14
การชนสตร สตว ตายในสวนสตว ทกตวควรทาการผ าซาก และเกบตวอย างทางพยาธ ทยา เพ! อประเม นเน! $ อเย! ไวรส เช! $ อแบคท เร ย หร! อเช! $ อราตามความเหมาะสม ควรเกบเน! $ อเย! อไว) ทาการตรวจสอบอย างละเอ ยด ซ, งใน การชนส-ตรน $ สามารถบ งบอกถ, งการรกษา การจดการ และโภชนาการได) เป2นประโยชน ในการจาแนกป3ญหาท ต) องได) รบการแก) ไขอย างเร งด วนในกระบวนการป6 องกนและด-แลรกษาสขภาพของสตว ยงม ตอย- ควร บนท, กข) อม-ลด) านกายว ภาคของสตว เพ! อใช) เป2นแนวทางในการว จฉยและบาบดรกษา โรคของสตว ชน ดน$ นๆ ต อไปในอนาคต การควบคมสตวรบกวน การควบคมสตว รบกวนต างๆให) ประสบผลสาเรจควรทาอย างต อเน! อง และร วมม! อกบเจ) าหน) าท ในสวน สตว กาจดท อย- อาศยและแหลงอาหารของสตว รบกวนเหล าน $ รวมไปถ, งการใช) เคร! องม! อต างๆ และสารเคม ใน การควบคมด) วย การใช) ยาฆ าแมลงควรเล!อกใช) ในปร มาณท น) อยท สดเน! องจากสตว อาจเส ยงต อความเป2นพ ได) โดยปกต สตว รบกวนจดเป2นพาหะนาโรคสาคญ เช น แมลงสาปเป2นโฮสต ตวกลางให) กบปรส ตในระบบทาง เดนอาหารของสตว กล มไพรเมทและนก พวกหน-หร! อสตว ฟ3นแทะสามารถพกหร! อแพร กระจายเช! $ อ Listeria spp , Salmonella spp , Francisella tularensis , and Leptospira spp.

สัตว์ในสวนสัตว์ 2

Embed Size (px)

DESCRIPTION

สัตว์ในสวนสัตว์ 2

Citation preview

Page 1: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

การช�นส�ตรส�ตว�ท��ตายในสวนส�ตว�ท กต�วควรท�าการผ�าซาก และเก�บต�วอย�างทางพยาธ ว ทยา เพ!�อประเม นเน!$อเย!�อ

ไวร�ส เช!$อแบคท�เร�ย หร!อเช!$อราตามความเหมาะสม ควรเก�บเน!$อเย!�อไว)ท�าการตรวจสอบอย�างละเอ�ยด ซ,�งในการช�นส-ตรน�$สามารถบ�งบอกถ,งการร�กษา การจ�ดการ และโภชนาการได) เป2นประโยชน�ในการจ�าแนกป3ญหาท��ต)องได)ร�บการแก)ไขอย�างเร�งด�วนในกระบวนการป6องก�นและด-แลร�กษาส ขภาพของส�ตว�ท��ย�งม�ช�ว ตอย-� ควรบ�นท,กข)อม-ลด)านกายว ภาคของส�ตว�เพ!�อใช)เป2นแนวทางในการว น จฉ�ยและบ�าบ�ดร�กษาโรคของส�ตว�ชน ดน�$นๆ ต�อไปในอนาคต

การควบค มส�ตว�รบกวนการควบค มส�ตว�รบกวนต�างๆให)ประสบผลส�าเร�จควรท�าอย�างต�อเน!�อง และร�วมม!อก�บเจ)าหน)าท��ในสวน

ส�ตว�ก�าจ�ดท��อย-�อาศ�ยและแหล�งอาหารของส�ตว�รบกวนเหล�าน�$ รวมไปถ,งการใช)เคร!�องม!อต�างๆ และสารเคม�ในการควบค มด)วย การใช)ยาฆ�าแมลงควรเล!อกใช)ในปร มาณท��น)อยท��ส ดเน!�องจากส�ตว�อาจเส��ยงต�อความเป2นพ ษได) โดยปกต ส�ตว�รบกวนจ�ดเป2นพาหะน�าโรคส�าค�ญ เช�น แมลงสาปเป2นโฮสต�ต�วกลางให)ก�บปรส ตในระบบทางเด นอาหารของส�ตว�กล �มไพรเมทและนก พวกหน-หร!อส�ตว�ฟ3นแทะสามารถพ�กหร!อแพร�กระจายเช!$อ Listeria spp , Salmonella spp , Francisella tularensis , and Leptospira spp.

Page 2: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

พวกส�ตว�ก นเน!$อท��อาศ�ยอย-�ตามธรรมชาต เช�น ส น�ขจ $งจอก แรคค-น ส น�ขบ)านและแมว สามารถท�าร)ายส�ตว�ท��อย-�ในความด-แลของเราได) และอาจเป2นต�วพาหะส�าค�ญในการน�าโรค เช�น โรคพ ษส น�ขบ)า โรคพาโวไวร�ส และ canine distemper พวกแรคค-นอาจแพร�เช!$อปรส ต Baylisascaris parasites ซ,�งหนอนต�วอ�อนของปรส ตชน ดน�$ม�ผลทางระบบประสาทจนท�าให)ส�ตว�บางชน ดตายได) พวกนกพ ราบและนกเอ�$ยงม�ความทนต�อโรคจ,งเป2นพาหะน�าโรคในส�ตว�ปSก ซ,�งอาจเก ดจากการปนเปTUอนของอาหารก�บม-ลนกท��ถ�ายท $งไว)

แผนการด�แลร�กษา

• การฝWกพฤต กรรม• การจ�บบ�งค�บ• การว น จฉ�ยโรค• การใช)ยา• การใช)ยาสลบ• ข)อควรปฏ บ�ต • โรคส�ตว�ต ดคน

Page 3: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

หล�กส�าค�ญของการร�กษาส�ตว�ในสวนส�ตว�อย-�ท��ค ณสมบ�ต ของพน�กงานเล�$ยงส�ตว�ซ,�งเป2นผ-)ท��ท�าการส�งเกตส�ตว�ท��อย-�ในความด-แลท กว�น พวกเขาจะต)องร-)ส,กถ,งความผ ดปกต ของส�ตว�เป2นคนแรก เช�น เบ!�ออาหาร ไม�ก นอาหาร อ จจาระผ ดปกต หร!อม�พฤต กรรมท��เปล��ยนแปลงไป การรายงานว�าส�ตว�ม�ความกระต!อร!อร)นน�$นด�กว�าส�ตว�แสดงอาการเฉยเมย ขาดความสนใจ เน!�องจากส�ตว�บางชน ดโดยเฉพาะส�ตว�ท��เป2นเหย!�อม�ส�ญชาตญาณปกปZดอาการเจ�บป[วยจนกว�าจะม�อาการหน�กถ,งจะแสดงอาการเจ�บป[วยออกมา จ,งเป2นส �งจ�าเป2นท��พน�กงานเล�$ยงส�ตว�จะตระหน�กถ,งความส�าค�ญของส �งท��ด-เหม!อนจะเปล��ยนแปลงไปเพ�ยงเล�กน)อย พน�กงานเล�$ยงส�ตว�ควรช�วยส�ตวแพทย�ในการกระต )นให)ส�ตว�แสดงปฏ ก ร ยาเพ!�อด-การตอบสนอง

การการว น จฉ�ยและการร�กษาส�ตว�ในสวนส�ตว�ม�กระบวนการคล)ายก�บการร�กษาส�ตว�เล�$ยง ยกเว)นว ธ�การใช)ยาและการจ�บบ�งค�บ เม!�อเปร�ยบเท�ยบการร�กษาท��วๆไปโรคท��ม�ผลกระทบต�อส�ตว�ท��หาก นเองตามธรรมชาต ส�ตวเล�$ยงหร!อส�ตว�ท��ใกล)ช ดก�บมน ษย�ประสบความส�าเร�จในการ�กษามากท��ส ด และบ�อยคร�$งท��แพทย� หร!อท�นตแพทย� ต)องปร,กษาหร!อขอความช�วยเหล!อเก��ยวก�บการบ�าบ�ดร�กษาในกรณ�ท��การร�กษาน�$นม�ความซ�บซ)อน รวมถ,งต)องม�ว ชาความร-)ด)านกายว ภาค สร�ระว ทยา พฤต กรรม โภชนะ พยาธ ว ทยา และอน กรมว ธานเพ!�อใช)เปร�ยบเท�ยบเม!�อต)องร�กษาส�ตว�ชน ดเด�ยวก�นหร!อใกล)เค�ยงก�น

การฝ�กพฤต�กรรมสามารถฝWกส�ตว�ให)แสดงพฤต กรรมท��ง�ายต�อการด-แลส ขภาพส�ตว�ได)โดยใช)ว ธ�ส�งเสร มทางบวก

ในส�ตว�เล�$ยงน$�าล-กด)วยนม ส�ตว�ปSก ส�ตว�เล!$อยคลาน และส�ตว�สะเท น ท��ผ�านการฝWกและควบค มพฤต กรรมมาแล)วจะช�วยให)ท�างานสะดวกต�อการจ�ดการก�บต�วส�ตว� หร!อกระบวนการทางการแพทย� การฝWกพฤต กรรมส�ตว�น�$รวมถ,งการเคล!�อนย)ายส�ตว�ออกจากส�วนแสดงเพ!�อช��งน$�าหน�ก ใส�อ ปกรณ�จ�บบ�งค�บ หร!อเข)ากล�องขนย)าย ส�วนกระบวนการทางการแพทย�น�$นรวมถ,งการเก�บต�วอย�างม-ลหร!อป3สสาวะ การเจาะเล!อด การฉ�ดยา การทดสอบโรคว�ณโรค และการตรวจทางทวารหน�กหร!อช�องคลอด บ�อยคร�$งท��การฝWกจะท�าควบค-�ก�นไปก�บแผนการส�งเสร มพฤต กรรมส�ตว�ท�$งทางด)านพฤต กรรมและส �งแวดล)อม

การส�งเสร มพฤต กรรมน�$นจะถ-กออกแบบมาเพ!�อกระต )นให)ส�ตว�ได)แสดงพฤต กรรมตามธรรมชาต เช�น เพ �มโอกาสในการให)ส�ตว�ได)เด นหาอาหารเอง หร!อม�ปฏ ส�มพ�นธ�ทางส�งคม ให)ส�ตว�ได)ใช)เวลาเท�าก�บส�ตว�ท��อาศ�ยอย-�ในธรรมชาต

Page 4: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

การจ�บบ�งค�บส�ตว�ในสวนส�ตว�ส�วนใหญ�ม�กจะต�อต)านการจ�บบ�งค�บซ,�งอาจท�าให)ส�ตว�ได)ร�บบาดเจ�บมากกว�าเด ม

การจ�บบ�งค�บทางกายภาพน�$นต)องเข)าใจข)อจ�าก�ดของส�ตว�ด)วยว�า ส�ตว�บางชน ดต)องการการจ�ดการเพ�ยงเล�กน)อย บางชน ดต)องด-แลอย�างใกล)ช ด อ ปกรณ�ประเภทกรงบ�บหร!อซองบ�งค�บ ถ-กออกแบบเพ!�อน�ามาใช)ก�บส�ตว�ท��จ�บยาก ต�วใหญ� หร!อส�ตว�ท��อ�นตราย

ม�หลายกระบวนการท��สามารถน�ามาปฏ บ�ต ก�บส�ตว�ท��อย-�ในอ ปกรณ�จ�บบ�งค�บได)โดยไม�ต)องท�าการวางยาสลบ เช�น การตรวจส ขภาพร�างกาย การทดสอบโรคว�ณโรค การฉ�ดยา หร!อการให)ยาชา การเก�บต�วอย�างเล!อด การต�ดแต�งก�บเท)าหร!อเล�บท��ผ ดร-ป หร!อการร�กษาเฉพาะท��

Page 5: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

การออกแบบอ ปกรณ�ในการจ�บบ�งค�บน�$นจะใช)ว�สด และโครงสร)างท��แตกต�างก�นไป บ)างออกแบบให)ท�างานด)วยการเคล!�อนท��ของผน�งฝ3\งใดฝ3\งหน,�งเข)ามาเพ!�อจ�บบ�งค�บส�ตว�ท��ข�ดข!น ให)ส�ตว�เข)าถ,งท��โล�งท��เตร�ยมไว)ได)อย�างปลอดภ�ย ในส�ตว�ก�บส�วนใหญ�จะออกแบบท��จ�บบ�งค�บเป2นร-ปต�ว V เม!�อส�ตว�เข)าไปอย-�ในอ ปกรณ� พ!$นท��ท��ส�ตว�เหย�ยบอย-�จะลดระด�บลง เท)าส�ตว�จะลอยอย-�เหน!อพ!$น ส�วนต�วส�ตว�จะเข)าไปอย-�ในอ ปกรณ�จ�บบ�งค�บร-ปต�ว V หากเป2นไปได)ควรใช)ฝWกส�ตว�ให)เข)ากล�องหร!อล�งขนย)ายด�กว�าการจ�บบ�งค�บให)ส�ตว�เข)ามาควรออกแบบให)ส�ตว�ใช)พ!$นท��น�$นๆเป2นประจ�า ว�สด อ ปกรณ�จ�บบ�งค�บส�ตว�ท��ใช)ในส�วนแสดง เช�น กล�อง ล�ง ควรต ดต�$งไว)ก�บประต-ท��สามารถควบค มการท�างานได)จากระยะไกล เม!�อม�การขนย)ายส�ตว�เข)าส-� anesthetic chamber หร!อล�งขนย)าย ควรม�อ ปกรณ�ในการช��งน$�าหน�กอย-�ในบร เวณน�$นด)วย

Page 6: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

ในการจ�บบ�งค�บส�ตว�เล�$ยงล-กด)วยน$�านมขนาดเล�กและส�ตว�ปSก อาจใช)สว งตาข�ายซ,�งม�ความล,กพอท��จะไม�ท�าให)ส�ตว�หล ดออกมา ด)านบนส ดของตาข�ายสามารถบ ดเป2นเกล�ยวได)เพ!�อป6องก�นส�ตว�หลบหน�

ผ-)ท��อย-�ในกระบวนการจ�บบ�งค�บน�$ต)องร-)หน)าท��ของต�วเอง ต)องเข)าใจพฤต กรรมและศ�กยภาพในการป6องก�นต�วของส�ตว� ซ,�งเป2นส �งจ�าเป2นท��จะท�าให)แน�ใจว�าท�$งคนและส�ตว�จะปลอดภ�ย ควรสวมถ งม!อหนาๆ เพ!�อป6องก�นอ�นตรายจากเข�$ยวและเล�บของส�ตว�ท��จะท�าการจ�บ แต�ต)องไม�ใช)แรงบ�บมากจนเก นไปเพราะถ งม!อจะท�าให)ร-)ส,กถ,งแรงกระท�าน)อยลง สามารถฆ�าเช!$อโรคถ งม!อหนาๆ น�$ได)ด)วยการรมฟอร�มาล น

Page 7: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

การว�น�จฉ�ยโรคส �งท��ส�าค�ญท��ส ดของการว น จฉ�ยโรค ค!อการบ�นท,กประว�ต ของส�ตว�อย�างด�และละเอ�ยด เม!�อม�การวางยา

สลบส�ตว� การเก�บต�วอย�างเพ!�อน�าไปตรวจทางห)องปฏ บ�ต การ ( CBC, biochemical profile, serology, cytology) การตรวจหาพยาธ จากต�วอย�างม-ล การว เคราะห�ย-ร�นในป3สสาวะ การเพาะเช!$อแบคท�เร�ยท��ใช)ออกซ เจน และไม�ใช)ออกซ เจน เช!$อรา และเช!$อไวร�ส ความแตกต�างด)านกายว ภาคของแต�ละชน ดเปร�ยบเท�ยบก�บต�วควบค ม โดยปกต จะท�าการเอ�กซเรย� อ�ลตราซาวด� Endoscope laparoscopy และผ�าต�ดเล�ก ส�วนการท�า computed tomography และ MRI ม�น)อยมาก เว)นแต�ในกรณ�ท��ม�ความจ�าเพาะเจาะจง ซ,�งในความเป2นจร งแล)วท กๆ กระบวนการท��ใช)ก�บส�ตว�ชน ดอ!�นก�สามาถน�ามาปร�บใช)ก�บส�ตว�ในสวนส�ตว�ได)

Page 8: สัตว์ในสวนสัตว์ 2
Page 9: สัตว์ในสวนสัตว์ 2
Page 10: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

การใช!ยายาท��ใช)ส�าหร�บส�ตว�ในสวนส�ตว�ม�ไม�ก��ชน ด แต�ถ)าม�การต ดฉลากเป2นยาควบค มพ เศษกฎหมายอน ญาตให)

ใช)ก�บส�ตว�ได) การให)การด-แลด)านการแพทย�ก�บส�ตว�ในสวนส�ตว�ให)ม�ค ณภาพจะต)องทราบข)อม-ลเก��ยวก�บการร�กษาโรคจากเอกสารประกอบการใช)ยา ข)อบ�งใช) ปร มาณยาท��จะใช) ความเข)าก�นของยา และความเป2นพ ษ ด�งน�$นในการประเม นปร มาณยาท��จะใช)ต)องร-)ขอบเขตและป3จจ�ยต�างๆ ท��จ�าเป2นต�อส�ตว�ชน ดน�$นๆ เม!�อเร �มม�การให)ยา ข)อม-ลต�างๆเหล�าน�$จะต)องเก�บไว)ประกอบการต�ดส นใจเม!�อม�ผลอ�นเก ดจากการร�กษา โดยเฉพาะอย�างย �งในยาบางชน ดอาจม�ผลเป2นพ ษต�ออว�ยวะได)

ส�ตว�ท�$งหลายม�อ�ตราเมตาบอล ซ,มแตกต�างก�น เช�น ง-และนก จ,งต)องพ จารณาและประเม นปร มาณยาท��ใช) ท�$งยาปฏ ช�วนะ ยาต)านเช!$อรา และยาแก)ปวด เช�นเด�ยวก�นก�บการวางยาสลบ ซ,�งความร-)ในการใช)ยาส�ตว�ในสวนส�ตว�น�$นเก ดจากการส��งสมประสบการณ�จากส�ตว�แต�ละชน ดท�ละเล�กท�ละน)อย

เม!�อต)องใช)ยาก�บส�ตว�ท��อย-�เป2นรวมก�นเป2นกล �มในคร�$งแรก ควรใช)ยาก�บส�ตว�เพ�ยงหน,�งหร!อสองต�วก�อนถ)าไม�พบความผ ดปกต ให)ด�าเน นการร�กษาส�ตว�กล �มน�$นต�อไปได)

โดยท��วไปส�ตว�ในสวนส�ตว�จะม�การแบ�งกล �มตามอ�ตราเมตาบอล ซ,ม จ,งควรประเม นปร มาณการใช)ยาจากข)อม-ลท��ม�อย-�ในกล �มเท�าท��จะท�าได) โดยท��วไปส�ตว�ขนาดเล�กจะม�ปร มาณการใช)ยาส-งกว�าส�ตว�ท��ม�ขนาดใหญ� ยกต�วอย�างเช�น ส�ตว�ในกล �มเมตาบอล ซ,มเด�ยวก�นท��ม�ขนาดต�วต�างก�น ๑๕ เท�าอาจต)องการปร มาณยาเพ�ยงคร,�งเด�ยวของส�ตว�ท��ม�ขนาดต�วเล�กกว�า ถ)าเป2นไปได)ควรปร,กษาข)อม-ลด)านเภส�ชน�จลศาสน�ส�าหร�บส�ตว�ชน ดน�$นๆ ก�อนท�าการร�กษา

การใช)ยาสามารถเก ดความช�านาญได) การให)ส�ตว�ก นยาเองม�ข)อด�ค!อไม�ไปรบกวนส�ตว�แต�ส�ตว�อาจได)ร�บปร มาณยาไม�เพ�ยงพอโดยเฉพาะส�ตว�ท��อย-�รวมก�นเป2นกล �ม การผสมยาลงไปในอาหารท��ส�ตว�ชอบช�วยให)การร�กษาเป2นไปง�ายข,$น การให)ยาปฏ ช�วนะทางช�องปากในส�ตว�ก�บหร!อส�ตว�ชน ดอ!�นสามารถท�าลายเช!$อแบคท�เร�ยและเช!$อราท��น�าไปส-�ป3ญหาในระบบทางเด นอาหารได) การให)ส�ตว�ก นยากล�อมประสาทหร!อยาสลบ สามารถส�งผลกระทบต�อการออกฤทธ lของยาในระยะเร �มต)น ระหว�างท��สลบ และความล,กของการสลบ เน!�องจากปร มาณยาท��ก นเข)าไปไม�เพ�ยงพอและด-ดซ,มช)า การฉ�ดยาเข)ากล)ามเน!$อ ท�าได)ค�อนข)างยากเว)นแต�ม�อ ปกรณ�ช�วยในการจ�บบ�งค�บ หร!ออาจม�การด�ดแปลงจากเข�มฉ�ดยามาเป2นปTนย งล-กดอก อย�างไรก�ตามการฉ�ดยาด)วยว ธ�น�$อาจท�าให)ส�ตว�ได)ร�บบาดเจ�บหร!อเจ�บปวดมากข,$นจากการย งล-กดอก โดยเฉพาะเม!�อต)องให)ยาในปร มาณมากข,$นในระยะไกล (เช�น ให)ยา ๑๐ ml.ในระยะทาง ๕๐ m.) ซ,�งสามารถลดการเก ดป3ญหาน�$ได)โดยเล!อกใช)ยาท��ม�ความเข)มข)นเหมาะสม รวมถ,งชน ดของปTนย งล-กดอกท��จะใช) นอกจากน�$ควรม�การฝWกใช)อ ปกรณ�ในการย งล-กดอกน�$ให)ช�านาญและม�ความแม�นย�าก�อนจะน�าไปการใช)งาน เช�นเด�ยวก�บอาว ธอ!�นๆท��ควรเก�บให)พ)นจากม!อเด�กเพ!�อป6องก�นการเก ดเหต ไม�พ,งประสงค� การฉ�ดยาเข)ากล)ามเน!$อในระยะใกล)เก ดเจ�บปวดได)น)อยกว�าในท��น�$รวมถ,งการใช) syringe poles หร!อ blow guns

Page 11: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

ส�วนการฉ�ดยาเข)าเส)นเล!อดโดยท��วไปจะถ-กจ�าก�ดให)ใช)ในการวางยาสลบหร!อใช)ในกระบวนการจ�บ

บ�งค�บหร!อใช)ในระหว�างท�าการร�กษาในคอกก�กขนาดเล�ก

ข!อปฏ�บ�ต�การเก�บรวบรวม การขนส�ง และการจ�ดแสดงส�ตว�ป[าต)องม�การปฏ บ�ต ตามกฏหมาย ข)อก�าหนดของ

ร�ฐบาล ท)องถ �น ใบอน ญาตเป2นส �งจ�าเป2นท��ใช)ในการจ�ดการเก��ยวก�บต�วส�ตว�แต�ละชน ดซ,�งปฏ บ�ต ตามกฏระเบ�ยบ ข)อบ�งค�บ ข)อก�าหนดด)านส ขภาพโดยเฉพาะในประเทศสหร�ฐอเมร กา รวมถ,งพระราชบ�ญญ�ต เก��ยวก�บสว�สด ภาพส�ตว� การก�กโรคส�ตว� และศ-นย�ควบค มโรค การป6องก�นการน�าเข)าส�ตว�กล �มล งและค)างคาวท��อย-�ในกรงเล�$ยง

Page 12: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

การวางยาสลบส�ตว�ในสวนส�ตว�เม!�อต)องวางยาสลบจะต)องด�าเน นการอย�างระม�ดระว�ง ม�ว ธ�วางยาสลบในส�ตว�เล�$ยง

หลายว ธ�ท��ต)องการการจ�บบ�งค�บน)อย และต)องค�าน,งถ,งความสว�สด ภาพส�ตว�และความปลอดภ�ยของคนและส�ตว� ก�อนท��จะท�าการวางยาสลบส�ตว�ป[าในสวนส�ตว� ส�ตวแพทย�จะต)องค )นเคยก�บส�ตว�ชน ดน�$น และท�าการเล!อกใช)ยาสลบท��เหมาะสม ต)องท�าการบ�นท,กการวางยาสลบส�ตว�แต�ละต�ว ในส�ตว�ต�วอ!�น หร!อส�ตว�ชน ดเด�ยวก�น ควรท�าการศ,กษาเอกสารอ)างอ งทางว ชาการท��เก��ยวข)องก�อน ต)องปร,กษาผ-)ม�ประสบการณ�ในการวางยาสลบส�ตว�ชน ดน�$น เน!�องจากส�ตว�แต�ละชน ดม�ผลตอบสนองต�อชน ดและปร มาณยาท��ใช)แตกต�างก�นอย�างมาก ป3จจ�ยท��ท�าให)ส�ตว�ตอบสนองต�อยาแตกต�างก�น ข,$นอย-�ก�บอาย เพศ ช�วงเวลาในการส!บพ�นธ � ภาวะทางโภชนาการ และท��ส�าค�ญท��ส ดค!อ สภาวะทางอารมณ�ก�อนให)ยา และขณะให)ยา ในส�ตว�ท��ม�อาการต!�นเต)นจะใช)ยาในปร มาณมากกว�าปกต และม�แนวโน)มท��จะม�อ ณหภ-ม ร�างกายส-งข�$นว กฤต ระบบทางเด นหายใจถ-กกด ร�างกายม�ภาวะความเป2นกรดส-ง ภาวะกล)ามเน!$ออ�กเสบท��เก ดข,$นจากกระบวนการจ�บบ�งค�บ ซ,�งพบบ�อยในพวกส�ตว�ก�บ และกล �มนกท��ม�ขายาว

Page 13: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

การส�งเกตส�ญญาณช�พขณะท��ส�ตว�สลบ ได)แก� อ�ตราการเต)นของห�วใจ อ�ตราการหายใจ อ ณหภ-ม ร�างกาย คล!�นไฟฟ6าห�วใจ ความอ �มต�วของออกซ เจนในเล!อด ซ,�งจะต)องให)ความสนใจส�ตว�ตลอดระยะเวลาท��ท�าการวางยาสลบส�ตว� รวมถ,งการจ�ดท�าทางให)เหมาะสม การใช)ว�สด รองท��เหมาะสมในกรณ�ท��ม�สภาพอากาศร)อนจ�ดหร!อเย�นจ�ด เพ!�อป6องก�นการเก ดอาการแทรกซ)อน

หากจะท�าการวางยาสลบในส�วนแสดงควรพ จารณาอย�างรอบคอบก�อนการเร �มต)นใช)ยาสลบและท�าด)วยความระม�ดระว�ง เพ!�อลดความภาวะแทรกซ)อนต�างๆ เช�น ในส�ตว�ท��ถ-กย งด)วยล-กดอกยาสลบ อาจม�อาการต!�นตกใจว �งชนร�$วหร!อส �งก�ดขวาง หร!อม�ต�วอ!�นๆในฝ-งอาจเข)ามาท�าร)ายจนท�าให)ส�ตว�ท��โดนล-กดอกย งยาสลบได)ร�บบาดเจ�บหร!อตายได) เม!�อส�ตว�เร �มแสดงอาการตอบสนองต�อยาสลบ

Xylazine (an ๒-adrenoreceptor agonist) เม!�อใช)เป2นยาเด��ยว เพ!�อท�าให)ส�ตว�ซ,มและสามารถจ�ดการก�บต�วส�ตว�ได) ซ,�งใช)ในส�ตว�ก�บบางชน ดโดยเฉพาะในส�ตว�ตระก-ลว�ว (Bovids) และแก)ฤทธ lยาสลบโดยใช) Yohimbine tolazoline หร!อ atipamezole ไม�ควรใช) Xylazine เป2นยาเด��ยวในการท�าสลบส�ตว�ในกล �มส�ตว�ก นเน!$อท��ด ร)าย เพราะระด�บของการสลบไม�เพ�ยงพอท��จะท�างานได) ส�ตว�อาจต!�นและก)าวร)าวได)เม!�อถ-กกระต )น cyclohexamine ketamine (แบบเป2นยาเด��ยว หร!อใช)ร�วมก�นก�บยากล�อมประสาทหร!อยาระง�บประสาทต�วอ!�น เช�น xylazine หร!อ medetomidine ) ใช)เป2นยามาตรฐานในการวางยาสลบส�ตว�เล�$ยงล-กด)วยน$�านมขนาดเล�กถ,งขนาดกลาง โดยเฉพาะอย�างย �งในกล �มส�ตว�ก นเน!$อ(carnivore) กล �มไพรเมท(primate) และ ส�ตว�ก�บบางชน ด ketamine ม�ความเข)มข)น ๒๐๐ mg/ ml. สามารถใช)ในปร มาตรน)อยลงได) และเม!�อใช)ร�วมก�บยาระง�บประสาทหร!อยากล�อมประสาทจะเหน��ยวน�าให)สลบเร�วข,$น ต!�นเต)นน)อย กล)ามเน!$อผ�อนคลายและท�าให)การน�าสลบเป2นไปอย�างราบร!�น ส�ตว�ฟTUนต�วได)ด�กว�าการใช) ketamine อย�างเด�ยว

โดยยาระง�บประสาท Xylazine หร!อ Medetomidine สามารถแก)ฤทธ lยาโดยใช)ยาต)านสลบ Yohimbine, Tolazaline หร!อ Atipamezole จ,งสามารถลดปร มาณการใช) Ketamine ได) ท�าให)ส�ตว�ฟTUนจากการสลบได)อย�างรวดเร�วและสมบ-รณ�

Tiletamine-zolazepam เป2นยากล�อมประสาทท��ม�ความปลอดภ�ยก�บส�ตว�ท��ส ด เหน��ยวน�าเร�ว และท��ความเข)มข)น ๒๐๐ mg/ ml. อน ญาตให)ใช)ท กว�นได)ในปร มาณน)อย

การสลบในระยะเร �มต)น (onset) ท��เก ดข,$นอย�างรวดเร�วและม�ระยะเวลาส�$น เป2นการแสดงผลจากการน�าสลบโดยใช)ยาระง�บประสาท Hypnotic propofol เป2นส �งท��ด,งด-ดให)น�ามาใช)ก�บส�ตว�ในสวนส�ตว�อย�างไรก�ตามถ)าจ�าเป2นต)องฉ�ดยาเข)าเส)นเล!อด ให)ใช)ตามข�ดจ�าก�ดของส�ตว�แต�ละชน ด เช�น ส�ตว�เล!$อยคลานส�ตว�ปSก และส�ตว�เล�$ยงล-กด)วยน$�านมขนาดเล�ก ท�$งย�งปลอดภ�ยเม!�อต)องใช)ยาช�วยในการจ�บบ�งค�บส�ตว�

ในส�ตว�เล�$ยงล-กด)วยน$�านมขนาดใหญ�ท��ถ-กท�าให)สลบเป2นคร�$งแรก จะต)องเสร มยาเหน��ยวน�าการสลบเพ �มข,$น หร!ออาจใช)ร�วมก�บต�วยาต�วอ!�น

Page 14: สัตว์ในสวนสัตว์ 2

โรคส�ตว�ต�ดคนส�ตว�ท��เล�$ยงแบบปล�อยให)หาก นอ สระและส�ตว�ป[าท��เอามาเล�$ยงในกรงอาจม�โรคส�ตว�ส-�คนแฝงมาด)วย ผ-)ท��

ปฏ บ�ต งานเก��ยวก�บส�ตว�เหล�าน�$จ,งม�ความเส��ยงด)านส ขภาพ ในส�ตว�เล!$อยคลานปกต จะไม�แสดงอาการแต�จะเป2นพาหะน�าเช!$อ Salmonella spp. อาจต ดเช!$อ Chlamydophila spp. จากส�ตว�ปSก หร!อต ดเช!$อว�ณโรคจากส�ตว�เล�$ยงล-กด)วยน$�านมโดยเฉพาะอย�างย �งในพวกล งและส�ตว�ก�บซ,�งสามารถแพร�โรคจากคนหร!อส�ตว�ท��เป2นโรคไปส-�พน�กงานเล�$ยงส�ตว�คนอ!�นในสวนส�ตว�ได) เช!$อแบคท�เร�ยบางต�ว หร!อพยาธ บางชน ดในพวกล งสามารถต ดต�อไปย�งคนได) พวกค)างคาวอาจเป2นแหล�งสะสมของโรคพ ษส น�ขบ)าหร!อ Histoplasma spp.

ส�ตว�ก นเน!$อท��เป2นส�ตว�เล!$อยคลาน นก หร!อส�ตว�เล�$ยงล-กด)วยน$�านม ท��ก นเน!$อท��ไม�ส ก หร!อเหย!�อท�$งต�วเป2นอาหารหล�ก อาจม�การพ�ฒนาไม�แสดงอาการออกมา แต�จะเป2นพาหะน�าเช!$อ Salmonella spp. ในระยะถ�ดมา ม�ส�ตว�มากมายในสวนส�ตว� เช�นเด�ยวก�บส�ตว�เล�$ยงอ!�นๆ หร!อส�ตว�พ!$นเม!องในสวนส�ตว�ท��เล�$ยงโดยให)ส�มผ�สก�บพ!$นด น อาจเป2นท��พ�กของเช!$อ Leptospira spp.

การให)ร�บร-)ถ,งการม�โรคส�ตว�ส-�คนน�$ในองค�กรเป2นการลดความเส��ยงต�อการต ดโรคของพน�กงานเล�$ยงส�ตว�และผ-)มาเท��ยวชม ซ,�งเป2นส�วนส�าค�ญในการปฏ บ�ต ตนเก��ยวก�บส�ตว� ผ-)ท��อย-�ในสวนส�ตว�สามารถป6องก�นตนเองได)ตามความต)องการ (เช�น สวมถ งม!อ หน)ากาก) แนะน�าให)ม�การล)างม!อบ�อยๆ