ΣΤΡΑΤ Ι ΩΤ Ι ΚΗ

kSV-V**·« ·

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗ (5-12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1914)ΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ - Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ ■ ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

ΤΟ ΜΕΓΑ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ

ΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΜΗΝΙ ΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙ Α ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

12η SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΣΕΡ ΤΑ «ΜΩΡΑ» ΤΩΝ WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944)

0 ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878 ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

rnmmm

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ϊ ?Γος

6 12η SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΣΕΡ «HITLERJUGEND»ΤΑ «ΜΩΡΑ» ΤΩΝ WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ

18 Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878 ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΑΤΥΧΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

26 ΤΟ ΜΕΓΑ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

38 ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ

48 Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ (ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944)

54 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ - Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΟΕΤΑΙ (5-12 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1914)

64 ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε’0 ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟΥΣΤΗΚΕ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ

Ε

Γρεναδιέροι του 25ουΣυντάγματος της 12ης SS 4 ΕΙΔΗΣΕΙΣΜεραρχίας Πάντσερ “Hitlerjugend" στο Νορέ αν 74 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣΜπεσέν το 1944. 76 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ(Πίνακας του Ron Volstadπου δημοσιεύεται με άδεια 78 ΤΑΙΝΙΟΚΡΙΤΙΚΗτης Dragon/PtastimodeHismo-

80 ΒΙΒΛΙΑColor image is courtesy ofDragon). 82 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

...................... Β Μ Ι Ι Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε Σ

"ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό · Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥ0ΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ: ΜΙΧΑΗΛ 0 ΙΚ0Ν 0Μ ΑΚ0Σ. Αντιστράτηγος ε.α. / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΤΣΙΜΗΤΡΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΟΛΟΜΒΑΣ, Αντιστράτηγος ε.α, / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε,α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε .α , τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ/ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΔΕΩΝ, Υποστράτηγος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας ΣΣΕ / ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. / ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΛΑΔΗΣ, Αντιουνταγμστάρχης (ΠΖ) ε .α / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ I ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ / ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑθΥΡΑΣ / ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΡΑΤΣΗΣ / ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΟΥΡΛΙΩΤΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΛΕΖΟΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΕΡΝΙΩΤΗΣ / ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣ I ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΚΟΝΤΟΠΑΝΤΕΛΗΣ / ΤΩΝΗΣ ΧΑΤΖΗΔΗΜΗΤΡΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΠΑΝΗΣ / ΠΩΡΓΟΣ ΚΑΡΔΑΡΑΣ / ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΑΣ / ΞΕΝΟΦΩΝ ΧΑΛΑΤΣΗΣ · ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜΟΠΟΥΛΟΣ · ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΕΩΡΓΙΑ ΛΟΥΚΑ · ΓΕΩΡΓΊΑ ΚΑΡΑΠΑΤΗ - ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΥ - ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΠΑΝΕΛΗ ■ ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΗΤΣΟΥ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ - ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ - ΒΙΚΥ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ / ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 210.38.21.985 · e-mail: perlscop@olenet.gr · FAX: 210.38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 36,00 ευρώ / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 70,00 ευρώ · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ - ΚΥΠΡΟΣ 72.00 ευρώ ; ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 80,00 ευρώ · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ .θ. 3951, 10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49. Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-1. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ

|« | |Ι Μ |Μ

Ο Μπραντ Πιτ στον ρόλο του Αχιλλέα.

"ΤΡΟΙΑ": ΕΠΟΣ ΑΝΑΚΡΙΒΕΙΩΝ ΚΑΙ ΑΥΘΑΙΡΕΣΙΑΣ

Τα έπη του Ομήρου, που δί­δασκαν και διδάσκουν τους νέ­ους και υπήρξαν πηγή έμπνευ­σης των τραγικών ποιητών, απο- τέλεσαν τον πυρήνα της ακριβής υπερπαραγωγής του Χόλυγουντ με τον τίτλο "Τροία". Αρκετές φο­ρές οι Αμερικανοί παραγωγοί δεν ακολουθούν τα καταγεγραμ- μένα ιστορικά ή μυθικά στοιχεία, ωστόσο στην προκειμένη περί­πτωση ο Γερμανός σκηνοθέτης Βόλφγκανγκ Πέτερσεν υπερέβη κάθε όριο. Σε όσους βιαστούν να υπερασπισθούν την ταινία ισχυ- ριζόμενοι πως η Ιλιάδα δεν είναι τίποτα παραπάνω από ένας μύ­θος, υπενθυμίζουμε ότι οι μύθοι στους οποίους στηρίζεται η γέν­νηση ενός έθνους πάντα περιέ­χουν έναν ιστορικό πυρήνα.

Αν οι Ευρωπαίοι και οι Αμερι­κανοί φίλοι του κινηματογράφου παρακολούθησαν μια πολύ ε­ντυπωσιακή ταινία, ίσως την κα­λύτερη ως σήμερα λόγω των εκ­πληκτικών ειδικών εφέ, που άλ­λωστε κατέστησαν δυνατή τη δημιουργία μιας τέτοιας παρα­γωγής, οι Ελληνες βρέθηκαν μπροστά σε μια αδικαιολόγητη από όλες τις πλευρές διαστρέ­βλωση του αρχικού μύθου. Ο Αχιλλέας εμφανίζεται ως ένας τυχοδιώκτης πολεμιστής στην υ­πηρεσία του Αγαμέμνονα,τον ο­ποίο μάλιστα βοηθά να υποτάξει τη Θεσσαλία! Ο Πάρης ταξιδεύει μαζί με τον Εκτορα στη Σπάρτη και απάγει την Ωραία Ελένη, αλ­λά έτσι και αλλιώς ο Αγαμέμνο-

0/ σκηνές μάχης έξω από τα τείχη της Τροίας οποτελούν ίσως το μοναδικό αξιόλογο στοιχείο αυτής της ταινίας.

νας ήταν αποφασισμένος για την επίθεση εναντίον της Τροίας! Ο Οδυσσέας προσπαθεί να πείσει τον Αχιλλέα να συμμετάσχει στην εκστρατεία (τον Οδυσσέα ποιος τον έπεισε άραγε;). Ο Αχιλ- λέας με τους 50 Μυρμιδόνες του (!) διενεργεί απόβαση στην Τροία, καταλαμβάνει ένα Ιερό του Απόλλωνα, σφάζει τους ιε­ρείς και συλλαμβάνει τη Βρισηί- δα (η Χρυσηίδα πού βρισκόταν ε­κείνη τη στιγμή;). Ο Μενέλαος πεθαίνει από το χέρι του Εκτο­ρα, το ίδιο και ο Αίαντας. Σύμφω­να με την εκδοχή του Χόλυγου­ντ, η Κλυταιμνήστρα δεν θα είχε ποτέ την ευκαιρία να δολοφονή­σει τον Αγαμέμνονα στο λουτρό του, αφού αυτός εμφανίζεται ότι σκοτώνεται από το χέρι της Βρι- σηίδας. Ο Αχιλλέας σκοτώνεται με ένα βέλος στην πτέρνα και άλλα δύο στο στήθος το βράδυ της άλωσης της πόλης, καθώς α­ναζητεί τη Βρισηίδα μέσα στην αναταραχή της μάχης (!). Εκτός αυτών, πουθενά δεν γίνεται λό­γος για το ότι ο πόλεμος διήρκε- σε δέκα έτη. Ο θεατής φεύγει από την αίθουσα πιστεύοντας ότι επρόκειτο για έναν πόλεμο - αστραπή διάρκειας δύο εβδομά­δων. Πολλά από τα κεντρικά πρό­σωπα των επών δεν εμφανίζο­νται καθόλου, όπως η Κασσάν­δρα, η Εκάβη, ο Ελενος και τα υ­πόλοιπα παιδιά του Πριάμου. Δεν υπάρχει επίσης ο Διομήδης και δεν εμφανίζεται καθόλου ο Πρωτεσίλαος. Απουσιάζουν ολό­κληρα επεισόδια όπως οι προ­βλέψεις της Κασσάνδρας, η τει- χοσκοπία, η κλοπή των αλόγων του Ρήσου, η κλοπή του Παλλά­διου και ο λοιμός στο στρατόπε­δο των Ελλήνων. Ο Πάτροκλος

εμφανίζεται ως ο ενθουσιώδης εξάδελφος του Αχιλλέα που φο­ρά κρυφά τα όπλα του. Ο Πάρης, η Ωραία Ελένη, η Ανδρομάχη με τον Αστυάνακτα δραπετεύουν τη νύκτα της άλωσης. Τότε ο Πά­ρης συναντά τον Αινεία (για πρώ­τη φορά!) και του δίνει την εντο­λή ίδρυσης μιας νέας πόλης. Ετσι δίνεται η ευκαιρία για μια έμμεση αναφορά στην ίδρυση της Ρώμης αλλά χάνεται η τραγι­κότητα του επεισοδίου κατά το οποίο ο Αινείας περνά μέσα από τους διψασμένους για αίμα Αχαι­ούς, οι οποίοι παρά το ότι εκεί­νες τις στιγμές διαπράττουν τρομερά εγκλήματα προς τους θεούς και τους ανθρώπους, ντρέπονται να επιτεθούν στον γιο που μεταφέρει στους ώμους του τον γέρο πατέρα του. Επι­πλέον η "Τροία" είναι απαλλαγμέ­νη από κάθε θεϊκό και μεταφυσι­κό στοιχείο (αν και αυτό αποτε- λεί μια ενδιαφέρουσα πρόταση). Μετά από όλα τα παραπάνω οι αυθαιρεσίες στον οπλισμό των πολεμιστών, η ηλικιακή διαφορά του Αγαμέμνονα και του Μενελά­ου με τους υπόλοιπους ήρωες, τα τείχη της Τροίας, το λιμάνι της Σπάρτης και η αναφορά στους Χετταίους αποτελούν α­πλά πταίσματα.

Φυσικά δεν θα περιμέναμε να δούμε σε αυτό το έργο την τραγικότητα των προσώπων που περιγράφουν τα έπη και τα χαρα­κτηριστικά τα οποία σχημάτισαν το μεγαλείο του καθενός, ώστε να αποτελέσουν πρότυπα για πολλές γενιές και να συγκλονί­ζουν τον άνθρωπο που τα διαβά­ζει ακόμη και σήμερα. Τα έπη του Ομήρου έχουν πολύ περισσότε­ρα και ουσιαστικότερα να πουν

από όσα δείχνει η ταινία, έτσι ώ­στε να μη χρειάζεται να αλλάξει η ροή τους για να μεταφερθούν στον κινηματογράφο. Η 7η Τέχνη έχει μια ιδιαίτερη δυναμική όσον αφορά τη διαμόρφωση άποψης και την επιρροή στην κοινή γνώ­μη που εδώ στην Ελλάδα, δυστυ­χώς, δεν την έχουμε κατανοήσει ακόμη. Ας φέρουμε στο μυαλό μας ένα απλό παράδειγμα. Πότε ο μέσος Ευρωπαίος και Αμερικα­νός πολίτης σχημάτισε άποψη για το "σύγχρονο πρόσωπο" της Τουρκίας; Οταν είδε Τούρκους στρατιώτες να εισβάλλουν σε έ­ρημα σπίτια Ελληνοκυπρίων τον Αύγουστο του 1974 σε "αποστει­ρωμένα" δελτία ειδήσεων ή όταν παρακολούθησε το "Εξπρές του μεσονυκτίου";

ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΝΗΜΗΣ ΒΕΤΕΡΑΝΩΝ ΤΩΝ WAFFEN SS ΣΤΟ ΤΑΛΙΝ ΤΗΣ ΕΣΘΟΝΙΑΣ

Η Εσθονία κατηγορείται για αμοραλισμό και χονδροειδή ι­στορική αναισθησία από εβραϊ­κές οργανώσεις της Ευρώπης ε­πειδή επέτρεψε σε βετεράνους των SS να παρελάσουν στην πρωτεύουσά της, το Ταλίν.

Στις 6 Ιουλίου 2004 βετερά­νοι της 20ής Εσθονικής Μεραρ­χίας Εθελοντών των SS παρακο­λούθησαν τη λειτουργία στον καθεδρικό ναό της πόλης, παρέ- λασαν μέχρι την κεντρική πλα­τεία, κατέθεσαν στεφάνια στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώ­τη και συνέχισαν με μια εορτα­στική συναυλία. Σχέδιαζαν να α- ποκαλύψουν και ένα μνημείο για τους θανόντες συμπολεμιστές τους αλλά τα αποκαλυπτήρια μα­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Στιγμιότυπο από την παρασημοφόρηση των Ελλήνων βετεράνων του Πολεμικού Ναυτικού στη Γαλλική Αρχαιολογική

Σχολή Αθηνών (δεύτερος από αριστερά διακρίνεται ο Γάλλος πρέσβυς Μπρούνο Ντελέ).

νοί δεν πολέμησαν στο πλευρό των Γερμανών για λόγους ιδεο­λογικής συγγένειας (όπως οι Δυ- τικοευρωπαίοι εθελοντές), αλλά διότι πίστευαν ότι η γερμανική νίκη τούς εξασφάλιζε κάποιες πιθανότητες ανεξαρτησίας από τον γείτονα και ιστορικό εχθρό τους, τον οποίο παλαιότερα εκ­προσωπούσε η Ρωσική Αυτοκρα­τορία και αργότερα η Σοβιετική Ενωση.

Με βάση τα παραπάνω είναι εύκολο να αντιληφθούμε γιατί οι περισσότεροι Εσθονοί θεωρούν τους βετεράνους των SS μαχη­τές της ελευθερίας που πολέμη­σαν στο πλευρό των Γερμανών ε­ναντίον της σοβιετικής κατοχής. Οι εβραϊκές οργανώσεις διαφω­νούν ριζικά. Ο Γεβγένι Σατανόφ- σκι, πρόεδρος του Ρωσικού Εβραϊκού Συμβουλίου, υπογράμ­μισε πως εξαιτίας των εσθονι- κών SS κύλησαν στην Εσθονία ποταμοί εβραϊκού αίματος. Προ­σέθεσε πως η θετική στάση την οποία τηρούν οι αρχές της χώ­ρας προς τους βετεράνους α­ντανακλά τη γενική αδιαφορία των Εσθονών για την τύχη των ε­κεί Εβραίων. Ό ι περισσότεροι Εσθονοί ήταν απολύτως ουδέτε­ροι", τόνισε. "Δεν ενδιαφέρο- νταν για τους ποταμούς αίμα­τος, για την εξόντωση των γειτό­νων τους με τους οποίους είχαν ζήσει ειρηνικά εκατοντάδες χρό­νια ή για τον φόνο γυναικών και παιδιών. Εκείνο για το οποίο εν- διαφέρονταν ήταν να πάρουν τις περιουσίες τους".

Η ΓΑΛΛΙΚΗ ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΙΜΗΣΕ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΒΕΤΕΡΑΝΟΥΣ ΤΗΣ ΝΟΡΜΑΝΔΙΑΣ

Τους εννέα Ελληνες βετερά­νους του Πολεμικού Ναυτικού, μέλη των πληρωμάτων των κορ­βετών "Τομπάζης" και "Κριεζής" που συμμετείχαν στην απόβαση της Νορμανδίας, τίμησε με το παράσημο της Λεγεώνας της Τι­μής η Γαλλική Πρεσβεία στην Αθήνα, σε ειδική τελετή στη Γαλ­λική Αρχαιολογική Σχολή. Την εκ­δήλωση, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εορτασμών για την επέτειο της Γαλλικής Επανά­στασης, τίμησαν με την παρου­σία τους ο Γάλλος πρέσβυς στην Ελλάδα Μπρούνο Ντελέ, ο Ελλη­νας πρωθυπουργός Κωνσταντί­νος Καραμανλής και ο υφυπουρ­γός Εθνικής Αμυνας Ιωάννης Λα- μπρόπουλος. Οι τιμηθέντες Ελληνες βετεράνοι είναι οι: Δη- μήτριος Ματάλας, Κλεάνθης Ζερβός, Μιχάλης Παπανδρέου, Νικόλαος Μονοκρούσος, Ευ­στράτιος Καρπούζης, Γεώργιος Πατέλαρος, Κωνσταντίνος Καρα- νικόλας, Ρωμανός Νικολαίδης και Θεόδωρος Λυμπεράκης.

ΔΙΟΡΘΩΣΗΣτην αρχή της τρίτης στήλης της σελίδας 67 του τεύχους 95 (Ιούλιος 2004) η ορθή διατύ­πωση έχει ως εξής: τη δυ­νατότητα άμεσης επέμβασης, με στόχο μια πιο ενεργό εξω­τερική πολιτική".

Ο διοικητής της 20ής Εσθονικής Μεραρχίας Εθελοντών των SS, υποστράτηγος Φραντς Αουγκσμπέργκερ, παρακολουθεί

εκπαίδευση των ανδρών του.

ταιώθηκαν την τελευταία στιγμή είναι πιθανό να πραγματοποιη­θούν το φθινόπωρο. Εβραϊκές οργανώσεις επισήμαναν πως οι Εσθονοί εθελοντές των SS ευ- θύνονται για τη σχεδόν πλήρη ε­ξόντωση του εβραϊκού πληθυ­σμού της χώρας .Το Δημοτικό Συμβούλιο του Ταλίν επέτρεψε τις εκδηλώσεις χωρίς να εξηγή­σει τον λόγο. Μια ματιά στην ι­στορία της μικρής αυτής δημο­κρατίας της Βαλτικής πείθει και τον πιο δύσπιστο αναγνώστη ότι κάθε εξήγηση είναι περιττή.

Οι χώρες της Βαλτικής, οι ο­ποίες (μαζί με τη Φινλανδία) απο- τελούσαν τμήμα της τσαρικής Ρωσίας, είχαν αποκτήσει την α­νεξαρτησία τους μετά τον Α' Πα­γκόσμιο Πόλεμο. Τον Ιούνιο του1940 η Σοβιετική Ενωση ανακοί­νωσε την "εθελοντική ένταξη" των δημοκρατιών της Εσθονίας, της Λετονίας και της Λιθουανίας στην επικράτειά της. Τότε εκατο­ντάδες Εσθονοί αξιωματικοί και στρατιώτες διέφυγαν στα δάση και άρχισαν ανταρτοπόλεμο ενα­ντίον των σοβιετικών δυνάμεων. Εναν χρόνο αργότερα οι Γερμα­νοί εισέρχονταν στις χώρες της Βαλτικής και τύγχαναν αποθεω­τικής υποδοχής από τη συντρι­πτική πλειοψηφία του πληθυ­σμού των τριών "σοβιετικών" δη­

μοκρατιών. Το 1942 η κινητοποίη­ση των πληθυσμών των χωρών της Βαλτικής (ιδιαίτερα της Εσθονίας) για την απόκτηση της ανεξαρτησίας τους έλαβε τερά­στιες διαστάσεις. Τον Αύγουστο του 1942 ο Χίμλερ έδωσε εντολή για τον σχηματισμό μιας λεγεώ­νας εθελοντών από την Εσθονία η οποία αποτέλεσε τον πυρήνα για τον σχηματισμό της 20ής Εσθονικής Μεραρχίας Εθελο­ντών των SS. Η Μεραρχία αυτή απέδειξε στα παγωμένα πεδία των μαχών του Ανατολικού Με­τώπου την υψηλή μαχητική της αξία. Ιδιαίτερα διακρίθηκε κατά τη μάχη της Νάρβα (Φεβρουά- ριος-Ιούλιος 1944). Τον Μάιο του 1945 παραδόθηκε στους Σοβιετι­κούς, οι οποίοι, όπως έπραξαν και με τις υπόλοιπες εσθονικές και λετονικές μονάδες, εκτέλε- σαν με συνοπτικές διαδικασίες τους περισσότερους από τους ε- πιζώντες. Μερικοί τυχεροί κατά- φεραν να διαφύγουν στη Δύση, όπου παραδόθηκαν στις βρετα­νικές και στις αμερικανικές μο­νάδες. Λίγες δεκάδες κατέφυ­γαν πάλι στα δάση και πραγματο­ποίησαν ανταρτοπόλεμο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950! Το βασικό κίνητρο των εθελο­ντών της Βαλτικής δεν ήταν ιδε­ολογικό. Οι Εσθονοί και οι Λετο­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

6

12n SS ΜΕΡΑΡΧΙΑ ΠΑΝΤΙΕΡ»HITLERJUGEND»

Β Α ΣΙΛ Ε ΙΟ Σ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΣΙστορικός

Οταν οι Σύμμαχοι πραγματοποιούσαν

το 1944 την απόβαση στη Νορμανδία,

δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι &α

έρχονταν αντιμέτωποι με μια

ξεχωριστή Μεραρχία των Waffen SS,

της οποίας το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό

ήταν η μόλις 17χρόνων ηλικία των

ανδρών της. Οι πολεμιστές της 12ης SS

Μεραρχίας Πάντσερ «Hitlerjugend»

αποτελούσαν το άν&ος του γερμανικού

έ&νους και συγκροτούσαν μια πολεμική

μηχανή διαποτισμένη από τον

φανατισμό και το πά&ος της ελ ίτ τάξης

των Waffen SS για την τελική νίκη.

Γρεναδιέροι του 25ου Συντάγματος της 12ης SS Μεραρχίας Πάντσερ "Hitlerjugend" στο Νορέ αν Μπεσέν το 1944. Επανδρώνουν ένα στοιχείο πολυβόλου MG 42 (πίνακας του Ron Volstad που δημοσιεύεται με άδεια της Dragon/Plastimodellismo-Color image is courtesy of Dragon).

'■ fra .

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΑ «ΜΟΡΑ» TON WAFFEN SS ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΟΝ ΣΤΗ ΓΑΛΛΙΑ (1944) Το έμβλημα

της 12ης SS Μεραρχίας

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Αψίσα των SS με τη φράση «Ελα μαζ/' μας». Ετσι προσκαλούντο σι

νεαροί Γερμανοί να καταταγούν ως εθελοντές

στη 12η SS.

Το 1943 ήταν έτος καμπής για τη Γερ­μανία και γενικότερα για την εξέλιξη του Β1 ΠΠ. Η καταστροφή της 6ης Στρατιάς στο Στάλινγκραντ με την παρά­

δοση του ίδιου της του διοικητή, στρα­τάρχη Φρήντριχ Πάουλους, και άλλων93.000 ανδρών, η ήττα των πάντσερ κατά την αρματομαχία του Κούρσκ και γενικά η απώλεια περίπου 1.000.000 ανδρών στο Ανατολικό Μέτωπο, η διάλυση του Afrika Korps στο Βορειοαφρικανικό Μέτωπο, προκάλεσαν μια κρίσιμη κατάσταση όσον αφορά πρωτίστως το ανθρώπινο δυναμι­κό και δευτερευόντως το υλικό. Οι τρο­μακτικές απώλειες επέβαλαν τη στρατο- λόγηση νέου προσωπικού, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες των μονάδων, αλλά και για τη σύσταση νέων μεραρχιών, όπως η 12η SS Μεραρχία, ως αντικατά­σταση των διαλυθεισών. Υπολογίζεται ότι το 1943 η Wehrmacht αριθμούσε 3.403.000 άνδρες στο Ανατολικό Μέτωπο. Τον Φε­βρουάριο του 1943 ο υπουργός Προπα­γάνδας Γιόζεφ Γκαίμπελς κήρυξε τον «Ολοκληρωτικό Πόλεμο», εκφράζοντας ταυτόχρονα τόσο την αποφασιστικότητα του γερμανικού λαού (;) να πολεμήσει μέ­χρι την τελική νίκη, όσο και τη δυσχερή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η Γερμανία. Ο «Ολοκληρωτικός Πόλεμος» για τους εθνικοσοσιαλιστές σήμαινε την ανώφελη θυσία, στον θεό του πολέμου, νεαρών αμούστακων παιδιών, της Χ ιτλε­ρικής Νεολαίας.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ «HITLERJUGEND»

Η ιδέα δημιουργίας αυτού του ιδιότυ­που σχηματισμού προέκυψε από τους λό­γους που αναφέραμε παραπάνω και ανή­κε σε περισσότερους από έναν ανθρώ­πους. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν ο Αρτουρ Αξμαν, ο οποίος ανέλαβε τα ηνία της Χιτ­λερικής Νεολαίας από τον Μπάλντουρ

Ενας πολεμιστής της «Hitlerjugend» με στολή παραλλαγής των Waffen SS και

πολυβόλο MG42 διαμετρήματος 7,92 mm.

φον Σίραχ τον Αύγουστο του 1940, και ο στρατηγός Γκότλομπ Μπέργκερ, επικεφα­λής του επιτελείου του Χίμλερ. Η πρότα­ση τέθηκε για πρώτη φορά υπόψη του Χίτλερ τον Ιανουάριο του 1943 και εκείνος ενθουσιάστηκε. Το πράσινο φως για τη σύσταση της Μεραρχίας, αποτελούμενης από μέλη της Χιτλερικής Νεολαίας, δόθη­κε δέκα μέρες μετά την καταστροφή της 6ης Στρατιάς. Ο Χίτλερ όρισε τον Μπέρ- γκερ υπεύθυνο για την οργάνωσή της, γε­γονός που σήμαινε ότι η Μεραρχία θα συ­γκροτείτο με 6άση τα πρότυπα των Waffen SS, ίσως του μοναδικού σώματος που θα μπορούσε να εφαρμόσει την αρχή του «Ολοκληρωτικού Πολέμου». Τη 6άση της συγκρότησης της Μεραρχίας αποτέλεσαν αξιωματικοί και στρατιώτες της 1ης SS Μεραρχίας Πάντσερ «Leibstandarte Adolf Hitler», από τους οποίους οι περισσότεροι ήταν Βετεράνοι του Ανατολικού Μετώ­που. Για τον λόγο αυτό, στις αρχές πολλοί από τους στρατιώτες της «Hitlerjugend» έ­

φεραν στο μανίκι τους τη διακριτική ταινία της 1ης SS. Επιπρόσθετα διατέ­θηκαν 50 αξιωματικοί του Στρατού, οι οποίοι κατά το παρελθόν είχαν διατε- λέσει και διακριθεί ως μέλη της Χιτλερικής Νε­ολαίας, καθώς και αξιω­

ματικοί της Luftwaffe.

Την άνοιξη του 1943 άρχισε η στρατο- λόγηση των νεοσύλλεκτων, οι οποίοι ανή­καν στην κλάση του 1926 και φυσικά ήταν οι νεώτεροι στρατιώτες των γερμανικών δυνάμεων. Η στρατολόγηση ανδρών τόσο νεαρής ηλικίας πραγματοποιήθηκε κάτω από άκρα μυστικότητα, έτσι ώστε να μη δημιουργηθεί η εντύπωση στους Συμμά­χους ότι η Γερμανία «ξύνει τον πάτο του Βαρελιού» προκειμένου να καλύψει τις α­νάγκες της σε ανθρώπινο δυναμικό. Οι νεοσύλλεκτοι προήλθαν κατά κύριο λόγο από τη Χιτλερική Νεολαία και έπρεπε να πληρούν κάποιες προϋποθέσεις προτού επιλεγούν για τη νέα μεραρχία. Για παρά­δειγμα έπρεπε να έχουν ελάχιστο ύψος 1,70 μ. για το πεζικό και 1,68 μ. για τα τε ­θωρακισμένα και για τις άλλες υπηρε­σίες. Χαρακτηριστικό της νεαρής ηλικίας τους ήταν το γεγονός ότι οι δύο πρώτοι διοικητές της Μεραρχίας, υποστράτηγοι των SS Φριτς Βιτ και Κούρτ Μάγιερ ήταν ηλικίας 34 και 33 ετών αντίστοιχα, όταν α- νέλαβαν τη διοίκηση. Οι νεοσύλλεκτοι, α­ντί να λαμβάνουν την ημερήσια καθορι­σμένη ποσότητα τσιγάρων που αντιστοι­χούσε σε κάθε Γερμανό στρατιώτη, έ ­παιρναν γλυκά και καραμέλες. Υποβάλλο­νταν σε Βασική εκπαίδευση διάρκειας έξι εβδομάδων σε κέντρο εκπαίδευσης στο Μπεβερλό του Βελγίου. Τον Μάιο του 1943, παρουσιάστηκαν οι πρώτοι 8.000 νε­οσύλλεκτοι, από τους οποίους ορισμένοι, αφού ολοκλήρωναν τη Βασική εκπαίδευ­ση, συνέχιζαν σε σχολεία των Waffen SS στο Λάουενμπουργκ.

Οι αυξανόμενες ανάγκες και οι πιέ­σεις που ασκούντο για την ταχεία οργά­νωση της Μεραρχίας μείωσαν τη διάρ­κεια εκπαίδευσης σε τέσσερις εβδομά­δες. Υπήρχαν έμπειροι αξιωματικοί που καθοδηγούσαν και επέΒλεπαν την όλη εκπαίδευση, της οποίας το μεγαλύτερο μέρος αναλωνόταν στα πεδία ασκήσεων με την προσομοίωση των συνθηκών μά­χης και τη χρησιμοποίηση αληθινών πυ- ρομαχικών. Επίσης, οι νέοι εκπαιδεύο­νταν, μεταξύ των άλλων, στις τεχνικές παραλλαγής αρμάτων και στην οργάνωση σταθμών ασυρμάτων. Ηταν όμως ανα­γκαίο να προσαρμοστούν οι καθιερωμέ­νες διαδικασίες της τυπικής στρατιωτι­κής εκπαίδευσης στα δεδομένα και στην ηλικία των νεοσύλλεκτων. Οι αξιωματικοί έπρεπε να έχουν πάντα υπόψη τους ότι οι στρατιώτες που είχαν υπό τις διαταγές τους ήταν νεαρής, σχεδόν παιδικής ηλι­κίας, γαλουχημένοι με την ελπίδα να συμ- μετάσχουν κάποια στιγμή σε μάχες και να πεθάνουν για τον φύρερ και την πατρίδα. Ωστόσο τα προβλήματα στην εκπαίδευση ήταν πολλά και αφορούσαν το υπάρχον υ­λικό, όπως ήταν τα οχήματα, ο οπλισμός, οι στολές και κατ' επέκταση ο εφοδια­σμός σε καύσιμα και πυρομαχικά. Οπως ήταν φυσικό, η έλλειψη καυσίμων και ο­χημάτων είχε αρνητική επίδραση στην

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Μεραρχία δ ιέθετε μέχρι την D-Day 81 άρματα Οι νεοσύλλεκτοι της Μεραρχίας έπρεπε να διατηρούν άριστη φυσική κατάσταση.Panther Ausf G, τα οποία έφεραν πυροβόλο ο εκπαιδευόμενος εδώ κινείται στη λασπώδη όχθη ενός ποταμού κατά τη διάρκεια μιας75 mm. άσκησης.

εκπαίδευση των οδηγών. Πολλές φορές υπήρχε διαθέσιμο μόνο ένα τεθωρακι­σμένο όχημα (SPW) για μεγάλο αριθμό εκπαιδευομένων, ενώ άλλοτε δεν ήταν διαθέσιμο ούτε αυτό. Κάτι ανάλογο συνέ- βαινε και με την εκπαίδευση των αρματι- στών στο πεδίο ασκήσεων του Βίντερλα- γκ. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο Μπεβερλό συμμετείχαν και σε αποστολές αναζήτησης και εντοπισμού σταθμών ανεφοδιασμού των αντιστασια­κών ομάδων του Βελγίου. Η δράση τους ήταν επιτυχημένη, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι στις 19 Σεπτεμβρίου 1943 ε­ντοπίστηκαν από ομάδες της Μεραρχίας 48 κιβώτια με οπλισμό και πυρομαχικά, α­λεξίπτωτα και έναν ασύρματο, στο δάσος βορείως του χωριού Γκεέλ.

Στις 24 Ιουνίου 1943 η Μεραρχία ορ­γανώθηκε ως 12η SS Μεραρχία Γρεναδιέ­ρων Πάντσερ και μέχρι τον Σεπτέμβριο του ιδίου έτους 16.000 νεαροί είχαν εγ­γράφει στις τάξεις της. Στις 30 Οκτωβρί­ου 1943 αναδιοργανώθηκε ως πλήρης με­ραρχία πάντσερ και δ ιέθετε τα 25ο και 26ο SS Συντάγματα Γρεναδιέρων Πά­ντσερ, το 12ο SS Σύνταγμα Αρμάτων, ένα σύνταγμα πυροβολικού, ένα τάγμα μηχα­νικού, επιλαρχία αναγνώρισης, επιλαρχία κυνηγών αρμάτων, τάγμα διαβιβάσεων και μοίρα αντιαεροπορικών. Επιπλέον, υ­πήρχε λόχος αναπληρώσεων και επισκευ­ών.

ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ: ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ

Την 1η Απριλίου 1944, δύο μήνες πριν από τη συμμαχική απόβαση στις νορμαν­δικές ακτές, η Μεραρχία μεταφέρθηκε

από το Μπεβερλό στην περιοχή νότια και νοτιοδυτικά της Ρουέν στη Γαλλία. Λίγο αργότερα, το μεγαλύτερο μέρος της με­ταφέρθηκε σε μια περιοχή που εκτεινό­ταν από το Νοζάντ λε Ρουά μέχρι τη Μορτάν. Η Μεραρχία τέθηκε σε ετοιμό­τητα την 1η Ιουνίου, παρά το γεγονός ότι επικρατούσε αβεβαιότητα στην Ανώτατη Διοίκηση της Wehrmacht (OKW) ως προς την τοποθεσία και την ημέρα της απόβα­σης.

Τον Ιούνιο του 1944 οι Γερμανοί δ ιέ­θεταν στο Δυτικό Μέτωπο 58 μεραρχίες, από τις οποίες 20 ήταν στατικές, ικανές

μόνο για αμυντικό αγώνα. Το σύνολο των μεραρχιών ήταν κατανεμημένο σε δύο Ομάδες Στρατιών (ΟΣ), τη «Β» υπό τον στρατάρχη Ερβιν Ρόμμελ και τη «G» υπό τον στρατηγό Γιοχάνες Μπλάσκοβιτς. Οι δύο αυτές ομάδες στρατιών αποτελού- σαν την Ομάδα Στρατιών «Δύση» (ΟΣ West), με ανώτατο διοικητή τον στρατάρ­χη Γκέρντ φον Ρούντστεντ. Η 12η SS Με­ραρχία αποτέλεσε μέρος μιας μηχανοκί­νητης εφεδρείας, η οποία περιελάμβανε επίσης την 1η SS Μεραρχία Πάντσερ «Leibstandarte Adolf Hitler», την 17η SS Με­ραρχία Γρεναδιέρων Πάντσερ «Goetz von

m s z s M m s mΓεννήθηκε στις 7 Μαϊου 1908 στο Χοχενλίμπουργκ της Βε­

στφαλίας. Ηταν μέλος της Σωματοφυλακής του Χίτλερ που συ- στάθηκε την άνοιξη του 1933, γνωστής ως «Leibstandarte». Κατά τη διάρκεια της εισβολής στην Πολωνία ήταν διοικητής ενός λόχου της Μεραρχίας Πάντσερ «Kempf», φανερώνοντας τις διοικητικές του ικανότητες. Τιμήθηκε και με τις δύο τάξεις του Σιδηρού Σταυρού και αποτέλεσε το πρώτο στέλεχος της Μεραρχίας «Kempf» με τόσες διακρίσεις. Το 1940, ως διοικη­τής του 1ου Τάγματος του Συντάγματος SS «Deutschland», συμμετείχε στην εκστρατεία στην Ολλανδία και στη Γαλλία, ό­που έλαβε στις 4 Σεπτεμβρίου 1940 τον Σταυρό των Ιπποτών. Στην εκστρατεία κατά της Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας το1941 τοποθετήθηκε διοικητής του 1ου Τάγματος της 1ης SS

LAH, της «αιχμής του δόρατος» για τη διάνοιξη της διάβασης του Κλειδιού. Το 1942 α- νέλαβε τη διοίκηση του 1ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ και κατάφερε να κερδίσει τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών και την προαγωγή του σε ταξίαρχο, ως αναγνώριση για τα επιτεύγματά του κατά τη μάχη του Χαρκόβου.

Την άνοιξη του 1943 επιλέχθηκε ως διοικητής της νεοσυσταθείσας 12ης SS Μεραρ­χίας Πάντσερ «Hitlerjugend» με τον βαθμό του υποστρατήγου, σε ηλικία μόλις 35 χρό­νων. Ο B i t , αεικίνητος και δραστήριος, βρισκόταν πάντα κοντά στους στρατιώτες του μέ­σα στην κόλαση της μάχης, κερδίζοντας έτσι τον σεβασμό των πάντων. Στις 14 Ιουνίου, ενώ βρισκόταν στο στρατηγείο της Μεραρχίας στο Βενουά, τραυματίστηκε θανάσιμα από τα πυρά πολεμικών πλοίων που βομβάρδιζαν την περιοχή.

Ο Φριτς B i t .

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Το στοιχείο ενός αντιαρματικού όπλου καταλαμβάνοντας μια παραλλαγμένη Θέση πίσω από έναν Θαμνώδη φράχτη στη Νορμανδία μπορούσε να προκαλέσει σημαντικές απώλειες σε εχθρικά άρματα, ιδιαίτερα όταν αυτά δεν συνοδεύονταν από πεζικό.

Berlichingen» και τη Μεραρχία Πάντσερ «Lehr». Η εφεδρεία αυτή τυπικά ανήκε στην Τεθωρακισμένη Ομάδα Δύσης, η ο­ποία δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο του 1943 από τον φον Ρούντστεντ με διοικη­τή τον στρατηγό Γκέυρ φον Σβέπεν- μπουργκ, ουσιαστικά όμως ήταν υπό τον άμεσο έλεγχο της OKW και του ίδιου του Χίτλερ. Το γεγονός ότι η OKW βρισκόταν σε σύγχυση και αβεβαιότητα ως προς την περιοχή της συμμαχικής απόβασης, ακό-

1 0 μα και όταν αυτή βρισκόταν σε εξέλιξη,

αποτέλεσε «βαρόμετρο» για τη διατήρη­ση των μηχανοκίνητων μεραρχιών σε με­γάλη απόσταση από τις ακτές απόβασης. Σε συνδυασμό με τις εκτεταμένες κατα­στροφές στο οδικό και σιδηροδρομικό δί­κτυο από τις δολιοφθορές των γαλλικών αντιστασιακών ομάδων και τη δράση της συμμαχικής αεροπορίας, η προετοιμασία και η εκτόξευση αποφασιστικών αντεπι­θέσεων δεν θα γίνονταν υπό τις καλύτε­ρες συνθήκες.

Την ημέρα της απόβασης η 12η SS και

Τεθωρακισμένο όχημα SdKfz 231 της 12ης SS κινείται ανάμεσα στα συντρίμμια της

πόλης Καν, αποτέλεσμα των βίαιων μαχών και των βομβαρδισμών του Ιουνίου και του

Ιουλίου του 1944. Στο δεξιό εμπρόσθιο μέρος του οχήματος διακρίνεται το

έμβλημα της Μεραρχίας.

η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» βρίσκονταν σε απόσταση 160 χιλιομέτρων από το κα­νάλι της Μάγχης. Η πρώτη είχε αναπτυ­χθεί στην περιοχή κοντά στη Λιζιέ και η «Lehr» στη Σαρτρ, και οι δύο οε απόσταση μιας ημέρας από την Καν. Ο μόνος τεθω­ρακισμένος σχηματισμός που θα μπο­ρούσε να αντιμετωπίσει σε πρώτο χρόνο τις συμμαχικές δυνάμεις στην ακτή «Sword» ήταν η 21η Μεραρχία Πάντσερ, υπό τον υποστράτηγο Εντγκαρ Φώυχτιν- γκερ.

Η πόλη της Καν αποτελούσε κλειδί για την επίτευξη των στόχων του στρατη­γού Μοντγκόμερυ, επικεφαλής των χερ­σαίων δυνάμεων της επιχείρησης «Overlord», και γι' αυτό έπρεπε να κατα­ληφθεί από την πρώτη ημέρα της απόβα­σης. Η 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού, η οποία ενήργησε στην ακτή «Sword», είχε ως αντικειμενικό σκοπό την ταχεία προέ­λαση και την κατάληψη της Καν. Το συ­γκοινωνιακό δίκτυο της Καν θα έδινε τη δυνατότητα στους Συμμάχους να προε- λάσουν με ταχύτητα προς το Παρίσι, εκ­μεταλλευόμενοι το αρματικό έδαφος γύ­ρω από την περιοχή της Φαλαίζ.

Πρώτη αντίδραση του LXXXIV Σώμα­τος Στρατού υπό τον στρατηγό Εριχ Μαρ- κς, που είχε την ευθύνη της επιτήρησης της ακτής «Sword», ήταν η εκτόξευση α­ντεπίθεσης από την 21η Μεραρχία Πά­ντσερ. Τμήματα του 192 Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ κατάφεραν να α- ποτελέσουν σφήνα μεταξύ της 3ης Βρε­τανικής και της 3ης Καναδικής Μεραρ-

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗΣ ΚΟΥΡΤ «ΠΑΝΤΣΕΡ» ΜΑΓΊΕΡΓεννήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 1910 στο Γιερξχάιμ, από

πατέρα εργάτη. Μέχρι την έκρηξη του πολέμου είχε προα- χθεί στον βαθμό του λοχαγού των SS και υπηρετούσε στη «Leibstandarte». Οι ηγετικές του ικανότητες φάνηκαν στην εκστρατεία κατά της Ελλάδας και αργότερα κατά της Σοβιετικής Ενωσης, το καλοκαίρι του 1941. Στην επιχείρηση «Barbarossa» έλαβε την επωνυμία «ο γρήγορος Μάγιερ», εξαιτίας της οφοδρότητας και της τεχνικής που χαρακτήρι­ζε τις ενέργειές του. Στη μάχη του Χαρκόβου, το 1943, κέρ­δισε τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών. Ηταν ανά­μεσα στους αξιωματικούς της «Leibstandarte» που απο- σπάσθηκαν για να υπηρετήσουν στη «Hitlerjugend». Ανέλα- βε τη διοίκηση του 25ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πά-

0 Κούρτ «Πάντσερ» ντσερ ως συνταγματάρχης. Μετά τον θάνατο του Βιτ ανέ-Μάγιερ. λαβε τη διοίκηση της Μεραρχίας, σε ηλικία 33 ετών,

γεγονός που τον καθιστούσε τον νεώτερο διοικητή μεραρ­χίας, τιμήθηκε δε και με τα Ξίφη στον Σταυρό των Ιπποτών. Κατά τη διάρκεια της υπο­χώρησης της 12ης SS από τη Γαλλία, συνελήφθη αιχμάλωτος στο βελγικό χωριό Ντουρ- νάλ και παραδόθηκε στους Καναδούς. Κατηγορήθηκε ως υπεύθυνος για την εκτέλεση αιχμαλώτων και αρχικά καταδικάσθηκε σε θάνατο με απαγχονισμό. Λόγω έλλειψης ου­σιαστικών αποδεικτικών στοιχείων η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια κάθειρξη. Το 1951 επέστρεψε στη Γερμανία και στις 7 Σεπτεμβρίου 1954 αφέθηκε ελεύθερος. Πέθανε στις 23 Δεκεμβρίου 1961 από καρδιακή προσβολή.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΝΑ KIT ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΡΕΝΑΔΙΕΡΟΥΣ ΤΗΣ 12ης SS ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ",HITLERJUGEND" ΣΤΗΝ 1/35

Ο Φριτς B i t πλαισιωμένος από τον Μαξ Βύνσε και τον Κούρτ Μάγιερ, ο οποίος τον διαδέχθηκε στη διοίκηση της Μεραρχίας μετά τον θάνατό του.

Μια όμορφη προσθήκη στην ήδη μεγάλη σειρά της Dragon στην κλίμακα 1/35 αποτε- λεί το συγκεκριμένο κιτ, που βρίσκεται στα ί­δια υψηλά στάνταρ ποιότητας της εταιρίας. Περιλαμβάνει τέσσερα πλαίσια πλαστικού πολυστερίνης χρώματος γκρι με 93 μέρη, έ ­ναν πραγματικά εντυπωσιακό αριθμό αν α- ναλογιστούμε πως αυτά προορίζονται για την κατασκευή τεσσάρων φιγούρων στην 1/35. Προσφέρονται τα απαραίτητα (και κάτι παραπάνω) για την κατασκευή τεσσάρων

γρεναδιέρων του 25ου Συντάγματος της 12ης SS Μεραρχίας "Hitlerjugend" στο Νορέ αν Μπεσέν το 1944, οι οποίοι επανδρώνουν ένα στοιχείο πολυβόλου MG 42, φορούν διάφο­ρες στολές παραλλαγής και διαθέτουν ποικιλία οπλισμού. Εκτός από τα εικονιζόμενα ό­πλα (τυφέκιο Kar 98k των 7,92 mm με τον ειδικό εκτοξευτή βομβίδων, υποπολυβόλο ΜΡ 40, δύο πιστόλια Ρ 38, πολυβόλο MG 42) προσφέρονται δύο Sturmgewehr 44 των 7,92 mm, ένα Panzerfaust, δύο υποπολυβόλα PPSh 41, ένα ΜΡ 40, ταινίες φυσιγγίων και ένα τυφέκιο Gewehr 43 των 7,92 mm. Σίγουρα πρόκειται για ένα όμορφο και πρωτότυπο σετ φιγούρων που απευθύνεται σε όλους τους μοντελιστές (περισσότερες πληροφορίες πα­ρέχονται στο κατάστημα Plastimodellismo, τηλ. 210-2912381 και 210-3613011).

Σ. Δεμηράς

χίας που ενεργούσε στην ακτή «Juno» και να λάβουν επαφή με τα απομονωμένα τμήματα του γερμανικού 736 Συντάγμα­τος Πεζικού στη Λιόν συρ Μερ της ακτής «Sword». Ωστόσο, η εμφάνιση της βρετα­νικής 6ης Αεροκίνητης (Airlanding) Τα­ξιαρχίας κοντά στη Σεντ Ομπέν ανάγκα­σε τον Φώυχτινγκερ να αποσύρει τις δυ­νάμεις του βορείως της Καν και να ανα- στείλει οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια. Παρόλα αυτά, οι Βρετανοί είχαν αποτύχει να καταλάβουν από την πρώτη ημέρα της απόβασης το ζωτικό έδαφος της Καν.

Η OKW διέταξε την προώθηση της 12ης SS και της Μεραρχίας Πάντσερ «Lehr» προς την περιοχή της Καν και του αεροδρομίου Καρπικέ. Η κίνηση των με­ραρχιών γινόταν με μεγάλη δυσκολία λό- γω της έντονης δράσης της συμμαχικής αεροπορίας, η οποία κυριαρχούσε στον εναέριο χώρο, και της συσσώρευσης προ­σωπικού, αρμάτων και οχημάτων που κα- τευθύνονταν προς τις εμπόλεμες ζώνες. Οι συνολικές απώλειες της 12ης SS ήταν 22 νεκροί, 60 τραυματίες και ένας αγνο­ούμενος.

Η αντεπίθεση ανατέθηκε στο I SS Σώ­μα Πάντσερ υπό τον αντιστράτηγο α1 τά­ξης Ζεπ Ντήτριχ και συγκροτείτο από την 1η SS Μεραρχία «Leibstandarte», την 21η Μεραρχία Πάντσερ, τη 12η SS και τη Με­ραρχία Πάντσερ «Lehr». Η εκτόξευση μιας άμεσης αντεπίθεσης την επομένη της απόβασης, δεν είχε την επιθυμητή έ­κβαση. Η 21η κατάφερε όμως να ανακό­ψει την προέλαση της 3ης Βρετανικής Μεραρχίας στη Λεμπιζέ ενώ η 1η SS βρι­σκόταν ακόμη στο Βέλγιο σε κατάσταση αναδιοργάνωσης και ανάπαυσης, προερ­χόμενη από το Ανατολικό Μέτωπο. Από τη 12η SS τα μόνα τμήματα που έφθασαν έγκαιρα στην Καν ήταν το 25ο SS Σύ­νταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ με διοικη­

τή τον συνταγματάρχη Κούρτ Μάγιερ, η 2η Επιλαρχία Αρμάτων του 12ου SS Συ­ντάγματος Αρμάτων υπό τον ταγματάρχη των SS Καρλ Χάιντς Πριντς και η 3η Μοί­ρα Πυροβολικού του 12ου SS Συντάγμα­τος Πυροβολικού Πάντσερ υπό τον ταγ­ματάρχη των SS Καρλ Μπάρτλινγκ, ενώ η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» δεν αναμενό- ταν πριν από τις 8 Ιουνίου. Το Συγκρότη­μα Μάχης Μάγιερ δ ιέθετε εκείνη τη στιγ­μή περίπου 90 άρματα Panzer IV. Το σχέ­διο αντεπίθεσης του Σώματος προέβλε- πε επίθεση του Συγκροτήματος Μάχης Μάγιερ στην κατεύθυνση ΒΔ του αερο­δρομίου Καρπικέ προς το κενό μεταξύ Βρετανών και Καναδών. Στο δεξιό πλευ­

ρό της 12ης SS δρούσε η 21η, με κατεύ­θυνση τη Λιόν συρ Μερ, για μια ακόμη φορά. Ο σταθμός διοίκησης του Μάγιερ αναπτύχθηκε στο Αββαείο των Αρδεν- νών, βορειοδυτικά της Καν, το οποίο πε- ριβαλλόταν από δενδρόκηπους και ψη­λούς τοίχους και οι δύο πύργοι του πα­ρείχαν θαυμάσια παρατήρηση. Η έντονη δραστηριότητα της 3ης Καναδικής Με­ραρχίας Πεζικού, η οποία επεδίωκε την κατάληψη του αεροδρομίου, ανάγκασε τον Μάγιερ να αναστείλει την αρχικά επι­τυχημένη του επιθετική ενέργεια. Οι κα­ναδικές μονάδες τεθωρακισμένων και πεζικού διερχόμενες από την πόλη Οτι με κατεύθυνση προς Φρανκβίγ δέχθηκαν μια σφοδρή προσβολή από το 3ο Τάγμα του 25ου SS και τις 5η και 6η Ιλες Αρμά­των της 2ης Επιλαρχίας, που διέλυσαν τον Λόχο C του Συντάγματος των Χαϊλά- ντερς της Βόρειας Νέας Σκωτίας και προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στο υπό­λοιπο του τάγματος. Η 12η SS κατέστρε­ψε 28 καναδικά άρματα και μεγάλο αριθ­μό οχημάτων προτού αποσυρθεί στη βό­ρεια παρυφή της Οτι, αποτρέποντας την κατάληψη του αεροδρομίου Καρπικέ. Μέχρι το μεσημέρι της 7ης Ιουνίου, το Καναδικό Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων «Regina» κατέλαβε τα δεσπόζοντα εδάφη των κωμοπόλεων Μπρετεβίγ και Νορέ αν Μπεσέν. Παράλληλα πιο δυτικά οι Βασιλι­κοί Τυφεκιοφόροι «Winnipeg» κατέλαβαν την Πουτό αν Μπεσέν και το Καναδικό

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Πολεμιστές της «Hitlerjugend» τρέχουν ανάμεσα στους βομβαρδισμένους δρόμους της Καν. Η Μεραρχία κατάψερε να αντιμετωπίσει με επιτυχία τους Βρετανό-Καναδούς, με αποτέλεσμα να καθυστερήσουν 33 ημέρες να καταλάβουν την πόλη, η οποία έπρεπε να είχε καταληφθεί από την πρώτη μέρα της απόβασης.

Σκωτσέζικο Σύνταγμα αναπτύχθηκε ως ε ­φεδρεία στη Σεκβίγ αν Μπεσέν. Ο έλεγ­χος αυτών των κωμοπόλεων από τους Κα­ναδούς δημιούργησε μια εσοχή στη γραμμή άμυνας της Μεραρχίας, η οποία βέβαια έπρεπε να αποκατασταθεί και σε αυτό αποσκοπούσαν οι ακόλουθες επ ιθέ­σεις από τα τμήματά της.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης Ιου­νίου το 26ο SS Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ, με διοικητή τον αντισυνταγμα- τάρχη των SS Βίλχελμ Μένκε, αναπτύ­χθηκε δυτικά του Συγκροτήματος Μάχης Μάγιερ και ανέλαβε την εκκαθάριση των κωμοπόλεων Μπρετεβίγ, Νορέ αν Μπε­σέν, Πουτό αν Μπεσέν και Μπρουαί. Στις03.00 το 1 ο Τάγμα του ταγματάρχη των SS Μπέρνχαρντ Κράουζε επιτέθηκε στην κατεύθυνση Σο - Νορέ, αλλά αναχαιτίστη­κε από τα πυρά του καναδικού πυροβολι­κού και αναγκάστηκε να λάβει αμυντικές θέσεις στον ποταμό Μυ. Με καθυστέρη­ση τριών ωρών το 2ο Τάγμα του ταγμα­τάρχη των SS Μπέρνχαρντ Ζίμπκεν επιτέ­

θηκε από το Λε Μεσνίλ Πατρί και κατάφε- ρε σχεδόν να εκμηδενίσει τους Λόχους Α, Β και C των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων «Winnipeg» και να καταλάβει την Πουτό αν Μπεσέν. Η αριθμητική υπεροχή των Καναδών όμως ανάγκασε τους γρεναδιέ­ρους του Τάγματος να αποσυρθούν και στις 21.30 η κωμόπολη πέρασε και πάλι στην κατοχή των πρώτων με βαρύ τίμημα. Το 3ο Τάγμα του ταγματάρχη των SS Εριχ Ολμπέτερ κατέλαβε το Μπρουαί και το δάσος που απλωνόταν νοτιοδυτικά του χωριού, χωρίς ουσιαστικά να συναντήσει αντίσταση. Η 12η SS Επιλαρχία Αναγνώρι­σης με διοικητή τον ταγματάρχη των SS Γκερντ Μπρέμερ, που είχε ως αποστολή την προστασία του αριστερού πλευρού της 12ης SS, αναγκάστηκε λόγω της πίε­σης να υποχωρήσει στη γραμμή Κριστό - Μπρουαί και να λάβει επαφή με το 3ο Τάγ­μα του Ολμπέτερ.

Το 1 ο και το 2ο Τάγμα του 26ου SS Συ­ντάγματος είχαν αποτύχει να ανατρέ­ψουν την 7η Καναδική Ταξιαρχία και να α­

νοίξουν έναν διάδρομο κατά μήκος του δρόμου Καν - Μπαγιέ, που θα οδηγούσε τα τεθωρακισμένα της Μεραρχίας προς τις ακτές απόβασης. Το βράδυ της 8ης Ιουνίου ο Μάγιερ ηγήθηκε επίθεσης συ­γκροτήματος αποτελούμενου από τον Λόχο Αναγνώρισης του 25ου SS Συντάγ­ματος και την 1η και 4η Ιλη Αρμάτων της 1ης Επιλαρχίας με διοικητή τον ταγμα­τάρχη των SS Αρνολντ Γιούργκενσεν του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων κατά της Μπρετεβίγ. Παρά την κατάληψή της και την κύκλωση του σταθμού διοίκησης του Συντάγματος «Regina», το συγκρότημα α­ναγκάστηκε να παραδώσει την κωμόπολη και να αναστείλει την επιθετική του ενέρ­γεια. Οι επιθέσεις των νεαρών φανατικών πολεμιστών της 12ης SS δεν είχαν ουσια­στικό αποτέλεσμα εξαιτίας της σθεναρής αντίστασης και της μαχητικότητας των «Regina» και ίσως λόγω και της απειρίας και της ελλιπούς εκπαίδευσής τους για την ανάληψη τέτοιων επιχειρήσεων, αλλά και της έλλειψης υποστήριξης πυροβολι­κού και αεροπορίας.

Τη νύκτα 8/9 Ιουνίου οι βρετανικές δυνάμεις κατέλαβαν την πόλη Μπαγιέ, βορειοδυτικά της Καν, και τα δεσπόζοντα εδάφη ανατολικά και νοτιοανατολικά. Η κρισιμότητα της κατάστασης αντικατο­πτρίζεται στη στάση του φον Σβέπεν- μπουργκ, διοικητή της Τεθωρακισμένης Ομάδας Δύσης, κατά την ενημέρωσή του από τον Μάγιερ στις 9 Ιουνίου στο διοικη­τήριο της 12ης SS: «Αγαπητέ μου Μάγιερ, ο πόλεμος τώρα μπορεί να κερδηθεί μό­νο μέσω πολιτικών οδών». Η ανακατάλη­ψη της Μπαγιέ προϋπέθετε την κατάλη­ψη της Μπρετεβίγ. Εκείνη τη στιγμή, η Μεραρχία Πάντσερ «Lehr» δ ιέθετε μόνο δύο συντάγματα, ενώ το 26ο SS Σύνταγ­μα είχε εμπλακεί με την 8η Βρετανική Τε­θωρακισμένη Ταξιαρχία που απειλούσε το αριστερό πλευρό του. Ενα συγκρότη­μα μάχης αποτελούμενο από δύο ίλες της 1ης Επιλαρχίας, τον 15ο Λόχο Μοτο- σικλετιστών και μια ομάδα αυτοκινούμε­νων πυροβόλων ανέλαβε την εκτέλεση της επίθεσης. Επικεφαλής για μια ακόμη φορά ήταν ο Μάγιερ. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός της έλλειψης ισχυρής δύνα­μης πεζικού και της σχετικά μικρής συνο­λικής ισχύος του συγκροτήματος.

Παρά το γεγονός ότι το συγκρότημα μάχης του Μάγιερ κατάφερε να ανατρέ­ψει τις προωθημένες θέσεις των «Regina» και τον συνεχή βομβαρδισμό της Μπρετεβίγ, δεν μπόρεσε να την κα­ταλάβει εξαιτίας της ισχυρής παρουσίας αντιαρματικών. Την επομένη η 12η SS ε- πανέλαβε τις επιθέσεις της, αυτή τη φο­ρά με σκοπό την κατάληψη της Νορέ με την 3η Ιλη της 1ης Επιλαρχίας του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων, που δεν είχε λάβει μέρος στην επίθεση την προηγου- μένη, το 1ο Τάγμα του 26ου SS, και έναν μικρό αριθμό πεζών από το 25ο SS Σύ­νταγμα, χωρίς την υποστήριξη πυροβολι­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

κού. Τα άρματα Panther, διασχίζοντας το ανοικτό και αρματικό έδαφος που ήταν καλυμμένο με σιτηρά, επιτέθηκαν κατά των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων «Regina». Ωστόσο, δεν αντιλήφθηκαν ότι εννέα Sherman του Συντάγματος «Elgin», συ­μπεριλαμβανομένων μερικών αρμάτων που έφεραν πυροβόλο 17 pdr, τα οποία κι­νούντο προς υποστήριξη των «Regina», βρέθηκαν στο πλευρό τους. Χαρακτηρι­στικό του αιφνιδιασμού της προσβολής ήταν ότι το πλήρωμα ενός Panther θεώρη­σε ότι έπεσε σε ναρκοπέδιο, όταν κτυπή- θηκε η ερπύστριά του. Μέσα σε τέσσερα λεπτά καταστράφηκαν έξι Panther, ενώ η ταυτόχρονη επίθεση του 1ου Τάγματος δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Παρά τη μαχητι­κότητα, το σθένος και τον φανατισμό των νεαρών παιδιών της «Hitlerjugend», η αδυ­ναμία της να ανοίξει διάδρομο προς τους αιγιαλούς απόβασης καταδεικνύει αφε­νός την υπεροχή των συμμαχικών δυνά­μεων σε έμψυχο και άψυχο δυναμικό και αφετέρου τον μικρό βαθμό ετοιμότητας της Μεραρχίας να αναλάβει επ ιθετικές ε­πιχειρήσεις.

Στις 11 Ιουνίου η 3η Καναδική Μεραρ­χία Πεζικού ανέλαβε να εκκαθαρίσει την κοιλάδα του ποταμού Μυ, καταλαμβάνο­ντας τα δεσπόζοντα εδάφη στην Οτ ντι Μπασκ, όπου βρισκόταν και ο σταθμός διοίκησης του 26ου SS Συντάγματος Γρε­ναδιέρων Πάντσερ υπό τον αντισυνταγ- ματάρχη των SS Βίλχελμ Μένκε. Αιχμή της επίθεσης ήταν το 6ο Καναδικό Τεθω­ρακισμένο Σύνταγμα με την υποστήριξη του πεζικού των Τυφεκιοφόρων της Βασι- λίσσης. Φθάνοντας βόρεια της Λε Μεσνίλ Πατρί, τα επικεφαλής τμήματα των Κανα­

δών δέχθηκαν επίθεση από το 3ο Τάγμα υπό τον ταγματάρχη των SS Ολμπέτερ, που ενήργησε από την Κριστό στα δεξιά τους και από το 1ο Τάγμα του ταγματάρ­χη των SS Κράουζε από τη Σεν Μανβί στα αριστερά τους. Οι Καναδοί αναγκάστη­καν να υποχωρήσουν αφήνοντας πίσω 37 κατεστραμμένα άρματα και μεγάλο αριθ­μό τραυματιών και νεκρών. Η αναμέτρη­ση με τους γρεναδιέρους της «Hitlerjugend» στη Λε Μεσνίλ Πατρί κόστι­σε στο 6ο Καναδικό Τεθωρακισμένο Σύ­νταγμα το 1/3 των συνολικών του απωλει­ών κατά τη διάρκεια της δράσης του στην Ευρώπη. Το αποδεκατιομένο Σύ­νταγμα αποσύρθηκε και αντικαταστάθη- κε από το καναδικό Σύνταγμα Πεζικού «de la Claudiere».

Η ακτή «Sword» ήταν ήδη ασφαλής και η 3η Βρετανική Μεραρχία βρισκόταν πλέον κοντά στην Καν, με την 6η Βρετα­νική Αερομεταφερόμενη Μεραρχία να ε ­νεργεί στο αριστερό της πλευρό και την 3η Καναδική Μεραρχία δεξιά της. Ωστό­σο οι Βρετανοί δεν είχαν καταλάβει τον κύριο αντικειμενικό τους σκοπό που ή­ταν η πόλη της Καν και το αεροδρόμιο του Καρπικέ, αλλά και η 7η Γερμανική Στρατιά του στρατηγού Φρήντριχ Ντόλ- μαν είχε αποτύχει να εξαλείψει τα προγε­φυρώματα επί των ακτών και να ρίξει στη θάλασσα τις αποβατικές δυνάμεις.

Στις 14 Ιουνίου ο σταθμός διοίκησης της 12ης SS στο Βενουά δέχθηκε τα πυ­ρά των πυροβόλων 16 in δύο βρετανικών θωρηκτών, με αποτέλεσμα τον θάνατο του διοικητή της Μεραρχίας, Βιτ. Διάδο­χός του ήταν ο νυν διοικητής του 25ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ

Κούρτ «Πάντσερ» Μάγιερ, μόλις 33 χρό­νων και πιθανώς ο νεώτερος διοικητής μεραρχίας κατά τη διάρκεια του πολέ­μου. Μέχρι στις 16 Ιουνίου, οι απώλειες της Μεραρχίας είχαν ανέλθει σε 403 νε­κρούς, 847 τραυματίες και 63 αγνοούμε­νους, ενώ δεν προβλεπόταν περαιτέρω ε ­νίσχυση.

Στις 26 Ιουνίου οι Βρετανοί έθεσαν σε εφαρμογή την επιχείρηση «Epsom», η οποία αποτελούσε μια ακόμη προσπά­θεια να καταλάβουν την Καν και το Καρ­πικέ. Το βάρος της επίθεσης ανατέθηκε στο VIII Βρετανικό Σώμα Στρατού με διοι­κητή τον αντιστράτηγο Ο' Κόνορ, που συ­γκροτείτο από τρεις μεραρχίες, τη 15η Σκωτική, την 43η Ουέσεξ (Wessex) και την 11η Τεθωρακισμένη, και αυτή διεξήχθη σε συνδυασμό με την προώθηση των Αμερικανών από τα δυτικά, προκειμένου να επιτύχουν την κύκλωση των γερμανι­κών δυνάμεων που αμύνονταν στην ευ­ρύτερη περιοχή της Καν. Στο αριστερό πλευρό του Σώματος ενεργούσε το I Βρε­τανικό Σώμα Στρατού και στο δεξιό το XXX Σώμα. Το σχέδιο προέβλεπε την κα­τάληψη των γεφυρών του ποταμού Οντόν από τις 15η και 43η Μεραρχίες και στη συνέχεια την εκμετάλλευσή τους από την 11η Τεθωρακισμένη, η οποία θα εκινείτο ΝΑ, για να καταλάβει τις γέφυ­ρες του ποταμού Ορν και τα δεσπόζοντα εδάφη που «βλέπουν» προς τη Φαλαίζ. Η 12η SS και η Μεραρχία «Lehr» είχαν να α- ντιπαρατάξουν στους 60.000 άνδρες και στα 600 άρματα των Βρετανών μόλις 250 άρματα και μερικά πυροβόλα 88 mm. Για μια ακόμη φορά η μαχητικότητα των «μω­ρών» της «Hitlerjugend», που πολλές φο-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Σχεδ

άση

χάρτ

η : Γ

εωργ

ία

Λου

κά

Χάρτης της περιοχής της Καν.

ρές βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν τα βρε­τανικά άρματα με χειροβομβίδες και α­ντιαρματικούς εκτοξευτές (Panzerfaust 30 και 60), αναμετρήθηκε με την αριθμητική υπεροχή των Συμμάχων. Ο Μάγιερ περί- μενε απεγνωσμένα ενισχύσεις, οι οποίες επρόκειτο να φανούν με το II SS Σώμα Πάντσερ, αποτελούμενο από τις 9η SS

14 Μεραρχία Πάντσερ «Hohenstaufen» και mm 10η SS Μεραρχία Πάντσερ «Frundsberg».

Στο μεταξύ, η βρετανική 11η ΤΘΜ διέ- βη τον ποταμό Οντόν χρησιμοποιώντας μια άθικτη γέφυρα κοντά στην Τουρμαν- βίγ και προωθήθηκε προς τον λόφο 112, ενώ η 15η Σκωτική Μεραρχία Πεζικού κι- νήθηκε προς τη Βερσόν απειλώντας τον σταθμό διοίκησης της 12ης SS. Γϊ αυτό τον λόγο, ο Μάγιερ στις 28 Ιουνίου μετέ­φερε τον σταθμό διοίκησης στην ερειπω­μένη Καν. Ο λόφος 112, νοτιοδυτικά της Καν, κοντά στην Μπαρόν, αποτέλεσε πε­ριοχή όπου διεξήχθησαν αιματηρές μά­χες. Ο συνεχής συμμαχικός βομβαρδι­σμός με την αεροπορία και το πυροβολι­κό κυριολεκτικά τον ισοπέδωσε. Στις 29 Ιουνίου η 11η ΤΘΜ κατέλαβε τον λόφο 112, τη στιγμή που το II SS Σώμα Πάντσερ ετοιμαζόταν να προσβάλει το δυτικό πλευρό του βρετανικού προγεφυρώμα­τος στον ποταμό Οντόν. Στην αντεπίθεση που εκτοξεύτηκε από τρεις κατευθύν­σεις συμμετείχε και συγκρότημα μάχης υπό τον αντισυνταγματάρχη των SS Μαξ Βύνσε, με την υποστήριξη υπολειμμάτων του 3ου Τάγματος του Ολμπέτερ. Τελικά ο λόφος 112 πέρασε στον έλεγχο των γρε­

ναδιέρων με μεγάλο κόστος.Η επιχείρηση «Jupiter» της 10ης Ιουλί­

ου, η οποία εκτελέστηκε από την 43η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού «Wessex», αποτέλεσε μια από τις προσπάθειες των Βρετανών να καταλάβουν τον κρίσιμο λό­φο 112 και να προκαλέσουν ρήγμα στο σημείο συνδέσμου μεταξύ της 12ης SS και της 10ης SS «Frundsberg» στην Ετερ- βίγ, χωρίς επιτυχία. Το 1ο Τάγμα του 26ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ του ταγματάρχη των SS Κράουζε, με 150 άνδρες, ανέλαβε την άμυνα του αερο­δρομίου του Καρπικέ με την υποστήριξη μερικών αρμάτων και πυροβόλων 88 mm. Την επίθεση για την κατάληψη του αερο­δρομίου διεξήγαγε η 8η Καναδική Ταξιαρ­χία Πεζικού με την υποστήριξη αρμάτων από το Σύνταγμα Fort «Garry Horse» και τη 79η Βρετανική ΤΘΜ. Παρά το γεγονός ότι οι νεαροί γρεναδιέροι του Κράουζε ε ί­χαν να αντιμετωπίσουν συγκριτικά μία α­νώτερη δύναμη, κατάφεραν να διατηρή­σουν υπό τον έλεγχό τους το αεροδρόμιο μέχρι τις 8 Ιουλίου, οπότε αναγκάστηκαν να αποσυρθούν προκειμένου να μη κυ­κλωθούν λόγω της επικείμενης κατάλη­ψης της Καν από τους Βρετανούς.

Η κατάληψη της Καν και των προα­στίων της θα ολοκληρωνόταν με δύο επι­χειρήσεις, τις «Charnwood» στις 8 και «Goodwood» στις 18 Ιουλίου. Την πρώτη ανέλαβε το I Βρετανικό Σώμα με διοικητή τον αντιστράτηγο Τζων Κρόκερ, αποτε­λούμενο από την 3η και την 59η Βρετανι­κή Μεραρχία Πεζικού, την 3η Καναδική Μεραρχία Πεζικού και δύο τεθωρακισμέ­νες ταξιαρχίες. Το σχέδιο προέβλεπε την

κατάληψη της Καν και τη δημιουργία προγεφυρώματος στον ποταμό Ορν. Στα χωριά που απλώνονται βορείως της Καν είχε δημιουργηθεί ένα ισχυρό αμυντικό πλέγμα βάθους 5-6,5 χλμ., αποτελούμενο από αντιαρματικές τάφρους και φωλιές πολυβόλων. Εκεί είχε αναπτυχθεί το 25ο SS Σύνταγμα Γρεναδιέρων Πάντσερ, αρι­στερά του τμήματα της 1ης SS Μεραρ­χίας Πάντσερ «Leibstandarte Adolf Hitler» και δεξιά του η 16η Μεραρχία Εδάφους της Luftwaffe. Της επίθεσης προηγήθηκε ένας βομβαρδισμός που ξεκίνησε το από­γευμα της 7ης Ιουλίου με 29 ομοβροντίες των πυροβόλων 16 in του θωρηκτού HMS «Rodney», με στόχο τον λόφο 64, βόρεια της Καν, στο σημείο όπου συναντώνται οι δρόμοι από την Επρόν και τη Λεμπιζέ. Σειρά πήραν περίπου 450 βομβαρδιστικά Halifax και Lancaster της Διοίκησης Βομ­βαρδιστικών της RAF. Επί 80 περίπου λε­πτά το αμυντικό πλέγμα της Καν βρισκό­ταν μέσα σε μια κόλαση πυρός, χωρίς ω­στόσο να πληγεί ιδιαίτερα. Στις 04.20 της 8ης Ιουλίου, οι 3η και 59η Μεραρχίες προ- έλασαν και μέσα σε μια ώρα έφτασαν στις κωμοπόλεις Ερονβίγ, Λεμπιζέ, Λα Μπι­ζού ντ και Γκαλμάνς. Η σθεναρή, όμως, α­ντίσταση της 12ης SS είχε καθυστερήσει και ουσιαστικά ανακόψει την περαιτέρω προώθηση της 59ης Μεραρχίας. Η 3η Κα­ναδική Μεραρχία μέχρι το μεσημέρι της ί­διας μέρας είχε καταφέρει να προωθηθεί προς την Οτι και τη Σεν Λουέτ, παρά τις σφοδρές μάχες στη Μπουρόν και την α­πώλεια 262 ανδρών της. Μια αντεπίθεση τμημάτων της «Hitlerjugend» ανέβαλε για την επομένη την κατάληψη της περιοχής

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

του Αββαείου. Η 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού ανέτρεψε σε σύντομο χρονικό διάστημα την ανέτοιμη και όχι καλά εξο­πλισμένη 16η Μεραρχία Εδάφους της Luftwaffe, απειλώντας έτσι το δεξιό πλευ­ρό της «Hitlerjugend».

Η κατάληψη της Καν ήταν πλέον θ έ ­μα ωρών: οι δ ιοικητές των λόχων είχαν σκοτωθεί σχεδόν όλοι, μεγάλος αριθμός αρμάτων και αντιαρματικών είχε κατα- στραφεί, το 3ο Τάγμα του 25ου Συντάγμα­τος υπό τον ταγματάρχη των SS Καρλ Χάιντς Μίλιους κυριολεκτικά πολεμού­σε για την επιβίωσή του στην Οτί και στην Μπουρόν. Στη Γκρουσί ο 16ος Λόχος του 3ου Τάγματος του 26ου SS Συντάγματος εκμηδενίστηκε, με μοναδικό επιζώντα

τον αγγελιοφόρο, ενώ ένα μόνο αντιαρ­ματικό που είχε λάβει θέση μεταξύ Γκρουσί και Μπουρόν συγκρότησε επί μι- σή ώρα τα καναδικά Sherman μέχρι τελικά να εξοντωθεί. Το «Στάλινγκραντ» της «Hitlerjugend» ήταν κοντά. Μπροστά σε αυτή την πολύ πιθανή προοπτική, ο Μά- γιερ αγνόησε τις ρητές διαταγές του Χίτ- λερ για άμυνα μέχρις εσχάτων και απο­φάσισε να αποσυρθεί πίσω από τον ποτα­μό Ορν, χωρίς τη συναίνεση του I SS Σώ­ματος Πάντσερ. Η εκδήλωση αντεπίθε­σης περιορισμένης έκτασης με όσα άρ­ματα είχε στη διάθεσή του αποσκοπούσε στην κάλυψη της απομάκρυνσης των τραυματιών και της απαγκίστρωσης των υπολειμμάτων της Μεραρχίας.

Το πρωί της 9ης Ιουλίου οι Βρετανοί και οι Καναδοί κατέλαβαν την Καν, χωρίς ωστόσο να καταφέρουν να διασχίσουν τον ποταμό Ορν που κυλούσε μέσα στην πόλη και να καταλάβουν τα νότια προά­στιά της. Επρεπε να παρέλθουν 33 ημέ­ρες σκληρών και αδυσώπητων μαχών από την ημέρα της απόβασης για να πετύ- χουν οι Βρετανοί αυτό που έπρεπε να ε ί­χε επ ιτευχθεί από τη D-Day.

Στις 11 Ιουλίου η «Hitlerjugend» αντι- καταστάθηκε από την 1η SS, η οποία έλα­βε το Σύνταγμα Πυροβολικού και ένα τάγμα γρεναδιέρων. Στη συνέχεια, το υ­πόλοιπο της Μεραρχίας μεταφέρθηκε στην περιοχή μεταξύ Σασί και Μπονς, βό­ρεια της Φαλαίζ, για αναδιοργάνωση και ανάπαυση. Ομως μέσα σε σύντομο χρονι­κό διάστημα, σε έξι μόλις ημέρες, επα­νήλθε στη δράση.

Η ολοκλήρωση της εκκαθάρισης της Καν πραγματοποιήθηκε με την επιχείρη­ση «Goodwood» στις 18 Ιουλίου. Η επιχεί­ρηση ανατέθηκε στο VIII Βρετανικό Σώμα Στρατού, υπό τη διοίκηση του οποίου τέ ­θηκαν τρεις βρετανικές τεθωρακισμένες μεραρχίες, η 7η, η 11η και των Φρουρών, συνολικής δύναμης 750 αρμάτων. Αντικει­μενικός σκοπός της ενέργειας ήταν η δη­μιουργία ρήγματος στη γερμανική άμυνα από την πλευρά του αεροπρογεφυρώμα-

______________________________ PETER HOFSCHRÖER______________________________

Η Μ ι κ ρ ό τ ε ρ η Ν ι κ η τ ο υ Ο υ ε λ ι ν γ κ τ ο νΗ εξαιρετική και τραγική ιστορία του πάθους ενός ανθρώπου να φτιάξει

την καλύτερη μακέτα της μεγαλύτερης μάχης όλων των εποχών.

Η ιστορία της μάχης του Βατερλό), κατά την οποία ο Γαλλικός Στράτος ηττήθηκε από τους Βρετανούς και τους Πρώσους, αποτε- λεί μια άγνωστη μέχρι τώρα περίπτωση πα­ραχάραξης, ώστε να καρπωθεί τη δόξα της νίκης μόνο ο αρχηγός των Βρετανικών στρα­τευμάτων, Arthur Wellesley, Δούκας του Ουελινγκτον'.

Όπως αποκαλύπτει ο Βρετανός ιστορι­κός Πήτερ Χόφσρερ στο βιβλίο αυτό, ο Δού­κας προσπάθησε να μονοπωλήσει την νίκη και να δείξει ότι νίκησε τον Ναπολέοντα α­ποκλειστικά και μόνο με τις δικές του δυνά­μεις, χωρίς να χρειαστεί την δύναμη των Πρώσων. Τέσσερις μέρες μετά την μάχη, στην αναφορά του, ο Δούκας ισχυρίστηκε ό­τι οι δυνάμεις των Πρώσων έφθασαν αφού είχε τελειώσει η μάχη και ότι ήταν 8.000 στρατιώτες και όχι 48.000, που ήταν η αλή­

P E T E R H O F S C H R Ö E R

Η Μ ι κ ρ ό τ ε ρ η Ν ι κ η t o t Ο υ ε λ ι ν γ κ τ ο ν

Ο Δούκας, ο Μακετοποχός και το Μυστικό του Βατερλά

θεια. Φρόντισε και στο μοντέλο αναπαρά­στασης της μάχης να περάσει η δική του εκ­δοχή.

Δυστυχώς γι’ αυτό, ο λοχαγός William Siborne, που ανέλαβε την κατασκευή του μοντέλου, επιχείρησε να προχωρήσει σε πι­στή αναπαράσταση της μάχης. Έπειτα από πιεσεις, όμως, δε'χθηκε την εκδοχή του Δού­κα και αφαίρεσε 40.000 Πρώσους στρατιώ­τες από το μοντε"λο.

Μέσα στις σελίδες του βιβλίου βρίσκε­ται η εξαιρετική όσο και τραγική ιστορία ε­νός ανθρώπου να φτιάξει την καλύτερη μα­κέτα της μεγαλύτερης μάχης όλων των επο­χών, που, εξαιτίας της, κε'ρδισε την εχθρότη­τα του Δούκα και οδηγήθηκε στην ολική κα­ταστροφή.

ISBN: %0-88055-2-Χ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΑΠΟ ΤΗΝ Η Ρ Α Κ Λ Η Σ Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ ΗΑθηνών 6, Ζωγράφου, Τ.Κ. 15773, Τηλ. 210 7485892, 210 7472982, Fax: 210 7485891, e-mail: hpublish@otenet.gr

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Δύο γρεναδιέροι της «Hitlerjugend>> εξορμούν από θέσεις απόκρυψης οπλισμένοι με υποπολυβόλα ΜΡ40. Η πυκνή και υψηλή βλάστηση προσφέρουν κάποιο βαθμό απόκρυψης από την εναέρια και την επίγεια παρατήρηση.

τος, στο αριστερό πλευρό των συμμαχι­κών δυνάμεων, η κύκλωση της Καν από τα ανατολικά και η κατάληψη των κωμο­πόλεων Μπουρζεμπού, Βιμόν και Μπρε- τεβ ίγ συρ Λιζ, που θα άνοιγε τον δρόμο για τη Φαλαίζ. Στις 18 Ιουλίου οι τρεις τ ε ­θωρακισμένες μεραρχίες, μαζί με την 3η Βρετανική Μεραρχία Πεζικού, εκτόξευ­σαν την επίθεσή τους από το αεροπρογε­φύρωμα, ΒΑ της Καν. Παράλληλα η 2η Κα­ναδική Μεραρχία επιτέθηκε από τα δυτι­κά προάστια της Καν, μαζί με την 3η Κα­ναδική Μεραρχία, η οποία κινήθηκε διά μέσου της πόλης. Μέχρι το Βράδυ η τε ­λευταία βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Καναδών, χωρίς όμως να έχει δημιουργη- θ ε ί το επιθυμητό ρήγμα στη γερμανική ά­μυνα. Η «Hitlerjugend» είχε αναπτυχθεί στην περιοχή μεταξύ Φρενουβίγ και Εμι- 6ίγ. νοτιοανατολικά της Καν, μόλις τις πρώτες πρωινές ώρες της 19ης Ιουλίου, με αποστολή να απαγορεύσει την προώ­θηση της Τεθωρακισμένης Μεραρχίας των Φρουρών στον τομέα της, κάτι που τελικά πέτυχε. Η επιχείρηση «Goodwood», παρά την αρχική ευνοϊκή της εξέλιξη, σταμάτησε λόγω των δυσμε­νών καιρικών συνθηκών, χωρίς τελικά να διασπαστούν οι γερμανικές γραμμές. Αυ­τό που πέτυχε ο Μοντγκόμερυ ήταν η κα­θήλωση και η εμπλοκή των γερμανικών τεθωρακισμένων μεραρχιών στον βρετα- νικό-καναδικό τομέα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στην 1η και στην 3η Αμερικα­

ΆΠΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νική Στρατιά να προελάσουν από τα δυτι­κά δημιουργώντας το ένα σκέλος της «τανάλιας» που θα έσφιγγε τις γερμανι­κές δυνάμεις στον θύλακα Φαλαίζ - Αρζε- ντάν.

Ο ΘΥΛΑΚΑΣ ΦΑΛΑΙΖ ■ ΑΡΖΕΝΤΑΝ

Μέχρι τις 26 Ιουλίου η 1η Αμερικανική Στρατιά του αντιστράτηγου Ομάρ Μπρά- ντλεϋ είχε διασπάσει τις γερμανικές γραμμές στο Σεν Λο στον ποταμό Βιρ κα­τά τη διάρκεια της επιχείρησης «Cobra», ενώ στις 30 Ιουλίου η 3η Στρατιά του Πάτ- τον είχε φτάσει στην Α6ράνς ανοίγοντας τον δρόμο για τη Βρετάνη και τον ποτα­μό Λουάρ προς τον νότο. Αντικειμενικός σκοπός των Αμερικανών ήταν η περικύ­κλωση των γερμανικών δυνάμεων στην περιοχή Φαλαίζ - Αρζεντάν, η απαγόρευ­ση υποχώρησής τους και τελικά η κατα­στροφή τους. Η «τανάλια» τελικά θα έ­κλεινε στην Τρούν, όπου η 1η Καναδική και η 2η Βρετανική Στρατιά θα συναντού­σαν την 3η Αμερικανική Στρατιά. Η επιχεί­ρηση «Luettich» στις 6 προς 7 Αυγούστου αποτέλεσε την αντίδραση του στρατάρ­χη φον Κλούγκε, αντικαταστάτη του φον Ρούντστεντ, και είχε σκοπό την αποκοπή της 3ης Αμερικανικής Στρατιάς στην Α6ράνς. Την επιχείρηση ανέλαβε το νεο- συγκροτηθέν XLVII Σώμα Πάντσερ υπό τον στρατηγό Χανς φόν Φουνκ, που απο-

τελείτο από τη 2η Μεραρχία Πάντσερ, την 1η SS Μεραρχία Πάντσερ «Leibstandarte», τη 2η SS Μεραρχία Πά­ντσερ «Das Reich» και την 116 Μεραρχία Πάντσερ. Αρχικά η 2η SS και τμήμα της 2ης Πάντσερ σημείωσαν κάποια επιτυχία στη Μορταίν, αλλά σύντομα καθηλώθη­καν από τη σθεναρή αντίσταση της 30ής Αμερικανικής Μεραρχίας Πεζικού. Τελι­κά, η γερμανική αντεπίθεση κατέληξε σε καταστροφή: τα βρετανικά καταδιωκτικά- βομβαρδιστικά Typhoon κυριολεκτικά ι­σοπέδωσαν τα πάντσερ.

Η 12η SS ήταν η μοναδική ταχυκίνητη εφεδρεία του I SS Σώματος Πάντσερ και ανέλαβε τον ρόλο του «πυροσβέστη», ε- πεμβαίνοντας εκεί όπου δημιουργούντο ρήγματα στη γερμανική άμυνα. Η αποφα­σιστικότητα των «μωρών» διεδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη καθυστέρηση της πτώσης της Φαλαίζ και στη διατήρηση του δρόμου διαφυγής ανοικτού για τις ε ­γκλωβισμένες γερμανικές στρατιές.

Παράλληλα με την επιχείρηση «Luettich» στις 7 Αυγούστου, εξελίχθηκε και η επιχείρηση «Totalize» από την 1η Κα­ναδική Στρατιά. Το Συγκρότημα Μάχης Βύνσε της 12ης SS εγκαταστάθηκε αμυ­ντικά στην περιοχή μεταξύ Λεζόν και Λε- ζέ, νότια της Καν, ενώ το Συγκρότημα Μάχης Βαλντμίλερ ανέλαβε ως αποστολή την κατάληψη των δεσποζόντων εδαφών νοτίως της Σεν Αινιάν. Το Συγκρότημα Μάχης Κράουζε αποσπάσθηκε στην 89η Μεραρχία προκειμένου να εξαλείψουν μαζί την εσοχή που δημιουργήθηκε στο Τιρί Χαρκού από την 59η Βρετανική Με­ραρχία και την 34η Βρετανική Τεθωρακι­σμένη Ταξιαρχία. Ομως απομονώθηκε κα­τά τη διάρκεια της μάχης και αναγκάστη­κε να αποσυρθεί. Πενήντα - εξήντα γρε­ναδιέροι βρήκαν κάλυψη πίσω από το αρ­χαίο τείχος του Ecole Superieure de Jeunes Filles, αποφασισμένοι να πολεμήσουν μέ­χρι τον τελευταίο και δικαιώνοντας τη φήμη τους ως σκληροτράχηλων πολεμι­στών. Από τη συμπλοκή με τους Κανα­δούς Τυφεκιοφόρους «Mount Royal» επέ- ζησαν μόνο τέσσερις, σύμφωνα με την α­ναφορά της Ταξιαρχίας. Σε πολλές περι­πτώσεις οι νεαροί γρεναδιέροι δεν δίστα­ζαν να παίρνουν εκρηκτικά και να πηδούν μέσα στα συμμαχικά άρματα, σκοτώνο­ντας τα πληρώματα και θέτοντας εκτός μάχης τα οχήματα. Ο φανατισμός των νε­αρών αποτελούσε, σε πολλές περιπτώ­σεις, τον σίγουρο δρόμο προς τον θάνα­το.

Στόχος των Καναδών ήταν ο τακτικής σημασίας λόφος 195 μεταξύ της Φαλαίζ και της Σιντό. Η Δύναμη Γουόρθινγκτον, με βάση το καναδικό 28ο Σύνταγμα Τεθω­ρακισμένων, στην προσπάθειά της να προσεγγίσει τον λόφο χάθηκε μέσα στη νύκτα και την επομένη βρέθηκε περίπου έξι χιλιόμετρα ΒΑ του λόφου και εκτός του βεληνεκούς του πυροβολικού υπο­στήριξης. Ετσι, απομονώθηκε με αποτέ­

Δύο στρατιώτες της 12ης SS συλλαμβάνουν έναν Βρετανό αξιωματικό.

λεσμα τα Συγκροτήματα Μάχης Βύνσε και Κράουζε να εκτοξεύσουν μια σφοδρή επίθεση και με αιχμή του δόρατος 12 άρ­ματα Panther και 9 άρματα Tiger I να κατα­στρέψουν 28 καναδικά άρματα μέσα σε δύο ώρες. Ωστόσο, μια επίθεση των Κα­ναδών ακολούθως εξασφάλισε τον λόφο 195 και ανάγκασε τους Γερμανούς να υ­ποχωρήσουν 14 χλμ.

Η προσπάθεια των Βρετανο-καναδών να καταλάβουν τη Φαλαίζ τελεσφόρησε με την επιχείρηση «Tractable» στις 14 Αυ- γούστου. Η επίθεση της 4ης Καναδικής και της 1ης Πολωνικής Τεθωρακισμένης Μεραρχίας προσέκρουσε στη λυσσαλέα αντίσταση των Γερμανών. Μέχρι τις 16 Αυγούστου οι Καναδοί δεν είχαν καταφέ­ρει να καταλάβουν τη Φαλαίζ, ενώ οι Γερ­μανοί είχαν αρχίσει να υποχωρούν προς τα ανατολικά. Αυτό το αντιλήφθηκε ο Μοντγκόμερυ και αποφάσισε να μεταφέ­ρει τα σκέλη της «τανάλιας» ανατολικό- τερα, κατά μήκος του ποταμού Ντιβ, με­ταξύ Τρούν και Σαμπουά. Το τρίγωνο που σχηματίζεται από τις πόλεις Φαλαίζ - Τρούν - Σαμπουά αποτέλεσε ένα θαυμά­σιο πεδίο εξάσκησης των πληρωμάτων των καταδιωκτικών-βομβαρδιστικών Typhoon και Thunderbolt, με στόχους τα υ­πολείμματα των υποχωρουσών γερμανι­κών δυνάμεων. Η «Hitlerjugend» ανέλαβε να διατηρήσει τη βόρεια πλευρά του θύ­λακα ανοικτή, προκειμένου να διαφύγουν όσο το δυνατόν περισσότεροι εγκλωβι­σμένοι Γερμανοί στρατιώτες, αλλά οι οδοί διαφυγής είχαν κλειστεί από κατεστραμ­μένα οχήματα και άρματα, γεγονός που καθιστούσε ακόμα πιο δύσκολη την κα­τάσταση. Ολες σχεδόν οι γέφυρες κατά μήκος του ποταμού Ντιβ βρίσκονταν υπό τον έλεγχο των Συμμάχων και έτσι οποια- δήποτε σκέψη για αντεπίθεση από το II SS Σώμα Πάντσερ ήταν εκτός πραγματι­

κότητας. Η αυτοθυσία των «μωρών» και των άλλων μονάδων των Waffen SS έδωσε τον ελάχιστο χρόνο προκειμένου αρκετοί παγιδευμένοι Γερμανοί στρατιώτες να διαφύγουν προς τον ποταμό Σηκουάνα. Σε μια από αυτές τις προσπάθειες της «Hitlerjugend», ο Μαξ Βύνσε, διοικητής του 12ου SS Συντάγματος Αρμάτων, στον οποίο είχαν απονεμηθεί τα Φύλλα Δρυός στον Σταυρό των Ιπποτών στις 11 Αυγού­στου 1944, τραυματίστηκε και αιχμαλωτί­στηκε.

Σε διάστημα δύο μηνών το Σύνταγμα Αρμάτων είχε καταστρέψει όχι λιγότερα από 250 άρματα. Στις 19 Αυγούστου η 1η Πολωνική Τεθωρακισμένη Μεραρχία συ- ναντήθηκε στη Σαμπουά με την 90ή Αμε­ρικανική Μεραρχία και έτσι ο θύλακας έ ­κλεισε, με 10.000 περίπου νεκρούς Γερ­μανούς. Το Συγκρότημα Μάχης Μόνκε ή­ταν το τελευταίο τμήμα της «Hitlerjugend» που διέβη τον ποταμό Ση­κουάνα κατά τη διάρκεια της 24ης προς την 25η Αυγούστου. Περίπου 600 επιζώ- ντες της Μεραρχίας με λιγοστά οχήματα και άρματα κατάφεραν να φτάσουν στον ποταμό Μεύση, με τους Αμερικανούς κα­τά πόδας. Ο Μάγιερ, οδηγώντας τα υπο­λείμματα της «Hitlerjugend» προς τα γαλ- λο-βελγικά σύνορα, ήλθε αντιμέτωπος με Βέλγους παρτιζάνους στο χωριό Ντουρ- νάλ, με αποτέλεσμα να αιχμαλωτισθεί και να παραδοθεί στους Καναδούς.

Στις 21 Αυγούστου μια τελευταία προ­σπάθεια του II SS Σώματος Πάντσερ να α­νατρέψει τις πολωνικές δυνάμεις βορεί- ως της Σαμπουά και να απεγκλωβίσει όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό στρατιω­τών απέτυχε και ουσιαστικά έληξε η μάχη της Φαλαίζ. Ο Αϊζενχάουερ χαρακτήρισε τη Φαλαίζ ως ένα από τα πιο αιματηρά πε­δία μαχών.

Με προσωρινό διοικητή τον ταγμα­

τάρχη των SS Χούμπερτ Μάγιερ και αρ­γότερα τον ταξίαρχο των SS Φριτς Κρέ- μερ, η Μεραρχία μεταφέρθηκε στις αρ­χές του Οκτωβρίου στην Κάτω Σαξωνία, σε περιοχές βόρεια της Βεστφαλίας, για αναδιοργάνωση και ανάπαυση. Για την πολεμική τους δράση ο Αρτουρ Αξμαν α- πένειμε τιμητικά στα δύο συντάγματα γρεναδιέρων τη διακριτική ταινία «Hitlerjugend», την οποία έφεραν στα μα­νίκια τους. Η Μεραρχία είχε απωλέσει το 80% του προσωπικού, το 80% των αρμά­των, το 70% των τεθωρακισμένων οχημά­των, το 60% του πυροβολικού και το 50% των λοιπών οχημάτων της. Η αντικατά­σταση των απωλειών την περίοδο εκείνη αποτελούσε ένα μεγάλο και δυσεπίλυτο πρόβλημα για το Γ' Ράιχ. Η Luftwaffe και το Kriegsmarine, οι τραυματίες που είχαν αναρρώσει και παιδιά ηλικίας 15 χρόνων αποτέλεσαν πηγές στρατολόγησης των νεοσύλλεκτων της «Hitlerjugend». Από τις τάξεις της Αεροπορίας και του Ναυτικού στρατολογήθηκαν περίπου 2.000 άνδρες. Ηταν κυρίως στρατιώτες άπειροι, χωρίς γνώση των τακτικών του στρατού και ου­σιαστικά χωρίς καμία σχέση με την αρχι­κή σύνθεση και την ποιότητα της Μεραρ­χίας. Η «Hitlerjugend» με διοικητή από τις 13 Νοεμβρίου τον ταξίαρχο των SS Ού- γκο Κράας, πρώην διοικητή του 2ου SS Συντάγματος Γρεναδιέρων Πάντσερ της «Leibstandarte», ετοιμαζόταν να λάβει μέ­ρος στην επιχείρηση «Φθινοπωρινή Ομί­χλη», την τελευταία μεγάλη αντεπίθεση των Γερμανών στο Δυτικό Μέτωπο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Dr. S. Hart & Dr. R. Hart: WEAPONS AND FIGHTING TACTICS OF THE WAFFEN SS. MBI, 1999.(2) Brenda Ralph Lewis: HITLER YOUTH: THE HITLERJUGEND IN WAR AND PEACE 1933 - 1945, MBI, 2000.(3) Carlo d‘ Este: DECISION IN NORMANDY, Robson Books, 2000.(4) Ken Ford: D ■ DAY 1944 (3): SWORD BEACH AND THE BRITISH AIRBORNE LANDINGS,Osprey, 2002.(5) Rupert Butler: SS - HITLERJUGEND: THE HISTORY OF THE TWELFTH SS DIVISION 1943 - 45, Spellmount, 2003.(6) Δημήτριος Σταυρόπουλος: "HOHENSTAUFEN" KAI "FRUNDSBERG" ■Η “ΣΙΔΕΡΕΝΙΑ ΓΡΟΘΙΑ " ΤΩΝ WAFFEN SS, Περιοδικό «Panzer», τεύχος 4, Εκδόσεις «Περισκόπιο», Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2002.(7) ΝΟΡΜΑΝΔΙΑ, Η ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΜΕΡΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, Εκδόσεις «Περισκόπιο», Αθήνα, 2003.(8) http://mars.acnet.wnec.edu(9) www.skalman.nu/thirdreich//ss-12.htm(10) www.eliteforces.freewire.co.uk

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

To 1877εξερράγη ο Ρωσοτουρκικός

πόλεμος, που οδήγησε τον τσαρικό

στρατό στα πρό&υρα της

Κωνσταντινούπολης. Η ελληνική

κυβέρνηση, το Σώμα των

18 Αξιωματικών και ο εμβαπτισμένος

στη "Μεγάλη Ιδέα"λαός είδαν μια

μοναδική ευκαιρία επέκτασης του

ελληνικού βασιλείου και

απελευθέρωσης αλύτρωτων

αδελφών. Ετσι άρχισαν οι

επαναστάσεις στη Θεσσαλία και στη

Μακεδονία, οι οποίες αν και

απέτυχαν, ενδυνάμωσαν τις

ελληνικές διεκδικήσεις στον

διπλωματικό στίβο. Αποτέλεσμα

ήταν η προσάρτηση της Θεσσαλίας

και της Αρτας, το 1881.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΚΑΡΚΑΛΕΤΣΗΣΙστορικός

ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΑΤΥΧΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΕ ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ

Η δυναμική της "Μεγάλης Ιδέας" κορυφώθηκε στη δεκαετία του 1870, καθώς ευδοκιμούσε σε όλα τα κοινωνικά στρώματα του ελληνικού λαού η πεποί­θηση περί της ανάγκης επέκτασης και απελευθέρωσης υπόδουλων περιο­

χών και ομοεθνών. Στην Αθήνα του 1875 επικρατούσε αναβρασμός, ενώ η παρουσία, στην ελληνική πρωτεύουσα, αγωνιστών από ιστορικές οικογένειες της Μακεδονίας ενέτεινε τους εθνικούς-αλυτρωτικούς πόθους. Οι Λαζαίοι, οι Βλαχαβαίοι, οι γιοι του Νικοτσάρα και αρκετοί ακόμα βρίσκονταν εκείνη την εποχή στην Αθήνα, τροφοδο­τώντας την κοινή γνώμη με ερεθίσματα που συγκινούσαν, για τα πάθη των υπόδου­λων Μακεδόνων και την ανάγκη απελευθέρωσής τους. Η ελληνική κοινή γνώμη, ε­μποτισμένη επί δεκαετίες με τα νάματα της "Μεγάλης Ιδέας", πίεζε για επέκταση προς βορρά και απελευθέρωση των αλύτρωτων ομοεθνών.

Επέτρεπε όμως η στρατιωτική ισχύς του μικρού ελληνικού βασιλείου τέτοια σχέ­δια και όνειρα; Ποιες ήταν οι αντικειμενικές δυνατότητες του στρατεύματος, σε ρε­αλιστικές βάσεις;

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

(Αριστερά): Η κορυφή Μύτικας, η ψηλότερη του Ολυμπου.Μετά την καταστολή της επανάστασης ο Ολυμπος και τα Πιέρια πλημμύρισαν από χιλιάδες άμαχου πληθυσμού που κατέφυγαν εκεί αναζητώντας σωτηρία.

(Δεξιά): Ο καπετάνιος Βασίλης Ζούρκας, ένας από τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης του 1878.

Η αλήθεια είναι πως κατά τη δεκαετία του 1870* ο Ελληνικός Στρατός παρέμεινε σε στάσιμη κατάσται και η μαχητική του ισχύς ήταν μικρή. Η κυβέρνηση Κου: μουνδούρου άρχισε μετά το 1875 μια πρώτη προσπάθεια αναβάθμισης του στρατεύματος σε οργανωτικά επίπεδο και προχώρησε σε παραγγελίες τυφεκίων και πυροβό­λων. Την ίδια πολιτική εφάρμοσε και η κυβέρνηση Δελη- γιώργη, η οποία το καλοκαίρι του 1877 αναδιάρθρωσε τον Στρατό συγκροτώντας δύο μεραρχίες, με έδρα την Αθήνα και την Πάτρα. Οι σχηματισμοί αυτοί διέθεταν από δύο ταξιαρχίες. Κάθε ταξιαρχία με τη σειρά της α- ποτελείτο από δύο συντάγματα. Οι μονάδες του ιππικού, που παλαιότερα καλούντο συντάγματα λογχιστών και από το 1866 ιππαρχίες ακροβολιστών, ονομάστηκαν συ­ντάγματα ιππικού.

Αυτό το οποίο προσπάθησε επιπρόσθετα η κυβέρνη­ση Δεληγιώργη ήταν να αυξήσει την οροφή του στρατού, ο οποίος δεν υπερέβαινε τις 13.000 άνδρες. Εισήγαγε έ­τσι νόμο περί καθολικής στράτευσης, με αποτέλεσμα η δύναμη του στρατού να υπερβεί τις 20.000 άνδρες στα τέλη του 1877. Τη χρονιά εκείνη άρχισαν οι παραλαβές των νέων τυφεκίων Gras. Μέχρι τότε οι μονάδες του πε­ζικού χρησιμοποιούσαν τυφέκια και αραβίδες Chassepot και τα ελληνικής κατασκευής τύπου "Μυλωνά", καθώς και αραβίδες τύπου Minie.

Καταβλήθηκε επίσης προσπάθεια αναβάθμισης του Πυροβολικού, στο οποίο υπηρετούσαν 600 άνδρες, με τη συγκρότηση πέντε πυροβολαρχιών που διέθεταν εμπρο- σθογεμή πυροβόλα των 12 pdr. Τα επαναστατικά γεγονό­τα στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία πρόλαβαν όμως την ολοκλήρωση του εγχειρήματος. Τα οπισθογεμή πυροβό­λα Krupp που παραγγέλθηκαν, ορεινά και πεδινά, άρχι­σαν να παραδίδονται στις αρχές του 1878. Δυτικοί στρα­τιωτικοί ακόλουθοι και διπλωμάτες, που παρακολουθού­σαν αυτές τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού, εκφράστη­καν τότε θετικά για τις δυνατότητες του Ελληνικού Στρατού. Ο στρατιωτικός ακόλουθος της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος επισκέφθηκε στις αρχές

||i§illfÄ

20

του 1878 ορισμένες μονάδες, υπεστήριξε πως ο Ελληνικός Στρατός θα μπορούσε να προωθηθεί ως τα Τέμπη και να κρατήσει τη Θεσσαλία στην κατοχή του, συνυπολογιζό- μενου ότι ο κύριος όγκος των τουρκικών δυ­νάμεων είχε αναπτυχθεί στη Θράκη, προς α­ντιμετώπιση των Ρώσων.

Ηταν σαφές ότι οι προσπάθειες του ελ­ληνικού κράτους να εκσυγχρονίσει, στο μέ­τρο του εφικτού, τον Στρατό ξηράς, παρακο­λουθούσαν την αυξανόμενη ένταση στα Βαλκάνια, που επισφραγίστηκε με την έναρ­ξη του Ρωσοτουρκικού Πολέμου τον Απρίλιο του 1877. Ακριβώς τότε ο Ρώσος πρέσβυς στην Ελλάδα Σαβόρωφ ανακοίνωσε στην ελ­ληνική κυβέρνηση τις αποφάσεις της Μό­σχας. Αν η Ελλάδα συνέπραττε και εισέβαλλε στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλία, η Ρωσία θα συνηγορούσε στο να προσαρτήσει η Ελλάδα τις περιοχές που θα κατελάμβανε.

Τι γινόταν όμως βορειότερα;Σε ολόκληρη τη δυτική Μακεδονία κατά

τις δεκαετίες του 1860 και του 1870 δρούσαν εκατοντάδες κλεφταντάρτες. Το ορεινό της περιοχής διευκόλυνε τις κινήσεις τους. Αλλοι από αυτούς είχαν ξεκάθαρη ελληνική εθνική συνείδηση, δίνοντας εθνικοαπελευ- θερωτική διάσταση στον αγώνα τους, και άλ­λοι λειτουργούσαν περισσότερο ως λήσταρ­χοι. Ηδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1870 παρατηρήθηκε πύκνωση των ελληνικών α­ντάρτικών δυνάμεων στα Χάσια, τον Ολυμπο και βορειότερα στο Βέρμιο.

Ενώ ο Τουρκικός Στρατός γνώριζε την ήττα στο μέτωπο με τους Ρώσους, η ελληνι­κή κυβέρνηση υιοθέτησε δυναμική τακτική, αποφασισμένη να συνδράμει επαναστατικό κίνημα όχι μόνο στη Θεσσαλία αλλά και στη δυτική Μακεδονία.

Στην Αθήνα εγκέφαλος για την οργάνω­ση και την ενίσχυση της επανάστασης ανα- δείχθηκε η "Εθνική Αμυνα", που είχε τη στή­ριξη της κυβέρνησης. Οι διοικούντες την Εθνική Αμυνα" διατηρούσαν επαφή με το

ελληνικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη, από όπου ο δραστήριος πρόξενος Κωνσταντίνος Βατικιώτης έστελνε συνεχώς εκθέσεις και υ­πομνήματα.

Το φθινόπωρο του 1877 η "Εθνική Αμυνα" προώθησε διά θαλάσσης δύο αποστολές ό­πλων, μια στην Πιερία και μια στη Χαλκιδική. Στην Αθήνα περισσότεροι από 800 εθελο­ντές προετοιμάστηκαν για αποστολή και α­νάληψη δράσης στη Μακεδονία. Τον Δεκέμ­βριο συστάθηκε στην ελληνική πρωτεύουσα το πρώτο ένοπλο σώμα, δύναμης 150 αν­δρών. το οποίο αναχώρησε με πλοίο για τις α­κτές της Κατερίνης. Το σκάφος όμως δεν κα- τάφερε να αποβιβάσει τους άνδρες στην πα­ραλία του Λιτόχωρου, λόγω της σφοδρής θα­λασσοταραχής. Τελικά οι 150 άνδρες του σώ­ματος, υπό τον Λεωνίδα Βούλγαρη, αποβιβά­στηκαν σε μια παραλία του Πηλίου, όπου συνενώθηκαν με τις δυνάμεις των ντόπιων και έλαβαν μέρος στις εκεί επιχειρήσεις.

Για τη Μακεδονία τα σχέδια προέβλεπαν εκδήλωση κύριας ενέργειας στις μεταξύ Πλαταμώνα και Κατερίνης ακτές, όπου θα α-

Ο καπετάνιος Θανάσης Μπρούφας, με πλούσια δράση στη δυτική Μακεδονία.

ποβιβαζόταν ο μεγάλος όγκος των εθελο­ντών. Αφού εδραιωνόταν η επανάσταση στην Πιερία οι ελληνικές δυνάμεις θα ακολουθού­σαν δύο άξονες προέλασης: έναν προς Βέ- ροια-Εδεσσα και έναν προς Κοζάνη-Καστο- ριά.

Στη Χαλκιδική και στην Καβάλα θα διε- νεργούντο υποβοηθητικές αποβάσεις, όχι μόνο για αντιπερισπασμό αλλά και για να εγ­γράφουν υποθήκες της Ελλάδας στις διπλω­ματικές ρυθμίσεις που θα ακολουθούσαν τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο.

Παράλληλα τις τελευταίες ημέρες του1877 εισέβαλε στη Μαγνησία από τη Στυλίδα ένοπλο σώμα 250 εθελοντών με επικεφαλής τον Κωνσταντίνο Ισχόμαχο, λοχαγό του Πυ­ροβολικού. Αυτός κατευθύνθηκε στη συνέ­χεια στα Αγραφα, όπου ένωσε τη δύναμή του με ντόπιους καπετάνιους και μαζί εκκαθάρι­σαν τη συνοριακή γραμμή από τα τουρκικά φυλάκια. Στις 20 Ιανουαρίου 1878 επαναστά­τησαν το Πήλιο και η επαρχία Αλμυρού.

Η επανάσταση, στηριζόμενη στα εθελο­ντικά σώματα και στους ντόπιους οπλαρχη­γούς, φάνηκε να γενικεύεται. Παράλληλα στην ανατολική Θράκη ο Ρωσικός Στρατός προέλαυνε προς την Κωνσταντινούπολη. Ενθαρρυμένη από όλα αυτά η ελληνική κυ­βέρνηση διέταξε εισβολή του τακτικού Στρατού προς την κατεύθυνση του Δομο- κού. Προς τούτο αρκετές ημέρες πριν, ήδη μετά την κατάληψη της Αδριανούπολης από τους Ρώσους, ο βασιλιάς Γεώργιος Α1 διέταξε τον υποστράτηγο Σκαρλάτο Σούτσο να μετα­κινήσει τον κύριο όγκο των μονάδων Πεζικού και Πυροβολικού από τη Χαλκίδα στη Λαμία, δίχως να ρωτήσει την κυβέρνηση.

Το πρωϊ της 21ης Ιανουαρίου 1878 ξεκί­νησε από τη Λαμία η πρώτη δύναμη του τα­κτικού Ελληνικού Στρατού με κατεύθυνση τα σύνορα. Επρόκειτο για τέσσερα τάγματα πεζικού, μια ίλη ιππικού, έναν λόχο σκαπανέ­ων και δύο ορειβατικές πυροβολαρχίες, υπό τη διοίκηση του ίδιου του υποστράτηγου Σκαρλάτου Σούτσου. Η είσοδος στο τουρκο­

κρατούμενο έδαφος πραγματοποιήθηκε κυ­ρίως από τη θέση Δερβέν Φούρκα. Δεν είχε γίνει καμία ουσιαστική προετοιμασία, ούτε σε θέματα διοικητικής μέριμνας. Το απόγευ­μα οι παραπάνω δυνάμεις προσέγγισαν το τουρκικό φυλάκιο στη μεθόριο, όπου ο επι­κεφαλής της φρουράς Τούρκος λοχαγός ύ­ψωσε λευκή σημαία και παραδόθηκε. Στις 22 Ιανουαρίου οι ελληνικές δυνάμεις προωθή- θηκαν στο οροπέδιο Ξυνιάδος-Θμβριακής και την επόμενη πολιόρκησαν τον Δομοκό.

Στο μεταξύ, ενώ ο Ρωσικός Στρατός προ­σέγγιζε επικίνδυνα την Κωνσταντινούπολη, Μόσχα και Υψηλή Πύλη υπέγραψαν στην Αδριανούπολη ανακωχή, προς έκπληξη της ελληνικής κυβέρνησης. Ετσι διατάχθηκε σύ­μπτυξη και επιστροφή του Στρατού στη Λα­μία, κατόπιν πιέσεων των Μεγάλων Δυνάμε­ων και υπό το βάρος των απειλών των Τούρ­κων.

Η μικρή προέλαση των ελληνικών τμημά­των ως τον Δομοκό προκάλεσε την οργή της Υψηλής Πύλης. Ο μεγάλος βεζύρης, Αχμέτ Βεκίφ, πρότεινε ναυτικό αποκλεισμό και βομβαρδισμό του Πειραιά και της Ερμούπο- λης. Οι μη στρατιωτικοί όμως συντάχθηκαν με τη γραμμή του σουλτάνου και του υπουρ­γού Εξωτερικών, Σαφβέτ πασά, που δεν ήθε­λαν στρατιωτική αντιπαράθεση με την Ελλά­δα την ώρα που οι Ρώσοι βρίσκονταν λίγα χι­λιόμετρα έξω από την Κωνσταντινούπολη.

Παρά την υποχώρηση της ελληνικής κυ­βέρνησης και την επιστροφή των μονάδων στη Λαμία, πολλοί αξιωματικοί και οπλίτες αρνήθηκαν να αποχωρήσουν. Στον Δομοκό λιποτάκτησαν 170 άνδρες, οι οποίοι κατευ- θύνθηκαν στα Αγραφα προς συνέχιση του α­γώνα. Στη Λαμία λιποτάκτησαν άλλοι 95 υπα- ξιωματικοί και οπλίτες, που κατευθύνθηκαν στη Θεσσαλία. Η επανάσταση συνεχίστηκε με επίκεντρο το Πήλιο, όπου συγκροτήθηκε "Προσωρινή Κυβέρνησις". Στις αρχές Φε­βρουάριου ο λοχαγός Ισχόμαχος προωθήθη- κε επτά μόλις χιλιόμετρα από την Καρδίτσα.

Στις 19 Φεβρουάριου 1878 συμφωνήθηκε στον Αγιο Στέφανο η ομώνυμη συνθήκη, που ανάμεσα στα άλλα προέβλεπε την ίδρυση με­γάλης Βουλγαρίας. Οταν αυτά έγιναν γνωστά στην Ελλάδα και κατέστη σαφές ότι ο βορει­οελλαδικός τουρκοκρατούμενος χώρος θα εντασσόταν στη βουλγαρική επικράτεια, ο α­ναβρασμός της ελληνικής κοινής γνώμης, των αξιωματικών και της κυβέρνησης εντά- θηκε, όπως βεβαίως και στις πόλεις και στα χωριά της Μακεδονίας.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΙΕΡΙΑ

Οπως προαναφέρθηκε, ένα σώμα εθελο­ντών υπό τον Λεωνίδα Βούλγαρη απέτυχε να αποβιβαστεί στην παραλία του Λιτόχωρου τις τελευταίες ημέρες του 1877 και τελικά προωθήθηκε στο Πήλιο.

Στις 16 Φεβρουάριου 1878 και ενώ η επα­νάσταση βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη στη Θεσ­σαλία, ο κύριος όγκος των εθελοντών, που ε- πέβαινε σε δύο πλοιάρια, αποβιβάστηκε

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Γτην παραλία του Λιτόχωρου. Επρόκειτο για -30 (κατ' άλλες πηγές για 500) περίπου άν- δρες. επικεφαλής των οποίων ήταν ο λοχα­γός Κοσμάς Δουμπιώτης. Ανάμεσά τους βρί­σκονταν έμπειροι καπετάνιοι: ο Νικόλας 3λαχά6ας, ο Τόλιος Λάζος, ο Τζαχείλας και άλλοι.

Στις 21 Φεβρουάριου οι ντόπιοι Μακεδό- νες και οι εθελοντές από την ελεύθερη Ελλάδα ύψωσαν την ελληνική σημαία στον Κολινδρό της Πιερίας. Ταυτόχρονα στο Λιτό­χωρο συνήλθαν σε σύσκεψη αντιπρόσωποι των χωριών της Πιερίας, καθώς και άλλοι από τα χωριά του Ολύμπου: Κρανιά, Κάρυά, Πολιάνα, Λιβάδι. Αυτοί ανακήρυξαν "Προσω­ρινή Κυβέρνηση της Μακεδονίας" και ένωση με την Ελλάδα. Στην προκήρυξη της "Προσωρινής Κυ- βερνήσεως" κατηγορείτο η οθωμα­νική κυριαρχία ως τυραννία και οι επαναστατημένοι Μακεδόνες δια­τράνωσαν την απόφασή τους "....ή να ζήσουν ελεύθεροι, ή να πεθά- νουν σαν Ελληνες". Ανακηρυσσό- ταν "....η ένωση της Μακεδονίας με την ελεύθερη Ελλάδα, ακόμα και αν παρίστατο ανάγκη να παρα­δοθεί στη φωτιά και στην κατα­στροφή”.

Τις επόμενες ημέρες εκατο­ντάδες Μακεδόνες από τα μεταξύ Κατερίνης και Βέροιας χωριά προ- σήλθαν και πύκνωσαν τις τάξεις των επαναστατών. Ακόμα και λή­σταρχοι του Ολύμπου και των Πιε- ρίων, όπως ο Καλόγηρος και ο Χο- στέβας, ενίσχυσαν με τους εμπει­ροπόλεμους άνδρες τους το σώμα εθελοντών του Δουμπιώτη.

Στο Λιτόχωρο ο λοχαγός Δου­μπιώτης χώρισε τις δυνάμεις του σε τρία τμήματα: το πρώτο, με επι­κεφαλής τον ίδιο, προωθήθηκε στα στενά της Πέτρας, ώστε να φράξει τον δρόμο στις τουρκικές δυνά­μεις που θα εκινούντο από τη Λάρι­σα και την Ελασσόνα. Το δεύτερο τμήμα κινήθηκε βόρεια, προς τον Κολινδρό, ενώ το τρίτο, με επικε­φαλής τον Ν. Αποστολίδη, αναπτύ­χθηκε στις παραλίες του Πλαταμώνα και του Παντελεήμονα. Αυτές οι δυνάμεις πολιόρκη­σαν το Κάστρο του Πλαταμώνα, όπου η εκεί τουρκική φρουρά έσπευσε να παραδοθεί. Στη συνέχεια κινήθηκαν προς τα νότια, ώστε να εξεγερθούν τα χωριά του κάτω Ολύμπου. Στη Ραψάνη το σώμα ενισχύθηκε με 500 πε­ρίπου ντόπιους. Οι Τούρκοι βγήκαν από τη Λάρισα προς αντιμετώπιση των επαναστα­τών. Η μάχη διεξήχθη στις 22 Φεβρουάριου1878 στο Σολιό της Ραψάνης. Αν και οι τουρ­κικές δυνάμεις υπερέβαιναν τις 2.000 άν­δρες, οι επαναστάτες με επικεφαλής τον κα- πετάν Τζαχείλα τούς απέκρουσαν.

Στη συνέχεια το ελληνικό σώμα μετέβη στη διάβαση των Τεμπών, όπου απέκρουσε προσπάθεια των Τούρκων να διασχίσουν τον Πηνειό. Κατόπιν όμως ο Αποστολίδης επανέ­

φερε τις δυνάμεις του στις παραλίες του Πλαταμώνα και της Λεπτοκαρυάς, οι οποίες έμειναν αφρούρητες. Οι δυνάμεις που απέ- μειναν στον κάτω Ολυμπο δεν κατάφεραν να αποκρούσουν τους Τούρκους, οι οποίοι συ­γκέντρωσαν 4.000 άνδρες και εισέβαλαν στα χωριά της περιοχής. Η Τσαρίτσανη, η Ιτιά και οι Γόννοι παραδόθηκαν στο πυρ, ενώ στη Ρα­ψάνη εκτελέστηκαν άμαχοι, ακόμα και υπέρ- γηροι. Στη συνέχεια οι Τούρκοι πυρπόλησαν την Κρανιά και λεηλάτησαν το Λιβάδι Ολύ­μπου.

Στο βόρειο μέτωπο το τμήμα που κινή- θηκε προς Κατερίνη και Κολινδρό διεξήγαγε μάχες περιορισμένης έκτασης με τουρκικά

Λαϊκή εικόνα στην οποία φαίνονται οι Μακεδόνες οπλαρχηγοί να υψώνουν τη

σημαία της επανάστασης στην Πιερία το 1878. Στο κέντρο βρίσκεται ο επίσκοπος

Νικόλαος, ηγετική μορφή κατά τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν.

στρατιωτικά αποσπάσματα και δεν επεχείρη- σε να καταλάβει την Κατερίνη, παρά το ότι η εκεί φρουρά ήταν ολιγάριθμη.

Νοτιότερα, ενώ οι επαναστατικές δυνά­μεις σημείωσαν σημαντική νίκη στην Πολιά- να, όπου οι Τούρκοι έχασαν περισσότερους από 100 άνδρες, οι επιχειρήσεις εξελίχθη­καν ευνοϊκότερα. Ομως νέες δυνάμεις κατέ- φθαναν από τη Θεσσαλονίκη, ενισχύοντας τις ήδη υπάρχουσες. Ετσι η συνολική δύνα­μη των Τούρκων υπερέβη τις 8.000 άνδρες.

Σε λίγες ημέρες ο Τουρκικός Στρατός

κατέλαβε ολόκληρη την πεδινή Πιερία. Πε­ρισσότεροι από 20.000 κάτοικοι κατέφυγαν στα ορεινά του Ολύμπου. Παράλληλα από τις αρχές Μαρτίου του 1878 ο οθωμανικός στό­λος επιτηρούσε τα παράλια της Πιερίας, από τις εκβολές του Αξιού ως τον Πλαταμώνα και τα Τέμπη. Ετσι ο ανεφοδιασμός των επανα­στατών διά θαλάσσης κατέστη αδύνατος. Οταν μάλιστα στα μέσα Μαρτίου το ατμό­πλοιο Ύδρα", μεταφέροντας πολεμοφόδια και 300 εθελοντές, επεχείρησε να προσεγγί­σει τα παράλια της Πιερίας, εντοπίστηκε και κινδύνευσε να κυκλωθεί από τουρκικά σκά­φη. Τελικά αναγκάστηκε και επέστρεψε ά­πρακτο στην ελεύθερη Ελλάδα. Εκτός από

τον ναυτικό αποκλεισμό στην Πιε­ρία, άλλα τουρκικά πλοία ανέλαβαν περιπολίες κατά μήκος της χερσο­νήσου της Κασσάνδρας στη Χαλκι­δική και απέκλεισαν και τον Στρυ- μονικό κόλπο, ώστε να μην επιχει- ρηθεί από ελληνικής πλευράς η α­ποβίβαση εθελοντών στις περιοχές αυτές.

Στην ξηρά ο κύριος όγκος των τουρκικών δυνάμεων, υπό τον Ασάφ πασά, προσέγγισε επικίνδυνα τον Κολινδρό. Τότε ο επίσκοπος Νι­κόλαος, από τους πρωτεργάτες της επανάστασης, πυρπόλησε το κτίριο της επισκοπής και διέταξε την εκκένωση της Κωμόπολης. Ο ά­μαχος πληθυσμός, περισσότεροι από 6.000 κάτοικοι, αναζήτησε κα­ταφύγιο στη Μονή των Αγίων Πά­ντων. Στις 15 Μαρτίου η τουρκική δύναμη εισέβαλε στη μονή και έ­σπειρε τον όλεθρο.

Οι ένοπλοι Μακεδόνες που φρουρούσαν το μοναστήρι κατά­φεραν να φυγαδεύσουν τα μισά πε­ρίπου γυναικόπαιδα, ενώ οι λοιποί σκορπίστηκαν στα γύρω δάση και στις χαράδρες. Στη θέση Γαλακτός επαναλήφθηκε το Ζάλογγο, όταν ε­πτά νέες γυναίκες αυτοκτόνησαν πέφτοντας στον γκρεμό για να μη συλληφθούν ζωντανές. Μια από αυτές, η Κατερίνα Νιώπα, έπεσε κρατώντας στην αγκαλιά της το νε­

ογέννητο αγοράκι της. Οι επτά γυναίκες βρήκαν ακαριαίο θάνατο, το βρέφος όμως ε- πέζησε και το βρήκαν αργότερα να θηλάζει τη νεκρή του μητέρα. Επρόκειτο για τον Ιω­άννη Νιώπα, που μεγάλωσε και έζησε στη Βέροια, όπου και πέθανε το 1940.

Ο ίδιος ο επίσκοπος Νικόλαος, που όπως προαναφέρθηκε εγκατέλειψε τον Κολινδρό, με την προστασία του καπετάνιου Βαγγέλη Χοστέβα κατέφυγε στη Μονή της Πέτρας. Εκεί συναντήθηκε με τον πρόκριτο Ευάγγε­λο Κοροβάγγο και εξέδωσαν, στις 4 Μαρτίου 1878, νέα προκήρυξη καλώντας τους Μακε­δόνες να αντισταθούν μέχρις εσχάτων. "Θυ­μηθείτε πως την πατρίδα μας δόξασαν κάπο­τε τα όπλα του Μεγάλου Αλεξάνδρου...Και σήμερα, την ιερήν μας γη βεβήλωσαν η θη­ριωδία και η αισχρότητα των Τούρκων. Θα

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

πολεμήσουμε μέχρις εξοντώσεως την εξου­σία του σουλτάνου".

Τις κρίσιμες εκείνες ώρες στον Δουμπιώ- τη καταλογίστηκαν τακτικά λάθη και κυρίως το ότι διασκόρπισε τις ούτως ή άλλως περιο­ρισμένες δυνάμεις του. Οι Τούρκοι, που προήλαυναν διαρκώς, προσέγγισαν το Λιτό­χωρο. Στην πορεία τους εντόπισαν και κατέ­λαβαν ένα μεγάλο φορτίο όπλων, την ώρα που εκφορτωνόταν στην παραλία. Αυτή ήταν μια ιδιαίτερα αρνητική εξέλιξη για την επα­νάσταση, αφού 2.000 τυφέκια και πολεμοφό­δια περιήλθαν στα χέρια του εχθρού.

Οταν εισήλθε στο Λιτόχωρο το τουρκικό στράτευμα προέβη σε απερίγραπτες ωμότη­τες σε βάρος των υπερηλίκων που δεν μπό­ρεσαν να εγκαταλείψουν την πόλη. Οι Τούρ­κοι πυρπόλησαν οικίες εντός των οποίων βρίσκονταν κατάκοιτοι ηλικιωμένοι, που βρήκαν ψρικτό θάνατο. Την 75χρονη μοναχή Ευπραξία τη θανάτωσαν κόβοντάς της τα χέ­ρια. Η 35χρονη Μαρία Κόλπη εκτελέστηκε με πυρακτωμένο σίδερο. Δεκάδες άλλοι κατα- κρεουργήθηκαν.

Μετά την πτώση του Λιτόχωρου ισχυρές δυνάμεις του Τουρκικού Στρατού διείσδυ- σαν στον Ολυμπο και στα Πιέρια. Ο αγώνας μετέπεσε πλέον σε ανταρτοπόλεμο και οι Μακεδόνες περίμεναν νέες ενισχύσεις από την ελεύθερη Ελλάδα. Ομως τα σώματα εθε­λοντών που συγκροτούντο στην Αθήνα προ­ωθούντο προς τη Θεσσαλία, όπου υπήρχαν καλύτερες προϋποθέσεις εδραίωσης της ε­πανάστασης.

Ο Ασάφ πασάς προώθησε μέρος των δυ- νάμεών του στον κεντρικό Ολυμπο, με στόχο τη Μονή του Αγίου Διονυσίου, όπου είχαν κα- ταφύγει χιλιάδες γυναικόπαιδα. Τότε επενέ- βησαν οι πρόξενοι της Ιταλίας και της Βρετα- νιας στη Θεσσαλονίκη, μετά από παράκληση

22 του εκεί Ελληνα πρόξενου Κωνσταντίνου Βα- mm τικιώτη. Οι παραστάσεις τους προς την οθω­

μανική διοίκηση απέδωσαν και τελικά ο Ασάφ πασάς δεν εισέβαλε στο μοναστήρι. Ωστόσο το Λιτόχωρο, ο Κολινδρός και τα πε­

ρισσότερα χωριά της Πιερίας ήταν κατε­στραμμένα και ο άμαχος πληθυσμός περιφε- ρόταν σε άθλια κατάσταση στα γύρω όρη. Οπως ανέφερε ο ανταποκριτής της "Daily News" στις 22 Μαρτίου 1878, χιλιάδες χωρικοί διασκορπίστηκαν σε σπήλαια και δάση, υπο- φέροντας τα πάνδεινα.

Ενώ η επανάσταση στην Πιερία έπνεε τα λοίσθια, ο λοχαγός Κωνσταντίνος Ισχόμαχος, επικεφαλής 800 ανδρών πέτυχε στις 22 Μαρ­τίου 1878 σπουδαία νίκη στη Ματαράγκα Καρδίτσας, αντιμετωπίζοντας δύναμη 5.000 Τούρκων, από τους οποίους 600 ήταν ιππείς. Η μάχη διήρκεσε ολόκληρη την ημέρα, με διαρκείς επιθέσεις και αντεπιθέσεις των ε- μπλεκομένων. Ο Ισχόμαχος, διαθέτοντας ένα ικανό επιτελείο υπαξιωματικών του τακτικού Στρατού, κατάφερε να κρατήσει ένα μέτωπο το οποίο έφθανε σχεδόν ως τα Φάρσαλα. Οι ελληνικές δυνάμεις απαγκιστρώθηκαν με τάξη και αποσύρθηκαν στις υπώρειες των Αγράφων μόνον όταν κινδύνευσαν να υπερ- κερασθούν, καθώς οι Τούρκοι κίνησαν νέες δυνάμεις από τη Λάρισα και τα Φάρσαλα.

Η νίκη στην πεδιάδα της Καρδίτσας ήταν μια αναλαμπή, την ώρα που στην Πιερία η ε­πανάσταση κατέρρεε. Από τον Ολυμπο ο λο­χαγός Δουμπιώτης και οι εθελοντές του κι- νήθηκαν προς νότο, διωκόμενοι συνεχώς από τις τουρκικές δυνάμεις, ώσπου κατέλη­ξαν στην περιοχή Καρδίτσας. Τα χωριά της πεδιάδας της Κατερίνης έμειναν τελείως α­νυπεράσπιστα και ο ελληνικός πληθυσμός τους, που συνιστούσε τη μεγάλη πλειοψη- φία, δοκιμάστηκε από τα σκληρά αντίποινα των Τούρκων. Δεκάδες χωριά πυρπολήθηκαν. Οι Δυτικοί πρόξενοι στη Θεσσαλονίκη ανέφε­ραν ομαδικές εκτελέσεις Ελλήνων χωρικών. Με το τέλος της άνοιξης του 1878 έληξε κά­θε επαναστατική δραστηριότητα στον Ολυ­μπο και στην Πιερία.

Οταν τα όπλα έδωσαν τη θέση τους στη διπλωματία και θα επιχειρούντο οι τελικές διευθετήσεις και ρυθμίσεις στο Βερολίνο, τα υπολείμματα των επαναστατών του Ολύ-

0 Αλιάκμονας σε φωτογραφία των αρχών του 20ού αιώνα. Νότια του ποταμού, στα Πιέρια όρη, κατέφυγαν οι επαναστάτες του 1878 και μεγάλος αριθμός γυναικοπαιδών, για να σωθούν από την εκδικητική μανία των Τούρκων.

μπου και της Πιερίας κινήθηκαν αργά προς τη Θεσσαλία. Συγκεντρώθηκαν στις ασφα­λείς οροσειρές δυτικά της Καρδίτσας, κυ­ρίως στο Σμόκοβο και στον Μεσενικόλα. Βρετανική διπλωματική αντιπροσωπεία που κατέφθασε στο Σμόκοβο τον Απρίλιο του 1878, διαπραγματεύθηκε με τους Θεσσα- λούς και τους Μακεδόνες καπετάνιους. Η τε­λική συμφωνία προέβλεπε την επιστροφή των οπλαρχηγών και των ανδρών τους στις ε­στίες τους και τη μεσολάβηση της Βρετα­νίας στην Τουρκία για χορήγηση γενικής α­μνηστίας. Οι Βρετανοί υποσχέθηκαν επίσης απελευθέρωση όλων των αιχμαλώτων και διάλυση των τουρκαλβανικών αποσπασμά- των ατάκτων. Παρόλα αυτά 30.000 πρόσφυ­γες από τη δυτική Μακεδονία, την Πιερία και τον Ολυμπο, κατέφυγαν στην ελεύθερη Ελλάδα.

Τα αισθήματα του μακεδονικού Ελληνι­σμού τις τραγικές εκείνες ώρες αποτύπωσε η εφημερίδα "Φάρος" της Θεσσαλονίκης, εκ­φράζοντας την αγωνία για τις σφαγές των Τούρκων αλλά και τις βλέψεις των Βουλγά­ρων:

"Οι Μακεδόνες είμαστε από αμνημονεύ- των χρόνων οικήτορες και κτήτορες του πά­τριου εδάφους. Είμαστε λαός ελληνικότατης καταγωγής, με ελληνικότατη ιστορία. Δάση, κοιλάδες, ποταμοί, όρη, επιγραφές, μνημεία, μαρτυρούν ότι η Μακεδονία ήταν, είναι και θα είναι ελληνική. Μην μας παραδίδετε λοι­πόν δούλους στα χέρια του πανσλαβισμού. Μην καταπατείτε τα από αιώνων δίκαιά μας".

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

Οι περιοχές της δυτικής Μακεδονίας υ­πέφεραν ήδη από το 1876 εξαιτίας των Τουρ- καλβανών ατάκτων που επέδραμαν σε χρι­στιανικά χωριά και οικισμούς. Από αυτούς οι πιο τυραννικοί ήταν οι άτακτοι που προέρχο­νταν από τη Δίβρα της βόρειας Αλβανίας. Αρχικά προσέβαλαν τα σλαβόφωνα πατριαρ­χικά χωριά των Πρεσπών και της Αχρίδας, στα τέλη όμως του 1877 κατευθύνθηκαν νοτιότε­ρα, μέχρι την Καστοριά και την Κοζάνη. Τον Νοέμβριο λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τα χωριά Σέλιτσα, Εμπόριο και Βλάστη, στη δε Ζαγορίτσανη εκτέλεσαν τον πρόκριτο του χωριού.

Τότε, πρώτοι απ' όλους οι Σιατιστινοί απο­φάσισαν να οργανωθούν και να αντισταθούν ενόπλως στις τουρκαλβανικές συμμορίες που λυμαίνονταν την περιοχή. Ετσι στην ε­παρχία Βοϊου η εξέγερση άρχισε πολλούς μή­νες πριν από την επανάσταση στην Πιερία.

Στις 4 Οκτωβρίου 1877 η Σιάτιστα δέχθη­κε την επίθεση της τουρκαλβανικής συμμο­ρίας του Μπαϊράμ αγά. Οι Σιατιστινοί αμύν­θηκαν με θάρρος και απέκρουσαν τους ει­σβολείς, οι οποίοι αποχώρησαν άπρακτοι με μεγάλες απώλειες. Την οργάνωση της άμυ­νας ανέλαβε επιτυχώς ο Σιατιστινός Κωνστα­ντίνος Δημητριάδης, απόστρατος αξιωματι­κός του Ελληνικού Στρατού. Την ίδια περίο­δο αναφορές των Ελλήνων προξένων μιλού-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Η Καστοριά, ένα από τα κέντρα του επαναστατικού αναβρασμού που οδήγησε στα δραματικά γεγονότα του 1878.

σαν για ετοιμότητα των Καστοριανών να επα­ναστατήσουν, αρκεί να στέλνονταν επικουρι­κά ενισχύσεις από την Ελλάδα. 0 πρόξενος στη Θεσσαλονίκη Κωνσταντίνος Βατικιώτης σημείωσε: Υπάρχει ανάγκη πυριτοβολών για τα όπλα τύπου σεσαπώ, διότι χωρίς αυτές εί­ναι άχρηστα. Υπάρχει επίσης ανάγκη δυναμί- τιδας και κάποιος που να γνωρίζει τη χρήση της”.

Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει μια ου­σιώδης επισήμανση. Αντίθετα με την Πιερία, στην ορεινή δυτική Μακεδονία δεν προωθή- θηκαν συγκροτημένες δυνάμεις από την ε­λεύθερη Ελλάδα. Δεκάδες ντόπιοι οπλαρχη­γοί ήλεγχαν όμως τις πιο δυσπρόσιτες περιο­χές και, όταν έγινε γνωστή η απόβαση του Δουμπιώτη και των εθελοντών του στις α­κτές του Λιτόχωρου, όλη η περιοχή από την Πιερία ως τη Φλώρινα και τις Πρέσπες πε- ριήλθε σε κατάσταση αναβρασμού. Η εξέ­γερση, που "σιγόκαιγε" επί μήνες, κατέστη α­προκάλυπτη. Οταν μάλιστα έγιναν γνωστοί οι όροι της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, οι ελληνόφωνοι και σλαβόφωνοι πληθυσμοί της δυτικής Μακεδονίας ξεσηκώθηκαν μαζικά και πολλοί ντόπιοι έσπευσαν να ενταχθούν στα υπάρχοντα ένοπλα σώματα.

Τα αισθήματα του μακεδονικού Ελληνι­σμού εκφράστηκαν με υπομνήματα προς την Αθήνα και τις ξένες δυνάμεις. Ενα από τις δεκάδες ήταν αυτό που συντάχθηκε στη Σιά­τιστα στις 15 Φεβρουάριου 1878: "Αφόρητη και απελπιστική η λύπη μας. Κατά τις φήμες που κυκλοφορούν, η πεφιλημένη μας πατρίς Μακεδονία περιλαμβάνεται στην ηγεμονία της Βουλγαρίας, χωρίς να μας ρωτήσουν και παρά τις πάνδημες και ρητές διαμαρτυρίες μας. Τέτοια υπέρ της Βουλγαρίας οριοθέτη- ση, εφ' όσον εμείς ζούμε και υπάρχουμε, δεν μπορεί να γίνει, ούτε θα επιτραπεί. Θα είναι μέγιστη περιφρόνηση κάθε αρχής, παντός δικαίου και των πιο στοιχειωδών αρχών του διεθνούς νομίμου".

Οπως συνέβη και στο Λιτόχωρο με την α­νακήρυξη της “Προσωρινής Κυβερνήσεως της Μακεδονίας", έτσι και στις περιοχές της Κοζάνης και Καστοριάς συγκροτήθηκε "Προ­σωρινή Κυβέρνησις της Επαρχίας Ελιμείας". Ως πρόεδρος ορκίστηκε ο Ιωάννης Κοβεντά- ρος και ως γενικός γραμματέας ο Αναστάσιος Πηχεών, επιφανείς Μακεδόνες με μεγάλη προσφορά στο εθνικό ζήτημα.

Η προκήρυξη των Δυτικομακεδόνων επα­ναστατών, στο όνομα του Εθνους, αφού χα­ρακτήριζε ακατονόμαστο τον τουρκικό ζυγό κήρυσσε την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα "...υπό το σκήπτρο του θεόσεπτου Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του Α"1, όπως χαρα­κτηριστικά τόνιζε. Την υπέγραψαν στις 18 Φεβρουάριου 1878 οι Ιωάννης Κοβεντάρος και Αναστάσιος Πηχεών ως πολιτικές κεφα­λές της επανάστασης, καθώς και ο οπλαρχη­γός Ιωσήφ Λιάτης ως στρατιωτικός αρχηγός. Στρατηγικός εγκέφαλος του κινήματος, σε οργανωτικό επίπεδο, αναδείχθηκε ο Πηχεών. Αυτός υπηρετούσε ως δάσκαλος στην Κα­στοριά, καταγόταν όμως από την Αχρίδα. Η οικία του στην Καστοριά ήταν το "στρατη­

γείο" της ευρύτερης περιοχής. Είχε οργανώ­σει ένα πλήρες δίκτυο επικοινωνιών, αφενός με τους οπλαρχηγούς της περιοχής και αφε­τέρου με τα ελληνικά προξενεία στη Θεσσα­λονίκη και στο Μοναστήρι.

Ενώ η επανάσταση στην Ηπειρο, στη Θεσσαλία και στην Πιερία παρέπαιε, στη δυ­τική Μακεδονία προσέλαβε κατά τον Απρίλιο και τον Μάιο του 1878 ιδιαίτερη σφοδρότητα, στηριζόμενη μάλιστα σε ντόπιους οπλαρχη­γούς και σώματα. Η εξέλιξη αυτή δεν φαίνε­ται ότι ήταν άσχετη με τις προθέσεις της Ελλάδας να διεκδικήσει, στο συνέδριο του Βερολίνου που προετοιμαζόταν, μόνο την Κρήτη και τη Θεσσαλία. Οι συμπαγείς ελληνι­κοί πληθυσμοί της Μακεδονίας επαναστάτη­σαν και για να προκαλέσουν διεθνή αντίκτυ­πο και να διεκδικήσουν την ένωση της περιο­χής τους με το ελληνικό βασίλειο, κατά τις διαπραγματεύσεις που θα ακολουθούσαν.

Η επανάσταση στη δυτική Μακεδονία έ- φθασε στην ακμή της το καλοκαίρι του 1878, παρά το ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν ενί- σχυσε τους εξεγερθέντες με όπλα και εφό­δια. Ο πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστή­ρι, Πέτρος Λογοθέτης, πίεζε την κυβέρνηση Κουμουνδούρου, που είχε επανέλθει στην ε­ξουσία, να στείλει ενισχύσεις, χωρίς αντίκρυ- σμα.

Βασικά κέντρα οργάνωσης της αντίστα­σης, που χρησιμοποίησαν ως βάσεις εξόρμη­σης τα ελληνικά ανταρτικά σώματα, ήταν τα χωριά της Φλώρινας και της Καστοριάς, ενώ κορυφαίοι καπετάνιοι αναδείχθηκαν οι Θα­νάσης Μπρούφας και Βασίλης Ζούρκας. Εστίες εξέγερσης δημιουργήθηκαν την ίδια εποχή και σε χωριά της Πέλλας και του Κιλ­κίς: στην Τσέρνα Ρέκα (Κάρπη), στη Λούμνι- τσα (Σκρα), στη Μπαρόβιτσα (Καστανερή) και στη Γουμένισσα. Επίκεντρο, όμως, της επα­ναστατικής δράσης του 1878 και τόπος όπου έδρευαν τα ισχυρότερα ένοπλα σώματα ήταν το όρος Μπούρινος, το οποίο κατεβαίνει κά­θετα στα Χάσια και στα Καμβούνια, χωρίζο­ντας τα Γρεβενά από την Κοζάνη.

Κυρίαρχος στον Μπούρινο ήταν ο περί­φημος "καπετάν Ηλίας", κατά κόσμον Ιωσήφ Λιάτης, που προσυπέγραψε την προκήρυξη της "Κυβερνήσεως της Ελιμείας" ως στρα­τιωτικός αρχηγός. Τον Φεβρουάριο του 1878 ο Λιάτης είχε συγκεντρώσει στο Μπούρινο 400-500 άνδρες, αντιμετώπιζε όμως μεγάλες ελλείψεις σε όπλα και πυρομαχικά. Στις 16 Φεβρουάριου 1878 έγραψε στην Αθήνα: "Πέ- ρασα από πολλά χωριά, μίλησα για την επα­νάσταση. Βρίσκομαι σε μεγάλη ανησυχία, δεν έχω ούτε όπλα καλά, ούτε πολεμοφόδια. Παρακαλώ να φροντίσετε να μού στείλετε όσο πιο γρήγορα γίνεται, είτε στο Λιτόχωρο, είτε στο Ελευθεροχώρι. Αν είναι δυνατόν και δύο πυροβόλα και λίγους γυμνασμένους άν­δρες που να γνωρίζουν να τα μεταχειριστούν. Σήμερα ανταμώθηκα με τον Πηχεώνα, μου παρουσίασε πάνω από 500 άνδρες από την ε­παρχία Κοζάνης. Από αυτούς άλλοι έχουν ντουφέκια παλιά με τσακμακόπετρες και άλ­λοι δεν έχουν ούτε τέτοια. Γι' αυτό, κατεπεί- γουσα ανάγκη είναι να μας σταλούν όπλα και πολεμοφόδια".

Στις 8 Απριλίου 1878 ομάδα κλεφταρμα- τολών συγκρούστηκε με τις τουρκικές δυνά­μεις του Ασάφ πασά έξω από τη Δεσκάτη. Το αποτέλεσμα ήταν αμφίρροπο, επρόκειτο ό­μως για την πρώτη σημαντική μάχη που δό­θηκε στη δυτική Μακεδονία.

Στη συνέχεια έντονη δράση (από την ά­νοιξη του 1878) επέδειξε ο καπετάνιος Θανά­σης Μπρούφας. Εκείνος καταγόταν από το χωριό Παλιό Κριμίνι του Γράμμου και σε σύ­ντομο διάστημα έγινε ο κατ' εξοχήν επικίν­δυνος αντίπαλος της οθωμανικής διοίκησης στην ευρύτερη περιοχή. Στη Χρούπιστα (Αργος Ορεστικό) ο Μπρούφας και το πρωτο- παλίκαρό του Ζαρκάδας συνέλαβαν και εκτέ- λεσαν τον Τουρκαλβανό Ασλάν μπέη, ο οποί­ος είχε στο "ενεργητικό" του εγκλήματα σε βάρος των Ελλήνων της περιοχής. Σύντομα ο Μπρούφας είχε υπό τις διαταγές του 160 άν­δρες, με τους οποίους εμφανίστηκε στο Πι- σοδέρι της Φλώρινας και άλλα χωριά τονώνο-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ντας το ηθικό των κατοίκων.Στις 26 Ιουνίου 1878 ένας άλλος πρωτο­

καπετάνιος, ο Βασίλης Ζούρκας, προσέβαλε αιφνιδιαστικά ένα τουρκικό τάγμα στους ο­ρεινούς όγκους πάνω από το Πισοδέρι. Οι Ελληνες επαναστάτες επιτέθηκαν και απα­γκιστρώθηκαν ταχύτατα, αφού φόνευσαν 36 Τούρκους στρατιώτες.

Στις 28 Ιουνίου ελληνικό σώμα 150 αν­δρών υπό τον καπετάνιο Γιώργο Νταβέλη ει­σέβαλε αιφνιδιαστικά στο τουρκοχώρι Αντίλ Ιβασί και απήγαγε 15 προύχοντες. Το πραγμα­τικό όνομα του Νταβέλη ήταν Γιώργος Δού­κας. Ο ίδιος καταγόταν από το Κώντσικο (Γα- λατινή). Στα 18 του χρόνια εντάχθηκε στο αρματολικό σώμα του φημισμένου καπετάνι­ου Λεωνίδα Χατζημπύρρου από τη Σαμαρίνα. Ο Νταβέλης κατέφερε αλλεπάλληλα κτυπή­ματα κατά των Τουρκαλβανών, με ισχυρότε­ρο αυτό στη Μπέστιανη, όπου εξόντωσε 70 από αυτούς και τον επικεφαλής τους Μεχμέτ αγά.

Τον Αύγουστο του 1878 περίπου 500 επα­ναστάτες υπό τον Βασίλη Ζούρκα συγκε­ντρώθηκαν στις Πρέσπες και κινήθηκαν προς τη Νιζόπολη και το Μοναστήρι. Παρά το ότι τους έφραξε τον δρόμο ισχυρή δύναμη από 2.000 βασιβουζούκους άτακτους και ένα τάγμα οθωμανικού πεζικού, οι Τούρκοι αξιω­ματικοί δεν τόλμησαν μετωπική σύγκρουση - αρκέστηκαν στην παρακολούθηση της ελλη­νικής δύναμης επιθυμώντας να την κρατή­σουν μακριά από το Μοναστήρι. Ο Ζούρκας είχε καταστήσει "στρατηγείο" του τον βυζα­ντινό ναό στο νησάκι του Αγίου Αχίλλειου, στη λίμνη Μικρή Πρέσπα, Από εκεί, με συνε­χείς επιδρομές στην πεδιάδα Φλώρινας-Μο- ναστηρίου, είχε αναγκάσει τον τακτικό Τουρ­κικό Στρατό να συμπτυχθεί στα αστικά κέ- ντρα. Το σχέδιό του προέβλεπε κατάληψη

24 της Φλώρινας, την οποία σκόπευε να ανακη- ^ ρύξει πρωτεύουσα της ελεύθερης Μακεδο­

νίας. Η επίθεση αυτή τελικά δεν διενεργήθη- κε, διότι ο μητροπολίτης της πόλης έπεισε τον Ζούρκα ότι οι Τούρκοι θα εξόντωναν τον άμαχο πληθυσμό αν αυτός αδυνατούσε να κρατήσει τη Φλώρινα και να εδραιωθεί εκεί.

Στις 13 Αυγούστου ο Βασίλης Ζούρκας και οι άνδρες του σημείωσαν περίλαμπρη νί­κη. Επτά χιλιόμετρα έξω από την Καστοριά συγκρούστηκαν με το σώμα άτακτων Τουρ­καλβανών του διαβόητου Αλιάμπεη, ο οποίος καταδυνάστευε την περιοχή. Η επίθεση, την οποία κατηύθυνε με επιδέξιο τρόπο ο Βασί­λης Ζούρκας, κατέληξε στη συντριβή των Τουρκαλβανών, 80 από τους οποίους φονεύ- θηκαν. Ο ίδιος ο Αλιάμπεης αιχμαλωτίστηκε. Ο Ελληνας πρόξενος στο Μοναστήρι χαρα­κτήρισε τον Βασίλη Ζούρκα τον πλέον ξα­κουστό για την πολεμική του δεξιότητα αρ­χηγό σε ολόκληρο το βιλαέτι, το οποίο άρχιζε από την Αχρίδα και έφθανε ως τα Γρεβενά.

Το ίδιο καλοκαίρι ο Ζούρκας και άλλοι ντόπιοι καπετάνιοι (Μαλάμος, Σπανός, Κορδί- στας) έστειλαν επιστολή στις οθωμανικές αρχές της Κοζάνης, των Σερβίων και της Κα­στοριάς. Η απαίτησή τους ήταν να πάψει η χρησιμοποίηση Τουρκαλβανών λήσταρχων

Στήλη μνήμης και τιμής για τις Μακεδόνισσες που έπεσαν στο βάραθρο του Γαλακτού τον Μάρτιο του 1878, προτιμώντας τον θάνατο από το να πέσουν ζωντανές στα χέρια των Τούρκων.

ως αποσπασματαρχών στις ομάδες που επέ- δραμαν στα χριστιανικά χωριά σκορπίζοντας τον τρόμο. Ο Ζούρκας απείλησε ότι θα περ­νούσε από φωτιά και σίδερο κάθε τουρκοχώ­ρι της περιοχής, ως αντίποινα.

Ακολούθησε μεγάλη μάχη στο χωριό Πι­πιλιστά (σημ. Νάματα), κοντά στο κεφαλοχώ­ρι Μπλάτσι (Βλάστη), εκεί όπου σήμερα βρί­σκονται τα όρια των νομών Κοζάνης και Κα­στοριάς. Η τουρκική δύναμη, τακτικός Στρα­τός και Τουρκαλβανοί, υπερέβαινε τις 2.000 άνδρες. Οι 200 περίπου Ελληνες, με επικεφα­λής τον καπετάν Μαλάμο και χρησιμοποιώ­ντας τυφέκια Chassepot προκάλεσαν μεγά­λες απώλειες στους αντιπάλους τους. Η μά­χη διήρκεσε επτά ώρες. Οταν τα εφόδια και τα πυρομαχικά τελείωσαν η ελληνική δύναμη κινδύνευσε να κυκλωθεί και να εξοντωθεί. Τότε ο Μαλάμος διέταξε έφοδο και όλοι έσυ­ραν τα ξίφη τους. Διέσπασαν τον κλοιό των Τούρκων και κατάφεραν να διαφύγουν αφή­νοντας πίσω τους τρεις μόνο νεκρούς.

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1878 ένοπλο ελληνι­κό σώμα με διοικητές τους καπετάνιους Σπα­νό, Νταλίπη και Καταρραχιά εισήλθε στην Κλεισούρα, στη συμβολή των νομών Κοζά­νης, Καστοριάς και Φλώρινας. Την κωμόπολη υπεράσπιζε ένας λόχος Τουρκικού Στρατού, ο οποίος αρνήθηκε να προβάλει αντίσταση. Οι Τούρκοι κλείστηκαν στην εκκλησία, γνωρί­ζοντας πως οι Ελληνες, σεβόμενοι τον χώρο, δεν θα τους επιτίθεντο εκεί. Τότε οι καπετά­νιοι διέταξαν τους μουσικούς της Κλεισού­ρας να αρχίσουν να παίζουν όπως στα πανη­γύρια. Με τη συνοδεία των οργάνων χόρεψαν επί ώρες στην πλατεία, ενώ ο τουρκικός λό­χος παρέμενε κλεισμένος στην εκκλησία. Το γλέντι αυτό κράτησε μέχρι το ξημέρωμα της επομένης. Ο στρατιωτικός διοικητής της Κα­στοριάς, Ισμαήλ αγάς, επικεφαλής τεσσάρων λόχων, κινήθηκε προς την Κλεισούρα μια ο­

λόκληρη εβδομάδα μετά, όταν οι Ελληνες την είχαν εγκαταλείψει. Καθ' οδόν, σε συ­μπλοκή με Ελληνες αντάρτες, έχασε τέσσε­ρις άνδρες του. Τελικά επέστρεψε άπρακτος στην Καστοριά, μη τολμώντας να επιτεθεί κατά του κύριου όγκου των ελληνικών δυνά­μεων που είχαν συμπτυχθεί και οχυρωθεί στο όρος Μουρίκι.

Νοτιότερα, στις περιοχές Κοζάνης και Σιάτιστας, έδρασε και η περίφημη Περιστέρα Κράκα, μόλις 18 χρόνων το 1878. Ο αδελφός της, Γούλας Κράκας, ήταν από τους πρώτους που ανέβηκαν στον Μπούρινο, αναδεικνυό- μενος σε καπετάνιο. Στο ένοπλο σώμα του κατατάχθηκε η Περιστέρα για να αποφύγει τη σύλληψη, όταν στο παζάρι της Σιάτιστας επιχείρησαν να τη συλλάβουν Τούρκοι τζα- ντερμάδες (χωροφύλακες). Κατόπιν προδο­σίας ο Γούλας Κράκας συνελήφθη από τους Τούρκους και γδάρθηκε ζωντανός. Τότε η Πε­ριστέρα ανέλαβε, με τη σύμφωνη γνώμη των35 ανδρών του σώματος, την αρχηγία. Εντός ολίγων ημερών κυριάρχησε στη μεταξύ Κοζά­νης και Πτολεμαϊδας πεδιάδα. Στη θέση Κα- ραγιάννια η Περιστέρα Κράκα εξόντωσε τουρκικό στρατιωτικό απόσπασμα και στη συνέχεια κατέλαβε και πυρπόλησε το τουρκι­κό καρακόλι (σταθμός χωροφυλακής) στο χωριό Τζουμάς Πτολεμαϊδας. Εγραψε σχετι­κά ο Ιωάννης Αποστόλου στην "Ιστορία της Σιάτιστας" για τη δράση της Περιστέρας Κρά­κα το 1878: "Επί έξι μήνες κανείς Τούρκος στρατιωτικός δεν κοιμόταν ήσυχος. Απιστεύ- τως γενναία, πολυμήχανος και αποφασιστική, η κόρη αυτή ετρομοκράτει την επαρχίαν". Αργότερα η Περιστέρα Κράκα εντάχθηκε στο σώμα του καπετάνιου Γιώργου Νταβέλη και μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου και την ει­ρήνευση εγκαταστάθηκε στο Καζακλάρ (σημ. Αμπελώνας) της Λάρισας.

Ενώ πλησίαζε το φθινόπωρο του 1878,

SS7S

n m ttn j. * # f n s r r * *« ··» *

εκ to* sn w Tcntr? tg> srtßeKwweiSHJiiK Γ?>«ικα twmttt

VI T3 SAPSBPOfi ΤΟΪ ΓΪΑίΚΤΟΥxm T5“ ntPvor !8?s

e o r o o t t3?ς W A 'ra rtv j το·ί»κδτΣ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κατέστη φανερό ότι ο Τουρκικός Στρατός α­δυνατούσε να διαλύσει τα ελληνικά ένοπλα σώματα, Γι1 αυτό οι οθωμανικές αρχές συνέ­χισαν τη γνώριμη τακτική τους. Στρατολόγη­σαν εκ νέου Τουρκαλβανούς ατάκτους, πρώ­ην ληστές και διωκόμενους του κοινού ποινι­κού δικαίου. Αυτοί επιδόθηκαν σε ωμότητες σε βάρος των ανυπεράσπιστων πεδινών ελ­ληνικών χωριών. Σκληρή υπήρξε η τουρκική καταστολή, ιδίως στην Καστοριά. Τα πέριξ του Μπούρινου χωριά ερήμωσαν και οι κάτοι­κοί τους βασανίστηκαν. Οι οθωμανικές αρχές ανέθεσαν τη δημόσια ασφάλεια στην περιο­χή της Καστοριάς στον Τουρκαλβανό αμνη- στευμένο αρχιληστή Αμπεντίν. Ο τελευταίος επιδόθηκε αμέσως σε ένα στυγνό δολοφονι­κό έργο. Μόνο στο χωριό Σλήμιτσα εξόντωσε 30 γυναικόπαιδα, σπέρνοντας τον τρόμο.

Τα ελληνικά σώματα εκτός των ελλείψε­ων σε όπλα και πυρομαχικά και της εγκατά­λειψής τους από το ελληνικό κράτος, αντιμε­τώπιζαν πλέον έναν πρόσθετο αντίπαλο: τον βαρύ χειμώνα που άρχισε από τα τέλη Οκτω­βρίου του 1878.

Ο πρόξενος Πέτρος Λογοθέτης περιέ- γραψε έτσι τη διάλυση των ενόπλων σωμά­των και το τέλος του αγώνα: "Από τις 20 Οκτωβρίου, σε όλα τα μέρη πέφτουν ραγδαί­ες και συνεχείς βροχές. Είναι πλέον βέβαιο ότι μερικά επαναστατικά σώματα κατευθύν- θηκαν προς τα Πιέρια και τον Ολυμπο. Αλλοι κατήλθαν από τις οροσειρές του Μορίχοβου προς τη Γευγελή. Μερικοί σκέφτονται να ει- σέλθουν στο ελληνικό έδαφος και να παρα­χειμάσουν εκεί. Λίγες μόνο ομάδες απέμει- ναν στα όρη Μουρίκι και Σινιάτσικο, που θα φύγουν και αυτές για να βρουν χειμερινούς σταθμούς. Αλλιώς θα υποκύψουν στη δύνα­μη των βροχών, των χιονιών και των πάγων... Εν τούτοις οι αρματωλοί των σωμάτων αυτών αποδείχθηκαν πολεμιστές τρομερά άφοβοι στην τουρκική εξουσία, χύνοντας όχι λίγο αί­μα Γκέγκηδων (Τουρκαλβανών) και Οθωμα­νών στρατιωτών".

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Οι δύο σχεδόν παράλληλες επαναστά­σεις, στην Πιερία και στη δυτική Μακεδονία, απέτυχαν κυρίως λόγω έλλειψης συντονι­σμού, εκτός βεβαίως του ότι δεν εστάλησαν σοβαρές δυνάμεις από την ελεύθερη Ελλά­δα. Τα ένοπλα σώματα, τόσο των ντόπιων όσο και των εθελοντών, παρά τη γενναιότη­τα των διοικητών, που σε πολλές περιπτώ­σεις ήταν αξιωματικοί και υπαξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, δεν ήταν σε θέση να διεξάγουν μάχες εκ παρατάξεως με τον τα­κτικό Τουρκικό Στρατό. Επιπλέον, το 1878 ο Τουρκικός Στρατός δεν ήταν στην κατάστα­ση που βρισκόταν 10 χρόνια πριν. Το πεζικό χρησιμοποιούσε πλέον σύγχρονα, οπισθογε­μή τυφέκια και οι αξιωματικοί του ήταν καλά εκπαιδευμένοι και έμπειροι. Αυτό δυσχέραι- νε τις κινήσεις των Ελλήνων ατάκτων, οι ο­ποίοι μάχονταν πάντα ως αρματολοί και κλέ­φτες, όπως ακριβώς έναν ή δύο αιώνες πριν. Η εξέλιξη της πολεμικής τέχνης και των ό­πλων επέβαλλε συστηματική οργάνωση των ανταρτών του Ολύμπου, δηλαδή αποστολή πολλών αξιωματικών και ανδρών του Ελληνι­κού Στρατού.

Αρνητικά επηρέασε την επανάσταση και ο διπλωματικός παράγοντας. Ο Βρετανός πρέσβυς στην Αθήνα πίεσε την ελληνική κυ­βέρνηση να μην ενισχύσει περαιτέρω τους επαναστάτες, υποσχόμενος πως το Λονδίνο θα υποστήριζε στην τράπεζα των διαπραγ­ματεύσεων τα ελληνικά δίκαια. Ανταποκρινό- μενη στις διαβεβαιώσεις του βρετανικού πα­ράγοντα η κυβέρνηση έστειλε προς τούτο εκπροσώπους της στη Θεσσαλονίκη. Ο Βρε­τανός πρόξενος στην πόλη ήλθε σε επαφή με τους διασκορπισμένους επαναστάτες της Πιερίας, της Κοζάνης και της Καστοριάς και τους συμβούλευσε να σταματήσουν κάθε έ­νοπλη δράση. Ομοίως ο Βρετανός πρόξενος στην Αθήνα ταξίδεψε στο Πήλιο, συναντήθη- κε με τους καπετάνιους που είχαν καταφύ- γει εκεί και τους πρότεινε "παύση πυρός" ε- νόψει των επικείμενων διαπραγματεύσεων.

Συμπερασματικά μπορεί να διατυπωθεί η άποψη ότι η επανάσταση του 1878 στη Μα­κεδονία απέτυχε ως προς την επίτευξη ου­σιαστικών στρατιωτικών σκοπών. Οι λόγοι ή­ταν ίδιοι με εκείνους που απέτρεψαν την ε- δραίωση της επανάστασης στη Θεσσαλία και στην Ηπειρο: οργανωτικές αδυναμίες, ελλι­πής εξοπλισμός και μικρός αριθμός σωμά­των, που δεν αρκούσε για να ελευθερωθούν και να κρατηθούν εκτεταμένες περιοχές στη δυτική Μακεδονία. Εξαιρετικά αρνητικά λει­τούργησε, όπως επισημάνθηκε παραπάνω, ο κακός συντονισμός. Είναι χαρακτηριστικό ότι η επανάσταση στην Κοζάνη και στην Κα­στοριά εκδηλώθηκε όταν στην Πιερία είχε σχεδόν σβήσει. Οι επαναστάτες δεν κατάφε- ραν να κρατήσουν υπό τον έλεγχό τους με­γάλες περιοχές και επί αρκετό διάστημα.

Η σημασία της επανάστασης του 1878 δεν έγκειται στο στρατιωτικό αλλά στο δι­πλωματικό πεδίο. Αν δεν πραγματοποιείτο δεν θα μπορούσε η Ελλάδα να θέσει διεκδι­κήσεις στο συνέδριο του Βερολίνου που α­κολούθησε. Η επανάσταση κατέστησε σα­φές στις Μεγάλες Δυνάμεις ότι η Ελλάδα δεν απαιτούσε μόνο τη Θεσσαλία, ούτε τε­λείωνε στα Τέμπη. Κατέδειξε ότι στη Μακε­δονία κατοικούσαν συμπαγείς πληθυσμοί προσανατολισμένοι στην ιδέα της ένωσής τους με το ελεύθερο ελληνικό βασίλειο. Αυ­τό συνέβαλε στην αναθεώρηση της Συνθή­κης του Αγίου Στεφάνου, αποτρέποντας την ίδρυση μεγάλης Βουλγαρίας. Οπως έγραψε χαρακτηριστικά ο ανταποκριτής Ιδομενέας Στρατηγόπουλος, “...το εν Μακεδονία κίνημα του 1878 ήταν αδιοργάνωτον, ατελές και α­τυχές. Εξυπηρέτησε όμως σπουδαίως την ε­θνική ιδέα, προλειαίνοντας το διπλωματικό έδαφος υπέρ του υπόδουλου Ελληνισμού", στο συνέδριο του Βερολίνου που ακολούθη-σε. 25

Η επανάσταση στην Πιερία και στη δυτι- mm κή Μακεδονία δημιούργησε “εθνικές υποθή­κες" και “γραμμάτια" που εξοφλήθηκαν αρ­γότερα, κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908), και επισφραγίστηκαν με τις περίλαμπρες ελληνικές νίκες του 1912- 13, με τις οποίες η Μακεδονία ενσωματώθη­κε στον ελληνικό κορμό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(Ι)Βακαλόπουλος Κωνσταντίνος: Ο ΒΟΡΕΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΦΑΣΗ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ, Θεσσαλονίκη, 1983.(2)Δούφλιας Κωνσταντίνος: ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΚΑΙ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, Εκδόσεις Αιγαίο,Θεσσαλονίκη, 1992.(3) Νεράντζης Χρήστος: Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ, Εκδόσεις Αλέξανδρος, Θεσσαλονίκη,1992.(4) Τζινίκου-Κακούλη Αΰηνά: Η ΜΑΚΕΔΟΝΙΣΣΑ ΣΤΟΝ ΘΡΥΛΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδοτική Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη, 1992.

Μερική άποψη της κωμόπολης των Σερβίων. Οι πληθυσμοί της Πιερίας και της Κοζάνης στήριξαν την επανάσταση του 1878προκαλώντας τα σκληρά αντίποινα των Τούρκων.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

26

j o j i e f Ä

^ Irt lK D τ ε ίχ ο ςΜΥΘΟΣ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Πολλές από τις δοξασίες που συνοδεύουν το Μέγα Σινικό Τείχος αποτελούν μέρος του

μύθου ο οποίος περιέβαλλε αυτό το εκπληκτικό τεχνικό έργο επί

αιώνες. Ο «γήινος δράκος» της Κίνας, που χρειάστηκε

πολλές δεκάδες γενιές για να ολοκληρωθεί, δεν είναι ορατός

από τη Σελήνη και κατά τη διαδρομή της Ιστορίας

χρησίμευσε περισσότερο κρατώντας υποταγμένο τον

κινεζικό πληθυσμό παρά προστατεύοντάς τον από τους

βάρβαρους επιδρομείς οι οποίοι έφθαναν από τον Βορρά.

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

η/ f . .εν είναι τυχαίο που οι περισ­σότεροι άνθρωποι σήμερα πιστεύουν ότι γνωρίζουν τι

αντιπροσωπεύει το Μέγα Σινικό Τείχος: ένα τεχνικό έργο τόσο μεγάλων διαστάσεων ώ­στε να υπερβαίνει την ίδια τη φαντασία, ένα «πέτρινο φίδι» το οποίο αναρριχάται πάνω στα βουνά της βόρειας Κίνας προκα- λώντας δέος με την ιστορική σημασία του αλλά και με τη ματαιοδοξία που αποπνέει. Θεωρείται πως είναι το μνημειώδες κατα­σκεύασμα που διατήρησαν πολλές διαδοχι­κές κινεζικές δυναστείες, παρασυρμένες από τον τρόμο των ξενοφοβικών αυτοκρα- τόρων οι οποίοι ήθελαν να προστατεύσουν τον σινικό πολιτισμό από την καταστροφι­κή επιρροή των βάρβαρων νομάδων της

Σχεδόν 400χρόνια μετά την κατασκευή του το τμήμα του Τείχους που προσέθεσαν οι Μινγκ στολίζει επιβλητικά το κινεζικό τοπίο. Η εξαιρετική κατάσταση στην οποία βρίσκονται ορισμένα τμήματά του όπως το εικονιζόμενο, οφείλεται στο αυξημένο ενδιαφέρον των κινεζικών κυβερνήσεων μετά την εποχή του Μάο Τσε Τούνγκ.

στέπας. Οσοι δείχνουν μεγαλύτερο ενδια­φέρον και επιθυμούν να μάθουν περισσό­τερα για το Τείχος γίνονται συχνά δέκτες της συντηρούμενης μυθολογίας που υπάρ­χει στην πλειοψηφία των ιστορικών πηγών. Σύμφωνα με αυτές το έργο είναι δημιούρ­γημα του θρυλικού πρώτου αυτοκράτορα της Κίνας, Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι, ο οποίος το ολοκλήρωσε σε διάστημα μόλις 15 ετών ε­φαρμόζοντας τόσο βάναυσες μεθόδους ώ­στε θρυλείται πως περισσότεροι από 1.000.000 άνθρωποι ετάφησαν στα θεμέλιά του για να το δυναμώσουν!

Εγκυρα επιστημονικά περιοδικά ανα­φέρουν πως τα δομικά υλικά του Μεγάλου Σινικού Τείχους είναι αρκετά για να κτιστεί ένας τοίχος ύψους 2,5 μέτρων και πάχους

ενός μέτρου κατά μήκος της περιμέτρου της Γης στη ζώνη του Ισημερινού! Ενας Βρετανός περιηγητής του 19ου αιώνα υπο­λόγισε ότι τα υλικά αυτά υπερέβαιναν σε ποσότητα εκείνα που χρειάστηκαν για να κτιστούν όλα τα οικοδομήματα του Ηνωμέ­νου Βασιλείου. Οι εκτιμήσεις για το μήκος του διαφέρουν επίσης σε απογοητευτικά μεγάλο βαθμό. Σύμφωνα με ένα άρθρο του περιοδικού "Reader's Digest" που δημοσιεύ­τηκε το 1982, το Τείχος καλύπτει απόσταση 5.920 χλμ., πράγμα που σημαίνει πως «αν ή­ταν δυνατό να τεντωθεί και να ευθυγραμ­μιστεί θα κάλυπτε ολόκληρες τις ΗΠΑ από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Σαν Φρανσίσκο και πίσω στο Σωλτ Λέηκ Σίτυ». Το 1923 το επί­σης έγκυρο περιοδικό “National Geographic"

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο πύργος αρ. 14 στον Τομέα Σιματάι του Μεγάλου Σινικού Τείχους παρουσιάζει ένα από τα πιο όμορφα θεάματα του κινεζικού κολοσσού. Στο τμήμα αυτό το Τείχος, αν και έχει υποστεί μεγάλη φθορά από τον χρόνο, αναρριχάται σε μια απότομη κορυφή με τρόπο που εντυπωσιάζει.

υπολόγισε το μήκος του (με εξαίρεση τα ε­κατοντάδες ζιγκ-ζαγκ στη διαδρομή του) σε 3.200 χλμ., απόσταση που ισοδυναμεί με εκείνη μεταξύ Πορτογαλίας και Νεάπολης.

Σε ό,τι αφορά την ανθρώπινη ενέργεια η οποία χρειάστηκε να επενδυθεί στην κα­τασκευή του Τείχους, ο φημισμένος Αμερι­κανός στρατηγός και πρόεδρος των ΗΠΑ Οδυσσέας Γκραντ (ο οποίος δεν επισκέ- φθηκε ποτέ την Κίνα) είχε πει έκπληκτος: «Θα πρέπει να απαιτήθηκε τόση εργασία όση για να κατασκευαστούν όλοι οι σιδηρό­δρομοι, οι διώρυγες και οι πόλεις μας». Η μυθολογία που περιέβαλε με τον καιρό το Τείχος γνώρισε το αποκορύφωμά της στον 20ό αιώνα, όταν ακόμη και οι πιο έγκυρες α­μερικανικές επιστημονικές επιθεωρήσεις επισήμαιναν: «Το Ογδοο Θαύμα του Κό­σμου είναι μακροβιότερο από όλα τα υπό­λοιπα με εξαίρεση τη Μεγάλη Πυραμίδα του Χέοπα στην Γκίζα». Ακόμη και οι αιγυ­πτιακές πυραμίδες ωστόσο δεν είναι παρά μικρές “πινελιές" στο έδαφος σε σύγκριση με το απίστευτο μέγεθος του Τείχους.

ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ ΠΑΡΑΜΕΝΕΙ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΕΣ

Η εικόνα του Σινικού Τείχους που δια­μορφώθηκε από αυτές τις εξαιρετικά πι­στευτές δοξασίες δεν είναι παρά ένας καλά συντηρημένος μύθος. Το περιορισμένο τμήμα του το οποίο βρίσκεται λίγα χιλιόμε­τρα βορειοδυτικά του Πεκίνου και επισκέ­πτονται όλοι οι ξένοι υψηλοί προσκεκλημέ­νοι αλλά και οι τουρίστες από ολόκληρη την υφήλιο, αν και είναι ένα θέαμα που προκαλεί δέος, δεν είναι τόσο παλαιό όσο μπορεί να πιστέψει κάποιος. Κτίστηκε μό­λις στις αρχές του 17ου αιώνα, κατά τη

28 διάρκεια της δυναστείας των Μινγκ. Στην m m πραγματικότητα σχεδόν τίποτα δεν έχει ε­

πιβιώσει από το Τείχος που είχε ανεγείρει ο Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι, το οποίο άλλωστε δεν ήταν ένα ενιαίο κατασκεύασμα, όπως πι­στεύουν πολλοί, αλλά ένα σύνολο από αλ- ληλένδετα οχυρά και τείχη που κατασκευά­στηκαν από φεουδάρχες της προ-αυτοκρα- τορικής περιόδου. Οι Κινέζοι ηγεμόνες οι οποίοι διαδέχθηκαν τον Τσιν μερικές φο­ρές αναστήλωσαν και συντήρησαν το Τεί­χος του και άλλες φορές κατασκεύασαν δι­κά τους αμυντικά έργα σε διαφορετικές πε­ριοχές και με διαφορετική τεχνοτροπία και μέθοδο.

Με όλες τις παραλλαγές και τα παρα­κλάδια του το Σινικό Τείχος είναι βέβαιο ότι περιέχει κολοσσιαία ποσότητα πέτρας και τούβλων (και αρκετών οστών, όπως είναι ι­στορικά αποδεδειγμένο) και καλύπτει τερά­στιες αποστάσεις. Φαίνεται απίστευτο αλλά ακόμη και σήμερα οι επιστήμονες δεν είναι σε θέση να υπολογίσουν με ακρίβεια το συ­νολικό μήκος του, επειδή απλούστατα δεν έγινε ποτέ μία ολοκληρωμένη περιήγηση των ειδικών και των τοπογράφων στην αχα­νή αλυσίδα οχυρών που το αποτελούν. Δεν γνωρίζουμε ούτε το μήκος των τμημάτων

του Τείχους που διασώζονται σε σχετικά κα­λή κατάσταση (μεγάλα τμήματά του έχουν μεταβληθεί πλέον σε απλούς σωρούς από πέτρες με το πέρασμα του χρόνου). Η πιο πρόσφατη εκτίμηση των κινεζικών αρχών για μήκος 4.200 χλμ. δεν αποτελεί παρά έ­ναν χονδροειδή υπολογισμό ο οποίος έγινε πάνω στον χάρτη και όχι αποτέλεσμα πραγ­ματικής μέτρησης. Το 1971 ο σινολόγος Τζόζεφ Νίντχαμ αποφάνθηκε κατόπιν μελε­τών ότι το συνολικό μήκος του Τείχους α­νερχόταν σε 6.288 χλμ. αν συνυπολογίζο­νταν σε αυτό όλες οι διακλαδώσεις του ή σε 3.440 χλμ. αν αρκείτο να μετρήσει μόνο τον κύριο κορμό του. Το 1979 το επίσημο κι­νεζικό πρακτορείο ειδήσεων «Νέα Κίνα» α­νέφερε ότι το συνολικό μήκος όλων των διαδρομών του έφθανε τα 50.000 χλμ., αν και δεν διευκρίνισε από πού προέκυψε αυ­τός ο υπολογισμός. Το αμερικανικό περιο­δικό «Time» περιόριζε το μήκος του Σινικού Τείχους σε 2.700 χλμ. Το βέβαιο είναι πως η σύγχυση σχετικά με τις διαστάσεις του Τεί­χους εξακολουθεί να υπάρχει και σχετίζε­ται περισσότερο με την αδυναμία των ιστο­ρικών να αποφανθούν τελεσίδικα ποια τε ί­χη και οχυρωματικά έργα αποτελούν τμή­ματα του Σινικού Τείχους και ποια όχι. Το 1987 ένας Βρετανός υπερμαραθωνοδρό- μος ισχυρίστηκε ότι διέτρεξε το Τείχος από το ένα άκρο του ως το άλλο, αλλά αργότερα παραδέχθηκε ότι υπήρξαν μέρες που δεν γνώριζε αν έτρεχε πάνω στο κύριο Τείχος ή σε κάποιο απλό παρακλάδι του.

Εκτός από τους μύθους για το μέγεθος και την ηλικία του το Σινικό Τείχος έγινε στη σύγχρονη εποχή αντικείμενο οξείας κριτικής σχετικά με την τελική χρησιμότη- τά του και για το αν εκπλήρωσε τον σκοπό για τον οποίο είχε ανεγερθεί. Οι Βρετανοί ι­στορικοί του 19ου αιώνα αμφισβήτησαν έ­ντονα την πρακτική αξία εκείνης της γιγα- ντιαίας κατασκευής αποκαλώντας την «τε­ρατώδες έργο το οποίο κατέχει μία σπου­δαία θέση στον παγκόσμιο χάρτη, αλλά δεν συνέβαλε σε τίποτα στη βελτίωση της α­σφάλειας του φιλειρηνικού κινεζικού λα­ού». Παλαιότερα ο Βολταίρος, αφού επαί­νεσε τη μεγαλοπρέπεια του Τείχους και το δέος που προκαλούσε, λέγοντας χαρακτη­ριστικά «Μπροστά του οι αιγυπτιακές πυ­ραμίδες φαντάζουν σαν παιδικοί πύργοι στην άμμο», απέρριψε κάθε χρησιμότητά του στην άμυνα της Κίνας, αφού δεν ήταν τίποτα περισσότερο από «ένα άχρηστο μνημείο φόβου, όπως οι πυραμίδες ήταν μνημεία ματαιοδοξίας και προλήψεων». Επί αιώνες η κρατούσα άποψη ήταν πως το Σι­νικό Τείχος κατασκευάστηκε για να αποτε- λέσει ένα φράγμα απέναντι στην ορμητική κάθοδο των βαρβάρων από τον Βορρά οι ο­ποίοι έλκονταν από τις εύφορες πεδιάδες της κεντρικής Κίνας. Οι βάρβαροι εκείνοι ή­ταν οι Χσιούνγκ νού, ο λαός που θα γινόταν γνωστός στους Ευρωπαίους ως «θύννοι». Υπήρξε όμως το Τείχος (ο «επίγειος δρά­κος», όπως το αποκαλούν με υπερηφάνεια οι Κινέζοι) ικανό να τους αποτρέψει ή απο-

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

To 1640 το Σινικό Τείχος απέτυχε και πάλι να εκπληρώσει τον σκοπό του. Οι Μαντσού κατάψεραν να κατεδαφίσουν μερικούς αδύναμους τομείς του και να στείλουν τους πολεμιστές τους να περάσουν το μεγαλύτερο τεχνητό κώλυμα που κατασκευάστηκε ποτέ.

δείχθηκε μία χάρτινη τίγρη, ο αρχαίος πρό­γονος της γραμμής Μαζινώ;

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ

Τα αρχαιότερα κινεζικά τείχη που έχουν έλθει στο φως από τις ανασκαφές μοιά­ζουν πολύ με τους απλούς, χονδροειδείς προμαχώνες από συμπιεσμένη άργιλο οι ο­ποίοι υπήρχαν στη δυτική Ευρώπη πριν από τη ρωμαϊκή κατάκτηση. Η διαφορά είναι πως οι Κινέζοι φαίνεται ότι διακατέχονταν από μία ανεξήγητη εμμονή στα κάθε εί­δους τείχη, αφού φρόντιζαν να ανεγείρουν τοίχους γύρω από κάθε περιουσιακό στοι­χείο τους - οικίες, ανάκτορα, αγροκτήματα και κήπους. Κατόπιν περιέζωναν τα παλαιά τείχη με νέα εξωτερικά και ούτω καθεξής. Οι αρχαίοι Κινέζοι σέβονταν και τιμούσαν τόσο τα τείχη ώστε είχαν επινοήσει και μία θεότητα για αυτά, η οποία λεγόταν ότι είχε ως αποστολή να φρουρεί τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ του οικείου Εσωτερικού και του εχθρικού Εξωτερικού. Κατά τη διάρ­κεια της δυναστείας των Τσού (1122-255 π.Χ.) τα αντιμαχόμενα φεουδαρχικά κρατί­δια της κατακερματισμένης από πολιτική άποψη Κίνας έκτιζαν τείχη κατά μήκος των συνόρων τους όχι μόνο για να εμποδίσουν τις επιδρομές των άγριων νομάδων του Βορρά αλλά και για να προστατευθούν από τις εσωτερικές τους έριδες και ανταγωνι­σμούς. Οταν ο κίνδυνος μίας εισβολής από ξένο λαό γινόταν μεγαλύτερος, οι φεου­δάρχες δεν δίσταζαν να δαπανήσουν τερά­στια ποσά για να κτίσουν μεγαλύτερα και μακρύτερα τείχη. Ετσι τα ισχυρά κρατίδια που ήλεγχαν οι οικογένειες των ευγενών Τσι, Σούνγκ και Τσάο κατασκεύασαν ένα με­γάλο βόρειο τείχος στην περιοχή της σημε­ρινής επαρχίας Χοπέι.

Ολες οι ιστορικές ενδείξεις φανερώ­νουν πως εκείνα τα αρχέγονα τείχη αποδεί­χθηκαν πολύ φτωχά μέσα άμυνας, αφού ο εχθρός είτε τα παρέκαμπτε, είτε τα υπερ­πηδούσε. Το μέγεθος τους άλλωστε ήταν τόσο μικρό ώστε δεν αποτελούσαν παρά ένα απλό κώλυμα για τον επιδρομέα, επει­δή δεν είχαν σχεδιαστεί έτσι ώστε να μπο­ρούν να δεχθούν πολυάριθμες φρουρές και να αντέξουν σε εφόδους. Τη μοίρα αυ­τή γνώρισε το τείχος του κρατιδίου Βέι το 353 π.Χ., όταν το ιππικό των άγριων Κινέζων πολεμιστών Τσιν, οι οποίοι μιμούντο με ιδι­αίτερη επιτυχία τις τακτικές των νομάδων, παραβίασε το "φράγμα" σε πολλά σημεία ταυτόχρονα, καθυπέταξε τον αντίπαλό του και προσάρτησε τα εδάφη του. Το παράδο­ξο είναι πως παρά την ευκολία με την οποία σάρωσαν τους Βέι, οι Τσιν και ο ηγεμόνας τους, Τσάο χσιάνγκ (206-251 π.Χ.), πείσθη- καν ότι χρειάζονταν τη βοήθεια ενός τε ί­χους για να προφυλαχθούν από τους Χού, μία άλλη γειτονική κινεζική φυλή η οποία τους υπερέβαινε αρκετά σε βαρβαρότητα. Η απόφαση αποδείχθηκε σωστή και ένας γόνος της οικογένειας Τσιν, ο Τσιν Σιχ Χου-

άνγκ Τι, έμελλε αργότερα να γίνει ο πρώτος αυτοκράτορας της ενωμένης Κίνας (του Μέσου Βασιλείου, όπως ήταν τότε γνωστή) και ο ιστορικός θεμελιωτής του μεγαλό­πρεπου Σινικού Τείχους.

Ο Χουάνγκ Τι ήταν ένας απίστευτα δυ­ναμικός και σκληρός ηγεμόνας, αλλά και έ­νας άνθρωπος που έγινε παροιμιώδης για την παρανοϊκή μεγαλομανία του. Εκτός από το ότι θωράκισε τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας του (την οποία ένωσε με το ξίφος) με το Τείχος, προσπάθησε επίμονα να ανακαλύψει το ελιξίριο της αθανασίας, έθαψε ζωντανούς 500 διανοούμενους που άσκησαν κριτική εναντίον του, έριξε στην πυρά όλα τα έργα του Κομφούκιου τα ο­ποία μπόρεσε να κατάσχει με τη βία, κατα­σκεύασε ένα απέραντο ανάκτορο όπου διέ­μεναν μεταξύ άλλων οι 3.000 παλλακίδες του και όταν απεβίωσε τοποθετήθηκε σε ένα τεράστιο ταφικό συγκρότημα όπου φρουρείτο από 6.000 πήλινους στρατιώτες κατασκευασμένους σε φυσικό μέγεθος, οι οποίο! έφεραν πλήρη οπλισμό.

Εξαιτίας των κατορθωμάτων του ως κα- τακτητής και ανοικοδομητής της Κίνας ο Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι αποκλήθηκε συχνά από τους Ευρωπαίους ιστορικούς ως «ο Κινέ­ζος Ναπολέων» και διοικητική μεγαλοφυϊα που συγκρίνεται με τον Μέγα Αλέξανδρο και τον Ιούλιο Καίσαρα. Οι πληροφορίες οι οποίες έχουν διασωθεί για το πρόσωπό του είναι, ωστόσο, ελάχιστες για να μπορέσει κάποιος να διακρίνει με βεβαιότητα τα κί­νητρα εκείνου του φιλόδοξου ανθρώπου ό­ταν άρχισε να κτίζει το Σινικό Τείχος. Το έρ­γο «Σιχ Τσι», η κύρια γραπτή μαρτυρία για τον 3ο αιώνα π.Χ. στην Κίνα, αναφέρει: «Ο αυτοκράτορας έστειλε τον στρατηγό Μεν-

γκ Τιέν με 300.000 άνδρες να επιτεθούν και να εκδιώξουν τους βαρβάρους. Αυτός ανέ­κτησε τον έλεγχο όλων των περιοχών νότια του Κίτρινου ποταμού και εγκατέστησε α­μυντικά έργα κατά μήκος του κατασκευά­ζοντας σε 10 χρόνια 44 περιτοιχισμένες πό­λεις οι οποίες κατοικήθηκαν από κατάδι- κους που οδηγήθηκαν εκεί με τη βία... Η α­μυντική γραμμή απλωνόταν σε μήκος μεγα­λύτερο από 10.000 «λι» (σ.σ. 5.000 χλμ.) από το Λιν τάο ως το Λιάο τούνγκ και εκτεινό­ταν ακόμη και πέρα από τον Κίτρινο ποτα­μό περνώντας μέσα από τις περιοχές Γιάν σιάν και Πέιχιά».

Οταν η δυναστεία Τσιν άρχισε να ανε­γείρει το πλέγμα των οχυρωματικών έργων της τα βόρεια σύνορα της αυτοκρατορίας δεν απειλούντο σοβαρά, αφού οι κινεζικές στρατιές ήταν πολυάριθμες και εξαιρετικά ισχυρές για να διακινδυνεύσει κάποιος μία αναμέτρηση μαζί τους. Αρκετές νομαδικές φυλές που γειτνίαζαν με την Κίνα τελού­σαν υπό ημι-αποικιακό καθεστώς, ως αρκε­τά εξαρτημένες από την αυτοκρατορία για τις εμπορικές συναλλαγές τους. Ετσι είναι πολύ πιθανό η ανέγερση του Τείχους να εί­χε ως σκοπό περισσότερο να τονίσει τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ της Κίνας, του «πολιτισμένου κόσμου» («χούα») όπως αποκαλείτο, και των νομαδικών φυλών ή βαρβάρων («ι»). Επιπλέον όριζε σαφώς το απώτατο γεωγραφικό όριο του κινεζικού πολιτισμού πέρα από το οποίο θα ήταν α­φροσύνη να επιχειρήσουν να επεκταθούν οι διάδοχοι του Χουάνγκ Τι. Ο Κινέζος αυ­τοκράτορας επεδίωξε ίσως να συνδυάσει αυτή τη στρατηγικής σημασίας χειρονομία του και με ένα άλλο ταπεινότερο κίνητρο: αυτό της μαζικής εξόντωσης των καταδί­

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

κων και των πολιτικών αντιπάλων του μέσα από την πρακτική των καταναγκαστικών έργων υπό απάνθρωπες συνθήκες. Προ­λαμβάνοντας τα σοβιετικά «γκουλάγκ» κα­τά 2.000 χρόνια, ο Χουάνγκ Τι έστειλε εκα­τοντάδες χιλιάδες άτυχους ανθρώπους να εργαστούν στο Τείχος και φρόντισε να «ε­ντοιχίσει» σε αυτό όσους υπέκυψαν στις κακουχίες και στις ασθένειες, εξοικονομώ­ντας έτσι ανέξοδα τα αναγκαία «πνεύματα - φύλακες» του κολοσσιαίου έργου. Η δυνα-

Η πρακτική χρησιμότητα του «Μεγάλου Τείχους» (τσανγκ τσενγκ), όπως το αποκαλούν οι Κινέζοι, αμφισβητείται έντονα από τα ιστορικά στοιχεία, αφού παρά την τεράστια επένδυση σε εργασία και πόρους αυτό δεν στάθηκε ικανό να προστατεύσει την Κίνα από τους επιδρομείς που εποφθαλμιούσαν τον πλούτο της.

στεία των Τσιν όμως δεν άντεξε πολλά χρό­νια μετά τον θάνατο του ημιπαράφρονα αυ- τοκράτορα και κατέρρευσε από μία εσωτε­ρική εξέγερση, που αποτελούσε ακριβώς το είδος της απειλής εναντίον της οποίας το Τείχος ήταν τελείως άχρηστο. Επωφε­λούμενοι από την αναταραχή οι βάρβαροι Χσιούνγκ νού έθεσαν υπό τον έλεγχό τους το μεγάλο οχυρωματικό έργο του Τσιν και διείσδυσαν βαθιά στην Κίνα λεηλατώντας, πυρπολώντας και σκοτώνοντας.

ΣΥΓΚΡΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΟΥΝΝΟΥΣ

Κατά τη μεταγενέστερη περίοδο της δυναστείας των Χαν (206 π.Χ. - 220 μ.Χ.) το Τείχος δεν ήταν πλέον παρά μία τεράστια γραμμή ερειπίων, αν και στη συλλογική συ­νείδηση του κινεζικού λαού είχε χαραχθεί ως το απόλυτο σύμβολο του δεσποτισμού και της αναλγησίας (το «μακρύτερο νεκρο­ταφείο στον κόσμο», όπως το χαρακτήρι­σαν κάποιοι ντόπιοι). Ενα λαϊκό τραγούδι της βόρειας Κίνας που χρονολογείται από την περίοδο των Χαν μοιρολογούσε και προειδοποιούσε: «Αν γεννηθεί γιος μην τον μεγαλώσεις. Αν γεννηθεί κόρη μη τη θηλάσεις. Μην κοιτάξεις ποτέ κάτω από το Μακρύ Τείχος. Σκελετοί νεκρών ανδρών υ­ποβαστάζουν ο ένας τον άλλον». Οσο απαί­σια κι αν ήταν η μνήμη από το Τείχος των Τσιν, το έργο εκείνο δεν αποτελούσε παρά ένα ατροφικό, στοιχειώδες αμυντικό φράγ-

Το μεγαλύτερο τμήμα του Σινικού Τείχους όπως σώζεται μέχρι σήμερα, κτίστηκε κατά τον 17ο αιώνα από την ακμάζουσα δυναστεία των Μινγκ. Οι ηγεμόνες της Κίνας συνήθιζαν να κατασκευάζουν τείχη και άλλα οχυρωματικά έργα από την αρχαία εποχή, εστιάζοντας την προσοχή τους κυρίως στα βόρεια και στα δυτικά όρια της χώρας. Στον χάρτη αναφέρονται οι κύριες περιοχές όπου εντοπίζεται το Τείχος, καθώς και οι επαρχίες στις οποίες ανήκουν.

Τείχη της εποχής των Εμπόλεμων Κρατιδίων Το Μέγα Τείχος επί δυναοτείας Τσιν Το Μέγα Τείχος επί δυναστείας Χαν Το Μέγα Τείχος επί δυναστείας Γιν Το Μέγα Τείχος επι δυναστείας Μινγκ

Λίμνη Λοπ Νορ %16 15

Ν ταντόνγκ (Λιαονίνγκ)

Σανχαίγκουάν (Χοπέι)

Μ ιγιούν / Χουαΐρο (Πεκίνο)

Πεκίνο

Γιανμενγκουάν (Σανξί)

Ν τατόνγκ (Σανξί)

Χοχότ (Εσωτερική Μογγολία)

Γιουλίν (Σανξί)

Γιντσουάν (Νινγκξία)

Ζονκουέι (Νινγκξία)

Γκουγιάν (Νινγκξία)

Λανζού (Γκανσού)

Γιονγκτσάνγκ (Γκανσού)

Γιαγιουγκουάν (Γκανσού)

Ν τουνγκουάνγκ (Γκανσού)

Γιουμένγκουαν (Γκανσού)

Έρημος Γκόμπι

Όρη Χελάν

r r r r

W V

( (<<<(ί ι ■ r r r f f f ( f

crrrrrs

Δίοδος Χεξι Λίμνη Κινκάι

Χλμ.300 Μιλιά

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Σε αυτό το κινεζικό χειρόγραφο του 17ου αιώνα ο πρώτος αυτοκράτορας της Κίνας, Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι (259 - 210π.Χ.), απεικονίζεται να μεταφέρεται με ένα πολυτελές φορείο σε κάποια περιοχή της αχανούς χώρας του. Σύμφωνα με τον μύθο δεν δίστασε να θυσιάσει 1.000.000 εργάτες για να κτίσει το πρώτο Σινικό Τείχος.

μα συγκρινόμενο με το κατασκεύασμα το οποίο δημιούργησε στα βόρεια σύνορά της η δυναστεία των Χαν αμέσως μόλις τα ανέ­κτησε από τους Χσιούνγκ νού. Οι Χαν έκτι­σαν ένα νέο Τείχος το οποίο στηριζόταν σε πύργους που Βρίσκονταν σε δεσπόζουσες θέσεις και οι οποίοι συνδέονταν μεταξύ τους με υπερυψωμένους δρόμους κατά μήκος των οποίων μπορούσαν να αναπτυ­χθούν και να πολεμήσουν οι τοξότες και οι λογχοφόροι φρουροί. Οι ορθογώνιοι πύρ­γοι, κτισμένοι με τούβλα, είχαν διάφορα ύψη και πάχη αλλά ήταν πάντοτε εγκατε­στημένοι έτσι ώστε να παρέχουν τη μέγι- στη δυνατή εποπτεία του χώρου που τους περιέβαλλε. Ετσι η απόσταση η οποία χώρι­ζε δύο διαδοχικούς πύργους δεν ήταν στα­θερή. Ποίκιλλε αρκετά, από 1.500 μέτρα ως και 7,5 χλμ. Ακριβώς έξω από τα τείχη η φρουρά έστρωνε άμμο σε ικανοποιητικό βάθος, την οποία φρόντιζε να ισοπεδώνει κάθε ημέρα. Με τον τρόπο αυτό γινόταν α­ντιληπτή κάθε κίνηση κοντά στο Τείχος η ο­ποία σημειωνόταν κατά τη διάρκεια της νύ­κτας από άνδρες, ζώα ή πεινασμένες εταί­ρες των θύννων που πλησίαζαν για να Βρουν λίγη τροφή. Η τακτική πρωινή περι­πολία για την ανακάλυψη των ιχνών στην άμμο αποτελούσε μία από τις πιο επικίνδυ­νες αποστολές, καθώς κοντά στα ίχνη ήταν πολύ πιθανό να καραδοκεί και ο κίνδυνος.

Οι πύργοι του Τείχους την εποχή των Χαν ήταν εφοδιασμένοι με Βαριές ξύλινες βαλλίστρες (κινεζική εφεύρεση) που φέρο- νταν πάνω σε περιστρεφόμενες βάσεις. Αυ­τές μπορούσαν να εκτοξεύσουν δύο είδη βελών τα οποία Βρίσκονταν μέσα σε φαρέ­τρες αναρτημένες στην εσωτερική πλευρά των επάλξεων. Στο εσωτερικό κάθε πύργου Βρίσκονταν αποθηκευμένες εξαρτύσεις, κράνη και λίπος για τη συντήρηση των ό­πλων. Οι σκύλοι, που ήταν χρήσιμοι για τις περιπολίες στη ζώνη της άμμου αλλά και ως ορεκτικά κατά τα επίσημα γεύματα, διέ­μεναν σε ειδικά διαμορφωμένα υπόστεγα μέσα στον πύργο. Δεν υπάρχει καμία αρχαι­ολογική ένδειξη ότι οι Κινέζοι χρησιμοποι­ούσαν καυτό λάδι εναντίον των εχθρών που προσπαθούσαν να καταλάβουν αυτά τα οχυρά. Ενα από τα σημαντικότερα στοι­χεία στην υπεράσπιση του Τείχους ήταν τα πρωτόγονα μέσα διαβιβάσεων. Κάθε πύρ­γος δ ιέθετε στο υψηλότερο σημείο του έ­ναν στύλο, στην κορυφή του οποίου μπο­ρούσαν, ανάλογα με την περίπτωση, να α- ναρτηθούν σημαίες, φλεγόμενα καλάθια ή δοχεία παραγωγής καπνού. Με τη Βοήθεια αυτών αλλά και τυμπάνων, κωδώνων και αρ­γότερα Βολών πυροβόλων μπορούσαν να σταλούν σε μεγάλες αποστάσεις προκαθο­ρισμένα σήματα όπως «Κανένας εχθρός εν' όψει» ή «Αντιμετωπίζουμε κίνδυνο! Στείλτε επειγόντως ενισχύσεις!». Η ύπαρξη αξιόπι­στων διαβιβάσεων ήταν ζωτικής σημασίας για την κλήση ενισχύσεων αλλά και για να μπορούν να πληροφορούνται οι τοπικές φρουρές τις κινήσεις του εχθρού σε όλο το μήκος του Τείχους. Η ποικιλία των σημά­

των ήταν τεράστια. Είχε σημασία ακόμη και το είδος καπνού που εξέπεμπε ένα φυλά­κιο (προβλεπόταν ακόμη και χρήση κο­πριάς λύκου, για το ιδιαίτερο χρώμα κα­πνού που παρήγε!). Επειδή ήταν δύσκολο να αποστηθίσει κάποιος όλα τα πιθανά σή­ματα και τους συνδυασμούς που έπρεπε να εκπεμφθούν, υπήρχε πάντα πάνω από την κεντρική πύλη του πύργου μία πινακίδα με όλες τις απαραίτητες οδηγίες: «Αν ένας ή περισσότεροι εχθροί προσεγγίσουν το Τεί­χος ανάψτε μία φωτιά και υψώστε δύο ση­μαίες κατά την ημέρα ή ανάψτε δύο πυρ­σούς τη νύκτα. Αν 500 ή περισσότεροι άν­δρες γίνουν αντιληπτοί έξω από το Τείχος ανάψτε μία φωτιά και υψώστε τρεις σημαί­ες κατά την ημέρα ή ανάψτε τρεις πυρσούς τη νύκτα. Αν ο εχθρός πετύχει να καταλά­βει κάποιο μέρος του Τείχους υψώστε ση­μαίες κατά την ημέρα και ανάψτε έναν πυρ­σό τη νύκτα. Το γειτονικό φυλάκιο θα πρέ­

πει να απαντήσει ότι έλαβε το μήνυμά σας χρησιμοποιώντας φωτιές και σημαίες σύμ­φωνα με τον κώδικα». Οι οδηγίες δεν διευ­κρίνιζαν τι θα έπρεπε να πράξει η φρουρά αν δεχόταν επίθεση από χιλιάδες θύννους που απειλούσαν να την κατασφάξουν. Πά­ντως ακόμη και οι απλούστερες συμβουλές που αναγράφονταν στις πινακίδες ήταν αμ­φίβολης χρησιμότητας, καθώς η πλειοψη- φία των Κινέζων της εποχής δεν γνώριζε γραφή και ανάγνωση.

Οπως διαπιστώνεται από τις διασωθεί- σες μαρτυρίες η φρουρά του Σινικού Τεί­χους αποτελείτο την εποχή των Χαν από ε­θελοντές, στρατολογημένους και κατάδι- κους, οι τελευταίοι από τους οποίους μετα- φέρονταν στη μεθόριο κυρίως κατά τις πε­ριόδους κρίσης ή αυξημένης επιφυλακής. Οι στρατολογημένοι άνδρες, που αποτε- λούσαν άλλωστε και τον κύριο όγκο της φρουράς, προέρχονταν από τα φτωχά

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Βαθιά στο εσωτερικό της Κίνας, στις επαρχίες Σανξί και Νινγκξία, μπορεί κάποιος να ανακαλύψει τα τμήματα του Τείχους που βρίσκονται παραδοσιακά μακριά από τα φλας των τουριστών. Στις περιοχές αυτές ο «πέτρινος δράκος» συνεχίζει να είναι επιβλητικός, αν και η πάροδος των αιώνων έχει αφήσει έντονα τα σημάδια της.

32 στρώματα των χωρικών και συγκεντρώνο- m m νταν από τα χωριά τους για να υπηρετή­

σουν τον αυτοκράτορα υπό σκληρότατες συνθήκες διαβίωσης σε μία εν πολλοίς άγο­νη περιοχή, όπου δεν μπορούσαν να ανα­μένουν καμία από τις ανέσεις και τις ευκο­λίες της πολιτισμένης ζωής, ούτε τη σταθε­ρότητα της βαθιά θεμελιωμένης παράδο­σης της πολιτικής διακυβέρνησης. Οι πε­ρισσότεροι νεαροί Κινέζοι πολεμιστές σί­γουρα θα μισούσαν το βαρύ καθήκον που τους είχε αναθέσει η καταπιεστική κεντρι­κή εξουσία, αν και οι άξεστοι και γεροδεμέ­νοι εκείνοι χωριάτες είχαν εξοικειωθεί στις κακουχίες από τη δύσκολη αγροτική ζωή. Ενα υποτιμητικό κινεζικό γνωμικό έλεγε άλλωστε: «Κανένας δεν χρησιμοποιεί το καλύτερο μέταλλο για να κατασκευάσει καρφιά, ούτε τους καλύτερους άνδρες για να δημιουργήσει στρατιώτες».

Η υπηρεσία στα παραμεθόρια οχυρά θα ήταν αναμφίβολα δυσκολότερη ψυχολογι­κά για τους αξιωματικούς, οι οποίοι προέρ­χονταν στην πλειοψηφία τους από τις ανώ­τερες κοινωνικές τάξεις αλλά όφειλαν να εργάζονται και να συμβιώνουν υπό συνθή­κες παρόμοιες με εκείνες των απλών στρα­τιωτών. Τα ιστορικά στοιχεία φανερώνουν

πως η υπηρεσία στο Τείχος θεωρείτο από την τάξη των Κινέζων αξιωματικών ως «ένα είδος ζωντανού θανάτου» και προσπαθού­σαν να αποφύγουν τη μετάθεσή τους εκεί με κάθε άμεσο και έμμεσο τρόπο. Η διαβίω­ση κατά μήκος του ατελείωτου Τείχους πα­λινδρομούσε τακτικά μεταξύ της αφόρη­της πλήξης και των στιγμών ανείπωτης α­γωνίας και φρίκης όταν εμφανιζόταν ο ε­χθρός, που είχε «πρόσωπο ανθρώπου και καρδιά θηρίου». Δυστυχώς ελάχιστες περι­γραφές έχουν διασωθεί για τις συμπλοκές των κινεζικών φρουρών με τους αντιπά­λους τους στο Τείχος. Το βέβαιο είναι πως επρόκειτο για μία οδυνηρή εμπειρία αν λά­βουμε υπόψη τις αναγνωρισμένες πολεμι­κές αρετές των θύννων, όπως τις περιέ- γραψε ο Κινέζος υπουργός πολέμου του αυτοκράτορα Βεν Τι (180 - 157 π.Χ.): «Οι Χσιούνγκ νού αναρριχώνται και περνούν πάνω από ψηλά βουνά με εκπληκτική ταχύ­τητα. Διασχίζουν κολυμπώντας τους πιο ορμητικούς χειμάρρους, αντέχουν στον ά­νεμο και στη βροχή, στην πείνα και στη δί­ψα. Μπορούν να ξεκινήσουν γρήγορα για μεγάλες πορείες και δεν φοβούνται κανέ- ναν γκρεμό. Εκπαιδεύουν τα άλογά τους για να βαδίζουν πάνω στα στενά μονοπάτια

και είναι τόσο ικανοί τοξότες ώστε κατά τη διάρκεια της επίθεσης μπορούν να εκτο­ξεύουν τα βέλη τους ενώ καλπάζουν. Αυτοί είναι οι Χσιούνγκ νού! Επιτίθενται, οπισθο­χωρούν, εφορμούν πάλι και αν κάποια φο­ρά υποστούν μία ήττα εξαφανίζονται όπως τα σύννεφα στον ουρανό, χωρίς να αφή- σουν πίσω τους κανένα ίχνος».

Ο πόλεμος ήταν τόσο συνυφασμένος με τη νομαδική ζωή ώστε στο λεξιλόγιο των θύννων και αργότερα των Μογγόλων και των Τούρκων δεν υπήρχαν καν οι λέξεις «στρατιώτης», «πόλεμος» και «ειρήνη». Ακόμη και τα μικρά αγόρια μάθαιναν να ιπ­πεύουν πρόβατα και να τοξεύουν εναντίον πουλιών και αρουραίων, αποκτώντας έτσι από νωρίς δεξιότητες που θα τους καθι­στούσαν αργότερα ασυναγώνιστους πολε­μιστές. Η πειθαρχία τους ήταν επίσης πα- ροιμιώδης και έφθανε στα όρια της παρά­νοιας. Η κινεζική παράδοση αναφέρει το παράδειγμα ενός πρίγκιπα των θύννων, του Μάο τούν, ο οποίος διέταξε τους στρα­τιώτες του, δήθεν στο πλαίσιο άσκησης, να τοξεύσουν μαζί του εναντίον του στόχου που θα σημάδευε και ο ίδιος. Στη συνέχεια ο Μάο τούν σκότωσε το καλύτερο άλογό του, την πιο αγαπημένη σύζυγό του και το

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΑ ΔΑΚΡΥΑ ΤΗΣ ΜΕΝΓΚΤΣΙΑΝΓΚ ΝΟΥ

Οπως ήταν φυσικό το Σινικό Τεί­χος ενσωματώθηκε από πολύ νωρίς στην κινεζική μυθολογία και κυριάρ­χησε στους λαϊκούς συμβολισμούς και στους θρύλους. Πολλές εκστρα­τείες, μάχες και άλλα ιστορικά γεγο­νότα συνδέθηκαν με τα αρχαία τείχη και αρκετοί γοητευτικοί θρύλοι βασί­στηκαν στην κατασκευή του. Ανάμε­σα στους τελευταίους ξεχωρίζει ε­κείνος της Μενγκ Τσιάνγκ νού.

Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο αυτοκράτορας Τσιν Σιχ Χουάνγκ Τι αποφάσισε να αρχίσει την ανέγερση του Τείχους, μεταξύ των εργατών που θα εκτελούσαν σχεδόν υπό ό­

ρους καταναγκασμού την επίπονη εργασία ήταν και ο νεαρός Φαν Ξιλιάνγκ, τον οποίο οι άνδρες του αυτοκράτορα απήγαγαν κυριο­λεκτικά από το σπίτι του με τη βία, μάλιστα την ημέρα του γάμου του. Αντιμέτωπη με την ισχύ του αυτοκράτορα η σύζυγος του Φαν Ξιλιάνγκ, η Μενγκ Τσιάνγκ νού, δεν μπορούσε να πράξει τίποτα άλλο από το να σπάσει τη λευκή φουρκέτα από νεφρίτη που έβα­ζε στα μαλλιά της και να δώσει το ένα κομμάτι στον σύζυγό της σαν φυλακτό. Η Μενγκ Τσιάνγκ νού περίμενε υπομονετικά την ε­

πιστροφή του συζύγου της πέντε χρόνια, χωρίς να λάβει κανένα νέο για την τύχη του. Κάποτε ονειρεύτηκε τον άνδρα της να κραυγάζει «Κρύο, κρύο!» και ξυπνώντας τρομαγμένη αποφάσισε να πάρει μαζί της μερικά ζεστά ρούχα και να φύγει για να τον βρει. Αφού διέσχισε πεζή επί μήνες ατελείωτα βουνά και ποταμούς, έ- φθασε τελικά στην περιοχή όπου κατασκευαζόταν το Τείχος. Εκεί πληροφορήθηκε πως ο άνδρας της είχε πεθάνει από τις κακου­χίες πριν από καιρό και είχε ταφεί στα θεμέλια του Τείχους. Συ­ντετριμμένη από την είδηση η νεαρή γυναίκα κάθισε δίπλα στη βάση του Τείχους και άρχισε να κλαίει γοερά ολόκληρα μερόνυ­χτα, έως ότου από τα δάκρυά της το έδαφος διαβρώθηκε και ένα μεγάλο μέρος του Τείχους κατέρρευσε! Το γεγονός αυτό έφερε και πάλι στο φως τα οστά του συζύγου της. Ο αυτοκράτορας, ορ­γισμένος από την καταστροφή που προκλήθηκε στο έργο του, ζή­τησε να την οδηγήσουν ενώπιον του. Η ομορφιά και το θάρρος της Μενγκ Τσιάνγκ νού ήταν τέτοια ώστε ο Τσιν ξέχασε τον θυμό του και απαίτησε από τη γυναίκα να τον παντρευτεί. Εκείνη, μη μπορώντας να κάνει διαφορετικά, δέχθηκε υπό τον όρο να ταφεί ο άνδρας της με πλήρεις τιμές. Λίγο αργότερα όμως η περήφανη γυναίκα δεν μπόρεσε να αντέξει άλλο τη ζωή δίπλα στον τυραννι­κό ηγεμόνα ο οποίος είχε σκοτώσει τον πρώτο σύζυγό της και έ ­δωσε τέλος στη ζωή της πηδώντας στα νερά της Θάλασσας Μπο- χάι, όπου σήμερα υπάρχει ένας μεγάλος μαύρος ύφαλος ο οποίος θεωρείται ως το μνημείο της.

j t S & ■£. £ α . ή a * η %?;* 'ί..: '*>. .ίϊ ν.: V 1. ν Μ- — S - (Τ- y f C t T- v j f .,.v ■ - ft IΛ :■ ,-tr ■ ■

καλύτερο άλογο του πατέρα του και αμέ­σως μετά εκτέλεσε όσους πολεμιστές εί­χαν διστάσει να ρίξουν. Κατόπιν τόξευσε τον ίδιο τον πατέρα του (που κτυπήθηκε ε­πίσης από τα βέλη όλου του στρατού!) εκ­μεταλλευόμενος την ευκαιρία για να αρπά­ξει τον θρόνο για λογαριασμό του!

Αν και φοβεροί στην όψη και στη δύνα­μη, οι θύννοι φαίνεται ότι πραγματοποίη­σαν τελικά λίγες απόπειρες προσβολής της κινεζικής μεθορίου κατά τους τέσσερις αι­ώνες της δυναστείας των Χαν. Κυριότερος λόγος αυτής της έλλειψης επιθετικότητας ήταν ίσως η παραδοσιακή ικανότητα της Κίνας να γοητεύει με τον πολιτισμό της α­κόμη και τα πιο ατίθασα φύλα που έρχο­νταν σε επαφή μαζί της. Προοδευτικά και χωρίς καλά-καλά να το συνειδητοποιήσουν οι θύννοι μεταμορφώθηκαν σε μιμητές των Κινέζων αλλάζοντας τους δερμάτινους χιτώνες τους με τα μεταξωτά ρούχα της Κί­νας και τις σκληρές σέλλες τους με τα ανα­παυτικά μαξιλάρια. Κατά την εποχή της αυ­τοκρατορίας του Βεν Τι, η οποία και σημα­τοδότησε το ζενίθ της δυναστείας των Χαν, το Τείχος έπαψε να έχει ουσιαστικό α­μυντικό ρόλο και έγινε περισσότερο ένα εί­δος γέφυρας για την προβολή της κινεζι­κής πολιτιστικής και οικονομικής επιρροής στις στέπες της Μογγολίας και της Μα­ντζουρίας, στο πλαίσιο της πολιτικής «ει­ρηνικών και φιλικών σχέσεων» («χο τσιν») με τους γείτονες. Καθώς η αμυντική σημα­σία του Τείχους μειωνόταν, μία άλλη παρά­μετρος εμφανιζόταν ολοένα και πιο έντο­να: ο ρόλος του Τείχους στον εγκλωβισμό των Κινέζων μέσα στην ίδια την πατρίδα τους, αφού ο λαός δεν ήταν απόλυτα ομοι­ογενής αλλά περιείχε δεκάδες φυλές με κυριότερες εκείνες των Χσία, Σανγκ και Τσού. Το 33 π.Χ. ένας σύμβουλος του αυτο­

κράτορα Γιουάν Τι έγραφε: «Εκτός από το να χρησιμεύουν σαν αναχώματα απέναντι στους ξένους εισβολείς, τα μεθοριακά φυ­λάκια τηρούνται σε κατάσταση συνεχούς ε­παγρύπνησης προκειμένου να σταματή­σουν τη φυγή προδοτών από την πατρίδα μας. Πολλοί από τους υπηκόους μας στις βόρειες επαρχίες είναι απόγονοι των βαρ­βάρων και γ ι1 αυτό πρέπει να τους παρακο­λουθούμε στενά αν θέλουμε να αποφύγου­με την προδοσία». Ο ίδιος ο Γιουάν Τι δή­λωσε με συγκαλυμμένη αγωνία πως ο στρα­τός του ήταν υποχρεωμένος να συγκροτεί τον λαό του από το να εισβάλει στα εδάφη των φίλων και γειτόνων τους. Ομολόγησε επίσης με αφοπλιστική ειλικρίνεια ότι το Τείχος «δεν κτίστηκε τόσο για να προστα­τεύσει την αυτοκρατορία από τον έξω κό­σμο, όσο για να προστατεύσει τον έξω κό­σμο από τους ανήσυχους και πολυμήχα­νους Κινέζους».

Το Σινικό Τείχος της περιόδου των Χαν ήταν κατασκευασμένο για να ελέγχει την κίνηση ανθρώπων αλλά και υλικών αγαθών. Με τον καιρό έγινε η κύρια περιοχή εμπο­ρικών συναλλαγών με τους «εξημερωμέ­νους» Χσιούνγκ νού οι οποίοι, σύμφωνα με έναν Κινέζο αξιωματούχο, μπορούσαν να παραπλανηθούν δεχόμενοι να ανταλλά­ξουν αγαθά αξίας πολλών χρυσών νομισμά­των με ένα μόνο απλό κομμάτι μεταξωτού υφάσματος. Χάρη στα τείχη τους οι Κινέζοι μπορούσαν να ελέγχουν ευκολότερα τη ροή των εμπορευμάτων στα οποία το κρά­τος επέβαλλε φορολογία, καθώς και υλικά με πιθανή στρατιωτική χρησιμότητα των ο­ποίων η εξαγωγή απαγορευόταν για λόγους ασφαλείας. Με διάταγμα της αυτοκράτει- ρας Λού η πώληση, σε ξένους, αλόγων και προϊόντων μεταλλουργίας απαγορεύτηκε, όπως είχε συμβεί και αρκετά νωρίτερα με

τις βαλλίστρες ή άλλα «προηγμένα» όπλα. Το 82 π.Χ. η απαγόρευση για τα άλογα και τις βαλλίστρες τερματίστηκε, πιθανώς ε­πειδή κρίθηκε ότι οι Χσιούνγκ νού δεν απο- τελούσαν πλέον αξιόλογη απειλή ή επειδή οι κατασκευαστές όπλων απέκτησαν θέ­σεις με επιρροή στους κύκλους της αυτο- κρατορικής Αυλής.

Οποια κι αν ήταν η αιτία αυτής της χα­λάρωσης της στρατιωτικής επιφυλακής, α­ποτελούσε σίγουρα ένα πρώτο σημάδι πως η δυναστεία των Χαν άρχισε να παίρνει την κατιούσα. Το 9 μ.Χ. ένας επαναστάτης με το όνομα Ουάνγκ Μανγκ αυτοανακηρύ- χθηκε «Γιος του Ουρανού» και προκάλεσε τέτοια αναστάτωση στο εσωτερικό της αυ­τοκρατορίας ώστε χρειάστηκε οι ηγεμόνες να αποσύρουν στρατεύματα από τη βόρεια μεθόριο προκειμένου να καταπνίξουν την εξέγερση. Η κίνηση αυτή είχε ως αποτέλε­σμα να παραμεληθούν οι οχυρώσεις επί αρ­κετά χρόνια. Η τελευταία επέκταση του Τεί­χους προς τη Δύση αφέθηκε να πέσει θύμα των μανιασμένων ανέμων της ερήμου και να εγκαταλειφθεί. Οι αλλοτριωμένοι Χσι- ούνγκ νού φάνηκαν να συνέρχονται σιγά - σιγά από τον λήθαργο τους και εγκαταλεί- ποντας την τρυφηλή ζωή πραγματοποίη­σαν τις πρώτες δειλές απόπειρες να παρα­βιάσουν το Τείχος και να επιδράμουν στις πλούσιες πόλεις της αυτοκρατορίας, που ήταν ουσιαστικά ανυπεράσπιστες. Ο Ουάν- γκ Μανγκ τελικά εξουδετερώθηκε και το κίνημά του κατεπνίγη αλλά η επιτυχία αυτή δεν μπορούσε να επισκιάσει την παρακμή της δυναστείας των Χαν. 0 τελευταίος αυ­τοκράτορας του συγκεκριμένου γενεαλογι­κού δένδρου ήταν ένα εννιάχρονο αγόρι που κατέληξε να γίνει πιόνι στα χέρια των διάφορων ισχυρών Κινέζων πολέμαρχων. Γρήγορα η αυτοκρατορία διασπάσθηκε σε

33

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

και η ανανέωση του εξοπλισμού και των τα­κτικών μάχης. Ταυτόχρονα η ακλόνητη πί­στη στην εξασφαλισμένη άμυνα ωθούσε πολλούς Κινέζους της άρχουσας τάξης να βλέπουν ολοένα και πιο ελκυστικό το ενδε­χόμενο μιας πολεμικής περιπέτειας για κα- τάκτηση άλλων περιοχών, από τη Μογγολία και την Κορέα μέχρι το Βιετνάμ.

Η ΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ «ΚΙΝΕΖΙΚΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ» ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΜΟΓΓΟΛΩΝ

Το εσωτερικό ενός ενδιάμεσου πύργου στο άριστα συντηρημένο τμήμα του Τείχους κοντά στο Πεκίνο, φανερώνει την ευρυχωρία και την αντοχή της κατασκευής.

34

τρία μέρη. Το Βόρειο, που περιελάμβανε και το «Μεγάλο Τείχος των Χαν», πέρασε στην εξουσία ενός τυράννου ΒαρΒαρικής καταγωγής.

Η τύχη του Τείχους τον καιρό των Χαν είναι πολύ διδακτική. Φανερώνει πως για όσο διάστημα οι εσωτερικές συνθήκες επέ­τρεπαν την ομαλή λειτουργία του στρατού και τη συντήρηση των οχυρώσεων το δαπα­νηρό αυτό συγκρότημα εξακολουθούσε να είναι χρήσιμο από πολλές απόψεις, οι οποί­

ες υπερέΒαιναν το καθαρά στρατιωτικό πε­δίο. Παράλληλα όμως το Τείχος αδυνατού­σε να προστατεύσει το κράτος από τον μό­νιμο κίνδυνο των εσωτερικών ταραχών και επιπλέον έτεινε να καλλιεργεί μεταξύ του λαού και της ηγεσίας την ψευδαίσθηση της απόλυτης ασφάλειας, κάτι που οδηγούσε την αυτοκρατορία στην παραμέληση των υ­πόλοιπων ουσιωδών παραμέτρων της άμυ­νας, όπως είναι η επαρκής και ποιοτική στε- λέχωση του στρατεύματος, η εκπαίδευση

Η περίοδος μεταξύ της τελικής κατάρ­ρευσης της δυναστείας των Χαν και της έ­λευσης των Εξι Δυναστειών (220 - 589 μ.Χ.) αποκαλείται συχνά «ο κινεζικός μεσαίω- νας» και σίγουρα ήταν η χειρότερη εποχή για το Σινικό Τείχος, που εγκαταλείφθηκε πλήρως. Η συγκυρία ήταν ιδιαίτερα σημα­ντική, αφού άλλαζε παράλληλα ο εχθρός ο οποίος υπέΒλεπε την Κίνα από τον Βορρά, με τους γνώριμους Χσιούνγκ νού να εκτο­πίζονται ή να απορροφώνται από πιο επιθε­τικές νομαδικές φυλές. Οι Βάρβαροι αποτε- λούσαν και πάλι υπολογίσιμη απειλή και ε- ποφθαλμιούσαν τον πλούτο του «Μεσαίου Βασιλείου» καραδοκώντας για την ευκαι­ρία να το αλώσουν. Το έτος 265 ο αυτοκρά- τορας Τσιν Γού Τι αποφάσισε να αναστηλώ­σει και να συντηρήσει το Τείχος για να ενι- σχύσει την άμυνα της μεθορίου, αν και έ­νας σύμβουλός του τον προειδοποίησε σο­φά: «Να εμπιστεύεσαι την αρετή και όχι τα τείχη!» Ο Τσιν Γού Τι θα έπρεπε να έχει α- κούσει πιο προσεκτικά τη συμβουλή διότι οι βάρβαροι βρίσκονταν πια και από τις δύο πλευρές του Τείχους και ο εκτοπισμός τους ήταν πρακτικά αδύνατος από έναν μέτριο

ΤΟ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΔΕΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΛΗΝΗ

Οταν ο Αμερικανός πρόεδρος Ρίτσαρ- ντ Νίξον προγραμμάτιζε την ιστορική επί­σκεψή του στο Πεκίνο το 1972, σε μία κρί­σιμη καμπή του Ψυχρού Πολέμου, σχε- δίαζε να πει στους Κινέζους ότι το Μέγα Σινικό Τείχος έγινε ορατό από τους α­στροναύτες του διαστημοπλοίου «Apollo» όταν βρέθηκαν στη Σελήνη τρία χρόνια νωρίτερα, αλλά το επιτελείο του δεν κατόρθωσε να επιβεβαιώσει αυτό το γεγονός κι έτσι ο ίδιος περιορίστηκε να δηλώσει: «Είναι ένα μεγάλο τείχος και δεν μπορεί παρά να κτίστηκε από έναν μεγάλο λαό». Ο ευρύτατα διαδεδομένος μύθος σχετικά με το Σινικό Τείχος και τη δυνατότητα να το δει κάποιος από τη Σε­λήνη διά γυμνού οφθαλμού έχει τις ρίζες του στο σύγγραμμα «Δεύτερο Βιβλίο των Θαυμάτων» του Ρίτσαρντ Χαλιμπάρτον που εκδόθηκε το 1938, 31 χρόνια πριν ο άνθρωπος πατήσει το πόδι του στο φεγ­γάρι! Το παράδοξο είναι ότι ο μύθος όχι μόνο διατηρήθηκε με την πάροδο του χρόνου αλλά κατάφερε να διεισδύσει α­

Φωτογραφίες τμήματος του Τείχους που ελήφθησαν από αμερικανικό δορυφόρο τον Απρίλιο του 1994.

κόμη και σε επιστημονικά βιβλία και εγκυ­κλοπαίδειες. Η πραγματικότητα είναι πως το Τείχος δεν είναι ορατό από τη Σελήνη παρά μόνο από σκάφη τα οποία βρίσκο­νται σε εξω-ατμοσφαιρική τροχιά κοντά στη Γη (περίπου στο 1/1000 της απόστα­σης Γης - Σελήνης) και μόνο υπό ευνοϊκές συνθήκες φωτισμού. Οι ίδιοι οι αστρο­ναύτες που είχαν την ευκαιρία να διαπι­στώσουν το αβάσιμο του πράγματος, λέ­νε: «Μερικές φορές μπορούσαμε να δια­κρίνουμε ακόμη και πράγματα τόσο μικρά όσο τα αεροδρόμια αλλά το Τείχος είναι αόρατο από ύψος μεγαλύτερο των 1.080 km. Ο αστροναύτης Ουίλιαμ Πογκ του «Skylab» νόμισε πως το είχε διακρίνει αλ­λά τελικά ανακάλυψε ότι είχε δει απλώς τη Μεγάλη Διώρυγα του Πεκίνου. Ακόμη και ο πρώτος Κινέζος αστροναύτης που εκτοξεύθηκε πρόσφατα στο διάστημα, ο Γιάνγκ Λιουέι, ανέφερε μετά την επιστρο­φή του ότι δεν κατάφερε να διακρίνει το Τείχος, θέτοντας έτσι οριστικό τέλος στον μύθο.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΤΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣΑκόμη και οι πύργοι του Σινικού Τεί­

χους, που βρίσκονταν συνήθως στις κορυ­φές των λόφων και χρησίμευαν ως σημεία εκπομπής σημάτων με φωτιές, βρήκαν τη δική τους θέση στους θρύλους της κινεζι­κής λαϊκής παράδοσης. Η ιστορία της πα­νέμορφης βασίλισσας Μπαοσί της δυνα­στείας των Δυτικών Ζού (1100 - 711 π.Χ.), παρά το ότι εκτυλίχθηκε πριν από την τυ­πική εποχή της έναρξης ανοικοδόμησης του Τείχους, συνδέθηκε μαζί του και το συ­νοδεύει ως σήμερα. Η βασίλισσα δεν χαμο­γελούσε ποτέ και ο σύζυγός της, βασιλιάς Γού, προσπάθησε να τη διασκεδάσει με γε­λωτοποιούς, ηθοποιούς, μουσικούς, χο­ρευτές και ο,τιδήποτε άλλο μπορούσε να σκεφθεί. Οταν όλες οι εμπνεύσεις του α­ποδείχθηκαν μάταιες και η Μπαοσί παρέ­μενε θλιμμένη, ο Γού απηύθυνε μία δημό­σια πρόσκληση: όποιος κατάφερνε να κά­νει τη βασίλισσα να γελάσει θα κέρδιζε 1.000 χρυσά νομίσματα. Στην πρόσκληση ανταποκρίθηκε, μεταξύ άλλων, και ο ραδι­ούργος αυλικός σύμβουλος Γκούο Σιφού, που πρότεινε στον Κινέζο μονάρχη να ανά­ψει φωτιά σε έναν από τους πύργους των μεθοριακών οχυρών και να εξαπατήσει

στρατό όπως ο κινεζικός εκείνης της πε­ριόδου. Η επόμενη δυναστεία της Κίνας, οι απαστράπτοντες Τανγκ (618 - 917), που εί­χαν βυθιστεί στον πλούτο, στις απολαύσεις και στις ευγενικές τέχνες, έδειξαν ελάχι­στο ενδιαφέρον για την κατάσταση του Τεί­χους. Ο αυτοκράτορας Λι Σιχ Μιν πίστευε, εξάλλου, ότι η καλύτερη άμυνα είναι η επί­θεση και είπε σε έναν στρατηγό του ο ο­ποίος επέστρεψε νικητής από μία νικηφό­ρα εκστρατεία κατά των Τούρκων: «Είσαι πιο αποτελεσματικό Μεγάλο Τείχος από ε­κείνο που έκτισε ο Γιάνγκ Τι (ο τελευταίος αυτοκράτορας του «κινεζικού μεσαίω- να»)>>. Ετσι ο Λι Σιχ Μιν και οι διάδοχοί του άφησαν εσκεμμένα το Τείχος να μετατρα- πεί σε ερείπια διακηρύσσοντας πως αποτε- λούσε σημάδι στρατιωτικής αδυναμίας και δεν ήταν παρά ένα δείγμα του σκοτεινού και κατώτερου παρελθόντος, επικέντρω­σαν δε το ενδιαφέρον τους στην ανάπτυξη των επιστημών και του πολιτισμού. Αυτήν ακριβώς την περίοδο οι Κινέζοι ανακάλυ­ψαν την τυπογραφία, τη στενογραφία κλπ. Το στρατιωτικό επάγγελμα περιέπεσε σε α­νυποληψία και οι ποιητές περιέγραφαν το όχι και τόσο μακρινό παρελθόν με μελανά χρώματα: «Από παλιά οι μάχες στο Μεγάλο Τείχος περιγράφονταν με έπαρση. Αλλά η αρχαιότητα έχει μεταβληθεί τώρα σε κίτρι­νη σκόνη και τα λευκά οστά είναι ανακατε­μένα με το γρασίδι».

Το ευτύχημα για τους Τανγκ ήταν πως οι βαρβαρικές φυλές στην εποχή τους δεν έδειξαν ιδιαίτερα πολεμοχαρή διάθεση. Αυτό άλλαξε δραματικά κατά τη διάρκεια της επόμενης δυναστείας των Σούνγκ (960 -1126), οι οποίοι ήλθαν αντιμέτωποι με τη

μάστιγα των Χιτάι. Οι άγριοι πολεμιστές Χι- τάι, που περιελάμβαναν στις τάξεις τους χι­λιάδες έφιππους τοξότες, τους αποκαλού- μενους όρντος (η ετυμολογική προέλευση της λέξης ορδή), πέρασαν με χαρακτηρι­στική ευκολία πάνω από το ερειπωμένο Σι­νικό Τείχος και κατέλαβαν το μεγαλύτερο μέρος της βόρειας Κίνας. Ακολούθως εμ­φανίστηκε ένας ακόμη πιο σκληρός λαός, οι Γιούτσεν, οι οποίοι και ίδρυσαν τη δυνα­στεία Γιν (1126 - 1234). Ο διαχρονικός κανό­νας στην κεντρική Ασία όμως ήταν πως κά­θε λαός ο οποίος ερχόταν σε επαφή με τους Κινέζους έχανε με τον καιρό το πολε­μικό σθένος του και γινόταν εύκολη λεία για το επόμενο βαρβαρικό φύλο που θα γεννούσε η στέπα. Γνωρίζοντας πιθανώς αυτό το ιστορικό γεγονός και το ότι κάθε πόλη της αυτοκρατορίας απείχε λίγες ημέ­ρες πορείας για έναν αποφασισμένο και σκληροτράχηλο στρατό με ιππικό, οι Γιν προσπάθησαν να αποκαταστήσουν το Τεί­χος και έκτισαν νέες οχυρώσεις (γουάι πάο) κατά μήκος των βόρειων και των δυτικών συνόρων τους. Τα μέτρα αυτά, ωστόσο, ε­λάχιστα μπόρεσαν να τους προστατεύσουν διότι η επόμενη φυλή που ξεπήδησε από τη στέπα ήταν η χειρότερη όλων των προη­γουμένων: οι Μογγόλοι του Τζένγκις Χαν. Ο χαρισματικός αλλά και αιμοσταγής αυτός ηγέτης είχε δώσει την περίληψη της μογ­γολικής φιλοσοφίας με ένα μικρό απόσπα- σμα που διασώθηκε ως τις μέρες μας: «Η μεγαλύτερη χαρά του ανθρώπου είναι να κερδίζει νίκες: να υποτάσσει τους εχθρούς του, να τους καταδιώκει, να τους στερεί τα υπάρχοντά τους, να βυθίζει τις οικογένειες τους στον θρήνο, να ιππεύει τα άλογά τους

και να απολαμβάνει τις συζύγους και τις θυγατέρες τους».

Επιδεικνύοντας την περιφρόνησή τους προς το Τείχος οι Μογγόλοι επέλεξαν ως οδό για να εισβάλουν στην αυτοκρατορία των Γιν το 1211 και να κατακτήσουν την πρωτεύουσα Γιεντσένγκ, εκείνη που περ­νούσε από την κύρια και πιο καλά οχυρωμέ­νη πύλη, στην τοποθεσία Τσού Γιούνγκ Κουάν. Οταν η πύλη άντεξε σε όλες τις ε­φόδους των Μογγόλων, εκείνοι απλώς με­τατόπισαν το κέντρο βάρους της πίεσής τους δυτικότερα, στο τμήμα του Τείχους του οποίου την υπεράσπιση οι Γιν είχαν ε- μπιστευθεί στη συμμαχική φυλή των Ονγκούτ. Οπως ήταν αναμενόμενο, οι βάρ­βαροι Ονγκούτ δεν άργησαν καθόλου να έλθουν σε μυστική συμφωνία με τους Μογ- γόλους και τους επέτρεψαν να περάσουν ανενόχλητοι από το Σινικό Τείχος προκει- μένου να λεηλατήσουν την κινεζική αυτο­κρατορία. Επειτα από την πολύ επιτυχημέ­νη αυτή επιδρομή οι Μογγόλοι ιππείς επέ­στρεψαν στα εδάφη τους φορτωμένοι με πλούσια λάφυρα. Πολύ γρήγορα η όρεξή τους άνοιξε και πάλι. Ο Τζένγκις Χαν επέ- λεξε εκ νέου την πύλη Τσού Γιούνγκ Κουάν για την αρχική προσβολή του, παρά το ότι ήταν γνωστό ότι οι Κινέζοι την είχαν ενι- σχύσει ασφαλίζοντας τις πόρτες της με τε­ράστιες σιδερένιες δοκούς και σκορπίζο­ντας ακανθώδεις θάμνους στη γύρω έκτα­ση για να δυσκολέψουν τις κινήσεις του ε­χθρικού ιππικού. Οι Μογγόλοι υπερκέρα­σαν γρήγορα αυτό το καλά φρουρούμενο σημείο και αφού κυρίευσαν μία λιγότερο φυλασσόμενη γειτονική πύλη εμφανίστη­καν αιφνιδιαστικά στα μετόπισθεν της

35

τους υποτελείς ηγεμόνες του. Ο βασιλιάς αποφάσισε να δοκιμάσει το τέχνασμα και την ίδια νύκτα πήγε μαζί με τη σύζυγό του στον πύργο του βουνού Λισάν, όπου και άνα­ψε φωτιά. Πιστεύοντας ότι αυτό αποτελούσε το προκα­θορισμένο μήνυμα πως ο ε­χθρός είχε εισβάλει στο βασί­λειο, οι υποτελείς έσπευσαν να φθάσουν στο απειλούμενο σημείο συνοδευόμενοι από ο­λόκληρους τους στρατούς τους πανέτοιμους για μάχη.Το θέαμα των πάνοπλων ηγε­μόνων που έφθαναν αλαφια­σμένοι στο βουνό Λισάν έκανε τελικά τη Μπαοσί να γελάσει όσο ποτέ στη ζωή της. Ενθουσιασμένος ο βασιλιάς επα- νέλαβε τη φάρσα προκειμένου η σύζυγός του να είναι ευτυχισμένη. Ο πονηρός Γκούο Σιφού κέρδισε τον χρυσό που υπο- σχέθηκε ο Γού, αλλά η ιδέα του είχε τελικά οδυνηρή κατάληξη. Το 711 π.Χ. η φυλή των Κουάν Ρογκ εξεγέρθηκε στον Βορρά και ο βασιλιάς διέταξε τους άνδρες του να ανά­

ψουν φωτιά σε έναν πύργο για να τεθούν σε συναγερμό οι υποτελείς ηγεμόνες. Εκείνοι πίστεψαν πως επρόκειτο για άλλη μία φάρσα και δεν κινήθηκαν, με αποτέλε­σμα οι επαναστάτες να φθάσουν ανενό­χλητοι ως το παλάτι, να σκοτώσουν τον βα­σιλιά και να απαγάγουν την Μπαοσί. Αυτό ήταν και το τέλος της δυναστείας των Δυ­τικών Ζού.

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Τσού Γιούνγκ Κουάν, προκαλώντας τη γενι­κή κατάρρευση της κινεζικής άμυνας στο Τείχος.

Εχοντας κατακτήσει ολόκληρη σχεδόν την Κίνα οι Μογγόλοι δεν έδειξαν ιδιαίτερη προθυμία να επισκευάσουν και να συντη-

36 ρήσουν το Τείχος. Οσο διάστημα οι άγριοι ε- mm κείνοι νομάδες ήταν κύριοι της Κίνας (1260

- 1368), οι μεθοριακές οχυρώσεις του Βορ­ρά καταστράφηκαν σχεδόν ολοσχερώς, σε τέτοιο 6αθμό ώστε ο Μάρκο Πόλο, που επι- σκέφθηκε την αυτοκρατορία την εποχή του Κουμπλάι Χαν, δεν έκανε ούτε μία μνεία (στα κατά τα άλλα πολύ αναλυτικά τα­ξιδιωτικά απομνημονεύματά του) για την ύ­παρξη του Σινικού Τείχους. Αντί για τείχη οι διάδοχοι του Τζένγκις Χαν προτίμησαν να κατασκευάσουν αρδευτικά έργα, δρόμους και ενδιάμεσους σταθμούς που εξυπηρε­τούσαν ένα εντυπωσιακά αποτελεσματικό και γρήγορο σύστημα ταχυδρομείου. Με τον τρόπο αυτό επιθυμούσαν ίσως να δεί­ξουν ότι ήταν άνθρωποι της δράσης και όχι της καθιστικής και παθητικής ζωής. Ακόμη κι αυτοί ωστόσο δεν κατάφεραν να αποτε- λέσουν εξαίρεση στον κανόνα της θετικής διάβρωσης από τις απολαύσεις του κινεζι­κού πολιτισμού και προοδευτικά επέτρε­ψαν να περάσει η πραγματική εξουσία στα χέρια των αντιμαχόμενων πολέμαρχων. Ενας από αυτούς, ο Τσού Γιουάν τσανγκ, κατάφερε τελικά το 1368 να καταδιώξει τους Μογγόλους μέχρι την παλαιά κοιτίδα τους και να απαλλάξει την Κίνα από την πα­

ρουσία τους, επιτρέποντας την άνοδο της περίφημης δυναστείας των Μινγκ (1368 - 1644).

Η ΛΑΜΠΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΔΥΝΑΣΤΕΙΑΣ ΤΩΝ ΜΙΝΓΚ

Αν και η ύπαρξη του Σινικού Τείχους σή- μαινε ελάχιστα πράγματα για τους Μογγό- λους, δεν ίσχυε το ίδιο και για τους Μινγκ, οι οποίοι έμελλε να αποτελέσουν την τε­λευταία κινεζική δυναστεία που ασχολήθη- κε σοβαρά με αυτό, θεωρώντας το ως θε­μελιώδες αμυντικό σύστημα. Αρχικά οι Μιν- γκ προσπάθησαν να μιμηθούν την επιθετι­κή τακτική των Χαν και των Τανγκ στέλνο­ντας τον στρατό τους σε συχνές επιδρομές κατά των βαρβάρων. Οταν αργότερα αυτές οι κρούσεις άρχισαν να αποτυγχάνουν, στράφηκαν στην υιοθέτηση αμυντικής στά­σης, κτίζοντας αρχικά μικρά τμήματα νέων τειχών από τα δυτικά προς τα ανατολικά και αργότερα ένα τεράστιο οχυρωματικό έργο, που αποτελεί και τον κορμό του Σινι­κού Τείχους όπως το γνωρίζουμε σήμερα.

Το Τείχος το οποίο κατασκεύασαν οι Κι­νέζοι του 14ου - 17ου αιώνα ήταν ένα αρι­στούργημα της οικοδομικής τέχνης. Οι σχεδιαστές του εκμεταλλεύθηκαν άριστα τη μορφολογία του εδάφους και σε αυτόν τον παράγοντα οφείλεται η μοναδική εμφά­νιση του Τείχους σαν ένα ερπετό που σέρ­νεται πάνω σε βουνά και κοιλάδες. Τα υλικά τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την ανέ-

Κοιτάζοντας δυτικά από ένα ύψωμα στον Τομέα Ζιανκού της περιοχής Χουαϊρου μπορεί κάποιος να αντικρίσει το Τείχος κατά τον αέναο αγώνα του εναντίον των στοιχείων της Φύσης, η οποία απειλεί να το εξαφανίσει.

γερσή του ήταν βέβαια ό,τι μπορούσε να βρεθεί στις γύρω περιοχές. Οι διαφορές στο κτίσιμό του είναι ακόμη και τώρα έντο­να ορατές στα διάφορα τμήματά του. Είναι θεμελιωμένο σε μεγάλους γρανιτένιους ο­γκόλιθους και διαθέτει ένα εξελιγμένο α­ποχετευτικό σύστημα όμβριων υδάτων. Το κύριο τείχος δ ιέθετε πέντε ως οκτώ πύρ­γους ανά χιλιόμετρο, τοποθετημένους σε αποστάσεις 100 ως 200 μέτρων μεταξύ τους, πράγμα που σήμαινε πως κάθε σπιθα­μή της αμυντικής περιμέτρου βρισκόταν ε­ντός του δραστικού βεληνεκούς των Κινέ­ζων τοξοτών. Οι πύργοι ανήκαν σε τρεις διαφορετικούς τύπους: τις απλές εξέδρες, ορθογώνια κατασκευάσματα με απλές ε­πάλξεις, τις διώροφες κατασκευές, που στηρίζονταν σε τοξωτά υπόβαθρα, και τους κύριους σταθμούς φρουράς, οι οποίοι ε­πανδρώνονταν κατά μέσο όρο από 60 αξιω­ματικούς και στρατιώτες ο καθένας. Η διοι­κητική αλυσίδα των στρατιωτικών δυνάμε­ων του Τείχους ποίκιλλε ανάλογα με την πε­ρίοδο. Οι Μινγκ συνήθιζαν να την οργανώ­νουν με βάση τις Εννέα Μεθοριακές Φρου­ρές (τσιού πιέν τσιέν), καθεμία από τις οποίες είχε έναν ανώτατο διοικητή που δια- κρινόταν τόσο για τις στρατιωτικές όσο και για τις διοικητικές ικανότητές του.

Η κορυφή του τείχους των Μινγκ βρί­σκεται σε μέσο ύψος οκτώ μέτρων. Η κατα­σκευή έχει ελαφρά κλίση, με πλάτος 6,5 μέ­τρων στη βάση και 5,8 μέτρων στο άνω μέ­ρος. Οι διαστάσεις του άνω διαδρόμου επέ- τρεπαν τη διέλευση σε πέντε άλογα ή 10 άνδρες ο ένας δίπλα στον άλλο. Το τείχος διαθέτει επάλξεις από τις οποίες η εξωτε­ρική σειρά (ντούο κού) είναι κωνικής μορ­φής ώστε να επιτρέπει ευρύ πεδίο παρατή­ρησης για τον υπερασπιστή αλλά και την προστασία αυτού από τις βολές του ε­χθρού. Η εσωτερική σειρά (νού τσιάνγκ) έ­χει μικρότερο ύψος. Ράμπες και σκάλες (μα ντάο) στο εσωτερικό του διαδρόμου βοη­θούσαν τους πεζούς και έφιππους στρα­τιώτες να καταλάβουν τις θέσεις τους στις επάλξεις. Από τα τέλη του 15ου αιώνα και μετά οι πύργοι ήταν εφοδιασμένοι και με πυροβόλα, τα οποία κυμαίνονταν από τα ε­λαφρά υποδείγματα της πρώτης περιόδου της πυρίτιδας μέχρι τα βαρύτατα πορτογα­λικά τα οποία τοποθετούντο στους πύρ­γους με τη βοήθεια τροχαλιών.

Φυσικά η ανέγερση και η συντήρηση ε­νός τόσο εκτεταμένου δικτύου μόνιμων ο­χυρώσεων ήταν εξαιρετικά δαπανηρή. Οι η­γεμόνες των Μινγκ δικαιολόγησαν την επι­βολή έκτακτων φόρων για το Σινικό Τείχος (το οποίο ανακαίνισαν 18 φορές με επεκτά­σεις) υποστηρίζοντας ότι οι Μογγόλοι πα­ρέμεναν πάντα μία σοβαρή απειλή για τη

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

.

γαλήνη και την ευημερία της αυτοκρατο­ρίας. Το νέο, απίστευτα εκτεταμένο Τείχος ήταν τόσο ακριβό στη συντήρησή του και απαιτούσε τόσο μεγάλο αριθμό ανδρών για τη φρούρησή του, ώστε οι Μινγκ υποχρεώ­θηκαν (όπως και οι προηγούμενοι ηγέτες της Κίνας) να εμπιστευθούν τη φύλαξη τμημάτων του σε «φιλικά προσκείμενες» βαρβαρικές φυλές. Παρά το εντυπωσιακό μέγεθος του και το εκπληκτικό θέαμα που προσέφερε καθώς διέσχιζε την κινεζική ύ­παιθρο, μπορούσε να παραβιαστεί με μεγά­λη ευκολία. Η λεπτομερώς σχεδιασμένη και επεξεργασμένη δομή του και η περί­πλοκη τεχνικά κατασκευή του αποδείχθη­καν τελικά μειονέκτημα, αφού το αυξημένο κόστος απείλησε την αυτοκρατορία με χρεωκοπία και προκάλεσε την εξέγερση των αγανακτισμένων χωρικών. Πιστοί στην έμφυτη τάση των ανθρώπων να εφευρί­σκουν μεθόδους για την υπερπήδηση κάθε εμποδίου, φυσικού ή τεχνητού, οι Μογγό- λοι, αφού ανέκτησαν την παλαιά πολεμοχα­ρή ορμή τους έπειτα από τον περιορισμό τους στις στέπες, αντιμετώπισαν το Τείχος περισσότερο σαν μία πρόκληση για τη στρατιωτική ευφυΐα τους παρά ως έναν πα­ράγοντα αποτροπής. Από το 1439 και μετά το προσέβαλαν σε αρκετά σημεία, συνή­θως με επιτυχία. Ενα άλλο συγγενικό προς τους Μογγόλους φύλο, οι Μαντσού, εξέλα- βαν επίσης το Τείχος ως έναν ωραίο στόχο που περίμενε την παραβίασή του. Εκμεταλ­λευόμενοι τη δυσφορία των Κινέζων χωρι­κών οι οποίοι εξεγέρθηκαν κατά των κυ­βερνητών τους, ξεκίνησαν μία επίμονη εκ­στρατεία υπονόμευσης της Κίνας. Το τελι­κό αποτέλεσμα αυτής της έξυπνης στρατη­γικής ήταν οι στρατιές των Μαντσού να πε-

'

Εχοντας πραγματοποιήσει μία στροφή 180 μοιρών μετά την αποτυχημένη Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο Τσε Τούνγκ, οι κινεζικές κυβερνήσεις άρχισαν από τη δεκαετία του 1980 την προσπάθεια ανακαίνισης και συντήρησης του Σινικού Τείχους αντιλαμβανόμενες την τεράστια συμβολική και πολιτιστική σημασία του. Στη φωτογραφία το Τείχος στον Τομέα Σιματάι επισκευάζεται, με ιδιαίτερο σεβασμό στην ιστορική αυθεντικότητα, από συνεργεία στα οποία εργάζονται κάτοικοι των γειτονικών χωριών.

ράσουν μαζικά το Τείχος το 1644, αφού έ­πεισαν ή χρημάτισαν τον Κινέζο στρατηγό Γού Σανγκούι να τους ανοίξει τις πύλες. Ο θρύλος αναφέρει πως οι πολεμιστές των Μαντσού διέρχονταν επί τρεις ημέρες από το Τείχος για να θέσουν τέλος στη δυνα­στεία των Μινγκ καταλαμβάνοντας τον θρόνο του Πεκίνου.

ΤΟ ΣΙΝΙΚΟ ΤΕΙΧΟΣ ΛΗΣΜΟΝΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΑΝΑΓΕΝΝΑΤΑΙ

Το Μέγα Σινικό Τείχος δεν διεδραμάτι- σε ποτέ πια ουσιώδη ρόλο στην αμυντική πολιτική της Κίνας. Οι Μαντσού, που κυ­βέρνησαν την αυτοκρατορία ως δυναστεία των Τσινγκ μέχρι το 1912, δεν θεώρησαν ότι μπορούσε να έχει οποιαδήποτε στρα­τιωτική χρησιμότητα αφού ήταν κυρίαρχοι των περιοχών και από τις δύο πλευρές του ταυτόχρονα. Ετσι διατηρήθηκαν σε καλή κατάσταση μόνο λίγες πύλες του ως τελω- νειακές δίοδοι. Οπως οι Παριζιάνοι διέλυ­σαν τη μισητή Βαστίλη το 1789, έτσι και οι Κινέζοι λεηλάτησαν το Τείχος αφαιρώντας οικοδομικά υλικά για να κτίσουν τις δικές τους κατοικίες. Παραδόξως ήταν η κομ­μουνιστική ηγεσία της χώρας εκείνη η ο­ποία «ανακάλυψε» και πάλι το Τείχος, όχι βέβαια ως αμυντικό έργο αλλά ως σύμβολο εθνικής ενότητας και ταυτότητας και ως σπουδαίο τουριστικό πόλο έλξης. Τον Σε­πτέμβριο του 1984 ο γηραιός ηγέτης του ΚΚΚ Ντενγκ Ξιάο Πινγκ έριξε για πρώτη φορά στον λαό το σύνθημα «Ας αγαπήσου­με τη χώρα μας και ας αναστηλώσουμε το Μεγάλο Τείχος», θέτοντας τέρμα στην πε­

ριφρόνηση με την οποία περιέβαλλε την αυτοκρατορική πολιτιστική κληρονομιά ο Μάο Τσε Τούνγκ - κατά τη διάρκεια της κα­ταστροφικής φρενίτιδας του «Μεγάλου Αλματος προς τα Εμπρός» ο τελευταίος διέταξε τους εργάτες να γκρεμίσουν πολ­λά χιλιόμετρα του Τείχους προκειμένου να χρησιμοποιήσουν τα υλικά του στην κατα­σκευή δημοσίων έργων!

Μία λεπτομερής και αυστηρή νομοθε­σία που επιβάλλει τρόπους για τη διατήρη­ση του Τείχους, ενισχύθηκε από τον Αύγου­στο του 2003 με την απαγόρευση της πρό­σβασης των τουριστών σε απομακρυσμένα σημεία του, τα οποία δεν είναι πλέον ανοι­κτά στο κοινό. Οι σημερινοί ξένοι επισκέ­πτες του Τείχους κοντά στο Πεκίνο μένουν έκθαμβοι από το δέος και το μεγαλείο που αποπνέει το καλοσυντηρημένο αυτό πέτρι­νο κατασκεύασμα και το πολιορκούν καθη­μερινά κατά χιλιάδες με τις φωτογραφικές μηχανές τους. Τα πολυάριθμα καταστήμα­τα ειδών λαϊκής τέχνης και σουβενίρ που βρίσκονται κατά μήκος του πωλούν από μι­κρές πλαστικές αναπαραστάσεις του Τεί­χους μέχρι υποτιθέμενα «οστά των φιλοσό­φων που ενταφιάστηκαν σε αυτό». Παρά τον περιορισμό του ως τουριστικού αξιο­θέατου, το Μέγα Σινικό Τείχος, το οποίο κη­ρύχθηκε μέρος της Παγκόσμιας Πολιτιστι­κής Κληρονομιάς της UNESCO το 1987, εξα­κολουθεί να εκπέμπει ένα διαχρονικό μή­νυμα: υπενθυμίζει πως κάθε είδος τείχους στην Ιστορία δεν αποτελούσε παρά μία πρόκληση για έναν επίδοξο κατακτητή, να περάσει στην αντίθετη, μυστηριώδη και πολλά υποσχόμενη πλευρά του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) L. Dutempte: THE GREAT WALL OF CHINA, Lerner, 2002.(2) L.E. Fisher: THE GREAT WALL OF CHINA, Aladdin, 1995.(3) D.C. Large: THE GREAT WALL OF CHINA, "Military History Quarterly", Spring 1990.(4) R. Michaud, S. Michaud & M. Jan:THE GREAT WALL OF CHINA,Abbeville Press, 2001.(5) D. Schwartz, J.L. Borges, F. Kafka & Z.Luo: THE GREAT WALL OF CHINA,Thames & Hudson, 2001.(6) A. Waldron: THE GREAT WALL OF CHINA, Cambridge University Press, 1998.

37

Σ Τ Ρ Α Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΣ

1 f f l «

.....ΟΙ ΑΝΑΜΝΗΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ

Η Μ Α Σ Κ. Μ Α ΓΚ Λ ΙΝ Η Σ

Ο Γιώργος Καράγιωργας αποτελεί σήμερα τη ζωντανή Ιστορία της ελληνικής

πολεμικής ανταπόκρισης. Φημισμένος πολεμικός ανταποκριτής, χαλκέντερος

ρεπόρτερ, αρθρογράφος, αλλά και μυθιστοριογράφος, ο Καράγιωργας δεν είχε

ακόμα κλείσει τα είκοσι όταν άρχισε να κτυπάει τις πόρτες των αρχισυντακτών και

των διευθυντών εφημερίδων. Πολλές τις βρήκε κλειστές, αλλά εκείνος επέμεινε.

Το 1939προσελήφθη στην εφημερίδα «Ελληνικό Μέλλον», το 1945 κάλυψε

δημοσιογραφικά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, ενώ έναν χρόνο

αργότερα πήρε τα βουνά για να καλύψει τις σκληρές μάχες του τρίχρονου

εμφυλίου σπαραγμού. Η συνέντευξη η οποία ακολουθεί προέκυψε από μια

πολύωρη συνομιλία που είχαμε μαζί του και αποτελεί την προσωπική κατάθεση

ενός ανθρώπου ο οποίος φέρνει ακόμα μαζί του το "άρωμα11 άλλων εποχών.

Πάνω αριστερά: Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Εθνος» με ανταπόκριση του Γιώργου Καράγιωργα από την Κορέα ■ 6 Ιουνίου 1951. Στη φωτογραφία φαίνεται ο ίδιος με άνδρες του ελληνικού Τάγματος.

Κάτω αριστερά: Φωτογραφία του Γιώργου Καράγιωργα από τις επιχειρήσεις του ελληνικού Εμφυλίου. Στον δρόμο από τη Λάρισα προς τα Τρίκαλα ένας στρατιώτης τραυματίζεται θανάσιμα από έκρηξη νάρκης. Οι συνάδελφοί του προσπαθούν να του δώσουν κουράγιο. Λίγο αργότερα άφησε την τελευταία του πνοή.

Ο Γιώργος Καράγιωργας ανάμεσα σε στρατιώτες, σε ένα χωριό του Γράμμου.

Κορέα, 1951. Ο γιος μεταφέρει στην πλάτη τον πατέρα του. Η εξαθλίωση των αμάχων κατά τον κορεατικό πόλεμο,

σε φωτογραφία του πολεμικού ανταποκριτή Γ ιώργου Καράγιωργα.

« Σ τρ α τιω τική Ισ το ρ ία » : Κ ύριε Κ αράγιω ρ- γα, πώς έγ ιν ε και α σ χ ο λη θή κα τε μ ε τη δ η ­μοσ ιογραφ ία ;

Γιώργος Καράγιωργας: Ξεκίνησα από πο­λύ μικρός τη δημοσιογραφία, μόλις τελεί­ωσα το γυμνάσιο. Μου άρεσε το γράψιμο από μικρό παιδί. Και το διάβασμα. Διάβαζα τα πάντα. Αρχισα λοιπόν να πηγαίνω στις εφημερίδες και ζητούσα δουλειά. Μου έ­

λεγαν έλα αύριο, έλα μεθαύριο κλπ. Επί τρεις μήνες αυτή η ιστορία. Πήγαινα και περίμενα να 6γει ο αρχισυντάκτης από το γραφείο του να μου πει αν θα με πάρει. Επέμενα όμως. Ελειπα όλη μέρα από το σπίτι και οι γονείς μου νόμιζαν ότι αλή­τευα. Εμένα όμως μου άρεσε πολύ το γρά­ψιμο και το διάβασμα. Από μικρό παιδί η λέξη «ρεπόρτερ» μού προκαλούσε δέος. Χτύπησα πάρα πολλές πόρτες κι εκεί που

στάθηκα τυχερός ήταν στο «Ελληνικό Μέλλον». Τα γραφεία της εφημερίδας ή­ταν στην πλατεία Συντάγματος, σε ένα κτί­ριο όπου βρισκόταν και το σπίτι της οικο­γένειας Χορν, ένα μεγάλο διαμέρισμα. Τι έ- γινε τότε; Ο Μεταξάς έκανε μυστική επι­στράτευση το 1939. Με προσωπικές προ­σκλήσεις. Ολοι λοιπόν οι νέοι δημοσιογρά­φοι έφυγαν και άδειασε ο χώρος. Ετσι με πήραν στο «Μέλλον».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φωτογραφία του Γιώργου Καράγιωργα από το αεροδρόμιο Κ 16 της Σεούλ. Ο ίδιος έχει σημειώσει στην πίσω πλευρά της: «Ανώμαλη προσγείωση μαχητικού αεροσκάφους των ΗΠΑ (σ.σ. Mustang Ρ-51). Ορθιος δείχνει ο χειριστής. Μετέφερε βόμβες ναπάλμ που σκορπίστηκαν στον διάδρομο προσγείωσης. Η περιοχή ανέδιδε μυρωδιά κρεμμυδιού».

Ο Γ ιώργος Καράγιωργας επιβιβάζεται σε αεροπλάνο τύπου Harvard

στο αεροδρόμιο της Κοζάνης, κατά τα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου.

S o fit%

Ε κεί σσς β ρήκε ο π όλεμος;

Ναι, εργαζόμουν ήδη οκτώ μήνες όταν ξέ­σπασε ο πόλεμος με τους Ιταλούς. Ημουν στο ελεύθερο ρεπορτάζ. Εγραφα μέρα πα­ρά μέρα ένα κομμάτι. Τότε, και για πολλά χρόνια ακόμα, επικρατούσε ένας «μισονε- ϊσμός». Μισούσαν τους νέους οι παλαιοί δημοσιογράφοι, ακόμα και οι πιο φτασμέ­νοι. Σου έκαναν τρομερό πόλεμο. Υπήρχε

όμως και ένας σπουδαίος δημοσιογράφος, ο Θωμόπουλος, ο οποίος Βοηθούσε τους νέους. Εμένα με βοήθησε πολύ. Μου έδω­σε και τη συμβουλή να μην αφήσω το ρε­πορτάζ. Σε εποχές οικονομικής κρίσης οι εφημερίδες απολύουν κόσμο. Διώχνουν τους χρονογράφους αλλά τους τελευταί­ους που διώχνουν είναι τους ρεπόρτερ. Δεν μπορεί μια εφημερίδα να κάνει χωρίς ρεπόρτερ.

Το «Ελληνικό Μ έλλον» π α ρέμεινε α νοικτό μ ε τά την εισβολή των Γερμανών:

Οχι, όταν μπήκαν οι Γερμανοί η εφημερίδα έκλεισε. Δεν είχα δουλειά πια. Αυτό που με έσωσε ήταν ότι με έγραψαν χαριστικά στην Ενωση Συντακτών. Και λέω χαριστι­κά, διότι δεν πληρούσα ακόμα όλες τις προϋποθέσεις, δεν είχα ταμείο συντάξε­ως κλπ. Αυτό με έσωσε από την πείνα. Είχα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

αποφασίσει ότι δεν θα έκανα μαύρη αγο­ρά. Από την άλλη δεν έμεινα δημοσιογρα­φικά άπρακτος. Δούλεψα πολύ στον παρά­νομο Τύπο. Εγραφα προκηρύξεις. Συνερ­γάστηκα και με τους αριστερούς και με τους δεξιούς, αλλά ήμουν ενταγμένος στον ΕΔΕΣ. Ημουν ο μικρός για όλες τις δουλειές.

Και μ ε τά την Κ ατοχή;

Οταν έφυγαν οι Γερμανοί το «Ελληνικό Μέλλον» ξανάνοιξε κι έπιασα πάλι δου­λειά. Μάλιστα κάλυψα τη Συμφωνία της Βάρκιζας ως ρεπόρτερ. Υπάρχει μια φω­τογραφία που φαίνομαι κι εγώ πάνω από

το τραπέζι όπου υπεγράφη η Συμφωνία. Εδειχνα τόσο νέος, τόσο μικρός, που κά­ποιοι εκεί μέσα δεν πίστεψαν ότι ήμουν όντως δημοσιογράφος. Αυτό όμως που δεν θα ξεχάσω είναι την ημέρα που έφτα- σε ο Γεώργιος Παπανδρέου στην Ελλάδα. Τη λαοθάλασσα στους δρόμους, τη συ­γκίνηση.

Π ό τε α ρχ ίσ α τε να ε ρ γ ά ζ εσ τε ως π ο λεμ ι­κός α ντα π οκριτή ς;

Να σας πω. Η πρώτη μου αποστολή ως πο­λεμικού ανταποκριτή ήταν κατά τη διάρ­κεια του Εμφυλίου, ως απεσταλμένου του «Εθνους».

Ε ίχα τε τη φυσική αντοχή για τ ις κα κουχ ίες που προβλέπ οντα ι σε έναν α ν τα ρ το π ό λ ε­μο;

Ευτυχώς είχα ασχοληθεί από μικρός με τον αθλητισμό, έχω μαύρη ζώνη στο τζού­ντο, ήμουν τρομερά γυμνασμένος και μπορούσα να σκαρφαλώνω στις απότομες πλαγιές, στα 6ουνά όπου γίνονταν οι μά­χες. Επίσης πήρα και μαθήματα επιβίωσης από αξιωματικούς του Στρατού. Θυμάμαι χαρακτηριστικά που μου έλεγαν ότι αν βρω κάποιο όπλο πεταμένο κάτω ή οποιο- δήποτε άλλο αντικείμενο, να μη προσπα­θήσω να το αγγίξω γιατί μπορεί να ήταν παγιδευμένο. Ο πόλεμος εκείνος ήταν στην ουσία ένας φρικτός ναρκοπόλεμος. Ο κίνδυνος όμως παραμόνευε παντού. Μια φορά, θυμάμαι, συνόδευα τον υπουρ­γό Εθνικής Αμύνης από τη Λάρισα στα Τρί­καλα. Ημασταν κομβόι με αυτοκίνητα. Εβρεχε και ο δρόμος είχε πλημμυρίσει, γι1 αυτό και κόψαμε μέσα από κάποια χωριά. Μπροστά μας προπορευόταν ένα "Τζέιμς" γεμάτο στρατιώτες. Ξαφνικά ακούμε έναν κρότο και βλέπω το "Τζέιμς" με τους στρα­τιώτες να τινάζεται στον αέρα. Είχε πέσει σε νάρκη. Τραυματίστηκε σοβαρά ένας φαντάρος. Ηταν πεσμένος κάτω και οι συ­νάδελφοί του τού έλεγαν να κάνει κουρά­γιο. Τράβηξα πέντε φωτογραφίες με αυτό το παιδί να αργοπεθαίνει. Αργότερα μάθα­με ότι ξεψύχησε στον δρόμο για το νοσο­κομείο.

Μια άλλη φορά θέλησα να φωτογραφί­σω τον τάφο ενός στρατιώτη. Αλλά τελικά δεν το έκανα. Θα έδινα μεγάλη πίκρα στους δικούς του γιατί φαινόταν το όνομά του.

Κ αλύψ ατε μόνο τ ις επ ιχειρήσ εις το υ Σ τρ α ­το ύ ;

Οχι, βέβαια. Και της Αεροπορίας. Είχα κά­που 165 πολεμικές ώρες πτήσης. Είχα πε- τάξει και σε νυκτερινή πτήση, σε μια απο­στολή βομβαρδισμού εχθρικών θέσεων. Μέσα στη νύχτα έβλεπα τα βλήματα από τα αντιαεροπορικά να σκάνε στον αέρα γύρω από το αεροπλάνο. Θα σας πω κι ένα νόστιμο. Πήγαινα με έναν πιλότο και κά­ποιος συνάδελφός του θιγόταν που δεν πετούσα και μαζί του. Οπότε είχα πετάξει σχεδόν με όλους, ως παρατηρητής. Με Harvard, με Dakota. Οι αεροπόροι με πείρα­ζαν. Μου έλεγαν: «Θέλεις να έρθεις να δεις πώς είναι το μέτωπο; Το αντέχεις;».

Με μνημονεύει και ο Ηλίας Καρταλα- μάκης στο δίτομο έργο του για τη δράση της Πολεμικής Αεροπορίας στον Εμφύλιο. Αναφέρει την περίπτωση εκείνη που πε- τούσαμε μαζί με Harvard στις Αρένες του Γράμμου. Σε όλη τη διαδρομή, ενώ ψάχνα­με για τους αντάρτες, τραγουδούσε το «Συννεφιασμένη Κυριακή». Αφού γυρίσα­με τον ρώτησα πώς είναι δυνατόν να τρα­γουδάει κανείς όταν ξέρει ότι βρίσκεται πάνω από εχθρική περιοχή και ότι μπορεί

Ο Γ ιώργος Καράγιωργας μετά από πτήση με HelldiverTO 1949, κατά την τελευταία φάση των επιχειρήσεων του ελληνικού Εμφυλίου.

Μια ακόμα φωτογραφία του Γιώργου Καράγιωργα

από τη θέση του παρατηρητή σε Harvard.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ανά πάσα στιγμή να συμβεί κάτι άσχημο. Και, ξέρετε, οι αντάρτες τους είχαν άχτι τους αεροπόρους, άμα τους έπιαναν ζω­ντανούς τους εκτελούσαν κατά τρόπο σα- διστικό. Ο Καρταλαμάκης, ωραίος, γενναί­ος πιλότος, μού απάντησε ότι μέχρι να ε- μπλακεί στη μάχη κανείς θέλει να απασχο­λεί το μυαλό του. Το τραγούδι διώχνει τον φόβο.

Τι θ υ μ ά σ τε πιο έντονα από τ ις επ ιχειρ ή ­σ εις μ ε την Αεροπορία;

Θυμάμαι αυτό που μου συνέβη τον Ιανουά­ριο του 1949. Πήγα στο Καρπενήσι για να μου δείξουν το πτώμα του Αμερικανού σμηνάρχου Λες Εντνερ που είχαν εκτελέ- σει οι αντάρτες. Συνόδευε τον σμηναγό Τσούκα σε πτήση με Harvard, πάνω από το Καρπενήσι. Τους χτύπησαν με αντιαερο­πορικά και υποχρεώθηκαν σε αναγκαστική προσγείωση. Λένε ότι όταν κυκλώθηκαν ο Τσούκας έβγαλε το περίστροφό του και αυτοκτόνησε. Καμιά βδομάδα μετά ο Στρατός μπήκε στο Καρπενήσι κι εντόπισε τα πτώματά τους. Από το πτώμα του Τσού­κα έλειπε το μισό πρόσωπο και είχε κακώ­σεις σε διάφορα σημεία του σώματός του. Τον Αμερικανό τον βρήκαν κατακρεουργη- μένο, δεμένο πάνω σε μια μηλιά. Οταν πή­γα εγώ να τον δω τον είχαν μεταφέρει σε μια εκκλησιά. Είχε νυκτώσει όταν πλησίαζα και άκουσα να μου φωνάζουν «Αλτ!» και α­μέσως μετά τον ήχο που κάνει το όπλο ό­ταν οπλίζει. Είπα ότι είμαι δημοσιογράφος. Μου είπαν να πλησιάσω κτυπώντας συνε­χώς παλαμάκια. Φοβούνταν μήπως κρα­τούσα χειροβομβίδα. Την επομένη με οδή­γησαν στο πτώμα. Ηταν τρομακτικό. Τον είχαν ευνουχίσει τον άνθρωπο.

Η επ όμενή σας απ οσ τολή ως π ολεμικού α ντα π οκριτή πού ήταν και π ό τε;

Ηταν στην Κορέα, το 1951, έξι μήνες μετά από το ξέσπασμα του πολέμου. Πρώτος πολεμικός ανταποκριστής στην Κορέα πή­γε ο Γεράσιμος Τσιγάντες για την αγγλική εφημερίδα "Observer", ο οποίος μάλιστα συνελήφθη από τους Κινέζους. Δεκαεννιά δημοσιογράφοι σκοτώθηκαν σε εκείνον τον πόλεμο.

Από την Ελλάδα πήγαμε εγώ (πάλι για το «Εθνος»), ο Κώστας Τριανταφυλλίδης της «Ακροπόλεως» (ο οποίος ήταν περισ­σότερο προσκολλημένος στο 13ο Σμή­νος), ο Νίκος Καπιτσόγλου και ο Κίμων Σκορδίλης του Ραδιοφωνικού Σταθμού Αθηνών. Ο Σκορδίλης, ωραίος τύπος, φί­λος μου καλός, γνώρισε μια Αμερικανίδα γιατρό την ερωτεύτηκε και πήγε να ζήσει στην Αμερική για πάντα. Στην Καλιφόρνια. Μάλιστα το 1954 έγραψε κι ένα βιβλίο για τη δράση του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος στην Κορέα, λίγο καιρό αφού εί­χα τελειώσει εγώ το δικό μου βιβλίο με τις εμπειρίες μου από τη λεγάμενη «Χώρα της πρωινής γαλήνης».

Τι κα τα σ τά σ εις α ντιμ ετω π ίσ α τε στην Κ ο ­ρ έα ;

Κοιτάξτε, η Κορέα ήταν τελείως διαφορε­τική από τις επιχειρήσεις του Εμφυλίου. Πέρα από τη μεγάλη κλίμακα των στρα­τιωτικών επιχειρήσεων, ήταν τακτικός πό­λεμος. Υπήρχε μέτωπο, μετόπισθεν κλπ. Δεν είχε ανταρτοπόλεμο εκεί, πέρα φυσι­κά από μεμονωμένες επιχειρήσεις στα βουνά της Κορέας. Νομίζω μάλιστα ότι στην αρχή, όταν πρωτοέφθασε το Τάγμα

στην Κορέα, ανέλαβε την εκκαθάριση Βο- ρειοκορεατών ανταρτών, ακριβώς επειδή οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες των πρώ­των αποστολών είχαν την εμπειρία του δι­κού μας ανταρτοπολέμου. Αυτή η τόσο πολύτιμη εμπειρία των δικών μας μαχη­τών τούς βοήθησε πολύ στις επιχειρήσεις της Κορέας γενικά, ειδικά στις νυχτερι­νές επιχειρήσεις που οι Αμερικανοί υστε­ρούσαν κάπως. Από τη δική μου πλευρά στην Κορέα προσπάθησα να εφαρμόσω την τακτική του Ερνι Πάιλ, του μεγάλου Αμερικανού πολεμικού ανταποκριτή του Β 1 Παγκοσμίου Πολέμου, που σκοτώθηκε στην Οκινάουα το 1945. Ο Πάιλ ήταν ένας θρύλος για μένα και είχα διαβάσει όλα του τα κείμενα από τα πεδία των μαχών της Ευρώπης αλλά και του Ειρηνικού. Εχω όμως πολύ επηρεαστεί και από τον Χέμιν- γουεϊ, ο οποίος, εκτός από συγγραφέας, έδρασε και ως πολεμικός ανταποκριτής στην απόβαση της Νορμανδίας. Τι έκανε λοιπόν ο Ερνι Πάιλ; Ηταν πάντα κοντά στον απλό φαντάρο. Δεν τον ενδιέφεραν οι στρατηγοί και οι συνταγματάρχες. Τον ενδιέφερε η καθημερινή εμπειρία του α­πλού στρατιώτη. Γι' αυτό και έγραφε πά­ντα τα ονόματά τους όταν έστελνε τις α­νταποκρίσεις του. Εβαζε τα ονόματά τους και στις λεζάντες των φωτογραφιών που έπαιρνε για να μαθαίνουν οι οικογένειές τους πίσω στην Αμερική ότι το παιδί τους ήταν καλά. Γι' αυτό και τον λάτρευαν οι α­πλοί φαντάροι. Μέχρι και πρόχειρο μνη­μείο του έστησαν στο σημείο όπου τον σκότωσε ο ελεύθερος σκοπευτής στην Οκινάουα. «Χάσαμε έναν φίλο», έγραφαν στην πινακίδα. Το παράδειγμα του Ερνι Πάιλ ακολούθησα κι εγώ στην Κορέα. Εκτός από τις ανταποκρίσεις έστελνα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

«Περιμένοντας την επί&εσι» Ανταπόκριση του Γιώργου Καράγιωργα από την Κορέα “Ε&νος", 1951

Φθάνω στην διοίκησι του Τάγματος στις 10 τη νύχτα. Κατά τη Δύσι μόλις που φέγγει το τελευταίο φως της ημέρας... Μπροστά απ’ τη σκηνή του διοικητού απλώνεται μια κοιλάδα που τη διασχίζει ένας καρρόδρο- μος που ξεδιπλώνεται κατ’ ευθείαν δίπλα από τη σιδηροδρομική γραμμή. Δεξόζερβα η κοιλάδα είναι σπαρμένη με ρύζι κι έχει πλημμυρίσει από στεκούμενα πράσινα νε­ρά. Δεξιά υψώνονται λόφοι. Αριστερά, άλλα υψώματα κλείνουν τον ουρανό. Και πίσω μας προστατεύουν τα χωματόβουνα της Κορέας. Με το πρώτο σκοτάδι απ’ τα θολω­μένα αυτά νεροτόπια σηκώνονται σύννεφα κουνούπια που έρχονται μ' ορμή και πέ­φτουν τυφλωμένα πάνω στα μάτια, μπαί­νουν στ’ αυτιά, εισχωρούν στ’ ανοιχτά που­κάμισα. Οι στρατιώτες ξεδιπλώνουν τις ειδι­κές κουνουπιέρες, τις απλώνουν πάνω στα κράνη και σκεπάζουν το πρόσωπό τους. Ο καθένας μαζεύεται, όπως μπορεί, στο χα­ράκωμα για να ξεκλέψει ύπνο λίγων ωρών. Οι ολμισταί, δίπλα απ' τα στοιχεία τους, ά­νοιξαν στρογγυλές τρύπες και χώθηκαν κι εκείνοι μέσα. Ο αξιωματικός που με φιλοξε­νεί με συμβουλεύει να κοιμηθώ, επειδή τα μεσάνυχτα θ ’ αρχίση - όπως συμβαίνει πά­ντα - η επίθεσις και θα ξενυχτήσουμε.

Ανηφορίζω την πλαγιά του λόφου. Πα­ντού οι στρατιώτες άνοιξαν λάκκους. Πάνω από κάθε σκάψιμο έχουν απλώσει τ ’ αντί­σκηνο και στο αντίσκηνο επάνω έχουν ρίξει κλαδιά. Δεν ακούγονται φωνές. Ολοι συνεν­

νοούνται ψιθυριστά. Οχι από φόβο. Από σε­βασμό για τη μάχη που θ ’ αρχίση, για την μεγαλειώδη στιγμή της αναμετρήσεως με τον θάνατο. Οι στρατιώτες είναι φορτωμέ­νοι με την εξάρτυσί τους, φορούν κράνη, έ­χουν ζωστή τους ιμάντες, κρέμασαν τις χει­ροβομβίδες και με τα όπλα στα χέρια προ­σμένουν την επίθεσι.

Δεξιά είν' απλωμένος ο πρώτος λόχος. Στο κέντρον ο δεύτερος. Κι' αριστερά ο τρίτος.

... Εξαφνα, την εφιαλτική σιωπή διακό­πτει μακρινή βροντή. Οι πλαγιασμένοι πο- λεμισταί ανακάθονται. Τα εξησκημένα αυ­τιά υπολογίζουν στο δευτερόλεπτο τη ση­μασία της βροντής. Ενα βούισμα σκίζει τον υγρόν αέρα κι αμέσως μετά πνιχτή, ξερή έ- κρηξις.

«Ολμος», ψιθυρίζουν τα χείλη. ΚΓ όλοι ξαναπέφτουν στα χαρακώματα... Οι οβίδες σκάζουν με τη χαρακτηριστική μεταλλική και κάπως μακρόσυρτη έκρηξί τους... Από δεξιά ακούγεται καταιγισμός πυρός. Σε τρία λεπτά κι ο τρίτος λόχος εμπλέκεται στον αγώνα και σχεδόν ταυτόχρονα και ο δεύτερος. Κυριαρχεί σκοτάδι πυκνό. Είναι η πιο σκοτεινή, η πιο μαύρη νύχτα που έζη- σα. Είναι αδύνατον να διακρίνης δύο μέτρα μπροστά σου, μολονότι ο λόφος απέναντι με τον κόκκινο θύσσανο των οβίδων που ε- κρήγυνται θα έπρεπε να σπάζη τη μαυρί- λα... Μα την ίδια στιγμή οι Αμερικανοί από πίσω έστειλαν ψηλά στον ουρανό δύο ισχυ­

ρές δέσμες προβολέων... Αναζήτησαν η μια την άλλη αργά-αργά και συναντήθηκαν πά­νω απ’ το πολύβουο πεδίο της μάχης. Τα σκοτάδια έσπασαν μονομιάς. Απ’ τους τε­χνητούς αυτούς γαλαξίες διαχύνετσι γλαυ­κό φως που μας χαρίζει την πολυπόθητη ο­ρατότητα κι έδιωξε τον εφιάλτη του πηχτού σκοταδιού, που επίεζε τα στήθη. Το αχολόι της μάχης δυναμώνει. Η αλαλαγή των μαχο- μένων ενώνεται με τον κρότο των βλημά­των, με τη φλυαρία των ριπών... Φεύγουν τα βλήματα απ’ τις κάννες των όλμων, πετιού- νται ψηλά, διαγράφουν αόρατο ημικύκλιο κι ανάβουν μπουρλότο στους Κινέζους που διεισέδυσαν... Και σαν να μη φθάνη αυτό, μέσα στη δάντειο αυτή νύχτα ένα αμερικα­νικό αεροπλάνο εφοδιασμένο με μεγάφωνα πετά πάνω από τους Κινέζους και τους κα- λεί στη γλώσσα τους να παραδοθούν. Δεν είναι φωνή ό,τι ακούγεται. Είναι θρηνολό- για, είναι κλαυθμός, είναι μακρόσυρτο ένρι­νο κλαψούρισμα που φέρνει ανατριχίλες... Κι απότομα το κάθε τι σταματά. Νεκρική γαλήνη κυριαρχεί μονομιάς. Απ’ την Ανατο­λή χαράχτηκε η αυγή. Οι προβολείς σβήσαν τα φώτα τους. Μονάχα οι βάτραχοι απ’ τους ορυζώνες εξακολουθούσαν την απίθανη συναυλία τους. Ασυγκίνητοι, ατρόμητοι, α­παθείς, συνέχιζαν το ασταμάτητο τους «κουά-κουά», που είναι η νυχτερινή φωνή της Κορέας.

στην Ελλάδα και τις φωτογραφίες των στρατιωτών. Στη λεζάντα έγραφα τα ονό- ματά τους, για να τους δούνε οι δικοί

44 τους. Είχα Θάλει μέσα στον φάκελο και mm φωτογραφίες των ελαφρά τραυματισμέ­

νων που νοσηλεύονταν. Οι γονείς τους ή­ξεραν ότι το παιδί τους ήταν τραυματι­σμένο από τις λίστες των απωλειών που έ­δινε στη δημοσιότητα το Υπουργείο Εθνι­κής Αμύνης. Εγώ το έκανα για να δούνε στην Ελλάδα ότι το παιδί τους ήταν καλά. Μόνο που, δυστυχώς, αργότερα ανακάλυ­ψα ότι οι υπεύθυνοι της εφημερίδας κρα­τούσαν το κείμενο και άφηναν απ' έξω τις φωτογραφίες με τις λεζάντες. Είχα στενο­χωρηθεί πολύ τότε.

Σ τέ λ ν α τε κάθε μ έρ α ανταπ οκρίσεις από την Κ ορέα;

Ανταποκρίσεις από την Κορέα δεν έστελ­να κάθε μέρα, εκτός 6έ6αια από τις περι­πτώσεις εκείνες που ξεσπούσε κάποια μεγάλη μάχη. Τότε ο πολεμικός ανταπο­κριτής είχε τη δυνατότητα να στείλει τη­λεγράφημα από την πρώτη γραμμή και οι Αμερικανοί χρέωναν την εφημερίδα. ΓΓ αυτό και από την εφημερίδα μού είχαν δώσει την οδηγία να 6άζω μόνο τα επώνυ­μα των ανθρώπων που ανέφερα για να μην ανεβαίνει η χρέωση. Τότε τους σκά­

ρωσα κάτι. Οταν ανακάλυψα ότι δεν συ- μπεριέλαβαν τις φωτογραφίες και τα ονό­ματα των στρατιωτών, για τιμωρία έγρα­φα ολόκληρα τα ονόματα για να πληρώνει η εφημερίδα παραπάνω. Ηταν η μικρή μου εκδίκηση. Στέλναμε ανταποκρίσεις και από το αρχηγείο στο Τόκιο. Πηγαίνα­με στο περίφημο "Correspondents Club". Εκεί μας επισκέπτονταν αστέρες του Χό- λιγουντ, η Τζένιφερ Τζόουνς, ο Ντάνι Κέι και άλλοι. Ωραία ζωή. Εκεί είχαμε και τα τυχερά μας, σαν νέα παιδιά που ήμαστε...

Εχουμε δ ιαβ άσ ει ό τ ι στην Κ ορέα κά νατε και άλμα μ ε α λ εξ ίπ τω το ...

Ναι, από ελικόπτερο μάλιστα. Είχα ζητή­σει την άδεια από την αμερικανική διοί­κηση, να πέσω σε προωθημένες γραμμές των Αμερικανών, και το κατάφερα. Ηταν το αποτέλεσμα ενός δικού μου, προσωπι­κού πείσματος. Βλέπετε οι Ελληνες στρατιώτες με είχαν προκαλέσει ότι όταν έρχονταν τα δύσκολα εγώ την έκανα για τα μετόπισθεν. Τους είχα απαντήσει τότε ότι εγώ δεν κρατάω τουφέκι αλλά πένα. Να αμυνθώ με την πένα; Αλλά αυτό με πείσμωσε. Και το άλμα με το αλεξίπτωτο έκανε τον γύρο του ελληνικού Τάγματος; Ηθελα να αποδείξω ότι ο Γιώργος Καρά- γιωργας δεν είναι δειλός.

Τι άλλο θ υ μ ά σ τε από τη δράση το υ Τάγμα­το ς σ την Κ ορέα;

Θυμάμαι μια φορά ο αντισυνταγματάρχης Αρμπούζης, ο τότε διοικητής του ελληνι­κού Τάγματος, με παρακάλεσε να επισκε- φθώ τους φαντάρους και να μιλήσω μαζί τους. Μού είπε να βγάλω τη στολή μου και να φορέσω πολιτικά. Φόρεσα λοιπόν ένα χαβανέζικο πουκάμισο και πήγα. Το σκε­πτικό ήταν το εξής: όταν οι φαντάροι έ ­βλεπαν έναν δημοσιογράφο να τριγυρνά στις θέσεις τους, ένιωθαν πιο ασφαλείς. Πίστευαν ότι δεν θα τους επισκεπτόμουν αν τα πράγματα ήταν πολύ επικίνδυνα. Κοιμήθηκα στο αμπρί εκείνο το βράδυ. Την άλλη μέρα, όταν έφυγα κι επέστρεψα στην αμερικανική μονάδα, ολόκληρη η πε­ριοχή εβάλετο από το κινεζικό πυροβολι­κό. Σκοτώθηκαν καμιά δεκαριά Αμερικα­νοί στρατιώτες.

Οι Ελληνες φαντάροι ήξεραν πολύ κα­λά να σκάβουν χαρακώματα, να οργανώ­νουν τις αμυντικές τους θέσεις, με το που αναλάμβαναν δράση σε κάποια τοποθε­σία. Οσο παράξενο κι αν ακούγεται σήμε­ρα, οι Αμερικανοί δεν ήταν ιδιαίτερα επι­μελείς σε αυτόν τον τομέα. Γι1 αυτό και εί­χαν πολλές απώλειες. Μια φορά, θυμάμαι, σκάψανε οι δικοί μας τα χαρακώματά τους και ξαφνικά πήραν διαταγή να μετακινη-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

θούν πάλι. Ηρθαν οι Αμερικανοί και τα βρήκαν όλα έτοιμα. Γκρίνια τότε οι δικοί μας... «Σκαφτιάδες είμαστε;», έλεγαν.

Π τή σ εις μ ε το 13ο Σμήνος κ ά να τε;

Φυσικά. Τον Μάιο του 1951 δοκίμασα την τύχη μου. Είχα παραλείψει να επιβεβαιώ­σω τη θέση μου στη λίστα επιβατών μιας πτήσης και οι Αμερικανοί δεν μου επέτρε­ψαν να πετάξω. Αυτό με έσωσε. Αν με ά­φηναν, θα πετούσα με τη Dakota του υπο- σμηναγού Βάμβουκα. Τρομερός πολεμι­στής από την εποχή του Εμφυλίου. Είχε τραυματιστεί και τού είχε δοθεί η ευκαι­ρία να βγει σε πολεμική διαθεσιμότητα.Αλλά εκείνος αρνήθηκε και μετά έκανε αί­τηση να πάει στην Κορέα. Εκείνη τη μέρα, λοιπόν, η Dakota του Βάμβουκα καρφώθη­κε σε μια πλαγιά. Σκοτώθηκαν όλοι. Ηταν το πρώτο ατύχημα του Σμήνους και όλοι ήταν συγκλονισμένοι. Οι πρώτες απώλει­ες. Θυμάμαι τον σμηναγό Σουφρίλα, έναν κοντό αλλά νευρώδη άνθρωπο, να κάνει νυκτερινές πτήσεις πάνω από εχθρικές περιοχές. Επειδή είχε μικρό ανάστημα έ­λεγε: «Τα σπάνια αρώματα χρειάζονται μι­κρά μπουκάλι». Ηταν γενναίος αεροπό- Στα χαρακώματα της πρώτης γραμμής. Ο Γιώργος Καράγιωργας κοντά στους μαχητές του ρος, βετεράνος της Μέσης Ανατολής και ελληνικού Τάγματος. του Εμφυλίου.

Πώς α ντιμετώ π ιζαν οι Α μερ ικα νο ί τους Ελληνες αερο π όρους;

Οι Αμερικανοί τους είχαν τρελάνει τους πιλότους μας. Κάθε μέρα και κάθε νύχτα πετούσαν κάτω από άθλιες καιρικές συν­θήκες και σε αεροδρόμια επίσης άθλια, πρόχειρα. Ωστόσο οι Αμερικανοί οργάνω­ναν τα πάντα από το μηδέν. Ενα χωράφι στο μετέτρεπαν σε αεροδρόμιο σε χρόνο ρεκόρ.

Τί κίνδυνοι υπήρχαν στα α ερο δ ρ ό μ ια όπου σ τά θ μ ευ ε το 13ο Σμήνο ς;

Να σας πω. Θυμάμαι ότι μια εποχή το Σμή­νος στάθμευε στο αεροδρόμιο Κίμπο.Εκεί ήταν δύσκολα τα πράγματα, άγριες οι συνθήκες διαβίωσης, ειδικά τον χειμώνα.Σχεδόν κάθε βράδυ έκανε επιθέσεις ένα μικρό βορειοκορεατικό αεροπλάνο που έ­ριχνε μικρές βόμβες. Οι Κινέζοι απειλού­σαν ότι θα έσβηναν το Κίμπο από τον χάρ­τη. Κάθε τόσο είχε κόκκινο συναγερμό. Δί­πλα στις σκηνές είχαμε ορύγματα. Μπαί­ναμε αμέσως μέσα και περιμέναμε να πε- ράσει. Τα νεύρα τεντωμένα τότε, ως εκεί που δεν παίρνει. Ωσπου μια μέρα οι Αμερι­κανοί το έριξαν το αεροπλάνο και τελείω­σε και αυτό.

Ο Γιώργος Καράγιωργας στην Κορέα. Στον αριστερό του ώμο διακρίνεται

το σήμα του πολεμικού ανταποκριτή των δυνάμεων των Ηνωμένων Εθνών.

Σ υ ν α ν τή σ α τε π ο τέ κάποιον υψ ηλόβαθμο Α μερικανό αξιω ματικό σ την Κ ορέα;

Ναι. Θυμάμαι μια φορά στο αρχηγείο στο Τόκιο πανηγύριζαν οι Αμερικανοί ότι ο πό­λεμος θα τελείωνε. Πίστευαν ότι οι συνο­μιλίες θα οδηγούσαν πολύ σύντομα στην

ανακωχή. Εγραψα τότε ένα άρθρο στο «Εθνος» στο οποίο ανέφερα ότι οι Βορει- οκορεάτες και οι Κινέζοι ήθελαν απλώς να κερδίσουν χρόνο μέχρι την επόμενη με­γάλη επίθεση για τον χειμώνα. Με κάλε- σαν τότε οι Αμερικανοί στο αρχηγείο. Μου μίλησε ο ίδιος ο στρατηγός Ρίτζγουεϊ. Μου

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α ΕΟ Ι ΘΑΝΑΤΟΥ ΠΛΑΝΑΤΑΙ ΕΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΑ Ι ΚΕΦΑΛΑΣ ΤΩΝ ΕΑΑΗΝΩΝ

Δευτέρα, 12Σεπτεμβρίου 1955. Πρωτοσέλιδο του «Ε9νους»με ανταπόκριση του Γιώργου Καράγιωργα από την Κωνσταντινούπολη, λίγες ημέρες ύστερα από τους τουρκικούς βανδαλισμούς στην ελληνική συνοικία της πόλης.

46

Κορέα, 1951. Ο Γιώργος Καράγιωργας, απεσταλμένος της εφημερίδας Έθνος" στον κορεατικό πόλεμο, σε ώρα ανάπαυλας. Πίσω του διακρίνεται ο διάδρομος του αεροδρομίου Κίμπο, όπου στάθμευε επί αρκετό διάστημα το ελληνικό 13ο Σμήνος.

είπε: «Στο όνομα των νεκρών του πολέ­μου, πες μου ποιος σου έδωσε αυτή την πληροφορία». Του εξήγησα ότι μου το υ­παγόρευσε η εμπειρία μου από τον Γράμ­μο και το Βίτσι. Και του λέω: «Αυτό σας ε ­νόχλησε και δεν σας πείραξε που η Λέσχη των Ανταποκριτών βρίσκεται δίπλα στη σο­βιετική πρεσβεία στην Ιαπωνία;». Ο Ρί- τζγουεϊ τα έχασε. Δεν το ήξερε και διέτα­ξε αμέσως έρευνες. Είναι αφελείς οι Αμε­ρικανοί. Το πιστεύω αυτό. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα που δεν θα ξεχάσω από την Κορέα: ο εξαθλιωμένος άμαχος πληθυ­σμός. Σε μια περίπτωση, θυμάμαι, καθώς περνούσαμε μέσα από τα φτωχόσπιτα της

Ιντσόν μαζί με τα παιδιά του Τάγματος, α- κούσαμε ένα παιδί να κλαίει. Μπήκε πρώ­τος μέσα σε ένα σπίτι ο αρχινοσοκόμος. Είδαμε τότε έναν γέρο κρεμασμένο. Το τρομερό είναι ότι ήταν τόσο χαμηλοτάβα­νο το σπίτι που είχε κρεμαστεί γονατιστός! Στα πόδια του έκλαιγαν δύο μικρά παιδιά. Ολόκληρη η οικογένειά τους είχε πεθάνει από την πείνα. Οι φαντάροι μας τα φρόντι­σαν και τους έδωσαν καραμέλες. Είχα τρα­βήξει και μια φωτογραφία του κρεμασμέ­νου γέρου αλλά την έχασα. Εχω χάσει διά­φορα πολύτιμα αντικείμενα στη ζωή μου, για την απώλεια αυτής της φωτογραφίας όμως πόνεσα πολύ.

Μ ε τά την επ ισ τροφ ή σας από τη ν Κ ορέα, π ό τε χ ρ ε ιά σ τη κ ε να ε ρ γ α σ τε ίτ ε και πάλι ως π ο λεμικός α ντα π οκριτή ς;

Θα έλεγα πως τον Σεπτέμβριο του 1955, ό­ταν πήγα να καλύψω τα γεγονότα της Κων­σταντινούπολης, τα λεγάμενα «Σεπτεμ­βριανά», κινδύνεψα περισσότερο απ’ ότι ως πολεμικός ανταποκριτής, με τη στενή έν­νοια του όρου. Βλέπετε στην Πόλη δεν ή­μουν ακριβώς πολεμικός ανταποκριτής, δεν συνόδευα κάποιο στρατιωτικό τμήμα, ήμουν μόνος μου. Αλλά αυτό είναι πιο επι­κίνδυνο. Είσαι εκτεθειμένος. Πήγα λοιπόν εκεί λίγες ημέρες μετά από τις καταστρο­φές και τις λεηλασίες. Τα πράγματα ήταν περίεργα. Οι Τούρκοι ήξεραν ότι είμαι Ελληνας και με παρακολουθούσαν. Κατά- φερα να επισκεφθώ το ελληνικό νεκροτα­φείο. Οι Τούρκοι είχαν βάλει φωτιά στο ο­στεοφυλάκιο και κάπνιζε ακόμα. Τα είχαν γκρεμίσει όλα και είχαν βεβηλώσει τα ελλη­νικά μνήματα. Πήγα εκεί προσποιούμενος τον Αμερικανό. Μιλούσα αγγλικά με αμερι­κάνικη προφορά. Είχα μαζί μου κι έναν φω­τογράφο του Πατριαρχείου, τον Δημήτρη Καλούμενο. Οι φωτογραφίες όμως απαγο­ρεύονταν. Είπα στον Καλούμενο να πηγαί­νει μπροστά από μένα. Εγώ ακολουθούσα πίσω του με τα χέρια στις τσέπες, σφυρίζο­ντας αδιάφορα. Ο Καλούμενος όμως είχε μέσα στο σακάκι του μια φωτογραφική μη­χανή και τραβούσε τους λεηλατημένους τάφους. Μόλις τελείωνε ένα φιλμ το άφηνε να πέσει κάτω κι εγώ έσκυβα μετά από λίγο, το μάζευα και το έκρυβα στην κάλτσα μου. Μάζεψα τέσσερα-πέντε φιλμ. Κάποια στιγ­μή είδαμε από μακριά έναν Τούρκο αστυνο­μικό. Φώναξε στον Καλούμενο να πλησιά­σει. Ο Καλούμενος μου έδωσε τη μηχανή χωρίς να μας δει αυτός και εγώ την πήρα κι έφυγα. Εκείνον όμως τον συνέλαβαν. Βρή­κα τον παπά του νεκροταφείου και του είπα τι συνέβη και ότι θα έπρεπε να ειδοποιήσει το Πατριαρχείο. Πήγα τις φωτογραφίες σε κάποιους Ελληνες για να τις εμφανίσουν. Στο ξενοδοχείο όπου έμενα πήγα να πλη­ρώσω αλλά άφησα στο δωμάτιο μερικά ρού­χα για να μην καταλάβουν ότι έφευγα για τα καλά. Αλλαξα πουκάμισο και κόλλησα όλες τις φωτογραφίες πάνω στο σώμα μου, μέσα από το πουκάμισο. Μου ήταν πολύ δύσκολο να κουνηθώ. Μετά, γραμμή για το αεροδρό­μιο. Ηρθε και ο πρόξενος μαζί μου, μου έ­δωσε να κρατώ μια τσάντα και ένα εισιτήριο με την Air France. Μπαίνω στο αεροπλάνο και αμέσως φωνάζω την αεροσυνοδό. Τη ρωτάω σε πόση ώρα θα έχουμε φτάσει στο μέσο της διαδρομής για την Ελλάδα. Αν το αεροπλάνο χαλούσε πριν από το μέσο της διαδρομής θα επέστρεφε στην Τουρκία. Αν πάθαινε κάποια βλάβη μετά θα πήγαινε στην Ελλάδα, οπότε δεν υπήρχε κανένας λόγος να κρύβω τις φωτογραφίες. Η αερο­συνοδός δεν καταλάβαινε και της ζήτησα να δω τον κυβερνήτη. Οταν ενημερώθηκα ότι βρισκόμασταν στο μέσο της διαδρομής της είπα ψέματα ότι είμαι πρώην αεροπό-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

"Οι άνδρες του 13ου Σμήνους" Από το βιβλίο του Γ. Καράγιωργα «Οι Ελληνες στην Κορέα»

Τις πρώτες κρίσεις για τους Ελληνας πι­λότους άκουσα ένα βράδυ στο C orrespodents Club απ’ τον Αμερικανό κι­νηματογραφιστή Τσάρλυ Ντεσόρια, που εί­χε αποκλεισθή με τους πεζοναύτες στη Χα- γκαρού (σ.σ. τον Δεκέμβριο του 1950):

«...Βρισκόμαστε αποκλεισμένοι. Τριγύ­ρω μάς είχαν κυκλώσει οι Κινέζοι. Η θέσις μας ήταν, μα την αλήθεια, κακή. Κι ο κατα­ραμένος καιρός δεν επέτρεπε σε αεροπλά­να να πλησιάσουν. Εξαφνα είδαμε, ξυστά στο βουνό, ένα αεροπλάνο. Ή πέφτει, σκέ- φθηκα, ή αυτός πούρχεται είνε τρελλός. Για μια στιγμή λησμονήσαμε τη δύσκολη

θέσι μας. Διάδρομος δεν υπήρχε στον ανώ­μαλο τόπο. Κατάπληκτοι παρατηρούσαμε το αεροπλάνο να χαμηλώνη. Ετοίμασα τις μηχανές μου για να φωτογραφίσω τον τρελ- λό που θα τσακιζότανε. Ο πιλότος δεν τη­ρούσε κανέναν απ’ τους κανονισμούς. Ηρθε δεξιά, έστριψε αριστερά, κ’ ύστε­ρα...».

Χτυπά ο Ντεσόρια τις χοντρές του πα­λάμες πάνω στο στρογγυλό τραπέζι και κά­νει τα ποτήρια να χοροπηδούν.

« ...Κ ’ ύστερα, μπαμ, κόλλησε κάτω, έ­μεινε ακίνητο, σα νάταν ελικόπτερο. Τρέξα- με όλοι στο «Ντακόττα». Οι αεροπόροι που

βγήκαν φορούσαν περίεργες στολές.- Τι είνε; Αναρωτιόμαστε... Δε φαίνο­

νται ούτε Γάλλοι, ούτε Αγγλοι.- Ελληνες, μας απάντησαν ξερά. Φορ­

τώστε γρήγορα τους τραυματίες, γιατί έ­χουμε να κάνουμε πολλά δρομολόγια.

Γύρω στο σκάφος πέφταν όλμοι. Φορ­τώσαμε τους τραυματίες, είκοσι περισσότε­ρους απ’ ότι έπρεπε. Μερικοί πεζοναύτες δάκρυσαν. Δεν πιστεύαμε στα μάτια μας. Αυτοί, χωρίς να δείξουν συγκίνησι, έβαλαν μπρος και απογειώθηκαν ανάμεσα απ’ τα βλήματα, πούσκαζαν στον καρρόδρομο που τον μεταχειρίστηκαν γΓ αεροδρόμιο».

ρος. Τότε δεν είχαμε αεροπειρατείες και τα πράγματα ήταν πιο χαλαρά. Πήγα μέσα στο πιλοτήριο και τους εξήγησα πώς έχει η κα­τάσταση. Οταν ξεκούμπωσα το πουκάμισό μου και ο Γάλλος πιλότος είδε τις φωτογρα­φίες, είπε έντρομος: «Θεέ μου!». Ευτυχώς όλα πήγαν καλά, φτάσαμε στην Ελλάδα και την επομένη οι φωτογραφίες δημοσιεύτη­καν.

Π οιους άλλους π ολέμους έ χ ε τ ε καλύψ ει;

Μια άλλη μεγάλη μου εμπειρία ήταν η κά­λυψη των ταραχών στο Κονγκό το 1960. Εί­χα στείλει από τη Μπραζα6ίλ και μια αντα­πόκριση στο «Εθνος» με τίτλο: «Θα γίνει το Κονγκό νέα Κορέα;». Ημουν στη Μπρα- ζαβίλ και θυμάμαι ότι όλοι σχεδόν οι Ελλη­νες που ζούσαν εκεί κόντευαν να κατα- στραφούν. Δεν ήθελαν όμως να φύγουν. Ηταν 5.000 Ελληνες εκεί. Θυμάμαι πόσο περισσότερο πολιτισμένο ήταν το Γαλλικό Κονγκό από το Βελγικό. Οι Γάλλοι είχαν γί­νει ένα με τους Αφρικανούς, ενώ οι Βέλγοι τούς είχαν σε απόσταση και τους κακομε­ταχειρίζονταν. Ηταν ψηλομύτες οι Βέλγοι. Γι’ αυτό και όταν οι μαύροι επαναστάτη­σαν, ήταν πολύ σκληροί και αυτοί με τους Βέλγους. Εγιναν πολλές ακρότητες τότε. Ο άλλος πόλεμος που κάλυψα ήταν το 1967, ο Πόλεμος των "Εξι Ημερών". Ο πιο σύντομος πόλεμος. Αλλά άγριος. Και μετά στη Βηρυτό. Το απίστευτο μακελειό. Ως α­πεσταλμένος των «Νέων» κάλυψα τα πρα­ξικοπήματα της Λατινικής Αμερικής. Αργεντινή και Χιλή. Και ήμουν στο πρώτο πλοίο για την Κύπρο το καλοκαίρι του 1974. Εκεί έζησα από κοντά το δράμα των Κυπρίων προσφύγων αλλά και των δικών μας στρατιωτών. Μια τραγωδία.

Υστερα από όλα α υ τά τα χρόνια πώς α ι­σ θ ά ν εσ τε για ό λες α υ τές τ ις εμ π ειρ ίες που ε ίχ α τε κοντά στα πεδία των μαχώ ν;

Κοιτάξτε, κάλυψα πολλούς πολέμους, ως απεσταλμένος διαφόρων εφημερίδων. Θα ήταν ψέμα να πω ότι δεν φοβήθηκα. Πόλε­μος είναι, φοβάσαι. Αλλά ήμαστε και μια

47Η ταυτότητα του Γιώργου Καράγιωργα ως πολεμικού ανταποκριτή, λίγο πριν αναχωρήσει για την Κορέα ως απεσταλμένος του «Εθνους».

γενιά που ήταν «ψημένη» στον πόλεμο. Δεν είναι όπως σήμερα. Ο πόλεμος ήταν μέσα στη ζωή μας. Αλλά την ώρα του κιν­δύνου πάντα πιστεύεις ότι το κακό δεν θα συμβεί σε σένα. Τώρα πια η έννοια του «πολεμικού ανταποκριτή» έχει χάσει το νόημά της. Γιατί τους έχουν περιορίσει οι στρατιωτικοί - αλλά και η τηλεόραση. Δεί­τε τι έγινε στο Ιράκ. Ουσιαστικά τι πληρο­φορίες μας μετέδιδαν τα παιδιά που ήταν εκεί; Απλώς επιβεβαίωναν αυτό που μας έδειχνε η τηλεόραση. Μετάδοση συναι­σθημάτων ήταν περισσότερο παρά μια ου­σιαστική είδηση. Δεν το λέω για να υποτι­μήσω αυτά τα παιδιά, προς Θεού. Δεν εί­ναι δικό τους σφάλμα κι εξάλλου και εκεί που ήταν, στο ξενοδοχείο, η ζωή τους βρι­σκόταν σε απειλή. Απλώς κάποτε πόλεμος σήμαινε να έχεις δύο παρατάξεις. Να πη­γαίνεις στην πρώτη γραμμή και να μην ξέ­ρεις αν θα ξαναγυρίσεις. Σήμερα πόλεμος είναι να πετάς πυραύλους και βόμβες, να

ισοπεδώνεις τα πάντα και ύστερα να δί­νεις ένα δελτίο Τύπου στους δημοσιογρά­φους. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με όσα ζήσαμε εγώ και οι άλλοι ανταποκριτές της γενιάς μου. Είναι κάτι που απεχθάνονται και οι σύγχρονοι πολεμικοί ανταποκριτές.

ΣΗ Μ ΕΙΩ ΣΗΜια πρώτη, πιο σύντομη, μορφή της συνέντευξης του Γιώργου Καράγιωργα είχε δημοσιευτεί στο ένθετο περιοδικό «Επτά Ημέρες» της εφημερίδας «Καθημερινή» (6 Απριλίου 2003).

Λμ.ί«5ΐ«* ft;

. fE N IS C O N Ε Π ΙΤ Ε Λ Ε ΙΟ ν αοι-ΌΠΟΡΙΑΣ ___. ___

C lA W ^tH X ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΑΜΤΑΠΟΚΡΙΤΟΥ

/ ·ο ? Χ Λ Ζ ....~ Ρ & 2 £ Γ . X.O ..L·.

κ ^ 0 ο ε ω ς Λ % § ψ έ ζ - Λ Β ..Η ,ϋ .Μ .Μ .......κάτοικος ‘Α&ηνών ό δ ύ ς

ί ο · * -> i. τυγχάνει ώπεστσλ-

μένος τής έφηυερίδος - £ Θ J '1 -Ο .ί * · · *-ΔΡ>δ

,Μητρώου ‘t VWOCWC ΣϋνΤαΧΤΟν' s a t . , ...... :

- A ' • ” 4 C

\Jfms-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

48

ΕΚΎΑΚΎΟΣΕΚΑΟΣΙΣä i αθηνα ι k m im m πόλις

01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ AlAIOilOIJZO EPIIAIIÜIjnOXDPOYH ΤΗΝ ΚΥΡΙΑ'

IE U ΕΙίΕΓ"""η »"FTiilH I U Iw.*roAct a« dito-

’Από τής πρωίας σήμερον ή των ’Αθηνών, ή πρωτεύουσα του _ ληνισμοΰ, κατόπιν συμφωνίας των ά- VCmtr ervπελευθερωτικών Βρετονικών στρατευ- ϊωρή’ χ(,ν Κυριακ...^ ^0 σκοπός τής τκιρσμονης, εις! ιενΡ_

ΑΝΟΧΥΡΩΤΟΣ. μικρας αυτής δυνάμεως, είναι κα·'■-·-·τιχως ό στρατηγός Φέλμυ, διοι- θαρως έκβιαστικός. Καί τοΰτο διότι ό~'"κών στρατιωτικών Φέλμυ έτόνισεν δτι ή δύναμις αύτή θά

‘""rrt πρός προβή είς άνατινάξεις, είς'περίπτωσιν Α' "Ελληνες πατριώται έπιτεθουν - W n /τ ω ν γ ε ρ μ α ν ικ ώ ν

ωτικών

vO-V·’

Jyypai°V ι θή 01’"Τίρός

T|W Μ»*0'' tns■Πόλε“«

κ α τ ά τ< ^ , _

■10-1944 I στρατευμάτων.! Ή είσοδος των άπελευθερωτι >_ετανικών στρατευμάτων θά γίνη άμα

'Αθηνών I tu όλοκληρωτικη άποχωρήσει των γερ-

' Αθήνας I μανών.' * Α ί Ά Θ η ν α ι π α ν η γ υ ρ ίζ ο υ ν . Ή Έ λ -‘ Π'ν.>τεύουσα, μετά τρία καί f\-τήν κυανό λευκό ν.Ά γ-. 4να ^ “ ' \ ^ r S i V * al

* τιμήν νά σάς avu*»- ερμανικός Στρατός έκτί- ^ 6· ^ ρυξε τας Αθήνας πόλιν άνοχυρω- ΆνηρτήΘησαν έπίσης c•'»ν. 'Η άπομάκρυνσις τών Γερμανι- γΧικαί σημαίαι.—--πάτων άπό τ ή ν π ό λιν Ή μυαρά Γερμα νική σ ημα ία α έ τον ’-•«Ίΐλωτόν σταυρόν όπ εστάλη εκ τοΰ • *r>c Ά κροπ όλεω ς σήμε-

^ΓερμαννΚ0ςόΧιϊ0 ' ηολ1: . fcoua^1

ΓΕΩ ΡΓΙΟ Σ X. ΚΑΤΣΙΜ ΗΤΡΟΣΑντιστράτηγος ε.α.

Μ ε την αποχώρηση των γερμανικών κατοχικών

δυνάμεων από την Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944,

έ κ λ ε ισ ε άλλο ένα κεφ ά λα ιο ηρωισμού και $υσιώ ν στην

ιστορία της πατρίδας μας. Η κίνηση των μονάδων των

κατακτητώ ν προς τα σύνορα έγινε, σε γ εν ικ ές γραμμές,

ανεμπόδιστα. Παράλληλα προετοιμαζόταν στο

εξω τερ ικό και στο εσω τερ ικό η άφιξη της ε&ν ικής

κυβέρνησ ης και των ενόπλων δυνάμεων, για την

αποκατάσταση της ομαλότητας στη ζωή του τόπου.

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 1944

Δημοσίευμα εφημερίδας με το οποίο ο πληθυσμός ενημερώνεται για την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών.

Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

Ακρόπολη Αθηνών, 12 Οκτωβρίου 1944, ώρα 09.45.

Ενας Γερμανός στρατιώτης έχει μόλις παραλάβει τη σημαία που μέχρι πριν από λίγο μόλυνε τον

Ιερό Βράχο και αποχωρεί. Η πρωτεύουσα της Ελλάδας αναπνέει και πάλι ελεύθερα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αθήνα, Οκτώβριος 1944. Γερμανικό στρατιωτικό όχημα κινείται στην οδό Πανεπιστημίου. Στο μέγαρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης κυματίζει ήδη η γαλανόλευκη.

Κ ατά τον Β ’ΠΠ τα γερμανικά στρατεύματα στη Βαλκανική συγκροτούσαν, αρχικά, στο σύνολό τους, την Ε Ομάδα Στρατιών («Ε» Heeres Gruppe) υπό τον πτέραρχο Λερ με έ ­δρα τη Θεσσαλονίκη. Τον Αύγουστο του 1943, μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, πραγματοποιήθηκε αναδιάρθρωση του όλου κατοχικού μηχανισμού. Η Ε Ομάδα Στρατιών πε­

ριόρισε την έκταση της δικαιοδοσίας της στην Ελλάδα και στην υπό των Βουλγάρων κατεχό- μενη Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Ταυτόχρονα υπήχθη στη νεοϊδρυθείσα F Ομάδα Στρα­τιών στο Βελιγράδι, η οποία την αντικατέστησε στην (τακτική) διοίκηση όλου του βαλκανικού χώρου. Διοικητής της F Ομάδας Στρατιών ήταν ο στρατάρχης Μαξιμίλιαν φον Βάιχς, ο οποίος, στη θέση του πτεράρχου Λερ, ανέλαβε και το αξίωμα του Ανώτερου Διοικητή Νοτιοανατολής (Oberbefehlshaber Sudost).

Μέχρι τον Αύγουστο του 1944 ουδεμία απόφαση είχε ληφθεί σχετικά με την τροποποίηση της διάταξης των δυνάμεων της Ε Ομάδας Στρατιών και ως κυρία αποστολή του Ανώτερου Δι­οικητή Νοτιοανατολής παρέμεινε η διατήρηση της νοτιοανατολικής περιοχής των Βαλκανίων και ιδιαιτέρως της Ελλάδας διά της Ε Ομάδας Στρατιών.

Για την Ε Ομάδας Στρατιών ίσχυε η διαταγή του Χίτλερ, όπως ο εχθρός αποκρουσθεί αμέ­σως πλησίον της ακτής, η οποία αποτελούσε και τη διαταχθείσα κύρια γραμμή άμυνας. Προε­τοιμασίες για αγώνα στο εσωτερικό είχαν απαγορευθεί. Στο εσωτερικό έπρεπε να εξασφαλι- σθούν οι οδοί ανεφοδιασμού και προ παντός η σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών - Θεσσαλονί­κης και οι λιμένες Πειραιώς και Θεσσαλονίκης. Η συμμαχική πίστη της Ρουμανίας εθεωρείτο ακόμη ως ασφαλής, τη δε διαφαινομένη αποστασία της Βουλγαρίας ήλπιζαν τελικά να την κα- τανικήσουν.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στη Βαλκανική, εκλήθησαν στο γερμανι­κό γενικό στρατηγείο ο διοικητής Νοτιο­ανατολικής Ευρώπης, στρατάρχης φον Βάιχς, και ο διοικητής της Ε Ομάδας Στρατιών, πτέραρχος Λερ, για να εκθ έ ­σουν προσωπικά την κατάσταση στις πε­ριοχές τους. Κατά την άποψη των δύο διοικητών η διάταξη των γερμανικών δυνάμεων στη Βαλκανική δεν ήταν η εν- δεδειγμένη. Οπως είχε ήδη η γενική κα­τάσταση ήταν πιθανόν οι Σύμμαχοι να ε ­πιχειρήσουν την αποκοπή των δυνάμε­ων κατοχής των νήσων και ολόκληρης της Ε Ομάδας Στρατιών στην Ελλάδα από τη μοναδική κατεύθυνση σύμπτυ­ξής τους, την οδική αρτηρία Αθηνών - Θεσσαλονίκης - Σκοπιών - Βελιγραδιού. Εισηγήθηκαν, κατόπιν τούτου, την ανά­γκη άμεσης εκκένωσης της νησιωτικής Ελλάδας, της Πελοποννήσου και της Στερεάς και τη δημιουργία μιας ισχυρής κινητής εφεδρείας στη βόρεια Ελλάδα. Η εισήγησή τους έγινε εν μέρει αποδε­κτή από τον Χίτλερ.

Ο Αλτενμπουργκ και ο πτέραρχος Φέλμυ χαιρετούν μετά από κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη.

Υπό τις παραπάνω συνθήκες η Ε Ομάδα Στρατιών βρισκόταν τον Αύγου­στο του 1944 με ανεπτυγμένες τις δυνά­μεις της ως ακολούθως:• Το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρα­τιών στη Θεσσαλονίκη, υπό τον πτέραρ­χο Λερ.• Το 91ο Σώμα Στρατού, επίσης στη Θεσσαλονίκη, υπό τον στρατηγό

50 Ερντμανσντορφ με την 4η Αστυνομική**“ Μεραρχία στη Λάρισα, μία φρουριακή

ταξιαρχία στη Θεσσαλία, φρουριακή τα­ξιαρχία στη Λήμνο, ταξιαρχία στην Εδεσσα, τάγμα στη Μυτιλήνη και λόχο στη Χίο.• Το 68ο Σώμα Στρατού στην Αθήνα, υπό τον πτέραρχο Φέλμυ, με την 41η Φρουριακή Μεραρχία στην Τρίπολη, την 117 Ορεινή Μεραρχία στην Κόρινθο, την 11 Αεροπορική Μεραρχία Εκστρα­τείας στην Αθήνα και τμήματα κατοχής, δύναμης τάγματος, στα νησιά Ζάκυν­θος και Μήλος.• Το 22ο Ορεινό Σώμα Στρατού στα Ιω­άννινα, υπό τον στρατηγό Λαντς, με την 104 Ορεινή Μεραρχία στο Αγρίνιο, φρουριακή ταξιαρχία στην Κέρκυρα και στην Κεφαλληνία και συγκρότημα συ­ντάγματος από τμήμα της 104 Μ εραρ­χίας στη Βόρεια Ηπειρο, με έδρα την Κορυτσά.• Τη Διοίκηση Ανατολικού Αιγαίου με έ ­δρα τη Ρόδο, υπό τον στρατηγό Κλέε- μαν, με τη Μεραρχία Εφόδου στη Ρόδο, μια φρουριακή ταξιαρχία στη Λέρο, με τμήματά της στα νησιά Σάμος και Κως, ένα τάγμα με πυροβολικό στην Κάρπα­

θο και διάφορες φρουρές, δύναμης λό­χου, στα άλλα μικρότερα νησιά του δω- δεκανησιακού συμπλέγματος.• Τη Διοίκηση Φρουρίου Κρήτης με έ ­δρα τα Χανιά, υπό τον στρατηγό Μύλερ, με την 22η Μεραρχία Γρεναδιέρων στο Ηράκλειο και την 133 Φρουριακή Μ ε­ραρχία στα Χανιά.

Επιπλέον στην περιοχή ευθύνης της Ε ΟΣ βρισκόταν το II Βουλγαρικό Σώ­μα Στρατού στην Ανατολική Μακεδονία με έδρα τη Δράμα, η 9η Βουλγαρική Μ ε­ραρχία στη Χαλκιδική με έδρα τις Σέρ ­ρες, η 5η Βουλγαρική Μεραρχία με έδρα τα Σκόπια και βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής στις περιοχές Αχρίδας, Μονα­στηριού, Σκοπιών και Περλεπέ.

Κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου του 1944, λόγω της συ­νεχούς επιδείνωσης της κατάστασης

Οι πρώτες διαταγές περί έναρξης χαλάρωσης (auflockerung) της κατοχής της Ελλάδας, με κλιμάκωση των μονά­δων και των εφοδίων τους κατά βάθος και προετοιμασία για την αποχώρηση, εκδόθηκαν από το Γερμανικό Γενικό Στρατηγείο στις 26 Αυγούστου, αμέσως μετά την αποσκίρτηση της Ρουμανίας από τον Αξονα. Με βάση αυτές αποστο­λή του Ανώτερου Διοικητή Νοτιοανατο­λής ήταν να διατηρήσει υπό την κατοχή του τη βιομηχανική περιοχή των μέσων Βαλκανίων και να εξασφαλίσει τη λει­τουργία των σπουδαιότερων συγκοινω­νιών του νοτιοανατολικού χώρου.

Η Ε Ομάδα Στρατιών όφειλε, σε πρώ­τη σειρά επείγοντος, να πραγματοποιή­σει τη σύμπτυξη του προσωπικού της και, σε δεύτερο χρόνο, τη σύμπτυξη του μεγαλύτερου κατά το δυνατόν μέρους

Οι Γερμανοί καταθέτουν στεφάνι στο μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, λίγο πριν από την αναχώρησή τους.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Επιτελική σύσκεψη στο στρατηγείο του 22ου Σώματος Στρατού, στα Ιωάννινα, ενόψει της αποχώρησης. Διακρίνονται ο αρχιστράτηγος ΝΑ Ευρώπης, στρατάρχης Βάιχς,

ο στρατηγός Λαντς, διοικητής του 22ου ΣΣ, και ο στρατηγός Στέτνερ, διοικητήςτης 1ης Ορεινής Μεραρχίας.

των εφοδίων της. Στη συνέχεια οι κύ­ριες δυνάμεις της έπρεπε να αποσυρ­θούν στη γενική γραμμή Κέρκυρα -Μέ­τσοβο - Ολυμπος, προς εγκατάσταση νέας γραμμής άμυνας. Υπό την Ε Ομάδα Στρατιών υπήχθη τότε και το 21ο Ορει­νό Σώμα Στρατού, ευρισκόμενο στην Αλβανία, με τις 181 και 297 Μεραρχίες Πεζικού. Τη λήψη των παραπάνω διατα­γών ακολούθησε η έκδοση, από την Ομάδα Στρατιών, λεπτομερών οδηγιών περί του τρόπου εκκένωσης των νήσων, της Πελοποννήσου και της νότιας Ελλά­δας.

Για την αρχική φάση της σύμπτυξης από την Ελλάδα διετίθετο ο σιδηρόδρο­μος και η κύρια οδική αρτηρία Αθηνών - Θεσσαλονίκης - Σκοπίων, επιπλέον δε οι οδοί από το Αγρίνιο προς τα Ιωάννινα και από την Κορυτσά προς το Μοναστή­ρι.

Για την εκκένωση των νήσων του Αι­γαίου το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρατιών σχεδίαζε τη διά μηχανοκινή­των ιστιοφόρων συγκέντρωση των φρουρών τους στη Ρόδο και από εκεί τη μεταφορά τους, καθώς και της φρου­ράς της Κρήτης, στην Αθήνα. Τα τμήμα­τα των νήσων του Ιονίου και του βορεί­ου και κεντρικού Αιγαίου θα μεταφέρο- νταν στον πλησιέστερο λιμένα της ηπει­ρωτικής Ελλάδας, ανάλογα προς τον ρυθμό και την πρόοδο της εκκένωσης.

Οσον αφορά την Κρήτη, λόγω των δυσχερειών της πλήρους εκκένωσης της νήσου, προβλεπόταν η εκκένωση του ανατολικού τμήματός της, η μετα­φορά της 22ης Μεραρχίας στη Στερεά Ελλάδα και η οργάνωση, διά της 133 Φρουριακής Μεραρχίας, ενός «φρου- ριακού πυρήνα» (Kernfestung) στο δυτι­κό τμήμα της, περί τα Χανιά - Μάλεμε, όπου έπρεπε να μεταφερθούν όλα τα ό­πλα, τα υλικά και τα εφόδια. Η διοίκηση του συγκροτούμενου φρουρίου ανατέ­θηκε στον στρατηγό Μπέντακ, στον ο ­ποίο υπήχθη και η φρουρά της Μήλου. Ταυτόχρονα η Ρόδος τέθηκε υπό τον στρατηγό Βάγκνερ, στον οποίο υπήχθη- σαν και οι φρουρές των νήσων Λέρου, Κω, Επισκοπής και Σύμης - ο στρατηγός Κλέεμαν ανέλαβε άλλη διοίκηση στη Βουδαπέστη.

Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣΗ συμφώνως προς τις διαταγές του

Γερμανικού Γενικού Στρατηγείου και τις οδηγίες της Ε Ομάδας Στρατιών εκκέ ­νωση της Ελλάδας μέχρι της γραμμής Κέρκυρα - Μέτσοβο - Ολυμπος, άρχισε την 1η Σεπτεμβρίου από τις νήσους του Αιγαίου προς τη Ρόδο και από εκεί προς την ηπειρωτική Ελλάδα. Με την πάροδο του χρόνου, όμως, οι θαλάσσιες μετα­φορές εγκαταλείφθηκαν. Μόνο προσω­πικό με ελαφρό οπλισμό εξακολουθού­σε να μεταφέρεται αεροπορικώς από τα

νησιά, κυρίως διά νυκτερινών πτήσεων, ενώ τα βαρέα όπλα πεζικού, τα πυροβό­λα, τα πάσης φύσεως οχήματα και τα τε­θωρακισμένα (της Μεραρχίας Ρόδου) ε- γκαταλείφθηκαν επί τόπου. Παράλληλα διεξαγόταν και η μερική εκκένωση της Κρήτης διά μεταφοράς της 22ης Μ ε­ραρχίας αεροπορικώς στη Στερεά Ελλά­δα (Αθήνα).

Τα υπόλοιπα τμήματα της Κρήτης, τα οποία παρέμειναν στη νήσο, συγκε­ντρώθηκαν περί τα Χανιά, το Μάλεμε και τη Σούδα συγκροτώντας τον προ- βλεπόμενο «φρουριακό πυρήνα» υπό τον στρατηγό Μπέντακ, που είχε αντι­καταστήσει τον μέχρι τότε διοικητή των δυνάμεων Κρήτης, στρατηγό Μύλερ.

Κατά τον στρατηγό Σμιτ Ρίχμπεργκ, επιτελάρχη της Ε Ομάδας Στρατιών, στα νησιά παρέμειναν περί τους 20.000 άνδρες, ενώ 40.000 μεταφέρθηκαν (αε­ροπορικώς ή διά θαλάσσης) στη Στερεά Ελλάδα.

Ως προς τη σχεδόν ανεμπόδιστη α­ποχώρηση των γερμανικών τμημάτων από τα νησιά του Αιγαίου έγινε λόγος για κάποια «μυστική» συμφωνία μεταξύ Γερμανών και Βρετανών. Με βάση αυτή η μη σοβαρή παρεμπόδιση της μεταφο­ράς των γερμανικών φρουρών από τα νησιά θα είχε ως αντάλλαγμα τη διατή­ρηση, από τους Γερμανούς, της Θεσσα­λονίκης όσο χρειαζόταν για να την κα­ταλάβουν οι Βρετανοί πριν από τα σο­βιετικά στρατεύματα, αν αυτά συνέχι­ζαν την προς νότο προέλασή τους.

Παράλληλα με την εκκένωση των

νησιών του Αιγαίου άρχιζε η εκκένωση των νησιών του Ιονίου και της Πελοπον­νήσου, με τη μεταφορά των εκεί τμημά­των στην Ηπειρο και στη Στερεά Ελλά­δα. Τα από τη Λευκάδα και τη Ζάκυνθο τμήματα μεταφέρθηκαν στην Πάτρα α­ντίστοιχα στις 14 και στις 15 Σεπτεμβρί­ου και διαπεραιώθηκαν στις απέναντι α­κτές της Στερεάς. Επίσης τα τμήματα κατοχής της Κεφαλληνίας διαπεραιώ- 5 / θηκαν στις 14 Σεπτεμβρίου στην Πρέβε- " " ζα και από εκεί κινήθηκαν προς τα Ιωάν­νινα, μαζί με τα τμήματα της 104 Μ ε­ραρχίας, η οποία είχε εκκενώσει το Αγρί­νιο στις 9 Σεπτεμβρίου και το Μεσολόγ­γι στις 14 Σεπτεμβρίου. Στην Πελοπόν­νησο εγκαταλείφθηκαν διαδοχικά ο Πύργος, η Σπάρτη, η Καλαμάτα, η Τρίπο­λη, η Πάτρα και το Ναύπλιο. Τα τμήματα κατοχής Πελοποννήσου συγκεντρώ θη­καν σταδιακά σε προγεφύρωμα περί την Κόρινθο, για να διαπεραιωθούν στη συ­νέχεια στη Στερεά Ελλάδα. Ακολούθη­σαν οι αιματηρές συγκρούσεις του ΕΛΑ Σ με τα Τάγματα Ασφαλείας Πελο­ποννήσου, το αποκορύφωμα των οποί­ων σημειώθηκε στον Μελιγαλά, όπου μετά από τριήμερη μάχη (13-15 Σεπτεμ­βρίου) και την εξόντωση του εκεί Τάγμα­τος Ασφαλείας πραγματοποιήθηκαν θ η ­ριωδίες (στη θέση Πηγάδα).

Κατά την υπό του 22ου Ορεινού Σώ­ματος Στρατού εκκένωση της Ηπείρου έγιναν αρκετές συγκρούσεις με τμήμα­τα του ΕΔ ΕΣ . Κατά την κίνηση των Γερ­μανών από την Πρέβεζα προς τα Ιωάννι­να τα γερμανικά τμήματα συνάντησαν ι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

.

οχυρές αντιστάσεις. Η διολίσθηση διά μέσου των ανταρτικών τμημάτων του Ε Δ Ε Σ επιτεύχθηκε τελικά, αλλά με απώ­λειες. Κατά τη μεταφορά της φρουράς της Κέρκυρας, στις 10 Οκτωβρίου, η νη ­οπομπή προσβλήθηκε από βρετανικές ελαφρές ναυτικές δυνάμεις και υπέστη σοβαρές απώλειες, φονεύθηκε δε και ο συνταγματάρχης, διοικητής της φρου-

52 ράς. Η εκκένωση των Ιωαννίνων πραγ- ιι™ ματοποιήθηκε στις 15 Οκτωβρίου.

Στο μεταξύ, κατόπιν της ραγδαίας προέλασης των σοβιετικών στρατευμά­των από τη Ρουμανία προς δυσμάς, ε ­ντός της Γιουγκοσλαβίας, αποφασίστη- κε και διατάχθηκε στις 6 Οκτωβρίου από το Γερμανικό Στρατηγείο η πλήρης εκ ­κένωση της Ελλάδας, για να μην αποκο- πούν και να μην εγκλωβισθούν οι δυνά­μεις της Ε Ομάδας Στρατιών, και η εγκα­τάσταση νέου αμυντικού μετώπου στη γραμμή βόρεια Αλβανία - Δούναβης.

Η εκκένωση της Αττικής άρχισε την 1η Οκτωβρίου. Στις 12 Οκτωβρίου οι γερμανικές οπισθοφυλακές, αφού υπέ- στειλαν τη γερμανική σημαία από την Ακρόπολη, παρέδωσαν συμβολικά τα κλειδιά της πόλης στον δήμαρχο Α θη ­ναίων και κατέθεσαν στεφάνι στο μνη­μείο του Αγνωστου Στρατιώτη, εγκατέ- λειψαν την Αθήνα, η οποία είχε κηρυ­χθεί «ανοχύρωτη πόλη» από τους Γερ­μανούς με το ακόλουθο έγγραφο: «Αθή- ναι, 11-10-1944, Προς τον Δήμον της πό- λεως Αθηνών, Εχω την τιμήν να σας ανακοινώσω ότι ο Γερμανικός Στρατός εκήρυξε τας Αθήνας ανοχύρωτον πόλιν.

Η απομάκρυνσις των γερμανικών στρα­τευμάτων από την πόλιν των Αθηνών ήρχισε. Φέλμυ, στρατηγός της Αεροπο­ρίας».

Πρέπει να διευκρινισθεί ότι κηρύ­χθηκε η Αθήνα (όχι και ο Πειραιάς) ανο­χύρωτη πόλη μονομερώς από τους Γερ­μανούς με πρωτοβουλία του πτέραρχου Φέλμυ, λόγω άρνησης του συμμαχικού στρατηγείου να έλθει σε διαπραγματεύ­σεις και της αξίωσής του για «άνευ ό­ρων» παράδοση των Γερμανών. Το ακό­λουθο τηλεγράφημα του στρατηγού Ουίλσον, ανώτατου διοικητή των Συμμα­χικών Δυνάμεων Μεσογείου (SACMED), είναι χαρακτηριστικό: «Οιαδήποτε συ­νεννόηση μετά των Γερμανών, εκτός της περιπτώσεως της άνευ όρων παρα- δόσεώς των, είναι αδύνατη. Ευθύς ως λάβω την είδησιν ότι αι Αθήναι εξεκενώ- θησαν από τον εχθρόν, αι δυνάμεις μας θα εισέλθουν εις την πόλιν».

Το στρατηγείο του γερμανικού 68ου Σώματος Στρατού, το οποίο διηύθυνε από την Αθήνα από τις αρχές Σεπτεμ­βρίου την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων, προς Θεσσαλονίκη, μετακι- νήθηκε αυθημερόν στη Λάρισα.

Στις 12 Οκτωβρίου η ελληνική πρω­τεύουσα ήταν πλέον ελεύθερη από κα­τοχικές δυνάμεις. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ, τα οποία συνέρρεαν προς την Αθήνα για να εισέλθουν σε αυτήν, μετά την απο­χώρηση των Γερμανών, παρέμειναν στα όρια της Αττικής κατ’ εφαρμογή της Συμφωνίας της Καζέρτα (29-9-44), η ο­ποία όριζε ότι την Αθήνα θα διοικούσε

Στην ελεύθερη πλέον Αθήνα το πλήθος αναμένει με ενθουσιασμό την άφιξη επισήμων στον Αγνωστο Στρατιώτη.

απευθείας η κυβέρνηση και ότι δεν θα εισέρχονταν δυνάμεις του ΕΛΑ Σ υπαί­θρου στην πρωτεύουσα (1).

Την Πέμπτη 12 Οκτωβρίου 1944 έλη­γε η κατοχή, που είχε αρχίσει στις 27 Απριλίου 1941, με την είσοδο των γερ ­μανικών στρατευμάτων στην Αθήνα. Η τυπική αποκατάσταση του ελληνικού κράτους έγινε μετά από ένα εξαήμερο, στις 18 Οκτωβρίου, με την πανηγυρική είσοδο της υπό τον Γεώργιο Παπανδρέ- ου Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας στην πρωτεύουσα.

Τα γερμανικά στρατεύματα, τα οποία αποσύρονταν προς βορρά με βραδύ ρυθμό και με τη γνωστή συνοχή και την πειθαρχία που τα διέκρινε, εκκένωσαν διαδοχικά τη Στερεά, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Στις 30 Οκτωβρίου οι γερμανικές οπισθοφυλακές εγκατέλει- ψαν τη Θεσσαλονίκη, ενώ το στρατηγείο της Ε Ομάδας Στρατιών μετακινήθηκε από τη Θεσσαλονίκη στην πόλη Μητρο- βίτσα της Γιουγκοσλαβίας.

Κατά τη χερσαία αποχώρησή τους προς βορρά τα γερμανικά τμήματα πα- ρενοχλήθηκαν ελαφρά από τους αντάρ­τες και τις μικρές συμμαχικές δυνάμεις που είχαν έλθει στην Ελλάδα για την πραγματοποίηση της επιχείρησης «Κι­βωτός» (2). Μια ισχυρή βρετανική ταχυ­κίνητη δύναμη, η «Pompforce» του Τζέλι- κο, ακολούθησε μέχρι τα σύνορα, από κάποια απόσταση, τις γερμανικές δυνά­μεις (3).

Την πραγματικότητα εκφράζει ίσως η παρατήρηση που έχει ήδη διατυπωθεί, ότι οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής δεν αποχώρησαν από την Ελλάδα λόγω των συμπλοκών με τον ΕΛΑ Σ και τον ΕΔ Ε Σ ή λόγω της επέμβασης των βρετανικών δυνάμεων. Αποχώρησαν λόγω της εξέλι­ξης των πολεμικών επιχειρήσεων στον βαλκανικό χώρο, με την κάθοδο των σο­βιετικών στρατευμάτων προς Ρουμανία, Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία. Οι Γερμα­νοί έφευγαν για να μην εγκλωβισθούν στον ελληνικό χώρο και δεν ενοχλήθη- καν σημαντικά.

Στις αρχές Νοεμβρίου 1944 είχε απο­χωρήσει και το τελευταίο γερμανικό τμήμα. Δ εν απέμειναν παρά οι δυνάμεις στη Ρόδο, στην Κρήτη (περιχαρακωμέ­νες ισχυρά στα Χανιά και στο Ακρωτήρι) και σε μερικά άλλα νησιά της Δωδεκα- νήσου και του Αιγαίου. Οι απομονωμέ­νες αυτές φρουρές παραδόθηκαν τον Μάιο του 1945, δηλαδή μετά τη συνθη­κολόγηση της Γερμανίας.

Κατά την τελική φάση της αποχώρη­σης των γερμανικών στρατευμάτων από τον ελληνικό χώρο προέκυψε σοβαρό πρόβλημα εξουσίας και εθνικής κυριό-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

18 Οκτωβρίου 1944. Ο πρωθυπουργός Γΐώργιος Παπανδρέου (δεύτερος από αριστερά, σε πρώτο επίπεδο) έχει φθάσει στην Αθήνα και έχει πραγματοποιήσει έπαρση της ελληνικής σημαίας στην Ακρόπολη. Αριστερά του βλέπουμε τον Βρετανό στρατηγό Σκόμπυ.

τητας στη Μακεδονία, καθώς η νέα βουλγαρική (φιλοσοβιετική - κομμουνι­στική) κυβέρνηση που είχε διαδεχθεί τη φιλογερμανική, εξακολουθούσε να δια­τηρεί τα κατοχικά στρατεύματα στην Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την εκεί βουλγαρική παραμονή. Τελικά τα βουλγαρικά στρατεύματα εγκατέλει- ψαν ολοκληρωτικά τα ελληνικά εδάφη κατά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου (δηλαδή μετά την εγκατά­σταση, στην Αθήνα, της ελληνικής κυ­βέρνησης) μόνον κατόπιν σχετικής ε ­ντολής της Σοβιετικής Ενωσης, σε ε ­φαρμογή της γνωστής «συμφωνίας των ποσοστών» μεταξύ Τσώρτσιλ και Στάλιν στις 10 Οκτωβρίου στη Μόσχα (4).

Ετσι τα ελληνικά σύνορα σταθερο- ποιήθηκαν ως είχαν. Στο μεταξύ η απε­λευθέρωση της χώρας και η επαναλει­τουργία του ελεύθερου ελληνικού κρά­τους είχαν επισημοποιηθεί στις 18 Οκτωβρίου στην Αθήνα, με μια σειρά ι­στορικών εκδηλώσεων: ύψωση της ελ­ληνικής σημαίας στην Ακρόπολη από τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέ­ου, δοξολογία στον μητροπολιτικό ναό και εκφώνηση του «λόγου της απελευ- θερώσεως» από τον πρωθυπουργό στην πλατεία Συντάγματος.

ΣΗΜ ΕΙΩ ΣΕΙΣ1. Με τη συμφωνία της Καζέρτα (26 Σεπτεμβρίου 1944) η ηγεσία της Αριστερός δέχθηκε: α) να προσκληθούν βρετανικές δυνάμεις στην Ελλάδα, β)να τεθούν οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τις διαταγές του Βρετανού στρατηγού Σκόμπυ, γ) να παραχωρηθούν επιχειρησιακά η πρωτεύουσα και ολόκληρη η Αττική, στη δικαιοδοσία της ελληνικής κυβέρνησης, δ) να απαγορευθεί η είσοδος του ΕΛΑΣ υπαίθρου (του «βουνού») στην Αθήνα.2. «Κιβωτός του Νώε» ή επί το συντομότερο «Κιβωτός» ήταν η κωδική ονομασία βρετανικού σχεδίου που αφορούσε την ενεργοποίηση των ελληνικών ανταρτικών δυνάμεων (μετά από ενίσχυσή τους) για την παρενόχληση και τη φθορά των Γερμανών κατά την αναμενόμενη αποχώρησή τους από τον ελληνικό χώρο. Στην πραγματικότητα κύριος σκοπός του σχεδίου ήταν να εμπλέξει στον αγώνα κατά των Γερμανών τις αμοιβαίως εχθρικά διακείμενες μεταξύ τους ελληνικές ανταρτικές δυνάμεις. Οι βρετανικές και οι αμερικανικές ομάδες που συμμετείχαν στην υλοποίηση του σχεδίου«Κιβωτός» ήταν γνωστές ως Raiding Support Regiment (οι βρετανικές) και OG (Operational Group) οι αμερικανικές.3. Το απόσπασμα «Pompforce» περιελάμβανε ένα τάγμα της ταξιαρχίας αλεξιπτωτιστών, μια δύναμη του Συντάγματος Εδάφους της RAF με τεθωρακισμένα αυτοκίνητα και μια πυροβολαρχία των 75 mm, συνολικά 950

περίπου άνδρες.4. Η εισβολή των Βουλγάρων στη βόρεια Ελλάδα και η κατάληψη της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης αποτέλεσε περίπτωση πρωτοφανή από πλευράς διεθνούς δικαίου. Η Βουλγαρία κατέλαβε επαρχίες ενός κράτους στο οποίο δεν είχε κηρύξει τον πόλεμο, ούτε ήλθε σε εχθροπραξίες μαζί του. Σιωπηρά, ακολουθώντας τα γερμανικά στρατεύματα, 0 J ο Βουλγαρικός Στρατός (ένα σώμα στρατού με τρεις μεραρχίες) με πλήθος διοικητικών αρχών εγκαταστάθηκε εκεί και η βουλγαρική διοίκηση επιδόθηκε στην ενσωμάτωση (προσάρτηση) των περιοχών αυτών. Επίσης παράξενο ήταν το ότι ούτε η γερμανική, ούτε η ιταλική κυβέρνηση είχαν αναγνωρίσει τη «ντε γιούρε» παρουσία των Βουλγάρων στη ζώνη τους. Δέχονταν μια «ντε φάκτο» κατάσταση, που θα ρυθμιζόταν μετά τον πόλεμο. Η πραγματικότητα πάντως ήταν πως για τρίτη φορά μέσα σε 30 χρόνια (1912-13, 1916-18, 1941-44) η Βουλγαρία κατελάμβανε αυτή την περιοχή και επεδίωκε με βιαιότητα να την εκβουλγαρίσει.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Schmidt - Richberg: DAS ENDE AUF DEM BALKAN, Heidelberg, 1955.(2) Martin Sekendorf: HELLAS UNTER HAKENKREUZ, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα,1991.(3) Kriegstagebuch (KTB) Heeres Gruppe «E» (Πολεμικό Ημερολόγιο «Ε» Ομάδας Στρατιών).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

5-12 Σ€ΠΤ€ΜΒΡ!ΟΥ 1914

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΜΑΡΝΗΤΟ ΠΑΡΙΣΙ ΑΝΤΙΣΤΕΚΕΤΑΙ - Η ΓΑΛΛΙΑ ΑΝΤΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ Σ Κ ΛΑ ΔΗ ΣΑντισυνταγματάρχης (ΠΖ)ε.α.

Το γαλλικό πεζικό επιτίθεται στην Αλσατία.

Η ευνο ϊκή ε ξέλ ιξη των πρώτων γερμανικών επ ιχειρήσεω ν του Α ' Παγκοσμίου Πολέμου (Α1 ΠΠ) στο δυτικό μέτωπο, έδ ε ιχ ν ε να οδηγεί στην επανάληψη της επ ιτυχ ίας τους κατά τον πόλεμο του 1870. Μ ετά την ε ξο υ δ ετέρω σ η του Βελγίου, τ ις μάχες των συνόρων και την ταχύτατη πρσώΘηση των γερμανικών στρατιών, η κατάληψη του Παρισιού και η κύκλωση του όγκου των γαλλικών δυνάμεων φα ινόταν αναπόφευκτη . Ομως η ψύχραιμη και συντονισμένη αντίδραση των Γάλλων, η οποία κορυφώ &ηκε με τη μάχη του ποταμού Μάρνη, έθεσε τέρμα στις γερμανικές ελπ ίδες για ταχε ία νίκη, οδηγώντας στην τ ε τρ α ετή σύγκρουση που έμεινε στην ιστορία ως "ο πόλεμος των χαρακωμάτων".

Μετά τις αρχικές επιτυχίες στο δυτικό μέτωπο ο αρχη­γός του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου, στρατηγός Χέλμουτ φον

Μ όλτκε ο νεώ τερος (1848-1916), προώ­θησε το στρατηγείο του από το Κό- μπλεντς στο Λουξεμβούργο. Οι Γερμα­νοί σε διάστημα τριών εβδομάδω ν προέλασαν από το Βέλγιο στη Γαλλία, σε εφαρμογή του τροποποιημένου από τον Μ όλτκε σχεδίου Σλήφεν. Το σχέδιο του στρατηγού Αλφρεντ φον Σλήφεν (1833-1913) προέβλεπε κατά τα αρχικά στάδια του πολέμου "επίθε­ση με το σύνολο των δυνάμεω ν στο δυτικό μέτωπο, επιδίωξη υπερκέρα­σης του αριστερού και συντριβής του Γαλλικού Στρατού σε διάστημα έξι ε ­βδομάδων, με ταυτόχρονη άμυνα ένα­ντι των Ρώσων στο ανατολικό μέτωπο". Ο Μ όλτκε ήταν ανεψιός του Μ όλτκε του πρεσβύτερου, αρχηγού του Γενι­κού Επιτελείου κατά τον Γαλλο-γερμα- νικό πόλεμο του 1870, στρατιωτικός με εξαιρετική στρατηγική αντίληψη και ευφυΐα, αλλά χωρίς την επιβλητική πα­ρουσία και τη δύναμη επιβολής στους υφισταμένους που χαρακτήριζαν τον φημισμένο θείο του. Δ εν είχε καθόλου εμπειρία στη διοίκηση σχηματισμών, έ ­χοντας υπηρετήσει συνεχώς σε επιτε­λικές θέσεις από τον βαθμό του ταγ­ματάρχη. Ακολουθώ ντας τη γερμανική παράδοση, περιοριζόταν στην έκδοση γενικών οδηγιών ενεργείας, παρέχο­ντας στους διοικητές στρατιών τη μέ-

γιστη δυνατή αυτονομία. Στις 26 Αυ- γούστου καθόρισε ως εξής τη συνέχι­ση της προέλασης των δυνάμεώ ν του:• Η 1η Στρατιά με διοικητή τον στρα­τηγό Αλεξάντερ φον Κλούκ, αποτελού- μενη από επτά Σώματα Στρατού (ΣΣ) και τρεις Μ εραρχίες Ιππικού (Μ Ι),260.000 άνδρες, θα εκινείτο προς Πα­ρίσι δυτικά του ποταμού Ουάζ.• Η 2η Στρατιά με διοικητή τον στρα­τηγό Καρλ φον Μπύλωβ, αποτελούμε- νη από έξι ΣΣ και δύο ΜΙ (260.000 άν­δρες), θα εκινείτο προς Παρίσι μέσω Λαφέρ.• Η 3η Στρατιά με διοικητή τον στρα­τηγό Μαξ φον Χάουζεν, αποτελούμε- νη από τέσσερα ΣΣ (120.000), θα εκινεί- το προς Σατώ Τιερύ.• Η 4η Στρατιά με διοικητή τον δούκα Αλμπρεχτ της Βυρτεμβέργης, αποτε- λούμενη από τρία ΣΣ (100.000), θα εκι- νείτο προς Ρεμς.• Η 5η Στρατιά με διοικητή τον πρίγκι­πα του θρόνου Γουλιέλμο, αποτελού- μενη από έξι ΣΣ (200.000 άνδρες), θα πολιορκούσε το οχυρω μένο στρατόπε­δο του Βερντέν.• Οι δύο Στρατιές του αριστερού, η 6η με διοικητή τον πρίγκιπα Ρούπρεχτ της Βαυαρίας (έξι ΣΣ και δύο ΜΙ συνο­λικής δύναμης 200.000 ανδρών) και η 7η με διοικητή τον στρατηγό Γιόσιας φον Χ έρ ινγκεν (3 ΣΣ και μία ΜΙ συνολι­κής δύναμης 120.000 ανδρών), θα δια­τηρούσαν την αρχική τους αποστολή της καθήλωσης των γαλλικών δυνάΡε-

Ο Γάλλος αρχιστράτηγος, στρατηγός Ζοζέφ Ζοψρ.

ων κατά μήκος του μετώπου τους.Η κύρια προσπάθεια του Μ όλτκε

εκδηλω νόταν με τις δύο στρατιές του δεξιού του ενεργούσες προς Παρίσι ε ­κατέρω θεν του ποταμού Ουάζ.

Οι γαλλικές δυνάμεις είχαν υποχω­ρήσει σε όλο το μέτωπο δυτικά του Β ερ ντέν και διατηρούσαν τις αρχικές

Βρυξέλες1η Στρατιά

2η ΣτρατιάΚόμπλεντςΒουλώνη

■Λ— Μονς Σαρλερουι 3η Στρατιά

Ντίνάν4η Στρατιά

Κόμπραί νΜ ρ μ π έζ

Va o y e e m b o y PΑΡΔΕΝΕΣ

X X X XΑμιένη5η Στρατιά

ΡουένΚομπιένη

6η Στρατιάπ ο τ \Ια ρ ν η ς

ΣαρμπούργκΕπερναίΣτρασβούργο

Μοράνζ

[2η Στρατιάχχχχ 7η Στρατιά

- Εοτερναί ?ΙΐΞΐ1ατιά χχχχ —

Χ Χ Χ ΧΓερμανοί

Μελούν•η Στρατιά

Γάλλοι ποτ. Σηκουάνας

Αξονες γερμανικής προέλασης

Γραμμή μετώπου 30-8-1914

Γραμμή μετώπου 5-9-1914

/ I ΑΛΣΑΤΙΑ

1η Στρατιά

Χάρτης των επιχειρήσεων στο γαλλικό μέτωπο.

56 τους θέσεις στον δεξιό τομέα. Αριστε- mm ρά την 1 η Γερμανική Στρατιά αντιμετώ­

πιζαν η ομάδα μεραρχιών εθνοφ ρου ­ρών υπό τον στρατηγό Ντ' Αμάντ και η Βρετανική Εκστρατευτική Δύναμη (Β Ε Δ ) με διοικητή τον στρατάρχη Τζων Φρεντς, αποτελούμενη από τρία ΣΣ και μία ΜΙ (80.000 άνδρες). Στη συνέχεια είχε ταχθεί η 5η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Σαρλ Λανρεζάκ, με πέ­ντε ΣΣ και δύο ΜΙ (240.000 άνδρες). Στο κέντρο υπήρχε η 4η Στρατιά με διοικη­τή τον στρατηγό Φερνάντ ντε Λάνγκλ ντε Καρύ, με τρία ΣΣ και μια ΜΙ (160.000 άνδρες) και η 3η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Πιέρ Ρυφέ με τρία ΣΣ και μία ΜΙ (200.000 άνδρες). Νοτιοανατολι­κά του Βερ ντέν βρισκόταν η 2η Στρα­τιά με διοικητή τον στρατηγό Νοέλ ντε Καστελνώ, με πέντε ΣΣ και δύο ΜΙ (280.000 άνδρες) και η 1η Στρατιά με διοικητή τον στρατηγό Ογκύστ Ντυ- μπάϊγ, με πέντε ΣΣ και δύο ΜΙ (280.000 άνδρες). Ο Γάλλος αρχιστράτηγος Ζο- ζέφ Ζοφρ (1852-1931) σε αναφορά του στις 24 Αυγούστου προς την κυ βέρ νη ­ση, η οποία είχε μεταφέρει την έδρα της από το Παρίσι στο Μπορντώ, τόνι­

ζε: "Είμαστε υποχρεωμένοι σε άμυ­να...παραχωρώντας όσο το δυνατόν λι- γότερο έδαφος. Σκοπός μας είναι να προκαλέσουμε τη μέγιστη φθορά στον αντίπαλο και να επιτεθούμε την κατάλ­ληλη στιγμή". Ο Ζοφρ είχε υπηρετήσει επί μακρόν στις γαλλικές αποικίες (Φορμόζα, Ινδοκίνα, Δυτική Αφρική, Μαδαγασκάρη) και ανέλαβε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου το 1911, όταν ο μέντοράς του, στρατηγός Γκαλιενί (1849-1916), είχε αρνηθεί τη θέση λόγω προχω ρημένης ηλικίας και κακής υγεί­ας. Μία από τις πρώτες του ενέργειες ήταν να αποστρατεύσει μεγάλο αριθμό αξιωματικών που αντιμετώπιζαν με σκεπτικισμό το επιθετικό σχέδιο επι­χειρήσεων XVII το οποίο καταρτίσθηκε επί των ημερώ ν του. Το σχέδιο προέ- βλεπε διμέτωπη επιθετική ενέργεια για την ανακατάληψη της Αλσατίας - Λωραίνης, με επίθεση της 5ης Στρα­τιάς βόρεια της γενικής γραμμής Βερ- ντέν-Μετς και των 1ης και 2ης Στρα­τιών μεταξύ των δασωδών περιοχών των Βοσγίων ορέων και του ποταμού Μοζέλα νότια του Τούλ. Οσες επιθέ­σεις διενεργήθηκαν, με εξαίρεση τη

μάχη του Μοράνζ στο δεξιό (19-25 Αυ­γούστου), είχαν αποτύχει και όλα έδει­χναν ότι ήταν θέμα ημερώ ν η γενική κατάρρευση του μετώπου και η πλή­ρης επικράτηση των Γερμανών.

Κατά τις κρίσιμες εκείνες ώρες του Αυγούστου η πεισματική άρνηση του Ζοφρ να αποδεχθεί την ήττα και η πα- ροιμιώδης αταραξία του (λέγεται ότι ουδέποτε στερήθηκε τη μεσημεριανή του ανάπαυση και τα δύο επιμελώς πα­ρασκευασμένα καθημερινά γεύματά του) έσωσαν κυριολεκτικά τους Γάλ­λους. Για την αντιμετώπιση της κατά­στασης αποφάσισε να προωθήσει στο αριστερό του ικανό όγκο δυνάμεων, ε ­φεδρικών και από το μέτωπο της Λω­ραίνης, και να προσβάλει με αυτές το δεξιό των προελαυνόντων Γερμανών. Το σχέδιό του κοινοποιήθηκε με την υπ' αριθ. 2 Γενική Οδηγία και ήταν σε γενικές γραμμές το ακόλουθο: "Ανασυ­γκρότηση στο αριστερό με δυνάμεις των 3ης, 4ης, 5ης Στρατιών και της Β Ε Δ και δημιουργία μιας μάζας ικανής να αντεπιτεθεί...άμυνα στο υπόλοιπο μέτωπο....με στήριξη του δεξιού στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο του Βερ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο διοικητής της γερμανικής 2ης Στρατιάς, στρατηγός φον Μπύλωβ.

ντέν". Η "ικανή μάζα" ήταν η προβλε- πόμενη να συγκροτηθεί στην περιοχή της Αμιένης 6η Στρατιά υπό τον στρα­τηγό Μισέλ Μ ονουρύ (1847-1923), ο ο ­ποίος σε ηλικία 67 ετών είχε ανακληθεί στην ενέργεια και είχε τεθεί επικεφα­λής της Στρατιάς της Λωραίνης, απο- τελούμενης από επτά εφ εδρικές με­ραρχίες, με αποστολή να ενισχύσει τις στρατιές που από τις 21 Αυγούστου ε ­νεργούσαν επιθετικά στη δεξιά πτέρυ­γα. Σε εφαρμογή του νέου σχεδίου οι μεραρχίες μεταφέρθηκαν σ ιδηροδρο­μικά μέχρι τις 26 Αυγούστου στο αρι­στερό και αποτέλεσαν τη βάση συ­γκρότησης της 6ης Στρατιάς. Αυτή θα ενεργούσε πλευρική επίθεση κατά της 1ης Γερμανικής Στρατιάς όταν οι γαλ­λικές στρατιές έφθαναν στη γενική γραμμή Λαόν-ποταμός Αισν-Βερντέν και οι Βρετανοί πίσω από τον ποταμό Σομ. Η εξέλιξη των γεγονότων δεν επέ­τρεψ ε στον Ζοφρ να εφαρμόσει το σχέδιό του στις αναφερόμενες τοπο­θεσίες, όμως αυτό αποτέλεσε το πλαί­σιο μέσα στο οποίο διεξήχθη λίγες μέ­ρες αργότερα και εκατοντάδες χιλιό­μετρα νοτιότερα η μάχη του Μάρνη.

Η σοβαρή ήττα των Βρετανώ ν στο Κατώ στις 26 Αυγούστου και η επακό­λουθη βαθιά σύμπτυξή τους προς νό­το είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κενού μεταξύ της 5ης και της συγκρο­τούμενης 6ης Στρατιάς. Αντιληφθείς τον κίνδυνο ο Ζοφρ, για να δώσει χρ ό ­νο στην 6η Στρατιά να ολοκληρώσει τη συγκέντρωσή της και στη Β Ε Δ να ανα­συγκροτηθεί, διέταξε την 5η Στρατιά του στρατηγού Λανρεζάκ (1852-1925)

να αντεπιτεθεί στις 29 Αυγούστου ενα­ντίον των γερμανικών δυνάμεω ν που εκινούντο κατά της Β ΕΔ . Ο Λανρεζάκ δ ιέθεσε ένα ΣΣ για να καλύψει από βορρά τις διαβάσεις του ποταμού Ουάζ και αποφάσισε, περνώντας τον ποταμό μεταξύ Γκιζ και Λαφέρ, να επι­τεθεί με τα υπόλοιπα τρία ΣΣ κατά του πλευρού της 1ης Γερμανικής Στρατιάς που προήλαυνε δυτικά του Ουάζ. Ομως το πρωί της 28ης Αυγούστου η 2η Γερμανική Στρατιά του φον Μπύ­λωβ (1852-1921) διέβη τον Ουάζ και α­πείλησε τις γραμμές συγκοινωνιών της 5ης Στρατιάς. Ο Λανρεζάκ ανέστρεψε τη διάταξή του και ενώ το ΣΣ στο δεξιό του συγκροτούσε την κατά μέτωπο ε­χθρική επίθεση, με τα τρία ΣΣ προσέ­βαλε το δεξιό της 2ης Γερμανικής Στρατιάς στην περιοχή Σαίντ Κουε- ντίν-Γκιζ και ανέκοψε την επιθετική της ορμή. Ε κ φύσεως προσεκτικός και ανήσυχος για τη συγκεχυμένη τακτική κατάσταση ο φον Μπύλωβ έσπευσε να ζητήσει τη βοήθεια των γειτονικών του 1ης και 3ης Στρατιών, ενώ ο Λαν­ρεζάκ, αδυνατώντας να αντιμετωπίσει πλέον την εχθρική πίεση, συμπτύχθη- κε με τάξη προς νότο. Αν και τακτικώς σωστή και επιβεβλημένη, η σύμπτυξη αποτέλεσε "τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι" της αγανάκτησης του Ζοφρ κατά του στρατηγού. Στις 30 Αυγού­στου ο στρατηγός Φρανσέ ντ' Εσπερέ (1856-1942), πρώην διοικητής του 1ου ΣΣ της 5ης Στρατιάς, αντικατέστησε τον Λανρεζάκ επειδή αυτός, σύμφωνα με τον Ζοφρ, "..δεν δ ιέθετε επιθετικό πνεύμα....και δεν έπαυε να συζητά τις

λαμβανόμενες διαταγές εκφράζοντας διαρκώς αντιρρήσεις". Ο αυταρχικός και ορμητικός ντ' Εσπερέ ήταν αυτός που διέσπασε το 1918 το Μ ακεδονικό μέτωπο ως διοικητής της Στρατιάς Ανατολής, στην οποία συμμετείχε με 10 μεραρχίες και η Ελλάδα. Ηταν η δεύτερη αλλαγή διοικητή στρατιάς με­τά την αντικατάσταση του στρατηγού Ρυφέ από τον στρατηγό Σαράϊγ στη δι­οίκηση της 3ης Στρατιάς. Την 1η Σ ε ­πτεμβρίου ο Ζοφρ έσπευσε στο Παρίσι για να πείσει, παρουσία και του υπουρ­γού Πολέμου της Βρετανίας λόρδου Κίτσενερ, σε μια δραματική συνάντηση τον στρατάρχη Φ ρεντς (1852-1925) να παραμείνει στο μέτωπο και να συνερ- γασθεί με τους Γάλλους. Ο Φρεντς, με συνεχείς μεταπτώσεις ενθουσιασμού και κατάθλιψης, επηρεασμένος από τις απώλειες της Β Ε Δ (συνολικά 12.733 άνδρες) ήταν έτοιμος να επιστρέψει στη Βρετανία.

Η ανασχετική ενέργεια της 5ης Γαλ­λικής Στρατιάς είχε εξαιρετική επίδρα­ση στη συνέχεια των επιχειρήσεων διό­τι αποτέλεσε την αφετηρία ενεργειών οι οποίες κατέληξαν στην πλήρη τρο­ποποίηση του γερμανικού ελιγμού. Ο διοικητής της 1ης Γερμανικής Στρα­τιάς, στρατηγός φον Κλούκ (1846- 1934), θεω ρείτο τολμηρός και αποφα­σιστικός ηγήτορας. Διοικώντας τη σπουδαιότερη, από άποψη δύναμης και άξονα προέλασης, γερμανική στρα­τιά, και επηρεασμένος βαθιά από το σχέδιο Σλήφεν, επεδίωκε εναγωνίως την υπερκέραση του αριστερού των Γάλλων και την εξώθησή του προς το

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Π Ο Ι Ο Τ Η Τ Α Σ

W . * *B«

B. ΓΚΑΦΟΥΡΟΦ Ακαδημαϊκός Δ. ΤΣΙΜΠΟΥΚΙΔΗΣ Καθηγητής ΙΙανεπιστημίου

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ Σ Ο ΜΑΚΕΑΩΝ ΚΑΙ Η ΑΝΑΤΟΛΗ

Μετάφραση: Γ. Στεργίσυ, φιλόλογος - συγγραφέας Me 736 σελίδες, 31 εικόνες, 9 σχεδιαγράμματα και 2 χάρτες

Στο βιβλίο «Αλέξανδρος ο Μακεδών και η Ανατολή» των Γκαφούροφ - Τσιμπουκίδη εξιστορούνται τα νεανικά χρό­νια του Αλέξανδρου, προβάλλεται η Μακεδονία της επο­χής του Φιλίππου, αναλύεται ι ιδέα του Πανελληνισμού και

περιγράφεται με σαφήνεια η κατάσταση τόσο στη Μ ακεδο­νία, όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα τις παραμονές της εκστρατείας. Περιγράφεται

η εκοτρατεία στη Μ ικρά Ασία, τη Συρία, τη Φοινίκη, αναπτύσσεται ι ιστορία των κα- τακτήσεων στην Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία και την Περσία και εξετάζονται οι διαφω­νίες στο μακεδονικό στρατό.Στο τέλος του βιβλίου αναλύονται οι αιτίες που προκάλεοαν το διαμελισμό της αυτο­κρατορίας του Αλέξανδρου του Μακεδόνα σε μια πυκνή μονογραφία που αποτελεί ση­μαντική συνεισφορά στην ιστοριογραφία του πρώιμου ελληνισμού.

ΕΚΔΟΣΕΙΣΠΑΠΑΔΗΜΑ

Προσφορά στον Πολιτισμό και στην Παιδεία Ιπποκράτους 8 Αθήνα Τηλ.: 210.36.27.318

ww w.papad im asbooks.gr * e-mail: papad im as@ atp .gr

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

κέντρο της διάταξής τους. Οταν απώ­θησε εύκολα τη Β Ε Δ στο Κατώ και τα πρώτα στοιχεία της 6ης Γαλλικής Στρα- τιάς στο Νογιόν, θεώ ρησε ότι μόνη η

58 5η Στρατιά αποτελούσε το αριστερό mm των Γάλλων και μοναδικός του πλέον

στόχος ήταν η υπερκέρασή της. Η πρό­σκληση του φον Μπύλωβ σε βοήθεια υπήρξε η δικαιολογία που αναζητούσε για να εγκαταλείψει την καθορισθείσα από τον Μ όλτκε νοτιοδυτική κατεύ­θυνση προέλασης της 1ης Στρατιάς. Υποτιμώντας τον κίνδυνο της 6ης Γαλ­λικής Στρατιάς έπαψε να ασκεί πίεση προς αυτήν, και κινούμενος ταχύτατα προς νότο πέρασε τον Ουάζ σε αναζή­τηση του αριστερού της 5ης Γαλλικής Στρατιάς. Ομως και η 3η Γερμανική Στρατιά του στρατηγού Χάουζεν μετέ­βαλε την κατεύθυνση προέλασής της από νοτιοδυτικά προς νοτιοανατολικά, όταν έσπευσε σε βοήθεια της 4ης Στρατιάς που δεχόταν αντεπίθεση της 4ης Γαλλικής.

Μετά το τέλος του πολέμου και υπό το βάρος σφοδρών επικρίσεων για τις πρωτοβουλίες του ο φον Κλούκ στο βιβλίο του "Η πορεία προς το Παρίσι και η μάχη του Μάρνη", που εκδ ό θ η κε το 1920, ισχυρίσθηκε ότι είχε ζητήσει δύο επιπλέον ΣΣ για την κάλυψη του δεξιού του από την κατεύθυνση του

Οι Γερμανοί εισέρχονται στις Βρυξέλλες.

Παρισιού, όμως ο Μ όλτκε φαινόταν α­πόλυτα πεπεισμένος ότι η φρουρά της πόλης δεν αποτελούσε κίνδυνο για τη Στρατιά. Παραμένουν βέβαια τα ερω­τήματα γιατί ο φον Κλούκ δ εν είχε δι­κές του πληροφορίες για την κατάστα­ση στο δεξιό του και γιατί, εφόσον είχε επιφυλάξεις, δ εν ανέκοψε τον φ ρενή ­ρη ρυθμό πορείας του. Πάντως ο Μ όλ­τκε ενέκρινε τις μεταβολές και απέ- στειλε στις 30 Αυγούστου την ακόλου­θη οδηγία στις δυνάμεις του: "Οι προ­θέσεις του αρχιστράτηγου συνίστα- νται στην αποκοπή των Γάλλων από το Παρίσι και στην απώθησή τους νοτιοα­νατολικά....Η 1η Στρατιά θα παρακο­λουθήσει κλιμακούμενη τη 2η Στρα- τιά,.,.και θα αναλάβει την κάλυψη του πλευρού της διάταξής μας". Μ ε τον τρόπο αυτό οι Γερμανοί εγκατέλειπαν τη νοτιοδυτική κατεύθυνση προέλα­σής τους εισερχόμενοι στον θύλακα της εχθρικής διάταξης, όπου ο Ζοφρ σχεδίαζε να εκδηλώσει την αντεπίθεσή του. Επιπλέον ο Μ όλτκε, με την εντύ ­πωση των αρχικών επιτυχιών, είχε εξα- σθενήσει περαιτέρω τη δεξιά του πτέ­ρυγα αποσπώντας από ένα ΣΣ της 1ης και της 2ης Στρατιάς για την πολιορκία

της Αμβέρσας και της Μωμπέζ αντί­στοιχα και δύο ΣΣ και μία ΜΙ (ένα ΣΣ από τη 2η Στρατιά και ένα ΣΣ και τη ΜΙ από την 3η) για το ανατολικό μέτωπο. Η ειρωνεία για τον Μ όλτκε ήταν ότι οι αποσπασθείσες δυνάμεις, απολύτως α­παραίτητες σύμφωνα με την εξέλιξη των επιχειρήσεων στο δυτικό μέτωπο, δεν πρόλαβαν να φθάσουν στο ανατο­λικό μέτωπο και να λάβουν μέρος στη μάχη του Τάνενμπεργκ.

ΔΙΑΤΑΞΗ - ΣΧΕΔΙΑ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

Στις 31 Αυγούστου ο Ζοφρ αντιλή- φ θηκε τη μεταβολή στον γερμανικό ε ­λιγμό και την επομένη εξέδωσε την υπ1 αριθ. 4 Γενική Οδηγία του: "Αμέσως μόλις η 5η Στρατιά αποφύγει την απει­λή κύκλωσης του αριστερού της, το σύνολο των 3ης, 4ης και 5ης Στρατιών θα αναλάβουν επίθεση. Το προβλεπό- μενο για τη σύμπτυξη όριο, χωρίς αυτό να θεωρείται ως υποχρέωση για να φθάσουν μέχρις εκεί οι μονάδες, είναι: βόρεια Μπαρ λε Ντύκ (3η Στρατιά) - ό­πισθεν ποταμού Ωμπ (4η Στρατιά) - όπι­σθεν ποταμού Σηκουάνα (5η Στρα- τιά)".Ταυτόχρονα ενίσχυσε σημαντικά το κέντρο και το αριστερό του με δυ ­νάμεις που απέσυρε από το δεξιό. Την

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

5η Σεπτεμβρίου, λίγο πριν ο Ζοφρ δια­τάξει την εκδήλωση της γαλλικής α­ντεπίθεσης, οι αποστολές και η ακρι­βής διάταξη των δυνάμεών του είχαν ως εξής:• Η 3η Στρατιά (στρατηγός Σαράϊγ), ευ ­ρισκόμενη στο Μπαρ λε Ντύκ, θα επε­τίθετο δυτικά προσβάλλουσα το αρι­στερό των εχθρικώ ν δυνάμεων που ε- κινούντο δυτικώς της δασω μένης πε­ριοχής Αργκόν.• Η 4η Στρατιά (στρατηγός Λανγκλ ντε Καρύ), ευρισκόμενη νότια του ποτα­μού Ο ρνέν, θα συνδύαζε την κίνησή της με την προχώρηση της 3ης Στρα­τιάς.• Η 9η Στρατιά (στρατηγός Φος), νότια των ελών Σαίν Γκοντ, θα κάλυπτε το δεξιό της 5ης Στρατιάς και θα επετίθε­

το βόρεια προς Επερναί.• Η 5η Στρατιά (στρατηγός Φρανσέ Ντ’ Εσπερέ), βόρεια του Σηκουάνα στο Νοτζέντ, θα επετίθετο προς βορρά. Αριστερά της σε ρόλο συνδέσμου της με τη Β Ε Δ θα ενεργούσε το ΣΣ Ιππικού του στρατηγού Κονώ.• Η Β Ε Δ (στρατάρχης Φρεντς), βόρεια του Μ ελούν με μέτωπο προς ανατο- λάς, θα επετίθετο προς τη γενική κα­τεύθυνση του Μονμιράϊγ.• Η 6η Στρατιά (στρατηγός Μ ονουρύ) και το ΣΣ Ιππικού (στρατηγός Σορντέ) βορειοδυτικά του Μω, αφού διέβαιναν τον Ο ύρκ θα επετίθεντο προς την κα­τεύθυνση του Σατώ Τιερύ.

Η διάταξη των Γάλλων στηριζόταν δεξιά στο οχυρό Βερ ντέν και αριστερά στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο του

Παρισιού. Ανάμεσα στα δύο αυτά ση­μεία σχηματιζόταν ένας τεράστιος θ ύ ­λακας στον οποίο είχε εισχωρήσει ο α­ντίπαλος και την κατάλληλη στιγμή θα προσβαλλόταν σε αμφότερα τα πλευ­ρά του. Στις 5 Σεπτεμβρίου είχε φθά- σει για τα στρατεύματα η ώρα, κατά τη μεγαλόστομη έκφραση του Ζοφρ, "να επιτεθούν με οποιοδήποτε κόστος και να προτιμήσουν να πεθάνουν όπου βρίσκονται παρά να υποχωρήσουν". Μ ε διαταγή του η 6η Στρατιά θα άρχιζε την επίθεση το απόγευμα της 5ης Σ ε ­πτεμβρίου και οι υπόλοιπες το πρωϊ της επομένης.

Ο φον Κλούκ, χωρίς να το γνωρίζει, συνέβαλε με την ταχύτατη προέλασή του στην επιτυχία του γαλλικού σχεδί­ου. Παρασυρόμενος από τη λανθασμέ-

0 Γαλλικός Στρατός κινείται προς τα σύνορα τον Αύγουστο του 1914.

Ο διοικητής της γερμανικής 1ης Στρατιάς, Γάλλοι ιππείς μεταψέρονται στο μέτωπο με τα ταξί του Παρισιού, φον Κλούκ.

νη εμμονή του να υπερκεράσει την α­ντίπαλη αριστερή πτέρυγα, διπλασίασε τις ημερήσιες πορείες του με αποτέλε­σμα να προηγείται κατά πολύ της 2ης Στρατιάς αντί, ως όφειλε, να ακολου­θε ί την κίνησή της. Στις 4 Σεπτεμβρίου διέβη τον ποταμό Πετί Μ ορέν έτοιμος να συνεχίσει προς Γκραν Μορέν. Την ί­δια μέρα ο Μ όλτκε π ληροφ ορήθηκε την παρουσία της 6ης Στρατιάς και συ­νειδητοποίησε ότι δ εν μπορούσε πλέ­ον να εκτελέσει υπερκερωτικό ελιγμό με τη δεξιά πτέρυγά του. Γνωρίζοντας ότι οι Γάλλοι μετέφεραν στρατεύματα από το ανατολικό στο δυτικό τμήμα του μετώπου, αποφάσισε χωρίς δι-

60 σταγμό να μεταβάλει το σχέδιό του και, τηρώντας αμυντική στάση προς την κατεύθυνση του Παρισιού, να επι­διώξει με το κέντρο και το αριστερό του τη συντριβή του ανατολικού τμή­ματος του εχθρικού μετώπου. Μ ε γενι­κή αυτοκρατορική διαταγή τη νύκτα της 4ης προς την 5η Σεπτεμβρίου διέ ­ταξε τις 1η και 2η Στρατιές να λάβουν μέτωπο προς το Παρίσι, η 1η μεταξύ Ουάζ και Μάρνη, η 2η μεταξύ Μάρνη και Σηκουάνα, καλύπτουσες τη γερμα­νική διάταξη από την κατεύθυνση του Παρισιού. Στην κύρια προσπάθειά του οι 4η και 5η Στρατιές διατάχθηκαν να επ ιτεθούν νοτιοανατολικά σε συντονι­σμό με την επίθεση των 6ης και 7ης Στρατιών μεταξύ Επινάλ και Τούλ για τη διάνοιξη των διαβάσεων του άνω Μοζέλα. Η 3η Στρατιά όφειλε να ενερ ­γήσει ανάλογα με την τακτική εξέλιξη στρεφ όμενη κατά την κρίση του διοι­κητή της δυτικά ή ανατολικά. Οι δυνά­μεις του είχαν την ακόλουθη διάταξη: η 1η Στρατιά αφήνοντας στον ποταμό Ο ύρκ το 4ο εφ εδρικό ΣΣ και την 4η ΜΙ είχε διαβεί τον ποταμό Γκραν Μ ορέν στην περιοχή Εστερναί-Σαίν Σιμόν, η

2η Στρατιά είχε κλιμακωθεί κατά μή­κος του ποταμού Πετί Μ ορέν από Μον- μιράϊγ μέχρι Βερτίς, η 3η Στρατιά νότια του Μ άρνη στην περιοχή Σαλόν, η 4η στη βόρεια όχθη του ποταμού Ορνέν, η 5η νότια της δασωμένης περιοχής της Αργκόν, η 6η ανατολικά της Τούλ και η 7η ανατολικά του Επινάλ. Το αδύ­νατο σημείο της διάταξής του ήταν το εκτεταμένο και εκτεθειμένο σε επιθε­τική ενέργεια από την κατεύθυνση του Παρισιού δεξιό πλευρό της 1ης Στρα­τιάς. Το νέο σχέδιό του, το οποίο σή- μαινε την οριστική εγκατάλειψη του σχεδίου Σλήφεν, δεν είχε ουσιαστικές πιθανότητες επιτυχίας επειδή δεν δ ιέ ­θ ετε πλέον την απαιτούμενη υπέρ του αναλογία δυνάμεων.

Το ηθικό των Γερμανών ήταν υψηλό λόγω των πρόσφατων επιτυχιών τους. Ωστόσο και οι Γάλλοι, αν και είχαν δοκι- μασθεί και υποστεί σοβαρές απώλειες κατά τις μάχες των συνόρων, είχαν συ- μπτυχθεί με τάξη, χωρίς να χάσουν το ηθικό και- τη συνοχή τους. Και οι δύο, παρά τις επιμέρους διαφορές στον ο ­πλισμό τους, δ ιέθεταν εξαιρετική ισχύ πυρός. Ομως οι Γάλλοι είχαν την αριθ­μητική υπεροχή στο μέτωπο μεταξύ Βερ ντέν και Ούρκ, όπου 66 μεραρχίες τους (56 πεζικού και 10 ιππικού) αντι­μετώπιζαν 51 γερμανικές (44 πεζικού και 7 ιππικού). Επιπλέον με ακατάπαυ- στη ενεργητικότητα ο ηλικίας 62 ετών Ζοφρ κατέβαλλε κάθε προσπάθεια να εμπνεύσει, να συντονίσει και να οργα­νώσει τις δυνάμεις του, μη διστάζο­ντας να απαλλάξει από τα καθήκοντά τους αρκετούς ανώτατους αξιωματι­κούς, μεταξύ αυτών και δύο διοικητές στρατιών, όταν έκρινε ότι η πίστη τους στην επιτυχία των γαλλικών όπλων εί­χε κλονισθεί.

Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΣε εκτέλεση του γαλλικού σχεδίου

το απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου η 6η Στρατιά εκτόξευσε σφοδρή επίθε­ση κατά του 4ου εφεδρικού ΣΣ και της 4ης ΜΙ στο δεξιό της 1ης Γερμανικής Στρατιάς, απειλώντας την με κύκλωση. Ο φον Κλούκ αντιληφθείς την κρισιμό­τητα της κατάστασης, διέταξε τα δύο ΣΣ του δεξιού του, ευρισκόμενα νότια του ποταμού Γκραν Μ ορέν, να ανα- στραφούν και να επεκτείνουν το δεξιό του 4ου εφεδρικού ΣΣ, ενώ διατήρησε προσωρινά νότια του ποταμού τα δύο ΣΣ του αριστερού τα οποία διατηρού­σαν σύνδεσμο με τη 2η Στρατιά. Μ ε αυ­τή την ενέργεια πέτυχε να ελέγξει την εχθρική επίθεση αλλά δημιούργησε νό­τια του ποταμού ένα σοβαρό κενό στη διάταξή του, το οποίο εκμεταλλεύθηκε η Β Ε Δ την επομένη 6η Σεπτεμβρίου. Οι Βρετανοί αφού απώθησαν ασθενή τμή­ματα ιππικού προω θήθηκαν μέχρι του ποταμού Γκραν Μορέν. Την ίδια μέρα αιφνιδιαστική επίθεση της 5ης Γαλλι­κής Στρατιάς προς Μονμιράϊγ απο- κρούσθηκε από τα δύο ΣΣ του φον Κλούκ και τη 2η Στρατιά του φον Μπύ­λωβ. Στις 7 Σεπτεμβρίου ο φον Κλούκ, στην προάπάθειά του να εξουδετερώ ­σει την απειλή του Μ ονουρύ, απέσυρε και τα δύο ΣΣ του αριστερού και ενέ ­πλεξε το σύνολο των δυνάμεών του σε αιματηρό αμφίρροπο αγώνα με την 6η Στρατιά. Ο διοικητής του Παρισιού, στρατηγός Ζοζέφ Γκαλιενί (1849-1916), κινητοποίησε κάθε διαθέσιμο μέσο για να προωθήσει ενισχύσεις στον Μ ονου­ρύ (τραίνα, λεωφορεία, ιδιωτικά οχή ­ματα, ακόμα και τα 600 ταξί της πόλης, που μετέφεραν πάνω από 6.000 στρα­τιώτες στο μέτωπο). Μ ε την αναστρο­φή των ΣΣ του φον Κλούκ το κενό ανά-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μεσα στις δύο γερμανικές στρατιές δι- ευρύνθηκε στο 50 χιλιόμετρα, επιτη­ρούμενο από ελάχιστα τμήματα ιππι­κού, ενώ ουσιαστικά διακόπηκε κάθε ε ­παφή μεταξύ τους. Στις 8 Σεπτεμβρίου η Β Ε Δ και το αριστερό της 5ης Στρα­τιάς προέλασαν συναντώντας μικρή α­ντίσταση βόρεια του ποταμού Πετί Μο- ρέν. Την επομένη διέβησαν τον ποταμό Μάρνη δυτικά του Σατώ Τιερύ, διαχώρι­σαν τελείως τις δύο γερμανικές στρα­τιές και απειλούσαν σοβαρά το δεξιό της 2ης στρατιάς.

Ο φον Μπύλωβ παρά την απειλή που αντιμετώπιζε, ελπίζοντας ότι τελι­κά ο φον Κλούκ αποκρούοντας την 6η Στρατιά θα επεδίωκε να επανασυνδε­θεί με αυτόν, επιτέθηκε με σφοδρότη- τα κατά της 9ης Γαλλικής Στρατιάς στα έλη του Σαίν Γκοντ. Συγχρόνω ς η 4η Στρατιά επιτέθηκε κατά της 4ης Γαλλι­κής νότια του ποταμού Ορνέν. Η 3η Στρατιά του φον Χάουζεν ενίσχυσε με το μεγαλύτερο μέρος των τμημάτων της την επίθεση. Η επιθετική δραστη­ριότητα των Γερμανών τερματίστηκε με ισχυρότατη νυκτερινή επίθεση στις 9/10 Σεπτεμβρίου, που αποκρούστηκε με επιτυχία από την 3η Γαλλική Στρα­τιά. Παντού οι Γάλλοι, έστω και με δ υ ­σκολία, διατήρησαν στο σύνολό τους τις θέσεις τους. Ξεχώρισε για την πει­σματώδη άμυνα που αντέταξε η 9η Στρατιά του μετέπειτα αρχιστράτηγου Φος, πιθανή διάσπαση του μετώπου της οποίας θα χώριζε στα δύο τη γαλλι­κή παράταξη, με απρόβλεπτες συνέ­πειες.

Στις κρίσιμες εκείνες ώρες ο Μ όλ­τκε έλαμψε με την απουσία του. Οταν αντιλήφθηκε τη δυσχερή κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η δεξιά του πτέρυγα, απέστειλε στο μέτωπο τον α­ξιωματικό του επιτελείου του, αντισυ- νταγματάρχη Χεντς, στον οποίο είχε παράσχει πλήρη εξουσιοδότηση για να συντονίσει τις ενέργειες των στρατιών. Στις 8 Σεπτεμβρίου ο Χεντς μετέβη αρ-

0 Γάλλος στρατηγός Γκαλιενί, στρατιωτικός διοικητής Παρισιού.

χικά στο στρατηγείο της 3ης Στρατιάς στο Σαλόν, όπου βρήκε την κατάσταση ικανοποιητική. Στη συνέχεια ενημερώ ­θηκε από τον φον Μπύλωβ στο Μον- φόρ, στρατηγείο της 2ης Στρατιάς, και μαζί διαπίστωσαν ότι στη δεξιά πτέρυ­γά της η κατάσταση είχε καταστεί "σο­βαρή, αν όχι απελπιστική", λόγω του συνεχώς διευρυνόμενου κενού που τη χώριζε από την 1η Στρατιά. Την επομέ­νη, 9 Σεπτεμβρίου, ο Χεντς μετέβη στο Μαρέϊγ, στρατηγείο της 1ης Στρατιάς, αποφασισμένος να πείσει τον φον Κλούκ να συνδεθεί με τον φον Μπύ­λωβ. Ο φον Κλούκ, πλήρως απορροφη- μένος στον αγώνα του κατά του Μο- νουρύ, αρνήθηκε να συμπτυχθεί ανα­τολικά του Ο ύρκ για να αποκτήσει επα­φή με τον φον Μπύλωβ, όμως την ίδια στιγμή ο τελευταίος, διαπιστώνοντας ότι η δεξιά του είχε υπερκερασθεί και δεχόμενος επίθεση από την κα τεύθυν­ση της 9ης Γαλλικής Στρατιάς, διέταξε

τη σύμπτυξη της 2ης Στρατιάς. Ο Χ ε ­ντς, πεπεισμένος για την ορθότητα της απόφασης του φον Μπύλωβ, διέταξε τη σύμπτυξη και της 1ης Στρατιάς, η ο ­ποία, παρά τις αντιρρήσεις του φον Κλούκ, άρχισε το ίδιο βράδυ. Να πως έ ­νας δικαιολογημένα χολωμένος φον Κλούκ περιέγραψε τις δραματικές εκεί­νες στιγμές στα απομνημονεύματά του: "Το μεσημέρι της 9ης Σεπτεμβρίου η κατάσταση ήταν απόλυτα ευνοϊκή γιατην 1η Στρατιά....ακόμα και αν ληφθείυπόψη η σύμπτυξη της 2ης Στρατιάς. Τότε περίπου ήλθε στο στρατηγείο ο α- ντισυνταγματάρχης Χεντς, την άφιξη του οποίου πληροφορήθηκα μόνο μετά την εσπευσμένη αναχώρησή του, γεγο­νός απαράδεκτο που θα μπορούσε να αποφευχθεί αν ο αντισυνταγματάρχης είχε θεω ρήσει σκόπιμο να παρουσια- σθεί σε μένα...όπως όφειλε, αφού ε- πρόκειτο για αλλαγή της αποστολής της Στρατιάς, η οποία διετάχθη να συ­μπτυχθεί προς Σουασόν (Ο Χεντς σχε- δίασε με ένα κομμάτι κάρβουνο το όριο σύμπτυξης, πάνω στον χάρτη του επι­τελάρχη στρατηγού φον Κούχλ)". Στο βιβλίο του υποστηρίζει ένθερμα ότι η επ ιβεβλημένη ενέργεια ήταν η συνέχι­ση της επίθεσης αντί της υποχώρησης, ισχυρισμός που μάλλον δεν ευσταθεί αφού ο ίδιος σε άλλο σημείο διεκτρα­γωδεί την καταπόνηση των ανδρών του.

Αρχικά ο Μ όλτκε ήλπιζε ότι η σύ­μπτυξη θα περιοριζόταν μόνο στη δ ε ­ξιά του πτέρυγα, αλλά μετά από προ­σωπική επίσκεψη στα στρατηγεία των 4ης, 5ης και 6ης Στρατιών εξέδωσε δια­ταγή γενικής υποχώρησης καθορίζο­ντας τις νέες τοποθεσίες αμυντικής ε ­γκατάστασης των στρατιών. Οι γαλλι­κές στρατιές και η Β Ε Δ προώθησαν τη διάταξή τους καταλαμβάνοντας το έ ­δαφος από το οποίο αποχωρούσαν οι Γερμανοί. Η εξάντληση των στρατευμά­των, η αισθητή έλλειψη πυρομαχικών αλλά και ο συντεταγμένος τρόπος υπο­

61

Βολή γαλλικού πυροβόλου Μ 1897 των 75 mm.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

62

χώρησης των Γερμανών, περιόρισαν αι­σθητά τον ρυθμό εκμετάλλευσης της επιτυχίας τους, αντίθετα με τον ισχυρι­σμό του Ζοφρ σε τηλεγράφημά του προς τον υπουργό Στρατιωτικών στις 13 Σεπτεμβρίου που έλεγε ότι "τα στρα- τεύματά μας ενεργούν καταδίωξη χω­ρίς προηγούμενο σε σφοδρότητα". Σί­γουρα το αποτέλεσμα ήταν "η αναμφι- σβήτητη νίκη των συμμαχικών στρα­τευμάτων", όπως σωστά ανέφερε ο Ζο ­φρ στο ίδιο τηλεγράφημα. Στις 14 Σ ε ­πτεμβρίου οι Γερμανοί, ενισχυθέντες με δυνάμεις από το μέτωπο της Λωραί- νης (7η Στρατιά) και το ΣΣ που κατέλα­βε στις 8 Σεπτεμβρίου το οχυρό της Μωμπέζ, σταθεροποιήθηκαν στη γραμ­μή ποταμός Ουάζ βόρεια Κομπιένης- κατά μήκος ποταμού Αίσν μέχρι βόρεια Κραόν - βόρεια Ρεμς - νότια Μ οντ Μπλάνκ - βόρεια Βερντέν. Την ίδια μέ­ρα ο Μόλτκε, ψυχικό και σωματικό ρά­κος, αντικαταστάθηκε από τον στρατη­γό Ερικ φον Φαλκενχάϊν (1861-1922).

Στη μάχη του Μάρνη έλαβε μέρος πρωτοφανής αριθμός στρατιωτών, πε­ρίπου 2.500.000 συνολικά, κατά συνέ­πεια οι απώλειες και των δύο πλευρών υπήρξαν βαρύτατες. Οι Γάλλοι είχαν περισσότερους από 50.000 νεκρούς, τραυματίες και αγνοούμενους και οι Γερμανοί ανάλογο αριθμό αν και δεν υ­πάρχουν γι1 αυτούς επίσημα στοιχεία. Οι Βρετανοί ανακοίνωσαν 1.701 απώλει­ες για το διάστημα 6-10 Σεπτεμβρίου.

ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ -

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑΗ μάχη του Μάρνη και γενικότερα

το σύνολο των επιχειρήσεων Αυγού- στου-Σεπτεμβρίου στο δυτικό μέτωπο, αποτέλεσε αντικείμενο πολλών αναλύ-

Βρετανοί αξιωματικοί παρατηρούν τις κινήσεις των Γερμανών πριν από τη μάχη του Κατώ, στις 25 Αυγούστου 1914.

σεων, σχολίων και εκτιμήσεων, χωρίς να υπάρχει ομοφωνία ως προς τους λό­γους της γερμανικής αποτυχίας. Οι πε­ρισσότεροι μελετητές θεω ρούν ως βα­σική αιτία την τροποποίηση του αρχι­κού σχεδίου Σλήφεν από τον Μ όλτκε πριν και μετά την έναρξη των επιχειρή­σεων. Πράγματι ο Μ όλτκε είχε επιφέρει αλλαγές, κυρίως στην κατανομή δυνά­μεων του σχεδίου Σλήφεν, αφαιρώντας 9 ΣΣ από το κέντρο και τη δεξιά του πτέρυγα προς όφελος της αριστερής και του ανατολικού μετώπου, ώστε αρ­χικά στην κύρια προσπάθειά του ενήρ- γησαν 26 αντί των προβλεπομένων 35 ΣΣ. Επιπλέον κατά τη διάρκεια των επι­χειρήσεων απέσπασε άλλα 4 ΣΣ από το δεξιό, με αποτέλεσμα στο κρίσιμο αυτό σημείο να διαθέτει 10 μεραρχίες έναντι 24 των Γάλλων. Αλλοι αποδίδουν πρω­ταρχική σημασία στη μεταβολή του ε ­λιγμού του δεξιού, που έφ ερε τις γερ ­μανικές δυνάμεις να διέρχονται ανατο­λικά αντί δυτικά του Παρισιού και να καθίστανται ευάλωτες σε εχθρική ε ­νέργεια στο πλευρό τους, σε συνδυα­σμό με τον χαλαρό και αδέξιο τρόπο δι­εύθυνσης των επιχειρήσεων από τον Μόλτκε.

Το πιθανότερο είναι ότι οι προανα- φ ερθέντες παράγοντες συνετέλεσαν στη γερμανική ήττα, όχι όμως κατά κα­θοριστικό τρόπο, αφού το ίδιο το σχέ­διο Σλήφεν περιείχε από τη σύλληψή του το σπέρμα της αποτυχίας. Μία σει­ρά στοιχείων οδηγεί στη διαπίστωση ότι ακόμα και αν ο Μ όλτκε είχε να αντι­μετωπίσει τον ανεκδιήγητο στρατάρχη Μπαζαίν, αρχιστράτηγο των Γάλλων το 1870, το σχέδιο Σλήφεν πάλι δεν θα ε ­ξελισσόταν ευνοϊκά για τους Γερμα­νούς. Οι δυνάμεις τους είχαν αντιμετω­πίσει ισχυρή αντίσταση, είχαν υποστεί μεγάλες απώλειες και ήταν καταπονη­μένες μετά από τέσσερις εβδομάδες συνεχούς κίνησης και μαχών. Οι γραμ­μές συγκοινωνιών τους είχαν επιμη­κυνθεί επικίνδυνα, αδυνατώντας να ι­κανοποιήσουν τις ανάγκες σε πυρομα- χικά και εφόδια, ιδιαίτερα σε ζωοτρο­φές. Στις αρχές Σεπτεμβρίου το 60% των χρησιμοποιουμένων οχημάτων για τη μεταφορά πυρομαχικών είχε τεθεί εκτός λειτουργίας. Επιπλέον οι Γάλλοι, χρησιμοποιώντας το άθικτο και πυκνό σιδηροδρομικό τους δίκτυο και έχο ­ντας να καλύψουν μικρότερες αποστά­σεις, διέθεταν μεγαλύτερη στρατηγική ευκινησία έναντι των αντιπάλων τους, οι οποίοι ήδη από την είσοδό τους σε βελγικό έδαφος ήταν υποχρεωμένοι να επισκευάζουν συνεχώς κατεστραμμέ­νες σιδηροδρομικές γραμμές. Αυτό σή- μαινε ότι οι Γάλλοι είχαν τη δυνατότητα να εκμεταλλευθούν στρατηγικά την α­ριθμητική τους υπεροχή δημιουργώ ­ντας ευκολότερα συγκεντρώσεις ό ­γκου δυνάμεων σε σημεία της επιλο­

γής τους, δυνατότητα που υλοποίησαν με το σχέδιο του Ζοφρ.

Το αδύνατο σημείο του σχεδίου Σλήφεν ήταν η ίδια η ύπαρξη του Παρι­σιού. Ελιγμός δυτικά της πόλης απαι­τούσε δυνάμεις και γραμμές συγκοινω­νιών που δεν διέθεταν οι Γερμανοί. Πα­ράκαμψη από τα ανατολικά εξέθετε το πλευρό της δύναμης σε εχθρική επίθε­ση από τα στρατεύματα της φρουράς ή ενισχύσεις που υπό την κάλυψη του πε­ριχαρακωμένου στρατοπέδου μπορού­σαν εύκολα να συγκεντρωθούν.

Η προσεκτική στρατιωτική ανάλυση της σύγκρουσης αναδεικνύει την πρω­ταρχική σημασία της ορθής, σε τόπο, χρόνο και βαθμό, εφαρμογής των αρ­χών του πολέμου, των θεμελιωδών και αναλλοίωτων κανόνων που υπεισέρχο­νται στη σχεδίαση και στην εκτέλεση των επιχειρήσεων. Η ανάπτυξη υγιούς στρατηγικής και τακτικής σε μικρότερα κλιμάκια, κρίσης και αντίληψης στον η ­γήτορα, είναι εξαιρετικά δύσκολη και επίπονη διαδικασία η οποία απαιτεί διαρκή μελέτη, βαθιά γνώση, συνεχή ε ­ξάσκηση και πλούσια εμπειρία. Ομως είναι απολύτως αναγκαία για την επιλο­γή των κάθε φορά, ανάλογα με την επι­χειρησιακή κατάσταση, σημαντικών αρ­χών του πολέμου, τον αρμονικό συν­δυασμό τους και την εφαρμογή τους με τρόπο ώστε να μην παραβιάζονται άλλες το ίδιο σημαντικές αρχές. Κλασι­κό παράδειγμα αποτελεί η εφαρμογή, από τον φον Κλούκ, των αρχών "επιθε­τική ενέργεια" και "εκλογή του σκοπού και εμμονή σ' αυτόν". Η 1η Στρατιά είχε κατ' εξοχήν επιθετικό προσανατολισμό και δράση επικεντρωμένη στην υπερ­κέραση του γαλλικού αριστερού, στην απώθηση του συνόλου των αντιπάλων δυνάμεων προς το κέντρο της διάτα­ξής τους, στην κύκλωση και στην ολο­σχερή καταστροφή τους. Ομως κατά την επιδίωξη αυτών των στόχων και με­τά τις αρχικές επιτυχίες ο φον Κλούκ α­διαφόρησε για την τήρηση του κανόνα "ασφάλεια-προστασία" και εκλαμβάνο­ντας τις επιθυμίες του ως πραγματικό­τητα, χωρίς επαρκείς πληροφορίες, πα­ρασύρθηκε στην αλλαγή της κατεύ­θυνσης και του ρυθμού προέλασής του. Το αποτέλεσμα ήταν να εκθέσει τα πλευρά και τα νώτα της όλης γερμανι­κής διάταξης και να υποστεί τακτικό αιφνιδιασμό από τον Μ ονουρύ, γεγο ­νός που έθεσε τέρμα στις ελπίδες νί­κης των Γερμανών.

Ομως και η ανώτατη γερμανική διοί­κηση πραγματοποίησε πολλές παρα­βιάσεις των αρχών του πολέμου. Κυριό- τερη υπήρξε η αδυναμία ή, ίσως, η α­προθυμία του Μ όλτκε να επιβάλει "ενό­τητα διοίκησης" και να επεμβαίνει απο­φασιστικά για τον συντονισμό των δυ- νάμεών του. Οι στρατηγοί του, έχοντας υπερβολική ελευθερία ενεργείας και

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Οι Γερμανοί κινούνται προς το μέτωπο, ενώ τα ασθενοφόρα μεταφέρουν τους τραυματίες στα μετόπισθεν.

διαφορετικές προτεραιότητες, δεν μπόρεσαν ποτέ να συντονισθούν και δυστροπούσαν συστηματικά με τις ο­δηγίες του. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 9 Αυγούστου ο Μ όλτκε αποφάσισε οι τρεις Στρατιές του δεξιού (1η, 2η και 3η) να συντονίζονται επιχειρησιακά από τον φον Μπύλωβ, όμως η δ ιευθέ ­τηση διήρκεσε μόνο μέχρι τις 17 Αυ­γούστου λόγω συγκρούσεω ν ανάμεσα στον ορμητικό φον Κλούκ και στον προσεκτικό φον Μπύλωβ. Κατά την κρίσιμη περίοδο της μάχης του Μάρνη, αντί με την παρουσία του στο μέτωπο να διευθύνει με στιβαρό τρόπο τις επι­χειρήσεις, περιορίσθηκε στην παροχή οδηγιών μέσω αντιπροσώπου.

Με τις μεταβολές του σχεδίου Σλή- φεν ο Μ όλτκε επιδίωξε μία κατά τη γνώμη του πιο ισόρροπη κατανομή των δυνάμεών του, παραβιάζοντας την αρ­χή της "οικονομίας δυνάμεων", αφού δεν ήταν πλέον πουθενά αρκετά ισχυ­ρός ώστε να ελπίζει σε επίτευξη απο­φασιστικού αποτελέσματος. Στη συνέ­χεια αντέδρασε σπασμωδικά στον κίν­δυνο που αντιπροσώπευε η βη Στρατιά, μεταβάλλοντας το αρχικό του σχέδιο χωρίς να διαθέτει επαρκείς πληροφο­ρίες για τη δύναμη και διάταξη του α­ντιπάλου.

Κατά τις αρχικές συγκρούσεις οι Γάλλοι υπέστησαν αλλεπάλληλους αιφ­νιδιασμούς στο στρατηγικό και στο τα­κτικό πεδίο, κυρίως λόγω έλλειψης πληροφοριών, αφού για λόγους οικονο­μίας είχαν καταργήσει λίγα χρόνια πριν την υπηρεσία πληροφοριών. Οταν με την πάροδο του χρόνου η συλλογή πληροφοριών βελτιώθηκε, ο Ζοφρ, πιο δραστήριος και ενεργητικός από τον α­ντίπαλό του, πέτυχε να τον αιφνιδιάσει με τις δύο αντεπιθέσεις της 5ης και της βης Στρατιάς. Ο Γάλλος αρχιστρά­τηγος είχε ριζικά διαφορετική άποψη για τη διεύθυνση των επιχειρήσεων, ό ­πως την εκθέτει στα απομνημονεύμα­τά του: "Εχει λεχθεί ότι στη σύγχρονη μάχη ο αρχιστράτηγος, αφού δώσει τις αρχικές του οδηγίες, δεν έχει παρά να περιμένει τα αποτελέσματα των ενερ ­γειών των υφισταμένων του διοικήσε­ων....Στη Γαλλία έχουμε διαφορετική α­ντίληψη....Το αποτέλεσμα μιας σύ­γκρουσης, λόγω του εύρους του μετώ­που, του αριθμού των κινητοποιουμέ- νων μαζών και της διάρκειάς της, δεν εξαρτάται από στιγμιαίες εμπνεύσεις αλλά απαιτεί μακρότερη πρόβλεψη....Ο αρχιστράτηγος είναι σε θέση να γνωρί­ζει και να εκτιμήσει το σύνολο της κα­τάστασης, ενώ οι διοικητές στρατιών μόνο τα γεγονότα στο μέτωπό τους". Συνεπής στην παραπάνω θέση του, α­νέπτυξε εξαιρετική δραστηριότητα, κατευθύνοντας και εμψυχώνοντας με προσωπικές επαφές τους διοικητές στρατιών και ΣΣ, αφαιρώντας τη διοί­

κηση από άλλους, χωρίς να πτοείται από τις αρχικές ήττες, κρατώντας για τον εαυτό του το δικαίωμα της τελικής απόφασης. Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν υπέκυψε στις πιέσεις του στρατη­γού Γκαλιενί, διοικητή της φρουράς του Παρισιού, ο οποίος υπήρξε ανώτε­ρος του στη Μαδαγασκάρη, περί αντε­πίθεσης της βης Στρατιάς, πριν ο ίδιος κρίνει ότι εξασφαλίσθηκαν όλοι οι όροι για την επιτυχία της.

Η διαφορά στον τρόπο άσκησης δι­οίκησης επέδρασε σημαντικά στο τελι­κό αποτέλεσμα. Ο Ζοφρ με την τακτική του "καρότου και του μαστιγίου" πέτυ­χε να εξασφαλίσει την αποδοχή του και την εκτέλεση των οδηγιών του από τους υφισταμένους του. Ο Μόλτκε, σε μεγάλη απόσταση από το μέτωπο, έμοι­αζε με διευθυντή ορχήστρας ανίκανο να διευθύνει τους μουσικούς του, οι ο ­ποίοι, όσο βιρτουόζοι και αν ήταν, αδυ­νατούσαν να παράγουν ικανοποιητική μελωδία. Στους άλλους τομείς οι αντί­παλοι υπήρξαν ισοδύναμοι. Τα στρα­τεύματα επέδειξαν αντοχή, καρτερία και ηρωισμό, τα επιτελεία αξιοθαύμα­στη αποτελεσματικότητα. Οι Γάλλοι ε ­πιτελείς διοχέτευσαν με επιτυχία μεγά­λο όγκο δυνάμεων από το κέντρο και το δεξιό στο αριστερό, οι Γερμανοί επι­τελείς της 1ης Στρατιάς εκτέλεσαν τα­χύτατη αναστροφή των δυνάμεών της από τον ποταμό Γκραν Μ ορέν στον πο­ταμό Ούρκ.

ΕΠΙΛΟΓΟΣΗ μάχη του Μάρνη αποτέλεσε έ ­

ναν από τους σπουδαιότερους σταθ­μούς του Α' ΠΠ. Η έκβασή της επέ­δρασε καθοριστικά στο τελικό αποτέ­λεσμα της σύρραξης στο δυτικό μέτω­

πο. Η γαλλική νίκη απέτρεψε την τα­χεία συντριβή της Γαλλίας και υποχρέ­ωσε τη Γερμανία να εμπλακεί σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο φθοράς στον ο ­ποίο ο χρόνος λειτουργούσε σε βάρος της, ιδιαίτερα μετά την εμπλοκή των ΗΠΑ στο πλευρό των Δυτικών Συμμά ­χων. Οι όποιες ελπίδες της Γερμανίας για επανάληψη της επιτυχίας του 1870-1 έσβησαν στον ποταμό Μάρνη τη δεύτερη εβδομάδα του Σεπ τεμβρί­ου του 1914.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Αθανάσιος Α. Κόκκορης: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΒΙΒΛΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ, Αθήνα,1977.(2) Archer Jones: THE ART OF WAR IN THE WESTERN WORLD, University of Illinois Press, Urbana and Chicago, 2001.(3) A.J.P. Taylor: A HISTORY OF THE FIRST WORLD WAR, Berkley Medallion Books,New York, 1966.(4) G. M. Trevelyan: A SHORTENED HISTORY OF ENGLAND, Penguin Books, Middlesex, England, 1978.(5) A. F. Poiard: A SHORT HISTORY OF THE GREAT WAR, Methuen & Co. LTD, London, 1920.(6) Διάφορα άρθρα στον Τύπο και στο Διαδίκτυο.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Δ Η Μ Η ΤΡ Η Σ Σ . Μ ΠΕΛΕΖΟ ΣΙστορικός

Ο ΠΡΩΤΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΠΟΥ ΣΥΓΚΡΟ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ0 Φίλιππος Ε' υπήρξε ένας από τους

σημ αντικότερους βασ ιλε ίς της

Αρχαίας Μ ακεδονίας. Κατά τη

δ ιάρκε ια της βασ ιλε ίας του

ήλ&ε σε σύγκρουση με

τους Ρωμαίους και

προσπάθησε να

εμποδίσει την

επέκταση και την

κυριαρχία τους

στην Ελλάδα,

χωρίς επιτυχία.

Μακεδονικό κράνος το οποίο ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές τις Βεργίνας (Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο).

ατά τον 3ο αιώνα π.Χ. το Βασί­λειο της Μακεδονίας ήταν το ι­σχυρότερο κράτος στην Ελλη­

νική χερσόνησο. Περιελάμβανε τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία και διάφορα σημεία στρατηγικής ση­

μασίας στη νότια Ελλάδα, με σημαντικότερο το φρούριο του Ακροκορίνθου. Στα δυτικά συνόρευε με το ελληνικό Βασίλειο της Ηπείρου, το οποίο είχε πάψει να αποτελεί ισχυρή δύναμη μετά τον θάνατο του Πύρ- ρου. Βόρεια βρίσκονταν διάφορες βάρβα­

ρες φυλές που κατά περιόδους παρενο- χλούσαν τους Μακεδόνες με τις επιθέ-

ΦΙΛΙΠΠΟΙ Ε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ερείπια κτιρίων στην Πέλλα.

σεις τους, οι οποίες συνήθως ήταν μικρής κλίμακας αλλά σε μερικές περιπτώσεις εξε­λίσσονταν σε σοβαρές απειλές για την ύ­παρξη του μακεδονικού βασιλείου. Ισχυρό­τεροι από αυτούς τους βαρβάρους γείτο­νες ήταν οι Ιλλυριοί, οι οποίοι κατοικούσαν βορειοδυτικά της Μακεδονίας, στην περιο­χή της σημερινής Αλβανίας. Στον νότο βρί­σκονταν οι ελληνικές πόλεις-κράτη. Καμία από αυτές δεν μπορούσε να συγκριθεί σε δύναμη με το μακεδονικό κράτος. Μερικές είχαν συμμαχήσει μαζί του, άλλες όμως α- ντιδρούσαν στην ισχυρή παρουσία των Μα-

κεδόνων και στις παρεμβάσεις τους στα ζη­τήματα της νότιας Ελλάδας. Για να προστα­τεύσουν την αυτονομία τους ορισμένες πό­λεις ενώθηκαν σε δύο ισχυρούς συνασπι­σμούς, την Αχαϊκή Συμπολιτεία, η οποία πε- ριελάμβανε μεγάλο μέρος της βόρειας και της ανατολικής Πελοποννήσου, και την Αι- τωλική Συμπολιτεία, η οποία περιελάμβανε πόλεις και φύλα της δυτικής και της κεντρι­κής Στερεάς Ελλάδας.

Η ανατολική Μεσόγειος ήταν χωρισμέ­νη μεταξύ των ελληνιστικών κρατών που εί­χαν προκύψει από τον διαμελισμό του κρά­

τους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Τα σημα­ντικότερα από αυτά ήταν τα πολυεθνικά βασίλεια της Αιγύπτου και της Συρίας. Το τελευταίο περιελάμβανε και μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας και των ανατολικών α­κτών του Αιγαίου. Στη Μικρά Ασία βρισκό­ταν και το μικρότερο σε έκταση βασίλειο της Περγάμου.

Στη δυτική Μεσόγειο είχε αρχίσει να εμ­φανίζεται μια νέα δύναμη, η Ρώμη. Η μικρή, αρχικά, πόλη του Λατίου είχε κατορθώσει να κυριαρχήσει στην Ιταλία, παρά την προ­σπάθεια του Πύρρου να βοηθήσει τις ελλη-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Παράσταση του Φιλίππου Ε'σε αργυρό τετράδραχμο το οποίο κόπηκε μετά τη μάχη στις Κυνός Κεφαλές.

νικές αποικίες του ιταλικού νότου. Σύντομα οι Ρωμαίοι θα επιχειρούσαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους και έξω από την Ιταλία, προς την Ελλάδα, που βρισκόταν πολύ κο­ντά τους προς τα ανατολικά. Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. η ρωμαϊκή επιρροή είχε ήδη επεκταθεί στις ακτές της Ιλλυρίας, πολύ κο­ντά στα μακεδονικά σύνορα.

Την εποχή εκείνη το Βασίλειο της Μα­κεδονίας υστερούσε σε έκταση και πλούτο σε σύγκριση με την Αίγυπτο και τη Συρία, ή­ταν όμως εθνικά ομοιογενές, επειδή όλοι οι κάτοικοί του ήταν Ελληνες. Οι Μακεδόνες συνέχιζαν τη στρατιωτική παράδοση που εί­χε δημιουργήσει ο βασιλιάς Φίλιππος Β', πα­τέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και σε αυ­τή στήριζαν την ισχύ τους. Τη Μακεδονία κυβερνούσε η δυναστεία των Αντιγονιδών, οι απόγονοι του Αντίγονου του Μονόφθαλ­μου και του Δημητρίου του Πολιορκητή. Στα μέσα του 3ου αιώνα π.Χ. στον μακεδονι­κό θρόνο βρισκόταν ο Δημήτριος Β', ο οποί­ος νυμφεύθηκε τη Φθία, μια πριγκίπισσα από το Βασίλειο της Ηπείρου. Από τον γάμο τους γεννήθηκε το 238 π.Χ. ο Φίλιππος (Ε1), ο οποίος καταγόταν έτσι από δύο μεγάλους στρατηλάτες της ελληνιστικής εποχής, τον Δημήτριο Πολιορκητή και τον Πύρρο. Ο Δη- μήτριος Β 1 είχε να αντιμετωπίσει την αντί­δραση της Αχαϊκής και της Αιτωλικής Συ­μπολιτείας στη μακεδονική ηγεμονία και τις επιθέσεις των βαρβάρων στα βόρεια σύνο­ρα του βασιλείου του. Τελικά σκοτώθηκε σε μία μάχη εναντίον της φυλής των Δαρδά- νων, όταν ο διάδοχός του ήταν ακόμα μόλις εννέα ετών. Τη διοίκηση του μακεδονικού βασιλείου ανέλαβε τότε ο εξάδελφός του, Αντίγονος Δώσων, ο οποίος κατόρθωσε να αποκαταστήσει την ισχύ και το κύρος της Μακεδονίας.

Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Ε 1

Νόμισμα με παράσταση του Αννίβα ως Μελκάρτ - Ηρακλή (Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο). Η δράση του Αννίβα στην Ιταλία συνέπεσε με τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Φιλίππου Ε 1.

μερίσει τον Φίλιππο Ε1. Αντίθετα φρόντισε για τη σωστή εκπαίδευση του ανήλικου βα­σιλιά. Στην εξωτερική του πολιτική συμμά­χησε με την Αχαϊκή Συμπολιτεία και από κοινού νίκησαν τον βασιλιά Κλεομένη της Σπάρτης το 222 π.Χ. Εκείνη την περίοδο ο Φίλιππος Ε 1 ανέλαβε την πρώτη του αποστο­λή σε ηλικία 16 ετών, όταν ο Αντίγονος Δώ­σων τον έστειλε στην Πελοπόννησο για να αποκαταστήσει τη μακεδονική επιρροή στην περιοχή. Τότε ίσως ο νεαρός βασιλιάς

γνωρίστηκε με τον Άρατο, την ισχυρότερη πολιτική φυσιογνωμία της Αχαϊκής Συμπολι­τείας, και εδραιώθηκε η φιλία τους. Επρό- κειτο για μια εμπειρία ως προς τη διοίκηση την οποία ο μικρός σε ηλικία βασιλιάς χρει­αζόταν, καθώς ο Αντίγονος Δώσων θα πέ- θαινε λίγους μήνες αργότερα, το 221 π.Χ. Ο Φίλιππος ήταν ακόμα δεκαεπτά ετών. Ο Αντίγονος στη διαθήκη του όρισε ένα συμ­βούλιο από Μακεδόνες αξιωματικούς οι ο­ποίοι θα διοικούσαν το βασίλειο μέχρι την ενηλικίωση του βασιλιά.

Ο θάνατος του Αντιγόνου προκάλεσε νέα αναστάτωση. Η Αιτωλική Συμπολιτεία βρήκε την ευκαιρία να επιτρέψει στους πο­λίτες της πειρατικές επιδρομές στη δυτική Πελοπόννησο. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία έ- σπευσε να αντιδράσει και ο Αρατος ζήτησε τη βοήθεια των Μακεδόνων. Η Σπάρτη όμως τάχθηκε με το μέρος των Αιτωλών. Ετσι ο Φίλιππος Ε1 βρέθηκε από την αρχή της στα­διοδρομίας του αντιμέτωπος με έναν από τους σημαντικότερους εχθρούς του, τους Αιτωλούς.

Οι Αιτωλοί αποτελούσαν ιδιαίτερα σο­βαρό κίνδυνο διότι ήταν μία από τις ισχυρό­τερες δυνάμεις στην Ελλάδα και η χώρα τους βρισκόταν πολύ κοντά στη Μακεδονία. Το καλοκαίρι του 220 π.Χ. συγκλήθηκε σύνο­δος της Αχαϊκής Συμπολιτείας και των συμ­μάχων της για να αποφασίσουν πώς θα αντι­μετώπιζαν τις προκλήσεις των Αιτωλών. Στη σύνοδο παρευρέθηκε και ο Φίλιππος Ε'. 0

Ο Αντίγονος Δώσων δεν εκμεταλλεύθη- κε τη θέση του ως αντιβασιλέα για να παρα-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νεαρός Μακεδόνας βασιλιάς και ο φίλος του Αρατος προσπάθησαν να πετύχουν κά­ποιο συμβιβασμό με τους Αιτωλούς, οι ο­ποίοι όμως δεν δέχθηκαν και συνέχισαν να προκαλούν. Ετσι η Αχαϊκή Συμπολιτεία και οι σύμμαχοί της αποφάσισαν να τους κηρύ­ξουν τον πόλεμο. Ο Φίλιππος Ε' μετά από αυτή την απόφαση του συνεδρίου της Κο- ρίνθου επέστρεψε στη Μακεδονία για να προετοιμάσει τον στρατό του. Συγκέντρω­σε 10.000 οπλίτες για τη βαριά οπλισμένη μακεδονική φάλαγγα, 5.000 ελαφρύτερα ο­πλισμένους πελταστές και 800 ιππείς. Με αυτές τις δυνάμεις κατευθύνθηκε προς την Ηπειρο, με σκοπό να εισβάλει από εκεί στην Αιτωλία. Οι Αιτωλοί εκμεταλλεύθηκαν την απουσία του για να επιτεθούν στη Μα­κεδονία. Υπό την ηγεσία του Σκόπα έφθα- σαν μέχρι το Δίον, ιερή πόλη των Μακεδό- νων, και το ισοπέδωσαν. Η πράξη τους θεω­ρήθηκε ιεροσυλία, επειδή δεν σεβάστηκαν ούτε τους ναούς και τις προσφορές προς τους θεούς. Ηταν μία προσβολή που ο Φί­λιππος δεν λησμόνησε ποτέ.

Μέσω της Ηπείρου ο μακεδονικός στρατός εισέβαλε στην Αιτωλία, κατέλαβε πολλούς αιτωλικούς οικισμούς και άρχισε να πολιορκεί τη Στράτο, μία από τις σημα­ντικότερες αιτωλικές πόλεις. Εκεί βρήκε τον Φίλιππο μια πρεσβεία από την Αχαϊκή Συμπολιτεία, η οποία του ζήτησε να μεταβεί στην Πελοπόννησο επειδή ένα μέρος του στρατού των Αιτωλών είχε εγκατασταθεί

στην Ηλεία και πραγματοποιούσε επιδρο­μές. Ο Μακεδόνας βασιλιάς αρχικά αποφά­σισε να προχωρήσει στην Πελοπόννησο. Τό­τε πληροφορήθηκε ότι οι Δαρδάνιοι, ένας βάρβαρος λαός από τον βορρά, είχαν αρχί­σει πάλι τις επιδρομές τους. Αποφάσισε τό­τε να επιστρέψει στο βασίλειό του κι έτσι οι επιδρομές των βαρβάρων σταμάτησαν. Με τις ως τότε επιχειρήσεις του ο Φίλιππος Ε1 δεν είχε καταφέρει κάτι ξεχωριστό, είχε ό­μως αποδείξει σε εχθρούς και συμμάχους ότι ήταν δυναμικός και άξιος να αναλάβει τον μακεδονικό θρόνο. Εξάλλου οι ενέργει- ές του αποδείκνυαν ότι δεν χρειαζόταν την κηδεμονία του συμβουλίου αντιβασιλείας που είχε ορίσει ο Αντίγονος Δώσων και έτσι το συμβούλιο αυτό τέθηκε σταδιακά στο περιθώριο.

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΙΤΩΛΟΥΣ

Μετά την αποχώρηση του Φιλίππου οι Αιτωλοί σκέφθηκαν να τιμωρήσουν τους Ηπειρώτες για τη συνεργασία τους με τους Μακεδόνες. Επαναλαμβάνοντας την ιερο­συλία που είχαν διαπράξει στο Δίο κατέλα­βαν τη Δωδώνη, ένα από τα ιερότερα θρη­σκευτικά κέντρα όλων των Ελλήνων, και λε­ηλάτησαν τους θησαυρούς του τοπικού μα­ντείου καταστρέφοντας τα ιερά κτίρια. Ηταν σίγουροι ότι ο μακεδονικός στρατός

Παράσταση μακεδονικού κράνους σε ταψική τοιχογραφία.

δεν θα τους ενοχλούσε, επειδή πλησίαζε ο χειμώνας και ήταν δύσκολο εκείνη την επο­χή ο Φίλιππος Ε' να επιχειρήσει νέα εκστρα­τεία. Ο Μακεδόνας βασιλιάς όμως έπραξε αυτό ακριβώς που δεν περίμεναν οι εχθροί του. Με μικρή σχετικά δύναμη, περίπου6.000 άνδρες, κινήθηκε προς την Πελοπόν­νησο με μεγάλη ταχύτητα. Για να μην τον α- ντιληφθούν οι Αιτωλοί δεν πέρασε από τις Θερμοπύλες, αλλά μετέφερε τον στρατό του μέσω της Εύβοιας στη Βοιωτία και από εκεί στην Κόρινθο. Ακολούθως προχώρησε στην Αρκαδία και νίκησε τους Ηλείους, συμμάχους των Αιτωλών. Στη συνέχεια απο­σύρθηκε στο Αργος για να αναπαύσει τον στρατό του κατά τον χειμώνα.

Για τον επόμενο χρόνο, το 218 π.Χ., ο Φί- 67 λιππος Ε 1 είχε αποφασίσει να διεξαγάγει mm ναυτικές επιχειρήσεις. Αν κατόρθωνε να ε­λέγξει τις θαλάσσιες συγκοινωνίες θα απέ- κοπτε την επικοινωνία μεταξύ των αντιπά­λων του, Αιτωλών, Ηλείων και Λακεδαιμο­νίων. Από την Πάτρα έπλευσε προς την Κε- φαλονιά και προσπάθησε να καταλάβει το νησί. Οι Αιτωλοί αντέδρασαν εισβάλλοντας στη Θεσσαλία και οι σύμμαχοί τους στην Πελοπόννησο επιτέθηκαν στη Μεσσηνία. Ο Φίλιππος όμως εξέπληξε για άλλη μια φορά τους αντιπάλους του. Αντί να σπεύσει στα σημεία που απειλούσαν οι εχθροί του, με­τέφερε τον στόλο του στη Λευκάδα και από εκεί στην Ακαρνανία. Οι Ακαρνάνες ενώθη­καν μαζί του διότι μισούσαν τους Αιτωλούς.Αφού συγκέντρωσε τις δυνάμεις του ο βα­σιλιάς της Μακεδονίας ξεκίνησε για το Θέρμο, πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο της Αιτωλίας.

Μετά από πορεία μιας ημέρας ο μακε­δονικός στρατός έφθασε στο Θέρμο χωρίς να συναντήσει καμία αντίσταση. Ο Φίλιππος Ε' είχε τη δυνατότητα πλέον να εκδικηθεί τους Αιτωλούς για την καταστροφή του Δι­ού. Ισοπέδωσε το Θέρμο, παρά το ότι και αυτή η πόλη ήταν ιερή, αφήνοντας όρθια

Παράσταση μακεδονικής φάλαγγας.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μόνο τα αγάλματα των θεών και έναν τοίχο όπου έγραψε προς τους Αιτωλούς: «Θυμη­θείτε το Δίον». Παρά τα όσα εντυπωσιακά πέτυχε ο Φίλιππος σε αυτή την εκστρατεία, δεν κέρδισε κάτι ουσιαστικό. Δεν υπέταξε τους Αιτωλούς, ούτε κατόρθωσε να απο- σπάσει από τον έλεγχό τους την Κεφαλονιά, σημαντική βάση για τις πειρατικές επιδρο­μές που επιχειρούσαν. Η εκστρατεία όμως συνεχίστηκε με εξίσου γοργούς ρυθμούς. Αφού αποχώρησε από το ©έρμο ο μακεδονι­κός στρατός αποσύρθηκε αρχικά στη Λευ­κάδα. Από εκεί μεταφέρθηκε στο Λέχαιο της Κορινθίας και προέλασε στη Λακωνία. Οι Μακεδόνες έφθασαν στη νότια Πελοπόν­νησο μόλις δεκαπέντε μέρες μετά την ανα­χώρησή τους από την Αιτωλία, χρόνο εξαι­ρετικά σύντομο για τα δεδομένα της επο­χής. Στη Λακωνία ο Φίλιππος Ε 1 λεηλάτησε την ύπαιθρο αλλά δεν κατέλαβε την ίδια τη Σπάρτη, αν και νίκησε τον βασιλιά της Λυ­κούργο έξω από την πόλη. Αφού προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στους Λακεδαιμόνι­ους επέστρεψε στην Κόρινθο.

Στην Κόρινθο ο Φίλιππος αντιμετώπισε τη μοναδική ανταρσία της ζωής του. Επίλε­κτες δυνάμεις του μακεδονικού στρατού

ξεσηκώθηκαν μετά από παρότρυνση μελών του συμβουλίου της αντιβασιλείας, το ο­ποίο τυπικά λειτουργούσε ακόμα. Ο βασι­λιάς κατόρθωσε να ηρεμήσει τους στασια­στές με την πειθώ και απέφυγε τη χρήση βίας και την επιβολή ποινών στους απλούς στρατιώτες. Οι τρεις στρατηγοί, όμως, που πρωτοστάτησαν στην ανταρσία, ο Λεόντιος, ο Μεγαλέας και ο Απελλής, ο ισχυρότερος στο συμβούλιο της αντιβασιλείας, θανατώ­θηκαν μετά από μικρό χρονικό διάστημα. Ο Φίλιππος Ε 1, είκοσι ετών πλέον, είχε απαλ­λαγεί από κάθε δέσμευση στην εξουσία του και ήταν ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης των Μα- κεδόνων και ο ισχυρότερος άνθρωπος στην Ελλάδα.

Αφού αποκαταστάθηκε η τάξη στον μα­κεδονικό στρατό ο Φίλιππος αναχώρησε για τον βορρά. Κατευθύνθηκε οτη Δημητριά- δα, στον Παγασητικό κόλπο, την πόλη που είχε ιδρύσει προς τιμή του ο Δημήτριος Πο­λιορκητής, η οποία ήταν ουσιαστικά η δεύ­τερη πρωτεύουσα της Μακεδονίας. Αν και ο πόλεμος με τους Αιτωλούς συνεχιζόταν, ο βασιλιάς της Μακεδονίας έκρινε ότι έπρεπε να ασχοληθεί για κάποιο διάστημα με τους βόρειους γείτονες του κράτους του. Κατέ­

λαβε τη στρατηγικής σημασίας πόλη Βυζά- λωρα, στην περιοχή της Παιονίας, κοντά στα σημερινά Σκόπια. Ελέγχοντας αυτό το σημείο η Μακεδονία μπορούσε να σταματή­σει κάθε επιδρομή των Δαρδάνων πριν αυ­τοί φθάσουν σε μακεδονικό έδαφος.

Μόλις τελείωσε η εκστρατεία στον βορ­ρά ο Φίλιππος Ε' ασχολήθηκε με την καλύ­τερη προστασία της Δημητριάδας. Οι Αιτω- λοί έλεγχαν μια πόλη της Φθιώτιδας που λε­γόταν Θήβα και από εκεί πραγματοποιού­σαν επιδρομές στη Μαγνησία και στην πε­διάδα της Θεσσαλίας. Η πόλη αυτή, αν και ε­ξαιρετικά οχυρωμένη, έπεσε μετά από πολιορκία δύο εβδομάδων. Στη συνέχεια ο βασιλιάς της Μακεδονίας κατευθύνθηκε πάλι στην Πελοπόννησο. Ενώ παρευρισκό- ταν στους αγώνες των Νεμέων, μια θρη­σκευτική και αθλητική εκδήλωση ανάλογη των Ολυμπιακών Αγώνων η οποία διεξαγό- ταν κάθε τέσσερα χρόνια στη Νεμέα, πλη- ροφορήθηκε τις επιτυχίες του Αννίβα στην Ιταλία. Η Ρώμη βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση και ίσως αυτή ήταν η κατάλληλη ευ­καιρία να επιχειρήσει κάτι εναντίον της. Εξάλλου έπρεπε να προσέξει και τις συνέ­πειες από ενδεχόμενη υπερβολική ενδυνά­μωση των Καρχηδονίων. Για αυτό αποφάσι­σε να συνάψει ειρήνη με τους Αιτωλούς, ώ­στε να ασχοληθεί απερίσπαστος με τις εξε­λίξεις στην Ιταλία. Τελικά συμφωνήθηκε ει­ρήνη με τον όρο κάθε πλευρά να διατηρή­σει τα εδάφη που κατείχε. Η συμφωνία αυτή ευνοούσε τον Φίλιππο Ε' και τους συμμά­χους του. Η Μακεδονία κράτησε τη Θήβα της Φθιώτιδας, απαραίτητη για την ασφά­λεια της Θεσσαλίας, και τη Ζάκυνθο, από την οποία μπορούσε να περιορίσει κάπως τη δράση των Αιτωλών πειρατών και να ε­λέγχει το Ιόνιο.

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ Α 1 ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Μετά τη λήξη του πολέμου ο Φίλιππος Ε' επέστρεψε στη Μακεδονία. Οι Ιλλυριοί με αρχηγό τον Σκερδιλαϊδα είχαν εισβάλει στο δυτικό τμήμα του βασιλείου, στην Πελαγο- νία, και είχαν λεηλατήσει την πόλη Πισσαί- ον. Ο Φίλιππος κατόρθωσε να απωθήσει τους εισβολείς και να επεκτείνει τη μακεδο­νική κυριαρχία στις όχθες της λίμνης Αχρί­δας. Η εκστρατεία αυτή θα αποτελούσε για τον Μακεδόνα βασιλιά την αρχή των επιχει­ρήσεων κατά της Ρώμης. Στόχος του ήταν να ελέγξει τις ακτές της Ιλλυρίας, ώστε να στερήσει από τους Ρωμαίους τις βάσεις τους στις ανατολικές ακτές του Ιονίου και της Αδριατικής. Για τις συγκεκριμένες επι­χειρήσεις κατασκεύασε 100 ελαφρά και τα­χύπλοα σκάφη, παρόμοια με εκείνα που χρησιμοποιούσαν οι Ιλλυριοί για τις πειρατι­κές επιδρομές τους. Με τα σκάφη αυτά, το καθένα από τα οποία μετέφερε περίπου 50 άνδρες, σκόπευε να πραγματοποιεί αιφνι­διαστικές αποβάσεις σε διάφορα σημεία της ακτής και να εξασφαλίσει κάποια πλεο-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

•Όδηοοός

(•Μεσημβρία

%Απολλωνία

Ε ύ ξ ε ι ν ο ς Π ό ν τ ο ς

, Σινώπη

Θράκη

m J . _ '* » « » ·' < ! = £ < * τ Λ Γ Ζ‘ Θεσσαλονίκη ν Θάοος ' »Λυσιμάχεις

Κέρκυρα '' \ /Λ Λάρ,ααί

Αμισός·Κερορούς*

•ΦοινίκηJ ' * * .Αμβρακία· ° Γ

Ο*

μητριάς *" -1 V ' - % '

■%» κι»*

, ^ ^ , κ ί ς ° ν Χ

ν. Λευκάς/ J . , Θέρμ0ν V. ΚεφοΑλπνι^ ΆΤτω λία

^ Α χ α ϊκ ή ?I ν. Ζάκυνθος ίυ μ π ο λ ιτ β ίβ % 5 ^ ρ ο ς ί> ν·

ο } ·Μεγαλ6π0λ,ς ^U ΐϋΑΓΛ» Ο

Νικομήδεια " 0ντ0<ί * Αμάοε,°^ ^ «; · <> Γάγγρο # * ν

Βνθ 0-4 na<pXaS ___ JA,Γ φ Ρυ »10 Γ \ .·Αγκ#ρα \ ____y

'Αλεξάνδρεια Τρωάς .Κοτιάειον V Γ α λ α τ ί α « /Πέργαμον ι*Πβσινούς

• Απολλωνία

ΈρμοςΣμύρνή φ^ντιόχεια

■ ι ι Εφεοος 1,

Μ άζακα *• Κόμανα

Ο<rr

Ο

J f 1 | ‘ Σπάρτηττ»

- ν. Νάξι * · **ΚΑ^ικαρναι

Ί ^ ν . Ρόδος

Κ ν ω ο ο ο » ^ J ν. Κάρπαθος Ο λο$^ ^Ίτανος

ν. Κρήτη

Στρατονίκι ια Πα/ΐς, .»’Σέλγη iß u o c / 'ο

Φάσηλις

Μ ε σ ό γ ε ι ο ς Θ ά λ α σ σ αΠ τολει »Κυρήνη

Κ υ ρ η να ϊκή

Η Α Ν Α Τ Ο Λ ΙΚ Η Μ Ε Σ Ο Γ Ε ΙΟ Σ Μ Ε Τ Α ΤΗ Σ Υ Ν Θ Η Κ Η Τ Η Σ Α Π Α Μ Ε ΙΑ Σ (188 π.Χ.)

Κράτος Περγάμου M B S Κράτος Πτολεμαίων

Κράτος Ρόδου B P jiB f i Άλλα ελληνικά κράτη

Κράτος Σελευκιδών warn Ελληνίζοντα κράτη

Κράτος Μακεδονίας Η Η Ι Ρωμαϊκά εδάφη

Αλεξάνδρεια

νεκτήματα έναντι των μεγαλύτερων αλλά και βραδυκίνητων πλοίων του ρωμαϊκού στόλου.

Το καλοκαίρι του 216 π.Χ. ο στόλος του Φιλίππου περιέπλευσε την Ελλάδα και κα- τευθύνθηκε προς την Απολλωνία, σημαντι­κό λιμάνι στις εκβολές του Αώου, βόρεια της Αυλώνας. Οταν έφθασε στη νήσο Σάσω- να, στον κόλπο της Αυλώνας, κυκλοφόρησε η φήμη ότι ολόκληρος ο ρωμαϊκός στόλος έπλεε εναντίον τους και θα βρισκόταν στην περιοχή πολύ σύντομα. Τα πληρώματα τρο- μοκρατήθηκαν και ο Φίλιππος Ε' διέταξε υ­ποχώρηση στην Κεφαλονιά. Στην πραγματι­κότητα οι Ρωμαίοι είχαν στείλει μόνο δέκα πλοία σε βοήθεια των Ιλλυριών. Αν οι Μακε­δόνες δεν υποχωρούσαν, θα μπορούσαν πολύ εύκολα να καταλάβουν την Ιλλυρία και να στερήσουν από τη Ρώμη το προγεφύρω­μά της στην ανατολική Αδριατική. Παρά την αποτυχία της επιχείρησης αυτής ο Φίλιππος

Το Αιγαίο και η ανατολική Μεσόγειος μετά τη μάχη στις Κυνός Κεφαλές (Ιστορία του

Ελληνικού Εθνους).

Ε1 δεν πτοήθηκε. Αποφάσισε να συνεχίσει τη σύγκρουση με τη Ρώμη. Ωστόσο η Αχαϊκή Συμπολιτεία δίστασε να συμμαχήσει μαζί του εναντίον των Ρωμαίων.

Στο μεταξύ στη Μεσσήνη, τη σημαντι­κότερη πόλη της Μεσσηνίας, είχε ξεσπάσει εμφύλια σύγκρουση. Ο Φίλιππος έσπευσε στην περιοχή για να διευθετήσει το ζήτημα. Οταν έφθασε στην πόλη πέτυχε την εξό­ντωση των αρχόντων και 200 περίπου άλλων επιφανών πολιτών από τους αντιπάλους τους. Αφού αποδυνάμωσε τους Μεσσηνί- ους κατέλαβε την Ιθώμη, την εξαιρετικά ο­χυρή ακρόπολή τους, την οποία σκόπευε να χρησιμοποιήσει ως βάση για τον έλεγχο της Πελοποννήσου. Τελικά όμως πείστηκε από τον Αρατο, τον οποίο εκτιμούσε, να επι­

στρέφει την Ιθώμη στους Μεσσηνίους. Η βί­αιη και αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του Φι­λίππου στη Μεσσήνη ήταν το πρώτο δείγμα κάποιων ελαττωμάτων του τα οποία φάνη­καν αργότερα σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.

Την επόμενη χρονιά, το 214 π.Χ., ο Φί­λιππος Ε' εκστράτευσε πάλι στην Αδριατική με 120 πλοία και 6.000 άνδρες. Αυτή τη φο­ρά οι Ρωμαίοι είχαν συγκεντρώσει μια ισχυ­ρή μοίρα του στόλου τους στον Τάραντα, α­ναμένοντας τις κινήσεις του μακεδονικού στόλου. Ο Φίλιππος κατέλαβε το μικρό λι­μάνι Ωρικος στον κόλπο του Αυλώνα και συ­νέχισε προς την Απολλωνία. Οι Ρωμαίοι ό­μως ειδοποιήθηκαν από τους Ιλλυριούς και κατέλαβαν στη συνέχεια την Ωρικο, απο­κλείοντας την οδό της επιστροφής των Μα- κεδόνων προς το Ιόνιο. Παράλληλα οι Ιλλυ- ριοί πλησίαζαν απειλητικά τους Μακεδόνες από τον βορρά. Τότε ο Φίλιππος αιφνιδίασε για άλλη μια φορά τους αντιπάλους του.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Εγκατέλειψε τα πλοία στην Αδριατική και διέσχισε με τον στρατό του τα βουνά της

70 Ιλλυρίας προς τη Μακεδονία, αποφεύγο- wm ντας έτσι την παγίδα. Οι Ρωμαίοι όμως ε­

γκαταστάθηκαν πλέον μόνιμα στην Ιλλυρία, δημιουργώντας μια βάση πολύ κοντά στα μακεδονικά σύνορα.

Η χρονιά εκείνη έκλεισε με μία ακόμα α­ποτυχία των Μακεδόνων. Ο Φίλιππος Ε1 έ­στειλε στρατό να καταλάβει πάλι αιφνιδια­στικά την Ιθώμη, οι κάτοικοι της Μεσσήνης όμως αντιστάθηκαν και τον απώθησαν. Η ύ­πουλη αυτή ενέργεια μείωσε το κύρος του Φιλίππου μεταξύ των πολιτών της Αχαϊκής Συμπολιτείας, οι οποίοι προηγουμένως ή­ταν πιστοί σύμμαχοί του.

Στο μεταξύ οι Ρωμαίοι είχαν εξασφαλί­σει τον έλεγχο του Αυλώνα, της Απολλωνίας και της Επιδάμνου, των σημαντικότερων λι- μανιών της Ιλλυρίας. Ο Φίλιππος Ε 1 προτίμη­σε να μη συγκρουστεί με τις ρωμαϊκές φρουρές σε αυτές τις πόλεις αλλά να επιτε­θεί βορειότερα, στην πόλη Λίσσο, που την υπερασπίζονταν αποκλειστικά Ιλλυριοί. Με διάφορα τεχνάσματα κατόρθωσε να κατα­λάβει την ακρόπολη, την καλά οχυρωμένη Ακρόλισσο και στη συνέχεια και την ίδια τη Λίσσο. Η επιτυχία αυτή έπεισε κάποιες ιλλυ­ρικές πόλεις να του παραδοθούν. Παρά την απειλή οι Ρωμαίοι δεν κινήθηκαν αμέσως

Ερείπια στο Δίον, ιερή πόλη των Μακεδόνων την οποία κατέστρεψαν οι Αιτωλοί.

κατά του Φιλίππου. Διερεύνησαν πρώτα την κατάσταση στην Ελλάδα και αποφάσισαν να συνάψουν συμμαχία με τον μεγαλύτερο ε­χθρό του, την Αιτωλική Συμπολιτεία. Σύμ­φωνα με τους όρους της συμμαχίας οι Αιτω- λοί ανελάμβαναν την ευθύνη ενός πολέμου εναντίον της Μακεδονίας με τον στρατό τους, ενώ οι Ρωμαίοι θα τους υποστήριζαν με τουλάχιστον 25 πεντήρεις, βαριά πλοία με πέντε σειρές κουπιών. Οι Αιτωλοί μπο­ρούσαν να κρατήσουν όλα τα εδάφη που θα κατελάμβαναν, εφόσον αυτά βρίσκονταν νοτιότερα της Κέρκυρας. Οι Ρωμαίοι θα κρατούσαν τα λάφυρα και τους αιχμαλώ­τους. Καμία από τις δύο πλευρές δεν μπο­ρούσε να συνάψει ξεχωριστή ειρήνη με τον Φίλιππο Ε'. Στη συμμαχία θα μπορούσαν να προσχωρήσουν και οι σύμμαχοι των δύο πλευρών: οι Ηλείοι και οι Λακεδαιμόνιοι, υ- ποστηρικτές των Αιτωλών, και οι Ιλλυριοί και το Βασίλειο της Περγάμου, φίλοι της Ρώμης. Ουσιαστικά ο Φίλιππος Ε 1 ήταν κυ­κλωμένος από αντιπάλους με μοναδικό σύμμαχο τις πόλεις της Αχαϊκής Συμπολιτεί­ας.

Οι επιχειρήσεις άρχισαν με επίθεση του ρωμαϊκού στόλου στη Ζάκυνθο, την οποία

κατείχαν οι Μακεδόνες. Στη συνέχεια οι Ρω­μαίοι έπλευσαν στον Κορινθιακό και κατέ­λαβαν μερικά σημεία τα οποία παρέδωσαν στους Αιτωλούς. Ο Φίλιππος όμως κατόρ­θωσε να κυριαρχήσει στην περιοχή της Φθιώτιδας. Ετσι εξασφάλισε τα νότια σύνο­ρα της Θεσσαλίας και την επικοινωνία με τους συμμάχους του στην Εύβοια. Οι Ρωμαί­οι κατέλαβαν την Αίγινα και την παρέδωσαν στους Αιτωλούς. Αυτοί με τη σειρά τους πούλησαν το νησί στον βασιλιά της Περγά­μου έναντι 30 ταλάντων.

Στο μεταξύ οι Λακεδαιμόνιοι επιτέθη­καν στην Αχαϊκή Συμπολιτεία. Τότε επενέ- βησαν τα ουδέτερα ελληνικά κράτη ζητώ­ντας να σταματήσει ο πόλεμος που έβλαπτε το εμπόριό τους. Η Αθήνα, η Ρόδος, η Χίος και το Βασίλειο της Αιγύπτου δεν ανησυ­χούσαν μόνο για τις οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου, αλλά και για ενδεχόμενη ανα­τροπή της ισορροπίας δυνάμεων η οποία πι­θανώς θα παρέσυρε και τις ίδιες. Αρχικά οι αντίπαλοι δέχθηκαν να αρχίσουν διαπραγ­ματεύσεις, στη συνέχεια όμως οι Αιτωλοί προέβαλαν τόσο απαράδεκτες αξιώσεις ώ­στε ο Φίλιππος προτίμησε να συνεχίσει τον πόλεμο, παρά τις σοβαρές δυσκολίες που α­ντιμετώπιζε.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΜΕ ΤΗ ΡΩΜΗ

Ο νέος γύρος συγκρούσεων άρχισε με την προέλαση του Φιλίππου Ε' και των συμ­μάχων του της Αχαϊκής Συμπολιτείας προς το λιμάνι της Κυλλήνης, στη χώρα των Ηλεί- ων. Μαζί με τους Ηλείους βρίσκονταν δυνά­μεις των Αιτωλών και 4.000 Ρωμαίοι λεγεω­νάριοι. Οι δυνάμεις του Φιλίππου, όταν αντί­κρισαν τους Ρωμαίους, τρομοκρατήθηκαν. Ηταν η πρώτη σύγκρουση μαζί τους. Κατά τη διάρκειά της ο βασιλιάς των Μακεδόνων έπεσε από το άλογό του και λίγο έλειψε να συλληφθεί αιχμάλωτος. Σώθηκε χάρη στον ηρωισμό που επέδειξαν ο ίδιος και η σωμα­τοφυλακή του. Τις επόμενες μέρες ο Φίλιπ­πος συνέχισε τις επιχειρήσεις κατά των Ηλείων λεηλατώντας τη χώρα τους. Σύντο­μα όμως ειδοποιήθηκε να επιστρέφει στη Μακεδονία διότι οι Ιλλυριοί και οι Δάρδανοι απειλούσαν πάλι τα βόρεια σύνορα του βα­σιλείου του. Μετά την απομάκρυνσή του ο ρωμαϊκός στόλος ενώθηκε με τα πλοία του βασιλιά Ατταλου της Περγάμου στην Αίγινα. Οι αντίπαλοι του Φιλίππου είχαν τον απόλυ­το έλεγχο της θάλασσας, ενώ στην ξηρά ο βασιλιάς της Μακεδονίας και η Αχαϊκή Συ­μπολιτεία βρίσκονταν σε δυσχερή θέση. Οι Αιτωλοί μάλιστα κατέλαβαν και οχύρωσαν τις Θερμοπύλες, ελπίζοντας ότι έτσι θα α­πέκλειαν τον Φίλιππο Ε' από τους συμμά­χους του στη νότια Ελλάδα.

Την άνοιξη του 208 π.Χ. οι Ρωμαίοι κατέ­λαβαν τον Ωρεό και από εκεί επιτέθηκαν στη Χαλκίδα με την υποστήριξη του βασιλιά της Περγάμου. Ο Φίλιππος Ε1 είχε συγκε­ντρώσει τις δυνάμεις του στη Δημητριάδα. Επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στους Αιτωλούς που φύλασσαν τις Θερμοπύλες και αφού τους διασκόρπισε επιτέθηκε στον στόλο της Περγάμου ο οποίος βρισκόταν στις α­κτές του Μαλιακού κόλπου. Ο βασιλιάς Ατταλος αιφνιδιάστηκε και απέφυγε την αιχμαλωσία από καθαρή τύχη. Κατόρθωσε να διαφύγει με τα πλοία του, σύντομα όμως πληρο- φορήθηκε ότι ο βασιλιάς της Βιθυνίας, Προυσίας, αδελφός της συζύγου του Φιλίππου Ε', είχε επιτεθεί στα εδάφη της Περγάμου στη Μικρά Ασία.Αναγκάστηκε τότε να αποχω­ρήσει από την εκστρατεία για να προστατεύσει το βασίλειό του. Μετά την αποχώρηση των πλοίων της Περγάμου ο ρωμαϊκός στόλος εγκατέλειψε την Εύβοια και υποχώρησε στην Αίγινα.

Αφού απομάκρυνε τους αντι­πάλους του από την Εύβοια ο βασι­λιάς της Μακεδονίας έσπευσε στην Πελοπόννησο, όπου ο βασιλιάς Μαχανί- δας της Σπάρτης προχωρούσε προς την Ηλεία για να επιχειρήσει κοινή επίθεση με

Αργυρό νόμισμα των Παιάνων, μιας από τις βάρβαρες φυλές που κατοικούσαν στα

βόρεια της Μακεδονίας.

τους Ηλείους κατά της Αχαϊκής Συμπολιτεί­ας. Παρά την ταχύτητα με την οποία κινή- θηκε ο Φίλιππος ο Μαχανίδας κατόρθωσε να διαφύγει υποχωρώντας, όταν πληροφο- ρήθηκε την προσέγγιση του μακεδονικού στρατού. Ο πρώτος τότε προτίμησε να λεη­λατήσει με τον στόλο της Αχαϊκής Συμπολι­τείας τα παράλια της Λοκρίδας, περιοχής που ανήκε στους Αιτωλούς, και στη συνέ­χεια επέστρεψε στη Μακεδονία. Εκεί άρχι­σε την κατασκευή 100 πλοίων, με στόχο να αμφισβητήσει την κυριαρχία των Ρωμαίων και της Περγάμου στη θάλασσα. Στο μεταξύ ο ικανότατος στρατηγός Φιλοποίμην είχε α- ναλάβει την οργάνωση του στρατού της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Η παρουσία του στην Πελοπόννησο διευκόλυνε τον Φίλιππο Ε', διότι χάρη στον πρώτο η Αχαϊκή Συμπολι­τεία κατόρθωσε να αντιμετωπίσει τους α­ντιπάλους της χωρίς να χρειάζεται τη μακε­δονική βοήθεια.

Το 207 π.Χ. ο Φίλιππος κατέλαβε πάλι τη Ζάκυνθο και εισέβαλε στην Αιτωλία από τον βορρά. Κατέστρεψε για δεύτερη φορά το Θέρμο και τρομοκράτησε τους Αιτωλούς σε τέτοιο βαθμό, ώστε αυτοί αποφάσισαν να συνάψουν χωριστή ειρήνη μαζί του, αν και αυτό απαγορευόταν από τη συνθήκη συμ- μαχίας με τη Ρώμη. Και οι Ρωμαίοι όμως τούς είχαν ουσιαστικά εγκαταλείψει αφήνο- ντάς τους αβοήθητους απέναντι στις επι­θέσεις του Φιλίππου. Τελικά η συνθήκη συ- νήφθη το φθινόπωρο του 206 π.Χ. και οι συ­γκρούσεις στην Ελλάδα σταμάτησαν μετά από αρκετά χρόνια.

Παρά τη συνθήκη ειρήνης οι Ρωμαίοι δεν εγκατέλειψαν τις προσπάθειες να αρχί­σουν πάλι τον πόλεμο. Το 205 π.Χ. έπλευσαν στην Επίδαμνο 35 ρωμαϊκά πλοία με 11.000 λεγεωνάριους. Οι Ρωμαίοι προσπάθησαν να

παρασύρουν τους Αιτωλούς σε νέες επιχει­ρήσεις. Οταν αυτοί αρνήθηκαν η Ρώμη ανα­γκάστηκε να ζητήσει συνθήκη ειρήνης. Σύμφωνα με τους όρους της ο Φίλιππος Ε' και οι Ρωμαίοι μοιράστηκαν το έδαφος της Ιλλυρίας. Ετσι απέκτησαν και οι δύο μια ζώ­νη ασφαλείας η οποία προστάτευε και το ρωμαϊκό προγεφύρωμα στις ακτές της Αδριατικής και τα δυτικά σύνορα της Μακε­δονίας.

ΟΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ

Μετά τη συνθήκη ειρήνης ο Φίλιππος άρχισε να σχεδιάζει τη χρησιμοποίηση του στόλου του για να κυριαρχήσει στο Αιγαίο. Τα 100 πλοία που είχε κατασκευάσει δεν χρησιμοποιήθηκαν κατά τον πόλεμο ενα­ντίον των Ρωμαίων, μπορούσαν όμως να του προσφέρουν τη θαλασσοκρατία στην Ελλάδα. Τα σχέδιά του ευνοούσε η σύ­γκρουση μεταξύ των δύο άλλων μεγάλων ελληνιστικών βασιλείων, της Συρίας και της Αιγύπτου. Η αντιπαράθεση αυτή άρχισε το 201 π.Χ. και έδωσε στον Φίλιππο Ε1 την ευ­καιρία να επιτεθεί στις ελεύθερες πόλεις του Ελλησπόντου σε συνεργασία με τον συγγενή του, τον βασιλιά της Βιθυνίας Προυσία.

Η ισχυρότερη ναυτική δύναμη στο Αι­γαίο τότε ήταν η Ρόδος, η πόλη που είχε α- ντισταθεί στον πρόγονό του Δημήτριο τον Πολιορκητή και προσπαθούσε να εξασφαλί­σει την αδιατάρακτη συνέχιση του θαλάσσι­ου εμπορίου, στο οποίο στήριζε τον πλούτο της. Θεωρώντας τον φίλιππο Ε' επικίνδυνο για την οικονομική και πολιτική σταθερότη­τα οι Ρόδιοι αποφάσισαν να συγκρουστούν μαζί του. Με τη Ρόδο συμμάχησαν το Βυζά­ντιο, η Χίος, η Κως και η Κύζικος. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας όμως κινήθηκε πάλι με εκ­πληκτική ταχύτητα. Επλευσε αρχικά στις

Κυκλάδες και κατέλαβε την Ανδρο, την Πάρο και την Κύθνο. Από εκεί έπλευ­

σε στη Σάμο και στη Λάδη, κοντάστις μικρασιατικές ακτές νίκησε

τον στόλο των Ροδίων και κατέ­λαβε τη Μίλητο. Οι επιτυχίες του θορύβησαν τον βασιλιά Ατταλο της Περγάμου, ο οποί­ος κήρυξε τον πόλεμο στη Μακεδονία επιθυμώντας να προλάβει την περαιτέρω αύ­ξηση της ισχύος του Φιλίπ­που. Ενώ ο μακεδονικός στό­λος πολιορκούσε τη Χίο, ο ε­νωμένος στόλος των Ροδίων

και της Περγάμου διέκοψε την επικοινωνία των Μακεδόνων με

τη βάση τους στη Σάμο.Ο Φίλιππος Ε' επιχείρησε να ε-

71

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πιστρέψει στη Σάμο, στα ανοικτά της Χίου όμως τον περίμεναν οι αντίπαλοί του. Ιδιαί­τερο χαρακτηριστικό της ναυμαχίας που α­κολούθησε ήταν ότι το πλοίο του Φιλίππου συγκρούστηκε με αυτό του Αττάλου. Το πρώτο κατόρθωσε να τρέψει σε φυγή το δεύτερο. Ο Βασιλιάς Ατταλος εγκατέλειψε τον στόλο του και αποβιβάστηκε στην ακτή της Ιωνίας για να σωθεί. Η αποχώρησή του προκάλεσε πανικό στον στόλο του. Την κα­τάσταση έσωσε ο γενναίος Ρόδιος ναύαρ­χος Θεοφιλίσκος, ο οποίος οργάνωσε τη συ­ντεταγμένη υποχώρηση του στόλου στις α­κτές της Χίου. Και οι δύο πλευρές μετά τη σύγκρουση ισχυρίστηκαν ότι είχαν νικήσει. Ο στόλος της Ρόδου και της Περγάμου είχε κατορθώσει να απομακρύνει τους Μακεδό- νες από τη Χίο και είχε υποστεί ελάχιστες α­πώλειες. Ο Φίλιππος Ε 1 από την άλλη πλευ­ρά είχε τρέψει σε υποχώρηση τον αντίπαλο, όμως είχε υποχρεωθεί να λύσει την πολιορ­κία της Χίου και είχε χάσει 3.000 άνδρες.

Μετά τη ναυμαχία της Χίου ο Φίλιππος διέπραξε το σφάλμα να μην επιστρέψει στη Μακεδονία. Προτίμησε να στραφεί νοτιότε­ρα προς την Καρία και να διεκδικήσει την κατοχή αυτής της περιοχής. Κατόρθωσε να πλεύσει ως τον κόλπο των Βαργυλίων, ένα ασφαλές και μεγάλο αγκυροδόλιο. Εκεί ό­μως τα πλοία της Ρόδου και της Περγάμου κατόρθωσαν να τον αποκλείσουν. Ο Μακε- δόνας βασιλιάς βρέθηκε παγιδευμένος μα­κριά από τη χώρα του και άρχισε να ανησυ­χεί όχι μόνο για την τύχη του, αλλά και για πιθανές επιδρομές των Αιτωλών και των Δαρδάνων κατά της Μακεδονίας. Οι Ρόδιοι ενημέρωσαν τους Ρωμαίους για τη συμπερι­φορά του Φιλίππου Ε1. Τελικά ο ρωμαϊκός λαός αποφάσισε να κηρύξει πάλι τον πόλε- μο στη Μακεδονία. Ο βασιλιάς της τελευ-

72 ταίας δεν μπορούσε να πράξει τίποτα διότι wm είχε παγιδευτεί σε έναν κόλπο της Καρίας.

Εκεί έμεινε ο Φίλιππος Ε1 τον χειμώνα του 201-200 Π.Χ., χωρίς να έχει πλήρη ενημέρω­ση για όσα συνέβαιναν σε βάρος του. Τελικά κατάφερε να διαφύγει την άνοιξη του 200 π.Χ. εφαρμόζοντας ένα τέχνασμα. Εστειλε στους αντιπάλους του έναν έμπιστο άνθρω­πό του που ονομαζόταν Αιγύπτιος. Αυτός έ­πεισε τον Ατταλο και τους Ρόδιους ότι είχε αυτομολήσει και ότι ο Φίλιππος σκόπευε να τους επιτεθεί την επόμενη μέρα. Τότε οι Περγαμηνοί και οι Ρόδιοι αποφάσισαν να α­ποσύρουν τα πλοία τα οποία φύλασσαν την έξοδο του λιμανιού κατά τη διάρκεια της νύκτας, ώστε τα πληρώματά τους να ανα­παυθούν και να προετοιμαστούν για την ε­πικείμενη ναυμαχία. Ετσι το πέρασμα έμει­νε ελεύθερο και ο στόλος του Φιλίππου διέ­φυγε μέσα στη νύκτα.

Από την Καρία ο Φίλιππος έπλευσε στη Μακεδονία, όπου πληροφορήθηκε ότι η κα­τάσταση ήταν εξαιρετικά δυσμενής. Ουσια­στικά δεν διέθετε κανέναν αξιόπιστο σύμ­μαχο. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία είχε ισχυροποι­ηθεί τόσο πολύ χάρη στο έργο του Φιλοποί- μενα, ώστε ακολουθούσε πλέον αυτόνομη πολιτική και δεν ενδιαφερόταν για την προ­

άσπιση των μακεδονικών συμφερόντων. Εξάλλου τα μέλη της Συμπολιτείας ήταν α­πασχολημένα ακόμα μία φορά με την απει­λή της Σπάρτης. Παρά τις δυσκολίες ο βασι­λιάς της Μακεδονίας ανέλαβε επιθετική πρωτοβουλία και κατέλαβε πολλά λιμάνια στις ακτές του Ελλησπόντου. Αφού εξα­σφάλισε τον έλεγχο των παραλίων της Θρά­κης κατέλαβε την Αβυδο, που βρισκόταν στις απέναντι ακτές.

O B 1 ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Οταν ολοκληρώθηκε η εκστρατεία στη Θράκη και ο Φίλιππος Ε 1 επέστρεψε στη Μα­κεδονία, πληροφορήθηκε ότι 25.000 Ρωμαί­οι είχαν αποβιβαστεί στην Απολλωνία με στρατηγό τον Πόπλιο Σουλπήκιο Γάλδα, ο ο­ποίος κάποια στιγμή ασθένησε και ανέθεσε για ένα διάστημα τη συνέχιση της εκστρα­τείας στον Λεύκιο Απούστιο. Ο Απούστιος κατέλαβε την Αντιπάτρια, μια πόλη κοντά στο σημερινό Βεράτι της Αλβανίας, και νί­κησε ένα τμήμα του μακεδονικού στρατού που στάλθηκε εναντίον του. Στο μεταξύ οι Αθηναίοι, οι οποίοι είχαν κρατήσει ως τότε αυστηρά ουδέτερη στάση, είχαν ζητήσει βοήθεια από τους Ρωμαίους για να απαλλα­γούν από την κηδεμονία των Μακεδόνων και τους προσέφεραν πλοία. Με τη βοήθειά τους οι Ρωμαίοι κατόρθωσαν να αιφνιδιά- σουν τη μακεδονική φρουρά της Χαλκίδας, την εξόντωσαν και κατέστρεψαν την πόλη. Αυτή η ήττα εξόργισε τον Φίλιππο Ε', ο ο­ποίος προέλασε προς την Αθήνα. Δεν κα­τόρθωσε να κυριεύσει την πόλη αλλά προ­κάλεσε μεγάλες καταστροφές στην ύπαι­θρο και στη συνέχεια προχώρησε προς το Αργος, όπου διεξαγόταν συνέλευση της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Σε αυτή τη συνέλευ­ση ο Μακεδόνας βασιλιάς εμφανίστηκε α­πρόσκλητος και υποσχέθηκε στους παλαι­ούς συμμάχους του βοήθεια εναντίον της Σπάρτης. Η Αχαϊκή Συμπολιτεία όμως είχε αναπτύξει πλέον ανεξάρτητο πνεύμα και δεν επιθυμούσε να επιστρέψει στην κηδε­μονία της Μακεδονίας. Ετσι ο Φίλιππος ε­πέστρεψε στην Αττική άπρακτος για να συ­νεχίσει το καταστροφικό του έργο. Στη συ­νέχεια μετέβη στην Πέλλα, όπου περίμενε τις επόμενες κινήσεις των αντιπάλων του.

Το καλοκαίρι του 199 π.Χ. οι ρωμαϊκές δυνάμεις της Ιλλυρίας υπό τη διοίκηση του Πόπλιου Σουλπήκιου Γάλδα κινήθηκαν για να εισβάλουν στη Μακεδονία. Συναντήθη- καν με τον στρατό του Φιλίππου Ε' κοντά στο σημερινό Μοναστήρι. Εκεί οι Μακεδό- νες επιτέθηκαν στους Ρωμαίους ενώ αυτοί προσπαθούσαν να μετακινηθούν προς μια περισσότερο ευνοϊκή θέση. Αρχικά απέκο­ψαν ένα τμήμα του ρωμαϊκού στρατού, τελι­κά όμως τράπηκαν σε φυγή και ο ίδιος ο Φί­λιππος κινδύνευσε να σκοτωθεί. Κατά τη διάρκεια της νύκτας ο μακεδονικός στρα­τός αποχώρησε κρυφά, αφήνοντας αναμμέ­νες τις φωτιές στο στρατόπεδό του ώστε να

μην αντιληφθούν οι Ρωμαίοι τι συνέδαινε. Οι Μακεδόνες βρίσκονταν πλέον σε δύσκο­λη θέση. Ο Πόπλιος Σουλπήκιος Γάλβας ό­μως προτίμησε να μην τους επιτεθεί επειδή δεν είχε αρκετά εφόδια. Προκάλεσε όσες καταστροφές μπορούσε στην πεδιάδα της Εορδαίας και στη συνέχεια υποχώρησε στην Απολλωνία για να διαχειμάσει. Ισως ο δισταγμός του Ρωμαίου στρατηγού να οφει- λόταν στο γεγονός ότι ο στρατός του απο- τελείτο από βετεράνους των πολέμων ενα­ντίον του Αννίβα, οι οποίοι αμέσως μετά τη νίκη επί των Καρχηδονίων εστάλησαν στην Ιλλυρία, χωρίς να επισκεφθούν τα σπίτια τους και να αναπαυθούν. Γι1 αυτό πιθανώς δεν ήθελε να τους καταπονήσει με εξαιρε­τικά δύσκολες επιχειρήσεις στη Μακεδονία. Μετά την αποχώρησή του ο Φίλιππος Ε 1 στράφηκε στη Θεσσαλία, όπου οι Αιτωλοί εί­χαν εισβάλει στην πεδιάδα της Λάρισας. Κα­τάφερε να συναντήσει τον αιτωλικό στρατό στα βουνά στο δυτικό τμήμα της περιοχής και εκεί τον συνέτριψε.

Την επόμενη χρονιά ο Γάλβας αντικατα- στάθηκε από τον Πόπλιο Βίλλιο Τάππουλο. Αυτή τη φορά ο Φίλιππος Ε' ανέλαβε ο ίδιος την πρωτοβουλία και κινήθηκε στα όρη της σημερινής βόρειας Ηπείρου κατά των Ρω­μαίων. Στο μεταξύ ο νέος Ρωμαίος στρατη­γός κωλυσιεργούσε. Πριν προλάβει να ανα- λάβει κάποια πρωτοβουλία αντικαταστάθη- κε από τον Τίτο Κοϊνκτιο Φλαμινίνο, ο οποί­ος προέλασε από την κοιλάδα του Αώου προς τη δυτική Μακεδονία. Σε ένα στενό πέρασμα της κοιλάδας συνάντησε τον στρατό της Μακεδονίας. Πριν από τη σύ­γκρουση ο Φίλιππος Ε 1 συναντήθηκε με τον Φλαμινίνο. Ο Ρωμαίος απαίτησε την αποχώ­ρηση των μακεδονικών φρουρών από όλες τις ελληνικές πόλεις, κάτι που ο βασιλιάς της Μακεδονίας αρνήθηκε.

Μετά την αποτυχία των διαπραγματεύ­σεων ένας ντόπιος βοσκός πρότεινε στον Φλαμινίνο να οδηγήσει ένα μέρος του ρω­μαϊκού στρατού στα νώτα των Μακεδόνων. Η επιχείρηση αυτή πραγματοποιήθηκε από τις 23 ως τις 25 Ιουνίου 198 π.Χ. και έφερε τους Μακεδόνες σε εξαιρετικά δυσχερή θέ­ση. Ο Φίλιππος αναγκάστηκε να διατάξει υ­ποχώρηση και αποσύρθηκε στην περιοχή του σημερινού Μετσόβου μέσω της Κλει­σούρας. Από εκεί προχώρησε στη Θεσσαλία και περίμενε τις κινήσεις του αντιπάλου του.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ παρενθετικά ότι τις συγκεκριμένες επιτυχίες των Ρωμαί­ων σε βάρος των Μακεδόνων στο έδαφος της Ηπείρου προέβαλλαν για προπαγανδι­στικούς λόγους οι Ιταλοί κατά τον πόλεμο του 1940-41, χωρίς αυτό να τονώσει και πολύ το ηθικό των στρατιωτών τους.

Στη Θεσσαλία ο Φίλιππος Ε' διέταξε τους κατοίκους να απομακρυνθούν από τις πόλεις και τους υπόλοιπους οικισμούς με όσα από τα υπάρχοντά τους μπορούσαν και στη συνέχεια κατέστρεψε όλα τα κτίρια και τις καλλιέργειες. Ο Φλαμινίνος εισέβαλε στη Θεσσαλία τον Αύγουστο. Οι σύμμαχοί

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Αιτωλοί είχαν ήδη εισβάλει στο δυτικό τμήμα της περιοχής και προχωρούσαν για να ενωθούν μαζί του. Οι Ρωμαίοι προσπέρα- σαν το καλά οχυρωμένο Αιγίνιο, τη σημερι­νή Καλαμπάκα, χωρίς να επιτεθούν. Τον Σε­πτέμβριο ο Φλαμινίνος προσπάθησε να κα­ταλάβει τον Ατρακα, κοντά στη Λάρισα, συ­νάντησε όμως τη σθεναρή αντίσταση της μακεδονικής φρουράς. Την ίδια περίοδο ο Φίλιππος βρισκόταν στα Τέμπη, έτοιμος να υπερασπιστεί το πέρασμα και να εμποδίσει την εισβολή των Ρωμαίων στη Μακεδονία. Λόγω της ανεπάρκειας των εφοδίων και της αντίστασης που συναντούσε σε όλα τα φρούρια της Θεσσαλίας ο Ρωμαίος ύπατος προτίμησε να υποχωρήσει στη νότια Ελλά­δα. Εκεί πληροφορήθηκε με ευχαρίστηση ότι η Αχαϊκή Συμπολιτεία είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει τη συμμαχία με τους Μα­κεδόνες και να υποστηρίξει τους Ρωμαίους. Αν και κάποιες πόλεις της Συμπολιτείας αρ- νήθηκαν να αποδεχθούν αυτή την απόφα­ση και αποχώρησαν, επρόκειτο για ένα ση­μαντικό κέρδος για τον Φλαμινίνο. Οι κάτοι­κοι του Αργους και της Κορίνθου παρέμει- ναν πιστοί στον Φίλιππο και δεν επιτέθηκαν στη μακεδονική φρουρά του Ακροκορίν- θου. Η κατάσταση όμως ήταν αρνητική για τον ίδιο. Ετσι αναγκάστηκε να ζητήσει συ­νάντηση με τον Φλαμινίνο για διαπραγμα­τεύσεις. Ο Ρωμαίος δέχθηκε και η συνάντη­ση έγινε κοντά στις Θερμοπύλες. Εκεί συμ- φωνήθηκε να στείλει ο Φίλιππος Ε 1 πρε­σβεία στη Ρώμη για να διαπραγματευθεί τους όρους της ειρήνης απευθείας με τη Σύγκλητο. Στη Ρώμη προσήλθαν και πρε­σβείες των Ελλήνων αντιπάλων της Μακε­δονίας και τελικά έπεισαν τους συγκλητι­κούς να διατάξουν τη συνέχιση του πολέ­μου.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ £ '

Την άνοιξη του 197 π.Χ. ο Φλαμινίνος ξε­κίνησε για τη Θεσσαλία με 26.000 στρατιώ­τες, από τους οποίους το ένα τρίτο περίπου ήταν Ελληνες σύμμαχοι των Ρωμαίων. Ο Φί­λιππος διέθετε, μεταξύ άλλων, 16.000 βαριά οπλισμένους οπλίτες της μακεδονικής φά­λαγγας, 2.000 ελαφρά οπλισμένους πελτα­στές και 2.000 ιππείς. Στον μακεδονικό στρατό υπηρετούσαν επίσης 4.000 Θράκες και Ιλλυριοί και άλλοι 1.500 μισθοφόροι.

Οι δύο αντίπαλοι συναντήθηκαν στην περιοχή Κυνός Κεφαλές, όπου το 364 π.Χ. είχε σκοτωθεί σε μάχη ο Θηβαίος στρατη­γός Πελοπίδας. Οι Μακεδόνες επικράτησαν στις αψιμαχίες οι οποίες προηγήθηκαν της σύγκρουσης. Στη συνέχεια μία μακεδονική φάλαγγα επιτέθηκε προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους Ρωμαίους. Ο Φλαμινίνος πί­στεψε προς στιγμή ότι είχε ηττηθεί. Η δεύ­τερη μακεδονική φάλαγγα όμως έχασε τη συνοχή της και πολλούς οπλίτες. Ο,τι απέ- μεινε από τον μακεδονικό στρατό αναγκά­στηκε να αποχωρήσει όταν δέχθηκε επίθε­ση από τις πλευρές. Η μάχη στις Κυνός Κε­

μη. Μάλιστα το 195 π.Χ. έστειλε ένα σώμα 1.500 Μακεδόνων να πολεμήσει μαζί με τους Ρωμαίους και τους συμμάχους τους κατά της Σπάρτης. Οταν ο Αντίοχος Γ1 ο Μέ- γας, βασιλιάς της Συρίας, σχεδίαζε εισβολή στην Ελλάδα με την υποστήριξη των Αιτω- λών για να συγκρουστεί με τους Ρωμαίους, ο βασιλιάς της Μακεδονίας αρνήθηκε να τον βοηθήσει. Για να τον ανταμείψουν οι Ρωμαίοι τού επέτρεψαν να καταλάβει το μι­κρό Βασίλειο της Αθαμανίας, το οποίο βρι­σκόταν στα νοτιοδυτικά της Μακεδονίας.

Η Μακεδονία δεν ήταν πλέον η ισχυρό­τερη δύναμη στην Ελλάδα και εσωτερικές διενέξεις τάραξαν τη δυναστεία των Αντιγο- νιδών. Το 183 π.Χ. ο γιος του Φιλίππου Ε', Δημήτριος, επέστρεψε από τη Ρώμη, όπου είχε ζήσει για ένα διάστημα ως όμηρος αλλά

φαλές απέδειξε μία σημαντική αδυναμία της μακεδονικής φάλαγγας. Ο σχηματισμός αυτός ήταν πολύ αποδοτικός σε κατά μέτω­πο επίθεση, τα πλευρά του όμως δεν προ­στατεύονταν επαρκώς και ένα ευκίνητο στράτευμα, όπως η ρωμαϊκή λεγεώνα, μπο­ρούσε να τα πλήξει αποτελεσματικά.

Μετά την ήττα ο Φίλιππος Ε1 αναγκά­στηκε να αποδεχθεί τους βαρείς όρους των Ρωμαίων. Υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει ό­λες τις πόλεις που κατείχε στη νότια Ελλά­δα και στη Θεσσαλία, να περιοριστεί στο Βασίλειο της Μακεδονίας και να καταβάλει 1000 τάλαντα ως πολεμική αποζημίωση. Η Ρώμη γινόταν ο ουσιαστικός ρυθμιστής των ελληνικών ζητημάτων, προτιμούσε όμως α­κόμα να αυτοπροβάλλεται ως η δύναμη η ο­ποία έφερε στους Ελληνες την ελευθερία. Το 196π.Χ., κατά τη διάρκεια των Ισθμιων, ο Φλαμινίνος ανήγγειλε ότι όλες οι ελληνικές πόλεις-κράτη θα ήταν πλέον αυτόνομες, χωρίς ξένες φρουρές, απαλλαγμένες από την υποχρέωση να καταβάλουν εισφορές σε κάποια ηγεμονική δύναμη και ελεύθε­ρες να εφαρμόσουν τους πατροπαράδο- τους νόμους τους. Οι παρευρισκόμενοι Ελληνες ανταποκρίθηκαν στις ρωμαϊκές διακηρύξεις με ενθουσιασμό, χωρίς να α­ντιλαμβάνονται ότι οι Ρωμαίοι, όπως είχαν πράξει και άλλες δυνάμεις κατά το παρελ­θόν, προετοίμαζαν το έδαφος για την επι­βολή της εξουσίας τους.

Μετά τη συνθήκη ειρήνης ο Φίλιππος Ε' προσπάθησε να μην προκαλέσει πάλι τη Ρώ-

και ως εκπρόσωπος του πατέρα του έχο­ντας κερδίσει τη συμπάθεια και την υπο­στήριξη των Ρωμαίων. Ο Περσέας, μεγαλύ­τερος γιος του Φιλίππου Ε1, φοβήθηκε ότι υπήρχε σχέδιο να τον παραμερίσουν από τη διαδοχή προς όφελος του Δημητρίου. Το 180 π.Χ. παρουσίασε στον πατέρα του μια επιστολή του Φλαμινίνου προς τον Δημή- τριο η οποία αποδείκνυε τις προδοτικές κι­νήσεις του αδελφού του. Η γνησιότητα αυ­τής της επιστολής δεν αποδείχθηκε ποτέ, ο Φίλιππος όμως διέταξε την εκτέλεση του Δημητρίου. Εναν χρόνο αργότερα, το 179 π.Χ., πέθανε από τη θλίψη του. Αυτό ήταν το τέλος ενός από τους μεγάλους Βασιλείς της Μακεδονίας. Ο άνθρωπος αυτός προ­σπάθησε με όσα μέσα είχε στη διάθεσή του να διατηρήσει την ηγεμονική παρουσία του βασιλείου του στον ελληνικό κόσμο. Οταν αντιλήφθηκε ότι ήταν αδύνατο, προσπάθη­σε με διπλωματικά μέσα να σώσει τη Μακε­δονία από τον ρωμαϊκό επεκτατισμό, χωρίς θετικό αποτέλεσμα. 73

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

(1) Πλούταρχος: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΦΙΛΟΠΟΙΜΗΝ.(2) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΑΙ.(3) Διοδωρου Σικελιώτου: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ.(4) Peter Green: ALEXANDER TO ACTIUM, THE HELLENISTIC AGE, Thames and Hudson, London, 1993.(5) ΙΣΤΟΡΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1974.(6) Παναγιώτη Κανελλόπουλου: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, Εκδόσεις Διον. Γιαλελής, Αθήνα, 1982.(7) Γιάννη Β. Καρύταα: Η ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗ ΑΠΩΛΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΡΜΟ, Αθήνα, 1996.(8) Αλέξανδρος Παραδείσης: ΦΡΟΥΡΙΑ ΚΑΙ ΚΑΣΤΡΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, Εκδόσεις Ευσταθιάδη, Αθήνα, 1983.(10) Γίώργιος Σταϊνχάουερ: Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα, 2000.

Παράσταση Μακεδόνα πολεμιστή σε τοιχογραφία τάφου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

Δύο ήταν τα χαρακτηριστικά της σταδιοδρομίας του Ρώσου στρατηγού Αλεξέι Μπρουσίλωφ: υπήρξε ο μόνος στρατιωτικός που έδωσε το όνομά του σε μια επιχείρηση του Α'Παγκοσμίου Πολέμου και απέδωσε εξίσου καλά στον Τσαρικό και στον Ερυθρό Στρατό.

Ο Αλεξέι Μπρουσίλωφ, γό­νος αριστοκρατικής οικογένει­ας, γεννήθηκε το 1853 στην Τι­φλίδα. Εκπαιδεύτηκε στο Αυτο- κρατορικό Σώμα Νέων Ακολού­θων πριν αρχίσει τη στρατιωτι­κή του σταδιοδρομία ως αξιω­ματικός του Ιππικού στον Καύκασο. Το 1877 έλαβε μέρος στον Ρωσο-τουρκικό Πόλεμο (1877-78) και διακρίθηκε. Το 1906 είχε προαχθεί σε στρατη­γό. Τον Ιούλιο του 1914 βρισκό­ταν σε άδεια στη Γερμανία, από όπου μόλις πρόφθασε να επι­στρέφει στην πατρίδα του πριν η πρώτη της κηρύξει τον πόλε­μο. Με την έναρξη της σύ­γκρουσης ανέλαβε τη διοίκηση της 8ης Ρωσικής Στρατιάς στη Γαλικία. Παρά την εμπειρία του στο ιππικό αντιλήφθηκε γρήγο-

Γ τρ ρα την αξία του πυροβολικού και των πολυβόλων στο σύγ­χρονο πεδίο μάχης.

Το 1915 ο Μπρουσίλωφ ή­ταν ο μόνος στρατηγός του Ρω­σικού Στρατού του οποίου ο σχηματισμός είχε επιτυχίες. Οι επιθετικές επιχειρήσεις του χαρακτηρίζονταν από τη σημα­σία που έδινε στη λεπτομερή σχεδίαση. Κάθε δυνατή λεπτο­μέρεια λαμδανόταν υπόψη αλ­λά παράλληλα διατηρείτο η τα­κτική ευκαμψία για την περί­πτωση που τα γεγονότα λάμβα- ναν διαφορετική τροπή - πράγ­μα το οποίο συνέβαινε πολύ συ­χνά. Η 8η Στρατιά αποδείχθηκε η πιο σταθερή σε νίκες ρωσική στρατιά. Οι επιτυχίες του Μπρουσίλωφ το 1915 είχαν ως αποτέλεσμα να του ανατεθεί η διοίκηση της Νοτιοδυτικής Ομάδας Στρατιών τον Μάρτιο του 1916. Ηταν ο μόνος Ρώσος στρατηγός που δεν απέδιδε τις αποτυχίες στις ελλείψεις διοι­

κητικής μέριμνας αλλά σε κα­κές επιχειρησιακές επιλογές.

Το 1916 ο Μπρουσίλωφ ανέ- λα6ε την επιχείρηση η οποία θα λάμδανε το όνομά του - Επί­θεση "Μπρουσίλωφ". Την επο­χή εκείνη οι Ιταλοί ζητούσαν βοήθεια. Οι μόνοι που μπορού­σαν να τη δώσουν ήταν οι Ρώ­σοι στο Ανατολικό Μέτωπο, που μέχρι στιγμής αντιμετώπιζαν με επιτυχία τους Αυστριακούς, όχι όμως και τους Γερμανούς. Οπως ήταν γενική συνήθεια τό­τε, το ρωσικό επιτελείο προτί­μησε να ακολουθήσει τη γνω­στή - καταστροφική κατά κανό­να - συνταγή και να οργανώσει μια επίθεση στο πιο ισχυρό ση­μείο του μετώπου, δηλαδή ενα­ντίον των Γερμανών. Η ενέργεια ακολούθησε τη συνηθισμένη διαδικασία του Α' Παγκοσμίου Πολέμου: μεγάλες συγκεντρώ­σεις τμημάτων, εκτεταμένες προπαρασκευές πυροβολικού και απροσεξία στον τομέα της ασφαλείας. Το αποτέλεσμα ή­ταν να αποτύχει η επίθεση μια ακόμα φορά. Ο Μπρουσίλωφ, που είχε αγνοηθεί - πιθανότατα λόγω των επιτυχιών του είχε προκαλέσει τον φθόνο των συ­ναδέλφων του στρατηγών - και δεν είχε γνώση των σχεδίων του επιτελείου του, ήταν ο μό­νος ο οποίος μπορούσε να κι­νηθεί όταν οι Ιταλοί ζήτησαν πάλι βοήθεια. Απέναντι του εί­χε τους Αυστριακούς, εναντίον των οποίων εφάρμοσε έναν νέο τρόπο ενεργείας, βασικώς επει­δή δεν είχε τι άλλο να πράξει. Στις 4 Ιουλίου 1916 ο στρατός του επιτέθηκε χωρίς προετοι­μασία και χωρίς προπαρασκευή πυροβολικού, συνεπώς χωρίς ο εχθρός να αντιληφθεί τις προ­θέσεις του. Η επίθεση εκδηλώ­

θηκε σε 20 διαφορετικά σημεία του μετώπου, εκεί όπου βρήκε αδυναμίες. Επιπλέον εφάρμο­σε πολλές τακτικές οι οποίες αργότερα θα αποτελούσαν τη βάση του τακτικού δόγματος του Ερυθρού Στρατού (εξαπά­τηση, αιφνιδιασμό και ορμή) που δημιουργούσαν έντονη α­ντίθεση με την τακτική της κα­τά μέτωπο επίθεσης η οποία ε­φαρμοζόταν στο Δυτικό Μέτω­πο. Παράλληλα πραγματοποίη­σε συντονισμένες προπαρα­σκευές πυροβολικού διευθυ- νόμενες από αεροπλάνα, με αποτέλεσμα μια επιτυχία χωρίς προηγούμενο.

Η επίθεση Μπρουσίλωφ διέλυσε δύο αυστριακές στρα­τιές. Οι Αυστριακοί έχασαν πε­ρίπου 1,5 εκατομμύριο άνδρες (400.000 αιχμάλωτοι) και μια πε­ριοχή έκτασης 25.000 τ.χλμ. Η Αυστρία έχασε κάθε ελπίδα νί­κης στην Ανατολή και σταμάτη­σε την επίθεση στην Ιταλία. Πα­ράλληλα η Ρουμανία εισήλθε στον πόλεμο με το μέρος της Αντάντ. Ομως η αδυναμία των Ρώσων να επιτεθούν στον βορ­ρά κατά των Γερμανών, δεν ε­πέτρεψε να εξασφαλιστεί η επι­τυχία του Μπρουσίλωφ, ο οποί­ος σε λίγο βρέθηκε να προσπα­θεί μάταια να σώσει τη Ρουμα­νία από την επίθεση των Γερμα­νών.

Το 1917 ο Μπρουσίλωφ, ο ο­ποίος ήταν υπέρ της παραίτη­σης του τσάρου, διορίστηκε από την Προσωρινή Κυβέρνη­ση (τον Ιούλιο εκείνου του χρό­νου) αρχιστράτηγος του Ρωσι­κού Στρατού. Λίγο πριν ο μέχρι τότε Ρώσος αρχιστράτηγος Μι­χαήλ Αλεξέγιεφ είχε ζητήσει την παραίτησή του! Από τη θέ ­ση αυτή ο Μπρουσίλωφ ηγήθη-

κε την 1η Ιουλίου 1917 της τε­λευταίας ρωσικής επίθεσης των 7ης και 11ης Στρατιών στο Ανατολικό Μέτωπο, γνωστής ως Επίθεσης Κερένσκι (ενίοτε αναφέρεται και ως Δεύτερη Επίθεση Μπρουσίλωφ), στην ο­ποία έλαβαν μέρος για πρώτη φορά 31 μεραρχίες των μπολ­σεβίκων. Η προσπάθεια αυτή, αν και αρχικά είχε επιτυχία, ή­ταν καταδικασμένη. Το κλονι­σμένο ηθικό των Ρώσων, οι δυ­σκολίες ανεφοδιασμού και η ά­φιξη γερμανικών εφεδρειών εί­χαν ως αποτέλεσμα να μειωθεί η ορμή της επίθεσης και αυτή να διακοπεί τελείως στα μέσα Ιουλίου. Ενα άλλο αποτέλεσμα ήταν επίσης να κλονισθεί η συ­νοχή του Ρωσικού Στρατού. Ο Μπρουσίλωφ έχασε τη θέση του την 1η Αυγούστου 1917.

Οταν κατέλαβαν την εξου­σία οι Μπολσεβίκοι ο Μπρουσί­λωφ παρέμεινε αδρανής. Το 1920 κλήθηκε - και δέχθηκε - να προσφέρει τις υπηρεσίες του στον Ερυθρό Στρατό. Τον ίδιο χρόνο έλαβε μέρος στις επιχει­ρήσεις του Ερυθρού Στρατού κατά της Βαρσοβίας. Μέχρι την παραίτησή του, το 1924, υπηρέ­τησε κυρίως σε επιτελικές θ έ ­σεις, αρχικά ως στρατιωτικός σύμβουλος και μετά ως επιθε­ωρητής του Ιππικού. Πέθανε στις 17 Μαρτίου 1926 στη Μό­σχα. Αφησε τα απομνημονεύ­ματά του με τίτλο "Το Σημειω­ματάριο Ενός Στρατιώτη, 1914- 1918“.

Δημήτρης Γεδεών

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΑΛΕΞΕΙ ΑΛΕΞΕΓΙΕΒΙΤΣ ΜΠΡΟΥΣΙΛΩΦ (1853-1926)

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

m jp a * Επιμέλεια: Γιάννης Τερνιώτης

ΤΑ ASROC ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΛΙΚΩΝ ΤΥΠΟΥ FRAM

Στο διαμέρισμα εκτόξευσης βλήματος ASROC ο έφεδρος κελευστής (Τορπ.) Νίκος Τσελέντης βρίσκεται στα χειριστήρια ελέγχου του συστήματος. Από εκεί μπορούσε να γίνει η περιστροφή του εκτοξευτήρα κατά 360 μοίρες και η ανύψωση των βλημάτων ανά δύο κατά 45 μοίρες. Επίσης γινόταν η επιλογή βλήματος και η πυροδότηση κατόπιν εντολής από τη γέφυρα του σκάφους.

Η ανάπτυξη των οπλικών συστημάτων τα οποία χρησιμο­ποιούσαν τα σκάφη επιφανείας εναντίον των υποβρυχίων συ­νεχίστηκε αμείωτη μετά το τέλος του Β' ΠΠ. Κατά τη δεκαετία του 1950 το Αμερικανικό Ναυτικό εφοδιάστηκε με το ASROC, ένα σύστημα εξαπόλυσης "ακουστικών” τορπιλλών Mk 44/Mk 46 (με τη βοήθεια πυραύλου-φορέα) σε μεγάλη απόσταση, για την αναζήτηση και την καταστροφή ενός υποβρυχίου στόχου που είχε επισημανθεί από άλλα μέσα ανίχνευσης.

Το ASROC (Anti Submarine Rocket) χρησιμοποιούσε έναν ο-

0 οκταπλός εκτοξευτήρας ανθυποβρυχιακών βλημάτων ASROC του Λ/Γ“Κουντουριώτης" στον Ναύσταθμο Σαλαμίνας τον Απρίλιο του 1975.

κταπλό εκτοξευτήρα και ισάριθμα βλήματα. Καθένα από αυτά αποτελείτο από το περίβλημα, έναν πυραυλοκινήρα στερεών προωθητικών και μια τορπίλλη ή ειδική βόμβα βυθού. Είχε μή­κος 4,572 m, διάμετρο 0,30 m και βάρος 453,6 kg. Τα συστήματα ASROC εξόπλιζαν καταδρομικά, αντιτορπιλλικά και φρεγάτες του Αμερικανικού Ναυτικού τα οποία μπορούσαν να επισημαί­νουν υποβρύχια με τη βοήθεια σόναρ. Μετά την επισήμανση ε­νός στόχου τα στοιχεία του διαβιβάζονταν στον υπολογιστή βο­λής του συστήματος, ο οποίος πραγματοποιούσε τη σκόπευση του ASROC. Ακολουθούσε η πυροδότηση του βλήματος, που α­κολουθούσε προκαθορισμένη τροχιά μέχρι ένα επιθυμητό ση­μείο. Εκεί απελευθερωνόταν η τορπίλλη, η οποία έπεφτε στη θάλασσα επιβραδυνόμενη από ειδικό αλεξίπτωτο που άνοιγε πίσω της. Επειτα, με ενεργοποιημένα τα όργανα ανίχνευσής της, επεσήμαινε και έπληττε τον στόχο της.

Το συγκεκριμένο σύστημα εξόπλιζε τα αντιτορπιλλικά τύ­που FRAM του Πολεμικού Ναυτικού κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 και αργότερα τα αντιτορπιλλικά “Adams" και τις φρεγάτες "Knox". Σήμερα τα πλοία έχουν παροπλισθεί και το ASROC έχει αποσυρθεί από την υπηρεσία. Στο τεύχος αυτό δη­μοσιεύουμε με ικανοποίηση μερικές φωτογραφίες από το αρ­χείο του αναγνώστη και πολύτιμου βοηθού μας κατά τις προ- σπάθειές μας για την παρουσίαση ελληνικών ιστορικών θεμά­των, Νίκου Τσελέντη από την Πάτρα. Πρόκειται για μοναδικές φωτογραφίες της περιόδου 1974-1976 οι οποίες ελήφθησαν κα­τά τη θητεία του στο Α/Τ "Κουντουριώτης" (D 213) και στο σύ­στημα ASROC του σκάφους, στο οποίο υπηρετούσε ως έφε­δρος κελευστής.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ

Βολή βλήματος ASROCano το Α/Τ "Κουντουριώτης" σε απόσταση 8.000 περίπου υαρδών, κατά υποβρυχίου στόχου.Το συγκεκριμένο βλήμα είναι εκπαιδευτικό και φέρει ανθυποβρυχιακή τορπίλλη ασκήσεων τύπου Mk-44-O.

Αύγουστος 1976στο Α/Τ "Κουντουριώτης", κατά τη διάρκεια φόρτωσης εκπαιδευτικού βλήματος ASROCotov εκτοξευτήρα. Στη φωτογραφία εκτός από τον Ν. Τσελέντη (στο κέντρο) διακρίνονται ο τότε αρχικελευστής (Πυροβ.) Κανέλλος Φράγκος και ο μόνιμος κελευστής Ν. Τεντόγλου.

Στιγμιότυπο λίγο πριν από την είσοδο του βλήματος στον εκτοξευτήρα. Εντύπωση προκαλεί το ασυνήθιστο (τουλάχιστον για σήμερα) μήκος της κόμης του χειριστή!

Στην αποθήκη βλημάτων ASROC και τορπιλλών του πλοίου. Ο Ν.Τσελέντης φωτογραφίζεται εμπρός από δυο ASROC τα οποία

συγκεκριμένος τύπος τορπιλλών δεν διέθετεγυροσκόπιο και προοριζόταν για βολή από το σύστημα ASROC, από αεροπλάνα ή ελικόπτερα).

φέρουν τορπίλλες Mk 44 (ο

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΣΤΟΥΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣΠροσκαλούμε τους αναγνώστες που έχουν στο αρχείο τους φωτογραφίες από την στρατιωτική μας ιστορία ή από

οποιοδήποτε αντικείμενο στρατιωτικού ενδιαφέροντος να μας τις διαθέσουν προσωρινά συνοδευόμενες αν είναι δυνατόν από σχετικό κείμενο. Εμείς από την πλευρά μας αναλαμβάνουμε να προχωρήσουμε στην καλύτερη δυνατή παρουσίαση,

δημοσιεύοντας το όνομα του αποστολέα (αν το επιθυμεί), και εγγυόμαστε την επιστροφή του υλικού μετά τη δημοσίευση (Περιοδικό «Στρατιωτική Ιστορία», Τ.Θ. 3951,10210, Αθήνα, υπ’ όψη Γ Τερνιώτη).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ

Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν

Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990 ένα κι­νηματογραφικό έργο αναζωπύρωσε το ενδιαφέ­ρον της κινηματογραφικής βιομηχανίας για τον Β 1 Παγκόσμιο πόλεμο. Πρόκειται για την ταινία «Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν», του Στί6εν Σπίλμπεργκ, που προβλήθηκε στις αίθουσες το 1998. Θέμα της είναι η προσπάθεια μιας ομάδας στρατιωτών η οποία, αφού αποβιβάσθηκε στην ακτή "Ομάχα" της Νορμανδίας, ανέλαβε την α­ποστολή να βρει και να σώσει τον Ράιαν, το μο­ναδικό από τα τέσσερα αγόρια της οικογενείας του που παρέμενε ζωντανό.

Η ιστορική ακρίβεια δεν έχει αλλοιωθεί πα­ρά μόνο μερικώς. Για παράδειγμα οι αμερικανι­κές δυνάμεις δεν διένυσαν σε σύντομο χρονικό διάστημα την αρχική μικρή απόσταση στην α­κτή. Μερικές μονάδες καθηλώθηκαν μέχρι και πέντε ώρες κάτω από εχθρικά πυρά. Επίσης οι περιγραφές και οι διηγήσεις των μαχών μαρτυ­ρούν ότι η θάλασσα είχε σκούρο χρώμα από την αναμόχλευση του πυθμένα και όχι κόκκινο από το αίμα των στρατιωτών όπως μας δείχνει η ται­νία. Ωστόσο το περιεχόμενο του έργου σε καμία περίπτωση δεν αλλοιώνεται από τέτοιες λεπτο­μέρειες.

Με βάση την παραπάνω ιστορία λοιπόν ο Στίβεν Σπίλμπεργκ μας ξεδιπλώνει το κινηματο­

γραφικό του ταλέντο και καταφέρνει να καθη­λώσει τον θεατή. Οι απεικονίσεις των μαχών εί­ναι ρεαλιστικές ενώ τα πλάνα, κοφτά και ρυθμι­κά, κόβουν την ανάσα και πραγματικά σοκάρουν. Παράλληλα η ερμηνεία όλων των ηθοποιών είναι μοναδική, με αποτέλεσμα ο θεατής να δένεται με τους ήρωες και να συμμετέχει στο δράμα τους.

Θεματικά η ταινία μπορεί να χωριστεί σε τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα εξιστορεί­ται η απόβαση στην ακτή Όμάχα", στη δεύτερη η αναζήτηση και η περιπλάνηση των στρατιωτών στην εχθρική ενδοχώρα και στην τρίτη η τελική μάχη. Πολλοί είπαν ότι αυτός ο διαχωρισμός μάλλον αλλοίωσε τον χαρακτήρα της ταινίας η οποία, σύμφωνα με τους επικριτές, δεν έχει τί­ποτα άλλο να δείξει εκτός από δύο σημαντικές μάχες και ενδιάμεσα μια φλύαρη διήγηση. Το έρ­γο μάλιστα συνδέθηκε και με την προσπάθεια της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής να υ­πενθυμίσει στον κόσμο, ιδιαίτερα στους Ευρω­παίους, ότι οι ΗΠΑ έχουν βοηθήσει τους συμμά­χους τους κατά το παρελθόν. Ας μη λησμονούμε ότι η προβολή της ταινίας έγινε σε μια χρονική περίοδο που στην Ευρώπη η κριτική κατά της α­μερικανικής επέμβασης στη Γιουγκοσλαβία ή­ταν έντονη. Ωστόσο όλες αυτές οι έντονες κρι­

τικές και αντιπαραθέσεις δεν καταδεικνύουν τί­ποτα παραπάνω από το ότι «Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν» αποτελεί μια σημαντική ταινία με εκπληκτική δύναμη ως προς την επικοινωνία με τον θεατή, που εντυπώσιασε κοινό και κριτι­κούς. Σε αντίθεση με τις κλασικές ταινίες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ο Σπίλμπεργκ εισήγαγε κοντινά και ασταθή πλάνα και δεν δίστασε να φέρει τον θεατή δίπλα στις στιγμές φρίκης τις οποίες έζησαν οι στρατιώτες στο πεδίο της μά­χης. Η κινηματογράφηση προκάλεσε αίσθηση και έθεσε νέα δεδομένα για τις πολεμικές ται­νίες, δεν θυμίζει δε σε τίποτα την πιο διάσημη κινηματογραφική παραγωγή για την απόβαση στη Νορμανδία, το φιλμ του Ντάρυλ Ζανούκ «Η Μεγαλύτερη Ημέρα του Πολέμου» του 1962.

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Η πραγματική ιστορία που θεωρείται ότι ε­νέπνευσε για την ταινία, είναι αυτή του Φριτζ Νίλαντ. Ο Νίλαντ έχασε τα δύο αδέλφια του κα­τά τις επιχειρήσεις της Νορμανδίας και αγνοεί­το και η ζωή του τρίτου του αδελφού στη Μπούρμα, τις μέρες που ο ίδιος ως αλεξιπτωτι­στής είχε πέσει σε λάθος σημείο πίσω από τις ε­χθρικές θέσεις στη Νορμανδία. Τελικά μετά

Κ Ι Ν Η Μ Α Τ Ο Γ Ρ Α Φ Ο Σ

Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν

Τίτλος Ταινίας: Η Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν Παραγωγή: Dreamwork Pictures - Paramount Pictures Σενάριο: Ρόμπερτ Ρόνταρτ - Μαί- κλ Καν

Παραγωγή: Γκάρυ Λέβινσον Σκηνοθέτης: Στίβεν Σπίλμπεργκ Μουσική: Τζων Ουίλιαμς Πρωταγωνιστές: Τομ Χανκς (λοχαγός Μί- λερ), Μ ατ Ντέιμον (Τζέιμς Ράιαν), Εντουαρ- ντ Μπερνς (Ρέιμπεν), Τομ Σίζεμορ (λοχίας Χόργουαθ), Βιν Ν τήζελ (Καπάρζο), Αν ταμ Γκόλντμπεργκ (Μέλις), Τζοβάνι Ριμπίσι (νο­σοκόμος), Τζέρεμι Ν τέιβ ις (δεκανέας Απχαμ), Μπάρι Πέπερ (Τζάκσον)Διάρκεια: 169 λεπτά Ετος Παραγωγής: 1998 Σλόγκαν Ταινίας: "Στην τελευτα ία μεγάλη α ­πόβαση, του τελευ τα ίου μεγάλου πολέμου, η μεγαλύτερη πρόκληση για οκτώ άνδρες ή ­ταν... να σώσουν έναν"Διακρίσεις: 5 Οσκαρ (φωτογραφίας, σκηνο­θεσίας, μοντάζ, ήχου, ηχητικών εφ έ ) και άλλα βραβεία

από περιπλάνηση 18 ημερών πίσω από τις γραμ­μές του εχθρού ο Νίλαντ κατάφερε να επιστρέ­φει στα αμερικανικά στρατεύματα. Οι Αμερικα­νοί επιτελείς αμέσως μερίμνησαν για την επι­στροφή του στην πατρίδα - σχετικό σήμα είχε σταλεί από την ανώτατη διοίκηση. Η ενέργεια αυτή απέρρεε από την πρακτική των υπευθύ­νων του Αμερικανικού Στρατού να επιστρέφει ένας στρατιώτης-μέλος μιας πολυμελούς οικο­γένειας από το μέτωπο αν ήταν ο τελευταίος ε-

ναπομένων από τους αδελφούς του. Η συγκε­κριμένη πρακτική εφαρμόστηκε μετά τον θά­νατο των πέντε αδελφών Σάλιβαν το 1942 με τη βύθιση του καταδρομικού U SS "Juneau".

Ενα σημείο της ταινίας που αξίζει σχολια­σμό είναι εκείνο στο οποίο ο στρατηγός Μάρ- σαλ διαβάζει μια επιστολή του Αβραάμ Λίνκολν προς τη Λύδια Μπίξμπυ της Βοστώνης. Ο Λίν­κολν είχε γράψει την επιστολή όταν πληροφο- ρήθηκε πως η Μπίξμπυ έχασε και τα πέντε παι­διά της κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Ωστόσο η α­λήθεια για την οικογένεια Μπίξμπυ είναι η ακό­λουθη. Δύο αγόρια της οικογένειας σκοτώθη­καν κατά τον εμφύλιο πόλεμο. Ο τρίτος γιος αιχμαλωτίσθηκε και αργότερα απελευθερώθη­κε. Ο τέταρτος αυτομόλησε ενώ ο πέμπτος ε- γκατέλειψε τα στρατεύματα των Βορείων και έ- γινε ναυτικός. Δεν είναι γνωστό το κατά πόσον ο Λίνκολν γνώριζε αυτό το γεγονός όταν συνέ- γραψε τη συγκινητική επιστολή του. Η πραγμα­τική ιστορία των αδελφών Μπίξμπυ έχει κατα- γραφεί από ιστορικούς της περιόδου, παρόλα αυτά χρησιμοποιείται από τον Στίβεν Σπίλμπερ- γκ ως βασικό κίνητρο για την αυτοθυσία των η­ρώων της ταινίας του.

ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΕΣ ΣΗΜ ΕΙΩΣΕΙΣ

• Βασικός συνεργάτης στην ταινία ήταν ο βε­τεράνος του Βιετνάμ και εν αποστρατεία λοχα­γός των Πεζοναυτών Ντέηλ Ντάι, ο πιο έμπει­ρος σύμβουλος του Χόλλυγουντ σε στρατιωτι­κά θέματα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι έχει βοηθήσει στις ταινίες "Γεννημένος την 4η Ιου­λίου", “Πλατούν", "Επικίνδυνες Αποστολές", "Ελεύθερος Σκοπευτής", "Σε Κατάσταση Πο­λιορκίας" κ.ά.• Οι ήρωες της ταινίας αποβιβάσθηκαν στην πιο θερμή ζώνη της ακτής "Ομάχα", τη λεγάμε­νη "Dog Green Zone“, στο ανατολικό άκρο της α­κτής (δίπλα στη ζώνη “Τσάρλι").• Τα γυρίσματα για την απόβαση πραγματοποι-

ήθηκαν σε ακτές της Ιρλανδίας, επειδή οι πραγματικές τοποθεσίες έχουν αλλοιωθεί από την αστική ανάπτυξη. Τα υπόλοιπα γυρίσματα έ- γιναν σε ένα εγκαταλελειμμένο αεροδρόμιο βόρεια του Λονδίνου.• Επτακόσιοι πενήντα άνδρες του Ιρλανδικού Στρατού, που συμμετείχαν στα γυρίσματα ως κομπάρσοι, είχαν χρησιμοποιηθεί και στην ται­νία "Braveheart" του Μελ Γκίμπσον.• Το έργο παρουσιάζει αναχρονισμούς και λά­θη, παρά τη σημαντική προσπάθεια για ιστορι­κή και αφηγηματική ακρίβεια. Ενδεικτικά ανα­φέρουμε ορισμένα: α) Οι στρατιώτες της ομά­δας του λοχαγού Μίλερ φώναζαν το σύνθημα “Thunder" για να λάβουν την απάντηση "Flash" από φίλια στρατεύματα. Στην πραγματικότητα γινόταν το αντίθετο, ενώ στο τέλος λεγόταν η λέξη "Welcome" ως ένδειξη αποδοχής της συ­νεννόησης. β) Αμερικανικά στρατεύματα ε­μπλέκονται σε μάχες με άρματα Tiger και μονά­δες των SS, τα οποία όμως δρούσαν στα ανατο­λικά της Νορμανδίας (κοντά στην Καν), όπου εί­χαν αναπτυχθεί οι βρετανικές δυνάμεις, γ) Δεν υπήρχε καλώδιο τηλεφώνου τύπου "ελατηρίου" το 1944. δ) Σε πολλά σημεία ο παρατηρητικός θεατής θα δει τους πρωταγωνιστές να εμφανί­ζονται στην ίδια σκηνή με διαφορετικό εξοπλι­σμό και ρούχα, ε) Υπάρχουν ανακρίβειες σε σχέση με διάφορα δεδομένα της περιόδου, π.χ. λανθασμένες πινακίδες αυτοκινήτων.

ΤΕΧΝΙΚΑ ΚΑΙ ΛΟΙΠΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ DVD

Περιοχή: 2Γλώσσα ταινίας: Αγγλικά Εικόνα: Αναμορφική 1,78:1. Εγχρωμη Ηχος: Dolby Digital 5.1 Αριθμός Δίσκων: 2 Εταιρεία Διανομής: Odeon

Ανδρέας Αττάλογλου

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

Τ Ι « Ν Τ Ι Τ Θ Ρ Η Ι λ Ι Κ β Β Α Σ Ι Α Ι Ζ Ζ Α 8 A f A K i l l Η Μ Α Χ Η Τ ΝΖ A Ε Ρ β ¥

52 ΜΕΡΕΣ 1943ΒΑ1ΙΑΝΙΜΕΝΤΟΓΙΑΝΝΗΙ ΚΟΠΗΣ ΜΗΠΟΤΑΚΗΙ ΠΒΡΓΟΙΝΙΚΟΑΑΙΑΗΙ

80

Β. Μ εντογιάννης Κ. Μητσοτάκης Γ. Νικολαίδης52 ΜΕΡΕΣ 1943 ΤΟ ΑΝΤΠΟΡΠΙΛΙΚΟ «ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ» ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΛΕΡΟΥΕκδόσεις «Καστανιώτη» Αθήνα, 2004 Σελίδες 274

Η πολυτελής αυτή έκδοση σε μορφή λευκώματος είναι α­φιερωμένη στη δράση του αντι- τορπιλλικού (Α/Τ) «Βασίλισσα Ολγα» και στα γεγονότα της Μά­χης της Λέρου το 1943. Για τη δη­μιουργία της συνεργάστηκαν έ­νας φωτογράφος (Β. Μεντογιάν- νης), ένας κινηματογραφιστής (Κ. Μητσοτάκης) και ένας σκηνο­θέτης (Γ Νικολαίδης). Γίνεται α­ναφορά στα γεγονότα της μάχης, που διήρκεσε 52 ημέρες, καλύ­πτοντας την περίοδο από τη βύ­θιση του Α/Τ “Β. Ολγα" μέχρι την κατάληψη του νησιού από τις γερμανικές δυνάμεις. Η επίπονη εργασία υπερέβη σε διάρκεια τα πέντε χρόνια. Εκατοντάδες φω­τογραφίες, περισσότερες από 30 ώρες ψηφιακού βίντεο, υποβρύ­χιες λήψεις από τα ευρήματα της ιστορικής εκείνης περιόδου, δε­κάδες ώρες συζητήσεων με επι- ζώντες, Ελληνες και ξένους, υπέ­στησαν επεξεργασία για να οδη­γήσουν σε αυτό το αποτέλεσμα. Το πλούσιο έγχρωμο φωτογραφι­κό υλικό συνοδεύουν μικρά κεί­μενα με αφηγήσεις των πρωτα­γωνιστών, οι οποίες έρχονται για πρώτη φορά στο φως της δημο­σιότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι

μεταξύ των εκπληκτικών φωτο­γραφιών περιλαμβάνονται μερι­κές του μεταγωγικού Junkers 52 της Luftwaffe το οποίο βρέθηκε σε καλή κατάσταση στον βυθό, ανασύρθηκε και συντηρείται με σκοπό να εκτεθεί για το κοινό. Το βιβλίο κυκλοφορεί στα ελληνικά και στα αγγλικά και διατίθεται από τις εκδόσεις «Καστανιώτη» (Ζαλόγγου 11, 106 78, Αθήνα, τηλ. 210/3301208, fax: 210/3822530).

Πάρις Αρνόπουλος

Ε Ξ Ω Π Ο Λ Ι Τ Ι Κ Α

Π όλις - Έ θ ν ο ς - Κόσμος

Η εξωτερική πολιτική των αρχαίων Ελλήνων

Πάρις ΑρνόπουλοςΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝΕκδόσεις «Leader Books» Αθήνα, 2001 Σελίδες 350

Αντικείμενο του συγκεκριμέ­νου ενδιαφέροντος βιβλίου είναι η εξωτερική πολιτική των αρχαί­ων Ελλήνων. Ο συγγραφέας συν­δυάζοντας τη συγκριτική με την αναλυτική και τη συνθετική μέ­

θοδο, πραγματοποιεί ένα ταξίδι στο παρελθόν. Επιλέγει μια πε­ρίοδο πέντε αιώνων, παρουσιά­ζοντας τις απόψεις και τις δρα­στηριότητες των προγόνων μας αναφορικά με τα ζητήματα των διεθνών και των διακρατικών σχέσεων.

Το έργο είναι επίκαιρο και μοναδικό στο είδος του. Αναζητεί όλα όσα συλλογίσθηκαν και υλο­ποίησαν τα λαμπρότερα πνεύμα­τα της αρχαίας Ελλάδας στους τομείς της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών σχέσεων. Σε αυ­τό αναλύονται και εξηγούνται οι μέθοδοι επίλυσης των «εξωπολι- τικών» προβλημάτων που απα­σχολούσαν εκείνους τους αν­θρώπους. Επικεντρώνεται στην "πόλη", η οποία θεωρείται αφετη­ρία και κέντρο του πολιτισμένου και του πολιτικού βίου. Κατά τον συγγραφέα οι Ελληνες διανοού­μενοι, αν και δεν κληροδότησαν πολλά ενιαία και διεξοδικά έργα για τις σχέσεις μεταξύ των λαών και των κρατών, προέβαλαν από­ψεις και διαπιστώσεις οι οποίες συνέβαλαν καθοριστικά στη δια­μόρφωση των πρώτων αρχών που διέπουν την εξωτερική πολιτική, τις διεθνείς σχέσεις, τη διπλωμα­τία και τη στρατηγική. Η κεντρική διάθεση του βιβλίου γίνεται από τις εκδόσεις «Leader Books» (Πα- ναγή Κυριάκού 17, Αμπελόκηποι, 115 21, Αθήνα, τηλ. 210/6452825, fax: 210/6449924).

Στέλιος ΒογιατζήςΗ ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ PROJECT MANAGERSΕκδόσεις «Κριτική»Αθήνα, 2004 Σελίδες 240

Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να γεφυρώσει την πολεμική τακτική και στρατηγική με τον αγώνα που διεξάγεται στον σύγχρονο κόσμο των επιχειρήσεων. Χαρακτηριστι­κός των προθέσεων είναι ο υπό­τιτλος: «Από τον Θουκυδίδη και τον Ναπσλέοντα στο σύγχρονο επιχειρησιακό πεδίο». Ο συγγρα­φέας ωθούμενος από το ενδια­φέρον προς την ιστορία και τον επαγγελματικό προσανατολισμό

αντλεί μια σειρά διδαγμάτων με διαχρονική - κλασική αξία, τα ο­ποία μπορούν κάλλιστα να εφαρ­μοστούν στο σύγχρονο πεδίο των επιχειρήσεων. Πραγματεύε­ται τη λεγάμενη Διοίκηση Εργων (Project Management) υπό το πρί­σμα των έντονων συγκρούσεων οι οποίες αναδύονται κατά την υ­λοποίησή τους. Αυτές είναι πα­ρόμοιες με εκείνες του πολέμου, ενταγμένες στο πλαίσιο ενός ευ­ρύτερου και ιδιαίτερα σκληρού «πολέμου», δηλαδή της επιχει­ρησιακής επιβίωσης. Τα τελευ­ταία χρόνια παρατηρείται μια προσπάθεια αναζήτησης «ψηγ­μάτων γνωστικού χρυσού» στη σκέψη μεγάλων στρατιωτικών η-

H H n m ö n a n aΣ Τ Ε Λ ΙΟ Σ Ε. Β Ο ΓΙΑ ΤΖΗ Σ

Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΓΙΑ PROJECT MANAGERS

Από τον Θουκυδίδη και τον Ναπολε'οντα στο σύγχρονο επιχειρησιακό πεδίο

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Η

Υετών και θεωρητικών της στρα­τιωτικής στρατηγικής ευρύτερα, τα οποία θα έχουν εφαρμογή στο πεδίο των επιχειρήσεων. Η έννοια του κλασικού είναι συνυφασμένη με τη διαχρονικότητα. Η κλασική σκέψη έχει χρησιμοποιηθεί ως σημείο αναφοράς για την αναζή­τηση βάσεων προσδιορισμού για το ευρύτερο «επιχειρείν» σε ό­λες του τις εκφάνσεις. Το έργο α­πευθύνεται σε όσους ενδιαφέ- ρονται για την κλασική στρατηγι­κή σκέψη και το πώς αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα στο α­παιτητικό και ταχέως εξελισσό­μενο σύγχρονο πεδίο των επιχει­ρήσεων. Διατίθεται από τις εκδό­σεις «Κριτική» (Τσαμαδού 1-3, Αθήνα, 106 83, τηλ. 210/3803730, fax: 210/3803740, e-mail: biblia® kritiki.gr, www.kritiki.gr).

Ιωάννης Θεοδωράτος

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ