พระอภธรรม ๗ คมภร

คำ�ยอพระอภธรรม ๗ คมภร คอ สำ. ว. ธ�. ป. ก. ย. ป.คำ�เตมพระอภธรรม ๗ คมภร คอ

๑. สำ. หม�ยถง คมภรพระธรรมสงคณ๒. ว. หม�ยถง คมภรพระวภงค๓. ธ�. หม�ยถง คมภรพระธาตกถา๔. ป. หม�ยถง คมภรพระปคคลบญญต๕. ก. หม�ยถง คมภรพระกถาวตถ๖. ย. หม�ยถง คมภรพระยมก๗. ป. หม�ยถง คมภรพระมหาปฎฐาน

คมภรท ๑ พระธรรมสงคณ

พระบาล คำาแปลกสล� ธมม�, อกสล� ธมม�, ธรรมทงหล�ย ทเปนกศล, ธรรมทงหล�ยอพย�กต� ธมม� ทเปนอกศล ธรรมทงหล�ย ทเปนอพย�กฤตกตเม ธมม� กสล�? ธรรมทงหล�ย ทเปนกศ�ล เปนไฉนเล�?ยสม สมเย ก�ม�วจรำ กสลำ ก�ม�วจรกศลจต สหรคตแลวดวยโสมนสจตตำ อปปนนำ โหต สมปยตแลวดวยญ�ณปร�รภเอ�รป�รมณหรอโสมนสสสหคตำ ญ�ณสมปยตตำ, หรอว�สทท�รมณ คนธ�รมณหรอ หรอว�รป�รมมณำ ว� สทท�รมมณำ ว� รส�รมณ โผฏฐพพ�รมณหรอ หรอว�ธมม�-

คนธ�รมมณำ ว� รส�รมมณำ ว� รมณ กหรอว�อ�รมณใด ๆ เปนจตทเกดขนโผฏฐพพ�รมมณำ ว� ธมม�รมมณำ แลว ในสมยใด,ว� ยำ ยำ ว� ปน�รพภ,ตสม สมเย ผสโส โหต, ในสมยนน ผสสะ ยอมเกด, อวกเขปคออวกเขโป โหต, เย ว� ปน สม�ธยอมเกด, กหรอว� น�มธรรมเหล�ใดตสม สมเย, อญเญป อตถ แมเหล�อนทอ�ศยกนเกดขนแลวในสมยนนปฏจจ สมปปนน�, อรปโน มอย, ธรรมทงหล�ยเหล�น เปนกศลฯธมม�, อเม ธมม� กสล�.

ยอสภาวะในคมภรน๑. กสล� ธมม� ธรรมทเปนกศล หม�ยเอ� กศลจต ๒๑ เจตสก ๓๘๒. กสล� ธมม� ธรรมทเปนอกศล หม�ยเอ� อกศลจต ๑๒ เจตสก ๒๗๓. อพย�กต� ธมม� ธรรมทเปนอพย�กฤต หม�ยเอ� วบ�กจต

๓๖ กรย�จต ๒๐ รป ๒๘ นพพ�น ๑๔. อ�รมณ ๖ หม�ยเอ� รป ๑ เสยง ๑ กลน ๑ รส ๑ โผฏฐพพะ คอ

เยน รอน ออน แขง อก ๓ รวมเปน ๗ เรยกว� วสยรป ๗๕. ธมม�รมณ ๖ หม�ยเอ� ปส�ทรป ๕ สขมรป ๑๖ จต ๘๙ เจตสก ๕๒

รป ๒๘ พระนพพ�น ๑ และบญญต๖. ปโรปณณ�สธรรม ๕๖ คอ

ก. ผสสปญจกะ ๕ คอ ผสสะ เวทน� สญญ� เจตน� จตฯข. วตกกปญจกะ ๕ คอ วตก วจ�ร ปต สข และเอกคคต�ฯ

ค. อนทรยอฏฐกะ ๘ คอ สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สม�ธนทรย ปญญนทรย มนนทรย โสมสสสนทรย และชวตนทรยฯ

ฆ. สมม�ทฐปญจกะ ๕ คอ สมม�ทฐ สมม�สงกปปะ สมม�ว�ย�มะ สมม�สต สมม�สม�ธฯ

ง. สทธ�พลสตตกะ ๗ คอ สทธ�พละ วรยะพละ สตพละ สม�ธพละ ปญญ�พละ หรพละ โอตตปปพละฯ

จ. อโลภตกะ ๓ คอ อโลภะ อโทสะ และอโมหะฯฉ. อนภชฌ�ตกะ ๓ คอ อนภชฌ� อพย�บ�ท สมม�ทฐ ฯช. หรทกะ ๒ คอ หร โอตตปปะ ฯฌ. ปสสทธทกะ ๒ คอ ก�ยปสสทธ จตตปสสทธ ฯซ. ก�ยลหต�ทกะ ๒ ค ก�ยลหต� จตตลหต� ฯญ. ก�ยมทต�ทกะ ๒ คอ ก�ยมทต� จตตมทต� ฯฎ. ก�ยกมมญญต�ทกะ ๒ คอ ก�ยกมมญญต� จตตกมมญญ

ต� ฯฎ.ก�ยป�คญญต�ทกะ ค ๑ คอ ก�ยชกต� จตตชกต� ฯฐ. ก�ยชกต�ทกะ ๒ คอ ก�ยชกต� จตตชกต� ฯฑ. สตทกะ ๒ คอ สต สมปชญญะ ฯฒ. สมถทกะ ๒ คอ สต สมปชญญะ ฯณ. ปคค�หทกะ ๒๑ คอ ปคค�หะ อวกเขปะ ฯ

๗. เย ว� ปน ธรรมทเกดรวมในจตตปบ�ทนนอก ๙ คอ มนสก�ร อธโ ม ก ข ฉ น ท ะ ว ร ต ๓ แ ล ะ อ ป ป ม ญ ญ � ๒ (ร ว ม ๙ )หมายเหต ปโรปณณธรรม ๕๖ มปร�กฎอยในพระธรรมสงคณบ�ล หน�ตน และเยว�ปนธรรม ๙ มปร�กฎอยในอรรถส�ลน ฉบบฉฏฐสงค�ยน� หน� ๑๗๖ แมปโรปณณ�สกธรรม ๕๖ ท�นกไดแสดงไวเหมอนกน

รวมคมภรนแลวม ๔ กณฑ คอ1. จตตปป�ทกณฑ แสดงดวยเรองของจตทงหมด

2. รปกณฑ แสดงดวยเรองของรปทงหมด3. นกเขปกณฑ แสดงดวยเรองของตกะ ทกะ และสตตนตกะทงหมด4. อรรถกถ�กณฑ แสดงดวยเรองของเนอคว�มในตกะ ทกะ และ

นคมกถ� ฯ

จบคมภรพระธรรมสงคณ

คมภรท ๒ พระวภงค

บาล

ปญจกขนธ� รปกขนโธ, เวทน�กขนโธ, สญญ�กขนโธ, สงข�รกขนโธ วญญ�ณกขนโธ. ตตถ กตโม รปกขนโธ? ยงกญจ รป อตต�น�คตปจจปปนนำ, อชฌตตำ ว� พหทธ� ว�, โอฬ�รกำ ว� สขมำ ว�, หนำ ว�, ปณตำ ว�, ยำ ทเร ว�, สนตเก ว�, ตเทกชฌำ ภสญญหตว�, อภสงขปตว� อยำ วจจต รปกขนโธ.

คำาแปล

ขนธ ๕ ทงหล�ย คอ รปขนธ, เวทน�ขนธ, สญญ�ขนธ, สงข�รขนธ, วญญ�ณขนธ. ในขนธ ๕ เหล�นน รปขนธ เปนไฉนเล� ? รปอย�งใดอย�งหนง เปนอดต อน�คต และปจจบนกด, เปนภ�ยในหรอภ�ยนอกกด, หย�บหรอละเอยดกด, เลวหรอประณตกด, หรอว� รปใดมอยในทไกลหรอในทใกล, พระผมพระภ�คเจ� ทรงรวมรปนนแลวยอเปนอนเดยวกน ตรสเรยกว� รป“ ” นว� เปนรปขนธ ฯ

ยอสภาวะในคมภรน

ขนธ ๕ หม�ยถง รป เวทน� สญญ� สงข�ร และวญญ�ณ ฯ๑. รปขนธ หม�ยเอ�รป ๒๘ ทแจกออกเปน มห�ภตรป ๔ และอป�ท�ยรป ๒๔๒. เวทน�ขนธ หม�ยเอ�เวทน�เจตสก ๑ แจกออกเปน สข ทกข อเบกข�เวทน�๓. สญญ�ขนธ หม�ยเอ�สญญ�เจตสก ๑ ทแจกออกเปน รป สททะ

คนธะ รสะ โผฏฐพพะ และ ธมมสญญ� ๖๔. สงข�รขนธ หม�ยเอ�เจตสก ๕๐ ทเหลอปรงแตงจตใหเปนบญ

บ�ง บ�ปบ�ง เปนอพย�กฤตบ�ง๕. วญญ�ณขนธ หม�ยเอ�จต ๘๙ หรอ ๑๒๑ ททำ�หน�ท เหน ไดยน ร

กลน รรส รเยน รอน ออน แขง และรธมม�รมณ๖. คำ�ว� ขนธ“ ” ในทน หม�ยคว�มว� ขนธแตละขนธ กจะตองกอง

ดวยลกษณะ ๑๑ อย�งดงทไดกล�วม�แลว คอ จะเปนรปขนธหรอน�มขนธกต�ม กจะตองกองไวดวยลกษณะ ๑๑ คอ อดต, อน�คต, ปจจบน, ภ�ยใน, ภ�ยนอก, หย�บ, ละเอยด, เลว, ประณต, ไกล, ใกล, ฯ

๗. คว�มหม�ยอกอย�งหนง คำ�ว� ขนธ“ ” หม�ยคว�มว� ทรงไวซงคว�มสญเปล� เน�เสย ทงนกเพร�ะว� รปทงหล�ยตงแตเกดปร�กฏม�แตตนจนกระทงเสยชวต กมไดมรปใดหลงเหลออยเลย กล�วคอ เกดม�เท�ไร กสญไปหมดเท�นน แมเวทน�คอสข ทกข หรอเฉย ๆ คว�มจำ�เชนจำ�รป จำ�เสยง จำ�กลน เปนตน สงข�รคอคว�มรก คว�มชง คว�มอสส�รษย� เปนตน หรอวญญ�ณทเคยไดเหน ไดยน ดมกลน ลมรส เปนตน เท�ทเคยมม�แลวตงแตหนมส�ยตลอดจนเฒ�แก กมไดเหลออยเลย เมอมม�แลวกหมดไปอย�งน

ขอทควรสงเกต อนทจรง คมภรวภงคทแปลว� แจกคมภรนองคพระมห�มนสมม�สมพทธเจ� มไดทรงแจกไวเพยงขนธวภงคเท�นน แตทรงแจกไวในพระคมภรนทง ๑๘ วภงค คอ นอกจ�กขนธวภงคแลว กยงม

อ�ยตนวภงค ธ�ตวภงค สจจวภงค อนทรยวภงค ปฏจจสมปป�ทวภงค สตปฏฐ�นวภงค สมมปปธ�นวภงค อทธป�ทวภงค โพชฌงควภงค มคควภงค ฌ�นวภงค อปปมญญ�วภงค สกข�ปทวภงค ปฏสมภท�วภงค ญ�ณวภงค ขททกวตถวภงค และธมมหทยวภงค และทรงแจกไวทงอภธรรมภ�ชนย และสตตนตภ�ชนยตลอดถงปญห�ปจฉกะ โดยแจกไปต�มตกะ และทกะ ซงผใครก�รศกษ� และปฏบตจะทร�บร�ยละเอยดไดในคมภรวภงคนทงหมด

ตวยางทควรทราบ ทรงแจกขนธต�มภธรรมภ�ชนยเปนตนว� รปขนธมอย�งเดยวคอรปทงหมด ไมใชเหต, เปนอเหตกะไมมเหต ไมประกอบดวย สมปยตเหตเปนตนไปจนกระทงถงธรรมทไมเทยง และเปนธรรมทถกคว�มเก�ครำ�คร�ครอบงำ�แลว รวม ๔๔ อย�ง จ�กนนกทรงแจกเปน ๒ อย�งไปจนถงรป ๑๑ อย�ง แลวจงทรงแจกเวทน�ขนธตอไป จนครบขนธ ๕

สำ�หรบสตตนตภ�ชนยนน กทรงขย�ยรป ๑๑ ลกษณะออกไปแตละอย�ง ๆ เชนรปทเปนอดตกทรงแจกออกไปเปน ๙ ลกษณะ มอดตลวงไปแลว นรทธะดบไปแลวเปนตน ทรงแจกทงมห�ภตรป และอป�ท�ยรป แมน�มขนธกทรงแจกเชนกน และทรงแจกออกเปนมลหนง มลสองเปนตนไป เมอจบแลวกตงเปนปญห�ปจฉกะ คอตงเปนคำ�ถ�ม เชนถ�มว� รปขนธ และน�มขนธเปนกศลเท�ไร? อกศลเท�ไร? อพย� กฤตเท�ไร? แจกอกไปจนจบตกะแลวกแจกทกะอก ๑๐๐ จนจบ แมทเหลออก ๑๗ วภงคกทรงแจกโดยนยนเหมอนกน

เพร�ะฉะนนร�ยละเอยดต�ง ๆ ผใครในก�รศกษ�สภ�วะของธรรมชนสงจะทร�บไดจ�กคมภรวภงคทงหมด ฯ

จบคมภรวภงค

คมภรท ๓ ธาตกถา

บาล

สงคโห อสงคโห. สงคหเตน อสงคหตำ. อสงคหเตน สงคหตำ, สงคหเตน สงคหตำ, อสงคหเตน อสงคหตำ, สมปโยโค วปปโยโค, สมปยตเตน วปปยตตำ, วปปยตเตน สมปยตตำ, อสงคหตำ.

คำาแปล

ม�ตก� คอแมบท ๑๔ คอ ธรรมทสงเคร�ะหเข�ได ธรรมทสงเคร�ะหเข�ไมได ๑, ธรรมช�ตทนบสงเคร�ะหเข�ไมได ดวยธรรมทนบสงเคร�ะหเข�ได ๑. ธรรมช�ตทนบสงเคร�ะหเข�ได ดวยธรรมทนบสงเคร�ะหเข�ไมได ๑, ธรรมช�ตทนบสงเคร�ะหเข�ได ดวยธรรมทนบสงเคร�ะหเข�ได ๑, ธรรมช�ตทนบสงเคร�ะหเข�ไมได ดวยธรรมทนบสงเคร�ะหเข�ไมได ๑, ธรรมทประกอบกนได ธรรมทประกอบกนไมได ๑, ธรรมช�ตทประกอบเข�กนไมได ดวยธรรมทประกอบเข�กนได ๑, ธรรมช�ตทประกอบเข�กนได ดวยธรรมทประกอบเข�กนไมได ๑, ธรรมช�ตทประกอบเข�กนได ดวยธรรมทประกอบเข�กนได ๑, ธรรมช�ตทประกอบเข�กนไมได ดวยธรรมทประกอบเข�กนไมได ๑, ธรรมช�ตทประกอบเข�กนไดและทประกอบเข�กนไมได ดวยธรรมทนบสงเคร�ะหเข�กนได ๑, ธรรมช�ตทนบสงเคร�ะหเข�กนไดและทนบสงเคร�ะหเข�กนไมได ดวยธรรมทประกอบกนได ๑, ธรรมช�ตทประกอบกนได และประกอบกนไมได ดวยธรรมทนบลงเข�กนไมได ๑, และธรรมช�ตทนบสงเคร�ะหเข�กนได และนบสงเคร�ะหเข�กนไมได ดวยธรรมทประกอบกนไมได ๑ รวม ๑๔ นย

ขอทควรกำาหนดมาตกา ๑๔ นย

นยท ๑ คอ สงคโห อสงคโห.นยท ๒ คอ สงคหเตน อสงคหตำ.นยท ๓ คอ อสงคหเตน สงคหตำ.นยท ๔ คอ สงคหเต สงคหตำ.นยท ๕ คอ อสงคหเตน อสงคหตำ.นยท ๖ คอ สมปโยโค วปปโยโค.นยท ๗ คอ สมปยตเตน วปปยตตตำ.นยท ๘ คอ วปปยตเตน สมปยตตำ.นยท ๙ คอ สมปยตเตน สมปยตตำ.นยท ๑๐ คอ วปปยตเตน วปปยตตำ.นยท ๑๑ คอ สงคหเตน สมปยตตำ วปปยตตำ.นยท ๑๒ คอ สมปยตเตน สงคหตำ อสงคหตำ.นยท ๑๓ คอ อสงคหเตน สมปยตตำ วปปยตตำ.นยท ๑๔ คอ วปปยตเตน สงคหตำ อสงคหตำ.

ตามนยแหงพระบาลทรงจดมาตกา ไว ๕ คอ :-๑. นยม�ตก� ๒. อพภนตรม�ตก� ๓. นยมขม�ตก� ๔. ลกขณม�ตก� และ ๕. พ�หรม�ตก�

ความประสงคของนย

นยท ๑ ทรงแสดงไขใหทร�บถงธรรมทนบสงเคร�ะหเข�กนได และเข�กนไมได แจกออกเปน ๘ ตอน คอ ขนธ อ�ยตนะ ธ�ต สจจะ อนทรย ปฏจจสมปป�ท�ท ตกะ ทกะ

ยกตวอย�งนยท ๑ ททรงแสดงไวในพระบ�ลธ�ตกถ� ฉบบฉฏฐสงค�ยน� หน� ๓ ขอ ๖ ว�

รปกขนโธ กตห ขนเธห กตห�ยตเนห กตห ธ�ตห สงคหโต, รปกขนโธ เอเกน ขนเธน รปกขนโธ เอเกน ขนเธน เอก�ทสห�ยตเนห เอก�ทสห ธ�ตห สงคหโต, กตห อสงคหโต ? จตห ขนเธห เอเกน�ยตเนน สตตห ธ�ตห อสงคหโต.

แปลว� รปขนธ นบสงเคร�ะหเข�ได ดวยขนธทงหล�ยเท�ไร ? อ�ยตนะทงหล�ยเท�ไร ธ�ตทงหล�ยเท�ไร รปขนธนบสงเคร�ะหเข�ไดแลวดวยขนธ ๑ อ�ยตนะ ๑๑ ธ�ต ๑๑ สงเคร�ะหเข�ไมได ดวยขนธเปนตนเท�ไร ? นบสงเคร�ะหเข�ไมได ดวยขนธ ๔ อ�ยตนะ ๑ ธ�ตทงหล�ย ๗ (จ�กนนกแจกอกไปเปนมละ ตงมล ๑-๒-๓-๔ และ ๕ เปนทสด)

หมายเหต ท�นทตองก�รทร�บร�ยละเอยดนยม�ตก�ทง ๑๔ นยน โปรดตรวจดได ในพระบ�ล และ อรรถกถ�ของธ�ตถถ�นตอไป สำ�หรบในทนขอแสดงไวพอเปนทสนนยเท�นน ฯ

จบคมภรธ�ตกถ�

คมภรท ๔ ปคคลบญญต

ฉ ปญญตตโย. ขนธปญญตต, อ�ยตนปญญตต, ธ�ตปญญตต สจจปยญตต, อนทรยปญญตต, ปคคลปญญตต, กตต�วต�, ปคคล�นำ ปคคคลปญญตต ?

สมยวมตโต อสมวมตโต กปปธมโม, อกปปธมโม, ปรห�นธมโม, อปรห�นธมโม, เจตน�ภพโพ, อนรกขน�ภพโพ, ปถชชโน, โคตรภ, ภยปรโต, อภยปรโต, ภพพ�คมโน, อภพพ�คมโน, นยโต, อนยโต, ปฏปนนโก, ผเลฏฐโต, อรห�, อรหตต�ย ปฏปนโน.

คำาแปล

บญญต ๖ คอ ขนธบญญต, อ�ยตนบญญต, ธ�ตบญญต, สจจบญญต, อนทรยบญญต, ปคคลบญญต มอย ก�รบญญตบคคลว�เปนปคคลบญญต จะมได ดวยประม�ณเท�ไร ? แกว� จะมได ดวยประม�ณเท�น คอ

บคคลผพนวเศษแลวจ�กสมย, บคคลผไมพนวเศษแลวจ�กสมย, บคคลผมฌ�นกำ�เรบ, บคคลผมฌ�นไมกำ�เรบ, บคคลผมฌ�นธรรมเสอม, บคคลผมฌ�นธรรมไมเสอม, บคคลผไมควรเสอมเพร�ะเจตน�, บคคลผควรแกก�รต�มรกษ�, บคคลผเปนปถชน, บคคลผทไดโคร�ภญ�ณ, บคคลผอนเวนจ�กภย, บคคลผอนไวเวนจ�กภย, บคคลผม�ถงคว�มเปนผควร, บคคลผม�ถงคว�มเปนผไมควร, บคคลผแนนอน, บคคลผทปฏบตแลว, บคคลผทตงอยในผล, บคคลเปนอรหนต, บคคลผทดำ�เนนไปแลว เพอคว�มเปนอรหนต ฯ

ขยายความหมายบคคล๑. บคคลผทพนวเศษแลวจ�กสมยนน ต�มอรรถกถ�นย ท�นหม�ย

เ อ � พ ร ะ โ ส ด � บ น พ ร ะ ส ก ท � ค � มและพระอน�ค�มผทไดสม�บตแปดฯ

๒. อสมยวมตตบคคล คอ บคคลผทพนโดยวเศษไมไดแลวจ�กสมย ท�นหม�ยเอ�พระขณ�สพผทเปนสกขวปสสกคอไมไดสม�บตแปดนนเองฯ

๓. กปปธรรมบคคล คอ บคคลผทมธรรมกำ�เรบ ท�นหม�ยเอ�บคคลผทไดสม�บตแลว แตตอม�สม�บตเกดเสอม

๔. อกปปธรรมบคคล คอ บคคลผทมธรรมไมกำ�เรบ ท�นหม�ยถง บคคลผทไดสม�บต แตทว�ไมเสอมฯ

๕. ปรห�นธรรม และอปรห�นธรรมบคคล คอ บคคลผทมธรรมเสอม และไมเสอมนน ต�มอรรถกถ�นยฉบบฉฏฐสงค�ยน� หน� ๓๔ ขอ ๕ ท�นแสดงไดว� ปรห�นธมม�ปรห�นธมมนทเทส�ป“ กปปธมม�กปปธมมทเทสวเสเนว เวทตพพ�. เกวลญห อธ ปคคลสส ปม�ทำ ปฏจจ ธมม�นำ ปรห�นมป อปรห�นมป คหตนต อทำ ปรย�ยเทสน�มตตเมว น�มำ” คว�มว� แมนเทสแหงปรห�นธรรม และอปรห�นธรรมกควรเข�ใจเหมอนกบกปปธรรม และอกปปธรรมนนแหละ ท�นจดไวเพร�ะอ�ศยคว�มประม�ทของบคคลอย�งเดยว จงเปนเพยงปรย�ยเทศน�เท�นน (คว�ม) ไมแตกต�งกนเลย ฯ

๖. เจตน�ภพพบคคล หม�ยถง บคคลผทไมควรเพอคว�มเสอมแหงคว�มตงใจ คอคว�มตงใจเจรญสม�บตอยอย�งเตมทแลว ไฉนเล�จงจะเสอมได ฯ

๗. อนรกขน�ภพพบคคล ท�นหม�ยถงบคคลทไมเสอมจ�กสม�บต ดวยก�รต�มรกษ�เจรญแตอปก�รธรรมเพอคว�มเจรญงอกง�มแหงสม�บตเท�นน ฯ

๘. ปถชนบคคล คอ บคคลผทยงละทฐสญโญชน สลพพตปรม�สสญโญชน และวจกจฉ�สญโญชน ดวยสมจเฉทปห�นยงไมไดนนเอง เมอจะว�กนต�มสภ�วปรมตถแลว กไดแกบคคลทเปนปถชน ๔ จำ�พวก คอ ทคตบคคล สคตบคคล ทวเหตบคคล และตเหตปถชนบคคลนนเอง ฯ

๙. โคตรภบคคล คอ บคคลทกำ�ลงเกดวปสสน�ญ�ณขนโคตรภ ททำ�ล�ยโคตรปถชนรบเอ�พระนพพ�นเปนอ�รมณอยตรงหน�โสด�ปตตมรรค ทในโสด�ปตตมรรควถนน อนน ท�นเอ�เฉพ�ะพระโยค�วจรผกำ�ลงเกดโคตรภญ�ณอยขณะนนเท�นน เรยกว� ขณะทโคตรภญ�ณเกดอย ๓ ขณะ คอ อป�ทขณะ ปตขณะ และภงคขณะ ๓ นนทเรยกกนว� โคตรภ“บคคล” ฯ

๑๐. ภยปรโตบคคล คอ บคคล ๘ คน คอ กลย�ณปถชนและพระเสขบคคล ๗ จำ�พวกทกลวตอภยในทคต ๑ ภยในวฏฏะ ๑ ภยทเกดจ�กกเลส ๑ และภยทถกตเตยน ๑ จงงดเวนจ�กก�รทำ�บ�ปทงตอหน�และลบหลง ฯ

๑๑. อภยปรโตบคคล คอ บคคลผทหมดจ�กคว�มกลวแลว ท�นหม�ยเอ�พระขณ�สพผทสนจ�ก อ�สวะทงปวงแลว ไมมคว�มสะดงกลวตอภยอะไรอกตอไปแลว ฯ

๑๒. ภพพ�คมนบคคล คอ บคคลผทม�ถงคว�มควรเพอบรรลสมมตนย�มอนหม�ยถงพระอรยมรรค ๔ ต�มทพระบ�ลธรรมสงคณแสดงไวในขอ ๑๐๓๖ หน� ๒๑๑ แหงธรรมสงคณบ�ล ฉบบฉฏฐสงค�ยน� เพร�ะบคคลพวกนไมมกมมนตร�ย คออนนตรยกรรม ๕ ไมมกเลสสนตร�ยคอนยตมจฉ�ทฐ และไมมวป�กนตร�ยคอวบ�กขนธทเปนทคต สคต หรอทวเหตกะม�เปนเหตก�งกนอกตอไปแลว นนเอง ฯ

๑๓. อภพพ�คมนบคคล คอ บคคลผทม�ถงคว�มควรเพอคว�มยงหลดพนไมได หม�ยถงบคคลผทยงมเครองก�งกนพระอรยมรรค ๔ ทเรยกว�อนตร�ยคอ มกมมนตร�ย ๕ อย�ง มฆ�ม�รด�เปนตน ๑ มคว�มเหนผดอย�งดงทเรยกว� นตยมจฉ�ทฐ“ ” ๑ มวบ�กขนธเปนอนตร�ยตอมรรคอนเปนสมมตตนย�มธรรม คอเปนสตวทห�เหตไมไดคอเปนทคตบคคล เปนสคตบคคล เปนบคคลสองเหต ๑ มคว�มไมเชอในพระรตนตรย ข�ดปญญ�ทม�พรอมกบปฏสนธป�รห�รกปญญ� และวปสสน�ปญญ� ๑ เปนผทข�ดจ�กอปนสยแหงมรรคผลเปนอภพพบคคล ๑. ฯ

๑๔. นยตบคคล คอ บคคลผทเทยงแทแนนอนตอผลของกรรมทตนจะพงไดรบ โดยไมมสงใดม�ขดขว�งไดเลย ซงในอรรถกถ�ปญจปกรณฉบบฉฏฐสงค�ยน� หน� ๓๗ ขอ ๑๔ ท�นไดพรรณน�ไวว� นยต�นยตนทเทเส อานนตรกาต อ�นนตรกกมมสมงคโน. มจฉาทฏฐกาต นยตมจฉ�ทฏฐสมงคโน. สพเพป เหเต นรยสส อตถ�ย นยตตต� นยตา น�ม. อฏฐ ปน อรยปคคล� สมม�ก�ว�ย อปรปรมคคผลตถ�ยเจว อน

ป�ท�ปรนพพ�นตถ�ย จ นยตตต�ทนยต� น�ม. คว�มว� ในนทเทสแหงนยตะ และ อนยตบคคล ควรมคว�มเข�ใจดงตอไปน บทว� อ�“นนตรก�” หม�ยถงผทมอนนตรยกรรม บท มจฉ�ทฏฐก�“ ” หม�ยถงผทมคว�มเหนผดอย�งดง กบคคลต�มทไดกล�วม�แลวนทก ๆ จำ�พวกชอว� นยตบคคลคอบคคลผทเทยงแทแนนอน เพร�ะแนนอนตอประโยชนแกนรก สวนพระอรยบคคล ๘ ทไดน�มว� นยตบคคล เพร�ะเปนผทแนนอน เพอประโยชนแกมรรคและผลทสง ๆ ขนไป โดยก�รเจรญโดยชอบดวย และแนนอนเพออนป�ท�นพพ�นดวย ฯ

๑๕. อนยตบคคล คอ บคคลทนกเหนอจ�กบคคลทเปนนยตต�มทไดกล�วม�แลวในขอ ๑๔ นนเอง เพร�ะบคคลดงกล�วในขอท ๑๕ น เปนบคคลทไมแนนอนในสวนของคตทพงจะเกดไปดวย ในผลแหงกรรมทคนจะพงไดจ�กก�รกระทำ�ดวย ฯ

๑๖. ปฏปนนกบคคล คอ บคคลผทปฏบตแลว ในอรรถกถ�ปญจปกรณ ฉบบฉฏฐสงค�ยน� หน� ๑๗ ขอ ๑๕ ท�นไดใหคำ�อธบ�ยไวว� (๑๕) ปฏปนนกนทเทเส มคคสมงคโนต มคคฏฐกปคคล� เต ห ผลตถ�ย ปฏปนนตต� ปฏปนนกา น�ม. ควรทำ�คว�มเข�ใจ ในนทเทสแหงปฏปนนกบคคลดงตอไปน บคคลทตงอยในมรรคชอว� มคคสมงคบคคล“ คอ บคคลผทพรอมเพรยงดวยมรรค ดวยว�คนเหล�นน เท�ทไดน�มว� ปฏปนนกบคคล“ ” กเพร�ะเปนผปฏบตแลว เพอประโยชนแกผล ฯ

ผเลฏฐตบคคล คอ บคคลผทตงอยแลวในผล ซงมในอรรถกถ�ปญจปกรณ ในหน�และขอเดยวกน ท�นกไดใหอธบ�ยไวว� ผลสงคโนต ผลปฏล�ภสมงคต�ย ผลสมงคโน. ผลปฏล�ภโต ปฏฐ�ย ห เต ผลสม�ปตต อสม�ปนน�ป ผเล ฐต�เยว น�ม. คว�มว� บทว� ผลสมงคโน“ ” ไดแกผทพรอมเพรยงดวยผล เพร�ะเปนผทพรอมเพรยงดวยผลโดยเฉพ�ะ ดวยว� พระอรยผลบคคลเหล�นน นบตงแตไดผลโดยเฉพ�ะเปนตนม� แมถงไมเข�ผลสม�บตกไดชอว�ตงอยในผลไดแนนอนทเดยว ฯ

สวนพระอรหนตและท�นผปฏบตเพอคว�มเปนพระอรหนตนนในอรรถกถ�ทม� ท�นมไดอธบ�ยไวโดยเฉพ�ะ แตท�นกลบอธบ�ยถงพระอรยบคคลทเปนสมสสไว ๓ จำ�พวกคอ

๑. อรย�ปถสมสส คอ พระอรยบคคลผทกำ�ลงเดนจงกรมเจรญวปสสน�อย กไดบรรลพระอรหตนพพ�น เหมอนกบพระปทมเถระเปนตวอย�ง บ�งองคกนงเจรญวปสสน�อยกไดบรรลพระอรหตแลวกนพพ�นในอรย�บถนนเอง, บ�งองคกนอนเจรญวปสสน�อยแลวไดบรรลพระอรหตในขณะนอนแลวกนพพ�น ในขณะทนอนอยนนเอง อย�งนเรยกว� อรยาปถสมสส“ ”

๒. โรคสมสสอรยบคคล หม�ยถง ท�นผทกำ�ลงเปนโรคภยไขเจบอย ท�นกไมประม�ทรบเจรญวปสสน�แลวกบรรลพระอรหตนพพ�นอย�งพระต ส ส เ ถ ร ะ ท ม ต ว เ น � เ ป น ต น ฯ

๓. ชวตสมสสอรยบคคล หม�ยถง บคคลผทสนชพไปพรอมกบสสะทงสองคออวชช�กบชวตนนเอง

ในอรรถกถ�แหงนน ไดขย�ยสสะออกไปถง ๑๓ อย�งคอ –1. ตณห� เปนปลโพธสสะเครองรบกวน2. ม�นะ เปนวนพนธสสะเครองรบกวน3. ทฐ เปนปร�ม�สสสะเครองยดมน4. อทธจจะ เปนวกเขปสสะเครองทำ�ใหฟงซ�น5. อวชช� เปนสงกเลสสสะเครองทำ�ใหเศร�หมอง6. สทธ� เปนอธโมกขสสะเครองทำ�ใหนอมใจเชอทเปนอปสรรคของ

วปสสน�7. วรยะ เปนปคคหสสะเปนเครองพย�ย�มเกนขดตอวปสสน�

ปญญ�ทจะดำ�เนนตอไป8. สต เปนอปฎฐ�นสสะ สตเปนสภ�พทปร�กฎชดเกนไปจนวปสสน�

ปญญ�อปรศม9. สม�ธ เปนอวกเขปสสะเปนเครองทำ�ใหนงเกนไป

10. ปญญ� เปนทสนสสะ คอเหนชดเกนไปจนศรทธ�เกดย�กไมเสมอกน

11. ชวตทรย เปนสสะอยตอไปหยดไมได๑๒.วโมกขเปนโคจรสสะ คอเปนอ�รมณ๑๓.นโรธมสงข�รเปนสสะเครองปรงแตงดบไมได ฯ

ในบรรด�สสะทง ๑๓ นน พระอรหตมรรคทำ�ล�ยอวชช�ซงเปนสสะของกเลส จตจต ทำ�ล�ยชวตน ทรยทเปนสสะททำ�ใหเปนไป หยดไมได จตทำ�ล�ยชวตตนทรยได แตไมอ�จจะทำ�ล�ยอวชช�ได จตททำ�ล�ยอวชช�กบจตททำ�ล�ยชวตเปนคนละอย�งกน แตสสะทงสองคออวชช� และชวตของท�นผใดถงคว�มสนไปได ท�นผนนจงจะเรยกว� ชวตสมสส“ ” ฯ

จบคมภรปคคลบญญต

คมภรท ๕ กถาวตถ

บาลปคคโล อปลพภต สจฉกตถปรมตเถน�ต ?อ�มนต�.โย สจฉกตโถ ปรมตโถ, ตโต โส ปคคโล อปลพภต สจฉกตถปรม

ตเถน�ต ?นเหวำ วตตพเพ, อ�ช�น�ห หคคหำ, หญจ ปคคโล อปลพภต,

สจฉกตถปรมตเถน ?เตน วต รเ วตตพเพ. โย สจฉกตโถ ปรมตโถ, ตโต โส ปคคโล

อปลพภต สจฉกตถปรมต- เถน�ต มจฉ�.

คำาแปล

สกว�ท ถ�มว� ท�นหยงเหนบคคล โดยอรรถทแจมแจง และโดยอรรถทอย�งยงกระนนหรอ ?

ปรว�ท ตอบว� ใช ฯสกว�ท ซกตอไปว� สภ�พใดทมอรรถอนแจมแจง และมอรรถอย�ง

ยง มปร�กฎอย ท�นเข�ไปหยงเหนบคคลนน โดยอรรถทแจมแจง และโดยอรรถอนยงกระนนหรอ ?

ปรว�ท กล�วปฏเสธว� ไมสมควรจะกล�วอย�งนนสกว�ท กล�วว� ท�นรแตพลงไป ถ�ว� ท�นหยงรเหนบคคลไดโดย

อรรถทแจมแจง และอรรถอย�งยงไดแลวไซร ?เพร�ะเหตนนแล ท�นกควรจะกล�วว� สภ�พใดมอรรถทแจมแจง

และมอรรถอย�งยงมปร�กฎอย ข�พเจ�กเข�ไปหยงเหนบคคลนน โดยอรรถทแจมแจงและโดยอรรถอนเยยมยงได เพร�ะเหตนน ดงน (ในปญห�กรรมน ท�นควรจะกล�วว� ข�พเจ�เข�ไปหยงเหนบคคลโดยอรรถทแจมแจงแลโดยทอย�งยง แตไมสมควรจะกล�วว� สภ�พใดมอรรถทแจมแจง และมอรรถอนอย�งยงปร�กฎอย ข�พเจ�กหยงเหนบคคลนนโดยอรรถทแจมแจง และโดยอรรถทอย�งยงดงน คำ�ของท�น) จงผดพล�ด ฯ หมายเหต อนทจรงบ�ลตรงน มบ�ลเตม แตในอภธรรมคมภรท ๕ เท�ทโบ

ร�ณ�จ�รยของเร�คดม� ไมได เอ�ม�ดวย แตเวล�แปลกแปลใหเตมบ�ลทมอย ฯขอความทควรทำาความเขาใจในคมภรน เปนคมภรทพระโมคคลล

บตร ไดยดเอ�นยเท�ทพระผมพระภ�คเจ�ทรงเทศน�ไวแลว กตงเปนรปสกว�ท และตบกนเปนสตรสำ�หรบถ�ม ๕๐๐ สตร และสตรสำ�หรบแกอก ๕๐๐ สตร เชนเดยวกน ทงนกเพอตองก�รทจะทำ�ล�ยทฐ คอคว�มเหนทผดพล�ดของฝ�ยอนทเปนปฏปกษตอคำ�สอนในพระพทธศ�สน�นนนเอง รวมคำ�ถ�มของฝ�ยพทธ ๕๐๐ ของฝ�ยอน ๕๐๐ สตร จงรวมเปน ๑,๐๐๐ สตรพอด สำ�หรบท�นทสนใจโปรดตรวจดไดในกถ�วตถ และอรรถกถ�ทท�นไดแกไวอย�งวจตรพสด�รแลว ในอรรถกถ�ปญจปกรณ ฯ

จบคมภรกถ�วตถ

คมภรท ๖ ยมก

บาล

เย เกจ กสล� ธมม�, สพเพ เต กสลมล� ?เย ว� ปน กสลมล�, สพเพ เต ธมม� กสล�.เย เกจ กสล� ธมม�, สพเพ เต กสล�มเลน เอกมล� ?เย ว� ปน กสลมเล เอกมล�, สพเพ เต ธมม� กสล�.

คำาแปล

อนโลมปจฉ�ว� ธรรมะทงหล�ย เหล�ใดเหล�หนง ซงเปนกศลมอย, ธรรมะเหล�นนทงหมด เปนมลของกศลใชไหม ?

ปฏโลมปจฉ�ว� กหรอว�ธรรมะเหล�ใด ทชอว�เปนมลของกศลมอย, ธรรมะเหล�นนทงหมด เปนกศลใชไหม ?

อนโลมปจฉ�ว� ธรรมะทงหล�ย เหล�ใดเหล�หนง ซงเปนกศลมอย, ธรรมะเหล�นนทงหมด เปนมลเดยวกนกบกศลมลใชไหม ?

ปฏโลมปจฉ�ว� กหรอว� ธรรมะเหล�ใด ทมมลเปนอนเดยวกนกบกศลมล ธรรมะเหล�นนทงหมด เปนกศลใชไหม ?หมายเหต ต�มคำ�แปล และบ�ลเท�ทยกม�สวดต�มประเพณทงหมดน จะ

เหนว�มแตเฉพ�ะคำ�ถ�มเท�นนทงสวนอนโลมและปฏโลมปจฉ�ไมไดมคำ�วสชน�อยเลย ถ�จะทำ�คว�มเข�ใจเฉพ�ะบ�ลทไดนำ�เอ�ม�สวดกบคำ�แปลเท�นน กยอมจะทำ�คว�มเข�ใจใหไมไดเลยแมแตนอย ยงเปนพระหรอช�วบ�นทไมมพนก�รศกษ�สภ�วะอยบ�งแลว กยงจะมดแปดด�นเหมอนกบเดนเข�ถำ�ทปร�ศจ�กแสงสว�งทเดยว เพอใหเกดแสงสว�งต�มทพอจะทำ�ไดกจะขอแยกคว�มเข�ใจไวในทนสกเลกนอยพอเปน นทสสนนย กอนอนควรจะทร�บถงคำ�ว� กศล“ ” กบคำ�ว� มล“ คอร�กเหง�ของกศล” เสยกอน จงจะแยกออกว�อะไร เปนอะไร ไมอย�งนน มนจะปนกนไปหมดอย�งชนดทไมอ�จจะแยกออกจ�กกนไดเลย กคำ�ว� กศล“ ” เท�ททรงแสดงองคธรรมไวใน

กสลตกะนนกไดแก กศลจต ๒๑ กบเจตสกทเกดรวมกนอก ๓๘ เท�นน สวนมลทเปนร�กเหง�ของกศลนน ม ๓ คอ อโลภะ อโทสะ และอโมหะ เท�นน ทว�น เปนองคธรรมของขอคว�มในพระบ�ลทง ๔ ตอนนเมอไดรบทร�บถงตวธรรมะของคำ�ว� กศล“ ” และคำ�ว� มลคอร�ก“

เหง�ของกศล” แลว กหนม�พจ�รณ�ดพระบ�ล และคำ�แปลทไดยกเอ�ม�สวดกนดว� ต�มคำ�ถ�มทไดถ�มนน หม�ยคว�มถงอะไร ? คำ�ถ�มในอนโลมปจฉ�ทเปนสนนษฐ�นบททว� เย เกจ กสล� ธมม� ? ธรรมะทงหล�ย เหล�ใดเหล�หนง ซงเปนกศลมอย, สพเพ เต กสลมล� ? ธรรมะเหล�นนทงหมดเปนมลของกศลใชไหม ? ซงคำ�ถ�มตอนหลงนเปนอนโลมปจฉ� สงสยบท กจะมคำ�วสชน�ออกม�ว� ตเณว กสลมล�น, อวเสล� ธมม� น กสล-มล�. คว�มว� เฉพ�ะคว�มไมโลภ คว�มไมโกรธ และคว�มไมหลง ๓ ตวนเท�นน ทจดเปนมลคอร�กเหง�ของกศล, กศลธรรมทเหลอคอกศลจต ๒๑ เจตสกอก ๓๕ (โดยยกเอ�กศลเหต ๓ ตว ทออกไปเสยแลว) เปนเพยงกศล แตไมใชเปนมลคอร�กเหง�ของกศล ฯ

สวนบ�ลในปฏโลมปจฉ�ทงสนนฏฐ�นบท และสงสยบททว� เย ว� ปน กสลมล�, สพเพ เต ธมม� กสล� ? คว�มว� กหรอว� ธรรมะเหล�ใดทว�เปนมลของกศลมอย, ธรรมะเหล�นนทงหมด เปนกศลใชไหม ? คำ�วสชน�กจะออกม�ว� อ�มนต�. รบรองว� ใช“ ” ทว�นหม�ยคว�มว�กศลมลคอตวของคว�มไมโลภ คว�มไมโกรธและคว�มไมหลงซงเปนร�กเหง�ของกศลนน นอกจ�กตวเข�จะเปนร�กเหง�ของกศลนน นอกจ�กตวเข�จะเปนร�กเหง�ใหเกดกศลแลว ตวเองกเปนกศลดวย (ทอธบ�ยม�ทงหมดน เปนเรองของบ�ลทเปนคำ�ถ�มในตอนแรก พดถงเรองของมล มลของกศลกบกศลเท�นน)

สวนพระบ�ลในทอนท ๒ ตอม�ทว� เย เกจ กสล� ธมม�, สพเพ เต กสลมเลน เอกมล� ? คว�มว� ธรรมะทงหล�ย เหล�ใดเหล�หนงซงเปนกศลมอยทงหมดมมลเปนอนเดยวกนกบกศลมลใชไหม ? เมอมคำ�ถ�มขนม�อย�งน คำ�วสชน�กจะออกม�ว� อ�มนต�. ซงแปลว� ใช“ ” ทว�น

หม�ยคว�มว� กศลธรรมทงหมดทเกดรวมกนเมอจะแยกออกใหเหนชด ๆ แลว กพอจะจำ�กดคว�มไดว� ในกศลจตตปบ�ทอย�งหนง เชนเกดจตกศลขน ๑ จะมเจตสกเกดขนพรอมกนถง ๓๘ คร�วนในเจตสก ๓๘ นน กยกเอ� เจตสกทเปนมลของกศลคอ อโลภะ อโทสะ และอโมหะ ออกเสย ๓ ตว สวนทเหลออก ๓๕ และจตอก ๑ เปน ๓๖ เมอถ�มว� กศลจต ๑ กบเจตสกทนอกจ�กมลอก ๓๕นน ทงหมดมมลเปนอนเดยวกนกบกศมลใชไหม ตอบว� ใช“ ” ทว�นหม�ยคว�มว� ม ๒ อย�งดวยกนคอ อย�งท ๑ กศลจต ๑ กบ

เจตสกทเหลอจ�กมล ๓๕ กเปนธรรมทมมลเปนอนเดยวกบกศลมลคอตว อโลภะ อโทสะ และอโมหะ อย�งท ๒ หม�ยเอ�ตวมลเองกมมลเปนอนเดยวกนกบกศลมลเหมอนกนคอ อโลภะ กมอโทสะและอโมหะเปนมล อโทสะ กมอโลภะและ อโมหะเปนมล และอโมหะ กมอโลภะและอโทสะเปนมล เพร�ะฉะนน จงไดชอว� มมล“ ” เปนอนเดยวกนกบกศลมลต�มบ�ลนน คร�วน คำ�ถ�มทเกยวกบยมกทเปนมลเดยวกนในปฏโลมปจฉ�ทงสนนฏฐ�นบท และสงสยบททว� เย ว� ปน กสลมเล เอกมล�, สพเพ เต ธมม� กสล� ? คว�มว� กหรอว� ธรรมะเหล�ใด มมลเปนอนเดยวกนกบกศลมล มอย, ธรรมะเหล�นนทงหมด เปนกศลใชไหม ? คำ�วสชน�กจะออกม�ว� อ�มนต�. ซงแปลว� ใช“ ” หม�ยคว�มว� ธรรมะทมมลเปนอนเดยวกนกบกศลมลนน กพอจะรวมไดเปน ๒ พวกคอ กศลทไมใชมล แตมมลเปนอนเดยวกนกบกศลย�งหนง และกศลทเปนตวมล และกมมลเปนอนเดยวกนกบกศลอกอย�งหนง เพร�ะฉะนนในพระบ�ลทว� เย ว� ปน กสลมเลน เอกมล�, กหม�ยเอ�ทงกศล และกศลมล โดยเนนถ�มลงไปว� ทงกศลและทงกศลมลนนเปนกศลใชไหม ? กตองตอบว� ใช“ ” เรองของเรองกมอยเท�นน เปนเพยงเอกเทศเท�นน เพร�ะธรรมะทเกดม�จ�กกศลทอยในปญจโวก�รภพ มใชมแตเฉพ�ะน�มขนธเท�นน แมรทเกดม�จ�กกศลเปนสมฏฐ�นกยงมอย เพร�ะฉะนน ในคำ�ตบของปฏโลมปจฉ�น ท�นจงไดออกวสชน�เปนตวธรรมะทมไดทงรปทงน�มว� รปทเกดจ�กกศลเปนสมฏฐ�น กมมลเปนอนเดยวกนกบกศลมล แตทว�ไมใชกศล, สวนกศลทเหลอกมมลเปนอนเดยวกนกบกศลมลดวย และเปนไดทงกศลดวย คำ�ตอบทว�น เปน

คำ�ตอบทเตมต�มสภ�วธรรมทเดยว ตวธรรมะทงหมดตรงนกไดแก กศลจต ๒๑ เจตสก ๓๘ และกศลจตตชรปอก ๑๗ นนเอง ฯ

ขอสงเกตเกยวกบคมภรยมก เท�ทไดยกเอ�ม�สวดน มเพยงคำ�ถ�มเท�นน และกยอเอ�ม�เฉพ�ะมลยมก กล�วถงเรองกศลมลของกศลและธรรมทเปนมลเดยวกนกบกศลเท�นน ในสวนทยงเหลออกม�กม�ยถง ๑๐ คมภร และในคมภรหนง ๆ กมม�กม�ย เชนในมลยมกนทเทสว�รของกศลตกะ กมถง ๑๐ ว�ระ และใน ๑๐ ว�ระนน กมถง ๔ นยคอ

กศลบท ๔ นย คอ มลนย ๑ มลมลนย ๑ มลกนย มลมลกนย ๑ แมในอกศลบทและอพย�กตบทกม อย�ง ๔ นยเหมอนกน นอกจ�กนนแลว กยงมน�มบทอก ๔ นย ถอ มลนย ๑ มลมลนย ๑ มลกนย ๑ มลมลนย ๑ เมอทรงแสดงมลยมกจบแลว กทรงแสดง ขนธยมก อ�ยตนยมก ธ�ตยมก สจจยมก สงข�รยมก อนสยยมก จตตยมก และอนทรยยมก ในยมกเหล�นกทรงแสดงไวอกม�กม�ย เชนทรงแสดงถงมห�ว�ระไว ในอนสยยกว� อปปตตว�ระ มห�ว�ระ

๑. อนสยว�ระ แยกออกเปน ๓ ตอน คอ อนโลมบคคล อนโลมโอก�ส และอนโลมปคคโลก�ส และแยกออกอก ๓ ตอน คอ ปฏโลมบคคล ปฏโลมโอก�ส และปฏโลมปคคโลก�ส

๒. ส�นสยว�ระ แยกออกเปน ๒ ตอน คอ เปนฝ�ยอนโลม ๓ คอ อนโลมบคคล อนโลมโอก�ส อนโลมปคคโลก�ส แมฝ�ยปฏโลมกม ๓ เชนกน

๓. ปชหนว�ระ ฝ�ยอนโลม ๓ ฝ�ยปฏโลม ๓ รวมเปน ๖๔. ปรญญ�ว�ระ ฝ�ยอนโลม ๓ ฝ�ยปฏโลม ๓ รวมเปน ๖5. ปหนว�ระ ฝ�ยอนโลม ๓ ฝ�ยปฏโลม ๓ รวมเปน ๖

แมในยมกทยงเหลออก ๙ ยมก หรอ ๙ คมภรทยงมไดยกม�แสดง ก ทรงแสดงไวในคมภรนนอย�งวจตรพสด�รเชนกน ผตองก�รโปรดตรวจดไดในทนนเถด เพร�ะในอรรถกถ�ปญจปกรณแกคมภรทหกไดอธบ�ยไวอย�งวจตรพสด�รแลว สำ�หรบในสถ�นทนจะขอยกเอ�ม�แสดงไวพอเปนนท ส ส น น ย เ ท � น น ฯ

จบคมภรยมก

คมภรท ๗ มหาปฏฐาน

บาล

เหตปจจโย, อ�รมมณปจจโย, อธปตปจจโย, อนนตรปจจโย, สมนนตรปจจโย, สหช�ตปจจโย, อญญมญญปจจโย, นสสยปจจโย, อปนสสยปจจโย, ปเรช�ตปจจโย, ปจฉ�ช�ตปจจโย, อ�เสวนปจจโย, กมมปจจโย, วป�กปจจโย, อ�ห�รปจจโย, อนทรยปจจโย, ฌ�นปจจโย, มคคปจจโย, สมปยตตปจจโย, วปปยตตปจจโย, อตถปจจโย, นตถปจจโย, วคตปจจโย, อวคตปจจโย.

คำาแปล

ธรรมทมเหตหกเปนปจจย, ธรรมะทมอ�รมณหกเปนปจจย, ธรรมทมอธบดสองประเภทเปน ปจจย, ธรรมทมน�มขนธทดบไปอย�งห�ระหว�งขนมไดเปนปจจย. ธรรมะทมน�มขนธทดบไปอย�งห�ระหว�งคนมไดโดยลำ�ดบเปนปจจย, ธรรมะทมธรรมเปนทอ�ศยสองประเภทเปนปจจย, ธรรมะทมธรรมอ�ศยกนอย�งมกำ�ลงแรงส�มประเภทเปนปจจย, ธรรมทมรปธรรมทเกดกอนสองประเภทเปนปจจย, ธรรมะทมน�มขนธซงเกดในภ�ยหลงเปนปจจย, ธรรมทมอ�เสวนชวนะเปนปจจย, ธรรมทมเจตน�กรรมสองประเภทเปนปจจย, ธรรมะทมมรรถเปนปจจย, ธรรมะทมวบ�กเปนปจจย, ธรรมทมฌ�นเปนปจจย, ธรรมะทมธรรมเปนปจจย, ธรรมะทมน�มขนธสมปยตกนเปนปจจย, ธรรมะทมน�มรปเปนวปปยตกนเปนปจจย, ธรรมะทมรปน�มทกำ�ลงมอยเปนปจจย, ธรรมะทมน�มขนธทไมมแลวเปนปจจย, ธรรมะทมน�มขนธทดบไปแลวเปนปจจย, และธรรมะทมน�มรปทยงไมดบไปเปนปจจย ฯ

อธบายโดยยอ ในคมภรปฏฐ�นมห�ปกรณน เปนคมภรททรงแสดงไวอย�งกว�งขว�งวจตรพสด�รอย�งเหลอเกน ซงกพอจะสรปใหเหนเปน

รปร�งยอ ๆ ดงตอไปน คอ ธรรมะทงหมดทมปร�กฎอย�งในปจจย ๒๔ น ถ�จะจดเข�เปนตอน ๆ แลวจดเปน ๓ ตอน คอ

1. ธรรมะทเปนฝ�ยปจจย คอ ผอปก�ระ2. ธรรมะทเปนฝ�ยปจจยบน คอ ผไดรบอปก�ระหรอทเกดม�จ�ก

ปจจย3. ธรรมทนกเหนอออกไปจ�กธรรมทเกดจ�กปจจย เชน อย�งอ�รม

มณปจจยเปนตวอย�งรป�รมณเปนปจจยใหเกดก�รเหน รป�รมณเปนตวปจจย สวนก�ร

เหนและเจตสกทเกดรวมอก ๗ ผสสะ เปนตน กเปนปจจยบน คอ เปนธรรมทเกดจ�กรป�รมณเปนปจจยให สวนปรมตถธรรม คอจต เจตสก และรปทเหลอซงไมไดมปร�กฎอยในปจจบนธรรมนน กเปนปจจนกไปเหตนนจงรวมคว�มไดว� ธรรมะทเปนปจจยกคอเปนผใหอปก�ระ ธรรมะทเปนปจจยบนทเกดจ�กปจจยกคอผรบ สวนธรรมะทไมไดรบ อปก�ระกตกเปนปจจนกธรรมไป จ�กนนกทรงแสดงไวถง ๗ ว�ระ และแสดงไปต�มตก�ะ ๒๒ ทกะ ๑๐๐ แสดงอนโลม ๑ เปนปฏโลม ๑ อนโลมปฏโลม ๑ เปนตน ฯ

จบคมภรมห�ปฏฐ�น