อนันตศักดิ์ พลแกวเกษ. 2559. “ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน จังหวัดขอนแกน” ใน วารสารวิถีสังคมมนุษย. ปที่ 4 ฉบับท่ี 1 มกราคม - มิถุนายน. หนา 136-152.

ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน

จังหวัดขอนแกน

Decoding of Isan Identity through sign Centrar Plaza

in Khon Kaen

อนันตศักดิ์ พลแกวเกษ* Anantasak Ponkaewkes

* อาจารยประจําสาขาวิชาภาษาไทย คณะครุศาสตร มหาวิทยาลัยราชภัฏรอยเอ็ด

วารสารวิถีสังคมมนุษยJournal of The Way Human Society138

บทคัดยอ ความเปนอีสานสามารถส่ือสารไดหลายวิธี หลายชองทาง ชองทางหน่ึงคือการสรางสัญญะดานวัฒนธรรม ในสถานที่ตางๆ เพื่อประกาศใหสังคมรับทราบในความเปนอีสาน แมแตหางสรรพสินคาช้ันนําดังกลาว บทความนี้มุงศึกษาการถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน ดังนี้ ผลการศกึษาการถอดรหสัความเปนอสีานผานสญัญะในเซน็ทรลัพลาซาขอนแกน พบวา มีสัญญะ “ความเปนอีสาน” แบงออกเปน 6 ดาน ดังนี้ 1. ดานหัตถกรรมพ้ืนบานอีสาน กลาวคือ กระติบขาวเหนียว (กลองขาวเหนียว) ผาดาม (ผาขาวมา) เครือหูก (เครื่องทอแบบพื้นเมือง) ลายขิดหรือลายผาไหมอีสาน 2. อาหารอีสาน 3. ที่อยูอาศัยของคนอีสาน ประกอบไปดวย ซุมอีสาน (กระโจม) เทิบอีสาน (เพิงหมาแหงน) ฝาแอมเฮือนอีสาน (ผนังบาน) 4. เครื่องดนตรีอีสาน 5. สัญลักษณประจําจังหวัดขอนแกน และ6. สัญลักษณบอกสถานที่ ทั้งนี้สัญญะ “ความเปนอีสาน” ดังกลาว แสดงถึงการใหความสาํคญักบัวัฒนธรรมของพืน้บานทีเ่ปนสถานทีต่ัง้ของหางสรรพสนิคาและเปนการชวยรกัษามรดกอันลํ้าคาของคนอีสานสืบไป

คําสําคัญ : ความเปนอีสาน, สัญญะ, เซ็นทรัลพลาซา

Abstract E-san Identity can be expressed though various ways. One way is

to establish a cultural sign in many places in order to let the social notice its E-san Identity. This article purposes to decode E-san Identity through the signs at Central Plaza Khon Kaen.

Data obtained from decoding E-san Identity through the signs at

Central Plaza Khon Kaen showed that there were six signs of E-san Identity as follows. 1. E-san local handicrafts include a sticky rice container, loincloth, a local weaving machine, and Khid silk pattern. 2. E-san food 3. E-san

people residence consists of an E-san tent, an E-san shed, an E-san wall.4. E-san musical instruments 5. Khon Kaen province logo 6. Location signs.

ปที่ 4 ฉบับที่ 1 เดือนมกราคม - มิถุนายน 2559ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน จังหวัดขอนแกน 139

These E-san Identity signs display a signifi cant priority of local culture which is a location of a shopping mall, and it preserves valueless of E-san people constantly.

keywords: E-san Identity, Sign, Central Plaza

บทนํา คาํวา “อสีาน” หมายถงึภาคตะวันออกเฉยีงเหนอืของประเทศไทย มวีฒันธรรมหลากหลายทีเ่ปน อตัลกัษณ สามารถชีว้ดับงบอกความเปนตวัตนผานประเพณวีฒันธรรม ทั้งการดํารงชีวิต การบริโภค หัตถกรรมพ้ืนบาน การละเลน การปลูกสรางที่อยูอาศัยรวมกนัเขา ฉะน้ันความเปนอสีานจึงไมไดหมายความเฉพาะบุคคลผูถอืกาํเนิดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือเทานั้น แตหมายถึงทุกสิ่งทุกอยางดังกลาวขางตน หลอมรวมเรียงรอยเขากันอยางเปนระบบจึงเกิดคําวา “อีสาน” สิ่งที่นาสนใจอยางหนึ่งคือเซ็นทรัลพลาซา เปนหางสรรพสินคาชั้นนําระดับโลก มคีวามย่ิงใหญทันสมัยแหงยุคปจจุบัน ผูศึกษาไดคนพบส่ิงมหัศจรรยในสถานท่ีนั้น กลาวคือ “ความเปนอีสาน” ภายใตสัญญะท่ีถูกสรางขึ้นเพื่อเปนภาพแทนของความเปนอีสาน มีหลายประการหลอมรวมกันจนกลายเปนบอเกิดของความเปนอีสานอยางสมบูรณ โดยเฉพาะชองวางระหวางบันไดเลื่อน ขึ้น – ลง จากชั้นลางขึ้นไปถึงชั้นบนสุด มีสิ่งมหัศจรรย

ของความเปนอสีานใหเหน็อยางสวยงาม และมมุของเลนเดก็และเยาวชน เสมอืนโลกแหง

อุดมคติของเด็กและเยาวชน สอดคลองกับสริตา สุวรรณแกวมณี (2556) กลาววา การละเลนเปนอิสรภาพอันเดียวที่โลกมอบใหแกเด็ก และเปนกิจกรรมหนึ่งที่เด็กสามารถใชจตินาการอยางเตม็ท่ี ของเลนเดก็ชนดิตางๆ สามารถไปเช่ือมโยงใหเดก็เกดิจตินาการได

เปนรูปธรรม สัญญะบางอยางในของเลนเด็กชนิดหนึ่ง กลาวคือ “ตุกตาเปาลม” มีลักษณ

จําเพาะแตกตางจากของเลนชนิดอื่นๆ จึงเปนภาพตัวแทนเชิงอุดมคติที่เด็กสามารถจิตนาการไดผานสัญญะที่จับตองได สัญญะความเปนอีสานดังกลาว ทําใหกลุมลูกคาผูบริการของหางสรรพสินคา

เซน็ทรัลพลาซา ไดเหน็และสัมผสักับกล่ินไอของความเปนอสีานผานสัญญะวัฒนธรรมอยางไมรูลืม ดังนั้นผูศึกษาจึงสนใจใน “การถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัล

พลาซาขอนแกน” อยางละเอียดลึกซ้ึง ในประเด็นตอไปนี้

วารสารวิถีสังคมมนุษยJournal of The Way Human Society140

1. หัตถกรรมพื้นบานอีสาน หัตถกรรม หมายถึง ผลงานท่ีเกิดจากการกระทําดวยฝมือมนุษย โดยนําวตัถดุบิทีม่อียูตามธรรมชาตมิาประดษิฐเปนเครือ่งมือเครือ่งใชเพือ่ประโยชนใชสอยในชวีติประจําวัน งานหัตถกรรมจะมีการพัฒนารูปแบบไปตามการพัฒนาฝมือของชางท่ีสั่งสม

ประสบการณ และสืบทอดความรูความชํานาญจากรุนหนึ่งไปสูอีกรุนหนึ่งซึ่งตองใชระยะเวลาและทักษะสงผลใหงานหัตถกรรมมีความงามและมีคุณคาทางศิลปะ งานหัตถกรรมจึงกลายเปนงานศิลปหัตถกรรมท่ีมีความสัมพันธเก่ียวเน่ืองกันจนไมอาจแยกออกจากกันได ศิลปหัตถกรรมจึงมีความสัมพันธกันอยางตอเนื่อง หตัถกรรมพืน้บาน หมายถงึ งานชางหรอืงานฝมอืของชาวบาน ทีป่ระดษิฐเปนเครือ่งใช ไมสอยภายในบาน ใชเปนสิง่ของสนองความเชือ่ถอืทางดานประเพณ ีศาสนา เชน คนอสีานรับประทานขาวเหนียวเปนหลกั จงึจกัสานหรอืประดษิฐกลองขาวขึน้เพ่ือใชเปนภาชนะสําหรับใสขาวเหนียวเปนตน ทั้งนี้การตกแตงของหางสรรพสินคาเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน แบงออกเปน 3 สวน ดังนี้

1. โครงสรางการตกแตงภายนอก ไดแก ตัวตึก โดยมีรายละเอียด ดังนี้ กระติบขาวเหนยีว (กองขาวเหนยีว) เซน็ทรลัพลาซาขอนแกนปรากฏสัญญะที่สื่อถึงความเปนอีสานอยางหลายอยาง หนึ่งในสัญญะดังกลาวคือกองขาวเหนียว

ทีช่าวอสีานใชเปนภาชนะใสขาวเหนยีวทีเ่ปนอาหารหลกั โดยปรากฏเดนชัดมากคอืตวัตกึที่ตั้งของเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน ที่ใชเปนโครงสรางการตกแตงภายนอก สถาปนิกสรางจําลองเปนรูปกองขาวเหนียวขนาดใหญ สามารถมองเห็นไดในระยะไกล ดังรูปภาพ

ภาพประกอบที่ 1.1 ภาพตัวตึกหางสรรพสินคาเซ็นทรัลพลาซาขอนแกนสรางจําลองกองขาวเหนียว

ปที่ 4 ฉบับที่ 1 เดือนมกราคม - มิถุนายน 2559ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน จังหวัดขอนแกน 141

จากรูปภาพขางตนสถาปนิกสรางเพ่ือส่ือถึงความเปนอีสาน เพื่อคนอีสาน ถึงแมวาจะเปนบริษัทชั้นนําระดับโลก แตก็พยายามแสดงภาพแทนของคนอีสาน เพื่อความประทับใจคนอีสานใหมากที่สุดในการสรางภาพแทนดังกลาว การสรางตึกเพื่อจําลองกองขาวเหนียวในครั้งนี้ ผูสรางพยายามนําเหล็กมาประสานกันคลายคลึงกับการจักสานกองขาวเหนียวของคนอีสานดังภาพที่ปรากฏดานบน 2. โครงสรางการตกแตงภายใน กลาวคอื กราฟฟกตกแตง ไดแก ระบบปายสัญลักษณ การตกแตงพื้น เพดาน ผนัง ดังนี้ ผาดาม (ผาขาวมา) ผาขาวมาเปนสญัลักษณของความเปนอสีานอีกอยางหนึ่งที่ปรากฏในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน โดยใชเปนภาพประกอบติดไวบนตนเสาของชั้นที่ 1 สําหรับจอดรถของหางสรรพสินคาดังกลาว คนอีสานสวนใหญจะใชผาขาวมาไวคาดเอว หรือนุงแทนกางเกงบางกรณี สอดคลองกับพวงผกา คุโรวาท (2535) กลาววา

ผาขาวมา ไมใชคาํไทยแท แตเปนภาษาเปอรเซยี ทีม่คีาํเตม็วา “กามารบนัด” (Kamar band) “กามาร” หมายถึง เอว หรือ ทอนลางของรางกาย “บนัด” แปลวา พนั รดั หรือ คาด เม่ือนําทั้งสองคํามารวมกัน จึงหมายถึง เข็มขัด ผาพัน หรือ คาดสะเอว คําวา “กามารบันด” ยงัปรากฏอยูในภาษาอ่ืนๆ อกี เชน ภาษามลายู มคํีาวา “กามารบนั” (Kamarban) ภาษาฮินดี้มีคําวา “กามารบันด” (Kamar band) และ ในภาษาอังกฤษมีคําวา “คัมเมอรบันด”

(Commer band) หมายถงึ ผารดัเอว ในชดุทคัซิโด (Tuxedo) ซึง่เปนชดุสาํหรบัออกงานราตรีสโมสร สําหรับพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน (2554) อธิบายวา ผาขาวมาใช พนั ผกู พาด โพก คาด คลมุ เม่ือนํามารวมกบัคาํวา “ผา” และสวนใดสวนหนึง่ของรางกาย

เชน เอว จงึมคีวามหมายวา เปนผาสาํหรับคาดเอว ซึง่คนไทยโบราณจะรูจกั “ผาเคียนเอว” มากกวา “ผาขาวมา” เนื่องจากใชเรียกกันมาแตโบราณ สวนคําวา “ผาขาวมา” มานิยม

ใชเรียกกันในภายหลัง ทั้งน้ีจากอดีตถึงปจจุบันคนอีสานยังใชผาขาวมาในกิจกรรมตางๆ ดังกลาวเปนที่ทราบกันท้ังในและตางประเทศ สามารถใชเปนภาพแทนความเปนอีสานได

สถานที่ปรากฏภาพผาขาวมาท่ีใชเปนสื่อในความเปนอีสาน ในหางสรรพสินคาเซ็นทรัล

พลาซา ดังนี้

วารสารวิถีสังคมมนุษยJournal of The Way Human Society142

ภาพประกอบที่ 1.2 ตนเสารชั้น 1 หางสรรพสินคาเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน

จากภาพที่ปรากฏเปนสิ่งประกอบสรางเพื่อสื่อถึงความเปนอีสาน ใหกับผูใชบริการหางสรรพสินคาเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน ไดเห็นคุณคาของหัตถกรรมพื้นบานอีสาน เครือหูก (เคร่ืองทอแบบพ้ืนเมือง) คนอีสานจะนิยมทอผาใชเอง

เพราะสตรชีาวอีสานสมยักอนจะมีวฒันธรรมอีกอยางหน่ึงคอืการทอผาไวใชเอง ชวงฤดแูลงชาวอีสานสวนใหญจะวางจากการทํานาทําไรที่เปนอาชีพหลัก เหลาสตรีอีสานก็จะทอผาไวใชเองดังกลาว เชน ผาขาวมา ผาถุง ผาโสรง ผาหม เปนตน เพื่อเก็บไวใชในชีวิตประจําวัน

นอกจากน้ีผูจะทอหูกไดตองเปนผูทีม่คีวามชํานาญในการทอสอดคลองกับ นวลแข ปาลิวนชิ

(2542) กลาววา การทอผานัน้ตองอาศยัฝมอืและความรูความชาํนาญของผูทอเปนอยางมาก เปนงานศิลปะที่มีอยูเพียงชิ้นเดียวในโลก เพราะแตละคนที่ทําแตละขั้นตอนจะมีความแตกตางกัน เสนไหมท่ีสาวไดแตละชวงเวลาหรือแตละระยะของฝกไหมใหความหนาของเสนไมเทากัน สีไมเหมือนกัน นอกจากน้ันแลวความสามารถในการทอ การสอดกระสวย ความแรงในการตีกระทบหรือการฟดทําใหไดสเีขมออนตางกนั การเรียงเสนไหมใหตรงลายจะแสดงถึงความคมชัดและความชํานาญของผูทอแตละคน อากาศ อุณหภูมิ หรือแมแต

อารมณความรูสกึของผูทอ สิง่เหลานีม้ผีลกบัความสวยงามของผาผนืนัน้ ๆ จงึทาํใหผาทอมอื

ปที่ 4 ฉบับที่ 1 เดือนมกราคม - มิถุนายน 2559ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน จังหวัดขอนแกน 143

แตละผนืทีท่อ มเีอกลกัษณเปนของตวัเองและมเีพยีงผนืเดยีวในโลกเทานัน้ หางสรรพสนิคาเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน มีมุมหน่ึงซึ่งเปนชวงกลางระหวางบันไดเลื่อนขึ้น – ลงที่จัด

นทิรรศการจากช้ันแรกข้ึนไปถึงชัน้บนสุด เปนเครือหกูอสีาน (เคร่ืองทอแบบพ้ืนเมือง) ดงัภาพ

ภาพประกอบท่ี 1.3 จําลองเครือหูกอีสาน หรือเคร่ืองทอแบบพื้นเมือง

จากภาพเครือหูกอีสานขางบน แสดงใหเห็นวาเปนรหัสของความเปน

อสีาน ในหางสรรพสนิคาเซน็ทรลัพลาซาขอนแกน เครอืหูกนอกจากจะเปนสัญญะของคนอีสานแลว ในภาพที่เห็นยังสื่อถึงตัวตนของชาวจังหวัดขอนแกนดวย กลาวคือผาไหมเปนหัตถกรรมที่มีชื่อเสียงเปนท่ีรูจักของภาคอีสาน ชาวจังหวัดขอนแกนรูจักกันดีในนามงานไหมขอนแกน ซึง่เปนงานประจําปของจังหวดัขอนแกน ทัง้นีเ้ครอืหกูทีป่รากฏในหางสรรพสนิคาเซ็นทรลัพลาซาขอนแกน อาจหมายถงึเครอืหกูผาไหมของชาวจงัหวัดขอนแกนดวย

วารสารวิถีสังคมมนุษยJournal of The Way Human Society144

ลายขิดหรอืลายผาไหมอสีาน สาํนกัอนรุกัษและตรวจสอบมาตรฐานหมอนไหม กรมหมอนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2559 : ออนไลน) กลาววาผาทอลายขิด เปนผาพืน้เมืองของภาคอีสาน บางสวนของภาคเหนือและภาคกลางของไทย นับวาเปนศิลปะพ้ืนฐานที่สะทอนใหเห็นภาพ ลักษณะ ลวดลาย และวิวัฒนาการของทองถ่ินเดิมของไทยท่ีมีมาแตโบราณ ชาวอีสานถือวาในกระบวนการทอผาดวยกันแลว การทอผาขิดตองอาศัยความชํานาญ และมีชั้นเชิงทางฝมือสูงกวาการทอผาอยางอื่น ๆ เพราะทอยากมาก มเีทคนคิการทอทีซ่บัซอนมากกวาการทอผาธรรมดา เพราะตองใชเวลา ความอดทน และความละเอียดลออมีกรรมวิธีที่ยุงยากทอไดชา และผูทอตองมีประสบการณและพรสวรรคในการทอ การทอผาลายขิด คอื การทอผาท่ีทอแบบ “เก็บขิด” หรือ “เก็บดอก” เหมือนผาท่ีมีการปกดอกการทอผาดอกน้ีชาวอีสานเรียกกันวา “การทอผาเก็บขิด” ลวดลายของขิดแตละลายจะมีรูปแบบท่ีสวยงาม มีความมันวาว นูนลอยออกมาบนผืนผา ชาวอีสานโดยท่ัวไปนิยมทอผาขิดเพ่ือทาํเปนหมอน สงัเกตวาลวดลายขิดจะอยูบรเิวณสวนกลางของตัวหมอน สวนหนาหมอนน้ันนยิมเย็บปดดวยผาฝายสีแดง ลวดลายหมอนขิดสวนใหญ

เปนลวดลายที่ผูทอไดรับแรงบันดาลใจมาจากธรรมชาติ สิ่งแวดลอม และความเช่ือ เชน ลายแมงงอด ลายอ่ึง ลายชาง ลายมา ลายพญานาค ลายดอกแกว ลายดอกจันทร

ลายตะเภาหลงเกาะ ลายขอ ลายสิงห ลายคชสีหอองนอย ลายแมงมุม ลายกาบ ลายหอปราสาท หรือธรรมาสน เปนตน แตเดิมชาวภาคอีสานนิยมทอลวดลายขิดดวยเสนใยฝายสีคราม สวนปจจุบันนิยมใชสีสันสดใส และพัฒนาการยอมดวยสีธรรมชาติจากเปลือกไม

ใบไม

ผาลายขิดในภาคอีสาน นอกจากทอในกลุมภูไทหรอืผูไทย และไทลาวอืน่ ๆ แลว ยงัทอในกลุมไทกูยหรือสวย เขมร ในบริเวณภาคอีสานตอนลางดวยเชนกนั โดยทอทั้งหมอนขิด ขิดหัวซ่ิน ขิดตีนซ่ิน สไบลายขิด และที่นาสนใจคือ ผาขาวมาไหมเชิงขิด มลีกัษณะการทอท่ีเปนเอกลักษณเฉพาะกลุม คอืนยิมใชเสนไหมทอมากกวาการใชเสนฝาย

ทอเหมือนกลุมอื่นๆ ปจจุบันยังคงมีการทอผาลายขิดอยูบาง ในหางสรรพสินคาเซ็นทรัล

พลาซาขอนแกนทีป่รากฏสญัลกัษณลายขดิอีสาน ตรงทีท่างเขา – ออก ลานจอดรถทกุชัน้ของหาง ดังภาพ

ปที่ 4 ฉบับที่ 1 เดือนมกราคม - มิถุนายน 2559ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน จังหวัดขอนแกน 145

ภาพประกอบท่ี 1.4 จําลองลายขิดหรือลามผาไหมอีสาน

นอกจากน้ีภาพลายขิดหรือลายผาไหมอีสานยังปรากฏอยูตนเสาลานจอดรถ และปายบอกช้ันแตละช้ันของหาง สิ่งเหลาน้ีแสดงถึงความเปนตัวตนหรือรหัสสิ่งแทนคนอีสาน เพราะจากขอมูลของสํานักอนุรักษและตรวจสอบมาตรฐานหมอนไหม กรมหมอนไหม กระทรวงเกษตรและสหกรณดานบน บอกวาเปนลายขดิของกลุมชนอสีาน ซึ่งจังหวัดขอนแกนไดปรากฏอยูหลายที่ เชน อําเภอชนบท เปนตน

งานประตมิากรรมสิง่แวดลอม คอืงานลกัษณการนําเอา แรงบนัดาลใจ

(inspiration) เพื่อสะทอนความรูสึกของคนอีสาน กลาวคือรูปทรงของตัวตึกหางสรรพ

สินคา รูปรางของของภาพจําลองขางตนเพื่อใชเปนภาพแทนความทรงจําที่มีอิทธิพลตอความรูสกึ ทศิทางเริม่จากการมองเห็นหางสรรพสินคาเซน็ทรัลพลาซา ตลอดจนการไดเขามาสมัผสัภายในหาง กลุมลกูคาจะไดดืม่ด่ํากบักลิน่ไอของความเปนอสีานบนหางสรรพสินคาดังกลาวอยางภาคภูมิใจในความเปนอีสาน สีสันท่ีสวนใหญจะเปนสีสดใสมองแลวให

ความสวยงามเพลดิเพลนิทนัยคุสมยัปจจบุนั เชน สชีมพ ูสเีขยีว สฟีา สมีวง สนีํา้เงนิ เปนตน

วารสารวิถีสังคมมนุษยJournal of The Way Human Society146

2. อาหารอีสาน อาหารที่บริโภคของคนอีสานมีหลากหลายชนิด แตอาหารที่บงบอกถึงความเปนอีสานคืออาหารประเภทตํา เชน ตําหมากฮุง (สมตํา) ตําปา ตํามั่ว ตําแตง หรือแกงเห็ด เปนตน ในหางสรรพสินคาเซ็นทรัลพาซาขอนแกน ปรากฏอยูที่ศูนยอาหารช้ันที่ 4 เซ็นทรัลพลาซาเปนหางสรรพสินคาระดับแนวหนาของจังหวัดขอนแกน ซึ่งมีความทันสมัยกลุมผูบริโภคสวนใหญมีฐานะในสังคม แตมีอาหารพ้ืนบานอีสานใหรับประทาน ชี้ใหเห็นวามีความเสมอภาคในการบริโภคสินคาและอาหาร ดังภาพ

ภาพประกอบที่ 2 รายการอาหารอีสาน

จากภาพดานบนแสดงใหเห็นวาหางสรรพสินคาชั้นนําระดับโลก

แตสถานที่ตั้งอยูในพื้นท่ีภาคอีสานของประเทศไทยยังมีความเปนตัวตนคนอีสานผานวัฒนธรรมการบริโภคปรากฏใหเห็นแสดงใหเห็นถึงความทัดเทียมในสังคม 3. ที่อยูอาศัยของคนอีสาน การปลูกสรางบานเรือนหรือที่อยูอาศัยของคนอสีานในอดีต นยิมสรางดวยไมหลงัคายกสูงมุงดวยหญาคาหรือฟางขาว ปจจบุนัมีความหลากหลายเปลีย่นแปลงไปตามกระแสของสงัคม แตอยางไรกต็าม หางสรรพสนิคาเซน็ทรลั

พลาซาสรางสรรคสิ่งปลูกสรางที่แสดงถึงความเปนอีสานหลายอยาง ดังนี้

ปที่ 4 ฉบับที่ 1 เดือนมกราคม - มิถุนายน 2559ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน จังหวัดขอนแกน 147

ซุมอีสาน (กระโจม) คนอีสานนิยมสรางไวสําหรับพักผอนในฤดูรอน หรือนั่งสนทนาในครอบครัวและเพื่อนบาน มีลักษณะท่ีแตกตางกันไปตามความนิยม เชน ลักษณะทรงไทย ลักษณะทรงกลมมียอดสูงตรงกลาง มุงดวยหญาคาหรือฝางขาว เปนตน ดังภาพ

ภาพประกอบที่ 3.1 จําลองซุมอีสาน หรือกระโจม

จากรูปภาพดานบนเปนสัญญะที่สื่อถึงความเปนอีสานอยางหน่ึงผานซุมอสีาน (กระโจม) ซึง่สถานท่ีแหงน้ีอยูบนหางสรรพสินคาเซน็ทรลัพลาซาขอนแกน ชัน้ที ่

5 จัดเปนสวนสนุกหรือสวนเด็กเลนประกอบไปดวยเครื่องละเลนหลากหลายชนิดตาม

ยุคสมัยในความทันสมัยนั้นไดแฝงความเปนอีสานซอนอยูดวยอยางกลมกลืน สามารถ

บงบอกความเปนอีสานผานซุมอีสานดังกลาว เทบิอีสาน (เพงิหมาแหงน) คนอสีานสวนใหญนยิมสรางตอเตมิออกจากตัวบาน เพื่อใหมีพื้นที่ของตัวบานใหกวางขึ้น โดยมีวัตถุประสงคหลายอยาง เชน ตอเติมในการทําครัว ทําเปนท่ีนั่งเลน เปนตน ในอดีตจะนิยมมุงดวยหญาคาและฝางขาว ปจจุบันมีการปรับเปลี่ยนไปตามสมัยนิยม ดังภาพ

วารสารวิถีสังคมมนุษยJournal of The Way Human Society148

ภาพประกอบท่ี 3.2 จําลองเทิบอีสาน หรือเพิงหมาแหงน

สัญญะที่ปรากฏตามรูปภาพ 3.2 สามารถถอดรหัสความเปนอีสาน ผานการจําลองเคร่ืองปลูกสรางของชาวอีสานไดอยางชัดเจน และเห็นภาพความเปนอสีานสมัยอดีตไดเปนอยางดี กลาวคือ เพิงหมาแหงนดังกลาวไดจําลองการมุงหลังคาดวยหญาคา เสมือนบานที่มีเทิบตอเตมิออกมาจากตัวบานของชาวอีสานในอดีต ฝาแอมเฮือนอีสาน (ผนังบาน) ผนังบานอดีตคนอีสานนิยมทําดวย

ฝาไมไผ (ฝาไมไผจักสานใชเปนผนังบาน) และฝาเขียบตอง (ฝาทําดวยไมไผจักสานเปนตาหาง แลวนําใบของตนกงมาวางเรียงกันดานบน หลังจากนั้นจึงนําฝาไมไผตาหางมาทับอีกครั้งหนึ่ง มัดดวยตอกไมไผทําเสร็จจึงนํามาทําเปนผนังบาน) ดังภาพ

ภาพประกอบท่ี 3.3 จําลองฝาแอมเฮือนอีสาน หรือผนังบาน

ปที่ 4 ฉบับที่ 1 เดือนมกราคม - มิถุนายน 2559ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน จังหวัดขอนแกน 149

ภาพจําลองผนังบานอีสานในอดีต ชี้ใหเห็นวาหางสรรพสินคาแหงนี้ พยายามสรางความทรงจําใหกลุมลูกคาโดยสวนใหญคือคนอีสาน และแสดงใหเห็นวาสิ่งเหลานี้คือความเปนอีสานที่ปฏิเสธไมได 4. เครื่องดนตรีอีสาน ที่สังคมทราบกันดีอยางแพรหลาย กลาวคือ

“แคน” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน (2554) ใหความหมายวา เคร่ืองดนตรีทางถิ่นอสีาน ทาํดวยไมซางผูกเรียงตอกบัเตาแคน สาํหรับ เปาเปนเพลง ฉะน้ันแคนจึงเปนเคร่ืองเปาหรือเคร่ืองดนตรีพื้นเมืองของภาคอีสานในประเทศไทย อีกทั้งยังเปนเคร่ืองดนตรีของชาวลาวหรือ สปป.ลาว และถือเปนสญัลกัษณประจําชาติของชนชาติลาวอีกดวย โดยเคร่ืองดนตรีชนิดนี้จะใชไมซางขนาดตาง ๆ ประกอบกันเขาเปนตัวแคน แคนเปนเคร่ืองเปามีลิ้นโลหะ เสียงเกิดจากลมผานลิ้นโลหะไปตามลําไมที่เปนลูกแคน การเปาแคนตองใชทั้งเปาลมเขาและดดูลมออก ถอืเปนเครือ่งดนตรชีนดิหน่ึงท่ีใหเสียงไพเราะ เปนเอกลักษณเฉพาะตัว สรางเสียงประสานไดในตัวเอง บงบอกถึงวิถีชีวิตของชาวลุมแมนํ้าโขงหนึ่งในกลุมคือ “คนอีสาน” ดังภาพ

ภาพประกอบท่ี 4 จําลองแคนปรากฏบนตนเสาลานจอดรถช้ัน 3

จากภาพจะเห็นไดวาผูสรางสรรคพยายามส่ือถึงแคน ซึ่งเปนเคร่ืองดนตรีชนิดหนึ่งของคนอีสาน ที่บงบอกความเปนอีสานไดอยางชัดเจน และเปนสัญลักษณของจังหวัดขอนแกน ดังคํากลาววา “เมืองขอนแกนเสียงแคนดอกคูน”

วารสารวิถีสังคมมนุษยJournal of The Way Human Society150

5. สัญลักษณประจําจังหวัดขอนแกน คําขวัญประจําจังหวัดขอนแกนคือ พระธาตุขามแกน เสียงแคนดอกคูน ศูนยรวมผาไหม รวมใจผูกเส่ียว เที่ยวขอนแกนนครใหญ ไดโนเสารสิรินธรเน สุดเทเหรียญทองแรกมวยโอลิมปก ตราประจําจังหวัดคือ รูปพระธาตุตั้งอยูบนตอมะขาม ขนาบสองขางดวยตนไม มีตนไมประจําจังหวัด ตนกลัปพฤกษ (Cassia bakeriana) ดอกไมประจาํจงัหวดัคอื ดอกราชพฤกษหรอืดอกคนู (Cassia fi stula) สิง่ทีก่ลาวขางตนลวนแลวแตเปนสิง่ยนืยนัวาเปนสัญลกัษณประจาํจงัหวดัขอนแกน บนหางสรรพสนิคาเซน็ทรลัพลาซา กป็รากฏสิง่ดงักลาวบางอยางทีส่ือ่ใหเหน็วาเปนรหัสหรือสัญญะของความเปนอีสานผานสัญลักษณของจังหวัด ดังภาพ

ภาพประกอบท่ี 5 จําลองชองดอก ซุมประตูไมมะขาม ไดโนเสาร

ชองดอกคูน ซุมประตูไมมะขาม ไดโนเสาร สามอยางที่ปรากฏในเซ็นทรัลพลาซา เมื่อพิจารณาจากขอมูลดานบน สามารถใชเปนเครื่องหมายยืนยันไดวา

เปนสัญลักษณประจําจังหวัดขอนแกน นั้นก็คือ ความเปนอีสาน ในเซ็นทรัลขอนแกน

ปที่ 4 ฉบับที่ 1 เดือนมกราคม - มิถุนายน 2559ถอดรหัสความเปนอีสานผานสัญญะในเซ็นทรัลพลาซาขอนแกน จังหวัดขอนแกน 151

6. สัญลักษณบอกสถานท่ี ปรากฏคือปายหองน้ํา ซึ่งแตกตางจากสถานท่ี

อื่นๆ กลาวคือ สัญลักษณบอกหองนํ้าชาย – หญิง ของเซ็นทรัลขอนแกนมีความแตกตางจากที่อื่น คือรูปคนท่ีแสดงความเปน ชาย – หญิง สวมใสเครื่องแตงกายของคนอีสาน รูปสุภาพบุรุษนุงผาขาวมาและผาโสรง รูปสุภาพสตรีนุงผาถุงอีสาน จึงแสดงใหเห็นได

ชัดเจนวาเปนภาพแทนของความเปนอีสาน ดังภาพ

ภาพประกอบที่ 6 ปายบอกสถานที่

จากภาพนอกจากจะบงบอกถึงความเปนอสีานผานเคร่ืองแตงกายแลว ยงัมีสญัญะผานความรกัความอบอุนจากภาพ Family Room ทีแ่สดงถงึครอบครวัทีอ่บอุน

ดวยความรกัความเขาใจ ทัง้พอแมและลกูเดนิมาใชบรกิารหางสรรพสนิคาเซน็ทรลัพลาซาดวยกนัอยางมคีวามสขุ ซึง่หมายถึงลกัษณะของคนอสีานทีน่ยิมไปไหนมาไหนท้ังครอบครวั

สรุป สญัลกัษณตางๆ เปนการบงบอกวาเปนการถอดรหัสความเปนอสีาน ในหางสรรพ

สนิคาเซ็นทรลัพลาซาขอนแกน คอื กระติบขาวเหนียว ผาขาวมา เครือหกู รายการอาหารอีสาน เทิบอีสาน ซุมอีสาน ฝาบานอีสาน (ผนังบาน) แคน ชอดอกคูณ ไดโนเสาร ซุมประตูไมขาม ภาพจําลองชายนุงผาขาวมาและโสรง หญิงนุงผาถงุอสีาน เซน็ทรัลพลาซาถงึแมจะเปนหางสรรพสินคาช้ันนําในยุคปจจุบัน แตยังคงอนุรักษความเปนอีสานผานสัญญะ

ดงักลาว ใหคนอสีานไดดืม่ดํา่กับกลิน่ไอความเปนอสีาน ในบรบิทของสังคมทีป่ระกอบดวยความเจริญรุงเรืองทางวัตถุุตามยุคสมัย แตกลับไมละทิ้งประติมากรรมอีสานที่เปนวัฒนธรรมอันลํ้าคาและงดงามตามรูปแบบของคนอีสานตลอดไป

วารสารวิถีสังคมมนุษยJournal of The Way Human Society152

เอกสารอางอิงจารุวรรณ ธรรมวัตรและคณะ. (ม.ป.ป.). ถอดรหัสวัฒนธรรมในภาพผะเหวดอีสาน.

มหาสารคาม: สถาบนัวจิยัศลิปะและวฒันธรรมอสีาน มหาวทิยาลยัมหาสารคาม.นวลแข ปาลิวนิช. (2542). ความรูเรื่องผาและเสนใย. กรุงเทพฯ: ซีเอ็ดยูเคช่ัน.พวงผกา คุโรวาท. (2535). คูมือประวัติเครื่องแตงกาย.กรุงเทพฯ: รวมสาสน.ราชบัณฑิตยสถาน. (2556). พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน 2554.กรุงเทพฯ:

นานมีบุคสพับลิเคชั่นส.สริตา สุวรรณแกวมณี. (2556). สัญญะอุดมคติของเยาวชน.ปริญญาศิลปศาสตร

มหาบัณฑิต สาขาวิชาทัศนศิลป มหาวิทยาลัยศิลปากร. สํานักอนุรักษและตรวจสอบมาตรฐานหมอนไหม กรมหมอนไหม กระทรวงเกษตรและ

สหกรณ http://www.qsds.go.th (สืบคนวันที่ 12พฤษภาคม 2559)