ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ1851-1938

Ο ΓιαννοφλθσΧαλεπάσ (Πφργοσ Τινου,

14 Αυγοφςτου 1851 –Ακινα,

15 Σεπτεμβρίου 1938)

είναι ο πιο διακεκριμζνοσ γλφπτθσ

τθσ νεότερθσ Ελλάδασ, με μυκιςτορθματικι ηωι

ανάμεςα ςτθν τρζλα και τον κρίαμβο.

Καταγωγι, ςπουδζσ και τα πρϊτα βιματα ςτθ Γλυπτικι

Ο Γιαννοφλθσ Χαλεπάσ καταγόταναπό μια τθνιακι οικογζνειαφθμιςμζνων

μαρμαρογλυπτϊν.

Ο πατζρασ του, Λωάννθσ, και ο κείοστου λειτουργοφςαν μια μεγάλθοικογενειακι επιχείρθςθμαρμαρογλυπτικισ με παραρτιματαεντόσ και εκτόσ Ελλάδασ.Ο Γιαννοφλθσ, ο μεγαλφτεροσ από ταπζντε αδζλφια του, είχε ζφεςθ ςτθνμαρμαρογλυπτικι και βοθκοφςε τονπατζρα του ςτα ζργα που ετοίμαηε οτελευταίοσ για διάφορεσ εκκλθςίεσ.Οι γονείσ του τον προόριηαν γιαζμπορο, αλλά ο ίδιοσ τελικάαποφάςιςε να ςπουδάςει γλυπτικι.

Από το 1869 ζωσ το 1872, μακιτευςε ςτοχολείον των Σεχνϊν (τθνμετζπειτα Ανωτάτθ χολι Καλϊν Σεχνϊν)με δάςκαλο τον Λεωνίδα Δρόςθ.Σο 1873 ζφυγε για το Μόναχο μευποτροφία του Πανελλινιου ΛδρφματοσΕυαγγελιςτρίασ Σινου, για να ςυνεχίςειτισ ςπουδζσ του ςτθν εκεί ΑκαδθμίαΚαλϊν Σεχνϊν με δάςκαλο τον Μαξ φονΒίντμαν (Max von Windmann). Κατά τθνδιάρκεια τθσ παραμονισ του ςτο Μόναχο,εξζκεςε τα ζργα του Το παραμφθι τησΠεντάμορφησ και ο Σάτυροσ που παίζειμε τον Έρωτα, για τα οποία καιβραβεφκθκε. Παρουςίαςε επίςθστον Σάτυρο που παίζει με τον Έρωτα,μαηί με το ανάγλυφο τησ Φιλοςτοργίασ,ςτθν Ζκκεςθ των Ακθνϊν το ζτοσ 1875.

«άτυροσ που παίηει με τον Ζρωτα»και «Θ φιλοςτοργία»

«Θ Κοιμωμζνθ»

Σο 1876 επζςτρεψε ςτθν Ακινα,όπου άνοιξε δικό τουεργαςτιριο.Σο 1877 ολοκλιρωςε ςτομάρμαρο τον άτυρο που παίηειμε τον Ζρωτα, και τον ίδιο χρόνοάρχιςε να δουλεφειτο πιο διάςθμο γλυπτό του,την Κοιμωμένη ,για τον τάφο τθσ ΣοφίασΑφεντάκθςτο Α΄ Νεκροταφείο Ακθνών.Σθν Κοιμωμζνθ του από τοπιλινο πρόπλαςμα τθνμετζφεραν αργότερα με τογλφφανό τουσ ςτο μάρμαρο οιμαρμαρογλφπτεσ Χαμθλόσ καιΑλεξάκθσ.

Νευρικόσ κλονιςμόσ και εγκελιςμόσΣο 1877, χρονιά τθσ Κοιμωμζνθσ,εμφανίςτθκαν τα πρϊτα ςυμπτϊματατθσ αρρϊςτιασ του, που οδιγθςαν ςεεγκλειςμό του ςτο Ψυχιατρείο τθσΚζρκυρασ το 1888. ιμερα γνωρίηουμεότι τα αίτια τθσ ψυχαςκζνειάσ του ιταν θτελειομανία του, θ υπερκόπωςθ από τθναδιάκοπθ εργαςία και ζνασ ατυχισζρωτασ για μία νεαρι ςυμπατριϊτιςςάτου, που τθν ηιτθςε ςε γάμο και οι γονείστθσ αρνικθκαν να του τθν δϊςουν.Ωςτόςο, εκείνθ τθν εποχι, μετθν ψυχολογία και τθν ψυχιατρικι ακόμαςτα πρϊτα τουσ ςτάδια, οι γονείσ τουΧαλεπά και οι γιατροί δεν μποροφςαν νακαταλάβουν τα βακφτερα αίτια τθσψυχαςκζνειασ του νεαροφ γλφπτθ. Ζτςιοι γονείσ του τον ζςτειλαν ταξίδιςτθν Λταλία, για να ςυνζλκει, αλλά θκεραπεία ιταν μόνο πρόςκαιρθ. Με τθνεπιςτροφι του ςτθν Ελλάδα άρχιςανξανά τα ςυμπτϊματα: καταβφκιςθ ςτθνςιωπι, απομόνωςθ, παραμιλθτό καιαναίτιο γζλιο.

Κακϊσ θ κατάςταςι τουεπιδεινϊνονταν ςυνεχϊσ, το 1888, οιγιατροί διζγνωςαν «άνοια» και οιδικοί του αποφάςιςαν να τονκλείςουν ςτο ΔθμόςιοΨυχιατρείο τθσ Κζρκυρασ. τοΨυχιατρείο, ο Χαλεπάσαντιμετωπίςτθκε με τον ςκλθρότρόπο που αντιμετϊπιηαν όλουσ τουσψυχαςκενείσ τθν εποχι εκείνθ: οιγιατροί και οι φφλακεσ είτε τουαπαγόρευαν να ςχεδιάηει και ναπλάκει, είτε του κατζςτρεφανοτιδιποτε εκείνοσ είχε δθμιουργιςεικαι είχε κρφψει ςτο ερμάριό του.Λζγεται πωσ από όςα προςπάκθςενα δθμιουργιςει μζςα ςτοΨυχιατρείο ζνα μόνον ζργο ςϊκθκε,κλεμμζνο από κάποιον φφλακα καιπαραπεταμζνο ςτα υπόγεια τουιδρφματοσ, όπου ξαναβρζκθκετυχαία το 1942.

Ο «τρελόσ του χωριοφ»Σο 1901, πζκανε ο πατζρασ του και ζναν χρόνο μετά,

θ μθτζρα του πιγε ςτο Ψυχιατρείο για να τον πάρειπίςω μαηί τθσ ςτον Πφργο τθσ Σινου. τθν Σινο ζηθςευπό τθν αυςτθρι επιτιρθςθ τθσ μθτζρασ του, θοποία πίςτευε ότι ο γιοσ τθσ τρελάκθκε από τθντζχνθ. Για τον λόγο αυτό, θ μθτζρα του δεν τουεπζτρεπε να αςχολθκεί ξανά με τθν γλυπτικι, ςεςθμείο που αν εκείνοσ ζφτιαχνε κάτι ςτοιχειϊδεσ μεκάρβουνο ι πθλό εκείνθ το κατζςτρεφε.

Όταν πζκανε θ μθτζρα του το 1916, ο Χαλεπάσ είχεξεκόψει παντελϊσ από τθν τζχνθ του. Ηοφςεπάμφτωχοσ βοςκϊντασ πρόβατα και φζροντασ τοβαρφ ςτίγμα του τρελοφ του χωριοφ. Βρικε ωςτόςοτο κουράγιο και άρχιςε ξανά να αςχολείται με τθνγλυπτικι!!! Σα μζςα που διζκετε ιταν παντελϊσπρωτόγονα και το επαρχιακό περιβάλλον εχκρικόπροσ κάκε αλαφροΐςκιωτο, αλλά εκείνοσ με πείςμαάρχιςε να δθμιουργεί για να κερδίςει τον χαμζνοχρόνο.

Καταξίωςθ και πανελλινια δόξαΣο 1923, ο Κωμάσ Κωμόπουλοσ, κακθγθτισςτο Εκνικό Μετςόβιο Πολυτεχνείο καικαυμαςτισ του Χαλεπά, αντζγραψε ςε γφψοπολλά ζργα του γλφπτθ για να ταπαρουςιάςει ςτθν ΑκαδθμίαΑκθνϊν το 1925. Θ ζκκεςθ αυτι είχε ωσαποτζλεςμα να βραβευκεί ο γλφπτθστο 1927 με το Αριςτείο των Σεχνϊν.

Σο γνιςιο ταλζντο του, αλλά και θ φιμθ τουτρελοφ γλφπτθ που ξαναβρικε τα λογικά του,τον κακιζρωςαν ωσ τον «Βαν Γκογκ», τον«Ροντζν» ι τον «Πικάςο» των νεωτεριςτϊνκαλλιτεχνϊν.

Σο 1928 πραγματοποιικθκε δεφτερθ ζκκεςθζργων του ςτο Άςυλο Σζχνθσ, και το1930, μετθν επιμονι μιασ ανεψιάσ του, ο γλφπτθσαποφάςιςε να εγκαταςτακεί ςτθν Ακινα.

Ζηθςε τα τελευταία χρόνια τθσ ηωισ τουκοντά ςτουσ δικοφσ του, πάντα δθμιουργικόσκαι «μζςα ςτθν πανελλινια δόξα».

Σο ζργο τουυνολικά ςϊηονται ςιμερα εκατόν δεκαπζντε

γλυπτά του Χαλεπά, ενϊ υπάρχουν μαρτυρίεσγια άλλα τριάντα περίπου, που είτεκαταςτράφθκαν ι αγνοείται θ τφχθ τουσ. Επίςθσςϊηεται ζνασ πολφ μεγάλοσ αρικμόσ ςχεδίωντου ςε μονόφυλλα ι τετράδια. Ζνα μεγάλοςφνολο γλυπτϊν και ςχεδίων βρίςκεται ςτθνκατοχι τθσ οικογζνειασ Β. Χαλεπά, ενϊςθμαντικά ςφνολα γλυπτϊν φυλάςςονται ςτθνΕκνικι Πινακοκικθ ςτθν Ακινα, ςτθν ζκκεςθ τουΛδρφματοσ Σθνιακοφ Πολιτιςμοφ πουπαρουςιάηεται εδϊ, ςτο Μουςείο ΓιαννοφλθΧαλεπά ςτον Πφργο, κακϊσ και ςε πολλοφσιδιϊτεσ. Σο ζργο του Χαλεπά χωρίηεται ςε τρεισπεριόδουσ: Θ πρϊτθ περίοδοσ, 1870 – 1878,καλφπτει τα νεανικά του χρόνια μζχρι τθνεμφάνιςθ τθσ αρρϊςτιασ του. Θ δεφτερθπερίοδοσ, 1902 – 1930, καλφπτει τα χρόνια πουζηθςε και εργάςτθκε ςτθν Σινο μετά τθνεπάνοδό του από το Ψυχιατρείο τθσ Κζρκυρασ.Θ τρίτθ περίοδοσ ταυτίηεται με τθν εποχι πουζηθςε και δθμιοφργθςε ςτθν Ακινα, δθλαδι ταχρόνια 1930 – 1938.

Θ αρρϊςτια του καλλιτζχνθ επζδραςε ςτοζργο του, ϊςτε ςτθν δεφτερθ περίοδο ναεμφανίηεται με διαφορετικι αντίλθψθ,ςτρζφοντασ τθν πλάτθ ςτον ακαδθμαϊςμό,αποβάλλοντασ κάκε περιττό–ςτοιχείο καιαναηθτϊντασ τθν ουςία των κεμάτων.Επιδίωξι του είναι το απόλυτο γλυπτό, χωρίσκενά ι τρφπεσ που διαςποφν τθν ενότθτα:«Σο αςτιρικτον άγαλμα ςτθρίηεται επί τθσγενικισ φλθσ του πθλοφ, διότι καταςτρζφεταιμε τθν ανατομικιν οςτεολογίαν», γράφει ςεζνα ιδιόχειρο ςθμείωμά του. Ικελε ναεφαρμόςει ςτο ζργο του τθν αρχι του ΜιχαιλΑγγζλου για το ιδανικό γλυπτό, το οποίο είναιεκείνο που, «αν κατρακυλιςει από ψθλάπάνω ςε επικλινζσ επίπεδο, δεν κα ςπάςειτίποτα, κι αν πάλι ςπάςει κάτι απ’ τα ακραίατου μζλθ, αλθκινό γλυπτό είναι αυτό πουμζνει» (Δοφκασ 1978, 120). Ζτςι, διαρκισ τουζρευνα και αναηιτθςθ είναι θ ςφνκεςθ, θδομι, θ ςχζςθ και θ ιςορροπία των όγκων· μεαυτι του τθν «μονομανία» ςχετίηεται θςυνικειά του να διορκϊνει ζργα δικά του ιάλλων δθμιουργϊν.

Επιλογι από τα ςθμαντικά γλυπτά του