ΤΕΥΧ

ΟΣ

47 ·

ΙΟΥΛ

ΙΟΣ

2000

·

ΔΡΧ

. 80

0

Ο Ε Ξ ΙΣ Λ Α Μ ΙΣ Μ Ο Σ ΤΗ Σ Μ ΙΚ Ρ Α Σ Α Σ ΙΑ Σ

ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΩΝ

ΚΡΙΣΕΩΝ

ΧΑΛΧΙΝ ΓΚΟΛ: ΕΝΑ ΣΚΛΗΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ

Μ Η Ν Ι Α Ι Ο Π Ε Ρ Ι Ο Δ Ι Κ Ο Γ Ι Α ΤΗΝ Ε Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Κ Α Ι Π Α Γ Κ Ο Σ Μ Ι Α Σ Τ Ρ Α Τ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Α

νίΛν iiiruounu tun οο mm0 ΤΡΟΜΟΙ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ

Γ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣΗ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ

ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ ΚΑΙ 01 ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΩΣ ΤΟ 1803 Ο ΑΓΓΛΟΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1812 · 1815}Η ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΠΕΡΣΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΤΕΥΧΟΣ 47 ΙΟΥΛΙΟΣ 2000

6 01 Α ΓΩ Ν ΕΣ ΤΩ Ν ΣΟ Υ Λ ΙΩ Τ Ω ΝΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΩΣ ΤΟ 1803

14 Ο Γ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν ΙΚ Ο Σ ΠΟ ΛΕΜ ΟΣΗ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΥ ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

2 4 Ο ΑΓΓΛΟ -Α Μ ΕΡΙΚ Α Ν ΙΚ Ο Σ ΠΟ ΛΕΜ ΟΣΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1812-1815)

3 4 Ο Ε Ξ ΙΣΛ Α Μ ΙΣΜ Ο Σ ΤΗ Σ Μ ΙΚ Ρ Α Σ Α Σ ΙΑ ΣΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

4 2 Η ΠΡΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ Μ ΕΓΑ ΛΗ ΣΥΓΚ ΡΟ ΥΣΗ ΤΟ Υ ΕΛΛΗ Ν Ο ΡΩ Μ Α ΪΚ Ο Υ Μ Ε ΤΟΝ Π ΕΡΣΙΚ Ο ΚΟΣΜ ΟΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΝ 6ο ΑΙΩΝΑ π.Χ.

4 8 ΤΟ ΓΕΡΜ ΑΝΙΚΟ ΠΥΡΟΒΟΛΟ ΤΩ Ν 8 8 m mΟ ΤΡΟΜΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ

6 0 Χ Α Λ Χ ΙΝ Γ Κ Ο ΛΕΝΑ ΣΚΛΗΡΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑ

Μ Ο Ν Ι Μ Ε Σ Σ Τ Η Λ Ε ΣΩ Φ Υ Λ A 0

Η δράση των γερμανικών πυροβόλων των 88 mm κατά των βρετανικών αρμάτων στη μάχη του Αρράς ("Action at Arras", France, May 21st 1940, πίν. του David Pentland, δημοσιεύεται με άδεια της Cranston Fine Arts).

4 ΕΙΔΗΣΕΙΣ

74 ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑ

76 ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ

78 WARGAMES

79 ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ

8 2 QUIZ ΓΝΩΣΕΩΝ

■ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ" Μηνιαίο περιοδικό - Κυκλοφορεί στις αρχές κάθε μήνα · ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΗΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ · ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ-ΣΥΜΒ0ΥΛ0Ι: ΜΙΧΑΗΛ ΟΙΚΟΝΟΜΑΚΟΣ, Αντιστράτηγος ε.α. / ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΑΚΗΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΝΑΚΑΡΗΣ, Υποστράτηγος ε.α., τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε./ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΈΔΕΩΝ Υποστράτηγος ε.α.. τ. Καθηγητής Στρατιωτικής Ιστορίας Σ.Σ.Ε. / ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΤΟΥΡΑΣ, Υποστράτηγος ε.α. / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΡΕΣ, Υποστράτηγος ε.α./ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ Ταξίαρχος ε.α., τ. καθηγητής Στρσπωτικής Ιστορίας ΣΣΕ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΝΙΚ0Λ0ΥΔΗΣ Συνταγματάρχης (ΤΧ) ε.α. I ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΟΥΣΚΑΣ, Αρχιπλοίαρχος (Δ) ΠΝ ε.α. / ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ / ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΦΑΓΚΡΙΔΑΣ / ΑΛΕΞΗΣ ΣΑΒΒΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ / ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΒΑΡΕΛΑ ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΚΑΡΥΚΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤ0Π0ΥΛ0Σ / ΗΛΙΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΑΚΗΣ / ΚΟΣΜΑΣ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ / ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΤΑΥΡ0Π0ΥΛ0Σ / ΖΑΦΕΙΡΗΣ ΡΩΣΣΙΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗΣ / ΝΙΚΟΣ ΠΑΝΝ0Π0ΥΛ0Σ ΝΙΚΟΣ ΔΙΑΒΑΤΗΣ ; ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΡΣΑΜΗΣ / ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΜΑΡΚΑΝΤΩΝΑΤΟΣ / ΙΑΚΩΒΟΣ ΧΟΝΔΡΟΜΑΤΙΔΗΣ / ΣΤΕΛΙΟΣ ΔΕΜΗΡΑΣ / ΓΑΒΡΙΗΛ-ΜΙΧΑΗΛ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ / ΣΠΥΡΟΣ ΚΑΠΑΡΗΣ / ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕ0ΔΩΡΑΤ0Σ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΖΟΥΡΙΔΗΣ ΠΕΡΙΚΛΗΣ Ζ0ΡΖ0ΒΙΛΗΣ I ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΑΡΕΤΑΙΟΣ / ΝΙΚΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΡΑΘΥΡΑΣ / ΣΩΤΗΡΙΟΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Β0ΥΡΒ0ΥΛΑΚΗΣ / ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΑΓΓΕΛΟΣ ΔΑΛΑΣΣΗΝΟΣ »ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΔΗΜ0Π0ΥΛ0Σ · ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ- ΔΙΑΦΗΜΙΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΣ · ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: ΚΙΚΗ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ■ ΛΙΝΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ · ΓΡΑΦΕΙΑ: ΘΕΜΙΣΤΟΚΛΕΟΥΣ 49, 10683 ΑΘΗΝΑ ι ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΤΗΛΕΦΩΝΑ: 3Θ.21.985 · e-mail: periscop@otenet.gr · FAX: 38.21.985 · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ (ΕΤΗΣΙΑ 12 ΤΕΥΧΗ): 9.600 ΔΡΧ. / ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΕΣ-ΤΡΑΠΕΖΕΣ-ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΚΛΠ. 15.000 ΔΡΧ. · ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΥΡΩΠΗ 16.800 ΔΡΧ. / ΚΥΠΡΟΣ 12.000 ΔΡΧ. / ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ 20.500 ΔΡΧ. · ΕΠΙΤΑΓΕΣ (ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΕΣ): ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, Τ.θ. 3951,10210 ΑΘΗΝΑ · ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ-ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΝΟΜΟ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ, Θεμιστοκλέους 49, Αθήνα · ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΣΤΑΥΡΟΣ ΠΑΝΕΛΗΣ · FILMS: GRAFFITI · ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Δ. ΕΥΣΤΡΑΤΟΓΛΟΥ-Ι. ΞΥΝΟΣ ΟΕ · ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: ΚΛ. ΚΟΥΚΙΑΣ & ΥΙΟΙ ΟΕ

Ε Ι Δ Η Σ Ε Ι Σ

ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΛΑΒΑΡΩΝ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ

Κατά την πρόσφατη επί­σκεψη του προέδρου της Ελλη­νικής Δημοκρατίας, Κωνσταντί­νου Στεφανόπουλου, στη Μ ό ­σχα, η χώρα μας παρέδωσε στη Ρωσία τρία λάβαρα τα οποία προέρχονται από ρωσικά συ­ντάγματα της εποχής του εμ­φυλίου πολέμου. Τα λάβαρα αυ­τά είχαν βρεθεί και φυλάσσο­νταν στο παρεκκλήσι της ελλη­νικής πρεσβείας στο Αλγέρι, ύ­στερα από τον κατάπλου εκεί ρωσικών (λευκών) πολεμικών πλοίων το 1920. Απεικονίζουν Αγίους-προστάτες των μονά­δων και πριν παραδοθούν υπέ­στησαν συντήρηση από ειδι­κούς του Μουσείου Μπενάκη. Οπως είναι προφανές, η συγκε­κριμένη ενέργεια της Ελλάδας έχει μεγάλη ηθική αξία και συμ­βολικό χαρακτήρα, δεδομένων των στενών σχέσεων των δύο ομοδόξων λαών.

ΣΟΒΙΕΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑΣ ΤΟΥ ΤΙΤΟ

Η ρήξη του Γιουγκοσλάβου ηγέτη Τίτο με τον Στάλιν είναι σε γενικές γραμμές γνωστή. Οι βαθύτεροι λόγοι της ανάγονται στην απόπειρα της Σοβιετικής Ενωσης να επιβάλει την πρωτο­καθεδρία της σε όσα βαλκανι­κά κράτη είχαν υπαχθεί στη σο­βιετική ζώνη επιρροής μετά τη λήξη του Β ' Παγκοσμίου Πολέ­μου. Οι ενέργειες όμως των Σο­βιετικών έβρισκαν αντίθετο τον Τίτο, που επεδίωκε να είναι πραγματικός ηγέτης της Γιου­γκοσλαβίας και όχι υποχείριο του Στάλιν. Η σύγκρουση των δύο ανδρών κορυφώθηκε το 1948, οπότε το Υπουργείο Εθνι­κής Ασφαλείας της ΕΣΣΔ πραγ­ματοποίησε έντονη προπαγαν­διστική επ ίθεση στον Τίτο, που απάντησε συλλαμβάνοντας δύο πράκτορες των Σοβιετικών στο υπουργικό του συμβούλιο και ακόμα περισσότερους (πε- ριλαμβανομένου και ενός αντι- στρατήγου) μεταξύ των σωμα­τοφυλάκων του. Σύμφωνα με πρόσφατες αποκαλύψεις σο­βιετικών εγγράφων οι Σοβιετι­κοί άρχισαν τότε να εκπονούν σχέδιο δολοφονίας του Γιου­γκοσλάβου ηγέτη, που έλαβε την τελική του μορφή τον Φε­βρουάριο του 1953. Μ ε βάση το

Ο στρατάρχης Τίτο με τη σύζυγό του Γιοβάνκα.

σχέδιο την απόπειρα δολοφο­νίας θα ανελάμβανε να φέρει σε πέρας ο πράκτορας Ιωσήφ Γκριγκούλεβιτς, με την κωδική ονομασία ΜΑΚ, ο οποίος είχε γίνει παλαιότερα γνωστός από τη συμμετοχή του στην πρώτη αποτυχημένη απόπειρα δολο­φονίας του μεγάλου αντιπάλου τού Στάλιν, Λέοντα Τρότσκυ, στον πόλη του Μεξικού το 1940. Σε αναφορά του σοβιετι­κού υπουργείου προς τον Στά­λιν αναφέρονταν μεταξύ άλλων και τα εξής: «Ο Μ ΑΚ επισκέ- φθηκε τη Γιουγκοσλαβία δύο φορές κατά το δεύτερο εξάμη­νο του 1952 και έγινε δεκτός πολύ καλά. Εχει πρόσβαση σε κοινωνική ομάδα κοντά στο ε­πιτελείο του Τίτο και του έχουν υποσχεθεί προσωπική ακρόαση από τον Τίτο». Ο Γκριγκούλε- βιτς είχε δεχθεί να αναλάβει προσωπικά την ευθύνη της δο­λοφονίας του Τίτο, προτείνο-

ντας μια απο τις παρακατω με­θόδους: α) Τη διοχέτευση μι­κροβίων βουβωνικής πανώλης στον Τίτο με ένα αθόρυβο σπρέυ που θα είχε κρύψει στα ρούχα του και αφού προηγου­μένως ο ίδιος θα έχει εμβολια- σθεί με αντίδοτο, β) Να εκτε- λέσει με περίστροφο με σιγα­στήρα τον Τίτο κατά τη διάρ­κεια δεξίωσης στη γιουγκοσλα­βική πρεσβεία του Λονδίνου (ή εναλλακτικά σε δεξίωση στο Βελιγράδι), στην οποία θα φρό­ντιζε να τον είχαν προσκαλέσει και από την οποία στη συνέχεια θα αποχωρούσε ψεκάζοντας την αίθουσα με δακρυγόνα ώ­στε να προκαλέσει σύγχυση, γ) Να προσφέρει ένα πολυτελές κουτί με κοσμήματα στον Τίτο, το οποίο θα περιείχε δηλητη­ριώδη αέρια που θα εκλύονταν μόλις το άνοιγε. Την 1η Μαρτί­ου το Υπουργείο ανέφερε στον Στάλιν ότι η απόπειρα δεν είχε

ακόμα πραγματοποιηθεί. Κατά μια περίεργη συγκυρία αυτό ή­ταν το τελευταίο έγγραφο που διάβασε ο Στάλιν την τελευταία νύκτα της ζωής του. Τις πρώτες ώρες της επόμενης ημέρας υ- πέστη θανατηφόρα καρδιακή προσβολή και τρεις ημέρες με­τά τον θάνατό του το σχέδιο ματαιώθηκε.

ΦΟΝΟΣΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ RAF

Ενα αμερικανικό ντοκυμα- νταίρ με τίτλο «Η τελευταία κα­ταιγίδα του τυφώνα», το οποίο προβλήθηκε στις ΗΠΑ και του οποίου η προβολή πρόκειται να αρχίσει σε διάφορα ευρωπαϊκά τηλεοπτικά δίκτυα μέσα στην άνοιξη, ρίχνει φως σε μια ξεχα­σμένη πτυχή της δράσης της Βρετανικής Βασιλικής Αεροπο­ρίας (RAF) λίγες μόλις ώρες πριν από τη λήξη του Β ' Παγκο­σμίου Πολέμου. Πρόκειται για την κατά λάθος καταβύθιση, από βρετανικά αεροπλάνα, τεσ­σάρων γερμανικών πλοίων (των υπερωκεανίων «Cap Arcona» και «Deutschland» και των μι­κρότερων «Thielbek» και «Athen») που μετέφεραν στη Νορβηγία έγκλειστους (μαχη­τές της αντίστασης, Εβραίους από διάφορες χώρες) από ένα από τα μεγαλύτερα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης κοντά στο Αμβούργο. Συγκε­κριμένα λίγες ώρες πριν από την κατάπαυση των εχθροπρα­ξιών, στις 3 Μαϊου 1945, βρετα­νικά καταδιωκτικά διατάχθη- καν να επ ιτεθούν στα τέσσερα πλοία, για τα οποία οι μυστικές υπηρεσίες της RAF είχαν την α­ντίληψη ότι μετέφεραν στη γερμανοκρατούμενη Νορβηγία Γερμανούς στρατιώτες. Στην πραγματικότητα τα πλοία εκτε- λούσαν σχέδιο του αρχηγού των SS, Χάινριχ Χίμλερ, ο οποί­ος δεν ήθελε οι Σύμμαχοι να βρουν ζωντανό κανέναν κρα­τούμενο σε στρατόπεδα συγκέ­ντρωσης. Τα θύματα της επιχεί­ρησης υπολογίζονται σε 10.000. Ενας από τους διασωθέντες, ο έφηβος τότε Μωρίς Σοκέ, ανέ­φερε: «Είδαμε τα αεροπλάνα να επιστρέφουν και να βομβαρ­δίζουν στη θάλασσα όσους κα- τάφεραν να επιζήσουν των

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πρώτων επιδρομών». Κατά τον Βρετανό πιλότο της 193 Μ ο ί­ρας καταδιωκτικών Αλαν Γουάιζ «μας είχαν πει ότι τα πλοία με­τέφεραν ηγέτες των Ναζί και στρατιώτες που προσπαθού­σαν να εγκαταλείψουν τη Γερ­μανία... Τους κτυπήσαμε στο νερό. Ηταν τρομερό, αλλά είχα­με εντολές να το κάνουμε και το κάναμε». Ορισμένοι από αυ­τούς που γλίτωσαν από τα βρε­τανικά πυρά σκοτώθηκαν από γερμανικές σφαίρες στρατιω­τών των S S ή μελών της γερμα­νικής νεολαίας κατά την προ- σπάθειά τους να προσεγγίσουν τις γερμανικές ακτές κοντά στην πόλη Λύμπεκ. Ο Αμερικα­νός παραγωγός του ντοκυμα- νταίρ, Λώρενς Μποντ, συνοψί­ζει τα αποτελέσματα της έρευ­νας με τα παρακάτω λόγια: «Α­ναφορές σε επίσημα βιβλία κά­νουν λόγο για τη βύθιση των πλοίων, αλλά δεν διευκρινίζουν ποιοι άνθρωποι επέβαιναν σε αυτά. Αξιωματούχοι του στρα­τού και πολίτες στη βόρεια Γερ­μανία γνωρίζουν για το γεγο­νός, αλλά αυτό δεν είναι ευρύ­τερα γνωστό. Είναι ένας από τους τελευταίους εφιάλτες που ξεχάστηκαν στις γιορτές των επινικίων... Ζήτησα περισ­σότερες πληροφορίες, αλλά η RAF αρνήθηκε να μου τις δώ­σει διότι ο φάκελος παραμένει ανοικτός - 55 χρόνια μετά. Υ ­πήρχαν άνθρωποι που είχαν πε- ράσει 3-4 χρόνια στα στρατόπε­δα συγκέντρωσης και σκοτώ­θηκαν σε αυτά τα πλοία από βομβαρδισμούς των Συμμάχων την τελευταία ημέρα του πολέ­μου».

ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΒΡΕΤΑΝΙΚΕΣ ΜΥΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ

Κατά το τελευταίο διάστη­μα «διαρρέουν» αρκετά συχνά πληροφορίες που αφορούν τις βρετανικές μυστικές υπηρε­σίες. Σύμφωνα με μία από αυ­τές η κωδική ονομασία «Χρυσά Μάτια» (Goldeneye), που αποτέ- λεσε τον τίτλο μιας πρόσφατης ταινίας με τον πράκτορα Τζέ- ημς Μποντ, αντιστοιχούσε σε μια πραγματική μυστική επιχεί­ρηση στην οποία έλαβε μέρος ο δημιουργός του «007», Ιαν Φλέμινγκ, κατά τη διάρκεια του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου. Επρό- κειτο για ένα σχέδιο δολιοφθο­ράς του γερμανικού στόλου μέ­σω της παρακολούθησης των επαφών της χιτλερικής Γερμα­νίας με τη φρανκική Ισπανία. Ενα μέρος αυτής της παρακο­λούθησης είχε ανατεθεί στον Φλέμινγκ, με έδρα το Γιβραλ­τάρ.

Αρκετές άλλες αποκαλύ­ψεις προέρχονται από το βιβλίο του Στήβεν Ντόριλ με τίτλο «ΜΙ 6: Πενήντα χρόνια μυστικών ε­πιχειρήσεων» (εκδ. Fourth Estate). Σύμφωνα με αυτές η ο­μώνυμη μυστική υπηρεσία δια­κατέχεται από άκρως συντηρη­τικές και αντιμεταρρυθμιστι- κές ιδέες που είχαν, τουλάχι­στον μέχρι την κατάρρευση του Ανατολικού συνασπισμού, ως κύριο στόχο την καταπολέ­μηση του κομμουνισμού και την προάσπιση του βρετανικού μεγαλείου. Κατά τον Ντόριλ τον τελευταίο μισό αιώνα δεν

ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΓΙΝΕΤΕ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΩΝ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΜΑΣ;Τα π εριοδικά “ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣ Τ Ο Ρ ΙΑ ” και

“ Α Ε Ρ Ο Π Ο Ρ ΙΚ Η ΙΣ ΤΟ Ρ ΙΑ " ζη το ύν σ υ ν ερ γ ά τες -σ υ ν τά κ τες με καλές γνώ σεις και α ρ χείο σε θ έ μ α τα που α φ ο ρ ο ύν την

α ρ χα ιό τη τα , το Β υζάντιο , το ν Μ εσαίω να, το υ ς Α ’ και Β' ΠΠ, τη νεώ τερ η ιστορία, α εροπ ορ ικές και ν α υ τικ ές επ ιχειρήσ εις

και ιδ ια ιτέρω ς θ έ μ α τα ελλην ικού εν δ ια φ έρ ο ν το ς .Η επ ιλογή θ α γ ίνει με βασικά κρ ιτήρ ια τη ν κατάρτισ η ,

την ευ χ έρ ε ια σ ύ ντα ξη ς και τη ν καλή γνώση μ ιας ξέν η ς γλώσσας (κα τά π ροτίμηση τη ς αγγλ ικής).

Για π ερ ισ σ ότερες π ληροφ ορίες οι εν δ ια φ ερ ό μ εν ο ι μπορούν να α π ευ θύ νο ν τα ι στη γρα μ μ α τεία το υ π ερ ιοδ ικού,

τη λ . 38 .21 .985 , 0 8 .00 -15 .00 κα θη μ ερ ινώ ς, εκ τό ς Σ α β β ά το υ και Κ υριακής.

Ο θρυλικός δημιουργός του πράκτορα Τζέημς Μποντ, Ιαν Φλέμινγκ.

υπήρχε εφημερίδα, περιοδικό, ραδιόφωνο ή τηλεοπτικός σταθμός στον οποίο να μην εί­χε εισχωρήσει κάποιος πράκτο­ρας της ΜΙ 6. Απώτερος στόχος αυτής της υπηρεσίας ήταν η διατήρηση του status quo όπως είχε διαμορφωθεί πριν από τον Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε αυτά τα πλαίσια ο Ντόριλ αφηγείται μια ιστορία που του είχε διηγη- θ ε ί ο στρατηγός Φράνσις Κου- ίν, επικεφαλής του τομέα "Q" της μυστικής υπηρεσίας (ο ο­ποίος αποτέλεσε το πρότυπο για τον ιδιόρρυθμο εφευρέτη στις ταινίες του Τζέημς Μ πο­ντ). Το 1956 ζητήθηκε από τον Κουίν να εγχύσει θανατηφόρο δηλητήριο σε σοκολατάκια μιας ιδιαίτερα δημοφιλούς αι­γυπτιακής μάρκας. Ο Κουίν α- ντιλήφθηκε σύντομα ότι τα σο­κολατάκια προορίζονταν για τον «ενοχλητικό» πρόεδρο της Αιγύπτου Γκαμάλ Αμπντέλ Νά- σερ, αλλά ανέφερε στον προϊ­στάμενο της ΜΙ 6 την ανησυχία του μήπως κάποιο από αυτά κα- ταλήξει στο στομάχι κάποιου α­θώου. «Τότε με καθησύχασαν ότι δεν υπήρχε περίπτωση να δολοφονηθεί κατά τύχη κάποι­ος αθώος, διότι θα υπήρχε α­κριβές σχέδιο για το πώς και πότε ακριβώς θα προσφερόταν το σοκολατάκι στον Νάσερ, ενώ θα εκπονείτο και σχέδιο για την εξαφάνιση του κουτιού με τα εναπομείναντα σοκολα­τάκια», είπε ο Κουίν. Προφανώς το σχέδιο δεν τέθηκε σε εφαρ­μογή, αφού ο Νάσερ έζησε μέ­χρι το 1970 για να πεθάνει τελι­κά από καρδιακή προσβολή.

Μια άλλη ιστορία προέρχε­ται από τις αναμνήσεις της Δάφνης Παρκ Ομπε, κατασκό­που για λογαριασμό της «αδελ­φής μυστικής υπηρεσίας» της Βρετανίας, της ΜΙ 5. Η Παρκ έ­δρασε με επιτυχία κατά την κρίση του Κογκό, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όπως και κατά τη διάρκεια του πολέ­μου του Βιετνάμ. Ως γενική σύμβουλος στη βρετανική πρε­σβεία στο Ανόι η Παρκ κατόρθωνε να περνά απαρατή­ρητη ποδηλατώντας ανάμεσα στα πλήθη των Βορειοβιετνα- μέζων ποδηλατών και με αυτό τον τρόπο να ασκεί επ ιτυχημέ­νη κατασκοπεία, παρακάμπτο­ντας την απαγόρευση κινήσε­ων στην οποία υπόκειντο όλοι οι Δυτικοί διπλωμάτες και την υποχρέωση που είχαν να συνο­δεύονται πάντα από κάποιον κυβερνητικό επιτηρητή. Παρά ταύτα η επ ιτυχημένη δράση της αποτελεί την εξαίρεση στους περιορισμούς και στις πιέσεις που υφίστανται οι γυ- ναίκες-υπάλληλοι αυτής της υ­πηρεσίας. Σχολιάζοντας τη σταδιοδρομία κάποιας άλλης Βρετανίδας κατασκόπου μια Α ­μερικανίδα συνάδελφός της ε- ξομολογήθηκε: «Γνωρίζω ότι δυσκολεύτηκε πολύ. Επρεπε συνεχώς να μάχεται για τον ε­αυτό της, περισσότερο απ' ότι οι άνδρες».

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Κ Ο ΣΜ Α Σ ΠΑΠΑΒΛΑΣΟ ΠΟΥΛΟ ΣΔ ρ Ισ το ρ ία ς Π ανεπ ιστημ ίου A berdeen

ΟΙ ΑΓΩΝΕΣΤΩΝ ΙΟΥΛΙΩ I

ΚΑΝΕΝΑΣ ΔΕΝ ΘΑ ΜΠΟΡΟΥΣΕ ΝΑ ΑΡΝΗΘΕΙ

ΤΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ ΣΤΟΥΣ

ΑΓΩΝΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ

ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ. ΟΙ

ΠΕΡΗΦΑΝΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΟΥ

ΣΟΥΛΙΟΥ ΑΠΕΔΕΙΞΑΝ ΠΟΛΛΕΣ ΦΟΡΕΣ ΠΩΣ

Η ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΗ ΥΠΕΡΟΧΗ ΔΕΝ ΚΡΙΝΕΙ

ΠΑΝΤΑ ΤΗΝ ΕΚΒΑΣΗ ΜΙΑΣ ΜΑΧΗΣ.

ΑΝΤΙΘΕΤΑ ΤΟ ΣΘΕΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΤΩΝ

ΕΤΟΙΜΟΠΟΛΕΜΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ

ΑΝΕΤΡΕΨΑΝ ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΚΑΙ

ΤΩΝ ΑΛΒΑΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΛΥΤΟ ΕΛΕΓΧΟ

ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ

ΤΥΧΑΙΟ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΠΩΣ ΟΙ ΟΘΩΜΑΝΟΙ

ΟΝΟΜΑΖΑΝ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ

ΗΠΕΙΡΟΥ «ΚΑΚΟΣΟΥΛΙΟΝ», ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΩΝ

ΗΤΤΩΝ ΠΟΥ ΥΠΕΣΤΗΣΑΝ ΚΑΤΑ ΚΑΙΡΟΥΣ.

ΚΑΙ ΟΙ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΑΗ ΠΑΣΑ ΩΣ ΤΟ 1803

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Πριν α να φ ερθ ο ύ μ ε στις σχέσεις τω ν Σουλιωτών με το υ ς Τούρ­κους θ α ή τα ν χρήσ ιμο να μ ελ ε ­τή σ ο υ μ ε ορισμένα θ έμ α τα γύρω από τη ν πρώτη εγκατάσταση τω ν κατοίκω ν στο

Σούλι, καθώ ς και τη ν ίδια τη ν ονομασία. Δυστυχώς δ εν υπάρχουν π ηγές που να α- π οδεικνύουν από πού π ρο ήλθε το όνομα και τη ν ακριβή η μερο μ η ν ία κατοίκησης τη ς π ερ ιοχής. Σύμφωνα με τ ις εκ τιμ ή σ εις το υ Χ ριστόφορου Π ερραιβού οι πρώτοι κά­

Η S u a ia σ το Ζ ά λογγο (Α&ήνα, Γεννά δειος Β ιβ λ ιο9ή κη).

το ικο ι το υ Σουλίου έφ θασαν σ την περιοχή μ ετα ξύ το υ 16ου και τω ν αρχών του 17ου αιώνα. Α υτή η μεγάλη χρονική π ερ ίοδος α­φ ή νει ε λ εύ θ ερ ο κά θ ε ερ ευ ν η τή να ανα­π τύ ξε ι τ ις δ ικ ές το υ θ εω ρ ίες σχετικά με τη ν πρώτη εμφ άνιση τω ν Σουλιωτών. Πα­ράλληλα παρουσιάζεται και το πρόβλημα τη ς ονομασίας, για το οποίο δ ια θ έτο υ μ ε μόνο σ τοιχεία τη ς ισ τορ ικής παράδοσης. Το όνομα του Σουλίου σ χετίζετα ι με τη ν ι­στορία τω ν πρώτων κατοίκω ν, σ την οποία

θ α α να φ ερ θ ο ύ μ ε αμέσως.Οι πρώτοι κά το ικο ι του Σουλίου π ροέρ ­

χοντα ι από τα γύρω χωριά τη ς Θεσπρωτίας, που ζητούσ αν απ εγνωσμένα τρόπ ους για να απ οφύγουν τ ις καταπ ιέσεις τω ν Ο θω μα­νών. Η ταν δίγλωσσοι (αλβανοελληνόφω νοι) και χριστιανοί ο ρ θόδοξο ι. Η κύρια απασχό­λησή το υ ς σ χετιζό ταν με τη φ ύλαξη κοπα- διών, που π ολλές φ ο ρ ές τα οδηγούσαν ε ­κ ε ί όπου α ρ γό τερ α εγκα τα σ τά θηκα ν, δη ­λαδή στις ν ο τιο δ υ τικ ές δ ιακλαδώ σεις το υ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ολύτσικα τη ς Μολοσσαίας. Ε ξα ιτίας τη ς καταπίεσης που υφ ίσταντο από το υ ς Τουρ- καλθανούς και κυρίως από α υ τού ς που βρί­σκονταν στο Γαρδίκι, αποφάσισαν να μ ετα ­κ ινηθ ού ν μαζί με τ ις ο ικογένε ιες , τα κοπά­δια και όλα τα υπάρχοντά το υ ς σ την το π ο ­θεσ ία του Ιο υ λ ίο υ . Υπολογίζουμε πως σι ο ικ ο γ έν ε ιες που εγκα τα σ τά θ ηκα ν σ την π ε­ριοχή ή τα ν περίπου 100. Μ ε αυτό το ν τρ ό ­πο σ χηματίστηκαν σ ταδιακά τέσ σ ερ ις κοι­ν ό τη τες : το Σούλι (Κακοσούλι), η Κιάφα, ο Α βαρίκος (Ναβαρίκος) και η Σαμονίβα (Σα- μωνίβα). Α ργότερα , στα μέσα το υ 18ου αιώ­να, οι Σ ο υλ ιώ τες κα τά φ ερα ν να α π ελ ευ θ ε ­ρώσουν α ρ κετά από τα γύρω χωριά. Επτά από αυτά τα χωριά, που αγω νίστηκαν με το υ ς Σ ουλιώ τες για τη ν απ οτίναξη το υ ζυ­γού, μαζί με τ ις τέσ σ ερ ις κ ο ινό τη τες του Ιο υ λ ίο υ απ οτέλεσ αν μια σ τρατιω τική ο μο ­σπονδία και οι κά το ικο ι ονομάσ τηκαν Σου­λ ιώ τες . Οι κά το ικο ι ενό ς μεγάλου αρ ιθμού χωριών (120) από όπου οι Σ ο υλ ιώ τες έπαιρ­ναν το 1/3 τη ς σ οδειάς το υ ς ονομάζονταν Παρασουλιώτες. Σε καιρό π ολέμου οι Πα- ρασουλιώ τες π ροσ έφ εραν 500 ά νδρες. Συ­νολικά ο σ τρα τός του Σουλίου δ εν υπερέ- 6αινε το υ ς 2.300 άνδρες.

Οι πρώτοι κά το ικο ι στο Σούλι δ εν χ ρ ε ι­άσ τηκε να π ερ ιμ ένο υν πολύ για να έλθ ο υ ν σε σύγκρουση με το υ ς Τούρκους. Σύμφω ­να με τη ν παράδοση κάποιος Ο θω μανός άρχοντας από τα γύρω χωριά, με το όνομα «Σούλλης», αποφάσισε να κα τα σ τρέψ ει τη μικρή κο ινό τη τα αυτώ ν τω ν 6οσκών που ζούσαν ελ εύ θ ερ ο ι, προς παραδειγματισμό τω ν υπολοίπων Ελλήνων. Εχοντας λοιπόν μια δύναμη 200 ανδρών προσπάθησε να θ έσ ε ι σε εφ α ρ μογή το σχέδιό του. Κατά τη συμπλοκή όμως διεπίστωσε πως οι αντίπα­λοί το υ ή τα ν αποφασισμένοι να κρατήσουν

β τη ν ελ ευ θ ερ ία και τη ν αυτονομία το υς , ■ ενώ ο ίδιος μαζί με α ρ κετο ύ ς άλλους Τούρ­

κους σκοτώθηκαν. Οι ν ικ η τές μ ετά τη μάχη έδωσαν το όνομα Σούλι σ την περιοχή, ό ­που σχημάτισαν το χωριό, καθώ ς μέχρ ι ε ­κείνη τη στιγμή ζούσαν διασκορπισμένοι. Μ ε αυτό το π ερ ισ τατικό, σύμφωνα με τη ν παράδοση, γ εν ν ή θ η κ ε και η φήμη τω ν σ κληροτράχηλω ν Σουλιωτών ως δεινών πολεμιστών.

Στα τέσ σ ερα χωριά που αναφ έρα με ζούσαν π ολλές ο ικ ο γ έν ε ιες ή φ ά ρες. Κα- θ εμ ία από α υ τές ε ίχε ένα δ ια κεκρ ιμένο μ έ ­λος τη ς ως αρχηγό. Σε θ έμ α τα κυρίως σχέ­σεων με το υ ς Τούρκους αποφάσιζαν από κοινού για τ ις εν έρ γ ε ιέ ς το υ ς . Γεν ικότερ α θα μπορούσαμε να υπ οσ τηρ ίξουμε πως οι Σ ουλιώ τες προτιμούσαν α ρ κετά «δημο­κρα τικές» μ εθ ό δ ο υ ς διοίκησης, κάτι το ο ­ποίο ή τα ν φυσικά απ οτέλεσ μα τη ς ε λ ε υ θ ε ­ρίας που απολάμβαναν. Σ το Σούλι δ εν υ­πήρχαν γραπτοί νόμοι. Α υτό όμως δ εν απο- τελο ύ σ ε αφορμή για έλλειψ η πειθαρχίας. Αντί για δ ικα σ τές οι Σ ο υλ ιώ τες είχαν ένα συμβούλιο προεστών, οι οποίοι σ υγκε­ντρώ νοντα ν κά θ ε φορά που έπ ρεπ ε να ε ­ξετά σ ο υ ν κάποια σοβαρή υπόθεση. Η από­φαση τω ν π ροεστώ ν απ οτελούσε το ν νόμο και θα έπρεπ ε να ε κ τε λ ε σ θ ε ί χωρίς αντιρ-

και οι επόμενοι, όπως ο Δόσμπεης (Δό- σ τμπ εης) από το Γαρδίκι (επ ικεφ αλής 8.000 ανδρών) και ο Μ αζούτ αγάς από το Μαργα- ρ ίτι - με 6.000 Αλβανούς.

Κατά τη δ ιάρκεια τω ν Ορλωφικών, το 1770, ο ι Σ ο υλ ιώ τες δ εν έμ ε ινα ν άπρακτοι. Ο Ελληνας ια τρός από τα Ιωάννινα Λ ουδο­β ίκος Σω τήρης, που ενεργούσ ε ως π ράκτο­ρας τω ν Ρώσων, ή λθ ε σε επαφή με το υ ς Σ ουλιώ τες. Μαζί το υ έφ ερ ν ε γράμματα από το ν Α λέξιο Ορλώφ και π ολεμ ικά εφ ό ­δια. Οι κά το ικο ι το υ Σουλίου δ εν χρειά σ τη ­κε να ακούσουν για μεγάλο χρονικό διά­σ τημα τα κηρύγμα τα το υ Σω τήρη ώστε να π εισ θούν να λάβουν μ έρ ος σ την επανά­σταση. Ο Β εν ε τό ς π ρόξενος τη ς Θεσσαλο­νίκης έγρα φ ε στις 8 Μαϊου 1770: «... Οι δρό­μοι ολόγυρα και μ έχρ ι τω ν Ιωαννίνων είναι γ εμ ά το ι από ληστάς» (Μ έρτζιου , “Μ νημεία Μ α κεδον ική ς Ιστορίας", Θεσσαλονίκη. 1947, σ. 412). Αν και ο π ρό ξενος δ εν μας δί­ν ει π ερ ισ σ ότερ ες π ληροφ ορίες, σίγουρα α- να φ έρ ετα ι σ τους Σουλιώ τες. Οι Τούρκοι π ληροφ ορήθηκα ν τις επ α φ ές τω ν Σουλιω­τώ ν με το υ ς Ρώσους και φ ο β ούμενο ι τη ν έ ­κρηξη μιας σοβαρής επανάστασης αποφά­σισαν να ενεργή σ ουν πρώτοι. Ο Σουλεϊμάν Τζαπάρης (Τσαπάρης) από το Μαργαρίτι, ε ­π ικεφ αλής 5.000 ανδρών εκσ τρ ά τευ σ ε τον Μ άρτιο το υ 1772 ενα ντίο ν το υ Σουλίου. ό ­που υπέστη πανωλεθρία. Οι Σ ο υλ ιώ τες μά­λιστα κα τά φ ερα ν να το ν συλλάβουν μαζί με το ν γ ιο το υ με έναν ασ υνήθισ το τρόπο Ο η ττη μ έ ν ο ς το υρ κ ικό ς σ τρα τός διασκορ­π ίσ τηκε και οι αγάδες κλε ίσ τη κα ν σ τον ναό το υ Αγίου Γεωργίου στο Σούλι. Επειδή δ εν μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν βία μέσα στην εκκλησία οι Σ ουλιώ τες άνοιξαν τρ ύ ­π ες στη σ τέγη και έρ ιξα ν σμήνη από μέλισ­σες. Μη μπορώ ντας να υπ οφ έρουν τα τσι­μπήματα οι Τούρκοι δ ιαπ ρα γματεύθηκαν ε ιρ ήνη δ ίνοντα ς μεγάλα χρημα τικά ποσά ως λύτρα.

Το Σούλι δ ιεδραμά τισ ε πιο σημαντικό ρόλο σ τον δ εύ τερ ο , επί Α ικα τερ ίνης της Μ εγάλης, Ρωσο-τουρκικό πόλεμο. Η αυτο- κρά τε ιρα τη ς Ρωσίας, φ ιλόδοξη όπως πά­ντα, σχεδίαζε μαζί με το ν πρωθυπουργό τη ς , το ν Π οτέμκ ιν , το «Μ εγάλο Σχέδιο» ή το «Ελληνικό Σχέδιο», που π ρ οέβλεπ ε τη ν επ έκτασ η τη ς Ρωσίας προς Ν ότο με στόχο τη ν Κω νσταντινούπολη και τη ν α π ελ ευ θ έ ­ρωση τω ν Ελλήνων. Από αυτό το σχέδιο δ εν θα μπορούσαν να λείπ ουν οι Ελληνες, που είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Στα υπο­μ νήμα τα που υπέβαλαν, οι περισσότεροι Ρώσοι και Ε λληνες π ρά κτορ ες π ρότειναν η επανάσταση να αρχίσει από το Σούλι, δ ιότι ε κ ε ί θα έβρισ κε π ερισσότερο πρόσφορο έ ­δαφος. Τέσσερα χρόνια μ ετά τη ν προσάρ­τηση τη ς Κριμαίας (1783) η Α ικα τερ ίνη συ- ν α ν τή θ η κ ε με το ν α υ τοκρά τορ α τη ς Αυ­στρίας Ιωσήφ Β' στη Χερσώνα. Οι Τούρκοι φ ο β ο ύ μ ενο ι συνεργασία τω ν δύο η γετώ ν κή ρυ ξα ν το ν π όλεμο στη Ρωσία το ν Αύγου­στο το υ 1787, έχοντα ς τη β ο ήθ εια τω ν συμ­μάχων το υς , τω ν Σουηδών. Μ έσα στα σχέ­δια τω ν Ρώσων ή τα ν να σ τα λεί πάλι στη Μ ε­σόγειο μια ναυτική μοίρα υπό τις δ ια ταγές

Προσω πογραφία του Λάμπ ρου Κατσώνη. Οι Σο υ λ ιώ τες π ολέμησαν ηρωικά στο πλευρό

του (Α&ήνα, Εθνικό Ισ το ρ ικό Μ ο υσ είο ).

ρήσεις.Ενα από τα χ ε ιρ ό τερ α "εγκλήμα τα " που

θα μπορούσε να διαπ ράξει ένα ς Σουλιώ της ή τα ν να δειλ ιάσ ει τη στιγμή τη ς μάχης. Οι σ υμπατριώ τες του το ν περιφρονούσαν, ενώ π αράλληλα το υ απαγόρευαν να φ έρ ε ι όπλα. Η τιμή ενό ς Σουλιώ τη ε ίχ ε άμεση σχέση με το θ ά ρρ ος που έδ ε ιχ ν ε στο π εδίο τη ς μάχης. Ας μη ξεχ νά μ ε πως η κύρια απα­σχόλησή το υ ς ή τα ν η κτηνοτροφ ία , καθώς η γη τη ν οποία επ έλεξα ν για να ζήσουν δ εν επ έτρεπ ε γεω ρ γικές κα λλ ιέρ γειες . Ομως δ εν ασχολήθηκαν ο ύ τε με το εμπόριο. Ετσι ή τα ν αναγκασμένοι να κα τα φ εύγουν σε ε ­π ιδρομές στα γ ε ιτο ν ικά χωριά για να καλύ­π τουν τ ις ανά γκες το υ ς . Η ύπαρξή το υ ς ο- φ ειλό τα ν στο κατά πόσον ή τα ν καλοί π ολε­μ ισ τές. Δ εν ή τα ν τυχα ίο το ό τι από μ ικρούς το ύ ς μάθαιναν να χρησ ιμοπ οιούν όπλα και το υ ς εκπ α ίδευαν σ την τέχ νη το υ π ολέμου.

Δυστυχώς δ εν υπάρχουν σ τοιχεία για τ ις πρώ τες π ολεμ ικές εν έρ γ ε ιε ς τω ν Σου­λιωτών. Μ όνο μέσα από τ ις παραδόσεις μπορούμε να γνω ρ ίζουμε για τη δράση και τα κατορθώ ματά το υ ς , χωρίς να ε ίμα σ τε σε θέσ η να καθορίσ ουμε το ν ακριβή χρόνο τω ν γεγονότω ν. Το μόνο που θα μπορούσα­με να υπ οθέσ ουμε είνα ι πως α υ τές οι πρώ­τ ε ς σ υγκρούσεις μ ετα ξύ Σουλιω τώ ν και Τούρκων έγιναν κατά το πρώτο ήμισυ του 18ου αιώνα. Σ την πρώτη α ξιόλογη σύ­γκρουση οι Σ ο υλ ιώ τες αντιμετώ πισαν έναν σ τρατό 8.000 ανδρών με επ ικεφ α λής το ν Χατζή πασά από τα Ιωάννινα. Σύμφωνα με το ν Π. Α ραβαντινό η εκσ τρα τεία αυτή έγι- νε το 1734. Ο Χατζή πασάς απ έτυχε, όπως

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

το υ Σκω τσέζου ναυάρχου Γκρέιγκ. Δ υστυ­χώς η εμπλοκή το υ ρωσικού σ τόλου στη Βαλτική, ενα ντίο ν τω ν Σουηδώ ν, δ εν επ έ­τρ εψ ε τη ν εφ α ρ μογή α υτού το υ σχεδίου. Ετσι οι επ ανασ τατημένο ι Ε λληνες β ρ έθ η ­καν αυτή τη φορά τελ ε ίω ς αβοή θητο ι. Την κατάσταση π ήρε τό τ ε στα χέρ ια το υ ο Ρώ­σος α ξιω ματικός Λάμπρος Κατσώνης, ε λ ­λην ικής καταγω γής. Οι Σ ουλ ιώ τες απ οδεί­χθη κα ν οι πιο π ολύτιμοι σύμμαχοί του.

Ο Κατσώνης άρχισε τη δράση το υ στις αρχές το υ 1788, αγοράζοντας σ την Τεργέ­στη μια κο ρ β έτα 28 πυροβόλω ν και εξοπ λ ί­ζοντα ς κά θ ε εμπ ορικό πλοίο που κατελάμ- βανε. Μ ε τη ν κατάληψ η του Καστελλόρι- ζου κα τέσ τη σ ε π λέον α ισθητή τη ν παρου­σία του . Οι Τούρκοι ανάμεσα σε όλα τα άλ­λα είχαν να αντιμετω π ίσ ουν και τη ν α ντα ρ ­σία το υ Μ α χμούτ πασά τη ς Σκόδρας. Ε κμ ετα λλευ ό μ ενο ι αυτή τη ν ανώμαλη πο- λ ιτ ικο -σ τρα τιω τική κατάσταση οι Ρώσοι π ρά κτορες και ιδ ια ίτερα ο Σω τήρης επ ιτά ­χυναν τ ις ε ν έρ γ ε ιέ ς το υ ς και έπεισαν ονο­μαστούς Σ ο υλ ιώ τες οπλαρχηγούς, όπως ο Λάμπρος Τζαβέλλας, ο Χρ. Φ ωτομάρας, ο Γιώργης Μπότσαρης, ο Δ ήμος Δ ράκος κ.ά., να δηλώ σουν ό τι είναι έ το ιμ ο ι με το υ ς άν- δ ρ ες το υ ς να κ ινηθούν ενα ντίο ν τη ς Οθω­μανικής Α υτοκρα τορ ία ς και το υ π ερ ιβόη­του Αλή πασά τω ν Ιωαννίνων.

Σε α υ τό το σημείο άρχισε η πιο α ιματο­βαμμένη αντιπαράθεση σ την ιστορία του Σουλίου. Ο Αλή πασάς έμ α θ ε τα σχέδια των Σουλιωτών και αποφάσισε να το υ ς προλά­βει πριν το υ επ ιτεθούν. Α ντικε ιμ εν ικό ς σκοπός το υ δ εν ή τα ν μόνο η κατάληψ η του Σουλίου, αλλά και η εξόντω σ η τω ν κλ ε ­φ τώ ν τη ς π ερ ιοχής. Ο σ τρα τός το υ Αλή, με

επ ικεφ α λής το ν Γιουσούφ αγά, κατόρθω σε να σ υντρ ίψ ει το υ ς κ λ έ φ τε ς και να ε ξο ν τώ ­σει πολλά μέλη τη ς ο ικογένε ια ς τω ν Κο- ντογιανναίων. Ο ίδιος ο Αλή ζή τησ ε από τις β ε ν ε τ ικ έ ς αρχές να του παραδώσουν το ν Ανδρούτσο, που ε ίχε κα τα φ ύγει στην Π ρέ­βεζα. Οι Β εν ε το ί είχαν α ν τιλη φ θ ε ί ό τι ο κα ινούργιος α υ τός πασάς ή τα ν πολύ επι­κίνδυνος για τα σ υμφ έροντά το υς . Ο γ εν ι­κός π ροβλεπ τής σε αναφορά το υ προς το ν δόγη έγραφ ε: «Π ρόκειτα ι για βίαιο, φ ιλό­δ ο ξο και ισχυρότατο γείτονα , ο οποίος αυ­ξά νε ι τα ς κτήσ εις το υ , τη δύναμη και τα πλούτη το υ και θ έ λ ε ι να πραγματοποιήσει τα μεγαλεπ ήβολα σχέδιά του... Λ έγουν ό τι φ ο β ε ίτα ι να χάσει τη ν εύνοιαν τη ς Υψηλής Πύλης και ό τι ευρ ίσ κετα ι σε συνεννοήσ εις ήδη με μιαν ξέ ν η ν δύναμιν (σ.σ. εννοε ί τη Γαλλία το υ Ν απ ολέοντα Α') και με το μέσον α υ τό προσπαθεί να υπονομεύσ ει τα ς βά­σεις τη ς οθω μανικής α υ τοκρα τορ ία ς και ε ­π ιζητεί τη ν εύνοιαν τω ν γειτο ν ικώ ν αρ­χών..." (Ν. Ζιάγκου, "Τ ουρκοκρα τούμενη Η­π ειρος", σ. 334). Οι Β εν ε το ί προσπαθού­σαν να έχουν π άντα κα λές σχέσεις με το υ ς Σ ουλιώ τες. Ακόμη και ό τα ν οι τελ ευ τα ίο ι δ εν συμμαχούσαν με το υ ς Β εν ε το ύ ς κατά το υ ς π ολέμ ους αυτώ ν με το υ ς Τούρκους, πάντα απ οτελούσαν απειλή για το υ ς τοπ ι­κούς Τούρκους δ ιο ικη τές τη ς Ηπείρου. Ο­πως α να φ έρ ει ο Απ. Βακαλόπουλος: «Ετσι ο ι Σ ο υλ ιώ τες από τα σ τενά όρια τη ς ο ρει­νής π ατρίδας το υ ς π ροω θούντα ι σε ευ ρ ύ ­τερ ο ισ τορ ικόν ορίζοντα , σ την νευραλγική π εριοχή το υ Ιονίου, όπου σ υγκρούοντα ν τα σ υμ φ έρο ντα τω ν Β ενετώ ν, Ρώσων, Γάλ­λων, Αγγλων...» ("Ιστορία του Νέου Ελληνι­σμού", σ. 351). Γι' α υ τόν το ν λόγο ο Αλή ή ­

θ ε λ ε να κλείσ ει το υ ς λογαριασμούς το υ με το υ ς ίσως πιο ισχυρούς και επ ικίνδυνους εχθ ρ ο ύ ς που αντιμετώ π ισ ε, το υ ς Σουλιώ ­τες .

Σ τις αρχές Μ αρτίου το υ 1789 ο Αλή εκ- σ τρά τευ σ ε με δύναμη 10.000 ανδρών ενα ­ν τίο ν τω ν Σουλιωτών. Οι επ ιχειρήσ εις κρά­τησα ν τέσ σ ερ ις μήνες. Κατά τη δ ιάρκειά το υ ς οι Σ ουλιώ τες απέκρουσαν τ ις επ ιθ έ ­σεις τω ν αντιπάλων το υ ς προκαλώ ντας το υ ς σ ημα ντικές απώλειες. Σε αυτή το υς τη ν προσπάθεια οι Σ ο υλ ιώ τες δ έχθ η κα ν τη β ο ήθ εια τω ν Αλβανώ ν φεουδαρχώ ν τη ς βόρεια ς Ηπείρου, όπως ο Μ ουσταφά μπέ­ης το υ Δ έλβ ινου και οι μπ έηδες του Α ργυ ­ρόκαστρου. Οι τελ ε υ τα ίο ι ό ταν π ληροφ ορήθηκα ν τ ις απ οτυχίες το υ Αλή κ ινήθηκα ν ενα ντίο ν του. Β λέπ ουμε, λο ι­πόν, πως η αντιπαράθεση το υ Αλή με το υ ς Σ ο υλ ιώ τες δ εν ε ίχε τοπ ικό χαρακτήρα, αλ­λά απ οκτούσε ευ ρ ύ τερ η πολιτική σημασία. Το ενια ίο μέτω πο που σ χηματιζόταν θα ε ­μπόδιζε τα σχέδια το υ Αλή για πλήρη έ λ ε γ ­χο τη ς Ηπείρου.

Πριν προχωρήσουμε στην εξισ τόρησ η το υ π ολέμου μ ετα ξύ τω ν Σουλιωτών και το υ Αλή πασά πρέπει να π ούμε λίγα λόγια για το μυστικό τη ς επ ιτυχίας τω ν ορεσ ί­βιων αυτώ ν ανθρώπων. Ε κτός από τη ν ενό ­τη τα , τη ν α νδρειοσύνη και τη ν αγάπη για το ν τόπο το υ ς οι Σ ο υλ ιώ τες είχαν αναπτύ­ξ ε ι σ υγκεκρ ιμένο υς τρόπ ους αντιμετώ π ι­σης τω ν αντιπάλων το υ ς , ε ιδ ικ ές π ολεμ ι­κ ές τα κ τικ ές : α υ τές το υ αιφνιδιασμού και το υ ακροβολισμού. Οπως π ροαναφ έραμε ο τρ όπ ος ζωής τω ν Σουλιωτών και η ανάγκη τη ς αρπαγής για να ζήσουν το υ ς είχαν κα­τα σ τήσ ει ικανούς σ τον αιφνιδιασμό. Πα-

0 Αλή πασάς μ ε τη μ η τέρ α το υ Χάμκω

(Αθήνα, ΓεννάδειοςΒ ιβλ ιοθήκη ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ράλληλα ο κ τηνο τρ ο φ ικό ς το υ ς βίος το ύ ς δ ίδ α ξε τη ν τέχ ν η το υ ακροβολισμού. Η μ ε ­γάλη συγκέντρω ση τουρ κικώ ν δυνάμεω ν δ εν φόβ ιζε το υ ς Σουλιώ τες, που χώριζαν σωστά τ ις δ υνά μεις τους . Ο Π ερραιβός έ ­γρα φ ε για τη ν τέχ ν η το υ ακροβολισμού : «Ο ύτος ο τρόπ ος του π ολεμ είν δ ίδ ε ι μεγά- λην ω φ έλεια ν και υπ εροχήν ε ις το υ ς Σου- λ ιώ τας ενα ντίο ν τω ν εχθρώ ν, δ ιό τι ολίγοι ό ν τε ς ανθ ίσ τα ντα ι και νικώσι το υ ς πολ­λούς. (Περραιβός, “Ιστορία", σ.108).

Για να μπορέσει να αντιμετω π ίσ ει τη ν κατάσταση ο Αλή πασάς αποφάσισε να υ­

πογράψει ε ιρ ήνη με το υ ς Σ ο υλ ιώ τες και να ασ χοληθεί με το υ ς Α λβανούς φ ε ­

ουδάρχες. Οι όροι τη ς Σ υ νθ ήκης χα ρα κτηρ ίζοντα ι ως α ρ κετά τα π ει­

νω τικοί για το ν Αλή, επειδή θα έπ ρεπ ε να πληρώ νει μ ισθούς σ τους αρχηγούς τω ν Σουλιωτών. Από τη ν άλλη π λευρά ό ­μως και σι Σ ο υλ ιώ τες δ έχθ η κα ν το υ ς ευνο ϊκού ς ό ρους το υ Αλή λόγω τω ν μ ε ­γάλων απωλειών που είχαν. Παράλληλα

το ν Απρίλιο το υ 1789 π ερ ισ σ ότεροι από 500 Σ ο υλ ιώ τες ενώ θηκα ν με τ ις δυνά μεις το υ Κατσώνη. Μ ετά από α υ τές τ ις ε ξ ε λ ί­ξε ις ο Αλή με τη β ο ήθ εια Ελλήνων αρμα­τολώ ν, όπως το υ Παλαιόπουλου, το υ Κα­ναδού και το υ Μ πουκουβάλα, κα τόρ θω ­σε να κυρ ιεύσ ει τη ν Κορυτσά. Ηταν αρ­κετά δ ιο ρα τικός και ή ξερ ε να ε κ μ ε τα λ ­

λ εύ ετα ι το υ ς Ε λληνες υπηκόους το υ ανά­λογα με τ ις περισ τάσεις. Α υτός ή τα ν και ένα ς βασικός λόγος για τη ν ανησυχία τη ς Πύλης, που το ν υπ οπ τευόταν για τη στάση

Ενδυμασία Ηττειρώ τη. Οι Η π ειρ ώ τες δ ιακρίνονταν για τη μ α χ η τικ ό τη τα τους (Α θήνα , Γεννά δειος Β ιβ λ ιοθήκη ).

Ο Αλή πασάς στη λίμνη το υ Β ου& ρω τού (Α θήνα, Γεννάδειος Β ιβλ ιοθήκη ).

το υ απ έναντι σ τους Ε λληνες. Ο Αρς σ ημει­ώνει: «Τα τε λ ευ τα ία χρόνια ο Αλή πασάς κο λα κεύε ι το υ ς Ε λληνες εξισώ νοντάς το υ ς σε κά θε ευκα ιρ ία με το υ ς Τούρκους, Τον σ τρα τό το υ , που το ν α π οτελούν Ε λλη­νες και Τούρκοι, συχνά δ ιο ικούν οι πρώ­τοι... Ο Αλή έχ ε ι υπό τ ις δ ια τα γές το υ 3.000 ά νδρες, που σ τρα τολο γήθη κα ν δ ή θ εν για το ν εκφ οβ ισ μό τω ν ανταρτώ ν, αλλά που σ την π ρα γμα τικότητα χρησ ιμοποιούντα ι για τη ν καταπίεση τω ν Τούρκων, σ τους ο ­ποίους ο πασάς δ εν έχ ε ι εμπ ιστοσύνη» (Αρς, "Αλβανία και Ηπειρος", σ.148 - 149). Β λέπ ουμε πόσο λ επ τές ισορροπίες είχαν αναπ τυχθεί σ την π εριοχή όπου οι Σουλιώ ­τ ε ς έπ ρεπ ε να επιβιώσουν.

Μέσα σε αυτή τη ν άναρχη κατάσταση ο αγώνας τω ν Σουλιωτών δ υ σ κό λευ ε λόγω έλλε ιψ η ς π ολεμοφ οδίω ν, τρ οφ ίμω ν και (κυρίως) δ ιο ικητικώ ν αδυναμιών, που πή­γαζαν από τη ν ανυπαρξία συντονισμού τω ν ενεργειώ ν. Οι Ρώσοι π ράκτορες, όπως ο Λ ου δοβ ίκος Σω τήρης, κα τη γορ ο ύ ντο για ο ικονομ ικά παραπτώματα. Η κατάσταση ε ί­χε ξε φ ύ γ ε ι από το ν έλεγχο και κανένας δεν ή τα ν σε θέσ η να γνω ρ ίζει τ ι πραγματικά ε ί­χαν επ ιτύ χει οι Ρώσοι π ράκτορες. Οι Σου­λ ιώ τες , πάντα ανήσυχοι, έσ τε ιλα ν δύο αν­θρώπους, το ν Πάνο Τζήρα και το ν Χρήστο Λακιώτη στην Π ετρούπ ολη το ν Αύγουστο 1789 για να συναντήσουν τη ν Α ικα τερ ίνη Β' και να ζη τήσ ουν τη ν υποστήριξή τη ς , με σκοπό τη συνέχιση το υ αγώνα κατά του Αλή πασά και τω ν άλλων Αλβανών μπέη­δων. Σ τη ν αναφορά το υ ς υποστήριζαν ότι ή τα ν σε θέσ η να κ ινητοπ οιήσουν 300.000 Ε λληνες από ό λες τ ις ελλ η ν ικ ές χώ ρες ως το ν Ν έστο ποταμό, από όπου μαζί μ ε το υς Ρώσους θα βάδιζαν προς τη ν Κω νσταντι­νούπολη. Η Α ικα τερ ίνη υπ οσχέθηκε πως

θα το υ ς β οηθήσ ει και έ τσ ι οι α π εσ τα λμέ­νοι έφ υ γα ν από τη ν Π ετρούπ ολη το ν Μάιο του 1790.

Σ την Ελλάδα οι προσπάθειες και η επι­μονή τω ν Σουλιωτών και τω ν Ρώσων πρα­κτόρω ν δ εν είχαν απ οτέλεσ μα λόγω του χάους και τη ς αναρχίας από τ ις συνεχιζό­μ ενες επ ιδρ ομ ές τω ν Αλβανών και τ ις συ­γκρούσ εις μ ετα ξύ του Αλή και τω ν αντιπά­λων του. Οι Ε λληνες αρματολοί δ εν μπόρε­σαν να υπερασπιστούν τ ις π ερ ιοχές και αρ­γό τερ α κα τέφ υγα ν μαζί με το ν Κατσώνη στα νησιά το υ Αιγαίου πελάγους, συνεχίζο­ν τα ς το υ ς αγώ νες το υ ς κυρίω ς από τη θ ά ­λασσα. Η σ υνέχεια δ εν ή τα ν επ ιτυ χή ς δ ιό τι ο σ τόλος του Κατσώνη η τ τή θ η κ ε σ την Αν­δρο. Παρά τη ν ή ττα το υ ο τε λ ευ τα ίο ς συ­νέχισε τη δράση το υ ακόμα και μ ετά το ν τερ μ α τισ μό το υ ρωσο-τουρκικού π ολέμου, που σ ημειώ θηκε επίσημα με τη ν υπογραφή τη ς Σ υ νθ ή κης το υ Ιασίου στις 9 Ιανουαρίου 1792.

Μ ετά το τέ λ ο ς του π ολέμου οι Τούρκοι αποφάσισαν να αντιμετω π ίσ ουν τ ις εσ τίες αναρχίας που είχαν δ ημ ιο υργηθεί. Μ ε τη ν ίδια δ ικα ιολογία και ο Αλή πασάς έθ εσ ε σε εφ αρμογή το σχέδιό του για τη ν εξόντω σ η όλων τω ν στοιχείω ν που το ν εμπόδιζαν να επ ιβάλει τη ν εξουσ ία το υ σ την Ηπειρο. Α­νάμεσα σε α υ το ύ ς που το υ δημιουργούσαν εμπόδια ή τα ν και οι Σ ουλιώ τες. Οι τ ε λ ε υ ­τα ίο ι είχαν βρει τη ν ευκα ιρ ία ό τα ν ο Αλή α­πούσιαζε στο μέτω πο του Δούναβη και άρ­χισαν, τη ν άνοιξη το.υ 1791, επ ιδρ ομές ενα ­ν τίο ν τω ν χωριών το υ Μ αργαριτίου και τη ς Παραμυθίας. Ο ταν ο Αλή επ έσ τρ εψ ε προ- σποιήθηκε πως θα εκ σ τρ ά τευ ε ενα ντίον του Δ έλβ ινου και το υ Α ργυρόκασ τρου και ζή τησ ε τη β ο ήθ εια τω ν Σουλιωτών. Εκείνοι το υ έσ τε ιλα ν ένα μικρό σώμα 70 ανδρώ ν με επ ικεφ αλής το ν Λάμπρο Τ ζαβέλλα και το ν γ ιο το υ Φώτο. Ο πασάς όμω ς το υ ς συνέλα- βε με δόλο και με τη ν απειλή πως θα το υ ς σκότω νε έσ τε ιλ ε το ν ίδιο το ν Λάμπρο πίσω στους Σ ουλιώ τες, απαιτώντας να το υ πα­ραδώσουν το Σούλι. Οι Σ ο υλ ιώ τες απέρρι- ψαν τ ις π ροτάσεις το υ Αλή και ο π όλεμος άρχισε. Είναι χαρακτηρισ τική η απάντηση που α να φ έρει ο Περραιβός, τη ν οποία έ ­σ τειλ ε ο Τζαβέλλας στον Αλή πασά από το Σούλι: «Αλή Πασά χαίρομαι οπού εγέλασα ένα δόλιον, ε ίμ ’ εδώ να δ ια φ εντεύσ ω τη ν Πατρίδα μου ενα ντίο ν ε ις ένα κλέπτην. Ο υιός μου θ έ λ ε ι αποθάνει, εγώ όμως απελ- πίστως θ έλω το ν εκδικήσω πριν ν ’ αποθά- νω...».

Ε κτός από τη συγκέντρω ση 10.000 αν­δρών ο Αλή προχώρησε και σ την κατα­σκευή φρουρίω ν μακριά από τα Ιωάννινα. Οι επ ιχειρήσ εις άρχισαν το ν Ιούλιο του 1792. Ο σ ιλιχτάρης το υ πασά (ανώ τατος α­ξιω ματικός, υπασπιστής) επ ικεφ α λής ισχυ­ρού σώματος που π ερ ιελάμβανε και Ε λλη­νες, επ ιτέθ η κ ε σε ένα χωριό κάτω από τη ν Κιάφα, από όπου σι Σ ουλ ιώ τες είχαν απο­συρθεί. Ταυτόχρονα ο γ ιο ς το ύ Αλή, ο Μου- χτάρ πασάς, επ ιτέθ η κ ε σ την Κιάφα όπου οι Σ ουλιώ τες έκρ ιναν σωστό να α μ υ νθ ο ύ ν ε ­πειδή ή τα ν η πιο ισχυρή τοπ οθεσ ία . Εκεί

μόνο από τη ν ανατολική π λευρά θα μπο­ρούσαν να το υ ς επ ιτεθ ο ύ ν - σε ό λες τ ις άλ­λ ε ς υπήρχαν γκρ εμο ί. Το σχέδιο τω ν Σ ο υ ­λιω τώ ν ή τα ν απλό. Θα άρχιζαν τη ν α μ υντι­κή το υ ς προσπάθεια μακριά από τη ν Κιάφα και θ α συνέχιζαν συμπτυσσόμενοι προς α υτήν, έτσ ι ώστε να δημ ιουργήσ ουν τη ν ψευδαίσθηση τη ς ν ίκης σ τους αντιπάλους το υ ς και σ την π λεονεκτική γι' α υ τού ς το ­ποθεσία να το υ ς παγιδεύσουν. Η μάχη ε ξ ε ­λ ίχθ η κ ε όπως π ροέβλεψ αν οι Σουλιώ τες, που υποχωρούσαν αραιω μένοι και με τά ξη μέχρ ι τη ν Κιάφα. Εκεί οι Τουρκαλβανοί, ε μ ­ψ υχω μένοι και κάτω από τ ις δ ια τα γές το υ ί­δ ιου το υ Αλή, επ ιτέθη κα ν με ό λες το υ ς τ ις δυνά μεις σε π υκνές γρα μμές και απρόσε­κτα κατά τω ν Σουλιωτών, που κυ ρ ιο λεκ τ ι­κά το υ ς θ έρ ιζα ν με τα πυρά το υ ς . Οι απώ­λ ε ιε ς τω ν Αλβανών ή τα ν μ εγά λες (600 ν ε ­κροί και αιχμάλωτοι). Οι Σ ουλ ιώ τες είχαν ε ­πίσης α ρ κ ε τές - ο ίδιος ο Λάμπρος Τζα­β έλλα ς τρ α υ μ α τίσ θ η κε σοβαρά, ξ ιοσημείω τη είναι και η σ υμ μετοχή τω ν γυναικώ ν, που με επ ικεφ α λής τη γυναίκα του Λάμπρου Τζαβέλλα, Μόσχω, βοήθησαν το υ ς ά νδρ ες το υς .

Η νίκη τω ν Σουλιω τώ ν ή ­τα ν σημαντική και οι όροι που επ έβαλαν σκληροί. Ο Αλή θ α έπ ρεπ ε να παραδώ- σει τα χωριά τη ς στρατιω ­τ ική ς ομοσπονδίας του Σουλίου που ε ίχε καταλάβει, να πληρώσει μεγάλο χρ η μ α τι­κό ποσό για τη ν απ ελευθέρω σ η τω ν αιχμαλώτων και να αφ ήσει ή ­συχους το υ ς Σουλιώ τες. Ο έ κ τα ­κ τος π ρονοητής έγρα φ ε σ την α­ναφορά του προς το ν δόγη:«Εις τα ορεινά καταφύγια , τα ο ­ποία απ οτελού ν τη ν άμυναν τω ν Σουλιωτών, κα τέρ ρ ευσ εν η φ ιλαυτία το υ υπερηφάνου το ύ το υ δ ιο ικη τού . Μ έρο ς τω ν σ τρ α τευμά τω ν του η τ τη θ έ ν υ- πέστη μεγάλας απώλειας και δ ιεσκορπίσθη, ενώ το υπόλοι­πον ηναγκάσθη να επ ιστρέψη κα τησ χυμμένον ε ις τα Γιάννι- l να. Οσον ε ξη υ τελ ίσ θ η το γόη- τρ ο ν αυτού, άλλο τόσο ισχυ- ροποιήθη το η θ ικό ν το υ γ ε ν ­ναίου και άρπαγος σουλιωτι- κού λαού» (Μ έρτζιου , "Ανέκ­δ οτα ιστορικά σ τοιχεία περί ; ,- Αλή πασά Τεπελενλή", Ηπειρω­τική Εστία 3, 1954, σ.270 ). Ο Αλή πασάς, βαθιά π ροβλημα τι­σμένος, α ν τιλή φ θ η κε πως στο μέλλο ν θ α έπρεπε να σχεδιάσει καλύτερα τ ις επ ιχειρήσ εις το υ κατά τω ν Σουλιωτών. Η πολιτική κατάσταση τη ς ε υ ρ ύ τερ η ς π ε­ριοχής το ν ευνοούσ ε, καθώ ς ο σ ουλτάνος ασ χολείτο με τη ν ανταρσία το υ Μ αχμούτ πασά τη ς Σκόδρας. Ο Αλή βελτίω σ ε τη θ έ ­ση το υ συνάπ τοντας δ ιπ λω ματικές σχέσεις με το υ ς Γάλλους και το υ ς Ρώσους και ρ ίζοντας πως στο μ έλλο ν θ α ε ίχε το ν χρό

νο να ασ χοληθεί πάλι με το υ ς Σουλιώ τες.Ο χρόνος λ ε ιτο υ ρ γού σ ε προς ό φ ελο ς

το υ Αλή, που μπορούσε να ε κ μ ε τα λ λ εύ ε τα ι τ ις περιστάσεις. Γνω ρίζοντας ό τι μαζί με το ν πασά τη ς Σκόδρας δ ιέ θ ε τα ν μια ισχυ­ρή σ τρατιω τική δύναμη 60.000 ανδρών, προσπάθησε να π ροσετα ιρ ισ θεί οποιονδή- π οτε μπορούσε να το ν σ τηρ ίξει. Οι Αγγλοι φ ο β ο ύντο τη γαλλική διείσδυση σ την Ανα­το λή και σίγουρα θ α π ρέπει να θ εω ρο ύντα ι ως α ρ κετά π ιθανές οι επ αφ ές το υ Αλή με

Ενδυμασία Σουλιώ τη . Οι περήφανοι α υ το ί

π ο λεμ ισ τές αγω νίστηκαν μόνοι

το υ ς εναντίον των Αλβανών για 15 π ερίπου χρόνια

(Α θήνα, Γεννάδειος Β ιβλ ιοθήκη ).

V·. . V

■ ^ W m

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

το υ ς Γάλλους. Το 1796 ο πασάς κα τά φ ερ ε να κυρ ιεύσ ει επίκαιρα σημεία στην Αλβα­νία και κα τέλα β ε και τα νησάκια του Αμ- βρακικού κόλπου, τα οποία χρησιμοποίησε ως βάσεις στολίσκων. Α υ τές οι κινήσεις το υ προς τα νότια παράλια ανησύχησαν το υ ς Β ενετού ς . Ομως η Συνθήκη το υ Κα- μποφόρμιο, το 1797, έθ εσ ε τέρ μ α σ την ύ­π αρξη τη ς Γαληνοτάτης Δ ημοκρατίας. Οι Γάλλοι κα τέλα βα ν τα Επτάνησα και όλα έ ­μοιαζαν ό τι άλλαζαν δραματικά . Οπως θα δ ού με στη συνέχεια η στάση τω ν Γάλλων α­π έναντι σ τους Ε λληνες δ εν ή τα ν η α να με­νόμενη . Παρά τη ν πρόθεσή το υ ς να διαλύ- σουν τη ν Ο θω μανική Α υτοκρα τορ ία δ εν το επ ιχείρησαν ποτέ.

Ο ά νεμος τω ν ιδεών τη ς γα λλικής Επα­νάστασης π ροκάλεσ ε αναστάτωση σε ό­λους το υ ς λαούς τη ς Ευρώπης που ζούσαν κάτω από απολυταρχικό καθεστώ ς. Το ίδιο συνέβη και σ την το υ ρ κο κρ α το ύ μ εν η Ελλά­δα. Δ εν ή τα ν λίγοι εκε ίνο ι που μ ε ε ν θ ο υ ­σιασμό έσπ ευδαν να κα τα τα γούν σ τον Γαλ­λικό Σ τρ α τό ο οποίος σ τά θ μευ ε στα Ιόνια νησιά. Ο δ ιο ικη τής τω ν Επτανήσων, στρα­τη γό ς Γκεντιλ ί, είχε σαφείς ο δ η γ ίες από το ν ίδιο το ν Ν απ ολέοντα να δ ια τη ρ εί μέσω υποσχέσεων τη γαλλική προπαγάνδα για τη (δήθεν) απ ελευθέρω σ η τω ν ελληνικώ ν πληθυσμών. Π αράλληλα ε ίχε ο δ η γ ίες να δ ια τηρ εί φ ιλ ικές σχέσεις και μ ε το ν Αλή πασά, κάτι που σίγουρα δ εν ευχαρισ τούσ ε το υ ς Ε λληνες δ ιό τι στο πρόσωπο το υ Αλή έβλεπ αν έναν α ιμοσταγή τύραννο. Από τη ν άλλη π λευρά ο Αλή ε κ μ ε τα λ λ ευ ό τα ν στο έ ­πακρο τ ις σχέσεις το υ με το υ ς Γάλλους για να ισχυροποιήσει τη θέσ η του.

Προς το τέ λ ο ς του 18ου αιώνα οι Σου­λ ιώ τες άρχισαν πάλι να γ ίνοντα ι α π ειλητι­κοί για το ν Αλβανό πασά. Τον χειμώνα το υ 1797 ο Γ Μ πότσαρης επ ω φ ελήθηκε από τη ν απουσία το υ Αλή, που εκ σ τρ ά τευ ε ενα ­ν τίο ν του Πασβάνογλου, για να κα τα σ τρέ­ψει τα φ ρούρ ια που ε ίχε κτίσ ει σε διάφορα χωριά γύρω από τη ν π εριοχή το υ Σουλίου. Τότε όμω ς συνέβη κάτι αναπάντεχο. Ο ,τι ο Αλή δ εν κα τά φ ερ ε με το ν σ τρα τό το υ το κα τά φ ερ ε με τη δύναμη τω ν χρημάτω ν του. Οι επ ιθέσ εις τω ν Σουλιω τώ ν σ ταμάτη ­σαν ό τα ν οι γ ιο ί το ύ Αλή, Μ ουχτάρ και Βε- λή, έδωσαν 12.000 γρόσια σ τον Μπότσαρη για να δ ια τά ξε ι το ν τερμ α τισ μό τω ν επ ιθ έ ­σεων. Ο Μ πότσαρης δ έχ θ η κ ε τα χρήματα και αυτή η πράξη το υ π ροκάλεσ ε ρήγμα στις σχέσεις τω ν μεγάλω ν ο ικογενειώ ν τω ν Σουλιωτών. Ο ταν ο Αλή επ έσ τρ εψ ε έκρ ινε πως δ εν ή τα ν ακόμα η κατάλληλη ώρα για να επ ιτε θ ε ί ε κ νέου, καθώς οι Σ ουλιώ τες είχαν φ ιλ ικ ές σχέσεις με το υ ς Γάλλους που κατείχαν τη ν Π ρέβεζα . Το τ ε λ ευ τα ίο που ή ­θ ε λ ε ο Αλή ή τα ν άμεση ανάμιξη τω ν Γάλ­λων στις εχθ ρο π ρ α ξίες στο π λευρό τω ν Σουλιωτών.

Οι περιστάσεις όμως άλλαξαν σύντομα και οι Σ ο υλ ιώ τες έδ ε ιξα ν αδυναμία να πα­ρα κολουθήσ ουν τις ε ξελ ίξε ις . Οι α ρχιερείς τω ν Ιωαννίνων Ιερ ό θ εο ς και τη ς Α ρτας Ιγνάτιος κατηγορούσ αν το υ ς Γάλλους ως ά θ εο υ ς επ η ρεά ζοντα ς το υ ς π ιστούς και π ρόβαλλαν ως φυσ ικούς π ροσ τά τες τω ν Ελλήνων το υ ς Ρώσους. Ο Αλή, που παρα­κολουθούσ ε και είνα ι π ιθανό να βρισκόταν πίσω από τ ις φ ω νές τω ν αρχιερέω ν, κα τόρ ­θωσε να δ ελεά σ ει το ν Γεώργιο Μπότσαρη δ ίνοντά ς το υ χρήματα . Η στάση του πασά ά λλα ξε μ ετά τη ν καταστροφή το υ γαλλι­κού σ τόλου από το ν α γγλικό στο Αμπου- κίρ, το ν Αύγουστο το υ 1798. Η γαλλική ε ­πιρροή σ την Ανατολή και στα Επτάνησα ε ί­χε χα θεί και ο Αλή, α κολουθώ ντα ς το πολι­τικό ρεύμα, πέρασε στο α ν τ ίθ ε το σ τρα τό ­πεδο. Για πρώτη φορά το Ρωσικό Ν αυτικό πέρασε τα Δαρδανέλλια και σ υνεργάσ τηκε με το ν το υρ κ ικό σ τόλο με σκοπό να εκδ ιώ ­ξε ι το υ ς Γάλλους από τα Επτάνησα. Ο Ρώ­σος ναύαρχος Ουσάκωφ σημείω νε εύ σ το ­χα: «Δεν π ρέπει να σ υμπεράνει κανείς ό τι ο Αλή πασάς είνα ι ο λό τελα αφοσιω μένος σ τους Γάλλους. Α υτός ο άνθρω πος είνα ι π ονηρός και απεριόριστα δόλιος. Προσπα­θ ε ί ν ’ απαλλαγεί από κά θ ε εξά ρτησ η ή, να πούμε, να γ ίν ε ι απ όλυτος κυρίαρχος. Είναι φ ανερό από τ ις εν έρ γ ε ιέ ς το υ ό τι είνα ι και θα είναι με το μ έρ ος εκείνου που είνα ι ο ι­σ χυρότερος» (Αρς, σ. 196).

Η Αγγλία και η Ρωσία συμφώνησαν να δώσουν στην Τουρκία ό λες τ ις β ε ν ε τ ικ έ ς η π ειρ ω τικές κτήσ εις . Μ ετά από αυτή τη συμφωνία ο Αλή δ εν έχασε χρόνο και κ α τέ ­λαβε αιφνιδιαστικά τη ν Η γουμενίτσ α και το Β ουθρω τό, ενώ ο γ ιο ς το υ Μ αχμούτ κυ­ρ ίευσε τη ν Π ρέβεζα το ν Ο κτώ βριο του 1798. Η εγκλη μ α τική αδράνεια τω ν Σουλιω ­τώ ν τη σ τιγμή που οι Αλβανοί π ολιορκού­σαν τη ν Π ρέβεζα ή τα ν καθορισ τική για το μέλλον τους . Η κατάληψ η τη ς π όλης από

το υ ς Α λβανούς σημείω νε τη ν αρχή το υ τ έ ­λους για το Σούλι. Ο κλοιός γύρω από το υ ς Σ ουλ ιώ τες έσ φ ιγγε όλο και πιο πολύ. Είναι χαρακτηρισ τική η επιστολή που έσ τε ιλ ε ο Ιερ ό θ εο ς σ τους κα το ίκο υς τη ς Π ά ρ γα ς :«... να τρ α β ή ξη τε χέρ ι από το υ ς Σουλιώ τας, να μη το υ ς δ ίδ ε τε καμμίαν βοήθεια ν , ο ύ τε ε ις το ν τόπ ον σας να το υ ς δ έχησ θ ε, επειδή ε ί­ναι κακούργο ι και φ ερ μ α νλ ίδ ες από το δε- βλέτι, και όποιος δ έχ ετα ι το ιο ύ το υ ς κα­κούργους π ίπτει και α υ τός ε ις τη ν ιδίαν ορ­γήν του υψηλού δ εβ λετ ίο υ , και ε ις το τ έ ­λος α φ α νίζετα ι από το πρόσωπον τη ς γης» (Π ερραιβός, σ. 93). Οι «πατρικές», όπως τις χαρακτήρ ιζε ο ίδιος ο Ιερ ό θ εο ς , συμβου­λ ές το υ εισ ακούσθηκαν από το υ ς Παργι- νούς. Οι Σ ο υλ ιώ τες θ α ή τα ν πολύ σύντομα αναγκασμένοι να αντιμετω π ίσ ουν τα πο­λυάριθμα σ τρ α τεύμα τα το υ Αλή, τα εσ ω τε­ρικά π ροβλήματα ενό τη τα ς και κυρίως την απομόνωσή το υς.

Ο Γ Μ πότσαρης αναγκάσ τηκε να φύγει μαζί με τη ν ο ικο γένε ιά το υ από το Σούλι, ό ­που το ν απειλούσαν πως θα το ν ε ξο ν τώ ­σουν, και να κα τα φ ύ γει στον Αλή. Συμβού- λ ευσ ε το ν Αλβανό πασά να π ολιορκεί συνε­χώς το Σούλι κ τ ίζοντα ς παράλληλα φ ρ ού ­ρια σε επ ίκα ιρες θ έσ εις . Οι Σ ο υλ ιώ τες ζη­τούσ αν απεγνωσμένα β ο ήθ εια με επιστολή προς το ν Κ ερκυρα ίο κόμη Σπ. Θ εοτόκη . Αυτή η σ τενή πολιορκία α π έδ ιδε καρπούς, καθώ ς λόγω έλλε ιψ ης τροφ ίμω ν και π ολε­μοφοδίω ν οι Σ ουλ ιώ τες αναγκάζονταν να υποχωρούν προς τ ις απ ρόσιτες ο ρ εινές θ έσ εις . Οι εκκλήσ εις το υ ς για ενίσχυση από τα Επτάνησα ή τα ν σ υνεχείς, χωρίς ση­μαντικό απ οτέλεσ μα. Ο Αλή με ν έ ε ς δυνά­μ εις κυρ ίευσ ε το Σούλι και α ρ γότερα το ν λόφ ο τη ς Μπίρας, ενώ μ ετά τη ν προδοσία το υ Πήλιου Γούση οι Αλβανοί κυρίευσαν και το ν Αβαρίκο. Οι Σ ο υλ ιώ τες περνούσαν δ ρα μ α τικές σ τιγμές. Α ναφ έρουμε εδώ ένα μ έρ ος ενό ς σ υγκινητικού γρά μμα τος που έσ τε ιλα ν σ τον τσάρο τη ν 1η Ν οεμβρίου 1803: « Μ ετα φ έρ α μ ε τα όπλα μας στους βράχους μας, στα ύψη απόκρημνω ν βου ­νών, που τη ν κορυφή το υ ς μόνον ο ήλιος τη ν βλέπει, και σ’ αυτά μένου με, σπάζουμε το υ ς άγριους βράχους και τρ εφ ό μ α σ τε με ξ ε ρ έ ς ρ ίζες τη ς ά γονης γης, γ ια τί ανατρι­χ ιάζουμε με τη ν ιδέα τη ς τυ ρα νν ικής σκλα­βιάς και γ ια τί σ εβόμασ τε το γ ένο ς μας και το υ ς τά φ ο υ ς τω ν προγόνων μας, για το υς οποίους π ροτιμο ύμε να π εθάνουμε» (Αρς . σ. 209).

Ομως όλα ή τα ν π λέον μάταια. Ο επίλο­γος γρά φ τη κε στο Κούγκι, όπου είχαν κα- τα φ ύ γε ι περίπου 300 ο ικ ο γέν ε ιες . Ο άνθρω πος που καθοδηγούσ ε τη ν άμυνα ή ­τα ν ο μοναχός Σαμουήλ. Η αντίσταση των Σουλιωτών ή τα ν σθεναρή. Ενα μ έρ ος της φ ρουράς πραγματοποίησε έ ξο δ ο και ανοί- γον τα ς κυ ρ ιο λεκτικά δρόμο με τα σπαθιά μπόρεσε να σωθεί. Οι υπόλοιποι συνέχισαν τη ν άμυνα, αλλά στο τέ λ ο ς ήλθα ν σε συ­νεννόηση με το υ ς Α λβανούς και αφού πα­ρέδωσαν τρ όφ ιμα και π ολεμοφ όδ ια εγκα- τέλε ιψ α ν α νενό χλη το ι τη θέσ η το υ ς κα. το υ ς επ ιτράπ ηκε η ελ εύ θ ερ η μετάβαση σε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

13

όποιο μ έρ ος επιθυμούσαν. Μ όνο ο Σαμου­ήλ με λ ιγοσ τούς σ υντρόφ ους π αρέμεινε για να παραδώσει το Κούγκι. Ομως εκε ίνος έβ α λε φω τιά και α νατινάχθηκε μαζί με μ ε ­ρ ικούς Αλβανούς, στις 13 Δ εκεμ β ρ ίου 1803. Η πράξη το υ αυτή έμ ελ λ ε να σφραγί­σει το ν μακρόχρονο αγώνα τω ν Σουλιωτών και ο ίδιος από τό τ ε έγ ιν ε μια θ ρυ λική μορ ­φή,

Ο Αλή πασάς δ εν τή ρη σ ε το ν λόγο του και επ ιτέθ η κ ε στις 100 ο ικ ο γ έν ε ιες που ε ί­χαν κα τα φ ύγει σ την κορυφή το υ Ζαλόγ­γου. Ελάχιστοι Σ ουλιώ τες σώθηκαν π ολε­μώ ντας και πέρασαν στην Κέρκυρα. Οι υ­πόλοιποι σκοτώ θηκαν, ενώ σι γυνα ίκες π ροτίμησαν να πέσουν σ τον γκρ εμ ό , αφού πρώτα έρ ιξα ν τα παιδιά το υ ς , για να απο­φ ύγουν τη ν αιχμαλωσία.

Το Σούλι α π ο τελεί μ έχρ ι σήμερα σύμ­βολο ελευ θ ερ ία ς . Οι Σ ουλιώ τες συνέχισαν το υ ς αγώ νες το υ ς κατά τω ν Οθωμανών αρ­

γότερα , κατά τη δ ιάρκεια τη ς Επανάστα­σης το υ 1821. Η θυσία το υ ς υπ ήρξε πηγή έ ­μπνευσης για τ ις επ ό μ ενες γ εν ιέ ς Ελλή­νων, που ακολούθησ αν το παράδειγμά το υ ς . Οι λίγοι στίχοι που έγραψ ε ο Ιάκωβος Ρίζος μάς δ είχνουν τη σημασία το υ αγώνα τω ν Σ ο υ λ ιω τώ ν :

«Το δ έ π ερ ίδ οξον όρος Σούλι, όπου οι ά νδρ ες κερα υνοί ό ν τες , ως από σ ύννεφ α κα θ ιρμώ ντες, π οτέ δ εν έπεσαν κάτω δούλοι...".

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ,Εκδοτική Αθηνών.(2) Απ. Βακαλόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, τόμ, Δ Θ εσ σ α λ ο ν ίκ η , 1973.(3) Χριστόφορος Περραιβός: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΟΥΛΛΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΓΑΣ, Αθήνα, 1857.(4) Π. Αραβαντινός: ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ

ΗΠΕΙΡΟΥ, τόμ. Aä, Αθήνα, 1856.(5) Νικ. Ζιάγκος: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΗ ΗΠΕΙΡΟΣ, Αθήνα, 1974.(6) Αστέριος Αρχοντίδης: ΜΕΤΑΞΥ ΒΕΝΕΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΩΝ. Θεσσαλονίκη, 1987.(7) Αρς: Η ΑΛΒΑΝΙΑ ΚΑΙ Η ΗΠΕΙΡΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ 18ου - ΑΡΧΕΣ 19ου ΑΙΩΝΑ, Μόσχα, 1963.(8) Κωστής Βάρψης: ΒΕΝΕΤΟΤΟΥΡΚΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΣΟΤΟΥΡΚΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ (1453-1821), Αθήνα, 1995.(9) Λύσανδρος Παπανικολάου: ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ, Αθήνα, 1995.(10) Γ ΐώ ργιος Α. Σιορόκας: ΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΑΡΤΑΣ (1702-1789), Ιδρυμα Μ ελετώ ν Ιονίου και Αδριατικού Χώρου, Ιωάννινα, 1981.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΚΕΔΟΝΙΚΟΙΗ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΠΟΥ

ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β ' ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

(196 π.Χ.) ΚΑΙ ΕΠΕΙΤΑ 01 ΡΩΜ ΑΙΟ Ι ΕΠ ΕΝ ΕΒΑΙΝΑΝ

ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΙΟ ΑΠΡΟΚΑΛΥΠΤΑ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΔΙΕΝΕΞΕΙΣ. 01 ΕΛΛΗΝΕΣ, ΑΝ ΚΑΙ

ΔΙΑ ΙΡΕΜ ΕΝ Ο Ι ΣΕ ΠΟΛΛΑ ΚΡΑΤΗ, ΕΙΧΑΝ

ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΙ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΚΑΙ ΤΑΧΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ

ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ ΤΟΥΣ ΥΠΕΡ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ, 0 ΟΠΟΙΟΣ

ΕΤΣΙ ΠΗΡΕ ΕΝΤΟΝΑ ΕΘΝΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ.

ΠΕΡΙΕΡΓΩΣ ΕΚΦΡΑΣΤΗΣ ΤΟΥ ΜΑΧΗΤΙΚΟΥ ΑΥΤΟΥ

ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΛΑΪΚΩΝ ΚΥΡΙΩΣ ΜΑΖΩΝ ΗΤΑΝ 0

ΝΕΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΗΣ Μ ΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΕΡΣΕΑΣ. 01

ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΠΡΟΤΙΜΗΣΑΝ

ΤΟΥΣ ΡΩΜΑΙΟΥΣ.

α ξιω ματικός το υ 2ου αιώνα π.Χ. Φ έρ ει ξ ίφ ο ς , δόρυ, θ υ ρ ε ό και κράνος ελληνικού τύπ ου. Η κόκκινη υφ ασμάτινη ζώνη είναι δ ια κρ ιτικό του α ξιώ ματο ς του (πιν. του Σ τέλ ιο υ Ν ιγδ ιόπουλου για τη "Σ Ι").

Κ ατά το διάστημα των 25 ετών (196-171 π.Χ.) που μεσολάβησαν μεταξύ του Β1 και του Γ' Μακεδονικού Πολέμου η ρωμαϊκή πο­λιτική είχε μετατραπεί σε ιμπεριαλιστική και είχε επικεντρωθεί

πλέον στην Ανατολή, η οποία υποσχόταν πολλά πλούτη και δόξα. Στο στόχαστρο των ρωμαϊκών βλέψεων βρέθηκε πρώτη η Μακεδονία, ε ­πειδή αποτελούσε το ισχυρότερο (τόσο οικονομικο-κοινωνικά, όσο και στρατιωτικά) κράτος όλης της Ελλάδας και ένα από τα πλουσιότερα τη ς Μεσογείου.

Στην Ελλάδα η μακροχρόνια οικονομική ύφεση κατέτρω γε τις μι­κρότερες π ολιτείες και έ τρ εφ ε πολιτικές διαμάχες. Στη Μακεδονία ό­μως χάρη στα γενναία φιλολαϊκά μέτρα του βασιλιά Περσέα (γιού και διαδόχου του Φιλίππου Ε') είχε παρουσιαστεί νέα φάση ανάπτυξης και ευημερίας.

Η ρωμαϊκή Σύγκλητος έχοντας την αυτοπεποίθηση του ισχυρού, με τεράσ τιες στρατιωτικές δυνα τότητες στην ξηρά και στη θάλασσα, επεδίωξε και εξώθησε την κατάσταση στα άκρα, κηρύσσοντας τελικά τον πόλεμο στις αρχές του 171 π.Χ. Χαρακτηριστικό τη ς δόλιας συμπε­ριφοράς τη ς ήταν το ότι έσ τειλε εκσ τρατευτικό σώμα στις κτήσεις της

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Π Α Π Α ΔΗ Μ Η ΤΡΙΟ Υ

:■

I

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

I*

ρt

ΠΟΛΕΜΟΣ· ■ * >

Ερείπ ια τη ς Π έλλας , π ρω τεύουσας του

μ α κεδον ικού κρά τους . Οι Ρω μαίοι την

κ α τέλα β α ν σ τα τέλ η Ιουνίου 168 π.Χ.

»liSSf§

= v f i ϊ & ν 1 ^J, · ' Jtm.' · · j Ä k

*" ... ^

, . j e m * j k j p ^ a g f i r i h n f f f

Λ Ρ - r

>fA> "Z . M V >'t * · l Ä J m m ;

15

*

l|L. ■e'LöO ^Lww &*■«-

r ' !

^'Vg* * '

ä g y * » ^ -■- i ÄΓ ' * ■ s "amf*·.

w m

J

"-«.. Λ J . J ‘* ä ? i ·· · i / ’^ w^ 4 5 f T I * » » m J .

* j © S f ,·<* * « S ®* '· L » " - « ^ v - r ' ( t ___ _ * » + Jg i ix w m ^ %xm T ^ m m j r i

■’./V*

:̂ 5>* . -> *J ® " ' ’ -·*'■■ -Jt - " * . "Έ

^ .>» . ·>lk ̂ ,·^ ^ | ' ^ J: * » ' V Y * ±~·' * ' T^ Η Μ ^> A ■■* » ,i» i

V — > .' / ' «, * ΤΪΡΑΤίώ ίΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

J» ... * ' : ‘ ■> \

στην Ιλλυρία (που συνόρευαν με τη Μ ακεδο­νία) και πραγματοποιούσε τη στρατιωτική της κινητοποίηση ενώ ταυτόχρονα καθυστερού­σε να συναντήσει τους Μ ακεδόνες πρέσβεις οι οποίοι είχαν πάει στη Ρώμη με φ ιλειρηνι­κές προτάσεις.

Ο Περσέας, ο οποίος γνώριζε τον δυσμε­νή γι' αυτόν συσχετισμό δυνάμεων και είχε ε ­τοιμάσει το κράτος του για το ενδεχόμενο ε ­νός νέου πολέμου με τους μισητούς Ρωμαί­ους, προσπάθησε να ενισχυθεί με συμμά­χους δ ιεξάγοντας έναν έντονο διπλωματικό αγώνα. Το γειτονικό του κράτος τη ς Περγά­μου, με βασιλιά τον Ευμένη, συντάχθηκε για άλλη μια φορά με τη Ρώμη. Ο Περσέας ζή τη ­σε τη συμπαράταξη των άλλων σημαντικών βασιλιάδων της ανατολικής Μασογείου, του Αντιόχου (της Συρίας) και του Πτολεμαίου (της Αιγύπτου), ελπίζοντας ότι θα το ν βοη­θούσαν να πολεμήσει τον κοινό εχθρό όπως οι προκάτοχοί τους είχαν βοηθήσει τον Πύρ- ρο όταν πολέμησε υπέρ των ελληνικών ελευ ­θεριών στην Ιταλία. Ατυχώς εκείνοι ε ίτε από υπολογισμό, ε ίτε από καιροσκοπισμό, προτί­μησαν να μην αναμιχθούν, εξυπ ηρετώ ντας έ ­τσι τα στρατηγικά συμφέροντα τη ς Ρώμης που ή θ ελε να αντιμετωπίσει τη Μακεδονία α­πομονωμένη, χωρίς σοβαρούς συμμάχους.

Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι διάφορες πολι­τε ίε ς ήταν δ ιατακτικές. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι συμπάθειες ήταν εμφανώς υ­πέρ των Μακεδόνων. Γνωρίζοντας όμως τη ρωμαϊκή δύναμη και σκληρότητα οι ηγετικές ομάδες επέλεξαν τη ν ουδ ετερό τη τα ή εφό- σον αυτό ήταν αναπόφευκτο, την προσχώρη­ση στο στρατόπεδο της Ρώμης. Η γενική κα­τάσταση πάντως ήταν ρευστή. Πολλοί η γέτες υποστήριζαν τον Περσέα και οι πολιτικές δια­μάχες εντάθηκαν για άλλη μια φορά, μεταξύ των φιλομακεδόνων (κυρίως ανθρώπων των

J ß φτωχότερων τάξεω ν) και των φιλορωμαίων ■■ (ολιγαρχικών και αριστοκρατών). Αρχικά οι Αι-

τωλοί, οι Ηπειρώτες, οι Αχαιοί και μερ ικές πό­λεις της Βοιωτίας και τη ς Θεσσαλίας συντά­χθηκαν με τους Ρωμαίους. Οι μόνοι υπολογί­σιμοι σύμμαχοι των Μακεδόνων τη ν άνοιξη του 171 π.Χ. ήταν οι Θράκες-Οδρύσσες (βασι­λιάς το υς ήταν ο Κότυς).

Με την έναρξη του πολέμου ο Περσέας συγκέντρωσε το σύνολο των δυνάμεών του στην πόλη Κίτιο, όπου τις επιθεώρησε και με­τά αναχώρησε για την Εορδαία. Στη συνέχεια προχώρησε νότια και εισήλθε στη Θεσσαλία. Ο στρατός του αποτελείται από 4.000 ιππείς (3.000 Μ ακεδόνες και 1.000 Θράκες) και39.000 πεζούς (27.000 Μ ακεδόνες και 12.000 συμμάχους - νότιους Ελληνες, Γαλάτες και άλλους). Αλλες 10-15.000 άνδρες έμειναν στη Μακεδονία ως φρουρές των πόλεων και των οχυρών. Οι αριθμοί αυτοί ήταν εντυπωσιακοί για τα μέτρα της εποχής, αλλά εξηγούνται από το ότι πολλοί Μ ακεδόνες των φτωχών τά ­ξεω ν είχαν εντα χθ εί στο στράτευμα μετά από τα ανοίγματα του Περσέα προς αυτούς.

Την ίδια εποχή ο Ρωμαίος ύπατος Πό- πλιος Λικίνιος Κράσσος με το εκσ τρατευτικό του σώμα (28.000 πεζούς και 1.400 ιππείς) α­ποβιβαζόταν στην Ηπειρο, όπου βρίσκονταν ήδη 5.000 πεζοί και 300 ιππείς, ενώ ο στόλος

του (57 πολεμικά υπό το ν Γάιο Λουκρήτιο Γάλ­λο) προσέγγιζε τη ν Κεφαλληνία. Παράλληλα καλούσε τους διάφορους συμμάχους των Ρω­μαίων (Περγαμηνούς, Αιτωλούς, Βοιωτούς κ.ά.) να στείλουν ενισχύσεις.

Ο Περσέας στη Θεσσαλία κατέλαβε δύο πόλεις που του αντιστάθηκαν, εγκατέστησε φρουρές στα Τέμπη για να εξασφαλίσει τη δίοδο και στρατοπέδευσε στο Συκύριο, στρα­τηγική θέση στους πρόποδες της Οσσας.

Ο Ρωμαίος ύπατος, αφού διέσχισε την Πίνδο έφθασε και αυτός στη Θεσσαλία, κο­ντά στη σύμμαχό του Λάρισα, όπου δέχθηκε τις δυνάμεις των Ελλήνων (400 Απολλωνιά- τες , 400 Αιτωλοί, 1.500 Αχαιοί, 400 Θεσσαλοί) και των Περγαμηνών (4.000 πεζοί και 1.000 ιπ­πείς υπό τον βασιλιά τους Ευμένη) συμμάχων του. Συγκέντρωσε έτσι συνολικά 40.100 άν­δρες (36.600 πεζούς και 3.500 ιππείς), όσους περίπου και οι αντίπαλοί του, ενώ δ ιέθ ετε και πολλές φρουρές σε κοντινές πόλεις (2.000 Περγαμηνούς στη Χαλκίδα, 300 Ρωμαίους στη Θήβα κ.ά.).

ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΛΛΙΝΙΚΟΥ (ΜΑΪΟΣ 171 π.Χ.)

Ο Περσέας γνωρίζοντας το καλό ηθικό των ανδρών του αποφάσισε να αναλάβει την πρωτοβουλία των επιθετικών ενεργειών. Ε­τσι, οδήγησε ένα σημαντικό μέρος του στρα­τού του (4.000 ιππείς και 14.000 ελαφρά οπλι­σμένους) κατά του εχθρικού στρατοπέδου και παρατάχθηκε πολύ κοντά σε αυτό, στον Καλλίνικο λόφο. Ο Ρωμαίος ύπατος, αφήνο­ντας το βαρύ πεζικό του πίσω από την προ­στατευτική τάφρο του στρατοπέδου του, α- ντιπαρατάχθηκε με το ιππικό (3.500 άνδρες) και τους ελαφρά οπλισμένους (17.000 άν­δρες).

Πρώτοι επ ιτέθηκαν οι Θράκες σύμμαχοι του Περσέα υπό το ν γενναίο αρχηγό τους Κό- τυ και ύστερα από άγρια σύγκρουση α νέτρε­ψαν τους απέναντι τους Ιταλούς ιππείς και ψιλούς (γροσφομάχους). Την ίδια ώρα και οι δυνάμεις του ελληνικού κέντρου, όπου βρι­σκόταν ο βασιλιάς των Μακεδόνων, έτρεψ αν σε φυγή τους Ρωμαίους ιππείς και γροσφομά­χους που αντιμετώπισαν. Την κρίσιμη εκείνη στιγμή της ρωμαϊκής κατάρρευσης η επέμβα­ση του συμμαχικού τους θεσσαλικού ιππικού και η ψυχραιμία των Περγαμηνών στρατιωτών του Ευμένη έσωσαν την κατάσταση. Ανέκο­ψαν την ορμητική ελληνική έφοδο και επέ­τρεψαν την οπισθοχώρηση με κάποια τάξη. Οι στρατηγοί του Περσέα, Ιππίας και Λεοννά- τος, είχαν φ έρει στο μεταξύ στη γραμμή της μάχης τη φάλαγγα και τον παρότρυναν να ε ­πιδιώξει συνολική εμπλοκή, εξαπολύοντας γενική έφοδο. Εκείνος όμως προτίμησε να αρκεστεί στην πρώτη αυτή επιτυχία (απόφα­ση που παραμένει ανεξήγητη) και να επιδιώ­ξε ι τη διαπραγμάτευση.

Στη μάχη αυτή οι Ρωμαίοι είχαν απώλειες2.500 νεκρούς ή 600 ενώ οι Μ ακεδόνες είχαν μόνο 60 νεκρούς. Παρόλα αυτά ο Ρωμαίος ύ­πατος απάντησε με αλαζονικό τρόπο στις μα­κεδονικές προτάσεις για ειρήνη. Μ ετά τη διακοπή των διαπραγματεύσεων οι Ρωμαίοι

μ ετέφ ερα ν το στρατόπεδό τους σε πλεονε­κτικότερη θέση, στην απέναντι όχθη του Πη­νειού, και δέχτηκαν ενισχύσεις 2.000 ανδρών (1.000 πεζών, 1.000 ιππέων) και 22 ελεφάντων, του συμμάχου τους βασιλιά Μασανάσση της Νουμιδίας.

Η νίκη αυτή στην «ιππομαχία», όπως ονο­μάστηκε από τους συγχρόνους της, διαδόθη­κε γρήγορα στον ελληνικό χώρο και έγινε α­φορμή να εκδηλωθούν ανοικτά οι έντονες συμπάθειες υπέρ του Περσέα, κυρίως από τις λα ϊκές τάξεις. Ο Μακεδόνας βασιλιάς έγι- νε ήρωας. Θεωρήθηκε ο κατάλληλος ηγέτης που μπορούσε να νικήσει τους Ρωμαίους. Φαίνεται όμως πως οι ολιγαρχικοί που είχαν την εξουσία αντέδρασαν εξίσου έντονα, με α­ποτέλεσμα να οξυνθούν περισσότερο οι πο­λιτικές αντιπαραθέσεις εντό ς των διαφόρων πόλεων της νότιας Ελλάδας, όπως π.χ. στη Ρόδο. Είναι χαρακτηριστικό το ότι οι Ρόδιοι έ ­στειλαν μόνο π έντε πολεμικά πλοία τους για να ενισχύσουν τον ρωμαϊκό στόλο στο Αιγαίο, αντί των 40 που είχαν υποσχεθεί.

Οι Ρωμαίοι στρατηγοί έσπευσαν να κατα­λάβουν όσες πόλεις της νότιας Ελλάδας έ­δειχναν φ ιλομακεδονικές διαθέσεις. Ο Κόι- ντος Μάρκιος Φίλιππος πολιόρκησε τη Λάρι­σα Κρεμαστή (στη Φθιώτιδα), ενώ ο ναύαρχος Γάιος Λουκρήτιος Γάλλος με όλο το ν στόλο του έφθασε στη Χαλκίδα και από εκεί με10.000 άνδρες του στόλου και 2.000 Περγαμη- νούς εκστράτευσε κατά των πόλεων της Βοι­ωτίας. Παρά την ηρωική αντίσταση των ολιγά­ριθμων κατοίκων της η Αλίαρτος καταλήφθη­κε και καταστράφηκε συθέμελα, ενώ 2.500 κάτοικοι αιχμαλωτίσθηκαν. Μ ετά την κατάλη­ψη και της Θίσβης ο Μάρκος Λουκρήτιος Γάλ­λος επέστρεψε στη Χαλκίδα μεταφ έροντας πλούσια λάφυρα (αγάλματα, πίνακες ζωγρα­φικής κλπ.), σε αντίθεση με το ν Κόιντο Μάρ- κιο Φίλιππο ο οποίος δεν είχε πετύχει την κα­τάληψη τη ς Λάρισας Κρεμαστής - τη ν οποία υπεράσπιζε μακεδονική φρουρά.

Στο κύριο μέτωπο, στη βόρεια Θεσσαλία, το ανώτερο ελληνικό ιππικό παρενοχλούσε τον ανεφοδιασμό των Ρωμαίων, αναγκάζο- ντάς τους να αλλάζουν συνεχώς στρατόπεδο αλλά χωρίς να δίνουν αποφασιστική μάχη. Τον Ιούλιο ο Περσέας, αφού ενίσχυσε το φρούριο των Γόννων που βρισκόταν στην εί­σοδο της κοιλάδας των Τεμπών, επανήλθε στη Μακεδονία.

Οταν αντιλήφ θηκε ο Ρωμαίος ύπατος, ότι οι Μ ακεδόνες είχαν αποσυρθεί επιχείρησε να προελάσει, αλλά απέτυχε να καταλάβει τους Γόννους λόγω της σθεναρής αντίστασης της ισχυρής φρουράς. Τότε άλλαξε πορεία. Πήγε προς τα δυτικά, κατέλαβε και λεηλάτησε με­ρικές πόλεις. Μ ετά στράφηκε προς Νότο, κα­τέστρεψ ε τον Π τελεό (στη Μαγνησία), δέ­χθηκε την παράδοση τη ς Λάρισας Κρεμα­στής (η μακεδονική φρουρά είχε αποχωρή­σει) και εισήλθε στη Βοιωτία για να διαχειμά­σει. Εκεί κατέλαβε και λεηλάτησε φοβερά την Κορώνεια, όπου επικρατούσαν οι φιλομα- κεδόνες.

Η συμπεριφορά των Ρωμαίων καλλιέργη­σε περισσότερο τη συμπάθεια προς το ν Περ­σέα και προκάλεσε τη ν αγανάκτηση ακόμα

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

και των φιλορωμαίων. Τόσο στην Ηπειρο, όσο και στην Αιτωλία οι αντιπολιτευόμενοι ενι- σχύθηκαν και δραστηριοποιήθηκαν σημαντι­κά. Το εθνικό αυτό ρεύμα ενίσχυσε περισσό­τερο μία απροσδόκητη επιτυχία του ισχνού μακεδονικού στόλου, ο οποίος προσέβαλε και κατέστρεψ ε ισχυρή ρωμαϊκή νηοπομπή κοντά στον Ωρεό, στα ανατολικά παράλια της Εύβοιας.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΕΤΟΥΣ 170 π.Χ.Την άνοιξη του νέου χρόνου ο Μακεδό-

νας βασιλιάς, θ έλοντας να εκμ ετα λλευ θε ί τα Φιλικά αισθήματα πολλών Ηπειρωτών και να δημιουργήσει έναν αντιπερισπασμό, κινήθη- κε με ταχύτητα προς την Ηπειρο. Εκεί, στις παραλιακές πόλεις-συμμάχους των Ρωμαίων, είχε ήδη φθάσει ο νέος ύπατος, Αύλος Οστί- λιος Μαγκίνος, τον οποίο οι φ ιλομακεδόνες προσπάθησαν (μάταια) να απαγάγουν καθώς κατευθυνόταν στη Θεσσαλία. Η πορεία των Μακεδόνων ανακόπηκε από φιλορωμαίους Η- πειρώτες στα στενά του Αώου, αλλά είχε ήδη δώσει το έναυσ μαγιατον ξεσηκωμό κατά των Ρωμαίων και των «ρωμαϊζόντων» της περιο­χής, οπότε το «Κοινό των Ηπειρωτών» διαλύ­θηκε. Ο Περσέας, αφού άφησε φρουρά (υπό τον Κλεύα) στη φιλική του πόλη των Μολοσ- σών Φανότη, επέστρεψε γρήγορα στη Μ ακε­δονία επειδή έμαθε πως οι Ρωμαίοι ήταν έτο ι­

μοι να εισβάλουν.Πράγματι το καλοκαίρι ο νέος ύπατος, α­

ντί να κτυπήσει τη γραμμή των Τεμπών, προ­χώρησε με ισχυρές δυνάμεις βορειοδυτικά και αφού διέσχισε τα Καμβούνια όρη περνώ­ντας τα αφύλακτα Βώλου στενά (Σαραντάπο- ρο) εισήλθε στη Μακεδονία, στην περιοχή της Ελιμιώτιδας. Εκεί τον προσέβαλε ο Περ­σέας και τον νίκησε, προξενώντας του σοβα­ρές απώλειες. Οι Ρωμαίοι εκδιώχθηκαν προς τα βουνά, από όπου επιχείρησαν νέα εισβο­λή. Ομως ηττήθηκαν και πάλι και επέστρεψαν στη Θεσσαλία.

Το ίδιο διάστημα ο νέος Ρωμαίος ναύαρ­χος, Λεύκιος Ορτήσιος, δ ιαθέτοντας 56 πολε­μικά επέδραμε κατά των μακεδονικών κτήσε­ων στις θρακικές ακτές. Το μόνο όμως που κατάφερε ήταν να καταλάβει (ύστερα από προδοσία) και να λεηλατήσει άγρια τα Αβδη- ρα. Ολοι οι Ελληνες εξοργίστηκαν. Οταν αρ­γότερα Ρωμαίοι ναύτες λεηλάτησαν και τη φι­λική τους Χαλκίδα, ακόμα και η Σύγκλητος προβληματίστηκε και αναγκάστηκε να πάρει μέτρα για την επισκευή των ζημιών πριν χα­θούν οι σύμμαχοί της!

Τον Νοέμβριο, έπειτα από τις καλοκαιρι­νές του επιτυχίες, ο Περσέας έσπευσε να εκ ­μετα λλευθεί την αδράνεια των Ρωμαίων. Επι­κεφαλής ισχυρού σώματος (500 ιππείς, 10.000 πεζοί και 2.000 ψιλοί) προχώρησε προς Βορρά και αφού κατενίκησε τους Δάρδανους, που

Α ερ οφ ω τογρ α φ ία τη ς π αραθαλάσσιας Π ιερ ία ς, σ το έδ α φ ο ς τη ς οποίας δ ό θ η κ ε η

τελ ικ ή μάχη. Η ακρ ιβή ς τοπ ο θεσ ία όπου π α ρ α τάχθηκαν οι δυο αντίπ αλοι

α μ φ ισ β η τε ίτα ι.

κατά τη συνήθειά τους διενεργούσαν ληστρι­κές επιδρομές στις συνοριακές περιοχές, προέλασε προς τις ρωμαϊκές κτήσεις της Ιλλυρίας, αν και ήταν ήδη χειμώνας (Δ εκέμ­βριος του 170 π.Χ.). Στις περιοχές αυτές (σημ. Σκόπια) ο Ρωμαίος διοικητής Λεύκιος Κοίλιος είχε δ ιαθέσει το υς άνδρες του (5.000 Ρωμαί­ους και αρκετούς Ιλλυριούς) για τη φρούρη­ση των σημαντικότερων πόλεων. Οι Μακεδό- νες προχωρώντας κατά μήκος τη ς κοιλάδας του Αρτάτου (παραπόταμου του Αξιού) προ­σέβαλαν και κατέλαβαν, ύστερα από σύντο­μη αντίσταση, τα Υσκανα και μερ ικές μ ικρότε­ρες πόλεις. Ο Περσέας ήλθε σε επικοινωνία με το ν Ιλλυριό βασιλιά Γένθιο (ή Γέντιο), ο ο­ποίος ζήτησε ένα μεγάλο χρηματικό ποσό προκειμένου να πολεμήσει το υς Ρωμαίους. Παρότι η συμμαχία δεν συμφωνήθηκε οι δια­πραγματεύσεις συνεχίστηκαν, ενώ ο Περσέ­ας, αφού άφησε φρουρά στα Υσκανα, επέ­στρεψε στη Μακεδονία μεταφ έροντας και1.500 Ρωμαίους αιχμαλώτους, οι οποίοι που- λήθηκαν ως δούλοι.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ 169π.Χ.Τον Μάρτιο του νέου χρόνου ο Περσέας,

έχοντας το ηθικό του αναπτερωμένο και θ έ ­λοντας να συνεχίσει να έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων, κα τευθύνθηκε με ταχύτητα και μυστικότητα νοτιοδυτικά, επικεφαλής10.000 πεζών και 300 ιππέων. Σε συνεννόηση με ορισμένους η γέτες της Αιτωλικής συμπο­λιτείας προσπάθησε να καταλάβει αιφνιδια­στικά τη Στράτο και να στρέψει τους Αιτω- λούς υπέρ του. Αργοπόρησε όμως πάνω στα χιονισμένα ορεινά μονοπάτια και οι φιλορω- μαίοι πρόλαβαν και ενισχύθηκαν από τη ρω­μαϊκή φρουρά τη ς γειτονικής Αμβρακίας (ση­μαντικής παραθαλάσσιας πόλης στον Αμβρα- κικό κόλπο, συμμάχου των Ρωμαίων) και απέ- κρουσαν τους Μ ακεδόνες, που δεν είχαν τα μέσα για συστηματική πολιορκία. Ο Περσέας αναγκάστηκε έτσι να επαναφέρει το υς κου­ρασμένους στρατιώτες και τα ταλαιπωρημέ­να υποζύγια στη Μακεδονία. Η είδηση, όμως, τη ς κίνησής του πάνω στις διαβάσεις τη ς Πίν­δου επηρέασε θ ετικά την εξέλ ιξη των επιχει­ρήσεων στην Ηπειρο. Ο Ρωμαίος διοικητής Α- πιος Κλαύδιος Κέντων με δύναμη 6.000 Ρω­μαίων και Ηπειρωτών, που πολιορκούσε τη Φανότη, αποθαρρύνθηκε και λύνοντας την πολιορκία έσπευσε να υποχωρήσει προς τα παράλια. Ο Μακεδόνας διοικητής Κλεύας τον κατεδίω ξε με τη φρουρά της πόλης και τον προσέβαλε, προξενώντας του μεγάλες απώ­λειες (1.000 νεκρούς, 200 αιχμαλώτους). Στη συνέχεια εισέβαλε με τόλμη στην περιοχή των Χαόνων (φιλορωμαίων) και επ έφ ερε μ ε­γάλες απώλειες στη φρουρά τη ς Αντιγόνειας. Μετά, με ακμαίο ηθικό, οδήγησε το νικηφόρο σώμα του στην πεδιάδα του Μελεώνος, απέ­ναντι από το σώμα του Κέντωνος, ο οποίος καταπτοημένος αποσύρθηκε στην Ιλλυρία.

Στο μεταξύ στη Θεσσαλία είχε φθάσει ο νέος Ρωμαίος ύπατος, ο Κόιντος Μάρκιος Φί­λιππος, γνώστης της χώρας και των Ελλήνων από προηγούμενες αποστολές του (ε ίτε ως πρέσβυς, ε ίτε ως στρατηγός). Αφού ενίσχυσε το φρόνημα του στρατού του, που είχε φθά- σει με τις ενισχύσεις στις 50.000 άνδρες (40.000 Ρωμαίους και 10.000 συμμάχους), ώ­στε να μπορεί να αναλάβει επ ιθετικές πρωτο­βουλίες, συνεννοήθηκε με το ν νέο ναύαρχο Γάιο Μάρκιο Φίγλο για συντονισμένη δράση στρατού και στόλου προκειμένου να διασπά- σουν τη μακεδονική γραμμή άμυνας στα ο­ρεινά τη ς Θεσσαλίας (Τέμπη, Ολυμπος, Καμ- βούνια, Αλιάκμονας).

Ο Περσέας είχε κατανείμει τις δυνάμεις του στις τέσσερις βασικές διαβάσεις και ο ί­διος με ισχυρή εφ εδρεία (10.000 πεζοί, 4.000 ιππείς) στρατοπέδευσε στο Δίο (την ιερή πό­λη των Μακεδόνων), από όπου έλεγχε και την παραλία. Οι Ρωμαίοι κινήθηκαν αρχικά βό­ρεια, αλλά μετά στρίβοντας ανατολικά βάδι­σαν στον Κάτω Ολυμπο και επ ιτέθηκαν στο φρούριο του Λαπαθούντος, που προστάτευε τη διάβαση από την Ασκουρίδα λίμνη. Το μα­κεδονικό σώμα (12.000 πεζοί υπό τον Ιππία) επί δύο ημέρες απέκρουσε τις αλλεπάλληλες εφόδους των 30.000 Ρωμαίων. Τότε ο Ρωμαίος ύπατος, προ του φάσματος του εγκλωβισμού

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ 168 π.Χ.Τον Φεβρουάριο του νέου χρόνου ο

Γένθιος, βασιλιάς των ελεύθερω ν Ιλλυ­ριών, συμμάχησε με το ν Περσέα και σύντο­μα προσέβαλε τις φρουρές τη ς ρωμαϊκής κτήσης στην Ιλλυρία, ενώ με τα μικρά πλοία του στόλου του απειλούσε τις γραμμές επι­κοινωνίας των Ρωμαίων στην Αδριατική. Αντι- θ έτω ς οι προσπάθειες του Περσέα για ειρή­νευση τελικά απέτυχαν επειδή η ρωμαϊκή Σύ­γκλητος, έχοντας αποφασίσει τον ολοκληρω­τικό πόλεμο και τη ν καταστροφή τη ς Μ ακε­δονίας, απέρριψε τις προτάσεις μεσολάβη­σης τόσο των Ροδίων, όσο και του ουδέτερου βασιλιά τη ς Βιθυνίας Προυσσία Β'. Κλιμακώ­νοντας το ν πόλεμο οι Ρωμαίοι επιστράτευσαν νέες δυνάμεις και ενίσχυσαν τα σώματά τους στη Θεσσαλία έναντι του Περσέα και στην Ιλλυρία έναντι του Γένθιου, ορίζοντας παράλ­

ληλα ως δ ιο ικητές τούς καλύτερους και εμπ ειρότερους αξιωματικούς τους. Γϊ αυτήν την τελική αναμέτρηση εστάλη στη Μακεδο­νία ο νεοεκλεγείς ύπατος Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος, λόγω τη ς αναμφισβήτητης στρατηγι­κής ικανότητας, τη ς γνωστής σύνεσης, της μεγάλης εμπειρίας και του σεβασμού που ε ­νέπνεε. Και αυτός γνώριζε τη νοοτροπία και τα ζητήματα των Ελλήνων, επιπλέον όμως ε ί­χε μεγάλη ελληνική μόρφωση και μιλούσε ελ ­

και της συντριβής στα στενά περάσματα, α­ποφάσισε τη ν παράκαμψη του φρουρίου και οδήγησε το ν στρατό του (πεζούς, ιππείς, σκευοφόρα και ελέφ αντες) μέσα από τα δύ­σβατα μονοπάτια και τα πυκνά δάση που κά­λυπταν τις απότομες πλαγιές της Καλλιπεύ- κης. Μ ετά από εξαντλητική πορεία τεσσάρων ημερών υπό την κάλυψη της οπισθοφυλακής οι Ρωμαίοι, εκμεταλλευόμενο ι και την αδρά­νεια των Ελλήνων, έφθασαν για πρώτη φορά στη μακεδονική ακτή (Πιερία).

Μαθαίνοντας τα νέα στο Δίο ο Περσέας, μη δ ιαθέτοντας επαρκείς δυνάμεις για να δώσει μάχη επί ανοικτού πεδίου, δ ιέτα ξε την άμεση υποχώρηση όλων των τμημάτω ν του και τη συγκέντρωσή τους πιο βόρεια, στην ο­χυρή Πύδνα, όπου πήγε και ο ίδιος αφού κα­τέσ τρεψ ε το στρατόπεδό του και τα έργα τ έ ­χνης της ιερής πόλης. Οι Ρωμαίοι προέλασαν και κατέλαβαν το έρημο από κατοίκους Δίο και τις Αγασσές - λίγο βορειότερα. Ομως δί­σταζαν να δώσουν αποφασιστική μάχη. Υστε­ρα από λίγο οι δυσκολίες ανεφοδιασμού και η μη ενίσχυσή του από τον στόλο ανάγκασαν τον Κόιντο Μάρκιο Φίλιππο να υποχωρήσει ά­πρακτος, χάνοντας το τακτικό πλεονέκτημα που τόσο τολμηρά είχε πετύχει (Ιούνιος του 169 π.Χ.). Οι Μ ακεδόνες έσπευσαν να ανακα- ταλάβουν το Δίο και να εγκαταστήσουν νέα αμυντική γραμμή στον Ελπειό ποταμό.

Ο χρόνος τελείωσε με αποτυχημένες προσπάθειες του ρωμαϊκού στόλου να κατα­λάβει πόλεις τη ς Χαλκιδικής (Κασσάνδρεια, Τορώνη κ.ά.). Από την όλη επισκόπησή του ό­μως φαίνεται πως η κατάσταση είχε αρχίσει να παίρνει δυσμενή τροπή για τους Μ ακεδό­νες. Με τη ν πάροδο του χρόνου άρχισαν να “βαραίνουν” οι απώλειες των ικανών και εκ ­παιδευμένων μαχητών, ενώ οι Ρωμαίοι, αντί­θετα , μπορούσαν πολύ εύκολα να αναπληρώ­νουν τα κενά τους, (όσο μεγάλα και αν ήταν) και να αντικαθιστούν τους αποτυχημένους δ ιο ικητές μέχρι να βρουν το υς άξιους και κατάλληλους. Ετσι ο Περσέας το ν χειμώνα εκείνο επ ιδόθηκε σε μια διπλωματική εκ ­στρατεία για να προσεγγίσει συμμάχους ή για να πετύχει τη ν ειρήνη μέσω διαμε- σολάβησης.

Σ ε α υ τή ν την κ α τά σ τα σ η

βρήκαν οι α ρχα ιολόγοι την

πόλη Δ ίον, την ιερ ή πόλη που

κ α τέσ τρ εψ α ν οι Μ α κ εδ ό νες

φ εύ γ ο ν τα ς για να μη

π ερικυκλω βούν το καλοκαίρ ι

του 169 π.Χ.

Τετράδραχμο μ ε παράσταση του κεφ α λιού το υ Π ερ σ έα , του ηρωικού τελ ευ τα ίο υ βασιλιά του μακεδονικού κρά τους (Α θήνα, Ν ομ ισ ματικό Μ ο υσ είο ).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ληνικά!Ο χρόνος άρχισε με μία απροσδόκητη ελ ­

ληνική επιτυχία στη θάλασσα. Ο μακεδονικός στολίσκος υπό τους ναυάρχους Αντήνωρα και Κάλλιππο εξορμώ ντας από τη ν Κασσάνδρεια τη ς Χαλκιδικής στο βόρειο Αιγαίο συνάντησε και κατέστρεψ ε μεγάλη περγαμηνή νηοπο­μπή που μ ετέφ ερ ε ενισχύσεις στη Θεσσαλία. Χίλιοι Γαλάτες μισθοφόροι σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν, ενώ τα μακεδονικά πλοιά­ρια συνέχισαν ανενόχλητα αφού ο ρωμαϊκός στόλος είχε συγκεντρω θεί στις θεσσαλικές ακτές προκειμένου να συνδράμει στις επιχει­ρήσεις του στρατού.

Από το μέτωπο της Ιλλυρίας τα νέα ήταν δυσάρεστα. Ο νέος Ρωμαίος διοικητής, Λεύ­κιος Ανίκιος, με 18 πεντήρεις και 12 λέμβους συνέτριψε τις 80 λέμβους του Γένθιου και α­ποβίβασε άνετα τις ν έες δυνάμεις που έφ ε ­ρε. Εχοντας έτσι 30.000 μαχητές βάδισε ταχύ­

τατα κατά των 15.000 Ιλλυριών. Οι τελευτα ίο ι δ εν άντεξαν. Οπισθοχώρησαν στην οχυρή Σκόδρα, όπου το υς πολιόρκησε ο Ρωμαίος στρατηγός. Υστερα από μια αποτυχημένη έ ­ξοδο και χωρίς ελπίδα ενισχύσεων ο Γένθιος παραδόθηκε με όλο τον στρατό του, σταμα­τώ ντας το ν αντιπερισπασμό που είχε δημι­ουργήσει εκεί ο Περσέας, στους Ρωμαίους (μέσα Ιουνίου).

Το κύριο μέτωπο ήταν αυτό στα σύνορα Θεσσαλίας-Μακεδονίας. Ο Περσέας είχε πα­ρατάξει το σύνολο του στρατεύματος του σε μία γραμμή άμυνας κατά μήκος του Ελπειού ποταμού (σημ. Ενιηπέα) του οποίου την όχθη είχε οχυρώσει κατάλληλα μέχρι τον Ολυμπο. Στις διαβάσεις του μεγαλόπρεπου βουνού εί­χε εγκαταστήσει φρουρές. Δ ιέθ ετε συνολικά4.000 ιππείς και 39.000 πεζούς (21.000 φαλαγ­γ ίτες, 6.000 υπασπιστές, 12.000 ψιλούς).

Ο Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος έφθασε στο

ρωμαϊκό στρατόπεδο στις 7 Ιουνίου. Εκεί ή­ταν συγκεντρω μένες όλες οι δυνάμεις του, οι Ρωμαίοι, οι Ιταλοί και οι άλλοι σύμμαχοί τους, συνολικά 4.200 ιππείς και 44.000 πεζοί (24.000 του βαρέος και 20.000 του ελαφρού πεζικού). Στις κοντινές ακτές είχε πλησιάσει ο στόλος (με ρωμαϊκά και περγαμηνά πλοία) υπό τον Γνάιο Οκτάβιο.

Ο Ρωμαίος ύπατος διαπιστώνοντας την α­δυναμία του να διασπάσει με επιθέσεις κατά μέτωπο τις αμυντικές θέσ εις των Μακεδό- νων στις απόκρημνες και οχυρωμένες όχθες του Ελπειού, οργάνωσε συντονισμένη επιχεί­ρηση στρατού και στόλου ώστε να τους πα­ραπλανήσει και οι Ρωμαίοι να μπορέσουν να υπερφαλαγγίσουν την αμυντική γραμμή. Ενώ ο ίδιος ο Αιμίλιος από τη νότια όχθη του πο­ταμού, όπου ήταν στρατοπεδευμένος, απα­σχολούσε με συνεχείς επιθέσεις τις απέναντι του εχθρ ικές δυνάμεις, ένα σώμα 5.000 αν-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

δρών επιβιβάστηκε στα πλοία και κατευθύν- θ ηκε προς τις α κτές της Πιερίας. Ενα άλλο ε ­π ίλεκτο σώμα 8.500 ανδρών υπό τους Σκιπίω- να Νασικά και Κόιντο Φάβιο Μάξιμο Αιμιλιανό (γιό του υπάτου) κινήθηκε προς τα πίσω, δή­θ εν για να επιβιβαστεί και αυτό στα πλοία. Αντ1 αυτού όμως στράφηκε δυτικά και ανέβη­κε τα δύσβατα μονοπάτια της Καλλιπεύκης (από εκεί που είχε περάσει ο Κόιντος Μάρ- κιος Φίλιππος το 169 π,.Χ.). Βαδίζοντας επί τρ εις ημέρες μόνο τη νύκτα οι Ρωμαίοι κα­τόρθωσαν να διασχίσουν το ν Κάτω Ολυμπο, να στραφούν βόρεια και να επ ιτεθούν αιφνι­διαστικά στη φρουρά τη ς διάβασης του Πυθί­ου, τη ν οποία και εξουδετέρωσαν. Επειτα με τη βοήθεια Θεσσαλών οδηγών (και προδοτών ταυτόχρονα) παρέκαμψαν το οχυρό της Πέ­τρας και κατέβηκαν στην πεδιάδα τη ς Πιε­ρίας πίσω από τη ν ελληνική αμυντική γραμμή του Ελπειού.

Ο Περσέας αντιμετωπίζοντας τη μετωπι­κή επίθεση του Αιμίλιου και συγχρόνως επί­θεση στα νώτα του από τον Νασικά και κίνδυ­νο απόβασης, δ ιέ τα ξε την εγκατάλειψη των θέσεων και τη γρήγορη υποχώρηση του στρα­τού του προς την οχυρή Πύδνα. Στην πεδιά­δα πίσω από τον ποταμό Λεύκο στρατοπέ- δευσε, αποφασισμένος να δώσει εκεί μάχη και να μην επ ιτρέψ ει στον εχθρό τη ν εισβολή στα πάτρια εδάφη. Ο Αιμίλιος, μόλις αντιλή- φθηκε την αποχώρηση των Ελλήνων, δ ιέτα ξε προέλαση και αφού ενώ θηκε με τις δυνάμεις του Νασικά οδήγησε όλο το στράτευμά του απέναντι από το υς αντιπάλους (μεσημέρι της 21ης Ιουνίου). Εκεί υπό την κάλυψη προφυ­λακών μπροστά στο ποτάμι στρατοπέδευσε λίγο πιο πίσω, στην πλαγιά του βουνού Ολό- κρου.

Τη νύκτα (21/22 Ιουνίου) σημειώθηκε έ ­κλειψη σελήνης, η οποία τρόμαξε και τα δύο

20 στρατεύματα. Ο Αιμίλιος όμως, ο οποίος είχε ■ ■ και ιερατικό αξίωμα, πέτυχε να ερμηνεύσει

θ ετικά για τον στρατό του το θαυμαστό φαι­νόμενο, αντίθετα με τους μάντεις των Μ ακε­δόνων που είδαν σε αυτό άσχημες εξελ ίξε ις και κατάλυση του βασιλείου.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΠΥΔΝΑΣ (22 ΙΟΥΝΙΟΥ 168 π.Χ.)

Με αυτές τις διαθέσεις στις 22 Ιουνίου οι δύο αντίπαλοι παρατάχθηκαν για την αποφα­σιστική αναμέτρηση. Το πρωί πέρασε χωρίς κανένας στρατός να ριψοκινδυνεύσει τη διά­βαση του ποταμού και τη ν επίθεση υπό τους δυσμενείς όρους που αυτή συνεπαγόταν. Το μεσημέρι όμως από ένα τυχαίο γεγονός μ ετα ­ξύ των προφυλακών δόθηκε το έναυσμα της μάχης. Αρχικά συγκρούστηκαν, χάρη σε ένα άλογο που δ ιέφυγε (κατά το ν Πλούταρχο το άφησαν επ ίτηδες οι Ρωμαίοι για να προκαλέ- σουν την εχθρική επίθεση), 800 Θράκες υπό τον Αλέξανδρο με 3.000 πεζούς (5 κοόρτεις) και 120 ιππείς Ιταλούς. Αμέσως και άλλοι Θρά­κες έσπευσαν σε βοήθεια των δικών τους διαβαίνοντας το ποτάμι, ενώ ενισχύονταν και οι Ιταλοί. Ο ενθουσιασμός των Ελλήνων για τη συμπλοκή, που φαινόταν να εξελίσσεται υ­πέρ τους, οδήγησε τον Περσέα να δ ιατάξει

γενική επίθεση. Οι δυνάμεις του περνώντας τον Λεύκο ήταν παρατεταγμένες ως εξής: Το σύνολο του ιππικού δεξιά, δίπλα τους οι συμ­μαχικές μονάδες ελαφρού πεζικού και το ένα σώμα των υπασπιστών από 3.000 άνδρες, στο κέντρο η φάλαγγα σε δύο κέρατα, δεξιά οι αργυράσπιδες και αριστερά οι χαλκάσπιδες, στην αριστερή πλευρά το άλλο σώμα των υ­πασπιστών, το «άγημα» από 3.000 άνδρες και σώματα Θρακών και Παιάνων ψιλών.

Οι ρωμαϊκές δυνάμεις που παρατάχθη­καν στην άλλη πλευρά του Λεύκου ποταμού είχαν το ιππικό αριστερά και δίπλα του σώμα­τα συμμάχων ψιλών (Ελληνες, Λ ίγυες και Νουμίδες). Στο κέντρο βρίσκονταν μπροστά οι γροσφομάχοι και πίσω τους οι λεγεωνάριοι σε τρεις σειρές (άστατοι, πρίγκιπες, τριάριοι), ενώ οι μονάδες των Ιταλών συμμάχων (βαρύ πεζικό αντίστοιχο των λεγεωνάριων, που έ ­παιρνε θέση εκατέρω θεν αυτών και γι' αυτό λεγόταν «πτέρυγα») βρέθηκαν στα δεξιά τους. Πιο πέρα τάχθηκαν, λόγω της εξέλ ιξη ς τη ς αρχικής σύγκρουσης, 120 ιππείς, 22 ελ έ ­φαντες και τα σώματα των ψιλών συμμάχων (Περγαμηνοί κ.ά.).

Συνολικά παρατάχθηκαν 41-42.000 Ελλη­νες έναντι λίγο περισσότερων από 42.000 Ρω­μαίων, σε μία από τις πιο μεγάλες και καθορι­στικές μάχες του αρχαίου κόσμου που έγιναν επί ελληνικού εδάφους.

Καθώς τα πρώτα σώματα του αριστερού κέρατος τη ς ελληνικής παράταξης (6.000 ψι­λοί Θράκες και Παίονες, ακολουθούμενοι από 3.000 επ ίλεκτους Μ ακεδόνες του αγήμα­τος) και οι χαλκάσπιδες φαλαγγίτες του κέ­ντρου διέβαιναν τον ποταμό ο Αιμίλιος Παύ­λος, που παρακολουθούσε από τα υψώματα του Ολόκρου τις ε ξελ ίξε ις , δ ιέτα ξε επίθεση των δυνάμεών του, τις οποίες εμψύχωνε κυ­κλοφορώντας ανάμεσά τους έφιππος, χωρίς να φορά κράνος και θώρακα.

Ηδη τα πρώτα ελληνικά τμήματα εξερχό- μενα από το ποτάμι επ ιτίθεντο με αλαλαγ­μούς στους επερχόμενους Ρωμαίους. Οι πρώ­τε ς μονάδες των τελευτα ίω ν, που δέχθηκαν τη ν ορμητικότατη έφοδο τη ς φάλαγγας, α­παρτίζονταν από Ιταλούς συμμάχους. Αυτοί πολέμησαν με αυτοθυσία και μερικά τμήματά τους έπεσαν μέχρις ενός (!), χωρίς τελικά να καταφέρουν να σταματήσουν την τρομερή μακεδονική φάλαγγα που σε τέτο ια εδάφη ή ­ταν ανυπέρβλητη. Ο Πλούταρχος γράφει χα­ρακτηριστικά: «Οι Πελιγνοί προσπαθούσαν και να αποκρούσουν τις σάρισσες με τα ξίφη και να τις απωθήσουν με τις ασπίδες και πιά- νοντάς τις με τα χέρια να τις πετάξουν μα­κριά. Οι Μ ακεδόνες πάλι κρατώντας γερά και με τα δύο χέρια τις σάρισσες τις πρόβαλλαν και τις έμπηγαν σε όσους έπεφταν πάνω τους, καθώς δεν άντεχε ούτε ασπίδα, ούτε θώρακας στο κτύπημα της σάρισσας, και σκό­τωναν κτυπώντας τους στο κεφάλι τους Πελι- γνούς και τους Μαρρουκίνους, που χωρίς να λογαριάζουν τίποτα αλλά με θηριώδη μανία ορμούσαν προς τα κτυπήματα των εχθρών και τον βέβαιο θάνατο».

Οι σύμμαχοι των Ρωμαίων κατάφεραν ω­στόσο να δώσουν τον απαιτούμενο χρόνο στον Αιμίλιο Παύλο να αναπτύξει όλες τις δυ­

νάμεις του και να αντιμετωπίσει με ψυχραιμία την κατάσταση.

Για να αντεπ εξέλθ ει στην πίεση του ελ­ληνικού αριστερού κέρατος στο δικό του δε­ξιό απέστειλε εκεί τους 22 ελέφ α ντες που δ ιέθ ετε μαζί με το μεγαλύτερο μέρος του συμμαχικού του πεζικού (Ιταλούς βαριά και ε­λαφρά οπλισμένους και Περγαμηνούς ψιλούς υπό το υς Ατταλο και Αθήναιο). Οι δυνάμεις αυτές μετά από σκληρό αγώνα πέτυχαν να σταματήσουν την ελληνική προέλαση. Οι ε ­λ έφ α ντες διεδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο σε αυτή την εξέλ ιξη . Φαίνεται πως οι εκπα.- δευμένοι για την αντιμετώπισή τους άνδρες του Περσέα δεν κατάφεραν να ανταποκρι- θ ούν στην αποστολή τους και αυτό επέδρα- σε ιδιαίτερα στην έκβαση της αναμέτρησης.

Ο Αιμίλιος έχοντας αντιμετωπίσει τον κίν­δυνο που δ ιέτρεχε από τα δεξιά, ο οποίος α­πειλούσε άμεσα το στρατόπεδό του, στράφη­κε εναντίον τη ς κύριας δύναμης του Μακε- δόνα βασιλιά, δηλαδή κατά της φάλαγγας που εφορμούσε στο κέντρο της παράταξης όπου είχαν ταχθεί οι δύο λεγεώ νες και οι υ­πόλοιποι Ιταλοί. Η πρώτη προσπάθεια των λ ε ­γεωνάριων να αντιμετωπίσουν κατά μέτωπο την προελαύνουσα φάλαγγα απέτυχε, προ­φανώς έπειτα από σκληρότατη και αιματηρή σύγκρουση, καθώς οι σάρισσες κτυπούσαν α­π ευθείας τα πρόσωπα των Ρωμαίων στρατιω­τών. Ο Αιμίλιος αντιμετώπισε με αποφασιστι­κότητα τον κίνδυνο, αντιθέτω ς με το ν Περ­σέα και τους στρατηγούς του οι οποίοι δεν φαίνεται ό τι παρακολουθούσαν από κοντά τη ν πορεία της μάχης. Ο Ρωμαίος ύπατος (ο οποίος αργότερα παραδεχόταν πως δεν είχε αντικρύσει στη στρατιωτική του ζωή θέαμα φοβερότερο από την έφοδο της μακεδονι­κής φάλαγγας) δ ιέ τα ξε τη ν αναδίπλωση των λεγεώνων, επιδιώκοντας την απαγκίστρωσή του από τη θανάσιμη σάρωση τη ς φάλαγγας και τη ν προσέλκυση τη ς τελευτα ίας στα δύ­σβατα εδάφη των υπωρειών του βουνού.

Η ελληνική παράταξη ανεβαίνοντας συ­νέχισε να κτυπά τη ρωμαϊκή, η οποία οπισθο­χωρούσε με διαδοχικές αλλαγές/αντικατα­στάσεις των τριών γραμμών της - όταν πιέζο­νταν οι άστατοι τους αντικαθιστούσαν οι πρί­γκιπες και εκείνους οι τριάριοι, ενώ πίσω από αυτούς είχαν πάρει θέση οι άστατοι ανασυ- νταγμένοι κ.ο.κ. Επειδή το έδαφος ήταν πια ανώμαλο και το μήκος του μετώπου μεγάλο η φάλαγγα, αναγκαστικά, όσο προχωρούσε δια­χωριζόταν και τελικά παρουσίασε κενά μετα­ξύ των τάξεώ ν της, που διέσπασαν τη συνοχή και συνεπώς τη ν ισχύ της. Αυτό το αντιλή- φθηκε έγκαιρα ο Αιμίλιος Παύλος (όχι όμως και ο Περσέας) και δ ιέτα ξε τις μονάδες του. οι οποίες λειτουργούσαν και σε μικρότερους τακτικούς σχηματισμούς (τις σπείρες), να ει­σχωρούν στα κενά της φάλαγγας και να επι­διώκουν τις πολλές μεμονω μένες συμπλο­κές.

Παρά τη μεγάλη ασάφεια των σχετικών πηγών φαίνεται πως ο Ρωμαίος ύπατος, για να διευκολύνει τη διάσπαση τη ς ελληνικής φά­λαγγας και να αποτρέψει την αποκατάσταση της συνοχής της, χρησιμοποίησε το ιππικό τού αριστερού του πλευρού (1.200 Ρωμαίοι,

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

880 Ιταλοί, 1.000 Νουμίδες και 1.000 Ελληνες σύμμαχοι των Ρωμαίων, συνολικά 4.080 ιπ­πείς), το οποίο δ ιέτα ξε και επέλασε ορμητικά εμπρός(;) από τη σχεδόν διασκορπισμένη φά­λαγγα. Ταυτόχρονα αφού ανασυνέταξε τις σειρές των κλονισμένων λεγεώνων σε ενιαία γραμμή μάχης τις εξαπέλυσε κατά του μακε­δονικού κέντρου. Ετσι ενώ ο χιλίαρχος Λ εύ­κιος Ποστούμιος Αλβίνος με την 2η Λεγεώνα επ ιτέθηκε εναντίον του δεξιού κέρατος της φάλαγγας, ο ίδιος ο ύπατος επικεφαλής της 1ης Λεγεώνας επέπεσε κατά του κέντρου της, στο σημείο όπου το αριστερό κέρας της φάλαγγας (οι χαλκάσπιδες) συνδέονταν με τους επ ίλεκτους του αγήματος. Σε αυτό το σημείο ιδιαίτερα είχε δημιουργηθεί, λόγω των εδαφικών εξάρσεων και του κακού συ­ντονισμού, ένα κενό μεταξύ των διαφορετι­κών ελληνικών τμημάτω ν (φαλαγγιτών και υ­πασπιστών). Ορμώντας εκεί οι Ρωμαίοι δ ιέ­σπασαν τις ελληνικές γραμμές. Η συνέχεια ή­ταν όμοια παντού. Οι ευ έλ ικ τες ρωμαϊκές σπείρες εισχωρούσαν στα κενά της διασπα- σμένης φάλαγγας, μετατρέποντας έτσι τον αγώνα σε άπειρες μικροσυμπλοκές μεταξύ των πολεμιστών στις οποίες οι Ρωμαίοι είχαν σαφές π λεονέκτημα λόγω του βαρύτερου ο­πλισμού και της καλύτερης ατομικής εκπαί­δευσής τους. Ο Πλούταρχος σε αυτή τη φάση είναι χαρακτηριστικός: «...μόλις διείσδυσαν και βρέθηκαν μέσα στη φάλαγγα, άλλους τους κτυπούσαν από τα πλάγια στα γυμνά μέ­ρη του σώματος και άλλους τους περικύκλω- ναν. Ετσι η δύναμη και η κοινή προσπάθεια των Ρωμαίων αποδυνάμωσαν τη φάλαγγα, που διασπάστηκε και στις μονομαχίες και στις συμπλοκές λίγων ανδρών εκ του συστά-

δην οι Μ ακεδόνες με τα μικρά μαχαίρια τους κτυπούσαν τις σ τερεές και ποδήρεις ασπίδες των Ρωμαίων και με τις ελαφ ριές ασπίδες τους προσπαθούσαν να αποκρούσουν τα κτυπήματα των σπαθιών που είχαν εκείνοι και που από το βάρος τους και από την ορμή των κτυπημάτων διαπερνούσαν κάθε όπλο και μπήγονταν στα σώματα των Μακεδόνων».

Υπό αυτές τις συνθήκες η μάχη μεταβλή­θ ηκε γρήγορα σε ήττα των Μακεδόνων, οι ο­ποίοι αντί να υποχωρήσουν υπό την κάλυψη του ιππικού τους έμειναν και πολέμησαν υπό τις μειονεκτικές γι1 αυτούς συνθήκες, με α­ποτέλεσμα να συντριβούν. Η κατάρρευση άρ­χισε από το κέντρο, από τις διαλυμένες τά ­ξε ις των χαλκάσπιδων (του αριστερού της φάλαγγας). Εκεί εφορμούσαν οι λεγεωνάριοι της 1 ης Λεγεώνας με επικεφαλής το ν ίδιο τον Αιμίλιο Παύλο. Στο αριστερό πλευρό των Μα­κεδόνων κατά τη φάση της διάλυσης και της φυγής οι 3.000 επ ίλεκτοι έμειναν ως το τέλος και έπεσαν μαχόμενοι. Ομως και από αυτούς που έφυγαν πολλοί λίγοι σώθηκαν πίσω από τα τείχη της πόλης, γιατί αφενός δεν τους κά­λυψε το ιππικό και αφ ετέρου οι Ρωμαίοι προ- έβησαν σε άγρια καταδίωξή τους - όπως συ­νήθιζαν. Αλώβητες έμειναν μόνο οι δυνάμεις του δεξιού ελληνικού πλευρού (8-9.000 πεζοί και οι 4.000 άνδρες του ιππικού), οι οποίες δεν έλαβαν καθόλου μέρος στη μάχη - αφή­νοντας πολλά ερωτηματικά γι1 αυτό.

Οι ελληνικές δυνάμεις υπέστησαν πολύ μεγάλες απώλειες. Οι νεκροί ξεπέρασαν τις 20.000, ενώ 5.000 συνελήφθησαν αιχμάλωτοι. Αλλες 6.000 που είχαν καταφύγει στα τείχη της Πύδνας παραδόθηκαν αργότερα, αυξά­νοντας τον αριθμό των αιχμαλώτων (και προ-

Ερείπια το υ φ ρουρίου του Λ α π α θο ύ ντο ς . Ο μα κεδ ο ν ικό ς σ τρ α τό ς το φ ύλασσε μ ε

ισ χυ ρ ό τα τη δύναμη και α π έκρουσε τους τριπ λάσιους Ρω μαίους που του επ ιτέθηκαν.

Οι τε λ ε υ τα ίο ι τό τ ε αναδιπ λώ θηκαν και περνώ ντας τα δύσ βα τα μονοπάτια του

γε ιτον ικού βουνού (Κ αλλιπ εύκη) β ρ έθ η κ α ν στη θάλασ σ α - που φ α ίν ετα ι δ εξιά .

οριζόμενων για τα σκλαβοπάζαρα) στις 11.000 συνολικά. Οι ρωμαϊκές δυνάμεις έχασαν λί­γους (σχετικά) άνδρες, αλλά όχι μόνον αυ­τούς που δίνουν οι ίδιοι οι Ρωμαίοι (Νασικάς) ή άλλοι ιστορικοί οι οποίοι έγραψαν επί Ρω­μαιοκρατίας (Ποσειδώνιος). Συγκεκριμένα ο αριθμός των 80 νεκρών που αναφέρει ο Νασι­κάς είναι αστείος, ενώ οι 100 που δίνει ο Πο- σειδώνιος είναι στρογγύλευση του πρώτου προς τα πάνω με υπαινιγμό για το ότι οι νε­κροί ήταν περισσότεροι.

Ας εξετάσουμε πιο προσεκτικά μερικά χαρακτηριστικά σημεία. Πρώτα-πρώτα κατά τον ισχυρό κλονισμό που υπέστησαν οι Ρω­μαίοι με την έφοδο της φάλαγγας δεν μπορεί παρά να είχαν πολλούς νεκρούς για να ανα­γκαστούν να υποχωρήσουν και ο έμπειρος αρχηγός τους να εντυπωσιαστεί τόσο πολύ. Οι φαλαγγίτες κτυπούσαν στο πρόσωπο, συ­νεπώς δεν έμεναν περιθώρια για απλούς τραυματισμούς! Στην ανάλογη μάχη των Κυ- νός Κεφαλών κατά την αντίστοιχη έφοδο της μακεδονικής φάλαγγας οι Ρωμαίοι είχαν 700 περίπου νεκρούς - οι αριθμοί που αντιπαρα- τάχθηκαν ήταν σχεδόν το 1/3 αυτών τη ς Πύδ­νας. Λογικά μπορεί κάποιος να συμπεράνει

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ότι στην πολύ πιο άγρια και συνολική έφοδο της φάλαγγας στην Πύδνα αντιστοιχούσαν πολλοί περισσότεροι Ρωμαίοι νεκροί, αφού ε ­ξαναγκάστηκαν σε υποχώρηση. Αν στις Κυνός Κεφαλές ήταν 700, με υπερδιπλάσιες δυνά­μεις στην Πύδνα (20-21.000 περίπου φαλαγγί­τε ς με 24-26.000 Ρωμαίους, έναντι 8.000 φά­

με 9.000 περίπου Ρωμαίους) πρέπει τουλάχιστον 1.400-1.500. Κάτι τέτο ιο

και από μία αναφορά του Πλού- παράλληλα καταρρίπτει τους α­

τών Νασικά και Ποσειδώνιου), ο ο­ποίος λ έε ι πως «...σκοτώθηκαν έτσι όσοι Πε- λιγνοί πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή...» (80 περίπου άνδρες) και στάθηκαν και αντιμετώ ­πισαν τη ν ακάθεκτη φάλαγγα. Προφανώς δεν πρέπει να μιλάμε για μία μόνο γραμμή, δηλα­δή για έναν ζυγό, αλλά για τους τρ εις πρώ­τους ζυγούς, δηλαδή για όλη την πρώτη σει­ρά τη ς τριπλής ρωμαϊκής διάταξης, αυτή των αστάτων (συνεπώς για 250 περίπου μαχητές). Οι π ροτεταγμένες σάρισσες φέρονταν από τους πρώτους π έντε μακεδονικούς ζυγούς, κάτι που σημαίνει ό τι τα πλήγματα τα δέχο­νταν τουλάχιστον οι τρ εις πρώτες αντίπαλες γραμμές. Και πάλι όμως από τη διασωθείσα περιγραφή τη ς μάχης φαίνεται ότι πραγματο- ποιήθηκε άγρια και σε βάθος σύγκρουση και όχι μόνο αγώνας προφυλακών. Ολα αυτά συ­νηγορούν υπέρ των μεγάλων ρωμαϊκών απω-

Υστερος Μ α κεδόνα ς ιππέας το υ 2ου αιώνα Π.Χ. Φ έρ ει ελ α φ ρ ιά λόγχη, ασπίδα, λινοδώ ρακα και βοιω τικό κράνος. Το μακεδον ικό ιππικό επ ανεξοπ λίσ& ηκε μ ε ασπ ίδες στα μ έσ α το υ 3ου αιώνα π.Χ. (πιν. του Σ τέλ ιο υ Ν ιγδ ιόπ ουλου για τη "ΣΙ").

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ανάμεσα στον Ολυμπο και στον Τίταρο βρ ίσ κετα ι η δ ιάβαση της

Π έτρ α ς . Οι Μ α κ εδ ό νες την π ρο σ τά τευ α ν μ ε ισχυρή δύναμη,

αλλά οι Ρω μαίοι την π αρέκαμψ αν ο δ η γο ύ μ ενο ι από

π ρ ο δ ότες-ντόπ ιους οδηγούς.

λειών κατά την πρώτη φάση της σύγκρουσης. Γι' αυτό οι Ρωμαίοι παρά το ότι πραγματοποι­ούσαν αντεπ ιθέσεις (κάτι που αναφέρει ρητά ο Πλούταρχος) εξαναγκάστηκαν σε σύμπτυ­ξη. Η μάχη όμως δεν ήταν μόνο αυτές οι αρ­χικές συγκρούσεις. Εγιναν και άλλες άγριες συμπλοκές και όταν η φάλαγγα διασπάστηκε και αλλού. Οι εμπειροπόλεμοι Μ ακεδόνες βέ­βαια δεν κάθονταν με σταυρωμένα χέρια. Πο­λέμησαν σκληρά, κάτι που αποδεικνύεται από το ότι οι άνδρες του αγήματος έπεσαν μέχρις ενός, μάλλον σε αγώνα εκ του συστά- δην παρά από το ξεύμα τα ή βολές καταπελ- τών - τέ το ιε ς μηχανές δεν αναφέρονται, ενώ αν τους τό ξευα ν είναι πιθανό να μην έμεναν επί του πεδίου και να επεδίωκαν να διαφύ­γουν.

Συμπερασματικά θα λέγαμε πως οι απώ­λειες των ρωμαϊκών δυνάμεων δεν πρέπει να ήταν λ ιγό τερ ες από 2.000 νεκροί, γεγονός που δεν μειώνει τη μεγάλη επιτυχία τους, αλ­λά α ντίθετα την καθιστά πιο αληθινή.

Η μάχη της Πύδνας, η δεύ τερη μεγαλύτε­ρη - μετά τη μάχη των Πλαταιών - σύγκρουση στον ελληνικό χώρο, είχε πολύ μεγάλη σημα­σία τόσο για τους Ελληνες, όσο και για τον κόσμο. Με αυτή συνετρίβησαν η ισχύς και το κύρος του σημαντικότερου ελληνικού κρά­τους, του μακεδονικού, και άνοιξε ο δρόμος για την πλήρη υποταγή της Ελλάδας στη Ρώ­

μη μερ ικές δ εκα ετίες αργότερα. Υστερα από τις ε ξελ ίξε ις αυτές η Ρώμη θεω ρήθηκε ως η αναμφισβήτητη κυρίαρχος της «οικουμέ­νης». Η ίδια όμως η διεξαγωγή της μάχης δη­μιουργεί πολλά ερωτηματικά που δεν είναι δυνατόν να απαντηθούν από τις υπάρχουσες πηγές. Το πιο κρίσιμο ερώτημα αφορά την α­δράνεια του ανώτερου μακεδονικού ιππικού, που σίγουρα είχε καθοριστικό ρόλο στην έ ­κβαση τη ς σύγκρουσης, αφού επέτρεψ ε στο αντίπαλο ιππικό να κινηθεί άνετα διασκορπί­ζοντας τη φάλαγγα. Μετά, όταν η μάχη ε ξ ε ­λισσόταν άσχημα, το ιππικό δεν επενέβη για την αποκατάσταση της ισορροπίας, κάτι που θα δικαιολογούσε ακόμα και τη θυσία του. Μ ερικοί συγγραφείς θεω ρούν πως υπεύθυ­νος γι1 αυτό το μεγάλο σφάλμα ήταν ο Περσέ­ας, ο οποίος σκέφθηκε ότι έτσι θα τον αντι­μετώπιζαν καλύτερα οι ν ικητές Ρωμαίοι, ό­πως είχε γίνει με τον πατέρα του. Δεν συμφω­νούμε με αυτήν την άποψη που παρουσιάζει τον βασιλιά της Μακεδονίας ηττημένο πριν αρχίσει η μάχη, στην οποία είχε πολλές πιθα­νότη τες να νικήσει. Η αιτία τη ς καταστροφι­κής ολιγωρίας του μακεδονικού ιππικού πρέ­πει, κατά τη γνώμη μας, να αναζητηθεί σε πο­λιτικά αίτια. Οι ιππείς ήταν γόνοι των μακεδο­νικών αριστοκρατικών οικογενειών, οι οποίες φαίνεται πως είχαν δυσαρεστηθεί με τον Περσέα λόγω τη ς ακολουθούμενης από αυ­τό ν φιλολαϊκής πολιτικής. Η συγκέντρωση τόσο μεγάλων δυνάμεων πεζικού (περίπου21.000 πεζέταιροι, ενώ το συνηθισμένο ήταν 12-16.000, και 6.000 υπασπιστές) αποδεικνύει το πολιτικό άνοιγμα που πραγματοποίησε ο Περσέας προς τις λαϊκές μάζες (κάτι που είχε πράξει και ο Φίλιππος Ε', αργοπορημένα όμως και αναποτελεσματικά). Η πολιτική αυτή μπο­ρεί να ήταν σωστή προκειμένου να αντιμετω ­πιστούν οι Ρωμαίοι, έφ ερε όμως τον βασιλιά σε σύγκρουση με την ίδια του την τάξη και έ ­τσι όπως αυτός ήταν δύστροπος άνθρωπος, οδήγησε ενδεχομένω ς σε συνομωσία, που εκ ­δηλώθηκε κατά την κρίσιμη φάση της δραμα­τικής σύγκρουσης.

Είναι γνωστό από όλες τις πηγές (Πολύ­βιος, Πλούταρχος κ.ά.) ότι ο πόλεμος με τους Ρωμαίους είχε πάρει και έντονα πολιτικό χα­ρακτήρα, εκτός του εθνικού. Οι ολιγαρχικοί των ελληνικών κρατών (ε ίτε αριστοκρατικοί, ε ίτε απλά πλούσιοι) είχαν στραφεί προς τους Ρωμαίους προκειμένου να σώσουν τα πλεο­νεκτήματα και τις περιουσίες τους, με χαρα­κτηριστικότερο παράδειγμα τους Αχαιούς. Φαίνεται πως κάτι ανάλογο έπραξαν (ατυχώς) και οι Μ ακεδόνες αριστοκράτες, προτιμώ­ντας να διατηρήσουν τα ταξικά αντί τα εθν ι­κά τους συμφέροντα. Αντιθέτως οι μάζες των φτωχών έμειναν και πολέμησαν μέχρι το τ έ ­λος, κάτι που αποδεικνύεται από το ν τερ ά ­στιο αριθμό των νεκρών και από το μίσος με το οποίο τους αντιμετώπισαν οι Ρωμαίοι. Η ά­ποψη αυτή ενισχύεται και από τις ε ξελ ίξε ις που επακολούθησαν. Οι ιππείς εγκατέλειψ αν τον βασιλιά τους και κανένας δεν τον στήριξε προκειμένου να ανασυντάξει τις διασωθείσες δυνάμεις (10-11.000 άνδρες, ενώ άλλες ΙΟ­Ι 5.000 μαχητές φρουρούσαν τη χώρα) και να βρει νέες, ενδεχομένω ς πληρώνοντας

μισθοφόρους, αφού και χρήματα υπήρχαν ά­φθονα (οι Ρωμαίοι τρόμαξαν από τα λάφυρα που απέκτησαν και για πολλά χρόνια δεν πλή­ρωναν φόρους - κατά τον Πλούταρχο) και χώ­ρος για άμυνα (τειχισμένες πόλεις και φρού­ρια στην κεντρική Μακεδονία, βουνά προς τη ν ανατολική Μακεδονία). Η ιστορία αυτή ε- παναλήφθηκε 20 περίπου χρόνια αργότερα με το ν Ανδρίσκο.

Ο Περσέας κατά τη γνώμη μας προδόθη- κε από την ιθύνουσα τάξη του κράτους του και αφ έθηκε να η ττη θ ε ί στην κρισιμότερη μάχη, με ολέθρ ιες επιπτώσεις για το κράτος του, αλλά και για όλο το έθνος. Λίγο αργότε­ρα, όντας χωρίς υποστήριξη, προδόθηκε και συνελήφθη αιχμάλωτος από τον νικητή του Αιμίλιο Παύλο, τον εξα ιρετικό θρίαμβο του ο­ποίου κόσμησε μαζί με όλη του την οικογέ­νεια στη Ρώμη.

Ο Γ1 Μ ακεδονικός πόλεμος ήταν η μεγά­λη, η αποφασιστική σύγκρουση μεταξύ Ελλή­νων και Ρωμαίων. Οι Ελληνες συνειδητοποιώ­ντας τον ολέθριο δρόμο που είχαν ακολου­θήσει μέχρι τό τε είδαν ευνοϊκά ή στρατεύθη- καν στον κοινό αγώνα, που είχε πλέον ξεκά ­θαρο εθνικό χαρακτήρα. Ατύχησαν όμως. Δεν μπόρεσαν να πετύχουν μια ευρύτερη συμμαχία δυνάμεων (ελληνικών, ελληνιζό- ντων και βαρβαρικών ακόμα) ώστε να μπορέ­σουν να συναγωνιστούν την τεράστια ρωμαϊ­κή ισχύ και δεν είχαν τους καταλληλότερους γ ι1 αυτή τη μεγάλη προσπάθεια η γέτες - εξαι- ρουμένου του Περσέα, ο οποίος έχει κατηγο- ρηθεί άδικα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Πλούταρχος: ΒΙΟΙ ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ, ΤΙΜΟΛΕΩΝ- ΑΙΜΙΛΙΟΣ, Κάκτος, 1993.(2) Πολύβιος: ΙΣΤΟΡΙΕΣ, Κάκτος, 1996.(3) ΙΣΤΟΡΙΑ TOV ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΟΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, 1977.(4) Ν. Hammond: ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ, Παπαζήσης, Αθήνα, 1999.(5) W. Tarn: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ,Αθήνα. 1998.(6)Δ. Τσιμπουκίδης: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, Αθήνα. 1989.(7) P. Connolly: GREECE AND ROME AT WAR, Greenhill books.(8) J. Hanson: THE WARS OF ANCIENT GREEKS, Cassel.(9) R. Bareli: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, εκδόσεις Ρώσση, Αθήνα, 1994.(10) Δ. Βελισσαρόπουλος: ΡΩΜΑΙΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ, εκδόσεις 'Δωδώνη", Αθήνα, 1990.(11) Π. Ροδάκης: ΚΛΕΟΜΕΝΗΣ Ο Γ' ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ, εκδόσεις "Καστανιώτη", Αθήνα, 1994.(12) F. Walbank: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ, Θεσσαλονίκη, 1999.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΕ Ω Ρ ΓΙΟ Σ ΖΟ Υ Ρ ΙΔ Η Σ Ε ικ ο ν ο γ ρ ά φ η σ η : Νίκος Πάνος

Ο ΑΓΓΛΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣΚΑΙ Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ (1812-1815)

ΠΟΛΕΜΟΣΤΟΝ ΙΟΥΝΙΟ TOY 1812 ΤΟ ΚΟΓΚΡΕΣΟ ΤΩΝ

ΗΝΩΜ ΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΤΗΣ ΑΜ ΕΡΙΚΗΣ ΚΗΡΥΞΕ

ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ. 01

ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΟΙ ΘΕΩΡΗΣΑΝ ΩΣ ΑΦΟΡΜΗ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΤΟΝ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟ, ΑΠΟ ΤΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ,

ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΛΙΜ ΑΝ ΙΩ Ν ΠΟΥ ΚΑΤΕΧΟΝΤΑΝ

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΓΑΛΛΟΥΣ, ΔΙΟΤΙ ΕΒΛΑΠΤΕ ΤΑ ΕΜΠΟΡΙΚΑ

ΤΟΥΣ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ. ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ

ΠΟΛΕΜΟΥ ΟΜΩΣ ΗΤΑΝ 01 ΕΠΕΚΤΑΤΙΚΕΣ ΒΛΕΨΕΙΣ

ΤΟΥ ΝΕΟΣΥΣΤΑΤΟΥ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ΠΡΟΣ

ΒΟΡΡΑ ΚΑΙ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΝΑΔΑ. Η

ΛΗΞΗ ΤΗΣ ΑΜΦΙΡΡΟΠΗΣ ΑΥΤΗΣ ΣΥΡΡΑΞΗΣ ΕΠΙΒΕΒΑΙΩΣΕ

ΤΟ ΠΡΟΫΠΑΡΧΟΝ ΚΑΘΕΣΤΩΣ: Η ΑΜ ΕΡΙΚΗ ΘΑ ΕΜΕΝΕ

ΣΤΟΥΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥΣ ΚΑΙ 0 ΚΑΝΑΔΑΣ ΣΤΟΥΣ

ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ. ΜΕΤΑ ΤΗ ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΑΥΤΟΥ

ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΗΣ "ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ" ΟΙ

ΗΝΩΜ ΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ ΕΜΦΑΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΩΣ ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΡΥΘΜΙΣΤΕΣ ΤΩΝ

ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΙΚΗ ΗΠΕΙΡΟ.

Ο θ ά ν α το ς του σ τρ α τη γο ύ Π άκενχαμ στη μάχη τη ς Ν έας Ο ρλεά νης. Ο πίνακας π ερ ιέχει ορ ισ μένες α να κρ ίβ ε ιες . Οι Σ κω τσ έζο ι δεν φορούσαν κ ιλτ, αλλά π αντελόνια από τα ρ τά ν και ο σ τρ α τη γ ό ς π ολεμούσ ε έφιππ ος (πίνακας στοΠ ανεπ ιστήμιο Μ π ράουν, ΗΠΑ).

Κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια τω ν Ν α π ο λ εό ν τε ιω ν Π ο­λ έμ ω ν το π α νίσ χυρο Β ρ ε τα ν ικ ό Ν α υ τικ ό ε π έ θ α λ ε α π ο κ λε ισ μ ό ό λω ν τω ν λ ιμ α ν ιώ ν που κ α τ έχ ο ν τα ν από τ ο υ ς Γά λλους. Οσα π λοία τ ρ ί ­τω ν χω ρώ ν σ υ λ λ α μ β ά νο ν τα ν να π ρο σ π α θο ύ ν να

δ ιασ π άσουν το ν α π ο κ λε ισ μ ό κ α τά σ χ ο ν τα ν κα ι τα π λη ρ ώ μ α τά τ ο υ ς ε ν τά σ σ ο ν τα ν μ ε τη βία σε α γ γ λ ικ ά πλοία. Ο α γ γ λ ικ ό ς σ τό λ ο ς επ ίσ ης π ρ α γ μ α το π ο ιο ύ ­σε νη ο ψ ία σε ο π ο ιο δ ή π ο τε π λο ίο θ εω ρ ο ύ σ ε ύπ ο­π το μ ε τα φ ο ρ ά ς εφ ο δ ίω ν σ το ν ε χ θ ρ ό . Τα μ έ τρ α α υ ­τά έ π λ η τ τα ν ιδ ια ιτέρ ω ς τ ο ν α μ ερ ικ α ν ικ ό εμ π ο ρ ικ ό σ τό λο και δ ε ν ή τα ν λ ίγ ε ς ο ι φ ο ρ έ ς που π λοία τω ν Η ­νω μ ένω ν Π ο λ ιτε ιώ ν α ιχ μ α λ ω τίζο ν τα ν σε α ν ο ικ τή θ ά λα σ σ α από α γ γ λ ικ ά π ο λ εμ ικ ά π λο ία κα ι τα π λη ­ρ ώ μ α τά τ ο υ ς υ π η ρ ετο ύ σ α ν μ ε τη βία σε π λοία το υ β ρ ε τα ν ικ ο ύ σ τόλο υ .

Ο σ τρ α τη γό ς Α ντριου Τζάκσον μ ε τη σ τολή που φ ορούσε κα τά τη μάχη τη ς Ν έα ς Ο ρλεά νης. Χάρη σ τις ικ α ν ό τη τές το υ οι Α μερ ικα νο ί σ τρ α τιώ τες κέρδ ισ αν μια ανέλπιστη νίκη (πίνακας στο Π ανεπ ιστήμ ιο Μ πράουν, ΗΠΑ).

Κ άτω από τ η ν π ίεσ η τω ν α δ ια λλά κτω ν , όπω ς ο π ρώ ην π ρ ό εδ ρ ο ς τω ν ΗΠΑ Τόμας Τ ζέφ ερ σ ο ν (Thom as Jefferson) κα ι ο γ ερ ο υ σ ια σ τή ς Χ ένρ υ Κ λέη (Henry Clay), ο Α μ ερ ικ α ν ό ς π ρ ό εδ ρ ο ς Τ ζ έ η μ ς Μ ά ντι- σον (James M adison) ζή τη σ ε σ τις 4 Ιο υ ν ίο υ 1812 από τ ο Κ ο γκ ρ έσ ο να κ η ρ ύ ξε ι τ ο ν π ό λ εμ ο κα τά τη ς Β ρ ε ­τα ν ία ς . Σ τ ις 18 Ιο υ ν ίο υ η Γερουσ ία ψ ήφ ισ ε τ η ν κ ή ­ρ υ ξη το υ π ο λ έμ ο υ μ ε π λε ιο ψ η φ ία έ ξ ι μόνο ψήφων. Ο π ό λ εμ ο ς θ α δ ιε ξα γ ό τα ν σ τη ν ξη ρ ά , ε κ ε ί όπου η Α μ ερ ικ ή ν ό μ ιζε ό τ ι π λ ε ο ν ε κ το ύ σ ε έ ν α ν τ ι τω ν Β ρ ε ­τανών. Α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ό ς σ κοπ ός τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν ή ­τα ν η κα τά λ η ψ η το υ Καναδά, ο ο π ο ίο ς θ α π α ρ έ μ ε ν ε σ τα χ έρ ια τ ο υ ς μ έχ ρ ις ό το υ η β ρ ε τα ν ικ ή κ υ β έ ρ ν η ­ση ενδ ώ σ ε ι σε ό λ ο υ ς τ ο υ ς ό ρ ο υ ς που θ α έ θ ε τ α ν οι ΗΠΑ.

Η ΠΡΩΤΗ ΕΙΣΒΟ ΛΗ ΣΤΟ Ν ΚΑΝΑΔΑ (ΙΟΥΛΙΟΣ-ΔΕΚΕΜ ΒΡΙΟΣ 1812)

Κ α τά τ η ν έ ν α ρ ξη το υ π ο λ έμ ο υ ο ι β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις σ το ν Κ αναδά ή τα ν σ χ ετικ ά μ ικ ρ ές , 5.600 ά ν δ ρ ε ς π ερ ίπ ου , από τ ο υ ς ο π ο ίο υ ς ο ι 1.200 β ρ ίσ κο ­ν τα ν σ τη ν π ερ ιο χ ή το υ Ανω Κ αναδά. Δ ιο ικ η τή ς τω ν δ υ ν ά μ εω ν το υ Κ αναδά ή τα ν ο α ν τ ισ τρ ά τη γ ο ς Ισαάκ Μ π ροκ. Επίσης σ τη ν π ερ ιο χ ή τ η ς Ν έα ς Σ κω τία ς (Nova Scotia) ο ι Β ρ ε τα ν ο ί ε ίχ α ν δ υ ν ά μ ε ις α π ο τελ ο ύ -

25

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η πυρπόληση τη ς Ο υάσιγκτον. Ο υποναύαρχος Κ όκμπ ερν σ υ σ κ έπ τετα ι μ ε τον σ τρ α τη γό Ρος, ενώ οι Β ρ ετα ν ο ί σ τρ α τιώ τες

λ εη λα το ύ ν τα δημόσια κ τίρ ια (πίνακας στο Ισ το ρ ικό Μ ο υσ είο τη ς Ν έα ς Ο ρλεά νης).

μ ε ν ε ς από 161 α ξ ιω μ α τ ικ ο ύ ς κα ι 4.220 υ π α ξ ιω μ α τικ ο ύ ς κα ι σ τρ α τ ιώ τες .

Οι δ υ ν ά μ ε ις ε ισ β ο λ ή ς τω ν Α μ ε ρ ι­κανώ ν σ το ν Κ αναδά ή τα ν δ ια ιρ ε μ έ ­ν ε ς σ ε τρ ία τμ ή μ α τα . Το π ρώ το τμ ή μ α υπό τ ο ν α ν τ ισ τρ ά τη γ ο Ο υί-

λ ια μ Χ α λ θ α ε ισ έβ α λ ε σ το ν Κ αναδά από τ η ν π ερ ιο χ ή το υ ο χυ ρ ο ύ Ν τη τ ρ ό ιτ (Detroit). Το δ ε ύ τ ε ρ ο τμ ή μ α υπό το ν σ τρ α τη γ ό τ η ς ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς Σ τ ή β ε ν Β αν Ρ έν σ ελ ερ θ α ε π ιτ ίθ ε τ ο από τ η ν π ερ ιο χ ή το υ Ν ιαγάρα. Το τ ρ ίτ ο τμ ή μ α υπό τ ο ν σ τρ α τη γ ό Χ ένρ υ Ν τή ρ μ π ο ρ ν θ α ε ξο ρ - μ ο ύ σ ε από τη λ ίμ νη Τσάμπλαιν (Champlain).

Ο Χ α λ κ ιν ή θ η κ ε π ρ ώ το ς. Κ α τέ λ α β ε τ η ν π α ρ α μ εθ ό ρ ια π όλη το υ Σ ά ν το υ ιτς κα ι σ ε ανα κο ίνω σ η π ρο ς τ ο υ ς Κ ανα­δ ο ύ ς τ ο ύ ς κα λ ο ύ σ ε να ε ν ω θ ο ύ ν μ ε τ ο ν σ τρ α τό το υ . Ο ι Κ α να δο ί τ ο ν α ν τ ι­

μ ετώ π ισ α ν μ ε α δ ια φ ορ ία . Ν ό τια τη ς π ό λ η ς Σ ά ν το υ ιτ ς β ρ ισ κ ό τα ν το

β ρ ε τα ν ικ ό ο χυ ρ ό Μ ά λ ν τεν (Fort Malden). Ο Α μ ερ ικ α ν ό ς σ υ ν τα γ ­μ α τά ρ χ η ς Λ ο ύ ις Κας (Lewis Cass) μ ε έν α ν λόχο rangers και π έ ν τ ε λ ό χ ο υ ς π εζ ικο ύ απ οφ άσ ι­σε να τ ο π ρο σ β ά λει. Σ τη ν α ψ ιμ α ­χ ία π ου α κ ο λ ο ύ θ η σ ε μ ε τη β ρ ε ­

τα ν ικ ή φ ρ ο υ ρ ά το υ ο χ υ ρ ο ύ έ π ε ­σαν ο ι π ρ ώ το ι π υ ρ ο β ο λ ισ μ ο ί το υ π ο λ έμ ο υ . Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί υπ οχώ ρη­σαν. Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί υπό τ ο ν λοχα γό Τσαρλς Ρ ό μ π ερ τς κ α τ έλ α β α ν το α ­

μ ερ ικ α ν ικ ό ο χυ ρ ό Μ ικ ιλ ιμ α κ ινά κ (M ichilim ackinak), το υ οπ ο ίου η φ ρ ο υ ­

ρά π α ρ α δ ό θ η κ ε . Ο Α μ ερ ικ α ν ό ς σ τρ α τη ­γ ό ς Χαλ, μη έ χ ο ν τα ς ε ξα σ φ α λ ίσ ε ι τα νώ τα το υ , δ ιέ τ α ξ ε υποχώ ρηση σ το ο χ υ ­ρό Ν τη τρ ό ιτ .

Το ο χ υ ρ ό Ν τη τ ρ ό ιτ απ οφ άσ ισ ε να τ ο π ρ ο σ β ά λε ι ο Β ρ ε τα ν ό ς σ τρ α τ ιω τ ι­κ ό ς δ ιο ικ η τή ς το υ Καναδά, σ τρ α τη ­γ ό ς Μ π ροκ. Η δ ύ να μ ή το υ α π ο τε λ ε ίτο από 365 ά ν δ ρ ες το υ π εζ ικο ύ κα ι το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ μ ε 12 α ξ ιω μ α τ ικ ο ύ ς κα ι π ερ ίπ ου 1.000 Ινδ ιά ν ο υ ς τη ς φ υ λ ή ς τω ν Σ ώ νυ ς υπό τ ο ν Τ η κά μ σ ε

Α γγλος υπ ο σ τρ ά τη γο ς , 1812. Το το ξ ο ε ιδ έ ς “τρ ίκ ο χ ο " (τρ ικ α ν τό )μ ε

λο φ είο κα ι το σ τα υρ ω τό χιτώ νιο εκ σ τρ α τε ία ς μ ε “ουρ ά", π αρουσ ιάζοντα ι

εδώ όπως χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά τα φορούσαν οι Α γγλο ι α νώ τατο ι α ξιω μ ατικο ί, το μεν

πρώ το διαγώ νια (α ρ ισ τερ ό μ ά τ ι-δ ε ξ ιό α υ τί), το δε δ εύ τε ρ ο ανο ικτό στον λα ιμό .

Το σύνολο συμπληρώ νετα ι από μ εγά λα αμφ ιμασχάλια , μ ε τα ξω τό ζωνάρι,

ξ ίφ ο ς , ζω στήρα μ ε πόρπη “λ ε ο ν το κ εφ α λ έ ς ” και ψ ηλές μ π ό τες .

(Tecumseh), τ ο ν σ π ο υ δ α ιό τερ ο Ινδ ιάνο α ρ χη γό τ η ς επ ο χή ς . Ο σ τρ α τη γ ό ς Χαλ. φ ο β ο ύ μ ε ν ο ς ό τ ι ο ι Ινδ ιά νο ι θ α π ρ ο έβ α ι- ναν σε α γ ρ ιό τη τ ε ς σε β ά ρ ο ς το υ άμαχου π λη θ υ σ μ ο ύ το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ , π α ρ α δ ό θ η κ ε μ ε ό λ ε ς τ ις δ υ ν ά μ ε ις το υ . Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί α ιχμ α λώ τισ α ν το 4ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικο ύ , τμ ή μ α τα το υ 1ου και το υ 3ου Σ υ ν τά γ μ α ­το ς , δ ύ ο ίλ ε ς ιππ ικού, έ ν α ν λόχο π υ ρ ο ­β ο λ ικ ο ύ , τα 1ο, 2ο, κα ι 3ο Σ υ ν τά γ μ α τα Ε­θ ν ο φ υ λ α κ ή ς το υ Ο χάϊο, κα θ ώ ς και το 1ο Σ ύ ν τα γ μ α Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς το υ Μ ίσιγκαν.

Ο σ τρ α τη γ ό ς Μ π ροκ απ οφ άσ ισ ε να σ τρ α φ ε ί ε ν α ν τ ίο ν το υ Α μ ερ ικ α ν ο ύ σ τρ α ­τη γ ο ύ Β αν Ρ ένσ ελα ρ . Οι δ υ ν ά μ ε ις τω ν Α μ ερ ικ α νώ ν , α π ο τε λ ο ύ μ ε ν ε ς από 3.850 ά ν δ ρ ε ς το υ τα κ τ ικ ο ύ Σ τρ α το ύ και 3.400 ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς , ή τα ν δ ιεσ π α ρ μ έ ν ε ς σε ό λη τ η ν π ερ ιο χ ή τη ς Ν έα ς Υ όρκης. 0 Β αν Ρ ένσ ελα ρ δ ιέσ χ ισ ε τ ο ν π ο τα μ ό Ν ια­γά ρα γ ια να κ α τα λ ά β ε ι τ η ν π όλη Κ ουή ν- σ το ν κα ι τα γύρ ω υ ψ ώ μα τα . Το π ρώ το κύ μ α επ ίθ εσ η ς τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν α π ο τε ­λ ε ίτ ο από 300 ά ν δ ρ ες το υ 13ου Σ υ ν τά γ ­μ α το ς Π εζ ικο ύ κα ι ίσο α ρ ιθ μ ό ε θ ν ο φ υ ­λάκων. Ο ι ε π ιτ ιθ έ μ ε ν ο ι μ ε τη λ ό γχ η απώ­θ η σ α ν τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς από τα υψ ώ μα ­τα , μ ε σ η μ α ν τ ικ έ ς ό μ ω ς α π ώ λειες . 0 Β ρ ε τα ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς Μ π ροκ δ ιε ν ή ρ γ η - σε α ν τεπ ίθ ε σ η γ ια τ η ν α να κα τά λη ψ η τω ν υ ψ ω μ ά τω ν κά τω από το π υκνό πυρ τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν και τρ α υ μ α τ ίσ τη κ ε θ α ­νάσ ιμα. Η α ν τε π ίθ ε σ η α π έτυ χ ε . Ο ι Α μ ε ­ρ ικα νο ί α ρ γ ό τε ρ α εν ισ χ ύ θ η κ α ν μ ε τ ο 6ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , α λλά οι π ο λ ιτο φ ύ λ α ­κ ε ς τη ς Ν έα ς Υ όρκης δήλω σ α ν ό τ ι δ εν

θ α σ υ νεχ ίσ ο υ ν τη ν επ ίθ εσ η επ ε ιδ ή 6ά- σ ει το υ νό μ ο υ δ ε ν υπ’ο χ ρ ε ο ύ ν το να π ο­λ εμ ή σ ο υ ν έ ξω από τα σ ύνο ρα τη ς Π ο λ ι­τ ε ία ς το υ ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί, ο ι ο π ο ίο ι επ ί­σης έ λ α β α ν εν ισ χ ύ σ εις , ε π ω φ ε λ ο ύ μ ε ν ο ι από τ η ν α ν α β λ η τ ικ ό τη τα σ το α μ ερ ικ α ν ι­κό σ τρ α τό π εδ ο απ οφ άσ ισ αν α ν τ ε π ίθ ε ­ση. Ο α ν τ ικ α τα σ τά τη ς το υ σ τρ α τη γ ο ύ Μ π ροκ, α ν τ ισ τρ ά τη γ ο ς Ρ ό τζερ Σ ηφ , δ ιε - ν ή ρ γ η σ ε π λ ευ ρ ικ ή επ ίθ εσ η σ το α ρ ισ τε ­ρό τμ ή μ α τ η ς α μ ερ ικ α ν ικ ή ς π α ρ ά τα ξη ς και σι Α μ ερ ικ α ν ο ί, που υ φ ίσ τα ν το το ι­σ χυρό β ρ ε τα ν ικ ό πυρ κα θ ' ό λη τη δ ιά ρ ­κε ια τ η ς η μ έ ρ α ς , υποχώρησαν.

Τον Ο κ τώ β ρ ιο οι Α μ ερ ικ α ν ο ί π ρ ο ­σ π άθησ αν να δ ια π ερ α ιώ σ ο υν σ τρ α τε ύ ­μ α τα σ τη ν κα να δ ική ό χ θ η μ ε β ά ρ κ ες , από τ ο υ ς κ α τα ρ ρ ά κ τε ς το υ Ν ιαγάρα. Το σ χέδ ιο λόγω έ λ λ ε ιψ η ς α ρ κ ε τώ ν π λω τώ ν μέσ ω ν και κ α κ ή ς ε κ τ έ λ ε σ η ς α π έτυ χ ε . Ο Α μ ερ ικ α ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς Ν τή μ π ο ρ ν , που δ ιο ικ ο ύ σ ε το τ ρ ίτ ο τμ ή μ α τω ν α μ ερ ικ α ­ν ικώ ν δ υ ν ά μ εω ν ε ισ β ο λ ή ς , μ ε επ τά συ­ν τά γ μ α τα π εζ ικο ύ , π υ ρ ο β ο λ ικ ό κα ι δρα- γώ νο υς β ά δ ισ ε κα τά το υ Μ ό ν τρ εα λ . Η ε ­μ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κή το υ α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ ε από Κ α να δ ο ύ ς ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς κα ι Ινδ ιά ­ν ο υ ς κα ι ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί οπ ισ θοχώ ρησ αν στη λ ίμ ν η Τσάμπλαιν (Champlain).

Η ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΟΝ ΚΑΝΑΔΑ (ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ- ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 1813)

Σ τις α ρ χ ές το υ 1813 η κ υ β έρ ν η σ η το υ Λ ο νδ ίνο υ έ σ τ ε ιλ ε ε ν ισ χ ύ σ εις σ τον

σ ερ Τ ζω ρ τζ Π ρ έβ ο σ τ, κ υ β ε ρ ν ή τη το υ Κ αναδά. Σ τά λ θ η κ α ν τά γ μ α τα το υ 41ου, 70ού, 98ου, 101ου κα ι 103ου π εζ ικο ύ τη ς γ ρ α μ μ ή ς , το 19ο Σ ύ ν τα γ μ α Ε λα φ ρώ ν Δ ρ α γώ νω ν, έν α ς λόχο ς το υ Β α σ ιλικού Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και απ οσ π άσματα από το Σώ μα Μ η χα ν ικο ύ και το Σώ μα Μ ε τα φ ο ­ρών.

Τον Ια νου ά ρ ιο ο Α μ ερ ικ α ν ό ς α ν τ ι­σ τρ ά τη γ ο ς Ο υ ίλ ια μ Χ ά ρ ισ ον μ ε ε ν το λ ή το υ Κ ο γ κ ρ έσ ο υ κ ιν ή θ η κ ε γ ια τη ν α να κα ­τά λ η ψ η το υ ο χυ ρ ο ύ Ν τη τρ ό ιτ . Μ ια δ ύ ­να μη α π ο τε λ ο ύ μ ε ν η από το 1ο κα ι το 5ο Σ ύ ν τα γ μ α Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς το υ Κ εν τά κ υ και το 17ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , μ ε απο­σ το λή τη ν κα τά λ η ψ η τη ς κω μ ό π ολη ς Φ ρ έ ν τσ τα ο υ ν (Frenchtown) κ ο ν τά σ τον π ο τα μ ό Ρ έζιν (Resin), ν ικ ή θ η κ ε κα τά κ ρ ά το ς από δ ύ να μ η Β ρ ετα νώ ν , Κ ανα­δώ ν και Ινδιάνων. Οι υ π ο χ ω ρ ο ύ ν τες Α μ ε ­ρ ικα νο ί κ α τεσ φ ά γ η σ α ν από τ ο υ ς Ινδ ιά ­ν ο υ ς κα ι το "Θ υ μ η θ ε ίτ ε τ ο Ρ έζιν !" έ γ ιν ε

Ο εξο π λισ μός α υ το ύ του Β ρ ετα ν ο ύ οπλίτη το υ 18ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζικού , είναι ο τυπ ικός τη ς π εριόδου 1812- 1814. Φ οράει shako μ ε λοφ ίο που δηλώ νει τη μονάδα του , μονό π ετο κοντό χ ιτώ νιο μ ε “ουρ ά", δ ια κρ ιτικό χρώ μα (κ ίτρ ινο ) και τρ έσ α του σ υ ντά γ μ α το ς του . Το σακίδ ιο μ ε όλα τα υπάρχοντά το υ σ την πλάτη του , ε ξα ιρ ε τ ικ ά άβολο, είνα ι κατα σ κευασ μένο από πισαρισμένο ύφασμα, δέρμα και ξύλινο πλαίσιο μ ε σ τερ εω μ έν ες τη χλαίνη και την κ ο υ β έρ τα του σε ρολό. Από τον α ρ ισ τερ ό ώμο κ ρ έμ ο ν τα ι ο τελαμώ νας της ξιφ ολό γχης, η σ ιτιοδόχος και το ξύλινο υ δρ οδοχείο , ενώ απο τον α ρ ισ τερ ό ο τελαμώ νας της φ υ σ ιγγ ιο θή κη ς (60 φυσ.).

τ ο σ ύ ν θ η μ α τω ν Α μερ ικανώ ν.Τ η ν ά νο ιξη ο σ τρ α τη γ ό ς Ν τή μ π ο ρ ν

δ ια τά χ θ η κ ε να κ α τα λ ά β ε ι το Υόρκ, πρω­τε ύ ο υ σ α το υ Ανω Καναδά. Λ όγω τ η ς κα ­κ ή ς κα τά σ τα σ η ς το υ Ν τή μ π ο ρ ν τη δ ιο ί­κηση τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν α ν έλ α β ε ο α ν τ ι­σ τρ ά τη γ ο ς Ζ έμ π ο υ λ ο ν Πάικ. Οι Α μ ε ρ ικ α ­νο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν μ ε το 15ο, το 16ο και το 21ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ κα ι τμ ή μ α τα ε λ α ­φ ρ ο ύ κα ι β α ρ έ ο ς π υ ρ ο β ο λ ικο ύ . Ο ι Β ρ ε ­τα ν ο ί α ν τ ισ τά θ η κ α ν μ ε π είσ μα , α λλά τα π υρά το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και μ ια επ ίθ εσ η τω ν ε π ιτ ιθ ε μ έ ν ω ν μ ε τ ις λ ό γ χ ες τ ο ύ ς δ ιασκόρπισαν. Μ ια έ κ ρ η ξη κ α τ έ σ τρ ε ψ ε τ η ν π υ ρ ιτ ιδ α π ο θ ή κ η τη ς π ό λη ς - από α υ τή σ κ ο τώ θ η κ ε ο σ τρ α τη ­γ ό ς Πάικ. Ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί, ε ξα γ ρ ιω μ έν ο ι, λ εη λ ά τη σ α ν τ ο Υόρκ κα ι έ κα ψ α ν ό λα τα δ η μ όσ ια κ τίρ ια .

Α ρ γ ό τερ α ο ι Β ρ ε τα ν ο ί υπό τ ο ν σ ερ Τ ζω ρ τζ Π ρ έβ ο σ τ π ροσ π ά θησ α ν να κ α τα ­λ ά β ο υ ν το λ ιμ ά ν ι το υ Σ ά κ ε τ , σ τη ν α μ ε ρ ι­

κα ν ική ό χ θ η τη ς λ ίμ ν η ς το υ Ν ιαγάρα. Η επ ίθ εσ η έ γ ιν ε ε ν α ν τ ίο ν ο χ υ ρ ω μ ένω ν θ έ ­σ εω ν τω ν Α μ ερ ικ α νώ ν , ο ι ο π ο ίο ι δ ιε ν ή ρ - γησ α ν κα ι επ ίθ εσ η σ το δ ε ξ ιό π λευ ρ ό τη ς β ρ ε τα ν ικ ή ς π α ρ ά τα ξη ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί υπ οχώ ρησ αν μ ε α π ώ λ ε ιες 47 ν εκ ρ ο ύ ς κα ι 154 τ ρ α υ μ α τ ίε ς κα ι ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί μ ε21 ν ε κ ρ ο ύ ς κα ι 85 τρ α υ μ α τ ίε ς .

Η κύ ρ ια δ ύ να μ η τω ν Α μ ερ ικ α νώ ν , υπό τ ο ν σ τρ α τη γ ό Ν τήμ π ο ρ ν , ε ισ έ β α λ ε σ το ν Καναδά. Π ρ ώ το ς α ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ό ς σ κοπ ός ή τα ν η κα τά λη ψ η το υ ο χυ ρ ο ύ Τ ζω ρ τζ (Fort George), σ τις ό χ θ ε ς το υ Ν ιαγάρα. Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί π ροσ π ά θησ α ν να εμ π ο δ ίσ ο υ ν τ η ν απ οβ ίβασ η τω ν Α μ ε ρ ι­κανώ ν, α λλά α ν α γ κ ά σ τη κ α ν να υποχω ­ρ ήσ ου ν εμ π ρ ό ς σ τις υ π έ ρ τ ε ρ ε ς δ υ ν ά ­μ ε ις τω ν α ντιπ ά λω ν, α φ ού κ α τέσ τρ εψ α ν τα π υ ρ ο β ό λα τ ο υ ς ώ σ τε να μη π έσ ου ν σ τα χ έρ ια το υ ε χ θ ρ ο ύ . Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί τ ε ­λ ικ ά κ α τ έλ α β α ν το ο χυ ρ ό κα ι κ α τεδ ίω - ξα ν τ ο υ ς υ π ο χ ω ρ ο ύ ν τες Β ρ ε τα ν ο ύ ς ,

το υ ς ο π ο ίο υ ς κα ι π ρό λα β α ν σ τη ν το π ο ­θ εσ ία Σ τό ν υ Κ ρ η κ (Stoney Creek). Οι τ ε ­λ ε υ τα ίο ι ε π ιτ έ θ η κ α ν σ τις δ ύ ο τα ξ η μ ε ­ρώ ματα , κ υ ρ ίευ σ α ν τα α μ ερ ικ α ν ικ ά πυ­ρ ο β ό λ α κα ι α φ ο ύ δ ιέσ π ασ αν τ η ν α μ ερ ι­κα ν ική π α ρ ά τα ξη τ η ν π ρ ο σ έβ α λα ν από τα νώ τα . Ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί τρ ά π η κ α ν σ ε φ υ ­γή κα ι έφ θ α σ α ν σ το ο χυ ρ ό Τζω ρτζ.

Σ ε μια αψ ιμαχία σ τη λ ίμ ν η Ηρη ο β ρ ε τα ν ικ ό ς σ τό λ ο ς ν ικ ή θ η κ ε από τ ο ν α­μ ερ ικ α ν ικ ό κα ι η λ ίμ ν η έ μ ε ιν ε σ τη κυ ­ρ ιαρχ ία τω ν Α μερ ικα νώ ν. Α υ το ί υπό το ν σ τρ α τη γ ό Χ ά ρ ισ ον κ ιν ή θ η κ α ν γ ια τη ν κα τά λ η ψ η το υ ο χυ ρ ο ύ Ν τη τρ ό ιτ . Ο Β ρ ε ­τα ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς Π ρ ό κ το ρ , μ ε υ π ο δ ε έ ­σ τ ε ρ ε ς δ υ ν ά μ ε ις , υπ οχώ ρησ ε ε γ κ α τα - λ ε ίπ ο ν τα ς τα ο χυ ρ ά Μ ά λ ν τεν κα ι Ν τη ­τρ ό ιτ . Ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν σ το υ ς κα τά κ ο π ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς κα ι το ιππικό τη ς π ο λ ιτο φ υ λ α κ ή ς το υ Κ εν τά κ υ δ ιέ ­σπασε τη β ρ ε τα ν ικ ή π α ρ ά τα ξη . Σ τη μά­χη α υ τή σ τις ό χ θ ε ς το υ π ο τα μ ο ύ Τ έημς π ο λέμ η σ α ν και ο ι Ινδ ιά νο ι υπό το ν Τη- κάμσ ε, μ ε το μ έρ ο ς τω ν Β ρετα νώ ν. Π ο­λ έμ η σ α ν γ εν ν α ία , α λλά ο Τ η κά μ σ ε σ κο ­τώ θ η κ ε κα ι η μάχη έ λ η ξ ε μ ε τ η ν υποχώ­ρησή το υ ς .

Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί βάδ ισ α ν κα ι ε ν α ν τ ίο ν τη ς π ό λ η ς το υ Μ ό ν τρ εα λ . Ο ι δ υ ν ά μ ε ις τ ο υ ς α π ο τε λ ο ύ ν το από το 5ο, τ ο 12ο και το 13ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ υπό τ ο ν σ τρα ­τη γ ό Μ π ό υ ντ (Boyd), το 6ο, το 15ο και το 22ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ υπό τ ο ν σ τρ α τη ­γό Μ π ρ ά ο υν (Brown), τ ο 9ο, το 16ο κα ι το 25ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ υπό τ ο ν σ τρ α τη ­γό Κ ό β ιγ κ το ν (Covington) κα ι το 11ο, το 14ο κα ι τ ο 21ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ υπό τ ο ν σ τρ α τη γ ό Σ ο υ ά ρ το υ (Swartout). Η ε ­π ίθ εσ η θ α δ ιε ν ε ρ γ ε ίτ ο από δ ύ ο κ α τ ε υ ­θ ύ ν σ ε ις . Από το Π λά τσ μ π ο υ ρ γκ θ α επι- τ ίθ ε ν τ ο ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ τα ξ ία ρ χ ο υ Γου- έ η ν τ Χ ά μ π το ν κα ι από το λ ιμ ά ν ι το υ Σά­κ ε τ η δ ύ ν α μ η το υ α ν τ ισ τρ ά τη γ ο υ Τ ζέ- η μ ς Ο υίλκινσ ον. Π αρά τη ν α ρ ιθ μ η τ ικ ή υ­π ερ ο χ ή τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν τα σ τρ α τεύ μ α τά τ ο υ ς υ σ τερ ο ύ σ α ν σε π ει­θ α ρ χ ία κα ι εκπ α ίδ ευ σ η . Μ ά λισ τα υ π ήρ ­χ ε α ν τ ιπ ά θ ε ια μ ε τα ξ ύ το υ Χ ά μ π το ν και το υ Ο υίλκινσ ον. Α υ το ί ο ι π α ρ ά γ ο ν τε ς ε ­π η ρ έα σ α ν α ρ ν η τ ικ ά τ η ν ε π ιτυ χ ία το υ ε γ χ ε ιρ ή μ α το ς .

Τη δ ύ να μ η το υ Χ ά μ π το ν ο ι Β ρ ε τα ν ο ί τ η ν α ν τιμ ε τώ π ισ α ν σ το ν π ο τα μ ό Σ ά το - γ κ ε η . Ο ι δ υ ν ά μ ε ις τ ο υ ς α π ο τε λ ο ύ ν το από 450 Κ α να δ ο ύ ς α κ ρ ο β ο λ ισ τές , τ ο 2ο Τάγμα τη ς Κ α να δ ικ ή ς Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς , 300 π ο λ ιτο φ ύ λ α κ ες κα ι 150 Ινδ ιά νου ς. Η επ ί­θ εσ η τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν δ ιε ν ε ρ γ ή θ η κ ε μ έ ­σα από π υκνά δάση, μ ε α π ο τέ λ εσ μ α μ έ ­ρ ο ς τη ς δ ύ ν α μ ή ς τ ο υ ς (5ο, 12ο και 13ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ ) να χά σ ει τ ο ν π ροσα­ν α το λ ισ μ ό το υ κα ι να μη σ υ μ μ ε τά σ χ ε ι σ τη μάχη . Ο ι α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς μ ο ν ά δ ε ς ε υ ­ρ ισ κ ό μ ε ν ες σ ε σ ύγχυσ η κ α τ έ λ η ξ α ν να

Ο α ντισ τρ ά τη γ ο ς σερ Ε ντουαρ ντ Π άκενχαμ μ ε σ τολή σ τρ α τη γο ύ του επ ιτελ ε ίο υ στη μάχη τη ς Σαλαμάνκα (πίνακας στο Ισ το ρ ικό Μ ο υσ είο τη ς Λουϊζιάνα).

- Ί Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

π υ ρ ο β ο λ ο ύ ν τα ι μ ε τα ξ ύ το υ ς . Οι Α μ ε ρ ι­κα νο ί υπ οχώ ρησ αν μ ε π ε ν ή ν τα τρ α υ μ α ­τ ίε ς .

Ο σ τρ α τη γ ό ς Ο υ ίλκ ινσ ο ν ε π ιτ έ θ η κ ε μ ε τη σ ειρ ά το υ γ ια να κ α τα λ ά β ε ι το Μ ό ­ν τρ ε α λ . Η μάχη σ το Κ ρ ά ϊσ τλ ερ ς Φ αρμ ή ­τα ν μια από τ ις λ ίγ ε ς που δ ιε ξή χ θ η σ α ν σ ύμφ ω να μ ε "ευρω π α ϊκή " τα κ τ ικ ή . Ο ι Α ­μ ερ ικ α ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν μ ε το 21ο Σ ύ ν τα γ ­μα Π εζ ικο ύ ν ο μ ίζο ν τα ς ό τ ι έ χ ο υ ν να α ­ν τ ιμ ε τω π ίσ ο υ ν Κ α να δ ο ύ ς ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς , α λλά α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν από τα κ α τα ιγ ισ τ ι­κά π υρ ά το υ β ρ ε τα ν ικ ο ύ 49ου Σ υ ν τά γ ­μ α το ς . Ε π ειτα δ ο κ ίμ α σ α ν να π λ ε υ ρ ο κ ο ­π ήσ ουν το δ ε ξ ιό τη ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς π αρά­τα ξη ς , α λλά α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν και πάλι. Η 2η Ιλη τω ν Δ ρα γώ νω ν τ ο υ ς π ρ α γ μ α το ­π οίησ ε επ έλα σ η κα τά τω ν β ρ ε τα ν ικ ώ ν σ χημ α τισ μώ ν, η οπ οία α π έτυ χ ε . Οι Α μ ε ­ρ ικα νο ί τ ε λ ικ ά υποχώ ρησ αν μ ε α π ώ λει­ε ς 102 ν ε κ ρ ο ύ ς , 237 τρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 100 α γ ν ο ο ύ μ εν ο υ ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί ε ίχα ν απώ­λ ε ιε ς 22 ν εκ ρ ο ύ ς , 148 τρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 9 α γ ν ο ο ύ μ εν ο υ ς . Η δ ε ύ τ ε ρ η ε ισ β ο λή σ το ν Κ αναδά ε ίχ ε α π οτύ χει.

Σ το μ ε τα ξ ύ ο ι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί κ α τέλ α β α ν το ο χυ ρ ό Ν ιαγάρα και ο ι Β ρ ε τα ν ο ί το ο ­χ υ ρ ό Τ ζω ρ τζ. Οι π ρώ το ι έ κ α ψ α ν τ ις π ό­λ ε ις το υ Ν ιο ύα ρ κ (Newark) κα ι το υ Κ ου- ή νσ το ν (Queenston) κα ι σε α ν τίπ ο ινα οι Β ρ ε τα ν ο ί έκ α ψ α ν τ ις π ό λ ε ις το υ Μπά- φ α λο (Buffa lo) κα ι το υ Μ π λακ Ροκ (Black Rock).

ΠΟ ΛΕΜ Ο Σ ΣΤΟ Ν ΝΟΤΟΣ τις α ρ χ ές το υ 1813 ο Α μ ερ ικ α ν ό ς

σ τρ α τη γ ό ς Ο υ ίλκ ινσ ο ν κ α τ έ λ α β ε τη Φ λό ρ ιν τα χω ρίς σι Ισπανοί να α ν τιδ ρ ά - σουν. Σ τη ν π ερ ιο χ ή τη ς Α λα μπ ά μα οι Ινδ ιά νο ι ε ξ ε γ έ ρ θ η κ α ν κα τά τω ν απ οίκω ν και κ α τέσ φ α ξα ν 500 ά ν δ ρ ες , γ υ ν α ίκ ε ς κα ι παιδιά , ό τα ν κ α τέλ α β α ν το ο χυ ρ ό Μ ιμς. Ο σ τρ α τη γ ό ς τη ς Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς το υ Τενεσ ή, Α ντρ ιο υ Τ ζά κσ ον, γ ια α ν τ ί­π οινα ε π ιτ έ θ η κ ε σ το ν ο χυ ρ ω μ έν ο σ υνο ι­κισ μό τω ν Ινδ ιά νω ν σ το ν π ο τα μ ό Ταλα- π ούζα, μ ε τ ο 39ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ κα ι μια τα ξ ια ρ χ ία εθ ν ο φ υ λ ά κ ω ν το υ Τενεσ ή. Ο ι Ινδ ιά νο ι ε ξο ν τώ θ η κ α ν - ε κ τ ό ς 100 π ο­λ εμ ισ τώ ν σι οπ ο ίο ι δ ιέφ υ γα ν. Το Κ ο γ κ ρ έ ­σο έδω σ ε σ το ν Τ ζά κσ ον το ν β α θ μ ό το υ α ν τ ισ τρ ά τη γ ο υ .

Ο β ρ ε τ α ν ικ ό ς σ τό λ ο ς υπό τ ο ν να ύ ­αρχο σ ερ Τ ζω ρ τζ Κ ό κ μ π ερ ν (π ρ α γμ α το ­π ο ίησ ε επ ίθ εσ η ως μια κ ίνησ η α ν τ ιπ ε ρ ι­σπασμού σ τις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς ε π ιθ έσ ε ις σ το ν Κ αναδά. Κ α τέ π λ ευ σ ε σ το ν κόλπ ο το υ Τσέζαπηκ κα ι α π οβ ίβ α σ ε τμ ή μ α τα π εζ ικο ύ κα ι βα σ ιλ ικώ ν π εζο να υ τώ ν σ την ξη ρ ά , ο ι ο π ο ίο ι κ α τέλ α β α ν τ η ν π όλη Χ ά μ π το ν τ η ς Β ιρ τζ ίν ια . Η π όλη λ ε η λ α τή - θ η κ ε κα ι κ ά η κ ε . Ο Β ρ ε τα ν ό ς σ υ ν τα γ μ α ­τά ρ χ η ς Ν έιπ ιερ έγρ α ψ ε σ το η μ ε ρ ο λ ό γ ιό το υ : "0 β ρ ε τ α ν ικ ό ς τ α κ τ ικ ό ς σ τρ α τό ς κα ι ο ι π ε ζ ο ν α ύ τε ς δ εν π ήρ α ν μ έ ρ ο ς στη λ εη λα σ ία , τ ο υ ς φ ό ν ο υ ς , τ ο υ ς β ια σ μ ο ύ ς και τ ις β ια ιο π ρ α γ ίες που επ α κ ο λ ο ύ θ η ­σαν τ η ν κα τά λη ψ η τη ς π όλη ς . Κ ύ ρ ιο ι υ ­

π εύ θ υ ν ο ι ή τα ν τα τμ ή μ α τα τω ν Β ρ ε τα ­νών Α κρ οβ ολ ισ τώ ν. Τα τμ ή μ α τα α υ τά ε ί ­χα ν σ τρ α το λ ο γ η θ ε ί από Γά λλους α ιχμα ­λ ώ το υ ς π ο λ έμ ο υ , π ο λλο ί από τ ο υ ς οπ ο ί­ο υ ς ή τα ν ά το μ α κ α τώ τα τη ς υ π ο σ τά θ ­μ ης". Μ ε τά τη λ εη λα σ ία το υ Χ ά μ π το ν οι Β ρ ε τα ν ο ί Α κ ρ ο β ο λ ισ τές δ ια λ ύ θ η κ α ν μ ε δ ια τα γή το υ Λ ονδ ίνο υ .

ΤΡΙΤΗ Ε ΙΣΒΟ ΛΗ ΣΤΟ Ν ΚΑΝΑΔΑ (ΜΑΡΤΙΟΣ- ΝΟ ΕΜ Β ΡΙΟ Σ 1814)

Τον Μ ά ρ τιο το υ 1814 ο Α μ ερ ικ α ν ό ς τα ξ ία ρ χ ο ς Μ π ρά ο υν π ροσ π ά θη σ ε να κα ­τα λ ά β ε ι τ η ν π όλη το υ Κ ίνγ κ σ το ν (K ingston) μ ε το 9ο, το 11 ο, το 21 ο κα ι το 15ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , το 3ο Σ ύ ν τα γ μ α Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ και μια π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ία το υ 2ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Η δ ύ ν α ­μη α υ τή ε π ιτ έ θ η κ ε ε ν α ν τ ίο ν 200 Β ρ ε τα ­νώ ν και Κ αναδώ ν, α λλά α ν α γ κ ά σ τη κ ε να υ π οχω ρήσ ει. Π αρά τ η ν π α τα γώ δη απ ο­τυ χ ία σ το ν τα ξ ία ρ χ ο Μ π ρά ο υν α ν α τ έ θ η ­κ ε κα ι η κα τά λ η ψ η το υ ο χ υ ρ ο ύ Τ ζω ρ τζ κα ι το υ ο χυ ρ ο ύ Ηρη σ το ν π ο τα μ ό Ν ιαγά­ρα.

Σ τ ις 3 Ιο υ λ ίο υ ο υ φ ισ τά μ ε ν ο ς το υ Μ π ρά ουν, τα ξ ία ρ χ ο ς Γο υ ίνφ η λντ Σ κο τ, μ ε το 9ο, το 11ο και τμ ή μ α τα το υ 22ου και το υ 25ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζ ικο ύ , μια π υ ρ ο β ο λα ρ χ ία , 500 ε θ ε λ ο ν τ έ ς τ η ς Π εν- σ υ λβ ά ν ια κα ι 400 Ινδ ιά ν ο υ ς δ ιέσ χ ισ ε τ ο ν π ο τα μ ό Ν ιαγάρα και δ ια σ κο ρ π ίζο ντα ς , τ ις β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις δ η μ ιο ύ ρ γ η σ ε π ρ ο γεφ ύ ρ ω μ α σ τη ν κα να δ ική ό χ θ η το υ π ο τα μ ο ύ .

Σ τ ις 4 Ιο υ λ ίο υ ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί ή λ θ α ν α ν τ ιμ έ τω π ο ι μ ε τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς σ την το π ο θ εσ ία Τσ ίπεγουα (Chippewa). Οι β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις α π ο τε λ ο ύ ν τό από το 1ο κα ι το 8ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , τ μ ή ­μα το υ Β α σ ιλ ικο ύ Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ , το 2ο Σ ύ ν τα γ μ α Ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς κα ι μ ε ρ ικ ο ύ ς Ινδ ιά νο υ ς.

Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν κά τω από το σ φ ο δ ρ ό πυρ τω ν Β ρετα νώ ν. Σ ε από­σ ταση 80 β η μ ά τω ν σ τά θ η κ α ν κα ι α ν τα ­π έδω σ αν τα π υρά. Τ ότε ο τα ξ ία ρ χ ο ς Σ κ ο τ φ ώ ν α ξε σ το υ ς ά ν δ ρ ε ς το υ : "Οι α ­ν τ ίπ α λο ί μ α ς λ έ ν ε ό τ ι ε ίμ α σ τε κα λο ί ως σ κ ο π ε υ τέ ς , α λλά υ σ τε ρ ο ύ μ ε σε μ ά χες ε κ το υ σ υστάδην. Θ α τ ο υ ς α π ο δ ε ίξο υ μ ε το α ν τ ίθ ε τ ο . Ε π ίθεσ η!". Το 11ο και το 22ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ η γ ή θ η κ α ν τη ς ε ­π ίθ εσ η ς , υ π ο σ τη ρ ιζό μ εν α από το 25ο Σ ύ ν τα γμ α . Η β ρ ε τα ν ικ ή π α ρ ά τα ξη κ λ ο ν ί­σ τη κ ε κα ι δ ια λ ύ θ η κ ε . Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί ε ί ­χα ν α π ώ λ ε ιες 61 ν ε κ ρ ο ύ ς κα ι 255 τρ α υ ­μ α τ ίε ς , ενώ σι Β ρ ε τα ν ο ί 236 ν ε κ ρ ο ύ ς και 322 τρ α υ μ α τ ίε ς . Ο Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς Σ τρ α ­τ ό ς ε ίχ ε γ ίν ε ι π λέο ν υ π ο λο γ ίσ ιμο ς α ν τ ί­π α λος γ ια τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς .

Α ρ γ ό τερ α ο ι Β ρ ε τα ν ο ί έ λ α β α ν ε ν ι­σ χύσ εις κα ι ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί α ν α γ κ ά σ τη ­κα ν να ε γ κ α τα λ ε ίψ ο υ ν το Κ ουήνσ τον. Ο τα ξ ία ρ χ ο ς Σ κ ο τ μ ε τ η ν ο π ισ θ ο φ υ λα κ ή το υ σ τρ α το ύ σ υ γ κ ρ ο ύ σ τη κ ε μ ε τ ο Ε λα ­φ ρ ύ Π εζ ικό το υ Γ κ λ εν γ κ ά ρ υ , το 84ο και

Ο l a v Λ α φ ίτ, τον οποίο το Χόλυγουντ απεικόνισε ως έναν π ειρ ατή πατριώ τη ο

οποίος απ οκήρυξε την παρανομία για να υπ η ρ ετή σ ει τη χώ ρα το υ (Μ ουσείο της

Π ο λ ιτε ία ς τη ς Λουϊζιάνα).

τ ο 104ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικ ο ύ κα ι λό χ ο υ ς το υ Β α σ ιλ ικο ύ Π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ σ την το π ο ­θ εσ ία Κ ο υ ή νσ το ν Ρ όο υ ντ. Η μάχη που α ­κ ο λ ο ύ θ η σ ε ή τα ν η σ κ λ η ρ ό τερ η το υ π ο­λ έμ ο υ . Ο Σ κ ο τ ε π ιτ έ θ η κ ε α ρ χ ικά μ ε το 9ο, το 11 ο κα ι το 20ό Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , ενώ το 25ο Σ ύ ν τα γ μ α δ ιε ν ερ γ ο ύ σ ε π λ ευ ρ ικ ή επ ίθ εσ η . Η ε ν έ ρ γ ε ια α π οκρο ύ- σ τη κ ε . Κ ύρ ιο σ η μ ε ίο α ν τίσ τα σ η ς τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν ή τα ν έν α ς λ ό φ ο ς που το ν υ­π ερά σ π ιζε μια π υρ ο β ο λα ρ χ ία . Το 21 ο Σύ-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ κ α τ έ λ α β ε μ ε τ η ν λό γχη τ ο ν λ ό φ ο και τα β ρ ε τα ν ικ ά π υ ρ ο β ό λα , α- π οσ π ώ ντας εγκ ώ μ ια από τ ο ν Β ρ ε τα ν ό σ τρ α τη γ ό Ν τρ ά μ ο ν τ . Το 21 ο Σ ύ ν τα γ μ α ε - ν ισ χ ύ θ η κ ε από τ ο 1ο κα ι το 23ο Σ ύ ν τα γ ­μα και α π έκ ρ ο υ σ ε δ ύ ο β ρ ε τ α ν ικ έ ς α ν τ ε ­π ιθ έσ ε ις . Οι α π ώ λ ε ιες τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν ή τα ν μ ε γ ά λ ες . Το 11 ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ έχα σ ε το ν δ ιο ικ η τή το υ κα ι ό λ ο υ ς τ ο υ ς δ ιο ικ η τ έ ς λ ό χ ω ν -ν εκ ρ ο ύ ς ή τρ α υ μ α τ ίε ς . Το 22ο Σ ύ ν τα γ μ α λόγω απ ω λειώ ν υπ ο­χ ρ ε ώ θ η κ ε να σ υ γ χ ω ν ευ θ ε ί μ ε τ ο 9ο Σ ύ ­ν τα γ μ α . Η μάχη κ ρ ά τη σ ε μ έχ ρ ι α ργά τη νύ κ τα . Ο Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς ε ξ α ­ν τ λ η μ έ ν ο ς α π ο σ ύ ρ θ η κ ε . Ο Β ρ ε τα ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς έ μ ε ιν ε κ ύ ρ ιο ς το υ π εδ ίο υ τη ς μ ά χη ς , α λλά λόγω κόπω σ ης δ ε ν μ π ο ρ ο ύ ­

σε να κ α τα δ ιώ ξε ι τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ ς . Ο ι Β ρ ε τα ν ο ί σ τρ α τη γ ο ί Ράιαλ και

Ν τρ ά μ ο ν τ ε ίχα ν τρ α υ μ α τ ισ θ ε ί, ό ­πως και ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί σ τρ α τη γ ο ί Μ π ρά ο υν και Σ κ ο τ . Ο Σ κ ο τ μ ά λ ι­

σ τα δ ε ν σ υ μ μ ε τε ίχ ε σε κα μ ία ε ν έ ρ ­γ ε ια γ ια το υπ όλο ιπ ο το υ π ο λ έμ ο υ . Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί ε ίχα ν α π ώ λ ε ιες 171 ν ε κ ρ ο ύ ς , 572 τρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 110 α ­γ ν ο ο ύ μ ε ν ο υ ς , ενώ οι Β ρ ε τα ν ο ί 84 ν ε κ ρ ο ύ ς , 559 τ ρ α υ μ α τ ίε ς κα ι 193 α γ ν ο ο ύ μ εν ο υ ς .

Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί α π ο σ ύ ρ θ η κα ν σ το ο χ υ ρ ό Η ρη, το ο π ο ίο π ο λ ιό ρ ­κησ αν ο ι Β ρ ε τα ν ο ί σ τις α ρ χ ές Αυ-

γ ο ύ σ το υ . Ε π ιτυ χ η μ έν ες έ ξ ο δ ο ι τω ν π ο λ ιο ρ κ η μ ένω ν , α π ο θ ά ρ ­ρ υ να ν τ ο υ ς α ν τιπ ά λ ο υ ς το υ ς , ο ι οπ ο ίο ι έλυ σ α ν τ η ν π ο λ ιορ κ ία

σ τις 21 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ . Σ τ ις 5 Ν ο­ε μ β ρ ίο υ ο ι Α μ ερ ικ α ν ο ί κ α τ έ σ τ ρ ε ­ψ αν το ο χυ ρ ό και α π ο σ ύ ρ θ η κα ν σε α μ ερ ικ α ν ικ ό έ δ α φ ο ς .

ΑΠΟΒΑΣΗ ΣΤΟ ΜΕΗΝ, ΣΤΗΝ ΟΥΑΣΙΓΚΤΟΝ

ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΑΛΤΙΜ Ο ΡΗΤην 1η Σ ε π τε μ β ρ ίο υ 1814 μια β ρ ε τ α ­

ν ική δ ύ να μ η υπό τ ο ν υ π ο σ τρ ά τη γ ο σ ερ Τζω ν Σ έρ μ π ρ ο υ κ α π ο β ιβ ά σ τη κ ε σ τη ν Π ο λ ιτε ία το υ Μ έη ν , τ η ν οπ οία κ α τ έλ α β ε σ υ ν α ν τώ ντα ς ελά χ ισ τη α ντίσ τα σ η .

Σ τ ις 19 Α υ γ ο ύ σ το υ g α ν τ ισ τρ ά τη γ ο ς Ρ ό μ π ερ τ Ρος (R obert Ross) α π ο β ιβ ά σ τη ­κ ε σ τη ν Ο υ ά σ ιγκ το ν μ ε το 4ο, το 21 ο, το 44ο κα ι το 85ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , τ μ ή ­

μα Β ασ ιλικώ ν Π εζο ν α υ τώ ν και ά γη μ α ναυτώ ν. Οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί α ιφ ν ιδ ιά σ τη - κα ν κα ι σ υ γ κ έν τρ ω σ α ν β ια σ τικά το

12ο, τ ο 36ο και το 38ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , μ ια ίλη δραγώ νω ν, δ ύο π υ ρ ο β ο λ α ρ χ ίες κα ι α ρ ιθ μ ό εθ ν ο -

Α μερικανός σ τρ α τιώ τη ς το υ 4ου Σ υ ν τά γ μ α το ς , 1814. Φορά

λινό κ υ νη γ ετικ ό σακκάκι χρ ώ μα τος πράσινου. Λόγω

έλ λε ιψ η ς στολώ ν α υ τή ήτα ν η σ υ ν η θέσ τερ η ενδυμασ ία των

Α μερικανώ ν στρατιω τώ ν π εζικού.

φ υ λά κω ν το υ Μ έ ρ υ λ α ν τ κα ι τ η ς Β ιρ τζ ί- νια . Σ τη μάχη το υ Μ π λά ν τενσ μ π ο υ ρ γκ ο ι Β ρ ε τα ν ο ί δ ια σ κόρπ ισ α ν μ ε ευ κ ο λ ία τ ο υ ς Α μ ε ρ ικ α ν ο ύ ς κα ι κ α τέλ α β α ν τη ν α­μ ερ ικ α ν ικ ή π ρ ω τεύο υσ α , όπου έκα ψ α ν ό λα τα δ η μ ό σ ια κτ ίρ ια , σε α ν τίπ ο ινα για τ η ν π υρ π όλησ η το υ Υόρκ. Οι Β ρ ε τα ν ο ί α ξ ιω μ α τικ ο ί γ ευ μ ά τ ισ α ν σ τη ν π ρ ο εδ ρ ική κ α το ικ ία π ίν ο ν τα ς ε ξ α ιρ ε τ ικ ό κρασ ί και μ ε τά δ ιέ τα ξα ν τ η ν π υρπ όλησ η το υ κ τ ιρ ί­ου, π ου μ ε τα γ ε ν έ σ τε ρ α β ά φ τη κ ε μ ε λ ε υ κ ό χρώ μ α γ ια να κ α λ υ φ θ ο ύ ν τα ση­μά δ ια τ η ς π υ ρ κα γ ιά ς . Μ ε τά από μ ε ρ ικ έ ς η μ έ ρ ε ς η β ρ ε τα ν ικ ή δ ύ να μ η επ ιβ ιβ ά ­σ τη κ ε π άλι σ τα π λοία μ ε σκοπό τ η ν κα ­τά λ η ψ η τη ς Β α λ τ ιμ ό ρ η ς σ το Μ έρ υ λ α ν τ .

Ο Α μ ε ρ ικ α ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς τη ς ε θ ν ο ­φ υ λ α κ ή ς το υ Μ έρ υ λ α ν τ , Σ ά μ ιο υ ε λ Σ μ ιθ μ ε τ ο 5ο, το 27ο, το 39ο κα ι το 51ο Σ ύ ­ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ κα ι μ ε το 6ο Σ ύ ν τα γμ α σε ε φ ε δ ρ ε ία βά δ ισ ε γ ια να σ υ να ν τή σ ε ι το ν Β ρ ε τα ν ικ ό Σ τρ α τό σ το Ν ο ρ θ Π ό ιν τ Οι Β ρ ε τα ν ο ί ε π ιτ έ θ η κ α ν κα τά μέτω π ο μ ε το 44ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , ενώ το 4ο Σ ύ ν τα γ μ α δ ιε ν ή ρ γ η σ ε π λευ ρ ικ ή ε π ίθ ε ­ση. Το 39ο Σ ύ ν τα γ μ α το υ Μ έ ρ υ λ α ν τ κι- ν ή θ η κ ε γ ια να α ν τ ιμ ε τω π ίσ ε ι το ν π λευ ­ρ ικό ε λ ιγ μ ό τω ν Β ρ ετα νώ ν , ενώ το 51ο Σ ύ ν τα γ μ α κ ιν ή θ η κ ε γ ια να σ υμπ ληρώ σ ει τ ο κ ενό . Το 51 ο και το 39ο Σ ύ ν τα γ μ α το υ Μ έ ρ υ λ α ν τ π α ν ικ ο β λ ή θ η κ α ν κα ι υποχώ­ρησαν, α λλά τ ο 27ο κ ρ ά τη σ ε τ ις θ έ σ ε ις το υ κα ι ε π έ τρ ε ψ ε σ το υ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς να υπ οχω ρήσ ου ν μ ε τά ξη . Ο Β ρ ε τα ν ό ς σ τρ α τη γ ό ς Ρος σ κ ο τώ θ η κ ε σ τη μάχη και ο α ν τ ικ α τα σ τά τη ς το υ , ο σ υ ν τα γ μ α τά ρ ­χ η ς Α ρ θ ο υ ρ Μ π ρο υκ το υ 44ου Σ υ ν τά γ ­μ α το ς , απ οφ άσ ισ ε να υπ οχω ρήσ ει. Η ν α υ τ ικ ή επ ίθ εσ η τω ν Β ρ ετα ν ώ ν , που έ- γ ιν ε το α π ό γ ευ μ α ε ν α ν τ ίο ν το υ φ ρ ο υ ρ ί­ου Μ α κ Χ ένρ υ , α π έτυ χ ε κα ι ο ι Β ρ ε τα ν ο ί α π ο σ ύ ρ θ η κα ν από τη ν π ερ ιο χή .

Από τ ο κα τά σ τρ ω μ α ε ν ό ς α μ ερ ικ α ν ι­κού π λο ίου ο ν εα ρ ό ς δ ικ η γ ό ρ ο ς Φράν- σις Σ κ ο τ Κ έη π α ρ α τη ρ ο ύ σ ε τ ο ν β ο μ β α ρ ­δ ισ μό το υ ο χυ ρ ο ύ Χ ένρ υ από τ ο ν β ρ ε τ α ­ν ικ ό σ τό λο . Σ το σ ούρουπ ο το θ έ α μ α ε ί­χ ε έν α τρ ο μ α κ τ ικ ό μ εγ α λ ε ίο . "Κ ο ιτά ξτ ε " , ε ίπ ε ο ν εα ρ ό ς δ ικ η γ ό ρ ο ς σε έ ν α ν σ υ νε ­π ιβ ά τη το υ , "η σ ημα ία το υ φ ρ ο υ ρ ίο υ κυ ­μ α τ ίζ ε ι α κό μ η !" Ο Κ έη σ υ γ κ ιν η μ έν ο ς ά ρ ­π α ξε έν α κ ο μ μ ά τ ι χ α ρ τ ί κα ι έν α μολύβ ι κα ι ά ρχισ ε να γ ρ ά φ ε ι τ ο υ ς σ τίχο υ ς ενό ς π ο ιή μ α το ς : "Α υ τή που μ ε υ π ερ η φ ά ν ε ια χ α ιρ ε το ύ σ α μ ε , κα θ ώ ς έ π ε φ τ ε το σ κ ο τά ­δι...". Το π ο ίη μ α ο ν ο μ ά σ τη κ ε "Α σ τερ ό εσ - σα" κα ι έ γ ιν ε ο ε θ ν ικ ό ς ύ μ ν ο ς τω ν Ηνω­μ ένω ν Π ολ ιτειώ ν .

01 ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΜΑΧΕΣΣ τα τ έ λ η Α υ γο ύ σ το υ το υ 1814 ο κυ ­

β ε ρ ν ή τ η ς το υ Κ αναδά απ οφ άσ ισ ε να κα ­τ α φ έ ρ ε ι σ υ ν τρ ιπ τικ ό π λή γμα σ το υ ς Α μ ε ­ρ ικ α νο ύ ς κ α τα λ α μ β ά ν ο ν τα ς τ ο Πλά- τσ μ π ο υ ρ γκ . Η α μ ερ ικ α ν ικ ή φ ρ ο υ ρ ά τη ς π ό λη ς ε ίχ ε α π ο δ υ ν α μ ω θ εί δ ιό τ ι μ έρ ο ς τη ς ε ίχ ε εν ισ χ ύ σ ει τ ις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς δ υ ­ν ά μ ε ις σ το ν Ν ιαγάρα. Ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ

Χ ά ρ τ η ς τω ν ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ω ν . j'-Vj

Β Ρ Ε Τ Α Ν Ι Κ Η Β Ο Ρ Ε Ι Α Α Μ Ε Ρ Ι Κ Κ

Ντητρόιτj

Οχυρό ------------- -Ιτήρμπορν γ " \Γ I \

Συγκέντρωση Βρετανικών ΔυνάμεωνΒαλτιμόρη · Βρετανικές

επιδρομές 1814

R ü14ο Ελαφρών Δραγώνων ρ85ο Σύνταγμα Πυροβολικού

Χάλιφαξ

ΒαΑτιμορρ ; Εφόδια | 1 ^ 7 0 ^ 4 3 0 9 5 0 . 44ο ΣΠ ~ ’ ΛΝέαΟρλεάνη

g21«>Zn j

1 ο και 5ο Σύνταγμα •I Δυτικών Ινδιών Βρετανικός ναυτικός

αποκλεισμός

Ορλεάνη \ > - Γ

W mΜΗ

-r’’~WwäMΚ Ο Λ Π Ο Σ Τ Ο Υ Μ Ε Ξ Ι Κ Ο Υ

Αγορά της Λουίζιάνα 1803

Ισπανικές αποικίες

Κύριες περιοχές επιχειρήσεων 1813-14

ΟΜίλια 100 200 300 400 \ *Η—οχ*μ 200

Π ρ έβ ο σ τ ή τα ν σ η μ α ν τ ικ ές : το 39ο, το 76ο, το 88ο και τμ ή μ α το υ 27ου Σ υ ν τά γ ­μ α το ς υπό τ ο ν α ν τ ισ τρ ά τη γ ο Ρόμπιν- σον, τ ο 13ο, τ ο 49ο και τμ ή μ α το υ 2ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζ ικο ύ υπό το ν α ν τ ι­σ τρ ά τη γ ο Μ π ρίσ μπ εην, τ ο 3ο, τ ο 5ο κα ι το 58ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ , δ ύ ν α μ η Κ α να ­δώ ν α κ ρ ο β ο λ ισ τώ ν κα ι κ υ ν η γ ώ ν υπό τ ο ν α ν τ ισ τρ ά τη γ ο Π ά ο υ ερ και τ ο 19ο Σ ύ ­ν τα γ μ α Ε λα φ ρ ώ ν Δραγώ νω ν.

Σ τ ις 6 Σ ε π τε μ β ρ ίο υ η δ ύ να μ η το υ Π ρ έβ ο σ τ έ φ θ α σ ε σ τα π ερ ίχω ρα το υ Π λά τσ μ π ο υ ρ γκ , π αρά τη ν π α ρ ε ν ο χ λ η τ ι­κή δράσ η το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ 13ου Σ υ ­ν τά γ μ α τ ο ς Π εζ ικο ύ . Ο Π ρ έβ ο σ τ π ερ ίμ ε - ν ε τη ν ά φ ιξη μ ο ίρ α ς β ρ ε τα ν ικ ώ ν π λοίω ν γ ια τ η ν έ ν α ρ ξη τ η ς επ ίθ εσ η ς . Σ τ ις 11 Σ ε ­π τεμ β ρ ίο υ , έ χ ο ν τα ς ν α υ τ ικ ή υ π ο σ τή ρ ι­ξη , δ ιέ τ α ξ ε επ ίθ εσ η από ξη ρ ά και θ ά ­λασσα. Ο ι λόχο ι α κ ρ ο β ο λ ισ τώ ν το υ 27ου και το υ 76ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζ ικ ο ύ δ ια ­σ κόρπ ισ αν τα α μ ερ ικ α ν ικ ά σ υ ν τά γ μ α τα ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς το υ Ε σ εξ κα ι το υ Κ λ ίν το ν κα ι ή τα ν έ το ιμ ο ι να π ρο σ β ά λο υ ν τ ις α μ ε ­ρ ικ α ν ικ ές τ α κ τ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις , ό τα ν έ ­φ θ α σ ε η ε ίδ ησ η τ η ς ή τ τ α ς το υ β ρ ε τ α ν ι­

κού σ τό λο υ σ τη λ ίμ ν η Τσάμπλαιν. Ο Π ρ έβ ο σ τ, β λ έ π ο ν τα ς να α π ε ιλ ε ί­τα ι η ο δ ό ς α ν εφ ο δ ια σ μ ο ύ το υ , δ ιέ ­τ α ξ ε υποχώ ρηση, π ρο ς μ εγ ά λ η α­γα ν ά κτη σ η τω ν σ τρ α τιω τώ ν το υ , β ε τ ε ρ ά ν ω ν τω ν Ν α π ο λ εό ν τε ιω ν Π ολέμω ν.

ΝΕΑ ΟΡΛΕΑΝΗ - ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ "ΧΑΡΤΙ" ΤΩΝ ΒΡΕΤΑΝΩΝ

Τον Σ ε π τέ μ β ρ ιο το υ 1814 δ ι­π λ ω μ α τικ ές α ν τιπ ρ ο σ ω π ε ίες τη ς

ΗΠΑ, οπ λίτης, 16ο Σ ύ ντα γμ α Π εζικού , 1812. Λόγω περιορισμένω ν πρώτων υλών και π ροβλημάτω ν εφ ο δ ιασ μο ύ , το χιτώ νιο , που κανονικά 9 α έπ ρεπ ε να είναι από βα θυκύα νο μάλλινο ύφασμα, εδώ είνα ι κατα σ κευ σ μ ένο από αντίσ το ιχο μαύρο.Το κόκκινο μονόγραμμα U.S. δ ια κ ρ ίνετα ι στο υδρ οδοχείο , ο δ ε λοιπός εξο π λισ μός είνα ι κ α τά βάση παρόμοιος μ ε των Αγγλων.

α μ ερ ικ α ν ικ ή ς κα ι τ η ς β ρ ε τ α ν ικ ή ς κ υ ­β έ ρ ν η σ η ς σ υ ν α ν τή θ η κ α ν σ τις Β ρ υ ξ έ λ ­λ ε ς γ ια να σ υ ζη τή σ ο υ ν τ η ν υπ ογραφ ή σ υ ν θ ή κ η ς ε ιρ ή ν η ς . Οι Β ρ ε τα ν ο ί α π ο φ ά ­σισαν να δ ιε ξα γ ά γ ο υ ν μια τ ε λ ε υ τ α ία επ ι­χ είρ ησ η τη ς οπ ο ία ς το ευ ν ο ϊκ ό α π ο τέ λ ε ­σμα θ α β ά ρ υ ν ε σ τις δ ια π ρ α γμ α τεύ σ ε ις . Η λπ ιζαν ό τ ι η κα τά λ η ψ η τη ς Ν έα ς Ο ρ λ ε ­ά ν η ς θ α ε ίχ ε ω ς σ υ νέπ ε ια τ η ν απόσχιση τ η ς Π ο λ ιτε ία ς τ η ς Λ ου ϊζ ιά να από τ ις Η­ν ω μ έν ες Π ο λ ιτ ε ίε ς , επ ε ιδ ή ο π λ η θ υ ­σ μός τη ς δ ε ν έ τ ρ ε φ ε ιδ ια ίτερ α φ ιλ ο α μ ε - ρ ικα ν ικά α ισ θ ή μ α τα . Ετσ ι απ οφ άσισ αν να ζη τή σ ο υ ν τη β ο ή θ ε ια τω ν Ινδ ιάνω ν Κ ρηκ, τη ν οπ οία κα ι ε ξα σ φ ά λ ισ α ν , κα ι τη σ υ νδ ρ ο μ ή το υ π ερ ίφ η μ ο υ π ε ιρ α τή Ζαν Λ α φ ίτ (Jean Lafitte).

Ο Ζαν Λ α φ ίτ κα ι τα δ ύ ο α δ έλ φ ια το υ ή τα ν μ ιγ ά δ ες από τ ο ν Αγιο Δ ο μ ίν ικο . Μ ε τά τ η ν κα τά λη ψ ή το υ από τ ο υ ς Β ρ ε ­τα ν ο ύ ς ε γ κ α τα σ τά θ η κ α ν στη Ν έα Ο ρ λ ε ­ά νη . Σ τη ν π όλη α υ τή μ ε τα έ ν το ν α γ α λ ­λ ικ ά χ α ρ α κ τη ρ ισ τ ικ ά οι α δ ελ φ ο ί Λ α φ ίτ α σ χ ο λή θ η κ α ν μ ε το εμ π ό ρ ιο όπ λω ν, το λ α θ ρ εμ π ό ρ ιο καπ νού και κρασιώ ν, το δ ο υ λ εμ π ό ρ ιο κα ι τ η ν π ε ιρ α τε ία . Ο Ζαν μ ε τ η ν ο μά δ α τω ν π ε ιρ α τώ ν το υ (800 ά­το μ α π ερ ίπ ου ) ε ίχ ε το κ ρ η σ φ ύ γ ε τό το υ σε μ ια π αραθαλάσσ ια π ερ ιο χή έ ξω από τη Ν έα Ο ρ λ εά ν η , τη Μ π α ρα τά ρ ια (Barataria).

Το 1803 η π ερ ιο χ ή τ η ς Λ ου ϊζ ιά να πω- λ ή θ η κ ε από τ ο υ ς Γά λλους σ το υ ς Α μ ε ρ ι­κ α νο ύ ς κα ι η π ο λ ιτ ικ ή α ν ο χ ή ς τω ν α ρ ­χώ ν α π έν α ν τι σ το ν Λ α φ ίτ ά λ λ α ξε . Ο ν έ ­ο ς κ υ β ε ρ ν ή τη ς τη ς π ερ ιο χ ή ς , Ο υ ίλ ια μ Κ λα ίμπ ορ ν, ε π ικ ή ρ υ ξε τ ο ν π ε ιρ α τή κα ι ο α μ ερ ικ α ν ικ ό ς σ τό λ ο ς ε ισ έβ α λ ε στη Μ π α ρα τά ρια , τ η ν οπ ο ία κα ι λ εη λ ά τη σ ε . Τ ην ίδ ια χ ρ ο ν ικ ή π ερ ίο δ ο οι Β ρ ε τα ν ο ί έ ­κα να ν σ τον Λ α φ ίτ δ ε λ ε α σ τ ικ έ ς π ρ ο τά ­σ εις γ ια να τ ο υ ς β ο η θ ή σ ε ι σ τη ν κ α τά λ η ­ψη τη ς Ν έα ς Ο ρ λ εά ν η ς . Ε κ ε ίνο ς κα ι ο ι υπ α ρ χη γο ί το υ θ α έπ α ιρνα ν μ ε γ ά λ ες χ ρ η μ α τ ικ έ ς α μ ο ιβ έ ς κα ι β α θ μ ό α ξιω μ α ­τ ικ ο ύ σ το Β ρ ε τα ν ικ ό Ν α υ τικ ό , ο ι δ ε ά ν ­δ ρ ε ς το υ θ α α μ ν η σ τεύ ο ν τα ν . Ο Λ α φ ίτ ε ­ν η μ έρ ω σ ε τ ο ν κ υ β ε ρ ν ή τη Κ λα ίμπ ορν γ ια τ ις β ρ ε τ α ν ικ έ ς π ρ ο τά σ εις κα ι δ ή λω ­σε ό τ ι έ θ ε τ ε τ ο ν ε α υ τό το υ κα ι τ ο υ ς ά ν ­δ ρ ε ς το υ σ τη ν υπ η ρεσ ία τη ς α μ ερ ικ α ν ι­κή ς κ υ β έ ρ ν η σ η ς . Ο Κ λα ίμπ ορν γ ν ω σ το ­π ο ίησ ε σ το ν δ ιο ικ η τή τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν δ υ νά μ εω ν , σ τρ α τη γ ό Α ν τρ ιο υ Τ ζά κσ ον, τ η ν π ρο σ φ ορ ά το υ π ε ιρ α τή . Ο Α μ ε ρ ικ α ­νός σ τρ α τη γ ό ς α ρ ν ή θ η κ ε τη σ υ μ μ ε το χ ή εν ό ς π ε ιρ α τή σ τη ν ά μ υ να τη ς Ν έα ς Ο ρ ­λ ε ά ν η ς κα ι δ έ χ θ η κ ε μ ό νο ν ό τα ν τ ο νο ­μ ο θ ε τ ικ ό σώμα τ η ς Λ ου ϊζ ιά να ψ ή φ ισ ε ο ­μ όφ ω να τ η ν π α ρο χή α μ ν η σ τία ς σ το ν Λ α ­φ ίτ κα ι τ ο υ ς π ε ιρ α τ έ ς το υ ε φ ό σ ο ν α υ το ί θ α π ο λ εμ ο ύ σ α ν σ το π λευ ρ ό τω ν α μ ε ρ ι­κα ν ικώ ν δυνά μεω ν. Ο π ε ιρ α τή ς δ ιέ θ ε σ ε σ το ν α μ ερ ικ α ν ικ ό σ τρ α τό μ εγ ά λ ο α ρ ιθ ­μό όπλω ν κα ι εφ ο δ ίω ν που π ρ ο έρ χ ο ν τα ν από τ ις α π ο θ ή κ ες το υ .

Δ ιο ικ η τή ς τω ν β ρ ε τα ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ ε ­ω ν ο ρ ίσ τη κ ε ο α ν τ ισ τρ ά τη γ ο ς σ ερ Ε- ν το υ α ρ ν τ Π ά κενχα μ . Ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ α ­

π ο τε λ ο ύ ν τ ο από τα 4ο, 21ο, 44ο, 85ο, 93ο κα ι 95ο Σ υ ν τά γ μ α τα Π εζ ικο ύ , το 1ο κα ι τ ο 5ο Σ ύ ν τα γ μ α τω ν Δ υ τικ ώ ν Ινδ ιώ ν και το 14ο Σ ύ ν τα γ μ α Ε λα φ ρ ώ ν Δ ραγώ - νων. Οι β ρ ε τ α ν ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις ε ν ισ χ ύ θ η - καν π ριν από τη μάχη τη ς Ν έα ς Ο ρ λ εά ­ν η ς από τ ο 7ο, το 40ό κα ι το 43ο Σ ύ ν τα γ ­μα, τα οποία ή τα ν ε π ίλ ε κ τα τμ ή μ α τα , β ε ­τ ε ρ ά ν ο ι τω ν μαχώ ν σ τη ν Ευρώ πη. Το σύ­νολο τω ν β ρ ε τα ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ εω ν α ν ερ χ ό ­τα ν σε 7.700 ά ν δ ρ ες . Ο λο ι α υ το ί επ ιβ ιβ ά σ τη κ α ν σε π λοία το υ β ρ ε τα ν ικ ο ύ σ τό λο υ υπό το ν έμ π ε ιρ ο κα ι ικανό υπο­να ύα ρχο σ ερ Α λ ε ξ ά ν τ ε ρ Κ ό χ ρ εη ν , ο ο π ο ίο ς ή τα ν δ ιο ικ η τή ς τω ν ν α υ τ ικ ώ ν δ υ ­νά μ εω ν κα τά τ ις ε π ιχ ε ιρ ή σ εις το υ Κ όλ ­που το υ Τσέζαπηκ κα ι τ η ς Β α λ τ ιμ ό ρ η ς .

Ο τα ν έ γ ιν ε γνω σ τό ό τ ι ο ι Β ρ ε τα ν ο ί θ α ε ισ έβ α λ α ν σ τη Ν έα Ο ρ λ εά ν η ο κ υ ­β ε ρ ν ή τ η ς τ η ς Λ ου ϊζ ιά να β ρ έ θ η κ ε σε π ο­λύ δ ύ σ κο λη θ έσ η . Ε ίχε στη δ ιά θ εσ ή το υ μόνο 3.000 ά ν δ ρ ες , τα κ τ ικ ο ύ ς κα ι ε θ ν ο ­φ ύ λ α κ ε ς . Ο σ τρ α τη γ ό ς Τ ζά κσ ο ν έσ π ευ - σε ό μ ω ς από το Τενεσ ή μ ε εν ισ χ ύ σ εις . Ε­τσ ι τη ν π α ρ α μ ονή τη ς μ ά χη ς τ η ς Ν έα ς Ο ρ λ εά ν η ς ο Α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς α ­ν ερ χ ό τα ν σε 7.386 ά ν δ ρ ες . Ο ι δ υ ν ά μ ε ις το υ σ τρ α τη γ ο ύ Τ ζά κσ ο ν α π ο τε λ ο ύ ν το από το 7ο κα ι το 44ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζικο ύ , τμ ή μ α Α μ ερ ικ α ν ώ ν π εζο να υ τώ ν , τ μ ή μ α ­τα ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς τ η ς Λ ου ϊζιά να , το υ Τε­νεσ ή , το υ Κ εν τά κ υ και το υ Μισισιπή, τ η ν 1η Ιλη το υ 1ου Σ υ ν τά γ μ α το ς τω ν Α μ ε ρ ι­κανώ ν Δ ρ α γώ νω ν και 16 π υ ρ ο β ό λα τα ο ­ποία επ ά νδ ρ ω να ν π ε ιρ α τ έ ς το υ Λ α φ ίτ.

01 ΑΝΤΙΠΑΛΟ Ι Δ ΙΟ ΙΚΗΤΕΣΟ α ν τ ισ τρ ά τη γ ο ς σ ερ Ε ν το υ α ρ ν τ

Π ά κενχα μ , δ ιο ικ η τή ς τω ν β ρ ε τα ν ικ ώ ν δ υ νά μ εω ν , ε ίχ ε γ ε ν ν η θ ε ί σ τη ν Ιρ λα νδ ία το 1778. Κ α τα γ ό τα ν από α ρ ισ το κ ρ α τ ικ ή ο ικ ο γ έν ε ια . Σ ε η λ ικ ία 16 ε τώ ν κ α τα τά ­χ θ η κ ε σ το 92ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ (Gordon H ighlanders) μ ε τ ο ν β α θ μ ό το υ υπ ο λοχα γο ύ . Δ ια κ ρ ίθ η κ ε κ α τά τ η ν ε κ ­σ τρ α τε ία κ α τά τω ν Γάλλω ν σ τη ν Ιρ λα ν ­δ ία το 1778. Το 1805 π ρ ο ή χ θ η σ το ν β α θ ­μό το υ σ υ ν τα γ μ α τά ρ χ η και δ ιο ίκ η σ ε το 7ο Σ ύ ν τα γ μ α Π εζ ικο ύ . Το 1806 ο δ ο ύ κ α ς το υ Ο υ έ λ ιγ κ το ν ν υ μ φ ε ύ θ η κ ε τη ν α δ ε λ ­φ ή το υ κα ι ο Π ά κενχ α μ υ π η ρ έ τη σ ε υπό τ ις δ ια τα γ έ ς το υ σ τη ν Κ οπ εγχά γη και σ τη ν Ισπανία. Ο τ ε λ ε υ τ α ίο ς σ υ μ μ ε τε ίχ ε σ τις μ ά χες το υ Φ ο υ έ ν τ ε ς ν τ ε Ο νό ρο και τ η ς Σ α λα μ ά νκα , όπου η τα ξ ια ρ χ ία το υ δ ιε δ ρ α μ ά τισ ε σ η μ α ν τ ικ ό ρ όλο σ τη β ρ ε ­τα ν ικ ή ν ίκη . Δ ε ν ή τα ν α ξ ιό λ ο γ ο ς σ τρ α ­τη γ ικ ό ς νο υ ς , α λλά ή τα ν α ν α μ φ ισ β ή τη ­τα γ εν ν α ίο ς .

Ο Α ντρ ιο υ Τ ζά κσ ον γ ε ν ν ή θ η κ ε το 1767 σ τη Ν ό τια Κ αρολίνα , από Ιρ λα ν ­δ ο ύ ς μ ε τα ν ά σ τε ς . Σ ε η λ ικ ία 13 ε τώ ν κα- τ ε τ ά γ η μαζί μ ε τ ο ν δ ε κ α ε ξά χ ρ ο ν ο α δ ε λ ­φ ό το υ σε σ ύ ν τα γ μ α Α μ ερ ικ α ν ώ ν δ ρ α ­γώνω ν, κα τά τη δ ιά ρ κ ε ια τ η ς Α μ ε ρ ικ α ν ι­κ ή ς Ε π ανάσ τασ ης. Τον Α π ρ ίλ ιο το υ 1781 σ υ ν ελ ή φ θ η σ α ν α ιχ μ ά λ ω το ι από τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς , α λλά δ ρ α π έτευσ α ν .

Το 1787 ο Τ ζά κσ ο ν π ή ρ ε ά δ ε ια άσ κη­σης δ ικ η γ ο ρ ία ς κα ι ε γ κ α τα σ τά θ η κ ε στο Ν άσβιλ το υ Τενεσ ή. Το 1796 ή τα ν μ έλ ο ς τ η ς σ υ ν τα κ τ ικ ή ς σ υ ν έλ ευ σ η ς γ ια το σύ­ν τα γ μ α το υ Τενεσ ή, που έ γ ιν ε η 16η Πο­λ ιτ ε ία τω ν ΗΠΑ. Το 1797 ε ξ ε λ έ γ η μ έλ ο ς το υ Κ ο γ κ ρ έσ ο υ και το ν επ ό μ ε ν ο χρό νο γ ερ ο υ σ ια σ τή ς . Ε γ κ α τέ λ ε ιψ ε τ η ν Ουάσι- γ κ τ ο ν κα ι ε γ κ α τα σ τά θ η κ ε σ το Τενεσ τ κ α τα λ α μ β ά ν ο ν τα ς τη θ έσ η το υ π ρ ο έ ­δ ρ ο υ το υ Α νώ τα το υ Δ ικα σ τη ρ ίο υ τη ς Π ο λ ιτε ία ς . Η τα ν ά το μ ο μ εγ ά λ ο υ α να σ τή ­μ α το ς , που το χ α ρ α κ τή ρ ιζ ε σ ιδ ερ έν ια θ έλ η σ η και α π ο φ α σ ισ τικό τη τα . Η τα \ δ ε ιν ό ς μ ο νο μ ά χ ο ς κα ι γ ια λ ό γ ο υ ς τ ιμ ή ς ε ίχ ε λ ά β ε ι μ έ ρ ο ς σε π ο λ λ ές μ ο νο μ α χ ίες Κ α τέ κ ρ ιν ε δ ημόσ ια τ ο ν π ρώ ην π ρ ό εδ ρ ο τω ν ΗΠΑ Τόμας Τ ζέφ ερ σ ο ν και δ η μ ιο ύ ρ ­γ η σ ε ισ χυ ρ ο ύς ε χ θ ρ ο ύ ς , μ ε τα ξ ύ αυτώ '. κα ι τ ο ν π ρ ό εδ ρ ο Τ ζ έ η μ ς Μ άντισ ον. Δ ιο­ρ ίσ τη κ ε από τ η ν ε θ ν ο σ υ ν έλ ευ σ η το υ Τε­νεσ ή σ τρ α τη γ ό ς τη ς ε θ ν ο φ υ λ α κ ή ς τη ς Π ο λ ιτε ία ς . Μ ε τά τ η ν ε π ιτυ χ η μ έ ν η ε κ ­σ τρ α τε ία το υ κ α τά τω ν Ινδ ιά νω ν Κ ρηκ έν α α π ρ ό θ υ μ ο Κ ο γ κ ρ έσ ο το ύ έδ ω σ ε τ ο \ β α θ μ ό το υ α ν τ ισ τρ α τή γ ο υ σ το ν τα κ τ ικ ό σ τρ α τό κα ι τ ο ν δ ιό ρ ισ ε δ ιο ικ η τή τω ν α­μ ερ ικ α ν ικ ώ ν δ υ ν ά μ εω ν σ το ν ό τ ιο μ έ τω ­πο επ ιχειρήσ εω ν. Ο Τ ζά κσ ον ή τα ν ο βα­σ ικό ς σ υ ν τ ε λ ε σ τή ς τ η ς ν ίκ η ς τω ν Α μ ερ ι­κανώ ν σ τη Ν έα Ο ρ λ εά ν η κα ι ε ξ ε λ έ γ η έ ­β δ ο μ ο ς π ρ ό εδ ρ ο ς τω ν ΗΠΑ.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΡΛΕΑΝΗΣ

Οι Β ρ ε τα ν ο ί, α φ ού διασκόρπισαν τ ο ν α μ ερ ικ α ν ικ ό σ τό λ ο π ου απ οπ ειρά- θ η κ ε να τ ο υ ς κ λ ε ίσ ε ι τ ο ν δ ρ ό μ ο , απ οβ ι­β ά σ τη κ α ν σ τη νή σ ο Πη τ ο ν Δ ε κ έ μ β ρ ιο το υ 1814. Ο κα ιρ ός ή τα ν κ ρ ύ ο ς κα ι η π ε­ρ ιοχή ελ ώ δ η ς κα ι α ν θ υ γ ιε ιν ή . Οι Β ρ ε τα ­νο ί α π οβ ίβ α σ α ν ά ν δ ρ ες κα ι εφ ό δ ια μ ε α­ν τ ικ ε ιμ ε ν ικ ό σκοπ ό τη ν κα τά λη ψ η τη ς π ό λη ς το υ Μ όμπ ιλ , ω ς π ρώ το σ τά δ ιο γ ια τ η ν κα τά λη ψ η τη ς Ν έα ς Ο ρ λ εά ν η ς . Το ο χυ ρ ό Μ π ά ο υ ερ (Fort Bower), σ τη ν ε ίσ ο ­δο το υ Μ όμπ ιλ , υπ εράσ π ιζαν 130 Α μ ε ρ ι­κα νο ί το υ 2ου Σ υ ν τά γ μ α το ς Π εζ ικο ύ . Οι ε π ιθ έσ ε ις τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν κ α τά το υ ο χυ ­ρού α π ο κ ρ ο ύ σ τη κ α ν κι έ τσ ι α υ το ί υπο­χ ρ ε ώ θ η κ α ν να π ρ ο σ εγ γ ίσ ο υ ν τη Ν έα Ο ρ λ εά ν η από το ν Ν ότο .

Ο σ τρ α τη γ ό ς Τ ζά κσ ο ν δ ιέ τ α ξ ε ό λο υ ς τ ο υ ς π ο λ ίτε ς τη ς Ν έα ς Ο ρ λ εά ν η ς να κα ­τα σ κ ευ ά σ ο υ ν μια τά φ ρ ο β ά θ ο υ ς ενά μ ι- συ μ έ τρ ο υ κα ι μ ή κ ο υ ς τεσ σ ά ρ ω ν χ ιλ ιο ­μ έτρ ω ν , μ ε σ κα λοπ ά τια γ ια θ έ σ ε ις σ κό ­π ευ σ η ς . Το σ κ α μ μ ένο χώ μα εν ισ χ υ μ έν ο με κ ο ρ μ ο ύ ς δ έν δ ρ ω ν θ α χ ρ η σ ίμ ευ ε ως π ρ ο σ τα τε υ τ ικ ό τ ε ίχ ο ς από τ ις β ο λ έ ς το υ π εζ ικο ύ κα ι το υ π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Οι π λ ευ ­ρ ές τ η ς τά φ ρ ο υ π ρ ο σ τα τεύ ο ν τα ν από β ά λ το υ ς . Σ τη ν τά φ ρ ο ο σ τρ α τη γ ό ς τ ο ­π ο θ έ τη σ ε ε θ ν ο φ ύ λ α κ ε ς το υ Τενεσ ή και το υ Κ εν τά κ υ , το 7ο κα ι το 44ο Σ ύ ν τα γμ α Π εζ ικο ύ , σώμα ε θ ε λ ο ν τ ώ ν τ η ς Ν έα ς Ο ρ­λ ε ά ν η ς κα ι δ ύ ο τά γ μ α τα ε λ ε ύ θ ε ρ ω ν ν έ ­γρων. Σ τ ις 23 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ 1814 δ ιεν ή ρ -

=-Τ ΙΩ Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

01 Α Ν ΤΙΠ Α Λ Ο Ι ΣΤΡΑΤΟΙΟ ΒΡΕΤΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

Ο Β ρ ετα ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς το 1812 ή τα ν στο απ όγειο τη ς ισχύος του . Ε ίχε ήδη νικήσ ει τα σ τρ α τεύ μ α τα του Ν απ ολέοντα σ την Ισπα­νία και ή τα ν καλά εκπ α ιδ ευμ ένο ς και π ε ιθα ρ χ η μ έν ο ς . Το βρ ετα ν ικό πεζικό χρησιμοπ οιούσε γρ α μ μ ές π υρός β ά θ ο υ ς τριώ ν ανδρών. Η πρώτη σειρά π υροβολούσε γο να τισ τή και οι υπόλοιπες δ ύο ό ρ θ ιες . Η ισχύς πυρός των βρετα νικώ ν σχηματισμώ ν ή τα ν μ εγ α λ ύ τερ η α υ ­τή ς οπ οιουδήπ οτε άλλου ευρω π αϊκού πεζικού. Την α ντα λλα γή πυ­ρών α κο λ ο υ θ ο ύ σ ε σχεδόν πάντα η τελ ικ ή επ ίθεσ η μ ε ξ ιφ ολόγχη, η οποία τ ις π ερ ισ σ ότερες φ ο ρ ές κ α θ ό ρ ιζε και τη ν έκβαση τη ς μά­χης-

Ενα τυπ ικό β ρ ετα ν ικό σ ύνταγμα τη ς γραμμής (lin e re g im e n t) α π ο τελ είτο από δ ύο τά γμ α τα . Το πρώτο τά γμα α π ο τελ είτο από δ έ ­κα λόχους των 100 ανδρών. Μ αζί μ ε το υ ς α ξιω ματικούς η συνολική δύναμη το υ τά γμ α το ς έφ θ α ν ε το υ ς 1 .100 ά νδ ρ ες . Σ τη ν πράξη η συνολική δύναμη το υ τά γ μ α το ς κυμα ινό ταν από 50 0 ως 800 άν­δ ρ ες . Το δ εύ τε ρ ο τάγμα ε ίχ ε δύναμη από 500 ως 7 0 0 ά νδ ρ ες και χρησιμοπ οιείτο σ υνήθω ς για αναπλήρωση των κενώ ν το υ πρώτου τά γμ α το ς.

Η π ειθα ρχ ία στον Β ρ ετα ν ικ ό Σ τρ α τό ήταν α υσ τη ρ ό τα τη . Σ υνη - θ έ σ τερ η τιμω ρία ήταν το μαστιγω μα και ε κ τε λ ε ίτο παρουσία του δ ιο ικητή το υ τά γμ α το ς , το υ στρατιω τικού ιατρού και των ανδρών π αρατεταγμένω ν. Ο α ρ ιθμ ό ς των 2 0 0 -5 00 ραβδισμώ ν, αναλόγως του παραπ τώματος, ή τα ν σ υ νη θ ισ μ ένο φ α ινόμενο . Τον Μ ά ρ τιο του 1812 ε κ δ ό θ η κ ε νό μος που α π αγόρευε να τ ιμω ρούντα ι οι στρατιώ ­τε ς με π ερ ισ σ ότερους από 300 ραβδισ μούς.

Βασ ικό όπλο το υ π εζικού ή τα ν το λε ιό κ α ν νο εμ π ρ ο σ θο γεμ ές τυ φ έκ ιο με π υ ρ ιτόλ ιθο με τη ν επωνυμία "B row n B es s". Το δ ια μ έ­τρημά του ή τα ν 0 ,75 in και ε ίχ ε σ υ χνότητα πυρός τέσ σ ερ ις βολές το λεπ τό . Το βρ ετα ν ικό τυ φ έκ ιο ή τα ν β α ρ ύ τερ ο από το α μ ερ ικ α ν ι­κό (δ ια μ έτρ η μ α 0 ,69 in) και συνεπώς υ σ τερ ο ύ σ ε απ έναντι το υ . Το φ ορτίο των Α μερ ικανώ ν στρατιω τώ ν σε πυρομαχικά ή τα ν σ ημαντι­κά ελ α φ ρ ύ τερ ο από το φ ο ρ τίο τω ν Βρετανώ ν.

Η τήρηση των κανονισμών που αφ ορούσ αν τη σ τρατιω τική ε ν ­δυμασία ή τα ν πρόβλημα στον Β ρ ετα ν ικ ό Σ τρ α τό του Κ αναδά. Οι Β ρ ετα νο ί α ξιω ματικο ί και οι σ τρ α τιώ τες που είχα ν υπ ηρετήσ ει στην Ευρώπη κάτω από τ ις δ ια τα γ ές το υ Ο υ έλ ιγ κ το ν (W ellig to n ) ε ί­

χαν σ υ νη θ ίσ ει να μη δ ίνουν σημασία σ τους κανονισ μούς που α φ ο­ρούσαν τ ις σ τολές. Ο κ υ β ερ ν ή τη ς το υ Καναδά σερ Τζων Π ρέβοσ τ (s ir Jo h n P rev o s t) έδω σε α υ σ τη ρ ές εν το λ ές για τη ν πιστή τήρηση των σχετικώ ν κανονισμών.

Ο ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣΚ ατά τη ν ένα ρ ξη των εχθροπ ραξιώ ν ο τα κ τικ ό ς Σ τρ α τό ς των Α­

μερ ικανώ ν ή τα ν μ ικρός (περίπου 175 α ξιω ματικο ί και 2 .400 ά ν­δ ρ ες ). Η σ τρατολογία γ ινότα ν σ ε εθ ελ ο ν τ ικ ή βάση, με αμοιβή 16 δολάρια τη ν ημέρα τη ς κ α τά τα ξη ς και μηνιαίο μ ισ θό π έντε δολά­ρια. Την εποχή εκ ε ίνη στις Η Π Α ο μέσ ος μην ια ίος μ ισ θό ς ήταν εν ­νέα δολάρια και έτσ ι δ εν υπήρχε μεγάλο εν δ ια φ έρ ο ν για κατά ταξη στον Σ τρ α τό .

Τον Ια νουάρ ιο το υ 1812 , εν όψ ει του π ολέμου, το Κογκρέσο ψ ήφ ισ ε νόμο για τη δημιουργία σ τρα τού δ ύναμης 35 .00 0 ανδρών. Ο μην ια ίος μ ισ θό ς ο ρ ίσ θη κ ε σε δ έκα δολάρια και η αμο ιβή κ α τά τα ­ξη ς σε 124 δολάρια . Α κόμα απ οφασίστηκε η παραχώρηση 320 εκ τα ­ρίων γη ς κατά τη ν απ οστράτευσ η. Τον Ιανουάρ ιο του 1814 η πραγ­μα τική δύναμη το υ Α μ ερ ικα ν ικο ύ Σ τρ α το ύ ή τα ν 12 .000 ά νδ ρ ες πε­ρίπου.

Ο Α μ ερ ικα ν ικ ό ς Σ τρ α τό ς και η ηγεσία το υ ε ίχα ν ανεπ αρκή εκ ­π αίδευση και μικρή σ τρατιω τική εμπ ειρ ία . Ε ξα ίρεσ η απ οτελούσαν ο σ τρα τηγός Ζάκαρυ Τέηλορ και ο α ντισ υ ντα γμ α τά ρ χη ς Γουίνφιλντ Σκο τ.

Το Κ ογκρέσο χώ ρισε τη ν Ε π ικράτεια σ ε δ έκα σ τρ α τιω τικές π ε­ρ ιφ έ ρ ε ιε ς και α ν έθ εσ ε σε κ ά θ ε π ερ ιφ έρ εια τη στρατολόγηση συ­γκεκρ ιμ ένω ν δυνάμεω ν.

Το α μ ερ ικα ν ικό π εζικό χρησιμοπ οιούσε τυ φ έκ ιο εμ π ρ ο σ θο γε­μ ές , α ντίγραφ ο του γα λλ ικού μο ντέλο υ το υ 1777 . Το τυ φ έκ ιο αυτό κ ατα σ κευα ζό τα ν στα οπλοστάσια το υ Σπ ρίνγκφηλντ, το υ Χάρπ ερς Φ έρυ ή άλλα σ υ νερ γα ζόμενα . Οι α κρ ο β ο λισ τές χρησιμοποιούσαν τυ φ έκ ιο μ ικ ρ ό τερ ο υ δ ια μ ετρ ή μ α το ς -0 ,54 in.

Το σχέδιο τη ς σ τολής το υ α μ ερ ικ α ν ικ ο ύ π εζικού ή τα ν πανομοι­ότυπ ο μ ε το σχέδιο τη ς β ρ ετα ν ικ ή ς σ τολής. Το χρώμα ε ίχε κ α θο ρ ι- σ θ ε ί σε μπλε σκούρο. Λόγω έλ λε ιψ η ς μάλλ ινου υφ άσ μα τος χρώ μα­το ς μπλε πολλές μ ο ν ά δ ες υ ιο θέτη σ α ν το γκρι χρώμα.

........ ...........

Υησε ν υ κ τ ε ρ ιν ή επ ίθ εσ η από τρ ία σ η­μ ε ία κ α τά το υ Β ρ ε τα ν ικ ο ύ σ τρ α το π έ ­δ ου . Η επ ίθ εσ η λόγω κα κο ύ σ υ ν το ν ι­σ μού α π έτυ χ ε , α λλά η το λ μ η ρ ή κίνησ η το υ Α μ ερ ικ α ν ο ύ σ τρ α τη γ ο ύ εν τυ π ώ σ ια ­σε τ ο υ ς Β ρ ε τα ν ο ύ ς .

Οι Β ρ ε τα ν ο ί δ ιο ικ η τ έ ς π α ρ ό τρ υ να ν τ ο ν Π ά κενχ α μ να π ρ α γμ α το π ο ιή σ ε ι κα τά μ έτω π ο επ ίθ εσ η κα τά τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν οχυρώ σεω ν. Ε κ ε ίνο ς σ υ μ φ ώ νη σ ε, υπό τ ο ν ό ρ ο να γ ίν ε ι επ α ρ κή ς π ροπαρα- σ κευ ή π υ ρ ο β ο λ ικ ο ύ . Τ ην 1η Ια νου α ρ ίο υ 1815 ά ρ χισ ε η α ν τα λ λ α γ ή βο λώ ν π υ ρ ο ­β ο λ ικ ο ύ μ ε τα ξ ύ τω ν α ν τίμ α χ ο μένων. Η η μ έρ α ή τα ν β ρ ο χ ερ ή και ο ι β ρ ε τ α ν ικ έ ς ο β ίδ ε ς τω ν 18 λ ιβ ρ ώ ν δ ε ν ε π έ φ ε ρ α ν ζη ­μ ιέ ς σ τα ο χυ ρ ω μ α τικά έρ γ α τω ν Α μ ε ρ ι­κανών. Η β ρ ε τα ν ικ ή επ ίθ εσ η κ α θ υ σ τέ ­ρησ ε έ ξ ι η μ έ ρ ε ς επ ε ιδ ή ο Β ρ ε τα ν ό ς δ ι­ο ικ η τή ς δ ε ν ε ίχ ε π ε ισ θ ε ί γ ια τη ν επ ιτυ χ ία τη ς επ ίθ εσ η ς . Το πρωϊ τ η ς 8 ης Ια νου α ρ ίο υ ό μ ω ς το 44ο Σ ύ ν τα γ μ α τω ν Β ρ ε τα ν ώ ν β ά δ ισ ε σ το λα σ π ω μένο έ δ α ­φ ο ς κ α τά τω ν α μ ερ ικ α ν ικ ώ ν θ έσ εω ν. Οι Α μ ερ ικ α ν ο ί τ ο ύ ς υ π ο δ έ χ θ η κ α ν μ ε σ υ ν ε ­χ έ ς κ α τα ιγ ισ τικ ό πυρ, μ ε γ ρ α μ μ έ ς π υρ ός β ά θ ο υ ς τεσ σ ά ρ ω ν ανδρώ ν. Οι Β ρ ε τα ν ο ί α π ο δ εκ α τίσ τη κ α ν . Οι ελά χ ισ το ι που κα ­

τό ρ θ ω σ α ν να φ θ ά σ ο υ ν σ τις θ έ σ ε ις τω ν Α μ ερ ικ α ν ώ ν ε ξο υ δ ε τε ρ ώ θ η κ α ν . Ο Β ρ ε ­τα ν ό ς τα γ μ α τά ρ χ η ς Τόμας Ο υ ίλκ ινσ ο ν έ ­φ θ α σ ε σ το α μ ερ ικ α ν ικ ό "τε ίχ ο ς ", αλλά δ έ χ θ η κ ε δ ώ δ εκ α β ο λ ές . Σ το υ ς Α μ ε ρ ικ α ­ν ο ύ ς που τ ο ν π ερ ισ υ ν έ λ ε ξα ν ε ίπ ε: “Π ε ί­τ ε σ το ν δ ιο ικ η τή μ ου ό τ ι π εθ α ίνω σ το α ­μ ερ ικ α ν ικ ό ανάχω μα". Ενας Α μ ερ ικ α ν ό ς α ξ ιω μ α τικ ό ς α π ά ντη σ ε: "Τ αγματάρχα κο υ ρ ά γ ιο . Είσαι πολύ γ εν ν α ίο ς γ ια να π εθ ά ν ε ις " . Το σώμα το υ Β ρ ε τα ν ο ύ α ξιω ­μ α τικ ο ύ ε τά φ η από τ ο υ ς Α μ ερ ικ α ν ο ύ ς μ ε ό λ ε ς τ ις τ ιμ έ ς .

Ο Π ά κ εν χ α μ -επ ικ εφ α λ ή ς το υ 95ου Σ υ ν τά γ μ α το ς - σ τη σ υ ν έχ ε ια π ρ ο σ έβ α λε τ ις α μ ε ρ ικ α ν ικ έ ς θ έ σ ε ις από τ ις π λ ευ ­ρ ές , α λλά τρ α υ μ α τ ίσ τη κ ε θ α νά σ ιμα . Το β ρ ε τα ν ικ ό Σ ύ ν τα γ μ α κ α τό ρ θ ω σ ε να ε ι ­σ χω ρήσ ει σ τις α μ ερ ικ α ν ικ έ ς θ έσ ε ις , α λ ­λά τ ε λ ικ ά α π ο σ ύ ρ θ η κ ε επ ε ιδ ή η ε π ίθ ε ­ση σε ό λο το υπόλο ιπ ο μ έτω π ο ε ίχ ε απο- τύ χ ε ι.

Σ τ ις 18 Ια νου α ρ ίο υ οι Β ρ ε τα ν ο ί ε κ κ έ ­νωσαν τη Λ ου ϊζιάνα , α φ ού ε ν η μ ε ρ ώ θ η ­κα ν ό τ ι ε ίχ ε υ π ο γρ ά φ ει ε ιρ ή ν η σ τις 31 Δ ε κ ε μ β ρ ίο υ . Σ τη δ ια κ ή ρ υ ξη που υ π έ­γρα ψ α ν ο ι δ ύ ο π λ ε υ ρ έ ς δ ε ν έ γ ιν ε καμ ία α να φ ο ρ ά γ ια τ η ν επ ίλυσ η τω ν δ ια φ ορ ώ ν

που ή τα ν οι α ιτ ίε ς το υ π ο λ έμ ο υ . Από τη σ ύ ρ ρ α ξη ε ξή χ θ η ό μ ω ς ένα σ υμ π έρ α ­σμα: ο ύ τ ε ο ι Β ρ ε τα ν ο ί μπ ορούσ α ν να κ α τα λ ά β ο υ ν τ η ν Α μ ερ ικ ή , ο ύ τ ε ο ι Α μ ε ρ ι­κα νο ί μ π ορ ούσ α ν να κ α τα κ τή σ ο υ ν το ν Καναδά.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Philip Katcher: THE A M ER IC A N WAR 1812- 1814, Osprey, 1990.(2) Tim P ickles: NEW ORLEANS 1815, Osprey. Cam paign Series, 1993.(3) R obert Taiiand: Ο ΠΕΙΡΑΤΗΣ ΛΑΦΙΤ ΚΑΙ Η Μ Α ΧΗ ΤΗΣ ΝΕΑΣ Ο ΡΛΕΑΝΗΣ, Εκδόσεις Π εχλιβα νίδη , 1965.(4) Σ . Μ α ρ ά ν το υ : Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ. I. Σ ιδ έρ η ς , 1968.(5) Philip H aythornthw aite : UNIFORM S OF THE PENINSULAR WARS 1807-1814. Arm s and A rm our Press, 1995.(6) M artin W indrow: THE FOOTSOLDIER. O xford U niversity Press. 1982.(7) S teven Eden: MILITARY BLUNDERS. M etro Books, 1995.

33

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ TOY ΕΞΙΣΛΑΜ ΙΣΜ ΟΥ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΔΕΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΜΟΝΟ

ΤΟΠΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΚΑΙ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΔΕ Ν ΕΙΝΑΙ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ

ΚΑΙ ΜΟΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ,

ΟΠΩΣ ΑΥΤΕΣ 01 ΔΥΟ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ

ΑΣΙΑΣ. Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜ ΙΚΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜ ΕΝΟ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΠΟ ΟΣΟΥΣ ΕΡΕΥΝΟΥΝ ΤΙΣ

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜ ΙΚΩΝ

ΑΛΛΑΓΩΝ. Ο ΕΞΙΣΛΑΜ ΙΣΜ ΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΑΣΗ ΔΙΑΔΟ ΧΙΚΩΝ

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ ΠΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ

ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΩΝ Α ΙΩΝΩΝ.

Η πολιορκία της Σμύρ νης από τον Ταμερλάνο. Η πόλη κ α τα λ ή φ θ η κ ε τον Δ εκ έμ β ρ ιο του 1402 ύ σ τερ α από σφοδρή επ ίθ εσ η και οι κ ά το ικ ο ί της εσ φ άγησ αν ή εξα νδ ρα π οδ ίσ θηκα ν (μ ικρογραφ ία τουρ κ ικο ύ χειρ ο γ ρ ά φ ο υ το υ 15ου αιώνα. Μ ο υσ είο Καλών Τεχνών. Β αλτιμόρ η).

Ι Τ Ρ Γ Ω Τ ΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ

ΚΡΙΣΕΩΝΠΑ ΝΑΓΙΩ ΤΗΣ Α. ΓΑΒΑΘΑΣD.E.A. Σ τρ α τιω τικ ή ς Ισ το ρ ία ς , Ε θνικής Αμυνας και Α σφ άλειας, Π ανεπ ισ τήμ ιο Μ ο νπ ελλ ιέ I I I

Μ ακροχρόνια ο εξισλαμισμός και ο εκτουρκι- σμός τη ς Μικράς Ασίας, παράλληλα με τον εκχριστιανισμό της Ιβηρικής χερσονήσου

που πραγματοποιήθηκε μετά την εκδίωξη των Αρά­βων, αποτελούν τις τελευ τα ίες φάσεις της ιστορίας των πολιτισμικών αλλαγών του μεσογειακού πληθυ­σμού. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να αποσα­φηνίσουμε αυτό το ζήτημα.

Ο ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Πριν από τη ν εισβολή των Τούρκων η Μικρά Ασία ήταν η πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή του μεσαιωνι­κού ελληνισμού. Ο σημαντικότερος παράγοντας της ζω τικότητας που το ν διέκρινε ήταν η άμεση επιρροή που η ορθόδοξη εκκλησία, το βυζαντινό κράτος και η λαμπρή ακτινοβολία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ασκούσαν πάνω στην τοπική κοινωνία. Ο ουσιαστικός εξελληνισμός της χερσονήσου είναι αποτέλεσμα αυ­τών των παραγόντων. Η παρουσία των τοπικών διαλέ­κτων, καθώς και η ύπαρξη θρησκευτικώ ν αιρέσεων, αποτελούσαν στοιχεία που η βυζαντινή κοινωνία πέ­τυχε να απορροφήσει κατά τη διάρκεια του εξελληνι- σμού της. Επιπλέον, παρά τη δ ιαφ ορετικότητα που διέκρινε πολιτισμικά και γλωσσικά τη ν ευρύτερη βυ­ζαντινή κοινωνία, ο ελληνισμός αντιστάθηκε τέσσε­ρις ολόκληρους αιώνες στην απειλή του εξισλαμι- σμού. Αυτή η πολιτισμική αντίσταση, που διήρκεσε τόσο διάστημα, κα τέχει εξα ιρετική θέση στην Ιστο­ρία τη ς Ελλάδας σε σχέση με αυτήν τη ς Αιγύπτου, τη ς Συρίας, τη ς βόρειας Βαλκανικής, περιοχών που υποτάχθηκαν αρκετά εύκολα στους Αραβες και στους Σλάβους.

Η στρατιωτική και πολιτική πτώση τη ς Βυζαντι­νής Αυτοκρατορίας απέκτησε τα χαρακτηριστικά της τραγωδίας μετά, κυρίως, από τη ν ή ττα του αυτοκρα- τορικού στρατού στο Μ αντζικέρτ. Η πτώση αυτή ε ί­

ναι συνέπεια των εσωτερικών κρίσεων που παρέλυ­σαν τη ν πολιτική ζωή του Βυζαντίου. Δ εν επρόκειτο για εθνολογική αποδυνάμωση του μικρασιατικού ελ ­ληνισμού, όπως πολλοί ισχυρίζονταν. Αυτό αποδει- κνύετα ι μέσα από τη λεπ τομερή ιστορική μελέτη που αποδεικνύει ό τι η ή ττα του 1071 στο Μ αντζικέρτ ή ­ταν συνέπεια των αναταραχών που ταλάνισαν για 500 χρόνια, το εσωτερικό της Αυτοκρατορίας. Η παρακ­μή αυτής σε συνδυασμό με την πίεση που ασκήθηκε από τους Τούρκους στην ανατολική μεθόριο του βυ­ζαντινού κράτους κατά τη περίοδο 1042-1071 οδήγη­σαν απευθείας στην καταστροφή του Μ ατζικέρτ.

Τα γεγονότα αυτά διευκόλυναν τη διείσδυση τουρκομανικών φύλων στο εσωτερικό τη ς Μικράς Α­σίας. Ομως ο εξισλαμισμός απέκτησε σταθερά θ ε μ έ ­λια μετά τη ν κατάκτηση τη ς περιοχής από τους Τούρκους και τη ν υποταγή ολόκληρης τη ς χερσονή­σου στην απόλυτη εξουσία τους. Η διαμάχη ανάμεσα σε Βυζαντινούς και Τούρκους με αντικειμενικό σκο­πό τον έλεγχο τη ς Μικράς Ασίας πέρασε από πάρα πολλές φάσεις ανάμεσα στον 4ο και στον 11 ο αιώνα. Το 1081 ο Αλέξιος Κομνηνός πέτυχε να επανακτήσει ένα μέρος των εδαφών αυτών. Αυτή η προσπάθεια συνεχίστηκε μέχρι το 1143. Στη συνέχεια μια ταραχώ­δης περίοδος άρχισε για τη Βυζαντινή Α υτοκρατο­ρία, εξα ιτίας των κινδύνων που εμφανίζονταν παράλ­ληλα και από τα δυτικά.

Η ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ

Μ ετά την κατάληψη τη ς Κωνσταντινούπολης από το υς Δυτικούς, το 1204, ένα καθεστώς πολιτικής και στρατιωτικής ισορροπίας επ ιχειρήθηκε να εγκα­τασ ταθεί στη Μικρά Ασία ανάμεσα στον ελληνισμό τη ς Νίκαιας και στο κράτος των Σελτζούκων, που ε ί­χε το κέντρο εξουσίας του στο Ικόνιο. Η ενδυνάμωση

36

Ο α υ το κ ρ ά το ρ α ς Μ ανουήλ Β ' Π αλα ιολόγος (1391 -1425)σε μ ικρο γρ αφ ία χειρ ο γ ρ ά φ ο υ Ε π ιτα φ ίο υ " , το οποίο σ υ ν έ τα ξε το 1407και α φ ιέρ ω σ ε στη μνήμη το υ α δ ελφ ο ύ το υ Θ εόδω ρου, δεσ π ότη το υ Μ ο ρ έα (Παρίσι, Εθνική Β ιβ λ ιο θή κη ).

τη ς βυζαντινής παρουσίας στη βορειο-δυτι- κή Μικρά Ασία κατά τη διάρκεια των τε λ ε υ ­ταίων χρόνων συνετέλεσ ε στη διατήρηση τη ς βυζαντινής εξουσίας σε αυτή τη ν περιο­χή για έναν επιπλέον αιώνα. Μ ετά τη ν επανά- κτηση της Κωνσταντινούπολης, το 1261, η Αυτοκρατορία αδιαφόρησε για το πρόβλημα τη ς Μικράς Ασίας και απασχολήθηκε περισ­σότερο με τη δυτική απειλή. Προσανατόλισε λοιπόν την πολιτική τη ς και τη στρατιωτική προσπάθεια στην αντιμετώπιση του ευρω­παϊκού κινδύνου. Αυτή η αλλαγή της πολιτι­κής του Βυζαντίου θα μπορούσε να σημαί­νει, επίσης, τη ν οριστική εγκατάλειψη της Μικράς Ασίας από το Βυζάντιο. Παρόλα αυτά το 1282 ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος επιχεί­ρησε να ανασυστήσει τη βυζαντινή κυριαρ­χία στη Μικρά Ασία, χωρίς ωστόσο να επ ιτύ­χει να πείσει τοϋς φεουδάρχες της περιοχής. Από το 1328 ο χριστιανικός πληθυσμός της Μικράς Ασίας πέρασε υπό τουρκική κατοχή και άρχισε να υφίσταται τον προσηλυτισμό στο Ισλάμ.

Μ ετά τη ν απόσυρση του Βυζαντίου από την περιοχή της Μικράς Ασίας ο εξισλαμι- σμός άρχισε να επιβάλλεται ολοκληρωτικά. Διήρκεσε δύο αιώνες και σταμάτησε μετά τη ν πολιτική και διοικητική υποταγή τη ς Μι- κράς Ασίας στην εξουσία του Μωάμεθ. Ο εξι- σλαμισμός διήρκεσε τόσο πολύ για γεωγρα­φικούς, εθνολογικούς και στρατηγικούς λό­

γους :• Η προώθηση και η εγκατάσταση των τουρ- κομανικών φύλων από το εσωτερικό τη ς Ανα- τολίας στη Μικρά Ασία δεν ήταν εύκολη, ε- ξαιτίας τη ς ύπαρξης πολυάριθμων εμποδίων, φυσικών κατά κύριο λόγο, όπως η μορφολο­γία του εδάφ ους της ανατολικής Μικράς Α­σίας.• Η εθνική διαφοροποίηση και η θρησ κευτι­κή δυσαρέσκεια, παρότι μπορούσαν να ευ ­νοήσουν την αποδοχή των νέων κατακτητώ ν από το υς τοπικούς πληθυσμούς της ανατολι­κής Μικράς Ασίας, ήταν τελικώ ς ιδιαίτερα περιορισμένες, εντοπ ίζονταν δε κυρίως μ ε­ταξύ των Σύρων και των Αρμενίων. Γεωργια­νοί, Σαλτουκίδες, Εγκουβίδες, Ζεγκίδες, Τουρκομάνοι, Αρμένιοι, Σύροι και Βυζαντινοί συνετέλεσαν ώστε η περιοχή να μετατραπ εί σε πεδίο πρωτοφανών αναταραχών και δει­νών συγκρούσεων. Αντίθετα στην κεντρική και στη δυτική Μικρά Ασία δεν συναντούμε κανείς τέτο ια ς μορφής επιδράσεις. Στη νό­τια Μικρά Ασία Ελληνες, Αρμένιοι, Κούρδοι, Λατίνοι, Τουρκομάνοι και Αραβες αποδύθη­καν σε μία αδιάκοπη πολεμική διαμάχη.• Επειδή η Μικρά Ασία βρισκόταν κοντά στο κέντρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ο αυ- τοκρατορικός στρατός προέβαλλε πάντα μία αμυντική αποτελεσματικότητα αξιοσημείω­τη, εξασφαλίζοντας την προστασία της συ­γκεκρ ιμένης επαρχίας.

Ωστόσο εξα ιτίας των μαχών ανάμεσα στο Βυ­ζάντιο και στο Ισλάμ για το ν έλεγχο τη ς Μικράς Ασίας η τουρκική κατοχή προκάλεσε αρχικά σοβα­ρές συνέπειες στην τύχη τη ς χερσονήσου. Οι Τουρκομάνοι λεη λά τη ­σαν και προκάλεσαν τη ν ερήμωση πολλών πόλε­ων και χωριών τη ς ευρύ­τερ η ς περιοχής. Συνέ­πεια όλων αυτών ήταν να αποδιοργανωθεί η κοινω­νία της Μικράς Ασίας, α­φού οι χριστιανικοί πλη­θυσμοί υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψ ουν τις ε ­στίες και τις περιουσίες τους. Παράλληλα οι τουρκικές αρχές διαχώ­ρισαν τη ν πολιτική από τη θρησκευτική διοίκη­ση. Παρόλα αυτά η ενδ υ ­νάμωση της τουρκικής ε ­ξουσίας και η ίδρυση του κράτους των Σελτζού- κων στο Ικόνιο σ υ νετέλε ­σαν στην ομαλοποίηση τη ς ζωής των χριστιανι­κών πληθυσμών στη Μι-

■φά Ασία. Στο πλαίσιο αυτό η σ ταθερότητα -ο υ μπορεί κάποιος να παρατηρήσει και η ο­ποία οφ είλετα ι στην οικονομική και πολιτι­στική ανάπτυξη της περιοχής διήρκεσε μέ­χρι το τέλο ς του 13ου αιώνα. Τότε οι Μογγό- λοι επ ιτέθηκαν στο Σουλτανάτο του Ικονίου, το κατέστρεψ αν και κατέλαβαν την περιοχή.

Από τη στιγμή εκείνη η Μικρά Ασία θα ζούσε μέσα σε συνθήκες αναρχίας και πλή­ρους διάλυσης. Η επέκταση τη ς μογγολικής δύναμης στη Μικρά Ασία διατάραξε ακόμα περισσότερο την κατάσταση που επικρατού­σε εκεί. Τα χριστιανικά κράτη της περιοχής (το βασίλειο τη ς Αρμενίας στην Κιλικία, η αυ­τοκρατορία τη ς Τραπεζούντας και η βυζαντι­νή αυτοκρατορία στη Νίκαια), που είχαν απο- καταστήσει τις σχέσεις καλής γειτονίας με το υς Σελτζούκους, αποκτούσαν πλέον κοινά σύνορα με μία νέα ρωμαλέα δύναμη. Καθένα από τα παραπάνω κράτη αναγνώριζε διαδοχι­κά φορολογική υποτέλεια έναντι των Μογγό- λων.

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ ΣΤΙΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ

Ολες αυ τές οι αναταραχές είχαν ως συ­νέπεια τη θεσμική αποσάθρωση και την προ­σάρτηση εδαφών και πληθυσμών στη Μικρά Ασία από τις δυνάμεις του Ισλάμ. Ας σημειω­θ ε ί ό τι κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης περιόδου η μικρασιατική βυζαντινή κοινωνία υπέφερε παράλληλα και τη βία τη ς τζιχάντ (θρησκευτικό πόλεμο) των τουρκομανικών φύλων. Ετσι παρά την ενοποίηση της Μικράς Ασίας με το ν υπόλοιπο χώρο της Οθωμανι­κής Αυτοκρατορίας, στα τέλη του 14ου - αρ­χές του 15ου αιώνα, η τουρκομανική κατοχή είχε σοβαρές επιπτώσεις στην τύχη και στην πορεία του ελληνισμού τη ς Μικράς Ασίας, κυρίως εξαιτίας, της αποδιοργάνωσης της βυζαντινής πολιτικής εξουσίας και τη ς ε ξα ­σθένησης της επιρροής της ορθόδοξης εκ ­κλησίας στην τοπική κοινωνία. Α υτές οι δύο εξουσ ίες, η πολιτική και η εκκλησιαστική, στήριζαν και διαμόρφωναν τη ν πολιτιστική και πολιτική ζωή της μικρασιατικής κοινω­νίας, Οι πιο δραματικές επιπτώσεις τη ς μ ε τε ­γκατάστασης των Τούρκων στην περιοχή ή ­ταν η προοδευτική εξαφάνιση των βυζαντι­νών θεσμών και η αποδυνάμωση τη ς ορθό­δοξης εκκλησίας, που κατείχε πλέον μόνο τη θρησκευτική εξουσία. Η ορθόδοξη εκκλησία σ τερήθηκε κάθε οικονομική βοήθεια από τη ν τουρκική διοίκηση, ενώ έχασε και τα πο­λιτικά της ερείσματα.

Κατά τη διάρκεια τη ς περιόδου κατά την οποία η Μικρά Ασία βρισκόταν δια ιρεμένη α­νάμεσα σε Τούρκους και Βυζαντινούς, η ορθόδοξη εκκλησία τη ς περιοχής γνώρισε δύο σημαντικές εμπειρίες: τη ν παρακμή της

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ν ίσ ος r Ν ικ ό π ο λ ις ·

Μ εγ ά λ η Π ρ ε σ θ λ ά β α ·

Χ ά ρτης όπου απ εικον ίζοντα ι τα όρια του οθω μα νικού ' κ ρ ά το υ ς γύρω στο 1355, καθώ ς και ο επ οικισμός εκ τετα μ έν ω ν ζωνών της Μ ικρ ά ς Ασίας από τους

Ο θω μανούς Τούρκους (Ισ τορία •Βοονα του Ελληνικού Εθνους). ( Ο δη οοός)

Τ ύ ρ ν α β ο ς ·ΒούΑγαρο.Μσρ^ ληλ°1·,

Δ ιά μ π ο λ ις · ^

•Μ ε σ η μ β ρ ία^ γ χ ία λ ο ς

Σώ ζόπολις

Ε λ ισ σ ό ς

Κοοοϋφοπίδιον Σ εΡδ ικΠ#• Λ ιπ ένιον ΠίΡνικο^

• Διόκλεια Φιλιππούπολις . KW ·* Β^ρόη·•Σ κ ό δ ρ α ΣκΑπίη Κ 1 πα,νΡ · Σ τ ε ν η μ α χ ο ς ς ·A vT ißao ic /V ι Β ε λ ε β ο ύ σ δ ιο ν · « Κ λ ο κ ο τ ιν ίτ ζα # Β 'ίυ η

^ κ ο υ π ο ι) »·. Π ε τ ρ .τ ζ ό ς . Τ ζ ε ρ ν ο μ ιά ν ιίν * Αδρ,ονουποΑ,ςΔ ιο υμ ό τε ιχ ο ν * Αρκαδωυπολα:•Δ έ β ο η

ι Β ελ εσΚ ρ ο α ι Β εΑ εσ σ ό ς · * Π ρίλα π ο ς^nu · « ■.?

“β* Μ ελ έν .κ ο ν Τ ΙΚ ίρ ο υ Λ ο » „ ,^ -Δ ρ ά μ α · Χ α ρ ιο ϋ π ο λ ις · ^Πλυμβρι

•Δ υ ρ ρ ά χ ιο » ς -Α χ ο ίς * · Ι ' * Β ο ι \ ι , Μ οο υνό π ο Α .ς, . Ρ α ιδ εα τό £? - # ·Η ρύ«Αε ιο Δ ίά β ο Α ις · ■·- Π ρέοπ α · Πρόσακρ«? ί ί Ρ Ι Μ ι ί . . . - — Τ Μ ΐό ν ο ύ π ο λ ις * ΠΑνιον

Β ε λ έ γ ρ α δ ο f t e A a Y o v iq . .0 o T P°ß°<: M > D ra u n o * « ‘»A ;» o £ .[Β ερ Ο τ ιο ν * Καστο(3ία · .............. .Θ ε ο ο α λ ο ν ικ ηΑυλω Λβκ6νινο "Εδεσσα· ’ f J0

* Ιεριχώ (Ω ρ ικόν) * Β έρρο ια% *0* ' . Π μ ' «3

Β ο υ θρ ω χ ό ς, ν. Λήμνοςτ ρ ι«0 Α α . ψΛά -

Ιω άννινα ·

Α μ α σ τρ ις ·

Η ρ άκλεια^ K u 'v O fä v r 'v o u n q jic # Κ λαυδιοϋπ ολις

Ν ικο μ ή δ είάΑ ίν ο ς , ς__^Νικοιο *

ΚαλΑ,ποΛ,ς.ΛαμψαιιΜ·Κοθκος .ΠροΟαο « g " ' " '

Μ ά δ υ τ α · · Α β υδ ο ς ·Γ 1 ο ιμ α ν η ν ό ν ,« ΣογομΤΓ? °Ρ υλα ιο ν

Κορυφώ »Κέρκι-ΐχτ̂

'Α ρ τ α ■Ν ικ ό π ο λ ις *

I «

Φ ά ρ α α λ ο ί·

1 Α μβρακία

.Δημπτρ ιός

, . Λ ; ε λ ,Ν έ α ι Π ά τοσ » -, ( Ύ π ά τ ι ϊΓ \

Ν α ύπ ακτος ■ ■■ . y -r ΔΟΥΚΑΤ*

*2.

Κ . * » · . Π α τρα ' * Κ όρ ,νβο ο - . · · ¥ * »Α ν β ς ρ Ρ ίδ Ο ^ ρ ^ Ο Ρ i Α 0 Η Ν Π Ν ;

Φ ' Λ κ ο β ο ,Α ρ γ ρ ς» . κοί,π λ,ο . '' ν Ζάκυνθο; " Δ Ε Σ Π Ο Τ Α Τ Ο ΠΕ

* * «Μακώλεια · ^ Α δ ρ α μ ύ Π ,ο ν Ο Θ Ο ^ Ν ΙΚ Ο ΚΡΑΤΟΣ

C • Π έ ρ γ α μ ο ς * * · * * * Α μ ό ρ ιο ν *ν > · · * * * « Θ υ ά τπ ρ α

Λέπβος Φ ώ καια ϋ

; Σ μ \ιρ ν .% κ λ ρ ζο υ έγ α ί

Ερμο;Σ ά ρ δ ε ις *

•Φ ιλ ο μ ή λ ιο νΜ υ ρ ιο κ έ φ α λ ο ν ,^Φ ιλα δέλφ εια « Α ν τ ιό χ ε ια

Σ^ζόπ ολιςν", ,. e -Α ν τ ιό χ ε ια Ικόνιον

' ϊ,,μ,,ί ^ ^ Λαοϊΐ,ε,ο*Ανδ̂Η’: Σαμψώ?Ä XA IA 5 . Δ Ε Σ Π Ο Τ Α Τ Ο Π Ε /φ Η Σ Ο Υ ' ’ Ο rKÄiiA,· KapMTOiva .

' ' • 1 ·!κ ι^ ..γ ' ^ ΙΙΑ η το ς

Τ Γ Ψ ΪΚ α λ α « ά τ α · \Μ εθω ν^κορώ νίβ^, , .

Μ ύ ν % χ Χ ίο ν ε μ β α σ ια '%̂ ν Κύθηρα

%.,

:

Χ ά ν δ α ξ ·

Κρήτη

g g y #

// Ε Ξ Α Π Λ Ω Σ Η ΤΩ Ν Ο Θ Ω Μ Α Ν Ω Ν Σ Τ Ο Ν Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ο Χ Ω Ρ Ο

Ω Σ ΤΑ 1402.

ό θω μ α ν ικό κ ρ ά το ς γύρω » « * * * « α τά 1355

κ τή σ εις Β υ ζα ν τίο υ

Ο θω μ α νο ί Τ ο ύ ρ κο ι

Γ ε ν ο υ ά τε ς

^ Τ ό κκο ι

Ί ω α ν ν ϊτ ε ς Ιπ πότες

Σ έρ β ο ι

Α λβ α νο ί

περιοχής που κατείχαν οι Τούρκοι και την πο­λιτιστική άνθηση των βυζαντινών περιοχών και του Οίκου των Κομνηνών στον Εύξεινο Πόντο.

Η παρακμή της ορθόδοξης εκκλησίας ε ί­χε άμεση σχέση με το ν εξισλαμισμό του μι­κρασιατικού πληθυσμού. Η βυζαντινή εκκλη ­σία δεν αποτελούσε μόνο πηγή θρησκευτι­κής καθοδήγησης που επηρέαζε τους χρι­στιανούς. Προσέφερε παράλληλα στο ποί­μνιό της και άλλες υπηρεσίες διοικητικού, εκπαιδευτικού ή φιλανθρωπικού χαρακτήρα. Μ ετά την καταστροφή τη ς τοπικής οικονο­μίας από το υς Τούρκους η εκκλησία δ εν μπό­ρεσε πλέον να αναλάβει ό λες τις ευθ ύνες της και να υπηρετήσει τις ανάγκες των χρι­στιανών. Αντίθετα το Ισλάμ, ενισχυμένο πλέ­ον με το ν πλούτο των ορθόδοξων ιδρυμά­των, εμφανιζόταν στους χριστιανικούς πλη­θυσμούς ως πολιτικός και ο ικονομικός αντι­καταστάτης τη ς ορθόδοξης εκκλησίας. Υπο­στήριζε ό τι ήταν έτο ιμο να ικανοποιήσει τις μη θ ρησ κευτικές ανάγκες των χριστιανών Μικρασιατών. 0 βασικός οικονομικός θεσμός που στήριζε την ουσιαστική δύναμη της μου­σουλμανικής πίστης ήταν ο θεσμός του βα­κουφιού, της οικονομικής ενίσχυσης θ ρη ­σκευτικών και κοινωφελών ιδρυμάτων.

Ετσι το χριστιανικό πνεύμα των ελληνι­κών κοινοτήτων αποδυναμώθηκε, η πολιτι­στική και κοινωνική συνοχή χαλάρωνε συνε­χώς. Κάτω από αυτό το πρίσμα η αφομοίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού της Μικράς Ασίας από τον Ισλαμισμό υπήρξε αναπόφευκτη. Ο εξισλαμισμός των χριστιανι­κών πληθυσμών τη ς Μικράς Ασίας πραγμα- τοποιήθηκε κάτω από α υ τές τις συνθήκες α­νάμεσα στον 11ο και στον 15ο αιώνα.

Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία χάνοντας τη Μικρά Ασία απώλεσε σημαντικό στρατιωτικό δυναμικό και ο ικονομικές πηγές, όπως π.χ. έ ­σοδα από αγροτικούς φόρους, το εμπόριο και τη ν κτηνοτροφία. Αυτή η κατάσταση προ­κάλεσε τη μείωση τη ς αξίας του βυζαντινού νομίσματος και κατέστησε τη ν Α υτοκρατο­ρία ιδιαίτερα αδύναμη απέναντι στην ισλαμι- κή απειλή. Α ξίζει να σημειωθεί ό τι οι λόγιοι της εποχής εκείνης έβλεπαν στην απώλεια της Μικράς Ασίας την πιο σημαντική αιτία της διάλυσης τη ς Βυζαντινής Α υτοκρατο­ρίας και την ποσοτική και ποιοτική ανω τερό­τη τα των Τούρκων. Εξέφραζαν παρόλα αυτά την ελπίδα να ανασυνταχθεί σύντομα η Βυ­ζαντινή Αυτοκρατορία για να ανακαταλάβει τα "αλύτρωτα εδάφη". Δηλαδή τό τε σημειώ­θηκε η πρώτη εμφάνιση της έννοιας της "Μ ε­γάλης Ιδέας.“

Η ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Ενα νέο κεφάλαιο ανοίγεται, λοιπόν, στην ιστορία τη ς Μικράς Ασίας και δύο προ­βλήματα τίθ εν τα ι άμεσα. Το πρώτο αφορά την εθνολογική συνέχεια του μικρασιατικού

ελληνισμού από τον Μεσαίωνα μέχρι το ν 20ό αιώνα και το δ εύ τερ ο σχετίζεται με τη μορφή και το ν βαθμό επιβίωσης της βυζαντινής πο­λιτισ τικής παράδοσης μέσα στα πλαίσια της οθωμανικής κοινωνίας.

0 ελληνισμός των δύο εκατομμυρίων κα­τοίκων που επιβίωσε στην ευρύτερη περιοχή τη ς Μικράς Ασίας μέχρι το 1922 μπορεί να διακριθεί σε σχέση με τη ν καταγωγή του σε δύο κατηγορίες: α) Στους Ελληνες του Πό­ντου και τη ς Καππαδοκίας, απογόνους των Βυζαντινών τη ς Μικράς Ασίας, που είχαν επι­τύχει να επιβιώσουν χάρη στη γεωγραφική τους απομόνωση και στην ύπαρξη ενός ανε­ξάρτητου ελληνικού κράτους μέσα στην πε­ριοχή του Πόντου, β) Στις ελληνικές πόλεις τη ς δυτικής Μικράς Ασίας, που γνώρισαν πε­ριόδους άνθησης χάρη στη μετανάστευση των Ελλήνων που έρχονταν από τα νησιά του Αιγαίου, τη ν Πελοπόννησο και τη ν υπόλοιπη Ελλάδα.

Παρόλα αυτά από το 1770 ο ελληνισμός τη ς Μικράς Ασίας πλήρωσε πολύ ακριβά το μίσος και τις διώξεις των Τούρκων, που προ- κλήθηκαν από την ή ττα τους από το υς Ρώ­σους στη ναυμαχία του Τσεσμέ και τη ν κήρυ­ξη τη ς Ελληνικής Επανάστασης. Οι Τούρκοι απάντησαν με τις σφαγές των χριστιανών, το 1797.

Από το τέλο ς του 17ου αιώνα η παρουσία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία ενισχύθηκε από το κύμα μετανάστευσης των Ελλήνων

τη ς υποδουλωμένης Ελλάδας και τη ς εγκα­τάστασής τους στην ευρ ύτερη περιοχή της Σμύρνης. Το 1840 οι Ελληνες κάτοικοι της Σμύρνης υπολογίζονταν σε 75.000, οι Τούρ- 37 κοι σε 45.000, οι Εβραίοι σε 15.000, οι ξένοι σε «■» 14.000 και οι Αρμένιοι σε 6.000. Ο Γάλλος τα ­ξιδιώτης Ντεσάμπ, που επ ισκέφθηκε την πό­λη τη ς Σμύρνης το 1888, γρ ά φ ει: “Οι Ελληνες τη ς Σμύρνης είναι τόσο πολλοί ώστε νομίζει κανείς ό τι η πόλη αυτή απ οτελεί μέρος της ελληνικής κυριαρχίας. Συμπεριφέρονται σαν να βρίσκονται στην πατρίδα τους".

Ορισμένα άρθρα τη ς Συνθήκης του Κι- ουτσούκ-Καϊναρτζή, του 1774, βοήθησαν το υς Ελληνες να αναπτύξουν περισσότερο τις εμπορικές το υ ς δραστηριότητες. Από τον 15ο αιώνα η Σμύρνη αποτελούσε ήδη το ε ­μπορικό κέντρο τη ς Ανατολής και οι Ελληνες ήταν οι πιο δραστήριοι έμποροι. Η κυριαρχία το υς στο εμπόριο και τη ναυτιλία, παρά τις α­ντιδράσεις των τουρκικών αρχών και τον α­νταγωνισμό των ξένων εμπορικών οίκων, ή­ταν ένας ακόμα λόγος που συνετέλεσ ε στην ενίσχυση του ελληνισμού τη ς Μικράς Ασίας και συνέβαλε στη δημιουργία της ελληνικής αριστοκρατικής τά ξης. Η τά ξη αυτή κατείχε μια οικονομική, πολιτική και πολιτιστική δύ­ναμη πολύ σημαντική. Ηλεγχε την οικονομι­κή, εκδοτική , κοινωνική και πολιτιστική δρα­στηριότητα τη ς Σμύρνης, τα σχολεία, τις ε κ ­κλησίες και τα νοσοκομεία.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟ­ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ 1900-1923

Σύμφωνα με το ν Γερμανό στρατηγό Λί­μαν φον Σάντερς, επικεφαλής της γερμανι­κής αποστολής στην Τουρκία για τη ν ανα­διοργάνωση του Οθωμανικού Στρατού, η Σμύρνη ήταν η πρωτεύουσα μιας "άλλης" Ελ­λάδας, αυτής της Μικράς Ασίας. Πραγματικά ο ελληνικός χαρακτήρας αυτής τη ς πόλης δ ιετη ρείτο χάρη στις ανεπ τυγμένες οικονο­μ ικές και π ολιτιστικές σχέσεις με τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου. Το 1914, στις αρχές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, 2.300.000 κάτοικοι της Μικράς Ασίας ήταν Ελληνες, α- ποτελώντας το 20% του συνολικού πληθυ­σμού (15% Αρμένιοι, 15% Κούρδοι, 15% Αρα­βες). Οι Τούρκοι αντιπροσώπευαν τό τε το 35% του τοπικού πληθυσμού. Το ίδιο φαινό­μενο παρατηρείται και στην περιοχή της Σμύρνης, που είχε 450.000 κατοίκους, από το υ ς οποίους 200.000 ήταν Ελληνες, περίπου80.000 Αρμένιοι, 40.000 Εβραίοι και 30.000 ξ έ ­νοι - Γάλλοι και Αγγλοι κυρίως. Οι Τούρκοι δεν αποτελούσαν παρά τη μειοψηφία στην πε­ριοχή. Γι* αυτούς η Σμύρνη ήταν πραγματικά η "πόλη των απίστων" (Giaour Ysmyr).

Λίγο πριν το 1922 η Σμύρνη είχε πληθυ­σμό 270.000 κατοίκων. Ανάμεσά τους 140.000 ήταν Ελληνες, 80.000 Τούρκοι, 12.000 Αρμέ­νιοι, 20.000 Εβραίοι και 15.000 Ευρωπαίοι.

Ολα αυτά τα στοιχεία μας διευκολύνουν να εξαγάγουμε ορισμένα συμπεράσματα σχετικά με τη θέση τη ς Τουρκίας και του τουρκικού λαού απέναντι σε αυτή τη δυσά­ρεστη γ ι’αυτούς πραγματικότητα. Ηταν σα­φ ές ότι οι Τούρκοι δ εν μπορούσαν σε καμία περίπτωση να αισθανθούν ασφαλείς, Μ ετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, που οδήγησαν στην προσάρτηση των ανατολικών νησιών του Αιγαίου στην Ελλάδα, οι Τούρκοι θεώ ρη­σαν ότι η ύπαρξη μιας άλλης Ελλάδας μέσα στα δικά τους εδάφη αποτελούσε πραγματι­κή απειλή. Αυτή η σκέψη μάς οδηγεί απευ­

θείας στη δήλωση του Γερμανού στρατηγού, ο οποίος είχε απαιτήσει την εξαφάνιση του ελληνικού στοιχείου από τη Μικρά Ασία. κα­θώς και στην ακολουθούμενη πολιτική τη ς κυβέρνησης των Νεο-Τούρκων πάνω σε αυτό το ζήτημα.

Ουσιαστικά το κόμμα των Νεο-Τούρκων, "Ενωση και Πρόοδος", είχε αποφασίσει να ε ­ξισλαμίσει τον πολυεθνικό πληθυσμό της Ο­θωμανικής Αυτοκρατορίας. Είχε ως στόχο να απομονώσει τους χριστιανούς, εμποδίζοντάς τους να έχουν πρόσβαση στην πολιτική ε ­ξουσία και να διατηρήσουν διάφορες οικονο­μ ικές και εμπορικές δραστηριότητες. Η πολι­τική απομόνωσή το υς και η διαρκής δημιουρ­γία εμποδίων στις δρασ τηριότητές το υς υπο­νόμευε ουσιαστικά το μέλλον τη ς Μικράς Α­σίας και κυρίως της Ιωνίας. Το 1908 άρχισε η περίοδος δήμευσης των περιουσιών των Ελ­λήνων, εκδίω ξής τους ή ακόμα και μ εταφ ο­ράς τους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ε­πιπλέον, τό τε ήταν η περίοδος κατά την ο­ποία η κυβέρνηση θα προωθούσε τη ν ιδέα τη ς ανταλλαγής ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών. Ουσιαστικά οι Νεό-Τουρκοι ορ­γάνωναν κατ' αυτό το ν τρόπο τη ν εκδίωξη ε ­θνοτήτω ν εχθρικών προς την Τουρκία, αρχί­ζοντας με τον μικρασιατικό ελληνισμό.

Μ ετά τη ν ή ττα της Οθωμανικής Αυτο­κρατορίας κατά το ν Πρώτο Παγκόσμιο Π όλε­μο οι σύμμαχοι προσπάθησαν να τιμωρήσουν τους υπεύθυνους των βιαιοπραγιών κατά των χριστιανών της Μικράς Ασίας και από τη ν άλλη πλευρά να εξασφαλίσουν τη ν προ­στασία των μη μουσουλμανικών πληθυσμών. Αποφάσισαν στη Συνδιάσκεψη του Παρισιού (Δεκέμβριος 1918-Φεβρουάριος 1919) να στείλουν τον Ελληνικό Στρατό στη Μικρά Α­σία, αναθέτοντάς του να αποκαταστήσει και να επιβάλει τη ν τάξη και την ειρήνη στον μι­κτό πληθυσμό τη ς περιοχής. Η συμμαχική α­πόφαση συμβάδιζε με τους ελληνικούς δι­πλωματικούς σχεδιασμούς.

Στην π ραγματικότητα η παρουσία της Ελλάδας στη Σμύρνη δεν ήταν παρά η αντί­

δραση κατά της εξολόθρευσης του ελληνι­κού στοιχείου της περιοχής από τους Τούρ­κους. Το γεγονός ότι ο ελληνισμός της Σμύρ­νης βρισκόταν σε μία περίοδο ανάπτυξης, ε ­λεύ θερο ς από κάθε ξένη εξάρτηση, ε ξηγε ί ί­σως τη ν άρνηση ορισμένων ευρωπαϊκών α­ντιπροσωπειών να συναινέσουν στην απο­στολή του Ελληνικού Στρατού, διότι διέβλεπαν ότι η Ελλάδα θα μεταβαλλόταν σε π εριφερειακή δύναμη, έτοιμη να εισ έλθει στον ελεύ θ ερ ο ανταγωνισμό του εμπορίου και τη ς ναυτιλίας.

Μία έρευνα σχετικά με τις συνθήκες κά­τω από τις οποίες οι Σύμμαχοι έλαβαν αυτήν την απόφαση μας βοηθά να διασαφηνίσουμε όλα όσα επακολούθησαν στο ζήτημα τη ς Μι­κρός Ασίας. Τρεις λόγοι οδήγησαν τις ΗΠΑ να συναινέσουν στην αποστολή του Ελληνικού Στρατού στη Μικρά Ασία. Ο πρώτος έχει σχέ­ση με την προσωπικότητα και την επιρροή του Ουίλσον. Ο δ εύ τερ ος αφορά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ανήκαν στις δυνάμεις που είχαν λάβει τη ν εντολή να θέσουν υπό τον έλεγχό το υς τουρκικά εδάφη. Ο τρ ίτος λόγος ήταν η σιγουριά των Γάλλων, των Αγγλων και των Α­μερικανών ότι η παρουσία των ελληνικώ ν δυ­νάμεων στη Μικρά Ασία θα καθιστούσε αδύ­νατη την απόβαση των Ιταλών στη Σμύρνη. Μία τέτο ια απόπειρα από την πλευρά των Ιταλών θα προκαλούσε αυτόματα τρομερό ρήγμα στο συμμαχικό μέτωπο. Κατά συνέ­πεια πραγματική αιτία της συμμαχικής από­φασης ήταν η αδυναμία των ιδίων των συμ­μάχων να συνεννοηθούν πάνω σε ένα τόσο σημαντικό θέμα που αφορούσε τη ν κατανο­μή των ζωνών ελέγχου. Στις 2 Μαϊου 1919 ο μικρασιατικός ελληνισμός είδε ξαφνικά το ό­νειρο τη ς λύτρωσης να γ ίνετα ι πραγματικό­τητα . Ομως τρ ία χρόνια αργότερα ήταν υπο­χρεω μένος από την έκβαση των γεγονότων να εγκαταλείψ ει τα πάτρια εδάφη για να επι­βιώσει από τις τουρκικές διώξεις.

Η ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΔΙΩΞΕΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ (1900-1920)

Η εθνοκάθαρση στη Μικρά Ασία περιόρι­σε δραματικά τη ν οικονομική και πολιτιστική δυναμική τη ς Ελλάδας. Η μετεγκατάσταση των Μικρασιατών στην Ελλάδα προκάλεσε σοβαρά προβλήματα εθν ικής συνοχής. Το ελληνικό κράτος αντιμετώπιζε για δεκα ετίες μία βαθιά πολιτική, κοινωνική Kat οικονομική κρίση. Από την άλλη πλευρά η Μικρά Ασία υ-

Σ τ ις 24 Ιουλ ίου 1923 η ελληνική αντιπροσω πεία υπ έγραψ ε σ τη Λω ζάνη την ο ρ ισ τική σ υνθήκη ειρ ήνης μ ε τα ξύ Συμμάχω ν και Τουρκίας. Επάνω η ελληνική αντιπροσω πεία σ τη Συνδ ιάσκεψ η τη ς Λω ζάνης. Δ ια κ ρ ίνο ν τα ι κα& ισ το ί από τα α ρ ισ τερ ά προς τα δ εξ ιά : Δ η μ ή τρ ιο ς Κ ακλαμάνος, Ε λ ε υ θ έρ ιο ς Β εν ιζέλο ς , Α νδρέας Μ ιχαλακόπ ουλος και Α λέξανδρος Μ α ζα ρ άκης.

■ΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

σημειωθεί ό τι η τουρκική υπηρεσία πολιτι­κής αεροπορίας ελέγχει από το 1964 ένα μι­κρό μέρος του εναερίου χώρου τη ς βορειο­ανατολικής ελληνικής μεθορίου. Αναλαμβά­νοντας ή συνδιαχειριζόμενη τη ν ευθύνη επι­χειρησιακού ελέγχου του Αιγαίου θα έθ ε τε έμμεοα υπό τον έλεγχό τη ς νησιά του Αιγαί­ου που βρίσκονται γεωγραφικά κοντά στις μι­κρασιατικές ακτές. Μ ε αυτόν το ν τρόπο θα ανέσ τελλε κάθε ελληνική εμπορική και οικο­νομική δραστηριότητα, δ ιότι χρησιμοποιώ­ντας το επιχείρημα της πραγματοποίησης στρατιωτικών ασκήσεων μεγάλης χρονικής διάρκειας θα δέσ μευε συχνά και για λόγους ασφαλείας ελληνικό θαλάσσιο και εναέριο χώρο του Αιγαίου. Υπό αυ τές τις συνθήκες η επικοινωνία των νησιών του Αιγαίου με την ηπειρωτική Ελλάδα θα δ ιεξαγόταν με τρ ο μ ε­ρές δυσκολίες. Θα αμφισβητούντο η ασφά­λεια και η ομαλή και χωρίς απειλές διαβίωση των κατοίκων της νησιωτικής Ελλάδας. Η νέα δομή του ΝΑΤΟ εμποδίζει καταρχήν την Τουρκία να πραγματοποιήσει τα σχέδιά της. Ετσι σήμερα αυτή προσπαθεί μέσω του δια­λόγου που αναπτύχθηκε μετά το Ελσίνκι και με τη ν επίκληση του όρου τη ς στρατιωτικής συνεργασίας να επιτύχει συνδιαχείριση στο αρχιπέλαγος. Η πορεία του διαλόγου θα κρί­νει τη ν ε ξέλ ιξη του σπουδαίου αυτού ζη τή ­ματος.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η ελλη ­νο το υ ρ κ ική διαφορά που σημειώθηκε κατά τη ν περίοδο του εξισλαμισμού των χριστιανι­κών πληθυσμών της Μικράς Ασίας υφίσταται (μάλιστα έντονη) ακόμα και σήμερα. Παρου­σιάζεται ορισμένες φ ορές ως ένα φαινόμενο αναχρονιστικό, σίγουρα δε μακριά από τη ν π ραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου. Την ευθύνη βέβαια γι’ αυτήν τη ν εικόνα δεν τη φ έρει σε καμία περίπτωση η Ελλάδα. Εξάλ­λου δεν είναι εκείνη που έθεσ ε ζήτημα "γκρί­

Η α ντεπ ίθ εσ η δ ια ρ κείας που εξα π έλυ σ ε ο κ εμαλ ικός σ τρ α τό ς κατά τη δ ιά ρ κεια το υ θ έ ρ ο υ ς του 1922 κ α τέ λ η ξε σ την κ α τα σ τρ ο φ ή της πόλης τη ς Σ μύρ νης κα ι στη σφαγή χιλ ιάδω ν Ελλήνων.

πέστη απόλυτη αλλαγή της εθνολογικής της βάσης. Οι Τούρκοι ήλεγχαν πλέον ολόκληρη την περιοχή και δήλωναν έτο ιμο ι να απειλή­σουν και να διεκδικήσουν τα ανατολικά νη ­σιά του Αιγαίου, που βρίσκονται πολύ κοντά στις α κτές της Μικράς Ασίας.

Ισως κάποιος θα ανέμενε ότι η πολιτική των διώξεων και της εθνοκάθαρσης που ακο­λούθησαν οι Τούρκοι στην περίπτωση της Μικράς Ασίας θα έπαιρνε τέλος με τη ν υπο­γραφή της Συνθήκης της Λωζάνης. Παρόλα αυτά η περίπτωση τη ς Κύπρου και κυρίως ο τρόπος με τον οποίο οι Τούρκοι προέδησαν το 1974 στην κατάληψη τμήματος του νησιού αποκάλυψε ένα ιδιαίτερο στοιχείο που χαρα­κτηρίζει την πολιτική τους: Η εκδίωξη κάθε ελληνικού στοιχείου από τουρκικό έδαφος (Ιμβρος, Τένεδος, Σμύρνη, Κωνσταντινούπο­λη), καθώς και η προσάρτηση νησιών του Αι­γαίου που βρίσκονται έναντι των τουρκικών ακτών. Αυτή η ερμηνεία των τουρκικών θ έσ ε­ων, που απορρέει από τα τραγικά παραδείγ­ματα τη ς Σμύρνης και της Κύπρου, δεν επι­τρέπ ει καμία αμφισβήτηση.

Οι Τούρκοι αναζητούν πολύ καιρό τώρα τη μορφή και το ν τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους. Βρήκαν τη λύση θ έτο ν τα ς στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ το ζήτημα του επιχειρησιακού ε ­λέγχου του Αιγαίου. Η Τουρκία επεδίωκε και εξακολουθεί να επιδιώκει τη ν ανάληψη του επιχειρησιακού ελέγχου ολόκληρου του αι- γαιακού χώρου ή τη συνδιαχείρισή του. Ας

ζων ζωνών" στο Αιγαίο, ούτε προκάλεσε ποτέ στρατιωτικο-διπλωματικά επεισόδια τύπου Ιμίων, Ωστόσο είναι γεγονός ότι αυτή η ελλη ­νο το υ ρ κ ικ ή διαμάχη, έχοντας πραγματικά πολύ παλαιά καταγωγή, α νέθρεψ ε για οκτώ αιώνες ελληνικές και τουρ κ ικές γ εν ιές και δημιούργησε μια εικόνα που παρουσιάζει διεθνώς Ελληνες και Τούρκους σε διαρκή δ ιένεξη .

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Βρυώνης Σπ.: THE DECLINE OF MEDIEVAL HELLENISM IN ASIA MINOR AND THE PROCESS OF ISLAMIZATION FROM THE ELEVENTH THROUGH THE FIFTEENTH CENTURY, Berkeley, Los Angeles and London, University of California Press, 1971.(2) Γαβαθάς Π.: Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ TOY ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΗ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ ΚΑΙ 0 ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ, 1919-1922, Presse Universitaire de Montpellier, 1998.(3) Ρόδάς M.: ΠΩΣ Η ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΚΔΙΩΞΕ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ, Αθήνα, 1995.(4) Σίνα Ακσίν: Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΠΟΒΙΒΑΣΗ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ, Αγκυρα, 1986.(5)Σαρρής Ν.: Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΣΜΥΡΝΗΣ, ένθετο περιοδικό "Επτά Ημέρες", "Καθημερινή", 14 Σεπτεμβρίου 1997.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΕΙΑΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΝ όο ΑΙΩΝΑ μ. X.

42

ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΕΙ ΤΟ ΤΟΛΜΗΡΟ ΤΟΥ ΟΡΑΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ

ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΡΩΜΑΪΚΗΣ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗΣ, 0 ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ Α’ 0 ΜΕΓΑΣ (527-565μ.X.) ΥΠΟΧΡΕΩΘΗΚΕ

ΝΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΤΕΙ ΣΕ ΕΝΑΝ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΟ, ΑΜΥΝΤΙΚΟ ΚΑΤΑ ΒΑΣΗ,

ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑ ΤΩΝ

ΣΑΣΑΝΙΔΩΝ ΠΕΡΣΩΝ, ΕΝΑΝ ΠΟΛΕΜΟ ΠΟΥ ΕΠΩΜΙΣΤΗΚΕ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΤΡΕΙΣ

ΚΥΡΙΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ (527-532, 540-545, 549-557/561-562) 0 ΠΕΡΙΦΗΜΟΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΡΑΤΗΛΑΤΗΣ ΤΗΣ

ΕΠΟΧΗΣ, 0 ΒΕΛΙΣΑΡΙΟΣ. ΤΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΕΓΡΑΨΕ

ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ, ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥΣ, 0

ΣΠΟΥΔΑΙΟΣ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΤΩΝ

ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ 0 ΚΑΙΣΑΡΕΥΣ.

0 αυτοκράτορας Αναστάσιος Α ’ (491-518), του

οποίου η στιβαρι) οικονομική

πολιτική έδωσε τη δυνατότητα στον Μ. Ιουστινιανό να πραγματοποιήσει

τις μεγάλες του υπερπόντιες επιχειρήσεις. Δίπτυχο από

ελεφαντόδοντο (Μουσείο

Λούβρου, Παρίσι).Το 505-506 μ.X.

υπέγραψε με τον Σασανίδη βασιλιά

Καβάδη Α' συνθήκη ειρήνης,

η οποία παραβιάστηκε από τον τελευταίο την

πρώτη χρονιά ανόδου του

Ιουστινιανού Α’ στον θρόνο (527).

0 Ιουστινιανός Α’ ο Μέγας άφησε το πρωτοβυζαντι- νό κράτος με τη μεγαλύτερη έκταση που έμελλε ποτέ να γνωρίσει στους ενδεκάμισυ αιώνες του βίου της η μεσαιωνική Ελληνική Αυτοκρατορία. Ανάμεσα στις κτήσεις της Αυτοκρατορίας συμπεριλαμβάνονταν η Μι­

κρά Ασία και τμήμα του Καυκάσου, η Κύπρος και σημαντικό τμήμα της Μέσης Ανατολής, που απλώνονταν σε σημαντικές εκτάσεις των δύο τεράστιων ηπείρων, της ασιατικής και της αφρικανικής (Συρία, Παλαιστίνη, Αίγυπτος, Κυρηναϊκή/ Λι­βύη). Η έμμονη, πάντως, προσήλωση του Ιουστινιανού στο πρόγραμμα ανακατάληψης (reconquista) της δυτικής ρωμαϊ­κής οικουμένης (που ομολογουμένως άφησε το κράτος του σε δεινή οικονομική κατάσταση μετά το 565), είχε ως αποτέ­λεσμα την κατά κάποιον τρόπο «χαλαρή» στάση του στο α­νατολικό (Ευφράτης), αλλά και στο βόρειο μέτωπο (Δούνα­βης), απέναντι αφενός στους Σασανίδες Πέρσες και αφετέ­ρου στους Αβαροσλάβους και άλλους τουρκόφωνους επι­δρομείς (βλ. σχετικά Α. Σαββίδης, «Η λαίλαπα των τουρκο- φώνων Κοτριγούρων προ των πυλών της Βασιλεύουσας, 558-559 μ.Χ.», «Στρατιωτική Ιστορία», τεύχος 40, Δεκέμβριος 1999, σσ. 14-21 με τη βιβλιογραφία).

Η ΠΡΟΤΕΛΕΥΤΑΙΑΜΕΓΑΛΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΠΕΡΣΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

,, - Λ ■

2~°ΑΤ !Ω ΤΙΚ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

ΑΛΕΞΗΣ Γ.Κ. ΣΑ Β Β ΙΔ Η Σ ,M.Phil., Δρ Φ. Επίκουρος καθηγητής ερευνών βυζαντινής ιστορίας στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών

ΤΟ ΠΕΡΣΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ: ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΧΟΣΡΟΗΣ

Για να πραγματοποιήσει το τολμηρό του όραμα για την ανασύσταση του ρωμαϊκού Imperium, ο Ιουστινιανός έπρεπε να περιορι- σθεί σε αμυντικού (κατά δάση) χαρακτήρα ε­πιχειρήσεις στο ανατολικό και στο βόρειό του σύνορο. Ο κύριος, βέβαια, αντίπαλος της Αυ­τοκρατορίας στην Ανατολή ήταν οι Σασανίδες Πέρσες. Η παλαιά βυζαντινο-περσική συνθή­κη που είχαν υπογράψει το 505-506 μ.Χ. ο αυ­τοκράτορας Αναστάσιος Α' (491-518) και ο Σα- σανίδης βασιλιάς Καβάδης Α’ (488-531), παρα- βιάστηκε από τον τελευταίο την ίδια χρονιά που ο Ιουστινιανός ανήλθε στον βυζαντινό θρόνο (527), με περσικές επιθέσεις στις μεθο­ριακές περιοχές της Λαζικής (αρχαίας Κολχί- δας) και της Περσαρμενίας.

Την έκρηξη του νέου αυτού βυζαντινο- περσικού πολέμου προκάλεσε ένα σοβαρό σφάλμα της βυζαντινής διπλωματίας. Ο Καβά­δης Α’, ανήσυχος για την τύχη του διαδόχου του, πρίγκηπα Χοσρόη, λόγω των εσωτερικών ανωμαλιών στο κράτος του, είχε στείλει επι­στολή στον αυτοκράτορα (και θείο του Ιουστι­νιανού) Ιουστίνο Α’ (518-527), προτείνοντάς του να υιοθετήσει τον νεαρό Χοσρόη και να γίνει επίτροπός του. Τελικά όμως οι Ιουστίνος και Ιουστινιανός πείσθηκαν από τη βυζαντινή Σύγκλητο ότι ο Καδάδης είχε ως πραγματικό του στόχο να διεκδικήσει τον βυζαντινό θρό­νο μετά τον θάνατο του Ιουστίνου, που βρι­σκόταν τότε σε προχωρημένη ηλικία. Καθώς

περιγράφει ο Προκόπιος (νεοελλην. απόδοση Π. Ροδάκης, Α', σσ. 81-82), δασικό ρόλο στο να αλλάξουν γνώμη οι Ιουστίνος και Ιουστινιανός έπαιξε ο «Κοιέστωρ» Πρόκλος, «ο οποίος ή­ταν δίκαιος και δεν δωροδοκούνταν με τίπο­τα». Με την εξέλιξη αυτή, λοιπόν, ματαιώθηκε το σχέδιο για μια πιθανή διαρκή ειρήνη ανά­μεσα στο Βυζάντιο και την Περσία, όπως ε­ξάλλου είχε ματαιωθεί 120 περίπου χρόνια πριν, στις αρχές του 5ου αιώνα, όταν ο αυτο­κράτορας Αρκάδιος (395-408) είχε προτείνει κάτι παρόμοιο στον Σασανίδη ηγεμόνα, Ισδι- γέρδη Α’ (399-περ.420), για τον Βυζαντινό διά­δοχο, Θεοδόσιο (Β ’) (408-450) - (βλ. Συνέλλη, σσ. 45-46,163-164).

ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΔΥΟ ΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΠΕΡΣΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ετσι ξέσπασε ο μακρόχρονος βυζαντινο- περσικός πόλεμος των ετών 527-561/562. που διεξήχθη σε τρεις κύριες φάσεις, αν και αρχι-

Ψηφιδωτή παράσταση στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης. Ο Ιουστινιανός

(αριστερά) προσφέρει στην Παναγία τον ναό της Αγίας Σοφίας και ο Μέγας Κωνσταντίνος

(δεξιά) την πόλη της «Νέας Ρώμης»- Κωνσταντινούπολης (10ος-11ος αιώνες).

Νομίσματα των Σασανιδών Περσών ηγεμόνων Περόζη (459-484), Καβάδη Α’ (488-

496, 498-531) και Χοσρόη Α’ (531-579). Ο Καβαδής Α ’ υπέγραψε συνθήκη ειρήνης με

τον βυζαντινό αυτοκράτορα Αναστάσιο Α' το 505-506 μ.Χ., αλλά οι μετέπειτα προσπάθειες

του να πείσει τους Ιουστίνο Α' (518-527) και Ιουστινιανό Α ' (527-565) να υιοθετήσουν τον γιο και διάδοχό του, Χοσρόη (Α’), απέτυχαν,

με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο μακρόχρονος βυζαντινο-σασανιδικός πόλεμος της περιόδου 527-561/562. Ο χοσρόης Α’ πρόβαλε πραγματικά ως εφάμιλλος αντίπαλος του Ιουστινιανού και του

στρατηγού του Βελισάριου.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

44

κά θέατρο των συγκρούσεων υπήρξαν η Λαζι- κή και η Περσαρμενία, για μια εξαετία περί­που. Κατά την α’ φάση βασικός στόχος των Περσών ήταν η κυριαρχία στη Μεσόγειο και στο Αιγαίο, αν και ποτέ δεν φημίζονταν για τους ισχυρούς τους στόλους. Μετά τον θάνα­το του Καβάδη Α’ ο νέος τους βασιλιάς Χοσ- ρόης Α’, γνωστός στην ιστορία με το τιμητικό προσωνύμιο «Ανουσιρβάν» (δηλ. ο έχων αθά­νατη ψυχή), έμελλε να κατευθύνει τις τύχες του σασανιδικού βασιλείου για μισό αιώνα πε­ρίπου, από το 531 ως το 579 μ.Χ., και πρόβαλε στο προσκήνιο ως πραγματικά ισάξιος αντίπα­λος του Ιουστινιανού και του μεγάλου στρα­τηγού του στο ανατολικό μέτωπο, του Βελισά- ριου. Ο συνεχιστής του Προκόπιου Καισαρεί­ας, ο Αγαθίας ο Σχολαστικός, στο έργο του «Περί της Ιουστινιανού βασιλείας» (Δ’, 29, 6, για την περίοδο 552-558 μ.Χ.), που αποτελεί πηγή σπουδαιότατη για την ιστο­ρία, τον βίο, τη θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα των Σασανι- δών Περσών, γράφει ότι ο Χοσ- ρόης Α’ υπήρξε ηγεμόνας ανώτε­ρος του αρχαίου Κύρου, του Δαρείου Α' του Υστάσπου και του Ξέρξη (δηλα­δή του ιδρυτή και των ονομαστών ηγε­μόνων της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας της εποχής των αρχαίων ελληνοπερσικών συγκρούσεων). Γνωρίζουμε, επίσης, ότι ο Χοσρόης Α' υιοθέτησε τις φορολογικές με­ταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού (284-305), ότι υποστήριξε με θέρμη την καλλιέργεια και την ανάπτυξη των γραμμάτων και των επιστημών και ακόμη ότι πιθανότατα επί της βασιλείας του συντάχθηκε το ιερό

βιβλίο της ζωροαστρικής (πυρολατρικής) θρησκείας, η «Αβέστα». Η φήμη της σα- σανιδικής Περσίας στα χρόνια του Χοσρόη, μάλιστα, ώθησε έναν άλλο από τους συνεχιστές του Προκόπι­ου, τον Θεοφύλακτο; κάττη (Βυζαντινό ιστοριογράφο της βασιλείας του αυ- τοκράτορα Μαυρίκι­ου: 582-602 μ.Χ.) να πει χαρακτηριστικά: «...η Θεία Πρόνοια έχει φω­τίσει τον κόσμο με δύο επουράνιους ο­φθαλμούς, την πα-

0 Ιουστινιανός Α ' (527-565) και ανώτεροι στρατιωτικοί και εκκλησιαστικοί του αξιωματούχοι, μεταξύ τους και ο

αρχιεπίσκοπος Ραβέννας Μαξιμιανός (ψηφιδωτό αγίου ΒιταλίουΡαβέννας, μέσα 6ου αι.).

νίσχυρη ρωμαϊκή ^βυζα­ντινή) αυτοκρατο­

ρία και την πάν­σοφη περσική πολιτεία, με τον έξοχο πο­

λιτισμό της». Αν α λυ τ ικ ά

περιγράφει την α’ φάση των περσικών πολέμων του Ιουστινιανού ο Προκόπιος ο Καισαρεύς, στα δύο πρώτα βιβλία

του μνημειώδους έργου του «Υπέρ των πολέμων λόγοι». Η μαρτυρία του, μάλιστα, είναι πολλαπλά σημα­ντική, αφού την περίοδο εκείνη (527-532) ο Προκόπιος υπήρξε αυ- τόπτης μάρτυρας των επιχειρήσε­ων ως επίλεκτο μέλος της γραμμα­τείας του στρατιωτικού επιτελείου του Βελισάριου. Μετά από μια εξα­ετία συγκρούσεων στο τέλος του Α' περσικού πολέμου οι Ιουστινιανός

και Χοσρόης υπέγραψαν, τον Σεπτέμβριο του 532, τη λεγό-

Βυζαντινός βουκελάριος του 6ου αιώνα μ.Χ. Οι βουκελάριοι αποτελούσαν το πιο

επίλεκτο τμήμα του Βυζαντινού Στρατού της περιόδου. Ηταν οπλισμένοι με λόγχη,

σπάθη, μικρή ασπίδα και τόξο (πιν. του Στέλιου Νιγδιόπουλου για τη '71“).

μενη «απέραντη ειρήνη», με την οποία τα σύνορα της Αρμε­

νίας επανέρχονταν στο καθε­στώς στο οποίο βρίσκονταν πριν

από την έναρξη των εχθροπρα-

Πσριοι

^ρίνΤΟ ί

'■ΛΟΜΒΑΡΔΟΙM c S t o X a v iΒουρίιγαλα

'ΕιρμιοΧιροώνα ’S n *'1

Ε Τ Ξ Ε ΙΝ Ο Σ Π Ο Ν Τ Ο Σ ), / I ,^ « £ ιν ω π η T p a ir tC o u v x o

ίντινονπτολ-ns r ' \ , Λ

ΡαβένναΜαοοαλια

Β Η 1 1 ί 3 τ θ 0 'ΚορΒύβη /

Ναϊσοος

θ ίο α α Χ ο ν / χ ηΓ.ΑΡΔΗΝ ΙΑ

μυρνη %

1 Κ Ε Λ Ι Α

κτπροεΡΗ ΤΗ

:υρηνη

Γ Α Ξ Ο Ν Ε ΖΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΟ 565 μ.Χ ·

( Τ Ε Λ Ο Γ Τ Η Ι Β Α Σ Ι Λ Ε Ι Α Σ TOY Ι Ο Υ Σ Τ Ι Ν Ι Α Ν Ο Υ )

Το β υ ζ α ν τ ι ν ό κ ρ ά τ ο ς

\ , * Α ρ | η Χ 'A v x t o x c i a I ο

Α Ι Γ Υ Π Τ Ο !

Σασσάνης Πέροης ιππέας του 6ου αιώνα μ.Χ. Το ιππικό ήταν το όπλο κρούσης του στρατού των Σασσανιδών. Διέθετε τμήματα κλιβανοψόρων βαρέων ιππέων, ιππείς γενικής χρήσης όπως ο συγκεκριμένος και τμήματα ακροβολιστών ελαφρών ιππέων (πιν. του Στέλιου Νιγδιόπουλου για τη "ΣΙ").

ξιών (το 527). Ο Ιουστινιανός συμφώνησε στην ετήσια καταβολή φόρου ένδεκα χιλιάδων χρυσών νομισμάτων στους Πέρσες για την υ­περάσπιση των στενών του Καυκάσου από τον κίνδυνο των επιδρομών εκ μέρους των ε- πιγονικών των θύννων τουρκοφώνων φύλων. Ετσι το Βυζάντιο, που είχε επίσης κατορθώσει να «συγκροτήσει το σύνορο στον Ευφράτη με δύο αμυντικές νίκες» (Λουγγής, σ. 120) κράτησε τον έλεγχο της Λαζικής και της «Τζαννικής» χώρας, δηλαδή της εκτε­νούς, αλλά αραιοκατοικημένης, ενδοχώρας των νοτιοανατολικών παραλίων του Ευξείνου Πόντου (Μαύρης Θάλασσας), ανάμεσα στη «Λαζική» και στην Αρμενία (6λ. σχετικά Α. Σαββίδης, «Τζάννοι, ο πολεμικός λαός του Καυκάσου ως τον εκχριστιανισμό από το Βυ­ζάντιο κατά τον 6ο αιώνα μ.Χ.», «Στρατιωτική Ιστορία», τεύχος 35, Ιούλιος 1999, σσ. 30-34 με τη βιβλιογραφία). Κράτησε επίσης η Αυτοκρα­τορία και τον έλεγχο του Πόντου, όπου τότε κτίστηκαν νέα τείχη και εκκλησίες στην εκεί πρωτεύουσα, την Τραπεζούντα, αν και ανα­γκάστηκε να παραιτηθεί από την κυριαρχία του στην Ιβηρία (Γεωργία), χάνοντας με τον τρόπο αυτό σημαντικό μέρος των καυκασια- νών του κτήσεων. Επίσης η Αρμενία αποτέλε- σε από τότε χωριστή στρατιωτική διοίκηση, με δικό της μάγιστρο (λατινικά «magister militum per Armenian/). Οπως, πάντως, παρατηρήθηκε πρόσφατα, η «αιώνια ειρήνη», που τέθηκε σε ισχύ το καλοκαίρι του 533, «υποτίθεται πως ... έπρεπε να διαρκέσει παντοτινά και ο Ιουστι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΣΥΓΧΡΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ - ΔΥΤΙΚΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥΣΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ

ΔΥΣΗ(β. Αφρική, Ιταλία, Ιβηρική χερσόνησος)

ΑΝΑΤΟΛΗ(Λαζική, Περσαρμενία, Μεσοποταμία)

Α’ Περσικός 527-532 (Βελισάριος)

Βανδαλικός 533-534 (Βελισάριος)

Α' Οστρογοτθικός 535-540 (Βελισάριος, Μούνδος)

Β ’ Οστρογοτθικός 544-550 (Βελισάριος)

Β’ Περσικός 540-545 (Βελισάριος)

Γ Περσικός 549-557 (561/562) (Βελισάριος)Γ’ Οστρογοτθικός 550-554 (Ναρσής)

Βησιγοτθικός 552-555 (Λιβέριος)

νιανός είχε πληρώσει γενναιόδωρα την προο­πτική αυτή. Παρόλα αυτά διήρκεσε μόνο επτά χρόνια» (Evans, σ. 216).

Τη 6’ φάση της σύγκρουσης προκάλεσε η απόφαση του Χοσρόη Α’ να ακυρώσει τη συν­θήκη (του 532) περί το 539-540, ενώ ακόμη ή­ταν σε εξέλιξη οι βυζαντινές επιχειρήσεις στην Ιταλία κατά τον Α’ οστρογοτθικό πόλεμο (6λ. συγχρονιστικό πίνακα) και αφού είχε κα­ταπνίγει το κίνημα των Μαυριτανών (Μαυρου- σίων), που παλαιότερα είχαν βοηθήσει τον Βελισάριο κατά των Βανδάλων, το 548 στη βό­ρεια Αφρική. Τις επιχειρήσεις αυτές περιέγρα- ψε ο Λατίνος ποιητής Κόριππος (βλ. Rubin, Das Zeitalter Justinians, τόμος Β ’, 1995, με επι­μέλεια του C. Capizzi). Οι σασανιδικές δυνά­μεις εισέβαλαν στη Συρία, λεηλατώντας την Αντιόχεια (540), ενώ ο Βελισάριος, που είχε α- νακληθεί εσπευσμένα από το ιταλικό μέτωπο, δεν κατόρθωσε να αποκρούσει τους εισβο­λείς. Το 544 μια μεγάλη περσική στρατιά πο­λιόρκησε τη σημαντική βόρεια συριακή πόλη της Εδεσσας (σημερινή Ούρφα, στη ΝΑ Τουρ­κία) και ο Προκόπιος (Υπέρ πολέμων Β ’, 27,33- 36) περιγράφει γλαφυρά τις ηρωικές προσπά­θειες των αμυνομένων κατοίκων, που αντι- στάθηκαν με παροιμιώδη γενναιότητα (νεοελ- λην. απόδ. Α. Σαββίδης, Το οικουμενικό βυζα­ντινό κράτος..., σσ. 48-49):«... Ολοι οι κάτοι­κοι της πόλης - άντρες, γυναίκες και παιδιά - ανέβηκαν πάνω στις πολεμίστρες των τειχών και πήραν θέση, ανάλογα με την ηλικία τους, κοντά στους στρατιώτες. Από εκεί αγωνίζο­νταν ηρωικά εναντίον των βαρβάρων... Τα μι­κρά παιδιά, οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι υπε­ρασπιστές πρόσφεραν τη βοήθειά τους, όπου μπορούσαν, μεταφέροντας πέτρες για τους πολεμιστές, ενώ άλλοι ανάμεσά τους γέμιζαν μεγάλα καζάνια με λάδι και τα ζέσταιναν πάνω στη φωτιά σε αρκετά σημεία των τειχών. Οταν

46 το λάδι γινόταν καυτό περίμεναν να πλησιά- ■■■ σουν οι εχθροί κοντά στα τείχη και τότε τους

περιέλουζαν με το ζεματιστό λάδι, προξενώ­ντας τους μεγάλες απώλειες...».

Ολες οι προσπάθειες των Περσών να κα­ταλάβουν την πόλη απέτυχαν οικτρά και ο Χοσρόης υποχρεώθηκε σε υποχώρηση κάτω από τις κοροϊδευτικές ιαχές των πολιορκου- μένων. Ετσι μετά από την αποτυχία του αυτή ο Σασανίδης βασιλιάς αναγκάστηκε να συμφω­νήσει σε πενταετή εκεχειρία, παίρνοντας ως αντάλλαγμα ακόμη μεγαλύτερες παροχές σε χρυσάφι από την Αυτοκρατορία.

Ο ΠΡΟ-ΙΣΛΑΜΙΚΟΣ ΑΡΑΒΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΙ Η ΕΜΠΛΟΚΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΠΕΡΣΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

Στο συριακό ιδιαίτερα μέτωπο των συ­γκρούσεων, κατά την εκατονταετία από την άνοδο του Ιουστινιανού Α' στον θρόνο ως την εμφάνιση του Ισλάμ η Αυτοκρατορία και το νε- οπερσικό κράτος είχαν εγκατεστημένες ανά­μεσά τους τις εκχριστιανισμένες αραβικές φυλές των Γασσανιδών και των Λαχμιδών, οι οποίοι έμελλαν να προσφέρουν για πολλές

δεκαετίες τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες α­ντίστοιχα στο Βυζάντιο και στην Περσία, ως «πελατικοί» μισθοφόροι τους.

Οι Γασσανίδες, σημαντική αραβική δυνα­στεία της προϊσλαμικής εποχής, επεκτάθη- καν, ιδιαίτερα κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα, σε πε­ριοχές της Μέσης Ανατολής (Συρία - Παλαι­στίνη). Οι ηγεμόνες τους διακρίθηκαν ως μι­σθοφόροι («φοιδεράτοι») του Βυζαντίου στους αγώνες του κατά των Σασανιδών Περ­σών, αφού το κράτος τους βρισκόταν σε επί­καιρο σημείο ανάμεσα στις κτήσεις των Βυζα­ντινών, των Σασανιδών, καθώς και των πελα- τιακών συμμάχων των τελευταίων, δηλ. των Λαχμιδών, με τους οποίους οι Γασσανίδες συ- γκρούστηκαν κατ’ επανάληψη. Σημαντικότε­ρος ηγεμόνας τους ήταν ο αλ-Χαρίθ, ο «Αρέ- θας» του Προκόπιου, που βασίλευσε στα χρό­νια 529-569 και είχε ασπασθεί τον μονοφυσιτι­σμό, σε αντίθεση με τους Λαχμίδες που αργό­τερα έγιναν νεστοριανοί και τους οποίους πο­λέμησε για πολλά χρόνια. Το Βυζάντιο αναγκάστηκε να ανεχθεί τον μονοφυσιτισμό του Αρέθα για πολιτική σκοπιμότητα. Ο ίδιος ο Ιουστινιανός Α’ μάλιστα τον ονόμασε πατρί­

κιο και του επεφύλαξε πολύ καλή υποδοχή στην Κωνσταντινούπολη το 563. Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού, πάντως, σταδιακά εξουδε­τέρωσαν την απειλή του μονοφυσιτισμού υ­ποτάσσοντας τους Γασσανίδες (τέλη 6ου αι.), που εξακολούθησαν να παρέχουν τις στρα­τιωτικές τους υπηρεσίες, όπως για παράδειγ­μα στην τελευταία σχετική γνωστή αναφορά συμμετοχής τους στη νίκη του Ηράκλειου Α' κατά των Περσών (628). Οι Γασσανίδες ενσω­ματώθηκαν στις ισλαμικές κτήσεις μετά το 630. Στο κράτος τους, όπως και σε εκείνο των Λαχμιδών, παρατηρήθηκε ακμή της προϊσλα- μικής αραβικής ποίησης και της μνημειακής αρχιτεκτονικής.

Οι Λαχμίδες, πάλι, επεξέτειναν τη δική τους επικράτεια στη ΒΑ Αραβική χερσόνησο, με κέντρο τη Χίρα της νότιας Μεσοποταμίας (Ιράκ), στη δυτική όχθη του Κάτω Ευφράτη. Το κράτος τους γνώρισε ακμή από τα τέλη του 3ου ως τις αρχές του 7ου αι. μ.Χ., όταν υ­ποτάχθηκε στους Αραβες του «Πατριαρχικού Χαλιφάτου» (περ. 633). Διακρίθηκαν ως σύμ­μαχοι μισθοφόροι των Σασανιδών Περσών στο μεσανατολικό μέτωπο κατά των Βυζαντι-

ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΧΡΥΣΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΖΕΙ ΤΟΝ ΗΓΕΜΟΝΑ ΤΗΣ ΚΕΫΛΑΝΗΣ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΤΟ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΟ ΠΕΡΣΙΚΟ Π

"Αφού ο Κεϋλανέζος ηγεμόνας δέχθηκε σε ακρόαση έναν Βυζαντινό έμπορο, που τον έλεγαν Σώπατρο, και μερικούς Πέρσες, τους είπε να καθήσουν και άρχισε να τους ρωτάει σε ποια κατάσταση βρίσκονταν οι χώρες τους και πως είχαν οι υποθέσεις τους. Οι έμποροι απάντησαν "πολύ καλά" και η συζήτηση συνεχίστηκε. Μετά από λίγο ρωτάει πάλι ο βασιλιάς: Ποιος ανάμεσα στους ηγεμόνες σας είναι ο πιο ξακουστός και ο πιο ισχυρός; Τότε ο γεροντότερος από τους Πέρσες βιάστηκε να δώσει την απάντηση: Ο δικός μας βα­σιλιάς (= ο Χοσρόης Α 1) είναι ο πιο ξακουστός, ο πιο ισχυρός και ο πιο πλούσιος. Χωρίς αμ­φιβολία είναι "ηγεμόνας ηγεμόνων" (= Σαχ-αν-Σαχ) και διαθέτει τη δύναμη να κάνει ό,τι επιθυμεί. Τότε ο βασιλιάς της Κεϋλάνης ρώτησε τον Σώπατρο, που είχε παραμείνει σιω­πηλός: Εσύ Ρωμαίε, τι θα είχες να πεις σ' αυτά; Και ο Σώπατρος απάντησε: Δεν έχω να πω τίποτα, αφού αυτός (ο Πέρσης) είπε τόσα πολλά. Πάντως, αν η μεγαλειότητά σου επιθυ­μεί να μάθει την αλήθεια, εξέτασε χωριστά και τους δύο βασιλιάδες μας, που είναι παρό- ντες εδώ μπροστά σου. Ετσι θα καταλάβεις ποιος στ' αλήθεια είναι σπουδαιότερος και ι­σχυρότερος. Ο ηγεμόνας (της Κεϋλάνης) πραγματικά απόρησε ακούοντας αυτά τα λόγια και ρώτησε: Μα πως είναι δυνατόν αυτό που λες, πώς έχω δηλαδή και τους δύο βασιλιά­δες παρόντες εδώ; Και ο Σώπατρος: Εχεις μπροστά σου τα νομίσματα και των δύο, από εδώ το νόμισμα του ηγεμόνα μας (Ιουστινιανού) και από εκεί εκείνο του δικού τους βασι­λιά (Χοσρόη). Εξέτασε, λοιπόν, προσεκτικά τις μορφές τους και τότε θα ανακαλύψεις όλη την αλήθεια. Αφού ο (Κεϋλανέζος) ηγεμόνας τα εξέτασε με προσοχή, κατάλαβε πως χω­ρίς αμφιβολία οι Ρωμαίοι (= Βυζαντινοί) θα πρέπει να ήταν ένας σπουδαίος, αποφασιστι­κός και πανέξυπνος λαός και διέταξε να γίνουν μεγάλες τιμές στον Σώπατρο, τον οποίο ανέβασαν πάνω σε έναν ελέφαντα και τον περιέφεραν στην πόλη τους υπό τον θριαμβευ­τικό ήχο των τυμπάνων...".

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

νών, πραγματοποιώντας πολλές εισβολές κα­τά των αυτοκρατορικών κτήσεων στη Συρία κατά τον 5ο και ιδιαίτερα κατά το α' μισό του 6ου αι., όταν ηγεμόνας τους έγινε ο δυναμι­κός αλ-Μουντίρ, ο «Αλαμούνδαρος» των Βυ­ζαντινών (503-554). Οι επιχειρήσεις του τελευ­ταίου ανάγκασαν τον Ιουστινιανό Α’ να προ- σλάβει ως μισθοφόρους τους επίσης Αραβες Γασσανίδες, που ήταν μονοφυσίτες, σε αντί­θεση με τους Λαχμίδες που από τα τέλη του 6ου αι. εγκατέλειψαν την ειδωλολατρεία και ασπάσθηκαν τον νεστοριανισμό. Οπως και στο κράτος των Γασσανιδών, έτσι και ανάμεσα στους Λαχμίδες γνώρισε ακμή η προϊσλαμική αραβική στιχουργία.

Μεγάλη ώθηση στη μελέτη του ρόλου των δύο αυτών δυναστειών κατά τα τελευταία χρόνια έχουν δώσει οι συμβολές του Irfan Shahid (6λ. ιδιαίτερα τη μονογραφία του «Byzantium and the Arabs in the 6th century», 1995).

Η ΤΡΙΤΗ ΦΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ

Στην τελευταία μακρόχρονη φάση του βυζαντινοπερσικού πολέμου, από το έτος 549, οι Σασανίδες εποφθαλμιούσαν τον Εύξει- νο Πόντο και η σύρραξη πήρε μεγάλες δια­στάσεις σε όλο το ανατολικό μέτωπο, από τη Λαζική ως τη Μεσοποταμία. Ο Γουβάζης, ηγε­μόνας των Λαζών (που μαζί με άλλους καυκα- σιανούς λαούς, τους Τζάννους, τους Αβαζ- γούς και τους Ζίχους, είχαν πρόσφατα εκχρι- στιανισθεί), ζήτησε απεγνωσμένα βοήθεια από τον Ιουστινιανό για να αποκρούσει τους εισβολείς, όπως περιγράφει ο Προκόπιος (Υ­πέρ πολέμων Β ’, 28, 37 - νεοελλην. απόδ. Π. Ροδάκης, Β ’, σ. 153): «Ο Γουβάζης ανέφερε στο βασιλιά Ιουστινιανό την κατάσταση που α­ντιμετώπιζε η χώρα του και τον παρακάλεσε να συγχωρήσει τους Λαζούς για ό,τι είχαν κά­νει στο παρελθόν και να σπεύσει σε βοήθειά τους με όλες του τις δυνάμεις, γιατί επιθυ­μούν να απαλλαγούν από την εξουσία των Μήδων (= Σασανιδών). Γιατί, αν οι Κόλχοι μεί­νουν μόνοι τους, δεν θα μπορέσουν να απο- κρούσουν τη δύναμη των Περσών».

Πράγματι ο Ιουστινιανός ανταποκρίθηκε με μεγάλη ευχαρίστηση, στέλνοντας στον Γουβάζη στρατό 7 χιλιάδων υπό τον Δαγι- σθαίο, με επιπλέον χίλιους Τζάννους πολεμι­στές. Μετά από σκληρούς αγώνες αυτοί πέτυ- χαν σημαντικές νίκες κατά των Σασανιδών του στρατηγού Μερμερόη, διώχνοντάς τους από τη Λαζική. Στη συνέχεια ο Βελισάριος α- νακλήθηκε για τελευταία φορά από την Ιταλία (549-550), χωρίς όμως και πάλι να κατορθώσει να πλήξει αποφασιστικά τους Πέρσες. Μετά από νέα προσωρινή ανακωχή, το 557, οι δύο ε­ξαντλημένες αυτοκρατορίες συμφώνησαν τε­λικά στην υπογραφή ειρήνης για πενήντα χρόνια, το 561-562 μ.Χ. Παρά τη βαριά ετήσια χρηματική αποζημίωση των 30 χιλιάδων χρυ­σών νομισμάτων στον Χοσρόη (ποσό που το 1923 ο Μπιούρυ υπολόγισε σε 18.750 λίρες στερλίνες, βλ. Bury, σ. 121), η ειρήνη αυτή υ­πήρξε σε γενικές γραμμές ωφέλιμη για το Βυ­ζάντιο. Τα βυζαντινοπερσικά σύνορα επανήλ­

θαν στο καθεστώς των χρόνων του Θεοδοσί­ου Α’, με τη Συνθήκη του 387 μ.Χ. (Συνέλλη, σ. 45). Οι Πέρσες δεσμεύτηκαν ότι δεν θα κατα­διώκουν στο εξής τους χριστιανούς υπηκό­ους στην επικράτειά τους. Από την άλλη πλευρά όμως απαγόρευσαν ρητά στο Βυζά­ντιο να διενεργεί χριστιανική προπαγάνδα σε εδάφη που ανήκαν στην κυριότητα του «βασι­λιά των βασιλέων» (περσ. «σαχ-αν-σαχ») των Σασανιδών.

Και η πενηντάχρονη συνθήκη του 561/562, πάντως, παραβιάστηκε μετά από μια δεκαετία από τον Χοσρόη, αφού ο νέος Βυζα­ντινός αυτοκράτορας, Ιουστίνος Β' (565-578), αρνήθηκε να ανανεώσει την επαχθή ετήσια χορηγία. Ο νέος αυτός βυζαντινοπερσικός πό­λεμος, που κράτησε μια εικοσαετία περίπου (572-591), θα μπορούσε να θεωρηθεί ως συνέ­χεια της μακράς σύγκρουσης Ιουστινιανού Α’- Χοσρόη Α’, και έληξε με την ειρήνη ανάμεσα στον αυτοκράτορα Μαυρίκιο (582-602) και τον Πέρση βασιλιά Χοσρόη Β ’ (590-628). Ο τελευ­ταίος δεν ήταν άλλος από τον μεγάλο αντίπα­λο του Ηράκλειου Α' στις πρώτες δεκαετίες του 7ου αιώνα, κατά τη διάρκεια της τελευταί­ας μεγάλης αντιπαράθεσης του ελληνορω­μαϊκού με τον ιρανικό κόσμο, ενώ η καυτή α­νάσα του νεοϊδρυμένου Ισλάμ γινόταν σταδια­κά αισθητή στη νοτιοανατολική λεκάνη της Μεσογείου.

ΠΗΓΕΣ-ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ(1)Α γα9ιάς Σχολαστικός: ΙΣΤΟΡΙΑ β α σ ιλε ία ς Ιουστινιανού Α'), εκδ. R. Keydell, Βερολίνο, 1967.(2) Προκόπιος Καισαρεύς: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΟ ΛΕΜ Ω Ν/ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜ ΟΣ, Τόμοι (βιβλία) Α '-Β ' (κείμενο φω τοτυπημένο από τις εκδόσεις Loeb- νεοελληνική απόδοση Π. Ροδάκης), Α 9ήνα, 1996.(3) Ν. Adonz: ARMENIA IN THE PERIOD OF JUSTINIAN, Λισαβόνα, 1970.(4) Κ. Αμαντος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, A ': 395- 867, Γ Εκδοση, ΑΑ&ήνα, 1963.(5) R. Browning: «Ο αιώνας του Ιουστινιανού», ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Α9ηνών, τόμ. Ζ \ Α9ήνα, 1978.(6) J. Bury: HISTORY O FTHE LATER ROMAN E M PIR E ... 395- 565, Τόμ. S ’, AcwS/Vo, 1923 (ανατυπ. Νέα Υόρκη, 1958).(7) R. Devreese: ARABES PERSES ET ARABES ROMAINS LAKHMIDES ET GHASSANIDES, Παρίσι, 1942.(8) ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟ ΛΙΤΙΣΜ Ο Υ, Α 9ήνα, 1996 κ,εξ., λ ήμματα «Αλαμούνδαρος/άλ-Μουνδίρ» αρ. 2 και «Α ρέ9ας/αλ-Χαρ ί9» αρ. 2 (του Α. Σαββίδη).(9) J. Evans: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ, Α9ήνα, 1999.(10) Δ . Ζακυ9ηνός: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ, 324-1071, β ’

Ο Ιουστινιανός Α' προεδρεύει στην Ε ’ Οικουμενική Σύνοδο (το 553 μ.Χ.) στην

Κωνσταντινούπολη (Πίνακας του Β. Constan, Κ. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία Γ Ί ) . Οι

εργασίες της συνόδου έγιναν ενώ συνεχίζονταν οι επιχειρήσεις κατά των

Οστρο γότθων στην Ιταλία, των Βησιγότθων στην Ιβηρική χερσόνησο και των Σασανιδών

Περσών στο ανατολικό μέτωπο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

έκδοση, Α9ήνα, 1977(ανατύπ. 1989).(11) G. Greatrex: ROME AND PERSIA AT WAR. 502-532, Μ πέλφαστ, 1998.(12) K. Güterbock: BYZANZ UND PERSIEN IN IHREN DIPLOMATISCH-VÖLKERRECHTLICHEN BEZIEHUNGEN IN ZEITALTER JUSTINIANS, Βερολίνο, 1906.(13) E. Honigmann: DIE OSTGRENZE DES BYZANTINISCHEN REICHES VON 363 BIS 1071, Β ρυξέλλες, 1935(ανατύπ.1961).(14) I. Καραγιαννόπουλος: ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ, τό μ .Α ’: 324-565, Θεσσαλονίκη, 1978, (ανατύπ. 1991).(15) Τ. Λ ουγγής: «Το Ανατολικό χριστιανικό κράτος, 395- 518», ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Α9ηνών, τ ό μ .Ζ ’, 1978.(16) Τ. Λουγγής: Ε ΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ, τ ό μ .Α ’: 324-1204, β' έκδοση, Α 9ή να, 1998 (έκδ. 1999).(17) J. M artindale: THE PROSOPOGRAPHY OF THE LATER ROMAN EMPIRE, τόμοι Β ' και Γ 1-2Παν/μιο Κέϊμπριτζ, 1980-1992 (για τις περιόδους 395-527 και 527-641 μ.Χ.), τα λήμματα : Β ’: Cavades I, lustinianusαρ. 7, lustinusαρ. 4, Γ : Belisarius α ρ .1 , Chosroes I, Dagisthaeus αρ. 2, Gubazes.(18) Μ εγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια «Υδρία», Α9ήνα, 1978- 88, τα λ ήμματα «Καβάδης Α'» (του Α. Σαββίδη), «Χοσρόης Α'» (των Κ. Μ εγαλομμάτη-Π . Νιαβή).(19) J. M oorhead: JUSTINIAN, Λονδίνο, 1994.(20) Β. Rubin: DAS ZEITALTER JUSTINIANS, τό μ .Α :Βερολίνο, 1960, τόμ. Β ’ (επιμ. C. Capizzi), Βερολίνο-Νέα Υόρκη, 1995.(21) Α. Σαββίδης: ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ , 518-717μ.X., β ’ έκδοση,Α9ή να, 1990.(22) I. Shahid: BYZANTIUM AND THE ARABS IN THE 6th CENTURY, 2 τόμοι (με συνεχή σελιδαρί9μηση).Ουάσιγκτον, 1995.(23) E. Stein: HISTOIRE DU BAS-EMPIRE, τόμ. Β ; 476-565. Παρίσι-Βρυξέλλες, 1959.(24) Κατερίνα Συνέλλη: 01 ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΠΕΡΣΙΑΣ ΕΩΣ ΤΟΝ 6ο ΑΙΩΝΑ. Α9ήνα. 1986.(25) Α ικατερίνη Χριστοφιλοπούλου: ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ. τό μ .Α ’: 324-610, β ’ έκδοση, Θεσσαλονίκη. 1992.(26) Κοσμάς Ινδικοπλεύστης: ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ, έκδοση - γαλλική μετάφραση Wonda Wolska-Conus, 3τόμο: Παρίσι, 1968-1973.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η δράση των γερμανικών πυροβόλων των 88 mm κατά των βρετανικών αρμάτων στη μάχη του Αρράς( Action at Arras", France, May 21st 1940, niv. του David Pentland, δημοσιεύεται με άδεια της Cranston Fine Arts).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ί Ο f£?jVJANJKO Π'/ΡΟΰΟΛΟ TiTJJXJ υ ύ m m

ΠΑΡΑ TO ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ ΠΟΥ ΕΓΙΝΑΝ ΑΝΑ ΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΕ

ΠΛΕΙΑΔΑ ΟΠΛΩΝ, ΑΡΚΕΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΑΝ ΕΥΡΥΤΕΡΑ ΓΝΩΣΤΑ, ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΕΙΝΑΙ ΕΚΕΙΝΑ ΠΟΥ ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΝ ΤΗ ΦΗΜΗ ΕΝΟΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΥ ΘΡΥΛΟΥ. ΣΤΗΝ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΥΤΗ ΕΜΠΙΠΤΟΥΝ ΑΝΑΜΦΙΒΟΛΑ TO FLAK 18 ΤΩΝ 88 mm ΚΑΙ 01 ΠΑΡΑΛΛΑΓΕΣ ΤΟΥ, ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΕΥΡΕΩΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β ΠΠ. ΑΝ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΤΗΚΕ ΕΞΑΡΧΗΣ ΩΣ ΑΝΤΙΑΕΡΟΠΟΡΙΚΟ, ΤΟ ΟΠΛΟ ΑΥΤΟ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΏ

ΜΕ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΑΡΜΑΤΙΚΟ ΡΟΛΟ, ΑΠΟΤΕΛΩΝΤΑΣ ΤΟ ΦΟΒΗΤΡΟΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΡΜΑΤΩΝ ΜΑΧΗΣ.

*-■ 4 Ä s #

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ν. ΠΑΡΑΟΥΡΑΣ

τη βόρεια Γαλλία, τον Μάιο του 1940, καθώς οι συμμαχικές δυνά­μεις υποχωρούσαν συνεχώς κά­

τω απο την πίεση του γερμανικού «κεραυνο­βόλου πολέμου», μία μικτή δύναμη, η οποία περιελάμδανε άρματα μάχης, πεζικό, πυρο­βόλα και διμοιρίες αναγνώρισης, υπό την η­γεσία του Βρετανού υποστράτηγου Φράν- κλυν (Η.Ε. Franklyn) πραγματοποίησε αντεπί­θεση κατά των εχθρικών τεθωρακισμένων, σε μια προσπάθεια να διασπάσει τις γερμανι­κές γραμμές. Κατόρθωσε να ανακόψει την προέλαση της 7ης Τεθωρακισμένης Μεραρ­χίας (νότια της γαλλικής πόλης Αρράς, κοντά στο Καμπραί), της οποίας ηγείτο ο Ερβιν Ρόμμελ. Λόγω της ανεπάρκειας των γερμανι­κών αντιαρματικών πυροβόλων Pak 36 των 37 mm τη λύση στο πρόβλημα έδωσε για μια α­κόμη φορα η χρησιμοποίηση των αντιαερο­πορικών Flak 18 στον αντιαρματικό ρόλο. Τα βρετανικά άρματα ήταν ανεπαρκώς οπλισμέ­

να για να αντιμετωπίσουν επί ίσοις όροις τα γερμανικά «88άρια», δεδομένου ότι ακόμη και όσα από αυτά ανήκαν στην έκδοση Matilda Mkll και έφεραν πυροβόλο των 2 pdr δεν διέθεταν εκρηκτικά βλήματα, τα δε συ­μπαγή διατρητικά βλήματα ήταν ελάχιστα κατάλληλα να εξουδετερώσουν το στοιχείο ενός αντιαρματικού πυροβόλου, τουλάχι­στον με μία βολή. Η βρετανική δύναμη, παρά τη μαχητικότητα και το πνεύμα ηρωισμού που τη διέκρινε, τελικά απωθήθηκε. Η μάχη του Αρράς ήταν μια από τις ελάχιστες αναλα­μπές που συνοδέυσαν την άδοξη αποχώρη­ση του Βρετανικού Εκστρατευτικού Σώμα­τος (British Expeditionary Force) από το γαλλι­κό έδαφος τον Μάιο του 1940.

Τον Ιούνιο του 1941 οι γερμανικές δυνά­μεις της Βόρειας Αφρικής (Deutsche Afrika Korps) υπό την ηγεσία του αντιστράτηγου Ερβιν Ρόμμελ (Erwin Rommel) είχαν αποβιβα­στεί στη Λιβύη ήδη από τις αρχές του ίδιου έ­

Κοντινή άποψη του ασπιδίου ενός Flak 36. Αν και προσέφερε κάποιον βαθμό προστασίας σε όσους βρίσκονταν πίσω του, άφηνε ακάλυπτο το προσωπικό που μετέφερε τα πυρομαχικά του όπλου. Το μεγάλο ύψος του πυροβόλου είναι εμφανές.

τους, προκειμένου να ενισχύσουν τις εκεί ευρισκόμενες ιταλικές δυνάμεις. Επειδή τα άρματα μάχης που διέθεταν οι Ιταλοί ήταν αμφίβολης χρησιμότητας, λόγω του ότι υστε­ρούσαν τεχνολογικά έναντι εκείνων των Βρετανών, ο Ρόμμελ έκρινε ότι ο μοναδικός τρόπος για να αντιμετωπίσει την αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων του ήταν η χρήση α­νώτερων τακτικών και η εκμετάλλευση της όποιας ποιοτικής υπεροχής διέθετε. Μεταξύ των ενεργειών που το αλάθητο τακτικό του αισθητήριο του υπαγόρευσε ήταν και η ανά­πτυξη όλων των πυροβόλων Flak 18 και 36 που είχε στη διάθεσή του (13 συνολικά) σε κατάλληλα διαμορφωμένα ορύγματα στο πέ­ρασμα Χαλφαγιά και στο ύψωμα 208, κοντά στα σύνορα με την Αίγυπτο, προκειμένου να αποκρούσειτην αναμενόμενη βρετανική επί­θεση. Αυτή εκδηλώθηκε τελικά στις αρχές Ιουνίου του 1941 και κατέληξε σε πανωλε­θρία των Βρετανών. Από τα 238 άρματα μά­χης που έλαβαν μέρος στην επίθεση τα 123 καταστράφηκαν, πολλά από αυτά χάρη στα πυροβόλα των 88 mm. Η έλλειψη εδαφικών ε­ξάρσεων, που χαρακτηρίζει το τοπίο στην έ­ρημο, επέτρεψε στους Γερμανούς να εκμε- ταλλευθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό το μεγάλο δραστικό βεληνεκές των αντιαρματι­κών πυροβόλων τους (τουλάχιστον όσο το ε­πέτρεπε η ύπαρξη των θερμικών ρευμάτων που αναπόφευκτα περιορίζουν την ορατότη­τα κατά τις θερμές ώρες της ημέρας), βάλ­λοντας από αποστάσεις από τις οποίες τα βρετανικά άρματα με τον ανεπαρκή οπλισμό αδυνατούσαν να ανταποδώσουν τα πυρά.

Το σκηνικό αυτό επρόκειτο να επαναλη- φθεί αρκετές φορές κατά τη διάρκεια του Β'ΠΠ, με πρωταγωνιστή πάντα το περίφημο «88άρι». Η φήμη του όπλου αυτού άρχισε να εξαπλώνεται ραγδαία μεταξύ των συμμαχι­κών στρατευμάτων. Ολοι μιλούσαν για το «ό- πλο-θαύμα», η υποψία και μόνο της ύπαρξης του οποίου αρκούσε για να σπείρει τον πανι­κό, όχι μόνο στις τάξεις των πληρωμάτων των τεθωρακισμένων, αλλά και μεταξύ των στρατιωτών. Αλλωστε δεν ήταν λίγες οι φο­ρές που το πυροβόλο των 88 mm χρησιμοποι- ήθηκε και σε αποστολές υποστήριξης, εκτε- λώντας μάλιστα και έμμεσο πυρ. Δεν επρό- κειτο δηλαδή απλώς για ένα πυροβόλο «δι­πλού ρόλου», αλλά για «πολλαπλού ρόλου», με επιδόσεις αντάξιες της φήμης του, Παρά την πρώτη εντύπωση που ίσως αποκομίσει κάποιος, η χρήση ενός αντιαεροπορικού πυ­ροβόλου σε ρόλο προσβολής επίγειων στό­χων δεν πρέπει να αποτέλεσε μια έμπνευση της στιγμής για τους Γερμανούς, αλλά μια βαθιά ριζωμένη τακτική αντίληψη που βρήκε

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Eva Flak 18 ρυμουλκείται προς τη Θέση βολής από ημιερπυστριοφόρο Sdkfz 8 των 12 t, επί του οποίου επιβαίνει και το πλήρωμα του όπλου.

για πρώτη φορά έκφραση κατά τον Α ’ΠΠ, ό­ταν αντιαεροπορικά πυροδόλα χρησιμοποιή- θηκαν - με αρκετή επιτυχία - για την προ­σβολή των βρετανικών αρμάτων μάχης.

Οι Γερμανοί συνειδητοποίησαν την ανά­γκη εξέλιξης πυροβόλων ικανών να αντιμε­τωπίζουν εναέριους στόχους ήδη από το 1870, όταν κατά τη διάρκεια του πολέμου ε­ναντίον των Γάλλων οι τελευταίοι χρησιμο­ποίησαν αερόστατα παρατήρησης. Ο Α'ΠΠ έ­φερε την αντικατάσταση των αεροστάτων με αερόπλοια και στη συνέχεια με αεροσκάφη, τα οποία αποκτούσαν ολοένα και καλύτερες επιδόσεις στους κρίσιμους τομείς της ταχύ­τητας, του ύψους πτήσης και της δυνατότη­τας μεταφοράς οπλικού φορτίου, αποτελώ- ντας έτσι δύσκολα ανασχέσιμους και ιδιαίτε­ρα επικίνδυνους στόχους. Είχε καταστεί σα­φές στα ανώτατα κλιμάκια της γερμανικής στρατιωτικής ηγεσίας ότι τα υπάρχοντα α­ντιαεροπορικά όπλα σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως επαρκή για την αντιμετώπιση της νέας απειλής. Για τον λόγο αυτό ήδη από το 1918 δόθηκε άμεση προτεραιότητα στην εξέλιξη ενός αντιαερο­πορικού πυροδόλου ικανού να αντιμετωπίζει υψηλά ιπτάμενα βαρέα βομβαρδιστικά. Το διαμέτρημα που επιλέχθηκε αρχικά ήταν ε­κείνο των 75 mm, δεδομένου ότι η Συνθήκη των Βερσαλλιών του 1919 επέτρεπε στον Γερμανικό Στρατό να διαθέτει πυροβόλα δύο μόνο διαμετρημάτων, των 75 και των 105 mm.

Η κατασκευή των πρωτοτύπων ανατέθη­κε στις δύο πιο φημισμένες γερμανικές εται­ρίες κατασκευής βαρέων όπλων της εποχής

εκείνης στην Krupp και στη Rheinmetall. Οι δοκιμές έγι- ναν κατά την περίοδο 1929-30, χωρίς όμως να α­ποδώσουν ικανοποιητικά αποτελέσματα και χωρίς να δοθούν κάποιες παραγ­γελίες. Ο βασικότερος ίσως λό­γος για τη μη ικανοποιητική α­πόδοση των πρωτοτύπων θα / πρέπει μάλλον να αναζητηθεί στην εγγενή αδυναμία ενός βλήματος των 75 mm να αντα- ποκριθεί επιτυχώς στον ρόλο της καταστροφής, με ένα πλήγ­μα, ενός υψηλά ιπτάμενου βα­ρέος βομβαρδιστικού. Από την άλλη πλευρά ένα βλήμα των 105 mm, αν και αναμφίβολα αυξημένης καταστροφικής ικανότητας, θα δημι ουργούσε, λόγω του μεγάλου όγκου και βάρους του προβλήματα στην ταχεία τροφοδοσία του όπλου, γε­γονός που με τη σειρά του θα εί­χε δυσμενείς επιπτώσεις στην ταχυβολία, ιδιότητα που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το

πυρομαχικων του στοιχείουμεταφέρει ένα εκρηκτικό

βλήμα των 88 mm.

Ενας από τους (τέσσερις κατά κανόνα) μεταφορείς

Η Μ Α Χ Η Τ Ο Υ Α Ρ Ρ Α Σ

52

Στα τέλη Μαϊου του 1940 η Βρετανία βρέθηκε στο χείλος μιας άνευ προηγουμέ­νου στρατιωτικής πανωλεθρίας, όταν το σύ­νολο σχεδόν του Βρετανικού Εκστρατευτι- κού Σώματος (British Expeditionary Force - B EF ) εγκλωβίστηκε σε έναν μικρό θύλακα γύρω από το γαλλικό λιμάνι της Δουνκέρ- κης, στη Μάγχη. Ολα ξεκίνησαν στις 10 του ίδιου μήνα, όταν η Γερμανία εισέβαλε δια­δοχικά στην Ολλανδία, στο Βέλγιο, στο Λου­ξεμβούργο και στη Γαλλία, δίδοντας τέλος στη μακρά αδράνεια που είχε επικρατήσει από την έναρξη των εχθροπραξιών και το τέλος της εκστρατείας κατά της Πολωνίας. Η γερμανική εισβολή μέσω των (ουδέτερων) Κάτω Χωρών αιφνιδίασε τους Γάλλους, οι ο­ποίοι είχαν βασισθεί υπέρμετρα στην απο­τρεπτική δύναμη της Γραμμής Μαζινό, μιας σειράς ισχυρά εξοπλισμένων και πολυδαί­δαλων οχυρώσεων οι οποίες προστάτευαν τα βορειοανατολικά σύνορα της Γαλλίας με τη Γερμανία, μέχρι τη βελγική μεθόριο. Η παράκαμψη της γαλλικής οχυρωματικής γραμμής, την οποία ανέλαβαν οι 45 μεραρ­χίες που απάρτιζαν την Ομάδα Στρατιών «Α» του στρατηγού Γκερντ φον Ρούντστεντ (Gerd von Rundstedt), επιτεύχθηκε μέσω του δάσους των Αρδεννών, στα γαλλο-βελ- γικά σύνορα. Οι Γάλλοι πιστεύοντας ότι η συγκεκριμένη περιοχή, λόγω του λοφώδους εδάφους και της πυκνής βλάστησης, θα ή­ταν αδιαπέραστη από τεθωρακισμένες δυ­νάμεις, τοποθέτησαν την 9η Στρατιά, η ο­ποία ήταν και η λιγότερο ισχυρή, στο μέτω­πο των Αρδεννών. Αντιλήφθηκαν το σφάλμα τους όταν τα γερμανικά άρματα με την υπο­στήριξη της Lu ftw affe τούς έδωσαν μία γεύση της τακτικής του «κεραυνοβόλου πο­λέμου».

Παράλληλα με τη διάσπαση των γαλλι­κών γραμμών στις Αρδέννες οι Γερμανοί ει­

σέβαλαν με την Ομάδα Στρατιών «Β» του στρατηγού φον Μποκ στη βόρεια Γαλλία, την οποία υπερασπιζόταν μεταξύ άλλων και το BEF . Οταν με τις συνεχείς υποχωρήσεις των συμμαχικών δυνάμεων το θέατρο των επιχειρήσεων μετατοπίσθηκε στα παλαιά πεδία μαχών του Α ’ Παγκοσμίου Πολέμου στη βόρεια Γαλλία, ένα μικρό τμήμα του B E F επιχείρησε μια αντεπίθεση που προξένησε αναπάντεχη ανησυχία στις προελαύνουσες γερμανικές δυνάμεις. Αποτελούμενο από 74 άρματα μάχης και ενισχυμένο από πεζικό και πυροβόλα που προέρχονταν από τη βρε­τανική 50ή Μεραρχία Πεζικού, διατάχθηκε να προσβάλει τις γερμανικές τεθωρακισμέ­νες δυνάμεις νότια της γαλλικής πόλης Αρ­ράς (Arras), η οποία αποτελούσε την κύρια βάση του B EF . Διοικητής αυτής της μικτής δύναμης ήταν ο υποστράτηγος Φράνκλυν. Και τα 74 άρματα που διέθετε η βρετανική δύναμη ήταν υποστήριξης πεζικού τύπου Matilda. Τα 58 ανήκαν στην έκδοση Mkl (με μοναδικό οπλισμό ένα πολυβόλο V ickers 0,303 ή 0,50 in) και τα υπόλοιπα 16 στην έκ­δοση Mkll (με κύριο οπλισμό το πυροβόλο των 2 pdr.). Το κοινό χαρακτηριστικό και το μεγαλύτερο προσόν των αρμάτων αυτών ή­ταν ότι διέθεταν και στις δύο εκδόσεις μεγί­στη εμπρόσθια θωράκιση 80 mm, γεγονός που τα καθιστούσε ουσιαστικά απρόσβλητα από τα αντιαρματικά πυροβόλα Pak 36 των 37 mm, τα οποία αποτελούσαν το κύριο ό­πλο αντιαρματικού αγώνα των Γερμανών.

Η αντεπίθεση εκδηλώθηκε στις 21 Μαϊ- ου 1940. Το απόγευμα της προηγούμενης η­μέρας η 7η Τεθωρακισμένη Μεραρχία, υπό την ηγεσία του υποστράτηγου Ερβιν Ρόμ­μελ (E rw in Romm el), είχε φθάσει στα περί­χωρα του Αρράς, αλλά αποκρούσθηκε από τη φρουρά της πόλης, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στους Βρετανούς να αντιδρά-

σουν. Οι Βρετανοί επιτέθηκαν με δύο φά­λαγγες σε ισάριθμα μέτωπα. Η δεξιά φάλαγ­γα κατέλαβε το Ντυιζάν και το Βαρλύ και προχώρησε προς το Βεϊγύ, όπου συνάντησε τη γερμανική Μηχανοκίνητη Μεραρχία Πεζι­κού των S S «Totenkopf», η οποία και την ε­ξανάγκασε σε υποχώρηση αφού πρώτα η ί­δια υπέστη βαριές απώλειες. Η αριστερή φάλαγγα προχώρησε πολύ περισσότερο, προσπέρασε χωρίς πρόβλημα μια γερμανική αντιαρματική πυροβολαρχία των 37 mm στο Αζινκούρ και συντρίβοντας το 6ο Σύνταγμα Τυφεκιοφόρων της 7ης Τεθωρακισμένης Μεραρχίας του Ρόμμελ βρέθηκε σε απόστα­ση αναπνοής από τους αντικειμενικούς της σκοπούς στο Μερκατέλ και στο Νεβίλ Βι- τάς.

Εκεί όμως ενέδρευε το πυροβολικό του Ρόμμελ, αποτελούμενο από πυροβόλα δι­πλού ρόλου των 88 mm και οβιδοβόλα των 105 mm. Και αν τα εκρηκτικά βλήματα των 105 mm μπορούσαν σωρευτικά να προξενή­σουν σοβαρότατες ζημιές σε ένα άρμα μά­χης, αρκούσε ένα και μόνο βλήμα των 88 mm για να επιτύχει την ακαριαία καταστρο­φή του. Ανοίγοντας πυρ από απόσταση1.000 m περίπου οι Γερμανοί πυροβολητές κατόρθωσαν, με τις ιδιαίτερα εύστοχες βο­λές τους, να εξουδετερώσουν μέσα σε λίγα λεπτά τα επιτιθέμενα βρετανικά άρματα. Η καθυστερημένη αντίδραση του βρετανικού πυροβολικού δεν στάθηκε δυνατό να απο­τρέψει την καταστροφή των αρμάτων μάχης του 4ου Βασιλικού Συντάγματος Αρμάτων, ενώ ακόμη και ο κύριος οπλισμός των λιγο­στών Matilda II ( το γνωστό πυροβόλο των 2 pdr) δεν ήταν ο ενδεδειγμένος για την ε- ξουδετέρωση θέσεων ισχυρών αντιαρματι­κών πυροβόλων, τόσο λόγω του μικρού δια­μετρήματος και του περιορισμένου βεληνε- κούς, όσο και λόγω της παντελούς έλλειψης

αντιαεροπορικό πυροβολικό. Η συνειδητο- ποίηση, από την πλευρά των Γερμανών σχε­διαστών, αυτών των αδυναμιών, οδήγησε την εταιρεία Krupp να προχωρήσει στη σχεδίαση ενός αντιαεροπορικού πυροβόλου στο δια­μέτρημα των 88 mm και με κάννη 56 διαμε­τρημάτων (4,9 m), το οποίο θα χρησιμοποιού­σε τον ίδιο σταυροειδή κιλλίβαντα του προ­γενέστερου πρωτοτύπου των 75 mm. Οπως ί­σως θα παρατήρησαν κάποιοι προσεκτικοί α­ναγνώστες, το διαμέτρημα των 88 mm αποτε- λεί μια ενδιάμεση λύση, μια «χρυσή τομή» θα λέγαμε, μεταξύ των 75 mm και των 105 mm, προκειμένου να επιτευχθεί ο καλύτερος συνδυασμός πλεονεκτημάτων και μειονε­κτημάτων που παρουσίαζε καθένα από τα διαμετρήματα αυτά.

Προκειμένου να παρακαμφθούν οι ασφυ­κτικά περιοριστικοί όροι της Συνθήκης των Βερσαλλιών η ανάπτυξη του όπλου έγινε από σχεδιαστές της Krupp που είχαν αποσπα- σθεί στην εταιρία Koch und Kienzle, μία θυγα­τρική της γνωστής σουηδικής Bofors, η οποία συστήθηκε με έδρα το Βερολίνο και απο­κλειστικό σκοπό να παρέχει κάλυψη σε Γερ­μανούς σχεδιαστές ώστε οι τελευταίοι να α-

------- --- --------------------------- ---------- --------------

ναπτύσσουν όπλα κατά παράβαση της Συν­θήκης των Βερσαλλιών. Τα σχέδια για το νέο όπλο μεταφέρθηκαν στο εργοστάσιο της Krupp στο Εσσεν το 1931 και τον επόμενο χρόνο είχε κατασκευαστεί ένα πρωτότυπο. Οι δοκιμές αποδείχθηκαν άκρως ικανοποιη­τικές και διατάχθηκε η μαζική παραγωγή του. Ενώ η παραγωγή είχε ξεκινήσει το Εθνι- κοσοσιαλιστικό Κόμμα υπό τον Αδόλφο Χίτ- λερ ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας, με αποτέ­λεσμα, μεταξύ άλλων, να καταγγελθεί η Συν1 θήκη των Βερσαλλιών από τη Γερμανία και να πάψουν εφεξής να έχουν νόημα οι προ­σπάθειες συστηματικής καταστρατήγησης των όρων της.

Το νέο όπλο έλαβε την ονομασία Flak 18 (ο όρος Flak αποτελεί σύντμηση της λέξης του Flugzeugabwehrkanone, δηλαδή αντιαερο­πορικό πυροβόλο) και διέθετε τον ίδιο κιλλί­βαντα με το προγενέστερο των 75 mm. Αυτός είχε τέσσερα σκέλη διατεταγμένα - κατά την πλήρη ανάπτυξή τους - σε σχήμα σταυρού, καθώς και ισάριθμα πέλματα, από ένα στο ά­κρο κάθε σκέλους, τα οποία ανελάμβαναν τη στήριξη του όπλου στο έδαφος όταν αυτό ή­ταν ταγμένο για βολή. Το βάρος του όπλου

σε αυτή τη διαμόρφωση ήταν 4.985 kg. Για τη μεταφορά τα πλευρικά σκέλη δίπλωναν προς τα επάνω, τα δε εμπρόσθια και τα οπίσθια στηρίζονταν επί των δύο αξόνων του ρυμού μεταφοράς. Ταγμένο για βολή το όπλο διέθε­τε ικανότητα πλήρους περιστροφής κατά δι­εύθυνση (360 μοίρες), η δε ικανότητα ανύ- ψωσης/καταβίβασης ήταν από +85 μέχρι -3 μοίρες. Η κάννη, όπως προαναφέρθηκε, είχε μήκος 56 διαμετρημάτων (4,9 m) και διέθετε 32 δεξιόστροφες ραβδώσεις. Αρχικά κατα­σκευαζόταν με διαμόρφωση από ένα ενιαίο κομμάτι χάλυβα και είχε υπολογιστεί ότι η διάρκεια ζωής της δεν θα υπερέβαινε τις 900 βολές, αριθμός που κατά την εισαγωγή του όπλου σε υπηρεσία θεωρήθηκε επαρκής. Η εμπειρία ήδη από τους πρώτους μήνες της ε­πιχειρησιακής χρήσης του όπλου απέδειξε ότι αυτή η επίδοση δεν ήταν καθόλου ικανο­ποιητική και μεταφραζόταν σε ανάγκη για συνεχείς αλλαγές καννών, μια χρονοβόρα και ιδιαίτερα δαπανηρή διαδικασία. Για τον λόγο αυτό το 1936 σχεδιάστηκε και στη συ­νέχεια εισήλθε σε παραγωγή μία νέα σύνθε­τη κάννη της οποίας ο εσωτερικός σωλήνας ήταν τριών τεμαχίων (τα οποία αργότερα έγι-

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

εκρηκτικών θλημάτων.Παρά τις δυσχέρειες στις επικοινω­

νίες, την περιορισμένη υποστήριξη από το πυροβολικό και την παντελή έλλειψη αε­ροπορικής κάλυψης, καθώς και την κακή τελική έκβαση, η βρετανική αντεπίθεση εί­χε αξιοσημείωτη επιτυχία. Τα σχόλια του Ρόμμελ σχετικά με τη μάχη του Αρράς εί­ναι χαρακτηριστικά. «Τα αντιαρματικά πυ­ροβόλα που αναπτύξαμε εσπευσμένα απο­δείχθηκαν πολύ ελαφρά για να είναι απο­τελεσματικά στην αντιμετώπιση των βαριά θωρακισμένων βρετανικών αρμάτων, τα περισσότερα δε από αυτά τέθηκαν εκτός μάχης από βολές πυροβόλων όπλων, μαζί με τα πληρώματά τους, και υπερφαλαγγί­στηκαν από τα εχθρικά άρματα. Πολλά από τα οχήματά μας καταστράφηκαν. Ακόμη και μονάδες των S S αναγκάστηκαν να υπο­χωρήσουν υπό το βάρος της επίθεσης των αρμάτων μάχης».

Η επίσημη ιστορία της 7ης Τεθωρακι­σμένης Μεραρχίας ανεβάζει τον αριθμό των απωλειών εκείνης της ημέρας σε έμ­ψυχο υλικό σε 378 (89 νεκροί, 116 τραυμα­τίες και 173 αγνοούμενοι), περίπου τέσσε­ρις φορές περισσότερες από τις απώλειες που είχαν σημειωθεί από την έναρξη της εισβολής στη Γαλλία. Αν και η γενναία α­ντεπίθεση των Βρετανών νότια του Αρράς δεν ήταν αρκετά ισχυρή ώστε να προξενή­σει ρήγμα στη γερμανική γραμμή, κατόρ­θωσε να καθυστερήσει την προέλαση του Ρούντστεντ κατά δύο πολύτιμες ημέρες. Αν οι Βρετανοί είχαν επιτύχει - όπως σκό­πευαν - τη διάσπαση των γερμανικών γραμμών και την ένωσή τους με τις γαλλι­κές στρατιές που βρίσκονταν νοτιότερα, η έκβαση της εκστρατείας των Γερμανών κα­τά της Γαλλίας θα ήταν ίσως διαφορετική.

Ενα Flak 18 πρώιμης παραγωγής. Οι χαρακτηριστικές γραμμές του παρέμειναν αναλλοίωτες καθ'όλη τη διάρκεια της τεχνικής του εξέλιξης.

ναν δύο προς περαιτέρω απλοποίηση της κα­τασκευής και για την αντιμετώπιση των προ­βλημάτων εξαγωγής των καλύκων), τα οποία συνδέονταν μεταξύ τους με δακτυλίους σύ­σφιγξης και περιβάλλονταν εξωτερικά από δύο επάλληλα ενιαία ενισχυτικά χιτώνια, προκειμένου το τελικό συγκρότημα της κάν- νης να μπορεί να αντέχει στις τεράστιες πιέ­σεις που αναπτύσσονταν κατά τη βολή. Εχει διαπιστωθεί ότι μια κάννη υφίσταται τη με­γαλύτερη φθορά στο τμήμα που βρίσκεται πλησιέστερα στη θαλάμη και περιλαμβάνει το σημείο εκκίνησης των ραβδώσεων. Στον νέο τύπο κάννης, ο οποίος έλαβε την ονομα­σία RÄ9 (Rohraufbau 9, δηλ. κατασκευή κάν­νης 9), η αντικατάσταση περιελάμβανε πλέον μόνο το τμήμα του εσωτερικού σωλήνα που υφίστατο τη μεγαλύτερη φθορά, καθιστώ­ντας έτσι την όλη διαδικασία απλούστερη, ταχύτερη και οικονομικότερη.

Η επιλογή βέβαια αυτή δεν αποδείχθηκε τόσο επιτυχημένη όσο υποσχόταν. Η κατα­σκευή των νέου τύπου καννών ήταν μία πολύ επίπονη και δαπανηρή διαδικασία, δεδομέ­νου ότι απαιτούσε τη χρήση χάλυβα πολύ υ­ψηλής ποιότητας (αν και τελικά η χρήση του περιορίστηκε στην κατασκευή του μεσαίου τμήματος, που υφίστατο και τις μεγαλύτερες καταπονήσεις) και ταυτόχρονα την επίτευξη πολύ μικρών ανοχών, προκειμένου τα επιμέ- ρους τμήματα (και κυρίως τα τρία τεμάχια του εσωτερικού σωλήνα της κάννης) να ε­φαρμόζουν τέλεια μεταξύ τους. Επιπλέον ενώ ο νέος τύπος κάννης βρισκόταν σε πα­ραγωγή οι βελτιώσεις που είχαν στο μεταξύ σημειωθεί στα προωθητικά και η αντικατά­σταση των χάλκινων ζωνών σφήνωσης των βλημάτων από άλλες κατασκευα­σμένες από μαλακό σίδη­

ρο παρέτειναν τη διάρκεια ζωής της κάννης του πυροβόλου των 88 mm μέχρι τις 10.000 βολές, συνεπώς η όλη διαδικασία κατασκευ­ής σύνθετων καννών κατέστη περιττή. Ηταν πάντως αργά για να επιστρέφουν οι βιομηχα­νίες στην παλαιά μέθοδο κατασκευής, διότι αυτό θα σήμαινε σημαντικές καθυστερήσεις στην παραγωγή, γεγονός μη αποδεκτό σε καιρό πολέμου. Αυτό έγινε σε κάποιο βαθμό μετά το 1944, οπότε οι εχθροπραξίες έβαι­ναν προς το τέλος τους. Πάντως η εισαγωγή του νέου τύπου κάννης άλλαξε και την ονο­μασία του όπλου σε Flak 36. Τόσο οι παλαιές, όσο και οι νέες κάννες διέθεταν τα ίδια βαλ­λιστικά χαρακτηριστικά, αν και οι νέες έφε­ραν κάπως πιο ρηχές ραβδώσεις και μάλιστα διαφορετικού βήματος. Επιπλέον είχαν και τις ίδιες διαστάσεις, γεγονός που καθιστού­σε δυνατή την πλήρη εναλλαξιμότητα μετα­ξύ των διαφόρων παραλλαγών.

Εκτός από τη νέα κάννη η παραλλαγή Flak 36 χαρακτηρίζεται και από την εισαγωγή ενός βελτιωμένου ρυμού (πλαισίου) μεταφο­ράς, με την ονομασία Sonderhaenger 201, ο ο­ποίος διέθετε νέα, ενισχυμένη ανάρτηση, προκειμένου να αυξηθεί η ευκινησία και η α­ντοχή στην επιχειρησιακή χρήση και ταυτό­χρονα να απλοποιηθεί η διαδικασία κατα­σκευής του. Ο ρυμός μεταφοράς είχε δύο ά­ξονες και έξι ελαστικούς τροχούς, διέθετε δε ανάρτηση από εγκάρσια τοποθετημένα η- μιελλειπτικά ελατήρια (φύλλα σούστας). Για τη ρυμούλκησή του χρησιμοποιείτο κα­τά κανόνα το ημιερπυστριοφόρο Sd Kfz 7 των 8 1.

Κάτω από τηνκάννη του ό-

συμπέρασμα οτι αρκουσε εκρηκτική γόμωση βάρους 500 gr προκειμένου να καταρριφθεί ένα τετρακινητήριο βομβαρδιστικό, επομέ­νως η γόμωση του τυπικού εκρηκτικού βλή­ματος πληρούσε με το παραπάνω αυτή την απαίτηση.

Οταν εχρησιμοποιείτο εναντίον αερο­σκαφών το βλήμα εφοδιαζόταν με χρονικό πυροσωλήνα, ο οποίος ρυθμιζόταν κατάλλη­λα ώστε να προκαλεί την έκρηξη του βλήμα­τος μετά από κάποιο προκαθορισμένο χρονι­κό διάστημα από την πυροδότησή του, όταν αυτό θα είχε φθάσει στο ύψος πτήσης του σχηματισμού των εχθρικών αεροσκαφών. Η έκρηξη του βλήματος δημιουργούσε ισχυρό ωστικό κύμα και μεγάλο αριθμό ταχύτατα κι­νούμενων θραυσμάτων, στοιχεία που επαρ- κούσαν για να προκαλέσουν την κατάρριψη οποιουδήποτε αεροσκάφους είχε την ατυχία να βρεθεί κοντά στο σημείο της έκρηξης. Ο­πως εύκολα γίνεται κατανοητό, το βλήμα δεν ήταν απαραίτητο να πλήξει τον στόχο (πράγ­μα ούτως ή άλλως εξαιρετικά δύσκολο σε τό­σο μεγάλα ύψη) προκειμένου να τον κατα-

54

Βομβαρδιστικό των Συμμάχων πλήττεται από βλήμα πυροβόλου των 88 mm και εκρήγνυται στον αέρα. Φλεγόμενα τμήματά του πέφτουν προς το έδαφος.

πλου βρισκόταν ο μηχανισμός απόσβεσης της οπισθοδρόμησης (recoil buffer), ο οποίος είχε τη δυνατότητα να μειώνει ανάλογα τη διαδρομή οπισθοδρόμησης της κάννης σε μεγάλες γωνίες ανύψωσης, προκειμένου να αποφεύγεται η βίαιη πρόσκρουση του πυγαί­ου σε κάποιο από τα σκέλη του κιλλίβαντα ή ακόμη και στο έδαφος. Επάνω από την κάννη βρισκόταν αντίστοιχα ο κύλινδρος που φιλο­ξενούσε τον μηχανισμό επανάταξης (recuperator). Προς αντιστάθμιση του βάρους της κάννης το όπλο διέθετε δύο ελατηριω- τούς ισορροπητές (equilibrators). Στο πίσω μέ­ρος της κάννης βρισκόταν ο μηχανισμός του κλείστρου, το οποίο ήταν ημιαυτόματο, ορι­ζόντιας ολίσθησης. Η πυροδότηση γινόταν μηχανικά, με επικρουστήρα. Το ελατήριο του

επικρουστήρα όπλιζε αυτόματα με το άνοιγ­μα του κλείστρου.

Τα πυρομαχικά ήταν ενιαίου τύπου, με μήκος κάλυκα 570 mm. Η αρχική ταχύτητα του βλήματος ήταν 820 m/sec, αρκετή για να στείλει το βλήμα των 9,40 kg σε μέγιστο ύψος 9.900 m. Η πρακτική ταχυβολία ήταν 15 βλή­ματα ανά λεπτό. Η δραστική οροφή ανερχό­ταν σε 8.000 m, επίδοση απόλυτα ικανοποιη­τική με βάση τα δεδομένα της εποχής. Το τυ­πικό εκρηκτικό βλήμα (high explosive shell) εί­χε την ονομασία 8.8 cm Sprgr Patr L/4.5 (από το Sprenggranate Patrone, που σημαίνει εκρη­κτικό βλήμα ενιαίου τύπου) και έφερε γόμω­ση από ΤΝΤ ή Amatol βάρους 870 gr. Μία με­λέτη που είχε δημοσιευθεί στη Γερμανία κα­τά την εποχή του μεσοπολέμου έφθανε στο

στρέψει. Οι Γερμανοί μηχανικοί όμως είχαν προνοήσει και για το ενδεχόμενο αυτό και εί­χαν εφοδιάσει τον μηχανικό χρονικό πυρο­σωλήνα Zeit S/30, που συνήθως χρησιμοποι­ούσαν, και με ακαριαίο κρουστικό στοιχείο, ώστε να καθίσταται δυνατή η έκρηξη του βλήματος και σε περίπτωση άμεσου πλήγμα­τος, οπότε τα καταστρεπτικά αποτελέσματα ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερα. Εκρηκτικά βλή­ματα με χρονικούς πυροσωλήνες χρησιμο­ποιούντο ενίοτε και εναντίον μεγάλων συ­γκεντρώσεων ακάλυπτου πεζικού, περίπτω­ση κατά την οποία η έκρηξη του βλήματος σε ορισμένο ύψος πάνω από τον στόχο αύξανε κατακόρυφα τη φονικότητα της θραυσματο- ποίησης. Η ρύθμιση των πυροσωλήνων μπο­ρούσε να γίνει με το χέρι, χρησιμοποιείτο ό­

Εισαγωγή βλήματος των 88 mm στο κλείστρο ενός Flak 36. Η χρήση του ειδικού γαντιού στο δεξί χέρι γίνεται για την αποφυγή τραυματισμών.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

μως πάντα για τον σκοπό αυτό ειδική συ­σκευή ενσωματωμένη στο πυροβόλο, η ο­ποία διέθετε κατάλληλη υποδοχή όπου ετο- ποθετούντο τα βλήματα με την κορυφή προς τα κάτω, οπότε και η ρύθμιση γινόταν αυτόματα, με ευεργετικές συνέπειες στους τομείς της ταχύτητας και της ακρίβειας των ρυθμίσεων. Στη συσκευή προστέθηκε αργό­τερα και δεύτερη υποδοχή, προκειμένου να μην υπάρχουν καθυστερήσεις κατά την ε­κτέλεση παρατεταμένων πυρών.

Οι Γερμανοί πειραματίστηκαν και με α­ντιαεροπορικά βλήματα απορριπτόμενου κε- λύφους (υποδιαμετρήματος), τα οποία αν και βάλλονταν από την κάννη των 88 mm είχαν διάμετρο από 55 ως 70 mm και βάρος από 3,7 ως 4,9 kg. Ο σκοπός δεν ήταν βέβαια η βελ­τίωση της διατρητικής ικανότητας μέσω της αύξησης της ταχύτητας (όπως σε ένα τυπικό αντιαρματικό βλήμα τύπου APDS), αλλά η αύ­ξηση του βεληνεκούς και η μείωση του χρό­νου πτήσης προς τον στόχο, γεγονός που α­πλοποιούσε σημαντικά τον υπολογισμό των παραμέτρων βολής και υποσχόταν αυξημέ­

νες πιθανότητες επιτυχούς πλήγματος. Για λόγους που εκφεύγουν του πεδίου του πα­ρόντος άρθρου οι προσπάθειες αυτές δεν α­πέδωσαν αξιόλογα αποτελέσματα.

Αμιγώς ακαριαίοι κρουστικοί πυροσωλή­νες, πάντα σε συνδυασμό με εκρηκτικά βλή­ματα, χρησιμοποιούντο για προσβολή στό­χων εδάφους. Τέτοιου είδους πυρομαχικά χρησιμοποιήθηκαν και κατά τον Ισπανικό Εμ­φύλιο Πόλεμο, οπότε σημειώθηκε η πρώτη ε­πιχειρησιακή χρήση του Flak 18 (μάλιστα τό­σο εναντίον αρμάτων μάχης, όσο και ενα­ντίον οχυρωμένων θέσεων) με μεγάλη επιτυ­χία, γεγονός που οφείλεται κυρίως στη λε­πτή θωράκιση που διέθεταν τα άρματα μά­χης της περιόδου εκείνης. Επειδή όμως οι εξελίξεις που σημειώθηκαν στον τομέα αυ­

τόν ήταν ραγδαίες, αναπτύχθηκαν νέοι τύ­ποι πυρομαχικών με αμιγή αντιαρματικό χα­ρακτήρα. Το σημαντικότερο από αυτά ήταν το 8.8 cm Pzgr Patr (Panzergranate Patrone, δηλ. αντιαρματικό βλήμα ενιαίου τύπου), το οποίο ζύγιζε 9,50 kg και έφερε γόμωση από ΡΕΤΝ βάρους 155 gr. Το βλήμα ανήκε στην κατηγο­ρία των βλημάτων κινητικής ενέργειας και ή­ταν τύπου APCBC (Armour Piercing Capped Ballistic Capped), τα οποία διέθεταν τόσο την κλασική κεφαλή που διευκόλυνε τη διάτρη­ση, όσο και μια αεροδυναμική ψευδοκεφαλή που βελτίωνε κατά πολύ τα βαλλιστικά χαρα­κτηριστικά του βλήματος. Ο πυροσωλήνας Bd Ζ f 8.8 cm Pzgr ετοποθετείτο στη βάση του βλήματος, ενεργοποιείτο με την πρόσκρου­ση και ήταν τύπου επιβράδυνσης (delay fuze, Bodenzuender), προκειμένου να προκαλεί την έκρηξη της γόμωσης του βλήματος αφού το τελευταίο είχε εισχωρήσει στο εσωτερικό του άρματος, προς μεγιστοποίηση του κατα­στρεπτικού αποτελέσματος. Ο πυροσωλήνας διέθετε μια κοχλιωμένη κοιλότητα στη βάση του, προκειμένου να μπορεί να δεχθεί τρο­

χιοδείκτη. Η διατρητική ικανότητα του βλή­ματος έφθανε τα 105 mm ομοιογενούς χάλυ­βα στα 1000 m, υπό γωνία πρόσπτωσης 30 μοιρών. Χάρη στην επίδοσή του αυτή το πυ­ροβόλο των 88 mm ήταν ένα από τα λίγα όπλα των Γερμανών (αρχικά δε ίσως το μοναδικό) που είχαν τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν με άνεση τα σοβιετικά άρματα μάχης Τ-34.

Οι Γερμανοί δεν αρκέστηκαν στο κλασικό αντιαρματικό βλήμα. Ανέπτυξαν και το Pzgr Patr 40, ένα βλήμα με πυρήνα βολφραμίου, το οποίο στις μεσαίες αποστάσεις μάχης διέθε­τε μεγαλύτερη διατρητική ικανότητα. Η έλ­λειψη βολφραμίου δεν επέτρεψε στα βλήμα­τα αυτού του τύπου να γνωρίσουν μεγάλη διάδοση.

Η σκόπευση επί των θωρακισμένων στό­

χων (καθώς και όλων των επίγειων, εναέριων και ναυτικών στόχων στους οποίους γινόταν χρήση του άμεσου πυρός) γινόταν μέσω ε­νός τηλεσκοπικού σκοπευτικού με την ονο­μασία Zielfernrohr 20, το οποίο διέθετε μεγέ­θυνση 4° και εύρος οπτικού πεδίου 17 μοι­ρών. Αυτό αντικαταστάθηκε από το πιο εξε­λιγμένο ZF 20Ε. το οποίο διέθετε επιπλέον δυνατότητα εισαγωγής δεδομένων απόστα­σης. Για την υποβοήθηση της σκόπευσης ε­ναντίον ταχέως κινούμενων στόχων χρησιμο­ποιείτο επιπλέον τηλεσκοπικό σκοπευτικό

Γερμανικός αντιαεροπορικός προβολέας των 150 cm, τύπου Flakscheinwerfer 34, σε ώρα δράσης. Με βεληνεκές περί τα 10.000

m, χρησιμοποιήΘηκε ευρύτατα για την κατάδειξη στόχων για τα πυροβόλα των 88

mm. Αν και με σημαντικούς τακτικούς περιορισμούς, η συμβολή των προβολέων

στην αντιαεροπορική άμυνα του Τρίτου Ράιχ υπήρξε ανεκτίμητη.

πανοραμικού τύπου. Για την προστασία του στοιχείου από πυρά ελαφρών όπλων και θραύσματα οβίδων κατά τη χρήση εναντίον επίγειων στόχων προστέθηκε ένα ασπίδιο. Πάντως το μεγάλο ύψος (που καθιστούσε ι­διαίτερα δυσχερή την απόκρυψη), και ο ό­γκος και το βάρος (που απέβαιναν σε βάρος της τακτικής ευκινησίας) πρόδιδαν τις κατα­βολές ενός όπλου, που δεν είχε σχεδιαστεί με την αντιμετώπιση των αρμάτων μάχης κα­τά νου. Τόσο το πλήρωμα, όσο και το ίδιο το όπλο ήταν ιδιαίτερα ευάλωτα σε επιθέσεις, τόσο από άρματα μάχης και πυροβολικό, όσο και από αεροσκάφη κρούσης.

Οσον αφορά τη σκόπευση κατά εναε- ρίών στόχων, αυτή - λόγω των εξαιρετικών δυσχερειών που παρουσίαζε - σπανίως γινό­

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ταν μέσω των οπτικών σκοπευτικών που προ- αναφέραμε. Πραγματοποιείτο με τελείως διαφορετικό τρόπο. Σε αντίθεση με το ελα­φρύ και το μέσο αντιαεροπορικό πυροβολι­κό, στα οποία η σκόπευση συντελείται μέσω οπτικών συσκευών προσαρμοσμένων σταθε­ρά επάνω στο όπλο, στο βαρύ αντιαεροπορι­κό πυροβολικό (σε πυροβόλα διαμετρήμα­τος άνω των 5,9 cm, σύμφωνα με την από 23- 2-1943 Διαταγή Τυποποίησης του Ανώτατου Διοικητή της Luftwaffe) χρησιμοποιούντο για τον ρόλο αυτό ειδικές συσκευές εντοπισμού και υπολογισμού των δεδομένων των στό­χων, οι οποίες απαιτούσαν πλήρωμα 5 ως 13 ανδρών για τη λειτουργία τους, υπηρετού­σαν περισσότερα του ενός όπλα και βρίσκο­νταν εγκατεστημένες σε κάποια απόσταση από αυτά. Στην περίπτωση του Flak 18/36/37 η συσκευή που κυρίως εχρησιμοποιείτο ονο­μαζόταν Kommandogeraet 36 (συσκευή διοί­κησης 36, λόγω του γεγονότος ότι δίπλα σε αυτή βρισκόταν και ο διοικητής της πυροβο­λαρχίας, ή, σε πιο ελεύθερη απόδοση, σύ­στημα ελέγχου πυρός 36) και για συντομία KdoGr 36, η οποία φερόταν επί ρυμού μετα­φοράς όμοιου στην κατασκευή με εκείνον του πυροβόλου, ρυμουλκείτο δε από δικό της όχημα. Αυτή αποτελείτο κατά βάση από ένα στερεοσκοπικό τηλέμετρο Em 4m R(H) μήκους 4 m, το οποίο διέθετε μια κλίμακα α­ποστάσεων η οποία εκκινούσε από τα 500 m και έφθανε ως τα 50.000 m. Το τηλέμετρο βρι­

σκόταν τοποθετημένο επάνω ακριβώς από το κυρίως σώμα της συσκευής, όπου φιλοξε­νείτο και ο υπολογιστής του συστήματος, και επάνω του προσαρμόζονταν με τη σειρά τους δύο τηλεσκόπια ιχνηλάτησης του στό­χου.

Η συσκευή υπολόγιζε τις τιμές της ανύ­ψωσης, του αζιμουθίου και της επιβράδυν­σης του πυροσωλήνα μέχρι το επιθυμητό ση­μείο έκρηξης του βλήματος, βάσει της κα­τεύθυνσης των εχθρικών αεροσκαφών, της ταχύτητάς τους και του χρόνου πτήσης του βλήματος μέχρι τη συνάντησή του με τον προς αναχαίτιση εχθρικό σχηματισμό. Προ- κειμένου να επιτυγχάνεται ο μέγιστος δυνα­τός βαθμός ακρίβειας στον υπολογισμό των παραπάνω δεδομένων βολής, λαμβάνονταν επιπλέον υπόψη ορισμένες βαλλιστικές και μετεωρολογικές παράμετροι, όπως η φθορά των καννών, το βάρος του βλήματος, η θερ­μοκρασία και η υγρασία του προωθητικού, η απόκλιση του βλήματος λόγω της κατεύθυν­σης των ραβδώσεων, η πυκνότητα, η ταχύτη­τα και η διεύθυνση του αέρα. Λαμβανόταν α­κόμη υπόψη και ο χρόνος καθυστέρησης των τριών δευτερολέπτων που απαιτείτο προκει- μένου να εισαχθεί ένα βλήμα στη θαλάμη.

Τα δεδομένα αυτά εισάγονταν στη συ­σκευή χειροκίνητα. Τα δεδομένα ανύψωσης, αζιμουθίου και ρύθμισης των πυροσωλήνων που εξάγονταν μεταδίδονταν στα όπλα της πυροβολαρχίας ηλεκτρικά, μέσω καλωδίων,

τροφοδοτώντας τη συσκευή μετάδοσης δε­δομένων πυρός που βρισκόταν τοποθετημέ­νη στη δεξιά πλευρά του κάθε πυροβόλου. Αυτή έφερε την ονομασία Uebertragung 30 και αποτελείτο από τρεις ομόκεντρους κύ­κλους από ηλεκτρικούς λαμπτήρες και ισά­ριθμους δείκτες, οι οποίοι ήταν μηχανικά συνδεδεμένοι με τους μηχανισμούς κίνησης του όπλου. Οταν τα δεδομένα του στόχου μεταβιβάζονταν στο όπλο από την KdoGr 36, άναβαν οι αντίστοιχοι λαμπτήρες και οι χειρι­στές μετακινούσαν κατάλληλα το όπλο καθ'ύψος και κατά διεύθυνση ώστε οι δεί­κτες να καλύψουν με τις άκρες τους τούς α­ντίστοιχους λαμπτήρες.

Το σύστημα αυτό αντικαταστάθηκε το 1939 από το βελτιωμένο Uebertragung 37 (το οποίο καταργούσε τους λαμπτήρες) και με αυτή τη μορφή το όπλο έλαβε την ονομασία Flak 37. Τα δεδομένα αναφορικά με τον χρόνο πτήσης του βλήματος εισάγονταν στη συ­σκευή αυτόματης ρύθμισης των πυροσωλή­νων. Η μετάδοση των δεδομένων από τη συ­σκευή σκόπευσης KdoGr 36 στα πυροβόλα ή­ταν συνεχής. Η ίδια η συσκευή απαιτούσε πλήρωμα 11 ατόμων για τη λειτουργία της. Οι τρεις άνδρες χειρίζονταν το τηλέμετρο, ενώ οι υπόλοιποι εργάζονταν στο κυρίως συγκρό­τημα της συσκευής. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν και ο διοικητής της πυροβολαρ­χίας και δύο υπαξιωματικοί.

Η KdoGr 36 αποτελούσε, όπως γίνεται εύ­

Flak 18 της Luftwaffe έτοιμο να χρησιμοποιηθεί εναντίον αρμάτων μάχης. Προσέξτε τα χαρακτηριστικά κιβώτια των πυρομαχικων.

κολα αντιληπτό, ένα οπτικό σύστημα εντοπι- σμού και ως τέτοιο παρουσίαζε αρκετούς και σοβαρούς περιορισμούς στη χρήση του. Δεν μπορούσε, συγκεκριμένα, να επιτύχει εντο- πισμό στόχων κατά τη διάρκεια της νύκτας ή υπό συνθήκες πυκνής νέφωσης. Αν ο ουρα­νός τη νύκτα ήταν διαυγής, ο οπτικός εντοπι- σμός των εχθρικών αεροσκαφών μπορούσε να επιτευχθεί με τη βοήθεια προβολέων. Αν επικρατούσε νέφωση ή δεν υπήρχαν προβο­λείς διαθέσιμοι, γινόταν χρήση συσκευών η­χητικού εντοπισμού (η πλειοψηφία των οποί­ων ανήκε στον τύπο RRH), οι οποίες εντόπι­ζαν την κατεύθυνση των εχθρικών βομβαρ­διστικών από τον θόρυβο των κινητήρων τους. Τα δεδομένα της διεύθυνσης από τις συσκευές αυτές μεταδίδονταν στους προβο­λείς, προκειμένου να επιτευχθεί και ο απα­ραίτητος οπτικός εντοπισμός. Σταδιακά οι συσκευές οπτικού και ηχητικού εντοπισμού άρχισαν να αντικαθίστανται από ραντάρ, τα οποία λειτουργούσαν ανεξάρτητα από τις ε­πικρατούσες καιρικές συνθήκες, επιτυγχά­νοντας ταυτόχρονα πολύ μεγαλύτερη ακρί­βεια στον υπολογισμό των δεδομένων βο­λής. Οι πρώτες διατηρήθηκαν συμπληρωμα­τικά, σε περίπτωση που δεν υπήρχαν ραντάρ διαθέσιμα ή όταν αυτά αδυνατούσαν να λει­τουργήσουν λόγω παρεμβολών. Τα δεδομένα από τα ραντάρ μεταβιβάζονταν στο κέντρο διοίκησης της πυροβολαρχίας και από εκεί στα όπλα.

Ανεξάρτητα, πάντως, από τον τρόπο κα­τεύθυνσής τους το γερμανικό αντιαεροπορι­κό πυροβολικό αποδεικνυόταν επανειλημμέ­να εξαιρετικά αποτελεσματικό. Κατά το 1943, για παράδειγμα, θεωρήθηκε υπεύθυνο για το ένα τρίτο των συνολικών απωλειών των Συμμάχων σε αεροσκάφη και για την πλειο­ψηφία όσων υπέστησαν ζημιές. Από τον Μάρτιο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1944 κα- τέρριπτε κατά μέσον όρο 460 βομβαρδιστικά

Σε περίπτωση που οι πυροβολαρχίες ήταν στατικές, δηλαδή προορίζονταν για την α­ντιαεροπορική άμυνα βιομηχανικών περιο­χών, μεγάλων αστικών κέντρων και άλλων στρατηγικών στόχων, συνήθως σε αυτές δεν περιλαμβάνονταν ελαφρά αντιαεροπορικά πυροβόλα, η δε σύνθεσή τους ήταν ενισχυ- μένη κατά δύο επιπλέον πυροβόλα των 88 mm.

Η αρχική υπαγωγή όλων των αντιαεροπο­ρικών μέσων στη Luftwaffe δεν ικανοποιούσε τον Γερμανικό Στρατό, ο οποίος δεν έπαψε να ασκεί πιέσεις για την απόκτηση δικών του αντιαεροπορικών πυροβόλων. Οταν αυτό τε­λικά επιτεύχθηκε, ακολουθήθηκε και στην περίπτωση αυτή μια αρκετά ευέλικτη οργα­νωτική δομή. Ενα τυπικό αντιαεροπορικό τάγμα του στρατού (Heeresflakabteilung) απο­τελείτο από τέσσερις πυροβολαρχίες. Οι δύο ήταν εξοπλισμένες με βαρέα πυροβόλα των 88 mm, οι δε υπόλοιπες δύο με ελαφρά των 20 mm ή μέσα των 37 mm. Οι πυροβολαρ­χίες των 88 mm μπορούσαν να διαταχθούν να βάλλουν εναντίον αρμάτων ή για γενικότερη υποστήριξη, μετέφεραν δε τα ανάλογα πυρο- μαχικά. Η χρήση των πυροβόλων των 88 mm σε αντιαρματικό ρόλο δεν άρεσε καθόλου στη Luftwaffe (η οποία είχε παραχωρήσει και τα όπλα), όχι μόνο γιατί τα ειδικά αντιαρματι­κά πυρομαχικά έφθειραν πρόωρα τις κάννες των όπλων, αλλά και για τον πρόσθετο λόγο ότι από τα όπλα αυτά αφαιρούντο τα (περιτ­τά) αντιαεροπορικά σκοπευτικά και τα ανά­λογα εξαρτήματα και παρελκόμενα, τα οποία σπανίως επανατοποθετούντο, για να μην α­ναφέρουμε τις μεγάλες απώλειες σε υλικό

Κοντινή πίσω όψη του Pak 43, με τα σκέλη του κιλλίβαντα πλήρως ανεπτυγμένα. Διακρίνονται ο στιβαρός μηχανισμός του κλείστρου και το σκοπευτικό.

To Kwk 43 απετέλεσε τον κύριο οπλισμό του βαρέος γερμανικού άρματος King Tiger.

Προσέξτε το μήκος του όπλου και την τμηματική κατασκευή της κάννης.

τον μήνα, ενώ κατά το ίδιο χρονικό διάστημα προξένη­σε ζημιές σε 4.000 από αυ­τά. Αυτές βέβαια οι επιτυ­χίες συνδέονταν με υψηλό­τατη κατανάλωση πυρομα- χικών. Δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο κατά την περίοδο 1940-41 ένα και μόνο όπλο να ε­ξαπολύει μέχρι και 300 βλήματα των 88 mm σε μία και μόνη νύκτα. Αργότερα, με την επέ­κταση της χρήσης των ραντάρ, αυξήθηκε η ακρίβεια των βολών, η τακτική των φραγμά­των πυρός (barrage fire) κατέστη σε μεγάλο βαθμό περιττή και η σπατάλη των πυρομαχι- κών περιορίστηκε σημαντικά. Πάντως ακόμη και το 1944 απαιτούντο κατά μέσον όρο 16.000 Θλήματα των 88 mm βαλλόμενα από Flak 18/36/37 ή 8.500 του αυτού διαμετρήμα­τος βαλλόμενα από το πιο εξελιγμένο Flak 41 προκειμένου να καταρριφθεί ένα βομβαρδι­στικό.

Η οργάνωση του αντιαεροπορικού πυρο­βολικού της Luftwaffe (τα αντιαεροπορικά πυροβόλα ανήκαν κατά κανόνα στη Γερμανι­κή Αεροπορία) ποίκιλλε αρκετά, υποκείμενη σε μεταβολές και τροποποιήσεις ανάλογα με τα διατιθέμενα μέσα και τις επικρατούσες καταστάσεις. Ενα τυπικό αντιαεροπορικό σύ­νταγμα (Flakregiment) συνήθως αποτελείτο από τέσσερα αντιαεροπορικά τάγματα (Flakabteilungen), από τα οποία τα δύο απαρτί­ζονταν από πυροβόλα, το τρίτο ήταν τάγμα προβολέων (Scheinwerferabteilung) και το τε­λευταίο ήταν τάγμα εκπαίδευσης-υποστήρι- ξης (Ersatzabteilung). Κάθε τάγμα πυροβόλων αποτελείτο από τρεις πυροβολαρχίες (Flakbatterien), αποτελούμενες από τρία βα­ρέα πυροβόλα των 88 mm και δύο ελαφρά των 20 mm, τα οποία προορίζονταν για την προστασία των βαρέων από επιθέσεις χαμη­λού ως πολύ χαμηλού ύψους- ρόλος για τον οποίο τα βαρέα πυροβόλα ήταν ακατάλληλα.

57

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Λόγω καταστροφής ή εγκατάλειψης στο πε­δίο της μάχης) που αναπόφευκτα συνεπαγό­ταν η αντιαρματική τους χρήση.

Η σειρά Flak 18/36/37 δεν ήταν τα μοναδι­κά αντιαεροπορικά πυροβόλα των 88 mm του γερμανικού οπλοστασίου κατά τον Β ’ΠΠ. Ενώ το Flak 36 εισερχόταν σε υπηρεσία οι ι­θύνοντες της Luftwaffe διέβλεπαν την ανά­γκη της εξέλιξης ενός ικανότερου αντικατα­στάτη. Διαπίστωναν ότι οι συνεχώς βελτιού- μενες επιδόσεις των αεροσκαφών βομβαρδι­σμού (κυρίως η ταχύτητα και το ύψος πτή- σης) γρήγορα θα καθιστούσαν από προβλη­ματική ως αδύνατη την αντιμετώπισή τους από τα υπάρχοντα αντιαεροπορικά όπλα. Η αρχική ταχύτητα του βλήματος και η ταχυβο­λία θα έπρεπε να αυξηθούν, ενώ ταυτόχρονα θα έπρεπε να μειωθεί η σιλουέτα του νέου πυροβόλου, προκειμένου αυτό - κατά την πάγια γερμανική αντίληψη - να ανταποκρίνε- ται καλύτερα και στον αντιαρματικό ρόλο, ο οποίος δεν έπαψε να θεωρείται από τους Γερμανούς άρρηκτα συνδεδεμένος με τα α­ντιαεροπορικά πυροβόλα κάθε διαμετρήμα­τος, κυρίως δε με τα βαρέα. Η αύξηση της αρχικής ταχύτητας του βλήματος σε 1.000 m/sec και της δραστικής οροφής σε 10.675 m επιτεύχθηκε τόσο χάρη στην επιμήκυνση της κάννης (η οποία απέκτησε μήκος 74 δια­μετρημάτων ή 6,3 m), όσο και χάρη στη χρη­σιμοποίηση βελτιωμένων προωθητικών. Για την επίτευξη αυξημένης ταχυβολίας χρησι- μοποιήθηκε ένας υδροπνευματικά υποβοη- θούμενος μηχανισμός γέμισης, ο οποίος ε­ξασφάλιζε πρακτική ταχυβολία της τάξης των 20 βλημάτων ανά λεπτό. Το νέο όπλο έ-

γούσαν εμπλοκές στον μηχανισμό γέμισης. Τα προβλήματα αυτά πρέπει κατά κύριο λόγο να αποδοθούν στην τμηματικά κατασκευα- ζόμενη κάννη, η οποία ξεπερνούσε σε πολυ- πλοκότητα ακόμη και εκείνη του Flak 36, το οποίο επίσης είχε αντιμετωπίσει παρόμοια προβλήματα - αν και σε μικρότερη έκταση. Τα πράγματα δυσκόλευε ακόμη περισσότερο η χρήση χάλυβα (αντί για ορείχαλκο) ως υλικού κατασκευής των καλύκων, για λόγους εξοι­κονόμησης του τελευταίου. Η μεταγενέστε­ρη χρήση ορειχάλκινων καλύκων μείωσε σε σημαντικό βαθμό τις εμπλοκές, αλλά δεν τις εξάλειψε πλήρως.

Οι εγνωσμένης αξίας αντιαρματικές δυ­νατότητες του αντιαεροπορικού πυροβόλου των 88 mm αποτέλεσαν το έναυσμα για την α­νάπτυξη ενός πυροβόλου του αυτού διαμε­τρήματος το οποίο θα ετοποθετείτο σε άρμα μάχης. Φημολογείται μάλιστα ότι η πατρότη­τα της σκέψης αυτής ανήκει στον ίδιο τον Χίτλερ, ο οποίος τη διατύπωσε το 1938, μετά την παρακολούθηση μιας επίδειξης ενός Flak 36. Γεννήθηκε έτσι το Kwk 36 (από το Kampfwagenkanone, δηλ. πυροβόλο οχήμα­τος μάχης), ένα από τα ισχυρότερα πυροβό­λα αρμάτων του Β' ΠΠ. Προερχόταν, όπως ή­ταν φυσικό, από το Flak 36, με τις βασικές διαφορές να επικεντρώνονται στην ενιαία κατασκευή της κάννης, στην προσθήκη ενός χαλινωτηρίου στο στόμιο της τελευταίας προκειμένου να μειωθεί η διαδρομή των οπι- σθοδρομούντων μερών στον περιορισμένο χώρο του πύργου, καθώς και στην αντικατά­σταση του μηχανικού συστήματος πυροδό­τησης από ηλεκτρικό. Επειδή την εποχή ε-

επιλέχθηκε εκείνο της Henschel και η παρα­γωγή ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1942. Το άρμα έλαβε την ονομασία Panzerkampfwagen VI Tiger I Ausf Ε, ζύγιζε 561 και έφερε θωράκι­ση με μέγιστο πάχος 110 mm (στο ασπίδιο του πυροβόλου). Τη χρονική στιγμή της εισα­γωγής του σε υπηρεσία και για κάποιο διά­στημα αργότερα ήταν το ισχυρότερο άρμα μάχης στον κόσμο.

Λόγω του μεγάλου βάρους του όπλου, αλλά και του πύργου στον οποίο αυτό εφιλο- ξενείτο, η κατά διεύθυνση κίνηση (περιστρο­φή) του τελευταίου, η οποία γινόταν υδραυ­λικά, ήταν αναπόφευκτα αργή. Τα πράγματα χειροτέρευαν ακόμη περισσότερο όταν ο κι­νητήρας βρισκόταν εκτός λειτουργίας, οπό­τε η λειτουργία αυτή, όπως και εκείνη της α­νύψωσης, έπρεπε να εκτελεστούν χειροκίνη­τα μέσω χειροστροφάλων. Για μια πλήρη πε­ριστροφή του πύργου κατά 360 μοίρες απαι- τούντο στη χειροκίνητη διαμόρφωση όχι λι- γότερες από 720 περιστροφές του αριστερού χειροστροφάλου, γεγονός που αποτελούσε αναμφίβολα σημαντικό τακτικό μειονέκτημα για το Tiger και έδωσε σε αρκε­τές περιπτώσεις σε συμμαχικά άρματα την ευκαιρία να το εξουδετερώσουν. Οταν το πλήρωμα του Tiger απέφευγε την αναμέτρη­ση εναντίον αριθμητικά υπέρτερων αντιπά­λων σε ανοικτό πεδίο και επέλεγε την τακτι­κή της ενέδρας, αποτελούσε τον αδιαμφι­σβήτητο κυρίαρχο. Το ισχυρό του πυροβόλο τού έδινε τη δυνατότητα να προσβάλλει και να καταστρέφει τα εχθρικά άρματα μάχης από αποστάσεις από τις οποίες τα βλήματα των τελευταίων απλώς εποστρακίζονταν ε­πάνω στη θωράκισή του. Αξίζει εδώ να ανα­φέρουμε ότι το Tiger I ήταν το μόνο τεθωρα­κισμένο όχημα των Γερμανών κατά τον Β ’ ΠΠ που έφερε ως κύριο οπλισμό το Kwk 36.

Η σειρά Flak 18/36/37 αποτέλεσε και τη σχεδιαστική βάση επάνω στην οποία στηρί- χθηκε η εξέλιξη του Pak 43, το οποίο από πολλούς θεωρείται ως το καλύτερο ρυμουλ- κούμενο αντιαρματικό πυροβόλο του Β ’ ΠΠ. Το ιστορικό αυτής της εξέλιξης έχει σε συ­ντομία ως εξής: Λόγω των προαναφερθέ- ντων τεχνικών προβλημάτων που παρουσία­ζε το Flak 41 η Krupp επιφορτίσθηκε με το έρ-

Το Flak 41 σε 9έση βολής.

To Tiger I στην Τυνησία. Απετέλεσε το πρώτο άρμα μάχης που χρησιμοποίησε ως κύριο οπλισμό του πυροβόλο των 88 mm, του οποίου η σχεδίαση βασίστηκε στη σειρά Flak 18 του ιδίου διαμετρήματος.

λαβε αρχικά την ονομασία Geraet 37, αλλά για λόγους αποφυγής σύγχυσης με το ήδη υπη­ρετούν Flak 37 μετονομάστηκε το καλοκαίρι του 1941 σε Flak 41. Παρά τις εντυπωσιακές του επιδόσεις η επιχειρησιακή αξία του πε­ριορίστηκε εξαιτίας των προβλημάτων που παρουσίαζε κατά την εξαγωγή των κενών κα­λύκων και τα οποία αναπόφευκτα δημιουρ-

κείνη δεν υπήρχε κάποιο γερμανι­κό άρμα μάχης με μέγεθος ε­παρκές για να φιλοξενήσει το νέο πυροβόλο, οι εται­ρίες Krupp και Henschel ε™* φορτίσθηκαν με τη σχεδία­ση ενός νέου. Από τα πρω­τότυπα που υποβλήθηκαν

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

γο της εξέλιξης ενός πυροβόλου του ιδίου διαμετρήματος και ακόμη υψηλότερων επι­δόσεων, που δεν θα παρουσίαζε όμως αυτά τα μειονεκτήματα. Η γερμανική εταιρία απο­φάσισε να εξελίξει παράλληλα και ένα α­ντιαρματικό πυροβόλο στο ίδιο διαμέτρημα με κάννη μήκους 71 διαμετρημάτων (6,28 m), το οποίο επιπλέον θα μπορούσε να χρησιμο­ποιήσει τα ίδια πυρομαχικά. Επειδή όμως οι αντιαεροπορικές επιδόσεις του Geraet 42 (ό­πως αρχικά ονομαζόταν το νέο όπλο) κρίθη- κε ότι υστερούσαν έναντι των απαιτουμέ- νων, οι προσπάθειες των μηχανικών της Krupp επικεντρώθηκαν στην εξέλιξη του α­ντιαρματικού πυροβόλου, σε προσπάθειες που κατέληξαν στο Pak 43 (από το Panzerabwehrkanone, δηλ. αντιαρματικό πυ­ροβόλο). Οι επιδόσεις αυτού ήταν εντυπω­σιακές. Η αρχική ταχύτητα του τυπικού α­ντιαρματικού βλήματος APCBC Pzgr Patr 39-1 βάρους 10,16 kg ξεπερνούσε τα 1.000 m/sec. Η διατρητική ικανότητά του ανερχόταν σε 167 mm ομοιογενούς χαλύβδινης θωράκισης σε απόσταση 1.000 m και υπό γωνία πρόσπτω­σης 30 μοιρών, ενώ όταν βαλλόταν το βά­ρους 7,30 kg βλήμα Pzgr Patr 40 με πυρήνα βολφραμίου η διατρητική ικανότητα υπό τις αυτές συνθήκες έφθανε σχεδόν τα 200 mm, καθιστώντας την εξουδετέρωση ακόμα και των καλύτερα προστατευμένων εχθρικών αρμάτων, συμπεριλαμβανομένων και των βα­ρέων σοβιετικών Klim Voroshilov και Josef Stalin, μάλλον εύκολη υπόθεση. Εχει ανα­φερθεί περίπτωση ενός Pak 43 που κατόρθω­σε να καταστρέψει διαδοχικά έξι σοβιετικά άρματα μάχης τύπου Τ-34 από απόσταση 3.500 μέτρων, γεγονός που καταδεικνύει, ε­

κτός όλων των άλλων, και την ποιότητα των σκοπευτικών με τα οποία ήταν εφοδιασμένα τα γερμανικά πυροβόλα.

Επιπλέον και σε αντίθεση με τη σειρά Flak 18/36/37 το Pak 43 είχε ιδιαίτερα μικρό ύ­ψος, το οποίο δεν υπερέβαινε το 1,35 m (μι­κρότερο από ένα σύγχρονο επιβατικό αυτο­κίνητο). Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το σχετικά μικρό του βάρος (3.700 kg σε τάξη βολής) και το ιδιαίτερα αποτελεσματικό κε­κλιμένο διπλό ασπίδιο προστασίας, συνέβαλ­λε στο να καθίσταται το Pak 43 σχεδόν ιδανι­κό για τον αντιαρματικό ρόλο. Τα μοναδικά του, ίσως, μειονεκτήματα ήταν αφενός μεν η ελαφριά κατασκευή της κάννης (απαραίτητη για τη διατήρηση του βάρους σε λογικά επί­πεδα), η οποία περιόριζε τη διάρκεια ζωής της σε λίγο περισσότερα από 500 βλήματα, α­φετέρου δε η απαιτητική και χρονοβόρα κα­τασκευή του, η οποία, συνεπικουρούμενη και από τα καταστρεπτικά αποτελέσματα των συμμαχικών βομβαρδισμών, είχε ως απο­τέλεσμα το 1943 να αφήσουν τις γραμμές πα­ραγωγής μόνον έξι Pak 43, ενώ ολόκληρο το 1944 ο αριθμός αυτός μόλις που έφθασε τα 1.766. Το πυροβόλο Pak 43 τοποθετήθηκε σε τρεις από τους γνωστότερους αυτοκινούμε­νους καταστροφείς αρμάτων των Γερμανών κατά τον Β ’ ΠΠ (Nashorn, Elefant και Jagdpanther), ενώ στην παραλλαγή Kwk 43 α- ποτέλεσε τον κύριο οπλισμό του Panzerkampfwagen VI Tiger II (Koenigstiger) των 69 t, του βαρύτερου, καλύτερα προστατευ- μένου και ισχυρότερα οπλισμένου άρματος μάχης που τέθηκε σε παραγωγή κατά τη διάρκεια του Β ’ ΠΠ.

Το πλήρωμα μιας συσκευής ελέγχου πυρός Kdo. Gr 36 επί το έργον. Στο δεξιό άκρο της

φωτογραφίας διακρίνεται ο διοικητής της πυροβολαρχίας, ο οποίος παρακολουθεί με

τα κυάλια του την κατάσταση στον αέρα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) Chris Ellis από Peter Chamberlain: THE FLAK/PAK 8.8 cm, Parkgate Books, Λονδίνο, 1998.(2) Werner Mueller: THE 88 mm FLAK, Schiffer Military History, Φιλαδέλφεια, 1991.(3) Terry Gander: GERMANY'S GUNS, 1939-45, Crowwood Press, Λονδίνο, 1998.(4) Ian V. Hogg: GERMAN ARILLERY OF WORLD WARTWO, Greenhill Books, Λονδίνο, 1997.(5) Werner Mueller: SOUND LOCATORS. FIRE CONTROL SYSTEMSAND SEARCHLIGHTS OF THE GERMAN HEAVY FLAK UNITS 1939-1945, Schiffer Military History, Φιλαδέλφεια, 1998.(6) Curt Johnson: Artillery, Octopus Books, Λονδίνο, 1975.(7) John Macdonald: GREAT BATTLES OF WORLD WAR II, Marshall Editions, Λονδίνο, 1986.(8) Chris Bishop: WWII - THE DIRECTORY OF WEAPONS. Greenwich Editions.(9) Bruce Quarrie: ENCYCLOPAEDIA OF THE GERMAN ARMY OF THE 20th CENTURY, Patrick Stephens, Λονδίνο, 1989.

59

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

IN ΓΚΟΛΕΝΑ ΣΚΛΗΡΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΑΠΩΝΙΑΕΛΑΧΙΣΤΕΣ ΝΙΚΕΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΧΟΥΝ

ΠΑΡΑΜΕΙΝΕΙ ΣΕ ΤΕΤΟΙΑ ΑΦΑΝΕΙΑ ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΤΟΥ

ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΖΟΥΚΩΦ ΕΠΙ ΤΩΝ ΙΑΠΩΝΩΝ ΤΟΝ

ΑΥΓΟΥΣΤΟ ΤΟΥ 1939. ΤΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ

ΜΑΧΗΣ ΗΤΑΝ ΤΟΣΟ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΟ ΩΣΤΕ ΚΑΤΑ ΠΑΣΑ

ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΕΚΡΙΝΕ ΤΗΝ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΝΙΚΗ

ΕΣΣΔ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Β 1 ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ.

Δ Η Μ Η Τ Ρ ΙΟ Σ Β. ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΣ Εικονογράφηση: Ν ίκος Πόνος

■sau■ η νύκτα της 23ης Αυγούστου 1939 ο ΙωσήφU Στάλιν Βρισκόταν στο γραφείο του στο■ Κρεμλίνο περιμένοντας ανυπόμονα το μή­

νυμα από τον υπουργό του επί των Εξωτερικών, Βιάτσεσλαβ Μολότωφ, ότι είχε επιτέλους επιτευ­χθεί η πολυπόθητη συμφωνία μη-επίθεσης με τη ναζιστική Γερμανία. Ο Στάλιν πίστευε ότι μια τέτοι­ου είδους συνεννόηση (αν και αλλόκοτη στη φύση της λαμδάνοντας υπόψη τις αντιθέσεις των δύο ο­λοκληρωτικών καθεστώτων) θα έλυνε ως διά μαγεί­ας όλα τα γεωπολιτικά προβλήματα της ΕΣΣΔ στην Ευρώπη και την Ασία με μια και μόνο "κίνηση ματ“ που θα έμενε στα ιστορικά χρονικά ως ο ευφυέστε­ρος διπλωματικός ελιγμός. Το ίδιο βράδυ όμως ο η­γέτης των Σοβιέτ διάβαζε με ακόμα μεγαλύτερη α­γωνία τη βροχή μηνυμάτων που έφθαναν στο γρα­φείο του προερχόμενα από τη μακρινή μεθόριο Μογγολίας-Μαντζουρίας, όπου μονάδες του Κόκκι­νου Στρατού διεξήγαν έναν αγώνα εκμηδένισης ε­ναντίον τμημάτων της ιαπωνικής 6ης Στρατιάς. Η μάχη εκείνη, που για αρκετούς εξακολουθεί να πα­ραμένει άγνωστη ως σήμερα, πήρε το όνομά της

Σοβιετικοί στρατιώτες τοποθετούν τη σημαία τους στο ύψωμα Ρεμίζοφ, το οποίο κατέλαβαν από τους Ιάπωνες στις 28 Αυγούστου 1939 στην περιοχή του Χαλχίν Γκολ.

από τον ποταμό Χαλχίν Γκολ, γύρω από τον ο­ποίο έγινε, και δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι έμελλε να αλλάξει αποφασιστικά τη ροή του πολέμου με τη Γερμανία και να μεταμορ­φώσει την ιστορία του υπόλοιπου 20ού αιώνα. Ανέδειξε επίσης για πρώτη φορά μια από τις κορυφαίες στρατιωτικές προσωπικότητες ό­λων των εποχών, τον στρατηγό Γκεόργκι Ζού- κωφ, που θα διεδραμάτιζε καθοριστικό ρόλο κατά τα επόμενα χρόνια.

Το ότι ο Χίτλερ υπέγραψε τελικά πρόθυ μα ένα τόσο σπουδαίο σύμφωνο με την κομμου­νιστική ΕΣΣΔ χωρίς να συμβουλευθεί το Τό­κυο, τη στιγμή που οι δυνάμεις του τελευταί­ου είχαν εμπλακεί σε θανάσιμη μάχη με τους Σοβιετικούς, εξόργισε σε τέτοιο βαθμό την Ιαπωνία ώστε αυτή αρνήθηκε να παίξει πάλι το παιγνίδι των Γερμανών και παρέμεινε επι­δεικτικά αμέτοχη όταν η Wehrmacht εισέβαλε στη Ρωσία κατά την επιχείρηση "Μπαρμπα- ρόσσα" τον Ιούνιο του 1941. Ως αποτέλεσμα της μάχης στον Χαλχίν Γκολ οι Ιάπωνες στρα- τοκράτες εγκατέλειψαν τα φιλόδοξα σχέδιά τους για τη δημιουργία μιας τεράστιας αυτο­κρατορίας στην Απω Ανατολή που θα περιε- λάμβανε την Εσωτερική και την Εξωτερική Μογγολία, τις σοβιετικές νησιωτικές κτήσεις, τμήματα της Σιβηρίας και το ανατολικό τμήμα του Υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου. Ερχόμενο αντιμέτωπο με τη σοβιετική στρατιωτική ισχύ το Τόκυο αποφάσισε λίγους μήνες αργότερα να στραφεί αντίθετα - προς Νότο - και να στο­

χεύσει τα πετρέλαια των Ανατολικών Ινδιών ε­πιδιώκοντας να εντάξει αυτές τις περιοχές στην αποκαλούμενη "Ευρύτερη Σφαίρα Αμοι­βαίας Ευημερίας της Ανατολικής Ασίας”.

Λίγοι ιστορικοί έχουν αποδώσει τη δέου­σα σημασία στο γεγονός ότι η σπουδή με την οποία ο Στάλιν επεδίωξε τη συνεννόηση με τη Γερμανία οφειλόταν σε μεγάλο βαθμό και στις απειλές που ένιωθε να υφίσταται η χώρα του από την ασιατική κατεύθυνση. Οι Ιάπωνες έ­τειναν να γίνονται συνεχώς πιο επιθετικοί σε βάρος των σοβιετικών συμφερόντων στη Σι­βηρία, ιδιαίτερα μετά την προσχώρησή τους στο Σύμφωνο Αντι-Κομιντέρν το 1936. Η σο­βιετική Απω Ανατολή παρουσίαζε μια κρίσιμη εγγενή αδυναμία εξαιτίας του ότι βασιζόταν για τον ανεφοδιασμό της σε μια και μόνη σι­δηροδρομική γραμμή, αυτή του περίφημου Υ­περσιβηρικού. Ο Στάλιν διαθέτοντας άριστη πολιτική και στρατηγική οξυδέρκεια έκρινε πως μια συμφωνία με τον Χίτλερ το καλοκαίρι του 1939 θα του έδινε τη δυνατότητα να "τα­κτοποιήσει" το πρόβλημα με τους Ιάπωνες

πριν ασχοληθεί και πάλι με τα ευρωπαϊκά πράγματα. Η εξέλιξη των γεγονότων τον δι­καίωσε.

01 ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΙΑΣ ΤΟΥ ΚΒΑΝΤΟΥΝΓΚ

Η ιαπωνική επιθετικότητα στην Ασία είχε αρχίσει να εκδηλώνεται το 1931, όταν η Στρα­τιά του Κβαντούνγκ κατέλαβε τη Μαντζουρία με έναν πραξικοπηματικό (αλλά αριστοτεχνι­κό) τρόπο, επικαλούμενη τις δήθεν κινεζικές τρομοκρατικές επιθέσεις σε βάρος των βάσε- ών της στο Πορτ Αρθουρ και στο Μούκδεν. Η αχανής έκταση της Μαντζουρίας, που ισοδυ- ναμεί με την επιφάνεια της σημερινής Γερμα­νίας και της Γαλλίας, αντιπροσώπευε εκείνη την εποχή το πιο ανεπτυγμένο μέρος της Κί­νας. Η Ιαπωνία έσπευσε να νομιμοποιήσει τα τετελεσμένα του Στρατού της ιδρύοντας το κράτος-μαριονέτα του Μαντσουκουό, επικε­φαλής του οποίου τοποθέτησε τον Κινέζο "τε­λευταίο αυτοκράτορα", τον αδύναμο Που Γι.

Ο Σοβιετικός στρατιώτης του 1939 είχε διανύσει πολύ δρόμο από την εποχή του 1904-5, οπότε τον είχαν νικήσει για τελευταία φορά οι Ιάπωνες. Στο ιαπωνικό στρατιωτικό εγχειρίδιο

"Πώς να Πολεμάτε τους Σοβιετικούς" οι Ρώσοι χαρακτηρίζονταν ως "υποταγμένοι, πειθαρχημένοι, επιρρεπείς στην τυφλή υπακοή, ευπρόσβλητοι στην απόγνωση και την κατάθλιψη, με αδύναμη θέληση, χωρίς πρωτοβουλία και απαθείς Η καρικατούρα που

φαντάζονταν οι Ιάπωνες δεν είχε καμία σχέση με τον ψυχωμένο στρατιώτη που ενεπλάκη σε μάχη μαζί τους στον Χαλχίν Γκολ και τους συνέτριψε με την αυτοθυσία, το θάρρος, την

ικανή διοίκηση, το ανώτερο δόγμα και το άφθονο υλικό του.

61

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τα δυτικά σύνορα της κατεχόμενης από τους Ιάπωνες Μαντζουρίας σημαδεύονταν από τη "γκρίζα ζώνη " του ποταμού Χαλχίν Γκολ, την οποία διεκδικούσαν τόσο οι Ιάπωνες, όσο και οι Μογγόλοι. Η κύρια βάση του Ιαπωνικού Στρατού στην περιοχή ήταν η πόλη Χαϊλάρ, ενώ για τους Σοβιετικούς και τους Μογγόλους το Ταμσάγκ.

Δεν αρκέστηκε όμως μόνο σε αυτή την επιτυ­χία. Αναζητώντας νέες πολεμικές δάφνες οι στρατιωτικές της δυνάμεις συνέχισαν την ε­πεκτατική πολιτική καταλαμβάνοντας συνε­χώς εδάφη και φθάνοντας ως τα όρια της Ε­ξωτερικής Μογγολίας, που αποτελούσε από το 1912 ρωσικό προτεκτοράτο. Αντιμέτωποι με την πίεση που άρχισε να εκδηλώνεται στα σύνορά τους οι ηγέτες της Μογγολίας (ενός κράτους με πληθυσμό μόλις 800.000 κατοί­κων) "προσκάλεσαν" τον Κόκκινο Στρατό να

τους συνδράμει υπογράφοντας ένα σχετικό πρωτόκολλο τον Μάρτιο του 1936.

Μετά τον εύκολο θριάμβό της στη Μα­ντζουρία η Στρατιά του ΚΘαντούνγκ, που είχε την έδρα του αρχηγείου της στην πόλη Χσιν- κίνγκ, απέκτησε τεράστιο κύρος και ανέλαδε τον ρόλο της αιχμής του δόρατος του Ιαπωνι­κού Στρατού στην ηπειρωτική Ασία. Νέοι ορί­ζοντες ανοίγονταν μπροστά της. Ο έλεγχος της Μογγολίας σήμαινε έλεγχο του Υπερσιβη­ρικού και η στρατηγική σημασία της περιοχής

δεν είχε διαφύγει ούτε από τους τσάρους, που είχαν προηγηθεί των μπολσεβίκων. Ο ση­μαντικός αυτός σιδηρόδρομος αποτελούσε κυριολεκτικά τη βασικότερη αρτηρία για τον ανεφοδιασμό και την οικονομική ανάπτυξη των επαρχιών που βρίσκονταν στις ανατολι­κές εσχατιές της ΕΣΣΔ, όπως το Βλαδιβοστόκ και η νήσος Σαχαλίνη, τις οποίες είχε αποσπά- σει από την Κίνα κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Αυτή η πολύτιμη οδός ροής υλι­κών και ανθρώπων μπορούσε να κοπεί εύκο­λα σε οποιοδήποτε σημείο της κατά μήκος της σινο-σοβιετικής μεθορίου, που ήταν η με­γαλύτερη σε μήκος μεθόριος μεταξύ κρατών εκείνη την εποχή, και ήταν ιδιαίτερα ευάλωτη στις αραιοκατοικημένες εκτάσεις της μογγο­λικής στέππας. Μετά την κατάληψη της Μα­ντζουρίας οι Ιάπωνες είχαν αποδυθεί το 1937 σε έναν καταστρεπτικό πόλεμο με την Κίνα, τον οποίο επέμεναν να ονομάζουν "επεισό­διο" για να υποβαθμίσουν τη σημασία του και να κατευνάσουν τη διεθνή κοινή γνώμη για τις βαρβαρότητες που διαπράττονταν. Κατά συνέπεια η σκέψη των μιλιταριστών, που εί­χαν υπό τον έλεγχό τους την εξωτερική πολι­τική της Ιαπωνίας περιορίζοντας τον αυτο­κράτορα Χίρο Χίτο σε διακοσμητικό ρόλο, ή­ταν στραμμένη κυρίως προς το κινεζικό θέα­τρο επιχειρήσεων ως την εποχή που άρχισαν να διαρρέουν οι πρώτες πληροφορίες για τις μαζικές εκκαθαρίσεις στις οποίες είχε προβεί ο Στάλιν σε βάρος του σώματος των αξιωματι­κών. Ενθαρρυμένοι από την εικόνα αδυναμίας που έδειχνε η καρατομημένη στρατιωτική δι­οίκηση της ΕΣΣΔ οι Ιάπωνες άρχισαν με όλο και μεγαλύτερη τόλμη να επιχειρούν μια προ­ώθηση προς τα δυτικά, προκαλώντας παράλ­ληλα αρκετά μεθοριακά επεισόδια με σκοπό να σφυγμομετρήσουν την αποφασιστικότητα και την ετοιμότητα των Σοβιετικών. Τον χειμώ­να του 1938 κατέλαβαν τις περιοχές Τσαχάρ και Σουιγιουάν, φανερώνοντας την πρόθεση του Τόκυο να διεκδικήσει ενεργά τον ρόλο του νέου "προστάτη" της Εξωτερικής Μογγο­λίας. Αν η ΕΣΣΔ επέτρεπε να συμβεί κάτι τέ­τοιο θα ήταν πια θέμα χρόνου η απώλεια ό­λων των ανατολικών επαρχιών της, με δεδο­μένη την ακόρεστη κατακτητική διάθεση της Στρατιάς του Κβαντούνγκ.

Η τροχιά σύγκρουσης στην οποία είχαν τεθεί η ΕΣΣΔ και η Ιαπωνία ήταν φανερή από τον Οκτώβριο του 1937, όταν ο διοικητής της Στρατιάς του Κβαντούνγκ, στρατηγός Ουέ- ντα Κενκίτσι, δεν δίστασε να δηλώσει δημό­σια ότι οι δυνάμεις του όφειλαν να νικήσουν τους Σοβιετικούς προκειμένου να εξαλεί­ψουν κάθε κομμουνιστική επιρροή στην Κίνα. Το καλοκαίρι του 1938 Ιάπωνες και Σοβιετικοί στρατιώτες ενεπλάκησαν σε μια σύντομη, αλ­λά σφοδρή μάχη για τον έλεγχο του υψώμα­τος Τσανγκουφένγκπου βρισκόταν 100 km νο­τιοδυτικά του Βλαδιβοστόκ. Κατά τη σύ­γκρουση εκείνη η ιαπωνική Στρατιά της Κορέ­ας που "χειρίστηκε" το ζήτημα υπέστη 1.400 α­πώλειες και οι Σοβιετικοί 3.100. Ο Κόκκινος Στρατός όμως είχε πολεμήσει καλά με δεδο­μένη τη χαώδη κατάσταση που είχε προκλη- θεί στις τάξεις του από τις εκκαθαρίσεις του Στάλιν. Η κακοδαιμονία της κομμουνιστικής

Γ - - Ώ Τ Ι Κ Η ΙΣΤΟΡΙΑ

καχυποψίας και μισαλλοδοξίας λίγο έλειψε να προκαλέσει και μια νέα καταστροφή. Ο φημι­σμένος στρατάρχης Βασίλυ Μπλύχερ, που ή­ταν ανώτατος στρατιωτικός διοικητής της Σο­βιετικής Απω Ανατολής και είχε καταστρώσει το σχέδιο επιχειρήσεων στο Τσανγκουφένγκ, κλήθηκε λίγο πριν από τη μάχη στη Μόσχα, ό­που και εκτελέστηκε. Το "επεισόδιο του Τσαν- γκουφένγκ” (για τους Σοβιετικούς “μάχη της λίμνης Χασάν") ακολουθήθηκε από σειρά ε­πεισοδίων μικρότερης έντασης στα σύνορα Μογγολίας-Μαντζουρίας, γεγονός που μαρ­τυρούσε πιθανή στροφή του ιαπωνικού εν­διαφέροντος προς τα δυτικά.

Το καλοκαίρι του 1939 η προσοχή της διε­θνούς κοινότητας ήταν δικαιολογημένα στραμμένη προς την Ευρώπη και την επερχό- μενη θύελλα και έτσι ελάχιστοι ήταν εκείνοι που ασχολούντο με τα γεγονότα στη μογγολι­κή μεθόριο. Τα αιματηρά συνοριακά επεισόδια μεταξύ Ιαπώνων και Σοβιετικών αυξήθηκαν σε αριθμό και ένταση ιδίως μετά τον Ιανουά­ριο του 1939, φέρνοντας σε δυσχερή θέση το επιτελείο του σοβιετικού 57ου Σώματος που είχε την έδρα του στην Ουλάν Μπατόρ. Οι σο­βιετικές δυνάμεις που βρίσκονταν στη Μογ­γολία για να αποδεικνύουν έμπρακτα το εν­διαφέρον της Μόσχας για την περιοχή αριθ­μούσαν 30.000 άνδρες, αλλά φαίνονταν να βρίσκονται σε μειονεκτική θέση. Πιθανώς θα έρχονταν αντιμέτωπες με μονάδες της Στρα­τιάς του Κβαντούνγκ, το άνθος του Ιαπωνι­κού Στρατού, που μπορούσαν να ανεφοδιάζο- νται εύκολα και γρήγορα από το σιδηροδρομι­κό δίκτυο της Μαντζουρίας, τη στιγμή που οι σοβιετικές δυνάμεις στην Εξωτερική Μογγο­λία απείχαν τουλάχιστον 700 km από την εγγύ­τερη βάση τους στη Μπορζίγια και δρούσαν σε μια χώρα με ανύπαρκτο οδικό δίκτυο.

Η "ΓΚΡΙΖΑ ΖΩΝΗ" ΤΗΣ ΜΟΓΓΟΛΙΑΣ

Στις 4 Οκτωβρίου 1938 μια 24μελής ομάδα Ιαπώνων που εξέταζε την περιοχή ανατολικά

του Χαλχίν Γκολ δέχθηκε πυρά τυφεκίων από έφιππους Μογγόλους. Παρόμοιες ανταλλα­γές πυρών συνεχίστηκαν κατά τους επόμε­νους μήνες. Η διαταγή Αρ. 1488 που εξέδωσε η Στρατιά του Κβαντούνγκ απαιτούσε από τα ιαπωνικά στρατεύματα “ούτε να προβαίνουν, αλλά ούτε και να επιτρέπουν σε άλλους να προβούν σε παραβιάσεις της μεθοριακής γραμμής". Οπου όμως τα σύνορα δεν ήταν σα­φώς καθορισμένα το αρχηγείο επέτρεπε στους τοπικούς διοικητές να τα χαράξουν με δική τους πρωτοβουλία ενημερώνοντας απλά τους ανωτέρους τους! Το παράδοξο είναι πως δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι είχε προηγηθεί η παραμικρή συνεννόηση μεταξύ του Τόκυο και της Στρατιάς του Κβαντούνγκ για την έκ­δοση των διαταγών που αφορούσαν τη φρού­ρηση της μεθορίου. Η κυριότερη αμφισβη­τούμενη περιοχή ήταν ένας θύλακας που πε- ρικλειόταν ανατολικά από τη μεθόριο την ο­ποία αναγνώριζαν οι Σοβιετικοί (μια νοητή γραμμή στον άξονα Αμουκουλάνγκ-Χαντα- γκάι που περνούσε από το χωριό Νομονχάν) και 20 km δυτικότερα από τον ποταμό Χαλχίν Γκολ που έρρεε από Βορρά προς Νότο. Οι Ιά­πωνες επέμεναν ότι το σύνορο θα έπρεπε να είναι ο Χαλχίν Γκολ, διότι ήταν δύσκολο να γί­νουν διακριτά κάποια άλλα σύνορα σε μια στέππα όπως αυτή της Μογγολίας. Ενας μι­κρότερος ποταμός, ο Χαϊλαστίν Γκολ, έτεμνε σχεδόν κάθετα τον Χαλχίν Γκολ στο μέσο της αμφισβητούμενης περιοχής που είχε μήκος 15-18 km. Ο τόπος εκείνος ήταν ένας από τους πιο έρημους και αφιλόξενους που θα μπορού­σε κάποιος να συναντήσει πάνω στον πλανή­τη και τα μόνα αξιοσημείωτα τοπογραφικά χα­ρακτηριστικά ήταν τα υψώματα εκατέρωθεν του Χαϊλαστίν Γκολ και δύο περιοχές κινούμε­νης άμμου που ήταν αδιάβατες από οχήματα. Τον χειμώνα το κρύο ήταν ανυπόφορο και οι θερμοκρασίες έφθαναν στους -55 βαθμούς Κελσίου, ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες η ζέ­στη ήταν αποπνικτική και τα κουνούπια "κατα­βρόχθιζαν" οποιονδήποτε είχε εκτεθειμένο το δέρμα του. Ο Ιούνιος και ο Ιούλιος ήταν οι

Ο στρατάρχης Ζούκωφ συνέδεσε το όνομά του με τις μεγαλύτερες νίκες των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τον Β ' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά το άστρο του έλαμψε για πρώτη φορά στην Απω Ανατολή, όταν έδωσε στους υπερφίαλους Ιάπωνες ένα σκληρό μάθημα στον ποταμό Χαλχίν Γκολ.

Σοβιετικοί στρατιώτες του πυροβολικού και Μογγόλοι ιππείς της 6ης Μεραρχίας Ιππικού

περιεργάζονται ένα εγκαταλελειμμένο ιαπωνικό πυροβόλο.

63

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ4» 'jfei {,<

μόνοι μήνες του χρόνου που το θερμόμετρο στα σύνορα της Μογγολίας δεν έπεφτε κάτω από το μηδέν. Βλάστηση υπήρχε μόνο σε μια στενή λωρίδα γης κατά μήκος του Χαλχίν Γκολ. Η υπόλοιπη περιοχή ήταν μια ατελείωτη θαμνώδης πεδιάδα μέχρι εκεί που μπορούσε να φθάσει το μάτι. Δεν υπήρχε ούτε ένα δέ­ντρο σε ακτίνα εκατοντάδων χιλιομέτρων. Α­κόμα και η ξυλεία για τα κινητά μαγειρεία έ­πρεπε να μεταφέρεται από τη Σιβηρία.

Επειτα από όλους αυτούς τους λανθα­σμένους χειρισμούς και υπολογισμούς η ια­πωνική 23η Μεραρχία Πεζικού, που έδρευε στην πόλη Χαϊλάρ, πήρε την άτυπη έγκριση της Στρατιάς του Κβαντούνγκ για να πραγμα­τοποιήσει μια επιχείρηση σάρωσης των ενο­χλητικών Μογγόλων ιππέων στον Χαλχίν Γκολ. Στις 28 Μαϊου 1939 έστειλε 2.500 άν­δρες να εκκαθαρίσουν την ανατολική όχθη του ποταμού, με την εντολή να αποσπάσουν όσο το δυνατόν περισσότερα πτώματα Μογ- γόλων για να αποδείξουν ποια πλευρά παρα­βιάζει πραγματικά τη μεθόριο. Η αποστολή ε­ξελίχθηκε σε βίαιη μάχη με τον εχθρό, που φάνηκε πολύ ισχυρότερος από όσο είχε υπο­λογίσει ο διοικητής της 23ης Μεραρχίας, υπο­στράτηγος Μιτσιτάρο Κοματσουμπάρα. Οι Ιά­πωνες καθηλώθηκαν από σφοδρά πυρά πυρο­

βολικού, ενώ ένα απόσπασμα 200 ανδρών υπό τον αντισυνταγματάρχη Γιαόζο Αζούμα εξο­ντώθηκε ολοσχερώς. Παρόλα αυτά οι Μογγό- λοι υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν στη δυτι­κή όχθη του Χαλχίν Γκολ και οι Ιάπωνες επέ­στρεψαν στο Χαϊλάρ πιστεύοντας ότι είχαν λύσει το πρόβλημα και είχαν δώσει ένα καλό μάθημα στον εχθρό.

Την 1η Ιουνίου ο υπουργός Αμυνας της ΕΣΣΔ, Κλήμεντ Βοροσίλωφ, κάλεσε εσπευ­σμένα στο γραφείο του τον υποδιοικητή της Στρατιωτικής Περιοχής της Λευκορωσίας, στρατηγό Γκεόργκι Ζούκωφ, και του ανακοί­νωσε απλά: “Νομίζω ότι οι Ιάπωνες έχουν αρχί­σει μια μεγάλη στρατιωτική περιπέτεια. Οπως και αν είναι πρόκειται μόνο για την αρχή". Ο Βοροσίλωφ διέταξε τον Ζούκωφ να μεταβεί ε­πειγόντως στην Απω Ανατολή, να εκτιμήσει επί τόπου την κατάσταση και αν το έκρινε α­παραίτητο, να αναλάβει ο ίδιος τη διοίκηση των σοβιετικών δυνάμεων στη Μογγολία.

Ποιος ήταν όμως ο άνθρωπος στον οποίο ο Στάλιν εμπιστευόταν μια τόσο κρίσιμη απο­στολή τη στιγμή που δεν είχε ακόμα κοπάσει ο θόρυβος από τις μαζικές εκτελέσεις τόσων εξαίρετων αξιωματικών; Ο 43χρονος Ζούκωφ είχε αρχίσει τη στρατιωτική πορεία του το 1915 και είχε παρασημοφορηθεί δύο φορές

τον επόμενο χρόνο για την ανδρεία που επέ- δειξε κατά τη μάχη εναντίον των Γερμανών. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου είχε τραυματιστεί σοβαρά από χειροβομβίδα (το 1919) και η ακόλουθη άνοδός του στην ιεραρ­χία του Στρατού θα μπορούσε να χαρακτηρι- σθεί ως μέτρια. Το 1930 ανέλαβε καθήκοντα βοηθού επιθεωρητή του ιππικού και ήλθε για πρώτη φορά σε επαφή με τον χαρισματικό στρατάρχη Τουχατσέφσκυ, που τον μύησε στις θεωρίες του για τις "επιχειρήσεις σε βά­θος". Ο Ζούκωφ σώθηκε από τις εκκαθαρίσεις χάρη στη φτωχή και άσημη καταγωγή του (ή­ταν γιος ενός απλού χωριάτη υποδηματοποι­ού) και διορίστηκε διοικητής του 3ου Σώμα­τος Ιππικού το 1937, πριν μετατεθεί στη Λευ­κορωσία. Ετσι όταν κλήθηκε από τον Βοροσί­λωφ ήταν ήδη ένας αξιωματικός άριστα κα­ταρτισμένος και έμπειρος, εμποτισμένος με νέες ιδέες και έτοιμος να εφαρμόσει τα νέα ε­πιχειρησιακά δόγματα. Ο Ζούκωφ είχε επίσης τη φήμη ενός εξαιρετικά αυστηρού ανθρώ­που, που έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην πει­θαρχία και ήταν πολύ απαιτητικός από τους υ­φισταμένους του, στους οποίους δεν συγχω­ρούσε το παραμικρό σφάλμα. Από μια εύνοια της τύχης ή ως αποτέλεσμα ρεαλιστικού και ακριβούς υπολογισμού ο Στάλιν φρόντισε

64

ΠΕΖΙΚΟΥΜε το τέλος των επιχειρήσεων στο Βουχάν και στην Καντώνα το 1938,

ο Ιαπωνικός Στρατός άρχισε να ετοιμάζεται για έναν παρατεταμένο πόλεμο στην Κίνα έχοντας πάντα την προσοχή στραμμένη προς την ΕΣΣΔ. Οι ε­χθροπραξίες με τους Κινέζους συνέχισαν να απορροφούν τις 27 από τις 37 μεραρχίες που διέθετε τότε και όταν τον Ιούλιο του 1938 χρειάστηκε να μεταφερθούν νότια οι δύο ταξιαρχίες ιππικού που διατηρούσε στην πόλη Χαϊλάρ της Μαντζουρίας, ανέκυψε ένα σοβαρό πρόβλημα σχετικά με το ποια μονάδα θα έπρεπε να τις αντικαταστήσει σε καθήκοντα φρουράς κο­ντά στη μογγολική μεθόριο. Η πρώτη σκέψη του Αυτοκρατορικού Γενικού Επιτελείου ήταν να στείλει στη θέση τους την 8η Μεραρχία Πεζικού, αλλά οι αυξανόμενες ανάγκες στην Κίνα επέβαλλαν τη μεταφορά της εκεί. Στο μεταξύ βρισκόταν σε εξέλιξη ένα πρόγραμμα συγκρότησης επτά νέων με­ραρχιών στον Ιαπωνικό Στρατό, με σκοπό να τον εφοδιάσει με αρκετές δυ­νάμεις για μελλοντική επέκταση των επιχειρήσεων. Οι παλαιές μεραρχίες διατηρήθηκαν οε εφεδρεία αρχικά στην Ιαπωνία και κατόπιν στη Μαντζου­ρία, ως ασφάλεια για το υποθετικό ενδεχόμενο ενός γενικευμένου πολέ­μου με την ΕΣΣΔ.

Η βασική διαφορά των νέων μεραρχιών από τις παλαιές ήταν ο μικρός αριθμός μόνιμων στελεχών που διέθεταν, καθώς επανδρώνονταν κυρίως από εφέδρους και προσωπικό μεγάλης σχετικά ηλικίας. Από τις αρχές του 1938 η δομή των ιαπωνικών μεραρχιών άλλαξε από αυτή των τεσσάρων συ­νταγμάτων σε εκείνη των τριών. Η 23η Μεραρχία Πεζικού, που ενεργοποιή- θηκε τον Απρίλιο του ίδιου έτους στην περιοχή Κουμαμότο του ημιτροπι- κού νησιού Κυουσού, ανήκε σε αυτόν τον νέο τύπο "τριαδικής" μεραρχίας. Οι άνδρες της προέρχονταν κυρίως από το Κυουσού και σε μικρότερο βαθ­μό από το δυτικό Χονσού και πόλεις όπως η Κουρούμα, η Χιροσίμα και η Κοκούρα. Τα τρία οργανικά της συντάγματα πεζικού ήταν το 64ο, το 71ο και το 72ο, ενώ επιπρόσθετα διέθετε το 23ο Σύνταγμα Αναγνώρισης Ιππι­κού, το 13ο Σύνταγμα Πεδινού Πυροβολικού με εννέα πυροβολαρχίες, το 23ο Σύνταγμα Μηχανικού και το 23ο Σύνταγμα Μεταφορών. Ολα τα “συ­ντάγματα", εκτός από εκείνα του πεζικού, διέθεταν ουσιαστικά από δύο λόχους το καθένα. Η συνολική αριθμητική δύναμη της 23ης Μεραρχίας α­νερχόταν σε 13.000 αξιωματικούς και οπλίτες. Οι τελευταίοι ήταν νεαρότα­τοι και άπειροι, αλλά επιθετικοί, ενθουσιώδεις και καλοί μαχητές - ειδικά ε­κείνοι που κατάγονταν από το Κυουσού είχαν τη φήμη άριστης υγείας και μεγάλης φυσικής αντοχής. Η ποιότητα των αξιωματικών όμως ήταν μέτρια. Οι περισσότεροι ήταν νεαροί μαθητές στρατιωτικών σχολών ή δόκιμοι που κατατάσσονταν για έναν χρόνο και οι απόφοιτοι της στρατιωτικής ακαδη­μίας ήταν ελάχιστοι. Πολλοί από τους κατώτερους αξιωματικούς ήταν έφε­δροι που είχαν κληθεί και πάλι σε υπηρεσία έπειτα από τις σπουδές τους

στο πανεπιστήμιο.Ο υποστράτηγος Κοματσουμπάρα Μιτσιτάρου ανέλαβε τη διοίκηση

της Μεραρχίας στις 7 Ιουλίου 1938 και στο τέλος του μήνα ο σχηματισμός μετακινήθηκε στο Χαϊλάρ της Μαντζουρίας, κοντά στις λίμνες Χουλούν Νορ και Μπουίρ Νορ, όπου υπήχθη στις διαταγές της Στρατιάς του Κβα- ντούνγκ. Τα όπλα και το υπόλοιπο υλικό της βρίσκονταν στα προβλεπόμε- να επίπεδα, αλλά η ποιότητά τους δεν ήταν καθόλου ικανοποιητική για επι­χειρήσεις σε έρημο. Οι στρατιωτικές αναφορές της εποχής μάλιστα τη χα­ρακτήριζαν από "καθόλου καλή" ως "τη χειρότερη στον Ιαπωνικό Στρατό". Ακόμα υπήρχαν ελλείψεις σε οχήματα, η 23η Μεραρχία ήταν αναγκασμένη να βασίζεται ακόμα στα ξεπερασμένα πυροβόλα Τύπου 38 των 75 mm, που είχαν κατασκευαστεί το 1907 και τα οποία δεν χρησιμοποιούσε πια καμία άλλη ιαπωνική μεραρχία. Ο αντιαρματικός οπλισμός της ήταν ανεπαρκέ­στατος, παρά το γεγονός ότι είχε αναπτυχθεί σε μια περιοχή όπου αναμε- νόταν να δράσει σε ανοικτό χώρο. Προφανώς η Στρατιά του Κβαντούνγκ υ­πέθετε ότι η 23η Μεραρχία θα αντιμετώπιζε μόνο ελαφρά οπλισμένους Μογγόλους ιππείς, διαφορετικά δεν μπορεί να εξηγηθεί το ότι την προικο­δότησε μόνο με τέσσερα πυροβόλα των 37 mm και τέσσερα των 75 mm (κατασκευής 1908) ανά σύνταγμα πεζικού. Το σύνολο πυροβόλων της με­ραρχίας μόλις που έφθανε τα 60 και ο αριθμός βαρέων πολυβόλων ήταν ε­πίσης μικρός σε σύγκριση με άλλους ιαπωνικούς σχηματισμούς παρόμοιου μεγέθους.

Οταν ο επιτελάρχης της 23ης Μεραρχίας, συνταγματάρχης Ούτσι Τοουτόμου, έστειλε επείγον σήμα στο αρχηγείο της Στρατιάς τού Κβα- ντούνγκ ζητώντας να συμπληρωθεί ο εξοπλισμός, εκείνο του απάντησε πως ο τομέας του Χαϊλάρ ερχόταν τελευταίος σε προτεραιότητα χορήγη­σης νέου υλικού και η Μεραρχία απέμεινε μόνη και “ανεξάρτητη" στη δύση προσπαθώντας να εκτελέσει κάποιες ασκήσεις ετοιμότητας κατά τον δρι- μύ χειμώνα του 1938-39. Οι ειδικοί του Ιαπωνικού Στρατού κατέτασσαν την 23η Μεραρχία από άποψη μαχητικής ικανότητας “κάτω του μέσου όρου" και τη συνέκριναν με εκείνη που αναμενόταν να έχει μια μεραρχία φρούρη­σης στην Κίνα. Κατά κανόνα χρειάζονταν τουλάχιστον 18 μήνες για να μορ- φοποιηθεί μια νέα μεραρχία και να αποκτήσει τη συνοχή της και αυτό σή- μαινε πως η 23η (αν και είχε αυξήσει τη δύναμή της σε 15.140 άτομα) είχε ανάγκη από ένα ακόμα έτος εκπαίδευσης την εποχή της μάχης του Χαλχίν Γκολ. Σύμφωνα με την εντύπωση ενός Ιάπωνα επιτελούς "η 23η Μεραρχία θύμιζε ένα ζευγάρι νεονύμφων που δεν γνωρίζει ακόμα καλά ο ένας τον άλλον και είναι υποχρεωμένο να ξεκινήσει τη ζωή του έχοντας μόνο μια κα­τσαρόλα και ένα τηγάνι".

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

στον κατάλληλο χρόνο να επιλέξει τον κατάλ­ληλο άνθρωπο για την κατάλληλη θέση, όπως έπραξε αργότερα και ο Χίτλερ με τον Ρόμμελ. Η ΕΣΣΔ χρειαζόταν σε εκείνη τη φάση στην Α­νατολή τον καλύτερο αξιωματικό της και έλα- 6ε πραγματικά τον καλύτερο.

Ο Ζούκωφ έφθασε στο επιτελείο του 57ου Σώματος στη Μογγολία στις 5 Ιουνίου 1939 και σχεδόν αμέσως εξοργίστηκε διαπι­στώνοντας ότι ο στρατηγός Φεκλένκο, που η­γείτο του σχηματισμού, ειχε το αρχηγείο του σε απόσταση 100 km από το μέτωπο. Επιπλέον ούτε ο Φεκλένκο, ούτε κανένας από τους επι­τελείς του δεν είχε επισκεφθεί την περιοχή ε­πιχειρήσεων του Χαλχίν Γκολ και είχαν αμελή­σει να διατάξουν τη στρώση τηλεφωνικών και τηλεγραφικών καλωδίων ή τη δημιουργία δια­δρόμου απο-προσγείωσης. Κατά συνέπεια ο έλεγχος που είχαν επί των μάχιμων μονάδων ήταν ελλιπέστατος. Ο Ζούκωφ απάλλαξε τον Φεκλένκο και ανέλαδε τη διοίκηση του 57ου Σώματος, στέλνοντας παράλληλα επείγον σή­μα προς τη Μόσχα για την αποστολή μεγάλων ενισχύσεων, οι οποίες όντως κατέφθασαν ως το τέλος του μήνα. Στις ήδη μογγολικές δυνάμεις, την 7η Ταξιαρχία Μεθο­ριακών Φρουρών και την 6η Ταξιαρχία Ιππικού, προστέθηκαν η 11η Τεθωρακισμένη Ταξιαρ­χία, οι 7η, 8η και 9η Μηχανοκίνητες Ταξιαρ­χίες, η 36η Μηχανοκίνητη Μεραρχία, ένα από- σπασμα Θαρέος πυροβολικού και η μογγολική 8η Μεραρχία Ιππικού.

Στις αρχές Ιουλίου είχαν πια αναπτυχθεί εκατέρωθεν του Χαλχίν Γκολ σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις και από τους δύο αντι­πάλους. Οι Ιάπωνες διέθεταν ολόκληρη την 23η Μεραρχία Πεζικού και ένα σύνταγμα της έμπειρης 7ης Μεραρχίας Πεζικού, σε ένα σύ­νολο που αριθμούσε 20.000 πεζούς, 4.700 ιπ­πείς, 70 άρματα μάχης και 268 πυροβόλα. Σο­βιετικοί και Μογγόλοι υστερούσαν ακόμα α­ριθμητικά, παρατάσσοντας 11.000 πεζούς, 2.000 ιππείς, 186 άρματα μάχης, 266 θωρακι­σμένα οχήματα και 109 πυροβόλα.

Η επόμενη κλιμάκωση σημειώθηκε στον εναέριο χώρο μεταξύ Χαλχίν Γκολ και μεθορί­ου. Μεταξύ των ενισχύσεων που ζήτησε και έ­λαβε ο Ζούκωφ συγκαταλέγονταν 100 μαχητι­κά αεροσκάφη (από τα οποία αρκετά ήταν των τύπων 1-16 και 1-153), με τα οποία πετούσαν μεταξύ άλλων και 21 χειριστές που είχαν τιμη­θεί με το διάσημο του Ηρωα της Σοβιετικής Ε­νωσης για τη δράση τους κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο της Ισπανίας. Μεταξύ 17 και 19 Ιουνί­ου τα σοβιετικά αεροσκάφη προσέβαλαν ια­πωνικές θέσεις κοντά στη λίμνη Μπουίρ Νορ και στο χωριό Καντσουερχμιάο, όπου πολυβό- λησαν τη φρουρά από ύψος 300 m. Στις 22 Ιου­νίου έγινε μια γιγαντιαία αερομαχία πάνω από έδαφος της Εξωτερικής Μογγολίας, στην ο­ποία συμμετείχαν 92 ρωσικά αεροσκάφη και 120 ιαπωνικά. Οι δύο πλευρές εξέδωσαν αντι- κρουόμενες ανακοινώσεις ισχυριζόμενες ότι οι πιλότοι τους επικράτησαν άνετα και κατέρ- ριψαν 40-50 αεροσκάφη του αντιπάλου. Θορυ­βημένη από τη συνεχή αεροπορική δραστη­ριότητα των Σοβιετικών η Στρατιά του Κβα- ντούνγκ πήρε την απόφαση να καταφέρει ένα μαζικό προληπτικό πλήγμα κατά της κύριας

μογγολικής βάσης του Ταμσάγκ στις 27 Ιουνί­ου. Η επιχείρηση κατέληξε στην καταστροφή τουλάχιστον 98 αεροσκαφών στο έδαφος και στον αέρα και στην πρόκληση ζημιών σε άλλα 51.

Εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία που πί­στευε ότι διαγραφόταν μπροστά του από τη σαρωτική επιτυχία του αεροπορικού κτυπή­ματος ο Κοματσουμπάρα αποφάσισε να επιτε­θεί εκ νέου με τη Μεραρχία του στις 2 Ιουλί­ου, προκειμένου να εκμηδενίσει τα μογγολικά τμήματα τα οποία είχαν περάσει πάλι στην α­νατολική όχθη του Χαλχίν Γκολ καθηλώνο- ντάς τα με επιθέσεις κατά μέτωπο και κυκλώ- νοντάς τα με την αιφνιδιαστική διάβαση του ποταμού από τον Βορρά. Το σχέδιό του προέ- βλεπε έναν υπερκερωτικό ελιγμό προς Νότο, ο οποίος θα απέκοπτε τις οδούς υποχώρησης των Μογγόλων. Ομως η επιχείρηση δεν εξελί­χθηκε όπως την είχε συλλάβει ο Κοματσου­μπάρα. Η γεφύρωση του Χαλχίν Γκολ αποδεί­χθηκε εξαιρετικά χρονοβόρα (ολόκληρη η Στρατιά του Κβαντούνγκ διέθετε μόνο μια πλωτή γέφυρα μήκους 50 m, την οποία είχε παραχωρήσει στην 23η Μεραρχία) και η δυτι­κή όχθη έβριθε από τεθωρακισμένα των Σο­βιετικών, Οι τελευταίοι έριξαν στη μάχη έναν τόσο μεγάλο αριθμό αρμάτων μάχης ώστε το ιαπωνικό πεζικό παρά τον ηρωισμό και την αυ­τοθυσία του ακινητοποιήθηκε χωρίς να μπο­ρέσει να προχωρήσει ποτέ νοτιότερα από τα υψώματα Μπαϊν Τσαγκάν. Τα ελάχιστα άρματα του αντιστράτηγου Γιασουόκα Μασαόμι προ­σπάθησαν με πάθος να υπερασπιστούν το πε­ζικό, αλλά υπέστησαν σοβαρές απώλειες. Οι Ιάπωνες αιφνιδιάστηκαν από τον αριθμό Σο­βιετικών στρατιωτών και αρμάτων που συνά­ντησαν, αφού υπέθεταν ότι θα αντιμετώπιζαν κυρίως Μογγόλους μαχητές και λίγους "συμ­βούλους" της Μόσχας.

Αυτή η πρώτη σοβαρή μάχη μεγάλης έ­κτασης στον Χαλχίν Γκολ κατέδειξε και στους δύο εμπολέμους τα σοβαρά προσκόμματα που έθετε στις κάθε είδους στρατιωτικές επι­χειρήσεις η μορφολογία της περιοχής. Η έλ­λειψη νερού ήταν τέτοια ώστε γινόταν η μεγα­λύτερη δυνατή οικονομία. Ο υπολοχαγός Νο- γκούτσι παραδέχθηκε ότι είχε να πλύνει το πρόσωπό του 20 ημέρες. Αρκετοί Ιάπωνες έ­χασαν μέχρι και το 18% του βάρους τους από την πείνα και τις στερήσεις, οι δε αντίπαλοί τους υπέφεραν στον ίδιο βαθμό. Οσο για τη 65 γνώμη που είχαν οι Ιάπωνες για τις μαχητικές ■■■ αρετές των Σοβιετικών, αυτή κυμαινόταν από μέτρια ως πολύ καλή, όπως ανέφερε και ο συ­νταγματάρχης Ταμάντα Γιοσίο: "Σε αρκετές περιπτώσεις, όταν πολεμούσαμε εκ του συ- στάδην, οι Σοβιετικοί αρνούντο να υποχωρή­σουν και μερικοί ανατινάζονταν μόνοι τους με χειροβομβίδες για να μη συλληφθούν". Επει­τα από μια μάχη στην ανατολική όχθη του Χαλχίν Γκολ οι Ιάπωνες καταμέτρησαν 102 πτώματα Σοβιετικών "πεσμένα όλα στην πλά­τη, μεγάλα σώματα που βρίσκονταν μέσα σε μαυρισμένες κηλίδες αίματος". Το σθένος και η αποφασιστικότητα των Σοβιετικών θα έπρε­πε να καταστήσουν τους Ιάπωνες πιο προσε­κτικούς, αλλά αυτοί αφέθηκαν να μεθύσουν από τον ενθουσιασμό της προσωρινής νίκης.

Η σοβιετική τακτική προέβλεπε την εξα­σθένηση του αντιπάλου με βολές πυροβολι­κού και την ακόλουθη συνδυασμένη επίθεση με πεζικό και άρματα. Συνήθως αναλογούσαν 10 πεζοί σε κάθε άρμα και τα τεθωρακισμένα χρησιμοποιούντο κυρίως σαν κινούμενο πυ­ροβολικό, αποφεύγοντας να πλησιάσουν πο­λύ τις αμυντικές γραμμές των Ιαπώνων. Τα άρ­ματα προτιμούσαν να βάλλουν από στατικές θέσεις και οι πυροβολητές τους ήταν γενικά εύστοχοι. Σε αντίθεση με τα αδύναμα βραχύ-

Τα ιαπωνικά στρατεύματα κινή&ηκαν πεζή από το Χαϊλάρ ως τον Χαλχίν Γκολ για την επίθεσή τους τον Ιούλιο του 1939, καλύπτοντας σε έξι ημέρες απόσταση 200 km.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Kawa πυροβόλα των 37 και των 57 mm που διέθεταν τα ελαφρά ιαπωνικά άρματα, τα σο­βιετικά τεθωρακισμένα τύπου ΒΤ και Τ-26 ή­ταν εξοπλισμένα με ασύγκριτα καλύτερα ό­πλα που έβαλλαν βλήματα μεγάλης αρχικής ταχύτητας. "Τις δικές μας οβίδες μπορούσαμε να τις βλέπουμε καθώς πετούσαν προς τον στόχο, ενώ από τα εχθρικά πυροβόλα μόλις που προλαβαίναμε να ακούσουμε τον κρότο πριν δεχθούμε τα πλήγματα των βλημάτων", έλεγε ένας Ιάπωνας αρματιστής. Τα σοβιετικά άρματα υστερούσαν σε φινίρισμα και άνεση του πληρώματος. Συχνά δεν ήταν ούτε καν βαμμένα, παρουσίαζαν σκουριές και οι ραφές των συγκολλήσεων ήταν ορατές αλλά τα πυ­ροβόλα τους - χωρίς να είναι ιδιαίτερα ακριβή- προκαλούσαν δέος. Ο αντιβαλλιστικός σχε- διασμός της θωράκισής τους ήταν επίσης α­νώτερος από εκείνον των ιαπωνικών αρμά­των, που διέθεταν υποτυπώδη θωράκιση πά­χους 15-17 mm. Η κίνηση των αρμάτων ΒΤ επί παντοδαπού εδάφους ήταν καλύτερη από αυ­τή των ιαπωνικών τύπων, που οι ερπύστριές τους ήταν πιο θορυβώδεις και συχνά έσπαζαν κατά τη διάβαση κωλυμάτων. Ομως και οι ε­λεύθεροι σκοπευτές των Σοβιετικών ήταν ε­ντυπωσιακοί, αφού μπορούσαν να βάλλουν από τα 800 μέτρα τη στιγμή που οι Ιάπωνες σκοπευτές περιορίζονταν στα 300 μέτρα λόγω μέτριων διοπτρών.

Επειτα από τρεις ημέρες συνεχών σοβιε­τικών εφόδων, κατά τις οποίες κατέστρεψαν περίπου 300 εχθρικά άρματα εκτοξεύοντας ε­ναντίον τους φιάλες με βενζίνη ("καενμπίν"), οι Ιάπωνες υποχώρησαν στην ανατολική όχθη του Χαλχίν Γκολ. Ως τις 12 Ιουλίου πέτυχαν να καταστρέψουν πέντε από τις γέφυρες του ε­χθρού και να καταμετρήσουν 1.700 πτώματα Σοβιετικών, τα περισσότερα στη συμβολή του Χαλχίν Γκολ και του Χαϊλαστίν Γκολ. Στα χέρια

β β των Σοβιετικών απέμενε πια ένα επίμηκες ■■ προγεφύρωμα στην ανατολική όχθη του Χαλ­

χίν Γκολ, εύρους μόνο 3-5 km. Οι Ιάπωνες ήταν αποφασισμένοι να το συντρίψουν σε μια δεύ­τερη φάση της επιθετικής τους ενέργειας. Η Στρατιά του Κβαντούνγκ έστειλε στο μέτωπο την 3η Ταξιαρχία Βαρέος Πυροβολικού του υ­ποστράτηγου Χάτα Γιουζαμπούρο εφοδια­σμένη με 16 οβιδοβόλα των 150 mm ("το πολυ­τιμότερο πυροβολικό που είχαμε στην Κίνα", σύμφωνα με το σχόλιο ενός Ιάπωνα αξιωματι­κού) και 16 οβιδοβόλα των 100 mm. Τα ξημερώ­ματα της 23ης Ιουλίου η νέα έφοδος υποστη- ρίχθηκε από σφοδρά πυρά πυροβολικού που έκαναν τους Ιάπωνες στρατιώτες να χοροπη­δούν ενθουσιασμένοι στις θέσεις εξόρμησής τους. Τα σοβιετικά πυροβόλα απάντησαν και η μονομαχία συνεχίστηκε για 16 ώρες! Παρά τις απεγνωσμένες εφόδους του ο Κοματσουμπά- ρα απέτυχε να ξεριζώσει το σοβιετικό προγε­φύρωμα υφιστάμενος το σφυροκόπημα 2.000 οβίδων την ημέρα. Στις 25 Ιουλίου μια διαταγή από το Χσινκίνγκ τον υποχρέωσε να αναστεί- λει κάθε περαιτέρω δράση και να ασχοληθεί

Ανδρες του σοβιετικού πεζικού παρατηρούν τις θέσεις του εχθρού

μέσα από ένα χαράκωμα.

με την οχύρωση των στρατευμάτων του και την αποκατάσταση των απωλειών του. Κρατώ­ντας σταθερά την ανατολική όχθη οι σοβιετι­κές δυνάμεις είχαν διαφυλάξει το σύνορο που διεκδικούσαν και είχαν στην κατοχή τους ένα σπουδαίο ορμητήριο για χρήση όταν θα ερχό­ταν η ώρα της δικής τους αντεπίθεσης.

ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΑΝΤΕΠΙΘΕΣΗ

Αν και είχε αποκρούσει επιτυχώς τον ε­χθρό ο Ζούκωφ δεν ήταν καθόλου ευχαριστη­μένος με την απόδοση των υφισταμένων του. Ο ιαπωνικός υπερκερωτικός ελιγμός είχε ε- μποδισθεί την τελευταία στιγμή και αφού κα­ταβλήθηκε πολύς κόπος και βαριές θυσίες. Η επέμβαση της 11ης Τεθωρακισμένης Ταξιαρ­χίας είχε περισσότερο τον χαρακτήρα τού "από μηχανής θεού" παρά της κίνησης βάσει συγκεκριμένου αμυντικού σχεδίου. Αν τα σο­βιετικά άρματα δεν τύχαινε να βρίσκονται στο σωστό μέρος την κατάλληλη στιγμή πιθανό­τατα οι Ιάπωνες θα είχαν επιτύχει τον σκοπό τους και θα είχαν απομονώσει σε έναν μεγάλο θύλακα τις δυνάμεις που φρουρούσαν τη με­θόριο. Μια τέτοια τροπή αφενός θα τους έδι­νε τον έλεγχο της μεθορίου και αφετέρου θα σήμαινε ένα άδοξο τέλος για τον Ζούκωφ, που θα είχε να αντιμετωπίσει το εκτελεστικό απόσπασμα ή τη δολοφονία από κάποιον πρά­κτορα της μισητής NKVD. Ο Ζούκωφ είχε πια τον ολοκληρωτικό έλεγχο των επιχειρήσεων στα σύνορα της Μογγολίας και είναι χαρακτη­ριστικό ότι επικοινωνούσε με τη Μόσχα παρα­κάμπτοντας επιδεικτικά τον στρατηγό Στερν, τον στρατιωτικό διοικητή Απω Ανατολής που είχε αντικαταστήσει τον Μπλύχερ.

Η αναμέτρηση του Ιουλίου όμως ήταν μό­νο η πρόγευση. Ηταν πια φανερό ότι επίκειτο

μεγαλύτερη μάχη που θα αποτελούσε την κο­ρύφωση του δράματος και θα έκρινε την τύχη της συνοριακής γραμμής, αλλά και της Εξωτε­ρικής Μογγολίας. Η Στρατιά του Κβαντούνγκ ήθελε να αποκαταστήσει το γόητρό της, που ένιωθε ότι είχε τρωθεί από τις ατυχίες στο Τσανγκουφένγκ και από τις "αναγνωριστικές" κρούσεις στον Χαλχίν Γκολ, αλλά έδειχνε και μια περίεργη επιφυλακτικότητα. Ο διοικητής της, στρατηγός Ουέντα, επισκέφθηκε το μέ­τωπο της Μογγολίας μόνο μια φορά (29-30 Ιουλίου) και απέφυγε να δεσμευτεί για την ε­νίσχυση της 23ης Μεραρχίας Πεζικού με τον κύριο όγκο της επίλεκτης 7ης Μεραρχίας. Οι λόγοι μιας τέτοιας απόφασης σχετίζονταν με τη διοικητική μέριμνα. Τουλάχιστον 600 φορ­τηγά αυτοκίνητα ήταν ήδη απασχολημένα προετοιμάζοντας την 23η Μεραρχία να αντέ- ξει τον επερχόμενο μογγολικό χειμώνα, αφή­νοντας μόνο 400 για τις ανάγκες της υπόλοι­πης Στρατιάς. Ετσι δεν υπήρχε η δυνατότητα να προστεθούν νέες δυνάμεις στη μεθόριο. Ο Ουέντα φρόντισε όμως να αποσταλούν 4.300 αντικαταστάτες στον Κοματσουμπάρα και έ­φερε νέους αξιωματικούς από την Ιαπωνία για να καλύψει τα κενά στους βαθμούς λοχαγού και άνω.

Για τους Σοβιετικούς δεν υπήρχε άλλος δρόμος από τη νίκη. Ενδεχόμενη ήττα θα σή- μαινε την ενθάρρυνση ενός ισχυρού αντιπά­λου που θα επιχειρούσε αργότερα τον ακρω­τηριασμό της χώρας. Επιπλέον η επικράτηση των Ιαπώνων στον Χαλχίν Γκολ θα δημιουρ­γούσε την εικόνα ενός διαλυμένου Κόκκινου Στρατού και θα έπειθε τον Χίτλερ ότι οι αριθ­μητικά ογκώδεις δυνάμεις της ΕΣΣΔ ήταν στην πραγματικότητα ένας "χάρτινος πύρ­γος”. Από τη μια πλευρά ο Στάλιν αντιλαμβα­νόταν πως αν υπέγραφε μια στρατιωτική συμ­φωνία με τον Χίτλερ θα μπορούσε πιθανώς να

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ποιότητα και ο αριθμός των σοβιετικών αρμάτων μάχης που εμφανίσθηκαν στον Χαλχίν Γκολ κατέπληξαν τους Ιάπωνες. Το εικονιζόμενο ΒΤ-7έφερε πυροβόλο των 45 mm, αλλά χαρακτηρίστηκε από τον Ζούκωφ ως "εύκολα πυρπολούμενο

βασιστεί στη μεσολάβηση των Γερμανών για να πάψει η Ιαπωνία να παρενοχλεί τα ανατολι­κά του σύνορα, αλλά από την άλλη επεδίωκε να καταστήσει σαφές στους στρατοκράτες του Τόκυο ότι η ΕΣΣΔ ήταν σε θέση να υπερα­σπιστεί αποτελεσματικά τα συμφέροντά της. Για τον λόγο αυτό έδωσε εντολή στον Ζού­κωφ να καταφέρει το πιο συντριπτικό κτύπη­μα που θα μπορούσε να επιτευχθεί κατά των Ιαπώνων, οι οποίοι βρίσκονταν ακόμα στο σκοτάδι σε ό,τι αφορούσε την πρόοδο των σοβιετο-γερμανικών συνομιλιών για το σύμ­φωνο μη-επίθεσης.

Οι Σοβιετικοί ήταν οπαδοί της θεωρίας που υποστηρίζει να "μη στέλνεται ποτέ ένα παιδί να κάνει τη δουλειά ενός άντρα". Οι ενι­σχύσεις που έλαβε ο Ζούκωφ ήταν τεράστιες και στις 15 Ιουλίου το 57ο Σώμα ανασυγκροτή- θηκε ως 1η Ομάδα Στρατιών - μια ονομασία περίεργη που πιθανώς εξυπηρετούσε μόνο σκοπούς παραπλάνησης του αντιπάλου. Οι ε­πικοινωνίες των Σοβιετικών βελτιώθηκαν και ο Ζούκωφ κατέβαλλε αρκετές προσπάθειες να αποκρύψει τους επιθετικούς σκοπούς του αναθέτοντας στα στρατεύματά του την κατα­σκευή πληθώρας οχυρωματικών έργων. Κανέ­νας στρατός του 20ού αιώνα δεν απέδιδε τό­ση σημασία στην απόκρυψη των κινήσεών του και στην εξαπάτηση του αντιπάλου όσο ο Σο­βιετικός. Η συγκέντρωση των δυνάμεων και των εφοδίων που κατέφθαναν σε τεράστιες ποσότητες έπρεπε να παραμείνει μυστική. Σχεδόν 55.0001 εφοδίων συσσωρεύτηκαν στη σοβιετική πλευρά χάρη στα 6.500 φορτηγά και βυτιοφόρα που πραγματοποιούσαν κοπιαστι­κά πενθήμερα ταξίδια από τα σιδηροδρομικά τέρματα της Υπερβα'ίκάλης ως τον Χαλχίν Γκολ και πίσω. Μερικοί Ιάπωνες ιστορικοί έ- φθασαν στο σημείο να πιστεύουν ότι ο Ζού­κωφ διέθετε ως και 20.000 φορτηγά για τις α­νάγκες μεταφορών και ανεφοδιασμού του, ενώ μέχρι σήμερα αντιμετωπίζουν με δέος την ικανότητα των Σοβιετικών να μετακινή­σουν τέτοιον όγκο δυνάμεων σε τόσο σύντο­

Ενας από τους βασικότερους παράγοντες για την επιτυχία των σοβιετικών στρατευμάτων στον Χαλχίν Γκολ ήταν η επίτευξη αεροπορικής υπεροχής πάνω από τον χώρο επιχειρήσεων. Στη φωτογραφία εικονίζονται τρεις άσσοι της Κόκκινης Αεροπορίας που έδρασαν στη Μογγολία και τιμήθηκαν με το διάσημο του Ηρωα της Σοβιετικής Ενωσης. Από αριστερά: Γιάκοβ Σμούσκεβιτς, Αλεξάντερ Γκούσεφ και Σεργκέι Γκρίτσεβετς. Ο τελευταίος σημείωσε 12 νίκες πάνω από τον Χαλχίν Γκολ.

ρακισμένων δυνάμεων στο βόρειο και στο νό­τιο πλευρό του θύλακα του Χαλχίν Γκολ. Ολες οι κρίσιμες αναδιατάξεις στρατευμάτων γίνο­νταν τη νύκτα. Ακόμα και οι αξιωματικοί που κατόπτευαν την πρώτη γραμμή φορούσαν στολές χωρίς διακριτικά και επέβαιναν σε α­πλά φορτηγά. Για να επιτευχθεί η μέγιστη δυ­νατή ασφάλεια και να αποφευχθεί κάθε πιθα­νή διαρροή ο Ζούκωφ ειδοποίησε τη Μόσχα για το επιθετικό εγχείρημά του στις 17 Αυγού­στου, μόλις τρεις ημέρες πριν αυτό εκδηλω­θεί, ενώ οι Σοβιετικοί υπαξιωματικοί το πλη- ροφορήθηκαν τρεις ώρες πριν από την έναρ­ξη της επιχείρησης. Οι Ιάπωνες εξαπατήθη- καν πλήρως από τα σοβιετικά μέτρα παραπλά­νησης και χαλάρωσαν την επιφυλακή τους σε τέτοιο βαθμό ώστε η σοβιετική επίθεση ξέ­σπασε πάνω τους σαν καλοκαιρινή καταιγίδα.

Από την εμπειρία που είχε αποκομίσει από την πάλη του με τους Λευκοφρουρούς κατά τον εμφύλιο πόλεμο, ο Κόκκινος Στρα­τός είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το α­παραίτητο "κλειδί" για τη νίκη ήταν η ύπαρξη συγκεντρωμένων εφεδρειών σε κατάλληλο σημείο, οι οποίες θα ήταν σε θέση να εμπλα- κούν στη μάχη στην πιο κρίσιμη στιγμή και να γείρουν την πλάστιγγα ακόμα και εναντίον ε­νός αντιπάλου ο οποίος θα υπερτερούσε α­ριθμητικά στο γενικότερο πλαίσιο. Τα τρία κύ­ρια στοιχεία μαχητικής αποτελεσματικότητας που τονίζονταν επανειλημμένα στα σοβιετικά επιχειρησιακά εγχειρίδια ήταν η ταχύ­τητα. η ευκινησία και ο αποτελεσματικός έλεγχος της διοί­κησης. Σε αντί-

μο χρονο.Ο αχανής επίπεδος χώρος της Μογγολίας

καθιστούσε την ανάγκη της απόκρυψης αυ­τού του στρατού ακόμα πιο επιτακτική προ­κειμένου να επιτευχθεί ο επιθυμητός αιφνι­διασμός του εχθρού και ο Ζούκωφ ήταν ένας αριστοτέχνης της εξαπάτησης. Παράλληλα με την επιδεικτική κατασκευή οχυρώσεων διέταξε να διανεμηθούν χειμερινές στολές στους άνδρες, δίδοντας στον εχθρό την ε­ντύπωση πως ο Κόκκινος Στρατός ετοιμαζό­ταν για μακρα παραμονή στην περιοχή τηρώ­ντας πάντα αμυντική στάση. Κάθε Σοβιετικός στρατιώτης έλαβε ένα φυλλάδιο που ονομα­ζόταν "Τι Πρέπει να Γνωρίζει ο Στρατιώτης για την Αμυνα", ενώ παραπλανητικά σήματα α­συρμάτου διοχετεύονταν συνεχώς καλυμμέ­να με εύκολους κώδικες σε συχνότητες που ήταν γνωστό ότι τις παρακολουθούσαν οι Ιά­πωνες. Τα σοβιετικά φορτηγά αυτοκίνητα εκι- νούντο χωρίς τις εξατμίσεις τους προκαλώ- ντας φοβερό θόρυβο, ώστε οι ιαπωνι­κοί σταθμοί ακρόασης να συνηθίσουν το συνεχές βουητό από τη σοβιετική πλευρά και να μη μπορέσουν να δια­κρίνουν τη συγκέντρωση των τεθω-

θεση με ό,τι συνέθαινε συνήθως στους σύγχρονους Δυτικούς στρα­τούς, οι μονάδες υποστήριξης και δι­οικητικής μέριμνας του Κόκκινου

Στρατού δεν υπάγονταν στους μεράρ­χους, αλλά λάμβαναν τις διαταγές τους σε επίπεδο σώματος ή στρατιάς - επίπε­δο σχηματισμού που διοικούσε και ο

Ζούκωφ στον Χαλχίν Γκολ. Η νοοτροπία αυτή μείωνε αισθητά την ευκαμψία και την πρωτοβουλία των χαμηλότερων κλιμακίων, αλλά έδινε τη δυνατότητα

στον διοικητή του θεάτρου να είναι ο πραγματικός ηγέτης και να ελέγχει απόλυτα κάθε φάση της μάχης. Επίσης η σοβιετική φιλοσοφία περί πολέμου έδινε έμφαση στην εμπλοκή των εφεδρειών εκεί όπου παρουσιαζόταν “παράθυρο" επιτυχίας και όχι εκεί όπου η κατάσταση εξελισσόταν

δυσμενώς. Εφαρμόζοντας την αρχή της οικο­νομίας δυνάμεων οι Σοβιετικοί διοικητές κα­τόρθωσαν τόσο στον Χαλχίν Γκολ, όσο σε άλ­λες μεγάλες μάχες αργότερα (όπως στο Στά- λινγκραντ) να διαφυλάξουν τις εφεδρείες τους από την πρόωρη φθορά για να καταφέ­ρουν με αυτές το καίριο κτύπημα, αν και ή τα­κτική αυτή στοίχιζε ενίοτε βαριές απώλειες σε άλλες μονάδες.

Στη φάση αυτή ο Ζούκωφ διέθετε 57.000 άνδρες που υποστηρίζονταν από 515 αερο­σκάφη, 552 πυροβόλα, 498 άρματα μάχης, 346 λοιπά τεθωρακισμένα οχήματα και 2.255 πο­λυβόλα. Ο στρατηγός διέκρινε το βασικό σφάλμα ανάπτυξης στο οποίο είχε υποπέσει ο Κοματσουμπάρα διατάσσοντας τις καλύτερες δυνάμεις του σε στενό μέτωπο μεταξύ Χαλχίν Γκολ και Νομονχάν και εμπιστευόμενος τη φύλαξη των πλευρών του σε ιππείς του Μα-

Ερυθρός Στρατός, ταγματάρχης πυροβολικού, 1935-1940 Η fourashka (πηλήκιο με γείσο), η budionovka (μαλακό πηλήκιο ισχυρού ψύχους) και η pilotka (μαλακό δίκοχο), ήταν τα πιο χαρακτηριστικά πηλήκια σε χρήση από τον Ερ.Σ. της περιόδου αυτής. Το δοκιμασμένο και κλασικό χιτώνιο gymnastiorka εμφανίζεται εδώ κατ’ εξαίρεση με τέσσερις τσέπες (κανονικά είχε μόνο δύο στο

στήθος). Τα διακριτικά βαθμού φέρονται στον γιακά με επισμαλτωμένα μεταλλικά “ορθογώνια” και με σειρίδες V στα μανίκια, ενώ τα οπλόσημα είναι τα

διασταυρωμένα πυροβόλα, τα μαύρα επιρράμματα και κόκκινα παραρράμματα. Από τον ώμο του κρέμονται τα κυάλια και από τον ζωστήρα

αξιωματικών (του Μογγολικού Στρατού) το πιστόλι ΤΤ33 Tokarev 1939.

ντσουκουό, αμφίβολης μαχητικής αξίας. Με τον τρόπο αυτό οι Ιάπωνες προκαλούσαν ου­σιαστικά την καταστροφή τους, όπως αργότε­ρα η γερμανική 6η Στρατιά στο Στάλινγκραντ και σχετικά πρόσφατα οι ιρακινές μεραρχίες στο Κουβέιτ. Ο Ζούκωφ διαίρεσε τις δυνάμεις του σε τρεις κύριες ομάδες: τη Βόρεια (συ­νταγματάρχης Σεβνίκοφ), την Κεντρική (τα­ξίαρχος Πετρώφ) και τη Νότια (συνταγματάρ­χης Ποταπώφ). Η τελευταία θεωρείτο ως η ι­σχυρότερη, καθώς διέθετε τα περισσότερα άρματα και θα ανελάμβανε το κύριο βάρος του αγώνα αρχίζοντας τη μάχη με μέτωπο προς Βορρά. Πίσω από τις Ομάδες Κρούσης βρισκόταν ως εφεδρεία η Ευκίνητη Ομάδα, που αποτελείτο από την 9η Τεθωρακισμένη Ταξιαρχία, ένα τάγμα της βης Τεθωρακισμέ­νης Ταξιαρχίας και τη 212η Αερομεταφερόμε- νη Ταξιαρχία που ενεργούσε σαν επίλεκτο πε­ζικό.

Οι Ιάπωνες ήταν τελείως ανυποψίαστοι για το μέγεθος των δυνάμεων που αντιμετώ­πιζαν. Από τις 4 Αυγούστου ένα νέο επιτελείο είχε αναλάβει τον συντονισμό της άμυνας στη δυτική Μαντζουρία: ήταν η 6η Στρατιά του 55χρονου αντιστράτηγου Ογκίσου Ρυουχέι, που έδρευε στο Χαϊλάρ. Ο τελευταίος χρεια­ζόταν κάποια πίστωση χρόνου για να οργανώ­σει το έργο του επιτελείου του, αλλά πίστευε πως σε κάθε ενδεχόμενο οι 33.000 άνδρες, τα 303 αεροσκάφη, τα 120 άρματα και τα 277 πυ-

Ερυθρός Στρατός, δεκανέας πεζικού, 1935-1940 Το κράνος τύπου Adrian του τσαρικού στρατού, άρχισε να αντικαθίσταται σταδιακά με το νέο Μ 1936 που απεικονίζεται εδώ. Τα διακριτικά όπλου και βαθμού, εμφανίζονται στον γιακά της χλαίνης (που μεταφερόταν τυλιγμένη ρολό κρεμασμένη από τον ώμο διαγώνια). Το τυφέκιο είναι το 7,62 mm Moisin- Nagant Μ 1930 με ενσωματωμένη αναδιπλούμενη ξιφολόγχη. Η δερμάτινη ζώνη είναι τυπική υπαξιωματικών και ανδρών ενώ η φυσιγγιοθήκη είναι από την εποχή του τσάρου.

ΚΕΡΑΥΝΟΣ ΣΤΟΝ ΧΑΛΧΙΝ ΓΚΟΛ

Η επίθεση του Ζούκωφ εκ­δηλώθηκε στις 5.45 το πρωί της 20ής Αυγούστου 1939, όταν 250 αεροσκάφη προσέβαλαν ιαπωνι­κές θέσεις κοντά στον Χαλχίν Γκολ και στα μετόπισθεν, με στόχο να ε­μποδίσουν τον εχθρό να κινητοποιή­σει τις εφεδρείες του. Ακολούθησε τρίωρος βομβαρδισμός πυροβολικού, που ήταν τέτοιας σφοδρότητας ώστε τα ιαπωνικά πυροβόλα δεν κατόρθω­σαν να αντιδράσουν καθόλου κατά

ροβόλα που παρέτασσε θαμπορούσαν να του εγγυη- θούν τη νίκη. Τα ιαπωνικά ορύγματα ήταν βαθιά καιτα καταφύγια μπορούσαν να αντέξουν ακόμα και ά­μεσα πλήγματα από οβίδες των 152 mm. Στις 7 και στις 8 Αυγούστου Σοβιετικοί στρατιώ­τες επιτέθηκαν κατά κύματα και με υποστήριξη αρμάτων στην περιοχή του Χαϊλαστίν Γκολ, ό­που αποδεκατίστηκαν αφήνο­ντας τουλάχιστον 500 νε­κρούς, ενώ οι Ιάπωνες απώ- λεσαν 60 δικούς τους. Η­ταν άραγε αυτή η αναμενό­μενη σοβιετική επίθεση; Καθ' όλη τη διάρκεια του Αυγούστου 10-15 Ρώσοι α­συρματιστές εξέπεμπαν και λάμβαναν περίπου 20 σή­ματα την ήμερα, ενω οι επτα Ιάπωνες συνάδελφοί τους χειρίζονταν 230-250 σήματα το 24ωρο. Στις 17 του μήναη ροή των σημάτων από τη σοβιετική πλευρά σχεδόν σταμάτησε. Η περίεργη σι­γή ασυρμάτου έμοιαζεσαν μια ανησυχητική έν­δειξη αυξημένων μέτρων ασφαλείας. Είχε έλθει ηώρα του κτυπήματος.

τα πρώτα 90 λεπτά. Ανδρες σωριάζονταν νε­κροί, όπλα τσακίζονταν, ορύγματα κατέρρεαν και η αμυντική τοποθεσία των Ιαπώνων γέμισε με κρατήρες. Το σοβιετικό πεζικό, το ιππικό και τα άρματα ξεχύθηκαν προς τα ανατολικά σε όλο το εύρος του μετώπου, πιάνοντας κυ­ριολεκτικά τους Ιάπωνες "στον ύπνο”. Ο Ζού­κωφ σκόπευε να κυκλώσει το σύνολο των ια­πωνικών δυνάμεων μεταξύ του Χαλχίν Γκολ και της μεθορίου και έπειτα να τις συντρίψει. Η προέλασή του συνάντησε γρήγορα αυξανό­μενη αντίσταση, καθώς οι Ιάπωνες συνέρχο­νταν από τον κλονισμό του αιφνιδιασμού. Οι αμυνόμενοι θέρισαν τα πρώτα κύματα πεζι­κού και παρά τις απώλειες που τους προκάλε- σαν τα φλογοβόλα άρματα κράτησαν γενικά τις θέσεις τους. Η Βόρεια Ομάδα ήταν εκείνη που κατόρθωσε να σημειώσει την ταχύτερη και βαθύτερη διείσδυση. Ακολουθώντας το ι- σχύον δόγμα ο Ζούκωφ αποφάσισε να ενισχύ- σει τη Βόρεια Ομάδα και όχι τη Νότια όπως εί­χε σχεδιάσει αρχικά. Οι εντολές που είχαν λά­βει οι Σοβιετικοί διοικητές αρμάτων ήταν να προχωρούν γρήγορα σε μεγάλο βάθος απο- φεύγοντας τον αγώνα απέναντι σε οχυρωμέ­νες τοποθεσίες και αφήνοντας αυτά τα ερεί­σματα να εκκαθαριστούν από το πεζικό που θα ακολουθούσε. Ολες οι ιαπωνικές απόπει­ρες να χρησιμοποιηθούν κάποια άρματα για την ανάσχεση της προέλασης του εχθρού ε­μποδίστηκαν από τη συνεχή δράση της Σοβιε­τικής Αεροπορίας, που χρησιμοποιείτο στον ρόλο της εγγύς υποστήριξης σαν “ιπτάμενο πυροβολικό".

Οι Ιάπωνες όμως δεν ήταν εύκολος αντί­

παλος και η μάχη ήταν εξαιρετικά πεισματώ­δης, ιδιαίτερα στην περιοχή της κινούμενης άμμου όπου η Κεντρική Ομάδα καθηλώθηκε ανήμπορη να κάμψει την ιαπωνική αντίσταση και όπου σύμφωνα με τον Ζούκωφ "ο εχθρός προέβαλε πιο σκληρή άμυνα από ό,τι τον είχα­με ικανό να πράξει". Τη νύκτα της 21ης Αυγού­στου ο Ζούκωφ διέταξε την Ευκίνητη Ομάδα, που αποτελούσε τη βασική εφεδρεία του, να εμπλακεί στον αγώνα στον τομέα της Βόρειας Ομάδας. Επειτα από ένα 24ωρο σκληρής μά­χης στα υψώματα Φούι (όπου καταμετρήθη- καν αργότερα τουλάχιστον 600 πτώματα Ιαπώ­νων) η Ευκίνητη Ομάδα πέτυχε να δημιουργή­σει ένα ρήγμα στην ιαπωνική άμυνα, άνοιξε δρόμο προς τα σύνορα, έστριψε προς Νότο και συναντήθηκε με τις προφυλακές της Νό­τιας Ομάδας, η οποία είχε επίσης κατορθώσει να υπερφαλαγγίσει τους Ιάπωνες. Από τις 22 Αυγούστου τα στρατεύματα του Ποταπώφ εί­χαν δημιουργήσει βαθιές "σφήνες" στις ιαπω­νικές γραμμές, κατέστρεψαν αριθμό εφεδρι­κών σχηματισμών και κατέλαβαν πολλά οχυρά εξοντώνοντας τους υπερασπιστές τους με φλογοβόλα. Τη νύκτα της 23ης Αυγούστου η Νότια Ομάδα είχε διαρρήξει τελείως την ια­πωνική αμυντική τοποθεσία και ολοκλήρωσε το δικό της σκέλος του κυκλωτικού ελιγμού.

Η Ιαπωνική Αεροπορία είχε χάσει ήδη 69 χειριστές ως τις 20 Αυγούστου και οι επιτελείς της Στρατιάς του Κβαντούνγκ αμφέβαλλαν για το αν θα μπορούσε να αντέξει αυτή τη φθορά ως τον χειμώνα. Οταν άρχισαν οι μαζι­κές αερομαχίες με τους Σοβιετικούς, τον Ιού­νιο, το 70% των Ιαπώνων χειριστών είχε στο ε­

νεργητικό του τουλάχιστον 1.000 ώρες πτή­σης και μερικοί έφθαναν τις 2.000. Η απώλεια ακόμα και ενός τέτοιου πιλότου ισοδυναμού- σε με καίριο πλήγμα για την Ιαπωνική Αεροπο­ρία - οι αντικαταστάτες τους ήταν τόσο άπει­ροι και αδέξιοι ώστε οι παλαιοί τούς αποκα- λούσαν "σωφέρ". Ολοι οι Ιάπωνες πιλότοι, ω­στόσο, πολέμησαν με πείσμα για να υποστηρί­ξουν τις χερσαίες δυνάμεις πραγματοποιώ­ντας μετά τις 20 Αυγούστου μέχρι και έξι εξόδους την ημέρα, αλλά προοδευτικά άρχι­σαν να χάνουν όλο και περισσότερες αερομα­χίες απέναντι στα σοβιετικά αεροσκάφη.

Στις 24 Αυγούστου το σύνολο των ιαπωνι­κών δυνάμεων είχε παγιδευτεί μέσα σε έναν σιδερένιο κλοιό και ο Ζούκωφ οργάνωσε τις δυνάμεις του αμυντικά για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις αναμενόμενες προσπά­θειες του εχθρού να διαφύγει από την παγίδα ή να απελευθερωθεί από εξωτερικές ενισχύ­σεις. Οι κυκλωμένοι Ιάπωνες πολέμησαν απε­γνωσμένα. Κατά το διάστημα 24-26 Αυγού­στου εκτόξευσαν μια αντεπίθεση με δύο τα­ξιαρχίες με σκοπό να ανατρέψουν τη Νότια Ο­μάδα και να σώσουν την κατάσταση, αλλά α- ποκρούστηκαν. Τη νύκτα της 27ης Αυγούστου εκτέλεσαν μια μαζική έξοδο, αλλά και πάλι α- ποδεκατίστηκαν από το σοβιετικό πυροβολι­κό που είχε ταχθεί στα γύρω υψώματα. Ο Σο­βιετικός Στρατός κατάφερε να κυριεύσει τα νότια υψώματα την ίδια μέρα και την επομένη εξουδετέρωσε μερικά ισχυρά ιαπωνικά αμυ­ντικά έργα βόρεια του Χαϊλαστίν Γκολ. Ενερ­γώντας με ορμητικότητα και τη συνήθη αυ- στηρότητά του ο Ζούκωφ αντιλήφθηκε ότι

70

Ιππικό

Βόρειο Ομάδα

21 Αυγ. / /Αρματα

Χαλχίν Γκολ 20-31 Αυγ. 1939

c ^ b

<8>

Σοβιετικές δυνάμεις

Ιαπωνικές δυνάμεις

Κυκλωμένες ιαπωνικές δυνάμεις και ημερομηνίες καταστροφής τους

Αμφισβητούμενη μεθοριακή περιοχή

ψ ΓΤσαγκαν ■ U \ \

28 Αυγ. <

Κεντρική Ομάδα

27 Αυγ.

Στη μάχη που διεξήχθη κατά μήκος ενός τμήματος των συνόρων Μογγολίας-Μαντζουρίας το

καλοκαίρι του 1939, η Βόρεια Ομάδα του Ζούκωφ σημείωσε τη

μεγαλύτερη αρχική επιτυχία και αφού ενισχύθηκε με τις σοβιετικές εφεδρείες, συνέχισε την προώθησή της έως ότου ενώθηκε με τη Νότια

Ομάδα εγκλωβίζοντας τους Ιάπωνες.

Εφεδρείες

Αρχηγείο 1ης /Ομάδας Στρατιών /

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

πλησίαζε η ώρα να καταγάγει έναν θρίαμβο και εξωθούσε τους υφισταμένους του να επι­τίθενται πιο βίαια, κατά μέτωπο, στον περικυ- κλωμένο εχθρό ώστε να μη του δώσουν την ευκαιρία να ανασάνει. Σε μια περίπτωση μάλι­στα που οι διαταγές του δεν εκτελέστηκαν ά­μεσα, αφαίρεσε τη διοίκηση από έναν ταξίαρ- χο, έπειτα από τον υποδιοικητή του και αμέ­σως μετά από τον τρίτο στην ιεραρχία έως ό- του βρέθηκε ο αξιωματικός που οδήγησε τη μονάδα σε άμεση επίθεση. Στις 29 και στις 30 Αυγούστου η 1η Ομάδα Στρατιών ενεπλάκη σε εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και την επομένη ανακοινώθηκε επίσημα ότι στο έδαφος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Μογγολίας δεν υ­πήρχε πια ούτε ένας Ιάπωνας στρατιώτης. Ο στρατηγός Κοματσουμπάρα μόλις που κατά- φερε να διαφύγει μαζί με 400 άνδρες του, τα θλιβερά απομεινάρια της 23ης Μεραρχίας Πε­ζικού.

Επειτα από την ολοκλήρωση της θεαματι­κής νίκης του ο Ζούκωφ διέταξε τις δυνάμεις του να λάβουν αμυντικές θέσεις κατά μήκος των συνόρων. Η ιαπωνική 6η Στρατιά είχε ενι- σχυθεί στο μεταξύ με τη 2η, την 4η και την 7η Μεραρχία Πεζικού και τμήματα της 1ης και της 8ης Μεραρχίας. Αν και η πραγματική πρό­θεση της Στρατιάς του Κβαντούνγκ δεν ήταν να κλιμακώσει τη σύρραξη αλλά να αποτρέψει τους Σοβιετικούς να προχωρήσουν περισσό­τερο και να "εμποδίσει τη στέγη να πέσει", σύμφωνα με τον στρατηγό Ινάντα Μασαζούμι, οι δυνάμεις αυτές χρειάζονταν τουλάχιστον 20 ημέρες για να προετοιμαστούν πριν αναλά- βουν κάποια αντεπίθεση και ο χρόνος αυτός σήμανε την έλευση των πρώτων χιονοπτώσε­ων. Οποιες φιλοδοξίες και αν έτρεφαν οι επι­τελείς της 6ης Στρατιάς για έναν νέο γύρο αυ­τές ναυάγησαν οριστικά με την έκδοση της Αυτοκρατορικής Διαταγής Αρ. 349 στις 6 Σε­πτεμβρίου, που απαγόρευε την ανάληψη ο­ποιοσδήποτε επιθετικής δράσης. Το ίδιο βρά­δυ ο στρατηγός Ουέντα αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Ουμέζου Γιοσιχίρο (στη δι­οίκηση της Στρατιάς του Κβαντούνγκ), έναν λαμπρό αξιωματικό που έφερε νέο αέρα σο­βαρότητας και υπευθυνότητας στις ιαπωνι­κές δυνάμεις της Μαντζουρίας. Οι Ιάπωνες εί­χαν παραδεχθεί σιωπηλά την ήττα τους και δεν έδειχναν καμία διάθεση να συνεχίσουν την πάλη με τη “σοβιετική αρκούδα".

ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣΜέσα σε τρεις μήνες ο Ζούκωφ είχε ση­

μειώσει μια απίστευτη επιτυχία προκαλώντας 19.714 απώλειες στον σκληροτράχηλο Ιαπωνι­κό Στρατό, που είχε γευτεί μόνο επιτυχίες μέ­χρι εκείνη την εποχή. Τα θύματα μεταξύ των Σοβιετικών ανήλθαν σε 9.284 άνδρες, σύμφω­να με τα εγκυρότερα στοιχεία της περιόδου - ο πραγματικός αριθμός πιθανώς είναι αρκετά μεγαλύτερος. Οι Σοβιετικοί δεν ήταν ακόμα βέβαιοι ότι η εκστρατεία είχε λήξει, καθώς υ­πήρχαν σημάδια πως η Ιαπωνική Ανώτατη Διοί­κηση, επιθυμούσε διακαώς να εκδικηθεί. Η κυ­βέρνηση του Τόκυο όμως είχε θορυβηθεί από τις τεράστιες απώλειες του στρατού της στον Χαλχίν Γκολ και την ταχύτητα του πλήγματος

και δίσταζε να προχωρήσει σε νέες περιπέτει­ες κατά της Μογγολίας γνωρίζοντας ότι η Γερ­μανία είχε ουσιαστικά συμπράξει με την ΕΣ­ΣΔ. Η οργή των Ιαπώνων ήταν δικαιολογημέ­νη για τον τρόπο με τον οποίο ο Χίτλερ προ­χώρησε σε διμερή αμυντική συμφωνία με τους κομμουνιστές χωρίς καν να τους προει­δοποιήσει, τη στιγμή που οι ίδιοι είχαν εμπλα- κεί σε φονικό αγώνα εναντίον των Σοβιετικών υφιστάμενοι χιλιάδες απώλειες. Ακόμα πιο ε- κνευριστικά ήταν τα συνεχή μηνύματα που κατέφθαναν στο Τόκυο από το Βερολίνο με συστάσεις για αυτοσυγκράτηση και "ειρηνική διευθέτηση" των διαφορών. Το αίσθημα προ­δοσίας που είχε κυριεύσει τον ιαπωνικό λαό έ­βρισκε την έκφρασή του στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας "Ασάχι Σιμπούν", που διακή­ρυσσε: "Το πνεύμα του Συμφώνου Αντι-Κομι- ντέρν έχει ποδοπατηθεί! Δεν είναι πια παρά κουρελόχαρτο και η Γερμανία έχει προδώσει έναν σύμμαχό της!". Η καιροσκοπική πολιτική στάση της Γερμανίας σε συνδυασμό με τον κλονισμό του Χαλχίν Γκολ έπεισαν τους Ιάπω­νες πως δεν θα είχαν κανένα στρατηγικό όφε­λος συνεχίζοντας την αντιπαράθεσή τους με τον Κόκκινο Στρατό.

Από την πλευρά τους οι Ιάπωνες έπραξαν ό,τι μπορούσαν για να υποβαθμίσουν τη ση­μασία και την έκταση της ήττας τους στον Χαλχίν Γκολ (που οι ίδιοι κατέγραψαν ως "μά­χη του Νομονχάν") και ως έναν βαθμό το πέ- τυχαν. Ελάχιστες εφημερίδες ανά τον κόσμο αφιέρωσαν λίγα σχόλια για τη μεγάλη σύ­γκρουση στη μακρινή Μογγολία και η επίσημη ανταλλαγή αιχμαλώτων που ξεκίνησε στις 27 Σεπτεμβρίου είχε αποφασιστικό ρόλο στο "χα­μήλωμα" των τόνων. Μια τετραμελής επιτρο­πή ορίστηκε με σκοπό να διευθετήσει το θέ­μα των συνόρων και η διαμάχη τυπικά έληξε με την υπογραφή ενός σοβιετο-ιαπωνικού συμφώνου ουδετερότητας τον Απρίλιο του 1941.

Οι συνέπειες της σύγκρουσης στο Χαλχίν Γκολ για την έκβαση του Β 1 Παγκοσμίου Πολέ­μου που ακολούθησε ήταν τεράστιες. Ο στρα­τηγός Ζούκωφ "εκτοξεύθηκε" στους κορυφαί­ους κύκλους της Ανώτατης Σοβιετικής Διοίκη­σης και συνέβαλε τα μέγιστα στη νίκη κατά τον "Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο". Οι ιαπωνι­κές φιλοδοξίες στην Ασία άλλαξαν προσανα­τολισμό και ο Κόκκινος Στρατός μπορούσε πια να πολεμήσει στην Ευρώπη με εξασφαλι­σμένα τα νώτα του. Αν οι Ιάπωνες δεν είχαν δεχθεί το ηχηρό ράπισμα στον Χαλχίν Γκολ πιθανώς θα είχαν αποφασίσει να συνδράμουν τον Χίτλερ στην επίθεσή του κατά της ΕΣΣΔ και τότε οι τύχες της Μόσχας και του καθε­στώτος του Στάλιν θα ήταν πολύ διαφορετι­κές αν οι περίφημες σιβηριανές μεραρχίες παρέμεναν καθηλωμένες στους ποταμούς Α- μούρ και Ουσούρι. Η ήττα των Ιαπώνων εν- θάρρυνε τους Κινέζους κομμουνιστές να συ­νεχίσουν τον ανταρτοπόλεμο κατά του ιαπω­νικού ιμπεριαλισμού, καθώς είχε γίνει φανερό ότι ακόμα και η επίλεκτη Στρατιά του Κβα- ντούνγκ μπορούσε να κατατροπωθεί από έ­ναν κομμουνιστικό στρατό. Εδειξε επίσης πως αν οι κινεζικές ανταρτικές ομάδες μπο­ρούσαν να εγκαταστήσουν μια βάση επιχειρή-

0 53χρονος Ιάπωνας υποστράτηγος Κοματσουμπάρα Μιτσιτάρου ήταν διοικητής της 23ης Μεραρχίας Πεζικού κατά τη σύγκρουση του Χαλχίν Γκολ. Μιλούσε με ευχέρεια τη ρωσική γλώσσα και είχε τη φήμη διανοούμενου. Ελαφρά νευρικός, σπάνια μπορούσε να συγκροτήσει τις αντιδράσεις του, εξέφραζε ανοικτά τη δυσαρέσκειά του για τους υφισταμένους του, αλλά άκουγε προσεκτικά τις παρατηρήσεις τους. Οι Ιάπωνες ιστορικοί πιστεύουν ότι δεν απέσπασε ποτέ την αφοσίωση των ανδρών της 23ης Μεραρχίας Πεζικού.

σεων στις βόρειες επαρχίες της χώρας (όπως αργότερα στο Γιενάν) θα μπορούσαν να υπο­λογίζουν σε μια συνεχή ροή εφοδίων από τους Σοβιετικούς και τους Μογγόλους συ­ντρόφους τους. Ενα από τα ερωτηματικά που υπάρχουν είναι και το ακόλουθο: Ηταν άραγε η επιθυμία του Χίτλερ να απαλύνει κάπως τις εντυπώσεις από την προδοτική στάση του τον Αύγουστο του 1939 εκείνο που τον ώθησε να κηρύξει τον πόλεμο στις ΗΠΑ λίγο μετά την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ;

Οποια και αν είναι η αλήθεια, το γεγονός παραμένει πως οι Σοβιετικοί πέτυχαν μια κα­θαρή και "οικονομική" νίκη στην Ασία σε μια κρίσιμη χρονική στιγμή. Η σύγκρουση στον Χαλχίν Γ κολ όμως τους οδήγησε στο να πιστέ­ψουν ότι ο Στρατός τους είχε ξεπεράσει ορι­στικά τις συνέπειες των εκκαθαρίσεων, αντί­ληψη που αποδείχθηκε λανθασμένη λίγο αρ­γότερα, στο φιάσκο της Φινλανδίας. Γιατί ό­μως ο Κόκκινος Στρατός απέδωσε τόσο θαυ-

71

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Σ ΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ιαπωνικός Αυτοκρατορικός Στρατός, υπολοχαγός πεζικού, 7939.Η στολή αξιωματικών Μ90 συμπληρώνεται από ζωστήρα, ξίφος, θήκη χαρτών, πιστόλι σε τελαμώνα από τον δεξιό ώμο και κυάλια από τον αριστερό. Τα διακριτικά βαθμού εμφανίζονται στον γιακά και στα μανίκια (1,2,3 σειρίδες για κατωτέρους, ανωτέρους, ανωτάτους αντίστοιχα και 1- 3 αστέρια).

Ερυθρός Στρατός, ανθυπολοχαγός τεθωρακισμένων, 1935-1940. Η budionovka (οφείλει το όνομά της στον διοικητή ιππικού Μπουντιένι) εμφανίζεται εδώ με αναδιπλωμένα πτερύγια. Ο βραχύς δερμάτινος επενδύτης αποτελούσε πλέον - λόγω περιορισμένων πρώτων υλών - “είδος υπό εξαφάνισιν”.Τα διακριτικά όπλου (μεταλλικό άρμα) και βαθμού διακρίνονται στα επιρράμματα. Ο ζωστήρας είναι ο τυπικός και το περίστροφο είναι το Nagant 1932.

μάσια στον Χαλχίν Γκολ και τόσο άσχημα στη Φινλανδία; "Η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο με δύο λέξεις", γράφουν οι Σοβιετικοί ιστορι­κοί, "και αυτές δεν μπορεί να είναι άλλες από: Γκεόργκι Ζούκωφ". Ενώ η συλλογή πληροφο­ριών, η μυστικότητα, η εξαπάτηση, η ευκινη­σία και η αριστοτεχνική χρήση συνδυασμένων όπλων ήταν οι χαρακτηριστικότερες παράμε­τροι στον Χαλχίν Γκολ, στην εκστρατεία κατά της Φινλανδίας όλες σχεδόν οι αρχές του πο­λέμου παραβιάστηκαν ή αγνοήθηκαν από τους μεγαλόσχημους Σοβιετικούς στρατάρ­χες που διεξήγαγαν την εκστρατεία με τον μεγαλύτερο δυνατό ερασιτεχνισμό. Σπάνια έ­χει καταγραφεί περίπτωση κατά την οποία έ­νας στρατός πολέμησε τόσο έξοχα σε μια πε­ριοχή και τόσο θλιβερά σε μια άλλη λίγους μή­νες αργότερα. Ενας σημαντικός παράγοντας ήταν το ότι οι Ιάπωνες στρατιώτες θεωρούντο (και ήταν) ικανοί και ασκημένοι βετεράνοι για τους οποίους οι Σοβιετικοί έτρεφαν μεγάλη ε­κτίμηση, ενώ αντίθετα οι τελευταίοι έβλεπαν με περιφρόνηση τους Φινλανδούς, που με μια πρόχειρη ματιά φαίνονταν τελείως ανίκανοι να ανακόψουν τον σοβιετικό οδοστρωτήρα. Επιπλέον η ποιότητα των στρατευμάτων που πολέμησαν τους Ιάπωνες στον Χαλχίν Γκολ ή­ταν σαφώς ανώτερη αυτής εκείνων που πολέ­μησαν κατά της Φινλανδίας. Δεν είναι τυχαίο το ότι οι σιβηριανές μεραρχίες ήταν εκείνες που έσωσαν τη Μόσχα το 1941, "πολεμώντας τους Γερμανούς τόσο καλά ώστε οποιοσδήπο­τε έπαινος για τους άνδρες και τη μαχητική α­ξία τους θα ήταν λίγος", σύμφωνα με τον Ζού­κωφ.

Με την έκρηξη του Β1 Παγκοσμίου Πολέ­μου στην Ευρώπη, τον Σεπτέμβριο του 1939, οι Σοβιετικοί επεδίωξαν να κερδίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο πριν από την α­ναπόφευκτη αναμέτρησή τους με τη ναζιστι- κή Γερμανία, και όπως ήταν φυσικό η επιθυμία τους να κρατήσουν την ειρήνη με την Ιαπωνία τούς οδήγησε στο να ωθήσουν οι ίδιοι τη σύ­γκρουση στον Χαλχίν Γκολ στην αφάνεια. Η ε­πόμενη ιαπωνική κυβέρνηση συνεργάστηκε σε αυτό το παιγνίδι ιστορικής λήθης για να α- ποφύγει το όνειδος της ήττας και οι Σοβιετι­κοί συνέχισαν μεταπολεμικά να υποβαθμί­ζουν το γεγονός από φόβο για την εντύπωση που θα μπορούσε να δημιουργήσει η τρωτό- τητα του Υπερσιβηρικού στην αναδυόμενη κι­νεζική δύναμη. Εκτεταμένα άρθρα πάνω στον Χαλχίν Γκολ άρχισαν να εμφανίζονται μόλις 50 χρόνια αργότερα, όταν η νέα σχολή Σοβιε­τικών στρατηγικών μελετητών θέλησε να επι- καλεσθεί αυτή τη σύγκρουση, ως θαυμάσιο παράδειγμα για την απόδειξη του καθαρά α­μυντικού χαρακτήρα που είχε ανέκαθεν το σοβιετικό αμυντικό δόγμα. Η αλήθεια είναι πως οι Σοβιετικοί σταμάτησαν το καλοκαίρι του 1939 την καταδίωξη των ηττημένων Ιαπώ­νων στα σύνορα της Μαντζουρίας τόσο για λόγους διοικητικής μέριμνας, όσο και γιατί δεν είχαν να κερδίσουν κάτι σημαντικό από τη συνέχιση του πολέμου. Την εποχή εκείνη ή­θελαν μια γρήγορη λύση του ιαπωνικού προ­βλήματος για να μπορέσουν να συγκεντρω­θούν στρατιωτικά στην Ευρώπη.

Η σύγκρουση αυτή εξακολουθεί να διδά-

Ιαπωνικός Αυτοκρατορικός Στρατός, οπλίτης Α ’, 1939. Η στολή υπηρεσίας Μ98 εμφανίζεται εδώ με πλήρη εξάρτυση:Ζωστήρα, φυσιγγιοθήκες (εμπρός δύο των 30 φυσ. και πίσω μία των 60 φυσ.), σακίδιο προσωπίδας, ξιφολόγχη για το τυφέκιο 6,5 mm Arisaka Μ38, σιτιοδόχο, υδροδοχείο και προσωπικά είδη στο σακίδιο. Διακριτικά βαθμού είναι δύο πεντάκτινα κίτρινα αστέρια σε κόκκινο επίρραμμα.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ(1) M. Brement: KHALKHIN GOL, "Military History Quarterly", Spring 1993.(2) 0. Chaney: ZHUKOV, University of Oklahoma Press, 1996.(3) A. Coox: NOMONHAN: JAPAN AGAINST RUSSIA, 1939. Stanford University Press, 1990.(4)E. Drea: NOMONHAN: JAPANESE- SOVIET TACTICAL COMBAT, 1939,Fort Leavenworth, 1981.(5) R. Edgerton: WARRIORS OF THE RISING SUN, Norton, 1997.(6) D. Glantz: SOVIET MILITARY DECEPTION IN THE SECOND WORLD WAR, Frank Cass, 1989.(7) L. Mirouze: WORLD WAR II INFANTRY IN COLOR PHOTOGRAPHS, The Crowood Press, 1999.(8)H.Shukman: STALIN'S GENERALS, Grove Press, 1993.(9) R. Simpkin: DEEP BATTLE:THE BRAINCHILD OF MARSHAL TUKHACHEVSKII, Brassey's,1987.(10) W. Spahr: ZHUKOV: THE RISE AND FALL OF A GREAT CAPTAIN,Presidio Press, 1995.

σκεται σε όλες σχεδόν τις στρατιωτικές σχολές του κό­σμου ως μια λαμπρή εφαρμογή σωστής τακτικής. Τα διδάγματα του Χαλχίν Γκολ έχουν μεγάλη ση­μασία για οποιονδήποτε στρατό α­ντιμετωπίζει μια κατάσταση αμφισβή­τησης και παραβίασης συνόρων. Η έμ­φαση στην ενότητα διοίκησης και στον έλεγχο των δυνάμεων, η εξαπά­τηση, η ταχύτητα, οι συνδυασμένες ε­πιχειρήσεις και η προσβολή των μετόπι­σθεν του αντιπάλου ώστε να παραλύσειη ικανότητα του για μεταφορα ενισχύ­σεων, είναι αρχές που πρέπει να εφαρ­μόζονται στις επιθετικές επιχειρήσεις, αλλά και στις αμυντικές που εξελίσσο­νται σε αντεπιθέσεις. Ενας στρατός που μπορεί να επιτεθεί καλά μπορεί να α­μυνθεί θαυμάσια.

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Η ΗΤΤΑ ΤΗΣ ΙΑΠΩΝΙΑΣΑγαπητό περιοδικό,Θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα παλαιότερο άρθρο σας περί της πτώσης της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι. Η δική μου αναφορά σχετίζεται με την αναγκαιότητα αυτής της χρήσης. Τελικά έπρεπε να πέσει αυτό το καταστροφικό όπλο για να τερματιστεί ο πόλεμος; Εχουν ειπωθεί πολλά και λίγο-πολύ όλοι συμφωνούν ότι η ρίψη των βομ­βών έσωσε μάλλον τη ζωή εκατο­ντάδων χιλιάδων στρατιωτών που θα έπαιρναν μέρος στις τελι­κές επιχειρήσεις κατά των ιαπω­νικών νήσων. Οπότε το λογικό συμπέρασμα είναι «ή αυτοί ή ε­μείς” . Εδώ όμως θα ήθελα να πω ότι υπήρχε ακόμα ο όρος περί της συνθηκολόγησης άνευ όρων και αυτό είναι το «κλειδί» της ι­στορίας. Αν δεν υπήρχε αυτός ο «όρος» όλα θα ήταν πιο απλά και οι Ιάπωνες θα μπορούσαν να κλείσουν μια έντιμη ειρήνη νωρί­τερα. Δυστυχώς κάτι τέτοιο δεν έγινε ποτέ και χάθηκε πολύτιμος χρόνος αναζητώντας φόρμουλες που θα ικανοποιούσαν όλες τις πλευρές (Στάλιν, συμμάχους, Ια­πωνία). Αφού λοιπόν απέτυχαν να τα θρουν διπλωματικά, ουσιαστι­κά παγιδευμένοι στις δεσμεύσεις τους περί «άνευ όρων», οι νικη­τές δυτικοί σύμμαχοι ήλθαν αντι­μέτωποι με το εξής πρόβλημα: Πώς θα γινόταν να συνθηκολογή­σει η Ιαπωνία μόνον με τους Αγ- γλοαμερικανούς και όχι με τον «περιττό σύμμαχο» Στάλιν; Οι αε­ροπορικές επιδρομές και ο ναυ­τικός αποκλεισμός είχαν φέρει τους Ιάπωνες στο χείλος της κα­ταστροφής, όμως αυτοί κρατού­σαν ακόμα. Είχαν λίγο χρόνο πριν λήξει η παλιά Σοβιετο-ιαπωνική Συνθήκη περί ουδετερότητας και πριν οι μεραρχίες του Στάλιν νικήσουν τα ιαπωνικά στρατεύ­ματα στην κατεχόμενη Κίνα ή στο μητροπολιτικό έδαφος της Ιαπωνίας, αδιαφορώντας βεβαί­ως για τις οποιεσδήποτε απώλει­ες. Αν αναλογιστούμε την έλλει­ψη θέλησης των Αγγλοαμερικα- νών για νέα αιματοχυσία και την για πολιτικούς λόγους επιτακτική ανάγκη άμεσης συνθηκολόγησης των Ιαπώνων, τότε οι ατομικές βόμβες και οι τρομερές τους συ­νέπειες φάνηκαν σαν το «θείο δώρο» που θα έφερνε το επιθυ­μητό αποτέλεσμα. Αν έπρεπε να καταλήξω σε ένα συμπέρασμα θα έλεγα ότι ο Τρούμαν έδωσε μια πολιτική και όχι μια ανθρωπιστι­κή εντολή διατάζοντας την κατα­στροφή δύο ιαπωνικών πόλεων. Η Ιαπωνία ήταν ηττημένη και χωρίς

τις βόμβες. Απλά άργησε να το φωνάξει. Με λύπη διαπιστώνω ότι αυτό ήταν αδιαμφισβήτητα το πιο «εκτυφλωτικό» τέλος που θα μπορούσε να έχει η μεγαλύτερη ανθρωποσφαγή της ιστορίας.

Μετά τιμής Γάτος Αλέξανδρος,

Βέροια

«ΣΙ»: Οι τελειωτικές λύσεις είναι μια συνηθισμένη πρακτική των Δυτικών και ιδιαίτερα των Αμερι­κανών και τις εφαρμόζουν χωρίς ίχνος ευαισθησίας για τις χιλιά­δες αθώων θυμάτων. Τα ίδια έ- πραξαν στην Κορέα, στο Βιετνάμ, στο Ιράκ και πρόσφατα στη Γιου- γκοσλαβία.

ΠΕΡΙ ΤΑΓΜΑΤΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

Κύριε διευθυντά,Με πραγματική χαρά αντίκρυσα στο εξώφυλλο του τεύχους No 45 το θέμα για τα Τάγματα Ασφαλεί- ας στη Νότια Ελλάδα. Στην κυ­ριολεξία ρούφηξα το κεφάλαιο διαβάζοντάς το και ήταν από τις λίγες φορές που το ενδιαφέρον μου κορυφώθηκε. Εμείς οι νέοι, που δεν γνωρίσαμε τα γεγονότα αυτά, έχουμε ανάγκη από τέτοιες αντικειμενικές περιγραφές που να καταλογίζουν τις ευθύνες ε­κεί που πρέπει. Διότι ο Εμφύλιος στην ουσία άρχισε με την κατο­χή, ενώ οι κατακτητές έτριβαν τα χέρια τους. Ο κ. Χριστοδούλου κάνει μια πραγματικά αντικειμε­νική αναφορά. Ελπίζω να ακολου­θήσουν και άλλα για το ίδιο θέ­μα, μακριά από συναισθηματι­σμούς και ιδεολογικές αγκυλώ­σεις. Συγχαρητήρια.

Με εκτίμηση Ηλίας Ρουμελιώτης

Μύλοι Αργολίδας

WARGAMESΚΑΙ Α’ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣΠΟΛΕΜΟΣ

Κύριε διευθυντά,Κατ’ αρχήν θα ήθελα να δώσω τα συγχαρητήριά μου για την ποικι­λία και την παρουσίαση των θε­μάτων και γενικότερα για την όλη αξιέπαινη προσπάθειά σας. Πάντως διέκρινα κάποια αδιαφο­ρία στη στήλη που αφορά τα Wargames. Ενώ η παρουσίαση εί­ναι εξαιρετική, η επιλογή θεμά­των και ορισμένα άλλα στοιχεία είναι παραμελημένα. Επιπλέον θέλω να κάνω κάποια διόρθωση. Στο άρθρο «Α' Μακεδονικός Πό­λεμος» του τεύχους 42 αναφέρε­τε ότι η φάρος και οι άλλες πό­

λεις στις δαλματικές ακτές ήταν πόλεις των Ιλλυριών, ενώ αυτές (Φάρος, Τραγύριον, Ισσα, Μελαί- να) ήταν ελληνικές αποικίες. Εν­δεικτικά αναφέρω ότι η τελευ­ταία ήταν αποικία των Κερκυραί- ων. Επίσης γράφετε στο τέλος του ίδιου άρθρου ότι η Αχαϊκή Συμπολιτεία μπορούσε να διαθέ­σει μόλις 6.000-8.000 άνδρες ως μάχιμους. Αλλά βλέπουμε τον Α- ρατο να σπεύδει να ενισχύσει τους Βοιωτούς εναντίον των Αι- τωλών με σώμα 10.000 ανδρών («Ιστορία του Ελληνικού Ε­θνους», τόμος Δ', σελ. 383). Αυτό έγινε μάλιστα το 245 π.Χ., όταν η Αχαϊκή Συμπολιτεία ήταν μικρό­τερη απ’ ότι κατά τη διάρκεια των Μακεδονικών Πολέμων. Μία πρό­τασή μου είναι να δημοσιεύσετε ένα άρθρο σχετικά με διακρατι­κές σχέσεις - διπλωματία - ιμπε­ριαλισμό, είτε για την εποχή μας, είτε για παλαιότερα, π.χ. για τη Ρώμη και τα ελληνιστικά κράτη, την Αθήνα και τις ασθενέστερες (αρχαίες) ελληνικές πόλεις (ό­πως στη Σικελία), τη σύγχρονη Ελλάδα και τα Βαλκανικά κράτη. Θα σας ήμουν ευγνώμων αν μου προτείνατε κάποια βιβλία σχετι­κά με τους αρχαίους στρατούς, οχυρώσεις πόλεων και φρου­ρίων, πολιορκητικά μηχανήματα και πλοία.

Με φιλική διάθεση ΟρέστηςΜατσούκας

Αθήνα

«ΣΙ»: Η στήλη των Wargames έχει περιορισμένο χώρο και συνεπώς δεν είναι δυνατό να γίνει αναλυ­τική παρουσίαση ενός θέματος. Η θεματολογία της είναι τέτοια ώστε να καλύπτει τα ενδιαφέρο­ντα όσο το δυνατόν περισσοτέ­ρων παικτών που καλώς ή κακώς ασχολούνται με αρχαίες και να­πολεόντειες μάχες. Οι πόλεις που αναφέρετε (Φάρος κλπ.) ή­ταν πράγματι ελληνικές αποι­κίες, αλλά εκείνη την εποχή ανή­καν στο κράτος των Ιλλυριών και μάλλον κατοικούντο από πολ­λούς Ιλλυριούς. Είναι χαρακτη­ριστικό ότι ο Πολύβιος (βιβλίο Γ των Ιστοριών του) δεν αναφέρε- ται καθόλου σε Ελληνες, αλλά σε Ιλλυριούς στρατιώτες, κατοί­κους της Φάρου που αντιμετώπι­σαν τους Ρωμαίους υπό τον Δη- μήτριο Φάριο. Για λόγους οικονο­μίας της αφήγησης σε παρόμοι­ες περιπτώσεις δεν παρατίθεται αναλυτικά η ιδιαίτερη διαφορο­ποίηση κάθε τόπου ή κάθε σώμα­τος ανθρώπων. Ετσι όταν μιλάμε για «ρωμαϊκό στρατό 30.000 αν­δρών» δεν διευκρινίζουμε ότι οι12.000 ήταν Ρωμαίοι, οι 14.000

Ιταλοί, οι 2.000 Γαλάτες του /Γά­δου και οι 2.000 Ελληνες της Μασσαλίας. Οσον αφορά τη δεύ­τερη επισήμανσή σας, οι 6-8.000 Αχαιοί είναι όσοι αντιπροσωπεύ­ουν τις εθνικές δυνάμεις που μπορούσε να παρατάξει και να διατηρήσει για ένα σεβαστό διά­στημα η συμπολιτεία. Το ίδιο και οι άλλες δυνάμεις (Μακεδονία, Αιτωλική συμπολιτεία). Ο Αχαϊ­κός στρατός λόγω του μικρού με­γέθους του συμπληρωνόταν από μισθοφόρους, οπότε ξεπερνού- σε τις 8.000 (όπως στην περίπτω­ση του 245 π.Χ.) Οταν όμως δεν υπήρχαν χρήματα για μισθοφό­ρους δεν ήταν ικανός να αντιμε­τωπίσει τον στρατό του Σπαρτιά­τη Κλεομένη (αρχικά 6.000 αν­δρών), Στην κρισιμότερή του α­ναμέτρηση, το 146 π.Χ. με τους Ρωμαίους, μπόρεσε να παρατά­ξει μόνο 23-25.000μαχητές συνο­λικά. Οι 12.000 όμως από αυτούς ήταν απελευθερωθέντες δούλοι και από τους άλλους αρκετοί ή­ταν μισθοφόροι! Στην ελληνική γλώσσα είναι ελάχιστα τα βιβλία που μπορούν να σας ικανοποιή­σουν^ «Πολεμική τέχνη των αρ­χαίων Ελλήνων» του Κόνολυ (εκ­δόσεις Σιδέρη), «Οι στρατιωτι­κές και ναυτικές εξελίξεις κατά την ελληνιστική εποχή» του Ή Jan, τα «Προβλήματα πολέμου εις την αρχαία Ελλάδα» του Vernant (εκδόσεις ΓΕΣ), η «Πολε­μική τέχνη επί Ξενοφώντος» (εκ­δόσεις ΓΕΣ) και τα σχετικά λήμ­ματα της Ιστορίας του Ελληνικού Εθνους είναι μάλλον ό,τι καλύτε­ρο υπάρχει. Πολλά από αυτά τα βιβλία μπορείτε να τα προμη­θευτείτε από το βιβλιοπωλείο «Ελεύθερη Σκέφις» (Ιπποκρά- τους 112, τηλ. 3630697).

Σας υπενθυμίζουμε ότι δεν αναγράψατε τα πλήρη στοιχεία σας στην επιστολή, ούτε αναφέ­ρατε σε ποιο κουΐζ αντιστοιχούν οι απαντήσεις που στείλατε. Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με την αποστολή τευχών επικοινω­νήστε τηλεφωνικά με τη γραμμα­τεία του περιοδικού.

ΣΦΑΓΉ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΘΑΛΑΣΣΑ

Κύριοι,Κατ’ αρχήν θα ήθελα να σας συγ­χαρώ για το εξαιρετικά ενδιαφέ­ρον περιοδικό σας, του οποίου είμαι αναγνώστης από το πρώτο τεύχος. Αφορμή αυτού του γράμ­ματος είναι το άρθρο σας στη στήλη «Στρατηγικά Σφάλματα» του τεύχους 39 (No 99). Ασφαλώς επρόκειτο για τραγικό σφάλμα του Αγγλικού Ναυτικού και η α­

ιΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Α Λ Λ Η Λ Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

νάλυση που κάνατε ήταν άρτια. Πέραν όμως της ανάλυσης, εντύ­πωση μου προκάλεσε η πλήρης απουσία, από το κείμενο, οποιοσ­δήποτε αναφοράς στη στάση του κυβερνήτη του γερμανικού υπο­βρυχίου, η οποία στην καλύτερη περίπτωση μπορεί να χαρακτηρι- σθεί ως απάνθρωπη. Κατά τη τα­πεινή μου γνώμη ο τορπιλλισμός όχι ενός, αλλά δύο πλοίων (έστω και πολεμικών) που βρίσκονται εν στάσει προκειμένου να περι- συλλέξουν ναυαγούς από την κρύα (τέλη Σεπτεμβρίου) Βόρεια Θάλασσα αποτελεί έγκλημα πο­λέμου και νομίζω ότι το έγκλημα αυτό επισκιάζει το οποιοδήποτε αγγλικό στρατηγικό σφάλμα. Θέ­λω να τονίσω το γεγονός ότι τις στιγμές εκείνες τα αγγλικά πλοία αοχολούντο μόνο με την περι­συλλογή αβοήθητων ναυαγών. Δεν μπορώ να δεχθώ πως τα γη­ραιό (όπως αναφέρετε) εκείνα καταδρομικά μπορούσαν ταυτό­χρονα να περισυλλέγουν ναυα­γούς και να αποτελούν απειλή για το γερμανικό υποβρύχιο. Α­κόμα νομίζω πως η απόφαση του κυβερνήτη του «Cressy» να επι­στρέφει για να περισυλλέξει τους ναυαγούς των άλλων δύο καταδρομικών ήταν στρατηγικά απαράδεκτη, αλλά αποτελεί μνη­μείο ανθρωπισμού και πιθανώς να ελήφθη υπό την πεποίθηση ότι ο κυβερνήτης του γερμανι­κού υποβρυχίου δεν είναι εγκλη­ματίας, αλλά αξιωματικός που σέ­βεται τη στολή του. Απορώ πως αυτή η διάσταση του συγκεκρι­μένου αυτού γεγονότος σας διέ- ιρυγε και πέρασε αοχολίαστη. Σί­γουρα το περιοδικό σας ασχολεί- ται κυρίως με τη στρατηγική/τα­κτική ανάλυση στρατιωτικών γε­γονότων, όμως ο πόλεμος άπτε- ται και ηθικών προβλημάτων και η στοιχειώδης ευαισθησία επι­βάλλει τον, έστω και βραχύ, σχο­λιασμό τόσο προφανών περιπτώ­σεων παραβίασης της ηθικής του πολέμου. Τέλος δράττομαι της ευκαιρίας να εκφράσω μία επιθυ­μία: καλό θα ήταν οι επεξηγημα­τικοί χάρτες να είναι περισσότε­ροι και λεπτομερέστεροι, και όχι απλά να γίνεται αναδημοσίευση σχετικών χαρτών από άλλες πη­γές. Ετσι η ανάγνωση του περιο­δικού και η κατανόηση των παρα­τιθέμενων γεγονότων θα είναι ευκολότερη και πιο ευχάριστη. Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας. Και πάλι συγχαρητήρια.

Τζανέτος Καραντζής Γραμματέας Α’ Οικονομ. και

Εμπορ. Υποθέσεων Πρεσβεία της Ελλάδος, Σόφια

«ΣΙ»: Σας ευχαριστούμε για τα καλά λόγια. Οπως σωστά αναφέ­ρετε, η στήλη ασχολείται απο­κλειστικά με την ανάλυση πολε­μικών συμβάντων σε τακτικό- στρατηγικό επίπεδο, παραβλέπο- ντας τον παράγοντα «ηθική» που ούτως ή άλλως πολλές φορές βιάζεται κατά τη διάρκεια μιας σύρραξης και από τις δύο (συνή­θως) αντιμαχόμενες πλευρές. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Γερμανός κυβερνήτης θα μπο­ρούσε ίσως να χαρακτηρισθεί ως εγκληματίας πολέμου εφό- σον οι Βρετανοί συνάδελφοί του είχαν λάβει κατά τη διάρκεια της περισυλλογής των ναυαγών όλα τα επιβαλλόμενα μέτρα για να γνωστοποιήσουν τις προθέσεις τους. Κάτι τέτοιο όμως δεν φαί­νεται ότι συνέβη.

Θεοδωρίδη Χρήστο, Ξάνθη- Οιπροτάσεις θα πραγματοποιη­θούν σε μελλοντικά τεύχη του περιοδικού. Ευχαριστούμε για την επιστολή.

Δαραμάρα Σωτήριο, Τρίκαλα,Στείλατε απαντήσεις για το πε- ρυσινό quiz γνώσεων No 30, ενώ ήδη δημοσιεύουμε τις απαντή­σεις του τ. 42. Εκτός αυτού οι α­παντήσεις σας ήταν λανθασμέ­νες.

Κοτίδη Γιάννη, Σαλαμίνα. Το άρ­θρο για την τύχη της ΕΣΣΔ, στο τ. 41, απ' ότι φαίνεται ενόχλησε μόνο μια συγκεκριμένη (πολιτι­κά) μερίδα αναγνωστών. Δεν προσδιορίζετε πού ακριβώς δια­φωνείτε ως προς το περιεχόμενο του άρθρου. Το θέμα της άξιας η­γεσίας είναι αντικείμενο ευρείας συζήτησης, ιδιαίτερα για όποιους βρίσκονται από την πλευρά των ηττημένων του εμφυλίου πολέ­μου. Ο ΕΣ στάλθηκε το 1919 στη Ρωσία από τον Ελ. Βενιζέλο, ο ο­ποίος επιθυμούσε να δείξει ότι είναι πιστός στη Δυτική συμμα- χία, ώστε να λάβουμε ως αντα­μοιβή τη Μικρά Ασία, Η διάβρωση ενός εσωτερικού μετώπου είναι δυνατή σε χώρες με ασθενή πο­λιτικά συστήματα, μειωμένη πί­στη σε πολιτιστικές και κοινωνι­κές αξίες κλπ. Εκτός από αριστε­ρή διάβρωση τότε υπήρχε και δε­ξιά διάβρωση. Ευχαριστούμε για την επεξήγηση της ρωσικής «πα­ροιμίας». Πράγματι στην Ελλάδα μελετούμε την ιστορία κάπως πε­ρίεργα, ιδίως όταν παρεμβάλλο­νται τα κομματικά διορθωτικά γυαλιά,

Γιακουμάτο Στέφανο, Πειραιά.Την περίοδο που μας αναφέρετε

θα την καλύψουμε με σχετικά άρ­θρα. Στο βιβλιοπωλείο «Ελεύθε­ρη Σκέψις» (Ιπποκράτους 112, Α­θήνα) θα βρείτε αρκετά ενδιαφέ­ροντα βιβλία.

Τίκη Κωνσταντίνο, Θεσσαλονίκη.Σχετικό άρθρο θα δημοσιευθεί στο μέλλον. Εκτός του Ελληνικού δεν αναγνωρίζουμε την ύπαρξη κανενός άλλου τιμημένου και έν­δοξου στρατού.

Σιώχα Γεώργιο, Νίκαια, Αθήνα. Οαμερικανικός εμφύλιος πόλεμος θεωρείται ο πρώτος σύγχρονος πόλεμος, με την έννοια της εμ­φάνισης των σιδηροδρομικών με­ταφορών, των τηλεπικοινωνιών και της αυξημένης βιομηχανικής παραγωγής. Η μεγάλη πληθυ- σμιακή και βιομηχανική ισχύς των Βορείων έκρινε το αποτέλε­σμα του πολέμου. Στο τ. 43 δημο- σιεύθηκε μια σύντομη βιογραφία του στρατηγού Ρόμπερτ Λη και στο τ. 33 ένα γενικό άρθρο για τον πόλεμο αυτό.

Αθανασιάδη Νικόλαο, Βάρκιζα Αττικής. Ο νικητής του quiz γνώ­σεων λαμβάνει δωρεάν τα τεύχη του περιοδικού, χωρίς καμία επι­βάρυνση.

Μανιουδάκη Κωνσταντίνα, Αθή­να. Από την επιστολή σας φαίνε­ται ότι έχουμε επιτύχει τον σκο­πό μας ως προς την κατανόηση των διαφόρων γεγονότων της ελ­ληνικής και της παγκόσμιας ιστο­ρίας.

Ζουμπελούλη Δημήτριο, Χάλκη Λαρίσης. Οι τεχνικές περιγραφές πολύ παλαιών όπλων είναι αρκε­τά δύσκολες, κυρίως επειδή υ­πάρχει σημαντική έλλειψη βι­βλιογραφικών πηγών. Το «πολύ­κροτο» ήταν η τότε ονομασία του περιστρόφου. Κάποια από τα άρ­θρα που προτείνετε θα δημοσι­ευτούν.

Καβαδέλλα Γεώργιο, Αθήνα. Σεκάθε τεύχος δημοσιεύουμε άρ­θρα από την ελληνική ιστορία και πολλά από όσα μας προτείνετε έ­χουν δημοσιευτεί. Η θέση του κάθε άρθρου μέσα στις σελίδες του τεύχους είναι θέμα καθαρά τεχνικό, για τη διευκόλυνση της σελιδοποίησης.

Βασιλόπουλο Γρηγόρη, Αγ. Στέ­φανο Αττικής. Μια φράση της ε­πιστολής σας επιβεβαιώνει τα γραφόμενά μας ότι ο Νέρων ήταν παρανοϊκός. Εξάλλου υπάρχουν και πιο πρόσφατα παραδείγματα επίσης παρανοϊκών δικτατόρων.

οι οποίοι για μερικούς είναι διά­νοιες. Μάλλον θα έπρεπε να γίνει προσεκτικότερη μελέτη των αρ­χαίων συγγραφέων και των πρά­ξεων του συγκεκριμένου αυτο- κράτορα. Υπάρχουν άραγε ανα­φορές σε βιβλία ότι όντως ο Νέ­ρων ήταν ένας εξαίρετος αυτο- κράτορας; Ο Ιουλιανός αποτελεί μια τελείως διαφορετική περί­πτωση, άξια προσεκτικής μελέ­της.

Σκίκο Δημήτριο, Αγγλία. Από διά­φορες αναφορές προκύπτει ότι μόνο 14.000 Ελληνες της Μικράς Ασίας εντάχθηκαν στη δύναμη του ΕΣ, είτε εθελοντικά, είτε υ­ποχρεωτικά, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας. Αυτός ο μικρός αριθμός σε συν­δυασμό με ενέργειες χαλάρωσης της πειθαρχίας του ΕΣ κατά την ίδια περίοδο και με την ατελή στράτευση των ανδρών στη μη- τροπολιτική Ελλάδα ήταν μερικοί από τους παράγοντες που οδή­γησαν στην καταστροφή του 1922. Τα ελληνικά στρατοδικεία κατά περιόδους ήταν πολύ αυ­στηρά, με αρκετές καταδίκες α­ξιωματικών και οπλιτών σε θάνα­το από την εποχή των Βαλκανι­κών Πολέμων ως το τέλος του εμφυλίου πολέμου. Ομως το 1921-22, το 1941 και το 1974 τα μέτρα πειθαρχίας και τα έκτακτα στρατοδικεία διακρίθηκαν από χαλάρωση, συμβάλλοντας έτσι στις μεγάλες εθνικές καταστρο­φές.

Τσοπέλα Λάμπρο, Καλλιτεχνού- πολη Ραφήνας. Την παραμονή της έναρξης της επίθεσης στις Αρδέννες (15-12-1944) ο Γερμανι­κός Στρατός διέθετε στη Δύση σε επιχειρησιακή κατάσταση 410 πυροβόλα εφόδου GtuG διαφό­ρων τύπων, 391 άρματα μάχης και καταστροφείς αρμάτων PzIV, 336 άρματα Panther και 79 Tiger/King Tiger. Ελπίζουμε ότι σε μελλοντικά άρθρα θα αναφερ­θούμε εκτενέστερα σε ορισμένα κρίσιμα γεγονότα του Β'ΠΠ.

Πασχαλίδη Πασχάλη, Καβάλα.Στο τεύχος Μαϊου, όπως έχετε ήδη διαπιστώσει, δημοσιεύσαμε μια ακόμα πιο άγνωστη πτυχή του Α’ΠΠ, τη διάσπαση του Μα­κεδονικού μετώπου από τις συμ­μαχικές και τις ελληνικές δυνά­μεις. Πράγματι τα θέματα του Α !ΠΠ είναι κάπως παραμελημένα, κάτι που ισχύει γενικότερα και στις ξένες εκδόσεις. Ο Α ΠΠ είναι καταδικασμένος να ζει «στη σκιά» του Β'ΠΠ.

75

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Π Ο Λ Ε Μ Ι Σ Τ Ε Σ

0 ΣΤΡΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΤΙΝΑΤΟΥ (1701-12)ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΝΑΤΟ ΗΤΑΝ ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ ΚΡΑΤΙΔΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΙΣΤΟΥΣΑΝ ΤΗΝ

ΑΓΙΑ ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ. ΠΑΡΑ ΤΙΣ

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΕΝΕΣ ΤΟΥ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑΓΚΑΣΤΗΚΕ, ΛΟΓΩ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΚΗΣ ΑΠΕΙΛΗΣ,

ΝΑ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΕΙ ΙΣΧΥΡΟ - ΓΙΑ ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ - ΣΤΡΑΤΟ.

ντάγματα ιππικού, τέσσερα συντάγματα δραγώνων, δύο ανεξάρτητες ίλες και δύο ίλες ουσσάρων.

Κάθε σύνταγμα πεζικού διέθετε δύο τάγματα των πέντε λόχων. Ο πρώτος λό­χος του πρώτου τάγματος ήταν λόχος επί­λεκτων (γρεναδιέρων). Τα δύο ανεξάρτητα τάγματα (αυξήθηκαν σε πέντε αργότερα) είχαν επίσης πέντε λόχους. Κάθε λόχος διέθετε 128 υπαξιωματικούς και στρατιώ­τες και τέσσερις αξιωματικούς. Κάθε τάγ­μα διέθετε συνήθως και ένα ελαφρύ πυ­ροβόλο. Τα συντάγματα ιππικού διέθεταν δύο ίλες των 150 ανδρών, εκτός από το Σύνταγμα Ιππικού της Φρουράς και το Σύ­νταγμα Καραμπινιέρων Βένινγκεν που διέθεταν τρεις ίλες. Τα συντάγματα των δραγώνων διέθεταν τρεις ίλες - συνολική δύναμη ανά σύνταγμα: 450 άνδρες. Οι ίλες των ουσσάρων ήταν μικρότερες και καθε- μία αριθμούσε 100 άνδρες. Δύναμη 150 ανδρών είχαν και οι δύο ανεξάρτητες ίλες ιππικού.

Το πεζικό πολεμούσε και ελισσόταν σε σχηματισμό γραμμής βάθους αρχικά τεσσάρων και αργότερα τριών ζυγών. Το πεζικό ήταν εκπαιδευμένο ώστε να είναι ι­κανό να βάλλει δύο ομοβροντίες ανά λε­πτό. Το ιππικό τασσόταν επίσης σε σχημα­τισμό γραμμής βάθους τριών ζυγών. Ε- φορμούσε κατά του αντιπάλου με τροχα­σμό, ώστε να διατηρεί τη συνοχή του, βάλ­λοντας εναντίον του από μικρή απόσταση πριν εκδηλώσει την τελική έφοδο με τη σπάθη. Οι καραμπινιέροι του Βένινγκεν ή­ταν οι μόνοι ιππείς που έφεραν θώρακα.

Το πεζικό ήταν οπλισμένο με το κλα­σικό μουσκέτο με πυρόλιθο, ξιφολόγχη και κοντό σπαθί. Οι γρεναδιέροι έφεραν και χειροβομβίδες. Ως το 1703 ο ένας στους δέκα πεζούς ήταν οπλισμένος με σάρισσα. Το έτος εκείνο το δύσχρηστο αυ­τό όπλο αποσύρθηκε και σι χρήστες του ε­ξοπλίστηκαν με μουσκέτα. Οι ιππείς ήταν οπλισμένοι με σπάθη, κοντόκαννο μου­σκέτο και πιστόλια. Οι ουσσάροι έφεραν κυρτή σπάθη.

Σώμα πυροβολητών δεν υπήρχε και οι ανάγκες του στρατού στο πεδίο της μά­χης καλύπτονταν με αποσπάσεις μονάδων φρουριακού πυροβολικού.

Παντελής Καρύκας

Εχοντας ήδη υποστεί τις συνέπειες μιας τρομακτικής γαλλικής επιδρομής, το 1689, το μικρό Δουκάτο του Παλατινάτου βρέθηκε σαφώς πιο έτοιμο με την έναρξη του Πολέμου της Ισπανικής Διαδοχής, το 1701. Οταν ο Ιωάννης Γουλιέλμος ανέβηκε στον δουκικό θρόνο, το 1692, το κράτος και ο στρατός βρίσκονταν σε τραγική κα­τάσταση. Ο στρατός αποτελείτο από τέσ­σερα μόλις μειωμένης σύνθεσης συντάγ­ματα πεζικού και τέσσερα συντάγματα ιπ­πικού, με συνολική δύναμη 5.500 περίπου ανδρών. Το 1693 ιδρύθηκαν ένα ακόμα σύ­νταγμα πεζικού και ένα δραγώνων, ενώ παράλληλα καταβλήθηκε προσπάθεια να καλυφθούν τα κενά και στις υπάρχουσες μονάδες. Το 1695 ιδρύθηκε ένα ακόμα σύ­νταγμα βαρέος ιππικού, το περίφημο Σύ­νταγμα Καραμπινιέρων Βένινγκεν. Τρία χρόνια αργότερα ιδρύθηκε το Σύνταγμα Γρεναδιέρων της Δουκικής Φρουράς.

Με την έκρηξη του πολέμου, το 1701, ιδρύθηκαν τρία ακόμα συντάγματα πεζι­κού και τέσσερα ιππικού. Κατά τη διάρ­κεια του πολέμου, από το 1702 ως το 1709, ιδρύθηκαν οκτώ νέα συντάγματα πεζικού, τρία ιππικού και πέντε ανεξάρτητοι λόχοι πεζικού. Οι τρεις από τους τελευταίους συγχωνεύτηκαν αργότερα και με την προ­σθήκη επιπλέον ανδρών σχημάτισαν δύο ανεξάρτητα τάγματα.

Ετσι το Παλατινάτο το 1707, οπότε η δύναμη του στρατού του βρισκόταν στο ζενίθ, ήταν σε θέση να παρατάξει 20.000 πεζούς και 4.300 ιππείς. Οι άνδρες αυτοί ή­ταν ενταγμένοι σε 14 συντάγματα πεζικού γραμμής, δύο ανεξάρτητα τάγματα και δύο ανεξάρτητους λόχους πεζικού, έξι συ-

Τυφεκιοφόρος του περίφημου Συντάγματος Σαξ-Μάινινγκεν. Αντίθετα

με όλα τα άλλα συντάγματα που φορούσαν μπλε στολές, οι άνδρες του

συγκεκριμένου φορούσαν χαρακτηριστικό βαθυκόκκινο χιτώνιο. Αυτό το Σύνταγμα έλαβε μέρος στις κυριότερες μάχες του Πολέμου της

Ισπανικής Διαδοχής (πίν. του Σ. Νιγδιόπουλου για

τη "ΣΙ").

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Ε Σ Μ Ι Ν Ι Α Τ Ο Υ Ρ Ε Σ

SIOUX WARRIOR, 1850 EMI, MOF-29 54 mm

Η λέξη Σιού προέρχεται από τη γαλ­λική συντομογραφία "Nadowessioux", που σημαίνει μικρό φίδι ή εχθρός. Οι ίδιοι αυ- τοαποκαλούντο Kakota. Η έφιππη φιγού­ρα αποτελείται από 13 μέρη συν μια ό­μορφη βάση. Πρόκειται για όμορφη πα­ρουσία, που με ένα επιμελημένο βάψιμο θα μεταμορφωθεί σε αριστούργημα.

MOHAWK WARRIORANDREA MINIATURES S4-F17, 54 mm

Οι Μοϊκανοί ήταν μια από τις πέντε φυλές των Ινδιάνων Ιρόκουα της Αμερι­κής, οι οποίοι είχαν αναπτύξει έναν πολι­τισμό ο οποίος άνθισε τον 17ο αιώνα και τον 18ο αιώνα. Εζησαν στην περιοχή ό­που βρίσκεται σήμερα η Νέα Υόρκη. Η φι­γούρα περιλαμβάνει πέντε μέρη και προ- σφέρεται με μια όμορφη και αρκετά εν­διαφέρουσα βάση. Ο Rendall Patton έχει αποδώσει θαυμάσια.

APACHE WARRIORANDREA MINIATURES S4-F 18, 54 mm

Οι Απάτσι ήταν ιθαγενείς της Βόρειας Αμερικής που αρέ- σκονταν στις αιφνίδιες επιδρο­μές παρά στις μάχες κατά μέ­τωπο. Προτιμούσαν να στήνουν ενέδρες, αφού δεν ήταν ιδιαί­τερα καλοί ιππείς.Υπό την ηγε­σία του Τζερόνιμο ήταν η τε­λευταία ινδιάνικη φυλή που συνθηκολόγησε και από το 1887 οι Απάτοι ζουν οε καταυλι­σμούς. Η εξαιρετική φιγούρα, που έχει σκαλίσει ο Rendall Patton και το βάψιμό της επιμε- λήθηκε ο D. Romero, αποτελεί- ται από πέντε μόλις μέρη και μια βάση.

BUFFALO DANCERANDREA MINIATURES S4-F20, 54 mm

Οι Hidatsa ήταν μια ακόμη φυλή των Ινδιάνων της Αμερι­κής, που κατοικούσε στα βόρεια των μεγάλων πεδιάδων. Εί­χαν το προσωνύμιο "Gros Ventre", εξαιτίας της γλώσσας των σημάτων που χρησιμοποιούσαν. Τώρα ζουν στον καταυλισμό του Fort Berthold στη Βόρεια Ντακότα. Η φιγούρα αποτελεί- ται από δέκα κομμάτια εξαίρετης λεπτομέρειας (συν μια βά­ση). Το σκέπασμα του κεφαλιού - δέρμα βουβαλιού - προ- σφέρεται χωριστά και μπορεί να μη χρησιμοποιηθεί. Τη φι­γούρα έχει σκαλίσει ο Rendall Patton, ενώ το βάψιμό της έχει επιμεληθεί ο L. Platon.

ΝΕΖ PERCE INDIAN WARRIOR. 1877EMI, TERCIO-12,90 mm

Ενας ακόμα Ινδιά­νος πολεμιστής Nez Perce γύρω στο 1877, στην αρκετά "χορταστι­κή“ κλίμακα των 90 mm. Η φιγούρα περιλαμβά­νει 23 μέρη εξαιρετικής ποιότητας και λεπτομέ­ρειας, καθώς και μια πληθωρική βάση με έ­ναν σκοτωμένο στρα­τιώτη. Ισως μια από τις ομορφότερες παρου­σίες Ινδιάνου πολεμι­στή στα 90 mm.

Ολες οι παραπάνω φιγούρες διατίθενται από το κατάστημα Modelling Center (Ομήρου 2, Νέα Σμύρνη, τηλ. 9323665, e-mail: modellingcentre @ hotmail.com). Επίσης εκεί διατίθενται φιγούρες όλων των γνωστών εταιριών και βάφονται φιγούρες επί παραγγελία. Τα προϊόντα του καταστήματος στέλνονται με αντικαταβολή σε όλη την Ελλάδα.

77

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

W A R G A Μ Ε a-------Η ΜΑΧΗ ΣΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΟΥΛΑΪ

Ασσυριακά βαριά άρματα. Στο ένα επιβαίνει ο βασιλιάς.

Οι Ασσύριοι έτοιμοι να επιτε&ούν στο ελαμιτικό

πεζικό, στον λόφο μπροστά από τον ποταμό.

ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 7ου ΑΙΩΝΑ π.Χ. Η ΑΣΣΥΡΙΑΚΗ

ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΗΤΑΝ Η ΚΥΡΙΑΡΧΗ ΔΥΝΑΜΗ

ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ. ΚΑΝΕΝΑΣ ΔΕΝ

ΤΟΛΜΟΥΣΕ ΝΑ ΑΨΗΦΗΣΕΙ ΤΗΝ ΙΣΧΥ ΤΗΣ,

ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΑΙΩΝΙΟΥΣ ΕΧΘΡΟΥΣ

ΤΗΣ, ΤΟΥΣ ΕΛΑΜΙΤΕΣ.

Το 655 π.Χ. ο νέος βασιλιάς του Ελάμ, Τεμπ-Ουμπάν, έκρινε πως είχε έλθει το πλήρωμα του χρόνου για να απαλλάξει τη χώρα του και τις γειτονικές χώρες από την ασσυριακή τυραννία. Αφού συγκέντρωσε τον στρατό του, στον οποίο ενέταξε και Αραμαί- ους νομάδες, ο Ελαμίτης βασι­λιάς εισέβαλε στην ασσυριακή ε­πικράτεια. Ο Ασσύριος βασιλιάς όμως, ο περίφημος Ασουρμπανι- μπάλ (ο Σαρδανάπαλος των Ελλή­νων), ήταν έτοιμος και με μια τα­χύτατη αντεπίθεση υποχρέωσε τους Ελαμίτες σε υποχώρηση. Τε­λικά ο Τεμπ-Ουμπάν αποφάσισε να δώσει την κρίσιμη μάχη στις ό­χθες του ποταμού Ουλάι. Η πο­λυπληθής στρατιά του όμως δεν στάθηκε ικανή να αναχαιτίσει τον επαγγελματικό Ασσυριακό Στρατό. Η ήττα των Ελαμιτών ή­ταν ολοκληρωτική. Το σύνολο σχεδόν των ανδρών έπεσαν ή αιχμαλωτίσθηκαν. Ο ίδιος ο Τεμπ- Ουμπάν συνελήφθη αιχμάλωτος και εκτελέστηκε.

Η ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ Μ Α Χ Η Σ

Η μάχη του ποταμού Ουλάϊ αποτελεί μια από τις γνωστότε­ρες μάχες της περιόδου. Για την αναπαράστασή της θα χρησιμο­ποιήσουμε το γνωστό σετ κανό­νων D.B.M. Βάσει των κανόνων

αυτών οι αντίπαλες δυνάμεις θα είναι οργανωμένες ως εξής:

ΑΣΣΥΡΙΑΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

• Κύριο Σώμα-διοικητής Ασουρ- μπανιμπάλ, επί βάσης τέθριππου βαρέος άρματος (kn superior).

■ Δύο στοιχεία δορυφόρων των τεσσάρων superior (Βασιλική φρουρά).- Δύο στοιχεία δορυφόρων των τεσσάρων superior (επίλεκτοι πε­ζοί)- Δύο στοιχεία πελταστών των τεσσάρων superior (επίλεκτοι πελταστές).- Δύο στοιχεία δορυφόρων των τεσσάρων ordinary (πεζοί "γραμ­μής")·- Δύο στοιχεία πελταστών των τεσσάρων ordinary (πελταστές "γραμμής").- Δέκα στοιχεία ψιλών του τακτι­κού στρατού ordinary (μπορούν να υποστηρίξουν τις βαρύτερες μονάδες).- Εξι στοιχεία ατάκτων υποτελών ψιλών (δεν υποστηρίζουν βαρύ­τερο πεζικό).- Εξι στοιχεία μεταγωγικών.

• 2ο Σώμα-διοικητής στρατη­γός επί βάσης ιππικού των τριών superior.

- Επτά στοιχεία ιππικού των τριών

superior.- Ενα στοιχείο τακτικού ελαφρού ιππικού των δύο fast (πρόδρομοι).- Ενα στοιχείο ατάκτων ελαφρών ιππέων των δύο (Κιμμέριοι υπο­τελείς).* 3ο Σώμα-διοικητής στρατηγός επί βάσης τέθριππου βαρέος άρ­ματος (kn superior).- Δύο στοιχεία βαρέων αρμάτων (kn superior).- Εξι στοιχεία ιππικού των τριών superior.- Δύο στοιχεία εφίππων πελτα­στών των τεσσάρων superior.- Δύο στοιχεία εφίππων ψιλών ordinary,- Ενα στοιχείο ατάκτων ψιλών ordinary.

ΕΛΑΜΙΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ

• Κύριο Σώμα - διοικητής Τεμπ- Ουμπάν, επί βάσης ιππικού των τριών ordinary.■ Πέντε στοιχεία αρμάτων (cv ordinary).- Εξι στοιχεία ελαφρού ιππικού superior.- Δύο στοιχεία πελταστών των τριών ordinary (βαρύ πεζικό).- Εξι στοιχεία ασπιδοφόρων τοξο­τών των τριών ordinary.- 22 στοιχεία τοξοτών των τριών inferior.- Επτά στοιχεία ψιλών ordinary.- Τέσσερα στοιχεία μεταγωγικών.

• 2ο Σώμα-διοικητής στρατη­γός, επί βάσης ελαφρού ιππικού superior.- Εξι στοιχεία αρμάτων (cv ordinary).- Εξι στοιχεία ελαφρού ιππικού superior.- 18 στοιχεία τοξοτών των τριών inferior.- Πέντε στοιχεία ψιλών ordinary.

• 3ο Σώμα (Αραμαίοι) - διοικη­τής στρατηγός, επί βάσης καμη- λοβατών ordinary.

- Εξι στοιχεία καμηλοβατών ordinary.- Δύο στοιχεία μεταγωγικών.

Οι ελαμίτες τάσσονται πρώ­τοι και οι Ασσύριοι κινούνται πρώτοι. Ολος ο Ελαμιτικός Στρα­τός αποτελείται από μονάδες α­τάκτων.

Παντελής Καρύκας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Φ Υ Σ Ι Ο Γ Ν Ω Μ Ι Ε Σ

ΝΑΥΑΡΧΟΣ ΙΣΟΡΟΚΟΥ ΓΙΑΜΑΜΟΤΟ (1884-1943)ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΥΣ ΝΑΥΑΡΧΟΥΣ ΤΟΥ ΙΑΠΩΝΙΚΟΥ

ΝΑΥΤΙΚΟΥ, Ο ΕΜΠΝΕΥΣΤΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ ΣΤΟ ΠΕΡΛ ΧΑΡΜΠΟΡ, ΠΕΡΑΣΕ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΟΧΙ ΜΕ ΤΟ ΠΑΤΡΙΚΟ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΠΟΥ ΤΟΝ ΥΙΟΘΕΤΗΣΕ ΣΤΑ 30 ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΑ.

Ο Ισορόκου Τακάνο ήταν το έ­βδομο παιδί ενός φτωχού δάσκα­λου, του Σαντακίτοι Τακάνο, που καταγόταν από οικογένεια σαμου­ράι. Γεννήθηκε το 1884 στην αγρο­τική περιοχή της μικρής πόλης Να- γκαόκα, όταν ο πατέρας του ήταν 56 χρόνων. Η ιαπωνική λέξη για τον αριθμό 56 είναι "ισορόκου" και για τον λόγο αυτό το παιδί ονομάστηκε έτσι. Αργότερα ο Ισορόκου υπερη- φανευόταν για την καταγωγή του και αποκαλούσε τον εαυτό του "ε­παρχιώτη που έγινε συνηθισμένος ναυτικός". Ομως από την αρχή απέ­δειξε ότι μόνο "συνηθισμένος" δεν ήταν. Στις εισαγωγικές εξετάσεις της Ναυτικής Ακαδημίας, στις ο­ποίες έλαβε μέρος το 1900 σε ηλι­κία 16 ετών, ήταν δεύτερος μεταξύ 300 υποψηφίων. Μετά από τέσσερα χρόνια, το 1904, αποφοίτησε έβδο­μος από την τάξη του. Αμέσως με­τά πήρε το βάπτισμα του πυρός. Το 1905 στη ναυμαχία της Τσουσίμα, κατά τη διάρκεια του Ρωσοϊαπωνι- κού πολέμου, υπηρετούσε σε ένα καταδρομικό που κάλυπτε τη ναυ­αρχίδα του θρυλικού ναυάρχου Τό- γκο. Κατά τη διάρκεια της ναυμα­χίας τραυματίστηκε στο δεξί πόδι και στο αριστερό χέρι και έχασε δύο δάκτυλα.

Οταν πέθαναν σι γονείς του ο Ισορόκου Τακάνο ήταν 30 χρόνων. Τότε τον υιοθέτησε μια από τις πιο διακεκριμένες οικογένειες, αυτή των Γιαμαμότο (στα ιαπωνικά ση­μαίνει "βάση βουνού"), και από τό­τε πήρε το επίθετο το οποίο έφερε μέχρι το τέλος της ζωής του. Την ε­ποχή εκείνη και ενώ είχε ξεσπάσει ο Α1 Παγκόσμιος Πόλεμος νυμφεύ- θηκε, αλλά πριν ακόμα ετοιμάσει το σπίτι του η κυβέρνηση τον έ­στειλε (το 1916) στις ΗΠΑ για να με­τεκπαιδευτεί στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Εκεί ο Γιαμαμότο σπούδασε επί δύο χρόνια οικονομι­κά και ειδικότερα τον τομέα του πετρελαίου, είχε δε τέτοια επίδο­ση ώστε δέχθηκε σειρά προσφο­ρών εργασίας από πολλές αμερικα­νικές εταιρίες πετρελαίου. Κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ του δόθηκε η ευκαιρία να μελετήσει και την πολεμική αεροπορία, που τότε εξελισσόταν στους ουρανούς πάνω από τη Γαλλία.

Το 1923 είχε προαχθεί σε πλοί­αρχο και ανέλαβε διοικητής της αε­ροπορικής βάσης εκπαίδευσης στην Κασομιγκαούρα, όπου παρέ- μεινε επί 18 μήνες. Στη συνέχεια στάλθηκε στην Ουάσιγκτον ως ναυτικός ακόλουθος για δύο χρό­νια (1925-1927). Με την ιδιότητα αυτή επισκέφθηκε πολλά εργοστά­σια αεροπλάνων στις ΗΠΑ. Η μελέ­τη του νέου όπλου τον έκανε να α­ναγνωρίσει ότι τα αεροπλάνα θα έ­παιρναν τα πρωτεία από τα πλοία σε έναν μελλοντικό πόλεμο και ότι το πιο ισχυρό όπλο θα ήταν το αε­ροπλανοφόρο.

Το 1934 ο Γιαμαμότο ήταν υπο­ναύαρχος και τέθηκε επικεφαλής της ιαπωνικής αντιπροσωπείας στη Ναυτική Διάσκεψη του Λονδίνου, όπου τέθηκε το θέμα της ισχύου- σας τότε αναλογίας 5:5:3 για τα θω- ρηκτά των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βα­σιλείου και της Ιαπωνίας, την οποία η τελευταία θεωρούσε άδικη. Κυ­κλοφορούσε τότε η φήμη ότι η υ- περ-εθνικιστική "κλίκα" της Ιαπω­νίας θα προχωρούσε στη δολοφο­νία των μελών της αντιπροσωπείας αν αποτύγχαναν στην προσπάθεια ανατροπής της αναλογίας. Ομως η αντιπροσωπεία πέτυχε στο έργο της και ο Γιαμαμότο κατά την επι­στροφή έγινε δεκτός με τιμές ή- ρωα και διορίστηκε υφυπουργός Ναυτικών. Από τη θέση αυτή αντέ- δρασε έντονα στην κατασκευή των δύο μεγάλων θωρηκτών "Yamato" και “Musashi", για τα οποία είπε ότι σε έναν σύγχρονο πόλεμο θα ήταν τόσο χρήσιμα όσο και ένα σπαθί σαμουράι. Ο Γιαμαμότο ήταν επί­σης αντίθετος με την προσχώρηση της Ιαπωνίας στον Αξονα. Οταν ρω- τήθηκε από τον Ιάπωνα πρωθυ­πουργό Κονόγιε τι ήταν σε θέση να πράξει το Ιαπωνικό Ναυτικό σε πε­ρίπτωση παγκοσμίου πολέμου, α­πάντησε ότι για έξι μήνες ως έναν χρόνο θα πετύχαινε μεγάλες νίκες, αλλά μετά "δεν είχε καμιά εμπιστο­σύνη για το τι θα επακολουθούσε”. Οι δηλώσεις του δεν άρεσαν στους υπερ-εθνικιστές και ο υπουργός Ναυτικών αρχικά του διέθεσε σω­ματοφυλακή, ενώ αργότερα, το 1939, τον επανέφερε στα ναυτικά του καθήκοντα προάγοντάς τον σε ναύαρχο και αναθέτοντάς του την

αρχηγία του στόλου.Από τη νέα του θέση ο Γιαμαμότο βελτίωσε την τεχνολογία του ναυτικού και καθιέ­ρωσε σκληρό εκπαι­δευτικό πρόγραμμα ακόμα και κάτω από τις πιο αντίξοες συν­θήκες. Διατύπωσε την άποψη ότι η εκ­παίδευση δικαιολο­γούσε απώλειες και ότι ο θάνατος κατά την εκπαίδευ­ση ισοδυναμούσε με τον ηρωικό θάνατο στη μάχη. Ενα θέμα για το οποίο μπορεί να κατηγορηθεί είναι ότι δεν τοποθέτησε ραντάρ στα πολεμικά πλοία του Ιαπωνικού Ναυτικού, τη στιγμή που αυτά υ­πήρχαν σε όλα τα αμερικανικά.

Ο Γιαμαμότο ήταν ο εμπνευ- στής του σχεδίου επίθεσης κατά του αμερικανικού στόλου στο Περλ Χάρμπορ. Επρόκειτο για ένα από τα μεγαλύτερα πολεμικά επιτεύγ­ματα του πολέμου, διότι η οργάνω­ση και η εκτέλεσή του απαιτούσαν σχεδόν απόλυτη τελειότητα. Τον τρόπο επίθεσης τον εμπνεύσθηκε από την επίθεση των Βρετανών στον ιταλικό στόλο στο λιμάνι του Τάραντα, στις 11 Νοεμβρίου 1940. Μετά το Περλ Χάρμπορ ακολούθη­σαν, όπως είχε προβλέψει, έξι μη­νών επιτυχίες των Ιαπώνων στις Φι­λιππίνες, στις Ολλανδικές Ινδίες και στη Μαλαισία. Μετά οι τύχες του πολέμου άλλαξαν, έπειτα από τη μάχη στο Μιντγουέη, που ο Για­μαμότο ήθελε να καταλάβει και να χρησιμοποιήσει ως προκεχωρημέ- νη βάση. Αν και βασικός υπεύθυ­νος της ήττας ήταν ο ναύαρχος Να- γκούμο, ο Γιαμαμότο κατηγορήθη- κε ότι δεν συγκέντρωσε τον όγκο των δυνάμεών του στην κύρια προ­σπάθεια και ότι δεν ήταν παρών στη μάχη για να την ελέγχει. Είναι πιθανό ο Γιαμαμότο να έπεσε θύμα της υπερβολικής αυτοπεποίθησής του.

Ακολούθησαν και άλλες μάχες στις οποίες υπερίσχυσαν οι Αμερι­κανοί. Μια επιτυχία του Γιαμαμότο ήταν η επιχείρηση με την οποία α­πομακρύνθηκαν 13.000 Ιάπωνες στρατιώτες από τη νήσο Γκουα- νταλκανάλ, κάτι που οι Αμερικανοί

ούτε καν αντιλήφθηκαν. Για να το­νώσει το ηθικό των ανδρών του ο Γιαμαμότο αποφάσισε να επισκε- φθεί προκεχωρημένες βάσεις στις 18 Απριλίου 1943. Πέντε ημέρες νωρίτερα "αυτοκτόνησε" όταν κοι­νοποίησε με σήμα σε απλό κώδικα του ναυτικού την απόφασή του αυ­τή, μαζί με το δρομολόγιο που θα ακολουθούσε και τα μέτρα ασφα- λείας... Οι Αμερικανοί υπέκλεψαν το σήμα και ετοίμασαν μια "ενέδρα" για να εξοντώσουν τον μεγαλύτερο ναύαρχο της Ιαπωνίας και τον ε- μπνευστή της επίθεσης στο Περλ Χάρμπορ. Στις 18 Απριλίου 1943 ο Γιαμαμότο, παρά τις εκκλήσεις των υφισταμένων του να ακυρώσει την επίσκεψη επειδή το σήμα του απο­τελούσε "ανοικτή πρόσκληση προς τον εχθρό", ξεκίνησε για τη νήσο Μπουγκαινβίλ. Αμερικανικά αερο­πλάνα από το αεροδρόμιο Χέντερ- σον του Γκουανταλκανάλ συναντή- θηκαν με τα ιαπωνικά λίγο πριν αυ­τά προσγειωθούν στο νησί και κα- τέρριψαν το αεροπλάνο του Γιαμα­μότο, ο οποίος είχε σκοτωθεί πριν από την κατάρριψη από βολίδα πο­λυβόλου.

Οι Αμερικανοί για λόγους α- σφαλείας δεν ανακοίνωσαν αμέ­σως την επιχείρηση, ενώ οι Ιάπωνες ανακοίνωσαν τον θάνατο του μεγα­λύτερου ήρωά τους μετά από έναν μήνα. Ο Γ ιαμαμότο κηδεύτηκε δη­μοσία δαπάνη (μόνο 12 τέτοιες κη­δείες είχαν γίνει από το 1900 στην Ιαπωνία) και ο Χίτλερ τού απένειμε τον Σταυρό των Ιπποτών μετά Ξι­φών. Ηταν ο πρώτος ξένος που τι- μήθηκε με αυτό το παράσημο του Γ' Ράιχ.

Δημήτρης Γεδεών

79

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

J o h n L u k a c s

k 0 Χίτλερ® T115 ■ Ιστορίας

k ! * * iWatt

Β Ι Β Λ Ι Ο Π Α Ρ Ο Υ Σ Ι Α Σ Η

John LukacsΟ ΧΙΤΛΕΡ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣΑθήνα, 1999 Σελίδες 410, 5.200 δρχ.

Ιστορικό δοκίμιο του γνωστού Αμερικανού συγ­γραφέα που προσπαθεί να α­ναλύσει τη σημαντική αυτή προσωπικότητα.

Ιωάννη ΠανούσηΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΣ ΘΗΣΑΥΡΟΣΑθήνα, 2000 Σελίδες 817,10.400δρχ·

Αλφαβητικό λεξικό α­στυνομικής και νομικής ορολογίας.

Κ. Α ΙΚΙΑΛΟΙΙΟΙΛΟν

Π Ο Λ Ε Μ Ο ΣΣΤΗΝ

ΚΥΠΡΟ(Ιούλιος - Α ίγοκττος 1974)

VPHrror λ. βηττο»

Τ Α Γ Ρ Κ Β Κ Ν Α

εΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΛΙ

ΙΤ » ΑΝΤΑΡΤΙΚΟ

\ίκ*ΐπντ -!**SV=»

Κ. ΣκιαδόπουλουΠΟΛΕΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟΑθήνα, 1989 Σελίδες 141,2.500 δρχ.

Η μάχη της Κύπρου στο διάστημα Ιουλίου-Αυ- γούστου 1974.

Χρήστου ΒήττουΤΑ ΓΡΕΒΕΝΑ ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΙ ΣΤΟ ΑΝΤΑΡΤΙΚΟΘεσσαλονίκη, 2000 Σελίδες 684, 7.280 δρχ.

Ιστορική μελέτη για την περιοχή των Γρεβενών κατά την περίοδο 1941-50.

Θεόδωρου Μανιάτη

Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ

Θεοδώρου ΜανιάτηΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥΑθήνα, 1980 Σελίδες 133, 2.500 δρχ.

Ενα βιβλίο με σπάνια ντοκουμέντα για την τε­λευταία μάχη του Γ' Ράιχ.

Α γ γ λ ο - Ε λ λ η ν ι κ ό

Γ Λ Ω Σ Σ Α Ρ ΙΟ

ΠΡΑΤΗΓ1Κ0Ν & ΠΡΑΤΙΟΤΙΚΟΝ

0PQK ΤΟΗ

ΕΝΟΠΛΟΝ Ä/NAMEÖN

Ο Ρόλος του 1 Ιολέμου στη Νεότερη

Ευρωπαϊκή Ιστορία

Ε ΓΚ Λ Η Μ Α ΤΑ Π Ο Λ Ε Μ Ο Υ

ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ

Γιώργος Βοσκόπουλος ΑΓΓΛΟ-ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝΑθήνα, 1998 Σελίδες 223, 3.500 δρχ.

Γλωσσάριο στρατιωτι­κών όρων. Ενα χρήσιμο βοήθημα για όλους τους ενδιαφερόμενους.

Michael Howard Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝΕΩΤΕΡΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑΑθήνα, 2000 Σελίδες 275, 4.680 δρχ.

Ιστορική και κοινωνι­κή ανάλυση των πολέμων και των επιπτώσεών τους.

M. Bardeche, Α. Αρρ. J. Fons, F. Laroche,L. Rohrbacher, R. ReichenbergerΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝΑθήνα, 1987 Σελίδες 151,2.500 δρχ.

Ο αντίποδας της γερμανικής αγριότητας. Το βιβλίο-απόδειξη της κτηνωδίας του πολέμου.

Τ Ο Π Ρ Ο Σ Ω Π Ο Τ Ο Υ Π Ο Λ Ε Λ Λ Ο Υ Σ Τ Ο Ν 21. * Α ΙΟ Ν Α

Χρηστός Ντούνης ΤΑ ΝΑΥΑΓΙΑ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ (ΤΟΜΟΣ Α 1)Αθήνα, 2000 Σελίδες 654,17.000 δρχ.

Παρουσίαση όλων των ναυαγίων των ελληνικών θαλασσών της περιόδου 1900-50.

Ν. Κυριαζής Στ. ΣπανόςΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑΑθήνα, 2000 Σελίδες 188, 3.740 δρχ.

Παρουσίαση των σύγ­χρονων πολεμικών πρα­κτικών που στηρίζονται στις εφαρμογές της πλη­ροφορικής.

81

Χρηστός Φακίνος ΜΕΤΑΞΥ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΓΗΣΣελίδες 374, 4.160 δρχ.

Αυτοβιογραφικό βι­βλίο στο οποίο ο συγγρα­φέας παρουσιάζει τη δρά­ση του ως χειριστή της πο­λεμικής και της πολιτικής αεροπορίας.

Α Π Ο Μ Ν Η Μ Ο Ν ΕΥ Μ Α Τ Α

Λ·ή Φρβντς <|ον ΙΙαπεν JΙ>·ίΗΐΤ'Η- -ιοί h'.k i ; <roj' liicfxia

* \ m i ΝκτιΐμτοΓλί. Χιούγχίββίν

lit >1 ifnifliii; (Hi|* liitfxiu

Φ. φον Πάπεν Χ.Ν. ΧιούγκεσσενΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ1939-45Αθήνα, 2000 Σελίδες 228, 3.120 δρχ.

Η στάση της Τουρκίας κατά τον Β 1 ΠΠ, όπως ανα­λύεται από τον Γερμανό και τον Βρετανό πρεσβευτή στην Αγκυρα.

Η διάθεση των βιβλίων της σελίδας αυτής

γίνεται από το βιβλιοπωλείο

“Ελεύθερη Σκέψις”, Ιπποκράτους 112,

Αθήνα, Τ.Κ. 11472, τηλ. 3630697, 3614736

(στέλνονται και με αντικαταβολή).

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ