың қоршаған орта жөніндегі ұғым

түсініктерін байытатын жалпы және нақты ғылыми мәліметтер алуының

маңызы зор.Табиғатпен таныстыру барысында «Табиғат – бүкіл тіршілік

293

атаулының алтын ұясы, тал бесігі, өсіп-өнер мекені» екендігі жөнінде нақты

түсініктер беріледі.

Бұл үшін тәрбиешінің шығармашылдығы, жаңашылдығы, көп ізденісті

қажет етеді.Ал мектепке дейінгі оқытуда білім, білік дағдыларымен қатар

тәрбие жұмыстарының сан алуан, қызықты, тартымды, баланы қажытып

алмайтындай жұмыс түрлерін жүргізу тәрбиешіден шеберлікті талап етеді

Балаларды табиғатпен таныстыруда алдымызда мынандай мақсат тұрады:

балалардың табиғатқа деген көзқарасын дамыту,өлі және тірі табиғатпен

таныстыру, ол туралы өз ой-пікірін айтуға үйрету. Өз өлкеміздің аң-құстарын,

өсімдіктерін таныту, қорғауға, әсемдігін көруге, сезінуге, пайдасын түсінуге

тәрбиелеу. Сондықтан балабақшаның алға қойған міндеттері:

Болашақ табиғат жанашыры болатын ұрпақ тәрбиелеу.

Мектепке дейінгілердің экологиялық көз қарастарын кеңейту және жүйелеу.

Тәжірибелер жасау және алған нәтижеден тұжырым шығаруға үйрету.

Шығармашылықты, елестету мен ойлауды дамыту.

Баланы мектеп жасына дейінгі кезеңнен өзі өсіп-өнетін ортасын, қоршаған

табиғатын бағалай білуге және оларға дұрыс қарауға үйретудің маңызы зор. Ол

үшін оқытудың бүкіл үрдісіне экологиялық білімдерді енгізген жөн. Күштемеу,

сүйіспеншілік, шындықты білуге талаптану және парасатты мінез-құлық

сияқты адамдық қасиеттерді тану үрдісінде балалар адамның табиғат

алдындағы жауапкершілігін түсіне біледі.Күштемеу деген табиғатқа жасалып

тұрғанның кез-келгеніне мейлі ол ағаш, көбелек, бұтақ болсын оларға ешбір

зиян келтірмеу керек дегенді білдіреді. Балалар тірі атаулының бәрін бағалай

білуі тиіс. Табиғатқа деген сүйіспеншілікті тек оның әсемдігімен масаттану

және тынығуға жиі бару деп түсінбеу керек. Балалардың өздері де ағаштар

отырғызуға, бұлақтардың көзін ашуға, ұя жасауға қатысып, табиғатқа зиян

келтіретін тұрмыстық қалдықтардан құтылудың тәсілдері туралы сұрақтарға

жауаптар іздейді.

Сайф Сарай: - “Ағаштың жемісін жеймін десең, түбіне балта шаппа…” -

деген екен. Жас бала тамылжыған табиғатқа, әсем әуенге, айналадағы әсемдікке

қызығады, содан әсерленеді, көркемдікті түсініп, оның мәнін түсінеді, әсемдікті

танып, талғауды үйренеді. Мысалы: Балаларды гүлдермен таныстыру кезінде,

олар олардың түрлерімен, пайдасымен тапсырмалар, ойындар арқылы танысып,

хош иісімен далаға берер әсемдігін көреді, сезінеді. Осы сұлулықты бұзғылары

келмейді. Оны елестету арқылы парақ бетіне өз қиялдарынан бейнелеп салады.

Өлі және тірі табиғат нысандарына деген қызығушылық өте ерте жастан

қалыптаса бастайды. Балалар бәрін байқайды: орман алқабындағы еңбекшіл

құмырсқалар илеуін қалың шөптегі кіп-кішкентай өрмекшіні, ағаш басындағы

ұяларды т.б.

Балалардың көңілін табиғаттағы маусымдық өзгерістер, түстердің

ашықтығы, әр түрлі дыбыстар, иістер тартады. Олар өздеріне жаңа әлем ашады:

барлығын қолмен ұстап қарауға, иіскеуге, егер жағдай болса дәмін көруге

тырысады.

294

Баланың айнала қоршаған табиғатқа қызығушылығын ескере отырып,

экологияға деген сүйіспеншілік, қорғаушылықты тәрбиелеу керекпіз. Ең

маңыздысы біздің табиғатты сүюіміз және соны балаларға жеткізуіміз, біз та-

биғатсыз өмір сүре алмайтынымызды балаға түсіндіру. Қазіргі таңда

балалардың дамуында экологиялық біліктілігіміздің, жаңа технологиялардың

маңызы ерекше.

Экологиялық тәрбие адамгершілік тәрбиесімен өте тығыз байланысты.

Әсемдіктен сусындау, оны қабылдау, түсіне және сезіне білу адамгершілік

негіздерді қалыптастыруға көмектеседі. Оның міндеттері күрделі де сан алуан.

Экологиялық тәрбие балалардың сезімдері мен санасына ықпал жасап,

көзқарастары мен нанымдардың орнығуына жәрдемдесе отырып, оның

дүниетанымын қалыптастыруға елеулі үлесін қосады. Тіпті балаларға

табиғаттағы адамдар еңбегінің маңыздылығын көріп, бағалауды үйретеміз.

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде, мақсатты серуендер мен саяхаттарда

ойындарды қолдану көп жетістіктерге жеткізді. Ойын тәрбиешілер мен мектеп

жасына дейінгі балалардың оқу әрекетінің өзара байланысты технологиясы

десек те болады. Экологиялық дамытудың түпкі мақсаты оның сапалы болуы.

Мектепке дейінгі экологиялық оқыту, тәрбиелеу үрдісін ойын арқылы

дамыту. Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде дамытушы ойындар мен сөздік

ойындардың маңызы өте зор. Олар байланыстырып сөйлеу мен есте сақтауды,

ойлауды дамытады.К.Ушинский бұл жөнінде былай деген: “Егерде педагог бір

нәрсені баланың есінде қалдыруды көздейтін болса, ол сабақта көзбен көру,

дыбыс органымен айту, қолымен ұстау және сезім мүшелерін қолдануы керек”.

Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін

негізгі іс-әрекет – ойын. Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен,табиғатпен,

қоғамдық құбылыстармен, адамдардың еңбегімен, қарым-қатынастарымен

танысады. Ойын балаларды ұйымшылдыққа үйретеді. Ойынның түрлері көп,

соның ішінде маңыздысы – дидактикалық ойын. Бұл ойынның пайдасы –

баланың ой -өрісінің қалыптасуын, дамуын мақсат етіп қояды. Сондай-ақ

балалардың адамгершілік сезімін оятуға, адамдармен дұрыс қарым-қатынас

жасау, еңбек адамдарына, басқа ұлт өкілдеріне, достық,туған жеріне

сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеуге көңіл бөлінеді. Дидактикалық ойын

балалардың қоршаған орта туралы түсінігін кеңейтеді, баланы ойнай білуге

баулып, ақыл-ой қызметін қалыптастырады,әрі адамгершілікке тәрбиелеу

құралы болып табылады.

Қоршаған ортамен таныстыру оқу қызметінде балаларды үй жануарлары,

құстар, балықтар, гүлдер, аңдар, жәндіктер, жеміс – көкөністермен таныстырып

болған соң, “Қайсысы артық, неге?”, “Не өзгерді?”, “Дәмінен айыр?”,

“Даусынан айыр” т. б. ойындар ойналады. “Егерде мен үлкен болсам” ойыны

балаларды шығармашылдыққа, жауаптылыққа үйретеді, табиғатты қорғауға

тәрбиелейді.

Сонымен қатар экологиялық сәттер оқып беру арқылы балалардың

адамгершілік, танымдық қабілетін дамытамыз. Ойын барлық сабақпен тығыз

байланысты, ойынсыз сабақ өтпейді десем жаңылмаймын. Ойын баланы жан-

295

жақты дамытып, оқыту мен тәрбиелеуде өз септігін молынан тигізеді. Жиі

сұрақ қойылады: тәрбиеші ойынға қатыса алама және қатысуға тиісті ме?

Әрине құқық қа біз иеміз, егер бұл ойынға қажетті бағыт берсе. Бірақ

үлкендердің ойынға араласуы тек оны бала қалап, сенім білдіріп, сыйласа, егер

ол ойынды қызғылықты өтіп, ережесін бұзбай ойнай алса ғана іске асады.

Мұндай іс-әрекет түрлері арқылы баланың жеке тұлға ретіндегі дамуын

оның экологиялық тәрбиесімен тікелей сабақтастықта байланыстыруға болады.

Баланы мектеп жасына дейінгі кезеңнен өзі өсіп-өнетін ортасын, қоршаған

табиғатын бағалай білуге және оларға дұрыс қарауға үйретудің маңызы зор. Ол

үшін оқытудың бүкіл үрдісіне экологиялық білімдерді енгізген жөн. Күштемеу,

сүйіспеншілік, шындықты білуге талаптану және парасатты мінез-құлық

сияқты адамдық қасиеттерді тану үрдісінде балалар адамның табиғат

алдындағы жауапкершілігін түсіне біледі.

Педагогикалық іс-тәжірибеде қоршаған ортамен таныстыру оқу

қызметтерін өткізуде көптеген ойындарды қолданып келемін. Мысалы:

«экологиялық калейдоскоп», «айналмалы әткеншек». Ұсынылып отырған

дидактикалық ойындардың мақсатына сәйкес шарты нақты көрсетіледі. Бұл

ойындарды сабақта және сабақтан тыс уақытта пайдалану арқылы баланың

табиғатты тануына, тілін дамытумен қатар ойынды өз шығармашылығымен

жалғастыруға, ойын шартын дұрыс орындауға, белгілі бір нәтижеге жетуге,

ұжымдық мақсатқа бағынуға, үлкендер мен балалар арасында ынтымақтастық

қарым-қатынас орнатуға болады.Сабақтың қызықты, тартымды өтуі үшін

дидактикалық ойындарды дұрыс ұйымдастыру керек. Ойынға керекті құралдар

әр балаға жеткілікті болу керек,сонда ғана балаларға түсінікті болады.

Сонымен қорыта келе, бала өмірінің біразы табиғат аясында серуен, ойын,

саяхат, еңбек кезінде өтеді. Бала табиғатпен еріксіз тілдесіп, оның таңғажайып

сырларын ұғынады. Ол бала үшін зор таным, дүниетанудың тұңғыш

баспалдығы. Осыған байланысты А.Меңжанова «Мектеп жасына дейінгі

балаларды табиғатпен таныстыру ісін жүйелі ұйымдастыру барысында,

баланың дүниетанымын қалыптастыруға болады, сондықтан да балаларды

табиғатпен таныстыру ойын негізінде көркем әдеби шығармаларды кеңірек

қолдануды ұсынады.Тек түсіндіріп, көрсетіп қою ғана емес, олардың әсемдігін

образды сөздер, теңеулер, салыстырулар арқылы да ұғымын, танимын кеңейту

іске асырылады. Көркем әдебиет шығармаларының барлық жанры түгендерлік

қолданылуы керек. Себебі баланың тілін ұстартып, ақыл-ойын, адамгершілік

талғамын дамытуда дидактикалық ойындар маңызды рөл атқарады.

Мектеп жасына дейінгі балалар өздерін қоршаған дүниеге орасан

қызығушылықпен қарайды, бірақ та бәрін бірдей көре бермейді,кейде тіпті

басты нәрсені аңғармайды. Ал егер олармен бірге тәрбиеші болып, олармен

бірге таңданса, қарау ғана емес, көруге де үйретсе, онда балалар көбірек білуге

ынталана түседі.

Әдебиеттер

296

1.Мектепке дейінгі кіші жастағы (3 жастан 5 жасқа дейін) балаларды тәрбиелеу

мен оқытуға арналған «Зерек бала» бағдарламасы.- Астана, 2011

2. Ерте жастағы (1 жастан бастап 3 жасқа дейінгі) балаларды тәрбиелеу мен

оқытуға арналған «Алғашқы қадам» бағдарламасына әдістемелік нұсқаулық. -

Астана, 2009.- 297 бет

3. Мектепке дейінгі ересек жастағы (5 жастан бастап 6 жасқа дейінгі)

балаларды тәрбиелеу мен оқытуға арналған «Біз мектепке барамыз»

бағдарламаcына әдістемелік нұсқаулық. – Астана, 2009. - 314 б.

4.Богуславская З.М., Смирнова Е.О. Мектепке дейінгі жастағы балаларға

арналған дамыту ойындары. – М., 1991.

5. Вереттеникова С.А. Мектеп жасына дейінгі балаларды табиғатпен

таныстыру.-М, 1980

6. Ерженбайқызы А. Балабақшадағы экологиялық тәрбие арналары. \\ Отбасы

және балабақша. – 1996. № 11 – 12. 52 – 57б.

7. Құлшанова С. Табиғатты қорғау. \\ Отбасы және балабақша. – 1993. № 6. 6 –

8б.

БАЛАБАҚШАДА ЕРЕСЕК БАЛАЛАРДЫҢ ЗЕРТТЕУШІЛІК ІС-

ӘРКЕТЕТІН ҰЙЫМДАСТУДЫҢ ҚАЗІРГІ КЕЗДЕГІ

ЖАҒДАЙЫ

Ж.С. Кайшинова

тәрбиеші

Өскемен қаласы әкімдігінің № 6

«Күншуақ» балабақша-бөбекжайы КМҚК

Мектеп жасына дейінгі балалар - туасынан зерттеушілер. Және оған

дәлел-олардың білуге құмарлығы, экспериментке деген тұрақты талпынысы,

проблемалық жағдайда өз бетінше шешім табу ниеті. Тәрбиешінің міндеті – бұл

қызметті басу емес, керісінше, белсенді көмектесу.

Танымдық-зерттеушілік қызмет туралы айта отырып, біз баланың

заттардың құрылысын, қоршаған әлем құбылыстарының арасындағы

байланыстарды түсінуге, оларды реттеуге және жүйелендіруге тікелей

бағытталған белсенілігін назарға аламыз.

Бұл қызмет ең алдымен заттармен мақсатсыз қарапайым эксперименттеу

(процессуалды) ретінде бола тұрып, ерте бала кезінде туады. Оның барысында

қабылдау дифференциалданады, заттарды түсі, қалыбы, тағайындалуы

бойынша қарапайым категоризациялау туындайды, сенсорлық эталондар,

әрекеттердің қарапайым қарулары игеріледі.

Мектеп жасына дейінгі балалық кезеңде танымдық-зерттеушілік

қызметтің «кішкентай аралы» ойынды, өнімді қызметті оларға бағдарлы

әрекеттер, кез келген жаңа метариалды көру мүмкіндігі ретінде кіре отырып

қостайды.

297

Ересек мектеп жасына дейінгі кезеңге танымдық-зерттеушілік қызмет

өмірдің қандай да саласы туралы өз түсініктерін реттеу, әлем туралы жаңа

нәрселерді білу, заттардың қалай құрылғандығын түсінудің саналы ниетінің

өзінің танымдық мотивтерімен баланың ерекше іс-әрекетіне мүшеленеді.

Ересек мектеп жасына дейінгі баланың танымдық-зерттеушілік іс-

әрекеті табиғи нысанда балалардың заттармен эксперименттеуі түрінде және

ересектерге қойылатын сұрақтарды (неге, неліктен, қалай?) ауызша

зерттеушілік түрінде айқындалады.

Жеке тұлғаның әлеуметін дамытудың бірнеше жолдары бар, бірақ

зерттеушілік қызметтің өзі ең тиімділердің бірі екендігі сөзсіз.

Баланың жеке дамуының тұрғысынан мектеп жасына дейінгі балаларда

қоршаған ақиқаттылықты тану үрдістері кезеңдерінің сипаттамасында аса

толық тоқталуды қажет деп санаймын.

Бірінші кезең әуесқойлықтың айқындалуымен сипатталады.

А.Н. Леонтьев [1, 25] бала өмірге белгілі қабілеттіліктерге ие болып,

«әлемді қабылдауға дайындығымен» және «адами қабілеттіліктерді алу

қабілеттілігімен» туады деп айтқан. Бала – мектеп жасына дейінгі бала

қоршаған әлемді қабылдаудың барысында өзінің псикалық функцияларын бір

уақытта ұйымдастырады, өзін қоршаған әлемді белсенді зерттейді, даму үшін

«қоректі материал» ретінде оған қажет әсерлерді өзі іздейді. Мектеп жасына

дейінгі кезеңдегі өмір М.Монтессорийдің ойы бойынша «психикалық

эмбрионның» күйіне сәйкес келеді, ал бала бұл кезеңде ылғалды сіңіретін

«құрғақ губка» тәрізді.

Мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған ортаны қабылдаудың

екінші кезеңінің айрықша ерекшелігі болып, оның тиянаттылығының кенет

артуы табылады. Балалар жарқын, таныс емес қоршаған әлемге жай ғана

қарамайды, олар өздері үшін маңызды, қызық объектілерді ерекшелейді.

Өзгеше, олардың бұрынғы түсінігіне сәйкес келмейтін құбылыс ойлауға,

танымдықты дамытуға талпыныс береді, ол зерттеушілік қызметтің

туындауына әкеледі.

Н.Г.Морозова айтып кеткендей: «…ерте және мектеп жасына дейінгі

кезеңде танымдық қажет және заттарға толы қоршаған әлеммен кең танысу

үшін жеткілікті бола алады». Бала белсенділігінің құрамы К. Дусавицкийдің

пікірі бойынша, топ ұлғайған сайын өзгереді, ол мектеп жасына дейінгі

баланың мінез-құлқын, оның ақиқатқа деген қатынасын өзгертеді, аса мақсатты

бағытталған және тереңдетілген болады.

Мектеп жасына дейінгі балалардың қоршаған әлемді танудағы үшінші

кезеңінің негізгі мәні көрнекі-бейінелі ойлауды және елестетуді алады. Олар

ақиқаттылықтың құбылыстары мен заттары туралы жалпыландырылған

білімдерді балаларға меңгеруге мүмкіндік береді. Бейнелі ойлауды пайдалана

отырып, оларды қызықтырған объектіні зерттей отырып, мектеп жасына дейінгі

балалар өзінің жеке тәжірибесін жалпыландыра, заттардың жаңа байланыстары

мен қатынастарын орната алады, егер бала аталмыш объектіге шынымен

298

қызықса, онда ол алынған түсініктерді еш қиындықсыз меңгере алады және

зерттеушілік іс-әрекетінің шешімдерінде оларды пайдалануды үйрене алады.

Зерттеушілік іс-әрекетіне ие бола отырып, бала эталондарды орнатады,

тәртіптің өз ережелерін, әрекеттердің өз әдістерін өңдейді және ішкі тәжірибені

алады, ол тұрақты зерттеушілік іс-әрекетінің қалыптасуына әкеледі (Л.А.

Венгер, А.В. Запорожец, Г.В. Пантюхин, Н.Н.Поддъяковжәне өзгелері). Өз

дамуының бастапқы кезеңінде баланың зерттеушілік іс-әрекеті белгіленген

қасиеттері бар заттарды таңдауға (іздеуге), заттардың ерекшелігіне

бағытталуымен сипатталады. Тәжірибелік әрекеттер байқалады – бағдарлы-

зерттеушілік.

Төртінші кезең зерттеушілік қызметтің қанағаттануымен сипатталады;

әрекеттердің түрлі (алынған) әдістерін пайдалана отырып, бала үрдіс пен

ақырғы нәтижеге бағдарлана бастайды, оған қол жеткізу оның қанағаттануына

әкеледі, нәтижесінде мұқтаждықтар «қаныққан» болады. Балада ықтимал

болжау механизмі қалыптасады, ол өз іс-әрекетінің нәтижесін болжауға

үйренеді. Дәл осы кезеңде Н.С.Пантинаайтып кеткендей, бала іс-әрекетіндегі

басты қайшылық әрекеттерді орындаудың ескі стереотипінен, жағдайлардан

айырылудан және зерттеушілік қызметтің жаңа шарттарын ескеруден тұрады:

балада қоршаған ақиқаттың құбылыстарын жалпыландыру қабілеттілігі және

қиындықтарды жеңе білу қабілеттілігі дамиды.

Зерттеушілік қызметтің келесі кезеңі ақиқатттың басым мотиві болып,

тәжірибелік емес, танымдық мотив шығатындығымен сипатталады. Бала бұл

қызметті оған нәтиже немесе үрдіс маңызды болғандықтан емес, оған «бұл өте

қызық» болғандықтан орындайды. Бала іс-әрекетінің мотиві мен мақсаты

біріктірілген және ой мен сананың затқа немесе объектіге бағытталуы ретінде

шығады (А.В.Петровский, М.Г.Ярошевский). В.Т.Кудрявцева атап кеткендей,

дәл осы кезеңде бала танымдық есепті саналы қабылдайды.

Баланың танымдық бағыты оған әр қадамда кездесетін ақиқаттың қандай

да құбылыстары туралы қоршаған ақиқаттан түрлі мәліметтерді жиюға

мүмкіндік береді. Алайда, бала осындай жолмен алатын білім ғылым

логикасынан тысқа қарағанда нашар меңгеріледі.

Мектеп жасына дейінгі танымдықтың ғылыми логикасы туралы айтатын

болсақ, біз келесілерді ұйғарамыз: баланың заттардың ерекшеліктерін айқындау

қабілеттілігіне ие болуы ғана емес, сондай-ақ оларды салыстыра білуді,

ұқсастықтар мен ерекшеліктерді, олардың арасындағы байланысты орната,

көріністі түсініктер мен текті жалпыландырулардың және т.б. деңгейінде жан

жақты талдауды жүзеге асыра алу. Осы білімдерді танымдықтың ғылыми

логикасымен сәйкестендіру үшін, мақсатты бағытталған және педигогикалық-

ұйымдастырылған үрдісті жүзеге асыру қажет.

Балалар ойындарында және арнайы ұйымдастырылған қызметтен

алынған біліктіліктер мен дағдылар жеңіл дарытылады және кейін қызметтің

барлық салаларына тасымалданады. Ең құнды және берік білімдердің – жаттау

арқылы игерілген емес, керісінше өзідік шығармашылық ізденістердің

барысында өз бетінше алынған білімдер екендігін есте сақтау маңызды. Балаға

299

білімдерді біреу алған дайын түрдегі білімдерден гөрі, ғалым тәрізді әрекет ете

отырып (зерттеу іс-әрекетін жүргізу, эксперименттер қою және т.б.) ғылымды

оқығаны аса жеңіл екендігі ең маңыздысы.

Баланың санасында өмір суреті біртіндеп өзгереді. Ол аса адекватты

және тұтас болады, заттардың, өзара байланыстардың, өзара шарттастықтардың

объективті қасиеттерін бейнелейді. Нәтижесінде үздіксіз және тұрақты қайта

құру, қайта саналау және баланың осы әлемді түсінуі жүзеге асады, бұл оған

тек жаңғыртатын ғана емес, сондай-ақ реттейтін және рефлекстейтін

қызметтерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Ғылымның жедел түрде дамуы,

техникалық прогресс, қазіргі заман талабы кіші мектеп оқушыларының жан –

жақты терең ойлау дағдыларын арттырып отыр. Сондықтан бәсекеге қабілетті

шығармашыл тұлғаны қалыптастыру үшін зерттеу – ізденушілік жұмыстарды

бастауыш сыныптан бастау қажет. 12 жылдық білім берудің басты мақсатының

бірі – құзыретті тұлғаны дамыту болса, күтілетін нәтиженің бірі –

мәдениетттанымдық құзырет. Ол дегеніміз – жалпы адамзаттық мәдениет

жетістіктері негізіндегі іс-әрекет тәжірибесін және қоғамдағы дәстүрлер мен

жеке, отбасылық және әлеуметтік өмірдің мәдениет негіздерін, этномәдениеттік

құбылыстарды игеруге мүмкіндік беретін ұлттық ерекшеліктерін тани білу.

Адам мен қоғамның дамуындағы ғылымның рөлін түсіну. Өзінің халқының

мәдениеті мен әлемнің мәдени көптүрлілігін түсіну [2].

«Зерттеу» мен «зерттеушілік дағдылары» ұғымына не кіреді екен?

Өзінің «Кіші мектеп оқушыларын зерттеу әдістеріне оқыту» кітабында

А.И.Савенков келесі анықтаманы береді: «Зерттеу – бұл белгісіздікті іздеудің

шығармашылық үдерісі» [3]. Өз кезегінде зерттеушілік дағдыны жалпы жеке

тұлғаны дамытуда қарау және көру, бақылау қабілеттерін дамыту шартары деп

анықтауға болады.

Зерттеушілік дағдылар негізінде төмендегі көрсеткіштер жатады :

- балалардың танымдық білік пен дағдыларын дамыту;

- ақпараттық кеңістікте бағыт ала білу;

- өз білімін өздігінен құрай алу дағдысы;

- ғылымның әралуан саласындағы білімдерін кіріктіре алу дағдылары;

- сыни тұрғыдан ойлай білу дағдысы.

Жоғарыда айтылғандардың негізінде, зерттеушілік дағдылардың келесі

міндеттерін анықтауға болады:

- білімділік: белгілі бір тақырыпты зерделеу барысында оқушылардың

алған білімдерін белсендіру және өзекті ету; көрінеу мектеп бағдарламасы

аясынан тыс материалдар кешенімен танысу;

- дамытушылық: зерттелініп жатқан тақырып аясында ойлау дағдысын

дамыту, талдау жасау, салыстыру, өзіндік қорытындылар жасай білу;

материалды іріктей білу және жүйелеу; жүргізілген зерттеуді рәсімдеу

барысында ақпараттық коммуникациялық технологияны қолдана білу; зерттеу

қорытындыларын көпшілік алдына ұсыну;

- тәрбиелік: өзгелердің қызығушылығын тудырып, қажетті болатын

өнімді шығару [3].

300

Өз кезегінде бүкіл зерттеушілік дағдылар аталған міндеттерді жүзеге

асыруға ықпал ететін бірнеше сатыларға бөлінеді:

1 саты – Мәселенің өзектілігі. Мақсаты: Болашақ зерттеудің сұрақтары

мен бағыттарын анықтау.

2 саты – Зерттеу саласын анықтау. Мақсаты: Біз жауабын алғымыз

келетін негізгі сұрақтарды жинақтау.

3 саты – Зерттеу тақырыбын таңдау. Мақсаты: Зерттеу шекараларын

белгілеу.

4 саты – Гипотезаны шығару. Мақсаты: гипотезаны немесе

гипотезаларды жасау, соның ішінде орындалмайтындары да провокациялық

түрлері де айтылуы қажет.

5 саты – Шешім бағыттарын анықтау және жүйелеу. Мақсаты: Зерттеу

әдістерін таңдау.

6 саты – Зерттеуді жүргізудің бірізділігін анықтау.

7 саты – Ақпаратты жинақтау және өңдеу. Мақсаты: алынған білімдерді

жазып қою.

8 саты – Алынған материалдарды жалпылау және талдау. Мақсаты:

белгілі логикалық ережелер мен амалдарды қолдана отырып, алынған

материалы құрылымдау.

9 саты – Есепті даярлау. Мақсаты: негізгі ұғымдарға анықтамалар беру,

зерттеу нәтижелері бойынша хабарлама даярлау.

10 саты – Баяндама. Мақсаты: өз құрбылары мен ересектердің алдында

көпшілікте оны қорғап шығу.

11 саты – Аяқталған жұмыстың нәтижелерін талқылау.

Зерттеушілік дағды деп – біз өзіндік таңдаумен, оқушыларға қолжетімді

материалмен зерттеудің амалдары және әдістерін қолданумен шартталған

зияткерлік және практикалық дағдыларды білеміз. [4, 96. бет]

Зерттеушілікке оқыту – оқушының қоршаған ортасын өз бетінше танып

білуге деген табиғи ынтасы негізінде құрылған тәсіл. Зерттеушілікке оқытудың

негізгі мақсаты – оқушының өз бетімен шығармашылық жаңа іс – әрекет

тәсілдерін игеруге дайындығы мен қабілет қалыптастыру. Оқушыны

ізденушілікке баулу, оған зерттеу дағдысы мен білігін игерту бүгінгі білім беру

саласының маңызды міндеті болып табылады.

Әдебиеттер

1. «Мектеп жасына дейінгі балалардың эксперименталды іс-әрекетін

ұйымдастыру»: Әдістемелік ұсыныстар/ Прохорова Л.Н. редакциясымен – М.:

«Аркти», 2004ж.

2. Богоявленская, А. В Ғылымға балалардың жолы [Мәтін] / А.Богоявленская //

Ұстазға және мектеп әкімшілігіне арналған практикалық журнал.-2006.-№1. -

26-31 б.

3. Гафитулин, М.С. «Зерттеуші» жобасы. Балаларының зерттеушілік іс-әрекетін

ұйымдастыру әдістемесі [Мәтін] / М.С.Гафитулин // Педагогикалық техника.

2005. - №3. - 21-26 б..

301

4. Долгушина, Н. Ересек балаларының зерттеушілік іс-әрекетін ұйымдастыру

[Мәтін] /Н.Долгушина//Бастауыш мектеп (Бірінші қыркүйек). - 2006. - 10.– 8 б.

МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРҒА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ТӘРБИЕ

БЕРУ МЕН ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ЖОЛДАРЫ

Г.Б. Болатбекова

3-курс білім алушысы

Ғылыми жетекші А.Е. Қасымова

Шығыс Қазақстан гуманитарлық колледжі, Өскемен қаласы

Қоршаған ортамен таныстыру бойынша балалар өзінің аты-жөнін, жасын,

жанұясын, балабақшадағы тәрбиешілермен топтағы балалардың аты-

жөніндерін тани бастайды. Балабақшаның ішкі құрылысымен таныстырылып,

топ бөлмесі, асхана, дәрігер бөлмесі, т.б айырмашылықтарын ажырата

бастайды. Сонымен қатар әр бөлмеде жұмыс түрін, қажетті құралдарды,

олардың аты, не үшін қажет, неден жасағаны, қайда, кімде, қандай, кім не

істейді сұрақтарына дұрыс жауап беруге балабақшада өздері немен

шұғылданатыны туралы әңгімелейді. Қоршаған орта мен тәрбие

жұмыстарының түрлері: баланың табиғатты танып білуге деген

қызығушылығын оята отырып, тәрбиеші оны табиғатпен таныстырып қана

қоймай, оны түсінуге, өсімдіктер мен құстарға қамқорлық танытуға, табиғаттың

сұлулығын сезіне білуге үйретеді.

Қарапайым экологиялық түсініктерді меңгерту баланың қоршаған орта

нысандарына танымдық қызығушылығын арттыру мен тығызбайланысты

болып табылады. Баланың танымдық дамуы ойын барысында, табиғи нысандар

мен құбылыстарға бақылау жасау, заттарды қарап, зерттеу кезінде, табиғат пен

табиғат күнтізбесіндегі ауа-райы жағдайына бақылау нәтижелерін айта білу,

еңбек және басқа да әрекеттер барысында жүзеге асады.

Балабақшада экологиялық тәрбие беруге байланысты ата-анамен біріккен

түрде төмендегідей жұмыс түрлерін жүргізу ата-ананың да экологиялық

сауатын ашады. Экологиялық сөздік жүргізу, экобасылымдар жасау,

экокарточкалар жасау, экологиялық нұсқалар ұйымдастыру, экокартасызу,

экологиялық ертегілер.

Осы жұмыс түрлерінің ішінде экологиялық ертегілерге тоқталып өтетін

болсақ. Экологиялық ертегілер - өсімдік, жануалар тіршілігін қорғау, аялау,

сақтау мақсатындағы көзқараспен қарап, адамзаттың табиғатқа тигізетін әсерін

көрсету.

«Біз ауамен демаламыз» тақырыбында адамға күнде ең бірінші ауа қажет

екені, онсыз тіршілік болмайтынын ұғындыра отырып, балалардың көмегімен

демалыс және ойын бөлмелелерін ретке келтіріп, желдеткіштер ашылып,

балалар жеңіл киіммен ауа процедурасын алуға, ауаны жұту және шығару

жолдары мен жеңіл ертеңгілік жаттығулар жасауға дағдыланады. Күн сәулесі

302

түсіп тұрған жерлердегі ұшып жүрген шаң тозаңдарды көрсету арқылы,

демалатын ауамыз әрқашанда таза болуы үшін не істеуіміз қажеттілігі туралы

түсініктер беріледі. Лас, иісті ауада ауырып тұрған өсімдікті, уланған ауада

өліп жатқан шыбындарды тағы басқаларды көрсету арқылы түсініктер бекітіле

түседі.

Балаларға су туралы, оның қасиеті туралы түсінік беру. Суретін салу

арқылы қандай екеніне түсінік беріледі. Адам денесінде де көп мөлшерде су

болатынын, денені бір қалыпты ұстап тұруға көмегін тигізетіндігін түсіндіру.

«Сусыз жерде тіршілік жоқ», «Су жағалағанның өзегі талмас» - деген

сөзтіркестерін айтып түсіндіремін.

«Күн». Балаларға күн көзі туралы оның жасыл өсімдіктерге пайдасы,

адам организмі үшін қандай роль атқаратындығы түсіндіріледі. Күн көзі

табиғаттың халық айтқандай, тоғыз емшісінің бірі, жер бетіндегі тіршілік

атаулыға нәр беріп тұрған құдіретті күш екенін айтылып,

Сәндетіп даламыз,

Сәулетті қаламыз

Сәулемен құлпырды

Сәлем, Күн – анамыз – деп, күнді анаға теңеп, ол бізге өмір сыйлаған, ананы

күнге теңейтіні туралы балаларға айтып түсіндіремін.

«Ауа» - табиғаттың ең үлкен емі, оның адам өміріне пайдасы туралы

әңгімелеймін. «Кәусар ауа – жан саясы »демейме, тек біз емес жердегі барлық

тіршілік иелері ауамен демалатынын, ал ауаның жасыл өсімдіктер құрамынан

бөлініп шығатындығын, тіпті су мекені балықта «Суда батырмын, құрғақ

тапақырмын» дегендей бір ауық судан басын шығарып, ауызын ашып

демалады. Міне, қазіргі кезде осы ауаны көптеген кәсіпорындар мен зауыттар

түрлі қара түтіні мен ластап отырғанын, оны жұтып өмір сүрген адамдардың

ауруға шалдығып, өсімдіктер өспей, жануарлардың жазықсыз қырылып

жатқаны белгілі.

«Жануарлар – жәндіктер әлемі» тақырыбында бұл күні үй жануарлары,

дала жануарлары мен аңдары, құстардың, жәндіктердің түрлері, әртүрлі

елдерде мекендейтін аңдар, жергілікті жерде болатын аңдар мен жәндіктер

туралы айтылады. Тобымда экологиялық бағытта табиғат бұрышын

жасақтадым. Осы бұрыштарды 4- ке бөліп үй жануарлары мен жабайы

аңдардың, жәндіктердің, құстардың ойыншық түрлерін қойдым. Сонымен қатар

ата-аналардың көмегімен ермексаздан табиғи материялдардан түрлі

жануарларды жасап орналастырдым және бұрышымды аквариумдегі

балықтармен толықтырдым.

Аквариумдегі балықтарды қалай күту керектігін, үй жануарлары

меноныңтөлдері, пайдасы мен қоректену туралы әр түрлі әндер, тақпақтар,

мақал мәтелдер үйрету менқатар, жергілікті жерде кездесетін киік, қарсақ,

түлкі, тышқан, қоян тағы басқа туралы мағлұматтар беріп отырамын.

«Құстардың қысқы тіршілігі» сабағында құстардың қысқы тіршілігін

түсіндіре отырып, оларға деген аяушылық, қамқорлық сезімдерін дамыту

303

арқылы, құстарды күтіп- баптауға, қамқорлай білуге тәрбиелеймін. Құстардың

атын атауға, бір – бірінен айыруға, жыл құстарын ажыратуға үйретемін.

Халық ауыз әдебиеті арқылы таныстырудың тиімділігі сол, экологиялық

тәрбиеде халық ауыз әдебиетінің алатын орны ерекше. Балаларға осы қоршаған

ортаны күтіп ұстауға, әсемдікті сезіне білуге, жақсыдан үйреніп, жаманнан

жиренуге мейірімділікке, имандылыққа тәрбиелейміз. Бұл орай даертегі, әңгіме,

өлең, жырлар арқылы табиғаттың әсері, өсімдіктің қасиеттерін, байлығын

ұғына білуге үйрету. Сондай – ақ халқымыздың тиым сөздері арқылы да,

мысалы: «суға түкірме», «қолыңды айға шошайтпа», «көк шөпті жұлма»,

«малды бастан ұрма» т.б. сөздер арқылы баланы жаман қылықтан аулақ етіп,

өзін қоршаған ортаны таза ұстауға үйретемін.

Балаларды ойнату арқылыда таныстыру тиімді. Себебі бала құрғақ сөзден

гөрі ойын, жұмбақ шешу, сайыс ұйымдастыру т.б. жолдар арқылы жақсы

түсінік алады. Мен өз тобымда, яғни орта топта мынандай ойындар арқылы

таныстырамын. Мысалы: «Дауысынан таны», «Не қалайды быстайды», «Гүл

неге ауырады?» т.б. дидактикалық ойындар, қимылды ойындар, ертегі,

әңгімелер арқылы экологиялық түсініктер қалыптастырамын.

Экологиялық тәрбие берудің жас ұрпақ үшін маңыздылығы, табиғат

сұлулығына қатысты эстетикалық қатынас, экологиялық аспектіде

адамгершілік қатынас қалыптасады. Осы тұрғыда белгілі ғалым- эколог И. Д.

Зверев «Педагогикалық практиканың негізгі жағдайында барлық оқу пәндерін

экологияландыруға байланысты мұқият ойланып істелген жұмыстар қажет»

дейді. Сондай-ақ, ол пәндерді экологияландыру басты мәселе деп қарайды. Осы

пікір тұрғысынан алғанда білім салалары бойынша ұйымдастырылған оқу іс-

әрекеттерінің өзара байланыстылығы арқылы, экологиялық білім және тәрбие

берумен экологиялық мәдениетті тұлғаны қалыптастыруда жаңа

технологияларды ендіру жауапкершілігін сезіну әрбір тәрбиешінің міндеті

болуы тиіс.

Жас ұрпақты тәрбиелеуде олардың жеке тұлғасының қалыптасуында

өскен ортасы, табиғаттың әсемдігі, көгалдандырылуы – негізгі әлеуметтік

факторлардың бірі. Ол жұмыс әрбір Қазақстан азаматының күнделікті

демалатын ауасы мен тамағы сияқты қажеттілікке айналуы керек. Дана

халқымыз «Ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледі» дегендей күтілген әсем аулада

өмір сүрген ұрпақ өскенде де, сондай ортада өмір сүруді мақсат етеді. Демек,

әсемдікке бала жастайынан үйренсе, оны ары қарай іске асыру көп қиындық

тудырмайды.

Балалардың жеке тұлға болып қалыптасуына тәрбиенің табиғаттың

қатысында,табиғат арқылы берілуіне байланысты екендігін бүгінде ғылыми

педагогикалық зерттеулер дәлелдеп отыр. Табиғатпен қарым-қатынас,

балалардың ойлау, есте сақтау, бақылағыштық қасиеттеріне, сана сезімдерінің

жылдам өсіп жетілуне, түйсігіне тағы басқа оңды әсер ету мүмкіндігі шексіз.

Себебі, адам табиғи тірі ағзалардың бірі. Адам өзінің болмысымен игерген

білім жүйесі нәтежиесінде өзін кейінгі өмір кезеңдерінде көрсете алады.

304

Білім мен тәрбие беру жұмыстарының нәтижесінде мектепке дейінгі

жаста негізі қаланған әсемдікті сезіну, талғамын жетілдіру жұмысы бастауыш

сыныптарында, орта білім алу, яғни, базалық білім алу барысында одан ары

жалғасын таппақ. Бұл кезде бала өзін қоршаған ортадағы өсімдіктердің қыр-

сырын терең білуге талпынады. Сөйтіп, бала өсімдіктерді аулада, бөлмеде

өсіру, оларды күтіп баптау әдіс-тәсілдерін іздеп, өзін қоршаған ортаға

қызығушылық таныта бастайды. Баланың мұндай қызығушылығы экологиялық

мәдениетті қалыптастырады

«Адамның табиғатсыз күні жоқ, оны айтуға табиғаттың тілі жоқ» дейді

халқымыз. Мұны айтуға табиғат заңдылықтарын ұғыну бір міндет болса, сол

ілім негізінде оның құдіретін дәріптей отырып құрметтеу, қорғау екінші міндет

екенін ескерген аға буын жас жеткіншектердің санасына ертерек сіңіре берген.

«Тәрбие - тал бесіктен» деген халық даналығы осыны меңзейді.

Ендеше, туған табиғатты, туған ел мен жерді құрметтеуге бүлдіршін

жастан бастап баулыған абзал. Сонда ғана біздің еліміздің болашақ

ұрпақтарының кез-келгені экологиялық сауатты, адамгершілікті, мейірбан,

табиғатпен жан-дүниесі үйлескен, дүниетанымы кең болып тәрбиеленеді.

305

МАЗМҰНЫ

1 Курманов Ф.С. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мазмұндық

құрылымының дамуы мен қалыптасуы

4

2 Ахметкалиева Г.М. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың бүгіні мен ертеңі 5

3 Кусманова Н.Е. Мектепке дейінгі жастағы балаларға ағылшын тілін

оқытатын кәсіби құзіретті мамандар даярлау

7

4 Мухаметкаримовна А.Л. Мектеп жасына дейінгі балаларды

балабақшаданүштілділікке баулу

9

5 Аманбекова Г.Б. Использование икт в обучении дошкольников английскому

языку

12

6 Қалымғазина А.Қ. Мектепке дейінгі тәрбие және оқытудың мемлекеттік

жалпыға міндетті стандартына сай балабақша жұмысының мазмұны

15

7 Бегельдинова М.Е. Еліміздің ертеңгі болашағы–жаңа заман баласы! 17

8 Гальцер Н. М. Полиязычие, как один из приоритетов современного

образования: состояние перспективы

22

9 Садыкова К.К. Мектепке дейінгі мекемеде көптілдікті енгізу бойынша

жұмыс тәжірибесінен

28

10 Фисенко Т.Ю. Инновационные технологии и методики, используемые для

раннего обучения детей дошкольного возраста английскому языку.

33

11 Ролдыгина Е.Е Взаимодействие воспитателей, педагогов-специалистов по

формированию коммуникативно-языковых навыков детей в условиях

полиязычного пространства КГКП «Детский сад-ясли №70».

38

12 Сагиева Г. Ч. Мектепке дейінгі ұйымдарда балаларға мемлекеттік тілді

үйретудің тиімді жолдары.

45

13 Кабдешова Г.А. Мектеп жасына дейінгі балалардың орыс тілінде сөйлеу

дағдыларын қалыптастыруда заманауи әдістерді қолдану

51

14 Муратова Ш.С, Жылқышыбаева Г.К Мектеп жасына дейінгі балалардың

«Шығармашылық» білім беру саласында дәстүрден тыс әдістерді қолданудың

тиімділігі

57

15 Айтанова Ш.Ә «Мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық

құзіреттіліктерін дамытуда дидактикалық ойындарды қолдану тиімділігі»

60

16 Сақпанова А.Қ Мектепке дейінгі мекемелерде құрастыру арқылы баланың

ойлау қабілетін дамыту туралы

65

17 Бауыржанова А.Б «Баланы оқуға төселдірудегі Н.А.Зайцев текшелерінің

тиімділігі»

69

18 Бустекбаева Ғ.Т Мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеудегі

қолданылатын инновациялық технологиялар

74

19 Куркембаева А.М Педагогтың оқу-тәрбие іс-әрекетінде экологиялық тәрбие

негізгі әдіс ретінде

78

20 ҚайырбаеваГ.М М.Монтессори технологиясын мектепке дейінгі мекемелерде

қолданудың әдіс-тәсілдері

81

21 Қайырбаева А.М Мектеп жасына дейінгі балалардың ойын іс-әрекеті

негізінде көшбасшылық қабілеттерін қалыптастыру жолдарын ұйымдастыру

85

22 Өтеубекова Л.Ө Мектеп жасына дейінгі балалардың қарапайым

математикалық ұғымдарын қалыптастыруда ақпараттық -коммуникативтік

технологияларды қолдану

90

23 Қожанова Б.М Мектепке дейінгі 5-6 жастағы балалардың тілдік -

шығармашылық қабілеттерін дамытуда триз элементін қолдану

94

24 Кучурина М.Н «Инновационные технологии музыкально-оздоровительной 98

306

работы в дошкольной организации»

25 Съезбек К Мектеп жасына дейінгі балалардың зияткерлік тұлғасын дамыту

туралы

103

26 Кыргызова Г.М Мектепалды даярлық тобында инновациялық тәжірибиенің

білім беру тиімділігі

107

27 Бекбосынова А.А, Рахимова А.С Мектеп жасына дейінгі балалардың

психологиялық танымдық әрекеттерін дамыту

112

28 Нұрсапарова М.Қ Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын ойын

технологиясы арқылы дамыту

115

29 Матайбаева Н.К Мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру қызметіндегі

инновациялық технологиялар

120

30 Нұрлан Т.Қ Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында жаңа инновациялық

технологияларды қолдану

126

31 Омарова А. Т Мектеп жасына дейінгі балалардың ұсақ қол моторикасын

дамытуда қолданылатын тәсілдер

133

32 Ударцева О.В Кинезиология, как один из факторов здоровьядетей

дошкольного возраста

137

33 Оязова Ж.С «Мектепке дейінгі шақтағы бала тілін дамытуда халық ауыз

әдебиетінің маңызы»

141

34 Шапатова Г.К Мектеп жасына дейінгі балалардың логикалық ойлау

дағдыларын дамытудағы ұлттық ойындардың маңызы

143

35 АубакироваГ.Т «Моя профессия –воспитатель!» 149

36 Байтикова К.А Мектепке дейінгі кезеңде әрекетті оқыту әдісін тиімді жүзеге

асырудың психологиялық негіздері

151

37 Воротынцева Е.В Развитие дошкольников в новых условиях образования 156

38 Жолдагулова.Ж.Қ Мектепке дейінгі бала тілін ертегі арқылы дамыту 159

39 Сидельникова С.В Интегрированный подход к образовательному процессу в

дошкольных организациях в условиях реализации содержания типовой

учебной программы дошкольного воспитания и обучения Республики

Казахстан

162

40 ИбрагимоваА.Ж Мектепке дейінгі жастағы балалардың қиял-

шығармашылықтарын, тілдік қабілеттерін дамытуда саусақ ойындарын

қолдану

165

41 Завалова И.Ж, Губушкина Ю, Ермек А.Қ Связь времен. островок детства 169

42 Нургалиева Г.А Особенности подготовки молодых специалистов для

системы дошкольного воспитания, компетентных к использованию

современных технологий и методик.

172

43 Акумбаева Г.И Значение использования икт в процессе развития

дошкольников

176

44 Мартаева Г.М Балалардың танымдық қабілетін дамытудағы ойын

тәжірибесінің маңызы

179

45 Сычёва О.Г «Использование системно-деятельностного подхода в

образовательном процессе дошкольников».

183

46 Ауганбаева Ш.Р Ойыншықтар және оның мектеп жасына дейінгі

балаларының дамуындағы маңызы

187

47 Толыкова А.К Мектеп жасына дейінгі балалардың сюжеттік-рольдік ойыны 191

48 Ермекова А.Е Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік қорын халық ауыз

әдебиеті арқылы дамытуда электронды оқулықтың алатын рөлі

196

49 Токтаганова М.Д Мектепке дейінгі білім беруде «VALEO» зияткерлік-

дамытушы жиынтығын қолдану

198

307

50 Кашей Ж Балалардың шығармашылық біліктері мен дағдыларын халық ауыз

әдебиеті арқылы дамытып, патриотизмге, ұлтжандылыққа тәрбиелеу.

200

51 Жунусова А.Е Дәстүрден тыс сурет салу арқылы балалардың шығармашылық

қабілетін дамыту

204

52 Жасымқанова А.Б Балалардың таным қабілеттерін дамытудағы кюизенер

таяқшаларының рөлі

208

53 Бекмукамет.М Мектеп жасына дейінгі баланың тілін халық ауыз әдебиеті

түрлерін қолдану арқылы дамыту

211

54 Беккалиева Г.Е Жан-жақты және үйлесімді дамыған тұлға

қалыптастырудағы отбасылық тәрбиенің маңызы

214

55 Алгазина Л.М Мектеп жасына дейінгі балаларды балабақшаданүштілділікке

баулу

219

56 Баккелдиева А.Б 12 жылдық білім беру жүйесіне көшу жағдайында мектепке

дейінгі оқу –тәрбие үрдісінің ерекшеліктері.

222

57 М.Тақау Мектеп жасына дейінгі балалрдың шығармашылық қабілетін Құм

терапиясын қолдану арқылы дамыту.

226

58 Ережепова Ү.С Бала тілін уақытылы дамыту қажет 228

59 Шубина Л.А Эмоциональное благополучие ребенка в детском саду 235

60 Исакова И.И Моя профессия воспитатель 238

61 Ларицкая Е.Е Моя профессия воспитатель 241

62 Ерқанатқызы.Р, Кудайбергенова Г.К. Балалардың математикалық

білімдерін сапалы дайындауда Дьенештің логикалық блоктары технологиясын

қолданудың ұтымдылығы

243

63 Рыбина Т.Б Детское экспериментирование как метод активизации

познавательной деятельности дошкольников»

247

64 Болатбек Г, Қасымова А.Е Дуальды оқыту жүйесі – сапалы білім беру кепілі 250

65 Рыбалкина Е.А Оздоровительные проекты, как основа формирования

здоровьесберегающих навыков детей старшего дошкольного возраста

252

66 Пашук Н.Ю Игра – как средство развития познавательных процессов

дошкольника

257

67 Қасымова Қ. Е, Сержанова А.М, Табенова Ж.Е, Тюлекбаева С.Е Мектепке дейінгі білім берудегі «VALEO» зияткерлік-дамытушы жиынтық

261

68 Кенжебекова А.Қ, Кудайбергенова Г.Р Мектепке дейінгі балалардың

сөйлеуін дамыту жұмысында қазіргі белсенді әдістер арқылы

шығармашылықтарын дамыту

265

69 Пискунова Е.Г Работа родителями в условиях мини центра 267

70 Букачева А.Н, Калигожина Ж.М Формирования коммуникативных навыков

в условия трех язызыя в условиях КГКП детский сад 96 г Усть-Каменогорск

272

71 Токтамуратова Р.М Особенности формирования коммуникативных навыков

у дошкольников с общим недоразвитием речи

279

72 Слямгалиева Л.Б Использование приемов и методов мнемотехники в

обучении детей дошкольного возраста казахскому языку

286

73 Әліназыпова А. Е, Муратова А.М Мектеп жасына дейінгі балаларды

табиғатпен таныстырудағы дидактикалық ойындардың маңызы

292

74 Кайшинова Ж. С Балабақшадағы ересек балалардың зерттеушілік іс-әрекетін

ұйымдастырудың қазіргі кездегі жағдайы

296

75 Болатбекова Г.Б, Қасымова А.Е Мектеп жасына дейінгі балаларға

экологиялық тәрбие беру мен оқытудың жаңа жолдары.

301