साङ्ख्यका रकायाः शब्दकोश :

सङे्कतसूची - (पु)ं - पुं लङ्गम् ( ी) – ी लङ्गम् (नपु)ं – नपुसं-क लङ्गम् (िवशे) - िवशेषणम् प्र. - प्रस्तुतस्थले (अ.) – अव्ययम्(िवधे.) - िवधेयम् । कंसस्थसङ्ख्या का रकाङं्क द्योतयत ।अङु्कशः (पु)ं (50)अष्टसु ￭सद्धषु िवघ्न:।

अचेतनम् (िवशे.) (17) जडम् । प्र. लङ्गम् इत्यस्य िवशे.।अतशय: (पु)ं (2) ता शी स्थत: यत्र एकस्य सुखाद् अन्यस्यसुखम् अधकम् ।अत्यन्तत: (अ.) (1) पूणर्त:।आत्य न्तकम् (िवशे.) (68) पूणर्म् । प्र. कैवल्यम् इत्यस्य िवशे.।अ ष्ट: (िवशे.) (30) प्रत्यक्षम् । प्र. िवषय: इत्यस्य िवशे.।अधस्तात् (अ.) (44) िनकृष्टलोक:।अध ानम् (नपु)ं (17) आश्रय:।अध्ययनम् (नपु)ं (50) गु च्चारणपूवर्कम् अनूच्चारणम् । अष्टसु ￭स-द्धषु अन्यतमा ￭सद्ध:।अध्यवसाय: (पु)ं (5,23) प्रत्यक्षज्ञानाथर्ं बुद्धतत्वस्य व्यापारिव-शेष:। यथा-सिवषयम् इ न्द्रयं बुद्धौ प्रतिब म्बतं भवत । एता शीप्रतिबम्बयतुा बुद्ध: चैतन्ये प्रतिब म्बता भवत । तत्र चैतन्यस्यप्रकाशेन प्रकाशता भवत । तेन प्रकाशेन स्वगृहीतं िवषयम् अिपप्रकाशयत ।अनवस्थानम् (नपु)ं (7) स्वस्थानत: च्युत:।अनुपल ब्ध: ( ी.) (8)अज्ञानम् ।अन्त:करणम् (नपु)ं (33,35) देहान्तगर्तं ज्ञानसाधनम् ।अन्धतािम : (पु)ं (48) पञ्चसु िवपयर्येषु अन्यतम:। भयम् ।अन्योन्यजननम् (नपु)ं (12) परस्परं जननम् ।अन्योन्यिमथुनम् (नपु)ं (12) परस्परं सङ्गत:।अन्योन्याभभव: (पु)ं (12) परस्परं पराभव:।अन्योन्याश्रय: (पु)ं (12) परस्परम् आश्रय:।अपघातक: (िवशे.) (1)अपघातं करोत इत अपघातक:। नाशकर:इत्यथर्:। प्र. हेतुशब्दस्य िवशे.।अपवगर्: (पु)ं (44) मोक्ष:।अपाथार् (िवशे.) (1) िनरथर्क । प्र. ￭जज्ञासा इत्यस्य िवशे.।अपाथर्कम् (अ.) (60) स्वप्रयोजनरिहतम् ।अभघात: (पु)ं (1)प्र. संयोग:।अभभव: (पु)ं (7)पराभव:।अभमान: (पु)ं (24) अहम् इत तथा मम इत भावना ।अयगुपत्प्रवृ त्त: ( ी.) (18) यगुपत् नाम समानकाले ।प्रवृ त्त: प्र-

यत्न:। समानकाले प्रयत्नस्य अभाव: इत्यथर्:।अथर्: (पु)ं (13) पु षाथर्:।अिवकृत: ( ी.) (3) न िवकृत:। िवकृत: नाम कायर्ं , प रणाम:।अिवकृत: नाम ता शं त व,ं यत् कस्य अिप अन्यत वस्य प र-णामस्व पं ना स्त । प्र. मूलप्रकृत:।अिववेिक (िवशे.) (11) िववेकरिहतम् । िववेक: अत्र िववेचनम् पृ-थक्करणं वा ।प्र. व्यकं्त तथा प्रधानम् इत्यनयो: िवधे.।अिवशेष: (िवशे.) (34,38) सू म:। प्र. िवषय: इत्यस्य िवशे.।अव्यक्तम् (नपु)ं (2,10,14,16,58) - प्रकृतत वम् ।अव्यािप (िवशे.) (10)- अव्यापकम् ।प्र. व्यक्तम् इत्यस्य िवधे.।अशिक्त: ( ी.) (46,47,49)- असामथ्यर्म् ।अष्टिवकल्प: (पु)ं (53)- अष्टप्रकारक:। प्र. दवैसगर्: इत्यस्य िवधे.।असक्तम् (िवशे.) (40)-अकु ण्ठतम् । प्र. सू मशरीरम् इत्यस्यिवशे.।असत् (िवशे.) (8) - अभाव पम् । प्र. कायर्म् इत्यस्य िवशे.।अहङ्कार: (पु)ं (22,24) अभमानकमर्कं त वम् ।- - - - -आआध्या त्मक (िवशे.) (50) -आत्मिवषये । प्र. तुिष्ट:इत्यस्य िवशे.।आनुश्रिवक (िवशे.) (2) - अनुश्रव: नाम वेद:। अनुश्रवे प्रतपािदत:आनुश्रिवक:।प्र. द:ुखनाशकहेत:ु इत्यस्य िवशे.।आप्तश्रुत: ( ी.) (5)-आप्त: नाम: यकु्त: योग्यताधमण यकु्त:।श्रुत:नाम शाब्दबोध:।योग्यताधमण यकु्त: शाब्द-बोध: आप्तश्रुत:।आभन्तरम् (िवशे.) (33) -यद् देहस्य अतंभार्गे कायर्ं करोत ।प्र.करणम् इत्यस्य िवशे.।आलोचनम् (नपु)ं (28) -दशर्नम् ।आहरणकरम् (िवशे.) (32)-वचनम् आदान,ं िवहरणम् उत्सजर्नम्आनन्द: इत एतेषां पञ्चानां कमर्णाम् आहरणम् इत संज्ञा ।आहरणंकरोत इत आहरणकरम् । प्र. करणम् इत्यस्य िवशे.।- - - - -इइ न्द्रयम् (नपु)ं (26,27,49)-सा वकाहङ्कारजं त वम् ।- - - - -उ उदासीन: (पु)ं (20) -रागद्वेषशून्य:।उपरम: (पु)ं (50)-वरैाग्यम् ।उपल ब्ध: ( ी.) (8)- ज्ञानम् ।उपस्थम् (नपु.) (26)-आनन्दकमर्करम् इ न्द्रयम् ।

1

2

उपष्टम्भकम् (िवशे.) (13) - प्रेरकम् । प्रवतर्कम् ।प्र. रज: इत्यस्यिवधे.।उपादानम् (नपु)ं (9) - कायण सह िनत्यं सम्बद्धं कारणम् ।यथाघटस्य उपादानं मृ त्तका ।उपादानम् (नपु)ं (50) -आध्या त्मकतुष्ट:ेअन्यतर: भेद:।कैवल्याथर्ंप्रव्रज्या पस्य साधनस्य उपादानमात्रेण स्वीकारमात्रेण तुिष्ट: इ-त्यथर्:।उभयात्मकम् (िवशे.) (27) - ज्ञाने न्द्रयं तथा कम न्द्रयम् इत उ-भयिवधं यस्य स्व पम् अ स्त तत् । प्र. मन: इत्यस्य िवशे.।- - - - -

ध्वर्म् (अ.) (44,54) -उत्तमलोक:।ह: (पु)ं (50)-वेदाथार्नुकूलेन तकण वेदाथर्परीक्षणम् । पूवर्पक्ष-

िनरासपूवर्कम् उत्तरपक्षस्थापनम् । अष्टसु ￭सद्धषु अन्यतमा ￭स-द्ध:।- - - - -एएकादशक: (िवशे.) (24)-एकादशानाम् इ न्द्रयाणां समूह:।प्र. गण:इत्यस्य िवशे.।एकान्त: (पु)ं (1,68) -िनश्चय:।- - - - -ऐका न्तकम् (िवशे.) (68) अवश्यभंािव ।प्र. कैवल्यम् इत एतस्यिवशे.।ऐश्वयर्म् (नपु)ं (45) बुद्धे: िवशेष:।अणमा, मिहमा, लघमा, प्रा-िप्त:, प्राकाम्यं, वशत्वम्, ईशत्वम्, सत्यसकल्पता इत एता: अष्टौ￭सद्धय: ऐश्वयर्संज्ञका:।- - - - -

त्सुक्यम् (नपु)ं (58) -इच्छा ।- - - - -ककरणम् (नपु)ं (18,32,35)−5 ज्ञाने न्द्रयाण, 5 कम न्द्रयाण,मन:, बुद्ध:, अहङ्कार: इत एतद् आहत्य करण-संज्ञकं भवत ।करणम् (नपु)ं (43)-प्र. बुद्ध:।करणवकैल्यम् (नपु)ं (47)- इ न्द्रयाणाम् असामथ्यर्म् ।कतार् (पु)ं (20) -िक्रयायां स्वतन्त्र:।कललाद्या: (िवशे.) (33)-कलल: नाम गभर्स्य द्रवावस्था । कलल:आद्य: येषां ते कललाद्या:। प्र. स्थूलदेहभावा: इत्यस्य िवशे.।का रका ( ी.) (ग्रन्थना म्न)-अल्पाक्षरत्वे सत बह्वथर्ज्ञापकं प-द्यम् ।कायर्म् (नपु)ं (43)-प्र. स्थूलदेह:।काल: (पु)ं (50)-आध्या त्मकतुष्ट:े अन्यतर: भेद:।“‘ कालेन ममकैवल्यप्रािप्त: भिवष्यत इत भावना ।’ ‘कैवल्यम् (नपु)ं (17,19,21,68)-प्रकृतपु षिववेकदशर्नात् पु ष-स्य स्व पेण अवस्थानम् ।

- - - - -गगुणकतृर्त्वम् (नपु)ं (20) -ित्रगुणानां कतृर्त्वम् ।गुणप रणामिवशेष: (पु)ं (27)-गुणा: नाम ित्रगुणा: ।तेषां प रणाम:नाम कायर्म् । त स्मन् गुणकाय िवशेष: नाम वैच यम् ।गुणिवशेष: (पु)ं (36)-गुणा: अत्र स वसजस्तमां￭स । िवशेष: नामिवकार: । ित्रगुणानां िवकार प: इत्यथर्:।गुणवषैम्यिवमदर्: (पु)ं (46) -गुणा: अत्र ित्रगुणा:। तेषु वषैम्यं नामन्यूनाधकभाव:।तेन न्यूनाधकभावेन जात: परस्परं िवमदर्: नामपराभव:। - -- - -घघोर: (िवशे.) (38)-द:ुखकर:।प्र. भूतािन इत एतेषां िवशे.।ाणम् (नपु)ं (26)-गन्धग्राहकम् इ न्द्रयम् ।

चक्ष:ु (नपु)ं (18) पग्राहकम् इ न्द्रयम् ।- - - - -जजन्म (नपु)ं (18) देहे न्द्रयािदसङ्घातेन सह पु षस्य सम्बन्ध:।￭जज्ञासा ( ी.) (1) ज्ञातुम् इच्छा ।ज्ञ: (पु)ं (2) ज्ञाता ।पु षत वम् ।ज्ञानम् (नपु)ं (44) प्रकृत: तथा पु ष: परस्परं भन्नौ इत प्रकृत-पु ष-िववेकस्य बोध:।- - - - -ततन्मात्रा: ( ी.) (24,38) भूतादे: अहङ्कारात् जातािन 5 त वािन ।तम: (पु)ं (48) पञ्चसु िवपयर्येषु (िमथ्याज्ञानेषु) अन्यतम:। अव्यकं्त,महत् अहङ्कार:,तथा पञ्च तन्मात्रा: इत एतेषु अष्टसु त वेषु आत्म-िष्टभावनम् ।तामस: (िवशे.) (25)अहङ्कारस्य अन्यतम: भेद:। भूतानां कारणम् ।प्र. अहङ्कार: इत्यस्य िवशे.। तामस: (भूतािद:) अहङ्कार: इत ।तािम : (पु)ं (48) पञ्चसु िवपयर्येषु अन्यतम:।द्वेष:तुिष्ट: ( ी.) (46,47,49,50) बुद्ध:े धमर्:।तजैस: (िवशे.) (25) अहङ्कारस्य अन्यतम: भेद:।सा वक-तामसयो: अहङ्कारयो: प्रेरक:। प्र. अहङ्कार: इत्यस्य िवशे.। तजैस:अहङ्कार: इत ।तयैर्ग्योन: (िवशे.) (53) तयर्ग्योिनषु जातानाम् । प्र. सगर्: इत्यस्यिवशे.।ित्रकालम् (िवशे.) (33) ित्रषु कालेषु कायर्ं कतुर्ं समथर्म् ।प्र. आ-भ्यन्तरकरणम् इत्यस्य िवधे..।ित्रगुणािदिवपयर्य: (पु)ं (17) ित्रगुणािदभ्य: भेद:।त्रैगुण्यिवपयर्य: (पु)ं (18) ित्रगुणानां तरतमभाव:।त्वक् ( ी.) (26) स्पशर्ग्राहकम् इ न्द्रयम् ।- - - - -

3

ददानम् (नपु)ं (50) शुद्ध:।िवके्षपदोषरिहता िववेकख्यात:।अष्टसु￭सद्धषु अन्यतमा ￭सद्ध:।द:ुखत्रयम् (नपु)ं (1) त्रयाणां द:ुखानां समाहार:।आध्या त्मकम्आधदिैवकम् आधभौतकं च इत एतद् द:ुखत्रयम् ।द:ुखिवघात: (पु)ं(50) द:ुखत्रयस्य नाश:। अष्टसु ￭सद्धषु अन्यतमा￭सद्ध:।ष्ट: (िवशे.) (1) लौिकक:।प्र. द:ुखनाशकहेत:ु इत्यस्य िवशे.।ष्ट: (िवशे.) (30) प्रत्यक्षम् । प्र. िवषय: इत्यस्य िवशे.।ष्टम् (िवशे.) (4) प्रत्यक्षम् । प्र. प्रमाणम् इत्यस्य िवशे.।दवै: (िवशे.) (53)देवानाम् । प्र. सगर्: इत्यस्य िवशे.।द्वारम् (नपु)ं (35)गौणम् ।द्वा र (नपु)ं (35)प्रधानम् ।- - - - -धधमर्: (पु)ं (23,44) यस्मात् साधनात् ऐिहकोत्कषर्स्य मोक्षस्य च￭सद्ध: भवत तत् साधनम् ।धमार्द्या: (िव.) (43)धमर्: आद्य: येषां ते धमार्द्या:। धमर्:, अधमर्:,ज्ञानम्, अज्ञानम्, वरैाग्यम,् आसिक्त:, ऐश्वयर्म्, अनशै्वयर्म् इत अष्टौबुद्धे: िवशेषा:।धारणकरम् (िवशे.) (32) धारणं नाम देहािदसङ्घातस्य प्रवतर्-नम् ।तत् करोत इत धारणकरम् । प्र. करणम् इत्यस्य िवशे.।धायर्म् (िवशे.) (32) धारणकमर्ण: िवषय:। प्र. कायर्म् इत्यस्यिवशे.।शरीरम् इत यावत् ।- - - - -निनिमत्तम् (नपु)ं (42)कारणम् । प्र. धमार्ध-मार्दय:भावा:।(का रका23)िनयतम् (िवशे.) (40) िनत्यम् ।प्र. सू मशरीरम् इत्यस्य िवशे.।िन पभोगम् (िव.) (40)उपभोगसामथ्यर्रिहतम् ।निैम त्तकम् (नपु)ं (42)कायर्म् । प्र. स्थूलदेह:।- - - - -पपरस्पराकूतहेतुका (िवशे.) (31)आकूतं नाम अभप्राय:। हेतु: नामकारणम् । प्र. वृ त्त: इत्यस्य िवशे.। मन: बुद्ध: अहङ्कार: इत एतेषांत्रयाणां परस्परं य: अभप्राय: स: एव कारणम् अ स्त यस्या: वृत्ते:ता शी वृ त्त: इत्यथर्:।पराथर्: (पु)ं (17) पर: नाम अन्य:।पराथर्: नाम अन्यस्य कृते ।प रणाम: (पु)ं (16) प रवतर्नम् ।प रमाणम् (नपु)ं (15) अव्यापकत्वम् ।मयार्दा ।पाण: (पु.) (26) आहरणकमर्करम् इ न्द्रयम् ।पाद:(पु.) (26) िवहरणकमर्करम् इ न्द्रयम् ।पाय:ु (पु.) (26) िवसजर्नकमर्करम् इ न्द्रयम् ।पुमान् (पु)ं (11,60) पु षत वम् ।

पु ष: (पु)ं (3,17,18,21,36,37,55,56,57,58,59,61,65) पु रशेते इत पु ष:।पुर् नाम नगरम् । तत्र शेते िनवसत इत पु ष:।पु षाथर्: (पु)ं (31,41,63,69)पु षस्य प्रयोजनम् ।प्रकाशकरम् (िवशे.) (32)प्रकाश: नाम प्रकटं, व्यक्तम् ।प्रकटं क-रोत, व्यकं्त करोत इत प्रकाशकरम् । प्र. करणम् इत्यस्य िवशे.।प्रकाश्यम् (िवशे.) (32)प्रकाशनकमर्ण: िवषय:। प्र. कायर्म् इत्यस्यिवशे.। शरीरम् इत यावत् ।प्रकृत: ( ी.) (22,42,45,56,59,61,62,63,65) स वरजस्तमसांसाम्यावस्था ।प्रकृत: ( ी.) (50)आध्या त्मकतुष्ट:े अन्यतर: भेद:।प्रकृतयोगेनतुिष्ट: इत्यथर्:।प्रतिनयम: (पुं) (18)व्यवस्था ।प्रतप्रतगुणाश्रयिवशेष: (पु)ं (16)प्रत्येकं प्रत्येकं गुण: नाम प्रत-प्रतगुण:।तस्य एकस्य एकस्य गुणस्य आश्रय: प्रतप्रत-गुणाश्रय:।िवशेष: नाम वैच यम् । एकस्य एकस्य गुणस्य आश्रयात् जातं वै-च यं नाम प्रत-प्रतगुणाश्रयिवशेष: ।प्रतिवषयम् (नपु)ं (5)िवषय-सन्नकृष्टम् इ न्द्रयम् ।अस्य पदस्यअथ इ न्द्रयम्, तस्य अथर्:, तथा च तयो: सन्नकषर्: इत एतत्सवर्ं गृहीतम् ।प्रतीत: ( ी.) (6)अनुभूत:।प्रत्ययसगर्: (पु)ं (46)प्रत्यय: नाम बुद्ध: । सगर्: नाम प्रपञ्च:।बुद्ध:ेप्रपञ्च: इत्यथर्:।प्रदीपकल्प: (िवशे.) (36)दीप: इव ।प्र.बाहे्य न्द्रयाण, मन: तथा चअहङ्कार: इत एतेषां िवधे.।प्रधानम् (नपु)ं (11,21,37,57,68) प्रकृत:।प्रभूतम् (नपु)ं (39)आकाशािदमहाभूतम् ।प्रसङ्ग: (पु)ं (42)आसिक्त:।प्रसवध म (िवशे.) (11)प्रसव: नाम कायर्जननम् । कायर्जननम् इतधमर्: यस्य तत् त वम् ।प्र. व्यकं्त तथा प्रधानम् इत उभयो: िवशे.।प्राकृतक: (िवशे.) (43)प्रकृत्या एव ￭सद्ध:, न तु उपाय:ै प्राप्त:। प्र.धमार्िदभावा: इत्यस्य िवशे.।प्राणाद्या: (िवशे.) (29)प्राण: आद्य: येषां ते प्राणाद्या: । प्र. प्राण:उदान: समान: व्यान: अपान: च इत पञ्चानां वायपु्रकाराणां िवशे.।- - - - -बबुद्ध: ( ी.) (23,35,36,37,49)महत्त वम् ।बुद्धी न्द्रयम् (नपु.ं) (26,34)ज्ञाने न्द्रयम् ।- - - - -भभाग्यम् (नपु.ं) (50) आध्या त्मकतुष्ट:े अन्यतरभेद: ।‘““भाग्येनएव मम कैवल्यलाभ: भिवष्यत इत भावना ।‘ ‘’भाव: (पु)ं (40) धमर्:, अधमर्: ज्ञानम् अज्ञानम्, वरैाग्यम् आसिक्त:ऐश्वयर्म् अनशै्वयर्म् इत अष्टौ बुद्धे: धमार्:।भाव: (पु)ं (52) प्रत्ययसगर्:।भूतम् (नपु)ं (22,38,56,69)बिह र न्द्रयग्राह्य: िवशेषगुण: (श-

4

ब्द-स्पशर्- प-रस-गन्धेषु अन्यतम:।) य स्मन् िवद्यते स: पदा-थर्:।पृथवी आप: तेज: वाय:ु आकाश: इत 5 भूतािन स न्त ।भूतािद:(िवशे.) (25)अहङ्कारस्य अन्यतम: भेद:। भूतानां कारणम् ।प्र. अहङ्कार: इत्यस्य िवशे.। भूतािद: (तामस:) अहङ्कार: इत ।भोकृ्तभाव: (पु)ं (17) सुखद:ुखयो: अनुभिवता भोक्ता । तस्य भाव:।भौतक: (िवशे.) (53)भूत:ै िन मत:। प्र. सगर्: इत्यस्य िवशे.।- - - - -ममरणम् (नपु)ं (18) िवद्यमानदेहािद-सङ्घातेन सह पु षस्य िवयोग:।महदाद्या: (सप्त) ( ी.) (3) महदािदसगर्:।महत् अहङ्कार: तथा च 5तन्मात्रा: इत आहत्य महदाद्या: (सप्त) ।महत् (पु)ं (22,56) सगार्रम्भे जायमानं त वम् ।महामोह: (पु)ं (48) पञ्चसु िवपयर्येषु अन्यतम:।िवषयेषु आसिक्त:।‘माध्यस्थ्यम् (नपु)ं (19) सुखद:ुखमोह:ै अ लप्तत्वम् ।मानुष्य: (िवशे.) (53) मनुष्याणाम् । प्र. सगर्: इत्यस्य िवशे.।मू : (िव.) (38) अज्ञानस्व प:।प्र. भूतािन इत एतेषां िवशे.।मोह: (पु)ं (48)पञ्चसु िवपयर्येषु अन्यतम:।अणमािद ऐश्वयर्ं मम अ-स्त, तत् शाश्वतम् अ स्त अत: अहम् अमर:’ इत भावना ।- - - - -यगुपत् (अ.) (29) समानकाले ।- - - - -रसनम् (नपु)ं (26) रसग्राहकम् इ न्द्रयम् ।राजस: (िवशे.) (45) रजोगुणप्रधान:। प्र. राग: इत एतस्य िवशे.।राग: (पु)ं (45)आसिक्त:।पम् (नपु)ं (63,65)धमार्धमार्दय: अष्टौ बुद्धे: भावा:।

- - - - -लङ्गम् (नपु)ं (5) अनुमाने हेतु:।यथा ‘‘पवर्त: विह्नमान्, धूमात्’इत अनुमाने धूम: लङ्गम् ।लङ्गम् (नपु)ं (10) लक्षणम् । चह्नम् ।प्र. व्यक्तम् इत्यस्यिवधे.।व्यकं्त प्रकृते: पु षस्य च चहं्न भवत ।लङ्गम् (नपु)ं (40,41,42,55) सू मशरीरम् ।लङ्गम् (नपु)ं (52) तन्मात्रासगर्:।लङ्ग (नपु)ं (5)अनुमाने साध्यम् ।यथा‘‘पवर्त:विह्नमान् धूमात्’इत अनुमाने विह्न: लङ्ग ।- - - - -वध: (पु)ं (49) स्वकायर्करणे असामथ्यर्म् ।वरणकम् (िवशे.) (13) आवरकम् । प्र. तम: इत्यस्य िवधे.।वाक् ( ी.) (26,34)वचनकमर्करम् इ न्द्रयम् ।िवकृत: ( ी.) (3) कायर्म् ।िवपयर्य: (पु)ं (46,47) िमथ्याज्ञानम् ।िवभुत्वयोग: (पु)ं (42) िवभुत्वं नाम प्रभुत्वं, सामथ्यर्म् । तेन सहसम्बन्ध: िवभुत्वयोग:।

िवमोक्ष: (पु)ं (56,57,58) ित्रिवधद:ुखात् मुिक्त:।िवलक्षण: (िवशे.) (36) िविवधं िव द्धं वा लक्षणं यस्य । प्र. गुण-िवशेष: इत्यस्य िवशे.।िवशेष: (िवशे.) (34,38,41,56) स्थूल:। प्र. िवषय: इत्यस्य िवशे.।िवषय: (पु)ं (11,34,35) ज्ञानग्राह्य: पदाथर्:।िवषयाख्यम् (नपु)ं (33) िवषयम् आख्यात िनवेदयत ।वृ त्त: ( ी.) (12,28,29,30) िक्रया ।व्यापार:।वृ त्त: ( ी.) (13,) प्रवृ त्त:।वकृैत: (िवशे.) (25) अहङ्कारस्य अन्यतम: भेद:। प्र. अहङ्कार: इ-त्यस्य िवशे.। वकृैत: (सा वक:) अहङ्कार: इत ।वकृैतक: (िवशे.) (43) उपाय:ै प्राप्त: , न तु जन्म￭सद्ध:। प्र. धमार्िद-भावा: इत्यस्य िवशे.।वरैाग्यम् (नपु)ं (45) ऐिहक-पारलौिकक-भोगानां िवषये तृष्णाया:अभाव:।वशै्व यम् (पु)ं (15)नानािवध पम् ।व्यक्तम् (नपु)ं (2,10,11) महदािदप्रपञ्च:।व्यवधानम् (नपु)ं (7) िवघ्न:। यथा भत्त:े परत्र िवद्यमानस्य घटस्यचाक्षुषप्रत्यके्ष भ त्त: इत व्यवधानम् ।- - - - -शक्तम् (िवशे.) (9) शक्त्या यकु्तम् । प्र. शिक्त: नाम कायर्जनन-सामथ्यर्म् ।तत् सामथ्यर्ं य स्मन् अ स्त तत् शक्तम् । प्र. कारणम्इत्यस्य िवशे.।यथा घटजनने मृ त्तका शक्ता ।शिक्त: ( ी.) (15) कारणे िवद्यमानं कयर्जननानुकूलं सामथ्यर्म् ।एतत् सामथ्यर्म् एव कायर्स्य अव्यक्तदशा ।शक्यम् (िवशे.) (9) कारणगताया: कायर्जनकशके्त: िवषय: ।यत्कायर्ं जनयतुं शिक्त: कारणे िवद्यते तत् । प्र. कायर्म् इत्यस्यिवशे.।यथा मृ त्तकया घट: शक्य:।शब्द: (पु)ं (50) अधीतानां शब्दानाम् अथर्स्य ज्ञानम् ।अष्टसु ￭स-द्धषु अन्यतमा ￭सद्ध:।शान्त: (िवशे.) (38) सुखकर:।प्र. भूतािन इत एतेषां िवशे.।श्रोत्रम् (नपु)ं (26) शब्दग्राहकम् इ न्द्रयम् ।- - - - -षोडशक (िवशे.) (3,22) षोडशत वानां समूह:।5 महाभूतािन तथा11 इ न्द्रयाण इत आहत्य 16 त वािन अ स्मन् समूहे समािव-ष्टािन । प्र. िवकार:/गण: इत्यस्य िवशे.।- - - - -सङ्कल्पकम् (िवशे.) (27) सङ्कल्प इत्यकेु्त कल्पना । सङ्कल्पं करोतइत । प्र. मन: इत्यस्य िवधे.।सङ्घात:। (पु)ं (17) समानधमर्वतां परस्परसम्बन्ध:।यथा घट:। घट:िह समानधमर्वतां मृ त्तकाकणानां परस्परसम्बन्ध प:।सत् (िवशे.) (9) भाव पम् । प्र. कायर्म् इत्यस्य िवधे.।समन्वय: (पु)ं (15) िवभन्नानां पदाथार्नाम् एक पत्वम् ।समानाभहार: (पु)ं (7) समानानां पदाथार्नाम् एकत्र स्थत:।समुदय: (पु)ं (16) समानकाले उदय:। कायार्थर्म् एकत्र प्रवृ त्त:।

5

सगर्: (पु)ं (21,53,54,66) सृिष्ट:।सां￭सद्धक(िवशे.) (43) प्रकृत्या एव ￭सद्ध:, न तु उपाय:ै प्राप्त:। प्र.धमार्िदभावा: इत्यस्य िवशे.।'साक्षत्वम् (नपु)ं (19) उदासीनत्वे सत बोद्धतृ्वम् ।साङ्ख्यम् (िव.) (ग्रन्थना म्न) सम्यग् िविवच्य ख्यायन्ते प्रकटी-िक्रयन्ते त वािन प्रकृतपु षपदाथर् पाण य स्मन्, तत् शा म् ।प्र.शा म् इत एतस्य िवशे.।सामान्यकरणवृ त्त: ( ी.) (29) सामान्या च करणवृ त्त: च सामा-न्यकरण-वृ त्त:। त्रयाणां करणानां मनोबुद्ध्यहङ्कार-संज्ञकानां सा-धारण: व्यापार: इत्यथर्:।साम्प्रतकालम् (िवशे.) (33) वतर्मानका लकम् । प्र. बाह्यकरणम्इत्यस्य िवधे.।￭सद्ध: ( ी.) (46,47,49,50,51) बुद्धे: धमर्:।सु त्प्रािप्त: (50)वेदाथर्िनणर्याथर्ं सहायकस्य वािदन: प्रािप्त:। अष्टसु￭सद्धषु अन्यतमा ￭सद्ध:।सुस्थ: (िवशे.) (65) राजसतामसबुद्ध्या अकलुिषत:। प्र. पु ष:इत्यस्य िवशे.।सू म: (िवशे.) (39) प्रत्यक्षप्रमाणेन अग्राह्या:। प्र. िवशेष: इत्यस्यिवशे.।स्तम्ब: (पु)ं (54) तृणम् ।स्वालक्षण्यम् (नपु)ं (29)स्वस्य लक्षणम् । लक्षणं नाम असाधारण:धमर्:।- - - - -हायर्म् (िवशे.) (32)आहरणकमर्ण: िवषय:। प्र. कायर्म् इत्यस्यिवशे.।हेत:ु (पु)ं (1,10,31) कारणम् ।हेतुमत् (िवशे.) (10) हेतु: नाम कारणम् । हेतुना यकंु्त हेतुमत् । स-कारणिमत्यथर्:। प्र. व्यक्तम् इत्यस्य िवधे.।

6 1 पाठ र चत्र के ोत, योगदानकतार् र लाइसस

1 पाठ र चत्र के ोत, योगदानकतार् र लाइसस

1 1 पाठ• साङ्ख्यका रकायाः शब्दकोश: ोतः: https://sa.wiktionary.org/wiki/%E0%A4%B8%E0%A4%BE%E0%A4%99%E0%A5%8D%E0%A4%96%E0%A5%8D%E0%A4%AF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%AF%E0%A4%BE%E0%A4%83_%E0%A4%B6%E0%A4%AC%E0%A5%8D%E0%A4%A6%E0%A4%95%E0%A5%8B%E0%A4%B6%3A?oldid=29416 योजकाः: Malafaya, JVRKPRASAD, Shubha, Sbblr geervaanee तथा च Charunandan16

1 2 चत्र

1 3 सामग्री लाइसस• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0