Îáè

êíîâ

åí ï

÷åëî

ÿä, Ê

àëèí

Áîò

åâ

Áúëãàðñêîòî äðóæåñòâî çà çàùèòà íà ïòèöèòå (ÁÄÇÏ) èçêàçâà ñúðäå÷íè áëàãîäàðíîñòè íà âñè÷êè ó÷àñòíèöè â ìîíèòîðèíãà íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè (ÌÎÂÏ). Ñúùî òàêà èçêàçâàìå áëàãîäàðíîñòè íà àäìèíèñòðàöèèòå íà çàùèòåíèòå òåðèòîðèè, ïàðòíüîðè ïî ïðîåêòà. Ñðåä òÿõ ñà ÄÏÏ „Ðèëñêè ìàíàñòèð“, ÄÏÏ „Ñòðàíäæà“, ÄÍÏ „Öåíòðàëåí Áàëêàí“.

Áëàãîäàðíîñòè êúì ä-ð Ãåîðãè Ïîïãåîðãèåâ, Ñòîé÷î Ñòîé÷åâ, Åäèòà Äèôîâà, Jana Skorpilova,

Petr Vorisek è âñè÷êè îñòàíàëè, äîïðèíåñëè çà àíàëèçà íà äàííèòå.

ÁËÀÃÎÄÀÐÍÎÑÒÈ ÊÚÌ Ó×ÀÑÒÍÈÖÈÒÅ

Ñíèìêà êîðèöà: Ðúæäèâîãóøî ëèâàäàð÷å, ñíèìêà: Áîðèñ Áåë÷åâ

Ïðåïîðú÷èòåëåí íà÷èí íà öèòèðàíå: Õðèñòîâ, É. 2015. Øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèòå ïòèöè â Áúëãàðèÿ: òåíäåíöèè çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. Áúëãàðñêî äðóæåñòâî çà çàùèòà íà ïòèöèòå. Ïðèðîäîçàùèòíà ïîðåäèöà. Êíèãà 32 ÁÄÇÏ. Ñîôèÿ

Òîçè äîêóìåíò å ðàçðàáîòåí è îòïå÷àòàí â ðàìêèòå íà ïðîåêò „Ïòèöèòå çà õîðàòà è õîðàòà çà ïòèöèòå: ñ äîáðà âîëÿ çà àêòèâíî îïàçâàíå íà ïðèðîäàòà“, ôèíàíñèðàí â ðàìêèòå íà Ïðîãðàìà BG03 â Áúëãàðèÿ ïî Ôèíàíñîâèÿ ìåõàíèçúì íà Åâðîïåéñêîòî èêîíîìè÷åñêî ïðîñòðàíñòâî 2009 – 2014 ã.“.Ïðîåêòúò å íà îáùà ñòîéíîñò 26 586 åâðî, êàòî ïðåäîñòàâåíàòà áåçâúçìåçäíà ïîìîù å â ðàçìåð îò 23 927 åâðî.Öÿëàòà îòãîâîðíîñò çà ñúäúðæàíèåòî íà äîêóìåíòà ñå íîñè îò Áúëãàðñêîòî äðóæåñòâî çà çàùèòà íà ïòèöèòå è ïðè íèêàêâè îáñòîÿòåëñòâà íå ìîæå äà ñå ïðèåìà, ÷å òîçè äîêóìåíò îòðàçÿâà îôèöèàëíîòî ñòàíîâèùå íà Ôèíàíñîâèÿ ìåõàíèçúì íà Åâðîïåéñêîòî èêîíîìè÷åñêî ïðîñòðàíñòâî è Îïåðàòîðà íà Ïðîãðàìàòà – Ìèíèñòåðñòâîòî íà îêîëíàòà ñðåäà è âîäèòå.

Ñåë

ñêà

ëÿñò

îâèö

à, É

îðäà

í Õ

ðèñò

îâ

ÑÚÄÚÐÆÀÍÈÅ

Íàêðàòêî 4Óâîä 5Ìåòîäè 6

Ñúáèðàíå íà äàííèòå 6Àíàëèç íà äàííèòå 7Ïîêðèòèå 2015 ã. 9Êàêâî âèäÿõìå ïðåç 2015 ã.? 10

Ñúñòîÿíèå íà ïòèöèòå â Áúëãàðèÿ 2015-2015 ã. 14Ïòèöèòå è çåìåäåëèåòî 20Àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè è ïòèöèòå 21Åôåêòúò îò ñóáñèäèèòå 24Ïòèöèòå è ãîðèòå 25Ïòèöè íà „äðóãè“ òèïîâå ìåñòîîáèòàíèÿ 25Óìåíèÿòà íà äîáðîâîëöèòå è êà÷åñòâî íà 27 äàííèòåSmartBirds.org 28

Çàêëþ÷åíèå 30

Îáùèÿò èíäåêñ íà 38 øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíè âèäà ïòèöè íàìàëÿâà ñ 9% çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.

Èíäåêñúò íà ïòèöèòå îò çåìåäåë-ñêèòå çåìè íàìàëÿâà ñ 18% çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.

Íàìàëÿâàùèòå âèäîâå ñà 21% îò âñè÷êè 71 îöåíåíè âèäà, à óâåëè÷àâàùè-òå ñà 18%.

Ïðåç 2014 ã. ñà ðåãèñòðèðàíè îáùî 153 âèäà ïòèöè.

Îöåíåíî å ñúñòîÿíèåòî íà 71 âèäà ïòèöè çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.

Ñðåä âèäîâåòå ñ íàé-íåáëàãîïðèÿò-íà òåíäåíöèÿ ñà ðúæäèâîãóøîòî ëèâà-äàð÷å (–68%), ùèãëåöúò (–52%) è îáèê-íîâåíèÿò ñêîðåö (–41%).

Íàé-çíà÷èòåëíî óâåëè÷åíèå èìà ïðè ãîëÿìîòî áåëîãóøî êîïðèâàð÷å.

Âèäîâåòå ñúñ ñòàáèëíî ñúñòîÿíèå ñà ãóãóòêàòà, êóêóâèöàòà, ñâðàêàòà, ñîéêàòà, ÷èíêàòà, ÷åðâåíîãúðáàòà ñâðà÷êà è ÷åðíîãëàâàòà îâåñàðêà.Ñðåä îñíîâíèòå çàïëàõè çà ñúñòîÿíèå-òî íà ïòèöèòå â çåìåäåëñêèòå çåìè ñå î÷åðòàâàò ïðåìàõâàíåòî íà õðàñòè-òå, ðàçîðàâàíåòî íà çàòðåâåíèòå ïëîùè è óïîòðåáàòà íà ïåñòèöèäè.

Ñèâ

î êà

ìåí

àð÷å

, Éîð

äàí

Õðè

ñòîâ

4

ÍÀÊÐÀÒÊÎ

5

Ìîíèòîðèíãúò íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè (ÌÎÂÏ) èìà çà öåë äà îöåíè ñúñòîÿíèåòî íà øèðîêî ðàçïðîñ-òðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè, êîèòî äà ïîñëóæàò êàòî èíäèêàòîð çà ïðîìåíè-òå â ñðåäàòà, â êîÿòî æèâåÿò ïòèöè-òå è õîðàòà. ×ðåç òîçè èíäèêàòîð ñå îöåíÿâà óñòîé÷èâîñòòà íà ïîëèòèêè-òå è çåìåäåëñêèòå ïðàêòèêè â Áúëãà-ðèÿ è Åâðîïà.

 Åâðîïà èíäåêñúò íà ïòèöèòå, îáèòà-âàùè çåìåäåëñêèòå çåìè, ïîêàçâà, ÷å òå íàìàëÿâàò ñúñ çíà÷èòåëíè òåìïîâå êàêòî íà íàöèîíàëíî, òàêà è íà ðåãèî-íàëíî íèâî.

Íàñòîÿùàòà îöåíêà ïîêðèâà ðåçóëòà-òèòå çà åäèíàäåñåòãîäèøåí ïåðèîä – îò 2005 äî 2015 ã. Äîêëàäúò âêëþ÷âà îïèñàíèå íà ïîëçâàíàòà ìåòîäèêà è òåíäåíöèèòå íà âèäîâåòå.

Ïðåç 2015 ã. âúâåäîõìå ïîëçâàíåòî íà ìîáèëíî ïðèëîæåíèå SmartBirds Pro, ñ ÷èÿòî ïîìîù ñå ñúáèðàò ïî-òî÷íè äàííè çà íàáëþäàâàíèòå ïòèöè.

ÓÂÎÄ

Ïðèëàãàíèÿò ïîäõîä çà ñúáèðàíå è àíàëèç íà äàííè-òå çà ïòèöèòå å àäàïòèðàí îò ñõåìàòà çà ìîíèòî-ðèíã íà ãíåçäÿùèòå âèäîâå, èçïîëçâàíà âúâ Âåëèêî-áðèòàíèÿ (Risely et al. 2010). Áðîåíåòî ñå îñúùåñò-âÿâà îò äîáðîâîëöè â ò.íàð. ïëîùàäêè ñ ðàçìåð 1õ1 êì, èçáðàíè íà ïîëóñëó÷àåí ïðèíöèï â öÿëàòà ñòðàíà.

ÌÅÒÎÄÈ

Âñÿêà ïëîùàäêà ñå ïîñåùàâà äâà ïúòè ãîäèøíî ïðåç ïåðèîäà 15 àïðèë – 15 þíè ñ åäèí ìåñåö èíòåðâàë ìåæäó ïîñåùåíèÿòà. Ïðåáðîÿâàíåòî íà ïòèöèòå ñå îñúùåñòâÿâà ïî äâå óñïîðåäíè ïúòåêè, íàðå÷åíè òðàíñåêòè. Íàáëþäàâàíèòå èíäèâèäè ñå çàïèñâàò ñïîðåä ðàçñòîÿíèåòî îò ïðåáðîèòåëÿ: ñúîòâåòíî 0 – 25 ì, 25 – 100 ì, 100 – 250 ì. Òîçè íà÷èí íà áðîåíå ñå èçïîëçâà è âúâ Ôèíëàíäèÿ, Èðëàíäèÿ, Ëàòâèÿ, Ïîëøà, Ñëîâåíèÿ è äð.

Ñúáèðàíå íà äàííèòå

Ïúòåêèòå, ïî êîèòî ñå èçâúðøâà áðîåíåòî, ñà ðàçïîëîæåíè íà ðàçñòîÿíèå ïîíå 250 ì åäíà îò äðóãà.

6

Çà èçãîòâÿíåòî íà òåíäåíöèèòå ñå ïîëçâàò ñòîé-íîñòèòå çà íàáëþäàâàíèòå ïòèöè îò ïúðâîòî èëè îò âòîðîòî áðîåíå îò ïëîùàäêè, êîèòî ñà áðîåíè ïîíå òðè ãîäèíè. Çà âèäîâå, êîèòî ãíåçäÿò ðàíî, èçïîëçâàìå äàííè îò ïúðâîòî ïîñåùåíèå, à çà òåçè, êîèòî ñà ìèãðèðàùè è ïðèñòèãàò ó íàñ ïî-êúñíî ïðåç ãîäèíàòà, èçïîëçâàìå äàííèòå îò âòîðîòî áðîåíå èëè ìàêñèìàëíèòå ñòîéíîñòè îò äâåòå ïîñåùåíèÿ. Ñ ïîìîùòà íà òåçè êðèòåðèè ïðè èçáîðà íà äàííè öåëèì äà îòáåëåæèì íàé-áëèçêèòå ñòîé-íîñòè íà ðåàëíî ãíåçäÿùèòå äâîéêè.

Ñúñòîÿíèåòî íà âèäîâå è òåõíèòå òåíäåíöèè ñå îöåíÿâàò ñúñ ñïåöèàëèçèðàí ïðîãðàìåí ïðîäóêò, íàðå÷åí BirdSTATs. Òåíäåíöèè ñå èçãîòâÿò ñàìî çà âèäîâåòå, çà êîèòî èìà äîñòàòú÷íî äàííè è êîèòî îòãîâàðÿò íà îïðåäåëåíè êðèòåðèè. Çà ïîëó÷àâàíå íà ôèíàëíàòà ñåëåêöèÿ îò âèäîâå íàëàãàìå äâà äîïúëíèòåëíè êðèòåðèÿ: 1) âèäúò äà å óñòàíîâåí â ïîíå 20 ïëîùàäêè è 2) ñòàíäàðòíàòà ãðåøêà ïðè òåíäåíöèÿòà äà å SE < 0,05.

Âñè÷êè îöåíåíè âèäîâå ñå âêëþ÷âàò â ãðóïàòà „øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíè“ è 38 îò òÿõ ó÷àñòâàò â îáùèÿ èíäåêñ çà ñúñòîÿíèåòî íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè â Áúëãàðèÿ. Òàçè ãðóïà „øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíè“ âèäîâå ñå ñúñòîè îò ïòèöèòå íà çåìåäåëñêèòå çåìè, ïòèöèòå íà ãîðèòå è ïòèöè íà äðóãè òèïîâå ìåñòîîáèòàíèÿ, âêëþ÷èòåëíî ãðàäñêà ñðåäà è âèäîâå, êîèòî îáèòàâàò ïîâå÷å îò åäèí òèï ñðåäà.

×ðåç ãåîìåòðè÷íà ïðîãðåñèÿ âêëþ÷âàìå äàííèòå çà âñÿêà ãðóïà ìåñòîîáèòàíèå, çà äà èçãîòâèì èíäåêñ íà ïòèöèòå îò ñúîòâåòíèÿ òèï ìåñòîîáèòàíèå.

Àíàëèç íà äàííèòå

Ãîðà

, Éîð

äàí

Õðè

ñòîâ

7

Ãîðà

, Éîð

äàí

Õðè

ñòîâ

Áðîÿò íà ïëîùàäêèòå, áðîåíè ïðåç ãîäèíèòå, å ïîñî÷åí âúâ ôèãóðà 1. Çà èçãîòâÿíåòî íà òåíäåíöèèòå çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. ñà ïîëçâàíè äàííè çà 188 ïëîùàäêè, êîèòî ñà áðîåíè ïîíå òðè ãîäèíè.

Âñå îùå èìà íåäîñòèã íà ïëîùàäêè íà âèñîêà íàäìîðñêà âèñî÷èíà. Ðåçóëòàòè îò àíàëèçè ïîêàçâàò, ÷å ìíîçèíñòâîòî îò ïëîùàäêèòå ñà äî 1000 ì è èìà åäâà 12, êîèòî ñà íàä 1200. Òàçè ëèïñà íà ïîêðèòèå íå ïîçâîëÿâà îöåíÿâàíå íà ñúñòîÿíèåòî íà âèäîâåòå îò èãëî-ëèñòíè ãîðè, âèñîêîàëïèéñêè ëèâàäè è äðóãè ìåñòîîáèòàíèÿ íàä òàçè íàä-ìîðñêà âèñî÷èíà.Ãåîãðàôñêîòî ðàçïðåäåëåíèå íà ïðîá-íèòå ïëîùàäêè ñå ïîäîáðÿâà çíà÷èòåë-íî ñïðÿìî ïðåäõîäíàòà ãîäèíà.

ÏÎÊÐÈÒÈÅ 2015 Ã.

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

129

155

119 108

97

107 111

129 131

107

83

БРОЙ ПЛОЩАДКИ

Ôèãóðà 1. Áðîé íà èçñëåäâàíèòå ïëîùàäêè çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.

28°0'0"E

28°0'0"E

27°0'0"E

27°0'0"E

26°0'0"E

26°0'0"E

25°0'0"E

25°0'0"E

24°0'0"E

24°0'0"E

23°0'0"E

23°0'0"E

44°0

'0"N

44°0

'0"N

43°0

'0" N

43°0

' 0"N

42°0

'0"N

42° 0

'0"N

Легендаплощадки за мониторингброени поне 3 години впериода 2005 -2015

9

Îò íà÷àëîòî íà ïåðèîäà íà ïðîâåæäà-íå íà ìîíèòîðèíãà îò 2005 äî 2015 ã. ñà ðåãèñòðèðàíè 217 âèäà, èëè 52% îò îáùî 420 âèäà ïòèöè, óñòàíîâåíè â Áúëãàðèÿ. Âñÿêà ãîäèíà ó÷àñòíèöèòå ðåãèñòðèðàò ìåæäó 150 è 170 âèäà, êàòî ïðåç 2015 ã. ñà ðåãèñòðèðàíè îáùî 153 âèäà â 83 ïëîùàäêè.

Íàé-÷åñòî ñðåùàíèòå âèäîâå ïðåç 2015 ã. â 83 ïëîùàäêè ñà:

123456789

10

Обикновен скорецСелска лястовицаЮжен славейОбикновена кукувицаСива овесаркаГолям синигерЧервеногърба сврачкаКосАвлигаСврака

49474543424241414039

Най-често срещаните видове

бройплощадки

Íàé-ãîëÿì áðîé âèäîâå â ïëîùàäêà: 46 – Èçòî÷-íè Ðîäîïè (LG9124)Íàé-ìàëúê áðîé âèäîâå â ïëîùàäêà: 4 – Ñîôèÿ (GN0154)Áðîé ïëîùàäêè ñ ïîâå÷å îò 30 âèäà: 15Áðîé ïëîùàäêè ñ ïî-ìàëêî îò 5 âèäà: 3

ÊÀÊÂÎ ÂÈÄßÕÌÅ ÏÐÅÇ 2015 Ã.?

Ñêî

ðåö

, Áîð

èñ Á

åë÷å

â

10

Çà äà óñïååì äà îöåíèì òåíäåíöèÿòà â ïîïóëàöèÿòà íà äàäåí âèä, å íåîáõîäè-ìî òîé äà å ðåãèñòðèðàí â ïîíå 20 ïðîáíè ïëîùàäêè.

Íàé-÷åñòî ñðåùàíèÿò âèä â 188 ïëîùàäêè, ïîëçâàíè çà àíàëèç å îáèêíî-âåíàòà êóêóâèöà, ðåãèñòðèðàíà â 90% îò òÿõ. Äðóãèòå, íàé-÷åñòî ñðåùàíè âèäîâå ñà ñåëñêà ëÿñòîâèöà (â 86% îò ïëîùàäêèòå), îáèêíîâåí ñêîðåö (85%), ÷åðâåíîãúðáà ñâðà÷êà (81%), ñèâà îâå-ñàðêà (80%), ñâðàêà (80%), ïîëñêà ÷ó÷ó-ëèãà (78%), þæåí ñëàâåé (78%), êîñ (76%), àâëèãà (75%)

Âèäîâåòå ñ íàé-ìàëêî íàáëþäåíèÿ ïðåç 2015 ã. â 83 ïëîùàäêè ñà:

Видове с най-малко наблюдения

бройплощадки

123456789

10

Полска бъбрицаВодна бъбрицаГорска ушата соваБелоопашат мишеловГорска дърволазкаРечен дъждосвирецБелобуза рибаркаСтепен блатарКачулата кукувицаГълъб хралупар

1111111111 Ï

îëñê

à áú

áðèö

à, É

îðäà

í Õ

ðèñò

îâ

Êóê

óâèö

à, Á

îðèñ

Áåë

÷åâ

Êóêóâèöàòà å íàé-÷åñòî ñðåùàíàòà ïòèöà â ïëîùàäêèòå çà ìîíèòîðèíã, ðåãèñòðèðàíà â 90% îò âñè÷êè 188 ïëîùàäêè, ïîëçâàíè çà öåëèòå íà îöåíêàòà.

13

ÑÚÑÒÎßÍÈÅ ÍÀ ÏÒÈÖÈÒÅ Â ÁÚËÃÀÐÈß 2005 – 2015 Ã.

Ôèãóðà 2. Èíäåêñ çà ñúñòîÿíèåòî íà ïîïóëàöèèòå íà 38 øèðîêîðàçïðîñòðàíåíè âèäà ïòèöè â Áúëãàðèÿ çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.

Îáùèÿò áðîé îöåíåíè âèäîâå ïðåç 2015 ã. å 71, êîåòî å íàé-âèñîêèÿò áðîé îöåíåíè âèäîâå äî ìîìåíòà è ñ 9 ïîâå÷å îò 2014 ã. Òîâà ïîêàçâà ïîâè-øàâàíå íà áðîÿ íàáëþäåíèÿ è ïîäîáðÿ-âàíå íà êà÷åñòâîòî íà äàííèòå.

Èíäåêñúò çà ñúñòîÿíèåòî íà 38 âèäà ïòèöè â Áúëãàðèÿ, îáèòàâàùè çåìå-

äåëñêè çåìè, ãîðè è ãðàäñêà ñðåäà, íàìàëÿâà ñ 9% çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã. (ôèãóðà 2), äîêàòî ïðè ïðåäõîäíàòà îöåíêà ïðåç 2014 ã. ñïàäúò áå ñ 13%. Òîâà çàáàâÿíå íà íåãàòèâíèòå ïðîöå-ñè è òåíäåíöèè âñå îùå íå å äîñòà-òú÷íî, çà äà ñå ñòàáèëèçèðà ñúñòîÿ-íèåòî èì.

Ñúñòîÿíèå íà øèðîêîðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè â Áúëãàðèÿ 2005 - 20015 (çà 38 âèäà)

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

общоБългария

птици на земеделските земи

птици на горите

други местообитания

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

140

ИН

ДЕК

С (%

)

414

ÎÖÅÍÊÀÒÀ ÍÀ ÑÚÑÒÎßÍÈÅÒÎ ÍÀ ØÈÐÎÊÎÐÀÇÏÐÎÑÒÐÀÍÅÍÈÒÅ ÂÈÄÎÂÅ ÏÒÈÖÈ ÑÀ ÁÀÇÈÐÀ ÍÀ ÎÁÙÎ 3474 ÊÌ ÎÁÕÎÄÅÍÈ ÒÐÀÍÑÅÊÒÈ È 3244 ×ÀÑÀ ÄÎÁÐÎÂÎËÅÍ ÒÐÓÄ ÍÀ Ó×ÀÑÒÍÈÖÈÒÅ /405 ÐÀÁÎÒÍÈ ÄÍÈ/.

Ìîí

èòîð

èíã,

Éîð

äàí

Õðè

ñòîâ

СРАВНЕНИЕ НА ТЕНДЕНЦИИТЕ ПРИ ВИДОВЕТЕ ПРЕЗ 2014 И 2015 Г.

0 %

10 %

20 %

30 %

40 %

50 %

2014 (n = 62)

2015 (n = 71)

неопределенанамаляваща нарастващастабилна

4538

18

13

23

15

27

21

Ôèãóðà 4. Ñðàâíåíèå íà òåíäåíöèèòå ïðè âèäîâåòå ïðåç 2014 è 2015 ã.

Умеренонамаляващи

Умереноувеличаващи

Стабилни

Силно намаляващи

Силно увеличаващи

Неопределени

18%

15%

23%3%

3%

38%

Ôèãóðà 3. Ðàçïðåäåëåíèå íà âèäîâåòå ñïîðåä êàòåãîðèèòå òåíäåíöèè â ÷èñëåíîñòòà íà ïîïóëàöèèòå èì (71 âèäà)

КАТЕГОРИИ НА ТЕНДЕНЦИИТЕ 2005 - 2015

16

Îñâåí âêëþ÷åíèòå â èíäåêñà 38 âèäà óñïÿõìå äà îöåíèì ñúñòîÿíèåòî íà îùå 33 âèäà ïòèöè. Ïðåç 2015 ã. ñà äîáàâåíè äåâåò íîâè âèäà, êîèòî îòãîâàðÿò íà êðèòåðèèòå çà îöåíêà íà òåíäåíöèÿ â ïîïóëàöèÿòà èì: ïîñåâíà âðàíà, ãîðñêà áúáðèöà, ñèâà ìóõîëîâêà, îðåõ÷å, äåáå-ëîêëþíà ÷ó÷óëèãà, ìàëúê ÿñòðåá, èìåëîâ äðîçä, äúëãîîïàøàò ñèíèãåð è ÿñòðåáîãóøî êîïðèâàð÷å, äîñòèãàéêè îáùî 71 îöåíåíè âèäà – ðåçóëòàò îò äúëãîãîäèøíî íàòðóïâàíèòå äàííè è íàöèîíàëíîòî ïîêðèòèå íà ñõåìàòà çà ìîíèòîðèíã. Êàòåãîðèèòå íà òåíäåí-öèèòå íà îöåíåíèòå âèäîâå ñà ãðóïè-ðàíè âúâ ôèãóðà 3.

Ïðåç 2015ã. ñå ðåãèñòðèðà ïîäîáðÿâà-íå â ñúñòîÿíèåòî íà ïòèöèòå â ñðàâ-íåíèå ñ 2014 ã. Íàòðóïâàíåòî íà äàííè ïîçâîëÿâà äà ñå îöåíè ñúñòîÿíèåòî íà ïî-ãîëÿì ïðîöåíò âèäîâå è äà íàìàëåÿò òåçè ñ íåîïðåäåëåíà òåíäåíöèÿ îò 45% ïðåç 2014 äî 38% ïðåç 2015 ã. Âèäîâåòå, êîèòî ñå óâåëè÷àâàò ïðåç 2015 ã. (18%), ñà ñ 5% ïîâå÷å îò òåçè ïðåç 2014 ã. (13%). Âèäîâåòå, êîèòî íàìàëÿâàò, ñà ïî-ìàëêî ïðåç 2015 (21%) ñïðÿìî 2014 ã. (27%) (ôèãóðà 4).

Ïðåç 2015 ã. íàìàëÿâàùèòå âèäîâå ñà ñðàâíèòåëíî çíà÷èì ïðîöåíò îò îáùèÿ áðîé âèäîâå. Ïîëîæèòåëíîòî å, ÷å ïòèöèòå ñúñ ñòàáèëíà òåíäåíöèÿ â ïîïóëàöèÿòà ñà ïîâå÷å îò òåçè ïðåç 2014 ã. Ñðàâíèòåëíî âèñîêèÿò ïðîöåíò íà âèäîâåòå ñ íåîïðåäåëåíà òåíäåíöèÿ ïîêàçâà íåîáõîäèìîñòòà îò ïðîäúëæàâàíå è ðàçøèðÿâàíå íà ñõåìàòà çà ÌÎÂÏ çà íàòðóïâàíå íà îùå äàííè è ïîäîáðÿâàíå íà ïîêðèòèå-òî íà âèäîâåòå, êàêâîòî ñå çàñâèäå-òåëñòâà.

Äåá

åëîê

ëþíà

÷ó÷

óëèã

à, É

îðäà

í Õ

ðèñò

îâ

Òàáëèöà 1. Òåíäåíöèè â ïîïóëàöèèòå íà âñè÷êè îöåíåíè âèäîâå çà ïåðèîäà 2005 - 2015 ã.

ÍÀÐÀÑÒÂÀÙÀ ÒÅÍÄÅÍÖÈß Ãîëÿìî áåëîãóøî êîïðèâàð÷å 226.52 102

Êîëõèäñêè ôàçàí 97.87 43 Ãîëÿì ñèíèãåð 48.92 135 Ãîðñêà çèäàðêà 30.61 38 Ãîðñêà ÷ó÷óëèãà 97.62 40 Åëîâ ïåâåö 108.34 59 ×åðâåíîãðúäêà 102.11 63 ×åðåí áúðçîëåò 54.55 98×åðåøàðêà 46.60 63 Þæåí ñëàâåé 33.82 147 ßñòðåáîãóøî êîïðèâàð÷å 374.21 37 ÑÒÀÁÈËÍÀ ÒÅÍÄÅÍÖÈßÀâëèãà -5.44 141Ãîëÿì ïúñòúð êúëâà÷ -11.69 105Ãîëÿìî ÷åðíîãëàâî êîïðèâàð÷å 36.44 94Ãðàäñêà ëÿñòîâèöà -6.62 118Ãóãóòêà -25.52 94Ãóðãóëèöà 15.21 111Êîñ 5.64 143Îáèêíîâåí ìèøåëîâ -4.05 140Îáèêíîâåíà êóêóâèöà -19.58 170Îáèêíîâåíà ÷èíêà -16.65 111Ïàïóíÿê -15.98 101Ñâðàêà -18.07 150Ñîéêà -17.80 126×åðâåíîãúðáà ñâðà÷êà -16.37 153×åðíîãëàâà îâåñàðêà -11.62 103×åðíîøèïà âåòðóøêà (Êåðêåíåç) 23.89 108

ÍÀÌÀËßÂÀÙÀ ÒÅÍÄÅÍÖÈßÁÿëà ñòúð÷èîïàøêà* -54.02 68Áÿë ùúðêåë -63.15 113Ãîðñêà áúáðèöà -74.02 31Äîìàøíî âðàá÷å -30.86 128Æúëòà ñòúð÷èîïàøêà -29.31 112Îáèêíîâåí ï÷åëîÿä* -19.91 121Îáèêíîâåí ñêîðåö -40.56 159Ïîëñêà ÷ó÷óëèãà -28.71 148Ðúæäèâîãóøî ëèâàäàð÷å -67.96 66Ñåëñêà ëÿñòîâèöà -27.03 162Ñèâà âðàíà -48.52 112Ñèâà îâåñàðêà -36.14 151Ñèâà ÷àïëà -51.43 49Ñèðèéñêè ïúñòúð êúëâà÷ -56.50 69×àâêà -55.92 57Ùèãëåö -51.55 108Ïîñåâíà âðàíà -92.69 57

ÍÅÎÏÐÅÄÅËÅÍÀ ÒÅÍÄÅÍÖÈßÃðàäèíñêà îâåñàðêà 19.23 71Ãðèâÿê 82.73 53Äåáåëîêëþíà ÷ó÷óëèãà -6.63 23Äîìàøíà ÷åðâåíîîïàøêà 25.54 32Äúëãîîïàøàò ñèíèãåð 108.79 46Æúëòà îâåñàðêà 34.99 53Çåëåí êúëâà÷ 19.86 67Çåëåíèêà -45.69 104Çåëåíîãëàâà ïàòèöà 74.58 47Èìåëîâ äðîçä 12.79 34Èñïàíñêî âðàá÷å 119.93 45Êà÷óëàòà ÷ó÷óëèãà -48.88 93Ìàëêî áåëîãóøî êîïðèâàð÷å 17.44 72Ìàëúê ìàñëèíîâ ïðèñìåõóëíèê -64.27 33Ìàëúê ÿñòðåá 8.24 46Ìî÷óðíî øàâàð÷å 38.07 33Îðåõ÷å -23.12 33Ïîåí äðîçä 138.68 79Ïîëñêî âðàá÷å 87.6 111Ïúäïúäúê -54.23 110Ñèâà ìóõîëîâêà -23.49 48Ñèí ñèíèãåð 85.49 49Òðúñòèêîâî øàâàð÷å 46.3 41×åðâåíîêðúñòà ëÿñòîâèöà 97.51 52×åðâåíîãëàâà ñâðà÷êà -40.84 40×åðíîãóøî ëèâàäàð÷å -45.36 41×åðíî÷åëà ñâðà÷êà -30.31 82

Ïàï

óíÿê

, Áîã

äàí

Áîå

â

Ïîñî÷åíèòå öèôðè â òàáëèöàòà ñëåäâà äà ñå èíòåðïðåòèðàò ñ âíèìàíèå, îñîáåíî òåçè çà âîäîëþáèâèòå âèäîâå, êàòî ñèâà ÷àïëà è çåëåíîãëàâà ïàòèöà, êîèòî ÷åñòî ñå ðåãèñòðèðàò èçâúí ìåñòàòà çà ãíåçäåíå è ïî âðåìå íà ìèãðàöèÿ. Ðåçóëòàòèòå çà ðàííî ãíåç-äÿùè âèäîâå, êàòî êúëâà÷èòå è íÿêîè ñèíèãåðè, ñúùî ñëåäâà äà ñå èíòåðïðå-òèðàò ñ âíèìàíèå. Òåçè âèäîâå ñå ðåãè-ñòðèðàò ïî-òðóäíî ïðåç ìåñåöèòå íà áðîåíå èëè èìàò èçëåòåëè ìàëêè, êîèòî íå áè ñëåäâàëî äà ñå çàïèñâàò îò ïðåáðîèòåëèòå. Ñúùî òàêà ðåçóë-òàòèòå çà òðóäíè çà ðàçïîçíàâàíå âèäîâå, êàòî ìî÷óðíîòî øàâàð÷å ñúùî ñëåäâà äà ñå èíòåðïðåòèðàò ñ âíèìà-íèå, òúé êàòî âåðîÿòíî ñà ïîäöåíåíè. Âúïðåêè òåçè óòî÷íåíèÿ çà âúçìîæíè ïðîïóñêè â äàííèòå, óñòàíîâåíèòå òåíäåíöèè ñà íàé-ïðåäñòàâèòåëíèòå è íàé-äîáðèòå íàëè÷íè äàííè â ìîìåí-òà, îïèñâàùè ñúñòîÿíèåòî íà øèðîêî ðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè ó íàñ.

* Ïðè áÿëàòà ñòúð÷èîïàøêà è îáèêíî-âåíèÿ ï÷åëîÿä ñå çàáàâÿ ñïàäúò â íåãà-òèâíàòà òåíäåíöèÿ ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè.

19

Ñúñòîÿíèåòî íà çåìåäåëñêèòå çåìè ñå ïðåäñòàâÿ ÷ðåç ñúñòîÿíèåòî íà 17 âèäà ïòèöè, ãðóïèðàíè â èíäåêñ. Òîé å åäèí îò îñíîâíèòå èíäèêàòîðè, îöåíÿ-âàùè Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè è óñòîé÷èâîñòòà íà çåìåäåëñêèòå ïîëèòèêè. Ñúùî òàêà èíäåêñúò å âêëþ÷åí â Íàöèîíàëíàòà ñèñòåìà çà ìîíèòîðèíã íà áèîëîãè÷íî-òî ðàçíîîáðàçèå. ÁÄÇÏ ïîäãîòâÿ è ïðå-äîñòàâÿ íà Èçïúëíèòåëíà àãåíöèÿ ïî îêîëíà ñðåäà (ÈÀÎÑ) åæåãîäíî èíôîð-

Ïòèöèòå èçåìåäåëèåòî

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

60

70

80

90

100

110

ИНДЕКС НА ПТИЦИТЕ В ЗЕМЕДЕЛСКИТЕ ЗЕМИ 2005 - 2015 Г. (17 ВИДА)

ИН

ДЕК

С (%

)

99,1100 99,1

92,593,6 93,9

86,7

93,1

82,5

95,298,3

Изт

очни

к: Б

ълга

рско

дру

жес

тво

за з

ащит

а на

пти

ците

B

irdLi

fe B

ulga

ria |

ww

w.b

spb.

org/

mon

itorin

g

1  èíäåêñà ñà âêëþ÷åíè ñëåäíèòå 17 âèäà: áÿë ùúðêåë, ÷åðíîøèïà âåòðóøêà (êåðêåíåç), ïúäïúäúê, ãóðãóëèöà, ïàïóíÿê, êà÷óëàòà ÷ó÷óëèãà, ïîëñêà ÷ó÷óëèãà, ñåëñêà ëÿñòîâèöà, æúëòà ñòúð÷èîïàøêà, ãîëÿìî áåëîãóøî êîïðèâàð÷å, ÷åðâåíîãúðáà ñâðà÷êà, îáèêíîâåí ñêîðåö, ïîëñêî âðàá÷å, ùèãëåö, ãðàäèíñêà îâåñàðêà, ÷åðíîãëàâà îâåñàðêà è ñèâà îâåñàðêà.

ìàöèÿ çà äàííèòå îò ìîíèòîðèíãà íà øèðîêîðàçïðîñòðàíåíèòå âèäîâå ïòèöè çà öåëèòå íà Íàöèîíàëíèòå äîêëàäè çà ñúñòîÿíèåòî è îïàçâàíåòî íà îêîëíàòà ñðåäà â Áúëãàðèÿ.

Ïðè íàñòîÿùàòà îöåíêà èíäåêñúò íà ïòèöèòå îò çåìåäåëñêèòå çåìè ïðî-äúëæàâà äà íàìàëÿâà äî –18%, äîêàòî ïðè ïðåäõîäíàòà îöåíêà çà ïåðèîäà 2005 – 2014 ã. òå íàìàëÿâàõà ñ –13% (ôèãóðà 4).

Ôèãóðà 5. Èíäåêñ íà ïîïóëàöèÿòà íà ïòèöèòå, îáèòàâàùè çåìåäåëñêèòå çåìè (17 âèäà) 1

20

Òåíäåíöèèòå ïðè âèäîâå ñå âëèÿÿò ñèëíî îò óïðàâëåíèåòî íà çåìåäåëñêè-òå çåìè â ðåçóëòàò íà øèðîêî ïðèëàãà-íèòå ïîëèòèêè, çàñÿãàùè ñúñòîÿíèåòî èì. Òàêàâà ïîëèòèêà å è àãðîåêîëîãè÷íà-òà, êîÿòî îïðåäåëÿ ñóáñèäèè çà åäèíèöà ïëîù â çàâèñèìîñò îò ïðèëàãàíåòî íà ñúîòâåòíàòà àãðîåêîëîãè÷íà ñõåìà.

Åäíà îò îñíîâíèòå ïðè÷èíè çà íàìàëÿ-âàíåòî íà âèäîâåòå å ðàçîðàâàíåòî íà çàòðåâåíèòå ïëîùè, îñíîâíî ñ öåë ïîëó-÷àâàíå íà äèðåêòíèòå ïëàùàíèÿ íà ïëîù â ðàìêèòå íà Îáùàòà ñåëñêîñòî-ïàíñêà ïîëèòèêà (ÎÑÏ). Îò äðóãà ñòðàíà, îñêúäíàòà èíôîðìèðàíîñò íà çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè è/èëè íåòî÷íà-òà èíôîðìàöèÿ îòíîñíî ñðîêîâå è èçèñêâàíèÿ ïî ïðèëàãàíåòî íà àãðîåêî-ëîãè÷íèòå äåéíîñòè, âîäè äî ëèïñà íà èíòåðåñ îò ñòðàíà íà ôåðìåðèòå æèâîòíîâúäè ïî îòíîøåíèå íà àãðîåêî-ëîãè÷íèòå ñõåìè çà ïàñèùà è äî òÿõíî-

òî ñëàáî ïðèëàãàíå â áúëãàðñêîòî çåìå-äåëèå. Åäíî ïî-àêòèâíî è ïî-øèðîêî ïðè-ëàãàíå íà àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè, ñâúðçàíè ñ îïàçâàíåòî è/èëè âúçñòàíî-âÿâàíåòî íà åñòåñòâåíèòå ïàñèùà è ëèâàäè, êàêòî è îïàçâàíå è ñúçäàâàíå íà ïîäõîäÿùè ìåñòîîáèòàíèÿ çà ïòèöèòå, áè ìîãëî äà äîïðèíåñå ñúùåñòâåíî çà çàïàçâàíåòî è ïîäîáðÿâàíåòî íà ïîïó-ëàöèÿòà íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè. Ñúùî òàêà å íåîáõîäèìî äà ñå îöåíè êàêâà å ðîëÿòà íà çàìÿíàòà íà çúðíå-íî-æèòíèòå êóëòóðè ñ òåõíè÷åñêè êóëòóðè êàòî ðàïèöà è âëèÿíèåòî íà èíòåíçèôèêàöèÿòà â îáðàáîòâàåìèòå çåìè âúðõó ïòèöèòå îò çåìåäåëñêèòå çåìè.

Àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè, ñóáñèäè-ðàíè îò Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè ïî ìÿðêà 10 „Àãðîåêî-ëîãèÿ è êëèìàò“, êàêòî è êîìïåíñàòîð-íè ïëàùàíèÿ ïî ìÿðêà 12 „Ïëàùàíèÿ ïî Íàòóðà 2000 è Ðàìêîâàòà äèðåêòèâà çà âîäèòå“, öåëÿò óñòîé÷èâîòî ïîëç-âàíå íà ïðèðîäíèòå ðåñóðñè â çåìåäåë-ñêèòå àãðîöåíîçè è ñà ðàçïðåäåëåíè â íÿêîëêî íàïðàâëåíèÿ:

Âúçñòàíîâÿâàíå è ïîääúðæàíå íà çàòðåâåíè ïëîùè ñ âèñîêà ïðèðîäíà ñòîéíîñò (ÂÏÑ 1);

Ïîääúðæàíå íà ìåñòîîáèòàíèÿòà íà çèìóâàùèòå âèäîâå ãúñêè è ëèâàäåí áëàòàð â îáðàáîòâàåìè çåìè ñ îðíèòî-ëîãè÷íî çíà÷åíèå;

Ïîääúðæàíå íà ìåñòîîáèòàíèÿòà íà öàðñêèÿ îðåë è åãèïåòñêèÿ ëåøîÿä â îáðàáîòâàåìè çåìè ñ îðíèòîëîãè÷íî çíà÷åíèå;

Êîíòðîë íà ïî÷âåíàòà åðîçèÿ;Ïàñòîðàëèçúì (òðàäèöèîííà ïàøà);Îïàçâàíå íà çàñòðàøåíè îò èç÷åç-

âàíå ìåñòíè ïîðîäè, âàæíè çà ñåëñêîòî ñòîïàíñòâî;

Îïàçâàíå íà çàñòðàøåíè îò èç÷åç-âàíå ìåñòíè ñîðòîâå, âàæíè çà ñåëñêî-òî ñòîïàíñòâî;

Ìÿðêà „Плащания ïî Íàòóðà 2000“ – êîìïåíñàòîðíè ïëàùàíèÿ çà çåìåäåëñêè çåìè.

Àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè è ïòèöèòå

21

Íàé-ïîïóëÿðíà ñðåä çåìåäåëñêèòå ñòî-ïàíè å ìÿðêàòà çà Íàòóðà 2000, âêëþ÷-âàùà êîìïåíñàöèè çà ñëåäíèòå çàáðàíè â çîíè îò åâðîïåéñêàòà åêîëîãè÷íàòà ìðåæà Íàòóðà 2000: 1) çàáðàíà çà ïðå-ìàõâàíå íà õàðàêòåðèñòèêèòå íà ëàíä-øàôòà (ñèíîðè, åäèíè÷íè è ãðóïà äúð-âåòà), ïðè ïîëçâàíåòî íà çåìåäåëñêè çåìè êàòî òàêèâà; 2. çàáðàíà çà êîñåíå íà ëèâàäèòå äî 1 þëè; 3. çàáðàíà çà êîñåíå íà ëèâàäèòå îò ïåðèôåðèÿòà êúì öåíòúðà, ñ áúðçîäâèæåùà ñå òåõ-íèêà è ïðåäè 15 þëè; 4. çàáðàíà çà êîñåíå íà ëèâàäèòå îò ïåðèôåðèÿòà êúì öåíòúðà, ïðåäè 15 þíè; 5. çàáðàíà

çà èçïîëçâàíåòî íà íåñåëåêòèâíè ñðåä-ñòâà çà áîðáà ñ âðåäèòåëèòå â ñåëñêî-òî ñòîïàíñòâî; 6. çàáðàíà çà èçïîëçâà-íåòî íà ïåñòèöèäè è ìèíåðàëíè òîðîâå â ïàñèùà è ëèâàäè. Âñè÷êè òåçè çàáðàíè îáëàãîäåòåëñòâàò âèäîâå êàòî ëèâàäíèÿ äúðäàâåö è ïòèöèòå, ñâúðçàíè ñ õðàñòè (ñâðà÷êè, îâåñàðêè, êîïðèâàð÷åòà è äðóãè), è ãðàáëèâè ïòèöè, õðàíåùè ñå ñ äðåáíè ãðèçà÷è (êåðêåíåç, ìèøåëîâ). Òàçè ìÿðêà áåëåæè ìíîãîêðàòåí ðàñòåæ â çàÿâÿâàíèòå ïëîùè, êàòî ñòàðòèðà ïðè 117 õèëÿäè õà, çàÿâåíè ïðåç 2012 ã., è äîñòèãà äî íàä 420 õèëÿäè õà ïðåç 2015 ã.

ЗАЯВЕНИ ПЛОЩИ ЗА ПОДПОМАГАНЕ ПО МЯРКА “ПЛАЩАНЕ ПО НАТУРА 2000”

2012 2013 2014 2015

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

400000

450000ха

Изт

очни

к: Д

ърж

авен

фон

д зе

мед

елие

по

данн

иза

зая

вява

ните

пло

щи

по м

ярка

та п

рез

годи

ните

Ôèãóðà 6. Çàÿâåíè ïëîùè çà ïîäïîìàãàíå

22

Àãðîåêîëîãè÷íàòà äåéíîñò çà ïîääúð-æàíå íà ìåñòîîáèòàíèÿòà íà öàðñêèÿ îðåë è åãèïåòñêèÿ ëåøîÿä â îáðàáîòâà-åìè çåìè ñ îðíèòîëîãè÷íî çíà÷åíèå å åäíà îò íàé-íåïîïóëÿðíèòå äåéíîñòè ñðåä çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè. Òÿ âêëþ÷-âà ïðåâðúùàíå íà îáðàáîòâàåìèòå çåìè, êîèòî ñà ìåñòîîáèòàíèÿ íà öàð-ñêèÿ îðåë (Aquila heliaca) èëè åãèïåò-ñêèÿ ëåøîÿä (Neophron percnopterus), â ïàñèùà è ïîñëåäâàùîòî èì åêñòåíçèâ-íî ïîääúðæàíå. Çàÿâåíèòå ïëîùè ïî òàçè ìÿðêà íå íàäõâúðëÿò 300 õà çà âñÿêà îò ãîäèíèòå ïðåç ïåðèîäà 2012 – 2015 ã. Òàçè àãðîåêîëîãè÷íà äåéíîñò èìà îãðîìåí ïîòåíöèàë çà îñèãóðÿâàíå íà õðàíèòåëíà áàçà è ãíåçäîâè ìåñòî-îáèòàíèÿ íà ãîëÿì áðîé âèäîâå õèùíè ïòèöè, îñâåí çà ñâåòîâíî çàñòðàøåíè-òå – öàðñêè îðåë è åãèïåòñêè ëåøîÿä.

Àãðîåêîëîãè÷íèòå äåéíîñòè, âêëþ÷âà-ùè ïîääðúæêà íà òðåâíèòå ìåñòîîáè-òàíèÿòà ÷ðåç ïàøà èëè êîñåíå, ñà ñðàâ-íèòåëíî ïîïóëÿðíè ñðåä ñòîïàíèòå è åæåãîäíî ñå çàÿâÿâàò ìåæäó 7 è 20 õèëÿäè õà. Äàííèòå îò çàÿâåíèòå ïëîùè ïîêàçâàò, ÷å íÿìà ÿñíî èçðàçåíà ðàçëèêà â ïðåäïî÷èòàíèÿòà íà ñòîïà-íèòå äà ïîääúðæàò ìåñòîîáèòàíèÿòà ÷ðåç ïàøà èëè êîñåíå. Ïîääúðæàíåòî íà çàòðåâåíèòå ïëîùè ãè ïðåäïàçâà îò ñóêöåñèÿ, à òðåâíîòî ìåñòîîáèòàíèå ñå ïîëçâà îò ëàëóãåðè è íàçåìíî ãíåçäÿ-ùè ïòèöè, êàòî îò êëþ÷îâî çíà÷åíèå å îñòàâÿíåòî íà ìîçàå÷íî ðàçïîëîæåíè õðàñòè è äúðâåòà.

Ïðèëàãàíåòî íà àãðîåêîëîãè÷íèòå äåé-íîñòè îò Ïðîãðàìàòà çà ðàçâèòèå íà ñåëñêèòå ðàéîíè áåëåæè âèñîê èíòåðåñ åäâà ïðåç 2015 ã. ïðè ñòàðòèðàíåòî íà íîâèÿ ïðîãðàìåí ïåðèîä ÏÐÑÐ 2014 – 2020 ã. Êàòî íÿêîè îò íàé-âàæíèòå àãðîåêîëîãè÷íè äåéíîñòè çà ïîääúðæà-íå íà òðåâíèòå ìåñòîîáèòàíèÿ âñå îùå èìàò òâúðäå ñëàáà ïîïóëÿðíîñò ñðåä çåìåäåëñêèòå ñòîïàíè è ñà ñúïðî-âîäåíè ñ ìíîæåñòâî ïðåäèçâèêàòåë-ñòâà çà òÿõ.

ÐÀÁÎÒÀÒÀ Ñ ÔÅÐÌÅÐÈ Å Ñ ÖÅË ÃÀÐÀÍÒÈÐÀÍÅ ÍÀ ÓÑÒÎÉ×ÈÂÎÒÎ ÏÎËÇÂÀÍÅ ÍÀ ÇÅÌÅÄÅËÑÊÈÒÅ ÇÅÌÈ È ÎÏÀÇÂÀÍÅ ÍÀ ÁÈÎËÎÃÈ×ÍÎÒÎ ÐÀÇÍÎÎÁÐÀÇÈÅ Â ÒßÕ. Òß Å ÑÐÅÄ ÎÑÍÎÂÍÈÒÅ ÏÐÈÎÐÈÒÅÒÈ ÍÀ ÁÄÇÏ.

Åêñ

òåí

çèâí

î çå

ìåä

åëèå

, Éîð

äàí

Õðè

ñòîâ

Îöåíêà íà âúçäåéñòâèåòî íà ïðîìåíè-òå â ñåëñêîñòîïàíñêèòå ïðàêòèêè è äåéíîñòè â ðåçóëòàò íà Îáùàòà ñåëñêîñòîïàíñêà ïîëèòèêà (ÎÑÏ) å âúçìîæíà íàé-âå÷å ïðè ïëàíèðàíå è ïðîâåæäàíå íà ñïåöèôè÷íî ïðîó÷âàíå. Òàçè îöåíêà å âúçìîæíà ïðè îñèãóðÿâà-íå íà íóæíîòî ôèíàíñèðàíå çà ïðîâåæ-äàíå íà öåëåíàñî÷åíî ïðîó÷âàíå ñ èçáîð íà äîñòàòú÷íî ïëîùàäêè â êîíêðåòíè ðàéîíè îò ñòðàíàòà ñ ïðè-ëàãàíè àãðîåêîëîãè÷íè ñõåìè. Ïî îòíî-øåíèå íà ïðèëàãàíåòî íà äèðåêòíèòå ïëàùàíèÿ íà ïëîù ïî I ñòúëá ðåçóëòà-òèòå âå÷å ñà âèäèìè. Ñ öåë ïîëó÷àâàíå íà ñóáñèäèèòå ìíî-æåñòâî çåìåäåëñêè ñòîïàíè ðàçîðà-âàò çàòðåâåíè ïëîùè, êîèòî ñà îðíè çåìè ïî íà÷èíà íà òðàéíî ïîëçâàíå, íî ñà áèëè èçîñòàâåíè ïðåç ïîñëåäíèòå äåñåòèëåòèÿ è ñà ñå ïðåâúðíàëè â çàòðåâåíè ïëîùè. Ïî òîçè íà÷èí ñå óíèùîæàâàò öåííè ìåñòîîáèòàíèÿ çà áèîëîãè÷íîòî ðàçíîîáðàçèå â ðàìêèòå íà åâðîïåéñêàòà åêîëîãè÷íà ìðåæà Íàòóðà 2000. Êîíòðîëúò, êîéòî ñå óïðàæíÿâà â ðàìêèòå íà Íàòóðà 2000, å íà áàçà íà÷èí íà òðàéíî ïîëçâàíå íà çåìèòå è êîíòðîëèðàùèòå èíñòèòó-öèè íÿìàò èíñòðóìåíò, ñ êîéòî äà ñïðàò òîâà óíèùîæàâàíå íà áèîëîãè÷-íîòî ðàçíîîáðàçèå â çîíèòå îò Íàòóðà 2000.

Ïðîó÷âàíå íà ÁÄÇÏ â ðàéîíèòå íà çàùèòåíà çîíà BG0002021 „Ñàêàð“ è çàùèòåíà çîíà BG 0002057 „Áåñàïàð-ñêè ðèäîâå“ ñî÷è, ÷å çàòðåâåíèòå ïëîùè ñà íàìàëåëè ñ 19% è ñúîòâåòíî ñ 10% çà ïåðèîäà 2007 – 2011 ã. Ñðåä íàé-ñèëíî ïîâëèÿíèòå âèäîâå ñà ñâúð-çàíèòå ñ îòêðèòè ïðîñòðàíñòâà – íàé-âå÷å ãðàáëèâè ïòèöè, ñâðà÷êè, îâå-ñàðêè, ÷ó÷óëèãè, ÷èíêîâè, åâðîïåéñêèÿ ëàëóãåð è ñóõîçåìíèòå êîñòåíóðêè.

Íåîáõîäèìè ñà ñïåøíè ìåðêè ñà ñïèðà-íå íà òîçè ìàùàáåí êàçóñ.

Âòîðèÿò ìàùàáåí êàçóñ, îêàçâàù ñåðè-îçåí íàòèñê âúðõó áèîðàçíîîáðàçèåòî, å ìàñîâîòî ïðåìàõâàíå íà õðàñòèòå îò ïàñèùàòà ñ öåë ïîëó÷àâàíå íà ñóáñèäèè çà òÿõíîòî ïîääúðæàíå. Ñúãëàñíî êðèòåðèèòå çà äîïóñòèìîñò íà çåìåäåëñêèòå ïëîùè çà ïîäïîìàãàíå ïî ñõåìè è ìåðêè íà ïëîù, äîïóñòèìè çà ïîäïîìàãàíå ñà ïîñòîÿííî çàòðåâåíè-òå ïëîùè, êîãàòî íà òÿõ èìà íå ïîâå÷å îò 100 áðîÿ äúðâåòà è/èëè õðàñòè íà õåêòàð.  çàòðåâåíè ïëîùè îò ìðåæà-òà Íàòóðà 2000 è äðóãè çåìè ñ âèñîêà ïðèðîäíà ñòîéíîñò, êúäåòî ñå ïðèëà-ãàò àãðîåêîëîãè÷íè äåéíîñòè å äîïóñ-òèìî äà ñå îñòàâÿò ìîçàå÷íî äî 25% îò õðàñòèòå è äúðâåòàòà â ïëîùèòå, ïîäëåæàùè íà ïîäïîìàãàíå.  ïî-ãîëÿ-ìà ÷àñò îò ñëó÷àèòå îáà÷å çåìåäåë-ñêèòå ñòîïàíè ïðåìàõâàò 100% îò õðàñòèòå, ïîðàäè îïàñåíèÿ äà íå áúäàò îáåêò íà ñàíêöèîíèðàíå. Òîâà å íåãàòèâåí îïèò çà çåìåäåëñêèòå ñòî-ïàíè ñòîïàíèñâàùè ïàñèùà, ïðîèçòè-÷àù îò ïðåäõîäíèÿ ïðîãðàìåí ïåðèîä. Îò äðóãà ñòðàíà, õðàñòè ñå ïðåìàõâàò îò òåðèòîðèè ñ ïëúòíè õðàñòîâè îáðàñòâàíèÿ, çà äà ñå îòêðèÿò ïî-ãîëå-ìè ïëîùè çà ñóáñèäèðàíå.

Òðåòèÿò ìàùàáåí êàçóñ å ñâúðçàí ñ ìàñîâîòî ïîëçâàíå íà áúðçîïîäâèæíà òåõíèêà çà êîñåíå â ïåðèîäà íà ãíåçäå-íå íà ïòèöèòå. Òåçè òðè çàïëàõè ñà îñíîâíèòå è ìàùàáíè êàçóñè, îêàçâàùè çíà÷èì íàòèñê íå ñàìî âúðõó ïòèöèòå, íî è âúðõó âñè÷êè æèâè îðãàíèçìè, ñâúðçàíè ñ îòêðèòèòå ïðîñòðàíñòâà è çåìåäåë-ñêèòå çåìè.

Åôåêòúò îòñóáñèäèèòå

24

Ãîðñêèòå ìåñòîîáèòàíèÿ ñà âñå îùå ñëàáî çàñòúïåíè â îáõâàíà íà ïðîãðà-ìàòà çà ÌÎÂÏ. Ïîðàäè òîâà, íå å âúçìîæíà ÿñíà è êàòåãîðè÷íà îöåíêà çà ñúñòîÿíèåòî íà ãîðñêèòå âèäîâå ïòèöè. Çà îöåíêà íà ñúñòîÿíèåòî íà ãîðñêèòå âèäîâå å íåîáõîäèìî äà ñå ñúáåðàò äîñòàòú÷íî äàííè çà òÿõ, êàêâèòî ëèïñâàò êúì ìîìåíòà è íå å âúçìîæíî òî÷íà îöåíêà íà êàòåãîðè÷-íè òåíäåíöèè. Íåîáõîäèìî å öåëåíàñî-÷åíî ðàçøèðÿâàíå íà ïîêðèòèåòî íà ìîíèòîðèíãà â ãîðñêè ìåñòîîáèòàíèÿ, çà äà ìîæå äà ñå äîáèå ïî-ÿñíà ïðåä-ñòàâà çà ðåàëíèòå ïðîìåíè â òîçè òèï ìåñòîîáèòàíèÿ îñîáåíî â ñòàðèòå

øèðîêîëèñòíè è èãëîëèñòíè ãîðè.Ñëàáîòî ïîêðèòèå íà ãîðñêèòå ìåñòî-îáèòàíèÿ â ñõåìàòà íà ÌÎÂÏ çàòðóä-íÿâà èíòåðïðåòàöèÿòà íà ðåçóëòàòè-òå îò àíàëèçèòå. Ñëåäâà äà ñå îòáåëå-æè, ÷å ìàêàð è âèäîâåòå â òàçè ãðóïà äà îáèòàâàò ãîðè, òî ïîâå÷åòî îò òÿõ ñà â èçâåñòíà ñòåïåí ãåíåðàëèñòè, ò.å. ìîæå äà ñå ñðåùíàò ÷åñòî â ðàçíîîáðàçíè ìåñòîîáèòàíèÿ, âêëþ÷-âàùè äîðè åäèíè÷íè èëè ìàëêà ãðóïà äúðâåòà, ñòèãà äà ñà íàëè÷íè ïîäõîäÿ-ùè ãíåçäîâè óñëîâèÿ. Çà ïî-ÿñíîòî îïðåäåëÿíå íà ïðè÷èíèòå çà òåíäåíöè-èòå íà ïîïóëàöèèòå ñà íåîáõîäèìè äîïúëíèòåëíè ñïåöèàëèçèðàíè ïðîó÷âà-íèÿ – íå ñàìî ðàçøèðÿâàíå íà ïîêðèòè-åòî íà ÌÎÂÏ â ãîðñêèòå ìåñòîîáèòà-íèÿ, íî è âçåìàíå ïîä âíèìàíèå íà èçèñêâàíèÿòà êúì ìåñòîîáèòàíèÿòà íà êîíêðåòíèòå âèäîâå, âêëþ÷åíè â èíäåêñà.

Âèäîâåòå, êîèòî íå ñà ïðèâúðçàíè êúì åäèí êîíêðåòåí òèï ìåñòîîáèòàíèå è ñå ñðåùàò â ðàçëè÷íè òàêèâà, áåç äà ñà òÿñíî ñâúðçàíè ñ íÿêîå îò òÿõ, ñà îòäåëåíè â òðåòà êàòåãîðèÿ – „äðóãè“.  òàçè ãðóïà ñå âêëþ÷âàò è âèäîâå, ñâúðçàíè ñ ãðàäñêàòà ñðåäà.×àñò îò âèäîâåòå äåìîíñòðèðàò çíà÷èòåëíà ïðèâúðçàíîñò êúì íàñåëå-íèòå ìåñòà èëè ïúê íàâëèçàò âñå ïîâå÷å â òÿõ ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè –

íàïðèìåð ñèâàòà âðàíà, ñâðàêàòà, äîðè ïîñåâíàòà âðàíà. Åòî çàùî ñà íåîáõîäèìè äîïúëíèòåëíè êîíêðåòíè ïðîó÷âàíèÿ îòíîñíî ïðè÷èíèòå çà ïîñî÷åíèòå òåíäåíöèè, êàêòî è äàëè òåçè ïðîìåíè ñå äúëæàò íà îáõâàòà íà ÌÎÂÏ, èëè íà îïðåäåëåíè åêîëîãè÷íè ïðîìåíè ñ âúçìîæíè ïîñëåäñòâèÿ è âúðõó äðóãè âèäîâå è âúðõó îêîëíàòà ñðåäà êàòî öÿëî.

Ïòèöèòå è ãîðèòå

Ïòèöè íà „äðóãè“ òèïîâå ìåñòîîáèòàíèÿ

Ôèãóðà 7. Ïòèöè íà ãîðèòå Ôèãóðà 8. Äðóãè ìåñòîîáèòàíèÿ

25

Ïðåç ïîñëåäíèòå ÷åòèðè ãîäèíè Áúë-ãàðñêîòî äðóæåñòâî çà çàùèòà íà ïòèöèòå ïðîâåæäà îáðàçîâàòåëåí ïîëåâè êóðñ çà ðàçïîçíàâàíå íà ïòèöè ñúâìåñòíî ñ Íîðâåæêèÿ óíèâåðñèòåò „Íîðä“.  ðåçóëòàò íà êóðñà ñà îáó÷åíè íàä 70 äóøè, êîèòî ñà ïîëó÷èëè ñúîò-âåòíèÿ ñåðòèôèêàò, èçäàäåí îò óíèâåðñèòåòà, óäîñòîâåðÿâàù óìåíèÿ-òà íà ó÷àñòíèöèòå äà ðàçïîçíàâàò ïòèöè.

Ïðåç ñëåäâàùèòå ãîäèíè áèõìå æåëàëè âñè÷êè ó÷àñòíèöè â ìîíèòîðèíãà äà ïîëó÷àò òàêúâ ñåðòèôèêàò èëè äà ìîãàò äà óäîñòîâåðÿò óìåíèÿòà ñè çà ðàçïîçíàâàíå íà ïòèöè ïî äðóãè íà÷èíè, êàòî î÷àêâàìå òîâà äà ïîâèøè äîâåðè-åòî êúì ðåçóëòàòèòå. Ñúùåâðåìåííî ïðåäâèæäàìå íîâà íàó÷íà ðàçðàáîòêà,

êîÿòî äà íè ïîêàæå äîêîëêî å çíà÷èìà ðàçëèêàòà â òåíäåíöèèòå ïðè ïîëçâàíå íà äàííè ñàìî îò èçáðàíè ó÷àñòíèöè ñ óäîñòîâåðåí îïèò è îò âñè÷êè äîáðîâîëöè â èíèöèàòèâàòà.

Îíëàéí òåñòúò ñå íàìèðà íà ñàéòà www.birdid.no è îò 2016 ã. å âàæíî óñëîâèå çà âñåêè, æåëàåù äà ó÷àñòâà â èíèöèàòèâàòà.

Óìåíèÿòà íà äîáðîâîëöèòå è êà÷åñòâî íà äàííèòå

SmartBirdsПЛОЩАДКИ ЗА МОНИТОРИНГ НА ШИРОКОРАЗПРОСТРАНЕНИТЕ ВИДОВЕ ПТИЦИ

Çàÿâåòå âàøàòà íîâà ïëîùàäêà íà SmartBirds.org è òåñòâàéòå íîâîòî íè ïðèëîæåíèå SmartBirds Pro.

26

Ïðåç 2016 ã. ñòàðòèðàìå íîâà ïëàò-ôîðìà, ÷èÿòî öåë å äà íàïðàâè ó÷àñòè-åòî â èíèöèàòèâàòà îùå ïî-äîñòúïíî. Ñ ïîìîùòà íà íîâàòà ïëàòôîðìà ó÷àñ-òíèöèòå ùå ìîãàò ëåñíî äà èçáåðàò ñâîÿòà ïëîùàäêà îò ïðåäâàðèòåëíî ñúñòàâåí ñïèñúê ñúñ ñëó÷àéíî èçáðàíè ìåñòà â öÿëàòà ñòðàíà. Òàçè ïðåäâà-ðèòåëíà èçâàäêà öåëè äà ñå ïîñòèãíå ñðåäíîñòàòèñòè÷åñêà ïðåäñòàâèòåë-íîñò íà ïîëó÷åíèòå ðåçóëòàòè è íà ïîêðèòèåòî íà ìåñòîîáèòàíèÿòà â ñòðàíàòà.

Ñðåä îñíîâíèòå ôóíêöèîíàëíîñòè íà ïëàòôîðìàòà å âúçìîæíîñòòà âñåêè ó÷àñòíèê ñàì äà âúâåäå ñâîèòå íàáëþ-äåíèÿ îíëàéí. Ïî òîçè íà÷èí öåëèì äà íàìàëèì ïîëçâàíàòà õàðòèÿ è äà óñêî-ðèì ïðîöåñà ïî ñúáèðàíå íà äàííè. Òîâà îò ñâîÿ ñòðàíà ùå íè îñèãóðè ïîâå÷å âðåìå çà àíàëèç íà ñúáðàíàòà èíôîðìà-öèÿ.

Îñâåí äèðåêòíî ÷ðåç ñòðàíèöàòà ó÷àñòíèöèòå ùå ìîãàò äà çàïèñâàò ñâîèòå íàáëþäåíèÿ è ÷ðåç íîâîòî íè ïðèëîæåíèå SmartBirds Pro. Ñ ïîìîùòà íà GPS â ìîáèëíèòå óñòðîéñòâà íàáëþäàòåëèòå ùå ìîãàò äà çàïèñâàò òî÷íèòå êîîðäèíàòè íà âñÿêà ïòèöà è äà âèæäàò íà åêðàíà ñè ãðàíèöèòå íà ñâîåòî ìÿñòî. Ïîëçâàòåëèòå íà ïðèëî-æåíèåòî ùå ìîãàò äà „êà÷àò“ â áàçàòà äàííè ñâîèòå íàáëþäåíèÿ ñàìî ñ åäèí áóòîí, áåç äà ñå íàëàãà äà îòäåëÿò äîïúëíèòåëíî âðåìå çà îáîáùàâàíå íà ñâîèòå çàïèñè.

SmartBirds.org

Ñèð

èéñê

è ïú

ñòúð

êúë

âà÷,

Ìèð

îñëà

â Ñ

ëàâ÷

åâ

Þæ

åí ñ

ëàâå

é, Á

îãäà

í Á

îåâ

 äúëãîñðî÷åí ïëàí ñå çàòâúðæäàâà íåãàòèâíàòà òåíäåíöèÿ ïðè ïîïóëàöèèòå íà øèðîêî ðàçïðîñòðà-íåíèòå âèäîâå ïòèöè. Îáùèÿò èíäåêñ íà ñúñòîÿíèå-òî íà ïîïóëàöèèòå ïîêàçâà ñïàä ñ 9% è èíäåêñúò çà ñúñòîÿíèåòî íà ïòèöèòå, îáèòàâàùè çåìåäåëñêè çåìè, ïîêàçâà ñïàä ñ 18% çà ïåðèîäà 2005 – 2015 ã.

Çà èçÿñíÿâàíå íà êîíêðåòíèòå ïðè÷èíè ñà íóæíè äîïúëíèòåëíè ïðîó÷âàíèÿ èëè äðóã òèï èçñëåäâàíèÿ è äà ñå îòäåëè ïîâå÷å âíèìàíèå íà âèäîâåòå çåìå-äåëñêè ïðàêòèêè, çà äà ñå èçáåãíå ñóáñèäèðàíåòî íà îíåçè îò òÿõ, êîèòî âëèÿÿò íåãàòèâíî âúðõó ñúñ-òîÿíèåòî íà áèîðàçíîîáðàçèåòî. Ñúùî òàêà å íåîá-õîäèìî ïî-øèðîêî ïðèëàãàíå íà ðàçëè÷íèòå àãðîåêî-ëîãè÷íè ìåðêè, çà äà ñå ïîñòèãíå îñåçàåì åôåêò îò òÿõ. Ñúùåñòâóâàùèòå àãðîåêîëîãè÷íè ìåðêè ìîãàò äà âëèÿÿò ïîëîæèòåëíî âúðõó ñúñòîÿíèåòî íà ðåäèöà îò îöåíÿâàíèòå âèäîâå è ñâåòîâíî çàñòðà-øåíè âèäîâå êàòî ÷åðâåíîãóøàòà ãúñêà, öàðñêèÿ îðåë è åãèïåòñêèÿ ëåøîÿä. Ðàçøèðÿâàíåòî íà ïîêðè-òèåòî íà ñõåìàòà òðÿáâà äà áúäå çíà÷èòåëíî óñêî-ðåíî è äà å íàñî÷åíî öåëåâî êúì îïðåäåëåíè òèïîâå ìåñòîîáèòàíèÿ è ðàéîíè, êîèòî äà äàäàò ïî-ÿñíà è ïúëíà ïðåäñòàâà çà îáùèòå è ñïåöèôè÷íèòå òåí-äåíöèè â ïîïóëàöèèòå íà îáèêíîâåíèòå âèäîâå ïòèöè.

Çà îöåíÿâàíå âëèÿíèåòî íà ïåñòèöèäèòå âúðõó òåí-äåíöèèòå íà ïòèöèòå ñà íåîáõîäèìè äîïúëíèòåëíè ñïåöèôè÷íè èçñëåäâàíèÿ è àíàëèçè, êîèòî äà äîêà-æàò òÿõíàòà ðîëÿ ñ êîíêðåòíè öèôðè. Ðåçóëòàòèòå â íàñòîÿùèÿ äîêëàä ãîâîðÿò çà ïðîäúëæàâàùà íåãà-òèâíà òåíäåíöèÿ íà ïòèöèòå â çåìåäåëñêèòå çåìè. Ñúáèðàíåòî íà èíôîðìàöèÿ å íåîáõîäèìî äà ïðîäúë-æè, çà äà ñå èçÿñíÿò òåíäåíöèèòå ïðè ðåäèöà âèäîâå ñ íåîïðåäåëåíî ñúñòîÿíèå. Òîâà íà ñâîé ðåä ùå äàäå ïî-ïúëíà è ÿñíà ïðåäñòàâà çà ïðîòè÷àùèòå ïðîöåñè â îêîëíàòà ñðåäà è â ïðèðîäàòà íà Áúëãàðèÿ.

ÇÀÊËÞ×ÅÍÈÅ

29

www.bspb.org/monitoring