Ερευνητική Εργασία ndash Project

Α΄Λυκείου

Αrsquo Τετράmicroηνο

Ερευνώντας τρία πολυθεϊστικά θρησκεύματα

Αρχαία Ελληνική θρησκεία Ινδουισμός Βουδισμός

Υπεύθυνη εργασίας Α Ν Αναγνωστοπούλου

Σχολικό Έτος 2014-2015

1

Ομάδα εργασίας

1) ΒΑΛΑΚΑ ΝΙΚΟΛΕΤΑ

2) ΒΑΛΑΩΡΑΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ

3) ΒΑΡΥΤΙΜΙΔΗΣ ΜΑΡΙΟΣ

4) ΓΑΜΒΡΟΥΛΗΣ ΣΠΥΡΟΣ

5) ΓΙΑΝΝΟΥΚΑ ΟΛΓΑ

6) ΓΡΥΛΛΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

7) ΔΟΝΤΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

8) ΖΑΧΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

9) ΚΑΡΑΜΠΑΤΣΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

10) ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΑΦΡΟΔΙΤΗ

11) ΛΕΥΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ

12) ΛΥΡΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

13) ΜΑΓΟΥΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

14) ΜΑΡΑΒΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ

15) ΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

16) ΝΤΑΛΕΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

17) ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ

18) ΠΕΡΗΦΑΝΟΥ ΜΑΡΙΑ

19) ΣΚΡΕΚΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

20) ΤΕΠΕΤΕΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

21) ΦΕΖΟΥΛΙΔΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

22) ΧΑΡΜΑΝΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

23) ΧΛΙΑΠΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

2

Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής

θρησκείας

Σχεδιαστική αποκατάσταση του Παρθενώνα

ΜΗΚΥΝΑΪΚΗ Επειδή τα ευρήmicroατα αυτής της θρησκείας δεν ταυτίζονται και τόσο microε τα Οmicroηρικά έπη είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να στηριχθούmicroε microάλλον σε υποθέσεις προσπαθώντας να εξηγήσουmicroε τα άλλα αυτά ευρήmicroατα Γιrsquo αυτήν την περίοδο υπάρχουν βεβαίως τα κυριότερα αρχαιολογικά ευρήmicroατα και υπάρχει microεγάλη επιρροή από την Κρήτη το οποίο διαπιστώνεται από το ιδιαίτερα αναπτυγmicroένο εmicroπόριο microεταξύ αυτής και Μυκηνών Τα ευρήmicroατα αφορούν microόνο βωmicroούς ειδώλια και γενικά αντικείmicroενα χρησιmicroοποιούmicroενα προς την λατρεία Γραπτά ευρήmicroατα δυστυχώς δεν υπάρχουν Ιστορικά οι Κρήτες δεν ανήκουν στα Ελληνικά Ινδοευρωπαϊκά φύλλα του Βορρά αλλά σε πληθυσmicroούς που ήρθαν από την Ανατολή

Θεότητες Από θεότητες microπορούmicroε να πούmicroε ότι υπάρχουν πάρα πολλές γυναικείες (microία microοιάζει microε την Αθηνά microια microε την Άρτεmicroη και microια microε την Αφροδίτη) αλλά δεν υπάρχουν καθόλου ανδρικές θεότητες Πάντως εικάζεται ότι πρέπει να υπήρχαν κι άλλες θεότητες καθώς στα Οmicroηρικά έπη εmicroφανίζεται microια πιο πλήρης θρησκευτική εικόνα η οποία όmicroως δεν microπορεί να ξεκαθαριστεί πλήρως όσον αφορά τις παλιές και τις νέες microορφές της Ειδικά πρέπει να αναφέρουmicroε ότι δεν υπάρχουν ναοί και τα microόνα θρησκευτικά δείγmicroατα είναι ειδώλια (microικρά αγάλmicroατα) καθώς και λατρευτικές παραστάσεις επί τοιχογραφιών και σφραγιδόλιθων Παρουσιάζουν δε τα ειδώλια πλήθος θηλυκών θεοτήτων από τις οποίες microπορούmicroε να κάνουmicroε τους εξής επισφαλής όmicroως συσχετισmicroούς

1 microετέπειτα Αθηνά = microία φέρει δόρυ και ασπίδα ή καθισmicroένη σε δένδρο πιθανώς ελιά

2 microετέπειτα Παλλάδα Θεά των ανακτόρων = microια θεότητα να κρατά δόρυ

3

3 Μητέρα της γης (∆ήmicroητρα) = θεά που κρατά το στήθος της από το οποίο τρέφονται όλοι

4 microετέπειτα Άρτεmicroη = θεά σε λόφο που κρατά δόρυ και περιστοιχίζεται από λεοντάρια

5 microετέπειτα Αφροδίτη = θεά γυmicroνή επί της οποίας στο κεφάλι κάθεται πτηνό που microοιάζει microε περιστέρι

Λατρεία Εκτελείται microε χορούς και θυσίες και έχει οργιαστικό χαραχτήρα Αυτό που γνωρίζουmicroε σίγουρα είναι η λατρεία των νεκρών Στην Τίρυνθα στην αυλή των ανακτόρων έχει βρεθεί βοθροειδής βωmicroός για την λατρεία των νεκρών ως δαίmicroονες υποχρόνιοι κι αυτό υποδεικνύει ότι η λατρεία των νεκρών δεν περιορίζονταν microόνο στους ταφικούς χώρους Σε αυτήν την θρησκεία οι νεκροί δεν καίγονται και οι τάφοι είναι υπόγειοι θολωτοί και τους οποίους οι αρχαίοι ονοmicroάζουν laquoθησαυρούςraquo Οι νεκροί λατρεύονται και για καιρό microετά τον θάνατό τους και οι επισηmicroότεροι microεταβάλλονταν σε ήρωες που προστάτευαν από παντός είδους κακά και εχθρούς και εκδικούνταν τους ασεβείς προς αυτούς Η λατρεία προς τους νεκρούς συνεχίζονταν για 3 γενεές (πατέρας παππούς amp προπάππους) όπερ και τοποθετούσαν νέους νεκρούς στον τάφο

ΟΜΗΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΣΙΟΔΕΙΟΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Είναι η εποχή microέσα από την οποία ο κόσmicroος γνωρίζει την Ελληνική αρχαία θρησκεία ένεκα τη επιρροής των οmicroηρικών επών εις την διάπλαση του Ελληνικού πολιτισmicroού Είναι η θρησκεία η καλλιτεχνική θρησκεία της αποθεώσεως του ανθρώπινου κάλλους Η επίδραση του Οmicroήρου στην microετέπειτα εξέλιξη είναι πολύ microεγάλη microε κύρια χαρακτηριστικά τον ανθρωποmicroορφισmicroό και τον ορθολογισmicroό Αν και στην αρχή η θρησκεία είναι φυσιοκρατική ελάχιστοι θεοί εξακολουθούν να παραmicroένουν στον φυσικό τους φορές όπως πχ Γη Σελήνη Ήλιος ποταmicroοί κα Τα λόγια και τα έργα αυτών παρουσιάζονται πλέον microε ανθρώπινες microορφές Οι περισσότεροι θεοί και θεές που ξεκίνησαν από τα φυσικά σώmicroατα και φαινόmicroενα τώρα διαmicroορφώθηκαν από ανθρώπινα πρότυπα όχι microόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά και στα εσωτερικά Οι Έλληνες έδωσαν microορφές σε αυτούς τους θεούς παρmicroένες από ανθρώπινες ιδιότητες της καθηmicroερινότητας πχ στον ∆ία εξιδανικεύεται ο ισχυρός βασιλεύς ακαταmicroάχητος στην Ήρα εξιδανικεύεται η δέσποινα του σπιτιού που δεν είναι σύmicroφωνη microε τον νοικοκύρη αλλά τελικά υποτάσσεται στις προσταγές του ο Απόλλωνας αποτελεί τον ιδανικό τύπου του νεανικού παραστάτη - βοηθού του ερmicroηνευτή και εκτελεστή του θεραπευτή και του microάντη από τον οποίο οι άνθρωποι δέχονται βοήθεια καθοδήγηση και κάθαρση στην Αφροδίτη εξιδανικεύεται η γυναικεία καλλονή microε όλα τα συνακόλουθα στον Άρη ο γενναίος αλλά άστατος και αλόγιστος πολεmicroιστής η πολεmicroική κόρη του ∆ία Αθηνά

4

αποτελεί τον ιδεώδη τύπου της σώφρονα αρρενωπής και φίλεργης παρθένας και ο Ήφαιστος τον τύπο του επιδέξιου και εφευρετικού τεχνίτη κοκ Αλλά δεν έφτανε microόνο ο ανθρωποmicroορφισmicroός των θεοτήτων Χρειάστηκε και ο ανθρωποmicroορφισmicroός microε την ζωή των microυκηναϊκών βασιλιάδων Φτιάχτηκε λοιπόν και το παλάτι του ∆ία στην κορυφή του Ολύmicroπου ανάλογα microε τα microυκηναϊκά παλάτια και ακολουθείται ζωή πλούσια microε χορούς και τραγούδια όπως η ζωή των ηρώων στα

παλάτια Αυτό το αναγνώρισε και ο Αριστοτέλης laquoΚαί τούς θεούς δέ διά τοῦτο

πάντες φασί βασιλεύεσθαι ὅτι καί αὐτοί οἱ μέν ἔτι καί νῦν οἱ δέ τό

ἀρχαῖον ἐβασιλεύοντο ωσπερ δέ καί τά εἴδη ἐαυτοίς ἀφομοιούσι οἱ

ἄνθρωποι οὕτω καί τούς βίους τῶν θεῶνraquo

Οι Οmicroηρικοί θεοί δεν είναι ούτε απολύτως κακοί ούτε απολύτως καλοί Ο διαχωρισmicroός καλού και κακού που ήταν τόσο συνήθης στα ανατολικά θρησκεύmicroατα είναι άγνωστος στον Όmicroηρο Είναι απλώς εξιδανικευmicroένοι άνθρωποι και έχουν όλες τις αρετές και όλες τις αδυναmicroίες τους Αν και ο ορθολογισmicroός υπάρχει πλήρως στον Όmicroηρο εντούτοις τα θαύmicroατα είναι δυνατά υπό των θεών Καλή συmicroπεριφορά προς τους θεούς επιφέρει την ευmicroένεια ασέβεια και εγωισmicroός επιφέρουν την τιmicroωρία Το microόνο microη ορθολογικό στον Όmicroηρο είναι η Μοίρα του θανάτου η οποία διαγράφεται κατά την γέννηση του ανθρώπου Αυτήν δεν microπορεί να την αλλάξει ούτε ο ∆ίας

Θεότητες δεν υπάρχει πουθενά στα Οmicroηρικά έπη ο αριθmicroός 12 ο οποίος microάλλον έχει microεταγενέστερη προέλευση Χαρακτηρίζεται από

1 ανθρωπόmicroορφες θεότητες

2 ορθολογισmicroό των θεοτήτων

3 αλλά και από φυσιοκρατικές θεότητες πχ Ουρανός Σελήνη Ήλιος Γη Η δηmicroιουργία των θεοτήτων δεν είναι απόλυτης προέλευσης αλλά πιστεύεται

ότι προέρχονται από microίγmicroα θεοτήτων των

1Ινδογερmicroανικών φυλών που κατέβηκαν στην Ελλάδα

2 Κρητών

3 Ασιατικών - ανατολικών φυλών Τα βέβαια microέχρι στιγmicroής είναι

1 Ζευς = Ινδογερmicroανικής προέλευσης ως θεός του κεραυνού όπως Diaus Pitar των Ινδών Jupiter Λατίνων και Θωρ Γερmicroανών

2 Ήρα =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της Γης

3 Εστία =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της ηφαιστειακής φωτιάς

5

4 Άρτεmicroις =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως αρχηγός των νυmicroφών των δασών και των όρεων

5 Απόλλων =Ινδογερmicroανικής αν και στην αρχή πιστεύονταν ότι ήταν Ασιατικής αδελφός της Άρτεmicroις

6 Άρης =Ινδογερmicroανικής καταγωγής

7 Αθηνά =Κρητικής καταγωγής

8 Ποσειδών =παρά το Ελληνικό του όνοmicroα είναι αmicroφιβόλου προελεύσεως microαζί microε τους ∆ιόσκουρους

9 ∆ίας Ποσειδώνας Πλούτωνας =υπάρχει οmicroοιότητα microε την διανοmicroή του κόσmicroου σε αυτούς τους τρεις αδελφούς όπως φαίνεται στην Ασσύριο-βαβυλωνιακή microυθολογία περί διανοmicroής του κόσmicroου σε τριάδα θεών Anu Ea amp Enlil

10Ησιόδεια Θεογονία =είναι ανάλογη microε θεογονία των Χιττίτων όπως φάνηκε από ανασκαφές

Λατρεία Χοροί θυσίες ζώων προσφορές και σπονδές προσευχές αλλά και έλλειψη microυστηριακού και οργιαστικού περιεχοmicroένου Ηθική microόλυνσης δεν υπάρχει καθώς δεν υπάρχει διαχωρισmicroός του καλού microε το κακό από φιλοσοφικής πλευράς Υπάρχει επίσης η microαντεία δια καπνού πτήσεις πτηνών δυσοσmicroίες κα Η λατρεία γίνεται οπουδήποτε (Ο Όmicroηρος δεν αναφέρει ναούς αλλά και ούτε ξεχωριστή τάξη ιερατείων) και από τον οποιοδήποτε παρόλο που υπάρχουν κάποιοι ειδικοί πχ ονειροπόλες microάντεις ιερείς και microεγάλοι λατρευτικοί χώροι πχ ∆ωδώνη ∆ελφοί Ο Οmicroηρικός άνθρωπος microπορεί microόνος του να επικοινωνήσει microε τα θεία οπουδήποτε κι αν βρίσκεται

Νεκροί Οι νεκροί επίσης λατρεύονται και υπάρχουν microετά θάνατο ως ψυχές οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλο παρά σκιές ή οmicroοιώmicroατα τα οποία microπορούν να microιλήσουν και να σκεφτούν microόνο αν πιουν αίmicroα Είναι ανίκανοι να ωφελήσουν ή να βλάψουν τους θνητούς και περιφέρονται στα βασίλεια της Περσεφόνης και του Πλούτωνα άβουλα ∆εν υπάρχει διάκρισης πονηρών και αγαθών ο Άδης είναι προς όλους δεινός και αποτρόπαιος Μόνο οι επίορκοι κολάζονται αιωνίως όπως ο Σίσυφος και ο Τάνταλος Επίσης οι συγγενείς των θεών ζουν ευτυχισmicroένοι για πάντα στο Ηλύσιο πεδίο στην άκρη της γης Οι νεκροί εδώ σε σχέση microε την Μυκηναϊκή θρησκεία καίγονται και φυλάσσονται σε κάλπη Η καύση των νεκρών πρέπει να οφείλεται στην

6

πίστη ότι οι καmicroένοι δεν επανέρχονται microεταξύ των ζωντανών ενώ οι άκαυτοι γίνονται microήνις επιζήmicroια για αυτούς

Άνθρωπος στα οmicroηρικά έπη ο άνθρωπος είναι όχι microόνο υποδεέστερο ον των θεών αλλά και υποχείριος αυτών οι οποίοι ανά πάσα στιγmicroή microπορούν να τον χρησιmicroοποιήσουν όπως θέλουν Η ύβρις απαγορεύεται και microπορεί να επισύρει την Νέmicroεσις των θεών (την τιmicroωρία) ακόmicroη και microετά τον θάνατο

(Δίας) Ζευς

ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στην αρχή είναι η ίδια microε τα οmicroηρικά έπη microεταβαλλόmicroενη ανάλογα microε τις ανάγκες Κατόπιν δέχεται επιρροές microέσω των οποίων εισάγεται αντί του ορθολογισmicroού των θεοτήτων του Οmicroήρου ο microυστικισmicroός ο οργιασmicroός και η έννοια της προσωπικής αmicroαρτίας microε την microεταθανάτιο ανταπόδοση και λύτρωση που είναι άγνωστη εις τον Όmicroηρο Αυτά τα ρεύmicroατα (microη καθορισmicroένης προέλευσης πιθανόν από την Θράκη την Φρυγία και την Λυδία) είναι

1 Μυστηριακό (αρχή του η αγροτική προς την προαγωγή της βλάστησης)

2 ∆ιονυσιακό (προσπάθεια ένωσης ανθρώπου microε το θείο πχ έκστασης ενθουσιασmicroού)

3 Ορφικό Με αυτά τα microυστήρια τα οποία επιτρέπονται ΜΟΝΟ στους πολίτες και που σε περίπτωση microυήσεως η αποmicroάκρυνση τιmicroωρείται microε θάνατο εισάγεται για πρώτη

7

φορά η ελπίδα για καλύτερη microεταθανάτιο ζωή και εφαρmicroόζεται η νηστεία τα εδέσmicroατα οι ιεροί γάmicroοι πχ στα Ελευσίνια Το ∆ιονυσιακό ρεύmicroα υπήρξε το σπουδαιότερο καθόσον συνετέλεσε στη δηmicroιουργία της αρχαίας τραγωδίας ∆εν λείπουν εδώ οι αντιδράσεις και οι τιmicroωρίες για τις νέες επιρροές ιδίως από τα κράτη πόλεις όπως προκύπτει από τον microύθο του Λυκούργου και του Πενθέως οι οποίοι έδιωξαν τους θιάσους του θεού ∆ιόνυσου laquoΜαινάδαςraquo και γι αυτό τιmicroωρήθηκαν σκληρά Η Ορφική εισάγει και στοιχεία περί καλής ανθρώπινης ψυχής και κακού σώmicroατος από το οποίο πρέπει να εξέλθει εισάγει τον προσηλυτισmicroό τη νηστεία τη microετεmicroψύχωση αφαιρεί τη σωmicroατική άσκηση κα Προς το τέλος της περιόδου το ανθρωπόmicroορφο και πολύmicroορφο θείο αρχίζει τουλάχιστον για

φιλόσοφους και ποιητές laquoΖεύς ἐστί αἰθήρ Ζεύς δέ γῆ Ζεῦ δrsquo οὐρανός Ζεῦ

τοί τό πάντα χώτι τῶν δrsquo ὑπέρτερονraquo Αισχύλος Αυτοί όmicroως που θα κλονίσουν

την ανθρωπόmicroορφη θεϊκή θρησκεία είναι οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα οι σοφιστές οι οποίοι όχι microόνο θα κλονίσουν την πίστη αλλά και θα ταράξουν τα θεmicroέλια του θρησκευτικού υπόβαθρου της εποχής

Θεότητες Οι θεότητες δεν microεταβάλλονται και microένουν όπως τέθηκαν από τον Όmicroηρο Η πανελληνία όmicroως microορφή της που υπάρχει microόνο στα οmicroηρικά έπη δεν υφίσταται Στις κατά τόπους πόλεις κράτη υπερισχύει η λατρεία των τοπικών θεών πχ Αθηνά στην Αθήνα αλλά και διαφορετική Αθηνά στην Σπάρτη (αυτό ισχύει για όλους τους θεούς) η Ήρα στο Άργος οι ∆ιόσκουροι στην Σπάρτη ο Ασκληπιός στην Επίδαυρο Αυτό φαίνεται και από τα νοmicroίσmicroατα της κάθε πόλης που είναι αφιερωmicroένα στις θεότητες προστάτες

Λατρεία Παρόλο που η λατρεία των θεοτήτων είναι ελεύθερη παύει να έχει τον παραδοσιακό χαραχτήρα και επιβάλλεται λατρεία των θεοτήτων των πόλεων από τους πολίτες τους Αυτό κατορθώνεται microε νόmicroους Κι έτσι ενώ οι πολίτες είναι ελεύθεροι να σέβονται τις θεότητες είναι υποχρεωmicroένοι δια νόmicroων να σέβονται και να microετέχουν στις λατρείες των θεοτήτων των πόλεών τους Η λατρεία των νεκρών προσπαθήθηκε να περιοριστεί κατόπιν και της πολυδάπανης κυρίως ταφής αλλά αλλού συστηmicroατοποιήθηκε (πχ ήρωες προστάτες των πόλεων) Απόδειξης το

κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν η πόλις

νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo

Επίσης οι δούλοι συmicromicroετείχαν στις λατρείες των θεών των αφεντάδων τους Το microαντείο των ∆ελφών σε εξαιρετικές περιπτώσεις αποβαίνει ανώτατος ρυθmicroιστής και οδηγός της λατρείας των πόλεων και στο οποίο πάντες οι Έλληνες προσέτρεχαν εν καιρώ microεγάλων αναγκών δίνοντάς του κατά αυτόν τον τρόπο πανελλήνιο κύρος Στο τέλος της περιόδου θα προστεθούν microέσα από την λατρεία των θεών και οι λατρείες των αρχηγών και των ηρώων οι οποίοι πλέον θα είναι οι προστάτες και φύλακες των πόλεων

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

1

Ομάδα εργασίας

1) ΒΑΛΑΚΑ ΝΙΚΟΛΕΤΑ

2) ΒΑΛΑΩΡΑΣ ΑΓΗΣΙΛΑΟΣ

3) ΒΑΡΥΤΙΜΙΔΗΣ ΜΑΡΙΟΣ

4) ΓΑΜΒΡΟΥΛΗΣ ΣΠΥΡΟΣ

5) ΓΙΑΝΝΟΥΚΑ ΟΛΓΑ

6) ΓΡΥΛΛΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

7) ΔΟΝΤΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

8) ΖΑΧΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

9) ΚΑΡΑΜΠΑΤΣΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

10) ΚΟΜΝΗΝΟΥ ΑΦΡΟΔΙΤΗ

11) ΛΕΥΚΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑΛΕΝΑ

12) ΛΥΡΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

13) ΜΑΓΟΥΛΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

14) ΜΑΡΑΒΑΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ

15) ΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

16) ΝΤΑΛΕΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

17) ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ

18) ΠΕΡΗΦΑΝΟΥ ΜΑΡΙΑ

19) ΣΚΡΕΚΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

20) ΤΕΠΕΤΕΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ

21) ΦΕΖΟΥΛΙΔΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

22) ΧΑΡΜΑΝΗ ΓΕΩΡΓΙΑ

23) ΧΛΙΑΠΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

2

Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής

θρησκείας

Σχεδιαστική αποκατάσταση του Παρθενώνα

ΜΗΚΥΝΑΪΚΗ Επειδή τα ευρήmicroατα αυτής της θρησκείας δεν ταυτίζονται και τόσο microε τα Οmicroηρικά έπη είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να στηριχθούmicroε microάλλον σε υποθέσεις προσπαθώντας να εξηγήσουmicroε τα άλλα αυτά ευρήmicroατα Γιrsquo αυτήν την περίοδο υπάρχουν βεβαίως τα κυριότερα αρχαιολογικά ευρήmicroατα και υπάρχει microεγάλη επιρροή από την Κρήτη το οποίο διαπιστώνεται από το ιδιαίτερα αναπτυγmicroένο εmicroπόριο microεταξύ αυτής και Μυκηνών Τα ευρήmicroατα αφορούν microόνο βωmicroούς ειδώλια και γενικά αντικείmicroενα χρησιmicroοποιούmicroενα προς την λατρεία Γραπτά ευρήmicroατα δυστυχώς δεν υπάρχουν Ιστορικά οι Κρήτες δεν ανήκουν στα Ελληνικά Ινδοευρωπαϊκά φύλλα του Βορρά αλλά σε πληθυσmicroούς που ήρθαν από την Ανατολή

Θεότητες Από θεότητες microπορούmicroε να πούmicroε ότι υπάρχουν πάρα πολλές γυναικείες (microία microοιάζει microε την Αθηνά microια microε την Άρτεmicroη και microια microε την Αφροδίτη) αλλά δεν υπάρχουν καθόλου ανδρικές θεότητες Πάντως εικάζεται ότι πρέπει να υπήρχαν κι άλλες θεότητες καθώς στα Οmicroηρικά έπη εmicroφανίζεται microια πιο πλήρης θρησκευτική εικόνα η οποία όmicroως δεν microπορεί να ξεκαθαριστεί πλήρως όσον αφορά τις παλιές και τις νέες microορφές της Ειδικά πρέπει να αναφέρουmicroε ότι δεν υπάρχουν ναοί και τα microόνα θρησκευτικά δείγmicroατα είναι ειδώλια (microικρά αγάλmicroατα) καθώς και λατρευτικές παραστάσεις επί τοιχογραφιών και σφραγιδόλιθων Παρουσιάζουν δε τα ειδώλια πλήθος θηλυκών θεοτήτων από τις οποίες microπορούmicroε να κάνουmicroε τους εξής επισφαλής όmicroως συσχετισmicroούς

1 microετέπειτα Αθηνά = microία φέρει δόρυ και ασπίδα ή καθισmicroένη σε δένδρο πιθανώς ελιά

2 microετέπειτα Παλλάδα Θεά των ανακτόρων = microια θεότητα να κρατά δόρυ

3

3 Μητέρα της γης (∆ήmicroητρα) = θεά που κρατά το στήθος της από το οποίο τρέφονται όλοι

4 microετέπειτα Άρτεmicroη = θεά σε λόφο που κρατά δόρυ και περιστοιχίζεται από λεοντάρια

5 microετέπειτα Αφροδίτη = θεά γυmicroνή επί της οποίας στο κεφάλι κάθεται πτηνό που microοιάζει microε περιστέρι

Λατρεία Εκτελείται microε χορούς και θυσίες και έχει οργιαστικό χαραχτήρα Αυτό που γνωρίζουmicroε σίγουρα είναι η λατρεία των νεκρών Στην Τίρυνθα στην αυλή των ανακτόρων έχει βρεθεί βοθροειδής βωmicroός για την λατρεία των νεκρών ως δαίmicroονες υποχρόνιοι κι αυτό υποδεικνύει ότι η λατρεία των νεκρών δεν περιορίζονταν microόνο στους ταφικούς χώρους Σε αυτήν την θρησκεία οι νεκροί δεν καίγονται και οι τάφοι είναι υπόγειοι θολωτοί και τους οποίους οι αρχαίοι ονοmicroάζουν laquoθησαυρούςraquo Οι νεκροί λατρεύονται και για καιρό microετά τον θάνατό τους και οι επισηmicroότεροι microεταβάλλονταν σε ήρωες που προστάτευαν από παντός είδους κακά και εχθρούς και εκδικούνταν τους ασεβείς προς αυτούς Η λατρεία προς τους νεκρούς συνεχίζονταν για 3 γενεές (πατέρας παππούς amp προπάππους) όπερ και τοποθετούσαν νέους νεκρούς στον τάφο

ΟΜΗΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΣΙΟΔΕΙΟΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Είναι η εποχή microέσα από την οποία ο κόσmicroος γνωρίζει την Ελληνική αρχαία θρησκεία ένεκα τη επιρροής των οmicroηρικών επών εις την διάπλαση του Ελληνικού πολιτισmicroού Είναι η θρησκεία η καλλιτεχνική θρησκεία της αποθεώσεως του ανθρώπινου κάλλους Η επίδραση του Οmicroήρου στην microετέπειτα εξέλιξη είναι πολύ microεγάλη microε κύρια χαρακτηριστικά τον ανθρωποmicroορφισmicroό και τον ορθολογισmicroό Αν και στην αρχή η θρησκεία είναι φυσιοκρατική ελάχιστοι θεοί εξακολουθούν να παραmicroένουν στον φυσικό τους φορές όπως πχ Γη Σελήνη Ήλιος ποταmicroοί κα Τα λόγια και τα έργα αυτών παρουσιάζονται πλέον microε ανθρώπινες microορφές Οι περισσότεροι θεοί και θεές που ξεκίνησαν από τα φυσικά σώmicroατα και φαινόmicroενα τώρα διαmicroορφώθηκαν από ανθρώπινα πρότυπα όχι microόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά και στα εσωτερικά Οι Έλληνες έδωσαν microορφές σε αυτούς τους θεούς παρmicroένες από ανθρώπινες ιδιότητες της καθηmicroερινότητας πχ στον ∆ία εξιδανικεύεται ο ισχυρός βασιλεύς ακαταmicroάχητος στην Ήρα εξιδανικεύεται η δέσποινα του σπιτιού που δεν είναι σύmicroφωνη microε τον νοικοκύρη αλλά τελικά υποτάσσεται στις προσταγές του ο Απόλλωνας αποτελεί τον ιδανικό τύπου του νεανικού παραστάτη - βοηθού του ερmicroηνευτή και εκτελεστή του θεραπευτή και του microάντη από τον οποίο οι άνθρωποι δέχονται βοήθεια καθοδήγηση και κάθαρση στην Αφροδίτη εξιδανικεύεται η γυναικεία καλλονή microε όλα τα συνακόλουθα στον Άρη ο γενναίος αλλά άστατος και αλόγιστος πολεmicroιστής η πολεmicroική κόρη του ∆ία Αθηνά

4

αποτελεί τον ιδεώδη τύπου της σώφρονα αρρενωπής και φίλεργης παρθένας και ο Ήφαιστος τον τύπο του επιδέξιου και εφευρετικού τεχνίτη κοκ Αλλά δεν έφτανε microόνο ο ανθρωποmicroορφισmicroός των θεοτήτων Χρειάστηκε και ο ανθρωποmicroορφισmicroός microε την ζωή των microυκηναϊκών βασιλιάδων Φτιάχτηκε λοιπόν και το παλάτι του ∆ία στην κορυφή του Ολύmicroπου ανάλογα microε τα microυκηναϊκά παλάτια και ακολουθείται ζωή πλούσια microε χορούς και τραγούδια όπως η ζωή των ηρώων στα

παλάτια Αυτό το αναγνώρισε και ο Αριστοτέλης laquoΚαί τούς θεούς δέ διά τοῦτο

πάντες φασί βασιλεύεσθαι ὅτι καί αὐτοί οἱ μέν ἔτι καί νῦν οἱ δέ τό

ἀρχαῖον ἐβασιλεύοντο ωσπερ δέ καί τά εἴδη ἐαυτοίς ἀφομοιούσι οἱ

ἄνθρωποι οὕτω καί τούς βίους τῶν θεῶνraquo

Οι Οmicroηρικοί θεοί δεν είναι ούτε απολύτως κακοί ούτε απολύτως καλοί Ο διαχωρισmicroός καλού και κακού που ήταν τόσο συνήθης στα ανατολικά θρησκεύmicroατα είναι άγνωστος στον Όmicroηρο Είναι απλώς εξιδανικευmicroένοι άνθρωποι και έχουν όλες τις αρετές και όλες τις αδυναmicroίες τους Αν και ο ορθολογισmicroός υπάρχει πλήρως στον Όmicroηρο εντούτοις τα θαύmicroατα είναι δυνατά υπό των θεών Καλή συmicroπεριφορά προς τους θεούς επιφέρει την ευmicroένεια ασέβεια και εγωισmicroός επιφέρουν την τιmicroωρία Το microόνο microη ορθολογικό στον Όmicroηρο είναι η Μοίρα του θανάτου η οποία διαγράφεται κατά την γέννηση του ανθρώπου Αυτήν δεν microπορεί να την αλλάξει ούτε ο ∆ίας

Θεότητες δεν υπάρχει πουθενά στα Οmicroηρικά έπη ο αριθmicroός 12 ο οποίος microάλλον έχει microεταγενέστερη προέλευση Χαρακτηρίζεται από

1 ανθρωπόmicroορφες θεότητες

2 ορθολογισmicroό των θεοτήτων

3 αλλά και από φυσιοκρατικές θεότητες πχ Ουρανός Σελήνη Ήλιος Γη Η δηmicroιουργία των θεοτήτων δεν είναι απόλυτης προέλευσης αλλά πιστεύεται

ότι προέρχονται από microίγmicroα θεοτήτων των

1Ινδογερmicroανικών φυλών που κατέβηκαν στην Ελλάδα

2 Κρητών

3 Ασιατικών - ανατολικών φυλών Τα βέβαια microέχρι στιγmicroής είναι

1 Ζευς = Ινδογερmicroανικής προέλευσης ως θεός του κεραυνού όπως Diaus Pitar των Ινδών Jupiter Λατίνων και Θωρ Γερmicroανών

2 Ήρα =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της Γης

3 Εστία =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της ηφαιστειακής φωτιάς

5

4 Άρτεmicroις =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως αρχηγός των νυmicroφών των δασών και των όρεων

5 Απόλλων =Ινδογερmicroανικής αν και στην αρχή πιστεύονταν ότι ήταν Ασιατικής αδελφός της Άρτεmicroις

6 Άρης =Ινδογερmicroανικής καταγωγής

7 Αθηνά =Κρητικής καταγωγής

8 Ποσειδών =παρά το Ελληνικό του όνοmicroα είναι αmicroφιβόλου προελεύσεως microαζί microε τους ∆ιόσκουρους

9 ∆ίας Ποσειδώνας Πλούτωνας =υπάρχει οmicroοιότητα microε την διανοmicroή του κόσmicroου σε αυτούς τους τρεις αδελφούς όπως φαίνεται στην Ασσύριο-βαβυλωνιακή microυθολογία περί διανοmicroής του κόσmicroου σε τριάδα θεών Anu Ea amp Enlil

10Ησιόδεια Θεογονία =είναι ανάλογη microε θεογονία των Χιττίτων όπως φάνηκε από ανασκαφές

Λατρεία Χοροί θυσίες ζώων προσφορές και σπονδές προσευχές αλλά και έλλειψη microυστηριακού και οργιαστικού περιεχοmicroένου Ηθική microόλυνσης δεν υπάρχει καθώς δεν υπάρχει διαχωρισmicroός του καλού microε το κακό από φιλοσοφικής πλευράς Υπάρχει επίσης η microαντεία δια καπνού πτήσεις πτηνών δυσοσmicroίες κα Η λατρεία γίνεται οπουδήποτε (Ο Όmicroηρος δεν αναφέρει ναούς αλλά και ούτε ξεχωριστή τάξη ιερατείων) και από τον οποιοδήποτε παρόλο που υπάρχουν κάποιοι ειδικοί πχ ονειροπόλες microάντεις ιερείς και microεγάλοι λατρευτικοί χώροι πχ ∆ωδώνη ∆ελφοί Ο Οmicroηρικός άνθρωπος microπορεί microόνος του να επικοινωνήσει microε τα θεία οπουδήποτε κι αν βρίσκεται

Νεκροί Οι νεκροί επίσης λατρεύονται και υπάρχουν microετά θάνατο ως ψυχές οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλο παρά σκιές ή οmicroοιώmicroατα τα οποία microπορούν να microιλήσουν και να σκεφτούν microόνο αν πιουν αίmicroα Είναι ανίκανοι να ωφελήσουν ή να βλάψουν τους θνητούς και περιφέρονται στα βασίλεια της Περσεφόνης και του Πλούτωνα άβουλα ∆εν υπάρχει διάκρισης πονηρών και αγαθών ο Άδης είναι προς όλους δεινός και αποτρόπαιος Μόνο οι επίορκοι κολάζονται αιωνίως όπως ο Σίσυφος και ο Τάνταλος Επίσης οι συγγενείς των θεών ζουν ευτυχισmicroένοι για πάντα στο Ηλύσιο πεδίο στην άκρη της γης Οι νεκροί εδώ σε σχέση microε την Μυκηναϊκή θρησκεία καίγονται και φυλάσσονται σε κάλπη Η καύση των νεκρών πρέπει να οφείλεται στην

6

πίστη ότι οι καmicroένοι δεν επανέρχονται microεταξύ των ζωντανών ενώ οι άκαυτοι γίνονται microήνις επιζήmicroια για αυτούς

Άνθρωπος στα οmicroηρικά έπη ο άνθρωπος είναι όχι microόνο υποδεέστερο ον των θεών αλλά και υποχείριος αυτών οι οποίοι ανά πάσα στιγmicroή microπορούν να τον χρησιmicroοποιήσουν όπως θέλουν Η ύβρις απαγορεύεται και microπορεί να επισύρει την Νέmicroεσις των θεών (την τιmicroωρία) ακόmicroη και microετά τον θάνατο

(Δίας) Ζευς

ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στην αρχή είναι η ίδια microε τα οmicroηρικά έπη microεταβαλλόmicroενη ανάλογα microε τις ανάγκες Κατόπιν δέχεται επιρροές microέσω των οποίων εισάγεται αντί του ορθολογισmicroού των θεοτήτων του Οmicroήρου ο microυστικισmicroός ο οργιασmicroός και η έννοια της προσωπικής αmicroαρτίας microε την microεταθανάτιο ανταπόδοση και λύτρωση που είναι άγνωστη εις τον Όmicroηρο Αυτά τα ρεύmicroατα (microη καθορισmicroένης προέλευσης πιθανόν από την Θράκη την Φρυγία και την Λυδία) είναι

1 Μυστηριακό (αρχή του η αγροτική προς την προαγωγή της βλάστησης)

2 ∆ιονυσιακό (προσπάθεια ένωσης ανθρώπου microε το θείο πχ έκστασης ενθουσιασmicroού)

3 Ορφικό Με αυτά τα microυστήρια τα οποία επιτρέπονται ΜΟΝΟ στους πολίτες και που σε περίπτωση microυήσεως η αποmicroάκρυνση τιmicroωρείται microε θάνατο εισάγεται για πρώτη

7

φορά η ελπίδα για καλύτερη microεταθανάτιο ζωή και εφαρmicroόζεται η νηστεία τα εδέσmicroατα οι ιεροί γάmicroοι πχ στα Ελευσίνια Το ∆ιονυσιακό ρεύmicroα υπήρξε το σπουδαιότερο καθόσον συνετέλεσε στη δηmicroιουργία της αρχαίας τραγωδίας ∆εν λείπουν εδώ οι αντιδράσεις και οι τιmicroωρίες για τις νέες επιρροές ιδίως από τα κράτη πόλεις όπως προκύπτει από τον microύθο του Λυκούργου και του Πενθέως οι οποίοι έδιωξαν τους θιάσους του θεού ∆ιόνυσου laquoΜαινάδαςraquo και γι αυτό τιmicroωρήθηκαν σκληρά Η Ορφική εισάγει και στοιχεία περί καλής ανθρώπινης ψυχής και κακού σώmicroατος από το οποίο πρέπει να εξέλθει εισάγει τον προσηλυτισmicroό τη νηστεία τη microετεmicroψύχωση αφαιρεί τη σωmicroατική άσκηση κα Προς το τέλος της περιόδου το ανθρωπόmicroορφο και πολύmicroορφο θείο αρχίζει τουλάχιστον για

φιλόσοφους και ποιητές laquoΖεύς ἐστί αἰθήρ Ζεύς δέ γῆ Ζεῦ δrsquo οὐρανός Ζεῦ

τοί τό πάντα χώτι τῶν δrsquo ὑπέρτερονraquo Αισχύλος Αυτοί όmicroως που θα κλονίσουν

την ανθρωπόmicroορφη θεϊκή θρησκεία είναι οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα οι σοφιστές οι οποίοι όχι microόνο θα κλονίσουν την πίστη αλλά και θα ταράξουν τα θεmicroέλια του θρησκευτικού υπόβαθρου της εποχής

Θεότητες Οι θεότητες δεν microεταβάλλονται και microένουν όπως τέθηκαν από τον Όmicroηρο Η πανελληνία όmicroως microορφή της που υπάρχει microόνο στα οmicroηρικά έπη δεν υφίσταται Στις κατά τόπους πόλεις κράτη υπερισχύει η λατρεία των τοπικών θεών πχ Αθηνά στην Αθήνα αλλά και διαφορετική Αθηνά στην Σπάρτη (αυτό ισχύει για όλους τους θεούς) η Ήρα στο Άργος οι ∆ιόσκουροι στην Σπάρτη ο Ασκληπιός στην Επίδαυρο Αυτό φαίνεται και από τα νοmicroίσmicroατα της κάθε πόλης που είναι αφιερωmicroένα στις θεότητες προστάτες

Λατρεία Παρόλο που η λατρεία των θεοτήτων είναι ελεύθερη παύει να έχει τον παραδοσιακό χαραχτήρα και επιβάλλεται λατρεία των θεοτήτων των πόλεων από τους πολίτες τους Αυτό κατορθώνεται microε νόmicroους Κι έτσι ενώ οι πολίτες είναι ελεύθεροι να σέβονται τις θεότητες είναι υποχρεωmicroένοι δια νόmicroων να σέβονται και να microετέχουν στις λατρείες των θεοτήτων των πόλεών τους Η λατρεία των νεκρών προσπαθήθηκε να περιοριστεί κατόπιν και της πολυδάπανης κυρίως ταφής αλλά αλλού συστηmicroατοποιήθηκε (πχ ήρωες προστάτες των πόλεων) Απόδειξης το

κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν η πόλις

νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo

Επίσης οι δούλοι συmicromicroετείχαν στις λατρείες των θεών των αφεντάδων τους Το microαντείο των ∆ελφών σε εξαιρετικές περιπτώσεις αποβαίνει ανώτατος ρυθmicroιστής και οδηγός της λατρείας των πόλεων και στο οποίο πάντες οι Έλληνες προσέτρεχαν εν καιρώ microεγάλων αναγκών δίνοντάς του κατά αυτόν τον τρόπο πανελλήνιο κύρος Στο τέλος της περιόδου θα προστεθούν microέσα από την λατρεία των θεών και οι λατρείες των αρχηγών και των ηρώων οι οποίοι πλέον θα είναι οι προστάτες και φύλακες των πόλεων

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

2

Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής

θρησκείας

Σχεδιαστική αποκατάσταση του Παρθενώνα

ΜΗΚΥΝΑΪΚΗ Επειδή τα ευρήmicroατα αυτής της θρησκείας δεν ταυτίζονται και τόσο microε τα Οmicroηρικά έπη είmicroαστε υποχρεωmicroένοι να στηριχθούmicroε microάλλον σε υποθέσεις προσπαθώντας να εξηγήσουmicroε τα άλλα αυτά ευρήmicroατα Γιrsquo αυτήν την περίοδο υπάρχουν βεβαίως τα κυριότερα αρχαιολογικά ευρήmicroατα και υπάρχει microεγάλη επιρροή από την Κρήτη το οποίο διαπιστώνεται από το ιδιαίτερα αναπτυγmicroένο εmicroπόριο microεταξύ αυτής και Μυκηνών Τα ευρήmicroατα αφορούν microόνο βωmicroούς ειδώλια και γενικά αντικείmicroενα χρησιmicroοποιούmicroενα προς την λατρεία Γραπτά ευρήmicroατα δυστυχώς δεν υπάρχουν Ιστορικά οι Κρήτες δεν ανήκουν στα Ελληνικά Ινδοευρωπαϊκά φύλλα του Βορρά αλλά σε πληθυσmicroούς που ήρθαν από την Ανατολή

Θεότητες Από θεότητες microπορούmicroε να πούmicroε ότι υπάρχουν πάρα πολλές γυναικείες (microία microοιάζει microε την Αθηνά microια microε την Άρτεmicroη και microια microε την Αφροδίτη) αλλά δεν υπάρχουν καθόλου ανδρικές θεότητες Πάντως εικάζεται ότι πρέπει να υπήρχαν κι άλλες θεότητες καθώς στα Οmicroηρικά έπη εmicroφανίζεται microια πιο πλήρης θρησκευτική εικόνα η οποία όmicroως δεν microπορεί να ξεκαθαριστεί πλήρως όσον αφορά τις παλιές και τις νέες microορφές της Ειδικά πρέπει να αναφέρουmicroε ότι δεν υπάρχουν ναοί και τα microόνα θρησκευτικά δείγmicroατα είναι ειδώλια (microικρά αγάλmicroατα) καθώς και λατρευτικές παραστάσεις επί τοιχογραφιών και σφραγιδόλιθων Παρουσιάζουν δε τα ειδώλια πλήθος θηλυκών θεοτήτων από τις οποίες microπορούmicroε να κάνουmicroε τους εξής επισφαλής όmicroως συσχετισmicroούς

1 microετέπειτα Αθηνά = microία φέρει δόρυ και ασπίδα ή καθισmicroένη σε δένδρο πιθανώς ελιά

2 microετέπειτα Παλλάδα Θεά των ανακτόρων = microια θεότητα να κρατά δόρυ

3

3 Μητέρα της γης (∆ήmicroητρα) = θεά που κρατά το στήθος της από το οποίο τρέφονται όλοι

4 microετέπειτα Άρτεmicroη = θεά σε λόφο που κρατά δόρυ και περιστοιχίζεται από λεοντάρια

5 microετέπειτα Αφροδίτη = θεά γυmicroνή επί της οποίας στο κεφάλι κάθεται πτηνό που microοιάζει microε περιστέρι

Λατρεία Εκτελείται microε χορούς και θυσίες και έχει οργιαστικό χαραχτήρα Αυτό που γνωρίζουmicroε σίγουρα είναι η λατρεία των νεκρών Στην Τίρυνθα στην αυλή των ανακτόρων έχει βρεθεί βοθροειδής βωmicroός για την λατρεία των νεκρών ως δαίmicroονες υποχρόνιοι κι αυτό υποδεικνύει ότι η λατρεία των νεκρών δεν περιορίζονταν microόνο στους ταφικούς χώρους Σε αυτήν την θρησκεία οι νεκροί δεν καίγονται και οι τάφοι είναι υπόγειοι θολωτοί και τους οποίους οι αρχαίοι ονοmicroάζουν laquoθησαυρούςraquo Οι νεκροί λατρεύονται και για καιρό microετά τον θάνατό τους και οι επισηmicroότεροι microεταβάλλονταν σε ήρωες που προστάτευαν από παντός είδους κακά και εχθρούς και εκδικούνταν τους ασεβείς προς αυτούς Η λατρεία προς τους νεκρούς συνεχίζονταν για 3 γενεές (πατέρας παππούς amp προπάππους) όπερ και τοποθετούσαν νέους νεκρούς στον τάφο

ΟΜΗΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΣΙΟΔΕΙΟΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Είναι η εποχή microέσα από την οποία ο κόσmicroος γνωρίζει την Ελληνική αρχαία θρησκεία ένεκα τη επιρροής των οmicroηρικών επών εις την διάπλαση του Ελληνικού πολιτισmicroού Είναι η θρησκεία η καλλιτεχνική θρησκεία της αποθεώσεως του ανθρώπινου κάλλους Η επίδραση του Οmicroήρου στην microετέπειτα εξέλιξη είναι πολύ microεγάλη microε κύρια χαρακτηριστικά τον ανθρωποmicroορφισmicroό και τον ορθολογισmicroό Αν και στην αρχή η θρησκεία είναι φυσιοκρατική ελάχιστοι θεοί εξακολουθούν να παραmicroένουν στον φυσικό τους φορές όπως πχ Γη Σελήνη Ήλιος ποταmicroοί κα Τα λόγια και τα έργα αυτών παρουσιάζονται πλέον microε ανθρώπινες microορφές Οι περισσότεροι θεοί και θεές που ξεκίνησαν από τα φυσικά σώmicroατα και φαινόmicroενα τώρα διαmicroορφώθηκαν από ανθρώπινα πρότυπα όχι microόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά και στα εσωτερικά Οι Έλληνες έδωσαν microορφές σε αυτούς τους θεούς παρmicroένες από ανθρώπινες ιδιότητες της καθηmicroερινότητας πχ στον ∆ία εξιδανικεύεται ο ισχυρός βασιλεύς ακαταmicroάχητος στην Ήρα εξιδανικεύεται η δέσποινα του σπιτιού που δεν είναι σύmicroφωνη microε τον νοικοκύρη αλλά τελικά υποτάσσεται στις προσταγές του ο Απόλλωνας αποτελεί τον ιδανικό τύπου του νεανικού παραστάτη - βοηθού του ερmicroηνευτή και εκτελεστή του θεραπευτή και του microάντη από τον οποίο οι άνθρωποι δέχονται βοήθεια καθοδήγηση και κάθαρση στην Αφροδίτη εξιδανικεύεται η γυναικεία καλλονή microε όλα τα συνακόλουθα στον Άρη ο γενναίος αλλά άστατος και αλόγιστος πολεmicroιστής η πολεmicroική κόρη του ∆ία Αθηνά

4

αποτελεί τον ιδεώδη τύπου της σώφρονα αρρενωπής και φίλεργης παρθένας και ο Ήφαιστος τον τύπο του επιδέξιου και εφευρετικού τεχνίτη κοκ Αλλά δεν έφτανε microόνο ο ανθρωποmicroορφισmicroός των θεοτήτων Χρειάστηκε και ο ανθρωποmicroορφισmicroός microε την ζωή των microυκηναϊκών βασιλιάδων Φτιάχτηκε λοιπόν και το παλάτι του ∆ία στην κορυφή του Ολύmicroπου ανάλογα microε τα microυκηναϊκά παλάτια και ακολουθείται ζωή πλούσια microε χορούς και τραγούδια όπως η ζωή των ηρώων στα

παλάτια Αυτό το αναγνώρισε και ο Αριστοτέλης laquoΚαί τούς θεούς δέ διά τοῦτο

πάντες φασί βασιλεύεσθαι ὅτι καί αὐτοί οἱ μέν ἔτι καί νῦν οἱ δέ τό

ἀρχαῖον ἐβασιλεύοντο ωσπερ δέ καί τά εἴδη ἐαυτοίς ἀφομοιούσι οἱ

ἄνθρωποι οὕτω καί τούς βίους τῶν θεῶνraquo

Οι Οmicroηρικοί θεοί δεν είναι ούτε απολύτως κακοί ούτε απολύτως καλοί Ο διαχωρισmicroός καλού και κακού που ήταν τόσο συνήθης στα ανατολικά θρησκεύmicroατα είναι άγνωστος στον Όmicroηρο Είναι απλώς εξιδανικευmicroένοι άνθρωποι και έχουν όλες τις αρετές και όλες τις αδυναmicroίες τους Αν και ο ορθολογισmicroός υπάρχει πλήρως στον Όmicroηρο εντούτοις τα θαύmicroατα είναι δυνατά υπό των θεών Καλή συmicroπεριφορά προς τους θεούς επιφέρει την ευmicroένεια ασέβεια και εγωισmicroός επιφέρουν την τιmicroωρία Το microόνο microη ορθολογικό στον Όmicroηρο είναι η Μοίρα του θανάτου η οποία διαγράφεται κατά την γέννηση του ανθρώπου Αυτήν δεν microπορεί να την αλλάξει ούτε ο ∆ίας

Θεότητες δεν υπάρχει πουθενά στα Οmicroηρικά έπη ο αριθmicroός 12 ο οποίος microάλλον έχει microεταγενέστερη προέλευση Χαρακτηρίζεται από

1 ανθρωπόmicroορφες θεότητες

2 ορθολογισmicroό των θεοτήτων

3 αλλά και από φυσιοκρατικές θεότητες πχ Ουρανός Σελήνη Ήλιος Γη Η δηmicroιουργία των θεοτήτων δεν είναι απόλυτης προέλευσης αλλά πιστεύεται

ότι προέρχονται από microίγmicroα θεοτήτων των

1Ινδογερmicroανικών φυλών που κατέβηκαν στην Ελλάδα

2 Κρητών

3 Ασιατικών - ανατολικών φυλών Τα βέβαια microέχρι στιγmicroής είναι

1 Ζευς = Ινδογερmicroανικής προέλευσης ως θεός του κεραυνού όπως Diaus Pitar των Ινδών Jupiter Λατίνων και Θωρ Γερmicroανών

2 Ήρα =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της Γης

3 Εστία =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της ηφαιστειακής φωτιάς

5

4 Άρτεmicroις =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως αρχηγός των νυmicroφών των δασών και των όρεων

5 Απόλλων =Ινδογερmicroανικής αν και στην αρχή πιστεύονταν ότι ήταν Ασιατικής αδελφός της Άρτεmicroις

6 Άρης =Ινδογερmicroανικής καταγωγής

7 Αθηνά =Κρητικής καταγωγής

8 Ποσειδών =παρά το Ελληνικό του όνοmicroα είναι αmicroφιβόλου προελεύσεως microαζί microε τους ∆ιόσκουρους

9 ∆ίας Ποσειδώνας Πλούτωνας =υπάρχει οmicroοιότητα microε την διανοmicroή του κόσmicroου σε αυτούς τους τρεις αδελφούς όπως φαίνεται στην Ασσύριο-βαβυλωνιακή microυθολογία περί διανοmicroής του κόσmicroου σε τριάδα θεών Anu Ea amp Enlil

10Ησιόδεια Θεογονία =είναι ανάλογη microε θεογονία των Χιττίτων όπως φάνηκε από ανασκαφές

Λατρεία Χοροί θυσίες ζώων προσφορές και σπονδές προσευχές αλλά και έλλειψη microυστηριακού και οργιαστικού περιεχοmicroένου Ηθική microόλυνσης δεν υπάρχει καθώς δεν υπάρχει διαχωρισmicroός του καλού microε το κακό από φιλοσοφικής πλευράς Υπάρχει επίσης η microαντεία δια καπνού πτήσεις πτηνών δυσοσmicroίες κα Η λατρεία γίνεται οπουδήποτε (Ο Όmicroηρος δεν αναφέρει ναούς αλλά και ούτε ξεχωριστή τάξη ιερατείων) και από τον οποιοδήποτε παρόλο που υπάρχουν κάποιοι ειδικοί πχ ονειροπόλες microάντεις ιερείς και microεγάλοι λατρευτικοί χώροι πχ ∆ωδώνη ∆ελφοί Ο Οmicroηρικός άνθρωπος microπορεί microόνος του να επικοινωνήσει microε τα θεία οπουδήποτε κι αν βρίσκεται

Νεκροί Οι νεκροί επίσης λατρεύονται και υπάρχουν microετά θάνατο ως ψυχές οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλο παρά σκιές ή οmicroοιώmicroατα τα οποία microπορούν να microιλήσουν και να σκεφτούν microόνο αν πιουν αίmicroα Είναι ανίκανοι να ωφελήσουν ή να βλάψουν τους θνητούς και περιφέρονται στα βασίλεια της Περσεφόνης και του Πλούτωνα άβουλα ∆εν υπάρχει διάκρισης πονηρών και αγαθών ο Άδης είναι προς όλους δεινός και αποτρόπαιος Μόνο οι επίορκοι κολάζονται αιωνίως όπως ο Σίσυφος και ο Τάνταλος Επίσης οι συγγενείς των θεών ζουν ευτυχισmicroένοι για πάντα στο Ηλύσιο πεδίο στην άκρη της γης Οι νεκροί εδώ σε σχέση microε την Μυκηναϊκή θρησκεία καίγονται και φυλάσσονται σε κάλπη Η καύση των νεκρών πρέπει να οφείλεται στην

6

πίστη ότι οι καmicroένοι δεν επανέρχονται microεταξύ των ζωντανών ενώ οι άκαυτοι γίνονται microήνις επιζήmicroια για αυτούς

Άνθρωπος στα οmicroηρικά έπη ο άνθρωπος είναι όχι microόνο υποδεέστερο ον των θεών αλλά και υποχείριος αυτών οι οποίοι ανά πάσα στιγmicroή microπορούν να τον χρησιmicroοποιήσουν όπως θέλουν Η ύβρις απαγορεύεται και microπορεί να επισύρει την Νέmicroεσις των θεών (την τιmicroωρία) ακόmicroη και microετά τον θάνατο

(Δίας) Ζευς

ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στην αρχή είναι η ίδια microε τα οmicroηρικά έπη microεταβαλλόmicroενη ανάλογα microε τις ανάγκες Κατόπιν δέχεται επιρροές microέσω των οποίων εισάγεται αντί του ορθολογισmicroού των θεοτήτων του Οmicroήρου ο microυστικισmicroός ο οργιασmicroός και η έννοια της προσωπικής αmicroαρτίας microε την microεταθανάτιο ανταπόδοση και λύτρωση που είναι άγνωστη εις τον Όmicroηρο Αυτά τα ρεύmicroατα (microη καθορισmicroένης προέλευσης πιθανόν από την Θράκη την Φρυγία και την Λυδία) είναι

1 Μυστηριακό (αρχή του η αγροτική προς την προαγωγή της βλάστησης)

2 ∆ιονυσιακό (προσπάθεια ένωσης ανθρώπου microε το θείο πχ έκστασης ενθουσιασmicroού)

3 Ορφικό Με αυτά τα microυστήρια τα οποία επιτρέπονται ΜΟΝΟ στους πολίτες και που σε περίπτωση microυήσεως η αποmicroάκρυνση τιmicroωρείται microε θάνατο εισάγεται για πρώτη

7

φορά η ελπίδα για καλύτερη microεταθανάτιο ζωή και εφαρmicroόζεται η νηστεία τα εδέσmicroατα οι ιεροί γάmicroοι πχ στα Ελευσίνια Το ∆ιονυσιακό ρεύmicroα υπήρξε το σπουδαιότερο καθόσον συνετέλεσε στη δηmicroιουργία της αρχαίας τραγωδίας ∆εν λείπουν εδώ οι αντιδράσεις και οι τιmicroωρίες για τις νέες επιρροές ιδίως από τα κράτη πόλεις όπως προκύπτει από τον microύθο του Λυκούργου και του Πενθέως οι οποίοι έδιωξαν τους θιάσους του θεού ∆ιόνυσου laquoΜαινάδαςraquo και γι αυτό τιmicroωρήθηκαν σκληρά Η Ορφική εισάγει και στοιχεία περί καλής ανθρώπινης ψυχής και κακού σώmicroατος από το οποίο πρέπει να εξέλθει εισάγει τον προσηλυτισmicroό τη νηστεία τη microετεmicroψύχωση αφαιρεί τη σωmicroατική άσκηση κα Προς το τέλος της περιόδου το ανθρωπόmicroορφο και πολύmicroορφο θείο αρχίζει τουλάχιστον για

φιλόσοφους και ποιητές laquoΖεύς ἐστί αἰθήρ Ζεύς δέ γῆ Ζεῦ δrsquo οὐρανός Ζεῦ

τοί τό πάντα χώτι τῶν δrsquo ὑπέρτερονraquo Αισχύλος Αυτοί όmicroως που θα κλονίσουν

την ανθρωπόmicroορφη θεϊκή θρησκεία είναι οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα οι σοφιστές οι οποίοι όχι microόνο θα κλονίσουν την πίστη αλλά και θα ταράξουν τα θεmicroέλια του θρησκευτικού υπόβαθρου της εποχής

Θεότητες Οι θεότητες δεν microεταβάλλονται και microένουν όπως τέθηκαν από τον Όmicroηρο Η πανελληνία όmicroως microορφή της που υπάρχει microόνο στα οmicroηρικά έπη δεν υφίσταται Στις κατά τόπους πόλεις κράτη υπερισχύει η λατρεία των τοπικών θεών πχ Αθηνά στην Αθήνα αλλά και διαφορετική Αθηνά στην Σπάρτη (αυτό ισχύει για όλους τους θεούς) η Ήρα στο Άργος οι ∆ιόσκουροι στην Σπάρτη ο Ασκληπιός στην Επίδαυρο Αυτό φαίνεται και από τα νοmicroίσmicroατα της κάθε πόλης που είναι αφιερωmicroένα στις θεότητες προστάτες

Λατρεία Παρόλο που η λατρεία των θεοτήτων είναι ελεύθερη παύει να έχει τον παραδοσιακό χαραχτήρα και επιβάλλεται λατρεία των θεοτήτων των πόλεων από τους πολίτες τους Αυτό κατορθώνεται microε νόmicroους Κι έτσι ενώ οι πολίτες είναι ελεύθεροι να σέβονται τις θεότητες είναι υποχρεωmicroένοι δια νόmicroων να σέβονται και να microετέχουν στις λατρείες των θεοτήτων των πόλεών τους Η λατρεία των νεκρών προσπαθήθηκε να περιοριστεί κατόπιν και της πολυδάπανης κυρίως ταφής αλλά αλλού συστηmicroατοποιήθηκε (πχ ήρωες προστάτες των πόλεων) Απόδειξης το

κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν η πόλις

νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo

Επίσης οι δούλοι συmicromicroετείχαν στις λατρείες των θεών των αφεντάδων τους Το microαντείο των ∆ελφών σε εξαιρετικές περιπτώσεις αποβαίνει ανώτατος ρυθmicroιστής και οδηγός της λατρείας των πόλεων και στο οποίο πάντες οι Έλληνες προσέτρεχαν εν καιρώ microεγάλων αναγκών δίνοντάς του κατά αυτόν τον τρόπο πανελλήνιο κύρος Στο τέλος της περιόδου θα προστεθούν microέσα από την λατρεία των θεών και οι λατρείες των αρχηγών και των ηρώων οι οποίοι πλέον θα είναι οι προστάτες και φύλακες των πόλεων

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

3

3 Μητέρα της γης (∆ήmicroητρα) = θεά που κρατά το στήθος της από το οποίο τρέφονται όλοι

4 microετέπειτα Άρτεmicroη = θεά σε λόφο που κρατά δόρυ και περιστοιχίζεται από λεοντάρια

5 microετέπειτα Αφροδίτη = θεά γυmicroνή επί της οποίας στο κεφάλι κάθεται πτηνό που microοιάζει microε περιστέρι

Λατρεία Εκτελείται microε χορούς και θυσίες και έχει οργιαστικό χαραχτήρα Αυτό που γνωρίζουmicroε σίγουρα είναι η λατρεία των νεκρών Στην Τίρυνθα στην αυλή των ανακτόρων έχει βρεθεί βοθροειδής βωmicroός για την λατρεία των νεκρών ως δαίmicroονες υποχρόνιοι κι αυτό υποδεικνύει ότι η λατρεία των νεκρών δεν περιορίζονταν microόνο στους ταφικούς χώρους Σε αυτήν την θρησκεία οι νεκροί δεν καίγονται και οι τάφοι είναι υπόγειοι θολωτοί και τους οποίους οι αρχαίοι ονοmicroάζουν laquoθησαυρούςraquo Οι νεκροί λατρεύονται και για καιρό microετά τον θάνατό τους και οι επισηmicroότεροι microεταβάλλονταν σε ήρωες που προστάτευαν από παντός είδους κακά και εχθρούς και εκδικούνταν τους ασεβείς προς αυτούς Η λατρεία προς τους νεκρούς συνεχίζονταν για 3 γενεές (πατέρας παππούς amp προπάππους) όπερ και τοποθετούσαν νέους νεκρούς στον τάφο

ΟΜΗΡΙΚΗ ΚΑΙ ΗΣΙΟΔΕΙΟΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Είναι η εποχή microέσα από την οποία ο κόσmicroος γνωρίζει την Ελληνική αρχαία θρησκεία ένεκα τη επιρροής των οmicroηρικών επών εις την διάπλαση του Ελληνικού πολιτισmicroού Είναι η θρησκεία η καλλιτεχνική θρησκεία της αποθεώσεως του ανθρώπινου κάλλους Η επίδραση του Οmicroήρου στην microετέπειτα εξέλιξη είναι πολύ microεγάλη microε κύρια χαρακτηριστικά τον ανθρωποmicroορφισmicroό και τον ορθολογισmicroό Αν και στην αρχή η θρησκεία είναι φυσιοκρατική ελάχιστοι θεοί εξακολουθούν να παραmicroένουν στον φυσικό τους φορές όπως πχ Γη Σελήνη Ήλιος ποταmicroοί κα Τα λόγια και τα έργα αυτών παρουσιάζονται πλέον microε ανθρώπινες microορφές Οι περισσότεροι θεοί και θεές που ξεκίνησαν από τα φυσικά σώmicroατα και φαινόmicroενα τώρα διαmicroορφώθηκαν από ανθρώπινα πρότυπα όχι microόνο στα εξωτερικά χαρακτηριστικά αλλά και στα εσωτερικά Οι Έλληνες έδωσαν microορφές σε αυτούς τους θεούς παρmicroένες από ανθρώπινες ιδιότητες της καθηmicroερινότητας πχ στον ∆ία εξιδανικεύεται ο ισχυρός βασιλεύς ακαταmicroάχητος στην Ήρα εξιδανικεύεται η δέσποινα του σπιτιού που δεν είναι σύmicroφωνη microε τον νοικοκύρη αλλά τελικά υποτάσσεται στις προσταγές του ο Απόλλωνας αποτελεί τον ιδανικό τύπου του νεανικού παραστάτη - βοηθού του ερmicroηνευτή και εκτελεστή του θεραπευτή και του microάντη από τον οποίο οι άνθρωποι δέχονται βοήθεια καθοδήγηση και κάθαρση στην Αφροδίτη εξιδανικεύεται η γυναικεία καλλονή microε όλα τα συνακόλουθα στον Άρη ο γενναίος αλλά άστατος και αλόγιστος πολεmicroιστής η πολεmicroική κόρη του ∆ία Αθηνά

4

αποτελεί τον ιδεώδη τύπου της σώφρονα αρρενωπής και φίλεργης παρθένας και ο Ήφαιστος τον τύπο του επιδέξιου και εφευρετικού τεχνίτη κοκ Αλλά δεν έφτανε microόνο ο ανθρωποmicroορφισmicroός των θεοτήτων Χρειάστηκε και ο ανθρωποmicroορφισmicroός microε την ζωή των microυκηναϊκών βασιλιάδων Φτιάχτηκε λοιπόν και το παλάτι του ∆ία στην κορυφή του Ολύmicroπου ανάλογα microε τα microυκηναϊκά παλάτια και ακολουθείται ζωή πλούσια microε χορούς και τραγούδια όπως η ζωή των ηρώων στα

παλάτια Αυτό το αναγνώρισε και ο Αριστοτέλης laquoΚαί τούς θεούς δέ διά τοῦτο

πάντες φασί βασιλεύεσθαι ὅτι καί αὐτοί οἱ μέν ἔτι καί νῦν οἱ δέ τό

ἀρχαῖον ἐβασιλεύοντο ωσπερ δέ καί τά εἴδη ἐαυτοίς ἀφομοιούσι οἱ

ἄνθρωποι οὕτω καί τούς βίους τῶν θεῶνraquo

Οι Οmicroηρικοί θεοί δεν είναι ούτε απολύτως κακοί ούτε απολύτως καλοί Ο διαχωρισmicroός καλού και κακού που ήταν τόσο συνήθης στα ανατολικά θρησκεύmicroατα είναι άγνωστος στον Όmicroηρο Είναι απλώς εξιδανικευmicroένοι άνθρωποι και έχουν όλες τις αρετές και όλες τις αδυναmicroίες τους Αν και ο ορθολογισmicroός υπάρχει πλήρως στον Όmicroηρο εντούτοις τα θαύmicroατα είναι δυνατά υπό των θεών Καλή συmicroπεριφορά προς τους θεούς επιφέρει την ευmicroένεια ασέβεια και εγωισmicroός επιφέρουν την τιmicroωρία Το microόνο microη ορθολογικό στον Όmicroηρο είναι η Μοίρα του θανάτου η οποία διαγράφεται κατά την γέννηση του ανθρώπου Αυτήν δεν microπορεί να την αλλάξει ούτε ο ∆ίας

Θεότητες δεν υπάρχει πουθενά στα Οmicroηρικά έπη ο αριθmicroός 12 ο οποίος microάλλον έχει microεταγενέστερη προέλευση Χαρακτηρίζεται από

1 ανθρωπόmicroορφες θεότητες

2 ορθολογισmicroό των θεοτήτων

3 αλλά και από φυσιοκρατικές θεότητες πχ Ουρανός Σελήνη Ήλιος Γη Η δηmicroιουργία των θεοτήτων δεν είναι απόλυτης προέλευσης αλλά πιστεύεται

ότι προέρχονται από microίγmicroα θεοτήτων των

1Ινδογερmicroανικών φυλών που κατέβηκαν στην Ελλάδα

2 Κρητών

3 Ασιατικών - ανατολικών φυλών Τα βέβαια microέχρι στιγmicroής είναι

1 Ζευς = Ινδογερmicroανικής προέλευσης ως θεός του κεραυνού όπως Diaus Pitar των Ινδών Jupiter Λατίνων και Θωρ Γερmicroανών

2 Ήρα =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της Γης

3 Εστία =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της ηφαιστειακής φωτιάς

5

4 Άρτεmicroις =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως αρχηγός των νυmicroφών των δασών και των όρεων

5 Απόλλων =Ινδογερmicroανικής αν και στην αρχή πιστεύονταν ότι ήταν Ασιατικής αδελφός της Άρτεmicroις

6 Άρης =Ινδογερmicroανικής καταγωγής

7 Αθηνά =Κρητικής καταγωγής

8 Ποσειδών =παρά το Ελληνικό του όνοmicroα είναι αmicroφιβόλου προελεύσεως microαζί microε τους ∆ιόσκουρους

9 ∆ίας Ποσειδώνας Πλούτωνας =υπάρχει οmicroοιότητα microε την διανοmicroή του κόσmicroου σε αυτούς τους τρεις αδελφούς όπως φαίνεται στην Ασσύριο-βαβυλωνιακή microυθολογία περί διανοmicroής του κόσmicroου σε τριάδα θεών Anu Ea amp Enlil

10Ησιόδεια Θεογονία =είναι ανάλογη microε θεογονία των Χιττίτων όπως φάνηκε από ανασκαφές

Λατρεία Χοροί θυσίες ζώων προσφορές και σπονδές προσευχές αλλά και έλλειψη microυστηριακού και οργιαστικού περιεχοmicroένου Ηθική microόλυνσης δεν υπάρχει καθώς δεν υπάρχει διαχωρισmicroός του καλού microε το κακό από φιλοσοφικής πλευράς Υπάρχει επίσης η microαντεία δια καπνού πτήσεις πτηνών δυσοσmicroίες κα Η λατρεία γίνεται οπουδήποτε (Ο Όmicroηρος δεν αναφέρει ναούς αλλά και ούτε ξεχωριστή τάξη ιερατείων) και από τον οποιοδήποτε παρόλο που υπάρχουν κάποιοι ειδικοί πχ ονειροπόλες microάντεις ιερείς και microεγάλοι λατρευτικοί χώροι πχ ∆ωδώνη ∆ελφοί Ο Οmicroηρικός άνθρωπος microπορεί microόνος του να επικοινωνήσει microε τα θεία οπουδήποτε κι αν βρίσκεται

Νεκροί Οι νεκροί επίσης λατρεύονται και υπάρχουν microετά θάνατο ως ψυχές οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλο παρά σκιές ή οmicroοιώmicroατα τα οποία microπορούν να microιλήσουν και να σκεφτούν microόνο αν πιουν αίmicroα Είναι ανίκανοι να ωφελήσουν ή να βλάψουν τους θνητούς και περιφέρονται στα βασίλεια της Περσεφόνης και του Πλούτωνα άβουλα ∆εν υπάρχει διάκρισης πονηρών και αγαθών ο Άδης είναι προς όλους δεινός και αποτρόπαιος Μόνο οι επίορκοι κολάζονται αιωνίως όπως ο Σίσυφος και ο Τάνταλος Επίσης οι συγγενείς των θεών ζουν ευτυχισmicroένοι για πάντα στο Ηλύσιο πεδίο στην άκρη της γης Οι νεκροί εδώ σε σχέση microε την Μυκηναϊκή θρησκεία καίγονται και φυλάσσονται σε κάλπη Η καύση των νεκρών πρέπει να οφείλεται στην

6

πίστη ότι οι καmicroένοι δεν επανέρχονται microεταξύ των ζωντανών ενώ οι άκαυτοι γίνονται microήνις επιζήmicroια για αυτούς

Άνθρωπος στα οmicroηρικά έπη ο άνθρωπος είναι όχι microόνο υποδεέστερο ον των θεών αλλά και υποχείριος αυτών οι οποίοι ανά πάσα στιγmicroή microπορούν να τον χρησιmicroοποιήσουν όπως θέλουν Η ύβρις απαγορεύεται και microπορεί να επισύρει την Νέmicroεσις των θεών (την τιmicroωρία) ακόmicroη και microετά τον θάνατο

(Δίας) Ζευς

ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στην αρχή είναι η ίδια microε τα οmicroηρικά έπη microεταβαλλόmicroενη ανάλογα microε τις ανάγκες Κατόπιν δέχεται επιρροές microέσω των οποίων εισάγεται αντί του ορθολογισmicroού των θεοτήτων του Οmicroήρου ο microυστικισmicroός ο οργιασmicroός και η έννοια της προσωπικής αmicroαρτίας microε την microεταθανάτιο ανταπόδοση και λύτρωση που είναι άγνωστη εις τον Όmicroηρο Αυτά τα ρεύmicroατα (microη καθορισmicroένης προέλευσης πιθανόν από την Θράκη την Φρυγία και την Λυδία) είναι

1 Μυστηριακό (αρχή του η αγροτική προς την προαγωγή της βλάστησης)

2 ∆ιονυσιακό (προσπάθεια ένωσης ανθρώπου microε το θείο πχ έκστασης ενθουσιασmicroού)

3 Ορφικό Με αυτά τα microυστήρια τα οποία επιτρέπονται ΜΟΝΟ στους πολίτες και που σε περίπτωση microυήσεως η αποmicroάκρυνση τιmicroωρείται microε θάνατο εισάγεται για πρώτη

7

φορά η ελπίδα για καλύτερη microεταθανάτιο ζωή και εφαρmicroόζεται η νηστεία τα εδέσmicroατα οι ιεροί γάmicroοι πχ στα Ελευσίνια Το ∆ιονυσιακό ρεύmicroα υπήρξε το σπουδαιότερο καθόσον συνετέλεσε στη δηmicroιουργία της αρχαίας τραγωδίας ∆εν λείπουν εδώ οι αντιδράσεις και οι τιmicroωρίες για τις νέες επιρροές ιδίως από τα κράτη πόλεις όπως προκύπτει από τον microύθο του Λυκούργου και του Πενθέως οι οποίοι έδιωξαν τους θιάσους του θεού ∆ιόνυσου laquoΜαινάδαςraquo και γι αυτό τιmicroωρήθηκαν σκληρά Η Ορφική εισάγει και στοιχεία περί καλής ανθρώπινης ψυχής και κακού σώmicroατος από το οποίο πρέπει να εξέλθει εισάγει τον προσηλυτισmicroό τη νηστεία τη microετεmicroψύχωση αφαιρεί τη σωmicroατική άσκηση κα Προς το τέλος της περιόδου το ανθρωπόmicroορφο και πολύmicroορφο θείο αρχίζει τουλάχιστον για

φιλόσοφους και ποιητές laquoΖεύς ἐστί αἰθήρ Ζεύς δέ γῆ Ζεῦ δrsquo οὐρανός Ζεῦ

τοί τό πάντα χώτι τῶν δrsquo ὑπέρτερονraquo Αισχύλος Αυτοί όmicroως που θα κλονίσουν

την ανθρωπόmicroορφη θεϊκή θρησκεία είναι οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα οι σοφιστές οι οποίοι όχι microόνο θα κλονίσουν την πίστη αλλά και θα ταράξουν τα θεmicroέλια του θρησκευτικού υπόβαθρου της εποχής

Θεότητες Οι θεότητες δεν microεταβάλλονται και microένουν όπως τέθηκαν από τον Όmicroηρο Η πανελληνία όmicroως microορφή της που υπάρχει microόνο στα οmicroηρικά έπη δεν υφίσταται Στις κατά τόπους πόλεις κράτη υπερισχύει η λατρεία των τοπικών θεών πχ Αθηνά στην Αθήνα αλλά και διαφορετική Αθηνά στην Σπάρτη (αυτό ισχύει για όλους τους θεούς) η Ήρα στο Άργος οι ∆ιόσκουροι στην Σπάρτη ο Ασκληπιός στην Επίδαυρο Αυτό φαίνεται και από τα νοmicroίσmicroατα της κάθε πόλης που είναι αφιερωmicroένα στις θεότητες προστάτες

Λατρεία Παρόλο που η λατρεία των θεοτήτων είναι ελεύθερη παύει να έχει τον παραδοσιακό χαραχτήρα και επιβάλλεται λατρεία των θεοτήτων των πόλεων από τους πολίτες τους Αυτό κατορθώνεται microε νόmicroους Κι έτσι ενώ οι πολίτες είναι ελεύθεροι να σέβονται τις θεότητες είναι υποχρεωmicroένοι δια νόmicroων να σέβονται και να microετέχουν στις λατρείες των θεοτήτων των πόλεών τους Η λατρεία των νεκρών προσπαθήθηκε να περιοριστεί κατόπιν και της πολυδάπανης κυρίως ταφής αλλά αλλού συστηmicroατοποιήθηκε (πχ ήρωες προστάτες των πόλεων) Απόδειξης το

κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν η πόλις

νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo

Επίσης οι δούλοι συmicromicroετείχαν στις λατρείες των θεών των αφεντάδων τους Το microαντείο των ∆ελφών σε εξαιρετικές περιπτώσεις αποβαίνει ανώτατος ρυθmicroιστής και οδηγός της λατρείας των πόλεων και στο οποίο πάντες οι Έλληνες προσέτρεχαν εν καιρώ microεγάλων αναγκών δίνοντάς του κατά αυτόν τον τρόπο πανελλήνιο κύρος Στο τέλος της περιόδου θα προστεθούν microέσα από την λατρεία των θεών και οι λατρείες των αρχηγών και των ηρώων οι οποίοι πλέον θα είναι οι προστάτες και φύλακες των πόλεων

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

4

αποτελεί τον ιδεώδη τύπου της σώφρονα αρρενωπής και φίλεργης παρθένας και ο Ήφαιστος τον τύπο του επιδέξιου και εφευρετικού τεχνίτη κοκ Αλλά δεν έφτανε microόνο ο ανθρωποmicroορφισmicroός των θεοτήτων Χρειάστηκε και ο ανθρωποmicroορφισmicroός microε την ζωή των microυκηναϊκών βασιλιάδων Φτιάχτηκε λοιπόν και το παλάτι του ∆ία στην κορυφή του Ολύmicroπου ανάλογα microε τα microυκηναϊκά παλάτια και ακολουθείται ζωή πλούσια microε χορούς και τραγούδια όπως η ζωή των ηρώων στα

παλάτια Αυτό το αναγνώρισε και ο Αριστοτέλης laquoΚαί τούς θεούς δέ διά τοῦτο

πάντες φασί βασιλεύεσθαι ὅτι καί αὐτοί οἱ μέν ἔτι καί νῦν οἱ δέ τό

ἀρχαῖον ἐβασιλεύοντο ωσπερ δέ καί τά εἴδη ἐαυτοίς ἀφομοιούσι οἱ

ἄνθρωποι οὕτω καί τούς βίους τῶν θεῶνraquo

Οι Οmicroηρικοί θεοί δεν είναι ούτε απολύτως κακοί ούτε απολύτως καλοί Ο διαχωρισmicroός καλού και κακού που ήταν τόσο συνήθης στα ανατολικά θρησκεύmicroατα είναι άγνωστος στον Όmicroηρο Είναι απλώς εξιδανικευmicroένοι άνθρωποι και έχουν όλες τις αρετές και όλες τις αδυναmicroίες τους Αν και ο ορθολογισmicroός υπάρχει πλήρως στον Όmicroηρο εντούτοις τα θαύmicroατα είναι δυνατά υπό των θεών Καλή συmicroπεριφορά προς τους θεούς επιφέρει την ευmicroένεια ασέβεια και εγωισmicroός επιφέρουν την τιmicroωρία Το microόνο microη ορθολογικό στον Όmicroηρο είναι η Μοίρα του θανάτου η οποία διαγράφεται κατά την γέννηση του ανθρώπου Αυτήν δεν microπορεί να την αλλάξει ούτε ο ∆ίας

Θεότητες δεν υπάρχει πουθενά στα Οmicroηρικά έπη ο αριθmicroός 12 ο οποίος microάλλον έχει microεταγενέστερη προέλευση Χαρακτηρίζεται από

1 ανθρωπόmicroορφες θεότητες

2 ορθολογισmicroό των θεοτήτων

3 αλλά και από φυσιοκρατικές θεότητες πχ Ουρανός Σελήνη Ήλιος Γη Η δηmicroιουργία των θεοτήτων δεν είναι απόλυτης προέλευσης αλλά πιστεύεται

ότι προέρχονται από microίγmicroα θεοτήτων των

1Ινδογερmicroανικών φυλών που κατέβηκαν στην Ελλάδα

2 Κρητών

3 Ασιατικών - ανατολικών φυλών Τα βέβαια microέχρι στιγmicroής είναι

1 Ζευς = Ινδογερmicroανικής προέλευσης ως θεός του κεραυνού όπως Diaus Pitar των Ινδών Jupiter Λατίνων και Θωρ Γερmicroανών

2 Ήρα =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της Γης

3 Εστία =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως προσωποποίηση της ηφαιστειακής φωτιάς

5

4 Άρτεmicroις =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως αρχηγός των νυmicroφών των δασών και των όρεων

5 Απόλλων =Ινδογερmicroανικής αν και στην αρχή πιστεύονταν ότι ήταν Ασιατικής αδελφός της Άρτεmicroις

6 Άρης =Ινδογερmicroανικής καταγωγής

7 Αθηνά =Κρητικής καταγωγής

8 Ποσειδών =παρά το Ελληνικό του όνοmicroα είναι αmicroφιβόλου προελεύσεως microαζί microε τους ∆ιόσκουρους

9 ∆ίας Ποσειδώνας Πλούτωνας =υπάρχει οmicroοιότητα microε την διανοmicroή του κόσmicroου σε αυτούς τους τρεις αδελφούς όπως φαίνεται στην Ασσύριο-βαβυλωνιακή microυθολογία περί διανοmicroής του κόσmicroου σε τριάδα θεών Anu Ea amp Enlil

10Ησιόδεια Θεογονία =είναι ανάλογη microε θεογονία των Χιττίτων όπως φάνηκε από ανασκαφές

Λατρεία Χοροί θυσίες ζώων προσφορές και σπονδές προσευχές αλλά και έλλειψη microυστηριακού και οργιαστικού περιεχοmicroένου Ηθική microόλυνσης δεν υπάρχει καθώς δεν υπάρχει διαχωρισmicroός του καλού microε το κακό από φιλοσοφικής πλευράς Υπάρχει επίσης η microαντεία δια καπνού πτήσεις πτηνών δυσοσmicroίες κα Η λατρεία γίνεται οπουδήποτε (Ο Όmicroηρος δεν αναφέρει ναούς αλλά και ούτε ξεχωριστή τάξη ιερατείων) και από τον οποιοδήποτε παρόλο που υπάρχουν κάποιοι ειδικοί πχ ονειροπόλες microάντεις ιερείς και microεγάλοι λατρευτικοί χώροι πχ ∆ωδώνη ∆ελφοί Ο Οmicroηρικός άνθρωπος microπορεί microόνος του να επικοινωνήσει microε τα θεία οπουδήποτε κι αν βρίσκεται

Νεκροί Οι νεκροί επίσης λατρεύονται και υπάρχουν microετά θάνατο ως ψυχές οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλο παρά σκιές ή οmicroοιώmicroατα τα οποία microπορούν να microιλήσουν και να σκεφτούν microόνο αν πιουν αίmicroα Είναι ανίκανοι να ωφελήσουν ή να βλάψουν τους θνητούς και περιφέρονται στα βασίλεια της Περσεφόνης και του Πλούτωνα άβουλα ∆εν υπάρχει διάκρισης πονηρών και αγαθών ο Άδης είναι προς όλους δεινός και αποτρόπαιος Μόνο οι επίορκοι κολάζονται αιωνίως όπως ο Σίσυφος και ο Τάνταλος Επίσης οι συγγενείς των θεών ζουν ευτυχισmicroένοι για πάντα στο Ηλύσιο πεδίο στην άκρη της γης Οι νεκροί εδώ σε σχέση microε την Μυκηναϊκή θρησκεία καίγονται και φυλάσσονται σε κάλπη Η καύση των νεκρών πρέπει να οφείλεται στην

6

πίστη ότι οι καmicroένοι δεν επανέρχονται microεταξύ των ζωντανών ενώ οι άκαυτοι γίνονται microήνις επιζήmicroια για αυτούς

Άνθρωπος στα οmicroηρικά έπη ο άνθρωπος είναι όχι microόνο υποδεέστερο ον των θεών αλλά και υποχείριος αυτών οι οποίοι ανά πάσα στιγmicroή microπορούν να τον χρησιmicroοποιήσουν όπως θέλουν Η ύβρις απαγορεύεται και microπορεί να επισύρει την Νέmicroεσις των θεών (την τιmicroωρία) ακόmicroη και microετά τον θάνατο

(Δίας) Ζευς

ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στην αρχή είναι η ίδια microε τα οmicroηρικά έπη microεταβαλλόmicroενη ανάλογα microε τις ανάγκες Κατόπιν δέχεται επιρροές microέσω των οποίων εισάγεται αντί του ορθολογισmicroού των θεοτήτων του Οmicroήρου ο microυστικισmicroός ο οργιασmicroός και η έννοια της προσωπικής αmicroαρτίας microε την microεταθανάτιο ανταπόδοση και λύτρωση που είναι άγνωστη εις τον Όmicroηρο Αυτά τα ρεύmicroατα (microη καθορισmicroένης προέλευσης πιθανόν από την Θράκη την Φρυγία και την Λυδία) είναι

1 Μυστηριακό (αρχή του η αγροτική προς την προαγωγή της βλάστησης)

2 ∆ιονυσιακό (προσπάθεια ένωσης ανθρώπου microε το θείο πχ έκστασης ενθουσιασmicroού)

3 Ορφικό Με αυτά τα microυστήρια τα οποία επιτρέπονται ΜΟΝΟ στους πολίτες και που σε περίπτωση microυήσεως η αποmicroάκρυνση τιmicroωρείται microε θάνατο εισάγεται για πρώτη

7

φορά η ελπίδα για καλύτερη microεταθανάτιο ζωή και εφαρmicroόζεται η νηστεία τα εδέσmicroατα οι ιεροί γάmicroοι πχ στα Ελευσίνια Το ∆ιονυσιακό ρεύmicroα υπήρξε το σπουδαιότερο καθόσον συνετέλεσε στη δηmicroιουργία της αρχαίας τραγωδίας ∆εν λείπουν εδώ οι αντιδράσεις και οι τιmicroωρίες για τις νέες επιρροές ιδίως από τα κράτη πόλεις όπως προκύπτει από τον microύθο του Λυκούργου και του Πενθέως οι οποίοι έδιωξαν τους θιάσους του θεού ∆ιόνυσου laquoΜαινάδαςraquo και γι αυτό τιmicroωρήθηκαν σκληρά Η Ορφική εισάγει και στοιχεία περί καλής ανθρώπινης ψυχής και κακού σώmicroατος από το οποίο πρέπει να εξέλθει εισάγει τον προσηλυτισmicroό τη νηστεία τη microετεmicroψύχωση αφαιρεί τη σωmicroατική άσκηση κα Προς το τέλος της περιόδου το ανθρωπόmicroορφο και πολύmicroορφο θείο αρχίζει τουλάχιστον για

φιλόσοφους και ποιητές laquoΖεύς ἐστί αἰθήρ Ζεύς δέ γῆ Ζεῦ δrsquo οὐρανός Ζεῦ

τοί τό πάντα χώτι τῶν δrsquo ὑπέρτερονraquo Αισχύλος Αυτοί όmicroως που θα κλονίσουν

την ανθρωπόmicroορφη θεϊκή θρησκεία είναι οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα οι σοφιστές οι οποίοι όχι microόνο θα κλονίσουν την πίστη αλλά και θα ταράξουν τα θεmicroέλια του θρησκευτικού υπόβαθρου της εποχής

Θεότητες Οι θεότητες δεν microεταβάλλονται και microένουν όπως τέθηκαν από τον Όmicroηρο Η πανελληνία όmicroως microορφή της που υπάρχει microόνο στα οmicroηρικά έπη δεν υφίσταται Στις κατά τόπους πόλεις κράτη υπερισχύει η λατρεία των τοπικών θεών πχ Αθηνά στην Αθήνα αλλά και διαφορετική Αθηνά στην Σπάρτη (αυτό ισχύει για όλους τους θεούς) η Ήρα στο Άργος οι ∆ιόσκουροι στην Σπάρτη ο Ασκληπιός στην Επίδαυρο Αυτό φαίνεται και από τα νοmicroίσmicroατα της κάθε πόλης που είναι αφιερωmicroένα στις θεότητες προστάτες

Λατρεία Παρόλο που η λατρεία των θεοτήτων είναι ελεύθερη παύει να έχει τον παραδοσιακό χαραχτήρα και επιβάλλεται λατρεία των θεοτήτων των πόλεων από τους πολίτες τους Αυτό κατορθώνεται microε νόmicroους Κι έτσι ενώ οι πολίτες είναι ελεύθεροι να σέβονται τις θεότητες είναι υποχρεωmicroένοι δια νόmicroων να σέβονται και να microετέχουν στις λατρείες των θεοτήτων των πόλεών τους Η λατρεία των νεκρών προσπαθήθηκε να περιοριστεί κατόπιν και της πολυδάπανης κυρίως ταφής αλλά αλλού συστηmicroατοποιήθηκε (πχ ήρωες προστάτες των πόλεων) Απόδειξης το

κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν η πόλις

νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo

Επίσης οι δούλοι συmicromicroετείχαν στις λατρείες των θεών των αφεντάδων τους Το microαντείο των ∆ελφών σε εξαιρετικές περιπτώσεις αποβαίνει ανώτατος ρυθmicroιστής και οδηγός της λατρείας των πόλεων και στο οποίο πάντες οι Έλληνες προσέτρεχαν εν καιρώ microεγάλων αναγκών δίνοντάς του κατά αυτόν τον τρόπο πανελλήνιο κύρος Στο τέλος της περιόδου θα προστεθούν microέσα από την λατρεία των θεών και οι λατρείες των αρχηγών και των ηρώων οι οποίοι πλέον θα είναι οι προστάτες και φύλακες των πόλεων

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

5

4 Άρτεmicroις =Ινδογερmicroανικής καταγωγής ως αρχηγός των νυmicroφών των δασών και των όρεων

5 Απόλλων =Ινδογερmicroανικής αν και στην αρχή πιστεύονταν ότι ήταν Ασιατικής αδελφός της Άρτεmicroις

6 Άρης =Ινδογερmicroανικής καταγωγής

7 Αθηνά =Κρητικής καταγωγής

8 Ποσειδών =παρά το Ελληνικό του όνοmicroα είναι αmicroφιβόλου προελεύσεως microαζί microε τους ∆ιόσκουρους

9 ∆ίας Ποσειδώνας Πλούτωνας =υπάρχει οmicroοιότητα microε την διανοmicroή του κόσmicroου σε αυτούς τους τρεις αδελφούς όπως φαίνεται στην Ασσύριο-βαβυλωνιακή microυθολογία περί διανοmicroής του κόσmicroου σε τριάδα θεών Anu Ea amp Enlil

10Ησιόδεια Θεογονία =είναι ανάλογη microε θεογονία των Χιττίτων όπως φάνηκε από ανασκαφές

Λατρεία Χοροί θυσίες ζώων προσφορές και σπονδές προσευχές αλλά και έλλειψη microυστηριακού και οργιαστικού περιεχοmicroένου Ηθική microόλυνσης δεν υπάρχει καθώς δεν υπάρχει διαχωρισmicroός του καλού microε το κακό από φιλοσοφικής πλευράς Υπάρχει επίσης η microαντεία δια καπνού πτήσεις πτηνών δυσοσmicroίες κα Η λατρεία γίνεται οπουδήποτε (Ο Όmicroηρος δεν αναφέρει ναούς αλλά και ούτε ξεχωριστή τάξη ιερατείων) και από τον οποιοδήποτε παρόλο που υπάρχουν κάποιοι ειδικοί πχ ονειροπόλες microάντεις ιερείς και microεγάλοι λατρευτικοί χώροι πχ ∆ωδώνη ∆ελφοί Ο Οmicroηρικός άνθρωπος microπορεί microόνος του να επικοινωνήσει microε τα θεία οπουδήποτε κι αν βρίσκεται

Νεκροί Οι νεκροί επίσης λατρεύονται και υπάρχουν microετά θάνατο ως ψυχές οι οποίες δεν είναι τίποτα άλλο παρά σκιές ή οmicroοιώmicroατα τα οποία microπορούν να microιλήσουν και να σκεφτούν microόνο αν πιουν αίmicroα Είναι ανίκανοι να ωφελήσουν ή να βλάψουν τους θνητούς και περιφέρονται στα βασίλεια της Περσεφόνης και του Πλούτωνα άβουλα ∆εν υπάρχει διάκρισης πονηρών και αγαθών ο Άδης είναι προς όλους δεινός και αποτρόπαιος Μόνο οι επίορκοι κολάζονται αιωνίως όπως ο Σίσυφος και ο Τάνταλος Επίσης οι συγγενείς των θεών ζουν ευτυχισmicroένοι για πάντα στο Ηλύσιο πεδίο στην άκρη της γης Οι νεκροί εδώ σε σχέση microε την Μυκηναϊκή θρησκεία καίγονται και φυλάσσονται σε κάλπη Η καύση των νεκρών πρέπει να οφείλεται στην

6

πίστη ότι οι καmicroένοι δεν επανέρχονται microεταξύ των ζωντανών ενώ οι άκαυτοι γίνονται microήνις επιζήmicroια για αυτούς

Άνθρωπος στα οmicroηρικά έπη ο άνθρωπος είναι όχι microόνο υποδεέστερο ον των θεών αλλά και υποχείριος αυτών οι οποίοι ανά πάσα στιγmicroή microπορούν να τον χρησιmicroοποιήσουν όπως θέλουν Η ύβρις απαγορεύεται και microπορεί να επισύρει την Νέmicroεσις των θεών (την τιmicroωρία) ακόmicroη και microετά τον θάνατο

(Δίας) Ζευς

ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στην αρχή είναι η ίδια microε τα οmicroηρικά έπη microεταβαλλόmicroενη ανάλογα microε τις ανάγκες Κατόπιν δέχεται επιρροές microέσω των οποίων εισάγεται αντί του ορθολογισmicroού των θεοτήτων του Οmicroήρου ο microυστικισmicroός ο οργιασmicroός και η έννοια της προσωπικής αmicroαρτίας microε την microεταθανάτιο ανταπόδοση και λύτρωση που είναι άγνωστη εις τον Όmicroηρο Αυτά τα ρεύmicroατα (microη καθορισmicroένης προέλευσης πιθανόν από την Θράκη την Φρυγία και την Λυδία) είναι

1 Μυστηριακό (αρχή του η αγροτική προς την προαγωγή της βλάστησης)

2 ∆ιονυσιακό (προσπάθεια ένωσης ανθρώπου microε το θείο πχ έκστασης ενθουσιασmicroού)

3 Ορφικό Με αυτά τα microυστήρια τα οποία επιτρέπονται ΜΟΝΟ στους πολίτες και που σε περίπτωση microυήσεως η αποmicroάκρυνση τιmicroωρείται microε θάνατο εισάγεται για πρώτη

7

φορά η ελπίδα για καλύτερη microεταθανάτιο ζωή και εφαρmicroόζεται η νηστεία τα εδέσmicroατα οι ιεροί γάmicroοι πχ στα Ελευσίνια Το ∆ιονυσιακό ρεύmicroα υπήρξε το σπουδαιότερο καθόσον συνετέλεσε στη δηmicroιουργία της αρχαίας τραγωδίας ∆εν λείπουν εδώ οι αντιδράσεις και οι τιmicroωρίες για τις νέες επιρροές ιδίως από τα κράτη πόλεις όπως προκύπτει από τον microύθο του Λυκούργου και του Πενθέως οι οποίοι έδιωξαν τους θιάσους του θεού ∆ιόνυσου laquoΜαινάδαςraquo και γι αυτό τιmicroωρήθηκαν σκληρά Η Ορφική εισάγει και στοιχεία περί καλής ανθρώπινης ψυχής και κακού σώmicroατος από το οποίο πρέπει να εξέλθει εισάγει τον προσηλυτισmicroό τη νηστεία τη microετεmicroψύχωση αφαιρεί τη σωmicroατική άσκηση κα Προς το τέλος της περιόδου το ανθρωπόmicroορφο και πολύmicroορφο θείο αρχίζει τουλάχιστον για

φιλόσοφους και ποιητές laquoΖεύς ἐστί αἰθήρ Ζεύς δέ γῆ Ζεῦ δrsquo οὐρανός Ζεῦ

τοί τό πάντα χώτι τῶν δrsquo ὑπέρτερονraquo Αισχύλος Αυτοί όmicroως που θα κλονίσουν

την ανθρωπόmicroορφη θεϊκή θρησκεία είναι οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα οι σοφιστές οι οποίοι όχι microόνο θα κλονίσουν την πίστη αλλά και θα ταράξουν τα θεmicroέλια του θρησκευτικού υπόβαθρου της εποχής

Θεότητες Οι θεότητες δεν microεταβάλλονται και microένουν όπως τέθηκαν από τον Όmicroηρο Η πανελληνία όmicroως microορφή της που υπάρχει microόνο στα οmicroηρικά έπη δεν υφίσταται Στις κατά τόπους πόλεις κράτη υπερισχύει η λατρεία των τοπικών θεών πχ Αθηνά στην Αθήνα αλλά και διαφορετική Αθηνά στην Σπάρτη (αυτό ισχύει για όλους τους θεούς) η Ήρα στο Άργος οι ∆ιόσκουροι στην Σπάρτη ο Ασκληπιός στην Επίδαυρο Αυτό φαίνεται και από τα νοmicroίσmicroατα της κάθε πόλης που είναι αφιερωmicroένα στις θεότητες προστάτες

Λατρεία Παρόλο που η λατρεία των θεοτήτων είναι ελεύθερη παύει να έχει τον παραδοσιακό χαραχτήρα και επιβάλλεται λατρεία των θεοτήτων των πόλεων από τους πολίτες τους Αυτό κατορθώνεται microε νόmicroους Κι έτσι ενώ οι πολίτες είναι ελεύθεροι να σέβονται τις θεότητες είναι υποχρεωmicroένοι δια νόmicroων να σέβονται και να microετέχουν στις λατρείες των θεοτήτων των πόλεών τους Η λατρεία των νεκρών προσπαθήθηκε να περιοριστεί κατόπιν και της πολυδάπανης κυρίως ταφής αλλά αλλού συστηmicroατοποιήθηκε (πχ ήρωες προστάτες των πόλεων) Απόδειξης το

κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν η πόλις

νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo

Επίσης οι δούλοι συmicromicroετείχαν στις λατρείες των θεών των αφεντάδων τους Το microαντείο των ∆ελφών σε εξαιρετικές περιπτώσεις αποβαίνει ανώτατος ρυθmicroιστής και οδηγός της λατρείας των πόλεων και στο οποίο πάντες οι Έλληνες προσέτρεχαν εν καιρώ microεγάλων αναγκών δίνοντάς του κατά αυτόν τον τρόπο πανελλήνιο κύρος Στο τέλος της περιόδου θα προστεθούν microέσα από την λατρεία των θεών και οι λατρείες των αρχηγών και των ηρώων οι οποίοι πλέον θα είναι οι προστάτες και φύλακες των πόλεων

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

6

πίστη ότι οι καmicroένοι δεν επανέρχονται microεταξύ των ζωντανών ενώ οι άκαυτοι γίνονται microήνις επιζήmicroια για αυτούς

Άνθρωπος στα οmicroηρικά έπη ο άνθρωπος είναι όχι microόνο υποδεέστερο ον των θεών αλλά και υποχείριος αυτών οι οποίοι ανά πάσα στιγmicroή microπορούν να τον χρησιmicroοποιήσουν όπως θέλουν Η ύβρις απαγορεύεται και microπορεί να επισύρει την Νέmicroεσις των θεών (την τιmicroωρία) ακόmicroη και microετά τον θάνατο

(Δίας) Ζευς

ΑΡΧΑΪΚΗ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Στην αρχή είναι η ίδια microε τα οmicroηρικά έπη microεταβαλλόmicroενη ανάλογα microε τις ανάγκες Κατόπιν δέχεται επιρροές microέσω των οποίων εισάγεται αντί του ορθολογισmicroού των θεοτήτων του Οmicroήρου ο microυστικισmicroός ο οργιασmicroός και η έννοια της προσωπικής αmicroαρτίας microε την microεταθανάτιο ανταπόδοση και λύτρωση που είναι άγνωστη εις τον Όmicroηρο Αυτά τα ρεύmicroατα (microη καθορισmicroένης προέλευσης πιθανόν από την Θράκη την Φρυγία και την Λυδία) είναι

1 Μυστηριακό (αρχή του η αγροτική προς την προαγωγή της βλάστησης)

2 ∆ιονυσιακό (προσπάθεια ένωσης ανθρώπου microε το θείο πχ έκστασης ενθουσιασmicroού)

3 Ορφικό Με αυτά τα microυστήρια τα οποία επιτρέπονται ΜΟΝΟ στους πολίτες και που σε περίπτωση microυήσεως η αποmicroάκρυνση τιmicroωρείται microε θάνατο εισάγεται για πρώτη

7

φορά η ελπίδα για καλύτερη microεταθανάτιο ζωή και εφαρmicroόζεται η νηστεία τα εδέσmicroατα οι ιεροί γάmicroοι πχ στα Ελευσίνια Το ∆ιονυσιακό ρεύmicroα υπήρξε το σπουδαιότερο καθόσον συνετέλεσε στη δηmicroιουργία της αρχαίας τραγωδίας ∆εν λείπουν εδώ οι αντιδράσεις και οι τιmicroωρίες για τις νέες επιρροές ιδίως από τα κράτη πόλεις όπως προκύπτει από τον microύθο του Λυκούργου και του Πενθέως οι οποίοι έδιωξαν τους θιάσους του θεού ∆ιόνυσου laquoΜαινάδαςraquo και γι αυτό τιmicroωρήθηκαν σκληρά Η Ορφική εισάγει και στοιχεία περί καλής ανθρώπινης ψυχής και κακού σώmicroατος από το οποίο πρέπει να εξέλθει εισάγει τον προσηλυτισmicroό τη νηστεία τη microετεmicroψύχωση αφαιρεί τη σωmicroατική άσκηση κα Προς το τέλος της περιόδου το ανθρωπόmicroορφο και πολύmicroορφο θείο αρχίζει τουλάχιστον για

φιλόσοφους και ποιητές laquoΖεύς ἐστί αἰθήρ Ζεύς δέ γῆ Ζεῦ δrsquo οὐρανός Ζεῦ

τοί τό πάντα χώτι τῶν δrsquo ὑπέρτερονraquo Αισχύλος Αυτοί όmicroως που θα κλονίσουν

την ανθρωπόmicroορφη θεϊκή θρησκεία είναι οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα οι σοφιστές οι οποίοι όχι microόνο θα κλονίσουν την πίστη αλλά και θα ταράξουν τα θεmicroέλια του θρησκευτικού υπόβαθρου της εποχής

Θεότητες Οι θεότητες δεν microεταβάλλονται και microένουν όπως τέθηκαν από τον Όmicroηρο Η πανελληνία όmicroως microορφή της που υπάρχει microόνο στα οmicroηρικά έπη δεν υφίσταται Στις κατά τόπους πόλεις κράτη υπερισχύει η λατρεία των τοπικών θεών πχ Αθηνά στην Αθήνα αλλά και διαφορετική Αθηνά στην Σπάρτη (αυτό ισχύει για όλους τους θεούς) η Ήρα στο Άργος οι ∆ιόσκουροι στην Σπάρτη ο Ασκληπιός στην Επίδαυρο Αυτό φαίνεται και από τα νοmicroίσmicroατα της κάθε πόλης που είναι αφιερωmicroένα στις θεότητες προστάτες

Λατρεία Παρόλο που η λατρεία των θεοτήτων είναι ελεύθερη παύει να έχει τον παραδοσιακό χαραχτήρα και επιβάλλεται λατρεία των θεοτήτων των πόλεων από τους πολίτες τους Αυτό κατορθώνεται microε νόmicroους Κι έτσι ενώ οι πολίτες είναι ελεύθεροι να σέβονται τις θεότητες είναι υποχρεωmicroένοι δια νόmicroων να σέβονται και να microετέχουν στις λατρείες των θεοτήτων των πόλεών τους Η λατρεία των νεκρών προσπαθήθηκε να περιοριστεί κατόπιν και της πολυδάπανης κυρίως ταφής αλλά αλλού συστηmicroατοποιήθηκε (πχ ήρωες προστάτες των πόλεων) Απόδειξης το

κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν η πόλις

νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo

Επίσης οι δούλοι συmicromicroετείχαν στις λατρείες των θεών των αφεντάδων τους Το microαντείο των ∆ελφών σε εξαιρετικές περιπτώσεις αποβαίνει ανώτατος ρυθmicroιστής και οδηγός της λατρείας των πόλεων και στο οποίο πάντες οι Έλληνες προσέτρεχαν εν καιρώ microεγάλων αναγκών δίνοντάς του κατά αυτόν τον τρόπο πανελλήνιο κύρος Στο τέλος της περιόδου θα προστεθούν microέσα από την λατρεία των θεών και οι λατρείες των αρχηγών και των ηρώων οι οποίοι πλέον θα είναι οι προστάτες και φύλακες των πόλεων

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

7

φορά η ελπίδα για καλύτερη microεταθανάτιο ζωή και εφαρmicroόζεται η νηστεία τα εδέσmicroατα οι ιεροί γάmicroοι πχ στα Ελευσίνια Το ∆ιονυσιακό ρεύmicroα υπήρξε το σπουδαιότερο καθόσον συνετέλεσε στη δηmicroιουργία της αρχαίας τραγωδίας ∆εν λείπουν εδώ οι αντιδράσεις και οι τιmicroωρίες για τις νέες επιρροές ιδίως από τα κράτη πόλεις όπως προκύπτει από τον microύθο του Λυκούργου και του Πενθέως οι οποίοι έδιωξαν τους θιάσους του θεού ∆ιόνυσου laquoΜαινάδαςraquo και γι αυτό τιmicroωρήθηκαν σκληρά Η Ορφική εισάγει και στοιχεία περί καλής ανθρώπινης ψυχής και κακού σώmicroατος από το οποίο πρέπει να εξέλθει εισάγει τον προσηλυτισmicroό τη νηστεία τη microετεmicroψύχωση αφαιρεί τη σωmicroατική άσκηση κα Προς το τέλος της περιόδου το ανθρωπόmicroορφο και πολύmicroορφο θείο αρχίζει τουλάχιστον για

φιλόσοφους και ποιητές laquoΖεύς ἐστί αἰθήρ Ζεύς δέ γῆ Ζεῦ δrsquo οὐρανός Ζεῦ

τοί τό πάντα χώτι τῶν δrsquo ὑπέρτερονraquo Αισχύλος Αυτοί όmicroως που θα κλονίσουν

την ανθρωπόmicroορφη θεϊκή θρησκεία είναι οι φιλόσοφοι και ιδιαίτερα οι σοφιστές οι οποίοι όχι microόνο θα κλονίσουν την πίστη αλλά και θα ταράξουν τα θεmicroέλια του θρησκευτικού υπόβαθρου της εποχής

Θεότητες Οι θεότητες δεν microεταβάλλονται και microένουν όπως τέθηκαν από τον Όmicroηρο Η πανελληνία όmicroως microορφή της που υπάρχει microόνο στα οmicroηρικά έπη δεν υφίσταται Στις κατά τόπους πόλεις κράτη υπερισχύει η λατρεία των τοπικών θεών πχ Αθηνά στην Αθήνα αλλά και διαφορετική Αθηνά στην Σπάρτη (αυτό ισχύει για όλους τους θεούς) η Ήρα στο Άργος οι ∆ιόσκουροι στην Σπάρτη ο Ασκληπιός στην Επίδαυρο Αυτό φαίνεται και από τα νοmicroίσmicroατα της κάθε πόλης που είναι αφιερωmicroένα στις θεότητες προστάτες

Λατρεία Παρόλο που η λατρεία των θεοτήτων είναι ελεύθερη παύει να έχει τον παραδοσιακό χαραχτήρα και επιβάλλεται λατρεία των θεοτήτων των πόλεων από τους πολίτες τους Αυτό κατορθώνεται microε νόmicroους Κι έτσι ενώ οι πολίτες είναι ελεύθεροι να σέβονται τις θεότητες είναι υποχρεωmicroένοι δια νόmicroων να σέβονται και να microετέχουν στις λατρείες των θεοτήτων των πόλεών τους Η λατρεία των νεκρών προσπαθήθηκε να περιοριστεί κατόπιν και της πολυδάπανης κυρίως ταφής αλλά αλλού συστηmicroατοποιήθηκε (πχ ήρωες προστάτες των πόλεων) Απόδειξης το

κατηγορητήριο εναντίον του Σωκράτη laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν η πόλις

νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo

Επίσης οι δούλοι συmicromicroετείχαν στις λατρείες των θεών των αφεντάδων τους Το microαντείο των ∆ελφών σε εξαιρετικές περιπτώσεις αποβαίνει ανώτατος ρυθmicroιστής και οδηγός της λατρείας των πόλεων και στο οποίο πάντες οι Έλληνες προσέτρεχαν εν καιρώ microεγάλων αναγκών δίνοντάς του κατά αυτόν τον τρόπο πανελλήνιο κύρος Στο τέλος της περιόδου θα προστεθούν microέσα από την λατρεία των θεών και οι λατρείες των αρχηγών και των ηρώων οι οποίοι πλέον θα είναι οι προστάτες και φύλακες των πόλεων

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

8

Άνθρωπος microετά την εισαγωγή των ρευmicroάτων (Ορφικό ∆ιονυσιακό) καταργείται η microοιρολατρία του θανάτου και ο άνθρωπος προσπαθεί να λυτρώσει εαυτόν από την υλική υπόσταση

Ορφικό εισάγει νέα στοιχεία αλλότρια 1) παρουσιάζει ιδρυτή και προφήτη και αποτελεί θρησκευτική αίρεση 2) πιστεύει στην διπλή αρχή του ανθρώπου θεία και τιτανική 3) θεωρεί την ψυχή καλή και το σώmicroα κακό το οποίο αποτελεί τον τάφο της πρώτης γι αυτό και αυτή πρέπει να λυτρωθεί από αυτό 4) καλλιεργεί τα microυστήρια τους καθαρmicroούς την νηστεία και την αποφυγή ορισmicroένων τροφών και καθόλου την άσκηση ώστε να απαλλαγεί ο άνθρωπος από την τιτανική του φύση 5) πιστεύει στη microεταθανάτιο δίκη και ανταπόδοση (πρώτες απεικονίσεις την κόλασης) 6)διδάσκει τη microετεmicroψύχωση 7) οι microυηmicroένοι στα ορφικά είναι καθαροί και απαλλαγmicroένοι από τα microολύσmicroατα των αmicroύητων 8) οι ασκούντες τους καθαρισmicroούς προσπαθούσαν να διαδώσουν την διδασκαλία (προσηλυτισmicroός)

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Τα χρόνια του Αλεξάνδρου και κατόπιν η Ρωmicroαϊκή κυριαρχία θα κλονίσουν κι άλλο τις αντιλήψεις τις εποχής παρόλο ότι οι παλαιότερες λατρείες των πόλεων συνεχίζουν να υφίστανται Η δηmicroιουργία όmicroως κρατών και η παρακmicroή των πόλεων θα οδηγήσουν στην microερική πτώση των προστατών των πόλεων και θα υπάρξει microια microεταστροφή προς την πανελλήνια microορφή των θεών Τα microυστήρια επιτρέπονται πλέον σε όλους και όχι microόνο στους πολίτες Οι κοινωνικές αλλαγές θα παίξουν κι αυτές microεγάλο ρόλο καθότι πλούσιοι θα πτωχύνουν και microισθοφόροι θα γυρίσουν πίσω πάmicroπλουτοι Οι επιρροές από την ανατολή θα είναι πάmicroπολλες και οι θρησκευτικές αντιλήψεις θα υποστούν αλλαγές σπουδαίες και ουσιώδεις Η microυστική σκέψη (microυστήρια και ορφικά) που είχε διεισδύσει στην αρχαία θρησκεία θα εκτοπίσει και τα τελευταία λείψανα του θρησκευτικού ορθολογισmicroού Σε αυτό θα βοηθήσει και η εισαγωγή των ανατολικών θεοτήτων λχ της Ίσιδος και του Μίθρα που σπεύδουν να microιmicroηθούν την σωτηρία και απολύτρωση που ποθούσαν τότε οι άνθρωποι

Θεότητες Τα τελευταία λείψανα του ορθολογισmicroού καταργούνται και υπάρχει εισαγωγή νέων εξ ανατολών θεοτήτων όπως

1 Ίσιδος 2 Μίθρας

3 άλλες Στις οποίες τείνουν να προσχωρήσουν πολλοί που αναζητούν την λύτρωση των

ψυχών τους Λόγω ακριβώς της ανάγκης για λύτρωση εισχωρούν οι αστρολογικές

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

9

προβλέψεις και εισάγεται και η ιδέα της laquoΤύχηςraquo Θα λατρευτούν Μακεδόνες Βασιλείς καθώς και Ρωmicroαίοι και Αιγύπτιοι Το σηmicroαντικό είναι ότι ενώ παλιότερα υπάρχει διαχωρισmicroός και σύγκριση microεταξύ θεοτήτων από εδώ και στο εξής υπάρχει ΤΑΥΤΙΣΗ και αναλογία θεοτήτων microε άλλες ξένες προς τον ελλαδικό χώρο θρησκείες καθόσον δεν υπάρχουν και όρια microεταξύ λαών Έτσι πραγmicroατοποιείται microια σταθερή πρόοδος ΤΑΥΤΙΣΗΣτου ΘΕΙΟΥ Πχ ταύτιση Αιγυπτίων θεών προς

ελληνικούς από επιγραφή Πτολεmicroαίου Ηrsquo laquoΧνούβει τό καί Ἄμωνι Σάτι τη καί

Ἦρα Ἀνούκει τη καί Ἑστία Πετεμπαμέντει τῷ καί Διονύσω Πετενοήτει

τῷ καί Κρόνω Πετενσήτει τῷ καί Ἑρμῆ θεοίς μεγάλοιςraquo Ο ρωmicroαίος ποιητής

Apoulejusταυτίζει την Ίσιδα microε την Φρυγική microητέρα των θεών έπειτα microε την Αθηνά την Αφροδίτη της Πάφου την ∆ίκτυνναν των Κρητών την Περσεφόνην των Σικελών την ∆ήmicroητρα της Ελευσίνας την εκάτη την Ραmicroνουσία την Belona

Η φιλοσοφία θα οδηγήσει επίσης σε νέους προβληmicroατισmicroούς καθώς είναι ενάντια

στην θρησκεία (που εξηγεί τα παράλογα) και προσπαθεί να εξηγήσει microύθους θεούς και λατρείες Μέρος των φιλοσοφικών συστηmicroάτων ήταν ανακηρυγmicroένα ενάντια στην θρησκεία της οποία έλεγχε τα παράλογα Αλλά και τα άλλα που την υποστήριζαν ήταν το ίδιο επικίνδυνα γιrsquo αυτήν γιατί την νόθευαν πολλαχώς το πνεύmicroα και το νόηmicroα Προς το τέλος της περιόδου θα επηρεασθεί και η φιλοσοφία από την θρησκεία και οι νεοπλατωνικοί και νεοπυθαγόριοι θα έχουν εmicroφανή θρησκευτικό και microυστικιστικό χαρακτήρα

ΛΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Παράλληλα microε την θρησκεία των Ολυmicroπίων θεών όπως διαπλάστηκαν από τους ποιητές και ορίστηκαν από τους νοmicroοθέτες υπάρχουν πάρα πολλές τοπικές λατρείες που φέρουν πρωτόγονο χαραχτήρα όπως αναφέρει και η περιήγηση του Παυσανία η οποία αποτελεί και λαογραφικό θησαυρό για την Ελλάδα Η πίστη σε ένα microεγάλο σύνολο αντικειmicroένων δηmicroιούργησε ένα σωρό δεισιδαιmicroονίες όπως πχ η αντίληψη ότι η επιληψία είναι ιερή νόσος (όπως φαίνεται από τον ορθολογιστή Ιπποκράτη ο οποίος φέρεται ενάντια σε αυτούς που πιστεύουν σε αυτές τις δοξασίες) στην θεραπεία microέσω καθάρσεων και εδεσmicroάτων κρεmicromicroυδιών τράγων χοίρων κα η απαγόρευσης microαύρου microανδύα το δίπλωmicroα των ποδιών ή των χεριών Οι δεισιδαιmicroονίες microαρτυριούνται επίσης από την παρουσία αγυρτών και microάγων που microπορούν να δύσουν τον ήλιο την σελήνη να προκαλέσουν κακοκαιρία κα Ενώ ο χρόνος περνούσε και αναπτύσσονταν η φιλοσοφία και οι επιστήmicroες αντιθέτως η δεισιδαιmicroονία και η microαγεία ολοένα microεγάλωναν microε αποκορύφωmicroα τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους όπου και τα microαγικά φαινόmicroενα γίνονται θέmicroατα συζήτησης στους φιλοσοφικούς κύκλους Κατά τις microαγικές επικλήσεις καλούνται Ελληνικοί Αιγύπτιοι Εβραϊκοί και λιγότερο Βαβυλωνιακοί και Περσικοί θεοί Πολύ λιγότερο καλείται και ο Χριστός

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

10

Μονοmicroάχοι και ∆εισιδαιmicroονία κατά τους Ρωmicroαϊκούς χρόνους κατά τον θάνατο ενός microονοmicroάχου οι επιληπτικοί έπιναν το αίmicroα του διότι η δεισιδαιmicroονία της εποχής πίστευε ότι το αίmicroα του microονοmicroάχου γιατρεύει αυτήν την αρρώστια (επιληψία)

Θεότητες πίστη σε δυνάmicroεις που διαmicroένουν σε πέτρες ξύλα δένδρα και ζώα και ανθρώπους Έτσι στους ∆ελφούς λατρεύονταν η πέτρα που κατάπιε ο Κρόνος στη Θέσπη ο Έρως microε τη microορφή άξεστου λίθου κα Επίσης θεοποιηmicroένα ήταν και τα στοιχεία της φύσης πχ αέρας γη νερό

Λατρεία υπάρχει εκείνη των λίθων των φυτών τα οποία πιστεύονταν ότι είχαν αυξητικές ικανότητες γι αυτό και η πολλή χρήση του στεφανώmicroατος ή του microαστιγώmicroατος microε φυτά όπως πχ στην Σπάρτη στο βωmicroό της Αρτέmicroιδος microαστιγώνονταν οι έφηβοι Από τα ζώα λατρεύονται διάφορα οστά και τα δόντια τα οποία χρησιmicroοποιούνται σαν φυλαχτά ή σαν οστά microε microαγικές ιδιότητες καθότι πιστεύονταν ότι οι θεότητες έπαιρναν πολλές φορές τη microορφή των ζώων πχ η Ήρα βόδι ο Απόλλων σαν λύκος ο ∆ιόνυσος σαν ταύρος κα Λατρεύονταν microερικοί δαίmicroονες οι οποίοι και παρουσιάζονται microε πόδια ζώων

Δόγμα

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχει δόγmicroα καθόσον κάθε πόλη έχει τους δικούς της βωmicroούς λατρείες και microύθους Βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές οι Ελληνικές πόλεις να ορίσουν microια σταθερότερη λατρεία όπως φαίνεται από περιγραφές αλλά ποτέ δεν ορίστηκε ένα σταθερό δόγmicroα

∆εν ευσταθεί η άποψη περί ελεύθερης πίστης στην αρχαία Ελλάδα laquoἈδικεῖ Σωκράτης οὕς μέν οἱ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων ἕτερα

καινά δαιμόνια εἰσφέρωνraquo κατηγορητήριο έναντι φιλοσόφου Σωκράτη

laquoΣωκράτης ἀδικεῖ καὶ περιεργάζεται ζητῶν τά τε ὑπὸ γῆς καὶ

οὐράνια καὶ τὸν ἥττω λόγον κρείττω ποιῶνraquo Κατηγορία στο δικαστήριο του Λύκωνα και Μελήτου προς την ασέβεια του Σωκράτη όπως περιγράφεται στην Απολογία του Πλάτωνα (Πηγή Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια τόmicroος Κ΄ σελ 298)

Οι στύλοι του Ολυmicroπίου ∆ιός ο microεγαλύτερος ναός της αρχαιότητας

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

11

Η ιστορία του Ινδουισμού

Οι θεότητες του Ινδουισμού

Ο Ινδουισmicroός είναι η πιο περίπλοκη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου Σ έναν τυχαίο παρατηρητή εmicroφανίζεται ως πολυθεϊσmicroός ή ως microια πίστη σε πολλούς θεούς Σε κάποιον άλλο ο Ινδουισmicroός αντιπροσωπεύει έναν αυστηρό microονισmicroό ή την πίστη πως η υπέρτατη πραγmicroατικότητα είναι αδιαίρετη Και στους δύο microπορεί να φαίνεται ως πανθεϊσmicroός ή ως πανενθεϊσmicroός (ο θεός είναι microέσα σε όλα) Στην πραγmicroατικότητα είναι όλα αυτά και πιο πολλά ακόmicroα Μερικοί microπορεί να νοmicroίσουν πως ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου είναι αλαζονικός όταν επιχειρεί να ορίσει τη χωρίς όmicroοιά της θρησκεία που λέγεται Ινδουισmicroός Ό τι η ∆ύση λαϊκά επιγράφει ως Ινδουισmicroό είναι στην πραγmicroατικότητα microια microυριάδα από συχνά συγκρουόmicroενες θέσεις και πρακτικές Παρά ταύτα ο Ινδουισmicroός κρατιέται ενωmicroένος από διάφορους παράγοντες ένας από τους οποίους είναι το σύστηmicroα της κάστας που microόλις παρουσιάσαmicroε Ένας άλλος ενοποιητικός παράγοντας στον Ινδουισmicroό συνίσταται στον υψηλό βαθmicroό δογmicroατικής ανοχής που βρίσκουmicroε microε-ταξύ των πιστών του Σύmicroφωνα microε κάποια θεολογική θέση στη ∆ύση σε όσους δεν microπορούν να δεχθούν τη χριστιανική διδασκαλία η σωτηρία είναι αδύνατηmiddot αντίθετα στον Ινδουισmicroό δεν υπάρχει επίσηmicroο laquoπιστεύωraquo

Η χαρακτηριστική του Ινδουισmicroού ανοχή εξηγείται άριστα microε την Ινδουιστική παραβολή των τυφλών ανθρώπων και του ελέφαντα Μια φορά κι έναν καιρό λέει η ιστορία ένας βασιλιάς microάζεψε τους τυφλούς της περιοχής του microε σκοπό να προσδιορίσουν τα χαρακτηριστικά ενός ελέφαντα Αφού τοποθετήθηκαν γύρω από το ζώο οι διάφοροι τυφλοί ένιωσαν εκείνα τα microέρη του ελέφαντα που βρίσκονταν πιο κοντά τους Εκείνος που ήταν κοντά στο κεφάλι του ελέφαντα ισχυρίστηκε πως το ζώο έχει το σχήmicroα δοχείου Εκείνος που είχε στα χέρια του την προβοσκίδα ανήγγειλε πως ο ελέφαντας έχει σχήmicroα αρότρου Εκείνος που βρίσκονταν πλάι στο microηρό του ελέφαντα είπε πως το ζώο έχει το σχήmicroα στήλης Κι η διαφωνία τους εξελίχθηκε γρήγορα σε βίαιη διαmicroάχη Το νόηmicroα της παραβολής είναι σαφές Εmicroείς οι θνητοί είmicroαστε όπως οι τυφλοί πρόσωπο προς πρόσωπο microε microία αιώνια πραγmicroατικότητα που βρίσκεται πέρα από την

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

12

αντίληψη microας Κατά συνέπεια η αξίωση ότι microπορούmicroε να δούmicroε την υπέρτατη αλήθεια είναι microόνο για να αποκαλυφτεί η δική microας υπεροψία και τυφλότητα Ο Ramakrishna ένας Ινδουιστής άγιος του 19ου αι υπήρξε παράδειγmicroα Ινδουιστικής ανοχής σε θέmicroατα θρησκευτικού δόγmicroατος Ο Ramakrishna λάτρευε τη θεά Kali τη θεία Μητέρα microια από τις κυριότερες θεότητες του Ινδουιστικού πανθέου Νωρίς στη ζωή του εβίωσε την άmicroεση παρουσία του Θεού στη θηλυκή microορφή της Kali Μετά εβίωσε το Θεό microε τη λατρεία του πρώτου άρρενα θεού Krishna και αργότερα του Αλλάχ των Μουσουλmicroάνων και του Χριστού των Χριστιανών Επιπλέον θεωρούσε τον ιστορικό Βούδα ως ενσάρκωση του Θεού Η θεία αλήθεια υπάρχει πράγmicroατι σε όλες τις πίστεις και αυτό βρέθηκε από τον θρησκευτικά ανεκτικό Ramakrishna laquoΌπως microπορεί να ανέβει ένας στην κορυφή ενός σπιτιού microε σκάλα είτε από ξύλο είτε microε κάγκελα ή microε σχοινίraquo δήλωσε ο Ramakrishna laquoτόσο διαφορετικοί επίσης είναι οι δρόmicroοι και τα microέσα προσέγγισης του Θεού και κάθε θρησκεία στον κόσmicroο δείχνει έναν απ αυτούς τους δρόmicroουςraquo Καθώς ο Ινδουισmicroός ανέπτυξε διά των αιώνων νέες θρησκευτικές θεωρήσεις κατά την πορεία του δεν εγκατέλειψε τις παλαιότερες αλήθειες Η Ινδουιστική θρησκεία περικλείει αντιλήψεις που εκτείνονται από τον πρωτόγονο ανιmicroισmicroό στο ένα άκρο microέχρι ένα υψηλό νοησιαρχικό φιλοσοφικό microονισmicroό στο άλλο άκρο ∆εν θα microπορούσε να είναι πιο χτυπητή η αντίθεση προς τον Ιουδαϊσmicroό Είδαmicroε πως η λατρεία του Βάαλ της αρχαίας Χαναάν ενδεχοmicroένως επηρέασε την Εβραϊκή θρησκεία κατά θετικό τρόπο ο οποιοσδή-ποτε όmicroως αναγνώστης της Torah ξέρει πως ο Ιουδαϊσmicroός σταθερά απέρριψε τον Βάαλ Αν υπήρχε κάποιος βαθmicroός ανοχής στην Εβραϊκή θρησκεία ο Βάαλ ο Γιαχβέ και ο Ιησούς θα γίνονταν σήmicroερα όλοι δεκτοί στην Ιουδαϊκή λατρεία Θα θεωρούνταν ως βαθmicroίδες microιας σκάλας που οδηγεί στο Θεό Ο Θεός όmicroως του Ινδουισmicroού δεν είναι ζηλότυπη θεότητα Αντίθετα αποδέχεται κάθε microορφή laquoπιστεύωraquo Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει πολλά πρόσωπα και πολλές θεότητες Πιστοί που επιθυmicroούν ειδικά πράγmicroατα καθοδηγούνται να προσευχηθούν στον ηmicroίθεο που ταιριάζει περισσότερο στις άmicroεσες τους ανάγκες Ο αγρότης που χρειάζεται βροχή θα προσευχηθεί στον Indra που δεν συγκαταλέγεται πια microεταξύ των σηmicroαντικότερων θεών της Ινδίας Ο Agni ο αρχαίος Βεδικός θεός της φωτιάς έχει τώρα λάτρεις που χρειά-ζονται αυξηmicroένη αποτελεσmicroατικότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις Ένας που ζητάει τη γνώση λατρεύει τη θεά της microάθησηςmiddot άλλος που ψάχνει για όmicroορφη γυναίκα λατρεύει microια άλλη θεότητα Οι Ινδουιστές θεωρούν αυτό το πάνθεο όπως γενικά την ανθρωπότητα και την κτίση ως απλές απορροές της Υπέρτατης Θεότητας Ένα τέτοιο σύστηmicroα πίστης microπορεί εύκολα να ερmicroηνευθεί είτε ως microονισmicroός πανθεϊσmicroός ή ως πολυθεϊσmicroός Η όποια ιδιαίτερη έmicroφαση εξαρτάται από το τmicroήmicroα του περίπλοκου θεολογικού ελέφαντα που εκάστοτε εξετάζεται Εκτός από τη λατρεία ειδικών θεοτήτων οι Ινδουιστές έχουν ιδιάζοντα σεβασmicroό προς ορισmicroένα ζώα δηλαδή αγελάδες και φίδια Η αιτία του φαινοmicroένου χάνεται στο πολύ παλαιό παρελθόν Ξέρουmicroε πως ενώ υπήρχε στην αρχαία Βεδική θρησκεία κάποιο αίσθηmicroα κατά της σφαγής αγελάδων δεν ήταν αυτό τότε ένα αυστηρό ταmicroπού όπως έγινε κατά τους πιο πρόσφατους χρόνους Όποια κι αν είναι η πηγή της η ιερότητα των αγελάδων στην Ινδία από microακρού αποτελεί πραγmicroατικότητα Παραδοσιακοί Ινδουιστές πιστεύουν πως τα φυσικά απορρίmicromicroατα της αγελάδας καθαιρούν τον άνθρωπο Πραγmicroατικά αναφέρεται ο Morarji Desai πως ήπιε ούρα αγελάδας για την καθαρτική

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

13

τους ποιότητα κατά τη θητεία του ως πρωθυπουργός της Ινδίας Κοπριά αγελάδας χρησιmicroοποιούταν για εξαγνισmicroό των σπιτιών που microολύνθηκαν από τελετουργικούς ακάθαρτους ξένους Ο Ινδουιστής που περνάει δίπλα σε αγελάδα που ουρεί microπορεί να σκύψει να βάλει τα χέρια του στη ροή των ούρων και να αλείψει το microέτωπο και τα ρούχα του micro αυτά ακριβώς όπως ο Ρωmicroαιοκαθολικός θα έκανε microε το αγίασmicroα Τα φίδια της Ινδίας θεωρούνται microόνο κάπως λιγότερο ιερά από τις αγελάδες Αυτός ο σεβασmicroός για τα φίδια εmicroφανίζεται στη microυθολογία που περιβάλλει το θεό Shiva microια από τις κύριες θεότητες των Ινδουιστών Τα φίδια έχουν το ιδιαίτερο ότι υπαινίσσονται τον ανθρώπινο φαλλό ενώ κατά τις περιστάσεις υπηρετούν επίσης πα-ράγοντες που προξενούν το θάνατο Συνεπώς στη λατρεία του Shiva τα φίδια συmicroβολίζουν το δεσmicroό microεταξύ αποσύνθεσης ή θανάτου και αναγέννησης της ζωής Στον κόσmicroο microας της συνεχούς αλλαγής ζωή και θάνατος ορίζονται microόνο στη σχέση του ενός προς τον άλλο Χωρίς το φόβο του θανάτου η laquoζωήraquo δεν θα είχε τον συναισθηmicroατικό ορισmicroό που συνήθως της δίδεται Στην ύπαρξη όπου κυριαρχεί η samsara η ζωή και ο θάνατος είναι δεmicroένοι microαζί microέσα στο κύλισmicroα του χρόνου Αυτό το νόηmicroα ενσωmicroατώνεται στο φίδι Είδαmicroε ήδη πως στην αρχαία Ινδία λατρεύονταν πολλοί θεοί και πως η θρησκεία των Αρίων εξευγενίστηκε στη συνέχεια από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Η επόmicroενη κύρια εξέλιξη ήλθε ένα περίπου αιώνα π Χ όταν ο Shiva και ο Vishnu αναδείχθηκαν ως οι δύο κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού Όπως σηmicroειώθηκε πριν ο Shiva σχετίζεται προς τις αποσυνθετικές απόψεις της ζωής τη συνεχή καταστροφή και την αναγέννηση που συνοδεύει το πέρασmicroα του χρόνου Έτσι ονοmicroάστηκε ο laquoκαταστροφέαςraquo Εξάλλου ο Vishnu αντιπροσωπεύει τη χαρά της ζωής Ενώ ο Shiva γενικά εικονίζεται σαν ασκητής γυmicroνός για τον κόσmicroο πασαλειmicromicroένος microόνο microε στάχτες από την πυρά της νεκρώσιmicroης τελετής ο Vishnu παρουσιάζεται ντυmicroένος microε ρούχα και κοσmicroήmicroατα Ο Vishnu είναι θεός για τον εορτασmicroό των καλών πραγmicroάτων στη ζωήmiddot ο Shiva για την αναγνώριση πως αυτά δεν είναι παντοτινά Οι λατρείες που προσφέρονται στους δύο θεούς αντλούν από τη θρησκευτική κληρονοmicroιά των Αρίων Στα χρόνια των Βεδών ο Vishnu ήταν microια microικρής σηmicroασίας θεότητα που σχετιζόταν microε τον ήλιο ένα κοινό σύmicroβολο των προοπτικών της αισιόδοξης ζωής Και από τη δική του microεριά ο Shiva έχτισε πάνω στους microύθους της Βεδικής θεότητας Rudra που κι αυτή ονοmicroαζόταν ο laquoκαταστροφέαςraquo Και οι δύο λατρείες του Shiva και του Vishnu άντλησαν επίσης στοιχεία από τις προ-Άριες γηγενείς Ινδικές θρησκείες Αυτό είναι ιδιαίτερα σα-φές στη Λατρεία του Shiva Μέχρι σήmicroερα στα ιερά του Shiva υπάρχει ένα φαλλικό σύmicroβολο που λέγεται laquolingamraquo πάνω στο οποίο οι πιστοί χύνουν διυλισmicroένο βούτυρο σαν πράξη σεβασmicroού Ο σύγχρονος πιστός τελεί αυτό το τυπικό χωρίς αισθήmicroατα σεξουαλικά Όmicroως οι τελετές γονιmicroότητας των προ-Αριων θρησκειών αναγνωρίζεται γενικά πως συνέβαλαν στην πλευρά αυτή της λατρείας του Shiva Ενώ οι θιασώτες του Vishnu τον θεωρούν ως τον laquoσυντηρητήraquo πιστεύουν πως οι ιδιότητες του Shiva υπάρχουν και microέσα σ Αυτόν Οι οπαδοί του Shiva βλέπουν επίσης το θεό τους να συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά του Vishnu Ένας θιασώτης του Vishnu βλέπει το Θεό του ως την Υπέρτατη Θεότητα Ένας θιασώτης του Vishnu θα αναγνωρίσει την ύπαρξη του Shiva ως υποτελούς θεότητας microε κανένα τρόπο όmicroως δεν τον βλέπει ισότιmicroο προς τη Θεότητα Αντίστροφα ένας Σιβαΐτης θεωρεί τον Vishnu ως απλή απορροή του Shiva που είναι η Υπέρτατη Θεότητα Η ύπαρξη αυτών των θεοτήτων ως δύο ξεχωριστών

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

14

βρίσκεται κυρίως στο νου εκείνων που προσπαθούν να κάνουν την Ινδουιστική microυθολογία να έχει κάποιο συνεπές νόηmicroα Για τους λάτρεις τους καθεmicroία microόνη είναι η Θεότητα που ενσαρκώνει όλα τα θεία ιδιώmicroατα Η εmicroφάνιση του Vishnu και του Shiva έναν αιώνα πΧ αντιπροσώπευε την ανάmicroιξη Αρίων και γηγενών θρησκευτικών παραστάσεων στο χωνευτήρι της φιλοσοφίας των Ουπανισάδων Επτά ή οκτώ αιώνες αργότερα microια άλλη σηmicroαντική εξέλιξη συνέβη microε την εmicroφάνιση της λατρείας της Shakti Όσοι έκλιναν πιο άνετα προς microια microητέρα θεότητα παρά σ έναν άρρενα θεό ελκύονταν από τη λατρεία της Shakti της οποίας προεξήρχε η microορφή της συζύγου του Shiva Γνωστή microε microια ποικιλία ονοmicroάτων αυτή η θεά ευρύτατα παρουσιάζεται ως Kali microια microαύρη στρίγγλα που ενσωmicroατώνει όλες τις τροmicroερές απόψεις της ύπαρξης Αν κάποιος microπορεί να λατρέψει microια θεότητα που σχετίζεται microε το θάνατο και την καταστροφή πολύ ευκολότερα microπορεί ίσως να φτάσει στην απελευθέρωση από όλες τις εγκόσmicroιες εξαρτήσεις Όπως κι αν είναι ο λάτρης της Kali δεν γνοιάζεται υπερβολικά microε τη microυθολογική της εικόνα Γιrsquo αυτόν η Kali είναι απλώς η θεία Μητέρα που φέρνει θρησκευτική παραmicroυθία στους θιασώτες της Οι 3 κύριες Θεότητες του Ινδουισmicroού

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

15

Ο Shiva ο Vishnu και η Kali είναι οι κυριότερες θεότητες του Ινδουισmicroού Η ινδουιστική microυθολογία όmicroως αναγνωρίζει microια ελα- φρώς διαφορετική τριάδα Shiva Vishnu και Brahma ή Καταστρο- φή Συντήρηση και ∆ηmicroιουργία O Brahrna που δεν πρέπει να συγχέεται προς το απρόσωπο Brahman των Ουπανισάδων δεν είναι ίσης στάθmicroης προς τον Vishnu ή τον Shiva Ο Brahma είναι ένας κατώτερος θεός του οποίου ο ρόλος είναι να δηmicroιουργεί τον κόσmicroο και να εκπνέει microαζί microε την καταστροφή του ∆ιαφέρει από τον Vishnu τον Shiva ή την Kali αφού αυτός δεν είναι αθάνατος αν και η διάρκεια της ζωής του είναι αρκετά microακρά Ούτε έχει δική του λατρεία ο Brahma Υπάρχει microόνο microέσα στις Ινδουιστικές λαϊκές παραδόσεις κι εκεί ακόmicroα ο ρόλος του ως δηmicroιουργού προσ-διορίζεται σε λίγα λόγια Κοντολογίς υπάρχει microόνο ως υπηρέτης του Υψίστου

Κάθε microια από τις κύριες θεότητες του Ινδουισmicroού εικονίζεται microε τέσσερα χέρια το σύmicroβολο της απόλυτης κυριαρχίας Έχει ενδιαφέρον το ότι το ίδιο επίσης σηmicroαίνει και ο σταυρός ως Ινδουιστικό yantra ή γραφικό σύmicroβολο Ενώ η προέλευση του Χριστιανικού σταυρού προφανώς δεν έχει σχέση microε τον Ινδουισmicroό το νόηmicroά του είναι κοντά σ αυτό των τεσσάρων χεριών του Vishnu του Shiva και της Kali Η αντίληψη περί avatar στη

λατρεία του Vishnu είναι επίσης όmicroοια προς τη χριστιανική αντίληψη περί του Ιησού από τη Ναζαρέτ ως Θεού ενσαρκωθέντος Στη Χριστιανική θεολογία ο Ιησούς ήλθε να λυτρώσει τον κόσmicroο από την αmicroαρτία και το θάνατο Στη θρησκεία των Βισνουϊτών ο Vishnu σε διάφορες περιόδους ενσαρκώθηκε για να σώσει την ανθρωπότητα

Είναι γενικώς αποδεκτό πως ο Vishnu είχε microέχρι σήmicroερα εννέα τέτοιες ενσαρκώσεις Θα λάβει χώρα άλλη microία Ο πρώτος avatar ήταν ένα γιγάντιο ψάρι που έσωσε την ανθρωπότητα στα χρόνια του microεγάλου κατακλυσmicroού Η ιστορία του κατακλυσmicroού είναι αρκετά οικουmicroενική Κατά την παραλλαγή που έχουmicroε στη Βίβλο ο κατακλυσmicroός έγινε εξαιτίας του θυmicroού του Θεού για τις ανθρώπινες αmicroαρτίες Στην Ινδική αφήγηση η αιτία του κατακλυσmicroού δεν εξηγείται Απλώς συνέβη Ο Vishnu microε τη microορφή ενός ψαριού συmicroβουλεύει τον Manu που στον Ινδουισmicroό παίζει όmicroοιο ρόλο και προς τον Αδάmicro και προς τον Νώε να κατασκευάσει ένα πλοίο Ο Manu το φτιάχνει όπως είπε το ψάρι και σώζεται Μια άλλη σηmicroαντική ενσάρκωση του Vishnu είναι ο Krishna ο όγδοος avatar εκείνος τον οποίο οι πλείστοι Βισνουίτες πλησιάζουν πιο εύκολα Λατρεύεται ως τέλειος θεός και τέλειος άνθρωπος όπως συmicroβαίνει microε το Χριστό στο Χριστιανισmicroό Ο Βούδας ήταν ο ένατος avatar η τελευταία ενσάρκωση του Vishnu microέχρι τώρα Ο ρόλος του Βούδα κατά τη microυθολογία των Βισνουϊτών ήταν να εξαπατήσει τους φιλοσόφους των Kshatrixas για να επιστρέψουν οι Βέδες στους νόmicroιmicroους κυρίους τους στην κάστα των ιερέων Βραχmicroάνων Ο δέκατος avatar που ονοmicroάζεται Kalkin πρόκειται να έλθει Γενικά αναγνωρισmicroένοι πνευmicroατικοί ηγέτες όπως ο Ιησούς ή ο Mahatma Gandhi θεωρούνται από microερικούς Ινδουιστές ως microερικές ενσαρκώσεις της Θεότητας δεν συγκαταλέγονται όmicroως στους δέκα avatar του Vishnu Είναι γραmicromicroένο ότι ο Kalkin θα έλθει να σώσει τους πιστούς κατά τον αιώνα της Kali Σύmicroφωνα microε την Ινδουιστική κοσmicroολογία ο Kali-yuga ή ο αιώνας της Kali είναι ένας σκοτεινός αιώνας που κλείνει κάθε κοσmicroικό κύκλο Είναι microια περίοδος που οι άνθρωποι εγκαταλείπουν την κάστα και ανατρέπουν καθιερωmicroένους κανόνες Οι ξένοι κυριαρχούν κατά τον αιώνα εκείνο και οι θρησκευτικές τελετουργίες περιπίπτουν σε άγνοια microεταξύ των ανθρώπων Στην πραγmicroατικότητα ο Kalkin έρχεται για να αποκαταστήσει τη νόmicroιmicroη

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

16

τάξη των Βραχmicroάνων και τα Βεδικά έθιmicroα Η οmicroοιότητα microεταξύ των ελπίδων γύρω από τον Kalkin και των ∆υτικών εσχατολογικών θεmicroάτων προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα από microια κοινή Ζωροαστρική πηγή Αν και δεν ευδοκιmicroεί πια ως παγκόσmicroια θρησκεία ο Ζωροαστρισmicroός εξακολουθεί έmicromicroεσα να διαmicroορφώνει τις προσδοκίες λάτρεων και στην Ανατολή και στη ∆ύση Μπορεί κανείς να επιmicroείνει σε ορισmicroένες οmicroοιότητες microεταξύ Ανατολικών και ∆υτικών θρησκειών αλλά και οι διαφορές microεταξύ των είναι το ίδιο εντυπωσιακές Η Εβραϊκή θρησκεία πχ ξέρει microία ∆ηmicroιουργία ενώ ο Ινδουισmicroός γνωρίζει αmicroέτρητες δηmicroιουργίες Η Ιουδαϊκή διήγηση για τη ∆ηmicroιουργία είναι απλή και εύκολα τη θυmicroάται κανείς Αντίθετα ο Ινδουιστικός νους που φηmicroίζεται για θεολογικές περιπλοκές microας έχει δώσει την πιο microπλεγmicroένη διήγηση για τη διαδικασία της ∆ηmicroιουργίας Ο Brahma ο δηmicroιουργός έχει διάρκεια ζωής εκατό θείων ετών Κάθε ηmicroέρα του αποτελείται από 4300000 δικά microας χρόνια Κάθε νύχτα του έχει ίση διάρκεια Ένας microήνας του συνίσταται από 30 θείες ηmicroέρες και νύχτες και ένα από τα χρόνια του περιλαmicroβάνει 12 θείους microήνες Με Λίγα λόγια η διάρκεια της ζωής του είναι 309600000000000 δικά microας χρόνια Στο τέλος κάθε θείας ηmicroέρας ο Brahma απορροφάει microέσα στην ύπαρξη του όλη του τη δηmicroιουργία Κατά τη νύχτα κοιmicroάται για να ξαναδηmicroιουργήσει το σύmicroπαν εκ νέου την επόmicroενη ηmicroέρα Η κυκλική αυτή διαδικασία της δηmicroιουργίας συνεχίζεται επί πολύ αλλά όχι αιώνια Όταν κλείσει η διάρκεια ζωής του Brahma όλες οι απορροές περιλαmicroβανοmicroένου και του ίδιου του Brahma επιστρέφουν στη Θεότητα Ο υπέρτατος Θεός είτε είναι ο Shiva η Kali ή ο Vishnu αναπαύεται τότε για να ξαναδηmicroιουργήσει τελικά τον Brahma και να θέσει σε κίνηση τη διαδικασία της δηmicroιουργίας άλλη microια φορά Γι αυτό ο αιώνας της Kali δεν έρχεται microόνο άπαξ όπως το τέλος των καιρών στον Ιουδαϊσmicroό ή στο Χριστιανισmicroό Έρχεται και ξανάρχεται στο τέλος καθεmicroιάς των θείων ηmicroερών του Brahma Μέσα στο δικό microας χρονικό κύκλο ο αιώνας της Kali άρχισε όπως γράφουν στο 3102 πΧ και δεν τέλειωσε ακόmicroα Οι περιγραφές του Ινδουισmicroού για την ύπαρξη microέσα στη samsara όπως δείχνει καθαρά η παραπάνω περιγραφόmicroενη κοσmicroολογία συνεχώς microας θυmicroίζει την ασηmicroαντότητα της microικρής επίγειας ζωής microας Στο κάτω-κάτω πόσο microετράmicroε όταν συγκριθούmicroε ακόmicroα και microε microια από τις ηmicroέρες του Brahma Η όλη θρησκεία του Ιν-δουισmicroού φαίνεται πως κλίνει στο να εγείρει τέτοια ερωτήmicroατα microε την ελπίδα πως microπορεί να αναζητήσουmicroε κάποιο από τα αναπτυγmicroένα microονοπάτια προς τη Moksha Σ αυτό το σηmicroείο οι διαφορές microεταξύ των θρησκειών του Shiva και του Vishnu πρέπει να ξανατο-νισθούν Οι θιασώτες του Shiva τείνουν στην αναζήτηση απώλειας του εγώ microέσω ασκητικής απόσπασης από τον κόσmicroο Αντίθετα οι θιασώτες του Vishnu αναζητούν την απελευθέρωση microέσω microιας χαρούmicroενης αγάπης του Θεού Το microονοπάτι του Shiva έχει τη γένεση του microε τη διπλή αναγνώριση της ορmicroής του σεξ ως της κυρίαρχης εγκόσmicroιας προσκόλλησης αφ ενός και του Shiva ως του θανάτου της επιθυmicroίας αφ ετέρου Στολισmicroένος microε κρανία ο Shiva συmicroβολίζει την καταστροφή των εγκόσmicroιων δεσmicroών κάθε είδους ιδίως αυτών που έχουν σεξουαλικό χαρακτήρα Οι Ινδουιστές γενικά προσπαθούν να ελέγξουν τη σεξουαλική δραστηριότητα που αν δεν δαmicroασθεί εύκολα σκλαβώνει το πνεύmicroα του ανθρώπου Συνεπώς του Shiva το Lingam πάντοτε σε διέγερση είναι πάντοτε υπό τον έλεγχο του υπέρτατου Κυρίου Ο Shiva ιππεύει έναν άσπρο ταύρο καλούmicroενο Nandimiddot κι αυτό συmicroβολίζει τη σεξουαλική ορmicroή επί της οποίας ο Shiva διαφεντεύει

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

17

Η εικόνα του Shiva ως του υπέρτατου ασκητή ελκύει εκείνους που φιλοδοξούν να κατακτήσουν τις σαmicroσαρικές εκδηλώσεις του σεξ και του θανάτου Κατά ένα διαφορετικό τρόπο η λαϊκή παράδοση των οπαδών του Vishnu κάνει άφθονη χρήση σεξουαλικών θεmicroάτων Ο Krishna πχ εmicroπλέκεται σε πολυάριθmicroες ερωτικές περιπέτειες microε γελαδάρισσες κοπέλες Όταν φεύγει τα κορίτσια αισθάνονται την αγωνία του χωρισmicroού συmicroβολικού αυτού που νιώθουmicroε όταν ο Θεός απουσιάζει από τη ζωή microας Πώς microπορούmicroε να ελευθερωθούmicroε από την εγκόσmicroια αυτή φυλακή του εγώ laquoΑγάπα το Θεόraquo θα απαντούσαν οι θιασώτες του Vishnu laquoχάσε τον εαυτό σου microέσα στη λατρεία τουraquo laquoΝα είσαι όπως ο Θεόςraquo θα απαντούσε ο θιασώτης του Shiva laquoόπως ο Θεός δεν είναι δεmicroένος microε τις αλυσίδες του θνητού εαυτού microας υψώσου πάνω από ανθρώπινους περιορισmicroούς microέσω της αυστηρής αυτοσυγκέντρωσης νου και πνεύmicroατοςraquo Οι πολυθεϊστικές εικόνες της Ινδουιστικής λαϊκής παράδοσης αποτελούν αναφορά στις διάφορες απόψεις της ανθρώπινης προσωπικότητας Κάθε Ινδουιστής θεός και κάθε θεά εικονίζουν διαφορετικές όψεις της θείας αλήθειας Όπως ένα κοmicromicroένο διαmicroάντι δείχνει πολλές επίπεδες επιφάνειες καθεmicroιά από τις οποίες ορίζεται microόνο από τη σχέση της προς το ευρύτερο κόσmicroηmicroα έτσι και οι πολλοί εικονισmicroοί του Θεού έχουν ενότητα microεταξύ τους στον Ινδουιστικό πολυθεϊσmicroό Οι Ινδουιστές στις σχέσεις τους προς τις θεότητες τους θυmicroούνται την παραβολή των τυφλών και του ελέφαντα Συνεπώς είναι ανεκτικοί στην ύπαρξη αντίπαλων αιρέσεων αναγνωρίζοντας πως καθένας τους ενσωmicroατώνει κάποια πνευmicroατική αλήθεια Παρουσιάζεται παραταύτα διαφωνία σχετικά microε το ποια από τις ποικιλίες αντιπροσωπεύουν την ύψιστη σύλληση Για τον Ινδουιστή η ∆υτική αναγκαιότητα να βιωθεί όλη η ζωή σε χρονικό διάστηmicroα 70 ετών είναι ελλιπής Για τη ∆ύση η ζωή αξίζει και πρέπει να την απολαmicroβάνει κανείς Η Ινδουιστική αντίληψη είναι διαφορετική Καθώς έχουmicroε χιλιάδες ίσως δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες microετενσαρκώσεις η ζωή microέσα στη samsara είναι βασικά απεχθής Οι χαρές της samsara είναι εφήmicroερες και περιβάλλονται από πόνο Ο απώτατος σκοπός του Ινδουισmicroού είναι η απαλλαγή από τα βάσανα της ζωής Ως εκ τούτου η ∆ύση περιγράφει τον Ινδουισmicroό ως laquoάρνηση της ζωήςraquo Οι ερευνητές δεν ξέρουν πώς ή πότε η αντίληψη περί samsara ήρθε στην ύπαρξη Αυτά βρίσκονται στο αρχαίο παρελθόν Ξέρουmicroε σίγουρα ότι η έννοια του dharma ήρθε στην Ινδία από τους Άριους Οι ερευνητές έχουν συmicroπεράνει πως η ιδέα του Karma γεννήθηκε στο Ινδικό έδαφος γρήγορα microετά την κατάκτηση από τους Άριους Το Karma microπορούσε να εξηγήσει γιατί microερικοί ήταν πλούσιοι και καλογεννηmicroένοι και γιατί άλλοι υπέφεραν ως σκλάβοι Κοντολογίς η διδασκαλία των Βεδών έλεγε πως αν κάποιος εκπληρώσει το dharma του θα αποκτούσε καλό Karma κάτι που θα κατέληγε σε microια καλύτερη ενσάρκωση στον επόmicroενο γύρο της samsara Εν ολίγοις αυτός είναι ο τρόπος που οι ιδέες του dharma Karma και samsara σχετίζονται microεταξύ τους στον Ινδουισmicroό

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

18

Karma Όπως είδαmicroε Karma είναι η Ινδουιστική διδασκαλία περί αιτίας και αποτελέσmicroατος Κάθε πράξη στη ζωή στην οποία microετέχει κανείς microε τα αισθήmicroατα παράγει Karma Οι ∆υτικοί microιλάmicroε για τα κοτόπουλα που γυρνάνε σπίτι να κουρνιάσουν Έχουν επίσης κι αυτοί ένα λόγο πως αυτοί που ζουν από το σπαθί θα πεθάνουν από σπαθί Αυτές οι σκέψεις βρίσκονται κοντά στην έννοια του Karma microε τη διαφορά ότι το Karma εσωτερικά συνδέεται microε την πίστη στη microετεmicroψύχωση Στον Ινδουισmicroό πράξεις microιας περασmicroένης ζωής microπορούν να επιστρέψουν σπίτι και να κουρνιάσουν τώρα σ αυτή τη ζωή Υπάρχει η σκέψη πως η ιδέα του Karma έχει την αρχή της στην παλαιά Βεδική πίστη πως οι θυσιαστικές πράξεις των Βραχmicroάνων προσδιόριζαν τις λειτουργίες της φυσικής τάξης Από αυτό αναπτύχθηκε η έννοια πως κάθε πράξη στη ζωή όχι microόνο οι σχετικές microε τη θυσία του Soma παράγει σαν αποτέλεσmicroα το Karma Για να το πούmicroε microε καθηmicroερινές λέξεις καθεmicroιά από τις σκέψεις και τις πράξεις ασκεί εντύπωση πάνω στου νου Η εντύπωση αυτή microπορεί να είναι αρχικά δυσδιάκριτη αν όmicroως η σκέψη ή πράξη επαναληφθεί ξανά και ξανά σχηmicroατίζεται microια συνήθεια Αυτές οι τάσεις microας προσδιορίζουν ως ξεχωριστές προσωπικότητες Στην Ινδουιστική ορολογία αυτές είναι το Karma microας Οι ∆υτικοί συχνά ορίζουν το Karma ως microοιρολατρία καθαρά και απλά Αυτό είναι παρανόηση Το Karma χρησιmicroοποιείται για να εξηγήσει γιατί κάποιος γεννιέται πλούσιος ή φτωχός δυνατός ή ασθενικός σώος ή ανάπηρος άντρας ή γυναίκα Ο Ινδουισmicroός τονίζει εν τούτοις πως αυτή η υποτιθέmicroενη microοίρα έχει κατακτηθεί Η ιδέα του Karma τονίζει πως οι περασmicroένες σκέψεις και πράξεις microας microόνες αυτές προσδιόρισαν την παρούσα κατάστασή microας Κατ αντιστοιχία η microελλοντική κατάστασή microας εξαρτάται τώρα από τις επιλογές microας Αυτός που υπακούει στο dharrna του θα παράγει νέο Karma που θα φέρει καλό καρπό στο microέλλον ∆ύσκολα αυτό microπορεί να θεωρηθεί microοιρολατρία Υπάρχουν εντούτοις βάσιmicroοι λόγοι που κάνουν τη διδασκαλία για το Karma να συνδέεται εύκολα microε τη microοιρολατρία Πολύ λίγοι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ανθρώπινη ελεύθερη θέληση microπορεί να επιτελέσει άmicroεσες microεταmicroορφώσεις Μερικοί Ινδουιστές ασχολούνται microε ασκητικές microεθόδους για να πνίξουν κάθε παθιασmicroένη επιθυmicroία microέσα τους Αλλά οι πλείστοι Ινδουιστές δεν θεωρούν το παρελθόν Karma ως κάτι που microπορεί να θέλησε κανείς έξω από την ύπαρξη Αυτή η άποψη της πλειοψηφίας προτείνει πως εσωτερικές παρορmicroήσεις δεν πρέπει να καταπιέζονται γιατί αν γίνει τέτοια απόπειρα οι επιθυmicroίες αυτές σε microελλοντικές διάρκειες ζωής απλούστατα θα ανέβουν στην επιφάνεια Υπάρχει ένα παλαιό Ινδικό λόγιο πως microια κόmicroπρα που ξεφεύγει από την προσοχή microας κάτω από ένα κρεβάτι ταράζει την ανάπαυση του ανθρώπου που κοιmicroάται εκεί Αυτή η ίδια ιδέα εκφράζεται κάπως διαφορετικά στη γνωστή νουβέλα laquoSiddartaraquo που έγραψε ο Hermann Hesse Στην αφήγηση του Hesse ο ήρωας (Siddarta) αρχίζει ως νεαρός θρησκευτικός Βραχmicroάνος που αποφασίζει να ζήσει ασκητική ζωή στο δάσος Εκεί νοιώθει να τον πληmicromicroυρίζει microέσα του η λαγνεία Επιστρέφει στην πόλη ζει microε έναν αυλικό και περνάει τη ζωή του αναζητώντας τις απολαύσεις Αφού έζησε microέσα από αυτές τις παρορmicroήσεις

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

19

επιστρέφει στο δάσος χωρίς υπάρχοντα Ο Hesse τονίζει πως αυτή η παρέκκλιση στην πόλη ήταν αναγκαίο microέρος στην εξέλιξη του Siddarta προς ένα υψηλότερο επίπεδο laquoΟ καθένας ακολουθεί τη φύση τουraquo παρατηρεί ένα αρχαίο ιερό

Ινδουιστικό βιβλίοuml laquoτι microπορούν να επιτύχουν οι απωθήσειςraquo

Ο Ινδουισmicroός αναγνωρίζει την αναζήτηση της απόλαυσης ως ενός νόmicroιmicroου σκοπού της ζωής αν και ταπεινού Η εκπλήρωση του dharma είναι ο ύψιστος σκοπός της ζωής και έπεται αmicroέσως η απόκτηση πλούτου microε τίmicroια microέσα Ο πιο ταπεινός αποδεκτός σκοπός της ζωής είναι το laquoKamaraquo η εmicroπλοκή σε όλων των ειδών τις απολαύσεις της ζωής Πολλοί ∆υτικοί έχουν κάνει την πρώτη και microόνη επαφή τους microε τον Ινδουισmicroό διά της Kamasutra ενός εγχειριδίου για την τέχνη του έρωτα των αισθήσεων που γράφτηκε περί τους χρόνους του Χριστού Η επίδειξη της αποδοχής του laquoKarmaraquo στην Ινδουιστική ζωή της ερωτικής τέχνης που αφήνει πολύ λίγα στη φαντασία καλύπτει τα εξωτερικά πολλών Ινδουιστικών Ιερών ∆ιαφορετικά microε το Χριστιανισmicroό ο Ινδουισmicroός δεν τοποθέτησε τη χαρά των αισθήσεων στο χώρο του απαράδεκτου Στον Ινδουισmicroό οι σεξουαλικές ορmicroές θεωρούνται ως δυνάmicroεις που πρέπει να ελέγχονται όχι να απωθούνται Ο Ινδουιστικός ερωτισmicroός αναγνώρισε τους φοβερούς πειρασmicroούς της ζωής χωρίς να κάνει το laquoKarmaraquo ιδεώδες Συνεπώς η ερωτική τέχνη αποτυπώθηκε στο εξωτερικό του Ιερού όχι στους κεντρικούς στους πιο ιερούς χώρους Ο Ινδουισmicroός πιστεύει πως το να αγνοήσει κανείς τον εχθρό είναι πολύ πιο επικίνδυνο από την άmicroεση πρόκληση του για αναmicroέτρηση Συνεπώς ο πειρασmicroός της πορνογραφικής γλυπτικής που στολίζει τους τοίχους του Ναού υποστηρίζεται ως το πρώτο βήmicroα προς τη ζωή της πνευmicroατικής συγκέντρωσης Με ελεγχόmicroενες αυτές τις σκέψεις ο πιστός microπορεί να προχωρήσει στο επόmicroενο επίπεδο της ανόδου προς πραγmicroατοποίηση του Brahman Ο Ιησούς από Ναζαρέτ εφιστούσε την προσοχή στους κινδύνους του απλού ελέγχου της εξωτερικής microας συmicroπεριφοράς ενώ αφήνουmicroε τη σεξουαλική επιθυmicroία να λυσσοmicroανεί ανεξέλεγκτη microέσα στην καρδιά microας Οι Ινδουιστές συmicroφωνούν και ισχυρίζονται ότι υπήρξαν πολύ πιο ευαίσθητοι από τους Χριστιανούς αναπτύσσοντας αυτή την ιδέα Συνεπώς ο Ινδουισmicroός έχει βρει πως ο πραγmicroατικός ένοχος είναι η ανθρώπινη επιθυmicroία microάλλον παρά οι εκδηλώσεις της Αφού ο Ινδουισmicroός εδίδαξε πως το laquoKarmaraquo πρέπει να βιωθεί ερωτοτρόπησε σίγουρα microε τον κίνδυνο να γίνει microοιρολατρικός Κι όmicroως δεν έφτασε σ αυτό το σηmicroείο Οι Ινδουιστές έχουν ένα λόγιο ότι το ψάρι της λάσπης ζει microέσα στη λάσπη περιβάλλεται από τη λάσπη αλλά δεν γίνεται λάσπη Κατά τον ίδιο τρόπο η ατοmicroική ζωή στον κόσmicroο της απόλαυσης που ξοφλάει το περασmicroένο της Karma microπορεί να διαλέξει απεmicroπλοκή του απ αυτό αναπτύσσοντας την πνευmicroατική απόσπαση Κατορθώνοντας βαθmicroιαία ελευθερία του νου ή απόσπαση από τα αντικείmicroενα των αισθήσεων σιγά-σιγά ένα πρόσωπο αναλίσκει ή καταστρέφει περασmicroένων ζωών Karma χωρίς να δηmicroιουργήσει καινούργιο Karma και καθίσταται ικανό να microεταβεί σε υψηλότερο επίπεδο Μ αυτό τον τρόπο η φιλοσοφία του Karma συνηγορεί για τη δύναmicroη της ανθρώπινης εκλογής Αυτό που στην επιφάνεια φαίνεται ως κάτι φαταλιστικό είναι στην πραγmicroατικότητα η φιλοσοφία της πλήρους ατοmicroικής υπευθυνότητας

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

20

Την έmicroφαση στην ατοmicroική υπευθυνότητα από τον Ινδουισmicroό microπορούmicroε να δούmicroε καθαρά στην εξήγηση του γιατί ασυνήθιστες τραγωδίες πέφτουν σε microερικούς και όχι σε άλλους Τέτοια ερωτήmicroατα είναι κοινά σε όλες τις θρησκείες Στον Ιουδαϊσmicroό το βιβλίο του Ιώβ αγωνίζεται micro αυτό το θέmicroα Σ αυτό το κείmicroενο τον Ιώβ τον καλό άνθρωπο επισκέπτεται η microια κακοτυχία microετά την άλλη Καθώς ο Ιουδαϊσmicroός δίδασκε πως η καλοσύνη ανταmicroείβεται ο Ιώβ προκάλεσε το Θεό να του δώσει microια εξήγηση για τα παθήmicroατά του Η σαφέστερη απάντηση που έλαβε δεν έθετε υπό αmicroφισβήτηση τις οδούς του Κυρίου Κοντολογίς το Βιβλίο του Ιώβ απαντάει στην ανθρώπινη αναζήτηση για την ύπαρξη των παθηmicroάτων microε το θείο microυστήριο Ο ∆υτικός άνθρωπος δεν φαίνεται χαρακτηριστικά ικανοποιηmicroένος microε αυτή την απάντηση Αναγνωρίζοντας αυτή την απογοήτευση ένας συγγραφέας παρατήρησε laquoΕίτε ο Θεός microπορεί να εmicroποδίσει το κακό και ο Θεός αυτό δεν το θέλειuml είτε επιθυmicroεί να το εmicroποδίσει και δεν τον microπορείraquo Αντίθετα προς το Βιβλίο του Ιώβ η διδασκαλία του Ινδουισmicroού περί Karma παρέχει σαφή εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Το σχόλιο ενός Ινδουιστή στο εβραϊκό κείmicroενο θα microπορούσε να είναι το εξής Αν ο Ιώβ υπέφερε αν και ήταν αγαθός στην παρούσα ζωή αυτό έγινε εξαιτίας των κακών συνηθειών που είχε αποκτήσει κατά τις προηγούmicroενες ζωές Η Θεοδικία είναι η θεολογική εξήγηση των ανθρώπινων παθηmicroάτων Η πιο σαφής και ολοκληρωmicroένη θεοδικία που έχουmicroε στα κείmicroενα είναι η περί Karma αντίληψη του Ινδουισmicroού Βλέπεις έναν κουτσό ζητιάνο στο δρόmicroο Ένας ∆υτικός χαρακτηριστικά θα σκεφθεί laquoΤι σκληρή τύχη εγώ στάθηκα τυχερόςraquo Ο Ινδουιστής βλέπει του ζητιάνου το ανάπηρο σώmicroα και σκέφτεται laquoΌπως έσπειρε θερίζειraquo Οίκτος ή εmicroπάθεια σε τέτοιες καταστάσεις θα ήταν αταίριαστες συγκινήσεις Ο ανάπηρος ζητιάνος είναι άξιος για την κατάστασή του Πραγmicroατικά την απέκτησε microέσω παρελθουσών σκέψεων και πράξεών του Ίσως να άφησε άλλους ανάπηρους σε microια προηγούmicroενη ζωή Έτσι θα σκεπτόταν ο Ινδουιστής Η Ινδή πρωθυπουργός Indira Gandhi έκανε κάποτε το σχόλιο πως η έmicroφαση του Ινδουισmicroού στην ατοmicroική υπευθυνότητα ήταν για τη χώρα της και τα δύο συγχρόνως πρωταρχικής δύναmicroης και θεmicroελιακής αδυναmicroίας Αυτή είχε δώσει στο λαό microια εσωτερική δύναmicroη αλλά είχε επίσης τοποθετήσει ένα παραπέτασmicroα microεταξύ του ατόmicroου και των άλλων στην κοινωνία Θρηνούσε για το γεγονός ότι κοινωνικής βελτίωσης προγράmicromicroατα δεν microπορούσαν να επιτύχουν στην Ινδία εκτός αν άλλαζε η βασική αυτή Ινδουιστική τοποθέτηση της σκέψης Κοντολογίς η περί Karma διδασκαλία παρεmicroβάλλει προσκόmicromicroατα στη ∆υτική αντίληψη περί κοινωνικής βελτίωσης των όρων ζωής Η ιδέα του Karma διδάσκει ότι microπορεί κανείς να αποκτήσει καλό Karma δίνοντας στους φτωχούς αυτό όmicroως microπορεί να γίνεται microόνο στη βάση της ατοmicroικής ελεηmicroοσύνης Ως εκ τούτου το δόσιmicroο δώρων σ ένα ζητιάνο έχει τονιστεί πάντοτε ως σηmicroαντικό ενώ η ιδέα της κοινωνικής βελτίωσης και αλλαγής αν και βρίσκεται στο κέντρο της ιδεολογίας του σοσιαλιστικού κράτους ποτέ δεν επηρέασε αποτελεσmicroατικά τη χώρα του Ινδουισmicroού Ο πρωταρχικός λόγος γι αυτή την αποτυχία πρέπει να είναι σαφής Η ∆ύση έχει γενικά αποδεχθεί την άποψη πως αν η κυβέρνηση βελτιώσει τις συνθήκες ζωής του αmicroαθή και microη προνοmicroιούχου το αποτέλεσmicroα θα είναι η κοινωνική βελτίωση Με δύο λόγια η

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

21

∆ύση έχει αποδεχθεί την υπόθεση πως η κοινωνία microπορεί να υψώσει το άτοmicroο Αυτό όmicroως απορρίπτεται από τη διδασκαλία περί Karma Κατά την περί Karma αντίληψη microόνο το άτοmicroο microπορεί να εξυψώσει το άτοmicroο Το microονοπάτι της προόδου κάθε ατόmicroου είναι microακρό και microε πολλές ενέδρες γεmicroάτο από ατέλειωτα βάσανα κατά τη διάρκεια χιλιάδων περιόδων ζωής Η ανάπτυξη του ατόmicroου από κακό σε καλό Karma κορυφώνεται τελικά στην ολοκληρωτική απελευθέρωση από τις αλυσίδες του Karma τουλάχιστον για τους λίγους που καταλήγουν στην Moksha σε κάποιο κοσmicroικό κύκλο Κατά την Ινδουιστική άποψη κανένα άτοmicroο δεν είναι υπεύθυνο για το άλλο αλλά ευθύνεται απόλυτα για τον εαυτό του Αυτός ο προσανατολισmicroός δεν πρέπει να συγχέεται microε τον κοινωνικό ∆αρβινισmicroό όπως συmicroβαίνει microε παρόmicroοιους συνειρmicroούς από τους Αmicroερικανούς φονταmicroενταλιστές Ο Ιουδαϊσmicroός δεν διδάσκει ανερmicroάτιστο ατοmicroικισmicroό Αρκετά το αντίθετο συmicroβαίνει To Dharma (κοινωνικό καθήκον) και αυταπάρνηση αποτελούν πρωταρχικά θέmicroατα της παραδοσιακής Ινδουιστικής σκέψης Ο ατοmicroικισmicroός της ιδέας του Karma microετριέται microε κοινωνικά καθήκοντα Αντίθετα το ∆υτικό είδος ατοmicroισmicroού τονίζει ατοmicroικά απαράγραπτα δικαιώmicroατα ελεύθερα από κοινωνικό περιορισmicroό Οι Ινδουιστές είναι πολύ ευαίσθητοι προς τη ∆υτική εκτίmicroηση πως η διδασκαλία περί Karma είναι απλώς microια αριστοκρατική απολογία για την καταπίεση των φτωχών Κατά συνέπεια χαρακτηριστικά στρέφουν τον καθρέφτη της κοινωνικής κριτικής πίσω στη ∆ύση Ρωτάνε δεν είναι θύmicroατα εκmicroετάλλευσης οι φτωχοί της ∆ύσης από ένα πολιτισmicroό που ταυτίζει την ευτυχία microε την απόκτηση υλικών αγαθών Επιπλέον οι Ινδουιστές ισχυρίζονται δεν υποβιβάζονται από άνθρωποι σε ζώα οι φτωχοί της ∆ύσης που διδάσκονται από νήπια πως είναι απλά προϊόντα του κοινωνικού περιβάλλοντος ανίκανα εποmicroένως να αντισταθούν στα κακά που υπάρχουν γύρω τους Οι Ινδουιστές πιστεύουν πως οι ∆υτικές κοινωνίες παραmicroελούν την ψυχή Ο ∆υτικός ουmicroανισmicroός λένε microετατρέπει την υλική ευmicroάρεια σε αναγκαία προϋπόθεση του βίου και αυτό το σύστηmicroα αξιών καταλήγει σε πνευmicroατικό πνιγmicroό Οι Ινδουιστές σηmicroειώνουν πως και η ∆υτική θρησκεία διαφθείρεται κατά την πορεία της Κατά κανόνα προσανατολισmicroένοι στην υπηρεσία της ανθρωπότητας οι ∆υτικοί θρησκευόmicroενοι πολύ εύκολα γίνονται λεία της λαθεmicroένης ιδέας πως είναι απαραίτητοι στο θεό Αυτή η αντίληψη λένε οι Ινδουιστές τρέφει τον εγωισmicroό των ∆υτικών πιστών στο Χριστιανισmicroό και εmicroποδίζει τον πνευmicroατικό τους διαφωτισmicroό

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

22

Η ιστορία του Bουδισμού

Borobudur Ινδονησία (ο microεγαλύτερος βουδιστικός ναός του κόσmicroου

Η θεμελίωση του Μέσου Δρόμου

Ο Βουδισmicroός άρχισε στην Ινδία τον 6ο αιώνα πΧ περί το τέλος της περιόδου των Ουπανισάδων Ο ιδρυτής του ήταν από την κάστα Kshatriya όπως και οι πλείστοι από τους συγγραφείς των Ουπανισάδων Όπως εκείνοι βρήκε microη ικανοποιητική microια θρησκεία αφιερωmicroένη σε θυσίες ζώων και στην τελετουργική κατανάλωση του Soma Όπως εκείνοι σκέφθηκε πως οι κοινές αντιλήψεις της laquoπραγmicroατικότητοςraquo βασίζονται σε ανθρώπινη άγνοια Καθαρότερα από αυτούς παρουσίασε τις πηγές αυτές της άγνοιας Αναπτύσσοντας το σύστηmicroά του απέρριψε πολλά από την ορολογία και τις κατηγορίες των Ουπανισάδων Η διδασκαλία του πχ δεν θα microπορούσε να διατυπωθεί microε τους όρους AtmanBrahman Η άποψη του όmicroως περί της υπέρτατης αλήθειας που ονόmicroαζε Nirvana ήταν πολύ κοντά σ εκείνη των microεταρρυθmicroιστών των Ουπανιστών τόσο πολύ microάλιστα ώστε η δική του διδασκαλία να microπορεί να θεωρηθεί ως αποκορύφωση των προσπαθειών τους Η βουδιστική νιρβάνα όmicroοια microε το Ουπανισαδικό Atman Brahman εστερείτο L κατ ανάγκην ακριβούς προσδιορισmicroού Θα microπορούσε επίσης να περιγραφεί ως laquoάνευ ιδιωmicroάτωνraquo να χαρακτηρισθεί όmicroως ως laquoυπέρτατη γαλήνη και ευδαιmicroονίαraquo ∆ιαφορετικά όmicroως από το ΑtmanBrahrnan δεν θα αποδιδόταν ως laquoΘεόςraquo Η νιρβάνα αντιπροσωπεύει microάλλον microια κατάσταση του νου που κατορθώνει κανείς ακολουθώντας συστηmicroατική καθαρτική του νου αγωγή Σε έντονη αντίθεση προς τη Βεδική παράδοση ο Βουδισmicroός δεν έχει θέση για διαλογισmicroούς και αναζητήσεις περί της φύσεως του Θεού Με τη χρέωση πως είναι πιο πρακτικός και προσγειωmicroένος είτε από την πρωτόγονη Βεδική θρησκεία είτε από τον Ουπανισαδικό εξευγενισmicroό της η microόνη και άmicroεση φροντίδα του Βουδισmicroού είναι η εξάλειψη του

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

23

ανθρώπινου πόνου Κατά τα πρώτα χίλια χρόνια η νέα θρησκεία για τα καλύτερα microυαλά της Ινδίας είχε ανταγωνισθεί νικηφόρα την παραδοσιακή θρησκεία της χώρας Κάνοντας έτσι συνέβαλε στην ανάπτυξη του ίδιου του Ινδουισmicroού σε microια διαδικασία που τελικά οδήγησε στα διδάγmicroατα του Shankara Όmicroοια microε το Χριστιανισmicroό και διαφορετικά από τον Ινδουισmicroόο Βουδισmicroός ιδρύθηκε από ένα ιστορικό πρόσωπο Το όνοmicroά του ήταν Siddarta Gautama της φυλής Sakya Σαν πρίγκιπας του λαού του έζησε microe πολυτέλεια τα χρόνια της διαmicroόρφωσής τουΚατά το θρύλο όταν γεννήθηκε στη βόρεια Ινδία το 500 περίπου πΧ ένας microάντης προείπε πως microεγαλώνοντας θα γίνει είτε microεγάλος βασιλιάς είτε θρησκευτικός ηγέτης Ο πατέρας του θέλοντας να εξασφαλίσει πως ο γιος του ποτέ δεν θα πάρει έναν υπερκόσmicroιο δρόmicroο ενθάρρυνε το αγόρι να χαρεί τη ζωή των απολαύσεων Προσπάθησε επίσης να φυλάξει τον Siddarta από κάθε ασκήmicroια ώστε το microυαλό του νέου να microείνει προσκολληmicroένο στα εγκόσmicroια αχνάρια Αυτές όmicroως οι προσπάθειες κατά τρόπο ειρωνικό είχαν το αντίθετο αποτέλεσmicroα γιατί όταν κάποτε ο νεαρός Siddarta είδε παραδείγmicroατα γήρατος αρρώστιας και θανάτου είχαν συντριπτική επίδραση microέσα του Κι αφού microυήθηκε σ αυτές τις πραγmicroατικότητες δεν microπορούσε να ξαναγυρίσει στην αναζήτηση απολαύσεων microε ελαφρή καρδιά Έβρισκε τώρα την εγκόσmicroια χαρά σαν το απλό ζαχάρωmicroα του πόνου και της λύπης που έβλεπε ως την ουσία της ζωής Έτσι microια νύχτα άφησε το παλάτι αποχαιρέτησε σιωπηλά την κοιmicroώmicroενη γυναίκα του και το παιδί του και έφυγε για να ζήσει στο δάσος Στα 29 του χρόνια άρχισε την αναζήτηση του ακολουθώντας την οδό των Ζαϊνιστών Εκείνη την εποχή microια νέα θρησκεία συνάρπαζε τη φαντασία στη βόρεια Ινδία Η πίστη αυτή ο Ζαϊνισmicroός ιδρύθηκε από ένα σύγχρονο του Gautama ονόmicroατι Vardhamara Mahavita Όπως ο Gautama ήταν ένας Kshatriya που microεγάλωσε microε χλιδή microέσα σε microια βασιλική οικογένεια Όπως ο Gautama απαρνήθηκε τις απολαύσεις και επιδίωξε το φωτισmicroό που κατόρθωσε αφού έζησε αυστηρά ως ασκητής για 12 χρόνια Αναγορεύθηκε ως Jina ή laquoκατακτητήςraquo αφού ενίκησε την άγνοια και το θάνατο Κατά συνέπεια οι οπαδοί του ονοmicroάστηκαν (jaina) Ζαϊνιστές ή laquoοπαδοί του Jinaraquo Ο Ζαϊνισmicroός που σήmicroερα έχει microόλις ενάmicroισυ εκατοmicromicroύριο οπαδούς διδάσκει πως καθένας microας έχει αθάνατη ψυχή ή jina ∆ιαφορετικά από τον Ινδουισmicroό ο Ζαϊνισmicroός αρνείται την ύπαρξη οποιουδήποτε Θεού είτε προσωπικού είτε απρόσωπου Το πρόγραmicromicroα του για το φωτισmicroό συνεπάγεται εξάντληση του karma της ψυχής microέσω πολύ αυστηρού ασκητισmicroού Μερικοί Ζαϊνιστές microοναχοί γύριζαν γυmicroνοί όλες τις εποχές microέχρις ότου οι Βρετανοί κυβερνήτες της Ινδίας κατά τον περασmicroένο αιώνα εκήρυξαν αυτή την πράξη ως παράνοmicroη Μέχρι σήmicroερα η ύψιστη αρετή που επιτυγχάνει ο Ζαϊνιστής είναι σιγά-σιγά microε την πείνα να πεθαίνεις Αυτή η άσκηση υποθέτουν πως καταστρέφει όλο το karma και ελευθερώνει την ψυχή για να ανεβεί στον ύψιστο ουρανό ελευθερωmicroένη εκεί από τον κύκλο της γέννησης και στον θάνατο Οι Ζαϊνιστές απέρριψαν την αυθεντία των Βραχmicroάνων ιερέων και θεώρησαν τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως παραγωγούς κακού karma Πράγmicroατι η ahimsa (η microη-βία προς όλα τα όντα microε αισθήσεις) οδηγήθηκε απ αυτούς σε νέες ακρότητες Όχι microόνο δεν έπρεπε να σκοτώνονται άλογα αλλά έπρεπε να λαβαίνουν microέτρα για να microη βλάψουν ούτε το microικρότερο έντοmicroο Μέχρι σήmicroερα βλέπουmicroε Ζαϊνιστές στην Ινδία

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

24

να σκουπίζουν το δρόmicroο που θα περάσουν περπατώντας έτσι ώστε να microην πατήσουν αθέλητα πάνω σε microικροσκοπικά αόρατα δηmicroιουργήmicroατα Οι Ζαϊνιστές έφτιαξαν νοσοκοmicroεία για τριζόνια microε σπασmicroένα πόδια και πίνουν νερό αφού το φιλτράρουν για να microη καταπιούν και καταστρέψουν microικροσκοπικά όντα Σαφώς οι Ζαϊνιστές παίρνουν ακραίες θέσεις ως προς τις ασκητικές τους συνήθειες και ως προς απαράmicroιλλη ερmicroηνεία της ahimsa Στις microέρες του Gautama ήταν αξίωmicroα ότι αν κάποιος έπαιρνε στα σοβαρά τη θρησκεία θα έπρεπε να ακολουθήσει τους κανόνες των Ζαϊνιστών Η κάστα των Βραχmicroάνων ιερέων έχασε προσωρινά την ηθική της αυθεντίας δίνοντας πολλά σηmicroάδια αγάπης προς τις απολαύσεις Η συνήθεια τους να παρέχουν υπηρεσίες κυρίως στους πλουσίους σ αυτούς microε ικανά οικονοmicroικά ώστε να πληρώσουν θυσίες αλόγων και τελετουργικά Soma τους σηmicroάδεψε ως διεφθαρmicroένους Εποmicroένως ο Gautama διάλεξε το δρόmicroο του Ζαϊνισmicroού Για έξι χρόνια ενέκρωσε τη σάρκα του για να βρει τον εαυτό του όχι κοντύτερα στο φωτισmicroό από όσο όταν άρχισε Γι αυτό απαρνήθηκε τον ασκητισmicroό κάποια όmicroως επίδραση του Ζαϊνισmicroού διατηρήθηκε σ αυτόν ακόmicroα κι όταν δηmicroιούργησε αντίπαλη θρησκεία Ειδικά ο Gautama απορρίπτει την αυθεντία των Βραχmicroάνων κηρύττει την ahimsa (αν και σε λιγότερο διεξοδική microορφή από αυτή των Ζαϊνιστών) και δε νοιάζεται για την ύπαρξη προσωπικού ή προσωπικών θεών ∆ιαφορετικά από τους Ζαϊνιστές απορρίπτει την έννοια της αιώνιας ψυχής Ο Gautama παρrsquo ολίγο να πεθάνει από τη δοκιmicroασία του ασκητισmicroού Έτσι συmicroπέρανε πως αυτός ο δρόmicroος ήταν λαθεmicroένος και επιφανειακός όσο ήταν και ο δρόmicroος της χλιδής στην οποία είχε ανατραφεί Έτσι έφτασε στη σύλληψη της πρώτης αλήθειας Αφηγητές γράφουνε πως microια microέρα αφού υπέφερε πολύ από τη Ζαϊνική του δίαιτα άκουσε το ακόλουθο τραγούδι

laquoΗ χορδή πάνω σε πολύ τεντωmicroένα κλειδιά έτσι η microουσική πετάει ψηλά

η χορδή πάνω σε χαλαρά κλειδιά είναι 6ου8ή και η microουσική σβήνει

έτσι κούρδισε τη σίταρ ούτε χαmicroηλά ούτε ψηλάraquo

Το microήνυmicroα ήταν σαφές Ούτε η αυτό-νέκρωση ούτε η παράδοση σης επιθυmicroίες οδηγούν στο φωτισmicroό Από τότε ο Gautama συνηγορούσε γι αυτό που ονόmicroασαν laquoη microέση οδόςraquo Το microετριοπαθές του σύστηmicroα επέτρεπε στον αναζητητή την ύπαρξη αρκετής ενέργειας για να επιδιώξει την αλήθεια αποφεύγοντας και τις παγίδες microιας ζωής αναζήτησης των απολαύσεων Ο θρύλος αναφέρει πως microια microέρα ο Gautama κάθισε κάτω από ένα δέντρο και ορκίστηκε να microη σαλέψει από εκεί microέχρι να του έρθει ο φωτισmicroός Όπως καθόταν εκεί στη στάση του λωτού πνευmicroατικοί πειρασmicroοί υπό διάφορες microορφές προσπάθησαν να τον εmicroποδίσουν από το σκοπό του Ο φόβος του θανάτου έθιγε το αίσθηmicroα του για αυτοσυντήρηση Οραmicroατισmicroοί όmicroορφων γυναικών χόρευαν microέσα στη φαντασία του προτρέποντάς τον να επιστρέψει στις κοσmicroικές απολαύσεις Όλα αυτά τα εmicroπόδια υπερνικήθηκαν και εκείνη τη νύχτα εβίωσε την απώλεια του εγώ την οποία όλες οι microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου συνδέουν προς την υπέρτατη αλήθεια

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

25

Ύστερα microετά απ αυτό ο Siddarta Gautama έγινε γνωστός ως Buddha ως ο φωτισmicroένος Στα Σανσκριτικά η λέξη budh σηmicroαίνει laquoξυπνάω ξυπνάω από τον ύπνο επιστρέφω σης αισθήσεις microου ή ανακτώ την αυτοσυνειδησίαraquo Οναmicroάστηκε επίσης Tathagata ή laquoαυτός που πάτησεraquo το microονοπάτι της αλήθειας

Στα υπόλοιπα 45 χρόνια του ο Βούδας προέτρεψε άλλους να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroά του της αυτο-πραγmicroάτωσης που περιέγραψε υπό τους όρους των τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αρετές λειτούργησαν ως το θεmicroέλιο της διδασκαλίας του Με άλλα λόγια διεκήρυτταν ότι (1) η ζωή είναι πόνος (2) η επιθυmicroία είναι η αιτία του πόνου (3) η εξάλειψη της επιθυmicroίας φέρνει το τέλος του πόνου και (4) ο τρόπος υπερνίκησης των επιθυmicroιών είναι να microπει κανείς στο Οκταπλό Μονοπάτι Όπως έγραψε ένας σπουδαστής του Βουδισmicroού laquoη γέννηση είναι πόνος το γήρας είναι πόνος ο θάνατος είναι πόνοςuml επαφή microε ότι microας δυσαρεστεί είναι πόνοςbull χωρισmicroός από ότι αγαπάmicroε είναι πόνοςbull αποτυχία να εκπληρώσουmicroε τις επιθυmicroίες microας είναι πόνος εν ολίγοις όλα όσα φτιάχνουν τη σωmicroατική microας ύπαρξη είναι πόνοςraquo Ο παλαιός Εβραϊσmicroός microε την έmicroφαση του στην κοινότητα δίδασκε πως δεν πρέπει κανείς να επιθυmicroεί όσα ανήκουν στον πλησίον του Αντίθετα ο Βούδας δίδαξε πως δεν πρέπει να επιθυmicroεί να αποκτήσει τίποτε άσχετα από οποιαδήποτε αισθήmicroατα της κοινότητας ή από τυχόν θεία εντολή για συmicroπεριφορά κατά προδιαγεγραmicromicroένο τρόπο Εκήρυξε πως microόνο η επιθυmicroία φέρνει λύπη σ αυτόν που λαχταράει να αποκτήσει κάτι Η απληστία και η επιθυmicroία είναι ουσιαστικά αχόρταγες Ο Μέγας

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

26

Αλέξανδρος κατάκτησε το γνωστό τότε κόσmicroο αλλά δεν ήταν ικανοποιηmicroένος και λαχταρούσε για πιο πολύ Η ευτυχία είναι κάτι πρόσκαιρο Η λάmicroψη ενός κατορθώmicroατος του παρελθόντος γρήγορα φθίνει καθώς τοποθετούmicroε τους σκοπούς microας ακόmicroα ψηλότερα Ένα παλαιό Βουδιστικό λόγιο ισχυρίζεται πως laquoδε φοβάται τίποτε αυτός που δε χρειάζεται τίποτεraquo Ο Βούδας δίδαξε πως ολική αποδοχή αυτού που ήταν που είναι και που θα υπάρξει θα εξαλείψει τον πόνο Εποmicroένως δίδασκε τους οπαδούς του να είναι bhikkus ή επαίτες που ζουν από ελεηmicroοσύνες χωρίς επιθυmicroίες για εγκόσmicroια αγαθά και θέσεις Η Βουδιστική διδασκαλία microπορεί να θεωρηθεί ως δειλία ή ως ευγένεια ανάλογα microε την προοπτική του παρατηρητή Ο Sir Francis Bacon πχ σχολίασε κάποτε αυτούς που όπως ο Βούδας ζουν microε το γνωmicroικό laquoΜη κάνεις χρήση για να microην επιθυmicroείς microην επιθυmicroείς για να microη φοβάσαιraquo Τόσο επιφυλακτικές ψυχές έγραψε laquoκάνουν τη ζωή του ανθρώπου κάτι λίγο παραπάνω από προετοιmicroασία και άσκηση για το θάνατο [και] δεν είναι δυνατό παρά να παρουσιάζεται ο εχθρός τροmicroερός όταν δεν υπάρχει τέλος στην άmicroυνα που προβάλλεται εναντίον τουraquo Ο Χριστιανισmicroός θέλει να υπερβεί το φόβο του θανάτου microε την αγάπη Αντίθετα ο Βούδας ήθελε να κατακτήσει το φόβο εξαφανίζοντας την αιτία του όχι microε τη βοήθεια κάποιου θείου σωτήρα αλλά microε τη δύναmicroη του νου να διορθώνει τα λάθη του Ο Βουδιστικός φωτισmicroός που λέγεται νιρβάνα κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoφυσάω σβήνωraquo το φόβο και τις συνοδεύουσες συγκινήσεις λαγνείας και microίσους Αυτό πετυχαίνεται microέσω microιας νοητικής απόσπασης από όλες τις ανθρώπινες επιθυmicroίες συmicroπεριλαmicroβανοmicroένων και αυτών ακόmicroα για microια οικογένεια και ένα σπίτι Ο Βούδας εδίδαξε ότι προσκολλήσεις σε άλλους (microητέρα πάτερα σύζυγο γιο και κόρη) πρέπει να αποφεύγονται γιατί γεννούν πόνο Μια ιστορία microιλάει για microια γυναίκα που ήλθε στο Βούδα για να συνέλθει όταν πέθανε ο εγγονός της Ο Βούδας τη ρώτησε αν θα θελε να έχει τόσο εγγόνια όσοι είναι οι άνθρωποι microιας microεγάλης πόλης την εποχή εκείνη Πρόθυmicroα απάντησε πώς θα το θελε Τόνισε τότε πως κάθε ηmicroέρα της ζωής της θα ήταν γεmicroάτη microε βαθειά θλίψη γιατί σίγουρα κάmicroποσοι θα πέθαιναν κάθε microέρα Και της έδωσε την ακόλουθη σύσταση laquoΌσοι έχουν εκατό αγαπηmicroένους έχουν εκατό συmicroφορές- όσοι έχουν ενενήντα αγαπηmicroένους έχουν ενενήντα συmicroφορέςbull όσοι έχουν έναν αγαπηmicroένο έχουν microια συmicroφορά όσοι δεν έχουν τίποτε αγαπηmicroένο δεν έχουν καmicroιά συmicroφοράraquo

Είδαmicroε πως και ο Ινδουισmicroός διδάσκει επίσης την αυταπάρνηση αν και microεταθέτει ης πιο ακραίες συνέπειές της microέχρι τα τελευταία στάδια της ζωής Του Βούδα η αγωγή είναι πιο διεξοδική Οι οπαδοί του έπρεπε να τηρούν διά βίου αγαmicroία για να αποφύγουν τις παγίδες της σεξουαλικότητας και της προσκόλλησης στην οικογένεια Συνεπώς οι διδαχές του Βούδα χαρακτηρίζονταν ως ενθαρρύνουσες την προσοχή και την ασφάλεια σε υπερβολικό βαθmicroό Από την άλλη microεριά όmicroως οι εντολές του microπορούν να θεωρηθούν ως καλλιεργούσες microια ευγενή ανεξαρτησία Πολύ συχνά σχέσεις εξάρτησης και εγωιστικά ελατήρια εmicroφανίζονται microε τη microάσκα της αγάπης και της υπηρεσίας των άλλων Ο Βούδας το ένιωθε αυτό και συστηmicroατικά πολέmicroησε τη λύπη που βρίσκεται κάτω από όλες τις εκδηλώσεις της ανθρώπινης απόγνωσης Όmicroοια microε το Στωικισmicroό κατά την αρχαιότητα στη ∆ύση το microήνυmicroά του ήταν πως οι προκλήσεις της ζωής πρέπει να αντιmicroετωπίζονται microε ηρωική ανεξαρτησία

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

27

Το πρόγραmicromicroα του Βούδα ήταν ελεύθερο από τις προλήψεις και τους παραλογισmicroούς που έβλεπε να χαρακτηρίζουν τη Βεδική θρησκεία της εποχής του Συνόψισε την άποψη του στην παραβολή του περί του τόξου Η microόνη έγνοια ενός ανθρώπου τρυπηmicroένου από ένα τόξο είναι να το βγάλει από πάνω του ∆εν θα χάσει πολύτιmicroο καιρό σκεπτόmicroενος ποιος να ταν άραγε αυτός που έριξε το τόξο Μάλλον θα αντιmicroετώπιζε άmicroεσα το πρόβληmicroα που ήθελε άmicroεση λύση Ο Βούδας δεν αρνήθηκε ούτε επιβεβαίωσε την ύπαρξη του Θεού ή των Θεών Είδε τη διαmicroάχη ως προς την ύπαρξη τους ως άνευ σηmicroασίας γι αυτούς που έχει στα πλοκάmicroια του ο πόνος της samsara Όπως και οι Ζαϊνιστές εδώ αποσπάστηκε από τη Βεδική παράδοση αν και οι Ζαϊνιστές ήσαν πιο σαφείς ως προς τον αθεϊσmicroό τους Σαν τους Ζαϊνιστές επίσης απέρριπτε τη κρυψίνοια την πολυτέλεια και τα προνόmicroια διαφθοράς της κάστας των Βραχmicroάνων Πάλι σαν τους Ζαϊνιστές απέρριπτε τις Βεδικές θυσίες αλόγων ως ωmicroό και βαρβαρικό τελετουργικό έθιmicroο κι η επιτυχία του κινήmicroατός του τελικά έθεσε τέρmicroα στην αρχαία αυτή πράξη Εγκατέλειψε επίσης ο Βούδας το έθος των Βραχmicroάνων να χρησιmicroοποιούν τη Σανσκριτική ως τη microόνη γλώσσα της θρησκείαςΗ Σανσκριτική ήταν ακατανόητη στον πολύ κόσmicroο Συνεπώς επέmicroεινε οι διδαχές του να microεταδίδονται στη γλώσσα του λαού ∆εχόταν άντρες και γυναίκες ως οπαδούς και κάποιες από τις γυναίκες έγιναν microοναχές στο τάγmicroα του Ο Βουδισmicroός αργότερα θα αποδεχόταν πολλές από τις προκαταλήψεις του Ινδουισmicroού εναντίον των γυναικών αλλά ακόmicroα και σήmicroερα υπάρχει χώρος για microοναχές στις Βουδιστικές παρατάξεις

Οι Βουδιστές microοναχοί διδάχτηκαν να ντύνονται microε ρούχα χρώmicroατος ώχρας που ήταν κατά παράδοση τα ρούχα εγκληmicroατιών και κοινωνικά απόβλητων Η ενδυmicroασία αυτή εσήmicroαινε πως οι microοναχοί ήσαν νεκροί ως προς την παραδοσιακή κοινωνική ιεραρχία και γενικά προς τις εγκόσmicroιες αξίες Μ αυτόν τον τρόπο ελευθερώνονταν από τους περιορισmicroούς του κόσmicroου και δεν είχαν καmicroιά προσκόλληση Έχοντας την τοποθέτηση πως αφήνει στον κόσmicroο όσα είναι εγκόσmicroια ο Βουδισmicroός δεν προσανατολίστηκε προς τη microεταρρύθmicroιση του συστήmicroατος της κάστας Κατά συνέπεια το Βραχmicroανικό σύστηmicroα επιβίωσε την εποχή της επικράτησης του Βουδισmicroού στην Ινδία Όmicroως υπό microιαν έννοια του Βουδισmicroού η αντιmicroετώπιση της κάστας έφερε σηmicroαντική κοινωνική αλλαγή Ο Βουδισmicroός microάλλον ή ο Ινδουισmicroός έγινε επιτυχής προσηλυτιστική θρησκεία κυρίως εξαιτίας της απελευθέρωσης του Βουδισmicroού από τα δεσmicroά της κάστας Ο Βουδισmicroός υπήρξε η πρώτη από τις microεγάλες θρησκείες του κόσmicroου που microετέφερε το microήνυmicroα της αποτελεσmicroατικά σε λαούς microακριά από τα σύνορα της χώρας που γεννήθηκε Πράγmicroατι σήmicroερα το κέντρο του Βουδισmicroού είναι η Ιαπωνία γεγονός οφειλόmicroενο στου Βούδα τη στάση έναντι της κάστας τόσο όσο και οποιασδήποτε άλλης microεmicroονωmicroένης αιτίας

Ο Βούδας είπε στους microαθητές του laquoΝα είστε λάmicroπες στους εαυτούς σαςraquo Μ αυτό εννοούσε πως δεν πρέπει να κοιτάζουν στον ουρανό για τη σωτηρία τους αλλά στη δυναmicroική των διαδικασιών της δικής τους σκέψης Προφανώς κάποιες microορφές Βουδισmicroού θα θεοποιούσαν αργότερα το Βούδα και θα τον λάτρευαν ως Θεό χορηγό της χάρης Αν ο ίδιος ο Βούδας microπορούσε να microιλήσει για τη microεταγενέστερη αυτή παραmicroόρφωση της διδασκαλίας του σίγουρα θα την καυτηρίαζε ως παραποίηση Αυτός ίδρυσε ένα σύστηmicroα πνευmicroατικής αυτο-βοήθειας σαφώς microια θρησκεία έργων

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

28

και όχι πίστης Εντούτοις microε το θάνατο του στα ογδόντα του οι στάχτες του Βούδα microοιράστηκαν σε διάφορες stupas ή ταφικά microνηmicroεία Βουδιστές πιστοί έκαναν προσκυνηmicroατικές επισκέψεις σ αυτά τα microνηmicroεία Αυτό δεν ήταν παρά ένα microικρό βήmicroα προς τη θεοποίηση των αντικειmicroένων αυτών των προσκυνηmicroάτων Την εξέλιξη όmicroως αυτή δεν ενθάρρυνε καθόλου ο ιστορικός Βούδας ο οποίος εκήρυξε ότι η σωτηρία δεν προέρχεται από καmicroία υπερφυσική πηγή Επιδίωξε την ίδρυση της laquomicroέσης οδούraquo microεταξύ των πόλων της πολυτέλειας και του ασκητισmicroού καθώς και microεταξύ εγκοσmicroιοκρατίας και θεϊσmicroού Ο δρόmicroος του ήταν ωφελιmicroιστικός συγκεντρωmicroένος microόνο στην πηγή του ψυχικού πόνου και των microέσων της υπερνίκησής του

Ένα Πρόγραμμα για το Φωτισμό Το microήνυmicroα του Siddarta Gautama εκφράζεται microέσω των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών και του Οκταπλού ∆ρόmicroου Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες του καθόριζαν το φθόνο τη λαιmicroαργία και την επιθυmicroία ως τις πηγές του ανθρώπινου πόνου Ο Οκταπλούς ∆ρόmicroος έδειχνε οδό εξόδου απ αυτή την αθλιότητα Συmicroβούλευε τους οπαδούς του πως χρειαζόταν η κατάλληλη υποστήριξη από το περιβάλλον για να γίνει αυτό το πρόγραmicromicroα φωτισmicroού πραγmicroατικότητα Όπως ακριβώς ένας άγριος ελέφαντας εξηmicroερώνεται όταν τον ζέψουmicroε microε ένα εκπαιδευmicroένο ελέφαντα ο Βουδιστής νεόφυτος microαθαίνει τα οκτώ βήmicroατα προς το φωτισmicroό υπό τη διεύθυνση ενός δασκάλου microέσα στη sangha ή το Βουδιστικό microοναστηριακό τάγmicroα Ο Βούδας εδίδαξε πως όσοι επιθυmicroούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραmicromicroα του έπρεπε να γίνουν microοναχοί ή microοναχές να ξυρίσουν το κεφάλι και τα φρύδια αρχίζοντας την αναγκαία εγκατάλειψη των microαταιοτήτων αυτού του κόσmicroου και να φορέσουν τα ρούχα ενός απόβλητου microε το χρώmicroα της ώχρας Μετά από αυτά ήταν δυνατό να αρχίσει η εκπαίδευση για το φωτισmicroό

Τα Βήματα του Οκταπλού Δρόμου

Ονόmicroαζε το πρώτο από τα βήmicroατά του laquoσωστή γνώσηraquo Μ αυτό εννοούσε πως ο νεόφυτος πρέπει να αποδεχθεί διανοητικά την αλήθεια του Βουδισmicroού ως προγράmicromicroατος ∆εν ήθελε οι οπαδοί του να δεχθούν τη διδασκαλία του στα τυφλά Θα έπρεπε microάλλον να ζυγίσουν πρώτα τη χρησιmicroότητα αυτού του προγράmicromicroατος σαν microια οθρολογική αντικειmicroενική προσπάθεια Επί του θέmicroατος αυτού ο Βούδας εδίδασκε την παραβολή του ελέφαντα που ψάχνει να βρει τρόπο να ξεφύγει Όταν

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

29

ένας ελέφαντας νιώθει πως κινδυνεύει microε σύνεση δοκιmicroάζει αν κάποια διέξοδος θα βαστάξει το βάρος του ∆εν ορmicroάει τυφλά προς τα εmicroπρός Ένας ελέφαντας δεν ενεργεί ποτέ microε βάση την αδόκιmicroη πίστη και ο Βούδας παρότρυνε να λειτουργούmicroε κατά παρόmicroοιο τρόπο Για να microη διαπράξουmicroε υπερβολές στη διχοτόmicroηση πίστης και λόγου πρέπει να σηmicroειωθεί πως στοιχεία πίστης ήταν πράγmicroατι παρόντα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα ∆ίδασκε πχ ότι η ανθρώπινη φύση είναι ουσιαστικά άψογη τέλεια και ακέραιη Πραγmicroατικά η πλήρης αναγνώριση αυτής της laquoαλήθειαςraquo microέσα στη ζωή κάποιου είναι αυτό που συνιστά το βίωmicroα του Βουδιστικού φωτισmicroού Σαφώς η Βουδιστική πίστη επ αυτού βρίσκεται σε έντονη αντίθεση προς την πιο σκοτεινή εξεικόνιση της ανθρώπινης φύσης από το Χριστιανισmicroό Όmicroοια microε όλες τις άλλες microεγάλες θρησκείες και ο Βουδισmicroός θέτει κάποιες προϋποθέσεις που επιστηmicroονικά δεν microπορούν ούτε να αποδειχθούν ούτε να ανασκευασθούν Στο ξεκίνηmicroα του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ζητείται από το νεόφυτο να σκεφθεί τις Βουδιστικές προϋποθέσεις ζυγίζοντας την εγκυρότητα τους στο ζυγό της προσωπικής εmicroπειρίας Καθώς ο Βούδας δίδασκε πως κάθε άνθρωπος είναι microια λάmicroπα για τον εαυτό του δεν γίνεται επίκληση σε εξωτερικές αυθεντίες για την αναγνώριση της αλήθειας της Βουδιστικής διδασκαλίας Στο Βουδισmicroό αυτή η αυθεντία microπορεί να έλθει microόνο από το εσωτερικό κάθε πιστού Μόλις φτάσει κάποιος στην απόφαση πως ο Βουδισmicroός έχει σωστό νόηmicroα τότε η καρδιά του πρέπει να Βάλει εmicroπρός την επίτευξη του φωτισmicroού Έτσι αρχίζει το δεύτερο βήmicroα της laquoσωστής απόφασηςraquo Ο Βούδας ήξερε πως microεγάλα κατορθώmicroατα δεν γίνονται εκτός αν προσπαθεί κανείς για το σκοπό microε σταθερή αποφασιστικότητα Κι έτσι ενώ το πρώτο βήmicroα συνίσταται στο να ξανασκεφθεί το θέmicroα το δεύτερο βήmicroα συνίσταται στην απόφαση να αναλάβει το πρόγραmicromicroα του Βούδα Στη σειρά το πρόγραmicromicroα αληθινά αρχίζει microόνο microε το τρίτο βήmicroα της laquoσωστής οmicroιλίαςraquo Ο Βούδας δίδασκε πως γενικά προσδιορίζουmicroε ποιοι είmicroαστε microε τα λόγια microας Αν κουτσοmicroπολεύουmicroε ή λέmicroε ψέmicroατα διαmicroορφωνόmicroαστε αρνητικά από microια τέτοια συmicroπεριφορά Αντίστροφα microεταρρυθmicroίζοντας αρνητικές συνήθειες του λόγου microπορούmicroε να δηmicroιουργήσουmicroε microια καινούργια πραγmicroατικότητα Εδίδασκε ότι ο λόγος πρέπει να είναι αληθινός Επέmicroενε επίσης πως έπρεπε να είναι χρήσιmicroος και πως δεν πρέπει να καταφεύγει κανείς σε αργολογία Το Βουδιστικό πρόγραmicromicroα συνηγορεί στο ότι όποιος δεν έχει να πει κάτι που συmicroβάλλει στο δικό του ή σε κάποιου άλλου το φωτισmicroό πρέπει να τηρεί σιωπή laquoΜάθε τούτο από τα νεράraquo έλεγε ο Βούδας laquoηχηρά κυλάει το microικρό ποταmicroάκι ενώ τα βάθη του ωκεανού είναι σιωπηράraquo ∆ιδάσκοντας laquoσωστή οmicroιλίαraquo άρχιζε να συνηγορεί για σώφρονα διαγωγή που θα αναπτυσσόταν πληρέστερα στα επόmicroενα βήmicroατα του προγράmicromicroατος του περί microείωσης του εγώ Στο τέταρτο βήmicroα της laquoσωστής συmicroπεριφοράςraquo ο Βούδας προέτρεπε τους οπαδούς του να microην είναι τεmicroπέληδες να κοιmicroούνται το λιγότερο δυνατό να τρώνε ένα φαγητό την ηmicroέρα και να αφιερώνουν το πλείστο του χρόνου στην αυτοσυγκέντρωση Ο σκοπός του εδώ ήταν να κάνει την ανθρώπινη εγωπάθεια να λιώσει και να εξαντληθεί Όπως φαίνεται εξωτερικά ο Βουδιστής microοναχός κάνει πολύ microονότονη ζωή Πρέπει να αποφύγει κάθε επιπολαιότητα όπως το χορό ή την ακρόαση microουσικής Όπως είδαmicroε πρέπει να ξοδέψει στη σιωπή πολύ χρόνο από την ηmicroέρα του Αν κάποιος microεταβάλλει έτσι τις γραmicromicroές συmicroπεριφοράς του θα βρει το

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

30

νου του σταδιακά να υπερνικάει όλες τις εγκόσmicroιες έγνοιες Η πείρα δείχνει πως για το καλύτερο ή για το χειρότερο microεταmicroορφώνεται κανείς από την συmicroπεριφορά του Ο νέος άνθρωπος που απερίσκεπτα διαπράττει παράνοmicroες πράξεις αρχίζει να σκέπτεται σαν εγκληmicroατίας και παθαίνει σκλήρυνση σ αυτό τον τύπο σκέψης Εξάλλου αυτός που διαλέγει την εκτέλεση πράξεων αυταπάρνησης σταδιακά ανυψώνεται από αυτή τη συmicroπεριφορά Ο Οκταπλούς δρόmicroος συνίσταται σε ποικίλες οmicroάδες βηmicroάτων Ειδικά τα δύο πρώτα βήmicroατα της laquoορθής γνώσηςraquo και της laquoορθής επιδίωξηςraquo φροντίζουν τη διανοητική κατανόηση του Βουδιστικού προγράmicromicroατος ενώ τα επόmicroενα ποικίλα βήmicroατα είναι αφιερωmicroένα στην ηθική άσκηση Αυτή ως σκοπός χαρακτηρίζει laquoτην ορθή λαλιάraquo και τη laquoσωστή συmicroπεριφοράraquo όπως και το πέmicroπτο βήmicroα του laquoορθού πορισmicroού των προς το ζεινraquo που στα πράγmicroατα είναι κάτι περισσότερο από microια επέκταση της laquoορθής συmicroπεριφοράςraquo Σ αυτό το πέmicroπτο βήmicroα ο Βουδισmicroός προτρέπει να αποφεύγονται τα επαγγέλmicroατα που καθυστερούν την πνευmicroατική πρόοδο Ο Βούδας γνοιαζόταν ειδικά να microην ασχολούνται οι οπαδοί του microε την κτηνοτροφία ∆εν γνοιαζόταν αν θα είναι microουσικοί ή χορευτές όπως αρχικά που είχε συστήσει απαγόρευση από αυτά τα επαγγέλmicroατα Από την άλλη microεριά microέλη του τάγmicroατός του θα microπορούσαν ασυναίσθητα να γίνουν και κτηνοτρόφοι ανάmicroεσα σε άλλες καθηmicroερινές ασχολίες αν δεν καθοδηγούνταν διαφορετικά Συνεπώς ο Βούδας τους προειδοποίησε για το κακό karma που προέρχεται από τη σφαγή ζώων Εδίδαξε εντούτοις ότι οι οπαδοί του θα microπορούσαν να τρώνε κρέας δώρο από πιστούς λαϊκούς χωρίς αρνητικά αποτελέσmicroατα ως προς το karma Οι Ζαϊνιστές το είδαν αυτό σαν υποκρισία ο Βούδας όmicroως το είδε σαν microιαν άλλη όψη της laquomicroέσης οδούraquo που απέφευγε ακρότητες συmicroπεριφοράς Όπως τα δύο πρώτα βήmicroατα που σχετίζονται microε τη διανοητική κατανόηση και τα επόmicroενα τρία microε την ηθική άσκηση τα υπόλοιπα βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου αναφέρονται σε τεχνικές microεθόδους αυτοσυγκέντρωσης Σ αυτή την οmicroάδα το πρώτο βήmicroα είναι αυτό της laquoορθής προσπάθειαςraquo Εδώ ο Βούδας απαίτησε συγκέντρωση του νου στο σκοπό του φωτισmicroού έτσι ώστε αυτή η επιδίωξη να κατευθύνει κάθε στιγmicroή εγρήγορσης Βέβαια ακόmicroα και κοιmicroισmicroένος ο Βουδιστής δεν πρέπει να χάνει την έννοια του επιθυmicroητού σκοπού Σ αυτό το βήmicroα ο Βούδας υπογράmicromicroισε ότι σταθερή προσπάθεια όχι στιγmicroιαία γρήγορες επιταχύνσεις οδηγούν στο φωτισmicroό Η διάταξη αυτού του βήmicroατος σ αυτή τη θέση είναι σηmicroαντική γιατί ακολουθεί προοδευτικά εκείνα που σχετίζονται microε την αλλαγή της εξωτερικής συmicroπεριφοράς και προηγείται άmicroεσα του πιο δύσκολου από όλα του ελέγχου των ίδιων των σκέψεών microας Ο Βουδιστής χρειάζεται να αποφασίσει microετά από έντονη προσπάθεια πριν προχωρήσει στο επόmicroενο πολύ δύσκολο βήmicroα αυτό της laquoορθής έγνοιαςraquo Φανταστείτε τον εαυτό σας να έχει αποτολmicroήσει τα πρώτα έξι βήmicroατα του Οκταπλού δρόmicroου να έχει κυριαρχήσει στα λόγια του και στην εξωτερική συmicroπεριφορά του Ξέρετε όmicroως πως υπάρχουν microυστικές επιθυmicroίες που προδίδουν την πραγmicroατική σας κατάσταση Τώρα στο βήmicroα της laquoορθής έγνοιαςraquo πρέπει να αντιmicroετωπίσετε άmicroεσα τις αποmicroένουσες σκέψεις των παθών Μια Βουδιστική microέθοδος να το κάνει κανείς αυτό είναι να συγκεντρώνει το νου του στα πράγmicroατα που τροmicroάζουν αηδιάζουν ή ελκύουν κάποιον πάρα πολύ Υπάρχουν πχ

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

31

αυτοσυγκεντρώσεις πάνω στη βρόmicroαraquo που συνίστανται στο να καθίσει κάποιος δίπλα σε ανθρώπινα λείψανα που σαπίζουν για να υπερνικήσει έτσι την επιθυmicroία που συνδέεται microε την ανθρώπινη εmicroφάνιση Ο σκοπός τέτοιων αυτοσυγκεντρώσεων είναι η βιωmicroατική κατανόηση πως όλα τα αντικείmicroενα επιθυmicroίας δεν έχουν πραγmicroατική διάρκεια Εποmicroένως το να υποφέρεις microε την ελπίδα να αποκτήσεις αυτό που δεν microπορεί πραγmicroατικά να αποκτηθεί είναι το microέγιστο της άγνοιας Αυτή είναι η ουσία της Βουδιστικής διδαχής Η πεπερασmicroένη ποιότητα της ύπαρξης microας microπορεί κανονικά γρήγορα να γίνει αποδεκτή σε ένα διανοητικό επίπεδο Όλοι microας καταλαβαίνουmicroε πως ο θάνατος microας περιmicroένει πως η ελκυστική εικόνα κάποιου που τώρα microας τραβάει θα microαραθεί microε το χρόνο πως οι επιτεύξεις που επιδιώκουmicroε δεν θα ικανοποιήσουν τελικά Κι όmicroως συνεχίζουmicroε να ζούmicroε την καθηmicroερινή microας ζωή κυριαρχηmicroένη από ψεύτικες προϋποθέσεις πως η γήινη αθανασία είναι δική microας και πως θα ζήσουmicroε ευτυχισmicroένοι εις τον αιώνα αν επιτύχουmicroε το αντικείmicroενο της επιθυmicroίας microας εκείνης της στιγmicroής Οι Βουδιστές χρησιmicroοποιούν διάφορες microεταφορικές εικόνες στην περιγραφή του ανόητου προσανατολισmicroού microας laquoΚυνηγάmicroε σκιέςraquo ή laquoπροσπαθούmicroε να αντλήσουmicroε νερό microε ένα κόσκινοraquo Το ανθρώπινο σώmicroα είναι laquoσπίτι που πήρε φωτιάraquo το θεωρούmicroε όmicroως σαν αιώνιο microνηmicroείο τέχνης Η laquoορθή έγνοιαraquo συνίσταται στο να συγκεντρώσουmicroε την προσοχή στον εφήmicroερο χαρακτήρα των microορφών εκείνων ακριβώς που το αmicroαθές εγώ microας ισχυρίζεται πως είναι microόνιmicroος Ορίζουmicroε πράγmicroατα ή γεγονότα ως απόλυτα laquoαγαθάraquo ή laquoκακάraquo ανάλογα microε την προοπτική της στιγmicroής Αλλά και αυτοί οι ορισmicroοί επίσης πρέπει να διαλύονται κάτω από τη θεώρηση της laquoορθής έγνοιαςraquo Η Βουδιστική Γραφή αναφέρει laquoΌλα όσα είmicroαστε είναι προϊόντα των σκέψεών microαςraquo Μια Βουδιστική ιστορία microιλάει περί δύο microοναχών που κουβέντιαζαν microια microέρα για τη φύση microιας τριγωνικής σηmicroαίας που ριπιζόταν στον άνεmicroο Ο ένας ισχυριζόταν πως η σηmicroαιούλα ήταν σε κίνηση ενώ ο άλλος επέmicroενε πως ο άνεmicroος ήταν στην πραγmicroατικότητα η ενεργός δύναmicroη στη σκηνή Ένας τρίτος microοναχός επενέβη και αποκάλυψε πως το microόνο πράγmicroα σε κίνηση ήταν ο νους τους Ο σκοπός της laquoορθής έγνοιαςraquo είναι να ενισχύσει κάποιον να καταλάβει πλήρως την αλήθεια αυτής της ιστορίας Πολλές από τις διδασκαλίες του Ιησού από Ναζαρέτ εναρmicroονίζονται microε την εmicroβρίθεια της laquoορθής έγνοιαςraquo Ο Ιησούς είπε πχ πως αν κάποιος επιθυmicroήσει microέσα στην καρδιά του να διαπράξει microοιχεία είναι σαν η πράξη να εκτελέστηκε Φαίνεται πως ο Ιησούς συmicroφωνούσε microε το Βούδα πως ό τι είmicroαστε είναι αυτό που σκεπτόmicroαστε σης πιο ιδιωτικές microας στιγmicroές Το τελευταίο βήmicroα στο πρόγραmicromicroα του Βούδα εκείνο της laquoορθής απορρόφησηςraquo αντιπροσωπεύει τη γαλήνη που ακολουθεί τη θύελλα της αντιmicroετώπισης και της νίκης του εαυτού microας του εγώ microας που επιθυmicroεί Το βήmicroα αυτό είναι η Βουδιστική νιρβάνα microια κατάσταση του νου τέλειας αταραξίας Όταν του ζητήθηκε να περιγράψει τη νιρβάνα ο Βούδας αντ αυτού είπε την παραβολή του τυφλού ανθρώπου Πώς θα microπορούσε ένας άνθρωπος microε όραση είπε να περιγράψει χρώmicroατα σ έναν τυφλό εκ γενετής Κατά παρόmicroοιο τρόπο πώς ένας βουλιαγmicroένος στην άγνοια θα καταλάβει microια κατάσταση συνειδήσεως στην οποία όλες οι ψυχικές επιθυmicroίες έχουν εξαφανιστεί

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο

32

Εντούτοις υπάρχουν σύντοmicroες περιγραφές της νιρβάνα που κατά γράmicromicroα σηmicroαίνει laquoπρος εξάλειψηraquo Κάποιες από αυτές την εικονίζουν ως πλήρη βίωση της παρούσας στιγmicroής χωρίς αισθήmicroατα είτε αγωνίας γιrsquo αυτό που θα microπορούσε να συmicroβεί είτε λύπης γι αυτό που έγινε Η Νιρβάνα είναι κατάσταση πλήρους ελευθερίας από το φόβο Το πρόσωπο στη Νιρβάνα δέχεται το καθετί όπως ακριβώς είναι Έχει συνείδηση αλλά δεν έχει την αίσθηση της δικής του ατοmicroικότητας Χαρακτηρίζεται από γλυκύτητα στη διάθεσή του και microια ευγενή ευθυmicroία ∆εν φυλάγεται από τίποτε και είναι εντελώς αδιάφορο για την προσωπική του άνεση Γι αυτόν που θα επιτύχει αυτή την ψυχική κατάσταση το ζήτηmicroα περί του τι συmicroβαίνει microετά θάνατο είναι εντελώς χωρίς σηmicroασία γιατί ξέρει πως η υποτιθέmicroενη ενότητα όπως καλεί τον εαυτό της δεν έχει πιο πολύ ύπαρξη από έναν φανταστικό κύκλο microιας φλόγας που φτιάχνει ένας περιδινούmicroενος δαυλός Κάποτε ένας άρρωστος ηλικιωmicroένος άνθρωπος ήλθε στο Βούδα ζητώντας θεραπεία των φυσικών του αλγηmicroάτων Ο Βούδας του εξήγησε ότι ο φυσικός εκφυλισmicroός και τα βάσανα είναι συmicroφυή microε τη φύση της υλικής microας ύπαρξης Προέτρεψε όmicroως τον γέροντα να ακολουθήσει τον Οκταπλό δρόmicroο για να γίνει ψυχικώς υγιής laquo∆ιότι προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να εκπαιδεύεις τον εαυτό σουraquo συmicroβούλεψε ο Βούδας τον άρρωστο laquoΑν και το σώmicroα microου είναι άρρωστο ο νους microου δεν θα αρρωστήσειraquo Μη κοιτάζεις προς τους Θεούς ή το Θεό για σωτηρία είπε ο Βούδας Μη ψάχνεις για ζωή microετά θάνατο και επιβίωση του αmicroαθούς εγώ αλλά να ανακαλύψεις τη ζωή που υπάρχει εδώ κάτω από τη microύτη σου αυτήν ακριβώς τη στιγmicroή Η ειρήνη είναι πολύ κοντά Ακολούθησε τον Οκταπλό δρόmicroο και ξύπνα για να βρεις microια συνείδηση πέρα από την επιθυmicroία και τη λύπη Αυτό ήταν το microήνυmicroα του Βούδα προς τον κόσmicroο