اصل مقاله (5833 K)

1393 زمستان ،44، شماره دهمیازفصلنامه جغرافیایی سرزمین، سال

١٣

معرفی روشی براي شناسایی محالت فرودست و اسکان غیررسمی

2، دکتر محمد حسین رامشت1محمود حقیقت

ـ دانشجوي دکتراي رشته جغرافیا و برنامه ریزي شهري دانشگاه آزاد اسالمی واحد خوراسگان اصفهان1

ـ هیت علمی گروه جغرافیاي دانشگاه اصفهان2

چکیدهاي دیرپا در سرزمین ما دارد اما تظاهر آن سکان و سکونت اگرچه ریشهناهنجاري و ناپایداري ا

هاي خودرو و اسکان غیرقانونی و نامتعارف نشینی، اسکان غیررسمی، کانوندر اشکال حاشیهبه عنوان محصول شرایط جدید شهرنشینی در کشور سابقه زیادي ندارد. مقاله حاضر، مبین

کننده روشی نوین در شناسایی محالت محالت، و بیان بندي وضعیتنحوه انتخاب و اولویتهاي پایه و مطالعات نظري و تدوین روند غیررسمی است. در این مقاله، پس از انجام بررسی

فقرشهري در ابعاد اجتماعی، اقتصادي و کالبدي با تعریف بنديو روش شناسایی، پهنههاي ایج این مرحله، پهنههاي مرتبط در هر بعد مشخص شد؛ سپس با تلفیق نتشاخص

فرودست شناسایی، و پس از آن تدقیق مطالعات اجتماعی و فرهنگی، طبیعی و نیز مطالعه محله 20ها تدقیق، و حدود نحوه مالکیت و تصرف زمین و مالحظه ساختار و بافت این پهنه

با بندي شدند. در نهایت، فرودست تشخیص و محالت اسکان غیررسمی شناسایی و اولویتبندي، سه محله به عنوان محالت هدف به منظور ارائه برنامه توانمندسازي امتیازدهی و اولویت

در انتخاب این محالت، عالوه بر حاد بودن و نیاز به تدوین برنامه براي این ارائه شد. هدف در ، در نظر داشتن تنوعبدین منظورها به سایر محالت، و محالت، امکان تسري برنامه

عبارت از روش ها و فنون به کار گرفته شده در این پژوهش، ت هدف بوده است. روشمحالدهی و انتخاب معیارها و پس از آن، در ی و روش دلفی در وزنمراتبفرآیند تحلیل سلسله

هاي و مدل GISافزار به کارگیري نرم همچنینها در مراحل مختلف و دهی گزینهاولویتو با استفاده از تابع Spatial Analyse، نرم افزار الحاقی (براي مثال مختلف تحت آن

MAP Calculator ( ،هاي مختلف بوده اندازي الیههمها و اطالعات و رويدر تحلیل داده است.

معیارهاي انتخاب محالت –محالت غیررسمی شهر کرج -: محالت فرودست کلید واژه ها .غیررسمی

مقدمهل غالب آن با تصرف و ساخت غیررسمی زمین و مسکن، عدم رعایت ضوابط و اسکان غیررسمی که در شک

مقررات رسمی و متعارف شهري و ساختمانی، کمبود شدید خدمات زیرساختی و استفاده غیررسمی از تأسیسات و اتی، اي و تأسیستجهیزات شهري، رشد سریع کالبدي و جمعیتی، اشتغال غالب غیررسمی و به تبع آن ناپایداري سازه


١٤

هاي اجتماعی و هاي خدماتی، ناپایداري درآمد و در نهایت بستر کالبدي مناسب جهت رشد آسیببودن سرانهپایینو مشخصهاي کجرو و ایجاد مأمن و پناهگاه مناسب جهت مجرمین و بزهکاران اجتماعی گیري خرده فرهنگشکل

شهرها شده است. در و متن شهرها و به ویژه کالنشود طی دو دهه گذشته بدل به شکل غالب در حاشیه شناخته میهاي متنوع و گسترده و سریع به تهران از سویی و استقرار بخش این میان، شهر کرج به واسطه فاصله کم و دسترسی

اي در پیرامون خود، کانون توجه بخش قابل توجهی از جمعیت مهاجر به هاي پایهمهمی از کارخانجات و فعالیتنگري و برخوردهاي تک بعدي . برابر بررسی تجارب جهانی و ایرانی هرگونه یکجانبهشده استتهران حوزه شهري

ها تداوم داشته و تواند تا سالمنجر به نتایج مطلوب نخواهدشد که آثار و عواقب آن می هاتنو عصبی با موضوع نه با این 1وردهایی از نوع حذف و پاکسازيتري بشود. مداخالت و برخهاي وسیعحتی منجر به انتشار آن در پهنه

و ها،هاي منفی و آسیباست که با توجه به بازتاب 1970و 1960هاي دهه ها از نظر زمانی مربوط به سالکانونمشکالت ناشی از آن کامال کنار گذاشته شده و رویکرد جاري درسطح جهانی و از جمله ایران امروزه رویکرد

هاي غیررسمی جهت هاي نهفته ساکنین سکونتگاهمبتنی بر به کارگیري حداکثر تواناست که 2توانمندسازيهاست. طی این فرایند اما در در درجه اول ساماندهی مسکن و محل سکونت به عنوان بخشی از فرایند زندگی آن

حلا بایستی به راهها به عنوان بخشی و جزئی انکارناپذیر از جامعه شهري ممستلزم پذیرش ساکنین این سکونتگاهها، امکانات و ظرفیتاي متوسل شد و نیز وقوف به این که این ساکنین به اصالح غیررسمی شهر توانهاي واسطه

مدت مسائل توان نسبت به حل کوتاه و میانها میبرداري از آنهایی دارند که در صورت شناسایی، کشف و بهرهبندي این محالت، پیش از هرگونه میان، شناسایی محالت غیررسمی و دستهمرتبط اقداماتی را سامان داد. در این

ها و ها، عملی مهم و تأثیرگذار بوده و نیازمند به کار گیري روشراجع به آن و ارائه راهبرد یا برنامه گیريتصمیمندکار صورت گرفته تا پایان پرداخته شده و روها و فنون به کار رفته به بیان روش ابتداًدر فنون ویژه و مرتبط است.

به تشریح ارائه شده است. سپس با معرفی معیارهاي اقتصادي، اجتماعی و کالبدي، انتخاب محالت فرودست و ربط مانند با تدقیق این محالت و کسب اطالعات از مراجع ذيهاي فقر شهري مورد شناسایی قرار گرفته اند. گستره

تر محالت، به رسی قرار گرفته و با معرفی معیارهاي مشخص و بررسی جزئیشهرداري، محالت دیگري نیز مورد براي پرداخته شده است. در پایان، انتخاب محالت هدف با دو رویکرد متفاوت، شناسایی محالت غیررسمی و حاشیه

ی مورد در دستورکار قرار گرفته و سه محله به عنوان محالت هدف جهت تهیه برنامه توانمندسازي اسکان غیررسمشده است که در ادامه به هایی به کار گرفتهاند. در تمامی مراحل یادشده، فنون و روشانتخاب نهایی قرار گرفته

شود.پرداخته میها تشریح آن

شناسیروش

در طرح توانمندسازي اسکان غیررسمی شهر کرج، شناسایی محالت فرودست (فقیر) شهري کرج، طی مراحل هاي پایه و مطالعات نظري گیري روشی نوین صورت پذیرفت. بدین شکل که پس از انجام بررسیکارمتعدد و با به

1 clearance policy 2 Empowerment


١٥

در ابعاد اجتماعی، اقتصادي و کالبدي هدف گرفت و با تعریف فقرشهريبنديپهنهو تدوین روند و روش شناسایی، استخراج شد و با کاربست آوري وگیري فشرده، اطالعات، جمعهاي مرتبط در هر بعد طی یک تالش و پیشاخص

هاي فرودست (فقیر) از نظر کالبدي و اجتماعی و اقتصادي دهی شده پهنههاي وزنبندي بر مبناي شاخصروش پهنههاي فرودست شناسایی شد. پس از آن تدقیق مطالعات اجتماعی مشخص شد، سپس با تلفیق نتایج این مرحله، پهنه

ها تدقیق و حدود مالکیت و تصرف زمین و مالحظه ساختار و بافت این پهنه و فرهنگی، طبیعی و نیز مطالعه نحوهبندي شدند. در نهایت، با امتیازدهی و محله فرودست تشخیص و محالت اسکان غیررسمی شناسایی و اولویت 20

در انتخاب دف شد. ه بندي پایانی، سه محله به عنوان محالت هدف به منظور ارائه برنامه توانمندسازي ارائهاولویتها به سایر محالت، و این محالت، عالوه بر حاد بودن و نیاز به تدوین برنامه براي این محالت، امکان تسري برنامه

در محالت هدف بوده است. نمودار زیر، روند کار طی شده در این گزارش را ارائه ، در نظر داشتن تنوعبدین منظور مرحله اصلی، مورد انتخاب قرار گرفت. چهار طی محالت هدف دهد که طی آن،می

ها بهره گرفته شده است:هاي زیر براي گردآوري و تجزیه و تحلیل دادهدر پژوهش حاضر از روش مشاهدات میدانی

هاي کالبدي (نوع کاربري، طبقات، عمربنا، کیفیت بنا، نوع سازه و در روش مشاهده میدانی براي برداشت ویژگیاقتصادي، تشخیص جریان حیات و - بندي و نیز حوزه فراگیر اجتماعی..)، ساختار فضایی، محلهمصالح بکار رفته و..

سرزندگی در محالت و نیز تشخیص فضاهاي حضور و فعالیت ساکنین، فضاهاي جمعی و نقاط مکث آن در سطح شاهدات میدانی از گرفته شد. الزم به ذکر است که در جریان م بهرهشهر و پس از آن، در محالت شناسایی شده

عکس و فیلم نیز استفاده شده است.

پیمایش خانوار (پرسشنامه)هاي محلی اقتصادي و دارایی - هاي اجتماعیتر مسائل و مشکالت به ویژه شناخت ویژگیبه منظور شناخت عمیق

نه فرودستگا 20در محالت با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه به گردآوري اطالعات در محالت 500تعداد ( هاپرسشنامهاقدام شد. (محالت انتخابی توسط مشاور و محالت معرفی شده توسط شهرداري کرج)

استفاده شد. SPSSپس از تکمیل، کدگذاري شده و براي تحلیل از نرم افزار )پرسشنامه AHPدهی معرفی روش وزن

هاي ممکن و انتخاب بهترین گزینه از بین معیارها و گزینه دهی به معیارهامراتبی براي وزناین فن، یک روش سلسلهبه عنوان سطح اول قرار دارد. در هاي غیررسمی)مراتب هدف اصلی (شناسایی سکونتگاه. در رأس سلسلهاست

سطح دوم معیارهاي مختلف در رابطه با هدف قرار دارند، در سطح سوم زیر معیارها و درسطح پایینی یا آخر نیز هاي سکونتگاه غیررسمی این سطح در ها یا آلترناتیوها قرار دارند که در رابطه با تحلیل شهري و شناسایی پهنهگزینه

) هستند. شکل زیر به طور ساده، دیاگرام GISهاي تحلیلی هاي تحلیل رستري (تبدیل شده به نقشهواقع پیکسل دهد:اي غیررسمی را نشان میهفرآیند تحلیل سلسله مراتبی در رابطه با شناسایی سکونتگاه


١٦

دهی دلفیمعرفی روش وزندهی است که در آن کارشناس همه معیارها یا زیرمعیارها را در ذهن هاي وزنترین روشاین روش یکی از ساده

بندي و ها، و در اولویتدهد. کاربرد این روش در سطح گزینهدهی را انجام میکند و کار وزنخود با هم مقایسه میدانیم که قطعات ریزتر دهی معیارها و زیرمعیارهاي انتخابی است. مثالً در مورد زیرمعیار اندازه قطعات ما میوزن

هاي رسمی، لذا به راحتی میتر بیشتر در سکونتگاههاي غیررسمی وجود دارد و قطعات درشتبیشتر در سکونتگاه دهی کرد.توان بین این دو حد باال و پایین را به روش دلفی وزن

هاي فرودستگستره فقر شهري و شناسایی محله )1

مورد در سطح شهر کرج هاي فرودست شهر کرج از سه منظر اقتصادي، اجتماعی و کالبديشناسایی محله )2هاي فقیر شهري مشخص شدند. این مرحله، اولین هاي فرودست و گسترهبررسی قرار گرفت. بدین شکل، پهنه

ررسمی بوده است. مراحل طی شده به صورت خالصه به شرح زیرند:بخش از شناسایی محالت غی

هاي کالبدي شهرویژگی(اندازه قطعات، سطح اشغال، کیفیت ابنیه هاي کمی و کیفی مسکن ویژگیهاي کالبدي شهر، در بررسی ویژگی

هی شهروضعیت خدمات و امکانات رفا (آب، برق، راه و...) و هاي کالبدي شهروضعیت زیرساختو...)، (آموزشی، درمانی و...) در دستورکار قرار گرفت. در این رابطه، براي هریک از این معیارها، زیرمعیارهایی نیز انتخاب

شده و مورد بررسی دقیق در سطح شهر قرار گرفتند.

هاي کمی و کیفی مسکن شهريویژگی -

عنوان معیار ها بههاي غیررسمی از آنگاهتوانیم در شناسایی سکونتهاي مسکن شهري هستند که میبرخی از ویژگیاستفاده کنیم چراکه متغیرهاي این معیارها در محالت غیررسمی و رسمی با یکدیگر متفاوتند. با توجه به اطالعات

هاي قطعات و زیرمعیارهاي زیر، قابل بررسی هستند.ها در قالب معیارهاي مربوط به ویژگیموجود، این ویژگی سکونیاندازه قطعات م

سطح اشغال - 1

کیفیت ابنیه - 2

مصالح نما - 3


١٧

فرآیند شناسایی و انتخاب محالت غیررسمی و هدف شهر - 1مودار ن

فرودست از نظر يهاپهنهيالبدک

هاي شناسایی اولیه پهنه فرودست

سرند اول)(

هافعاليت تشكل

هاي آسيب اجتماعي

(مهاجر يا بومي)تعلق به حمل

برخورداري از نوع برخورداري از تأسيسات زيربنايي بيمه

بنديبلوك نفوذپذيري

شكل و فرم معابر

بنديدانه

جهت شيب توپوگرايف

شيب

زمني شناسي

پايداري خاك

خدمات و امکانات دسترسی به قطعات ويژگي عمده

هاوضعيت زيرساخت

بنديبندي و اولویتتدقیق پهنه (سرند دوم)

مطالعات فرهنگی و اجتماعی

مطالعات شناسیبافت

مطالعات طبیعی

نحوه مالکیت بررسی زمین

- مطالعات جمعیتیمطالعات اجتماعی

مطالعات کالبدي

نظرخواهی از.مسئولین شهرداري

ظرخواهی از دبیرخانه ستاد ملی ن توانمندسازي

نظرخواهی از ستاد توانمندسازي شهرستان

هاي اولیهپرسشگري و مشاهده پهنه

مساحت قطعات

سطح اشغال

تعداد طبقات

مصالح نما

كيفيت ابنيه

شكل هندسي قطعات

برخورداري از گاز شهري

برخورداري از آب كشيلوله

رتباطي برخورداري از شبكه ا كارآمد و طراحي شده

دسترسي به خدمات و امكانات عمده

هايفاصله از كاربري مزاحم

اي به كل نسبت خدمات محله مساحت حوزه

هاي فرودست از نظر پهنهاقتصادي

ايجق نت

لفيت

نرخ بيكاري

هاي اقتصاديپراكنش كارگاه

بار تكفل

تراكم مجعييت

بعد خانوار

سطح سواد

هيخوا

نظر و

ايجه نت

ارائ

شناسایی محالت هدف جهت توانمندسازي(سرند سوم)

هاي فرودست از نظر پهنه جمعیتی


١٨

)AHPمراتبی (فرایند تحلیل سلسله - 2نمودار

ت ابنیه، مصالح نما، از بررسی هفت زیرمعیار، اندازه قطعات مسکونی، سطح اشغال، کیفی تعداد طبقات - 4ها در ارتباط با شکل هندسی قطعات و تعداد طبقات در سطح شهر کرج اهمیت نسبی هرکدام از آن

هاي غیررسمی، مورد نظرسنجی از کارشناسان مجرب قرار گرفت که بر این اساس شناسایی سکونتگاه نتایج آن در جداول زیر آمده است.

هاي قطعاتژگیاهمیت نسبی زیرمعیارهاي وی -1جدول

معیار هاي قطعاتویژگی

کیفیت ابنیه مصالح نما شکل هندسی قطعات تعداد طبقاتسطح اشغال

زیرمعیارها اندازه قطعات مسکونی

اهمیت نسبی 194/0 18/0 134/0 164/0 184/0 149/0آید. براي نمونه، نقشه یمهاي قطعات بدستالیه ، الیه مربوط به معیار ویژگی 6گذاري این در نهایت از روي هم

GIS :وضعیت مساحت قطعات مسکونی در ادامه ارائه شده است هاي کالبدي شهر (آب، برق، راه و ...)وضعیت زیرساخت

هاي رسمی و تواند تا حدي متمایزکننده بین سکونتگاههاي کالبدي در سطح شهر میبررسی وضعیت زیرساختهاي شهري عموماً داراي وضعیت نامناسبی از نظر دسترسی به زیرساختهاي غیررسمی غیررسمی باشد. سکونتگاه

هاي کالبدي شهر در نظرگرفتهنسبت به سایر مناطق شهري هستند. سه زیرمعیار براي معیار دسترسی به زیرساخت شد:

برخورداري از گاز - 1 کشیبرخورداري از آب لوله - 2

خدمات و امكانات رفاهي شهريC3

هاوضعيت زيرساختC2

ويژگي قطعاتC1

هاي غيررسميشناسايي سكونتگاه

C11

C12

Cn

C21

C12

C23

C31

C32

C33

N ۱ ۲

سطح :اول

سطح دوم: معيارها

سطح سوم: زيرمعيارها

سطح چهارم: هاگزينه


١٩

برخورداري از شبکه ارتباطی کارآمد و طراحی شده. - 3نسبی وزنعنوان ها بهاین اساس جدول نظرسنجی تهیه و بعد از گردآوردي نظرات کارشناسان، میانگین آنبر

شد. در سطحزیرمعیارها درنظرگرفته دهی دلفی استفاده شد. وزن نسبی این زیر معیارهاها نیز از روش وزنگزینه

است.در جدول زیر آمده

مسکونی در شهر کرجمساحت قطعات –1نقشه

هاي کالبديوزن نسبی زیرمعیارهاي دسترسی به زیرساخت -2جدول

معیار هاي کالبديدسترسی به زیرساخت

برخورداري از گاز هاي ارتباطیوضعیت شبکهبرخورداري از آب لوله

کشی زیرمعیار

وزن نسبی 28/0 22/0 5/0 هاگزینه ردندا دارد ندارد دارد نامناسب مناسبنیمه مناسب

بررسی وضعیت خدمات و امکانات رفاهی شهر (آموزشی، درمانی و ....) -


٢٠

نشین و غیررسمی، کمبود خدمات و امکانات رفاهی در هاي عمومی و مهم محالت و مناطق حاشیهیکی از ویژگیها نسبت به سایر ي مسکونی است و سرانه خدمات و امکانات رفاهی در آنکاربرهاست. در این محالت غلبه با آن

است. دالیل کمبود خدمات و امکانات به شرح زیر است:مناطق شهري بسیار پایین

ها داشتن و اولویت آن اندنشینان اغلب مهاجرینی هستند که به دنبال اشتغال به شهر آمدهحاشیه - 1 سرپناه است.

تمهیدات و برنامههاي دولتی نقشی نداشته، پس گیري این محالت، شهرداري یا سازماندر شکل - 2 است.نشدهها در نظر گرفتههاي الزم جهت ایجاد خدمات و امکانات براي آن

هاي دولتی و شهرداري به سختی مسئولیتی در قبال تأمین گیري این محالت نیز ارگانبعد از شکل - 3 ها را ندارند.گیرند و ساکنین نیز خود توان مالی الزم براي ایجاد آنها برعهده میخدمات وامکانات آن

براي بررسی وضعیت محالت شهر کرج از نظر سطح دسترسی به خدمات و امکانات رفاهی شهر سه معیار کلی و شد:تعدادي زیرمعیار درنظر گرفته

دسترسی به خدمات و امکانات عمده، - 1

هاي مزاحم،فاصله از کاربري - 2

نسبت خدمات محله اي به کل مساحت حوزه. - 3

نشانی (بر حسب متر)صله از مراکز آتشفا –2نقشه


٢١

محالت شناخته شده به عنوان محالت فرودست شهر -3نقشه

محالت فرودست شهر کرج بر حسب معیارهاي کالبدي -

ها و وزنهاي غیررسمی و تعیین اهمیت نسبی آنبعد از تعیین معیارها و زیرمعیارها کالبدي، شناسایی سکونتگاهمتر 5× 5و با اندازه پیکسلی Arc GISهاي رستري مربوطه به هرکدام از این معیارها در محیط ها، الیهگزینهنهایی

MAPو با استفاده از تابع Spatial Analyseهاي تحلیلی نرم افزار الحاقی ها به کمک قابلیتتولید شد. این الیه

Calculator بندي محالت فرودست براساس پهنه نقشههم تلفیق و ها، باو با در نظر گرفتن اهمیت نسبی آنمعیارها و زیرمعیارهاي کالبدي بدست آمد. نمودار زیر معیارها و زیرمعیارهاي کالبدي، شناسایی محالت فرودست را

دهد.نشان میت دهد. براساس این نقشه محالمیمحالت فرودست شهر کرج را برحسب معیارهاي کالبدي نشان 3نقشه شماره

آباد، سهرابیه و حصارك به عنوان محالت آباد، قلمستان، تركنو، حسنآباد، کالكآباد، حصار، خلجزورآباد، صوفی فرودست شهر کرج شناسایی شدند.

ها و مشخصات جمعیتی و اقتصادي محالت شهر کرجویژگیدن قطعات، نه معیار اقتصادي و ها در بازار مسکن و زمین شهر کرج، و نیز وضعیت سنددار بوپس از بررسی قیمت

ها، نشیناجتماعی معرفی شده و در تدقیق محالت فرودست مورد استفاده قرار گرفتند. عموماً فقراي شهري و حاشیهکنند که داراي مشکالت و عوارض طبیعی یا مصنوع بوده و بنابراین قیمت زمین مناطقی را براي سکونت انتخاب می

هاي ها، مناطق خارج از محدوده شهر، اراضی داراي مشکل باال بودن آبهاي پرشیب کوهدر آن پائین است. دامنهترین سطحی و... از این دسته مناطق هستند. نیز، از آنجا که این افراد مسکن خود را با کمترین امکانات و با ضعیف

ل دسترسی پائین به خدمات، کیفیت کنند، بنابراین، مسکن نیز ارزان تمام شده و به دلیمصالح ساختمانی ایجاد می


٢٢

پائین سکونت و... همواره قیمت مسکن نیز در این مناطق پائین است. شهرك رسالت(عظیمیه)، جهانشهر، چهارصد مهرشهر، داراي بیشترین قیمت (باالتر از 1دستگاه، دهقان ویال، گلشهر، مهرویال، شهرك گلها، شهرك مهران، فاز

ر مترمربع) هستند. در مقابل محالتی مانند: اسالم آباد، کالك نو، حصار، حصار باال، شهرك هزار تومان با ازاي ه 700هستند. براساس مطالعات باشد)هزار تومان می 300قائمیه، داراي کمترین قیمت (قیمت هر مترمربع زمین زیر

سهرابیه از محالت عمده فقر اقتصادي و مشاهدات میدانی، مناطق اسالم آباد، حصار باال، خلج آباد، کالك نو و نشینی هستند. به عبارت دیگر، قیمت زمین با مشاهدات محالت فقیر شهري مطابقت باالئی دارد.شهري و حاشیه

شهر کرج در وضعیت سنددار بودن اراضی -5نقشه قیمت اراضی در سطح شهر کرج -4نقشه ، الگوي جنسی جمعیت، الگوي سنی جمعیت، بعد خانوار، ع خانوار از نظر نوع سکونتانوا، خانوار، جمعیت شمار

، ساختار مهاجرت، مهاجرت بر حسب سن و مدت اقامت، در بخش اجتماعی و نرخ باسواديسواد، وضعیت گانه اقتصادي، وضعیت سواد هاي سهوضعیت اشتغال، ضریب تکفل و بار اقتصادي، توزیع شاغالن در بخش

هاي اقتصادي در سطح وضعیت زمین و مسکن، توزیع کارگاه ین، توزیع شاغالن بر حسب وضع شغلی، بررسیشاغلدر این بخش از گزارش اقدام به اند.شهر کرج، در بخش اقتصادي به تفصیل در شهر کرج مورد بررسی قرار گرفته

رهاي زیر شد:هاي فقیر از جنبه اقتصادي و اجتماعی، با استفاده از معیاتعیین حوزه

دهد که محالت اسالم آباد، حصار باال و پایین، ؛ پراکنش جمعیت شهر کرج نشان میتراکم جمعیت - 1هاي شرقی حافظیه از تراکم جمعیت قلمستان، ترك آباد، کالك نو، شهرك وحدت، شهرك طالقانی و بخش

.استبرخوردار و محالت هاباالتري نسبت به سایر محدوده

هاي فرهنگی خاص، پایین بودن نشین به نگرشهاي حاشیهظار بر این است که در پهنهانتبعد خانوار؛ - 2سطح سواد و نظایر آن، شاخص بعد خانوار در سطح باالتري قرار داشته باشد. پراکنش بعد خانوار در شهر


٢٣

نو، شهرك محالت حصار، حصار باال، اسالم آباد، دولت آباد، قلمستان، ترك آباد، کالك دهدیمکرج نشان ها برخوردارند.، حافظیه و فردیس از بعد خانوار باالتري نسبت به سایر محدوده110وحدت، کوي

این شاخص از تقسیم تعداد خانوار بر تعداد واحدهاي مسکونی موجود خانوار در واحد مسکونی؛ - 3شهر کرج نشان . پهنه بنديدهدیمرا نشان 1,09، رقم 75. محاسبه این شاخص براي سال دیآیمبدست

که محالت دولت آباد، اسالم آباد، خلج آباد و ترك آباد از تراکم باالتري در زمینه شاخص خانوار دهدیم در واحد مسکونی برخوردارند.

نشین، عموماً به دالیل اقتصادي از قبیل یافتن هاي حاشیهاز آنجائیکه ساکنین بافتجوانی جمعیت؛ - 4اند، انتظار بر این است مد باالتر در شهر در این محالت ساکن ساکن شدهموقعیت کاري مناسب و سطح درآ

باشند. بر این اساس، محالت حصار، حصار باال، تري نسبت به بافت مرکزي شهر داشتهساختار سنی جواناسالم آباد، شهرك امام، حاجی آباد، چهارصد دستگاه، قلمستان، ترك آباد، شکر آباد، کالك نو، خلج آباد،

هاي جنوبی فردیس از درصد جوانی جمعیت باالتري نسبت به سایر محالت شهر کرج شهرك ارم و بخش برخوردارند.

شده 1,04، برابر 1385براي سال و 1,05، برابر 75این شاخص براي شهر کرج در سال نسبت جنسی؛ - 5اند و افراد کرده نشین به صورت فردي مهاجرتهاي حاشیهاز آنجائیکه بخشی از ساکنین بافت است.

است که نسبت جنسی در محالت اسکان غیررسمی باالتر از سایر نیاباشند، انتظار بر مذکور عمدتاً مرد میعصر، دولت آباد، هاي شهر باشد. نسبت جنسی در محالت حصار، حصار باال، اسالم آباد، کوي ولیمحدوده

حافظیه باالتر از سایر محالت کرج است.و 110خلج آباد، کالك نو، کوي آباد، شکر آباد، ترك

92,3، میزان 65که در سال دهدیمي آمار شاغلین شهر کرج نشان هایبررسنرخ مشارکت زنان؛ - 6درصد باقیمانده زن 10درصد مرد و 90، 75اند. درحالیکه در سال درصد زن بوده 7,7درصد شاغلین مرد و

قتصادي در محالت حصار، حصار باال، اسالم آباد، جهانشهر، هاي ا. نرخ مشارکت زنان در فعالیتاندبودهدرصد بوده و از سایر محالت 4قلمستان، ترك آباد، کالك نو، شهرك ناز و جنوب فردیس بین صفر تا

تر است.شهر کرج پایین

نفر را بر عهده دارد. در 1,63در شهر کرج، بطور متوسط هر نفر جمعیت فعال، بار اقتصادي بارتکفل؛ - 7، محالت حصار، حصار باال، اسالم آباد، چهار صد دستگاه، قلمستان، ترك آباد، خلج آباد، ترسطوح پایین

ها کالك نو، احمدیه، همت آباد، شهرك ارم و شهرك ناز از سطح بار تکفل باالتري نسبت به سایر محدوده برخوردارند.

ی که داراي مشاغل غیررسمی هستند در سطح محالت اسکان غیررسمی اگر امار شاغالننرخ بیکاري؛ - 8محالت نشین افزایش یابد.از آمار شاغلین کسر شود، انتظار بر این است که نرخ بیکاري در محالت حاشیه

حصار، اسالم آباد، قلمستان، ترك آباد، شکر آباد، کالك نو، خلج آباد، شهرك منظریه و شهرك ناز از سطح ها برخوردارند.بیکاري باالتري نسبت به سایر محدوده


٢٤

ساله و بیشتر که برحسب 6نرخ سواد عبارت است از نسبت جمعیت باسواد به جمعیت نرخ باسوادي؛ - 9پراکنش نرخ بیسوادي در سطح شهر کرج نشان می دهد محالت حصار، حصار باال، .شودیدرصد بیان م

رك ارم از سطح بیسوادي باالتر هاي شرقی شهاسالم آباد، قلمستان، دولت آباد، ترك آباد، کالك نو و بخش برند.رنج می

هاي مختلف را این فرایند گزینه. شوداستفاده می 1براي انجام بررسی مذکور از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبیگیري دخالت داده و امکان تحلیل حساسیت روي معیارها و زیرمعیارها را دارد. همچنین میزان سازگاري در تصمیمبندي شده، و وزن هر یک از هاي پیشنهادي اولویتشاخص ابتداًدهد. در اري تصمیم را نیز نشان میو ناسازگ

ها به شرح جدول زیر است.معیارها تعیین شد که وزن نسبی هر یک از آن

هاي مداخلهبندي شاخصاولویت -4 جدول هاي نه گانه جدول بندي شاخصاولویت - 3جدول

ها مورد بررسی قرار گرفت. رقم حاصل از بندي شاخصها در اولویتگیريدر مرحله بعد میزان ناسازگاري تصمیمها از بندي شاخصاست. به عبارت دیگر اولویت 1/0بوده که کمتر از حد قابل قبول یعنی 09/0ارزیابی ناسازگاري

هاي مختلف ، و حوزهGISهاي بدست آمده وارد نرم افزار در مرحله پایانی وزن سازگاري قابل قبولی برخوردارند.اسالم آباد، کالك نو، قلمستان، ترك آباد، حصار باال و حصار "جهت مداخله مشخص شد. بر این اساس محالت

اند.باالترین اولویت را از نظر مداخله به خود اختصاص داده "پایین

. Analytical Hierarchy Process (AHP)١

اولویت وزن معیارها (معیارها) هاشاخص ردیف

1 35/0 تراکم جمعیت 1

2 216/0 نرخ بیکاري 2

3 151/0 بارتکفل 3

4 106/0 نرخ مشارکت زنان 4

5 065/0 نرخ باسوادي 5

6 048/0 بعدخانوار 6

7 026/0 جوانی جمعیت 7

8 017/0 نسبت جنسی 8

9 احد خانوار در و

مسکونی016/0 9


٢٥

حالت شناخته شده به عنوان محالت فرودست شهرم - 6نقشه شناسایی اسکان غیررسمی از میان محالت فرودست شهري

مطالعات محالت فرودست (گونه شناسی محالت فرودست) در چهار سرفصل کلی شامل مطالعات کالبدي، ل از مطالعات زیست محیطی و اقتصادي صورت گرفته است. بر اساس نتایج حاص - اجتماعی و فرهنگی ، طبیعی

محله اسکان 9شناسی و با کمک معیارهاي تمایز بخش محالت اسکان غیر رسمی از محالت فرودست، تعداد گونهمحله از میان محالت شناسایی 3غیر رسمی در سطح شهر کرج مورد شناسایی قرار گرفتند و در نهایت نیز تعداد

شده به عنوان محالت در اولویت برنامه انتخاب شدند. کرج شهر فرودست محالت شناسی گونه

حیدر آباد، افشار، حسن آباد حسین آباد، اسالم آباد، صوفی شامل مشاور توسط شده شناسایی فرودست محالت

خلج نو، کالك باال، حصارك پایین، سهرابیه، حصارك باال، پایین، حصار حصار آباد، ترك قلمستان، آباد، اختر آباد،

ده اسکویی، و دشت سپید چشمه، بیدار و محله چنارك 4 تعداد نیز محالت این بر عالوهاست. آباد ملک و آباد

محدوده از خارج همگی که شدند معرفی دار مساله محالت به عنوان کرج شهرداري توسط آباد محمود و باال کالك

شهر هستند. قانونی رت زیر انجام شده است:شناسی محالت فرودست با معیارهاي یاد شده، به طور کلی به صوگونه

؛ شامل موقعیت محله در ارتباط با شهر و جهات توسعه آن، الگوي کاربري مطالعات کالبدي - 1هاي کمی و کیفی پراکندگی اراضی خالی، وضعیت خدمات و امکانات هاي آن، ویژگیزمین و نسبت

وي سکونت محله.هاي آن در گذشته و بررسی الگرفاهی در سطح محله، قدمت محله و کاربري زمین

؛ به تفکیک محالت همانند جدول زیرمطالعات جمعیتی - 2


٢٦

شاخص هاي جمعیتی محله صوفی آباد - 5جدول درصد جوانی تراکم خانوار در واحد مسکونی بعد خانوار ساله و باالتر6درصد باسوادي ازجمعیت جنسینسیت 1385جمعیت محله

27,72 1 3,56 90,69 102,62 6221 ادبآصوفی

؛ شامل تعلق به محله و ترکیب قومی، ترکیب شغلی، سطح عمومی مطالعات اجتماعی، فرهنگی - 3هاي اجتماعی و وضعیت اجتماعی)، موسسات خیریه و شورایاري محله، آسیب- معیشت (اقتصادي

بهداشت محیط.

سطح معیشت هاي قیمت زمین و وضعیت شغلی ساکنین، ؛ شامل بررسیمطالعات اقتصادي - 4 اجتماعی، به تفکیک محالت همانند جدول زیراقتصادي و

هاي اقتصادي محله صوفی آبادشاخص -6جدول مشاغل کاذب شغل عمده ساکنان قیمت مسکن(هزار تومان) قیمت زمین(هزار تومان) محله

کارگري750تا 500450تا 350 صوفی آباددستفروشی ، جمع آوري

زباله

؛عی در محلهبررسی وضعیت محیطی و خطر پذیري طبی - 5

شناسایی محالت اسکان غیر رسمی و گزینش محالت در اولویت برنامه

ها و محالت فرودست شهر کرج، با توجه به شرایط و هاي غیررسمی از بین پهنهبراي شناسایی سکونتگاهمعیار 10هاي خاص شهر کرج، اطالعات در دسترس و پس از جلسات متعدد بین کارشناسان مربوطه، ویژگی

شدند. در ادمه هریک از دهی دلفی تعیینرنظرگرفته شد و سپس ضرایب اهمیت این معیارها براساس روش وزند گیرند.هاي فرودست شهر کرج موردبررسی قرارمیاین معیارها در ارتباط با محالت و پهنه

است. محالت ها نسبت به سایر محالت شهر باالتربه طور کلی سطح اشغال در این سکونتگاهسطح اشغال؛ - 1آبادافشار کمترین سطح آباد و حسیننو و قلمستان باالترین سطح اشغال و حصار پایین، صوفیآباد، کالكاسالم

اشغال را در سطح شهر دارا هستند.

هاي با قیمت بسیار پایین و یا در گیري اولیه، در زمینمحالت غیررسمی در زمان شکلقیمت زمین؛ - 2شوند. قیمت زمین در این محالت با گذشت زمان و با اي ایجادمیپرداخت هیچ هزینه هاي دولتی و بدونزمین

یابد. بررسی قیمت زمین در سطح ها به مرور افزایش میایجاد خدمات و امکانات زیربنایی و روبنایی در آنترین ت پایینوسهرابیه نسبت به سایر محال 4آباد، حصار خط دهد که اسالممیمحالت فرودست شهر کرج نشان

ها را دارا هستند.آباد افشار باالترین قیمتآباد و حسینها را دارا هستند و محالت قلمستان، صوفیقیمت

شکلباشد. این محالت زمانی گیري محالت غیررسمی ارتزاق از شهر اصلی میالزمه شکلقدمت محله؛ - 3هاي مهاجرپذیري در آن به باال و جاذبه گیرند که جریان پول وسرمایه و رشد اقتصادي در شهر اصلیمی

ي شهر کرج هستند و هابافتترین آباد افشار از قدیمیآباد، حیدرآباد، حسینباشد. محالت صوفیوجودآمده


٢٧

هاي نسبتاً جدیدتر آباد از بافتنو و خلجحصار، کالك 4خطاند و محالت سهرابیه، هاي روستایی داشتههسته هستند.

گیري آنها در یکی از فاکتورهاي مهم شناسایی محالت غیررسمی شکلر جهت سکونت؛ کیفیت اراضی بست - 4دار، دار و نامناسب براي توسعه شهري است. زمین هاي واقع در حریم خطوط انتقال برق، شیبهاي مسألهزمین

د که محالت هایی هستنهاي منابع طبیعی، و بدون مالک خصوصی و... از جمله زمینها، زمینحریم بزرگ راهدهد که میگیرند. بررسی این معیار در سطح محالت فرودست شهر کرج نشانمیها شکلغیررسمی در آن

نو، در زمین هاي با شیب بسیار باال، سهرابیه در حریم خطوط انتقال و کالك 4آباد، حصار خط محالت اسالم آباد در نزدیکی محل دفن زباله شهر کرج قراردارند.برق و خلج

هاي شهري و با گیري بر طبق طرحمحالت غیررسمی با توجه به عدم شکلامکانات ورزشی و تفریحی؛ - 5است، عموماً فاقد امکانات ترین نیاز، ساکنین آن بودهگیري نیاز به سکونت مهمتوجه به اینکه در زمان شکل

حصار، حیدرآباد، سهرابیه 4ن، خط آباد، حصار پایینو، خلجآباد، کالكورزشی و تفریحی هستند. محالت اسالم فاقد امکانات ورزشی و تفریحی بوده و در سایر محالت نیز کیفیت این امکانات پایین است.

؛ ساکنان این محالت با توجه به شرایط نامناسب اقتصادي، سرعت در ساخت متوسط سطح قطعات مسکونی - 6هاي ن یکی از معیارهاي مهم در شناسایی سکونتگاهکنند. بنابرایو... منازل خود را در قطعات کوچک ایجاد می

هاست. بررسی این معیار در سطح محالت فرودست شهر بودن سطح قطعات مسکونی در آنغیررسمی کوچک ترین قعطات مسکونی را دارا هستند.نو و سهرابیه کوچکآباد، کالكدهد که محالت اسالممیکرج نشان

هاي مساکن در محالت غیررسمی، یکی از ویژگیه ساخت ناپایدار؛ دوام و شیواستفاده از مصالح بی - 7ها است. نوع دوام در ساخت و عدم رعایت ضوابط و مقررات ساختمانی در آندوام و کماستفاده از مصالح بی

و زورآباد وضعیت 4سازه بنا نیز غیرمهندسی و بنایی ساز است. در برخی از محالت مانند سهرابیه، حصار خط هاي نوسازي دوام و شیوه ساخت ناپایدار است. در برخی ازمحالت نیز محركال نامناسب، مصالح بیکام

آباد، نو، صوفیآباد، کالكتوان به خلجاند و وضعیت در حال بهبود است. از جمله این محالت میواردشدهآباد وضعیت کامال دگرگون ند حسنکرد. در برخی از محالت نیز مانآباد اشارهآباد افشار، قلمستان و تركحسین

.هاستبرگرفتبافت را در تمامهاي بلندمرتبه تقریبا شده است و ساختمان

هاي سطحی و فاضالب، هاي مناسب دفع آببا توجه به عدم وجود زیرساختوضعیت بهداشت محیط؛ - 8در سطح معابر، هاي سطحی، دفع آب فاضالب منازلهاي این محالت، تجمع آبیکی از مشکالت و ویژگی

ها در گیرد. زبالهمیوجود گنداب و است. همچنین دفع زباله در این محالت نیز به روش غیربهداشتی انجامهاي اطراف تخلیه شود و یا به طور غیر بهداشتی و در زمینهایی در سطح محالت بر روي هم انباشته میمکان

نو و حصار آباد، کالكدارا هستند در رده بعد محالت اسالمپایین بدترین شرایط را شود. سهرابیه و حصاركمیآباد افشار آباد، حیدرآباد و حسینقراردارند. بهترین شرایط بهداشت محیط را در بین محالت فرودست صوفی

دارا هستند.


٢٨

هاي محالت غیررسمی، غیرقانونی بودن و ترین ویژگیمهمساخت و ساز غیرقانونی و خارج از برنامه؛ - 9هاي توسعه شهري است. ساخت و ساز در این محالت عموما بدون مجوز و ها خارج از برنامهگیري آنلشک

دهد که محالت میگیرد. بررسی این معیار در سطح محالت فرودست شهر کرج نشانیک شبه انجام میه توضیح است که برخی از اند. البته الزم بگرفتهآباد و کالك نو بدون مجور شکل، خلج4آباد، حصار خط اسالم

اند. اما اجازه ساخت و ساز بیشتر در شدهآباد و کالك نو به مرور زمان به رسمیت شناختهاین محالت مانند خلج شود.آنها داده نمی

هاي فاقد نماسازي، هاي عمومی محالت غیررسمی وجود ساختماناز جمله ویژگیسیماي عمومی محله؛ - 10هایی از ستفاده از سنگ، بلوك سیمانی، الستیک و چوب بر روي سقف قسمتمعابر با پوشش نامناسب، ا

هاي تیره و گرفته محیط، وجود وسایل کهنه برروي بام منازل، هاي بهداشتی، رنگساختمان مانند انبار یا سرویسر یک کالم ها، بوهاي نامطبوع، بازي کودکان در کنار جوي آب و داستفاده از فضاي معابر براي خشککردن لباس

، حصارك پایین و 4نو، حصار خطآباد، کالكآشفتگی و اغتشاش بصري و سیماي نامطلوب است. محالت اسالم سهرابیه داراي سیماي عمومی نامناسب هستند.

گانه در ارتباط با هریک از معیارها مورد سنجش قرارگرفت. به این ترتیب 16در نهایت وضعیت هریک از محالت متغیراست. 9تا 1شد. که این وزن از شرایط هر محله در ارتباط با هر معیار یک وزن نسبی به آن دادهکه با توجه به

هاي نسبی در اهمیت نسبی هر معیار، وزن نهایی هر محله در ارتباط با هر معیار از ضرب هریک از این وزنغیررسمی بودن بدست آمد. بر این اساس به هاي نهایی، امتیاز هر محله در ارتباط باآید. از جمع این وزنمیبدست

نو، ملک آباد و اخترآباد به ترتیب بیشترین و محالت ، کالك4آباد، سهرابیه، حصار خط ترتیب محالت اسالماند. بودن بدست آوردهآباد، قلمستان و حیدرآباد کمترین امتیاز را در ارتباط با غیررسمیآبادافشار، صوفیحسین

.دهدیمنشانگانه 10اي نسبی، نهایی و مجموع امتیاز هر محله را در ارتباط با معیارهاي هجدول بعد وزن

محالتهاي نهایی وزن -3نمودار

و کالك نو) 4هاي ساخت و بافت محالت (اسالم آباد، سهرابیه، حصار خط ) ویژگی3- 3

ن مهم در فهم ساختار کالبدي شهر در حوزه مطالعات شهرسازي بحث در مورد ساخت و بافت شهر یکی از ارکاگیري است. از این رو به بررسی ابعاد کمی و کیفی معابر شهري از نظر سلسله مراتب دسترسی، شکل، فرم و جهت

شده است. پرداختهها در بستر زمان معابر، بافت، دانه بندي، فضاي پر و خالی و همچنین نحوه رشد و توسعه آن


٢٩

گانه 10سبی، نهایی و مجموع امتیاز محالت در ارتباط با معیارهاي هاي نوزن -4نمودار

نتایج وزن دهی به محالت با توجه به روش به کار گرفته شده - 5نمودار

باال و پایینگیري عمومی و تاب بافت در محالت حصار جهت -2شکل موقعیت اسکان غیررسمی زورآباد در شهر کرج -1شکل


٣٠

گیري قطعات در محله سهرابیهجهت –4شکل سلسله مراتب دسترسی محالت خلج آباد وکالك نو - 3شکل

آباد، حصار، هاي غیررسمی شهر کرج و اسالمشده بر روي هریک از اسکانبا توجه به مطالعات دقیق و مفصل انجامهاي مشترکی در هاي غیررسمی به مشخصات و ویژگیه در مورد ساخت و بافت اسکاننو و سهرابیآباد، کالكخلج

پردازیم.جا، به بیان این مشخصات میشده که در اینمیان این موارد اشاره

ساخت شهري؛ - 1

اي هستند. خط چهار حصار و آباد، جزء محالت حاشیههاي موجود به غیر از اسالمتمامی اسکانهاي زیر داراي دسترسی است. همچنین همه اسکانشدهز محدودة قانونی شهر کرج واقعسهرابیه، در خارج ا

مطلوب به شهرکرج و شهر تهران هستند.

هاي غیر رسمی موجود در . اسکانشده استبه غیر از محله سهرابیه که در غرب شهر کرج واقعاند. در شدهتهی به این شهر واقعشهري منهاي برونهاي اصلی شهر کرج و جادهشهر کرج در کنار شریان

خورد.هاي غیررسمی مشکل دسترسی سواره به عنوان یک مشکل اساسی به چشم میمحل اسکان به غیر از سهرابیه که داراي شکل شطرنجی نامنظم است، بقیه محالت داراي شبکه نامنظم هندسی

تابع الگوي توپوگرافیک بستر از نظر هندسی هستند و طول، اندازه و کشیدگی آنها متفاوت و کامالً قرارگیري خود هستند.

آباد در اند. اسالمهاي اصلی شهر قرارگرفتههاي غیررسمی عموماً در کنار گرههاي اسکانمجموعهچالوس و سهرابیه در - آباد در کنار جاده کرجنو در کنار پل کالك، حصار و خلجکنار میدان کرج، کالك

الحصار.کنار جاده قزل افت شهري؛ب - 2


٣١

هاي متغییر اندازه و داراي اندازهها غیررسمی کرج تماماً کوچکهاي شهري موجود در اسکانپالكهاي مذکور عموماً در راستاي خطوط تراز هستند. در شکل، فرم و کشیدگی نامنظم هستند و تاب بافت

معابر موجود، بافت آن قدري ها و در سهرابیه به علت شبکه شطرنجی راه هاتنتوپوگرافیک محالت است. منظم است.

هاي هاست. که در تمامی اسکانبودن آنهاي غیررسمی ریزدانهیک ویژگی اساس و مهم سکونتگاه ها زیاد است.خورد. همچنین پراکندگی اندازه در آنمیغیررسمی این مسئله به چشم

ساختمانی، به علت طرفه ساخت است و غلبه با فضاي کها، یالگوي کلی ساخت قطعات آن هاي غیررسمی بافتی بسیار متراکم دارند.کمی عرض معابر، سکونتگاه

ها نیز اند که عموم آنگرفتههاي خالی حاشیه کرج شکلهاي غیررسمی زمینتمامی اسکانها بسیار سریع انجام شده و اي بوده و داراي شیب فراوانی هستند. همچنین ساخت و ساز در آنپایهکوه گیري بافت خودرو، غیررسمی و متراکم هستیم.عرض چند سال، شاهد شکلدر گردد. اوایل دهه پنجاه بر می بهآباد است که شروع ساخت آن، ها اسالمترین این سکونتگاهقدیمی

هاي پس از انقالب و دهه ها نیز در روند رشد و توسعه سریع شهر کرج به خصوص در سالبقیه سکونتگاهاي به خصوص سهرابیه به سرعت ادامه اند و این روند در مناطق حاشیهگرفتهبه سرعت شکلهفتاد شمسی

دارد.

انتخاب محالت در اولویت برنامهمحله در 3محله اسکان غیر رسمی به توجه به دو رویکردي که در ادامه می آید. تعداد 9در نهایت از میان این

محالت هدف در گام اول معیارهاي اجرایی و جمعیتی در نظر گرفته شد اولویت برنامه انتخاب شدند. براي انتخابو با توجه به این مسئله که طرح ساماندهی محله اسالم آباد توسط مشاور دیگري در حال تهیه بوده است، این محله

وجه به از لیست محالت هدف حذف شده است. همچنین محله چنارك و ملک آباد با توجه به معیار جمعیتی و با ت 6نفر هم کمتر است از لیست انتخابی محالت هدف حذف شدند. در گام دوم از میان 1000ها از اینکه جمعیت آن

محله انتخاب شده در مرحله اول با دو رویکرد زیر محالت هدف انتخاب شدند.

محالتی انتخاب شوند که داراي مسائل حادتري باشند. - 1

ها مختلفی باشند تا روند توانمندسازي در یکی از آن هايمحالتی انتخاب شوند که از گونه - 2 هاي مشابه باشد.الگویی براي توانمندسازي گونه

در نهایت بر اساس معیارهاي معرفی شده، طبق نمودار زیر، در دو مرحله و با دو رویکرد، محالت هدف جهت تهیه طرح توانمندسازي انتخاب شدند.


٣٢

روند انتخاب محالت هدف -6نمودار

، در نقشه زیر نمایش داده اي در شهر کرج که دچار حادترین وضعیت بودهدر نهایت، محالت غیررسمی و حاشیه اند.شده

اي شهر کرجمحالت هدف در تهیه برنامه توانمندسازي محالت غیررسمی و حاشیه -7نقشه

بر این اساس، محالت هدف با شرحی کوتاه بدین قرارند:

سهرابیه - 1


٣٣

هاي اطراف آن نیز هاي بائر فراوانی است و با توجه به هموار بودن زمینداراي زمیناین محله قابلیت رشد و گسترش زیادي دارد. و در صورت ادامه همین روند طی چند سال آینده به محدوده شهر

خواهد چسبید.

دلیل آن اجتماعی رنج می برد. عمده ترین يهابیمحله و ساکنان آن در حد بسیار باالیی از آس . عالوه بر آن مسائلی از قبیل سرقت و دزدي، مزاحمت و ... استوجود مراکز توزیع و مصرف مواد مخدر

دامن می زند. هابیبه شدت آس

ساکنان وضعیت معیشت خیلی ضعیفی را به دالیلی چون منزلت شغلی بسیار پائین و عدم دسترسی به امکانات فرهنگی، تفریحی و ورزشی متحملند

يهاترین نشانهله از وضع بسیار نامطلوبی از لحاظ بهداشت محیط برخوردار است، از عمدهمح هاي زباله و... اشاره کرد.هاي رو باز، نبود سطلها و مسیلتوان به دفع فاضالب در جويآن می

اخترآباد - 2

سهرابیه می این محله داراي زمین هاي بائر نسبتاً زیادي است. و موقعیت مکانی آن نیز مشابه باشد. و داراي قابلیت رشد و گسترش زیادي است. و در صورت ادامه روند موجود این سکونتگاه نیز به

.شدهمراه سهرابیه و ملک آباد کل محدوده را پوشش خواهند داد و به شهر متصل خواهند

آن مساله لیدل نیتربرند. عمده یرنج م یاجتماع يهابیاز آس ییساکنان محله در حد نسبتاً باال .است از این قبیل و... نیو تجمع معتاد ادیاعت

توان یآن م يهاقرار دارند. از عمده نشانه یاز لحاظ بهداشت ینیپائ اریو ساکنان آن در حد بس محله زباله توسط يآورروباز، عدم وجود سطل زباله، نامنظم بودن جمع يهالیها و مسيبه دفع فاضالب در جو

. اشاره کرد.و.. يشهردار

حصار باال - 3

هاي اطراف کرج قرار دارد. لذا قابلیت این سکونتگاه در غرب شهر کرج و در دامنه شرقی کوه هاي غیر رسمی شرق کرج کمتر است.رشد و گسترش آن به مراتب از اسکان

این محله از نظر خدماتی مانند دبستان ، راهنمایی ، دبیرستان ، پارك و فضاي سبز بسیار در .استمضیقه

دهند که عموما در بخش ساختمانی و کارخانجات شاغالن محله را اکثراً کارگرانی تشکیل می داران جزئی همچون خواروبار فروشی نیز در میان مشاغل محله وجود دارد. مشغولند. عالوه بر آن مغازه

شود.ها مشاهده میمشاغل کاذبی چون جمع آوري زباله نیز در میان آن


٣٤

ترین دلیل آن هاي اجتماعی رنج می برد. عمدهساکنان آن در حد بسیار باالیی از آسیب محله و هاي . عالوه بر آن مسائلی از قبیل ضرب و شتم، درگیرياستوجود مراکز توزیع و مصرف مواد مخدر

زند.ها دامن میفردي و گروهی، سرقت و دزدي، مزاحمت و... به شدت آسیب

:منابع

با تأکید بر هاآني غیررسمی و اقدامات توانمندسازي اجتماعات هاسکونتگاههی برنامه ساماند .1 ؛1388بهسازي، مهندسین مشاور پرداراز و ستاد توانمندسازي استان،

(دریافتی از شهرداري)؛ شهر کرج1:25000نقشه .2

پایه شهر کرج (دریافتی از سازمان مسکن و شهرسازي و شهرداري کرج)؛ 1:2000نقشه .3

و مسکن وشهرسازي استان مهندسین مشاور باوند( GIS ح تفصیلی شهر، بانک اطالعات طر .4 تهران)؛

)؛شهرداري کرجو مهندسین مشاور باوند( طرح تفصیلی شهر، گزارش ها .5

ریزي استانداري و مرکز آمار (معاونت برنامه 81هاي کارگاه GISاطالعات سرشماري و فایل .6 ایران)؛

(مرکز آمار ایران)؛ 75هاي آماري کرج سال اطالعات حوزه و بلوك .7

(مرکز آمار ایران)؛ 85هاي آماري کرج سال اطالعات حوزه و بلوك .8

(شهرداري کرج)؛ هاي هوایی مقاطع مختلف شهر کرجعکس .9

شهر کرج (گاز،آب، شهرداري، اتوبوسرانی،آموزش و ها و اداراتاطالعات دریافتی از سازمان .10 ...پرورش مناطق چهارگانه و .

(سرشماري نفوس و مسکن، سازمان ملی زمین و مسکن اطالعات از مدارك و مستندات موجود .11 و ...)؛

بنگاه سطح شهر کرج؛ 155برداشت میدانی قیمت زمین و مالکیت از .12

هاي غیررسمی کرج؛بازدیدهاي میدانی مکرر، مشاهدات و مصاحبه با ساکنین کانون .13

انتخابی توسط مشاور و محالت معرفی شده توسط (محالت گانه فرودست 20پیمایش محالت .14 )؛پرسشنامه محله 500تعداد شهرداري کرج) (

؛Google Earthآخرین عکس .15

Documents

اصل مقاله (5833 K)