1

СОВРЕМЕННЫЙ РУССКИЙ ЯЗЫК-ФОНЕТИКА

Л.Л.КАСАТКИН

آواشناسی زبان روسی معاصر

نویسنده: ال. ال. کاساتکین

مترجم: بهمن بلوک نخجیری

فصل اول

موضوع آواشناسی-1

به معنای آوا( phone )برگرفته از واژه یونانی « Phonetics»آواشناسی یا

این علم به بررسی آواها وقواعد تبدیل آن علم مطالعه جنبه های آوایی زبان است.

ها و همچنین تکیه، آهنگ، ویژگی های تفکیک جریان آوایی به سیالب و اجزای

نامیده می Phoneticsی زبان نیز یالوه بر این خود نظام آواعمی پردازد. بزرگتر

شود.

واژه شناسی و دستور زبان به بررسی جنبه های معنایی زبان، معانی مستتر در

لغات، جمالت و اجزای مهم واژه یا تکواژها می پردازد. اما آواشناسی جنبه های

. برای ا بررسی می کندرابزارهای آوایی فاقد معنای مستقل یعنی زبان، فیزیکی

را می )اما( در زبان روسی واژه ای است، که مفهوم مقایسه аمثال حرف ربط

فاقد چنین معنایی است. [а]صدای در حالی که. رساند

نظام آواشناسی زبان می تواند برای وضعیت کنونی زبان مربوطه تعریف شود.

آواشناسی توصیفیکامل آن ه ای معین از رشد و تمرحلتعیین نظام آوایی زبان در

نامیده می شود.

2

نظام آوایی آن زبان در دوره های مختلف تاریخی دستخوش تغییر می شود و به تبع

نیز تغییر می کند. بررسی و تحقیق در مورد چگونگی بروز این تغییرات،

جایگزین پیشتر در زبان مربوطه وجود داشتند،واحدهاییکه بعدًا واحدهای آوایی که

زمانی موضوع های مختلفبرهه چگونگی تغییر تبدیل آواها در ا شدند وآن ه

را تشکیل می دهند. آواشناسی تاریخی

ت های میان آن ها اومقایسه ساختار آوایی زبان های مختلف و تعیین تشابهات و تف

امری ضروری است. مقایسه زبان ،خارجهدر مواردی مانند یادگیری زبان

بان مادری در وهله نخست برای درک ویژگی های آن زبان خارجه مورد نظر با ز

الزم است. این مقایسه در عین حال معیارها و قواعد زبان مادری را نیز شفاف تر

گاهی مقایسه زبان های هم خانواده برای کسب درکی عمیق از تاریخچه می سازد.

چند زبان هایی از این دست رویو بررسی اتآن ها بسیار مفید می باشد. مطالع

قرار می گیرد. آواشناسی تطبیقیدر حوزه

تمام زبان ها می مختص جنبه های آوایی به تحقیق در موردآواشناسی عمومی

در انسان و به کارگیری آن . آواشناسی عمومی شکل گیری دستگاه تکلم پردازد

رک از دیدگاه صوتی )آکوستیک( و از جنبه د گفتار راآواهای گفتار و برای ایجاد

قواعد تغییر آواها در جریان این علم معیارها و بررسی می کند.آن ها توسط انسان

را تعیینمی کند، به طبقه بندی آواها، ارتباط میان آن ها و واحدهای آوایی گفتار

واصول کلی تفکیک جریان آوایی به آواها، سیالب می پردازد )واج ها( انتزاعی

ی نماید. آواشناسی عمومی روش های تحقیق ها و واحدهای بزرگتر را مشخص م

در مورد واحدهای آوایی را نیز توصیف می کند.

تولیدیآواشناسی -2

آواویژگی های تولید

دستگاه تکلم

3

حرکات و عملکرد مشخص دستگاه تکلم شکل می گیرند. در نتیجه آواهای گفتار

به خصوص تولیدی آوای ادایبرای صداقرارگیری اندام های تولید کننده وضعیت

آن آوا1آوا با فعالیت هماهنگ اجزای مختلف دستگاه تکلم تولید نامیده می شود.

صورت می پذیرد.

دن انسان است، که برای تولید گفتارمجموعه ای از اندام های ب دستگاه تکلم

(.1ضروری هستند)شکل

ای( تشکیل نایژه ها و ن از اندام های تنفسی )شش ها، بخش تحتانی دستگاه تکلم

جریان هوای تولید شده در این بخش در ایجاد نواساناتی که منجر به شده است.

شکل گیری آوا می شوند، نقش دارد و نواسانات مزبور را به محیط خارج منتقل

می نماید.

شامل حنجره است. حنجره از غضروف هایی تشکیل بخش میانی دستگاه تکلم

ه ای مسطح و لوالیی به نام چینه های آوایی بافت ماهیچشده، که در بینشان دو

در تنفس معمولی چینه های آوایی از هم باز و نسبتًا شل هستند و هوا د. قرار دارن

آزادانه از چاکنای که در مجرای حنجره قرار دارد، عبور می کند. برای تولید

گر چینه . اما امی گیرندچینه های آوایی در چنین وضعیتی قرار نیز آواهای واکدار

های آوایی به هم نزدیک و سفت باشند، جریان هوا هنگام عبور از فضای باریک

شکل بدین ترتیب همخوان های زنگدارو واکه هاچاکنای تولید ارتعاش می کند.

.می گیرند

. حلق بدون استشامل اندام های واقع در باالی حنجره بخش فوقانی دستگاه تکلم

حلق انفی نامیده می شود. حفره دد. بخش فوقانی آن واسطه به حنجره متصل می گر

از طریق کام از هم جدا می ، کهخیشومی تقسیم می شودبه دو بخش دهانی و حلق

یی آن که د. بخش پیشین کام که استخوانی است، سخت کام و بخش انتهاگردن

ده نرم کام وزبان کوچک )مالز( با هم پرنامیده می شود. ماهیچه ای است، نرم کام

1articulation که از واژه التینarticulare .به معنای شمرده ادا کردن گرفته شده است

4

اگر این پرده باال برود، هوا از راه دهان خارج می را تشکیل می دهند.2کامی

وقتی هم که این پرده پایین یا باز گردد. در این حالت آواهای دهانی تولید می شوند.

باشد، جریان هوا به داخل حفره خیشومی فرستاده می شود. در این حالت آواهای

خیشومی شکل می گیرند.

حفره دهانی شکل و حجم از لحاظ حجم و شکل تغییر نمی کند، اما حفره خیشومی

آرواره پایینی و زبان تغییر یابد. شکل و حجم حلق نیز می تواند با حرکات لب ها،

زبان به جلو و عقب ، که خود موجب حرکت حنجره به باالبدنه به واسطه حرکت

.یا پایین می گردد، تغییر می کند

کلم. دستگاه ت1تصویر

بخش -7دندان های پایینی؛ -6لب پایینی؛ -5دندان های باالیی؛ -4لب باالیی؛ -3لثه ها؛ -2سخت کام؛ -1

شكاف -12؛ اپیگلوت-11ریشه زبان؛ -11بخش پسین زبان؛ -9بخش میانی زبان؛ -8پیشین زبان؛

ان زب-17نرم کام؛ -16؛ یحلق انف-15؛ كریكوئیدغضروف -14؛ تیروئیدغضروف -13؛ وستیبولی

نای.-21مری؛ -21؛ آریتنوئید غضروف-19حنجره؛ -18کوچک؛

متصل )برای مثال هنگام تولید لب باال همی تواند بتحرک بیشتری دارد و لب پایین

د )برای مثال هنگام تولید آوای انگلیسی شونزدیک یا(، [м]، [б]، [п]آواهای

[w] دندان های باالیی که برای برخی لهجه های روسی شناخته شده است( یا به

(. لب ها همچنین می توانند با جمع [ф]، [в]د )برای مثال هنگام تولید گردنزدیک

(.[о]، [у]شدن به شکل مجرای یک لوله در آیند )برای مثال هنگام تولید

، که از سه بخش نوک و بدنه و است گفتارزبان پرتحرک ترین اندام تولید کننده

زبان به رو به کام است و به بخش های پیشین میانی و ریشه تشکیل می شود. بدنه

پسین تقسیم می شود. ریشه زبان نیز رو به دیواره انتهایی حلق می باشد.

2 Нёбная занавеска

5

برای تولید آواها برخی اندام های حفره دهانی نقشی فعال دارند و حرکات اصلی

ها الزم برای ادای آوای مورد نظر را انجام می دهند. در حالی که سایر اندام

غیرفعال هستند و حرکتی نمی کنند و بدین ترتیب به محلی تبدیل می شوند، که اندام

زبان همواره فعال است، در این حفره یک نقطه تالقی ایجاد می نماید. فعال در آن

د. لب ها و پرده کامی نیز می ندر حالی که دندان ها و سخت کام همیشه غیرفعال

لب [п] ال یا غیرفعال داشته باشند. مثاًل برای تولید د در تولید آواها نقشی فعنتوان

هر دو لب فعالند و برای [у]ین فعال و لب باال غیر فعال است؛ یا برای تولید پای

هر دو غیر فعال می باشند. [а]تولید

هاتولید آوانحوه رویروش های تحقیق

رار داد. بدین مورد مطالعه ق خویشتن نگری روشنحوه تولید آواها را می توان با

و معنا که حاالت ماهیچه های اندام های تولید کننده آوا را تحلیل و بررسی کرد

بدین ترتیب شیوه تولید آن ها را مشخص نمود. فهمیدن چگونگی فعالیت لب ها

حاالت آن ها وقتی به صورت هنگام تولید آواهای مختلف کار ساده ای است.

پایین به لب باال متصل یا به دندان های باالیی مجرای لوله درمی آیند یا وقتی لب

نزدیک می شود، کاماًل مشهود است. می توان چگونگی حرکت و وضعیت

قرارگیری زبان را هنگام تولید آواها، به ویژه با مقایسه جفت جفت نحوه تولید

آواهای مختلف مشخص ساخت. آینه به ما کمک می کند تا از وجوه مختلف به خود

در چگونگی تولید آواهای لبی و اندام های درون حفره دهانی دقیق شویم. بنگریم و

از طریق بازدم جایگاه تولید آوا از داخل حفره دهانی ن می تواند شیک شمع رو

)بخش میانی یا جانبی( یا خیشومی را به ما نشان دهد.

عه قرار نیز مورد مطال یابزارروش های نحوه تولید آوا را می توان با استفاده از

پس از به ما کمک می کند حرکات لب ها را ثبت کنیم. روش عکسبرداریداد.

گرفتن از زبان، دندان ها و کام که با ماده مخصوص عکس تولید آواهای مختلف با

چرب شده اند، مساحت تماس زبان با کام و دندان ها را معین می نمایند. چنین

، لینگوگرامرفته می شود به ترتیب عکس هایی که از زبان، کام و دندان ها گ

6

کام (. برای این کار از 4تا 2نامیده می شوند. )تصاویر پاالتوگرامو ُُدنتوگراما

استفاده می کنند. برای هر بار استفاده از آن صفحه ای نازک و نیز مصنوعی

پالستیکی مجهز به سنسور به کار می رود، که امکان تعیین مکان دقیق تماس زبان

شمای اندام های تولید صوت در هنگام تولید آواهای مشخص راهم می آورد. را ف

به دست می آید. برای امتوموگریا ایکساشعه از طریق عکس های گرفته شده با

استفاده می شود. ایکسعکسبرداری با اشعه از گفتارتحقیق در خصوص جریان

عدسی که روی )یک سکوپالرنگوحلق و نحوه فعالیت حنجره از برای دیدن

سیستم به )لوله ای باریک مجهز آندوسکوپقلمی باریک و دراز قرار گرفته( یا

با تارهای صوتی نیز اپتیک و المپ کوچکی در انتها( استفاده می کنند. حرکت

از گردن و ناحیه حنجره تهیه می شود، الکترونی گلوتوگرافتوسط عکسی که

ثبت می گردد.

7

)تهیه شده توسط ک.باله( [н])در باال( و لینگوگرام )در پایین( همخوان . پاالتوگرام 2تصویر

8

ب

самدر واژه [с]. الف( شمای پاالتوگرام همخوان 3تصویر

)تهیه شده توسط آ.ام. کوزنیتسوا( ʹосаدر واژه [с]ب( لینگوگرام همخوان

ل های تماس زبان با کام و دندان بخش هاشور خورده در شمای پاالتوگرام و بخش تیره در لینگوگرام مح

های کناری هستند. بخش باالیی لینگوگرام انعکاس زبان در آینه می باشد.

9

ʹосаدر واژه [с]م )در باال( و ادنتوگرام )در پایین( دندان های پایینی برای همخوان . پاالتوگرا4تصویر

و شمای آن ها )تهیه شده توسط ال.گ. اسکاالزوب(

رده در شمای ادنتوگرام محل تماس بخش پایینی نوک زبان با دندان و لثه های پایینی می خو بخش هاشور

باشد.

آواشناسی صوتی-3

گفتار آواهای صوتی ویژگی

که توسط گوش و ... ، آبهوامانند ارتجاع قابلهای محیطدر موجی نوساناتبه

اجسامی تعاشاتار نتیجه در واًلعمنوسانات این گفته می شود. آواحس می شوند،

وجود و ... به انسان صوتی هایتار موسیقی، ابزارآالت های سیممانند زنگوله،

انقباض و ازتولید می کند، که یارتجاع قابل امواج بی وقفه مرتعش جسم. آیند می

10

امواج این. تشکیل می شوندانبساط پی در پی مولکول های هوا یا محیط های دیگر

بدین ترتیب ما آواها را و می گذارند اثر صماخ پرده روی، رسند میما گوش به

ند.تفاوتم باهم طنینو طول نیرو، ،ارتفاع لحاظ از آواها می شنویم.

هرچه بسامد نوسانات در واحد زمان دارد: بستگی نوسانات بسامد به اآو ارتفاع

شد، بیشتر باشد، آوا بلند تر و هرچه تعداد نوسانات در همان واحد زمانی کمتر با

واحد بسامد آوا هرتز)به افتخار فیزیکدان آلمانی ار. گ. هرتز(، است. کوتاهترآوا

16یعنی یک نوسان در ثانیه است. گوش انسان قادر به شنیدن آواهایی در محدوده

)مادون صوت( و هرتز 16از ترکوتاهآواهای ما هرتز می باشد. 9 21111تا

ا نمی شنویم، اما برخی حیوانات مانند هرتز )ماوراء صوت( ر 21111بلندتر از

دلفین ها، خفاش ها، سگ ها، روباه ها و ...این آواها را نیز می شنوند.

متوسط آواهای گفتار در هر فرد متفاوت است. بر همین اساس ویژگی های ارتفاع

351تا 81صدای خوانندگان نیز مشخص می گردد؛ در مردها باس )محدوده بین

هرتز( و در 531تا 131هرتز(، تنور )بین 411تا 111)بین هرتز(، باریتون

(، 881تا 221هرتز(، متزوسوپرانو )بین 711تا 171زنان کنترالتو )بین

هرتز(. اما 1411تا 331( و سوپرانو کلراتو )بین 1151تا 261سوپرانو )بین

هرتز و 51با بسامد حدود ترین نت ها کوتاهقادرند معروف ترین خوانندگان باس

هرتز را بخوانند. 2111بهترین خوانندگان زن بلندترین نت ها با بسامد حدود

آواها در جریان گفتار موجب شکل گیری آهنگ گفتار می گردد. در ارتفاعتغییر

نواخت و تغییر آن در محدوده سیالب به عنوان ابزاری ارتفاعبرخی زبان ها

ار می رود.برای تمییز واژه های مختلف از هم به ک

نیروی صدا به دامنه نوسانات بستگی دارد؛ هرچه این دامنه بیشتر باشد، نیروی

با سیم یبلندی آوا با نیروی آن مرتبط است. اگر تماس کوتاهآوا بیشتر خواهد بود.

گیتار داشته باشیم، آوای ضعیفی تولید می شود. اما اگر با قدرت سیم را بکشیم

ار بلندتری تولید می گردد. این بدان علت است، که دامنه وسپس رها کنیم، آوای بسی

دوم بیشتر است. موردنوسانات سیم در

11

نیروی آوا با فشاری که آوا روی سطح اجسام، از جمله پرده صماخ ایجاد می کند،

مرتبط است. هرچه آوا قوی تر باشد، فشار بیشتری ایجاد می کند. میزان فشار آوا

)به افتخار مخترع امریکایی الکساندر گراهام بل( اندازه با واحد نیرو، یعنی بل

گیری می شود. اما بل واحد بسیار بزرگی محسوب می شود، به همین علت واحدی

انتخاب گردید.نام دسی بل هر کوچکتر برابده ب

تا 41دسی بل، صحبت معمولی 21تا 11آستانه مسموعیت صفر دسی بل، نجوا

دسی بل، 81یابان های شهرهای بزرگ بیش از دسی بل، سروصدا در خ 61

دسی بل و 131احساس درد در گوش دسی بل، آستانه 121صدای نزدیک رعد

می باشد. 3دسی بل 181متری 45صدای سفینه فضایی در فاصله

ما در گفتار خود از آواهایی با نیروی متفاوت استفاده می کنیم. این امر به شرایط

دارد؛ افرادی که به هم نزدیکند و کسانی که با هم فاصله برقراری ارتباط بستگی

دارند باید واژه ها را با بلندی متفاوتی تلفظ کنند. تلفظ بلندتر می تواند بازتاب دهنده

واکه های بی تکیه ضعیف تر )آهسته( و واکه های معمواًل احساسات گفتار باشد.

تکیه دار قوی تر )بلند( هستند.

آواهای گفتار در هزارم ثانیه یا لطو آوا گفته می شود. لزمان طوبه تداوم آوا در

میلی ثانیه اندازه گیری می شود. در برخی زبان ها مانند انگلیسی، آلمانی،

فرانسوی و چکی واکه های کوتاه و بلند از هم متمایز هستند. در زبان روسی واکه

تکیه دار در [а]رتیب طول های تکیه دار از واکه های بدون تکیه بلندترند. بدین ت

باشد. درحالی میلی ثانیه 151که با سرعت طبیعی تلفظ شده، می تواند садواژه

میلی ثانیه و طول نخستین واکه در сады 111طول نخستین واکه در واژه که

ثانیه است.میلی садовод 51واژه

3 د پاره نشود.توپچی ها و خمپاره اندازها باید هنگام شلیک گوش های خود را بگیرند، تا پرده صماخ بر اثر فشار شدی

اییل درآمد. آن ها رواقع در فلسطین در ساحل شمالی بحرالموت، که به تصرفقوم بنی اس« اریحا»در انجیل حکایتی آمده است درباره شهر ی اسراییل دورتادور شهر را محاصره کردند، اما ساکنین شهر دروازه را بسته بودند و دیوارهای شهر نیز بلند و مستحکم بود. آنگاه روحانیون بن

تاب نیاوردند و فروریختند. اریحا دستور دادند تا سربازان با شیپورهای جنگی کوچک در درون تمام شیپورها بدمند و بلند فریاد بزنند. دیوارهای ی گیرد.( برای افرادی که با صدایی بلند و گوش خراش فریاد می زنند، از همین جا نشات ماریحا)شیپور « труба иерихонская»اصطالح

12

یعنیو پس زمینه آواست، که از طریق طیف آن، طنین آوا ویژگی منحصر به فرد

نسبت میان نواخت اصلی و تکمیلی مشخص می گردد.

، مرتعش می شود را دوباره بکشیم و بعد رها کنیمآلت موسیقی اگر سیم کشیده شده

و آوا تولید می گردد. اگر وسط سیم را ثابت نگه داریم و باقی بخش ها را وادار به

ی را خواهیم شنیدف که دو برابر بلندتر از نواخت اصلی سیم ارتعاش کنیم، آوای

است؛ در واقع بسامد نوسانات نیمه سیم دو برابر بیشتر از کل آن می باشد. اما

به جز نوسان اصلی کل سیم مرتعش می شود؛ ،وقتی وسط سیم را ثابت نگه نداریم

الوه بر نواخت هم دو نیمه آن و هم بخش های چهارم، هشتم و ... . در نتیجه ع

اصلی نواخت هایی وجود دارند، که توسط نوسانات بخش های مختلف سیم شکل

نامیده می شوند. ورتنُا یا ینواخت های فرعگرفته اند. این نواخت ها

ی این است، که بسامدشان همواره چندین برابر فرعویژگی اصلی نواخت های

111بسامد نواخت اصلی بیشتر از بسامد نواخت اصلی است. برای مثال اگر

و ... هرتز ایجاد 411، 311، 211ی با بسامد فرعهرتز باشد، نواخت های

یایجاد شده در دامنه نوسان ضعیف تر فرع. هرچه نیروی نواخت های خواهند شد

(.5)نک. تصویر باشد، بسامد بیشتر است.

یا ی ممکن است در نتیجه تشدید فرعنسبت دامنه نواخت اصلی و نواخت های

تضعیف برخی از آن ها در تشدید کننده تغییر کند.

به اجسام توخالی مانند اتاق خالی، صدف دریایی، بدنه چوبی تشدید کننده حجیم

ارگ گفته می شود. هر تشدید کنده حجیمی از شکل و حجم و شیپورگیتار و

متناسب با آن از بسامد نواسانات خاص خود برخوردار است. اگر در نزدیکی

دید کننده آوایی با بسامد برابر با با بسامد تشدید کننده تولید شود، چندین برابر تش

ناشی از این آوا در نتیجه نوسانات واکنشی ی بلندتر خواهد شد؛ زیرا نوسانات هوا

گفته می تشدید )رزونانس(دیواره های تشدید کننده تقویت می شوند. به این پدیده

شود.

13

ب، نواخت فرعی نخست و نوسان حاصله: نواخت های مور. 5تصویر

هرتز؛ 111نواخت اصلی، بسامد - - -

هرتز؛ 211واخت فرعی نخست، بسامد ....... ن

مجموع نواخت اصلی و نواخت فرعی نخست –نوسان حاصله —

ی است، یک تشدید کننده فرعدر آوای مرکب که شامل ترکیبی از نواخت اصلی و

ی فرعقویت کند و دیگری می تواند یک یا چند نواخت قادر است نواخت اصلی را ت

را تقویت نماید. در نتیجه آواهایی با طنین مختلف ایجاد می شوند. بدین ترتیب اگر

از یک سیم ثابت به ترتیب در گیتار، ماندولینا و سپس باالالیکا استفاده شود،

آالت موسیقی که بدنه های متفاوت این.در واقع آواهای متفاوتی شنیده خواهند شد

نقش تشدید کننده را ایفا می کنند، آواهایی با طنین مختلف تولید می کنند.

تشدید کننده عالوه بر تشدید می تواند موجب تضعیف برخی آواهای موجود گردد.

مشخص است، که در اتاق خالی آواها تشدید می شوند، اما در اتاق مبله تضعیف

ره های تشدید کننده آوا را انعکاس می دهد، دیوا هموارمی شوند. سطح سخت و

تضعیف آن می شود.شل موجب در حالی که سطح نرم و

ما با حفره های دهانی و خیشومی و حلق ما نیز تشدید کننده به شمار می روند.

کشیدن لب های خود به سمت باال یا طرفین، پایین آوردن آرواره تحتانی، تغییر

حجم و شکل تشدید کننده و اتصال حفره خیشومی جایگاه زبان در حفره دهانی

گفتار را تغییر می دهیم و از این طریق بخش های مختلف آوای ترکیبی را که در

حنجره یا حفره دهانی تولید شده، تقویت یا تضعیف می کنیم. بدین ترتیب آواهای

گفتار شکل می گیرند.

ه دهانی وجود دارد. دیواره برای تلفظ واکه ها کشش ماهیچه ها در تمام فضای حفر

هستند و مانند دیوارهای اتاق خالی به خوبی آوا را مسطحهای تشدید کننده دهانی

انعکاس می دهند. هنگام تلفظ همخوان ها کشش ماهیچه ها در یک نقطه از حفره

14

دهانی متمرکزاست و در سایر بخش های آن ماهیچه ها در حالت طبیعی قرار

اره ها شلند و مانند اتاق مبله آوا را تضعیف می کنند.دارند. در اینجا دیو

موجب پدید آمدن نواخت و آوای موسیقایی می شوند. برای مثال منظمنوسانات

و صفیر را پدید می نامنظمند واکه ها آواهای کاماًل نواختی هستند. سایر نوسانات

آورند. یکی از ویژگی های همخوان ها وجود صفیر است.

شمای بازتولید آوا تحت تاثیر تشدید کننده )تهیه شده توسط گ. فانت(: .6تصویر

ه به صورت گراف طیف آوا که کنندمنتقل دستگاه تواتر مشخص شده اند. ویژگی 15در طیف منبع آوا

تحت تاثیر ویژگی S(f)حین نوسانات در تشدید کننده مربوطه شکل گرفته، نمود می یابد. طیف منبع آوا

ایجاد می شود؛ دامنه هر یک از تواترهای طیف منبع آوا تحت تاثیر تواتر T(f)نده کنمنتقل اهدستگطیفی

تولید طیف منبع آوا – P(f)د. طیف آوای مورد برسی یابمربوطه کاهش یا افزایش می دستگاه منتقل کننده

رتز مشخص شده ه F2-900و F1-540. در این شمای قراردادی دو سازه دستگاه منتقل کنندهو طیف

است.

یا بسامدهای نواخت اصلی و بسامدهای نواخت های تواترهامتشکل از طیف آوا

فرعی است، که شدتشان فارغ از تاثیر تشدید کننده ها با افزایش بسامد کاهش می

یابد. طیف آوا در اثر عملکرد تشدید کننده ها تغییر می کند؛ شدت برخی تواترها

(.6ش می یابد )نک. تصویر کاهش و برخی دیگر افزای

نامیده می شود. به قله پاکت طیفیخطی که قله تواترها را به هم پیوند می دهد،

سازه های ایجاد شده در تصویر طیف آواها در نتیجه عملکرد تشدید کننده ها

( و FI ،FII ،FIII ،FIV) F1 ،F2 ،F3 ،F4گفته می شود، که با عالیم )ُفرمان(

بسامد سازه این ها براساس افزایش بسامد نشان داده می شوند. ... ترتیب توالی آ

و ... مشخص می گردد. F1 ،F2 ،F3 ،F4با عالیم

فرض برای این است، که جهت تعیین ویژگی های آوا در نظر گرفتن چهار معمواًل

از بیشترین اهمیت برخوردارند. F2و F1نخست کافی است و در این میان سازه

به شکل و حجم مسیرهای تولید کننده گفتار یا سیستم های تشدید سازه ایبسامد

15

در F1 میزانکننده گفتار و بیش از همه به وضعیت زبان ولب ها بستگی دارد.

واکه ها با میزان باال آمدگی زبان در حفره دهانی نسب معکوس دارد؛ هرچه

با F2 میزان. کمتر است و بالعکس F1 میزانمیزان باال آمدگی زبان بیشتر باشد،

پیش آمدگی زبان نسبت مستقیم دارد؛ هر چه زبان به میزان بیشتری به سمت جلو

کمتر F2بیشتر و هرچه بیشتر به عقب کشیده شود، میزان F2 امتداد یابد، میزان

گرد شدن لب ها هنگام نزدیکی دو انتهای آن ها به هم و تشکیل یک خواهد بود.

را کاهش می دهد.سازه ( بسامد هر دو [у]و [о]ای لوله تو خالی )مانند واکه ه

در واکه ها براساس نظر گ. فانت به صورت زیر F2و F1بنابر این رابطه

( می باشد.1)جدول

1جدول

واکه ها

هرتز ،سازه ها

[и] [э] [ы] [а] [о] [у]

F2 2 220 1 960 1 480 1 070 860 610

F1 230 420 285 630 500 240

به اعتقاد ال.و. بندارکو این رابطه را می توان چنین نشان داد:

روش های تحقیقات صوتی

مورد مطالعه قرار می گیرد. به کمک روش های ابزاریجنبه صوتی گفتار توسط

دستگاه های ضبط صدا می توان گفتار را ثبت و بازتولید کرد. گفتار تولید شده را

رت تصویر ویژگی های صوتی سیگنال های می توان بر صفحه کامپیوتر به صو

آوایی مشاهده کرد.

16

: عالیم آوانگاری بیانگر میانه آواهای مربوطه هستند.рубашкиگراف نوسان واژه . 7تصویر

متغیر آوا در زمان در اختیار ما قرار می دهد. تصویری از امواج گراف نوسان

مدهای اجزای آوا و شدت در این تصویر به طور مختصر اطالعاتی در مورد بسا

آن ها ارایه می شود و تفاوت میان واکه های مختلف و انواع مختلف همخوان ها

در آن کاماًل قابل تشخیص هستند. طول آواها یا طول بخش های مجزایی از آن ها

(.7را معمواًل با نوسان نگار اندازه گیری می کنند )تصویر

17

: نوارهای تیره نشان دهنده سازه ها هستند.рубашки( واژه . گراف پویای طیف )سونوگرام8تصویر

: قله های شدت بیانگر سازه ها هستند. مکان рубашкиتکیه دار در واژه [а]از طیف قسمتی. 9تصویر

خط عمودی در گراف پویای طیف نشان داده شده است.مربوطه با قسمت

تمام بسامدهای آواها طیف آواها را مشخص می کند و تصویری از ،گراف طیف

با دامنه آن ها ارایه میدهد. چنین تصویری می تواند طیف لحظه ای آوا باشد، که

طیف های متغیر سونوگرام پویا یا گراف طیف. استمربوط به یکی از نقاط آن

18

آواها در زمان را در اختیار ما قرار می دهد؛ بدین معنا که بخشی از جریان گفتار

(.9و 8تصاویر )ک آوا یا توالی آواهاست، منعکس می نماید را که مربوط به ی

( تغییر نواخت را در بخشی از جریان گفتار نشان می 11)تصویر گراف آهنگ

دهد.

)تلفظ ایزوله واژه( рубашки. طیف آهنگ واژه 11تصویر

19

рубашки. گراف شدت واژه 11تصویر

از یک آوا به آوایی دیگر را در ( شدت آواها و انتقال ها 11)تصویر شدت گراف

بخشی از جریان گفتار نشان می دهد.

طبقه بندی صوتی آواها

مختلف های آر. یاکوبسن، گ. فانت و ام. هاله با در نظر گرفتن ویژگی های زبان

12جهان یک طبقه بندی جهانی از آواها براساس پارامترهای صوتی مختلف و

زبان روسی می توان ویژگی های زیر را جفت ویژگی ارایه نمودند. در مورد

برشمرد:

بودن. جنبه صوتی این ویژگی وجود یا عدم وجود غیرمصوتیا مصوت (1

ساختارهای سازه ای دقیقًا تبیین شده است. تمام آواهای واکدار و

[р]،[р’]،[л] و[л’] محسوب می شوند و از ساختار مصوتو طیفشان

20

هستند و صفیر غیرمصوتهای دیگر سازه ای دقیقی برخوردارند. تمام آوا

در طیفشان بخش عمده ای را به خود اختصاص می دهد.

بودن. جنبه صوتی این ویژگی سطح مشترک پایین یا صامتغیریا صامت (2

و شدت کم است. تمام همخوان ها صامتند و سطح پایین انرژی باالی انرژی

ت شتر است. شدند و شدتشان بسیار بیغیرصامتها برخوردارند. تمام واکه

در گراف های نوسان در دامنه نوسانات، در گراف پویای طیف در تیرگی

دسی بل 1)یا روشنی( بخش مربوطه و در گراف های شدت در انحراف از

نمود می یابد.

بودن. همخوان هایی که هنگام تولیدشان در مقطعی از غیرمنقطعیا منقطع (3

ر در حفره دهانی و در نتیجه آن تولید کننده گفتاهای زمان اتصال اندام

؛ در [ч] و [ц]، [к]، [т]، [п]فقدان کامل نوسانات آوایی )برای مثال

گراف نوسان این آواها بخش آغازین خطی مسطح و در سونوگرام نوار حلقه

بخش [г]، [д]، [б]ای تیره است( یا نوسانی با دامنه ناچیز )برای مثال

نوار حلقه ای تیره )یا روشن( تنها در بخش ام در سونوگر [р]هایی از

را بازتاب می دهد( پدید می آید، منقطع هستند. منبع صوتپایینی طیف که

تمام آواهای دیگر غیرمنقطعند.

بودن. جنبه صوتی این ویژگی وجود یا عدم وجود بی زنگیا زنگدار (4

ازتاب نوسانات تواتری در بسامدهای پایین است. طیف آواهای زنگدار ب

دهنده بسامد نواخت اصلی و نوسانات تواتری در بسامدهای پایین می باشد.

دیاپازون بسامد نوار حلقه ای تیره )یا در گراف های طیف در بخش پایینی

نامیده می شود. در گراف های طیف « مانع صوتی»روشن( پدید می آید، که

ود ندارد.آواهای بی زنگ در بخش پایینی طیف این نوار حلقه ای وج

در آواهای فشرده انرژی اصلی )ناحیه سازه ای پراکندگی. یا فشردگی (5

به F3تا F1غالب( در بخش نسبتًا باریک طیف متمرکز است و سازه های

در تمام طیف یا در کناره های آن یهم نزدیکند. در آواهای پراکنده انرژ

از همه [а]ا در بین واکه هبسیار است. F3تا F1پخش می شود و فاصله

21

فاصله نزدیکی آن بیشتر از همه است، به همین دلیل F1فشرده تر و میزان

است و فاصله F1با پایین ترین میزان [и]دارد. پراکنده ترین واکه F3با

از همه بیشتر است. همخوان های فشرده کامی هایی هستند، که F3اش با

وند و همخوان پراکنده لبی ها در بخش میانی یا پسین حفره دهانی تولید می ش

و دندانی هایی هستند، در بخش پیشین حفره دهانی شکل می گیرند.

در آواهای زیر انرژی اصلی در بخش پایینی . بمو نواختار زیرنواختار (6

طیف در بسامدهای پایین و در آواهای بم در بخش باالیی طیف در

می بیشتر و حالتی کمتر بسامدهای باال متمرکز می شود. آواهای زیر در حج

بخش بندی شده از حفره دهانی شکل می گیرند، درحالی که آواهای بم در

حجمی کمتر و حالتی بیشتر بخش بندی شده از حفره دهانی تولید می شوند.

بم هستند. همخوان های [э]و [и]زیر و واکه های [о]و [у]واکه های

بانی( و همخوان های بم در آن زیر در حفره دهانی حاشیه ای )لبی و پس ز

مرکزی )دندانی و پیش کامی( می باشند.

نیم پرده پایین به معنایبودن )بمل یکی از عالیم نت و غیر بمل یا لُمِب (7

آواهای غیربملنسبت به بملدر آواهای بسامد تمام سازه ها (.آوردن آواست

شدتشان کاهش می یابد و برخی سازه های باالیی تضعیف می شوند )از

پیشین تشدید کننده دهانی در مجرای یکاسته می شود(. بمل شدن با تنگ

توخالی در ارتباط لوله اینتیجه نزدیکی دو انتهای لب ها و شکل گیری

است.

ای نیم پرده باال آوردن بودن )دیز یکی از عالیم نت و به معن غیردیزیا دِیز (8

کشیده می شوند و یا نسبت به به سمت باالآواست(. در آواهای دیز سازه ها

آواهای غیر دیز قوی ترند. حد پایین بخش صفیری در مقیاس بسامد به سمت

باال پیش می رود. مقایسه دیز یا غیردیز بودن در مورد همخوان ها صورت

می گیرد؛ همخوان های نرم دیز و همخوان های سخت غیردیز هستند.

22

-[’б]، [м]-[б]همخوان ها ) این مقایسه بینبودن. دهانییا خیشومی (9

[м’] ،[д]-[н] ،[д’]-[н’] .طیف از ویژگی های ( صورت می گیرد

هرتز می باشد. 2511و 211افزایش سازه به ناحیه همخوان های خیشومی

طبقه بندی صوتی آواها امکان مشاهده بسیاری از ویژگی های آن ها را فراهم می

لیدی مورد ده و به اندازه طبقه بندی توآورد، اما به جزییات آن کمتر پرداخته ش

استفاده قرار نمی گیرد.