Σύγχρονη γερμανόφωνη ποίηση

ΕΠΙΛΟΓΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΧ0Λ1Α

ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΊΦΥΛΛΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΑΒΡΙΗΛΙΔΗΣ

ΠΛΕΘΡΟΝ Ε.Ε., Μπουμπουλίνας 14, 'Αθήνα, τηλ. 3645 057

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΡΜΑΝΟΦΩΝΗ

ΠΟΙΗΣΗ

ΕΠΙΛΟΓΗ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ, ΣΧΟΛΙΑ

Α Ν Τ Ω Ν Η Σ ΤΡΊΦΥΛΛΗς

Π Α Ε Θ Ρ Ο Ν

Α Θ Η Ν Α 1 9 8 3

π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Σελ. ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΊΦΥΛΛΗΣ

Ή Παρουσία της Σύγχρονης Γερμανόφωνης Ποίησης 9 ΓΚΥΝΤΕΡ Α·ί·χ 17-19

Καταγραφή 17 Φράχτες Βατομουριας 19

ΡΟΖΕ ΑΟΥΣΛΕΝΤΕΡ] 2 0 - 2 5 Ηλεκτρικό Χαμόγελο 21 "Αμορφο 22 Πάντα ή Μητέρα 22 Σκέφτομαι 23 Μοναξιά 24 Ή Στιγμή 25

ΑΝΤΟΛΦ ΕΝΤΛΕΡ 26 -30 "Τμνος μετά τήν επίσκεψη του Μεγάλου 'Ανδρός . . . . 26 Ελεγεία άπό τά τετράδια του παράφρονα ήγεμόνα . . . 28

Χ.Μ. ΕΝΤΣΕΝΣΜΠΕΡΓΚΕΡ 31 -38 Υπερασπίζοντας το λύκο άπό τά πρόβατα 32 'Αμφιβολία 34 Lachesis Lapponica 36

ΝΕΛΛΥ ΖΑΧΣ 3 9 - 4 3 "Ω, Οί καμινάδες 40 Στή Φυγή 41 Πεταλούδα 42 Φλεγόμενα Αινίγματα 43

ΡΑΤΝΕΡ ΚΟΥΝΤΣΕ 44 -47 'Αδειάζοντας τή βαλίτσα μέ τά βιβλία πού έφερα μαζί 44 Τά δύο παιδιά του γείτονα 45 Σέ Jvav καταδότη στίχο 46 'Ερωτικό Ποίημα μετά τήν άπογείωση ή Μαζί σου στο

'ίδιο άεροπλάνο 46 Παρηγοριά σέ ύψος δέκα χιλιάδων μέτρων 47

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΝΤΙΤΕΡ ΛΑ ΓΖΕΓΚΑΝΓΚ 4 8 - 5 2 Chinoiserie 48 10 Μαΐου 1631 49 Ειρηνικό τελείως καθημερινό πρωινό 50 Relikte 52

ΙΝΓΚΕΜΠΟΡΓΚ ΜΠΑΧΜΑΝ 5 3 - 5 6 Ό Χρόνος σέ 'Αναβολή 54

Στόν Ήλιο . . ; 55 ΓΚΟΤΦΡΙΝΤ ΜΠΕΝ 5 7 - 6 0

Μικρό Άστρολούλουδο 58 TC είναι κακό 59 Και δεν μπορεί νά είναι πένθος 60

ΤΟΜΑΣ ΜΠΡΑΣ Τό 'Αγαπημένο Ποίημα του Μπρούνκες 61

ΓΚΕΟΡΓΚ ΤΡΑΚΑ 6 2 - 6 6 Γκρότεκ 62 Ψαλμός 63

Ή νύχτα 66 ΠΑΟΥΑ ΤΣΕΑΑΝ 6 7 - 8 0

Όλόκληρη ή ζωή 68 Ή Φούγκα του Θανάτου 69 Γλωσσικό Κιγκλίδωμα 71 Tenebrae 72 Mandorla 73

'''Ηταν χώμα μέσα τους 74 Στενοδήγηση 75

ΧΕΑΜΟΥΤ ΧΑ-ΓΣΕΝΜΠΥΤΕΑ 8 1 - 8 4 Τοπογραφίες 82

ΣΧΟΛΙΑ 8 5

δ

^Η παρουσία της σύγχρονης Γερμανόφωνης ποίησης

^Η ποίηση, γι' αυτόν πού την καταλαβαίνει μεταδίδει πολύ λίγα. Γιατί το ουσιώδες στην ποίηση δεν είναι μεταδόσιμο.

ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ

Die Aufgabe des Übersetzers (Ή 'Εργασία του μεταφραστή)

yrß ΑΥΤΗ ΤΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ θά επιχειρηθεί ή ^ καταγραφή των ρευμάτων της σύγχρονης γερμανόφω-νης ποίησης. Στο μέτρο που οΐ Ιστορικοί της φιλολογίας τον αΙώνα μας δεν έχουν πει ακόμη την τελευταία τους λέξη, θεώρησα σκόπιμο να μεταφέρω τις απόψεις του Ουιλιαμ Χ. Ρέϋ, ετσι δπως διατυπώνονται στο βιβλίο του Ποίηση της 'Αντιποίησης, έκδ, Lothar Stiehm, Χαϊδελβέργη 1978 και που είναι, κατά τη γνώμη μου, ή πλέον έγκυρη απογραφή του φάσματος των ροπών της σύγχρονης γερμανόφωνης ποί-ησης.

Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο οι δημιουργοί της γερμανόφωνης ποίησης βρέθηκαν σ^ ενα κενό, πού μπορούσε να πληρωθεί μόνο άπό τις αναζητήσεις των ξένων συγγρα-φέων, μια και ή έπαφη μέ τΙς λογοτεχνικές εξελίξεις στον ευρωπαϊκό καΐ τον αμερικάνικο χώρο είχε διακοπεί κατά τή διάρκεια της ναζιστικής εξουσίας. Σημαντικές υπηρεσίες στον προσανατολισμό τής γενιάς του μεταπολέμου πρόσφερε ό Γκότφριντ Μπέν, ^Η επιστροφή του στόν ποιητικό χώρο —καΐ λέμε επιστροφή, γιατί ήταν κυρίαρχη ποιητική φυσιο-γνωμία και προπολεμικά — εξηγείται εν μέρει άπό τό δτι

ΑΝΤΩΝΗΣ τ ρ ί φ υ λ λ η ς

τόσο το εργο τον, δύο και ή προσωπίκότητά τον, διατηρον-σαν εκείνη ακριβώς τη σννέχεια της Τέχνης, πον ειχε βίαια σταματήσει δ ναζισμός. Βίαια, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε οτι 6 άνθος τον γερμανικον πνεύματος είχε αντοεξοριστει ή φνλακιστεϊ στα στρατόπεδα σνγκέντρωσης, ^Ο Μπέν λοι-πόν νπηρξε ο ενδιάμεσος κρίκος τον παρόντος και τον γερ-μανικον λογοτεχνικού παρελθόντος, δπως εκφραζόταν από τον γερμανικό εξπρεσσιοησμό (με κνριονς έκπρόσωπονς τον Τράκλ, τον Ρίλκε και τον ϊδιο τον Μπέν), άλλα καΐ σννεχι-στης των ενρωπαϊκών θεωριών για την ποίηση, Ό Μπέν χα-ρακτηρίζεται ως δ σημαντικότερος εκφραστής της καθαρής ποίησης και ο σννεχιστής τον γερμανικον ρομαντισμού καΐ τον γαλλικού σνμβολισμού μέχρι τα μεταπολεμικά χρόνια.

Ό Μπέρτολτ Μπρεχτ πάλι θεωρείται δ αντίθετος πόλος. Δεν εκπροσωπεί μόνο τ ή μαρξιστική ποίηση άλλα και μια νέα εκφραστική λιτότητα: την ποιητική πον δρίζεται άπό τήν άρνηση δλων τών στοιχείων πον άποτελούσαν, γιά τή ρομαν-τική-σνμβολική άντίληψη, τή γοητεία καΐ τήν ϊδια τήν ύ-παρξη τού ποιητικού λόγον (σνναίσθημα, άτμόσφαιρα, μετα-φορά, μύθος, μνστικισμός, σννειρμός γεμάτος νπονοούμενα). Ολ^ αντά τα θεωρεί κίβδηλα καΐ τα άπορρίπτει. Τή θέση

τονς καταλαμβάνονν ή καθημερινή και ή επαγγελματική γλώσσα. Δεν είναι ή Τέχνη το θέμα τού δημιονργού, άλλα τα πιο σννηθισμένα σνμβάντα και μορφές της καθημερινής ζωής με τήν προϋπόθεση δτι εχονν κοινωνικό ενδιαφέρον. Μ' αντήν τήν έννοια άπορρίπτεται τό περίτεχνο, κλειστό και δμοιοκατάληκτο ποίημα. Στή θέση τον εμφανίζεται μια δν-ναμική, άνοιχτή φόρμα. Βέβαια αντό δεν είναι κάτι καινού-ριο. Και δ ρεαλισμός εχει τή δική τον παράδοση: τόν νατον-ραλισμό τού 19ον αιώνα. ^Ο Μπρεχτ με τό πολύπλενρο λν-ρικό τον εργο εμπεδώνει ένα ρεαλιστικό νφος, πον επιδρά εντονότερα στονς σύγχρονονς ποιητές, απ δτι τό νφος τών παλαιότερων νατονραλιστών ή ρεαλιστών ποιητών. 01 νέοι

ΙΟ

Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΗΣ ΓΕΡΜΑΝΟΦΩΝΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

λοιπόν ποιητές κληρονομούν από τον Μπρεχτ τη στρατευμέ-νη ποίηση,

'Ένας από τους λίγους που επεξεργάστηκαν την προβλη-ματική της στρατευμένης ποίησης είναι ό Χάνς Μάγκνους ^Εντσενσμπέργκερ. Προσπάθησε αρχικά να απαντήσει στο ερώτημα: πώς πρέπει να είναι ενα πολιτικό ποίημα, χωρίς να υποκαθιστά ή πολιτική τήν Τέχνη. Στήν έξέλιξή του δμως αναρωτήθηκε δλο καΐ πιό έντονα για τή χρησιμότητα της Τέχνης, Σήμερα δεν πιστεύει πιά, δτι ή Τέχνη μπορεί να αλ-λάξει τόν κόσμο. 'Ωστόσο υποστηρίζοντας, δπως και δ Μπρέχτ, δτι ή ποίηση δεν πρέπει να εϊναι μόνο διδακτική άλλα και ωραία, βλέπει δχι μόνο τις αντιθέσεις των απόψεων των Μπέν και Μπρεχτ άλλα και τήν ένότητά τους, "Ετσι χα-ρακτηρίζει τους δυο ποιητές ως τους πνευματικούς πατέρες της σύγχρονης γερμανόφωνης ποίησης. "Ο ίδιος προσπαθεί στό εργο του νά ζεύξει τήν πολιτική και τις αισθητικές του απαιτήσεις. "Απορρίπτει τή ρητορική φρασεολογία καΐ τήν προπαγάνδα, γιατί καθιστούν τήν ποίηση υπηρέτη της πολι-τικής, ενώ παράλληλα θεωρεί ϋποπτους τους υποστηρικτές της άπολιτικής ποίησης.

Στό χώρο της νατουραλιστικής ποίησης 6 Γκύντερ "Άϊχ συνεχίζει τήν παράδοση τών 'Όσκαρ Λέρκε και Βίλχεμ Λέ-μαν, Τό κυρίαρχο πρόβλημα είναι ή σχέση φύσης, ανθρώπου καΐ γλώσσας. Τρομοκρατημένοι οΐ Λέμαν και 'Άΐχ από τις Ιστορικές καταστροφές αναρωτιούνται αν υπάρχει δυνατό-τητα ποιητικής επικοινωνίας ανάμεσα στήν ψυχή καΐ τή φύ-ση, στό εγώ και τό εσύ, στό ανθρώπινο και στό θεϊκό, "Η απάντηση είναι διαφορετική για τόν καθένα: ο Λέμαν είναι καταφατικός, Ό "Αϊχ σκεπτικιστής. Πιστεύει δτι ό άνθρω-πος είναι ανίκανος να κατανοήσει τό απόλυτο, καΐ ή γλώσσα δεν εχει πρόσβαση στήν "Αλήθεια, τουλάχιστον ή γλώσσα πού βρίσκεται στό στόμα της εξουσίας και πού μαζί με τήν τεχνι-κή και τήν επιστήμη απειλεί ν α κυριαρχήσει στις ψυχές τών ανθρώπων με τήν κρατική βία, Ό αγώνας της ποίησης πρέπει

I I


νά είναι εν ας αγώνας ενάντια στην Ισοπέδωση των ανθρώπων, Ή ποίηση πρέπει νά είναι εχθρική καΐ αντιστεκόμενη στις απαιτήσεις της εξουσίας, χωρίς να είναι στρατευμένη, μια και με τα κείμενα «δεν μπορούμε ν αλλάξουμε τίποτε)). Στη δεκαετία του ο 'Άϊχ ήταν ενας ((παρ^ ολίγο μυστικιστής)). Πίστευε δτι ή ποιητική γλώσσα πρέπει νά σχετίζεται με τήν άδαμική γλώσσα, τήν αρχική γλώσσα, τότε που το «πράγ-μα)) και ή «λέξη)) ταυτίζονταν. Παρά τον χαμένο παράδεισο δμως, κάθε λέξη κρατάει κάτι απ"" τήν αρχική λάμψη της «μα-γικής κατάστασης)), ^Ο ποιητής συνεπώς οφείλει νά μετα-φράζει άπο το αρχικό κείμενο, το οποίο δμως είναι άγνωστο. Παρ όΤ αυτά ή ανάμνηση της αρχικής γλώσσας υπάρχει μέσα στήν ψυχή του ποιητή,

Ή Νέλλυ Ζάχς χάραξε μιά μοναδική καΐ μοναχική πορεία στή σύγχρονη ποίηση. Είναι ή κατ"" εξοχήν εκπρόσωπος της μυστικιστής ποίησης, χωρίς νά είναι θρησκευτικής αν και χρησιμοποιεί τή γλώσσα της Βίβλου, Δεν συνδέεται οϋτε με το χριστιανικό, οϋτε με το εβραϊκό δόγμα. Οι μορφές της Παλαιάς Διαθήκης πού απαντώνται στό εργο της, εΐναι οί άντικατοπτρισμοί της πρωταρχικής θρησκευτικής μνήμης καΐ υπάρχουν πάντα και παντού, Ό Χριστός δεν είναι δ Σω-τήρας, αλλά ή προσωποποίηση του ανθρώπινου πόνου. ^Π εβραϊκή μοίρα καθρεφτίζει τήν ανθρώπινη,

'Άν ή πορεία της Ζάχς ήταν μοναχική, αυτή του όμόθρη-σκού της Πάουλ Τσέλαν βρήκε πολλούς μιμητές καΐ οπα-δούς, ^Π συγγένεια των δύο ποιητών σταματάει στήν περι-γραφή του ανθρώπινου πόνου, ^Ο Τσέλαν, πού κατά τήν άπο-ψη της Ζάχς εΐναι 6 Χέλντερλιν της εποχής μας, είναι ό ποιη-τής πού κινείται στά δρια της γλώσσας, προσπαθώντας νά ενεργοποιήσει με τΙς λέξεις τήν περιοχή της μή-γλώσσας: της σιωπής. Και ή αποτυχημένη, δπως δ ίδιος πίστευε, προσ-πάθειά του, μπορεί νά οδηγήσει στήν τρέλα και στό θάνατο, "Ομως, ακόμη κι αν ο καλλιτέχνης καταστρέφεται, ή Τέχνη εξακολουθεί νά ζει, Ή άποψη αυτή του ποιητή έπαληθεύ-

12


τηκε άπ τον μεγάλο αριθμό μελετών που έχουν γραφτεί για τό εργο τον, δεκατρία χρόνια μετά το θάνατο τον. Ό Τσέ-λαν είναι γοητ εν μένος από τό νεκρικό τοπίο της σιωπής και θέτει για καθήκον τον τό αδύνατο: να δώσει όμιλία σ' αντή τή σιωπή. Είχε δμως σννείδηση τον γεγονότος, δτι ή όμιλία ενάντια στην ϊδια τή γλώσσα, ή επιδίωξη δηλαδή τής μετα-φοράς τής «θεϊκής αλήθειας» στό ανθρώπινο μέσον επικοί-νωνίας, θα άποτνγχανε. Κι δτι ή ποίησή τον θα παρέμενε σαν ντοκονμέντο αντής τής άποτνχίας. 01 αναγνώστες τον σνχνά αναρωτήθηκαν ως πότε θα είναι κατοικίσιμη από τόν ποιητή αντή ή περιοχή μεταξύ γλώσσας και μή-γλώσσας. ^Η αντοκτονία τον εδωσε τήν απάντηση. Είναι λοιπόν ή τσε-λανική ποίηση «απελπισμένη)). Τα εργαλεία πού χρησιμο-ποίησε για τήν πορεία τον στόν τόπο τής σιωπής ήταν άπ τή μια μεριά ό εβραϊκός μνστικισμός, δπως μορφοποιήθηκε στό εργο τον Βάλτερ Μπένγιαμιν καΐ ιδιαίτερα τής προ-μαρ-ξιστικής τον περιόδον, πού εκφράζεται κνρίως άπό τα ση-μαντικά μελετήματα Γι,ά τή γλώσσα καΐ Ή έργασία του με-ταφραστή, κι άπ τήν αλλη άπό τις γλωσσολογικές θεωρίες. Τά τελενταϊα τον ιδίως βιβλία είναι μία ποιητική έργασία στόν τομέα αντό. ^Ακόμη ή μετα-ποιητική διάσταση των ποιημάτων τον τόν καθιστούν κνριότερο εκπρόσωπο τής με-τα-ποιητικής δημιονργίας. Τής ποίησης δηλαδή πού μιλάει γιά τόν ίδιο της τόν έαντό. Γιά όΤ αντά δ Τσέλαν θεωρείται γλωσσολόγος ποιητής.

Ό Χέλμοντ Χαϊσενμπντελ, δπως και ο ^Εντσενσμπέργ-κερ, είναι τό είδος τον μορφωμένον ποιητή, τον οποίον ή γνώση είναι άναπόσπαστο καΐ σννεχόμενο στοιχείο τής δη-μιονργίας. ^Ενώ δμως δ "Έντσενσμπέργκερ σνγκεντρώνεται στήν κοινωνική κριτική τής λογοτεχνίας, ό Χαϊσενμπντελ εστιάζει τήν προσπάθειά τον στήν προβληματική τής γλώσ-σας. ^Επηρεασμένος άπό τή φιλοσοφία τον Βιτγκενστάϊν άναγνώρισε στή δομή τής γλώσσας τήν προϋπόθεση κάθε πνενματικής άνθρώπινης ενασχόλησης. ^Η ποίησή τον είναι

ι3


παράγωγος της κριτικής που ασκεί ατή γραμματική. Συμ-περαίνει δτι ή σημερινή γλώσσα ψεύδεται, γιατί ή γραμμα-τική στηρίζεται σ ένα μοντέλο τον κόσμου, πού δεν ανταπο-κρίνεται στή σημερινή πραγματικότητα, 'Υποχρέωση του σύγχρονου λογοτέχνη είναι ή διείσδυση στο εσωτερικό της γλώσσας, στήν ίδια της τή δομή, και ή ανίχνευση των κρυ-μένων άλληλοεξαρτήσεων. Ή καταστροφή της γλώσσας σήμερα δεν είναι αυτοσκοπός, άλλα μια προσπάθεια να είπω-θεΐ ή αλήθεια και μάλιστα με λεκτικά μέσα, τά όποια θά είναι βιώσιμα και μετά τή διάλυση της παλιάς δομής. Δεν περιμέ-νει μιάν εντελώς νέα γλώσσα, άλλά μιάν ομιλία στήν υπηρε-σία του μελλοντικού συντακτικού και της επερχόμενης άνα-νεωμένης χρήσης των λέξεων. "Ομως δ ποιητής γνωρίζει, δτι ή ποίηση σημαίνει κάτι περισσότερο άπό τή χρήση μιας ειδικής γλωσσικής τεχνικής: δ δημιουργός εκτίθεται στήν επικίνδυνη ζώνη των συνόρων του κατανοητού, άντιμέτωπος της σιωπής. Γι αυτό ονομάζει τή νέα λογοτεχνία ((έναν λόγο πριν τήν τελευταία πνοή», Ό Χαϊσενμπύτελ, δπως και δ "Ερνστ Γιάντλ, είναι δ κυριότερος εκπρόσωπος της συγκε-κριμένης ποίησης,

Τό νά κατατάξει κανείς τους ποιητές σήμερα σέ συμβο-λιστές (Μπέν), πολιτικούς ή ρεαλιστές (Μπρέχτ, ^Εντσενσμ-πέργκερ, Κούντσε, "Εντλερ), μυστικιστές (Ζάχς, "Αουσ-λεντερ), νατουραλιστές ή μάλλον νέο-νατουραλιστές ΓΑίχ, Μπάχμαν), γλωσσολόγους ή μετα-ποιητές (Τσέλαν, Μπράς) συγκεκριμένους (Χαϊσενμπύτελ) είναι μιά στατική διαδικα-σία πού βοηθά τόν μελετητή της λογοτεχνίας στο νά προσεγ-γίσει τό έργο τους, Τά πράγματα δμως δεν είναι καθαρά άκό-μη. Είμαστε χρονικά πολύ κοντά στά έργα τους, ωστε νά έχουμε μιάν κατασταλαγμένη εΙκόνα, Συχνά άνιμετωπίζει κανείς αντικρουόμενες απόψεις γιά τό αν, λ,χ,, δ Τσέλαν είναι μυστικιστής, θρησκευτικός, ή μετα-ποιητής. Είναι λοιπόν σχετική ή διάκριση πού προηγήθηκε και επομένως δχι τε-λειωτική.

14


Τα ποιήματα πού εχονν μεταφραστεί νομίζω δτι είναι από τα ωραιότερα δείγματα της γερμανόφωνης ποίησης. Τα περισσότερα συνοδεύονται από πλούσια δευτερεύουσα φι-λολογία (φιλολογικές, Ιστορικές, δομικές αναλύσεις), κι αυτό είναι απόδειξη του ενδιαφέροντος πού προκάλεσαν στο γερ-μανόφωνο χώρο, κι δ χι σ αυτόν μόνο. Βέβαια απουσιάζουν σημαντικά ονόματα δπως οΙΜαϋρέκερ, Κάσνιτς, Γιάντλ, "Αρπ κλπ. Αυτό το χρεώνεται δ μεταφραστής και δεν εχει σχέση με την αντικειμενική ^άξία τών ποιητών πού απουσιάζουν. Ακόμη δ αριθμός τών ποιημάτων για κάθε ποιητή προσδι-

ορίστηκε μόνο από τις μεταφραστικές δυνατότητες και τις προτιμήσεις μου.

Με τόν δρο «γερμανόφωνη ποίηση)) είναι εύλογο, δτι προσδιορίζεται ή γλώσσα στήν οποία έχουν γραφτεί τα ποιή-ματα. Ό Τράκλ καΐ ό Μπάχμαν είναι Αυστριακοί. ^Ο Τσέλαν καΐ ή 'Άουσλεντερ κατάγονται από τή Μπουκοβίνα (σήμερα επαρχία της Σ. "Ενωσης). Ό Κούντσε εχει γεννη-θεί στή Ααϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, ενώ οί υπόλοιποι στήν 'Ομοσπονδιακή.

Για κάθε ποιητή υπάρχει ένα σύντομο βιογραφικό ση-μείωμα και για τα περισσότερα ποιήματα επεξηγηματικές σημειώσεις, για τήν ευκολότερη προσέγγισή τους. Ειδικά για τό ποίημα «Γλωσσικό κιγκλίδωμα)) και για λόγους δειγ-ματοληπτικούς ύπάρχει μια πλήρης άνάλυσή του.

Κοινό χαρακτηριστικό για τή πλειοψηφία τών επιλεγ-μένων ποιητών εϊναι τό δτι έχουν τιμηθεί με τό μεγάλο γερμανικό βραβείο ποίησης της 'Ακαδημίας του Ντάρμ-στατ «Γκέοργκ Μπύχνερ)). Τέλος ορισμένα από τα ποιήματα έχουν δημοσιευτεί στό περιοδικό «Γράμματα και Τέχνες)).

'Αθήνα, Μάιος 1983 Α. Τ.

15

Γκύντερ 'Άΐχ GÜNTER EICH

Γεννήθηκε τό 1907 στήν πόλη Λέμπους της Γερμανίας καΐ πέθανε τό 1972 στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας. Σπούδασε Σινολογία καΐ Νομικά στό Λάϊπτσιχ καΐ στ6 Βερολίνο. Ή τ α ν παντρεμένος μέ τήν Αυστριακή συγ-γραφέα "Ιλζε "Αϊχινγκερ. Εργάσθηκε στό ραδιόφωνο καΐ ώς ελεύθερος συγγραφέας. Βραβεύτηκε μέ τό βραβείο ((Γκέοργκ Μπύχνερ» τό 1959. Ποίηση έγραψε καΐ πρίν άπό τόν πόλεμο, πού δμως είχε έντονη τήν ποιητική πα-ρουσία του Τράκλ. Ή δική του ποιητική φυσιογνωμία άποκαλύφθηκε μετά τόν πόλεμο. Εκτός άπό ποίηση ίχει γράψει πεζά και ραδιοφωνικά έργα.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Gedichte (1930), Abgelegene Ge-höfe (1948), Untergrundhahn (1949), Botschaften des Regens (1955), Zu den Akten (1964).

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ (INVENTUR)

Αύτδ είναι τδ σκουφί μου, αύτό είναι τδ παλτό μου, Ιδώ τά ξυραφάκια μου στδ πάνινο σακκούλι.

Κουτί κονσέρβας: τδ πιάτο μου, τδ κύπελλο, Ι χ ω χαράξει τ ' δνομα στδ ν τενεκέ.

17

ΓΚΤΝΤΕΡ Α Ί Χ

Χαράξει έδο) μέ zouxo το πολύτιμο καρφί, πού άπό μάτια άρπακτικά τό προφυλάσσω.

Μέσ' στο ταγάρι εΖναι δυο κάλτσες μάλλινες καΙ κάτι, πού έγώ δέν τό άποκαλύπτω σέ κανέναν,

ίχαι αυτό μου χρησιμεύει μαξιλάρι για τή νύχτα. Τό χαρτόνι έδώ χωρίζει έμένα άπ' τή γή.

Τή μύτη από μολύβι άγαπάω πιό πολύ: τή μέρα γράφει στίχους, πού 'χω τή νύχτα έπινοήσει.

Αυτό είν' τό μπλοκάκι μου, έτούτη ή σκηνή μου, αυτή 'ναι ή πετσέτα μου, έτούτη ή κλωστή μου.

(1945)

ι8

ΓΚΤΝΤΕΡ Α Ί Χ

ΦΡΆΧΤΕς ΒΑΤΟΜΟΥΡΙΑς

Τό δάσος πίσω άπ' τΙς σκέψεις, οΐ σταγόνες της βροχής πάνω τους m l τό φθινόπωρο, πού τΙς βάφει κίτρινες—

"Αχ, νά προφέρεις φράχτες βατομουριας, νά ψιθυρίζεις τΙς ρώγες στ' άφτί, τΙς κόκκινες, πού πέσαν στα βρϋα.

Τ ' άφτί σου δέν τΙς αντιλαμβάνεται, τό στόμα μου δέν τΙς προφέρει, οΐ λέξεις δέν συγκρατουν τήν παρακμή τους.

Χέρι μέ χέρι άνάμεσα σ' άσύλληπτες σκέψεις. Στην άγκαθωτή συστάδα χάνεται τό Ι'χνος. Τό φεγγάρι άνοίγει τό μάτι του, κίτρινο καΐ γιά πάντα.

19

Ρόζε 'Άονσλεντερ ROSE AUSLÄNDER

Γεννήθηκε τό 1906 στήν πόλη Τσέρνοβιτς της επαρχίας Μπουκοβίνα, πού σήμερα άνήκει στη Σοβιετική "Ενωση. Μεγάλωσε στήν έβραϊκή κοινότητα της πόλης, πού τότε άριθμοΰσε 50.000 όοτομα. Μετά τή γερμανική κατοχή είχαν άπομείνει σέ ζωή 5.000, άνάμεσά τους ή "Αουσλεν-τερ καθώς καΐ ό Τσέλαν καΐ ή^̂ Κλάρα Μπλούμ, ή γνωστή ποιήτρια πού ζει στήν Κίνα. "Οσο χρόνο κράτησε ή γερ-μανική κατοχή, ή "Αουσλεντερ Ιζησε στο υπόγειο του σπιτιού της μέ τή μητέρα της. Μετά τον πόλεμο μετανά-στευσε στήν 'Αμερική, δπου έργάστηκε ως μεταφρά-στρια και γραμματέας. Ή πρώτη της συλλογή, δημοσιευ-μένη πριν τον πόλεμο, χάθηκε. Ξαναδημοσίευσε ποίηση τό 1966. Το '65 γύρισε στήν Εύρώπη και εγκαταστάθηκε στή Νυρεμβέργη, δπου και ζει. Βραβεύτηκε μέ τό βρα-βείο «Γκέοργκ Μπύχνερ», και άλλα βραβεία ποίησης. ΕΙχε γνωριστεί, πριν άπό τον πόλεμο, μέ τον Τσέλαν. "Οπως λέει ή 'ίδια, ό περίφημος στίχος της «Φούγκας» του Τσέλαν «Μαΰρο γάλα της αύγής» είναι στίχος πού είχε γράψει ή Ι'δια σέ προπολεμικό της ποίημα.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Blinder Sommer (1966), S6 Gerech-te (1967), Inventar (1972), Ohne Visum (1974), An-dere Zeichen (1975), Noch ist Raum (1976), Es bleibt noch viel zu sagen (1978), Ein Stück weiter (1979), Einverständnis (1980), Mein Atme heisst jetzt (1981).

20

ΡΟΖΕ ΑΟΤΣΛΕΝΤΕΡ

ΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΧΑΜΟΓΕΛΟ

Φυσιογνωμίες κατεβασμένες άπ' τον καθρέφτη άπ' τό ρολόι στον δρόμο κυνηγημένες

'Ανάβει

το ήλεκτρικό χαμόγελο

Έ λ α

είναι καφδς νά γίνουμ' έλεγειακοί γι& μιά στιγμή Σέ λίγο το ηλεκτρικό χαμόγελο θά σβηστεί σέ λίγο θα πρέπει ν' ανέβεις στο ρυθμδ των τροχών σέ λίγο θά ταξιδεύεις σέ γραμμές ήλεκτρικά φορτισμένων ώρών

21


ΑΜΟΡΦΟ

"Ολες οΐ μορφές προέρχονται άπ' τδ άμορφο

ΟΕ ρίζες τους είναι άπδ άέρα

Μέσα τους ριζωμivες άναπνέουν δλες οΐ μορφές άέρινη έξάρτηση

ΠΑΝΤΑ Η ΜΗΤΕΡΑ

Τ ' άστέρι μου κρέμεται στδν δμφάλιο λώρο της

Πίνο) τό γάλα της σέ λίγο θά γεννηθώ

Πίσω άπ' τον θάνατό μου έπουλώνεται αύτή

22


ΣΚΕΦΤΟΜΑΙ

• Σκέφτομαι τους γονείς πού μέ κακομαθαίναν μέ παιχνίδια καΐ παιδικές σκανταλιές

τή χαρά καΐ τή θλίψη της πρώτης άγάπης

τή Βενετία τή Λουκέρνη τή Ριβιέρα καΐ τό Ισραήλ

τόν Χέλντερλιν τον Τράκλ τον Κάφκα τον Τσέλαν

τδ γκέτο κ,αΐ τά βαγόνια του θανάτου πείνα καΐ τρόμος

το δυστύχημα τό αιώνιο κρεβάτι τους φίλους πού μ' έγκατέλειψαν κι άνθρώπους πού μου παραστέκουν

Σκέφτομαι τήν άδυναμία του κορμιού μου τή δύναμη της σκέψης τΙς μαγικές λέξεις καΐ τή μαγεία της ζωής

Ό θάνατος πού νεύει θυμαται έμένα

23


ΜΟΝΑΞΙΑ

Επαληθεύτηκε ή προφητεία της τσιγγάνας

Ή χώρα σου θά σ' έγκαταλείψει θο& χάσεις ανθρώπους καΐ υπνο

θά μιλήσεις μέ χείλη σφραγισμένα σέ ξένα χείλη

θά σ' άγαπήσει ή μοναξιά θά σ"" άγκαλιάσει

24


Η ΣΤΙΓΜΗ

Δεν εχω τίποτε παρά μόνο τή νύχτα άπο 100X100 δμιχλώδηι ετη φωτδς

Δέν εχω τίποτε παρά μόνο τήν ώρα άπό 60X60 δευτερόλεπτα Δέν εχω τίποτε παρά μόνο τή στιγμή

Ή στιγμή είναι ή δημιουργία μου Ή γέφυρα απ' τό σκονισμένο πνεύμα μου στο πνεύμα των άστρων

Ή στιγμή είναι ή φτερούγα μου στή φτερούγα της άλλης στιγμής

Δέν εχω παρά μόνο τή φτερούγα Δέν εχω παρά μόνο τή δημιουργία Δέν εχω παρά μόνο τή στιγμή

25

Ά ν ζ ο λ ψ ' Έ ν τ λ ε ρ

ADOLF ENDLER

Γεννήθηκε τό 1930, στη Δυτική Γερμανία. Το 1955 με-τανάστευσε για πολιτικούς λόγους στήν 'Ανατολική Γερμανία, οπού καΐ ζει ώς έλεύθερος συγγραφέας. Δη-μοσίευσε εξι ποιητικές συλλογές μέχρι σήμερα. Ή ποίη-σή του μοιάζει νά Ιχει άφομοιώσει, μ' εναν τελείως προ-σωτικο τρόπο, τήν ποιητική του Τσέλαν. Διακρίνεται για τήν παράξενη χρήση της γερμανικής γλώσσας. Ή πρωτοτυπία των θεμάτων καΐ ή βιαιότητα της διατύ-πωσης, χαρακτηρίζουν επίσης τήν ποίηση του "Εντλερ.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Erwacht ohne Furcht (1960), Die Kinder der Nibelungen (1964), Das Sandkorn (1974), Nackt mit Brille (1975), Verwirrte klare Botscha-ften (1979).

ΥΜΝΟΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΝΔΡΟΣ

Τό εχα> Ιδεί τον είδα Τον σπουδαίο "Ανδρα νά tpώεt μια σούπα Τό είδα Μ' ενα κουτάλι Μ' ενα χουτάλι τήν εβαζε στο στόμα

Αυτός τόν εχει δεί Τόν εχει δεί αύτός Δει ναΐ δεί Τ ι μ ή καΐ Δόξα σέ αυτόν πού τόν εχει δει

26

ΑΝΤΟΛΦ ΕΝΤΛΕΡ

Το εχο) Ιδεί Αύτός καθόταν Ό σπουδαίος "Ανδρας πάνω απ' τό πιάτο τό εχω ίδεί Καθότανε πάνω άπ' το πιάτο του σκυμένος %ι εβαζε Σούπα μές στο στόμα του μ' ενα κουτάλι

Αύτός τον Ιχει δει Τον Ιχει δει αύτός Δει ναΙ δει Τιμή και Δόξα σ' αύτόν πού τόν Ιχει δει

Τό εχω Εδει τό Ιχω μέσ' άπ' τό παράθυρο Ιδει έκεΐ τό είδα Τό κουτάλι μές στό στόμα του ενα κουτάλι Φιδόσουπα γεμάτο Αιγάκι χύθηκε μέ θόρυβο

Αύτός τόν Ιχει δει Τόν Ιχει δει αύτός

' Ώ πού τόν εχει δει αύτός Ό τυχερός Ετούτος πού τόν είδε

(1955)

27


ΕΛΕΓΕΙΑ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΦΡΟΝΑ ΗΓΕΜΟΝΑ

Εγκατεστημένος σέ μια μεσαίου μεγέθους βίολετί σκηνή καΐ στον γεωγραφικό βόρειο Πόλο

ΚαΙ μέ χαλασμένα ραδιόφωνα μαζί διαβιώ έγώ δ ήγεμών Μύλλερ δ Μαραινόμενος

Επιδοθείς ε'ις ακολασίας μέ το μηχάνημα εκεί το ΕΣΤ ΠΡΑ-ΓΜΑ συχνά άποκληθέν

Μέ πάθος μερικές φορές άπδ μένα τώρα ώσαύτως σαράβαλο στον κουβά αντιμετωπίζοντας με μέ λαρυγγισμούς

Κι ή οδοντόβουρτσα μου Ιπίσης είναι νεκρή από μακρού ή δποία ήτο τό τριτοπρόσωπο άγγελούδι μας

Και ζωηρό κι αγαπημένο μας παίδι Καλά διέπραξα σφάλ-ματα άνατροφης

'Όμως τό δτι τά δίχτυα μέ τά ψώνια νίπτω τάς χείρας μου κρέμονται ετσι ώστε χτές

Ή έγχρωμη φωτογραφία σου παρέδωσε τό πνεύμα της Έσύ μέ τόν γκαστρωμένο κώτσο

Αυτή άν τήν λέγανε Ντόρα Ρόζα θά μου φαινότανε ομορφη και μάλιστα γοητευτική εύαιρέθιστη ώ Λιάν'ε

Μέ τό έπΌ')νυμο Πόενσγκεν πού προκαλούσε τό φόβο καΙ τό δεύτερο δνομα Ρούθ

Αύτή ή οικογένειά μου Πάνω άπ' τά κεφάλια των άγαπη-μένο^ν μου εύκίνητη σάν νυχτερίδα

Κι άγρια βελάζει ή σκηνή κίτρινη σάν δηλητήριο Ό ήγε-μών ετσι καθώς ξεχνούσε άνηψιές άνηψιούς

' Ά χ νά μπορούσα νά τις ξεχάσω τρεις τσαγιέρες Χύτρες πού λειώσαν πάνω στό βραστήρα

Τό βραστήρα βα-θ^ιά μές στή ρωγμή τ'ου πάγου δώρο μιας κόρης καπετάνιου γυναίκας κεφαλοκυνηγου

28


Του Βέστερμαν [χηνιάτικα τεύχη μήνα τό μήνα %αΙ χρονιά τή χρονιά τή χρονιά

Κάποτε επίλεκτη ευγενής μηνιάτικη έκδοση πού τώρα μοιά-ζει νά χάλασε

Κι ή σειρά των ραδιοφώνων τό χαμόγελο πάνω άπ' τον Πό-λο συντρίμμια συντρίμμια

'Από σήμερα άκόμη καΐ τό νεότερο των κουτιών ΕΣΤ ΠΡΑ-ΓΜΑ γιατί του έχωσα μία στή μούρη

'Όμως δλ' αυτά θά μπορούσαν νά είναι υποφερτά νόστιμα μάλιστα θ' άγανακτουσα σπανίως

"Αν δέν υπήρχε πάνω μου αυτό τό Πυώδες απροσδιόριστο τό Πυώδες υπήρχε

Τό οποίο δπως ακούω από φήμες διώχνει άπ"" τον Πόλο τις έξερευνήσεις

Καιρός γιά μιάν έλεγεία καιρός γιά παραίτηση άν εμπρός μάρς άποσυρθειτε αγαπητά μου

Τό τοπίο αλλάζει λόγω του 1Γυϋ)δους μου βλέπωι κι όσφραί-νομαι δέν τό γεύομαι

Καινούριες ταλαιπωρίες θά υποστείτε λόγω τής βρώμας μου μύτες εσείς πού φτερουγίζετε προς Νότον

"Αν δέν υπήρχε τό Πυώδες στή γαλάζια σκηνή μου σέ μένα και στους δικούς μου

Κι δ βόρειος Πόλος λένε πώς εχει εν μέρει κι αύτός μο-· λυνθει άν τό ήξερα έ δλοταχώς γιά τήν 'Αφρική

"Αν δέν τό μύριζα δ Ι'διος εγώ τό Κιτρινώδες κι άν δέν τό άκουγα νά στάζει πάνω απ' τό πηγούνι μου

Μέχρι τό Σπίτσεμπέργκεν τ' άκουγαν μέχρι τό Μούρμανσκ μέχρι τήν Ούψαλαί τ ' άκουγαν ά^κόμη καΐ στό 'Αμβούργο

Γι ' αυτό περπάτα καΐ κυνήγα εμπρός μάρς κάθε τΐ στόν δρίζοντα εδώ κι έκεΐ

Συλλέκτες πεταλούδων κι 'Ερευνητές Πόλου Πολικές 'Αρ-κούδες Μετεωρολόγους και άντε άντε άντε άντε

29


C'Av δεν υπήρχε τό Πυώδες τό μοιραίο ετοι δεν είναι αγα-πητέ ήγεμών αυτό τό Πυώδες)

Καιρός να συντεθεί μιά ελεγεία γιατί τελεία καΐ παΰλα έγώ μοναχός μ' έμένα

Μια καΐ τό ραδιόφωνο χάλασε τό ΕΣΤ ΠΡΑΓΜΑ τό τε-λευταίο τί υπέροχος έρωτας

Τελειωτικά χαλασμένο απ' τΙς έπτά καΐ τριάντα χαλασμένο ας τό ρίξουμε δπωσδήποτε στόν κουβά

Ματαιόδοξος καΙ σιχαμένος μου φαίνεται πλέον Λιάνε δ κώτσος σου ή μαργαριταρένια σου χτένα

Πεθαμένη χαλασμένη τί δυστυχία άχ ή ό^δοντόβουρτσά μου κι άχ τά δόντια μου

ΚαΙ τά τεύχη του Βέστερι^αν αν κάπου τά ιδώ δεν εχει ουτε γειά ουτε γειά καΓ χαρά

Και μόνο πιά τ ' άπολύτως άπαραίτητα μεταξύ μας σάν νά μη χρειαζόταν νά φερόμαστε ευγενικά

Σάν νά μην είχαμε πιά νά πούμε ουτε λέξη (Τό κοι-νω-νι-κό πρόβλημα λυμένο;)

Σάν νά μην υπήρχε πλέον άκουσον άκουσον πρόβλημα εξου-σίας στό χώρο μόνον άκόμη Πυώδες

' Ά τά λεφτά γιά τό εισιτήριο του τράμ στό πορτοφολάκι του οποίου τό σκουριασμένο φερμουάρ κολλάει

"Α τά φερμουάρ δλα Τό σκισμένο Με πυώδη βρώμα Ιδώ στόν βόρειο Πόλο

Νά έπιβιώνεις σάν απομονωμένος ήγεμών στη σκηνή την δλόλευκη θά ήταν μάλιστα εδκολο

"Αν δεν ύπηρχε τό πΰον ,μολύνοντας τό Πυώδες (Αυτό μου. φωτίζει τό δύσκολο δρόμο μου;;)

ΚαΙ τί πετάνε ξάφνου οί μαύρες πεταλούδες του Γενάρη του σαράντα τέσσερα τριγύρω

(1978)

3ο

Χάνς Μάγκνονς Έντσενσμπέργκερ HANS MAGNUS ENZENSBERGER

Γεννήθηκε τό 1929 στο Κάουφμπόϋρεν της Γερμανίας. Σπούδασε Φιλοσοφία καΐ γλώσσες στο 'Αμβούργο, Έρ-λάγκεν, Φράϋμπουργκ καΐ Σορβόνη. Εργάστηκε στο ραδιοφωνικό σταθμό της Στουτγκάρδης, σέ εκδοτικό οίκο της Φραγκφούρτης* ταξίδεψε σέ πολλές χώρες καΐ για μεγάλο χρονικό διάστημα έζησε στη Βόρεια 'Αμε-ρική, στήν Κούβα, στό Μεξικό καΐ στή Νορβηγία. Σή-μερα ζει στό Βερολίνο και εκδίδει τό περιοδικό Κούρσ-μπουχ. 'Έχει βραβευτεί μέ τα βραβεϊαιτής Νυρεμβέργης, τ% Ταορμίνα, τών Γερμανών κριτικών, καθώς καΐ τό βραβείο της 'Ακαδημίας του Ντάρμστατ ((Γκέοργκ Μπύ-χνερ». Ό Έντσεσμπέργκερ δέν είναι μόνο ενας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Γερμανούς ποιητές, άλλα και ένας άπό τούς σημαντικότερους κριτικούς. Μέ τις κριτικές του έχει παρουσιάσει και αναδείξει πολλούς νέους Γερμανόφωνους ποιητές. Τά δοκίμιά του γιά την ποίηση της Ζάχς, του Τσέλαν κλπ. έχουν ένα έντονο δυναμικό χαρακτήρα φιλολογικής άνάλυσης και κριτικής. Ό ποιη-τής παράλληλα έχει έντονη πολιτική παρουσία στό χώρο της άριστερας. Συνήθως χαρακτηρίζεται ως πολιτικός ποιητής.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Verteidigung der Wölfe (1957), Landessprache (1960), Blindenschrift (1964), Ge-dichte (1955-70), Mausoleum (1975).

3i

Χ.Μ. ΕΝΤΣΕΝΣΜΠΕΡΓΚΕΡ

ΥΠΕΡΑΣΠΊΖΟΝΤΑς ΤΟ ΑΥΚΟ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΒΑΤΑ

μήπως θά φάει τό γεράκι μημελησμ,όνει; τί ζητάτε άπ' τό τσακάλι, ν' αλλάξει δέρ]χα, κι άπ' τον λύκο; μ-ήπως να ξεριζώσει μοναχός τα δόντια του; τί δέ σας πάει με τΙς πολιτικές δονήσεις καΐ τούς πάπες, και τί κοιτάτε ετσι χαζά στην φευδολόγα οθόνη;

λοιπόν ποιος ράβει στου στρατηγού τό παντελόνι τό αιμάτινο σειρήτι; ποιός μπρός στον τοκογλύφο άνοίγει τό πουγγί του; ποιός κρεμάει περήφανα τό τσίγκινο παράσημο πάνω απ' τόν άφαλό πού γουργουρίζει; ποιός παίρνει φιλοδώρημα, αργύρια, χρήμα για να σωπάσει; υπάρχουνε πολλοί κλεμμένοι, λίγοι κλέφτες' ποιός τούς χειροκροτεί λοιπόν, ποιός τούς απονέμει τά παράσημα, ποιός χαίρεται τό ψέμα;

σταθείτε μπρός στον καθρέφτη: δειλοί, τρέμετε στην προσπάθεια της αλήθειας, τη μάθηση άπωθειτε, τη σκέψη εμπιστευόμενοι στούς λύκους, της μύτης δ χαλκάς, τό πιο άκριβό σας κόσμημα, καμία πλάνη αρκετά χαζή, καμιά κατηγορία άρκετά φτηνή, κανείς εκβιασμός δεν είναι άρκετά σκληρός για σας.

32


Πρόβατα εσείς, είναι, συγκρίνοντας μέ σας, άδέλφ'ΐα σας οΐ κόραχες: βγάζει ό ενας τδ μάτι του άλλου. άδελφοσύνη επικρατεί άνάμεσα στους λύκους: πηγαίνουν σε κοπάδι.

άς είναι δοξασμένοι οί ληστές: εσείς, πού προκαλείτε το βιασμό, ρίχνεστε στο τεμπέλικο κρεβάτι της υποταγής, ακόμη κι δταν κλαψουρίζετε εϊσαστ'ε ψεύτες, θέλετε νά ξεσκιστείτε, εσείς δέν πρόκειται ν' αλλάξετε τον κόσμο.

(1962)

33


ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ

μένει, σέ γενικές γραμμές, αβέβαιο πάντα καΙ πάντα, τό εφήμερο παιχνίδι με τά λευκά και τά μαύρα ζάρια; συνεχίζει νά Ισχύει: λίγοι χαμένοι νικητές, πολλοί χαμένοι ηττημένοι;

ναί, λεν οΐ έχθροι μου.

έγώ λέω: δλα σχεδόν, δσα βλέπω, μπορούσαν νά 'ναι άλλοιώς, άλλά μέ τί κόστος; τά ι'χνη της προόδου είν' αιματηρά, είναι αύτά τά ϊχνη της προόδου; οΐ επιθυμίες μου είναι απλές, άπλά ανεκπλήρωτες;

ναί, λέν οΐ έχθροί μου.

οΐ γραμματείς βρίσκονται έν ζωη. οΐ σκουπιδιάρηδες δεν ξέρουν τίποτε. οΕ έρευνητές άκολουθοΰν τΙς Ιρευνές τους. οΐ τρώγοντες τρώνε, καλά λοιπόν.

στο μεταξύ άναρωτιέμαι: αύριο θά 'ναι άκόμη μέρα; είναι τούτο τδ κρεβάτι ενα φορείο; εχει δίκιο αύτδς ή βχι; είναι έπιτρεπτό, νά άμφιβάλουμε καΐ στην άμφιβολία;

34


δχι, τή συμβουλή σας νά πάω νά κρεμαστώ δσο κι αν είν καλοπροαφετηι, δέν πρόσκειται νά τήν άκο-

λουβήσω. aöpto είναι άκόμη; μιά μέρα (άλήθεια;), ν' ανοίξω τά μάτια μου καΙ νά κοιτάξω: νά πώ, κάτι καλό: εχω φερθεί λανθασμένα.

μέρα γλυκειά, δπου τό αύτονόητο έννοεΐται άπό μόνο του, σέ γενικές γραμμές! τί θρίαμβος, Κασσάνδρα, νά γεύεσ' ενα μέλλον, πού σέ άπωθει! κάτι καινούριο, πού θά 'τανε καλό. (τό καλό παλιό τό ξέρουμε ήδη...)

άφουγκράζομαι τούς έχθρούς μου προσεχτικά, ποιοι είν' οί έχθροί μου; οί μαύροι μέ όνομάζουνε λευκό. 01 λευκοί μέ λένε μαύρο, τ ακούω μ' εύχαρίστηση αυτό. μπορεί νά σημαίνει: βρίσκομαι στό σωστό δρόμο (ύπάχει ενας σωστός δρόμος;)

δέν παραπονιέμαι, κατηγορώ αύτούς, πού άδιαφοροΰν γιά τήν άμφιβολία μου, έχουν άλλες φροντίδες, οι έχθροί μου μέ κάνουν νά έκπλήσσομαι. έχουν καλές προθέσεις. δλα θά τά συγχωρουσαν σ̂ αυτόν πού θά τά εύρισκε μ^ αυτούς καΙ μέ τόν έαυτό του. όλίγη λήθη σέ κάνει έν γένει άγαπητό. ενα μοναδικό άμήν, άδιάφορο ποιας πίστης, καΐ θά καθόμουνα μαζί τους άναπαυτικά καΐ θά μπορούσα νά εύλογώ τό έφήμερο,

35


νά κρεμαστώ, σέ γενικές γραμμές, θαρραλέος καΐ συμφιλιωμένος, χωρίς άμφιβολία, μ' δλόκληρο τον κόσμο.

(1962)

LACHESIS LAPPONICA

έδώ είναι φωτεινά, στο σκουριασμένο νερό, πουθενά άλλου, έδώ,

είναι οι ιτιές, είναι τό γκρίζο χορτάρι, είναι δ ζοφερός φωτεινός οόρανός, έδω στέκομαι.

{δεν είναι θέση αντή, λέει τό πουλί μές στό μυαλό μου.)

έδώ πού στέκομαι, τό λευκό στον αέρα είναι τά ψαθιά, κοίτα πώς τρεμοσβήνει τό φώς, ό άδειος σιωπηλός άγριό-

τοπος έδώ εϊναι ή γη.

{ήνα\ φωνάζει τό σκοτεινό πουλί, nm fidel castro\)

τί σχέση εχει ό^κάστρο μ' άύτά! (τ/ σχέση εχεις έσν^ μέ τό έρίόφορο, τον γαλάζιο σκοΐνο, τό σκοτεινό νερό

τίποτε, δεν εχω τίποτε, πουλί, άκοΰς; και κανένα πουλί, πουλί δεν μου κράζει (αυτό είναι αλήθεια.) άσε με ήσυχο, έδώ δεν άγο^νίζομαι. (Θά είναι κάποια τουρλίδα.)

έκεϊ είναι βορράς, έκεϊ πού σκοτεινιάζει, βλέπεις, ό βάλτος σκοτεινιάζει πολύ άργά, έδώ δεν έχω τίποτε,

36

Χ.Μ. ΕΝΤΣΕΝΣΜΙΤΒΡΓΚΕΡ

δεν εχω τίποτε νά κάνω. Τό λευκό στο βορρά είναι τά πνεύματά του, τά λευκά πνεύματα του βάλτου.

{αντο δεν είναι θέση αυτά δεν είναι πνεύματα, αυτά είναι σημμϋδες, φωνάζει αύτό, εδώ δεν συμβαίνει τί-

ποτε, )

ώραια. δεν άγωνίζομαι. παράτα με. περιμένω.

μέ τον καιρό, πολύ σιγά, ξεφλουδίζεται ή φλούδα, (δεν μου λέει τίποτε αντο) και τδ λευκδ έκεϊ, το λευκδ έκεϊ άνάμεσα στά λευκά, βλέπεις, θέλω νά τδ διαβάσω, {κι εδώ, λέει αυτό, ή ακριβής ώρα: είκοσιτρεΐς και πενήντα,) έδώ, στδν σκουριασμένο βάλτο.

πιστεύω στά πνεύματα {αδύνατον \) άδεια άγρια σιωπηλά, κι εγώ εΐμ' ενα ττνεΰμα. κι αύτδ τδ πουλί πού φωνάζει έδώ στδ χωρίς ήχους κεφάλι μου. {μην τό λές),

κοιτάμε κι οι δυδ βόρεια, μεσάνυχτα, {στην times Square, στέκεις νεκρός, σε γνωρίζω, σε βλέπω πού αγοράζεις, πουλάς και πουλιέσαι, εσύ είσαι, στην κόκκινη πλατεία, στην κουρφύρστενταμ, καΐ κοιτάς τό σκουριασμένο σου ρο-

λόι).

(θά 'ναι κάποια τουρλίδα, ή ενας χαραδριός. μην τό λές, βγά)^ το απ τό κεφάλι σου,)

θά κόψω τδ δικό σου κεφάλι, πουλί {είναι δικό σου, vii^a fidel! κάλιο νεκρός παρά ερυθρός! πάει μέ δλα! bau

tlfie homh! ϊμπερ άλλες ιν ντέρ βέλτ!) μήν τδ λές. {εσύ είσαι δλα αυτά, λέει τδ πουλί, για φαντάσου, ήσουν εσύ, είσαι εσύ).

37


πώς τδ έννοεϊς; (πολν σοβαρά, λέει τδ ττουλί καΐ γελα. μιά τουρλίδα δεν μπορεί νά γελα. εσν είσαι, λέει, αυτός που γελα θά το μετανοιώσεις, ξέρω, ποιος είσαι, νεκροκεφαλή στην κονρφνρστενταμ.) στον βάλτο.

λευκό, σκοτεινό, γκρίζο, εδώ δεν ύπάρχουν νίκες. υπάρχουν τά ψαθιά, ύπάρχουν οι ιτιές, ύπάρχει τδ φωτεινδ πουλί στδν ζοφερδ ούρανό. τώρα εΤναι μεσάνυχτα, τώρα ή φλούδα, σκάει, {ή ακριβής ώρα:) είναι λευκή, {μηδέν δυο πρώτα) έκεϊ στδν καπνό, δπου σκοτεινιάζει, μπορείς νά διαβάζεις, τδ άγραφο χαρτί, την άδεια σιωτυηλή ερημιά. εδώ δεν συμβαίνει τίποτε, (μην το λές,) είμ' εδώ. παράτα με. (μην το λές.) άσε με μόνο.

(συμφωνείς, νεκροκεφαλή, είσαι πεθαμένος', είν' ένας χαραδριός; αν δεν είσαι πεθαμένος, τί περιμένεις ακόμηπεριμένω, περιμένω.

εϊναι στα άκρότατα δρια της πεδιάδας αύτής, νερόκρινος, έριόφορο, γαλάζιος σκοϊνος, δπου έχει πια σκοτεινιάσει,

πουλί, (πώς το εννοείς;) βλέπεις; βλέπεις τή λευκή γραφή;

(δειλέ, λέει αύτό, νά ^σαι καλά, θά τά ξαναπούμε,) άσε με στδ άγραφο, (νεκροκεφαλή,) κοίτα πώς τρεμοσβήνει τδ φώς. (και τδ σκοτεινδ πουλί στδ κεφάλι μου λέει στδν εαυτό του: αυτός κοιμάται^Ιοιπον είναι σύμφωνος.)

δμως εγώ δεν κοιμαμαι.

38

Νέλλυ Ζαχς NELLY SACHS

Γεννήθηκε τ6 1891 στο Βερολίνο καΐ πέθανε τ6 1970 στή Σουηδία. Μεγάλωσε σέ μεγαλοαστικό περιβάλλον στενά δεμένη μέ τή μητέρα της, τον μοναδικό κοντινό άν-θρωπο της ζωής της. Επειδή ή υγεία της ήταν προβλη-ματική, άπό μικρή έμεινε άποκλεισμένη άπό τις κοινω-νικές εκδηλώσεις και τρύς άνθρώπους. Ή ταξική της προέλευση δέν άπότρεψε τους χιτλερικούς διωγμούς. Τό 1940, μέ τή βοήθεια φίλων της, κατέφυγε στή Σουη-δία, δπου έζησε τά ύπόλοιπα χρόνια της.

Ή πρώτη ποιητική της συλλογή εκδόθηκε τό 1947. ΕΙχε τίτλο «Στις κατοικίες του θανάτου». Τύπωσε πολ-λές συλλογές, και μετέφρασε Σουηδούς ποιητές στα γερ-μανικά. Μετά τό 1960 άρχισε ή αναγνώριση του έργου της. Της άπονεμήθηκαν τά μεγαλύτερα γερμανικά βρα-βεία λογοτεχνίας (Μττύχνερ, Ντόρτμουντ κλπ.). Τό 1966 μοιράστηκε τό βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας μέ τόν Ε -βραίο ποιητή Agnon.

Ή ποίηση της Ζάχς άναφέρεταΐ στούς διωγμούς και τό θάνατο των Εβραίων στά χιτλερικά στρατόπεδα καΐ προεκτείνεται σέ κάθε κατατρεγμό άνθρώπου. "Ο-σο περνούν τά χρόνια ή γραφή ^ης γίνεται «άμετά-φραστη», αισθαντική. Ό άναγνώστης έγκαταλείπει τήν προσπάθεια κατανόησης του κειμένου καΐ άφήνεται στή λειτουργία του ποιήματος πάνω στις αισθήσεις. 'Όπως ό Τράκλ στήν πραγματικότητα έγραψε ένα μόνο ποίημα, πού συνεχώς μεταβάλλεται, πλουτίζεται καΐ συνθέτει ένα πολύπλοκο σύστημα συμβόλων, μέ άναφορές στίς Γραφές καΐ στήν Καββάλα, Ή Ζάχς δέν είναι παρ' δλ' αύτά θρησκευτική ποιήτρια. ΤΙς άντιλήψεις των Ghas-sidim της κεντρικής Εύρώπης του 1800 τΙς γνώρισε πο-λύ άργά. 'Όμως άποτέλεσαν άξονα ποιητικής άναφοράς καΐ έμττνευσης, δπως συνέβη κα μέ τούς όμόθρησκούς της ποιητές Τσέλαν και "Αουσλεντερ.

Ή Ζάχς μετά τό θάνατο τής μητέρας της άπομακρύ-νεται πλέον ολότελα άπό τόν κόσμο, ζει πολύ καιρό σέ

39

ΝΕΛΛΥ ΖΑΧΣ

acruXo, γράφοντας «φλεγόμενη» καΐ συνθέτοντας ενα άτΓο τά σημαντικότερα ποιητικά έργα της εποχής μας.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: In den Wohnungen des Todes (1947)^ Stern Verdunkelung (1949)^ Und niemand weiss weiter (1957), Flucht und Verwandlung (1959), Glühende Rätsel (1964), Späte Gedichte (1965), Die Suchende (1966), Teile dich Nacht (1971).

Ω, Ol ΚΑΜΙΝΑΔΕΣ

Kai δταν τό δέρμα μου αυτό θά 'χει κομματιαστεί τότε θα κοιτάζω τον Θεό δίχως σάρκα

Ίώβ

"Ω οΐ καμινάδες ΣτΙς βαΒυστόχαστα έπινοημένες κατοικίες του θανάτου, Καθώς τό σώμα του Ισραήλ πορευόταν διαλυμένο σέ καπνδ Διαμέσου του άέρα— Σαν καπνοκαθαριστής τό υποδέχτηκε ενα άστρο Πού μαύρισε

' Ή ήταν μια άκτίνα φωτός;

"Ω οι καμινάδες! ΌδοΙ έλευθερίας για τή σκόνη; του· ^Ιερεμία καΐ του Ί ώ β — Ποιός σας σχεδίασε καΐ κατασκεύασε πέτρα πάνω στήν πέ-

τρα τήν δδό γιά φυγάδες άπό καπνό;

"Ω οΐ κατοικίες του θανάτου, κατασκευασμένες ώστε νά προσκαλούν

4ο

ΝΕΛΛΤ ΖΑΧΣ

τον οικοδεσπότη του σπιτιού, πού ήταν προηγούμενα δ ά-γνωστος—

"Ω σεις δάχτυλα, Τοποθετώντας το κατώφλι Σαν ε να μαχαίρι ανάμεσα στο θάνατο και στη ζωή—

"Ω σεις καμινάδες, ' Ώ σεις δάχτυλα,

ΚαΙ το σώμα του 'Ισραήλ σε καπνό διαμέσου του αέρα!

ΣΤΗ ΦΥΓΗ

Στή φυγή τί μεγάλη υποδοχή καθ' δδόν—

Τυλιγμένη στο πανί του άέρα πόδια στήν προσευχή της άμμου πού δέν μπορεί νά πει ποτέ άμήν γιατί πρέπει απ' το πτερύγιο στο φτερό καΐ συνέχεια^—

Ή άρρωστη πεταλούδα θά μάθει σε λίγο ξανά για τή θάλασσα Αυτή ή πέτρα με τήν επιγραφή της μύγας μου δόθηκε στό χέρι—

ΆντΙ για πατρίδα δέχομαι τΙς μεταμορφώσεις του κόσμου-

41

ΝΕΛΛΤ ΖΑΧΣ

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ

Τί δμοφο υπερπέραν εχει ζωγραφιστεί στή σκόνη σου. Μέσα άπ' τον φλογισμένο πυρήνα της γης, μέσ' άπ' τον πέτρινο φλοιό της εφτασες,

ιστός άποχαιρετισμου στδ μέτρο του προσωρινού.

Πεταλούδα

δλων των δντων καλή νύχτα! Τα βάρη της ζωής καΐ του θανάτου ύποχωρουν μέ τ& φτερά σου χαμηλά στο τριαντάφυλλο πού μαραίνεται μέ τδ φως πού ώριμάζει στήν πατρίδα. ,Τί δμορφο ύπερπέραν εχει ζωγραφιστεί στή σκόνη σου. Τί βασιλικό σύμβολο στο μυστικό του άνέμου.

42

ΝΕΛΛΤ ΖΑΧΣ

ΦΛΕΓΟΜΕΝΑ ΑΙΝΙΓΜΑΤΑ

Αότή τή νύχτα έστριψα σέ μια σκοτεινή πλάγια δδδ Τότε τοποθετήθηκε ή σκιά μιου μές στό χέρι μου Αυτό τό κουρασμένο κομμάτι ρούχου ήθελε να φορεθεί καΐ τό χρώμα Τίποτε μου μίλησε: Είσαι απ' τήν δλλη μεριά.

43

Ράινερ Κούντσε REINER KUNZE

Γεννήθηκε το 1933, στο 'Έλσνιτς. Ό πατέρας του ήταν ανθρακωρύχος. Σπούδασε δημοσιογραφία καΐ Φιλοσοφία στο Λάϊπτσιχ. Τό 1977 μετανάστευσε στη Δυτική Γερ-μανία. Το 1977 του απονεμήθηκε τό βραβείο «Γκέοργκ

Μπύχνερ». "Εχει τιμηθεί μέ πολλά αλλα βραβεία. Ή ποίησή του ^χει μεταφραστεί σέ περισσότερες άπο είκο-σι γλώσσες.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Des fahnen hissens hin ich müde, freund. Auch dies ist mein Land, Falls nicht die Sonne früher untergeht, Amerika, der Autohaum (1980)^ Und ein wirklicher Leser wird sagen.

ΑΔΕΙΆΖΟΝΤΑς ΤΗ ΒΑΑΙΤςΑ ΜΕ ΤΑ ΒΙΒΑΙΑ ΠΟΥ ΕΦΕΡΑ ΜΑΖΙ

(Μετά τή μετοικεσία από τη Ααϊκή Δημοκρατία της Γερ-μανίας στην 'Ομόσπονδη Δημοκρατία της Γερμανίας)

1 Έ δ ώ σας έπιτρέπεται να υπάρχετε, μέ τ ' δναμά σας

Μάντελσταμ Ναντέσντα Σολζενίτσιν

Τ ή ν αδιαφανή κολλημένη ετικέτα άπομακρύνοντας από τή ράχη σας, άπομακρύνω απ ' τή

δική μου τήν αόρατη ετικέτα κρατούμενου

44

ΡΑ Ι ΝΕΡ ΚΟΤΝΤΣΕ

Έδώ σας έπιτρεπεται νά υπάρχετε

'Ακόμη

ΤΑ ΔΥΟ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΓΕΙΤΟΝΑ

"Άχους τΙς φωνές τους καΐ λες: παιδιά Τότε δέν σ' ενοχλούν

Τά συναντας, είν' τά λαρύγγια τους τελείως στεγνά

Ουτε τό έλάχιστο γειά δεν άνθ^ίζει σ' αυτά

Ξανά και ξανά τους μιλάς αυτά σωπαίνουν καΐ κοιτούν νικητές

Αισθάνεσαι ένοχος κάτω άπ' τά βλέμματά τους

Σου ζητα ή μητέρα μαζεύεις τΙς μπάλες του τένις στη στέγη τήν πα,ίρινουν καΐ φεύγουν, οι καλοκαιριάτικοι (δμοι τους δυο γυμνές αιτιάσεις

45


ΣΕ ΕΝΑΝ ΚΑΤΑΔΟΤΗ ΣΤΙΧΟ

Mta σελίδα κερδίζοντας στο βιβλίο

'Έναν άνθρωπο χάνοντας στη ζωή

(Τουλάχιστον έναν)

ΕΡΩΤΙΚΟ ΠΟΙΗΜΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΓΕΙΩΣΗ -Η

ΜΑΖΙ ΣΟΥ ΣΤΟ ΙΔΙΟ ΑΕΡΟΠΑΑΝΟ

Κοίτα τή σκιά πάνω στή γη τήν έλάχιστη σκιά πού πετάει μαζί μας

"Ετσι μένει ή μεγαλύτερη άπ' τΙς φοβίες μας κάτω μας πίσω

Ποτέ δέν ήταν ή πιθανότητα μικρότερη νά πεθάνει δ ενας πολύ νωρίτερα από τον άλλο

46


ΠΑΡΗΓΟΡΙΑ ΣΕ ΥΨΟΣ ΔΕΚΑ ΧΙΑΙΑΔΩΝ ΜΕΤΡΩΝ

Ή γη είναι σίγουρη για μας

Μόνο πού ή γ η δέν είναι σίγουρη

"Αν δμως διαλυόταν κατά την άπουσία μας, θά μπορούσαμε άδέσμευτοι άπδ τη βαρύτητα,

άμέσως νά συνεχίσουμε τδ πέταγμα

47

Ντίτερ Αάΐζεγκανγκ DIETER LEISEGANG

ΠρΙν άπο δέκα χρόνια, στίς 21 Μαρτίου 1973, αυτοκτό-νησε ό Γερμανός ποιητής Ντίτερ Λάϊζεγκανγκ στό 'Ό-φενμπαχ της Γερμανίας. Ό ποιητής, έλάχιστα γνωστός στήν πατρίδα του, γεννήθηκε τό 1942 στό Βισμπάντεν, σπούδασε φιλοσοφία καΐ ιστορία στή Φραγκφούρτη καΐ δημοσίευσε τέσσερις ποιητικές συλλογές σ' Ινα μικρό εκδοτικό οίκο. Τό 1980 έκδόθηκε μια επιλογή ποιημά-των του άπό τόν γνωστό οίκο «Σούρκαμπ». 'Εκτός άπό ποίηση έγραψε φιλοσοφικά και λογοτεχνικά δοκίμια. Τό 1966 άρρώστησε βαριά άπό φυματίωση. Τό 1972 δί-δαξε ώς λέκτωρ στό Πανεπιστήμιο του Γιοχάνεσμπουργκ. Γράφει γι' αύτόν ό Ράινερ Κούντσε: «...Διαβάζω τήν ποίηση του Λάϊζεγκανγκ μέ μιά ένταση σάν νά διαβάζω μυθιστόρημα. 'Αναρωτιέμαι μόνο που ήταν ή φιλόδοξη λογοτεχνική μας κριτική, όταν εμφανίστηκε ό ποιητής;» Ή ποίησή του διακρίνεται γιά τήν λιτότητα καΐ τόν κυ-νισμό της, άλλά και γιά τήν τεχνική της.

CHINOISERIE

Τόν Αυτοκράτορα πολύ εόχαριστεί ('Ανάμεσα σέ ματωμένες αποφάσεις)

Λιγάκι πορσελάνη

(1967)

48

ΝΤΙΤΕΡ ΛΑ Ι ΖΕΓΚΑΝΓΚ

10 ΜΑΊ ΟΥ 1631

Ό Τίλλυ μπήκε ατό Μάγκν^εμιπουργκ μέσα— ( Ή αιματοχυσία εχει μετρηθεί

περίπου πέσαν: 25.000 νεκροί) Ό Πάπενχαϊμ διέταξε έπ:1 πλέον ή πόλη νά καεί —μονάχα λίγα σπίτια εμειναν ανέπαφα^—

Ό Τίλλυ—^μέσα σε χρίσεις μελαγχολίας— είδε στά συντρίμμια τό ϊδιο του τδ τέλος νά ερχεται. Τό 1632 του εκοψε μιά δβίδα σουηδική τό πόδι

Πέθανε τότε — στην 'Ίνγκολστατ. Γιά ποιόν; Γιά τί ;

Σήμερα γράφουν τά βιβλία: Ό Τίλλυ —σημαίνων στρατηγός του Φερδινάρδου I I — Ινας άντρας, πού ζούσε μέσα σε σκηνές, δίχως στολίδια, με ελάχιστο ενδιαφέρον γιά ήρεμία, οικογενειακή ζωή και άλλη ασφάλεια.

-Πυρπολητής του Μάγκντεμπουργκ, πού πολιορκούσε δύο μήνες— και πρέπει νά τό άγάπησε πολύ.

(24-10-71)

49


ΕΙΡΗΝΙΚΟ ΤΕΛΕΊΩΣ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ ΠΡΩΙ ΝΟ

Σήμ,ερα τό πρωί, Σάββατα, στίς εντεκα του 'Απρίλη "Οπως κάθε πρωί ανάμεσα Μάρτη κι Όκτώβρη, μία παρέα

Πουλιά πού κελαηδούσαν, με άπό'σπα^ε Άπ" τη δουλειά μου

Όλόκληρηι τη νύχτα ήμουν άπ.α.σχολημένος Γράφοντας, ξεφυλλίζοντας (τελείιος ξεχασμένος, τελείως στο Γραπτό μου βυθισμένος) την εργασία μου για τό

«Τέλος της μοναξιας»

Τώρα, πέντε ή ώρα καΙ τριάντα, με τό θόρυβο Του πρώτοο τράμ, άναλογίζο^μαι τό

''Αληθινό ξανά: τόν εαυτό μου, καθώς κάθεται εδώ Μέ πονεμένη πλάτη καΙ στεγνό από τό κάπνισμα λαιμό

Τά βιβλία, οί πολυδιαβασμένες τους σελίδες (πάντα Κάπως έμφαντικές σημειώσεις στό περιθώριο) Ρολόι ά:σημένιο, ενας χαρτοκόπτης άπό άλάβαστρο'

'Όπως κάθε πρωί, θ' αδειάσω τό Τασάκι άμέσως, θά περπατήσω στα σκοτεινά δωμάτια

"Ισως γιά λίγο Ά π ' τό παράθυρο θά άτενίσω τις άκόμα ήσυχες δδούς

Μέχρι επάνω: στην κατοικία, δπου μένει δ αδελφός μου θ ά ξαπλώσω, σχεδόν κρυφά Για λίγο στό κρεβάτι της γυναίκας μου θ"" αφουγκραστώ τόν υπνο της και

θ ά παραδεχτώ (χωρίς πικρία, βεβαίως), δτι τά περισσότερα

5ο


θ ά γίνουν κι έν τη άτϊουσία \ιαο Μετά θά ρίξω τελικά Μιά τελευταία ματιά στά πυκνογραμμένα φύλλα

Μέ τδ έπίμονο αίσθημα, πώς Ιχω κάνει κάτι Κάτι καλό, χρήσιμο Καί, δπως πάντα, θ' άπωθήσω τά έρωτηματικά

«Γιατί;» και «Γιά ποιόν;»

(11-4-1970)

51


RELIKTE

"Ενα βιβλίο, πού είναι δικό μου Μέ μια αφιέρωση τσο "Αλμπερτ Σβάϊτσερ

'Ένας δίσκος

I f s the talk of the town^ Γρατζουνισμένος 78 στροφών

'Ένα δωμάτιο, πού μου επιτρέπει Να θυμουμαι

'Ότι ζωγράφισα ενα μουστάκι στδν

Κόνραντ Άντενάουερ

Μία ούλή, άπ' τήν δποία μπορώ να κρατηθώ 'Όταν υπάρχει ζήτημα W άναπαυθώ Λίγες φωτογραφίες, δπου χαμογελάω Γ'ιατΙ τό ζήτησε δ πατέρας μου

Τό σώμα σου, πού μου Προκαλεί τόσο οίκτο

'Ανάμεσα σ' δλα τα νεκρά σκουπίδια

(1973)

52

Ύνγκεμποργκ Μπάχμαν INGEBORG BAGHMANN

Γεννήθηκε το 1926, στην Κλάγκενφουρτ της Αύστρίας. Πέθανε τό 1973 στη Ρώμη κάτω άπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Σπούδασε Φιλοσοφία στό 'Ίνσμπουρκ, Γκράτς καΐ στη Βιέννη. 'Ασχολήθηκε μέ τή φιλοσοφική σκέψη του Χάιντεγκερ. Εργάστηκε για τό ραδιόφωνο, και ώς ελεύθερη συγγραφέας. 'Έζησε πολλά χρόνια στην 'Ιτα-λία. Τ6 1953 κυκλοφόρησε ή πρώτη συλλογή της ^Ο χρό-νος σε αναβολή. Ή δεύτερη και τελευταία της συλλογή κυκλοφόρησε τό 1957 μέ τίτλο ^Επίκληση στη Μεγάλη "Αρκτο. Βραβεύτηκε μέ τό βραβείο της πόλης της Βρέ-μης, τό «Γκέοργκ Μπύχνερ» του ^τους 1964 και τό κρα-τικό βραβείο της Αυστρίας. Έγραψε μυθιστορήματα, ραδιοφωνικά Μργα και μετέφρασε τό έργο του Ούγκα-ρέτι στά γερμανικά. Ή ποίησή της έχει έντονα νατου-ραλιστικά στοιχεία μέ προσεγμένη δομή καΐ σπάνιας ο-μορφιάς στίχους. Μετά τΙς δύο ποιητικές συλλογές έ-γραψε λίγα μόνο ποιήματα, επηρεασμένα άπό τήν ποιη-τική του Τσέλαν καΐ της Ζάχς, καΐ άσχολήθηκε σχεδόν άποκλειστικά μέ τόν πεζό λόγο, πού, δμως, δέν είχε τήν άναγνώριση πού κέρδισε ή ποίησή της.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Die gestundete Zeit (1953), Anru-fung des Grossen Bären (1957).

53

ΙΝΓΚΕΜΠΟΡΓΚ ΜΠΑΧΜΑΝ

Ο ΧΡΟΝΟΣ ΣΕ ΑΝΑΒΟΛΗ

'Έρχονται σκληρότερες μέρες. Ό ύπδ άνάκληση χρόνος σέ &ν(χ.6οΐΎ] είναι δρατός στον δρίζοντα. Σύντομα πρέπει να δέσεις τό παπούτσι καΐ τούς σκύλους νά διώξεις στα βαλτοτόπια. Γιατί τά σπλάχνα των ψαριών έχουν κρυώσει στον δνεμο.

Ά χ ν α φωτίζει τό φως άπ' τά λούπινα Τό βλέμμα σου νοιώθει μες στήν δμίχλη:

Ό υπό ανάκληση χρόνος σέ άναβολή είναι δρατός στόν δρίζοντα.

Πέρα βυθίζεται ή καλή σου στήν δμμο, Αυτή άνεβαίνει γύρω άπ' τά μαλλιά της πού ανεμίζουν, της παύει τή λέξη, τή διατάζει νά σωπάσει, τή βρίσκει θνητή κι Ιτοιμη γιά χωρισμό μετά άπό κάθε άγκάλιασμα. Μήν κοιτάς γύρω. Δέσε τό παπούτσι σου. Δίωξε τά σκυλιά. Ρίξε τά ψάρια στή θάλασσα. Σβήσε τά λούπινα!

Έρχονται σκληρότερες μέρες.

54


ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ

'Ωραιότερος κ: άπ' το αξιοπρόσεκτο φεγγάρι καΐ τό ευγενικό του φως,

Ωραιότερος κι απ ' τ ' αστέρια, τά διάσηι^α παράσημα της νύχτας.

Πολύ ώραιότερος άπό τή φλεγόμενη έμφάνιση ενός κομήτη Και κατά πολύ ώραιότερος άπό κάθε άλλον άστερισμό, Γιατί ή ζωή μου κι ή δική σου κάθε μέρα άνήκει σ' αυτόν,

είναι δ ήλιος.

'Όμορφος ήλιος, πού άνατέλλει, δέν Ιχει ξεχάσει τό εργο του Ουτε τελειώσει, άκόμη ώραιότερα τό καλοκαίρι, δταν μιά

μέρα ΣτΙς άκτές εξατμιζόμενα καΐ δίχως δύναμη καθρεφτιζόμενα

τά πανιά Περνάν πάνω άπ' τό μάτι σου, μέχρι νά κουραστείς κι αυτό

μικρύνει.

Χωρίς τόν ήλιο ή Τέχνη ξαναβάζει τό πέπλο, Δέν μου άποκαλύπτεται πιά, κι ή θάλασσα κι ή άμμος, Μαστιγο3μένες άπό σκιές, φεύγουν κάτω άπ' τό βλέφαρό μου.

'Όμορφο φως, πού μας ζεσταίνει, μας προφυλάσσει κα! μας φροντίζει ύπέροχα,

Νά σέ Ιδώ καΐ νά σε ξαναϊδώ!

Τίποτε ώραιότερο κάτω άπ' τόν ήλιο άπό τό νά 'σαι κάτω άπ' τόν ήλιο...

Τίποτε ώραιότερο άπ' τό νά βλέπεις τό ραβδί μές τό νερό καΐ τό πουλί ψηλά.

55


Πού συλλογίζεταί τδ πέταγμα του, καΐ κάτω τα ψάρια σέ σμήνος,

Χρωματισμένα,, φτιαγμένα, γεννημένα στ'δν κόσμο με μιαν εκπομπή φωτός,

Και νά βλέπεις τδ περίγραμμα, τδ τετραγωνισμένο ένδς α-γρού, τΙς χίλιες γωνίες της χώρας μου,

ΚαΙ τδ φόρεμα, πού εχεις φορέσει. ΚαΙ τδ φόρεμα σου·, άέ-ρινο και μπλέ!

'Όμορφο μπλέ, δπου περπατάνε παγώνια καΐ υποκλίνονται, Μπλέ της απόστασης, της ζώνης της εύτυχίας μέ τις κατά-

ρες γιά τά αισθήματά μου, Μπλέ σύμπτωση στον δρίζοντα! Και τα έκθαμβα μάτια μου

Εκτείνονται πάλι και λάμπουν καΐ φλέγονται σαν πληγές.

'Όμορφος ήλιος, στδν όποιο άρμόζει ακόμη κι απ' τή σκόνη δ πιδ μεγάλος θαυμασμός,

Γι ' αύτδ δεν παραπονιέμαι γιά τδ φεγγάρι καΐ τ' άστρα ουτε. Επε ιδή ή νύχτ'α καυχιέται μέ κομήτες καΐ γυρεύει σέ μένα

έναν παράφρονα. Άλλα για χάρη σου καΙ σύντομα για πάντα και σαν τίποτε

SXko Δέν θα παραπονεθώ για τήν άναπότρεπτη απώλεια των μα-

τιών μου.

56

Γκότφριντ Μ π εν GOTTFRIED ΒΕΝΝ

Γεννήθηκε τό 1886, στο Μάνσφελντ της Γερμανίας. Ό πατέρας του ήταν προτεστάντης πάστορας κι ό Ι'διος σπούδασε θεολογία καΐ Φιλοσοφία στο Μάρμπουργκ. Τό 1905 συνέχισε τΙς ιατρικές σπουδές του στο Βερολίνο. Τό 1912 κυκλοφόρησε ή πρώτη του ποιητική συλλογή. Υπηρέτησε ώς στρατιωτικός γιατρός και άργότερα ώς νοσοκομειακός γιατρός. Τό 1932 ^γινε μέλος της Πρωσ-σικής 'Ακαδημίας. Τό 1933 υποστήριξε τό ναζιστικό κόμ-μα. Διαφώνισε γρήγορα μέ συνέπεια να άπαγορευτοΰν τά ποιήματά του και να άποκλειστεΐ άπό τόν ιατρικό σύλ-λογο. Μετά τόν πόλεμο παρουσίασε σημαντικό ποιητικό ^ργο. Τό 1949 ^γινε μέλος της Βαυαρικής 'Ακαδημίας των Καλών Τεχνών. Τό 1951 του άπονεμήθηκε τό βρα-βείο «Γκέοργκ Μπύχνερ». Πέθανε τό 1956. Ό Μπέν υπήρξε θεωρητικός εκφραστής του έξπρεσσίονισμοΰ στή Γερμανία. "Ασκησε και άσκεΐ μεγάλη γοητεία μέ τόν στέρεο και μελωδικό στίχο του.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Morgue und andere Gedichte (1912) Sohne (1913), Fleisch (1917), Schutt (1924), Späh tung (1925), Betäubung (1925), Gedichte (1936), Statische Gedichte (1937), Trunkene Flut (1949), Apreslude (1955), Primäre Tage (1958).

57

ΓΚΟΓΦΡΙΝΤ ΜΠΕΝ

ΜΙΚΡΟ ΑΣΤΡΟΛΟΥΛΟΥΔΟ

'Έναν [χέ μπύρα μ.εθυσμ.ένο δδηγο ξαπλώσαν πάνα> στο τρα-πέζι-

Κάποιος του είχε στερεώσει ενα [JuxSl άστρολούλουδο άνάμεσα στα δόντια. Καθώς εγώ άπο τό στήθος ξεκινώντας κάτ' άπ' τό δέρμα μ' ενα μακρύ μαχαίρι έκοβα τή γλώσσα καΐ τον ουρανίσκο του, θά πρέπει νά τό Ισπρωξα, γιατί αύτό έγλύστρησε στ' άκουμπισμένο δίπλα μου μυαλό. Του τό έβαλα στό άνοιγμα του στήθους άνάμεσα στήν τζίβα καθώς τον ράβαν. Πιές νά χορτάσεις μές στό βάζο σου!

Ηρέμησε γλυκά , μικρούλι άστρολούλουδο!

(1912)

58


ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΟ

'Όταν κανείς δεν ξέρει αγγλικά, ώστε ν' άκούσει για ενα καλό έγγλέζικο άστυνομικδ μυθι-

στόρημα, πού δεν είναι μεταφρασμένο στα γερμανικά. Στή ζέστη νά δει μια μπύρα, πού δεν μπορεί νά την πληρώσει.

Νά εχει μιά καινούρια ιδέα, πού δεν μπορεί νά την τυλίξει σε εναν στίχο σάν του Χέλ-

ντερλιν, δπως μπορούν οι προφεσσόροι.

Το βράδυ σε ταξείδι ακούγοντας κύματα νά χτυπαν καΙ νά νομίζει, δτι το κάνουν πάντα ετσι.

Πολύ κακό: νά είναι καλεσμένος, ένώ στο σπίτι τά δωμάτια είναι ήσυχα, τό καφενείο καλύτερο, καΐ δεν χρειάζεται παρέα.

Πολύ χειρότερο: νά μην πεθαίνει καλοκαίρι, δταν τά πάντα είναι φωτεινά κι ή γη εύκολη γιά τδ φτυάρι.

(1953)

59


ΚΑΙ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΕΝΘΟΣ

Σ ' εκείνο τό μικρό κρεβάτι, σχεδόν παιδιού, πέθανε ή Ντρό-στε

(μπορούμε νά τό ίδοΰμε στό μουσείο της στό Μέρεσμπουργκ), σ' αύτόν τόν καναπέ ό Χέλντερλιν στόν πύργο κοντά σέ κά-

ποιον ξυλουργό, 6 Ριλκε, 6 Γκεόργκε μάλιστα σ' ελβετικά κρεβάτια νοσοκο-

μειακά, στη Βαϊμάρη ήταν ξαπλωμένα τά μεγάλα μαύρα μάτια του Νίτσε σ' ενα μαξιλάρι δλόλευκο μέχρι τό τελευταίο βλέμμα— δλα σαβούρα τώρα ή πλέον άνεύρετα, άπροσδιόριστα, άνύπαρκτα σ' άνάλγητη - αιώνια άποσύνθεση.

Μέσα μ,ας μεταφέρουμε σπέρματ'α δλων τ:ών Θεών, τόν φορέα τοΟ θανάτου καΐ τόν φορέα της ήδονης:— ποιος τά 'χει αποχωρήσει: οι λέξεις καΙ τα πράγματα, ποιος τά 'χει ενώσει: δ πόνος κα,Ι δ χώρος, δπου τελειώνουν, ξύλο καΐ ρυάκια δάκρυα, για λίγες ώρες ενα άθλιο κατάλειμμα.

ΚαΙ δεν μπορεί νά είναι πένθος. Τόσο μακρυά, τόσο από-μακρα,

τόσο άνέγγιχτα δάκρυα και κρεβάτι, κανένα ναί, κανένα δχι, γέννηση, πίστη και πόνος σαρκικός ενας παφλασμός, ανώνυμα, ενα προσπέρασμα, ενα υπεργήϊνο, στόν υπνο τοο σαλεύοντας κίνησε δάκρυα καΐ κρεβάτι—

Άποκοιμήσου!

(6-1-1956)

6ο

Τόμας Μπρας THOMAS BRASGH

Ό Τόμας Μπράς γεννήθηκε το 1945, στο Γιόρκσάϊρ της 'Αγγλίας άπό πρόσφυγες άντιφασίστες γονεϊς. Μετά τον πόλεμο εγκαταστάθηκε στή Ααϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας, άπ' δπου κατέφυγε τό 1976 στή Δυτική Γερ-μανία, δπου καΐ ζει σήμερα. 'Έχει δημοσιεύσει έναν τό-μο μέ ποιήματα: Der schöne 27 September,

TO ΑΓΑΠΗΜΕΝΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΜΠΡΟΥΝΚΕΣ

Elvac πολύ σύντομο. 'Αναφέρεται σέ μια γυναίκα μέ ματωμένα χέρια. Αύτή στέχεται στο διάδρομο ενός σχολείου. Δίπλα της δ Μπρουνκες νεκρός, στο χέρι τδ στυλό. Τό ποίημα άποσιωπα τό κίνητρο της φόνισσας. Άντ ' αύτου δμως είναι δμοιοκατάληκτο καΐ ηχεί σαν μια μυστική δμορφη μελωδία. Τίτλος του είναι μημελησμόνει.

6ι

Γκέοργκ Τράκλ GEORG TRAKL

Γεννήθηκε το 1887, στο Σάλτσμπουργκ της Αύστρίας Σπούδασε την τέχνη του φαpμακoπoLoΰ, άλλα δεν άσκη-σε τό έττάγγελμα. Δημοσίευσε ποιήματα στο περιοδικό Μπρένερ του 'Ίνσμπρουκ, τά όποια προκάλεσαν μεγάλο ενδιαφέρον στους λογοτέχνες της εποχής έκείνης. Τ -πηρέτησε σέ υγειονομική μονάδα, ή οποία έλαβε μέρος στη μάχη του Γκρότεκ. "Τστερα άπό νευρικό κλονισμό προσπάθησε νά αύτοκτονήσει μέ τό δπλο του. Συμπολε-μιστές του κατόρθωσαν δμως νά τόν άφοπλίσουν και στη συνέχεια όδηγήθηκε στό ψυχιατρικό τμήμα του στρα-τιωτικού νοσοκομείου της Κρακοβίας, δπου καΐ πέθανε τό 1914 άπό υπερβολική δόση κοκκαΐνης. Ή ποιητική του Τράκλ άφησε βαθειά 'ίχνη στή γερμανική ποίηση.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Gedichte (1912), Sebastian im Traum (1915).

ΓΚΡΟΤΕΚ

To βράδι ήχουν τα φθίνοπωριάτικα δάση "Όπλα θανάτου, οΐ χρυσές πεδιάδες

Κι oi λίμ,νες οΐ μπλε, άπό πάνω δ ήλιος Κυλάει σκοτεινός* αγκαλιάζει ή νύχτα Μαχητές πού πεθαίνουν, δ άγριος θρψος Τ ω ν σπασμένων χε ιλ ιών τους. Κι δμως μαζεύονται ήσυχα στά λιβάδια

6a

ΓΚΕΟΡΓΚ ΤΡΑΚΛ

Κόκκινα σύννεφα, μέσα εκεί κατοικεί ένας Θεός οργισμένος, Τό χυμένο τό αιμα, φεγγαρίσια δροσιά*

'Όλοι οι δρόμοι συντρέχουν σε μέλανα σήψη. Κάτω από χρυσά μονοπάτια τ;ης νύχτας των άστρων Σαλεύει ή σκιά της άδελφης μέσα σέ άλσος βουβό. Χαιρετούν των ηρώων τά πνεύματα, οί μορφές πού ματώνουν' ΚαΙ ήσυχα ήχοΰν στά .καλάμια, οΕ σκοτεινές του φθινοπώρου

φλογέρες. "Ω, ή πιό περήφανη θλίψη! Οί τιμημένοι βωμοί σας, Ή θερμή του πνεύματος φλόγα τρέφει άπόψε εναν βίαιο πόνο, Τ ' άγέννητα έγγόνια.

ΨΑΛΜΌς Στον Καρλ Κράονς

Είν' εν^ φως, πού εχει σβήσει δ άνεμος. Ειν' ενα άδειο κύπελλο, πού παρατάει τ ' άπόγευμα

ενας μεθυσμένος. Είν' εν' άμπέλι, καμμένο καΙ μαϋρο μέ τρϋπες

γεμάτες άράχνες. ΕΙν' ενας χώρος, άσβεστωμένος μέ γάλα.

Ό παράφρονας εχει πεθάνει. ΕΙν' ενα νησί, της νότιας θάλασσας.

Για να ύποδεχτει τόν Θεό του ήλιου. Παίζουν τά τύμπανα. Οι άντρες χορεύουνε πολεμικούς χορούς. Οι γυναίκες κουνάνε τους γοφούς τους μέσα σ' άναρριχητικά

φυτά κι άνθη φωτιάς,

63


'Όταν τραγουδάει ή θάλασσα. δ χαμένος Παράδεισος.

Ot νύμφες εγκατέλειψαν τά χρυσαφένια δάση. θάβουν τον ξένο. Μετά αρχίζει μια ξαφνική βροχή.

Ό γιος τοϋ Πάνα έμφανίζεται με τήν μορφή ένός εργάτη, Πού αποκοιμιέται μεσημέρι σε πυρωμένη ασφαλτο. Είναι μικρά κορίτσια σε μιαν αυλή με ρούχα δλο φτώχεια

πού σπαράζει τήν καρδιά! Είναι δωμάτια, γεμάτα συγχορδίες καΐ σονάτες. Είναι σκιές, πού αγκαλιάζονται μπροστά σ' έναν καθρέφτη

πού τυφλώνει. Στοΰ νοσοκομείου τά παράθυρα Θερμαίνονται οι άρρωστοι.

"Ενα λευκό άτμόπλοιο στο κανάλι φέρνει έπιδημίες αιματηρές.

Ή ξένη αδελφή παρουσιάζεται ξανά σέ κάποιου τ' άσχημα όνειρα.

Ό φοιτητής, μπορεί δ σωσίας, τήν παρακολουθεί ώρα πολλή άπ' τδ παράθυρο.

Π ίσω του στέκει δ νεκρός του αδελφός ή Ανεβαίνει τήν παλιά περιστρεφόμενη σκάλα.

Στο σκοτάδι σκούρας καστανιας χλο)μιάζει ή μορφή τοϋ νέου μονάχου.

Ό κήπος είναι μές στο βράδι. Γύρω στα περιστύλια φτερου-γίζουν νυχτερίδες.

Τά παιδιά του βυρω.ρου παύουν νά παίζουνε κι άναζη,τουνε τδ χρυσάφι τ ' ούρανοΰ.

Τελευταίες συγχορδίες ένδς κουαρτέτου. Ή μικρή τυφλή τρέχει τρέμοντας μέσ' στήν άλλέα,

64


Kt υστέρα ψηλαφεί ή σκιά της παγωμένα τείχη, τριγυρισμέ-να παραμύθια κι αγιαυς θρύλους.

Είναι μια οίδεια βάρκα, πού κατεβαίνει τό βράδυ τό μ,αορο κανάλι.

Στη σκοτεινιά του παλιού άσυλου καταρρέουν άνθρώπινα έρείπια.

Τα πεθαμένα δρφανά κείνται στον τοίχο του κήπου. 'Από γκρίζα δωμάτια μπαίνουν άγγελοι μέ βρώμικες κηλίδες

στά φτερά τους. Σκουλίκια στάζουνε απ' τα κιτρινισμένα τους βλέφαρα.

Ό χώρος μπρος στην εκκλησιά ειν' σκοτεινός και σιωπηλός, δπως στΙς μέρες της νεότητας.

Σέ άσημένιες σόλλες γλυστροϋν παλιές ζωές. Και οι σκιές των καταραμένων κατεβαίνουν στά νερά πού

άναστενάζουν. Μέσα στόν τάφο του παίζει δ άσπρος μάγος μέ τα φίδια του.

Σιωπηλά πάνω άπ' τόν κρανίου τόπο ανοίγουν του θεοΰ οΐ χρυσοί δφθαλμοι.

65


Η ΝΥΧΤΑ

Εσένα τραγουδάω &γρία ρωγμ,ή, Στή νυχτερινή καταιγίδα Συσσωρευμιένων βουνών' Έσεΐς γκρίζοι πύργοι Πλημμυρισμ,ένοι καταχθόνιες μάσκες, Φλεγόμενων ζώων, Φτέρες τραχιές, πεύκα. Κρυστάλλινα δνθη.

'Ατέλειωτος πόνος, Επε ιδή τον θεό κυνηγοΰσες

Ήρεμο πνεύμα, 'Αναστενάζοντας στήν υδάτινη πτώση, Σε κυμάτινα πεϋκα.

Χρυσά σπινθηρίζουν οί φωτιές Των λαών τριγύρω. Πάνω από μαυρισμένους σκόπελους

Όρμάει μεθυσμένη με θάνατο Ή άναφλεγόμενη νύμφη του άγέρα, Τό κυανό κυμα Του παγετώνα ΚαΙ βροντάει

"Αγρια ή καμπάνα στόν κάμπο: Φλόγες, κατάρες ΚαΙ τά σκοτεινά Παιχνίδια της ηδονής. Κυριεύει τόν οόρανό Μιά πετρωμένη μορφή.

66

Πάονλ Τσέλαν PAUL CELAN

Γεννήθηκε τδ 1920, στήν πόλη Τσέρνοβιτς της Μπουκο-βίνα, πού εκείνη την εποχή άνηκε στή Ρουμανία καΐ με-τά τον πόλεμο έχει προσαρτηθεί στή Σοβιετική Ένωση. Ήταν προικισμένος μέ σπάνιο γλωσσικό ταλέντο. Μιλού-σε καΐ έγραφε έννιά γλώσσες καΐ οί μεταφράσεις του ^ουν άφήσει εποχή καΐ έχουν μελετηθεί άπό ειδικούς γλωσσο-λόγους. Αίγο μετά τύν πόλεμο, γιά βιοποριστικούς λόγους, μετέφραζε στό Βουκουρέστι ρωσική ποίηση στά ρουμάνι-κα. Μετά τή μετανάστευσή του στό Παρίσι μετέφρασε Γε-σένιν, Μάντελσταμ, Μπλόκ, Σαίξττηρ κλπ. στά γερμανικά. Στή διάρκεια της γερμανικής κατοχής έχασε τούς γονείς του στά χιτλερικά στρατόπεδα. Στό Παρίσι άσκησε τό επάγγελμα του μεταφραστή καΐ του καθηγητή της γερ-μανικής γλώσσας. 01 άξονες τής ποίησής του είναι, άφε-νός οί διωγμοί των Εβραίων, άφετέρου ή γλωσσολογική θεωρία σέ συνδυασμό μέ τόν έβραϊκό μυστικισμό, πού εκπροσωπείται άπό τις ιδέες των Chassidims (ευσεβείς) τής Ευρώπης του 18ου αιώνα και των δοξασιών τής Καββάλα, έτσι δπως έττέδρασαν στή γλωσσολογία μέσα άπό τΙς θεωρήσεις του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Ή ποίηση του Τσέλαν άπό ένα σημείο και μετά είναι σχεδόν άπο-κλειστικά συνδεδεμένη μέ τή μετα-ποιητική λειτουργία τής ποίησης καΐ τΙς θεωρίες του Jakobson. Τό 1970 κατά τή διάρκεια μιας κρίσης αυτοκτόνησε. Βραβεύτη-κε μέ τό βραβείο ,αΓκέοργκ Μπύχνερ», τό 1965, καΐ μέ άλλα λογοτεχνικά γερμανικά βραβεία.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Der Sand aus den Urnen (1948), Mohn und Gedächtnis (1952)^ Von Schwelle zu Sch-welle (1955), Sprachgitter (1959), Die Niemandsrose (1963), Ätemwende (1967), Fadensonnen (1968), Lichtzwang (1970), Schneepart (1971), Zeitgehöft (1976).

67

ΠΑΟΥΛ ΤΣΕΛΑΝ

ΟΛΟΚΛΗΡΗ Η ΖΩΗ

01 ήλιοι του υπνου του έλαφροΰ είναι μπλέ σαν τα μαλλιά σου μιαν ώρα πρίν ξημερώσει.

Φυτρώνουν κι αυτοί γοιργά σαν τό χόρτο πάνω· άπ:ό τάφο πουλιου.

Τους καλεί το παιχνίδι, πού παίζαμε κι έμεις ηδονικά στα πλοία του ονείρου.

Στ ' ασπρα βράχια του· χρόνου τους βρίσκουν κι αυτούς τά στιλέτα.

Οί ήλιοι του λήθαργου είναι πιο μπλε: "Ετσι ήταν ή μπού-κλα σου μια μόνο φορά:

"Εμεινα σαν αγέρι της νύχτας στην αγοραία της αδερφής σου αγκαλιά'

τά μαλλιά σου κρέμονταν στο δέντρο επάνω μας, δμως δεν ήσουν εκεί.

Είμασταν δ κόσμος κι ήσουν δ θάμνος προ των πυλών.

Οι ήλιοι του θανάτου είναι άσπροι σαν τά μαλλιά του παι-διού- μας:

ήρθε μαζί μέ τή' θάλασσα,, δτ'αν εστησες μιά σκηνή στούς άμμόλοφους.

Κράτησε τό μαχαίρι της ευτυχίας επάνω μας μέ μάτια σβη-σμένα.

68


Η ΦΟΥΓΚΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

Μαύρο γάλα της αύγης σέ πίνουμε τ' απόγευμα σέ πίνουμε μεσημέρι καΙ πρωί' σέ πίνουμε χή νύχτα πίνουμε χαΐ πίνουμε σκάβουμ' ενα τάφο στους άνεμους έκεΐ δέν είναι στριμωχτά ένας άντρας κατοικεί στο σπίτι παίζει μέ τα φίδια γράφει γράφει δταν σκοτεινιάζει στη Γερμανία τά χρυσά σου μαλ-

λιά Μαργαρίτα γράφει καΙ βγαίνει άπ' το σπίτι κι αστράφτουν τ' αστέρια

σφυρίζει στα λυκόσκυλά του σφυρίζει στους εβραίους του διατάζει να σκάψουν ενα τάφο

στο χώμα μας διατάζει παίξτε τώρα για χορό

Μαύρο γάλα της αύγης σέ πίνουμε τη νύχτα σέ πίνουμε μεσημέρι καΙ πρωΐ σέ πίνουμε τ' απόγευμα πίνουμε καΙ πίνουμε ένας άντρας κατοικεί στο σπίτι παίζει μέ τά φίδια γράφει γράφει δταν σκοτεινιάζει στη Γερμανία τά χρυσά σου μαλ-

λιά Μαργαρίτα τά σταχτιά σου μαλλιά Σουλαμιτ σκάβουμ' ενα τάφο στους

άνεμους έκει δέν είναι στριμωχτά φωνάζει έσεΐς σκάφτε βαθύτερα στη γη κι έσεις οί άλλοι

τράγουδεΤστε κα! παιχτε μουσική βγάζει τό σίδερο απ' τη ζώνη τ' άνεμίζει τά μάτια του εί-

ναι μπλε βυθίστε πιο βαθειά τδ φτυάρι έσεϊς κι οί άλλοι παίζετε συ-

νέχεια γιά χορδ

Μαύρο γάλα της αύγης σέ πίνουμε τη νύχτα σέ πίνουμε μεσημέρι καΙ πρωι σέ πίνουμε τ ' απόγευμα

69

ΠΑΟΤΛ ΤΣΕΛΑΝ

πίνουμε καΐ πίνουμε ένας δντρας κατοικεί στο σπίτι τα χρυσά σου μαλλιά Μαρ-

γαρίτα τα σταχτιά σου μαλλιά ΣουλαμΙτ παίζει μέ τα φίδια φωνάζει παΐχτε τό θάνατο γλυκά δ θάνατος είναι Πρωτο-

μάστορας άπ' τή Γερμανία φωνάζει παΐχτε τά βιολιά πιο σκοτεινά θ' ανεβείτε στον

άέρα σάν καπνός θά 'χ^'^^ ^ναν τάφο στά σύννεφα έκει δέν είναι στριμωχτά

Μαϋρο γάλα της αύγης σε πίνουμε τή νύχτα σε πίνουμε τό μεσημέρι δ θάνατος εΖναι πρωτομάστορας άπ'

τή Γερμανία σέ πίνουμε τ' άπόγευμα καΐ τό πρωί πίνουμε και πίνουμε δ θάνατος είναι πρωτομάστορας άπ' τή Γερμανία τό μάτι του

είναι μπλέ σέ βρίσκει μέ μολυβένιες σφαίρες σέ βρίσκει στο σταυρό ενας άντρας κατοικεί στό σπίτι τά χρυσά σου μαλλιά Μαρ-

γαρίτα ρίχνει τά σκυλιά του έπάνω μας χαρίζει ενα τάφο σέ μας

στόν άέρα παίζει μέ τά φίδια κι όνειρεύεται δ θάνατος είναι πρωτομά-

στορας άπ' τή Γερμανία τά χρυσά σου μαλλιά Μαργαρίτα τά σταχτιά σου μαλλιά ΣουλαμΙτ

7θ


ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΚΙΓΚΛΙΔΩΜΑ

Στρογγυλό μ^τιοϋ άνάμεσα. στή σιδεριά.

Βλέφαρο, πού τρεμοπαίζει, κωπηλατεί προς τα πάνω, έλευθερώνει ενα βλέμμα.

^Ιρις, κολυμβήτρια, άλαζών και δίχως όνειρα: δ ουρανός, γκρίζο-καρδιας, δεν είναι μακριά.

Λοξά, σ' αύτόν τον σιδερένιο κύλινδρο τό άπανθρακωνόμενο δαδί. Στήν πορεία του φωτός, μαντεύεις την ψυχή.

("Ας ήμουν δπως έσύ. "Ας ήσουν δπως εγώ. Δεν στέκαμε δρθιοι κάτω άπ' τό ϊδιο μελτέμι; Είμαστε ξένοι.)

Τό πλακόστρωτο. Πάνω του, κοντά τό ενα καΐ τ ' άλλο, δυό γέλια σέ χρώμα γκρίζο-καρδιας: δύο στόματα γεμάτα σιωπή.

71


TENEBRAE

Είμεθα πλησίον, Κύριε, πλησίον καΐ άγγιζόμ^ενοι.

Πιαστήκαμε ήδη, Κύριε, ενας μέσα στον άλλο άγκιστρωμένοι, σίζν νά ήταν τδ σώμα καθενός μας το σώμα σου. Κύριε.

Δεήσου, Κύριε, δεήσου σε μας είμεθα πλησίον.

Πηγαίναμε λοξά έκει, πηγαίναμ' έκει, νά υποκλιθοΰμε στην κοιλάδα; στον κρατήρα.

Πηγαίναμε νά πιούμε. Κύριε. ^Ηταν αιμα, ήταν

αυτό πού εχυσες. Κύριε.

'Έλαμπε.

Πέταγε στους οφθαλμούς μας την εικόνα σου. Κύριε. ΌφθαλμοΊ καΐ στόμα μένουν ετσι κενά κι ανοιχτά, Κύριε.

'Ήπιαμε, Κύριε. Τό αίμα καΐ την εΙκόνα, πού ήταν στο αίμα, Κύριε.

Δεήσου, Κύριε. Είμεθα πλησίον.

72


MANDORLA

Στο μύγδαλο — τί υπάρχει στο μύγδαλο; Τό Τίποτα.

Υπάρχει τό Τίποτα στο μύγδαλο, Τπάρχει κι υπάρχει.

Στο Τίποτε — ποιος όπάρχει έχει; Ό βασιλιάς. Έκεΐ υπάρχει 6 βασιλιάς, δ βασιλιάς. Έκεΐ υπάρχει κι υπάρχει.

Μπούκλα έβραίου δεν ασπρίζεις.

Και τό μάτι σου — που στέκει τό μάτι σου; Τό μάτι σου στέκει στό μύγδαλο απέναντι. Τό μάτι σου στέκει στό χίποτ άπέναντι. Στέκει στόν βασιλιά.

Έκει στέκει καΐ στέκει.

Μπούκλ' ανθρώπου δεν ασπρίζεις. Μύγδαλο κενό, μπλέ βασιλικό.

73


ΗΤΑΝ ΧΩΜΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥΣ

^Ηταν χώμα μέσα τους, καΐ σκάβαν αδτοί. Σκάβαν καΐ σκάβαν, Ιτσι περνούσε ή μέρα, ή νύχτα τους. ΚαΙ δέν υμνουσαν τον Κύριο, αύτός, ετσι άκουσαν, τά ήθελε δλ' αυτά. αύτός, ετσι άκουσαν, τά ήξεριε δλ' αυτά.

Σ,κάβαν καΐ δέν άκουγαν πια τίποτ'ε· δέν γίναν σοφοί, δέν φτιάξαν τραγούδι, δέν άνακάλυψαν κανενός είδους γλώσσα. Σκάβανε.

^Ηρθε μια σιωπή, ήρθε καΐ μια καταιγίδα, ήρθαν δλες οΕ θάλασσες. Σκάβω, σκάβεις καΐ σκάβει τό σκουλίκι, καΐ το τραγούδι έκει λέει: Σκάβουνε.

"Ω ενα, ώ κανένα, δ κανείς, ώ έσύ: Που πήγε, άφοΰ πουθενά δέν έπήγε;

"Ω σκάβεις καΙ σκάβω, καΙ σκάβουμε προς έσένα, καΐ στο δάχτυλο μας ξυπ;νάει το δαχτυλίδι.

74


ΣΤΕΝΟΔΗΓΗΣΗ

Εκτοπισμένος στήν Ικτασγ) μέ τ άλάνθαστο Ιχνος:

χορτάρι, γραμμένο χωριστά. 01 πέτρες, λευκές, με τΙς σκιές των καλαμιών: Μή διαβάζεις πια — κοίτα! Μην κοιτάς πια — προχώρα!

Προχώρα, ή ώρα σου δέν 2χει αδελφές, είσαι— είσαι στο σπίτι. Μιά ρόδα, άργά, κυλάει άπο μόνη της, οΐ ακτίνες άναρριχώνται, άναρριχώνται σ' αγρό μαυρισμένο, ή νύχτα δέν χρειάζεται &στρα., πουθενά δέν ρωτάει γιά σένα.

Πουθενά δέν ρωτάει γιά σένα—

Ό τόπος, πού ξάπλωσαν, Ιχει ενα δνομα — δέν εχει κανένα. Δέν βρίσκονταν 'κει. Κάτι ξάπλωσε μεταξύ τους. Δέν βλέπαν διαμέσου. Δέν βλέπανε, δχι, μιλούσαν γιά λέξεις. Καμιά

75


δέν ξυπνοΰσε, ό ύπνος ήρθε τους πηρε

'Ήρθε, ήρθε. Πουθενά δέν ρωατάει—

Έ γ ώ εΐμιαι, έγώ, έγώ ξάπλωσ' άνάμεσα, ήμουν άνοίχτός, ήμουν άκουόμενος, θορυβοΰσα για σας, ή πνοή σας υπάκουε, Ιγώ είμαι άκόμη, έσεΐς κοιμόσαστε ναι.

άκόμη έγώ-

Xpovta. Χρόνια, χρόνια, ενα δάχτυλο άγγίζει πάνω καΐ κάτω, αγγίζει τριγύρω: Ραφές, αισθητές, έδόδ χάσκει, έδώ επουλώνεται πάλι — ποιός τό ""χει σκεπάσει;

Τό 'χει σκεπάσει —ποιός;

'Ήρθε, ήρθε. ^Ηρθε μια λέξη, ήρθε,

76


ήρθε μέσα στή νύχτα, ήθελε Vix φωτίσει, ήθελε νά φωτίσει.

Στάχτη. Στάχτη %αΙ στάχτη. Νύχτα. Νύχτα - καΐ - νύχτα.— Στο μάτι προχώρα, στο υγρό.

Στδ μάτι προχώρα, στό όγρό—

Τυφώνας. Τυφώνας, άπό πάντα, μοριακή δίνη, τό άλλο, έσύ τό ξέρεις ναί, έμεις τό διαβάσαμε στο βιβλίο, ήτανε γνώμη.

^Ηταν, ήταν γνώμη. Πώς άγγιχτήκαμ' έμεΐς μ τούτα τά χέρια;

Αυτό ήταν επίσης γραμμένο, δτι. Που; Έμεις κάναμε μιά σιωπή γι"" αύτό, δηλητηριασμένη, μεγάλη, μι&

πράσινη

77


σιωπή, ενα σέπαλο, άπ' αότδ κρεμόταν μια σκέψη γιά τό φυτό—

Πράσινη, ναι, κρεμότανε, ναι, κάτω άπό οόρανό μοχθηρό.

Για, ναί, τό φυτό.

Ναί. Τυφώνας, μο-ριακή δίνη, Ιμεινε χρόνος, Ιμεινε, να προσπαθήσουμε στήν πέτρα — αύτη ήταν φιλόξενη, δέν διέκοψε τή λέξη. Τί καλά πού περνούσαμε:

Κοκκώδες, κοκκώδες καΐ ινώδες. Μισχώδες, πυκνό* σταφυλώδες καΐ άκτινοβόλο* νεφρώδες, έπίπεδο καΐ έγκώδες· χαλαρό, γεμάτο κλαριά —: αύτή, αύτό δέν διέκοψε, αύτ6 μίλησε, μίλησε σέ μάτια στεγνά, πρίν τα κλείσει.

Μίλησε, μίλησε. '^Ηταν, ήταν.

78


Έμεΐς έπιμείναμιε, σταθήκαμε στο κέντρο, μιά πορώδης δομή, καΐ ήρθε.

Κατευθύνθηκε πάνω μας, ήρθε διαμέσου, μπάλωσε αόρατο, μπάλωσε τήν τελευταία μεμβράνη, καΙ δ κόσμος, ενας χιλιοκρύσταλλος, δρμηισε, όρμησε.

Üt

όρμησε, όρμησε μετά—

Νύχτες, δίαχωριίσμένες. Κύκλοι, πράσινοι ή μπλέ, κόκκινα τετράγωνα: δ κόσμος δεσμεύεται στο παιχνίδι με τΙς καινούριες ώρες. — Κύκλοι, κόκκινοι ή μαύροι, φωτεινά τετράγωνα, καμιά σκιά άπδ πέταγμα, κανένας βωμός, καμιά ψυχή καπνισμένη δέν άνεβαίνει καΐ δέν παίζει μαζί. *

'Ανεβαίνει καΐ παίζει μαζί—

Στήν άπόδραση της κουκουβάγιας, στήν πετριωμένη λέπρα,

79

ΠΑΟΤΛ ΤΣΕΛΑΝ

στά χέρια μας πού άπόδρασαν, στήν τελευταία καταδίκη, πάνω άπ^ τό σταμάτημα της σφαίρας,, στ:όν καταχωμένο τοίχο: δρατό, έκ νέου: οΕ χαραματιές, οί

Χορωδίες, τότε, οΐ ψαλμοί. 'Ω, ώ-σαννά.

Λοιπδν υπάρχουν ακόμη ναοί. "Ενα δστρο εχει Ισως άκόμη φως. Τίποτε, τίποτε δέν Ιχει χαθεί.

'Ω-σαννά.

Στήν απόδραση της κουκουβάγιας, έδώ, οί συνομιλίες, στο τέλος της μέρας, στα ϊχνη του υπόγειου νερού. *

( τέλος της μέρας, στά ϊχνη του υπόγειου νερου^

Εκτοπισμένος στήν έκταση με τ ' άλάνθαστο ϊχνος: Χορτάρι. Χορτάρι, γραμμένο χωριστά).

8ο

Χέλμοντ Χαΐσενμπντελ HELMUT HEISSENBÜTTEL

Γεννήθηκε τό 1921, στό Ρύστρινγκεν της Δ. Γερμανίας. Το 1941, στο ρωσικό μέτωπο, έχασε τό άριστερό του χέρι. Σπούδασε άρχιτεκτονική, Ιστορία τέχνης καΐ λογο-τεχνία σϊτή Δρέσδη, στό Λάϊπτσιχ, καΐ στό 'Αμβούργο. Εργάστηκε σε εκδοτικό οίκο καΐ στόν ραδιοφωνικό στα-θμό της Στουτγκάρδης. Του έχουν άπονεμηθεϊ τά βραβεία της πόλης της Νυρεμβέργης, της Κάτω Σαξονίας καΐ τό ((Γκέοργκ Μπύχνερ» για τό έτος 1969. Εκτός άπό ποίη-ση έχει γράψει ραδιοφωνικά έργα, πρόζα καΐ είναι άπό τούς σημαντικότερους κριτικούς λογοτεχνίας. ΜαζΙ μέ τόν Έντσενσμπέργκερ άποτελεϊ τόν πόλο λογοτεχνικής δημιουργίας και μέ τΙς κριτικές του έκανε γνωστούς πολλούς νεότερους ποιητές. "Εχει επηρεάσει βαθιά τή σύγχρονη γερμανική λογοτεχνία μέ τά δοκίμιά του, τΙς θεωρητικές του μελέτες γιά τήν ποίηση καθώς και μέ πειραματισμούς στήν Ι'δια του τήν ποιητική. *Έχει δη-μοσιεύσει πολλές συλλογές.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ: Kombinationen (1954), Topogra-phien (1956), Texte ohne Komma (1960), Gelegen-heitsgedichte und Klappentexte (1973), Das Dur-chschamen des Kohlhaupts (1974) κ.α.

8i

ΧΕΛΜΟΤΤ ΧΑ Ι ΣΕΝΜΠΤΤΕΑ

ΤΟΠΟΓΡΑΦΊΕς

Τοπογραφία: Ελληνικά: περιγραφή τόπου) ή, -οΐ, περιγραφή ενός γεωγραφικού τόπου, δη-λαδή μιας χώρας μέ τά έπι μέρους τοπία και τό-πους. Μπρόκχαους

απνοα διασχίζουν τά πτηνά της παγκόσμιας Ιστορίας την ά-σκεπη έκταση

ανεπανόρθωτο σοκ άδιάντροπη σάρκα άπώλειες Big Side Gatlett Art T a t u m Fa t s Navarro^ άνά|χνηση πίσω στο υπέδαφος του δικοΰ μου τοπίου γιατί εγώ ενα μυθιστόρημα του Γκούσταβ Φρέϋταγκ^ μοναχικές λευκές γρήγορα πάνω άπ' τό ορατό περίγραμμα

κινούμενες κηλίδες ένας λευκός γλάρος ελευθερώνεται απ' τό προφίλ του φυγάδα πεσμένα πρόσωπα των νεκρών μέ μανιασμένη βιασύνη πολλαπλασιάζονται τά πυρωμένα

σημεία της νύχτας σκουριασμένες μορφές κιβωτίων αιωρούνται άργά άπελπι-

σμένα άκατάπαυστα μέσα στο προστατευτικό στρώμα χρώματος μπλέ - ατσαλιού

χρόνος ή προϊστορία αδυνατίζει σε μέλλον άνάμεσα στα κίτρινα - σκουριάς οκτωβριανά δέντρα κινούν-

ται τά κίτρινα - λεμονιού αότοκίνητα ή μαύρη όμορφιά της μούμιας μιας όρτανσίας τά σιγανά βήματα αύτών πού δεν περιμένουνε τίποτε χάσιμο χρόνου αρση της ταυτότητας πάνω στη γέφυρα ιχνη γλυκάνισου στον αέρα πόρτες από γλυκάνισο

82

ΧΕΛΜΟΤΤ^ΧΑΙΣΕΝΜΠΤΤΕΛ

death is so permanent^ ol δρειχάλκινοι ράβδοι της συνείδησης του- χρόνου χτυ-

πιούνται μεταξύ τους τυφλά

άσταμάτητα συναντιούνται σ' αντίθετα κινούμενα ρεύματα οι ίδιες μορφές

τα ήχεια μιλάνε άδιάκοπα τό παίξιμο του πιάνου του μικρού κοριτσιού σκάβει ενα τού-

νελ μέσα στα χρόνια ή κραυγή του γλάρου πού σκίζει τ ' δνειρό μου είναι πάντα

άκόμη ή αδελφή μου άπ' το τούνελ αναδύονται τα φωτιζόμενα πρόσθια έπίπεδα ούρανός σέ χρώμα ξυλο - φωτιάς των απόμακρων περιοχών άνοιγμένες πόρτες αποσυνδεμένων βαγονιών στο νοεμβριάτι-

κο ήλιο άναδυόμενες εικόνες καθρέφτη στην αυλακωτή λαμαρίνα τών

καναλιών σ' αυτό τό κανάλι και στήν έκταση με τΙς γέφυρες οι σπινθηρίζοντες παράλληλοι του τοπίου πού ανοίγεται

μπρός μου

άποσπώντας ημέρες μετρώντας τους θυμούς λειτουργώντας επακριβώς

άδιάφορα στό ένδιαφέρον τών ενδιαφερομένων τό δτι αυτό τό οποίο δύναται να έπιτευχθεΐ επιτυγχάνεται

λιγότερο από δτι αν δέν έπιτευχθεΐ τίποτε ή αποπλάνηση στό ϊδιο πάντα είδος προτάσεων καταφύγιο δ Ben jamin Pere t καΐ ό Fransis Picabia άκυρωμένες εισβολές σκέψεις πού επιβιώνουν δλα είναι διαφορετικά από τΙς είκασίες τους ή άλήθεια είναι ή μνήμη μου συλλέγω περαστικούς πού συνομιλούν μπροστά μου

83

ΧΕΛΜΟΤΤ ΧΑ Ι ΣΕΝΜΠΤΤΕΛ

σημειώνω τήν ελλειψη των σκέψεων μ.έσα στα πρόσωπα πού πέφτουν

προτάσεις κενές στη νυχτερινή σπηλιάδα πραγματικά νυχτερινά κουρέλια συνομιλουντα στο τράμ φωνές πάνω απ' τον πάγο τό κενο άπο άνθρωπο πρόσωπο πού άναγνωρίζω μιά μέρα πρίν τά Χριστούγεννα νυχτερινή χώρα νυχτερινό μπλε φτερωτή περιπέτεια της νύχτας ή φαιά γαλακτώδης κυκλική μορφή τώρα τώρα τώρα τώρα

(1956)

84

ΣΧΟΛΙΑ

I. ΓΚΥΝΤΕΡ Α ΓΧ

Καταγραφή: Τό ποίημα, γραμμένο το 1945, αναφέρεται στα στρατό-πεδα αιχμαλώτων, δπου είχε κρατηθεί ό ποιητής πριν άπό τή λήξη του πολέμου. Τό λιτό, σχεδόν στοιχειώδες, γλωσσικό οργανο πού χρησιμο-ποιεί ό ποιητής για νά ττεριγράψει ύπανικτικά τό στρατόπεδο, και λέω ύπαινικτικά, μια καΐ πουθενά δεν άναφέρεται ή λέξη «στρατόπεδο», ή οικονομία στίς λέξεις, κι ωστόσο ή ένταση πού βγαίνει άπ' αύτήν α-κριβώς τή χρήση της γλώσσας, έκαναν μεγάλη εντύπωση τήν εποχή της δημοσίευσης του ποιήματος (1946) άλλα καΐ συνεχίζουν νά προκα-λούν τό θαυμασμό. Ά π ' τήν όίλλη μεριά ή «καταγραφή» τών αντικει-μένων, πού γίνεται μέ συστηματικό τρόπο, αλλά και μέ τήν άπόκρυψη της ονομασίας ενός πράγματος («και κάτι πού εγώ δέν τό αποκαλύπτω σέ κανέναν»), δίνουν καΐ τή μεταφυσική διάσταση της ποιητικής αυ-τής καταγραφής.

Φράχτες βατομουριας: Ά π ' τόν πρώτο ήδη στίχο δηλώνεται ή μετα-ποιητική πρόθεση του ποιητή. Τό «δάσος πίσω άπ' τις σκέψεις» δέν είναι έ'να φυσικό δάσος, ή τουλάχιστον δέν είναι μόνο αύτό. Ό Ά ϊ χ πιστεύει, δτι τό νά γράφει κάνεις σημαίνει νά μεταφράζει άπό κάποιο άρχικό πρωτόγονο κείμενο. 'Έτσι ή φύση και ή σκέψη ταυτίζονται, στόν άπογειωτικό τελευταίο στίχο: «κίτρινο καΐ γιά πάντα».

2. ΑΝΤΟΛΦ ΕΝΤΛΕΡ

Ελεγεία: Ή «Ελεγεία» του "Εντλερ, γραμμένη τό 1974, είναι ενα παράξενο ποίημα. Τό ποίημα γιά σκηνικό, δπως και τό ποίημα του Έντσενσμπέργκερ Lachesis Lapponica^ ϊχζι τόν Βόρειο Πόλο. 'Εδώ βμως Μχουμε νά κάνουμε μ' ενα μονόλογο του «παράφρονα ηγεμόνα» πολύ διαφορετικό άπό τό διάλογο μέ τόν εαυτό του, πού πραγματοποιεί ό Έντσενσμπέργκερ. Τό κρύο τοπίο του Πόλου διακόπτεται άπό τό φωτισμό της σκηνής, πού αλλάζει χρώματα κατά τήν εξέλιξη του έρ-γου: βιολετί, κίτρινο-δηλτήριο, γαλάζιο, λευκό. 'Έτσι φωτιζόμενο τό σκηνικό μας άποκαλύπτει τόν κόσμο της παραφροσύνης και της μονα-ξιας του «ήγεμόνα» Μύλλερ. Ή «οικογένεια» του άφήνει άνεξίτηλα ίχνη στήν ποίηση: τό ραδιόφωνο τό ΕΣΥ ΠΡΑΓΜΑ, ή οδοντόβουρτσα^ οί κατσαρόλες. Οί έκδόσεις Βέστερμαν, πού προφανώς του κρατούσαν συντροφιά, ήταν μηνιάτικες εκδόσεις μέ ιστορίες ινδιάνων. 'Όλα τά

85

Σ Χ Ο Λ Ι Α

πράγματα μοιάζουν ταχτοποιημένα μέσα στην παράλογη αύτη άτμό-σφαιρα. "Ωσπου στον τελευταίο στίχο οί «μαύρες πεταλούδες του Γε-νάρη του '44», δίνουν μιά ώθηση στό ποίημα πέρα άπό τό γραπτό κεί-μενο. Μιά ώθηση πού ξαφνιάζει μέ τό κενό πού άφήνει.

3. Χ Α Ν Σ Μ Α Γ Ν Ο Ύ Σ Ε Ν Τ Σ Ε Ν Σ Μ Π Ε Ρ Γ Κ Ε Ρ

Lachesis Lapponica: Ή Λαπονία είναι χώρος γνωστός στόν ποιητή άπό ταξίδι του. Έκεϊ σκηνογραφεϊται ό περίφημος διάλογος του ποιη-τή μέ τό «πουλί», πού είναι τό alter ego του. Ή μοίρα Λάχεση πολι-τογραφείται κι αύτη στό λευκό παγωμένο τοπίο. Ό διάλογος διεξάγε-ται σέ μιά στοιχειώδη γλώσσα. Ή φωνή του «πουλιοΰ» άκούγεται-διαβάζεται στά πλάγια γράμματα. Μέσα στίς παρενθέσεις συχνά άλ-ληλοσχολιάζονται οΐ συνομιλητές. Φράσεις πολιτικήςι — δλων των άποχρώσεων — άλλά'καΙ διαφημιστικά σλόγκαν2, άκούγονται παράξενα στόν τόπο αύτό μέ τά παράξενα φυτά3 και τά άγνωστα πουλιά4. Ή μνήμη του ποιητή άπό τις μεγάλες πόλεις και τις πλατείες τής Εύρώ-ττης άντιπαρατίθεται στό σιωπηλό άγριότοπο, έκεϊ δπου ή ώρα δέν είναι «είκοσιτρεϊς καΐ πενήντα» άλλά «μεσάνυχτα».

1. «κάλιο νεκρός παρά ερυθρός», «Viva fidel», «ban the bomb», «Ιίμπερ άλλες ίν ντέρ Βέλτ».

2. «πάει μέ δλα». 3. «έριόφορο», γαλάζιος σκοΐνος», «νερόκρινος», «ψαθιά». 4. «τουρλίδα», «χαραδριός».

Τά ποιήματα 'Υπερασπίζοντας το λύκο άπό τά Πρόβατα Χ(Δ'Αμφι-βολία προέρχονται άπό τή συλλογή του Χ.Μ. Έντσενσμπέργκερ Ή γέννηση ένός ποιήματος (1962).

4 . Ν Ε Λ Λ Υ Ζ Α Χ Σ

Στή φυγή: 'Όπως παρατηρεί ό Γουίλιαμ Ρέϋ στό βιβλίο του Ή Ποίη-ση τής 'Αντιποίησης, ή κίνηση άπ' τό πτερύγιο στό φτερό, άπ' τό υγρό στό άέριο στοιχείο, καθορίζει τήν καθολικότητα αύτοΰ του δύ-σκολου στήν άνάγνωση ποιήματος, ϊ ά μοτίβα τής πεταλούδας, τής με-ταμόρφωσης καΐ τής φυγής, είναι συχνά επαναλαμβανόμενα στήν ποίη-ση τής Ζάχς.

Ή φυγή ^χει τις ρίζες της στήν εβραϊκή παράδοση, στή φυγή του 'Ισραήλ άπό τήν Α'ίγυπτο, άλλά και σέ κάθε ύπαρξη πού γνωρίζει μιά κίνηση μόνο: αύτή τής φυγής. Ή κίνηση πού γίνεται άπό τό άνόργανο στό οργανικό (άμμος-πτερύγιο-φτερό), είναι κι αύτή μιά κίνηση πού όδηγεϊ στήν άπόλυτη ηρεμία. Ή άρρωστη πεταλούδα συμβολίζει κι

86

Σ Χ Ο Λ Ι Α

αύτη τήν μεταμόρφωση (άτυό τήν κάμπια στήν πεταλούδα) καΐ κινείται άντέστροφα, πρός το υγρό στοιχείο. Μια ανακύκλωση της 'ίδιας της ζωης. Νέα προοπτική ανοίγεται μέ τούς τρεις τελευταίους στίχους της τέταρτης στροφής: ή επέμβαση, ή συμμετοχή του ποιητή σ' αύτήν τή διαδικασία της μεταμόρφωσης. Το ποίημα, μπορούμε νά ποΰμε, είναι καΐ ενα ποίημα για τήν ποίηση. 'Έχει για θέμα και τον εαυτό του. Δη-λαδή μιά γραφή, μέ θέματα τό εβραϊκό πρόβλημα, τήν άδυναμία της άνθρώπινης γλώσσας μπρός στή φρίκη, της άναφορας στή βίβλο και τήν μετα-ποιητική διάστασή του.

5. ΝΤΙΤΕΡ ΛΑ ΓΖΕΓΚΑΝΓΚ

Relikte: 1. Είναι ή ομιλία της πόλης.

6. ΙΝΓΚΕΜΠΟΡΓΚ ΜΠΑΧΜΑΝ

Στον ήλιο: Ποίημα δομημένο σέ 29 στίχους. Ό μεσαίος στίχος άντα-νακλα τόν εαυτό του και οι στίχοι αύξομειώνονται για κάθε στροφή άριθμητικά 1-2-3-4.

7. ΓΚΟΤΦΡΙΝΤ ΜΠΕΝ

Μικρό άστρολούλουδο: Είναι τό πρώτο ποίημα του Μπέν, δημοσιευ-μένο τό 1912.

Και δεν μπορεί νά είναι πένθος: 'Έχει ήμερομηνία γραφής 6-1-56, λίγες μέρες δηλαδή μετά τήν εισαγωγή του Μπέν στο νοσοκομείο καΐ είναι τό τελευταίο ποίημα του ποιητή. Στήν πρώτη στροφή του ποιή-ματος πού είναι μιά πεζογραφική απεικόνιση των στιγμών του θανά-του Γερμανών ποιητών, εμφανίζονται ή Ντρόστε (Άνέτε φόν, 1879-1848), ό Χέλντερλιν (Φρίντριχ, 1770-1843), ό Γκεόργκε (Στέφαν, 1868-1933), 6 Ρίλκε (Ράϊνερ Μαρία, 1875-1926) καθώς και ό Νίτσε.

Στό Μέρεσμπουργκ είναι τό μουσείο της Ντρόστε και τό εϊχε έπισκευθει λίγο πριν από τήν εισαγωγή του στό νοσοκομείο.

Στό γερμανικό κείμενο εμφανίζεται ή συλλαβή Gen, πού προ-έρχεται άπό τά έλληνικά Γεννώ-Γέννηση και μεταφράζεται μέ τή λέ-ξη «Φορέας». Ό ξυλουργός, πού άναφέρει τό ποίημα, είναι ό 'Έρνστ Τσίμερ, πού φιλοξένησε τόν Χέλντερλιν δταν τρελάθηκε και μέχρι τό τέ-λος της ζωής του. Τό σπίτι του ξυλουργου εμεινε γνωστό μέ τό ονομα Ό πύργος του Χέλντερλιν.

8 7

Σ Χ Ο Λ Ι Α

Οί στίχοι του Ρίλκε

"Ω Κύριε, δώς στον καθένα τό δικό τον θάνατο Το θάνατο που πηγάζει απ' τη ζωή του εκεί που είχε 'Αγάπη, Αίσθηση κι 'Ανάγκη,

θυμίζουν την πένθιμη άτμόσφαιρα του ποιήματος, προαίσθηση του επερχόμενου τέλους.

8. ΤΟΜΑΣ ΜΠΡΑΣ

Το άγαπημένο ποίημα του Μπρούνκες: Τό ποίημα πού μεταφράζουμε εδώ δημοσιεύτηκε γιά πρώτη φορά στήν έφημερίδα Die Zeit, τον Φε-βρουάριο του 1983. Είναι ένα γνήσιο υπόδειγμα μετα-ποιητικης δημι-ουργίας. Οι επιδράσεις άπό τήν ποίηση των Μπρέχτ και Τσέλαν είναι εδώ φανερές και τό άποτέλεσμα έντυπωσιάζει. Τό μικρό αύτό ποίημα, πού λειτουργεί σέ πολλά επίπεδα, μέ τήν εναλλαγή των υποκειμένων του (πότε μιλάει ό ποιητής και πότε τό 'ίδιο τό ποίημα) μοιάζει μέ τεν-τωμένη, παλλόμενη χορδή.

9. ΓΚΕΟΡΓΚ ΤΡΑΚΛ

Γκρότεκ: Είναι μαζί μέ τό ποίημα «Θρήνος» τά τελευταία ποιήμα-τα του Τράκλ, γραμμένα τό 1914 στό νοσοκομείο της Κρακοβίας. Γκρότεκ είναι ή τοποθεσία δπου δόθηκε ή ομώνυμη μάχη.

Ψαλμός: Άπό τή δεύτερη συλλογή του Τράκλ. 'Αφιερώνεται στόν διανοητή της Βιέννης Κάρλ Κράους, πού είχε μεγάλη άπήχηση τήν εποχή εκείνη στήν γερμανική διανόηση, τόσο μέ τά άρθρα του δσο καΐ μέ τΙς διαλέξεις του στά Πανεπιστήμια. Τό ποίημα εχει σαφή τά 'ίχνη της ποίησης του Ρεμπώ, Μτσι οπως τήν άφομοίωσε ό ποιητής.

Νύχτα: "Ενα άπό τά σημαντικότερα ποιήματα του Τράκλ. Ή «άγρια ρωγμή» του φυσικοΰ κόσμου είναι ή ρωγμή στήν ψυχή του ποιητή άλ-λά και των «λαών τριγύρω», πού μέ τόν πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο μπαίνουν σέ μία διαδικασία σφαγής, ή οποία, σέ προσωπικό επίπεδο, οδήγησε τόν ποιητή στήν αυτοκτονία.

10. ΠΑΟΥΛ ΤΣΕΛΑΝ

Ή φούγκα τοΰ θανάτου: Τό γνωστότερο στό εύρύ κοινό ποίημα του Τσέλαν. Περιλαμβάνεται στή δεύτερη ποιητική του συλλογή ϋαπα-

88

Σ Χ Ο Λ Ι Α

Qovva και Θύμηση πού εκδόθηκε τό 1952. Μετά τον πόλεμο 6 Άντόρ-νο είχε αναρωτηθεί αν, μετά άπ'δλ'αυτά πού^γί,ναν, είναι δυνατό νά ξαναγραφεί ποίηση. Ό Τσέλαν μέ τη «Φούγκα» έδωσε άπάντηση συν-θέτοντας ένα αριστούργημα πού άναφέρεται άκριβώς στά στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το ποίημα έχει τέσσερις στροφές και ακολουθεί τη δο-μή της μουσικής φούγκας. Οι μεγάλοι δακτυλικοί στίχοι είναι χαρακτη-ριστικοί του πρώιμου Τσέλαν.

Ό άντρας πού παίζει μέ τά φίδια είναι ό άσπρος μάγος του ποιή-ματος του Τράκλ Ψαλμός.

Ή σκηνή της ορχήστρας των κρατουμένων, πού παίζει πάνω άπ' τούς τάφους, στούς οποίους σκάβουν άλλοι κρατούμενοι, τήν γνωρί-ζουμε άπο μαρτυρίες, αλλά καΐ άπό τό φιλμ του Ζύμπερμπεργκ Χίτλερ.

Γλωσσικό κιγκλίδωμα: Ή προμετωπίδα του ποιήματος δίνει τόν τί-τλο και δλης της συλλογής. Ό γερμανικός τίτλος είναι Sprachgitter καΐ ή γαλλική του απόδοση από τόν Andre du Bouchet είναι: «Par-ier, la grille». Ήδη μ' αύτή τή λέξη αρχίζουν οί δυσκολίες τόσο του ποιήματος, οσο και της μετάφρασης. Μερικές από τις πληροφορίες πού άκολουθοΰν, προέρχονται άπό τήν μελέτη του Alfred Kelletat.

Ό τίτλος λοιπόν είναι μιά άνύπαρκτη λέξη στά γερμανικά. Έχε ι χρησιμοποιηθεί άπό τόν Jean Paul ως νεολογισμός. Γράγει ό Jean Paul στό Titan: «... ό γέρος άνθρωπος μιλούσε πίσω άπ' τό κιγκλί-δωμα της γλώσσας του ύπνου μέ τούς νεκρούς». Είναι γνωστό, δτι ό Τσέλαν γνώριζε καλά τό έργο του Jean Paul και στό ποίημα «Στενό-δήγηση» έχει χρησιμοποιήσει κι άλλον ένα νεολογισμό του συγγραφέα. Πέρα άπ' αύτό ό Τσέλαν «διάβαζε» συστηματικά κάθε ε'ίδους λεξικά και κρατούσε σημειώσεις, πού περιλάμβαναν σπάνιες λέξεις. Στό λε-ξικό Grimm ή λέξη άναφέρεται, και σημειώνεται, δτι έχει χρησιμο-ποιηθεί μόνο άπό τόν Jean Paul.

'Επίσης στά μοναστήρια γυναικών υπάρχει ένα μικρό παράθυρο καγκελόφραχτο άπ' δπου μπορούν οΐ μοναχές νά συνομιλοϋν μέ τούς επισκέπτες. Αύτό ονομάζεται Fenestra Locutaria και είναι ή πραγ-ματική εικόνα της λέξης αύτής. Στόν πρώτο στίχο λοιπόν τό στρογγυλό κάποιου ματιού εμφανίζεται άνάμεσα σέ σιδερένια ραβδιά, πού άποτε-λοΰν τή σιδεριά. Μπορεί κάνεις νά φανταστεί, στό μέτρο πού ή δλη κί-νηση της εικόνας είναι τό άνοιγμα του ματιού, δτι μιλάει γιά τις βλε-φαρίδες. 'Εξάλλου στόν έπόμενο στίχο έχουμε και τήν κίνηση των βλε-φάρων, τή στιγμή πού άνοίγει τό μάτι.

Τό στρογγυλό λοιπόν, τό μάτι, οί βλεφαρίδες και τό βλέφαρο σέ μιά διαδικασία δράσης, ελευθερώνουν κάποιο βλέμμα. Ή οπτική αύτή

89

Σ Χ Ο Λ Ι Α

έ^κοινωνία, πού συνάντησε ήδη μια σειρά έμπόδια, είναι μεταφορική, της λεκτικής επικοινωνίας. Στο τι συνίσταται αύτη ή δυσκολία, είναι γνωστό τόσο άπό τ6 ολο εργο του Τσέλαν, δσο καΐ άπό τις ιδέες του Βάλτερ Μπένγιαμιν.

Ή " Ι̂ρις, έκτος άπο την οφθαλμολογική της έννοια, είναι και ή προ-σωποίηση του ούράνιου τόξου. Κόρη της Ώκεανίδας, πού ταξιδεύει μέ μεγάλη ταχύτητα άπ' άκρου σέ άκρο στη γη, άλλά και βαθειά μέσα στον 'Ωκεανό. 'Ίσως γι' αύτό χαρακτηρίζεται κολυμβήτρια.

Τό γκρίζο χρώμα είναι σύνθεση δύο χρωμάτων: του μαύρου, πού είναι ένα μη-χρώμα, στο μέτρο πού εμφανίζεται, όπως διδάσκει ή φυ-σική, σέ σώματα πού άπορροφοΰν δλη τήν άκτινοβολία — όπως, άς πούμε, οι μαύρες τρύπες του διαστήματος— καΐ του λευκοΰ, πού είναι ή σύνθεση δλων τών χρωμάτων του φάσματος. Τό γκρίζο λοιπόν είναι ένα σύμβολο πού ενώνει τά δυό τόσο άντιθετικά «χρώματα» και συνε-πώς κάποιο είδος κέντρου. Άλλά καΐ ή καρδιά θεωρείται τό κέντρο του ανθρώπινου σώματος. Έτσι τό Τσελανικό χρώμα γκρίζο — καρ-δίας άποτελεΐται άπό δύο συνθετικά πού ταυτολογοΰν και συνεπώς έπι-τείνουν τήν έννοια του κέντρου. Ό ουρανός λοιπόν δέν μπορεί νά είναι μακριά άπό ένα τέτοιο κέντρο.

Στούς επόμενους στίχους τό βλέμμα συναντάει τη διαδικασία του φωτός. Ενεργοποιείται, μετά τό σκοτάδι του κλειστού ματιού, μαν-τεύοντας τήν ψυχή κάποιου άπροσδιόριστού οντος ή πράγματος.

Ή διαδικασία της εμφάνισης του φωτός πραγματώνεται άπό κά-ποιο δαδί πού καίει σέ παλιό κηροπήγιο. Ή λέξη πού χρησιμοποιεί 6 Τσέλαν είναι ένα στήριγμα σέ σχήμα ράμφους πουλιου, πού χρησιμο-ποιούσαν οί χωρικοί γιά νά στηρίξουν ^τό σπαρματσέτο. 'Ίσως είναι κάποια παιδική εικόνα του ποιητή.

Στήν πέμπτη στροφή γίνεται φανερό, δτι ή μεταφορά του άνοίγ-ματος του ματιού και τών οργάνων πού τό συνοδεύουν, άφορα σέ κά-ποιου είδους επικοινωνία, πού δμως δέν πραγματώνεται. Ή εύχή της ταύτισης του «εγώ» και του «εσύ», πού πέρασαν τόσα, «βρθιοι κάτω άπ' τό ίδιο μελτέμι», δέν πραγματοποιείται. Τό συμπέρασμα είναι δια-τυπωμένο στόν ένεστώτα και μέ τρόπο κατηγορηματικό: «είμαστε ξέ-νοι».

Στήν τελευταία στροφή έμφανίζεται πάλι ή μορφή του κιγκλιδώ-ματος: τό πλακόστρωτο, έχει δμοια κάθετες και οριζόντιες γραμ-μές. Πάνω του, δυό στόματα γεμάτα σιωττή. Ή άποτυχία λοιπόν της προσπάθειας, πού γίνεται μέ τό άνοιγμα του ματιού, είναι ή άποτυχία της ίδιας της γλώσσας ως μέσου επικοινωνίας. Ό χώρος πέρα άπό τήν

9ο

Σ Χ Ο Λ Ι Α

γλώσσα, πού στα σύνορα κινείται ή ποίηση, όπως λέει ό Τσέλαν στον (('Ισημερινό», παραμένει άπροσπέλαστος.

Κάποιες άλλες παρατηρήσεις σχετικές μέ τό ποίημα. Πρώτα υ-πάρχει κάποιο σύστημα συντεταγμένων, πού δίνει στο ποίημα μια μα-θηματική έκφραση. Ή οριζόντια συντεταγμένη προσδιορίζεται άπό τις βλεφαρίδες — σιδερένια ραβδιά, πού άποτελοΰν τό πλέγμα της ((σιδε-ριάς». Κάθετα κινείται τό βλέμμα πού ελευθερώνεται ((πρός τά πάνω». Τέλος ή λοξή συντεταγμένη της φωτεινής κίνησης. Τό δλο σύστημα θϋμίζει κάποιον ελαφρά στρεβλωμένο Καρτεσιανό χώρο. Τό σύμβολο του δυτικοΰ ορθολογισμού. Ό χρόνος είναι άπειρα μικρός —dt— καΐ χαρακτηρίζει τήν στιγμήν πού περιγράφει τό ποίημα, αύτήν του άνοίγ-ματος του ματιού. Δυό άλλες κινήσεις στρεβλώνουν τόν χώρο άποφα-σιστικά: της "Ιριδας και του μελτεμιοΰ. Μήπως λοιπόν έχουμε εδώ εναν μαθηματικό μετασχηματισμό άπό τόν καρτεσιανό χώρο στόν, άς ποΰμε, χώρο του Riemann;

"Τστερα τό εγώ και τό εσύ μπορεί νά άναφέρονται σέ δύο πρόσωπα καΐ συνεπώς ή άδυναμία της επικοινωνίας νά αναφέρεται στις μεταξύ τους σχέσεις. "Ομως ό Τσέλαν, είναι γνωστό άπό τό ^ργο του, άπ' τήν συλλογή αύτή και μετά, χρησιμοποιεί τήν μετα-ποιητική γραφή (τυνει-δητά. Θά μπορούσε νά υποθέσει κάνεις λοιπόν, οτι τό 'ίδιο τό ποίημα είναι μή μεταδόσιμο στόν άναγνώστη, καί, γιατί δχι, 'ίσως καΐ στόν ίδιο τόν ποιητή. Ακόμη τό εγώ και τό έσύ μπορούν νά συμβολίζουν τό σημαίνον και τό σημαινόμενο της θεωρίας του De Saussure και τήν άδυναμία της ταύτισής τους.

Τέλος τό κέντρο πού άναφέραμε πιό πάνω, θά μπορούσε νά είναι κάποιο μεταφυσικό κέντρο — ας θυμηθοΰμε τό (('Αναζητώντας τό χα-μένο κέντρο» του Ζήσιμου Λορεντζάτου — ή μιά λέξη — μήν ξεχνάμε τήν σημασία της λέξης στήν Καββάλα και στόν Βάλτερ Μπένγιαμιν — ή, τέλος, τό 'ίδιο τό ποίημα.

Tenebrae: 'Αναφορά στούς πρώτους στίχους του ποιήματος ((Πάτ-μος» του Φρίντριχ Χέλντερλιν:

Κοντά είναι καί δύσκολο νά συλληφθεί ό Θεός

Άλλά δπον είναι κίνδυνος, βλασταίνει καί τό Σωτήριον.

Μτφρ. Π. Κανελλόπουλος 'Ιστορία τοϋ Εύρωπαΐκοϋ Πνεύματος

91

Σ Χ Ο Λ Ι Α

Mandorla: "Ενα πολυσυζητημένο ποίημα του Τσέλαν. Τό μύγδαλο, (τύμφωνα μέ τον Νόϋμαν, συμβολίζει τό εβραϊκό πρόβλημα. Ή λέξη βασιλιάς πρέπει νά ίχει σχέση μέ την κραυγή της Λουσιλ (στο Ιργο του Μττύχνερ Λέντς) «ζήτω ό βασιλιάς», πού κατά τον Τσέλαν είναι ή πα-ράλογη κραυγή πρίν άπο το θάνατο.

Στενοδήγηση: 'Ίσως τό σημαντικότερο Ιργο του ποιητή και της με-ταπολεμικής ποίησης. 'Έχει άναλυθεϊ διεξοδικά από τό Πέτερ Στσόντι στό βίβλο του Celan Studien. τίτλος στά γερμανικά είναι Engfueurung καΐ εχει δυο σημασίες. 'Από τή μιά είναι μουσι-κός δρος καΐ μάλιστα τής φούγκας. Στά ιταλικά είναι γνωστός ως stretto. Τή δομή αυτή τήν κρατάει ό Τσέλαν στις 9 στροφές του ποιή-ματος, εμφανίζοντας τις «φωνές» ανάμεσα στις έπΙ μέρους στροφές. Ά π ' τήν άλλη σημαίνει οδήγηση μέσα άπό τά στενά (Eng. σημαίνει στενός καΐ κατά Φρόυντ εχει τήν 'ίδια ρίζα μέ τή λέξη Angst-φόβος) Τό ποίημα είναι τό τελευταίο τής τρίτης συλλογής του ποιητή Sprach-gitter πού εκδόθηκε τό 1952. Ή μετα-ποιητική γραφή του Τσέλαν σ' αύτό τό ποίημα άποκτάει δύναμη (μέ τόν ορο μεταποίηση ορίζεται ή ποίηση στήν οποία τό ποίημα μιλάει γιά τόν εαυτό του). 'Ενδει-κτικά διαβάζω τούς πρώτους στίχους: Ό έκτοπισμένος ποιητής αναγνώστης, βρίσκεται σέ μιά έκταση πού χαρακτηρίζεται άπότό χωριστά γραμμένο χορτάρι, πού μεταφορικά είναι τά γράμματα μιας λέξης. Ό εκτοπισμένος καλείται νά μή διαβάζει πιά αλλά νά κοι-τάει και στόν επόμενο στίχο νά μήν κοιτάέι πιά άλλά νά προχωρήσει. Μιά διαδικασία πού φανερώνει τή μετα-ποιητική λειτουργία του Μργου

11. ΧΕΛΜΟΥΤ ΧΑΤΣΕΝΜΠΥΤΕΛ

Τοπογραφίες: 1. Οί τρεις 'Αμερικάνοι μουσικοί τής τζάζ. 2. Ααϊκός μυθιστοριογράφος. 3. Be careful, death is so permanent, ολόκληρη ή προειδο-

ποιητική φράσ-η στους άμερικάνικους δρόμους. 4. 'Ενεργά μέλη τής ντανταϊστικής και σουρρεαλιστικής κίνησης. Τό ποίημα του Χαισενμπύτελ μοιάζει νά άποτελεϊ μιά κλασσική

μορφή παρατακτικής ποίησης. Στήν πραγματικότητα είναι μιά ποιητι-κή σύνθεση, πού καταλήγοντας στήν προσπάθεια τής σιωπής μέ τήν έπανάληψη τής λέξης «τώρα», περνάει μέσα άπό τις άναμνήσεις του ποιητή. Αύτές είναι άναμνήσεις προσωπικές — πρώτη στροφή, άνα-μνήσεις ναρκωτικών — δεύτερη στροφή, «πόρτες γλυκάνισου» — εικό-νες τής πόλης — τρίτη στροφή, κλπ.

92

Σ Χ Ο Λ Ι Α

/Τπάρχει μιά χρονική έξέλιξη — μήνες 'Οκτώβριος, Νοέμβριος, Δεκέμβριος, πού δηλώνεται άπο τήν άναφορά στα Χριστούγεννα, μιά χρωματική έξέλιξη ή μάλλον ενας διαφορετικός «φωτισμός» του σκη-νικού — μπλέ— άτσαλιοΰ, κόκκινο της φωτιάς κλπ.—, καΐ μιά σειρά άλλων στοιχείων, πού αίρουν τήν πρώτη έντύπωση της παρατακτικης ποίησης.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΤΡΊΦΥΛΛΗς

93

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΓΕΡΜΑΝΟΦΩΝΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΥΠΩΘΗΚΕ ΤΟΝ ΑΤΓΟΤ ΣΤΟ TOT ΧΙΛΙΑ ΕΝΙΑΚΟΣΙΑ ΟΓ-ΔΟΝΤΑ ΤΡΙΑ ΣΤΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ TOT ΑΓΗΣΙΑΑΟΤ ΖΟΤΜΑΔΑΚΗ ΓΙΑ ΑΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ

ΠΛΕΘΡΟΝ

ΜΑΚΕΤΑ ΕΞΩΦΤΑΑΟΤ ΒΑΣΩ ΑΒΡΑΜΟΠΟΤΑΟΤ

GOTTFEIED BENN

INGEBORG BACHMANN

MEiNEMKÖNZE

THOMAS BRASCH

GEORG TEAKL

ROSE AUSLÄNDER

HANS MAGNUS ENZENSBERGER

HELMUT HEISSENBÜTTEL

ADOLF ENDLER

PAUL CELAN

GÜNTER EICH

DIETER LEISEGANG

Documents

Σύγχρονη γερμανόφωνη ποίηση