λατινικα γ λυκειου

ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΑΒΑΛΑ ΚΑΤΕΡΙΝΑ- ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

ΛΑΤΙΝΙΚΑ

Γ ΄ ΤΑΞΗ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

Γαβαλά Κατερίνα - Φιλόλογος

Κείμενα για μετάφραση

§21-50 εκτός τις ενότητες § 22, 26, 33, 35, 39, 50

Γραμματική – Συντακτικό

§1- 50


2

Εξεταστέα Ύλη Λατινικών

Σχολ. Έτους 2010-2011

21. ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM

Brenno duce Galli, apud Alliam flumen delētis legiōnibus

Rōmanōrum, evertērunt urbem Romam praeter Capitōlium, pro

quo immensam pecuniam accepērunt. Tum Camillus, qui diu

apud Ardeam in exilio fuerat propter Vēientānam praedam non

aequo iure divīsam, absens dictātor est factus; is Gallos iam

abeuntes secūtus est: quibus interemptis aurum omne recēpit.

Quod illic appensum civitāti nomen dedit: nam Pisaurum

dicitur, quod illic aurum pensātum est. Post hoc factum rediit

in exilium, unde tamen rogātus reversus est.

Μετάφραση

Υπό την αρχηγία του Βρέννου οι Γαλάτες, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον ποταμό Αλία, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη της Ρώμης, εκτός από το Καπιτώλιο για το οποίο ως αντάλλαγμα πήραν τεράστια χρηματικά ποσά. Τότε ο Κάμιλλος, που είχε βρεθεί εξόριστος για πολύ καιρό κοντά στην Αρδέα εξαιτίας της λείας από τους Βήιους που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια εκλέχτηκε δικτάτορας αν και απουσίαζε. αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες όταν πια έφευγαν: αφού τους εξολόθρευσε πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Επειδή αυτό ζυγίστηκε εκεί έδωσε το όνομα στην πολιτεία: ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Μετά από αυτή την πράξη γύρισε στην εξορία από όπου όμως επέστρεψε αφού τον παρακάλεσαν.


3

Απόλυτες Αφαιρετικές

Brenno duce : (abl. abs.) Υπό την αρχηγία του Βρέννου, cum Brennus dux esset

delētis legiōnibus : (abl. abs.) cum Galli delevissent legiones, cum legiones deletae essent,

quibus interemptis : (abl. abs.) cum Camillus quos intermisset/ cum qui interempti essent

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Α'ΣΥΖΥΓΙΑ

imitor-imitatus sum-imitari (Αποθετικό).

puto

spero

arbitror (Αποθετικό).

Β' ΣΥΖΥΓΙΑ

pareo-parui-paritum-parēre.

Γ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

repono- reposui – repositum – reponere

consulo – consului, consultum - consulere.

accidit –accidit - - accidere

fero, - tuli, - latum, -ferre

Δ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

stabilio, - stabilivi, - stabilitum, stabilire

servio, - servivi, - servitum, - servire

praesum, - praefui, -, praesse

volo, - volui,- velle


4

22. ΠΡΟΤΡΟΠΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ

Υποτακτική Ενεργητικού Ενεστώτα

α΄ Συζυγία β΄ Συζυγία δ΄ συζυγία γ΄ συζυγία μικτή συζυγία

ame-m mone-a-m audi-a-m leg-a-m cap-i-a-m

ame-s mone-a-s audi-a-s leg-a-s cap-i-a-s

ame-t mone-a-t audi-a-t leg-a-t cap-i-a-t

amē-mus mone-ā-mus audi-a-mus leg-a-mus cap-i-a-mus

amē-tis mone-ā-tis audi-a-ti-s leg-a-tis cap-i-a-tis

ame-nt mone-a-nt audi-a-nt leg-a-nt cap-i-a-nt

να αγαπώ

Υποτακτική Παθητικού Ενεστώτα

ame-r mone- a- r audi-a-r leg-a-r cap-i-a-r

ame-ris mone- ā - ris audi-a-ris leg-a-ris cap-i-a-ris

ame-tur mone- ā - tur audi-a-tur leg-a-tur cap-i-a-tur

amē-mur mone- ā - mur audi-a-mur leg-a-mur cap-i-a-mur

amē-mini mone -a- mini audi-a-mini leg-a-mini cap-i-a-mini

ame-ntur mone -a- ntur audi-a-ntur leg-a-ntur cap-i-a-ntur


5

23 . ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Aegrotabat Caecina Paetus, maritus Arriae, aegrotabat et filius.

Filius mortuus est. Huic Arria funus ita paravit, ut ignoraretur a

marito; quin immo cum illa cubiculum mariti intraverat, vivere

filium simulabat, ac marito persaepe interroganti, quid ageret

puer, respondebat: "Bene quievit, libenter cibum sumpsit".

Deinde, cum diu cohibitae lacrimae vincerent prorumperentque,

egrediebatur: tum se dolori dabat et paulo post siccis oculis

redibat.

… Scribonianus arma in Illyrico contra Claudium moverat: fuerat

Paetus in partibus eius et, occiso Scriboniano, Roman

trahebatur. Erat ascensurus navem. Arria milites orabat, ut

simul inponeretur. Non impetravit: conduxit piscatoriam

naviculam ingentemque navem secuta est.

Μετάφραση

Ο Καικίνας Παίτος, σύζυγος της Αρρίας, ήταν άρρωστος, άρρωστος ήταν και ο γιος του. Ο γιος πέθανε. Η Αρρία του ετοίμασε κηδεία με τέτοιο τρόπο ώστε να μη καταλάβει τίποτε ο σύζυγός της. Όχι μόνο αυτό αλλά και κάθε φορά που έμπαινε στην κρεβατοκάμαρα του συζύγου προσποιούταν ότι ζούσε ο γιος και στο σύζυγο που ρωτούσε πολύ συχνά, τι έκανε το παιδί, απαντούσε: «κοιμήθηκε καλά, έφαγε με όρεξη». Έπειτα όταν τα δάκρυά της που συγκρατούσε για πολύ ώρα, νικούσαν και ξεσπούσαν, έβγαινε έξω· τότε παραδινόταν στον πόνο και λίγο αργότερα ξαναγύριζε με τα μάτια στεγνά. … Ο Σκριβωνιανός είχε σηκώσει στην Ιλλυρία τα όπλα εναντίον του Κλαυδίου. Ο Παίτος είχε πάει με το μέρος του και αφού σκοτώθηκε ο Σκριβωνιανός, μεταφερόταν σιδηροδέσμιος στη Ρώμη. Επρόκειτο να ανέβει σε πλοίο. Η Αρρία παρακαλούσε τους στρατιώτες να επιβιβαστεί μαζί του. Δεν το κατόρθωσε. Νοίκιασε ψαράδικο πλοιάριο και ακολούθησε το μεγάλο πλοίο.


6

24. ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣ ΨΕΥΤΗ

Cum P. Cornelius Nasīca ad Ennium poētam venisset eique ab

ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse,

Nasīca sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse.

Accipe nunc quid postea Nasīca fecerit. Paucis post diēbus cum

Ennius ad Nasīcam venisset et eum a ianuā quaereret,

exclamāvit Nasīca se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius

quod Nasīca tum aperte mentiebātur: “Quid?” inquit “Ego non

cognosco vocem tuam?” Visne scire quid Nasīca responderit?

“Homo es impudens. Ego cum te quaererem, ancillae tuae

credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?”

II. Μετάφραση

Όταν ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς είχε έρθει στον ποιητή Έννιο και σ’

αυτόν, που ζητούσε τον Έννιο από την πόρτα, η υπηρέτρια είπε ότι αυτός

δεν ήταν στο σπίτι, ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνη είπε αυτό με διαταγή

του αφεντικού της κι ότι εκείνος ήταν μέσα. Μάθε τώρα τι έκανε

αργότερα ο Νασικάς. Λίγες μέρες αργότερα όταν ο Έννιος ήρθε στο

Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, φώναξε ο Νασικάς ότι δεν ήταν

στο σπίτι. Τότε ο Έννιος, επειδή αγανάκτησε, αφού ο Νασικάς έλεγε

ψέματα τόσο φανερά είπε: «Τι είναι; Δεν ξέρω εγώ τη φωνή σου;» Θέλεις

να μάθεις τι απάντησε ο Νασικάς; Ἑίσαι αναιδής άνθρωπος. «Όταν εγώ

σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου ότι δεν ήσουν στο σπίτι. Εσύ δεν

πιστεύεις εμένα τον ίδιο;»


7


Α'ΣΥΖΥΓΙΑ

exclamo

indignor (Αποθετικό).

Β' ΣΥΖΥΓΙΑ

respondeo-respondui-responsum-respondēre2

Γ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre3

accipio, accepi, acceptum accipĕre3

facio, feci, factum, facĕre3

cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre3

credo, credidi, creditum, credĕre3

Δ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

venio, veni, ventum, venire4

sentio, sensi, sensum, sentire4

mentior, mentitus sum, mentiri (Αποθετικό)4

volo, - volui,- velle


8

Ακολουθία Χρόνων

Είναι ένα ιδιαίτερο φαινόμενο της Λατινικής, κατά το οποίο η δευτερεύουσα πρόταση, η οποία εκφέρεται με υποτακτική ρυθμίζει το χρόνο της ανάλογα με το χρόνο του ρήματος της κύριας πρότασης από την οποία εξαρτάται:

Χρονική σχέση Χρόνος Δευτερεύουσας Πρότασης Χρόνος Κύριας

Πρότασης

σύγχρονο

παρόν: υποτ. ενεστώτα αρκτικός

παρελθόν: υποτ. παρατατικού ιστορικός

προτερόχρονο

παρόν: υποτ. παρακειμένου αρκτικός

παρελθόν: υποτ. υπεσυντελίκου ιστορικός

υστερόχρονο παρόν: υποτ. ενεστώτα. περ. συζ. αρκτικός

παρελθόν: υποτ. παρατατικού περ. συζ. ιστορικός


9

25. ΠΩΣ ΕΝΑ ΣΥΚΟ ΣΤΑΘΗΚΕ ΑΦΟΡΜΗ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

Cato attulit quodam die in curiam ficum praecocem ex

Carthagine ostendensque patribus «Interrogo vos» inquit

«quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore». Cum

omnes recentem esse dixissent, «Atqui ante tertium diem» inquit

«scitōte decerptam esse Carthagine. Tam prope a muris

habēmus hostem! Itaque cavēte periculum, tutamini patriam.

Opibus urbis nolite confidere. Fiduciam, quae nimia vobis est,

deponite. Neminem credideritis patriae consultūrum esse,

nisi vos ipsi patriae consulueritis. Mementōte rem publicam in

extremo discrimine quondam fuisse!” Statimque sumptum est

Punicum bellum tertium, quo Carthago deleta est.

Μετάφραση

Κάποια μέρα ο Κάτωνας έφερε στο βουλευτήριο ένα πρώιμο σύκο από την Καρχηδόνα και δείχνοντας το στους Συγκλητικούς «Σας ρωτάω» είπε «πότε νομίζετε ότι κόπηκε αυτό το σύκο από το δέντρο». Όταν όλοι είπαν ότι ήταν φρέσκο, «κι όμως» είπε «να ξέρετε ότι κόπηκε στην Καρχηδόνα πριν από τρεις μέρες. Τόσο κοντά στα τείχη έχουμε τον εχθρό! Επομένως να φυλάγεστε από τον κίνδυνο, να προστατεύετε την πατρίδα. Μη στηρίζεστε στις δυνάμεις της πόλης. Να αποβάλετε την υπερβολική αυτοπεποίθηση σας. Μη πιστέψετε πως θα φροντίσει κανείς για την πατρίδα, αν δεν τη φροντίσετε εσείς οι ίδιοι Να θυμάστε ότι η πολιτεία βρέθηκε κάποτε στον έσχατο κίνδυνο!» Και αμέσως άρχισε ο τρίτος Καρχηδονιακός πόλεμος, κατά τον οποίο καταστράφηκε η Καρχηδόνα.


10


Α'ΣΥΖΥΓΙΑ

puto iterrogo

Β' ΣΥΖΥΓΙΑ

caveo-cavi-cautum-cavēre.

Γ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

affero, attuli, allatum, affere3 ostendo, ostendi, ostensum, ostendĕre3 decerpo, decerpsi, decerptum, decerpĕre3 dico, dixi, dictum, dicĕre3 confido, confisus sum et confisum, confidĕre3 depono, deposui, depositum, deponĕre3 credo, credidi, creditum, credĕre3 consulo, consului, consultum, consulĕre3 sumo, sumpsi, sumptum, sumĕre3 nolo, nolui, - , nolle memini, meminisse (ελλειπτικό)


11

26. Ο Πλίνιος αναγγέλλει ένα θλιβερό γεγονός

Παραθετικά του Επιθέτου

Θετικός (π.χ.: pulcher - ωραίος)

Συγκριτικός (pulchrior - ωραιότερος)

Υπερθετικός (pulcherrimus – ο πιο ωραίος)

I. Θετικός

Όταν θέλουμε να δηλώσουμε την ιδιότητα (δίχως σύγκριση)· π.χ.: altus – ψηλόςHic mons altus est. – Αυτό το βουνό είναι ψηλό.

II.Συγκριτικός

Για τη σύγκριση δύο μεγεθών, π.χ.: altior - ψηλότερος

Hic mons altior est quam ille.

Αυτό το βουνό είναι ψηλότερο από εκείνο

Hic mons illo (Abl.) altior est.

III. Υπερθετικός

Ο Υπερθετικός χρησιμοποιείται για τη σύγκριση τριών τουλάχιστον μεγεθών και δηλώνει τον ύψιστο βαθμό. π.χ.: maximus - μέγιστος.Hic mons est altissimus. - Αυτό το βουνό είναι το ψηλότερο από όλα.

Σχηματίζονται με τη ρίζα του επιθέτου και την κατάληξη –ior, - ius -issimus

Επίθετα Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός alt-us, -a, - um trist-is, -is, -e

altior, -ius alt-issimus

Επίθετα σε -er pulch-er ωραίος

pulchrior, -ius ωραιότερος

pulcherrimus ο πιο ωραίος

facilis, difficilis, similis, dissimilis, humilis,

facilis facil- ior, -ius facil-limus


12

gracilis pius magis pius maxime pius

Ο δεύτερος όρος σύγκρισης στα λατινικά εκφέρεται με δύο διαφορετικούς τρόπους: Είτε μπαίνει μετά το quam ("από…") στην ίδια πτώση (ille) με τον πρώτο όρο (mons) είτε πριν από το συγκριτικό σε αφαιρετική (illo).

quamΤο quam μεταφράζεται "από".Ego maior sum quam tu. – Είμαι μεγαλύτερος από σένα.Hasta longior est quam gladius. – Ένα δόρυ είναι μεγαλύτερο από ένα σπαθί.plus quam perfectum – περισσότερο από συντελεσμένος (=Υπερσυντέλικος)πριν από το συγκριτικό σε αφαιρετική:sole clarior – ηλίου φαεινότερον, melle dulcius – γλυκύτερος από μέλι

Ablativus mensurae

multo maior – πολύ μεγαλύτερος

paulo post – λίγο αργότερα

aliquanto melior – λίγο καλύτερα

Κλίση παραθετικών

m f n m f n

Nominativus longior longius longiores longiora

Genetivus longioris longiorum

Dativus longiori longioribus

Accusativus longiorem longius longiores longiora

Ablativus longiore longioribus

Παραθετικά επιρρημάτων

Επιρρήματ Θετικός Συγκριτικός Υπερθετικός


13

α

long- e long-ius long-issime brev- iter brev-ius brev-issime vehementer vehementius vehementissime saepe saepius saepissime diu diutius diutissime valde magis maxime


14

27. ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΩΡΙΜΑΖΕΙ ΟΠΩΣ ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ

(Cum Accius ex urbe Rōmā Tarentum venisset,) (ubi Pacuvius

grandi iam aetāte recesserat,) devertit ad eum. Accius, (qui

multo minor natu erat,) tragoediam suam, (cui “Atreus” nomen

est,) ei desideranti lēgit. Tum Pacuvius dixit sonōra quidem esse

et grandia (quae scripsisset,) sed vidēri tamen ea sibi duriōra et

acerbiōra. “Ita est” inquit Accius “(ut dicis;) neque id me sane

paenitet; meliōra enim fore spero, (quae deinceps scribam.) Nam

(quod in pomis est,) idem esse aiunt in ingeniis: (quae dura et

acerba nascuntur,) post fiunt mitia et iucunda; sed (quae

gignuntur statim viēta et mollia,) non matūra mox fiunt sed

putria”.


Όταν ο Άκκιος από την πόλη της Ρώμης ήρθε στον Τάραντα, όπου ο Πακούβιος είχε σε μεγάλη πια ηλικία αποσυρθεί, έμεινε σ’ αυτόν. Ο Άκκιος, ο οποίος ήταν πολύ μικρότερος σε ηλικία, διάβασε σ’ αυτόν, που του το ζήτησε, την τραγωδία του με το όνομα «Ατρέας». Τότε ο Πακούβιος είπε ότι ήταν βέβαια ηχηρά και μεγαλόπρεπα όσα είχε γράψει, αλλά όμως του φαίνονταν ότι ήταν κάπως τραχιά και άγουρα. «Έτσι είναι» είπε ο Άκκιος, όπως τα λες· δε μετανιώνω βέβαια γι’ αυτό. Γιατί ελπίζω ότι θα είναι καλύτερα, αυτά που θα γράψω αργότερα. Γιατί αυτό που συμβαίνει με τους καρπούς, το ίδιο λένε πως συμβαίνει και με τα πνεύματα: όσοι γεννιούνται σκληροί και πικροί, αργότερα γίνονται ώριμοι και γλυκοί· αλλά όσοι γεννιούνται από την αρχή μαραμένοι και μαλακοί, δε γίνονται αργότερα ώριμοι αλλά σάπιοι.


15


Α'ΣΥΖΥΓΙΑ

spero1

Β' ΣΥΖΥΓΙΑ

video, vidi, visum, vidēre2 videor, visus sum, vidēri2 paenitet, paenituit, paenitēre2 (+ Acc. +Gen.)

Γ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

recedo -cessi –cessum - recedĕre3 deverto -verti -versum -vertĕre3

lego, legi, lectum legĕre3 dico, dixi, dictum, dicĕre3 scribo, scripsi, scriptum, scribĕre3 nascor -natus sum, nasci3 gigno genui genitum, gignĕre 3

Δ΄ ΣΥΖΥΓΙΑ

venio, vēni, ventum, venīre4 fio, factus sum, fieri4

sum, fui, esse aio, aiebam


16

http://users.sch.gr/logos/word/lego.doc

http://users.sch.gr/logos/word/lego.doc

28. Κείμενο

Aesōpi nostri Licinus servus tibi notus Rōmā Athēnas fūgit. Is

Athēnis apud Patrōnem Epicurēum paucos menses pro libero

fuit, inde in Asiam abiit. Postea Plato quidam Sardiānus, cum

eum fugitīvum esse ex Aesōpi litteris cognovisset, hominem

comprehendit et in custōdiam Ephesi tradidit. Tu, hominem

investīga, quaeso, summāque diligentiā vel Rōmam mitte vel

Epheso rediens tecum dedūc. Noli spectāre quanti homo sit.

Parvi enim preti est, qui tam nihili est. Sed, propter servi scelus

et audaciam, tanto dolōre Aesopus est adfectus, ut nihil ei

gratius possit esse quam recuperatio fugitīvi.

IΙ. Μετάφραση

Ο υπηρέτης του φίλου μας του Αισώπου ο Λίκινος, γνωστός σε σένα, δραπέτευσε από τη Ρώμη στην Αθήνα. Αυτός έμεινε μερικούς μήνες ως ελεύθερος στο σπίτι του Πάτρωνα του Επικούρειου, κι από κει πήγε στην Ασία. Έπειτα κάποιος Πλάτωνας από τις Σάρδεις, όταν έμαθε από γράμμα του Αισώπου ότι αυτός ήταν δραπέτης, συνέλαβε τον άνθρωπο και τον παρέδωσε στη φυλακή στην Έφεσο. Εσύ αναζήτησε τα ίχνη του ανθρώπου, σε παρακαλώ, και με πολύ μεγάλη φροντίδα είτε να τον στείλεις στη Ρώμη είτε επιστρέφοντας από την Έφεσο να τον φέρεις μαζί σου. Μη σε απασχολήσει πόσο αξίζει ο άνθρωπος. Γιατί έχει μικρή αξία, όποιος είναι τόσο τιποτένιος. Αλλά, εξαιτίας της ελεεινής πράξης και του θράσους του δούλου, ο Αίσωπος οργίστηκε τόσο πολύ, ώστε τίποτε δε θα μπορούσε να του είναι πιο ευχάριστο από την επανάκτηση του δραπέτη.


17

IIΙ. Παρατηρήσεις

Ο προσδιορισμός του τόπου

Τοπική πτώση: α΄κλιτα και β΄κλιτα με γενική ενικού: Romae, Corinthi sum. Γ΄κλιτα και πληθυντικός με αφαιρετική: Athenis, Carthagine sum. Κίνηση με απλή αιτιατική: Romam Απομάκρυνση με απλή αφαιρετική: Romā

domus (σπίτι)

Αιτιατική Αφαιρετική Τοπική

domum, (pl.: domos) domo domi

προς το σπίτι από το σπίτι στο σπίτι

Εκφορά του προσδιορισμού του χρόνου

α) cum eum … cognovisset: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με τον ιστορικό – αφηγηματικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

β) quanti homo sit: είναι δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση με υποκειμενική χροιά ως αντικείμενο της φράσης noli spectare, εισάγεται με τη συσχετική αντωνυμία quanti, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (noli spectare – ενεστώτας) και δηλώνει το σύγχρονο, σύμφωνα με την ακολουθία των χρόνων (ή σε σχέση με την κύρια πρόταση).

γ) qui tam nihili est : είναι δευτερεύουσα αναφορική πρόταση, ονοματική ως υποκείμενο του ρήματος est, εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό. Υποστηρίζεται ότι είναι αναφορική επιρρηματική υποθετική πρόταση. Λανθάνων υποθετικός λόγος: υπόθεση (qui tam … est), απόδοση (parvi … est) – Α΄ Είδος (Πραγματικό).

δ) ut nihil … possit … fugitivi: είναι δευτερεύουσα συμπερασματική πρόταση, εισάγεται με το συμπερασματικό σύνδεσμο ut, εκφέρεται με υποτακτική ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από αρκτικό χρόνο (adfectus est - παρακείμενος με σημασία ενεστώτα) και δηλώνει το σύγχρονο στο παρόν – μέλλον. Το αποτέλεσμα θεωρείται ως κάτι το υποκειμενικό.

Noli spectāre quanti homo sit: quanti homo est?


18

Το ρήμα eo ii (īvi) itum, īre είναι ανώμαλο. Προέρχεται από τη ρίζα ei- (πρβ. εἶ-μι), που μπροστά από σύμφωνο συναιρείται σε ī. Μπροστά από φωνήεν εκπίπτει το i της ρίζας ei- και το θέμα γίνεται e

Prs. Imp. Fut ConCon. Imp.

Imper. Prf Pqp Fut. Ex. Con. Prf.

Con. Pqp. Infinitiv.

Infi. Pas.

Particip.

eo ibam ibo eam irem - ii ieram iero ierim issem ire iri iens, euntis

is ibas ibis eas ires i ! / ito !

isti ieras ieris ieris isses isse itum esse

itum

it ibat ibit eat iret ito ! iit ierat ierit ierit isset iturum (esse)

iturus

imus ibamus ibimus eamus iremus - iimus ieramus ierimus ierimus issemus

itis ibatis ibitis eatis iretis ite ! / itote !

istis ieratis ieritis ieritis issetis

eunt ibant ibunt eant irent eunto !

ierunt ierant ierint ierint issent


Το ρήμα eo, ii, itum, īre

19

29. Ο ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΣ, Ο ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ

Cum Octavianus post victoriam Actiacam Romam rediret, homo quidam

ei occurit corvum tenens; instituerat haec dicere: "Ave, Caesar, victor

imperator". Caesaris multum interfuit corvum emere; itaque viginti

milibus sestertium eum emit. Id exemplum sutorem quendam incitavit,

ut corvum doceret parem salutationem. Diu operam frustra

impendebat; quotiescumque avis non respondebat, sutor dicere solebat

"Oleum et operam perdidi". Tandem corvus salutationem didicit et

sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit. Audita salutatione Caesar

dixit: " Domi satis salutationum talium audio". Tum venit corvo in

mentem verborum domini sui: "Oleum et operam perdidi". Ad haec

verba Augustus risit emitque avem tanti, quanti nullam adhuc emerat.


Όταν ο Οκταβιανός μετά τη νίκη στο Άκτιο επέστρεψε στη Ρώμη, κάποιος άντρας πήγε να τον συναντήσει κρατώντας ένα κοράκι. Το είχε διδάξει να λέει τα εξής: "Χαίρε Καίσαρα, νικητή αυτοκράτορα". Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε πολύ να αγοράσει το κοράκι. Το αγόρασε λοιπόν είκοσι χιλιάδες σηστέρτιους. Αυτό το παράδειγμα παρακίνησε κάποιον τσαγκάρη να μάθει σ' ένα κοράκι τον ίδιο χαιρετισμό. Για πολύ καιρό κόπιαζε μάταια. Κάθε φορά που το πουλί δεν ανταποκρινόταν, ο τσαγκάρης συνήθιζε να λέει: "Κρίμα στον κόπο μου". Επιτέλους το κοράκι έμαθε το χαιρετισμό και ο τσαγκάρης επιθυμώντας να βγάλει χρήματα, το έφερε στον Καίσαρα. Ο Καίσαρας άκουσε το χαιρετισμό και είπε: Στο σπίτι ακούω πολλούς τέτοιους χαιρετισμούς. Τότε στο μυαλό του κορακιού ήρθαν τα λόγια του κυρίου του: "Κρίμα στον κόπο μου". Γέλασε ο Καίσαρας μ' αυτά τα λόγια και αγόρασε το πουλί με τόσα χρήματα, όσα ποτέ μέχρι τότε δεν είχε δώσει.


20

30. Ο ΛΙΚΙΝΙΟΣ ΜΟΥΡΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΗΘΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Hic vero, iudices, et fuit in Asia viro fortissimo, patri suo, magno

adiumento in periculis, solacio in laboribus, gratulationi in victoria

fuit. Et si habet Asia suspicionem quandam luxuriae, Murenam

laudare debemus, quod Asiam vidit sed in Asia continenter vixit.

Quam ob rem accusatores non Asiae nomen Murenae obiecerunt, ex

qua laus familiae, memoria generi, honos et gloria nomini constituta

est, sed aliquod flagitium ac dedecus aut in Asia susceptum aut ex

Asia deportatum. Meruisse vero stipendia in eo bello virtutis fuit;

patre imperatore libentissime meruisse pietatis fuit; finem

stipendiorum patris victoriam ac triumphum fuisse felicitatis fuit.


Αυτός όμως, δικαστές, και βρέθηκε στην Ασία και έναν άνδρα γενναιότατο, τον πατέρα του, βοήθησε πολύ στους κινδύνους, παρηγόρησε στους μόχθους, συγχάρηκε στη νίκη. Και εάν η Ασία κρύβει κάποια υποψία τρυφής, οφείλουμε να επαινέσουμε το Μουρήνα, επειδή είδε την Ασία, αλλά στην Ασία με εγκράτεια έζησε. Για το λόγο αυτό οι κατήγοροί του δε χρησιμοποίησαν για μορφή εναντίον του Μουρήνα το όνομα «Ασία», από την οποία δημιουργήθηκε έπαινος για την οικογένειά του, υστεροφημία για τη γενιά του, τιμή και δόξα για το όνομά του, αλλά (τον κατηγόρησαν) για κάποιο όνειδος και (κάποια) ντροπή που φορτώθηκε στην Ασία ή έφερε μαζί του από την Ασία. Υπήρξε όμως δείγμα ανδρείας το ότι υπηρέτησε στρατιώτης στον πόλεμο εκείνο. Υπήρξε δείγμα σεβασμού το ότι υπηρέτησε προθυμότατα, όταν ο πατέρας του ήταν στρατηγός. Υπήρξε δείγμα


21

καλής τύχης το ότι το τέλος της θητείας του συνέπεσε με τη νίκη και το θρίαμβο του πατέρα του.


22

31. Η ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΔΕΝ ΒΓΑΙΝΕΙ ΠΑΝΤΑ ΣΕ ΚΑΛΟ

Bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus exercitui Rōmanōrum

praefuit. Is cum aliquando castris abīret, edixit ut omnes pugnā abstinērent.

Sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitāvit et a duce

hostium his verbis proelio lacessītus est; "Congrediāmur, ut singulāris

proelii eventu cernātur, quanto miles Latīnus Rōmāno virtūte antecellat".

Tum adulescens, viribus suis confīsus et cupiditāte pugnandi permōtus,

iniussū consulis in certāmen ruit; et fortior hoste, hastā eum transfixit et

armis spoliāvit. Statim hostes fugā salūtem petivērunt. Sed consul, cum in

castra revertisset, adulescentem, cuius operā hostes fugāti erant, morte

multāvit.


Κατά τη διάρκεια του Λατινικού πολέμου ο ύπατος Τίτος Μάνλιος, που

καταγόταν από αριστοκρατική γενιά, υπήρξε αρχηγός του στρατού των

Ρωμαίων. Αυτός, όταν κάποτε έφευγε από το στρατόπεδο, διέταξε να

κρατηθούν όλοι μακριά από τη μάχη. Αλλά λίγο αργότερα ο γιος του

πέρασε έφιππος μπροστά από το στρατόπεδο των εχθρών και ο αρχηγός

των εχθρών τον προκάλεσε σε μάχη μ' αυτά τα λόγια: "Ας μονομαχήσουμε,

για να κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας πόσο ο Λατίνος στρατιώτης

ξεπερνάει στην ανδρεία το Ρωμαίο". Τότε ο νεαρός έχοντας εμπιστοσύνη

στις δυνάμεις του και παρασυρμένος από την επιθυμία να πολεμήσει,

παρά τη διαταγή του υπάτου όρμησε στον αγώνα. Και δυνατότερος από

τον εχθρό τον διαπέρασε με το δόρυ και τον απογύμνωσε από τα όπλα.

Αμέσως οι εχθροί ζήτησαν τη σωτηρία στη φυγή. Αλλά ο ύπατος, όταν

επέστρεψε στο στρατόπεδο, τιμώρησε με θάνατο το νεαρό, χάρη στη δράση

του οποίου είχαν τραπεί σε φυγή οι εχθροί.


23

32. ΕΝΑΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Pleni omnes sunt libri, plenae sapientium voces, plena exemplōrum

vetustas; quae iacērent in tenebris omnia, nisi litterārum lumen

accederet. Quam multas imagines fortissimōrum virōrum -non solum ad

intuendum, verum etiam ad imitandum- scriptōres et Graeci et Latīni

nobis reliquērunt! Quas ego, cupidus bene gerendi et administrandi

rem publicam, semper mihi proponēbam. Colendo et cogitando homines

excellentes animum et mentem meam conformābam. Sic enim -laudem

et honestatem solum expetendo, omnes cruciātus corporis et omnia

pericula mortis parvi esse ducendo- me pro salūte vestrā in tot ac

tantas dimicatiōnes obicere potui.


Γεμάτα είναι όλα τα βιβλία, γεμάτοι οι λόγοι των σοφών, γεμάτη από παραδείγματα η αρχαιότητα. Όλα αυτά θα βρίσκονταν στο σκοτάδι, αν δεν τα συνόδευε το φως της λογοτεχνίας. Πόσο πολλές εικόνες γενναιότατων ανδρών μας κληροδότησαν οι συγγραφείς, και οι Έλληνες και οι Λατίνοι, όχι μόνο για να τις κοιτάζουμε, αλλά και για να τις μιμούμαστε! Αυτές εγώ, έχοντας την επιθυμία να διοικήσω σωστά και να διαχειριστώ την πολιτεία μας, πάντα τις έβαζα μπροστά μου ως πρότυπα. Με το να λατρεύω και να αναλογίζομαι τους έξοχους ανθρώπους διέπλαθα την ψυχή και το νου μου. Γιατί έτσι – με το να επιδιώκω δηλαδή μόνο τον έπαινο και την τιμή και με το να μην υπολογίζω όλα τα βάσανα του σώματος και όλους τους κινδύνους του


24

θανάτου – μπόρεσα να ριχθώ σε τόσο πολλούς και τόσο μεγάλους αγώνες για τη σωτηρία σας


25

Gerundium - Γερούνδιο

Το γερούνδιο είναι ρηματικό ουσιαστικό και το συναντάμε μόνο στη Γενική, Δοτική(σπανίως), Αιτιατική και Αφαιρετική πτώση. Ισοδυναμεί με έναρθρο (ουσιαστικοποιημένο δηλαδή) απαρέμφατο.

Σχηματισμός: Θέμα Ενεστώτα (+ -e- στην 3η και 4η συζυγία) + -nd- + κατάληξη (-i, -um, -o)

Γενική: συμπλήρωμα ουσιαστικών και επιθέτων καθώς και των προθέσεων causā και gratiā

tempus scribendi - καιρός να γράψουμε

ius respondendi - το δικαίωμα της απάντησης

modus operandi - τρόπος εργασίας

audiendi cupidus - περίεργος, αυτός που επιθυμεί να ακούει

legendi causa - χάριν αναγνώσεως, για να διαβάσουμε (τελικό)

Δοτική (τελικό), με επίθετα που σημαίνουν κατάλληλος (idoneus, commodus)

Αιτιατική (μόνο μετά την πρόθεση ad; τελικό) - ad legendum, για διάβασμα

Αφαιρετική (δια...) χωρίς πρόθεση για να δηλωθεί ο τρόπος, και εμπρόθετο για να δηλωθεί η αναφορά, η αφετηρία κλπ

Το γερούνδιο μπορεί να προσδιοριστεί με επίρρημα ή ένα συμπλήρωμα

bene vivendo, nihil largiendo


26

33. ΚΑΙΡΟΣ ΓΙΑ ΑΝΑΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ (κείμενο εκτός ύλης)

Omnia sunt excitanda tibi uni, C. Caesar, quae iacēre sentis perculsa

atque prostrata impetu belli ipsius, quod necesse fuit: constituenda

iudicia, revocanda fides, comprimendae libidines, propaganda

suboles; omnia quae dilapsa iam diffluxērunt, sevēris legibus

vincienda sunt. In tanto civīli bello, in tanto ardōre animōrum et

armōrum, quassāta res publica multa perdidit et ornamenta

dignitātis et praesidia stabilitātis suae; multaque uterque dux fēcit

armātus, quae idem togātus fieri prohibuisset. Quare subveniendum

reipublicae est et omnia nunc belli vulnera tibi sananda sunt, quibus

praeter te medēri nemo potest.


Γάιε Καίσαρα, μόνο εσύ μπορείς να αποκαταστήσεις όλα όσα βλέπεις να κείτονται

αναποδογυρισμένα και διαλυμένα από τη θύελλα αυτού του πολέμου, που ήταν

αναπόφευκτος· πρέπει να αναδιοργανώσεις τα δικαστήρια, να αποκαταστήσεις την

εμπορική πίστη, να χαλιναγωγήσεις τα πάθη, να επιδιώξεις την αύξηση του πληθυσμού.

Όλα όσα έχουν πια καταρρεύσει και διαλυθεί πρέπει να στερεωθούν με αυστηρούς

νόμους. Σε έναν τέτοιο εμφύλιο πόλεμο, σε ένα τέτοιο πάθος ψυχών και όπλων, η

ρημαγμένη πολιτεία έχασε πολλά και στολίδια του κύρους της και στηρίγματα της

σταθερότητας της. Γιατί και οι δυο αρχηγοί έκαναν στον πόλεμο όσα σε ειρηνικές

συνθήκες θα είχαν εμποδίσει. Επομένως σήμερα πρέπει να βοηθήσεις την πολιτεία και


27

να γιατρέψεις όλες τις πληγές του πολέμου, που κανείς άλλος εκτός από σένα δεν

μπορεί να γιατρέψει.

1. Gerundivum - Γερουνδιακό

Το γερουνδιακό είναι ρηματικό ρηματικό επίθετο με παθητική σημασία (και στα αποθετικά)

Σχηματισμός: Θέμα Ενεστώτα (+ -e- στην 3η και 4η συζυγία) + -nd- + κατάληξη δευτεροκλίτων επιθέτων (-us, -a, -um)

Παραδείγματα: vocandus, habendus, legendus, audiendus, capiendus.

Χρήση: Το γερουνδιακό μπορεί να χρησιμοποιηθεί με δύο τρόπους: Ως συμπλήρωμα ή ως κατηγορούμενο ενός ρήματος ή και ως προσδιορισμός

Ως συμπλήρωμα ρημάτων δείχνει ότι κάτι πρέπει ή δεν πρέπει να γίνει.

Ως συμπλήρωμα ή ως κατηγορούμενο ενός ρήματος: ( με το esse, με απαρέμφατο και κατηγορούμενο, με απαρέμφατο και υποκείμενο, χρησιμοποιείται ως ουσιαστικό)

ille probandus est - πρέπει να εξεταστεί

numerus dividendus est - ο αριθμός πρέπει να διαιρεθεί (διαιρετέος ἐστὶ)

orandum est, ut sit mens sana in corpore sano - Πρέπει να προσευχόμαστε το υγιές μυαλό να βρίσκεται σε υγιές σώμα.

referendum est - πρέπει να αναφερθεί

memorandum est - πρέπει να μνημονευθεί

quod erat demonstrandum - αυτό που έπρεπε να αποδειχθεί. (ὅπερ ἔδει δεῖξαι)

Nunc est bibendum - Τώρα πρέπει να τα πιούμε.

pacta sunt servanda - Οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται.

fabula legenda est - ο μύθος πρέπει να διαβαστεί

agenda (ουδ. Πληθ.) - αυτό που πρέεπι να γίνει

addenda et corrigenda - Προσθήκες και διορθώσεις

mutatis mutandis (απόλυτη αφαιρετική) - αφού αυτό που έπρεπε να αλλάξει άλλαξε

de gustibus non disputandum (est). - Δεν πρέπει να κάνουμε κουβέντα για πράγματα που έχουν σχέση με το γούστο (περὶ ὀρέξεως οὐδεὶς λόγος)


28

Το πρόσωπο που ενεργεί σε γερουνδιακή δομή εκφέρεται κυρίως με δοτική (Dativus auctoris)

Fabula mihi legenda est. - Εγώ πρέπει να διαβάσω την ιστορία.

Ως 2η αιτιατική δίπλα στο αντικέιμενο ενός ενεργητικού ρήματος, ή ως 2η ονομαστική δίπλα στο υποκέιμενο ενός παθητικού ρήματος.

Do tibi librum legendum. - σου δίνω ένα βιβλίο για διάβασμα.

Liber tibi legendus datur. - Το βιβλίο σου δίνεται για διάβασμα.

Ceterum censeo Carthaginem delendam (esse). - Έχω ακόμη τη γνώμη πως η Καρχηδόνα πρέπει να καταστραφεί.

Quaerendum tibi (esse) puto. - Νομίζω πως πρέπει να ρωτήσεις.

Caesar pontem faciendum curavit. - Ο Κάισαρας φρόντισε να χτιστεί η γέφυρα.

Cives Romanos curavi in urbem remittendos. - Φρόντισα να σταλούν οι Ρωμαίοι πολίτες στην πόλη.

Ciceronem mihi imitandum propono. - Θεωρώ τον Κικέρωνα πρότυπο.

Το γερουνδιακό ως προσδιορισμός ονομάτων χρησιμοποιείται όπως το γερούνδιο.

Γερουνδιακό σε γενική

tempus epistolae scribendae - Καιρός να γράψουμε ένα γράμμα.

Σε σχέση με το γερούνδιο το ρήμα εδώ παίρνει και αντικείμενο.

tempus scribendi : tempus epistulae scribendae = scribere: epistulam scribere.

vestis lavandae causa - για να πλύνουμε τα ρούχα

Γερουνδιακό σε τελική δοτική

Για να περιγράψουμε αξιώματα

quindecimviri sacris faciundis - Ομάδα δεκαπέντε ανδρών για την διεκπεραίωση της θυσίας


29

ad + Γερουνδιακό (για να)

ad Troiam expugnandam - για να κατακτήσουν την Τροία, για την κατάκτηση της Τροίας

ad sororem collocandam - για να παντρέψουν την αδερφή, για το γάμο της αδερφής

ad eum visitandum - για να τον επισκεφτούμε

Γερουνδιακό σε αφαιρετική

de propaganda fidei - για τη διάδοση της πίστης

2. Παθητική περιφραστική συζυγία

Προσωπική σύνταξη: fides revocanda est

Απρόσωπη σύνταξη: subveniendum est reipublicae (αντικείμενο σε δοτική)


30

34. Ο ΣΚΙΠΙΩΝΑΣ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ

Cum Africānus in Literno esset, complures praedonum duces forte

salutātum ad eum venērunt. Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse

eos existimasset, praesidium domesticōrum in tecto conlocāvit. Quod ut

praedōnes animadvertērunt, abiectis armis ianuae appropinquavērunt

et clarā voce Scipiōni nuntiavērunt (incredibile audītu!) virtūtem eius

admirātum se venisse. Haec postquam domestici Scipiōni rettulērunt, is

fores reserāri eosque intromitti iussit. Praedōnes postes ianuae

tamquam sanctum templum venerāti sunt et cupide Scipiōnis dextram

osculāti sunt. Cum ante vestibulum dona posuissent, quae homines deis

immortalibus consecrāre solent, domum revertērunt.


Όταν ο Αφρικανός βρισκόταν στο Λίτερνο, πολλοί αρχηγοί ληστών ήρθαν κατά τύχη σ’ αυτόν,

για να τον χαιρετήσουν επίσημα. Τότε ο Σκιπίωνας, επειδή είχε νομίσει ότι αυτοί ήρθαν για να

συλλάβουν τον ίδιο, εγκατέστησε στο σπίτι φρουρά από τους δούλους του σπιτιού. Όταν οι

ληστές το παρατήρησαν, αφού πέταξαν μακριά τα όπλα τους, πλησίασαν στην πόρτα και με

δυνατή φωνή ανάγγειλαν στο Σκιπίωνα (να το ακούς και να μην το πιστεύεις!) ότι ήρθαν για

να θαυμάσουν την ανδρεία του. Όταν οι δούλοι ανέφεραν αυτά τα λόγια στο Σκιπίωνα, αυτός

διέταξε να ανοίξουν οι πόρτες και να τους βάλουν μέσα. Οι ληστές προσκύνησαν τις

παραστάδες της πόρτας σαν ιερό ναό και με πάθος φίλησαν το δεξί χέρι του Σκιπίωνα. Όταν

τοποθέτησαν μπροστά στην είσοδο δώρα, που συνηθίζουν οι άνθρωποι να προσφέρουν στους

αθάνατους θεούς, επέστρεψαν στα λημέρια τους.


31

Παρατηρήσεις

i. Το σουπίνο είναι ρηματικό ουσιαστικό αρσενικού γένους. Έχει μόνο δύο τύπους σε -um και σε -u. Σουπίνο διαθέτουν και τα αποθετικά ρήματα, αφού έχουν κυρίως ενεργητική σημασία.

ii. Ο τύπος σε -um δείχνει το σκοπό της κίνησης (τελική μετοχή της ελληνικής)Ο σκοπός με ρήματα που δείχνουν κίνηση μπορεί να εκφραστεί εκτός από το σουπίνο, με εμπρόθετη αιτιατική του γερουνδίου και με γενική του γερουνδίου με την causā (gratiā)

iii. Μπορεί να έχει και αντικείμενο

iv. Ο τύπος σε -u εκφράζει την αναφορά

Ακολουθια Χρόνων

Είναι ένα ιδιαίτερο φαινόμενο της Λατινικής, κατά το οποίο η δευτερεύουσα πρόταση, η οποία εκφέρεται με υποτακτική ρυθμίζει το χρόνο της ανάλογα με το χρόνο του ρήματος της κύριας πρότασης από την οποία εξαρτάται:

Χρονική σχέση Αρκτικός Χρόνος Εξάρτησης (ρήμα στο παρόν ή μέλλον)

Ιστορικός Χρόνος Εξάρτησης (ρήμα στο παρελθόν)

στο παρόν στο παρελθόν

σύγχρονοRogo, quid facias (υποτακτική ενεστώτα)Ρωτάω τι κάνεις.

Rogavi, quid faceres(υποτακτική παρατατικού)Ρώτησα τι κάνεις

προτερόχρονοRogo, quid feceris (υποτακτική παρακειμένου)Ρωτάω τι έκανες.

Rogavi, quid fecisses (υποτακτική υπερσυντελίκου)Ρώτησα τι είχες κάνει.

υστερόχρονοRogo, quid facturus sis (υποτακτική ενεστώτα ΠΣ)Ρωτάω τι θα κάνεις.

Rogavi, quid facturus esses (υποτακτική παρατατικού ΠΣ.)Ρώτησα τι θα κάνεις.


32

36. ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΩΡΟΔΟΚΙΑΣ

Manius Curius Dentātus maximā frugalitāte utebātur, quo facilius

divitias contemnĕre posset. Die quodam Samnitium legāti ad eum

venērunt. Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo

cenantem eis spectandum praebuit. Samnitium divitias contempsit et

Samnītes paupertātem eius mirāti sunt. Nam cum ad eum magnum

pondus auri publice missum attulissent, ut eo uterētur, vultum risu

solvit et protinus dixit: " Supervacaneae, nē dicam ineptae, legatiōnis

ministri, narrāte Samnitibus Manium Curium malle locupletibus

imperāre quam ipsum fieri locuplētem; et mementōte me nec acie vinci

nec pecuniā corrumpi posse".


Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος ήταν πάρα πολύ ολιγαρκής, για να μπορεί ευκολότερα να

περιφρονεί τα πλούτη. Κάποια μέρα οι απεσταλμένοι των Σαμνιτών ήρθαν σ’ αυτόν.

Εκείνος παρουσιάστηκε στα μάτια τους καθισμένος δίπλα στη φωτιά σ’ ένα σκαμνί και

τρώγοντας από ξύλινο πιάτο για να τον προσέξουν. Περιφρόνησε τα πλούτη των

Σαμνιτών και οι Σαμνίτες θαύμασαν τη φτώχεια του. Δηλαδή, όταν του είχαν

προσφέρει εκ μέρους της πολιτείας τους πολύ χρυσάφι, για να το κάνει ό,τι θέλει,

μαλάκωσε το πρόσωπο του με το γέλιο κι απάντησε αμέσως: «Μέλη αυτής της

περιττής, για να μην πω ανόητης πρεσβείας, πείτε στους Σαμνίτες πως ο Μάνιος

Κούριος προτιμά να εξουσιάζει τους πλουσίους, παρά να γίνει ο ίδιος πλούσιος. Και

θυμηθείτε πως εμένα ούτε στη μάχη μπορούν να με νικήσουν ούτε με χρήματα να με

διαφθείρουν»


33


1. Οι τελικές προτάσεις είναι επιρρηματικές. Εκφράζουν το σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη μιας άλλης πρότασης. Εισάγονται με το σύνδεσμο ut αν είναι καταφατικές και με το σύνδεσμο nē αν είναι αρνητικές. Εκφέρονται πάντα με υποτακτική.Ιδιομορφία ως προς την ακολουθία χρόνων: Εκφέρονται μόνο με υ π ο τ α κ τ ι κ ή ε ν ε σ τ ώ τ α (εξάρτηση από αρκτικό χρόνο) και π α ρ α τ α τ ι κ ο ύ (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο)· π.χ.

Legati aurum adferunt, ut Curius eo utatur

Legati aurum attulērunt, ut Curius eo uterētur

2. Οι τελικές προτάσεις εισάγονται με το σύνδεσμο quo, όταν ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιθέτου ή επιρρήματος π.χ. quo facilius divitias contemnere posset για να μπορεί ευκολότερα να περιφρονεί τα πλούτη. Επίσης χρησιμοποιείται παρενθετικά (nē dicam…)Τέλος στην κύρια πρόταση μπορεί να προηγούνται επιρρήματα ή φράσεις που σημαίνουν «γι’ αυτό το σκοπό», «με αυτή την πρόθεση» (eo consilio, ut…, eā mente, ut…) πράγμα που δείχνει ότι η πρόταση είναι τελική.

3. Μετά από ρήματα που σημαίνουν δίνω, παραδίδω, παρέχω, το γερουνδιακό εκφράζει σκοπό (πρβ. Το απαρέμφατο του σκοπού της ελληνικής: την πόλιν οἰκεῖν αὐτοῖς ἔδοσαν)· π.χ.

Legatis se spectandum praebuitΟ σκοπός εκφράζεται και με εμπρόθετο γερούνδιο ή εμπρόθετο γερουνδιακό (βλ. τα μαθ. ΧΧΧΙΙ, ΧLΙΧ)· επίσης με τη δοτική του σκοπού (XXX) με το σουπίνο σε -um (XXXIV Π4) και με εμπρόθετο ουσιαστικό σε αιτιατική πτώση.

4. cum ad eum … attulissent: είναι δευτερεύουσα χρονική πρόταση, εισάγεται με τον αφηγηματικό χρονικό σύνδεσμο cum, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.


34

37. Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΩΝ ΕΜΦΥΛΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

In eum locum res deducta est, ut, nisi qui deus vel casus aliqui

subvenerit, salvi esse nequeāmus. Equidem, ut vēni ad urbem, non

destiti omnia et sentīre et dicere et facere, quae ad concordiam

pertinērent; sed tantus furor omnes invaserat, ut pugnāre cuperent, etsi

ego clamābam nihil esse bello civili miserius. Omnia sunt misera in

bellis civilibus, sed nihil miserius quam ipsa victoria: ea victōres

ferociōres impotentioresque reddit, ut, etiamsi natūrā tales non sint,

necessitāte esse cogantur. Bellōrum enim civilium exitus tales sunt

semper, ut non solum ea fiant, quae velit victor, sed etiam ut victor

obsequātur iis, quorum auxilio victoria parta sit.


Σε τέτοιο σημείο έχουν οδηγηθεί τα πράγματα, ώστε να μην μπορούμε να σωθούμε, αν δε

βοηθήσει κάποιος θεός ή κάποιο τυχαίο περιστατικό. Εγώ βέβαια, μόλις ήρθα στην πόλη (όπου

urbs εννοείται η Ρώμη), δε σταμάτησα και να πιστεύω και να λέω και να πράττω όλα όσα

στόχευαν στην ομόνοια· Αλλά τόση μανία σας είχε πιάσει όλους, ώστε να επιθυμούν να

πολεμούν, αν και εγώ φώναζα ότι τίποτα δεν είναι πιο αξιοθρήνητο από τον εμφύλιο πόλεμο.

Όλα είναι αξιοθρήνητα στους εμφύλιους πολέμους, αλλά τίποτα δεν είναι πιο αξιοθρήνητο από

την ίδια τη νίκη: αυτή κάνει τους νικητές αγριότερους και πιο αχαλίνωτους απ’ ότι συνήθως,

ώστε, ακόμη κι αν δεν είναι τέτοιοι από τη φύση τους, να πιέζονται από ανάγκη να γίνουν.

Γιατί η έκβαση των εμφυλίων πολέμων είναι πάντα τέτοια, ώστε να γίνονται όχι μόνο αυτά, τα

οποία θέλει ο νικητής, αλλά ακόμη να κάνει ο νικητής το χατίρι εκείνων, με τη βοήθεια των

οποίων κερδήθηκε η νίκη.


35

Οι επιρρηματικές συμπερασματικές προτάσεις.

1. Εισάγονται με το σύνδεσμο ut + δυνητική υποτακτική (άρνηση: ut non, ut nemo) και αναγνωρίζονται εύκολα από τα επιρρήματα (sic, ita, tam, adeo) ή τις αντωνυμίες (talis, tantus), που συνήθως προηγούνται στην κύρια πρόταση.

2. Εκφέρονται συνήθως με υ π ο τ α κ τ ι κ ή ε ν ε σ τ ώ τ α (για το παρόν-μέλλον) και π α ρ α τ α τ ι κ ο ύ (για το παρελθόν). Παραδείγματα:

tantus furor omnes invādit, ut pugnāre cupiant

tantus furor omnes invāsit, ut pugnāre cuperent

3. Όταν το ρήμα της κύριας πρότασης βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο, τότε στη συμπερασματική μπορεί να έχουμε υποτακτική παρακειμένου όταν κατά την άποψη του ομιλητή, το αποτέλεσμα θεωρείται ότι έχει ολοκληρωθεί στο παρελθόν.

tantus terror omnes invāsit, ut nemo arma caperet

tantus terror omnes invāsit, ut nemo arma ceperit (παρακείμενος)

4. Δεν πρέπει να συγχέονται με τις ουσιαστικές συμπερασματικές προτάσεις, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως αντικείμενο ρημάτων ή υποκείμενο απροσώπων εκφράσεων που σημαίνουν συμβαίνει

ουσιαστικές συμπερασματικές προτάσεις

ut + υποτακτική (ώστε)

Με απρόσωπες εκφράσεις

fieri non potest, ut ... - είναι αδύνατο να συμβεί να

accidit, ut ... - συμβαίνει να

accedit, ut ... - συμβαίνει να

mos est, ut ... - συνηθίζεται να

tempus est, ut ... - είναι καιρός να


36

38. Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

Caecilia, uxor Metelli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae

sororis, ipsa fecit omen. Nam in sacello quodam nocte cum

sororis filia persedebat expectabatque dum aliqua vox congruens

proposito audiretur. Tandem puella, longa mora standi fessa,

rogavit materteram, ut sibi paulisper loco cederet. Tum Caecilia

puellae dixit: "ego libenter tibi mea sede cedo". Hoc dictum

paulo post res ipsa confirmavit. Nam mortua est Caecilia, quam

Metellus, dum vixit, multum amavit; postea is puellam in

matrimonium duxit


Η Καικιλία, η σύζυγος του Μετέλλου, ενώ επιδίωκε την εμφάνιση

κάποιου γαμήλιου οιωνού για την κόρη της αδελφής της σύμφωνα με

τις πατροπαράδοτες συνήθειες, δημιούργησε η ίδια τον οιωνό. Μια

νύχτα δηλαδή καθόταν για πολλή ώρα σε κάποιο μικρό ιερό με την

κόρη της αδελφής της και περίμενε, μέχρι να ακουστεί κάποια φωνή

που να ανταποκρινόταν στο σκοπό τους. Κάποτε πια η κοπέλα,

κουρασμένη από την πολλή ορθοστασία, ζήτησε από τη θεία της να της

παραχωρήσει για λίγο τη θέση της. Τότε η Καικιλία είπε στη κοπέλα:

«Εγώ πρόθυμα σου παραχωρώ τη θέση μου». Αυτό το λόγο

επαλήθευσαν λίγο καιρό αργότερα τα ίδια τα πράγματα (πιο σωστά: η

ίδια η πραγματικότητα επιβεβαίωσε αυτό το λόγο λίγο καιρό

αργότερα). Πέθανε δηλαδή η Καικιλία, την οποία, όσο ζούσε, ο

Μέτελλος την αγάπησε πολύ. Έπειτα αυτός παντρεύτηκε την κοπέλα.


37

39. ΕΝΑ ΠΡΟΤΥΠΟ ΙΔΑΝΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (Το κείμενο δεν ανήκει στην εξεταστέα ύλη)

Sapientem nec paupertas nec dolor prohibet, nec eae res, quae

imperitos avertunt et praecipites agunt. Tu illum premi putas malis?

Utitur! Non ex ebore tantum Phidias sciebat facere simulacra; ex aere

quoque faciebat. Si marmor illi obtulisses, si viliorem materiam, fecisset

tale, quale ex illa fieri optimum posset. Eodem modo sapiens virtutem,

si licebit, in divitiis explicabit, si minus, in paupertate; si poterit, in

patria, si minus, in exilio; si poterit, imperator, si minus, miles; si

poterit, integer, si minus, debilis. Quamcumque fortunam acceperit,

aliquid ex illa memorabile efficiet..


Ούτε η φτώχεια, ούτε ο πόνος εμποδίζουν το σοφό, ούτε αυτά τα πράγματα, τα οποία βγάζουν

από το δρόμο τους άπειρους και τους γκρεμοτσακίζουν. Εσύ νομίζεις ότι εκείνος καταβάλλεται

από τις συμφορές; Τις χρησιμοποιεί! Ο Φειδίας δεν ήξερε να κάνει αγάλματα μόνο από

ελεφαντόδοντο. Έκανε κι από μπρούντζο. Αν έφερνες σ’ εκείνον μάρμαρο, αν έφερνες κάποιο

ευτελέστερο υλικό, θα έκανε τέτοιο (άγαλμα), όσο μπορούσε να γίνει πιο τέλειο από εκείνο το

υλικό. Ο σοφός μ’ αυτόν τον τρόπο θα δείξει την αρετή του στα πλούτη, αν μπορέσει, κι αν

όχι, στη φτώχεια. Αν μπορέσει, στην πατρίδα, κι αν όχι, στην εξορία. Αν μπορέσει, ως

στρατηγός, κι αν όχι, ως στρατιώτης. Αν μπορέσει, αρτιμελής, κι αν όχι, ανάπηρος. Όποια τύχη

κι αν του λάχει, θα δημιουργήσει κάτι αξιομνημόνευτο από εκείνη.


38

Παρατηρήσεις για τους υποθετικούς λόγους 1. si (nisi) + οριστική οποιουδήποτε χρόνου >πραγματικό,

ανοιχτή υπόθεση

Si ita est, bene est

2. si (nisi) + υποτακτική ενεστώτα > πιθανή υπόθεση

Si ita sit, bene sit

3. Μη πραγματικό: με υποτακτική παρατατικού (σύγχρονο) ή

υπερσυντελίκου (προτερόχρονο)

si (nisi) + υποτακτική παρατατικού > απραγματοποίητο στο

παρόν

Si ita esset, bene esset

si (nisi) + υποτακτική υπερσυντελίκου > απραγματοποίητο στο

παρελθόν

Si ita fuisset, bene fuisset

o nisi - αν δεν

o quod si - αλλά αν

o sin - αλλά αν (μετά το si)

o si minus - αν όχι (μετά το si)


39

40. ΑΚΛΟΝΗΤΗ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ

Sulla, occupāta urbe, senātum armātus coēgerat ut C. Marius quam

celerrime hostis iudicarētur. Cuius voluntāti nemo obviam ire audēbat;

solus Quintus Mucius Scaevola augur de hac re interrogātus sententiam

dicĕre noluit. Quin etiam cum Sulla minitans ei instāret, dixit is Sullae:

"Licet mihi ostendas agmina militum, quibus curiam circumsedisti; licet

mortem minitēris, nunquam tamen ego hostem iudicābo Marium. Etsi

senex et corpore infirmo sum, semper tamen meminero urbem Rōmam

et Italiam a Mario conservātam esse.


Αφού κατέλαβε τη Ρώμη ο Σύλλας, συγκάλεσε ένοπλος τη Σύγκλητο,

για να κηρύξει όσο πιο γρήγορα γινόταν το Γάιο Μάριο εχθρό (του

ρωμαϊκού λαού). Στη θέληση του κανείς δεν τολμούσε να πάει

αντίθετα. Μόνο ο Κόιντος Μούκιος Σκαιόλας, ο οιωνοσκόπος, όταν του

ζητήθηκε η γνώμη γι΄ αυτό, αρνήθηκε να ψηφίσει. Κι επιπλέον, όταν ο

Σύλλας τον πίεζε απειλητικά, αυτός είπε στο Σύλλα: «Κι αν ακόμη μου

δείξεις τα αγήματα των στρατιωτών, με τα οποία έχεις περικυκλώσει

το Βουλευτήριο, κι αν ακόμη με απειλήσεις με θάνατο, εγώ εντούτοις

ποτέ δε θα κηρύξω το Μάριο εχθρό (του ρωμαϊκού λαού). Αν και είμαι

γέρος και αδύναμος στο σώμα, εντούτοις θα θυμάμαι πάντα ότι η πόλη

της Ρώμης και η Ιταλία σώθηκαν από το Μάριο.


40

Εναντιωματικές προτάσεις

Οι εναντιωματικές προτάσεις είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις. Εκφράζουν μια πραγματική κατάσταση παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

Εισάγονται με τους συνδέσμους:

etsi / etiamsi / tametsi, quamquam + Οριστική (αν και, ακόμη κι αν), οι οποίοι ενισχύονται στην κύρια πρόταση με το tamenQuamquam multa scis, tamen non omnia scis. - Ακόμη κι αν ξέρεις πολλά, δεν τα ξέρεις όλα.

cum / licet+ Υποτακτική (Ακόμη κι αν, αν και, παρόλο που, μολονότι)

Παραχωρητικές προτάσεις

Οι παραχωρητικές προτάσεις εκφράζουν μια υποθετική κατάσταση που -κι αν δεχτούμε ότι αληθεύει- δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.


etiamsi + Οριστική ή Υποτακτική (κι αν)

quamvis, ut, licet + Υποτακτική (όσο κι αν)


41

41. ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ, ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΑΣ

Curius et Fabricius, antiquissimi viri, et his antiquiōres Horatii plane ac

dilucide cum suis locūti sunt; non Sicanōrum aut Pelasgōrum, qui primi

colluisse Italiam dicuntur, sed aetātis suae verbis utebantur. Tu autem,

proinde quasi cum matre Evandri nunc loquāris, sermōne abhinc multis

annis iam obsolēto uteris, quod neminem scire atque intellegere vis, quae

dicas. Quin, homo inepte, taces, ut consequāris, quod vis? Sed antiquitātem

tibi placēre dicis, quod honesta et bona et modesta sit. Sic ergo vive, ut viri

antīqui, sed sic loquere,ut viri aetātis nostrae; atque id quod a C. Caesare

scriptum est, habe semper in memoriā et in pectore: "tamquam scopulum,

sic fugias verbum insolens atque inaudītum".


Ο Κούριος και ο Φαβρίκιος, άνδρες που έζησαν πάρα πολύ παλιά, και οι παλιότεροι απ’ αυτούς Οράτιοι μιλούσαν μεταξύ τους καθαρά και με διαύγεια. Δε χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα των Σικανών και των Πελασγών, οι οποίοι λένε ότι ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Ιταλίας, αλλά τη γλώσσα της εποχής τους. Εσύ όμως χρησιμοποιείς γλώσσα που είναι απαρχαιωμένη εδώ και πολλά χρόνια πια, σαν να μιλούσες τώρα με τη μητέρα του Ευάνδρου, επειδή δε θέλεις να ξέρει και να καταλαβαίνει κανείς τι λες. Γιατί, ανόητε άνθρωπε, δε σωπαίνεις, για να πετύχεις αυτό που θέλεις; Λες όμως πως σου αρέσουν τα παλιά τα χρόνια γιατί τάχα είναι τιμημένα και καλά και σεμνά. Έτσι λοιπόν να ζεις όπως οι παλιοί, αλλά να μιλάς έτσι όπως οι άνθρωποι της εποχής μας. Και να΄ χεις πάντα στη μνήμη σου και στην καρδιά σου αυτό που έγραψε ο Γάιος Καίσαρας : «Σαν το σκόπελο , έτσι να αποφεύγεις τη λέξη την ασυνήθιστη και την πρωτάκουστη».


42

Οι παραβολικές (συγκριτικές) προτάσεις

Οι παραβολικές (συγκριτικές) προτάσεις είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που λειτουργούν ως δεύτερος όρος σύγκρισης, με πρώτο όρο συνήθως την κύρια πρόταση. Διακρίνονται σε:

Απλές παραβολικές

Η σύγκριση αφορά δύο πράξεις που είναι ή θεωρούνται πραγματικές.


Atque (=ac) και et + Οριστική μετά από επίθετα και επιρρήματα που δηλώνουν ισότητα, ομοιότητα και τα αντίθετά τους: (dis)similes, par, aequus, idem, alius: similiter, partier, contra

Ut, sicut - ita (sic) ... ut (έτσι … όπως). Οι προτάσεις αυτές εκφράζουν τον τρόποUt severis, ita metes. - Όπως σπέρνεις θα θερίσειςsic dicit, ut sentit. - Μιλάει σύμφωνα με όσα πιστεύει.

quam με επίθετα και επιρρήματα θετικού βαθμού

quam με ρήματα tam ... quam - έτσι …όπωςnemo tam stultus est quam ille - κανείς δεν είναι τόσο ανόητος όσο εκείνος

quo ... eo / quanto ... tanto (πριν από συγκριτικό ή και υπερθετικό)- Quo citius, eo melius, Quanto celerius, tanto melius. (abl. mens.)

Υποθετικές παραβολικές

Η σύγκριση αφορά μια υποθετική πράξη ή κατάσταση.


ut si, velut si, tamquam (si), quasi, proinde (perinde) quasi + Υποτακτική


43

42. Ο Κικέρωνας και η συνωμοσία του Κατιλίνα

I. KEIMENO

Nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non

videant, aut ea, quae vident, dissimulent: qui spem Catilīnae

mollibus sententiis aluērunt coniurationemque nascentem non

credendo confirmavērunt; quorum auctoritātem secūti multi, non

solum improbi verum etiam imperīti, si in hunc animadvertissem,

crudeliter et regie id factum esse dicerent. Nunc intellego, si iste

in Manliāna castra pervenerit, quo intendit, neminem tam

stultum fore, qui non videat coniuratiōnem esse factam,

neminem tamimprobum, qui non fateātur.


Υπάρχουν μερικοί σ’ αυτήν τη Σύγκλητο, που είτε δε βλέπουν αυτά,

τα οποία πλησιάζουν απειλητικά, είτε προσποιούνται ότι δε βλέπουν

αυτά, τα οποία βλέπουν· αυτοί εξέθρεψαν την ελπίδα του Κατιλίνα

με τις επιεικείς τους αποφάσεις και ενίσχυσαν τη συνωμοσία που

γεννιόταν με το να μη πιστεύουν στην ύπαρξή της. Ενεργώντας υπό

την επιρροή τους πολλοί, όχι μόνο αχρείοι, αλλά και άπειροι, αν τον

είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν ότι αυτό έγινε με σκληρό και τυραννικό

τρόπο. Τώρα καταλαβαίνω ότι, αν αυτός φτάσει στο στρατόπεδο του

Μανλίου, όπου κατευθύνεται, κανείς δε θα είναι τόσο ανόητος, που


44

να μη βλέπει ότι έγινε συνωμοσία, και κανείς τόσο αχρείος, που να

μην το ομολογήσει.


45

43. Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ

Num ad hostem vēni et captīva in castris tuis sum? In hoc me longa vita

et infēlix senecta traxit, ut primum exsulem deinde hostem te vidērem?

Qui potuisti populāri hanc terram, quae te genuit atque aluit? Non tibi

ingredienti fines patriae ira cecidit? Quamvis infesto et mināci animo

perveneras, cur, cum in conspectu Rōma fuit, tibi non succurrit: “intra

illa moenia domus ac penates mei sunt, mater coniux liberique”? Ergo

ego nisi peperissem, Rōma non oppugnarētur; nisi filium habērem, lībera

in līberā patriā mortua essem. Ego nihil iam pati possum nec diu

miserrima futūra sum: at contra hos, si pergis, aut immatūra mors aut

longa servitus manet.


Μήπως ήρθα σε εχθρό και είμαι αιχμάλωτη στο στρατόπεδό σου; Σε τέτοιο σημείο με κατάντησε η μακρόχρονη ζωή και τα δυστυχισμένα γηρατειά, ώστε να σε δω πρώτα εξόριστο κι έπειτα εχθρό; Πώς μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτή τη χώρα που σε γέννησε και σε ανέθρεψε; Δε σου πέρασε η οργή τη στιγμή που πατούσες τα σύνορα της πατρίδας (σου); Παρόλο που είχες φτάσει με τόσο εχθρική και απειλητική διάθεση, γιατί, όταν είδες τη Ρώμη, δε σου πέρασε από το μυαλό: “μέσα σ’ εκείνα τα τείχη βρίσκονται το σπίτι και οι θεοί μου, η μάνα, η σύζυγος και τα παιδιά (μου)”; Λοιπόν, αν εγώ δε σε είχα γεννήσει, η Ρώμη δε θα βρισκόταν πολιορκημένη• αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα. Εγώ τίποτα πια δεν μπορώ να πάθω κι ούτε θα είμαι για πολύ ακόμη τόσο δυστυχισμένη: αντίθετα όμως αυτούς, αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη σκλαβιά.


46

44. Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ - LECTIO XLIV

Haec est tyrannōrum vita, in quā nulla fides, nulla caritas, nulla fiducia

benevolentiae stabilis esse potest; tyrannis omnia semper suspecta atque

sollicita sunt; nullus locus amicitiae eis est. Nescio enim quis possit diligere

eum, quem metuat, aut eum, a quo se metui putet. Coluntur tamen

simulatiōne dumtaxat ad tempus. Quodsi forte, ut fit plerumque,

cecidērunt, tum intellegitur, quam fuerint inopes amicōrum. Hoc est quod

Tarquinium dixisse ferunt exulantem: "Tum intellexi, quos fīdos amicos

habuissem, quos infīdos, cum iam neutris gratiam referre poteram".


Τέτοια είναι η ζωή των τυράννων, στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει

καμιά εμπιστοσύνη, καμιά αγάπη, καμία πίστη σε σταθερή φιλία: οι

τύραννοι πάντα υποπτεύονται και ανησυχούν για όλα. Δεν έχει καμία

θέση η φιλία σ’ αυτούς. Γιατί δε γνωρίζω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν,

τον οποίο φοβάται, ή αυτόν, που νομίζει πως τον φοβάται. Στους

τυράννους εντούτοις (οι άνθρωποι) δείχνουν υποκριτικό σεβασμό,

τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Αν όμως ίσως, όπως συμβαίνει

συνήθως, χάσουν την εξουσία, τότε γίνεται κατανοητό πόσο τους έλειπαν

οι φίλοι. Αυτό είναι που λένε ότι είπε ο Ταρκύνιος, όταν ήταν εξόριστος:

«Τότε μόνο κατάλαβα ποιους είχα αληθινούς φίλους και ποιους

ψεύτικους, όταν δεν μπορούσα πια να ανταποδώσω τη χάρη ούτε στον ένα

ούτε στον άλλο».


47


Εξαρτημένες (Πλάγιες) ερωτήσεις

Ερωτηματική λέξη + Υποτακτική (ουσιαστική ερώτηση)Rogo, quid facias. - Ρωτάω τι κάνεις.

-ne / num (μερικής αγνοίας) / utrum / an + Υποτακτική (αν) (διμελείς ερωτήσεις)Rogo, veneritne. = Rogo, num venerit. - Ρωτάω αν ήρθε.

1. Οι πλάγιες ερωτήσεις περιέχουν ερώτηση εξαρτημένη από ρήματα ερωτηματικά (Rogo, quid facias), λεκτικά, γνωστικά, αποπειρατικά. Είναι ουσιαστικές προτάσεις (υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση). Εισάγονται με ερωτηματικά μόρια, ερωτηματικές και αναφορικές αντωνυμίες και επιρρήματα (όπως και οι ευθείες ερωτήσεις). Εκφέρονται πάντα με υποτακτική σύμφωνα με την ακολουθία των χρόνων.

Σύγχρονο: Ενεστώτας στο παρόν, παρατατικός στο παρελθόν Προτερόχρονο: Παρακείμενος στο παρόν, υπερσυντέλικος στο παρελθόν Υστερόχρονο: Ενεστώτας περιφραστικής συζυγίας στο παρόν,

παρατατικός περιφραστικής συζυγίας στο παρελθόν

2. Τα ερωτηματικά μόρια num και -nĕ στον πλάγιο λόγο χρησιμοποιούνται χωρίς διαφορά στη σημασία, το nonnĕ (αν δεν) χρησιμοποιείται μόνο με το ρήμα quaero. Στις διμελείς πλάγιες ερωτήσεις το «ή όχι» εκφράζεται με το necnĕ (στις ευθείες ερωτήσεις με το an non)

3. Πλάγιες ερωτήσεις εισάγονται και με το μετά από ρήματα που σημαίνουν αναμονή (exspecto) ή απόπειρα (conor, tempto). Επίσης εισάγονται με το μετά τα: haud scio, nescio (αγνοώ), dubito (αμφιβάλλω), incertum est (είναι αβέβαιο).


48

45. ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙ ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΤΩΝ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ

Caesar ex captīvis cognoscit (quae apud Cicerōnem gerantur)

(quantōque in periculo res sit). Tum cuidam ex equitibus Gallis

persuadet (ut ad Cicerōnem epistulam deferat). Curat et providet

(nē, interceptā epistulā, nostra consilia ab hostibus cognoscantur).

Quam ob rem epistulam conscriptam Graecis litteris mittit. Legātum

monet (ut, (si adīre non possit), epistulam ad amentum tragulae

adliget) et (intra castra abiciat). In litteris scribit se cum legionibus

celeriter adfore. Gallus, periculum veritus, costituit (ut tragulam

mitteret). Haec casu ad turrim adhaesit et tertio post die a quodam

milite conspicitur et ad Cicerōnem defertur. Ille epistulam perlegit

militesque adhortatur (ut salutem sperent).


Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους τι συμβαίνει στο

στρατόπεδο του Κικέρωνα και σε πόσο μεγάλο κίνδυνο βρίσκονται τα

πράγματα. Τότε πείθει κάποιον από τους Γαλάτες ιππείς να μεταφέρει ένα

γράμμα στον Κικέρωνα. Φροντίζει και προνοεί να μη μαθευτούν τα σχέδιά

μας από τους εχθρούς, αν αρπάξουν την επιστολή. Γι’ αυτό το λόγο

στέλνει επιστολή γραμμένη στα ελληνικά. Συμβουλεύει τον απεσταλμένο,

αν δεν μπορέσει να πλησιάσει, να δέσει το γράμμα στον ιμάντα του

ακοντίου και να το ρίξει μέσα στο στρατόπεδο. Στην επιστολή γράφει ότι

θα έρθει γρήγορα με τις λεγεώνες του. Ο Γαλάτης, επειδή φοβήθηκε τον

κίνδυνο, αποφάσισε να ρίξει το ακόντιο. Αυτό κατά σύμπτωση καρφώθηκε

σ’ ένα πύργο και τρεις μέρες αργότερα το είδε κάποιος στρατιώτης και το

πήγε στον Κικέρωνα. Εκείνος διάβασε όλο το γράμμα και προέτρεψε τους

στρατιώτες του να ελπίζουν στη σωτηρία τους.


49

III. Βουλητικές προτάσεις

Οι βουλητικές προτάσεις εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα (εξάρτηση από

αρκτικό χρόνο) και παρατατικού (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο) όπως και οι

τελικές.

Δεν πρέπει να συγχέονται με τις τελικές που είναι επιρρηματικές. Αντιστοιχούν

προς το τελικό απαρέμφατο της ΑΕ. Μετά από ρήματα που σημαίνουν φροντίζω

αντιστοιχούν προς της πλάγιες ερωτήσεις της ΑΕ.

Αρκετά από τα ρήματα από τα οποία εξαρτώνται οι βουλητικές προτάσεις

συντάσσονται και με τελικό απαρέμφατο· π.χ. costituit ut tragulam mitteret

costituit tragulam mittĕre.


50

46. ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΜΠΑΙΝΕΙ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΙΚΟ

Philosophi mundu)m censent regi numine deōrum; eum esse putant

quasi commūnem urbem et civitatem hominum et deōrum, et unum

quemque nostrum eius mundi esse partem; ex quo illud natūrā

consequitur, ut commūnem utilitātem nostraw anteponāmus. Ut enim

leges omnium salūtem singulōrum salūti antepōnunt, sic vir bonus et

sapiens et legibus parens consulit utilitāti omnium plus quam unīus

alicuius aut suae. Nec magis vituperandus est proditor patriae quam

proditor commūnis utilitātis, aut coommūnis salūtis desertor propter

suam utilitātem et salūtem. Ex quo fit, ut laudandus is sit, qui pro re

publicā cadat, quod decet cariōrem nobis esse patriam quam nosmet

ipsos.


Οι φιλόσοφοι πιστεύουν ότι ο κόσμος κυβερνάται από τη βούληση των

θεών. Νομίζουν ότι αυτός είναι κάτι σαν πόλη και πολιτεία κοινή για

τους ανθρώπους και τους θεούς και ότι ο καθένας μας ξεχωριστά

αποτελεί μέρος αυτού του κόσμου. Αυτό συνεπάγεται την υποχρέωσή

μας από τη φύση να βάζουμε το γενικό καλό πάνω από το ατομικό.

Γιατί, όπως οι νόμοι βάζουν τη γενική ευημερία πάνω από την ατομική,

έτσι ο σωστός και σοφός άνδρας που υπακούει στους νόμους φροντίζει

περισσότερο για την ευημερία όλων παρά για την ευημερία ενός

οποιουδήποτε ατόμου ή τη δική του. Και δεν πρέπει να επικρίνεται

περισσότερο ο προδότης της πατρίδας παρά ο προδότης του κοινού

συμφέροντος ή όποιος λιποτακτεί από τη γενική ευημερία για χάρη της

ατομικής του ωφέλειας και ευημερίας. Έτσι συμβαίνει να είναι


51

αξιέπαινος όποιος πέφτει για την πατρίδα, γιατί είναι σωστό να μας

είναι πιο αγαπητή η πατρίδα παρά εμείς οι ίδιοι (ο ίδιος μας ο εαυτός).


52

47. Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΑΡΕΣΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΣ

Iulia, Augusti filia, matūre habēre coeperat canos, (quos legere secrēte

solēbat). Hac re audīta Augustus voluit filiam deterrēre (quominus id

faceret). Eo consilio aliquando repente intervēnit oppresitque

ornatrīces. (Etsi super vestem eārum deprehendit canos), tamen

Augustus dissimulāvit eos vidisse et aliiis sermonibus tempus extraxit,

(donec induxit mentionem aetatis). Tum interrogāvit filiam, (utrum post

aliquot annos cana esse mallet an calva). (Cum illa respondisset) “ego,

pater, cana esse malo”, mendacium illi pater obiēcit: “Non dubito (quin

calva esse nolis). Quid ergo non times (nē istae te calvam faciant?)”


Η Ιουλία, η κόρη του Αυγούστου, είχε αρχίσει να εμφανίζει πρόωρα

άσπρες τρίχες, τις οποίες συνήθιζε να βγάζει κρυφά. Όταν ο Αύγουστος

πληροφορήθηκε αυτό το πράγμα θέλησε να αποθαρρύνει την κόρη του από

το να κάνει αυτό. Μ’ αυτό το σχέδιο εμφανίστηκε κάποτε απρόοπτα και

ξαφνικά και έπιασε τις κομμώτριες επ’ αυτοφώρω. Παρ’ όλο που

ανακάλυψε άσπρες τρίχες πάνω στα φορέματά τους, εντούτοις ο

Αύγουστος προσποιήθηκε ότι δεν τις είδε και παρέτεινε το χρόνο

(καθυστέρησε) με άλλες κουβέντες, ώσπου έφερε τη συζήτηση στην ηλικία

της. Τότε ρώτησε την κόρη του αν θα προτιμούσε σε μερικά χρόνια να

είναι ασπρομάλλα ή φαλακρή. Όταν εκείνη απάντησε: «εγώ, πατέρα,

προτιμώ να είμαι ασπρομάλλα», ο πατέρας της πρόβαλε σ’ εκείνη το εξής

ψεύτικο επιχείρημα: «δεν αμφιβάλλω πως δε θέλεις να μείνεις φαλακρή.

Γιατί λοιπόν δε φοβάσαι μήπως αυτές εδώ σε κάνουν φαλακρή»;


53

III. Παρατηρήσεις

a. Ενδοιαστικές προτάσεις

Ουσιαστικές προτάσεις που εκφράζουν φόβο. Εισάγονται με το nē

(φόβος μήπως γίνει κάτι) ή με το nē non ή το ut (φόβος μήπως δε γίνει

κάτι). Εκφέρονται πάντα με υποτακτική

b. Προτάσεις του quominus και του quin. Ουσιαστικές προτάσεις

που εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν εμποδίζω ή αρνούμαι

εισάγονται με το quominus ή το nē. Με άρνηση έχουμε το quin

c. Προτάσεις του quominus και του quin ακολουθούν και μετά

από εκφράσεις όπως per me stat quominus, non multum abest quin.

Τέλος προτάσεις του ακολουθούν μετά από εκφράσεις που σημαίνουν

δεν αμφιβάλλω (non dubito quin)

d. Οι ενδοιαστικές προτάσεις, καθώς και οι προτάσεις του

quominus και του quin εκφέρονται με υποτακτική ενεστώτα και

παρατατικού, εκτός κι αν το περιεχόμενο της δευτερεύουσας πρότασης

έχει ήδη πραγματοποιηθεί, οπότε εκφέρονται με υποτακτική

παρακειμένου.


54

48. Το ελάφι του Σερτώριου


55

49. Η ΠΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Ο ΒΡΟΥΤΟΣ

Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo Caesare

cognovisset, cultellum tonsorium quasi ungium resecandōrum causā

poposcit eōque velut forte se vulnerāvit. Clamōre deinde ancillārum in

cubiculum vocātus Brutus ad eam obiurgandam vēnit, quod tonsōris

praeripuisset officium. Cui secrēto Porcia “non est hic” inquit

“temerarium factum meum, sed certissimum indicium amōris mei erga

te tale consilium molientem: experīri enim volui, quam aequo animo me

fero essem interemptūra, si tibi consilium non ex sententiā cessisset”.


Η Πορκία, σύζυγος του Βρούτου, όταν έμαθε το σχέδιο του άντρα της

για τη δολοφονία του Καίσαρα ζήτησε ένα ξυράφι μανικιουρίστα δήθεν

για να κόψει τα νύχια της και μ’ αυτό που της γλίστρησε δήθεν τυχαία

αυτοτραυματίστηκε. Έπειτα ο Βρούτος, που τον κάλεσαν στην

κρεβατοκάμαρά της οι φωνές των υπηρετριών, ήρθε για να τη μαλώσει,

επειδή τάχα είχε κλέψει την τέχνη του μανικιουρίστα. Σ’ αυτόν η

Πορκία είπε κρυφά: «αυτό δεν είναι μια ασυλλόγιστη πράξη μου, αλλά

μια ξεκάθαρη απόδειξη της αγάπης μου για σένα που ετοιμάζεις τέτοιο

σχέδιο. Θέλησα δηλαδή να δοκιμάσω με πόση ηρεμία θα αυτοκτονούσα

με το ξίφος, αν το σχέδιο σου δεν πήγαινε κατ’ ευχήν».


56

III. Παρατηρήσεις

Προσδιορισμός του σκοπού

Ο προσδιορισμός του σκοπού μετά από ρήματα που δηλώνουν κίνηση μπορεί να εκφραστεί με 5 διαφορετικούς τρόπους:

1. Legātum misērunt, ut nunti ā ret - τελική πρόταση

2. Legātum misērunt, qui nunti ā ret - αναφορική τελική πρόταση

3. Legātum misērunt, nunti ā t um - σουπίνο σε - um

4. Legātum misērunt, nuntia ndi caus ā - causā gratiā + γενική του γερουνδίου

5. Legātum misērunt, ad nuntia ndum - ad + αιτιατική του γερουνδίου

Γερουνδιακή έλξη (Το γερουνδιακό ως προσδιορισμός)

Το ρήμα αναγγέλλω παίρνει αντικείμενο σε αιτιατική· έτσι μπορούμε να προσθέσουμε το αντικείμενο (τη νίκη ) στο τέλος των παραπάνω παραδειγμάτων: έστειλαν πρεσβευτή για να αναγγείλει τη νίκη τους. Αυτό δε συνεπάγεται καμιά μεταβολή για τους τρόπους εκφοράς 1, 2, και 3. Στα παραδείγματα όμως 4 και 5, όπου υπάρχει εμπρόθετος τύπος του γερουνδίου με αντικείμενο σε αιτιατική πρέπει να γίνει μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική. Η μετατροπή αυτή ονομάζεται γερουνδιακή έλξη. Η μετατροπή γίνεται ως εξής:

Το αντικείμενο του γερουνδίου παίρνει την πτώση του γερουνδίου ενώ το γερούνδιο μετατρέπεται σε γερουνδιακό που ως επιθετικός προσδιορισμός

συμμορφώνεται προς την πτώση, τον αριθμό και το γένος του προσδιοριζόμενου ουσιαστικού.

Πριν από το λεκτικό σύνολο γερουνδιακού και προσδιοριζόμενου ουσιαστικού συναντάμε συνήθως μια πρόθεση. Σ’ αυτή την περίπτωση από το γερουνδιακό σχηματίζουμε ένα ουσιαστικό και το προσδιοριζόμενο ουσιαστικό το τρέπουμε σε γενική προσδιοριστική, δηλαδή στη μετάφραση διατηρούμε την ενεργητική σύνταξη σα να μην υπήρχε η έλξη.

Η γερουνδιακή έλξη είναι υποχρεωτική όταν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε εμπρόθετο τύπο του γερουνδίου, causā gratiā + γενική,


57

ars gerendi rem publicam Η τέχνη της διακυβέρνησης της πολιτείας

Απλή Γενική ars gerendae rei publicae

in libr-o legend-o in + Αφαιρετική κατά την ανάγνωση του βιβλίου

ad libr-um legend-um ad + Αιτιατική

για την ανάγνωση του βιβλίου για να διαβάσουμε το βιβλίο

de libr-o legend-o de + Αφαιρετικήσχετικά με την ανάγνωση του βιβλίου

libr-i legend-i causa γενική + causa

για την ανάγνωση του βιβλίου για να διαβάσουμε το βιβλίο


58

50. Η ΦΤΩΧΕΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΛΗΣΤΙΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΟΙ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ (εκτός)

Cum Servius Sulpicius Galba et Aurēlius Cotta consules in senātu

contenderent uter adversus Viriāthum in Hispaniam mitterētur, magna

inter patres conscriptos dissensio erat, aliis pro Galbā et aliis pro Cottā

dicentibus; solus P. Scipio Aemilianus cum toto senāto dissensit:

“Neutrum” inquit “mihi mitti placet, quia alter nihil habet, alteri nihil

est satis”. Nam Scipio Aemiliānus aeque malam imperii magistram

iudicābat inopiam atque avaritiam. Quā sententiā graviter et sine ullā

malevolentiā dictā Scipio obtinuit, ut neuter in provinciam mitterētur.


Όταν ο Σέρβιος Σουλπίκιος Γάλβας και ο Αυρήλιος Κόττας, οι ύπατοι,

αντιδικούσαν στη Σύγκλητο, για το ποιος απ’ τους δύο θα στελνόταν

στην Ισπανία εναντίον του Βιριάθου, υπήρξε μεγάλη διαφωνία

ανάμεσα στους Συγκλητικούς, καθώς άλλοι υποστήριζαν το Γάλβα και

άλλοι τον Κόττα. Μόνος ο Πόπλιος Σκιπίωνας ο Αιμιλιανός διαφώνησε

με ολόκληρη τη Σύγκλητο: «Κρίνω» είπε «ότι δεν πρέπει να σταλεί

κανείς από τους δύο, γιατί ο ένας δεν έχει τίποτα και ο άλλος με

τίποτα δε χορταίνει. Δηλαδή ο Σκιπίωνας ο Αιμιλιανός θεωρούσε το

ίδιο κακούς συμβούλους της εξουσίας και τη φτώχεια και την

απληστία. Επειδή την άποψή του αυτή ο Σκιπίωνας την είπε με

σοβαρότητα και χωρίς καμιά κακοβουλία πέτυχε ώστε να μη σταλεί σ’

αυτή την επαρχία κανείς από τους δύο.


Documents

λατινικα γ λυκειου