ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΚΉ ΜΕΛΈΤΗ ΣΕ ΟΣΤΕΟΛΟΓΙΚΌ ΥΛΙΚΌ

ΥΣΤΕΡΟΡΩΜΑΪΚΉΣ, ΑΡΧΑΪΚΉΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΉΣ ΕΠΟΧΉΣ ΑΠΌ ΤΗ

ΘΆΣΟ

Διπλωματική εργασία της Σελέμπα ΓκαμπριέλλαΕπιβλέπων: κ. Χριστίνα ΠαπαγεωργοπούλουΕργαστήριο ΑνθρωπολογίαςΚομοτηνή 2014

Η χρήση της οστεολογίας και η σημασία της

Από την οστεολογία παίρνουμε χρήσιμες πληροφορίες για το φύλο, την ηλικία, την διατροφή, την ανάπτυξη και το μεταβολισμό του ανθρώπου

Δίνει χρήσιμες πληροφορίες για την κατανόηση της βιολογικής ιστορίας των πληθυσμών

Στην αρχαιολογία συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση των ταφικών πρακτικών και των νεκρών

Η οστεολογία συνδέεται και με την παλαιογενετική διότι είναι απαραίτητη η εξαγωγή DNA από το οστό ή τα δόντια για τη μελέτη των γενετικών χαρακτηριστικών του ατόμου

Η χρήση της οστεολογίας και η σημασία της

Η οστεολογία συμβάλλει και στην παλαιοπαθολογία με τη μελέτη των οστών για την εξακρίβωση παρουσίας κάποιας ασθένειας

Ακόμη ένας τομέας όπου συμβάλλει η οστεολογία σήμερα είναι στην ιατροδικαστική οστεολογία

Οι ταφές στην προϊστορική Ελλάδα

Απλοί ενταφιασμοί Λίγα ταφικά κτερίσματα Συνεσταλμένη στάση Οι ταφές γίνονταν σε λάκκους στα όρια

του οικισμού Αντίθετα, από την Εποχή του Χαλκού

υπάρχουν οργανωμένοι χώροι εκτός του οικισμού για τη ταφή των νεκρών

Κτιστοί και κιβωτιόσχημοι τάφοι Ταφικά κτερίσματα

Άγιος Αντώνιος Ποτού Θάσου Ο Άγιος Αντώνιος

βρίσκεται στο Νοτιοδυτικό τμήμα της Θάσου

Βρέθηκε οικισμός που χρονολογείται στην 3η χιλιετία π.Χ

Δίπλα στον οικισμό βρέθηκε ένα Ρωμαϊκό νεκροταφείο

Η νεκρόπολη του Αγίου Αντωνίου

Δίπλα στον οικισμό παρουσιάζεται ένας χτιστός περίβολος που ξεχωρίζει το νεκροταφείο από τον οικισμό

Έχει κιβωτιόσχημους τάφους

Οι τάφοι από τα κτερίσματα χρονολογούνται στον 1ο και 2ο αιώνα μ.Χ

Η νεκρόπολη του Αγίου Αντωνίου Ποτού Θάσου

Πρόκειται για ατομικές ταφές

Υπάρχουν 18 τάφοι με 36 ταφές ενώ κάποιες είναι αποτέλεσμα ανακομιδής

Συνολικά μελετήθηκαν 42 άτομα

Μεθοδολογία Οι σκελετοί

μελετήθηκαν μακροσκοπικά

Έγινε προσδιορισμός του φύλου, της ηλικία, του ύψους και της σωματικής μάζας

Μελετήθηκαν οδοντικές και σκελετικές αλλοιώσεις και παθολογίες

Ο προσδιορισμός του φύλου έγινε μόνο στα ενήλικα άτομα

Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του Ferembach etal (1979)

Μελετήθηκε το κρανίο και η λεκάνη

Προσδιορισμός ηλικίας στα άτομα έως 25 ετών

Στα άτομα έως 25 ετών Χρησιμοποιήθηκε ο άτλας των L.

Scheuer and S. Black(2004) O πίνακας των Stloukal and

Hanakova(1978) για τη μέτρηση του μέγιστου μήκους των μακρών οστών

Η νεογιλή και μόνιμη οδοντοφυΐα Ο βαθμός συνοστέωσης των οστών

Προσδιορισμός ηλικίας στα άτομα άνω των 25 ετών

Στα ενήλικα άτομα άνω των 25 ετών Ο βαθμός συνοστέωσης της ηβικής

σύμφυσης(Todd’s and Suchey-Brooks, Ubelaker’s and Buikstrat’s textbook, 1994)

Η ωτοειδής επιφάνεια( Lovejoy and Meindl,1985 revisioned by Ubelaker 1989, 1994)

Ο βαθμός συνοστέωσης των κρανιακών ραφών( Meindl and Lovejoy, 1985)

Τα δόντια ως βοηθητικό στοιχείο λόγω αναξιοπιστίας( Brothwell and Mile’s)

Υπολογισμός ύψους Για το ύψος έγιναν

μετρήσεις σε 5 οστά:

1. Βραχιόνιο 2. Κερκίδα 3. Ωλένη 4. Μηριαίο 5. Κνήμη

Χρησιμοποιήθηκαν 5 διαφορετικές μέθοδοι

1. Bach(1965) and Breitinger

2. Trotter and Glesser, 1952 white

3. Trotter and Glesser, 1952 negro

4. Pearson, 1899 5. Ruff etal, 2012

Παθολογικές αλλοιώσεις Παθολογικές αλλοιώσεις

μελετήθηκαν: 1. Στο κρανίο 2. Στα μετακρανιακά οστά 3. Στα δόντια

Κρανίο Παθολογίες: Κάταγμα ή τραύμα Οστεοειδές οστέωμα Hyperostosis Frontalis Interna(HFI) Πορωτικής υπερόστωσης Cribra Orbitalia στην οφθαλμική

κόγχη

Μετακρανιακά Παθολογίες: Κάταγμα ή τραύμα των μακρών

οστών Περιοστίτιδα ή οστεομυελίτιδα Οστεοαρθρίτιδα

Δόντια Παθολογίες: Τερηδόνα Πέτρα Αποτριβή Υποπλασία της αδαμαντίνης Κύστη/απόστημα

Αποτελέσματα Προσδιορισμός του φύλου: Μελετήθηκαν 42 άτομα εκ των οποίον

προσδιορίστηκε το φύλο στα 25 17 Απροσδιόριστο φύλο 9 πιθανόν άνδρες 8 άνδρες 4 πιθανόν γυναίκες 4 γυναίκες

Προσδιορισμός ηλικίας Καθορίστηκα 5 ηλικιακές ομάδες 0-7 ετών 8-14 ετών 15-24 ετών 25-60 ετών Άνω των 60

Βρέθηκαν 2 βρέφη, 2 παιδιά, 5 έφηβοι, 10 ενήλικες και 6 υπερήλικες

Η ηλικία δεν προσδιορίστηκε σε 17 άτομα

Το νεότερο άτομο είναι ηλικίας 2 ετών ενώ το γηραιότερο 64 ετών

0-7ετών 8-14ετών

15-24ετών

25-60ετών

άνω των 60 ετών

0

2

4

6

8

10

12

2 2

5

10

6

Αριθμός ατόμων που βρέθηκαν στην Ρωμαϊκή νεκρόπολη του Αγίου Αντωνίου Ποτού Θάσου

Άτομα

Σχέση ηλικίας και φύλου

Ηλικιακή ομάδα

Απροσδιόριστο φύλο

Άνδρας Γυναίκα

0-7 2 0 08-14 2 0 015-24 0 1 425-60 1 5 4>60 1 5 0

Στην ηλικιακή ομάδα των βρεφών και των παιδιών δεν έγινε προσδιορισμός του φύλου

Στην ομάδα των εφήβων βρέθηκαν 1 άνδρας και 4 γυναίκες

Στην ομάδα των ενηλίκων βρέθηκαν 4 γυναίκες και 5 άνδρες

Στους υπερήλικες βρέθηκαν 5 άνδρες

Υπολογισμός ύψους Για τον υπολογισμό

του ύψους έγιναν μετρήσεις στο βραχιόνιο, την κερκίδα, την ωλένη, το μηριαίο και την κνήμη

Στο σύνολο μελετήθηκαν 36 οστά

Οστό Αριθμός

Βραχιόνιο 8

Κερκίδα 9

Ωλένη 8

Μηριαίο 6

Κνήμη 5

Σύνολο 36

Υπολογισμός ύψους Η μέθοδος με τα περισσότερα αποτελέσματα

ήταν η Ruff etal,2012 Ο υπολογισμός του ύψους έγινε σε 25 άτομα Το ύψος στο σύνολο του πληθυσμού

κυμαίνεται από 1,53μ έως 1,70μ Στους άνδρες το χαμηλότερο ύψος είναι

1,53μ ενώ το υψηλότερο 1,70μ Στις γυναίκες το χαμηλότερο είναι 1,57μ

ενώ το υψηλότερο 1,68

Υπολογισμός δοντιών

Γνάθος Σύνολο Αριστερά Δεξιά

Άνω γνάθος

43,59% 20,68% 22,90%

Κάτω γνάθος

56,40% 29,31% 27,09%

Μελετήθηκαν συνολικά 438 δόντια

406 μόνιμα 32 νεογιλά Στην άνω γνάθο

βρέθηκαν συνολικά 177 μόνιμα δόντια και 15 νεογιλά

Στην κάτω γνάθο βρέθηκαν 229 μόνιμα δόντια και 17 νεογιλά

Τα δόντια της άνω και κάτω γνάθου

I1 I2 C PM1 PM2 M1 M2 M30

10

20

30

40

50

60

70

23

18

25 24

1822

26

21

2225

2932

30

3333

25

Κάτω γνάθοςΆνω γνάθος

Οδοντικές παθολογίες Στις

οδοντικές παθολογίες εξετάστηκαν η τερηδόνα, η πέτρα, η αποτριβή, η υποπλασία της αδαμαντίνης και η ύπαρξη κύστης ή αποστήματος

Τερηδ

όναΠέτρ

α

Αποτ

ριβή

Υποπλα

σία τη

ς αδα

μαντί

νης

Κύστ

η/από

στημα

0.00%

10.00%

20.00%

30.00%

40.00%

50.00%

60.00%

70.00%

80.00%

18.47%

63.30%67.98%

23.39%

0.00%

Οι παθολογίες που παρουσίασαν τα δόντια που βρέθηκαν στη Ρωμαϊκή νεκρόπολη του Αγίου

Αντωνίου Ποτού Θάσου( σε ποσοστά)

Δόντια

Τερηδόνα Τερηδόνα συνολικά

παρουσιάζεται σε 75 δόντια(18,47%)

Δεν έχουν τερηδόνα 331 δόντια(81,52%)

Στην άνω γνάθο βρέθηκε τερηδόνα σε ποσοστό 14,12% ενώ στη κάτω γνάθο 21,83%

Δεν υπάρχουν νεογιλά δόντια με τερηδόνα

I1 I2 C PM1 PM2 M1 M2 M30

2

4

6

8

10

12

4

0

2

4

1

5 5

4

2

1

6

9

4

9

11

8

Άνω γνάθοςΚάτω γνάθος

Παρουσία τερηδόνας στην άνω και κάτω γνάθο

Πέτρα Πέτρα βρέθηκε σε 257

δόντια(63,30%) Δεν είχαν πέτρα 149

δόντια(36,69%) Στην άνω γνάθο

βρέθηκε πέτρα σε ποσοστό 57,62%

Στην κάτω γνάθο βρέθηκε πέτρα σε ποσοστό 67,68%

Σε κανένα νεογιλό δόντι δεν εμφανίζεται πέτρα

Εμφάνιση πέτρα στην άνω και κάτω γνάθο

I1 I2 C PM1 PM2 M1 M2 M30

5

10

15

20

25

30

12

6

1514

10

14

18

13

1817

1920

17

2422

18

Άνω γνάθος Κάτω γνάθος

Αποτριβή Αποτριβή υπάρχει σε

276 δόντια(67,98%) Δεν υπάρχει αποτριβή

σε 130 δόντια(32,01%)

Στην άνω γνάθο εμφανίζεται σε ποσοστό 68,92%

Στην κάτω γνάθο σε ποσοστό 67,24%

Αποτριβή βρέθηκε σε 12 δόντια

Εμφάνιση αποτριβής στην άνω και κάτω γνάθο

I1 I2 C PM1 PM2 M1 M2 M30

5

10

15

20

25

30

17

12

1716

14

17

20

9

21

1817 17

19

28

22

11

Άνω γνάθοςΚάτω γνάθος

Υποπλασία της αδαμαντίνης

Υποπλασία της αδαμαντίνης βρέθηκε σε 95 δόντια(23,39%)

Δεν είχαν υποπλασία της αδαμαντίνης 311 δόντια(76,60%)

Στην άνω γνάθο βρέθηκε σε ποσοστό 18,07%

Στην κάτω γνάθο σε ποσοστό 27,51%

Σε κανένα νεογιλό δόντι δεν υπήρχε I1 I2 C PM1 PM2 M1 M2 M3

0

2

4

6

8

10

12

14

4 4

8

5

2 2

4

3

9

12

11

9

8

7

4

3

Άνω γνάθοςΚάτω γνάθος

Παθολογίες Και τα 42 άτομα εξετάστηκαν για

παθολογίες. Σε αυτά βρέθηκαν περιπτώσεις καταγμάτων, εμφάνισης περιοστίτιδας, εμφάνισης πορωτικής υπερόστωση και cribra orbitalia στην οφθαλμική κόγχη.

Η παθολογία που εμφανίζεται περισσότερο είναι η οστεοαρθρίτιδα και βρίσκεται σε όλο το εύρος του πληθυσμού.

Οι περιπτώσεις των παθολογιών, εκτός της οστεοαρθρίτιδας, μελετήθηκαν στο κάθε άτομο που βρέθηκαν ως ξεχωριστές περιπτώσεις.

Κατάγματα-τραύματα Στην περίπτωση των

καταγμάτων ή των τραυμάτων βρέθηκαν 4 άτομα

Κάποια από τα κατάγματα προέρχονται από διαπροσωπική βία και κάποια από συνηθισμένες καθημερινές δραστηριότητες

Βρέθηκε ένας ενήλικος άνδρας 27 ετών με κάταγμα στην άκανθα του δεύτερου θωρακικού σπονδύλου

Βρέθηκε ενήλικος άνδρας 64 ετών με κάταγμα στο τέταρτο αριστερό πλευρό

Βρέθηκε ενήλικη γυναίκα 54 ετών με κάταγμα στη δεξιά κλείδα

Βρέθηκε ενήλικος άνδρας 57 ετών με τραύμα στο δεξιό βρεγματικό οστό του κρανίου

Κάταγμα στον σπόνδυλο Ανήκει σε ενήλικο

άνδρα 27 ετών Το κάταγμα είναι

ανοιχτό που σημαίνει ότι δεν έχει αρχίσει η επούλωση του οστού

Πιθανότατα να έγινε σε χρονικό διάστημα κοντά στο χρόνο θανάτου ή ακόμη να είναι και αιτία θανάτου

Κάταγμα στο πλευρό Ανήκει σε ενήλικο άνδρα

64 ετών Πρόκειται για προθανάτιο

κάταγμα το οποίο βρίσκεται στο τρίτο στάδιο της επούλωσης όπου το οστό αρχίζει να επανακτά την αρχική δομή του και το σχήμα του.

Η επούλωση του κατάγματος δεν ολοκληρώθηκε λόγω θανάτου του ατόμου

Κάταγμα στην κλείδα Ανήκει σε ενήλικη γυναίκα 54 ετών Πρόκειται για προθανάτιο κάταγμα Η διαδικασία της επούλωσης είχε σχεδόν

ολοκληρωθεί αλλά λόγο λάθους επαφής της σπασμένης κλείδας με την ωμογλήνη της ωμοπλάτης δημιουργήθηκε παραμόρφωση της ακρωμιακής αρθρικής επιφάνειας της κλείδας και της ωμογλήνης

Τραύμα Ανήκει σε ενήλικο

άνδρα 57 ετών Πρόκειται για τραύμα

το οποίο συνέβη perimortem, δηλαδή κοντά στο χρόνο θανάτου και εικάζεται ότι είναι η αιτία θανάτου

Δεν υπάρχουν ενδείξεις επούλωσης του τραύματος

Περιοστίτιδα Περιοστίτιδα παρουσιάζουν 2 άτομα Στο ένα άτομο βρίσκεται στην κάτω γνάθο

από αριστερά και ανήκει σε ενήλικα άνδρα 60 ετών

Είναι άγνωστη η αιτία της εμφάνισής της Στο δεύτερο άτομο παρουσιάζεται στο

τμήμα της διάφυσης της δεξιάς κνήμης Ανήκει σε άτομο ενήλικο άτομο πιθανότατα

άνδρα απροσδιόριστης ηλικίας Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο τραύμα ή

κάταγμα στην περιοχή που να μπορεί να το αιτιολογήσει

Cribra orbitalia και πορωτική υπερόστωση

Η cribra orbitalia εμφανίζεται στην οφθαλμική κόγχη και συνήθως συνδέεται και με την εμφάνιση της πορωτικής υπερόστωσης στα οστά του κρανίου

Σε παιδί ηλικίας 5 ετών εμφανίζονται και οι δύο περιπτώσεις

Η ύπαρξη και των δύο αυτών περιπτώσεων πιθανότατα ε3ίναι ένδειξη ότι το άτομο είχε σιδηροπενική αναιμία

Οστεοαρθρίτιδα και οστεόφυτα

Συνολικά μελετήθηκαν 1639 οστά. Από αυτά βρέθηκαν 104 οστά με οστεοαρθρίτιδα, δηλαδή σε ποσοστό 6,34%

Με οστεόφυτα βρέθηκαν μόλις 33 οστά, δηλαδή σε ποσοστό 2,012%

Ένα ποσοστό 34,35% δεν είχε μία καμία αρθρική επιφάνεια ή είχε μόνο μία

Συμπεράσματα-Συζήτηση Πρόκειται για

νεκροταφείο κοινό για όλα τα μέλη του οικισμού

Η ύπαρξη τάφων νεαρής ηλικίας δείχνει ότι υπήρξε βρεφική και παιδική θνησιμότητα

Βρέθηκε μία ελεύθερη ταφή η οποία όμως είναι από την προϊστορική εποχή

Δεν υπάρχουν έρευνες στον Ελλαδικό χώρο για το ύψος για να γίνει σύγκριση αλλά φαίνεται οι γυναίκες να είναι αρκετά ψηλές

Η υποπλασία της αδαμαντίνης στα δόντια δείχνει ότι ο πληθυσμός πέρασε διατροφικό στρες και επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι βρέθηκε παιδί ηλικίας 2 ετών πιθανότατα με σιδηροπενική αναιμία

Υπάρχει αρκετή αποτριβή στα δόντια που εικάζεται ότι οφείλεται στη σκληρή τροφή που κατανάλωναν τα άτομα

Τα δύο κατάγματα στο πλευρό και στην κλείδα έχουν μερικώς επουλωθεί

Οστεοαρθρίτιδα παρουσιάζεται σε σχετικά μικρό ποσοστό γεγονός που ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είναι κάτω των 60 ετών

Ευχαριστώ για την προσοχή σας

ΤΕΛΟΣ