1

ΤΟ ΣΚΛΗΡΟ ΝΟΜΙΣΜΑ. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ.

Το νόμισμα. Ένα μέσο συναλλαγής και όχι μόνο. Και ένα μέσο κερδοσκοπίας. Και

ένα όπλο στα χέρια του ισχυρού. Εδώ θα μας απασχολήσει κυρίως το νόμισμα σα

μέσο του διεθνούς εμπορίου. Μια και η ύπαρξη τόσων χωρών με διαφορετικά

επίπεδα οικονομικής, παραγωγικής και σε τελευταία ανάλυση τεχνολογικής

ανάπτυξης τα διαφορετικά νομίσματα των διαφόρων χωρών και η μεταξύ τους σχέση

ανταλλαγής δε μπορεί παρά να αντανακλά και αυτές τις διαφορές. Η επέκταση των

διεθνών εμπορικών ανταλλαγών από τον δέκατο τέταρτο αιώνα ήδη δημιούργησε την

ανάγκη της ύπαρξης ενός συστήματος ανταλλαγής των διαφόρων νομισμάτων που

κυκλοφορούσαν στην αγορά και με τα οποία γίνονταν οι εμπορικές πράξεις. Παρά

την κυκλοφορία μεγάλου αριθμού νομισμάτων, ιδιαίτερα κατά τον δέκατο έβδομο

αιώνα, το γεγονός πως ήσαν όλα μεταλλικά έκανε σχετικά απλή τη σχέση

ανταλλαγής τους μια και αυτή καθοριζόταν από την περιεκτικότητα σε μέταλλο. Το

μόνο που περιέπλεκε τα πράγματα ήσαν οι διάφορες κοπές με τις διαφορετικές

περιεκτικότητες καθώς και τα κίβδηλα νομίσματα. (για περισσότερα δες Το Χρήμα Ι

http://eparistera.blogspot.com/2011/12/blog-post_28.html).

Τα χαρτονομίσματα άλλαξαν όμως ριζικά την κατάσταση. Το ίδιο το νόμισμα δεν είχε

πλέον καμιά αξία και αντιπροσώπευε απλά την αξία του χρυσού ή του αργύρου με το

οποίο ήταν συνδεδεμένο από τον εκδότη του. Και αυτό το σύστημα όμως άρχισε να

καταρρέει μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ακόμη και κατά τη διάρκεια του

δέκατου ένατου αιώνα η ανταλλαξιμότητα συχνά αναστελλόταν αλλά από τις αρχές

του εικοστού αιώνα η πρόσδεση των νομισμάτων με το χρυσό καθίστατο ιδιαίτερα

προβληματική. Η επέκταση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και της ίδιας της

παραγωγής που συνοδευόταν από μεγάλη εμπορική επέκταση σε συνδυασμό με την

μεγάλη ανισοκατανομή στην κατοχή αποθεμάτων χρυσού έκαναν ακόμη

δυσκολότερη τη διατήρηση του κανόνα του χρυσού. Αυτό ίσχυε περισσότερο για τη

στερλίνα η οποία και ήταν το κατεξοχήν αποθεματικό νόμισμα και το νόμισμα του

διεθνούς εμπορίου.

Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος έγινε ο καταλύτης στον κανόνα του χρυσού. Μια

και τα αποθέματα χρυσού πολλών χωρών ήσαν περιορισμένα έγινε αποδεκτός ένας

κανόνας χρυσού συναλλάγματος με τις χώρες να υποκαθιστούν τα αποθεματικά τους

σε χρυσό με ξένο συνάλλαγμα. Το ποσοστό λοιπόν του ξένου συναλλάγματος στις

κεντρικές τράπεζες αυξήθηκε εντυπωσιακά προς το τέλος της δεκαετίας του 1920.

«Τα 1927, το ξένο συνάλλαγμα αποτελούσε το 42% των συνολικών αποθεματικών

(σε χρυσό και ξένο συνάλλαγμα) στις είκοσι τέσσερις ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες

ενώ το 1913 το ποσοστό αυτό ήταν περίπου 12%.» (Aldcroft σ 89).

Τα κύρια αποθεματικά νομίσματα έγιναν η στερλίνα και το δολάριο, με την κεντρική

τράπεζα της Γαλλίας να κατέχει το μεγαλύτερο αποθεματικό στον κόσμο, προς το

τέλος της δεκαετίας του 1920. Η ύπαρξη πλέον περισσότερων από πριν

κεφαλαιαγορών είχε σαν αποτέλεσμα την ευκολότερη μετάβαση κεφαλαίων που

ακολουθούσαν το μεγαλύτερο επιτόκιο. Η ύπαρξη, στις κεντρικές τράπεζες, μεγάλων

αποθεματικών σε συνάλλαγμα, άμεσα μετατρέψιμων σε χρυσό, είχε σαν αποτέλεσμα

την άσκηση ισχυρής πίεσης, ιδιαίτερα στη στερλίνα, αφού η Βρετανία δεν θα

μπορούσε να καλύψει τη μετατροπή των στερλινών σε χρυσό σε περίπτωση κρίσης.

2

Η Βρετανία ήταν ο αδύνατος κρίκος του συστήματος πλέον με τα αποθέματά της σε

χρυσό να μειώνονται συνεχώς. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Γαλλία και οι ουδέτερες

χώρες της Ευρώπης απορροφούσαν αυξανόμενο ποσοστό των παγκόσμιων

αποθεμάτων χρυσού, με αποτέλεσμα να έχει ανέλθει το μερίδιό τους, στο τέλος της

δεκαετίας του 1920, στο 65% του συνόλου, ενώ το ποσοστό τους στο σύνολο το

1913 ήταν 54%» επισημαίνει ο Aldcroft (Aldcroft σ 92). Το νομισματικό σύστημα που

στήθηκε μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ήταν επομένως ασταθές μια και άρχισε

να στηρίζεται, όλο και περισσότερο, σε υποκατάστατα του χρυσού και η ευστάθειά

του εξαρτιόταν από τη σταθερότητα του αποθεματικού νομίσματος, την οικονομική

επάρκεια της χώρας έκδοσής του αλλά και από τα κερδοσκοπικά παιχνίδια.

Η νομισματική σταθερότητα έγινε δυνατή μόνο όταν τιθασεύτηκε ο πληθωρισμός

στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Ο πλήρης κανόνας του χρυσού (Full gold

standard) εγκαταλείφτηκε όμως γενικά. Οι περισσότερες χώρες προτίμησαν να

υιοθετήσουν μια ήπια εκδοχή του κανόνα του χρυσού η οποία συνίστατο σε μια

σταθερή ισοτιμία του εθνικού νομίσματος με ένα ξένο νόμισμα που είτε ήταν χρυσό

είτε ένας κανόνας χρυσού. Έτσι η πλήρης μετατρεψιμότητα σε χρυσό των

χαρτονομισμάτων ανήκε πλέον στο παρελθόν ακόμη και στις χώρες, όπως η

Βρετανία, η Δανία και η Νορβηγία, που υιοθέτησαν ένα κανόνα χρυσού αφού κι εκεί

τα χαρτονομίσματα δε μετατρέπονταν αμέσως σε χρυσό και τότε μόνο σε μια

σταθερή ισοτιμία και για μικρά ποσά.

Η κρίση του 1929 οδήγησε σε κατάρρευση το τραπεζικό σύστημα με τη μεγαλύτερη

πίεση να δέχεται, το καλοκαίρι του 1931, η στερλίνα της οποίας η θέση ήταν ιδιαίτερα

αδύνατη μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Οι μεγάλες εκροές κεφαλαίων αυτή την

περίοδο οδήγησαν τη Βρετανία σε αδυναμία διατήρησης της σταθερής ισοτιμίας της

στερλίνας. Η θέση της Βρετανίας επιδεινώθηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε η μόνη λύση

να είναι πλέον η απομάκρυνση της Βρετανίας από το σύστημα σταθερών ισοτιμιών

και την επίσημη απομάκρυνση της στερλίνας από τον κανόνα του χρυσού. Η

δεκαετία του 1920 ήταν επομένως εκείνη κατά την οποία η Βρετανία προσπάθησε να

διατηρήσει μια υψηλή ισοτιμία για τη στερλίνα, να έχει δηλαδή ένα σκληρό νόμισμα.

Τα συμφέροντα του αγγλικού κεφαλαίου εξυπηρετούνταν με τον τρόπο αυτό μια και

το διεθνές αποθεματικό νόμισμα παρέχει στον κάτοχό του μεγάλα οφέλη. Τα

λεγόμενα οφέλη του φεουδάρχη. Είναι όμως η παραπάνω τακτική το ίδιο ωφέλιμη και

για τους εργαζόμενους ή ακόμη και για την ίδια την οικονομία;

Η ισοτιμία επομένως του νομίσματος μιας χώρας σε σχέση με τα νομίσματα

ιδιαίτερα των χωρών με τις οποίες έχει σημαντικές εμπορικές και κυρίως με αυτά με

τα οποία γίνονται οι διεθνείς εμπορικές συναλλαγές καθορίζουν και τη δυνατότητα

μιας χώρας να διεισδύει εμπορικά σε άλλες χώρες. Εκείνο επομένως που εδώ θα

προσπαθήσουμε να δούμε είναι το κατά πόσο η ύπαρξη άκαμπτων ισοτιμιών είναι

υποβοηθητικός ή αποτρεπτικός παράγοντας για την ισορροπία στο εμπορικό

ισοζύγιο αλλά και την ανάπτυξη της οικονομίας. Στο πλαίσιο αυτό θα εξετάσουμε την

εξάρτηση της κατάστασης των εργαζόμενων από τις νομισματικές πολιτικές που

ακολουθήθηκαν σε μια σειρά από χώρες που επέλεξαν να έχουν ένα σκληρό

νόμισμα και την επίδραση αυτού στη συνολική οικονομία.

Η πρώτη χώρα που επιχείρησε κάτι τέτοιο ήταν η Βρετανία κατά τη δεκαετία του

1920. Από εκεί θα ξεκινήσουμε. Τα αποτελέσματα στην οικονομία ήσαν άμεσα, αν

και δεν οφείλονται φυσικά αποκλειστικά στην επιλογή της Βρετανικής πολιτικής και

οικονομικής εξουσίας για την πολιτική της σκληρής στερλίνας. Στo επόμενο

διάγραμμα βλέπουμε τη χρονική μεταβολή του κατά κεφαλή ΑΕΠ στη Βρετανία και

3

στον πίνακα που ακολουθεί τις εξαγωγές της Βρετανίας σαν ποσοστό του ΑΕΠ σε

διάφορες χρονολογίες όπως δίνονται από τον Madison.

Διάγραμμα 1

http://www.parliament.uk/documents/commons/lib/research/rp99/rp99-111.pdf

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ ΩΣ ΠΟΣΟΣΤΟ ΤΟΥ ΑΕΠ ΣΕ ΤΙΜΕΣ ΤΟΥ 1990

Madison The World Economyσ 363

Καθώς προχωρούσε η δεκαετία η κατάσταση επιδεινωνόταν ιδιαίτερα στον τομέα του

εμπορίου προϊόντων όπως βλέπουμε και στον επόμενο πίνακα για τις περιόδους

1920-24 και 1925-29.

4

ΠΙΝΑΚΑΣ 2

ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΠΛΗΡΩΜΩΝ ΤΗΣ ΒΡΕΤΑΝΙΑΣ.( ετήσιος μέσος όρος κάθε

περιόδου σε εκατομμύρια λίρες)

ΠΗΓΗ: BEAUD Η Ιστορία του καπιταλισμού σ 276

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό πως η επιλογή της σκληρής στερλίνας είχε

δραματικά αποτελέσματα στην οικονομία της Βρετανίας της οποίας το κατά κεφαλή

ΑΕΠ έπεσε κάτω και από τα προπολεμικά επίπεδα ενώ οι εξαγωγές της μειώθηκαν

περισσότερο και από αυτές της ηττημένης Γερμανίας. Σο επόμενο διάγραμμα

βλέπουμε το βίαιο αποπληθωρισμό στη Βρετανία κατά τη δεκαετία του 1920

Διάγραμμα 2

ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ. 1780-1965

ΠΗΓΗ: ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ σ 302-303 (αναδημοσίευση από NIVEAU)

1920-24 1925-29 1930-34 1935-38

ΕΜΠΟΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ -279 -395 -324 -360

ΕΙΣΟΔΗΜΑ ΑΠΟ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ 199 250 174 199

ΆΛΛΕΣ ΤΡΕΧΟΥΣΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ 221 213 127 133

ΧΡΥΣΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑ 21 1 -66 -77

ΥΠΟΛΟΙΠΟ

162 68 -89 -105

5

Καθώς η κατάσταση επιδεινωνόταν η βρετανική κυβέρνηση προσπάθησε να την

αντιμετωπίσει με μείωση των κυβερνητικών δαπανών και με εσωτερική υποτίμηση.

Όπως φανερώνουν τα επόμενα δύο διαγράμματα. Η συνταγή που ακολουθείται κατά

πόδας από την Ελλάδα τώρα είναι η παλιά γνωστή και απολύτως αποτυχημένη

συνταγή που ακολούθησε η Βρετανική αστική τάξη κατά τη δεκαετία του 1920 προς

όφελος κυρίως των κεφαλαιούχων όπως δείχνει η δεύτερη σειρά του πίνακα 2.

Διάγραμμα 3

http://www.parliament.uk/documents/commons/lib/research/rp99/rp99-111.pdf

Διάγραμμα 4

http://www.towerswatson.com/assets/pdf/4907/Long-term-statistics-2011.pdf

Πέρα όμως από τη μείωση των πραγματικών μισθών των εργαζόμενων το ίδιο

δραματικό ήταν και το ποσοστό της ανεργίας στη Βρετανία η οποία και εκτινάχτηκε

μετά την πρόσδεση της στερλίνας με το χρυσό (διάγραμμα 5).

6

Διάγραμμα 5

http://www.parliament.uk/documents/commons/lib/research/rp99/rp99-111.pdf

Αμέσως μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο η ισχυρή θέση των εργαζομένων και

των συνδικάτων τους είχαν σαν αποτέλεσμα την αύξηση των μισθών. Η κρίση του

1921 είχε σαν αποτέλεσμα οι εργοδότες να προχωρήσουν σε μειώσεις των μισθών

μέχρι και κατά το ένα τρίτο. Οι αγώνες των εργαζομένων προσκρούουν στη σφοδρή

αντίδραση των εργοδοτών οι οποίοι απαντούν με λοκ άουτ, ενώ η αγγλική

κυβέρνηση αντιμετωπίζει τους εργάτες με το στρατό. Μετά το 1925 η εργοδοσία

επιβάλει νέες μειώσεις μισθών και η απεργιακή αντίδραση των εργαζόμενων

αντιμετωπίζεται με την κήρυξη της απεργίας ως παράνομης. Οι αποτυχίες του

συνδικαλιστικού κινήματος έχουν σαν αποτέλεσμα τη μείωση των συνδικαλισμένων

εργατών στα πέντε εκατομμύρια.

Τα συντηρητικά μέτρα εντείνονται από το 1927 και νέα εμπόδια ορθώνονται στις

απεργίες με τη γενική απεργία να κηρύσσεται παράνομη και οι νόμοι να

απαγορεύουν μια σειρά απεργιών. Παράλληλα, στο ίδιο χρονικό διάστημα η

παραγωγικότητα της εργασίας αυξήθηκε κατά 12%, από το 1924 ως το 1930, και

κατά 10% μεταξύ 1930 και 1934. Οι πραγματικοί μισθοί αυξήθηκαν στη Βρετανία

κατά 15% μεταξύ 1924 και 1939. (Beaud σ 272). Η μείωση των τιμών πολλών

αγαθών κατά το παραπάνω χρονικό διάστημα είχε σαν αποτέλεσμα η αγοραστική

δύναμη των εργαζομένων τουλάχιστον να μη μειωθεί ή να μη μειωθεί πολύ.

Το καταστροφικό της ακολουθούμενης πολιτικής της Βρετανίας και το ξέσπασμα της

κρίσης του 1929 ανάγκασαν τη Βρετανία να αποδεσμευτεί από τον κανόνα του

χρυσού. Το αποτέλεσμα ήταν η κρίση του 1929-1940 να έχει πιο ήπια

χαρακτηριστικά στη Βρετανία παρά το ότι ήταν, μαζί με τις ΗΠΑ, η κυρίαρχη

οικονομικά και πολιτικά δύναμη στον κόσμο. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και

τη συνθήκη του Bretton Woods τα νομίσματα συνδέθηκαν με το δολάριο έχοντας μια

σημαντική δυνατότητα ευελιξίας ενώ η υποτίμηση ήταν πάντα στη διάθεση των

κυβερνήσεων και των νομισματικών αρχών όταν αυτό κρινόταν απαραίτητο. Φυσικά

δεν πρέπει να ξεχνάμε πως αυτό το «απαραίτητο» αφορά κυρίως τα συμφέροντα του

κεφαλαίου αλλά μέσα στο πλαίσιο των συνθηκών, εσωτερικών και διεθνών, αλλά και

του δεδομένου κοινωνικοοικονομικού συστήματος αυτά καθόριζαν και την

κατεύθυνση των εθνικών οικονομιών και ως εκ τούτου και τον τρόπο ζωής των

εργαζόμενων.

Πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να εμφανιστεί πάλι το φαινόμενο της τεχνητής

σταθερής ισοτιμίας σε κάποια χώρα. αυτή η χώρα ήταν η Αργεντινή η οποία το 1991

επέβαλε σταθερή ισοτιμία του πέσο με το δολάριο σε αναλογία 1-1. Με τον τρόπο

7

αυτό το πέσο έγινε ένα σκληρό νόμισμα χάνοντας έτσι τη δυνατότητα της

διακύμανσης της ισοτιμίας του. Τα πράγματα στην οικονομία της Αργεντινής

εξελίχθηκαν με τρόπο πανομοιότυπο με αυτόν της Βρετανίας της δεκαετίας του 1920.

Η οικονομία οδηγήθηκε σε κατάρρευση με δραματικά αποτελέσματα για τους

εργαζόμενους. η πρόσδεση του πέσο στο δολάριο συνοδευόταν φυσικά και με όλο

το πακέτο των μέτρων που συνοδεύουν τη νεοφιλελεύθερη πολιτική. Η κατάρρευση

της οικονομίας και η λαϊκή εξέγερση είχαν σαν αποτέλεσμα την ανατροπή της

πολιτικής του σκληρού πέσο την αποσύνδεση του από το δολάριο και την

υποτίμησή του. στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε τη χρονική μεταβολή της ισοτιμίας

του πέσο σε σχέση με το δολάριο από το 1991 ως το 2011.

Διάγραμμα 6

http://www.tradingeconomics.com/chart.png?s=usdars&d1=19920101&d2=20120331

Αναφέραμε ήδη τις δραματικές επιπτώσεις στην οικονομία της Αργεντινής και

στους εργαζόμενους της υιοθέτησης της πολιτικής του σκληρού του πέσο. Στα

διαγράμματα που ακολουθούν βλέπουμε τη μεταβολή στο ΑΕΠ της Αργεντινής

(διάγραμμα 7), στο εμπορικό της ισοζύγιο (διάγραμμα 8) και στην ανεργία

(διάγραμμα 9) τόσο κατά τη διάρκεια της σταθερής ισοτιμίας όσο και κατά την

διάρκεια της αποδέσμευσης από το δολάριο.

Διάγραμμα 7

http://www.indexmundi.com/argentina/public_debt.html

8

Διάγραμμα 8

http://www.tradingeconomics.com/chart.png?s=arbabal&d1=19700101&d2=20120331

Διάγραμμα 9

http://www.indexmundi.com/argentina/public_debt.html

Από τα διαγράμματα γίνεται φανερή η δυσμενέστατη επίπτωση στη συνολική

οικονομική δραστηριότητα της Αργεντινής της πρόσδεσης με το δολάριο και του

συνόλου των νεοφιλελεύθερων πολιτικών που ακολουθήθηκαν, αλλά και άμεση

ανατροπή τους αμέσως μετά την αποδέσμευση του πέσο από το δολάριο και την

υιοθέτηση ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής. Οι ρυθμοί αύξησης του ΑΕΠ έγιναν

θεαματικοί, το εμπορικό ισοζύγιο έγινε έντονα πλεονασματικό και η ανεργία από 15

με 20% που κυμαινόταν κατά τη δεκαετία του 1990 έπεσε στο 6% περίπου κατά τη

δεκαετία του 2000. Οι ομοιότητες με τη συμπεριφορά της Βρετανικής οικονομίας κατά

τις δεκαετίες του 1920 και του 1930 είναι εντυπωσιακή.

Ερχόμαστε τώρα στην παρουσίαση των στοιχείων για μία άλλη, και τελείως

καινούρια και ιδιόμορφη σειρά χωρών, που απεμπόλησαν την ανεξαρτησία τους στην

άσκηση της νομισματικής πολιτικής υιοθετώντας κοινό νόμισμα και με τη νομισματική

πολιτική να ασκείται από υπερεθνικά τεχνοκρατικά κέντρα που βρίσκονται στην

υπηρεσία του κεφαλαίου και ιδιαίτερα του χρηματοπιστωτικού και των πιο

αναπτυγμένων χωρών. Την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Το νόμισμα είναι το ευρώ

και οι χώρες είναι οι λεγόμενες χώρες της ευρωζώνης. Για να εξυπηρετήσει τους

σκοπούς για τους οποίους εισήχθη σχεδιάστηκε έτσι και πάρθηκαν και όλα τα

απαραίτητα πολιτικά μέτρα ώστε να είναι ένα ισχυρό νόμισμα. Στο επόμενο

9

διάγραμμα βλέπουμε την πραγματική ενεργό συναλλαγματική ισοτιμία (Real Effective

Exchange Rate REER)των κύριων νομισμάτων πως το νέο νόμισμα από την αρχή

της κυκλοφορίας του

Διάγραμμα 10

http://www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt0603e.pdf

Μια ενιαία νομισματική περιοχή με αρχικές ανισορροπίες και χωρίς μεταβιβαστικές

πληρωμές ήταν απολύτως αναμενόμενο να εντείνει τις ανισορροπίες και να αρχίσει

αμέσως δημιουργία αποκλίσεων όπως φανερώνει και το επόμενο διάγραμμα τις

Τράπεζας Διεθνών Διακανονισμών για την πραγματική ενεργό συναλλαγματική

ισοτιμία μέχρι το 2006.

Διάγραμμα 11

http://www.bis.org/publ/qtrpdf/r_qt0603e.pdf

10

Καθώς οι οικονομίες που βρέθηκαν με το ίδιο νόμισμα και την ίδια νομισματική

πολιτική, που σχεδιαζόταν και εφαρμοζόταν από την ΕΚΤ, είχαν διαφορετικά

οικονομικά και παραγωγικά χαρακτηριστικά, διαφορετικές οικονομικές και

παραγωγικές δομές, διαφορετικές ιστορικές διαδρομές και διαφορετικό βαθμό

ανάπτυξης και δυνατότητες ένταξης στις διεθνείς αγορές ήταν αναμενόμενο να

αυξήσουν την απόσταση που τις χώριζε. Αυτό έγινε ακόμη πιο έντονο καθώς ένα

από τα μέλη της ευρωζώνης και μάλιστα το ισχυρότερο, η Γερμανία, ξεκίνησε την

επίθεση στην εργασία από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 καθηλώνοντας

ουσιαστικά τους μισθούς προς όφελος του γερμανικού κεφαλαίου. Όλα τα

παραπάνω αποτυπώνονται στο επόμενο διάγραμμα.

Διάγραμμα 12

Real effective exchange rates, based on unit labour costs (total economy) :- Performance

relative to the rest of the former EU-15: double export weights

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ Γ.Π.Τ

Στοιχεία από: http://ec.europa.eu/economy_finance/ameco/user/serie/ResultSerie.cfm

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

20

13

20

11

20

09

20

07

20

05

20

03

20

01

19

99

19

97

19

95

19

93

19

91

19

89

19

87

19

85

19

83

19

81

19

79

19

77

19

75

19

73

19

71

19

69

19

67

19

65

19

63

19

61

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

ΓΑΛΛΙΑ

ΙΤΑΛΙΑ

ΟΛΛΑΝΔΙΑ

ΒΡΕΤΑΝΙΑ

ΕΛΛΑΔΑ

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

ΙΣΠΑΝΙΑ

11

Όπως ακριβώς στην περίπτωση της Βρετανίας της δεκαετίας του 1920 και της

Αργεντινής της δεκαετίας του 1990 οι επιδόσεις στον εμπορικό τομέα των διαφόρων

χωρών της ευρωζώνης αρχίζουν να αποκλίνουν όλο και ισχυρότερα όπως βλέπουμε

και στο επόμενο διάγραμμα

Διάγραμμα 13

Total exports of goods :- Foreign trade statistics

http://ec.europa.eu/economy_finance/ameco/user/serie/ResultSerie.cfm

Το χαρακτηριστικό το οποίο εκδηλώθηκε με εξαιρετική σφοδρότητα στη

νομισματική ένωση ήταν αυτή της αύξησης των εμπορικών ελλειμμάτων. Η βάση για

την εκδήλωση της έντασης των εμπορικών ελλειμμάτων των πιο αδύνατων

οικονομιών είναι η ίδια η ύπαρξη του κοινού νομίσματος και η αδυναμία τους να

ασκήσουν νομισματικό έλεγχο αλλά και η πιστωτική επέκταση που επέτρεψε ένα

μεγάλων διαστάσεων δανεισμό λόγω των χαμηλών επιτοκίων. Στα επόμενα

διαγράμματα βλέπουμε την αύξηση των εμπορικών ελλειμμάτων διαφόρων χωρών

της ευρωζώνης σε όλη τη δεκαετία του 2000 και ιδιαίτερα πριν το ξέσπασμα της

κρίσης.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

20

13

20

11

20

09

20

07

20

05

20

03

20

01

19

99

19

97

19

95

19

93

19

91

19

89

19

87

19

85

19

83

19

81

19

79

19

77

19

75

19

73

19

71

19

69

19

67

19

65

19

63

19

61

ΓΕΡΜΑΝΙΑ

ΓΑΛΙΑ

ΙΤΑΛΙΑ

ΒΡΕΤΑΝΙΑ

ΟΛΛΑΝΔΙΑ

ΕΛΛΑΔΑ

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

ΙΣΠΑΝΙΑ

12

Διάγραμμα 14

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-GI-11-001/EN/KS-GI-11-001-EN.PDF

Διάγραμμα 15

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_OFFPUB/KS-GI-11-001/EN/KS-GI-11-001-EN.PDF

Διάγραμμα 16

http://www.tradingeconomics.com/chart.png?s=frtebal&d1=20000101&d2=20120331

13

Διάγραμμα 17

http://www.gecodia.com/Italy-External-Trade_a656.html

Εξαιρετικά χαρακτηριστικό και αποκαλυπτικό είναι το επόμενο διάγραμμα που δείχνει

το μέσο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών για τις χώρες τις ευρωζώνης σε δύο

περιόδους. Την προ ευρώ 1989-1998 και την μετά ευρώ 1999-2008 όπως το δίνει η

Τράπεζα της Ελλάδος.

Διάγραμμα 18

http://www.bankofgreece.gr/BogEkdoseis/%CE%99%CF%83%CE%BF%CE%B6%CF%8D%CE%B3%CE%B9%CE%BF_%CE%A4%CF

%81%CE%AD%CF%87%CE%BF%CF%85%CF%83%CF%89%CE%BD_%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1

%CE%B3%CF%8E%CE%BD.pdf

14

Τα συνεχώς και ραγδαία διογκούμενα εμπορικά ελλείμματα των περισσότερων

οικονομικά αδύναμων χωρών της ευρωζώνης είναι σε σημαντικό βαθμό αποτέλεσμα

του σκληρού νομίσματος που υιοθέτησαν. Μπορούμε από τα προηγούμενα

διαγράμματα να συμπεράνουμε πως η ένταση του ρυθμού αύξησης των εμπορικών

ελλειμμάτων είναι αντιστρόφως ανάλογη της πραγματικής ενεργού συναλλαγματικής

ισοτιμία όπως φαίνεται κυρίως συγκρίνοντας τα διαγράμματα 12 και 13. Αν και, όπως

ήταν αναμενόμενο, οι οικονομίες που πρώτες επλήγησαν ισχυρά από την υιοθέτηση

σκληρού νομίσματος ήσαν οι πλέον αδύνατες, όπως αυτή της Ελλάδας και της

Πορτογαλίας, καμία χώρα δε θα μείνει ανεπηρέαστη. Απλά περιμένουν όλες τη

σειρά τους καθώς η δύναμη της απόκλισης των οικονομιών και της δημιουργίας

ελλειμμάτων θα είναι μονίμως δρώσα.

Μέχρι τώρα είδαμε πως η υιοθέτηση κοινού νομίσματος από τις 17 χώρες της

ευρωζώνης είχε τα ίδια αποτελέσματα στο ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών αλλά και

στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών με την υιοθέτηση της σκληρής στερλίνας από

τη Βρετανία κατά τη δεκαετία του 1920 και την Αργεντινή κατά τη δεκαετία του 1990.

Ας δούμε τώρα αν οι επιπτώσεις ήσαν παρόμοιες και στο ΑΕΠ αλλά και στην

ανεργία. Στο επόμενο διάγραμμα βλέπουμε το ονομαστικό και το πραγματικό ΑΕΠ

της ευρωζώνης από το 1995 ως το 2011. Βλέπουμε τη μείωση των ρυθμών αύξησης

του πραγματικού ΑΕΠ από το 2000 και μετά.

Διάγραμμα 19

Στο διάγραμμα βλέπουμε μείωση του ρυθμού αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της

ευρωζώνης από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Στα διαγράμματα που

ακολουθούν βλέπουμε το ΑΕΠ μιας σειράς επιλεγμένων χωρών της ζώνης του ευρώ.

15

Διάγραμμα 20

http://www.gecodia.com/Ireland-GDP-Growth-Rate_a482.html

Διάγραμμα 21

http://www.gecodia.com/Portugal-GDP-Growth-Rate_a480.html

16

Διάγραμμα 22

http://www.gecodia.com/Greece-GDP-Growth-Rate_a483.html

Διάγραμμα 23

http://www.gecodia.com/Italy-GDP-Growth-Rate_a488.html

Διάγραμμα 24

17

http://www.gecodia.com/Spain-GDP-Growth-Rate_a487.html

Διάγραμμα 25

http://www.gecodia.com/Netherlands-GDP-Growth-Rate_a486.html

18

Από τα παραπάνω διαγράμματα μπορούμε να συμπεράνουμε πως από την

υιοθέτηση του ευρώ σε μια σειρά από χώρες άρχισε να μειώνεται ο ρυθμός αύξησης

του πραγματικού ΑΕΠ. Η μείωση ήταν σημαντικότερη στις χώρες οι οικονομίες των

οποίων ήσαν πιο αδύνατες. Μπορούμε να δούμε μια συσχέτιση του ρυθμού

μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ με τη μεταβολή στις εξαγωγές και στο ισοζύγιο

τρεχουσών συναλλαγών. Παρόλα αυτά βλέπουμε πως η μείωση του ΑΕΠ δεν είχε

την άμεση χρονική σύνδεση με την υιοθέτηση του σκληρού νομίσματος ούτε και την

ένταση που παρουσιάστηκε στις οικονομίες της Βρετανίας τη δεκαετία του 1920 ή

στην Αργεντινή κατά τη δεκαετία του 1990. Γιατί αυτό; Απλούστατα γιατί κρύφτηκε

κάτω από τη μεγάλη πιστωτική επέκταση. Καθώς τα εμπορικά ελλείμματα

αυξάνονταν οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις, τα πιστωτικά ιδρύματα και τα νοικοκυριά

δανείζονταν αφειδώς προκειμένου να διατηρήσουν μια ισορροπία.

Η κρίση του 2007 και ο τερματισμός της πιστωτικής επέκτασης επέτρεψε την

εμφάνιση της μείωσης του ΑΕΠ στις πλέον αδύναμες οικονομικά χώρες της

ευρωζώνης. Οι πολιτικές άγριας λιτότητας και αναδιάρθρωσης των οικονομιών μέσω

εσωτερικής υποτίμησης όξυνε την κατάσταση δημιουργώντας έναν χωρίς τέλος

φαύλο κύκλο. Καθώς οι ανισορροπίες που δημιουργεί ο ενιαίος νομισματικός χώρος

θα βαθαίνουν εντεινόμενες θα αγκαλιάζουν τη μια χώρα μετά την άλλη

επεκτεινόμενες από τις πλέον αδύναμες οικονομίες προς τις πιο ισχυρές καθώς τα

εμπορικά ελλείμματα θα διευρύνονται. Καθώς μάλιστα θα συνδυάζονται και με τη

γενικευμένη κρίση του καπιταλισμού θα πάρουν πιθανά εξαιρετικά βίαιη μορφή. Ας

εξετάσουμε τώρα τον τελευταίο παράγοντα που επηρεάζεται, όπως δείχνουν τα

ιστορικά παραδείγματα, από την υιοθέτηση της πολιτικής του σκληρού νομίσματος.

Την ανεργία. Στα δύο επόμενα διαγράμματα βλέπουμε τη χρονική μεταβολή της

ανεργίας σε μια σειρά χωρών της ευρωζώνης (διάγραμμα 26) καθώς και την ανεργία

στους νέους (διάγραμμα 27).

Διάγραμμα 26

http://www.colonialfirststate.com.au/wealthgeneration/articles/europe-progress-and-

problems.aspx

19

Διάγραμμα 27

http://ftalphaville.ft.com/blog/2012/03/08/913981/the-eurozone-youth-of-today/

Παρατηρούμε και πάλι πως η εμφάνιση μεγάλης ανεργίας συνοδεύει την υιοθέτηση

του σκληρού νομίσματος αλλά και την καθυστέρηση της εμφάνισής της στις χώρες

της ευρωζώνης εξαιτίας των λόγων που αναφέραμε πριν για τους λόγους

καθυστερημένης εμφάνισης της μείωσης του ΑΕΠ.

Από τα παραπάνω νομίζω πως επαρκώς αποδεικνύεται πως η νομισματική

πολιτική που ακολουθείται από την κυρίαρχη τάξη μιας χώρας και τους πολιτικούς

υπηρέτες της δεν είναι καθόλου ουδέτερη πολιτικά και ούτε είναι ένα απλό

τεχνοκρατικό θέμα. Αφορά άμεσα τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων και ιδιαίτερα

φυσικά αυτή των εργαζόμενων και των πιο ευπαθών κοινωνικών στρωμάτων. Ο

διαφορετικός βαθμός ανάπτυξης των διαφόρων εθνικών οικονομιών, οι διαφορετικές

ιστορικές διαδρομές τους και οι διαφορετικές οικονομικές και παραγωγικές τους

δομές επιβάλλουν και διαφορετικές νομισματικές πολιτικές. Η υιοθέτηση της

πολιτικής του σκληρού νομίσματος, με όποιο τρόπο κι αν αυτή γίνεται, έχει εξαιρετικά

δυσμενή αποτελέσματα για τους εργαζόμενους ενώ τα αποτελέσματά της είναι

ευνοϊκά για τους καπιταλιστές και τους πλούσιους που έχουν αποθησαυρίσει

τεράστια χρηματικά ποσά. Ταυτόχρονα η υιοθέτηση του σκληρού νομίσματος οδηγεί

υποχρεωτικά και στην υιοθέτηση της εσωτερικής υποτίμησης, της μείωσης δηλαδή

των μισθών, προκειμένου η οικονομία μιας χώρας να μπορέσει να αντιμετωπίσει το

εμπορικό έλλειμμα και το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών.

20

Τα παρακάτω άρθρα σχετίζονται με το ευρώ, ένα σκληρό νόμισμα, και την ελληνική

οικονομία.

Το ευρώ. Μέρος πρώτο. Η υιοθέτηση και οι συνέπειες.

http://eparistera.blogspot.com/2011/11/blog-post.html

Αποχαιρετώντας το ευρώ. Δύο μελέτες. http://eparistera.blogspot.com/2012/03/blog-

post_25.html

Το ευρώ. Μέρος δεύτερο. Είναι η έξοδος καταστροφή;

http://eparistera.blogspot.com/2011/11/2.html