دفتر سلامت خانواده و جمعيت از زير مجموعههاي معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی:

Dr Seyyed Alireza Moravveji Community Medicine Specialist 1

2Dr Seyyed Alireza Moravveji

Community Medicine Specialist

دفتر سالمت خانواده و جمعيت از زير دفتر سالمت خانواده و جمعيت از زيرمجموعه هاي معاونت بهداشت وزارت مجموعه هاي معاونت بهداشت وزارت

بهداشت، درمان و آموزش پزشکی:بهداشت، درمان و آموزش پزشکی:

عهده دار تأمين، حفظ و ارتقاء سالمت قشر عهده دار تأمين، حفظ و ارتقاء سالمت قشر عظيمي از جامعه:عظيمي از جامعه:

از دوران جنيني تا سالمندياز دوران جنيني تا سالمندي



)مقدماتی، سطح )مقدماتی، سطح در تمام سطوح در تمام سطوح پيشگيري پيشگيري در مراقبتهاي بهداشت در مراقبتهاي بهداشت اول، دوم و سوم( اول، دوم و سوم(

خانواده انجام مي شود.خانواده انجام مي شود.

مراقبتهاي مراقبتهاي 6.6.سالمنديسالمندي

تغذيه تكميليتغذيه تكميلي7.7.

انواع فعاليتها در بهداشت انواع فعاليتها در بهداشتخانواده:خانواده:

جمعيت و تنظيم خانوادهجمعيت و تنظيم خانواده1.1.

مراقبت نوزادانمراقبت نوزادان2.2.

مراقبت كودكانمراقبت كودكان3.3.

مراقبت مادران باردارمراقبت مادران باردار4.4.

سالمت نوجوانان، جوانان سالمت نوجوانان، جوانان 5.5.و مدارسو مدارس



اهمیت بهداشت خانوادهاهمیت بهداشت خانواده دالیلدالیل

نسبت سنی مادر وکودک )دو سوم جمعیت نسبت سنی مادر وکودک )دو سوم جمعیتکشور(کشور(

آسیب پذیری زیاد مادر و کودک )گروه آسیب پذیری زیاد مادر و کودک )گروهhigh high riskrisk))

توجه به بهداشت کودکان کودکان سالمترتوجه به بهداشت کودکان کودکان سالمتر بازده اقتصادی بیشتر بازده اقتصادی بیشتر طول عمر بیشتر طول عمر بیشتر

توجه به بهداشت مادران توجه به بهداشت مادرانMMRMMRکمترکمتر بازده اقتصادی بیشتربازده اقتصادی بیشتر





DemographyDemography

Scientific study on population and Scientific study on population and is upon three phenomenon:is upon three phenomenon: Population size changes (increase or Population size changes (increase or

decrease)decrease) Population compositionPopulation composition Distribution of populationDistribution of population

Dr Seyyed Alireza Moravveji Community Medicine Specialist

جمعیت شناسی جمعیت شناسی ((DemographyDemography) )

اصطالح دموگرافی به لحاظ ریشه لغوی از دو ریشه اصطالح دموگرافی به لحاظ ریشه لغوی از دو ریشه یعنی یعنی GraphosGraphos یعنی توده مردم و یعنی توده مردم و DemosDemos یونانی یونانی

ترسیم کردن و یا توصیف کردن، ترکیب شده است که ترسیم کردن و یا توصیف کردن، ترکیب شده است که به معنی توصیف مردم است.به معنی توصیف مردم است.

تعریف دموگرافی: تعریف دموگرافی: بطور ساده: علم مطالعه جمعيتهابطور ساده: علم مطالعه جمعيتها علمی است که با در نظر گرفتن ساختمان جمعیتی علمی است که با در نظر گرفتن ساختمان جمعیتی

)اندازه و ترکیب جمعیت( در یک زمان معین و حرکاتی )اندازه و ترکیب جمعیت( در یک زمان معین و حرکاتی شود )مانند تولد و مرگ و میر شود )مانند تولد و مرگ و میر ‌‌که بر جمعیت واقع میکه بر جمعیت واقع می

کند.کند.‌‌و مهاجرت( جامعه بشری را توصیف میو مهاجرت( جامعه بشری را توصیف می



جمعیت شناسی جمعیت شناسی ((DemographyDemography))

سایر تعاریف دموگرافی: سایر تعاریف دموگرافی: مطالعه علمي و توصيف و تحليل آماري ساختار و مطالعه علمي و توصيف و تحليل آماري ساختار و

حركات جمعيتهاي انساني، بررسي سياستهاي جمعيتي و حركات جمعيتهاي انساني، بررسي سياستهاي جمعيتي و هاي جمعيتي و عوامل هاي جمعيتي و عوامل روابط متقابلي كه ميان پديدهروابط متقابلي كه ميان پديده

اقتصادي اجتماعي و زيستي وجود دارد.اقتصادي اجتماعي و زيستي وجود دارد.

،علمي كه هدف آن بررسي جمعيت از جهات اندازه، علمي كه هدف آن بررسي جمعيت از جهات اندازهساختار، تغيير و تحول، حركات و خصوصيات مشترك از ساختار، تغيير و تحول، حركات و خصوصيات مشترك از

جنبه كمي و بررسي حركات زماني و مكاني و نيز ارتباط جنبه كمي و بررسي حركات زماني و مكاني و نيز ارتباط باشد.باشد.‌‌متقابل بين پديده هاي جمعيتي به لحاظ كيفي ميمتقابل بين پديده هاي جمعيتي به لحاظ كيفي مي



:)مطالعه ترکیب و حرکات مطالعه ترکیب و حرکات دموگرافی کمی )آماريجمعیت در زمان و مكان معين و جستجوی علل این جمعیت در زمان و مكان معين و جستجوی علل این

حرکاتحرکات:موارد مورد بررسي در جمعيت شناسي كمي:موارد مورد بررسي در جمعيت شناسي كمي

اندازه جمعيت – توزيع جمعيت – باروري و مرگ ومير اندازه جمعيت – توزيع جمعيت – باروري و مرگ وميرمهاجرت و نيروهاي فعال در جامعهمهاجرت و نيروهاي فعال در جامعه

:مطالعه خصوصیات کیفی )روحی، مطالعه خصوصیات کیفی )روحی، دموگرافی کیفیاخالقی و ...( که با علوم وراثت و اکولوژی انسانی هم اخالقی و ...( که با علوم وراثت و اکولوژی انسانی هم

رابطه دارد.رابطه دارد. ساختمان حركات جمعيتها را بيشتر از نقطه نظر بيولوژيكي و ساختمان حركات جمعيتها را بيشتر از نقطه نظر بيولوژيكي و

وراثت و تأثيراتي كه محيط اجتماعي و جغرافيايي در اين وراثت و تأثيراتي كه محيط اجتماعي و جغرافيايي در اين جمعيتها مي گذارد مورد بررسي قرار مي دهد.جمعيتها مي گذارد مورد بررسي قرار مي دهد.





تعاریفتعاریف

( جمعیت( جمعیتpopulationpopulation :):)اي از انسانها كه در اي از انسانها كه در ‌‌ مجموعه مجموعهها یا ها یا به صورت خانوادهبه صورت خانواده سرزمين معيني )شهر یا روستا(سرزمين معيني )شهر یا روستا(

خانوارها سكونت دائم دارند و در طول زمان بر حسب خانوارها سكونت دائم دارند و در طول زمان بر حسب ويژگيهاي مختلف )سن، جنس، وضع فعاليت، وضع ويژگيهاي مختلف )سن، جنس، وضع فعاليت، وضع

انداند‌‌اي يافتهاي يافته‌‌ازدواج( تركيب ويژهازدواج( تركيب ويژه:یا چند شخص که از نظر خون یا یا چند شخص که از نظر خون یا 22 تشکل تشکل خانواده:خانواده

فرزندخواندگی با هم منسوب شده باشندفرزندخواندگی با هم منسوب شده باشند:چند نفر که در غذا و مسکن مشترک هستند و چند نفر که در غذا و مسکن مشترک هستند و خانوار:خانوار

)برخالف خانواده نسبت )برخالف خانواده نسبت . .کنندکنند‌‌زیر یک سقف زندگی میزیر یک سقف زندگی مینسبی یا سببی در آن اهمیت ندارد(نسبی یا سببی در آن اهمیت ندارد(



چرا جمعیتها را مورد مطالعه چرا جمعیتها را مورد مطالعه قرار می دهیم؟قرار می دهیم؟

جمعیت مهمترین سرمایه و عامل تولید هر جمعیت مهمترین سرمایه و عامل تولید هرکشوراستکشوراست

در عین حال مصرف کننده نیز هست )نرخ رشد در عین حال مصرف کننده نیز هست )نرخ رشد سال بیشتر و مصرف سال بیشتر و مصرف 1515باالتر، جمعیت زیر باالتر، جمعیت زیر

بیشتر را به دنبال دارد(بیشتر را به دنبال دارد( وجود رابطه بین مسایل جمعیتی و سطح وجود رابطه بین مسایل جمعیتی و سطح

سالمت جامعهسالمت جامعه800800 سال قبل از میالد، زمان دو برابر شدن سال قبل از میالد، زمان دو برابر شدن

این این 20202020سال بود اما در سال سال بود اما در سال 42004200جمعیت، جمعیت، سال خواهد بود سال خواهد بود5050زمان زمان



دالیل افزایش جمعیت در سالیان دالیل افزایش جمعیت در سالیان اخیرچیست؟اخیرچیست؟

کاهش بیماریهای عفونیکاهش بیماریهای عفونی1.1.

افزایش امنیت غذاییافزایش امنیت غذایی2.2.

بهبود بهداشت عمومیبهبود بهداشت عمومی3.3.

بهبود وضعیت مسکنبهبود وضعیت مسکن4.4.

باالرفتن درآمدباالرفتن درآمد5.5.



0

10

20

30

40

50

60

70

80 Hakham

Sasan

Kharazm

Moghol

Safav

Ghajar

Ghaj-Pahl

1315

1325

1335

1345

1355

1365

1370

1385

Population according to Population according to WHO regionsWHO regions

WPRO: %28WPRO: %28 SARO: %25SARO: %25 EURO: %15EURO: %15 AMRO: %14AMRO: %14 AFRO: % 10AFRO: % 10

EMRO: %8EMRO: %8

Rating Ann R of Gr. Ys. for *2 in po

Stationary No Growth

Slow growth <0.5 >139

Moderate gr. 0.5-1 139 – 70

Rapid gr. 1.0 - 1.5 70 – 47

Very rapid gr. 1.5 – 2.0 47 – 35

Explosive gr. 2.0 – 2.5 35 – 28

Explosive gr. 2.5 – 3.0 28 – 23

Explosive gr. 3.0 – 3.5 23 – 20

Explosive gr. 3.5 – 4.0 20 - 18

Relation between growth rate and population

Global: Births per Global: Births per WomanWoman

Annual World Population Annual World Population GrowthGrowth

Why do Growth Rate Decrease Why do Growth Rate Decrease but the Population Continues to but the Population Continues to

RiseRise??

انواع جمعيتانواع جمعيت :بر اساس قلمرو زندگی

قانوني( )مقيمجمعيت( legal population) تمامي كساني كه تابعيت كشوري را دارند يا اهل منطقه اي

هستند اعم از اينكه هنگام سرشماري در محل حضور داشته باشند يا نداشته باشند

واقعي( )حاضرجمعيت( actual population ) تمامي كساني كه هنگام سرشماري در محل حضور داشته باشند

و مورد شمارش قرار گيرندجمعيت اصلي

جمعيتي،كل جمعيت مورد مطالعه را گويند بررسيهاي در)جمعيت فرعي )محدود

جمعيت بخش كوچكي از جمعيت اصلي را گويند



انواع جمعيتانواع جمعيتبر اساس حرکات جمعیت

بسته:جمعيت جمعيتي كه در افزايش يا كاهش آن، مهاجرت )دروني و بيروني(نقشي

ندارد و تغييرات آن، فقط از اختالف زاد و ولد و مرگ و مير ناشي مي شود

باز: جمعيت ،جمعيتي كه در افزايش يا كاهش آن، عالوه بر زاد و ولد و مرگ ومير

مهاجرت نيز دخالت مي نمايد

جمعیت ثابت

جمعیت بسته ای است که برای مدت طوالنی در معرض میزانهای ثابت

گیرد و میزان افزایش ساالنه این جمعیت به سوی ‌تولد و مرگ قرار می

کند‌مقدار ثابتی میل می



تركيب سني جمعيتتركيب سني جمعيت

( آنرا %( آنرا 4040هر جمعیتی که بیش از دو پنجم )هر جمعیتی که بیش از دو پنجم )%جمعیت جمعیت سال تشکیل دهد سال تشکیل دهد 1515افراد کمتر از افراد کمتر از

آیدآید‌‌به شمار میبه شمار میجوان جوان نسبت جوانی جمعیت در کشورهای در حال توسعه بیش از نسبت جوانی جمعیت در کشورهای در حال توسعه بیش از

..% وکمتر است% وکمتر است2525% و در کشورهای پیشرفته صنعتی % و در کشورهای پیشرفته صنعتی 4040 سال و باالتر سال و باالتر 6565هر جمعیتی که نسبت افراد هر جمعیتی که نسبت افراد

جمعیت سالخورده جمعیت سالخورده % باشد % باشد 1010از آن بیشتر از از آن بیشتر از آید.آید.‌‌به شمار میبه شمار می

است % است 55این نسبت در کشورهای در حال توسعه حداکثر این نسبت در کشورهای در حال توسعه حداکثر %% هم می % هم می 1616% تا % تا 1010ولی در کشورهای پیشرفته صنعتی بهولی در کشورهای پیشرفته صنعتی به

رسد.رسد.



تركيب سني جمعيتتركيب سني جمعيت سال را افراد در سنين كار سال را افراد در سنين كار 1515--6464افراد در سنين افراد در سنين

كمتر كمتر گويند و افراد گويند و افراد ‌‌ميمينيروي فعال نيروي فعال )توليد كننده( يا )توليد كننده( يا را افراد وابسته را افراد وابسته سال سال 6464 سال و بيشتر از سال و بيشتر از 1515از از

گويند. گويند.سربارسربار)مصرف كننده ( يا جمعيت )مصرف كننده ( يا جمعيت نسبت وابستگي )سرباری(= نسبت جمعيت مصرف نسبت وابستگي )سرباری(= نسبت جمعيت مصرف

100100كننده به جمعيت توليد كننده ضربدر كننده به جمعيت توليد كننده ضربدر هر قدر اين نسبت كوچكتر باشد جامعه از نظر هر قدر اين نسبت كوچكتر باشد جامعه از نظر

اقتصادي وضع بهتري دارد زيرا فعاليتهاي توليدي گروه اقتصادي وضع بهتري دارد زيرا فعاليتهاي توليدي گروه توليد كننده به جاي آنكه صرف تغذيه و نگهداري توليد كننده به جاي آنكه صرف تغذيه و نگهداري

ها شود براي توسعه و افزايش ها شود براي توسعه و افزايش مصرف كنندهمصرف كنندهرودرود فعاليتهاي اقتصادي بكار ميفعاليتهاي اقتصادي بكار مي





ساختار جمعیتساختار جمعیت

شکل و ترکیب جمعیت از نظر سن و جنسشکل و ترکیب جمعیت از نظر سن و جنس

که در هر زمان دال بر تغییراتی است که طی صد سال که در هر زمان دال بر تغییراتی است که طی صد سال ))گذشته بر میزانهای باروری، مرگ و میر و سایرعوامل گذشته بر میزانهای باروری، مرگ و میر و سایرعوامل

((موثر بر جمعیت رخ داده استموثر بر جمعیت رخ داده است

برای نشان دادن برای نشان دادن هرم جمعیت هرم جمعیت استفاده از استفاده ازترکیب جمعیتترکیب جمعیت

Age - Sex pyramidAge - Sex pyramid

Percent

Mal

e

Female

Age

gr

oups

:هرم جمعیت:هرم جمعیتبرای نمایش هندسی توزیع جمعیت بر حسب سن، برای نمایش هندسی توزیع جمعیت بر حسب سن،

نموداری تدوین می شود که به نام هرم جمعیت یا نموداری تدوین می شود که به نام هرم جمعیت یا هرم سنی معروف استهرم سنی معروف است

و براي درك بهتر ساختار جمعيتها و مقايسه آنها با و براي درك بهتر ساختار جمعيتها و مقايسه آنها با شود و به طور خالصه ساختار شود و به طور خالصه ساختار ‌‌يكديگر استفاده مييكديگر استفاده مي

کند. چون کند. چون ‌‌سنی و جنسی هر جمعیت را بیان میسنی و جنسی هر جمعیت را بیان میباشد هرم سنی–جنسی باشد هرم سنی–جنسی ‌‌اغلب به شکل هرم میاغلب به شکل هرم می

شود.شود.‌‌نامیده مینامیده می در هرم سنی جنسی، آثار و نتایج وقایع و در هرم سنی جنسی، آثار و نتایج وقایع و

رویدادهای جمعیتی گذشته مانند جنگ، مرگ و میر رویدادهای جمعیتی گذشته مانند جنگ، مرگ و میر ناشی از همه گیریها، بحرانهای اقتصادی و ناشی از همه گیریها، بحرانهای اقتصادی و

مهاجرت مشهود است.مهاجرت مشهود است.27


هرم جمعیتی دارای دو محور است: محور عمودی هرم جمعیتی دارای دو محور است: محور عمودیکه اختصاص به سن دارد و محور افقی که که اختصاص به سن دارد و محور افقی که

اختصاص به تعداد افراد در هر یک از دو جنس دارد؛ اختصاص به تعداد افراد در هر یک از دو جنس دارد؛ بدین ترتیب هر قدر از پایین هرم به طرف باال بدین ترتیب هر قدر از پایین هرم به طرف باال

| از شمار | از شمار برویم به سنین باالتر می رسیم و ضمنا برویم به سنین باالتر می رسیم و ضمناافراد در این سنین)نزد زنان و مردان( کاسته افراد در این سنین)نزد زنان و مردان( کاسته

می گردد و نمودار رفته رفته شکل یک هرم را به می گردد و نمودار رفته رفته شکل یک هرم را به خود می گیرد.خود می گیرد.

زنان در طرف راست و مردان در در چپ | | زنان در طرف راست و مردان در در چپ معموال معموالهرم نشان داده می شوند. هرم نشان داده می شوند.





بهترین هرم سنی هرمی است که بر اساس بهترین هرم سنی هرمی است که بر اساسسال کشیده شود و مناسب ترین بعدی که برای سال کشیده شود و مناسب ترین بعدی که برای ترسیم هرم های سنی پذیرفته شده، این است ترسیم هرم های سنی پذیرفته شده، این است که بین قاعده و ارتفاع آن یک رابطة منطقی که بین قاعده و ارتفاع آن یک رابطة منطقی وجود داشته باشد، یعنی طول محور عمودی وجود داشته باشد، یعنی طول محور عمودی

برابر دو سو�م طول محور افقی باشد. برابر دو سو�م طول محور افقی باشد. هرم سنی را می توان با تعداد مطلق افراد در هرم سنی را می توان با تعداد مطلق افراد در

هر سنی ترسیم کرد و یا با درصد آنها. نوع دوم، هر سنی ترسیم کرد و یا با درصد آنها. نوع دوم، از لحاظ مقایسه هرم ها اهمیت بیشتری دارد. از لحاظ مقایسه هرم ها اهمیت بیشتری دارد.



،هرم سنی از یک سو تاریخ جمعیت را نشان می دهد، هرم سنی از یک سو تاریخ جمعیت را نشان می دهدیعنی منعکس کننده رویداهای اجتماعی و اقتصادی یعنی منعکس کننده رویداهای اجتماعی و اقتصادی

خاصی است که در گذشته های تاریخی جامعه اتفاق خاصی است که در گذشته های تاریخی جامعه اتفاق افتاده و بر ترکیب جمعیتی کشور مؤثر واقع شده اند، افتاده و بر ترکیب جمعیتی کشور مؤثر واقع شده اند،

و از سوی دیگر تغییرات ساختار جمعیت را در اثر تولد و از سوی دیگر تغییرات ساختار جمعیت را در اثر تولدو مرگ و مهاجرت نمایان می سازد، یعنی نمودار وضع و مرگ و مهاجرت نمایان می سازد، یعنی نمودار وضع

جمعیت در یک لحظة معین است. جمعیت در یک لحظة معین است. گذشته از آن، هرم سنی جمعیت منعکس کنندة شرایط گذشته از آن، هرم سنی جمعیت منعکس کنندة شرایط

و بحران های اقتصادی و جنگ ها و انقالبات است و و بحران های اقتصادی و جنگ ها و انقالبات است و اپیدمی های ادواری اثر خود را بر آن باقی می گذارند. اپیدمی های ادواری اثر خود را بر آن باقی می گذارند.



به عنوان مثال در شکل زیر به هرم سنی آلمان به عنوان مثال در شکل زیر به هرم سنی آلمان ( در شکل توجه ( در شکل توجه 13751375))19961996که مربوط به سال که مربوط به سال

کنید که آثار مختلفی از اتفاقات گذشته را به کنید که آثار مختلفی از اتفاقات گذشته را به همراه دارد.همراه دارد.



در ضمن هرم سنی می تواند اثر مهاجرت را به خوبی در ضمن هرم سنی می تواند اثر مهاجرت را به خوبینمایش دهد. شکل زیر اثر مهاجرت را بر ساختار نمایش دهد. شکل زیر اثر مهاجرت را بر ساختار

را نشان را نشان 20002000جمعیتی امارات متحده عربی در سال جمعیتی امارات متحده عربی در سال می دهد، همانطور که می بینید در سن خاصی بر تعداد می دهد، همانطور که می بینید در سن خاصی بر تعداد

مردان این کشور اضافه شده استمردان این کشور اضافه شده است





هرمهای سنی هرمهای سنیجنسی جنسی

بازگوکننده بازگوکننده وقایع گذشته وقایع گذشته مانند جنگها، مانند جنگها،

قحطیها و قحطیها و مهاجرتها در مهاجرتها در

گروههای گروههای خاص هستند خاص هستند

که آثار آنها که آثار آنها هنوز باقی هنوز باقی

هستند:هستند:

-اطالعات بدست آمده از بررسی هرم سنی-اطالعات بدست آمده از بررسی هرم سنیجنسیجنسی

شکل عمومی هرمشکل عمومی هرماطالعاتی در مورد سن، توازن جنسی بین مردان و زناناطالعاتی در مورد سن، توازن جنسی بین مردان و زنان

سن جمعیت سن جمعیتدر جمعیت جوان قاعده هرم پهن و راس آن تیز استدر جمعیت جوان قاعده هرم پهن و راس آن تیز است

مهاجرتمهاجرت از آنجایی که بیشتر افرادی که مهاجرت می کنند افراد از آنجایی که بیشتر افرادی که مهاجرت می کنند افراد

جوان و بالغ هستند یک برون کوچی قابل مالحظه می جوان و بالغ هستند یک برون کوچی قابل مالحظه می تواند سبب مسن تر شدن جامعه گردد و بالعکس یک تواند سبب مسن تر شدن جامعه گردد و بالعکس یک

درون کوچی می تواند سبب جوان تر شدن جامعه گردد.درون کوچی می تواند سبب جوان تر شدن جامعه گردد.



Age-Sex PyramidsAge-Sex PyramidsHow does age structure How does age structure effect population growtheffect population growth??

Developing‌Country

Population Structure by Population Structure by Age & SexAge & Sex

Developed‌Country

Rapid versus Slow Population Growth

Negative versus Zero Population Negative versus Zero Population GrowthGrowth

شكل هرم سني يك كشور به سه عامل بستگي شكل هرم سني يك كشور به سه عامل بستگيدارد: دارد:

ـ تعداد مواليد در هر يك از نسلهاـ تعداد مواليد در هر يك از نسلها11

ـ تقليل تعداد افراد در اثر مرگ و مير ـ تقليل تعداد افراد در اثر مرگ و مير 22

ـ مهاجرت به كشور و يا مهاجرت از كشورـ مهاجرت به كشور و يا مهاجرت از كشور33

انواع اشکال هرم سنیانواع اشکال هرم سنی:: )مثلثي شكل )قاعده پهن و راس تیز( مثلثي شكل )قاعده پهن و راس تیز )استوانه اي شكل )پایه کم عرض تر و راس پهن تر( استوانه اي شكل )پایه کم عرض تر و راس پهن ترگالبي )گنبدي( شكلگالبي )گنبدي( شكل



مثلثیمثلثیهرم هرم : :

بدليل نرخ رشد باال بدليل نرخ رشد باال در حال توسعه در حال توسعه كشورهاي كشورهاي مثلثيمثلثيداراي هرم سني با قاعده وسيع يعني داراي هرم سني با قاعده وسيع يعني

مي باشند كه نشانه جوان بودن جمعيت است مي باشند كه نشانه جوان بودن جمعيت است )هرم سنی جمعیت جوان()هرم سنی جمعیت جوان(



ایای استوانهاستوانههرم هرم::

پيشرفتهپيشرفتهكشورهاي كشورهاي بدليل نرخ رشد پايين بدليل نرخ رشد پايين

اي اي ‌‌استوانهاستوانههرم سني هرم سني دارند كه نشانه كاهش دارند كه نشانه كاهش

جمعيت در گروههاي جمعيت در گروههاي سني جوان و افزايش سني جوان و افزايش در گروه سني باالتر و در گروه سني باالتر و

سالخوردگان است سالخوردگان است مثل ژاپن )هرم سنی مثل ژاپن )هرم سنی

جمعیت سالخورده(جمعیت سالخورده(



گنبدیگنبدیهرم هرم::

كشورهاي توسعه يافته و كشورهاي در حال كشورهاي توسعه يافته و كشورهاي در حال را با جديت را با جديت تنظيم خانواده تنظيم خانواده پيشرفتي كه برنامه پيشرفتي كه برنامه

كنند هرم سني گالبي شكل دارند كنند هرم سني گالبي شكل دارند ‌‌پيگيري ميپيگيري مياي است مانند اي است مانند ‌‌كه حد واسط مثلثي و استوانهكه حد واسط مثلثي و استوانه

کره،مالزی و سنگاپورکره،مالزی و سنگاپور هرم سنی کشور ایران به سمت گنبدی شکل پیش هرم سنی کشور ایران به سمت گنبدی شکل پیش

می رودمی رود

43



مقایسه مقایسه هرم هرم سنی سنی کشورهاکشورها

ی مختلفی مختلف



-5000 -4000 -3000 -2000 -1000 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

0-4

5-9

10-14

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70-74

75-79

80-84

85-89

90-94

95-99

100+

مذكر

مونث

1365هرم جمعيتي ايران – سرشماري سال



هرم هرم سنی سنی ایران ایران

7575سال سال

مطالعه مطالعه 13791379هرم جمعيتي ايران – سال هرم جمعيتي ايران – سال جمعيت وسالمتجمعيت وسالمت

95+90-9485-8980-8475-7970-7465-6960-6455-5950-5445-4940-4435-3930-3425-2920-2415-1910-14 5-09 0-04

0.02.04.06.08.0 0.0 2.0 4.0 6.0 8.0

‌مونث ‌مذكر



هرم هرم سنی سنی ایران ایران

8585سال سال



نشان می دهد كه نشان می دهد كه 7575هرم سنی در سال هرم سنی در سال تا تا 1010بیشترین جمعیت كشور را افراد بیشترین جمعیت كشور را افراد

میلیون نفر تشكیل میلیون نفر تشكیل 99 ساله با ساله با 1414داده اندداده اند

بیشترین جمعیت را افراد بیشترین جمعیت را افراد 8585در سال در سال ساله با همان میزان تشكیل ساله با همان میزان تشكیل 2424 تا تا 2020

داده اند. داده اند.





پهنای هرم برای اولین بار پس از دو دهه در کشور افزایش یافته است

هرم سنی و جنسی کل نمونه مطالعه در سال

1389

سال به هم خورده که سال به هم خورده که 2525 تا تا 1818طور که مالحظه میکنید، نظم هرم سنی در سنین طور که مالحظه میکنید، نظم هرم سنی در سنین همانهمان است که بیم خسارات جانی است که بیم خسارات جانی 13671367 تا تا 13611361ناشی از انفجار جمعیت ایران در سالهای ناشی از انفجار جمعیت ایران در سالهای

ناشی از ادامهی جنگ تحمیلی منجر به آن شده است. این موج انفجار جمعیت که در ناشی از ادامهی جنگ تحمیلی منجر به آن شده است. این موج انفجار جمعیت که در شهرت دارد، مانند ملخهایی که به مزارع حمله شهرت دارد، مانند ملخهایی که به مزارع حمله baby boombaby boomمسائل جامعهشناختی به مسائل جامعهشناختی به

میکنند به هر برههای از زمان که برسند ایجاد بحران )در اثر تقاضای فزاینده( میکنند. میکنند به هر برههای از زمان که برسند ایجاد بحران )در اثر تقاضای فزاینده( میکنند. baby boombaby boom ایران در همان ابتدا کشور را با بحران شیرخشک مواجه کرد. سپس وقتی ایران در همان ابتدا کشور را با بحران شیرخشک مواجه کرد. سپس وقتی

به سن مدرسه رسیدند، بحران کمبود فضای آموزشی در کشور به وجود آمد تا جایی که به سن مدرسه رسیدند، بحران کمبود فضای آموزشی در کشور به وجود آمد تا جایی که برخی مدارس مجبور شدند دوشیفته )صبح/ بعدازظهر( فعالیت کنند. در سنین کودکی باعث برخی مدارس مجبور شدند دوشیفته )صبح/ بعدازظهر( فعالیت کنند. در سنین کودکی باعث رشد قارچی کارخانههای پفکسازی و ... شدند. در سنین نوجوانی کارخانههای تولید دوچرخه رشد قارچی کارخانههای پفکسازی و ... شدند. در سنین نوجوانی کارخانههای تولید دوچرخه

و )کمی بعد( تولید موتورسیکلت چند برابر شدند. چند سال پیش کشور را با بحران کنکور و )کمی بعد( تولید موتورسیکلت چند برابر شدند. چند سال پیش کشور را با بحران کنکور و ورود به دانشگاه روبهرو کردند و در هر محفلی از معضل کنکور سخن رانده میشد و همه و ورود به دانشگاه روبهرو کردند و در هر محفلی از معضل کنکور سخن رانده میشد و همه

از این آب گلآلود در حال ماهیگیری بودند )آموزشگاهها، مدرسین، مؤلفین کتب از این آب گلآلود در حال ماهیگیری بودند )آموزشگاهها، مدرسین، مؤلفین کتب کمکآموزشی، ...(. اکنون این قشر به سنی رسیدهاند که در پی تشکیل زندگی و تهیهی کمکآموزشی، ...(. اکنون این قشر به سنی رسیدهاند که در پی تشکیل زندگی و تهیهی

را میتوان در رشد پیشبینی نشدهی را میتوان در رشد پیشبینی نشدهی baby boombaby boomمسکن برآمدهاند. نمونهای دیگر از اثر مسکن برآمدهاند. نمونهای دیگر از اثر سفرهای نوروزی جستجو کرد، زیرا این قشر به سنی رسیدهاند که ماهیت ذاتی آن سفرهای نوروزی جستجو کرد، زیرا این قشر به سنی رسیدهاند که ماهیت ذاتی آن

مسافرت و گردشگری است. مسافرت و گردشگری است.



شاخصهای توزیع و ساختار شاخصهای توزیع و ساختار جمعیتجمعیت

تراکم عمومیتراکم عمومی((General Density of General Density of Population=GDPPopulation=GDP))

GDPGDP==

،ساده ترین اطالع درباره جمعیت یک منطقه جغرافیایی، ساده ترین اطالع درباره جمعیت یک منطقه جغرافیایی( است. یعنی ( است. یعنی spatial distributionspatial distributionتوزیع مکانی جمعیت )توزیع مکانی جمعیت )

کنندکنند‌‌چند نفر در هر کیلومتر مربع آن سرزمین زندگی میچند نفر در هر کیلومتر مربع آن سرزمین زندگی می

60

تعداد جمعیت

مساحت )به کیلومتر مربع(




شاخصهای توزیع و ساختار شاخصهای توزیع و ساختار جمعیتجمعیت

زیستی:زیستی: تراکمتراکم

زیستیزیستی تراکمتراکم= =

62

تعداد جمعیت

مساحت زیر کشت)به هکتار(

در توزیع زیستی ارتباط بین زمینهای زیر کشت و در توزیع زیستی ارتباط بین زمینهای زیر کشت و جمعیتی که در یک کیلومتر مربع زندگی می نمایند جمعیتی که در یک کیلومتر مربع زندگی می نمایند

مورد محاسبه قرار می گیرد. مورد محاسبه قرار می گیرد. توان از دریاها و یا پرورش توان از دریاها و یا پرورش امروزه مواد غذایی را میامروزه مواد غذایی را می

ماهی بدست آورد بنابراین آنچه امروزه اهمیت ماهی بدست آورد بنابراین آنچه امروزه اهمیت دارد برقراری رابطه میان جمعیت و مجموع دارد برقراری رابطه میان جمعیت و مجموع

وسایلی است که افراد آن منطقه جهت تولید مواد وسایلی است که افراد آن منطقه جهت تولید مواد .غذایی در دسترس دارندغذایی در دسترس دارند


= متوسط بعد خانوار= متوسط بعد خانوار

بود بود 4.84.8 به میزان به میزان 7575بعد خانوار در ایران سالبعد خانوار در ایران سال كاهش یافته است. كاهش یافته است. 4.034.03 به به 8585كه در سال كه در سال

این آمار بدان معنی است كه میزان جمعیت این آمار بدان معنی است كه میزان جمعیت در یك خانوار كاهش یافته است.در یك خانوار كاهش یافته است.

63

کل جمعیت

تعداد خانوارها

بعد خانواربعد خانوار








Sex ratioSex ratio

The number of females per 1000 The number of females per 1000 malesmales

Sex composition of the population Sex composition of the population is affected by:is affected by: Sex ratio at birthSex ratio at birth Mortality conditions of males and Mortality conditions of males and

femalesfemales Sex selective migrationSex selective migration


تركيب جنسي جمعيتتركيب جنسي جمعيت كاهش زنان منجر به كاهش باروري و كاهش جمعيت كاهش زنان منجر به كاهش باروري و كاهش جمعيت

شودشود ميمي كاهش مردان منجر به كاهش فعاليت اقتصادي و افت كاهش مردان منجر به كاهش فعاليت اقتصادي و افت

شودشود توليد و ارائه خدمات ميتوليد و ارائه خدمات مي پس با توجه به وظايفي كه زنان و مردان هر جامعه اي پس با توجه به وظايفي كه زنان و مردان هر جامعه اي

مطابق با فرهنگ آن بر عهده دارند، توزيع متعادل آنها مطابق با فرهنگ آن بر عهده دارند، توزيع متعادل آنها در سطح آن جامعه كامال ضروري و اجتناب ناپذير استدر سطح آن جامعه كامال ضروري و اجتناب ناپذير است

براي سنجش توزيع جمعيت يك منطقه از شاخص نسبت براي سنجش توزيع جمعيت يك منطقه از شاخص نسبتكنيمكنيم‌‌جنسي استفاده ميجنسي استفاده مي

=نسبت جنسی=نسبت جنسی

68

تعداد مردانتعداد زنان


شاخص نسبت جنسی بطور جداگانه براي سنين يا شاخص نسبت جنسی بطور جداگانه براي سنين ياگروههاي سنی مختلف قابل محاسبه بوده و با افزایش گروههاي سنی مختلف قابل محاسبه بوده و با افزایش

یابد.یابد.‌‌سن کاهش میسن کاهش می 105105--103103اين نسبت در بدو تولد براي كليه جوامع بشري بين اين نسبت در بدو تولد براي كليه جوامع بشري بين

است. است. پسر متولد مي پسر متولد مي 105105--103103يعني به ازاي هر يكصد نفر دختر ،يعني به ازاي هر يكصد نفر دختر ،

شودشودکند.کند.‌‌اما بعد از تولد نسبت تغییر میاما بعد از تولد نسبت تغییر می

:به هم خوردن تركيب جنسي طي زمان به داليل زير است:به هم خوردن تركيب جنسي طي زمان به داليل زير استاختالف در مواليداختالف در مواليداختالف ميزان مرگ و ميراختالف ميزان مرگ و ميرمهاجرتمهاجرت

69


70

:شاخص سرباری:شاخص سرباری

افرادی که در صورت کسر قرار دارند از نظر کاری افرادی که در صورت کسر قرار دارند از نظر کاری بازدهی پایینی دارندبازدهی پایینی دارند

افرادی که در مخرج کسر هستند باید بار افراد صورت افرادی که در مخرج کسر هستند باید بار افراد صورت کسر را هم به دوش بکشند کسر را هم به دوش بکشند



Dependency ratioDependency ratio DR= N (65DR= N (65++ + 15 + 15-- )) / N(15 to / N(15 to

64)64)





74Dr Seyyed Alireza Moravveji Community Medicine Specialist

حركات جمعيتيحركات جمعيتيبررسي دگرگونيهايي كه در طول زمان بررسي دگرگونيهايي كه در طول زمان

معين در جمعيت يك منطقه رخ مي دهد معين در جمعيت يك منطقه رخ مي دهد حركات جمعيتي نام دارد. حركات جمعيتي نام دارد.

صرفا حركات جغرافيايي )مهاجرتها( صرفا حركات جغرافيايي )مهاجرتها( باشد بلكه هرگونه عاملي كه بر باشد بلكه هرگونه عاملي كه بر ‌‌نمينمي

تعداد جمعيتها تاثير بگذارد را در بر تعداد جمعيتها تاثير بگذارد را در بر گيردگيرد‌‌ميمي





فرایندهای موثر بر حرکات و تغییر فرایندهای موثر بر حرکات و تغییر جمعیتجمعیت

باروریباروری1.1.

مرگ و میرمرگ و میر2.2.

مهاجرتمهاجرت3.3.

ازدواجازدواج4.4.

وقایع اجتماعی )انقالب، جنگ و ...(وقایع اجتماعی )انقالب، جنگ و ...(5.5.

The relation is within five major The relation is within five major components:components:1.1. FertilityFertility

2.2. MortalityMortality

3.3. MigrationMigration

4.4. MarriageMarriage

5.5. Population motilityPopulation motility



باروریباروری

قابلیت تولید مثل یا توانایی بالقوه برای باروری قابلیت تولید مثل یا توانایی بالقوه برای باروری((fecundityfecundity))

عمل حقیقی تولید مثل یا توانایی بالفعل برای عمل حقیقی تولید مثل یا توانایی بالفعل برای((fertilityfertilityباروری )باروری )

:تعداد موارد باروری بستگی دارد به:تعداد موارد باروری بستگی دارد بهسن ازدواجسن ازدواجسطح تحصیالتسطح تحصیالت( سطح اجتماعی اقتصادی )سطح اجتماعی اقتصادیsocioeconomic socioeconomic

statusstatus))تنوع و دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداریتنوع و دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری



شاخصهای باروریشاخصهای باروری

( میزان موالید خام( میزان موالید خامCBRCBR))( میزان باروری عمومی( میزان باروری عمومیGFRGFR ) )( میزان باروری اختصاصی سنی( میزان باروری اختصاصی سنیASFRASFR))( میزان باروری کلی( میزان باروری کلیTFRTFR))نسبت جنسینسبت جنسیدرصد مرده زاییدرصد مرده زایی



( میزان موالید خام( میزان موالید خامCrude Birth Rate=CBRCrude Birth Rate=CBR:):)

)تعداد موالید زنده در یک سال تقسیم بر جمعیت منطقه در )تعداد موالید زنده در یک سال تقسیم بر جمعیت منطقه در 10001000وسط سال( ضربدر وسط سال( ضربدر

1717در ایران: در ایران:

تحت تأثیر ساختار سنی جمعیت است:تحت تأثیر ساختار سنی جمعیت است:

پایین خواهد پایین خواهد CBRCBR سال یا سالمند زیاد باشند سال یا سالمند زیاد باشند 1515اگر افراد زیر اگر افراد زیر بودبود

آیاآیاCBRCBR شاخص مناسبی برای ارزیابی میزان کلی باروری شاخص مناسبی برای ارزیابی میزان کلی باروری است؟ چرا؟است؟ چرا؟

main problem is that; all population are not main problem is that; all population are not at risk of child bearing.at risk of child bearing.









( میزان باروری عمومی( میزان باروری عمومیGross Fertility Rate=GFRGross Fertility Rate=GFR:):)

تا تا 1515)تعداد موالید زنده در یک سال تقسیم بر تعداد زنان )تعداد موالید زنده در یک سال تقسیم بر تعداد زنان 10001000ساله در وسط سال( ضربدر ساله در وسط سال( ضربدر 4949

GFR= × GFR= × 10001000

6161در ایران: در ایران: GFRGFRکند که از هر هزار زن در سن باروری چند کند که از هر هزار زن در سن باروری چند ‌‌ بیان می بیان می

شودشود‌‌فرزند زنده متولد میفرزند زنده متولد می Weak point: all females in the denominator are Weak point: all females in the denominator are

not at risk of pregnancynot at risk of pregnancy

تعداد موالید در طول یکسال

ساله در وسط 45-15تعداد زنان همان سال

میزان باروری عمومی نکاحیمیزان باروری عمومی نکاحی

((Marital General Fertility Rate=MGFRMarital General Fertility Rate=MGFR)):: سال در معرض باروری قرار ندارند سال در معرض باروری قرار ندارند 1515--4545از آنجا که همه زنان از آنجا که همه زنان

ساله ساله 1515--4545لذا در این میزان جمعیت مخرج کسر به زنان لذا در این میزان جمعیت مخرج کسر به زنان شود.شود.‌‌ازدواج کرده محدود میازدواج کرده محدود می

10001000 MGFRMGFR× =× =

چرا میزان باروری عمومی نکاحی بیشتر از میزان چرا میزان باروری عمومی نکاحی بیشتر از میزانباروری عمومی است؟باروری عمومی است؟

84

تعداد موالید در طول یکسال

ساله ازدواج کرده 45-15زنان همان سال



میزان باروری اختصاصی سنیمیزان باروری اختصاصی سنی

( ( Age Specific Fertility Rate=ASFRAge Specific Fertility Rate=ASFR:):)

)تعداد موالید زنده یک سال در هر گروه سنی تقسیم بر )تعداد موالید زنده یک سال در هر گروه سنی تقسیم بر 10001000تعداد زنان همان گروه سنی در وسط سال( ضربدر تعداد زنان همان گروه سنی در وسط سال( ضربدر

ساله ساله55به صورت تک سال یا گروههای سنی به صورت تک سال یا گروههای سنی

نشان دهنده الگوی باروری جامعه استنشان دهنده الگوی باروری جامعه است # of live birth for 1000 women in any age # of live birth for 1000 women in any age

groups.groups. This is an specific indicator for family This is an specific indicator for family

planning goals achievement.planning goals achievement.



( میزان باروری کلی( میزان باروری کلیTotal Fertility Rate=TFRTotal Fertility Rate=TFR:):)

10001000 تقسیم بر تقسیم بر55مجموع میزانهای باروری اختصاصی سنی ضربدر مجموع میزانهای باروری اختصاصی سنی ضربدر

سنجش مختصر و مفید باروری خالص یک زن در مقطع زمانی سنجش مختصر و مفید باروری خالص یک زن در مقطع زمانیمشخصمشخص

نشان دهنده تعداد متوسط کودکان یک زن در طول دوران باروری نشان دهنده تعداد متوسط کودکان یک زن در طول دوران باروریاو به شرطی که آن زن درطول دوران باروری خود با میزانهای او به شرطی که آن زن درطول دوران باروری خود با میزانهای

باروری اختصاصی سنی فعلی فرزند به دنیا آوردباروری اختصاصی سنی فعلی فرزند به دنیا آورد((1.61.6و در توسعه یافته ها و در توسعه یافته ها 3.33.3 )کشورهای در حال توسعه )کشورهای در حال توسعه 22در ایران: در ایران:

TFR; indicates total number of children which a women TFR; indicates total number of children which a women can bear if she obeys the current rates of fertility.can bear if she obeys the current rates of fertility.

م زتعدادم زتعدادم زتعدادم زتعداد







90

Family sizeFamily size Definition:Definition:

Common idiom: Common idiom: total number of persons in a total number of persons in a family.family.

Demography: Demography: Total number of children a woman Total number of children a woman has borne at a point in timehas borne at a point in time..

Completed family sizeCompleted family size

Indicates:Indicates: Total number of children borne Total number of children borne

by a woman during her by a woman during her childbearing age (15 – 45 y/o)childbearing age (15 – 45 y/o)

Total Fertility RateTotal Fertility Rate

Gives the approximate magnitude Gives the approximate magnitude of completed family size, which of completed family size, which depends on numerous factors:depends on numerous factors:

Duration of marriageDuration of marriage Education of coupleEducation of couple

The number of live births and living The number of live births and living childrenchildren

Desired family sizeDesired family size Etc…Etc…



میزان تجدید نسل ناخالص میزان تجدید نسل ناخالص

((Gross Reproduction RateGross Reproduction Rate = =GRRGRR))

تعداد متوسط کودکان دختر متولد شده از یک تعداد متوسط کودکان دختر متولد شده از یک زن که در طول دوره باروری خود به دنیا زن که در طول دوره باروری خود به دنیا

)بدون در نظر گرفتن مرگ و میر آنها()بدون در نظر گرفتن مرگ و میر آنها(خواهد آورد خواهد آورد

GRR=(GRR=(درصد موالید دختردرصد موالید دختر) × TFR) × TFR Number of girls which a married Number of girls which a married

woman can bear if she obeys the woman can bear if she obeys the current rates of fertility.current rates of fertility.



میزان تجدید نسل خالص میزان تجدید نسل خالص

((Net Reproduction RateNet Reproduction Rate = =NRRNRR))

تعداد فرزندان دختر متولد شده از یک زن که تا تعداد فرزندان دختر متولد شده از یک زن که تا سنین تولید مثل زنده می مانندسنین تولید مثل زنده می مانند

Number of girls which a newborn Number of girls which a newborn female can bear if she obeys the female can bear if she obeys the

current rates of fertility.current rates of fertility.

NRR= GRR ×L27NRR= GRR ×L27L27=L27= سالگی( سالگی(2727احتمال بقا تا سنین متوسط فرزندزایی)سن احتمال بقا تا سنین متوسط فرزندزایی)سن

95

NRRNRR مساوی یک : باروری در حد جایگزینی مساوی یک : باروری در حد جایگزینی)هر مادر یک دختر جایگزین می کند()هر مادر یک دختر جایگزین می کند(

NRR>1NRR>1 یعنی جمعیت زنان بیش از : یعنی جمعیت زنان بیش از : خودشان تجدید نسل می کنند.خودشان تجدید نسل می کنند.

NRR<1NRR<1 جمعیت زنان نمی توانند برای : جمعیت زنان نمی توانند برای : خودشان جایگزین کنند و رشد جمعیت منفی خودشان جایگزین کنند و رشد جمعیت منفی

است.است.

Net Reproduction RateNet Reproduction Rate

If NRR = 1, so:If NRR = 1, so:

two children per parents.two children per parents. If NRR < 1, reproductive If NRR < 1, reproductive

performance of the population is performance of the population is less than “replacement level”.less than “replacement level”.

Goal of NRR = 1, can be achieved Goal of NRR = 1, can be achieved only if at least %60 of the eligible only if at least %60 of the eligible couples are effectively practicing couples are effectively practicing family planning. family planning.

97

:نسبت جنسی در بدو تولد:نسبت جنسی در بدو تولد

:درصد مرده زایی:درصد مرده زایی









مرگ ومیرمرگ ومیر

ميزان خام مرگ و ميرميزان خام مرگ و مير( ( CDRCDR يا يا Crude Death RateCrude Death Rate))

تعداد مرگ در يك سال به ازاء هزار نفر جمعيتتعداد مرگ در يك سال به ازاء هزار نفر جمعيت

و براي و براي ساده ترین وسیله اندازه گیری میرایی استساده ترین وسیله اندازه گیری میرایی استارزيابي فعاليتهاي بهداشتي يك جامعه در طول ارزيابي فعاليتهاي بهداشتي يك جامعه در طول

زمانهاي متوالي مناسب استزمانهاي متوالي مناسب است

محدودیت: عدم امکان مقایسه در بین جوامع مختلف محدودیت: عدم امکان مقایسه در بین جوامع مختلف از نظر ترکیب سنی، جنسی، نژادیاز نظر ترکیب سنی، جنسی، نژادی

باال یا پایین بودن آن در يك مقطع زماني نشانه باال یا پایین بودن آن در يك مقطع زماني نشانه وضعیت بهداشتی جامعه نیستوضعیت بهداشتی جامعه نیست

در هزار در هزار6.56.5در ایران: در ایران:







105

ميزانهاي اختصاصي سنی مرگ وميرميزانهاي اختصاصي سنی مرگ ومير

((ASDR=Age Specific Death RateASDR=Age Specific Death Rate))

سودمند برای بررسی مشکالت بهداشتی و اولویت بندی در سودمند برای بررسی مشکالت بهداشتی و اولویت بندی دربرنامه ریزیهای بهداشتیبرنامه ریزیهای بهداشتی

هرچه میزان مرگ و میر اختصاصی سنی کمتر باشد امید هرچه میزان مرگ و میر اختصاصی سنی کمتر باشد امیدزندگی بیشتر خواهد بود.زندگی بیشتر خواهد بود.

CDRCDR به بررسی علل به بررسی علل ASDRASDRچگونه می توان با استفاده از چگونه می توان با استفاده از پرداخت؟پرداخت؟

میزان مرگ و میر اختصاصی جنسیمیزان مرگ و میر اختصاصی جنسی

((Sex Specific Death Sex Specific Death Rate=SSDRRate=SSDR))

10001000SSDRSSDR = = * *

میزان مرگ و میر مردان در هر گروه سنی بیشتر از میزان مرگ و میر مردان در هر گروه سنی بیشتر از زنان است.زنان است.

106

تعداد مرگ و میر از گروه سنی و جنسی معین در طول سالجمعیت همان گروه سنی و جنسی )وسط سال(



( ميزان مرگ نسبتي )ميزان مرگ نسبتيProportional Mortality Proportional Mortality RateRate))

آسان ترين راه براي برآورد بار يك بيماري در جامعهآسان ترين راه براي برآورد بار يك بيماري در جامعه| ميزان مرگ نسبتي بيماريهاي واگير: مفيد براي تعيين وسعت | ميزان مرگ نسبتي بيماريهاي واگير: مفيد براي تعيين وسعت )مثال )مثال

قابل پيشگيري با واكسن(قابل پيشگيري با واكسن(مرگهاي مرگهاي شاخص شاخصDALYDALY مناسب ترین راه براي محاسبه بار : مناسب ترین راه براي محاسبه بار :

يك بيماري در جامعهيك بيماري در جامعه( ميزان كشندگي( ميزان كشندگيCase Fatality RateCase Fatality Rate نحوه :) نحوه :)

محاسبه؟محاسبه؟Life ExpectancyLife Expectancyامید به زندگی امید به زندگی

بهترين نشانگر رشد اقتصادي اجتماعي است بهترين نشانگر رشد اقتصادي اجتماعي است

Life expectancyLife expectancy

Life expectancy (expectation on Life expectancy (expectation on life) in a given age is defined life) in a given age is defined

as:as: Average number of years which a Average number of years which a

person of that age may expect to person of that age may expect to live, according to:live, according to:

Mortality pattern prevalent in that Mortality pattern prevalent in that country.country.

Life expectancyLife expectancy

Life expectancy is as one of Life expectancy is as one of the best indicators of a the best indicators of a

country’s level of country’s level of development and of the development and of the

overall health status of its overall health status of its population. population.

روند افزايش اميد زندگي در ايران در فاصله سالهاي روند افزايش اميد زندگي در ايران در فاصله سالهاي آمار ايران – آمار ايران – بر اساس برآوردهاي مركز بر اساس برآوردهاي مركز13821382تا تا 13351335

سازمان مديريت و وزارت بهداشتسازمان مديريت و وزارت بهداشت

71.671.271.1

37.5

47.5

55.758.9

64.769.869.2

20

30

40

50

60

70

1335 1345 1355 1365 1370 1375 1380 1382-دفتراقتصاد

كالن

1382-معاونتسالمت-بابم

1382-معاونت

سالمت-بدونسالبم

ي

دگزن

يدام

مردهردوجنس

زن

111



مهاجرتمهاجرت

هم اکنون نقش کمی در میزان رشد جمعیتها هم اکنون نقش کمی در میزان رشد جمعیتهاکندکند‌‌بازی میبازی می

اما تأثیرگذار بر ترکیب سنی جنسی جمعیت اما تأثیرگذار بر ترکیب سنی جنسی جمعیتهست.هست.

جوانان مهاجرت می | | جوانان مهاجرت میاکثرا کنند و لذا بر هرم کنند و لذا بر هرم ‌‌اکثراگذارند )چگونه؟(گذارند )چگونه؟(‌‌سنی جمعیت تأثیر میسنی جمعیت تأثیر می



رشد جمعیترشد جمعیت

تحت تأثیر ورود و خروج افراد به جمعیتتحت تأثیر ورود و خروج افراد به جمعیت لذا هر سه عامل مرگ ومیر، باروری و مهاجرت لذا هر سه عامل مرگ ومیر، باروری و مهاجرت

بر میزان رشد جمعیت مؤثرندبر میزان رشد جمعیت مؤثرند

برای محاسبه این میزان نیازی به محاسبه مهاجرت نیست و برای محاسبه این میزان نیازی به محاسبه مهاجرت نیست و تنها با دو فرایند مرگ و میر و تولد قابل بررسی می باشدتنها با دو فرایند مرگ و میر و تولد قابل بررسی می باشد

درصد درصد 1.141.14در ایران:در ایران:

درصددرصد 1.51.5 در دنیا: در دنیا:

درصددرصد 0.10.1 در کشورهای توسعه یافته: در کشورهای توسعه یافته:

:میزان رشد طبیعی جمعیت:میزان رشد طبیعی جمعیتNatural Growth Rate(NGR)Natural Growth Rate(NGR) : عبارت از این است که هرسال به ازای هر هزار : عبارت از این است که هرسال به ازای هر هزار تعریفتعریف

نفر جمعیت چند نفر به جمعیت اضافه خواهد شد.نفر جمعیت چند نفر به جمعیت اضافه خواهد شد. براساس نتایج به دست آمده از سرشماری ملی سال براساس نتایج به دست آمده از سرشماری ملی سال

نفر نفر 846846 هزار و هزار و 472472 میلیون و میلیون و 7070، جمعیت كشور ، جمعیت كشور 13851385 5555 میلیون و میلیون و 6060 حدود حدود 7575اعالم شد، این میزان در سال اعالم شد، این میزان در سال

بدین ترتیب ساالنه یك میلیون بدین ترتیب ساالنه یك میلیون نفر بوده و نفر بوده و 488488هزار و هزار و . . نفر به جمعیت كشور اضافه شده استنفر به جمعیت كشور اضافه شده است

درصد بوده كه در درصد بوده كه در 1.961.96 ، ، 7575میزان رشد جمعیت در دهه میزان رشد جمعیت در دهه درصد رسیده است، بدین ترتیب نرخ رشد درصد رسیده است، بدین ترتیب نرخ رشد 1.611.61 به به 8585دهه دهه

درصد كاهش یافته درصد كاهش یافته 0.350.35جمعیت نسبت به دهه گذشته جمعیت نسبت به دهه گذشته است.است.













DemographicDemographic TransitionTransitionچرخه انتقال جمعيتيچرخه انتقال جمعيتي

چگونگي سير جمعيت در كشورهاي چگونگي سير جمعيت در كشورهايمختلفمختلف

55مرحله مرحله در جوامع مختلف، مشابه بوده فقط در جوامع مختلف، مشابه بوده فقط

زمان توقف در هر مرحله متفاوت استزمان توقف در هر مرحله متفاوت است





:مرحله اول:مرحله اول - لذا جمعيت ثابت - لذا جمعيت ثابت CDRCDRو و CBRCBR باال بودنباال بودن

عدم وجود روشهاي پيشگيري از بارداري و عدم عدم وجود روشهاي پيشگيري از بارداري و عدم روشهاي درماني و پيشگيري از بيماريهاروشهاي درماني و پيشگيري از بيماريها



:)مرحله دوم )افزايش اوليه(:مرحله دوم )افزايش اوليه

( ولي هنوز باال بودن ( ولي هنوز باال بودن CDRCDRكاهش مرگ ومير )كاهش مرگ ومير )( )جنوب آسيا – آفريقا(( )جنوب آسيا – آفريقا(CBRCBRمواليد )مواليد )

علت: بهبود بهداشت و دسترسي به خدمات علت: بهبود بهداشت و دسترسي به خدمات بهداشتي، كاهش بيماريهاي عفوني و ...بهداشتي، كاهش بيماريهاي عفوني و ...



:)مرحله سوم )افزايش ثانويه(:مرحله سوم )افزايش ثانويهCBRCBR و و CDRCDR اند ولي اند ولي ‌‌ يافته يافته هر دو كاهش هر دو كاهش

كمتر است )ايران( كمتر است )ايران(CBRCBRسرعت كاهش سرعت كاهش



:مرحله چهارم:مرحله چهارمCBRCBR و و CDRCDR هر دو كاهش- لذا جمعيت هر دو كاهش- لذا جمعيت

ثابتثابت

)اغلب كشورهاي صنعتي( )اغلب كشورهاي صنعتي(



:مرحله پنجم:مرحله پنجمCBRCBR كمتر از كمتر از CDRCDR لذا رشد منفي جمعيت - لذا رشد منفي جمعيت -

)آلمان و مجارستان( )آلمان و مجارستان(





تقسيم بندي جوامع بر اساس تقسيم بندي جوامع بر اساس رشد جمعيترشد جمعيت

جوامع سنتي:جوامع سنتي:1.1.

باال بودن تولدها و مرگ كودكانباال بودن تولدها و مرگ كودكان

افزايش جمعيت طي چند قرنافزايش جمعيت طي چند قرن

جوامع در حال گذار:جوامع در حال گذار:2.2.

باال بودن تولدها، مرگ كم كودكانباال بودن تولدها، مرگ كم كودكان

فاصله كم بين تولدها، زياد شدن سريع افراد فاصله كم بين تولدها، زياد شدن سريع افراد باروريباروريسنين سنين

ناپايدار بودن جمعيتناپايدار بودن جمعيت

ايران و بسياري از كشورهاي در حال توسعهايران و بسياري از كشورهاي در حال توسعه



جوامع متعادلجوامع متعادل3.3.

تولدها و مرگ كودكان كم استتولدها و مرگ كودكان كم است

تعادل بين تولد و مرگ بالغينتعادل بين تولد و مرگ بالغين

پايدار شدن جمعيت )فرانسه(پايدار شدن جمعيت )فرانسه(



تأثير رشد جمعيت بر زمان دو برابر شدن تأثير رشد جمعيت بر زمان دو برابر شدن جمعيتجمعيت

:مهمترين عامل مؤثر بر روند افزايش جمعيت: مهمترين عامل مؤثر بر روند افزايش جمعيتميزان رشد ساالنه جمعيتميزان رشد ساالنه جمعيت

دو برابر شدن جمعيت بر تمام نيازها و دو برابر شدن جمعيت بر تمام نيازها و تأثيرتأثيرشاخصها از جمله نسبت جمعيت به مساحتشاخصها از جمله نسبت جمعيت به مساحت

كاهش مداوم در منابع غذايي همزمان با رشد كاهش مداوم در منابع غذايي همزمان با رشدجمعيتجمعيت

علل: افزايش مصرف، كامش سطح زير كشتعلل: افزايش مصرف، كامش سطح زير كشت: در حال حاضر در هر دقيقه :در حال حاضر در هر دقيقه

232232( در روز(334000334000 تولد ) تولد )در روز 9797( در روز(140000140000 مرگ ) مرگ )در روز

تولد دو برابر مرگتولد دو برابر مرگ



جمعيت متناسبجمعيت متناسب

جمعيتي كه منابع موجود آن با ميزان جمعيت متعادل جمعيتي كه منابع موجود آن با ميزان جمعيت متعادلباشدباشد

يعني:يعني:

تمام افراد فعال كشور در مشاغل مختلف اجتماعي جذب تمام افراد فعال كشور در مشاغل مختلف اجتماعي جذب شده اند )نه مشاغل كاذب(شده اند )نه مشاغل كاذب(

از منابع كشور استفاده مناسب و بدون تخريب صورت از منابع كشور استفاده مناسب و بدون تخريب صورت مي گيردمي گيرد

كيلوكالري دريافت مي كند كيلوكالري دريافت مي كند25002500هر فرد روزانه هر فرد روزانه

درصد درآمد براي مواردي غير از غذا صرف درصد درآمد براي مواردي غير از غذا صرف 5050حداقل حداقل مي شودمي شود



وضعيت ايرانوضعيت ايران

12601260در سال در سال : :درصددرصد0/60/6 ميليون- نرخ رشد ساالنه ميليون- نرخ رشد ساالنه 5/75/7 جمعيت جمعيت

مثل جوامع سنتي – در مرحله اول چرخه جمعيت مثل جوامع سنتي – در مرحله اول چرخه جمعيت شناسيشناسي

13001300در سال در سال:: تا تا 12601260 ميليون نفر طي ميليون نفر طي 22- افزايش - افزايش 1/41/4 نرخ رشد نرخ رشد

13101310 و نيز همين تعداد تا و نيز همين تعداد تا 13001300 درصددرصد3/93/9 : : 13641364بيشترين رشد جمعيت در سال بيشترين رشد جمعيت در سال:جوان بودن جمعيت ايران:جوان بودن جمعيت ايران

حتي اگر زوجها دو فرزند هم داشته باشند: انفجار حتي اگر زوجها دو فرزند هم داشته باشند: انفجار ديگري در پيش استديگري در پيش استجمعيت جمعيت

منابع طرح سؤال برای منابع طرح سؤال برای امتحان از مبحث جمعیت امتحان از مبحث جمعیت

شناسی:شناسی:موارد مطرح شده در کالسموارد مطرح شده در کالس1.1.- - 1111فصل فصل كتاب جامع بهداشت عمومي: كتاب جامع بهداشت عمومي: 33جلد جلد 2.2.

تا تا 15471547: جمعيت شناسي پزشكي )صفحه : جمعيت شناسي پزشكي )صفحه 33گفتار گفتار 15571557 ) )

)قابل دانلود از وب سایت دانشگاه، صفحه گروه پزشکی )قابل دانلود از وب سایت دانشگاه، صفحه گروه پزشکی ((medical demographymedical demography به نام به نام pdfpdfفایلفایلاجتماعی: اجتماعی:

o سؤاالت اختیاری این مبحث )نمره تشویقی سؤاالت اختیاری این مبحث )نمره تشویقی کتاب کتاب 15731573 تا تا 15581558(: از صفحه (: از صفحه 2020عالوه برعالوه بر

فوقفوق132


Documents

دفتر سلامت خانواده و جمعيت از زير مجموعههاي معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی: