~~ HZ. MUHAMMED (SAV) VE

MESAJI

Editor Mehmet Mahfuz SOYLEMEZ

Dem.No:

islauu i:umter Dergisi Yaymlan Ekirn 2014

HZ. MuliAMMEn•iN OLU:~TURMAYI HEDEFLEDiGi TOPLUMUN BAZI SOSYAL TEMEL iLKELERi

Seyfullah KARA'

Uygarhklann olu§umunda oncelikle fertletin ve daha sonra giderek biiyii­yen bir yap1yla ~oplumlann, milletletin ve devletlerin sahip olduklan degerler sistemin.in onemli etkisinin oldugu kabul edilmesi gereken bir ger~ektir. Soz konusu deg_erler sistemi, ayru zamanda, ortaya ~cak olan uygarbgm niteligl.­ni olw~turacakb.r. Tarih. bize, irili ufakb ~ok sa}'lda medeniyetin gelip ge~tigi.ni gostermektedir; ancak tiim diinyaya kendini kabul ettirmi!;l ve tarihe damgaslDl vurmu§ medeniyetler ger~ekten ~ok azchr. Diinyaya yon veren medeniyetlerin ba!;lmda, kendine ozgii degerler manzumesi olan ve bunu ba!jlanyla yorumlaya­rak hayat plamna aktarmak ~uretiyle somutlB.!jltrran islam medeniyetl gelmek­tedir. Bu medeniyetin asil aktorleri ve mimarlan, kendine ozgii degerler sistemi­ni i~ diinyasmda sindirmi§ ve bunu ya!jlama}'l kendisine kutsal qir gorev olarak kabul etmi§ fertler ve bu fertlerin olu~turdugu toplum ve milletlerdir. Daha a~ bir ifadeyle soyleyecek olursak, insanbk degerlerini en iist diizeyde tutma}'l hem bir insanbk gorevi olarak kabul eden hem de ahiret alemi dedigimiz hayatta da kurtulu§a ermenin §arh sayan bir inan~ formasyonuna sahip olan toplum ve milletler islam medeniyetlnin kurucusu olmu§larchr. Bunun ilk tohumunu atan da ku§kusuz Hz. Muhammed olmu§tur.

Bir toplumun kotii yonlerini torpiileyerek biitiin olumlu dinamiklerini ha­rekete ge~irmek suretiyle onlardan bamba~ka bir millet ortaya ~lkarmak ve bu milletle birlikte olaganiistii bir medeniyet in§asma ba!;llamak, ger~ekten tarihin hi~ de gormezden gelemeyecegi biiyiik bir olaychr. Bu ola}'lll ba~kah­ramam hi~ ku§kusuz Hz. Peygamber'dir. Allah Resiilii'niin peygamber olarak gonderildigi toplumun, kendi egitlminden ge~meden once ne tiir karakter arz ettiginin bilinmesi, onun kar§lia!;lbgt zorluklan gostermesi bakunmdan elbette onemlidir; ancak ondan da onemlisi, insani degerler adma arhlanndan ~ok eksileri bulunan bir toplumun dogru bir yontemle egitildiginde insanbga ne biiyiik katkllar saglayacaguu gostermesi yoniiyle daha da onemlidir. Bunu ba~armak i~in sadece toplumun bir kesiminin degil, tiim kesimlerinin aym inan~ ve ay'ru degerlerle yogrwmas1 gerekmektedir.

Ger~ekten toplum dedigimiz sosyal fenomen, homojen ve tekdiize insanlar­dan olu§an bir yap1 degildir. Onun bizatihi kendisi degi§ken bir goriiniim arz ettigi gibi, beklentileriyle, hayata bakl§lanyla, diinyaJI algilaJI§lanyla, madde

Yrd. Do~ Dr .. Alatiirk Oniversitesi tlahiyat Fakllltesl Islam Tarfui Ana Billm Dah Ogetlm Oye­si.

476 Hz. Muhammed (sa.u) ve Mesajt

ve manaya yU.klediklert anlamlarla, iktisadi, siyasi, killtfuel. dini yorumlanyla kimi zaman birbirinden ~ok farkh fertlerden olu§maktadrr. Ustelik toplumu olu§tllran bu fertler ve sosyal gruplar arasmda ka~lllllmaz olarak ~ok yonlu ili§kiler kurulmaktadrr. Bu nedenle toplum, "sosyal munasebetler ve te§kilat­lar ag1 ol~" tartf edilmektedir1• i§te tum sorun, toplumu olu§turan fertler, sosyal gruplar ve te~kilatlar arasmdaki ili§kilerin hangi esaslara gore tayin ve

tespit edilecegi noktasmda ortaya ~Ikmaktadrr. insanhk §una karar vermek durumundadrr: 1-Ya soZO. edilen ili§kiler pozitivist ve pragmatist temeller~ dayah bir anlayx§la yfuiitillecektir ki, bu durumda evrensel degerlerden ~ok bencillige ve menfaate dayah egosentrtk ili§kiler giindeme gelecektir. 2-Yahut da yiiksek insani degerlertn baz almd.Jgt ili§kiler ag. toplumu bi~endirecek­tir k:i., tiim fertlerinin birbiriyle kayna§bgt. her kesimden insarun yaruundan eirun oldugu, huzur ve guven timsali ideal toplum da budur.

; Ancak. kabul etmek gerekir k:i., ik:i.nci §lkta ifadesini bulan toplum tlpini ortaya -;lkarma.k, hi~ de kolay degildir. Bunun i~in. her §eyden on~e toplu­mu olu§turan fertlerde insan olma bilincinin uyand.Jnlmas1 ve yapJ.lacak olan her eylemin ilahi planda bir kar§lhgmm olacagt inanc1 peki§tirilmelidir. Hz . . Muhammed'in on u-; yxThk Mekke doneminde i§ledigi ana tema. Allah'a olan inan-; ve bu inan~tan kaynaklanan ahlaki ve insani sorumluluklann yert­ne getirilmesi geregi olmu§tur. Bu nedenle iman, islam toplumunun, hi~bir zaman vazge~emeyecegi onemli bi,r vasfidrr; ancak, bu toplumu digerlertn­den ayxran husus sadece imaru degildir. iman, temel ve vazge-;ilemez bir §art

olmakla beraber, imarun hayat plarundak:i. tezahfrrii olan tiim unsurlanrun

ya§aruyor olmas1, islam toplumunu somut alanda digerlerinden ayxran -;ok onemli bir ozelliktir. iman tezahfulerinin hayata aksetmedigini varsayd.Jg.­nuzda islam toplumunun cllger toplumlardan hi-;bir farkmm kalmayacag. gayet a-;lkb:r. Hz. Muhammed'in Mekke donemindek:i. -;abasunn, tebligde bu­ltindugu insanlara imanla birlikte insani degerleri ya§ama bilincini de ver­meye yonelik olmas1, onun bamba§ka bir toplum ortaya ~lkarmayx istedigini

gos.termektedir.

Hz. Muhammed'in, gonderildigi topluma ne tfu degerler kazandrrd.Jguu ifa­de etmeden once soz konusu toplumun nasll bir karakter arz ettigin.i klsaca ifade etmemiz gerekir. Bunu daha iyi anlamanuz i~ zihnlmizde Cahiliye top­lumunu olu~turan bir daire ~izmemiz ve bu daire iW!e bir toplumu -;urute­bilecek hemen tiim unsurlan yerle~tinnemiz yeterli olacaktrr. Zuliim, vah~et ve acunaslZllk, adalet duygularuun yoklugu, hakslZllklar, kan davalan, faiZ ve tefecilik, i~ki. kumar, sefahat, kadmlarm, zayrllarm. fakirlertn i~inde bulun­dugu i-;ler ac1s1 durum ve daha bir~ok olumsuz tutum ve davraru~ bi~imlert,

Cahiliye toplumunun onemli ozelliklerini olu~turmaktadrr.

Sezal. thsan, Sosyal Bilimlerde Teme! Kavramlar. Ankara. 1991, s.37.

Hz. Peygamber ve Toplwn 477

Hz. Muhammed'in daha gen~lik ~aglannda bizzat i~tirak etmi~ oldugu MHilfu1-Fud1il" 'antl~masmm, "Araplann o ana kadar yaptJ.klan en ~ereOi bir antla~ma olarak nitelendirilmesi2 , onlann belki de hayatlannda ilk defa zulme ugrarru!i' mazlumlan korumaya yonelik sistemli bir uygulamayla kar!i>Llamala­nndan otfuii olsa gerektir.

Ger~ekten Cahlliye toplumunda bilhassa zengin, gt1~lt1 ve elit kesim, hak­lanru savunamayacak kadar zayif, kimsesiz ve ~aresiz insanlara hi~ acJ.Illaau~ ve onlann haklanru gasp etmi§tir. Nitekim Mekke'deki §an ve §6hretini gayet iyi bildigtmiz 'As b. Vail, uzak diyarlardan Mekke'ye mallanru satmak i~in gelen bir adamdan tt1m mallanru sabn ab.r ve hi~ ucret odemez. Bu !i>ekilde mallanrun gasp edildigini ve bt1yt1k bir hakslZhga ugrad:iguu anlayan adam, K'abe'nin golgesinde kendisine zulmedildigini soyleyerek feryat eder. i§te bumm i9in 9e~itll kabilelere mensup insanlar Abdullah b. Ciid'an'm evinde toplanarak MHilfu'l-Fudiil" antla§masllll yaparlar3. Bu duru.m, bize, Cahlliye toplumunda kalbi nasrrla!i>maau!i' bazJ. insanlann varhguu gosterse de, gene! manzara, zalimce davram§lann reva9ta oldugu yoniindedir. Nitekim antla§­mayla: ilgili olarak yukanda naklettigtmiz, Mo an~ kadarki en §erefli antl~ma" bi9imindeki degerlendirme, genel temayiiliin yapLlan hakslZhklar ve zult1mler kar!i>tsmda susmak oldugunu gostermektedir.

Ayru hakslZhgt Hz. Muhammed'in peygamberligi doneminde Ebt1 Cehil, bu kez ba!i>ka bir ki!i>iye yaprm§br. Yabanc1, kimsesiz ve yolcu oldugunu soyleyen bir adam devesini Ebt1 Cehil'e satml!i>. ancak iicretini alamarru!i>br. Bunun t1zertne adam, MBen kimsesiz zavalli bir yolcuyum, hakkun gasp edildi; hak­knru almama yardlm edecek kimse yok mu?!" diy~ feryat etmi§, · orada bullil­nanlar, alay etmek amac1yla zaten i§kence albnda bulunan Hz. Peygamberi gostermi§lerdir. Allah'm El9isi adama kendisiyle gelmesini soylemi!i' ve Ebt1 Cehil'in evine kadar giderek ondan adamm hakkrru alrm§br. Alay etmek i9in adama Hz. Peygamberi gosterenler. aynca Ebt1 Cehil'in Allah'm Resulu'ne ha­karetler edecegme kanaat getirdiklerinden olaym kendileri a91smdan eglenceli olacagtn! dt1§iindiikleri i~in meydana gelecek olaylan kendilerine anlatmas1 amac1yla pe!i>lerine bir de adam takmaYl ih.mal etmemi§len:lrr'. Yani klilpleri karanm!i', insani degerlerini yitirmi~ ki~iler sadece Mekke aristokrasisi degil­dir; onlann d:i!i>tnda ilahi vahyin terbiyesiyle ~ekillenmemi§ ruhlara sahip alan bir9ok insan ayru duru.mdachr.

Cahiliye toplumunda kad:inlarm durumu ise i~ler ac1s1 idi. Bu donemde klz 90cuklanru oldiirme adeti, artik bilinen bir husustur. Biz bu husustaki ayet­leri serdederek konuyu uzatacak degiliz. Ancak ~unun bilinmesi gerekir ki,

2 hmu Sa'd. Muhammed. et·Tabakdh.tH<ubrd. Beyrut. 1985, I, 128; hmu Kesir. EbCi'l-FldA Ismail (774/1373). el·Bidaye ve'n·Nihiiye. Beyrut. 1977. U, 270.

3 Ale.. n. 210. 4 Olayla llglll genilj bllgi lt;;in bkz. ibnu Hl~jam. es.S!retil'n·Nebeuiyye, Dljr.Mustafa es-Saka-ib·

rahim el-EbyAri-Abdulha.fiz ~elebi, Beyrut. 1971. U. 29-30.

478 Hz. Muhammed (sav) ve Mescyt

klz c;ocuklanru oldfrrme adeti, soylendigi gibi5, hie; de azunsanacak bir oranda . degi.ldir. Nitekim kaynaklar, bize. sadece bir ki§inin olfunden lrurtard.J@ kiz c;ocugu sa}.IsliUil yiizlerle ifade edildiguu haber v.ermektedir. Omegm, ibnu Habib, Temim'U Sa'saa b. Naciye'nin olii.mden kurtard.Jgt kiz saytsmm yiiz ol­dugunu soylerken6 , isfeharu'ye gore bu rakam, uc; yiiz altm.I§br7

• Kadm, bu donemde §arap kar§iligmda rebin brralnlan8 , lrumar masalannda kumar kar­§iligt olarak ileri sfuiilen bir meta idi9 • Hatta kaynaklar, Cabiliye doneminde kocalan tarafi.ndan oldiirillen kadlnlann varbguu da nakletmektedirler. f':li­tekim Sahr b. Amr admda bir adam kansma lozrm§ ve onu oldtirmt1§tfu10•

Buna ragmen kansrm oldfuen bu adamm herhangi bir ceza gordugune dair bir bilgiye tanh kaynaklannda rastlamamaktaYJ.Z.

Cahiliye toplumu yliksek Jnsani degerlert o kadar yitirmi§tir k:i, bu toplu­mun Jnsanlan adeta yu-bc1 birer sJitlan gibi davra.nuu§lardrr. Hak ve adalet kavramlan onlar ic;in hic;bir deger ifade etmemi§tir. Kabile ve akraba taas­subuyla hareket etmekte ve en hakslZ ve zalimane durumlarda bile adalet kavrm bir kenara brrakarak hakb ve mazlum tarafmda degil, kabile ve akrabalanrun yarunda yer alnu§lardJI. Adalet kavrarmru dikkate ald.Jgt ic;in zalim akrabaya yardun etmeyen ki§i, aytplarum§br11• Kabileler arasmda za­man zaman basit bahanelerle sava§lara varan kavgalar meydana gelmi§ ve bU. sava§lar uzun yillar sfulip git:mi.§tir. Evs ile Hazrec;, Abs ile Zubyan, Ha§im Ue AbdU.§§ems ve Mudar ile Rabia kabileleri arasmda c;lkan du§manhk ve sava§­lar, b~ kabilden sava§lardJI12• Araplann kendi aralarmda yaptigt ve ac!IDaslZ sonuc;;lar doguran bu tur sava§lara genel bir isimlendirmeyle "Eyyamu'l-Arab~ ad.l verilmi§tir. Bu kanh sava§lar c;ogu zaman o kadar basit nedenlerle mey­dana gel.mi§tir ki, omegm, Abs ve Zubyan kabileleri arasmda yillarca sliren

ey Hasan Ibrahim Hasan, klz ~ocu~ oldlirme adetlntn pek yaygm olmadtguu, oldfu'enlerin de fakirlik korkusuyla oldtlrdi.itfu!O. bu insanhk dt~t fi.W i:ileyenlerin de b8Zl kabileler oldugunu soylemektedir. Bk:z. Hasan Ibrahim Hasan, lsl.am Tarihi. ~ev. ismaJJ Yl~t ve arkad~lan. Istan­bul, 1987, [, 87. Oysa. klz ~ocuk:lanmn fald.rlik korkusuyla oldt1riildi.igii bir ger~ektl.r; ancak bu. tek sebep degtldir. Bu 6Jlln Cahlliye doneml Araplan tara.Cmdan i~lenmes!nin blr dlger onemli sebebi de, buyQdaklerinde narnuslanna laf getirebilecekleti endlllesldir. Bkz. Mahmud Esad, isl.am Tarihi. sad. ve Dllr. Kazanet. Ahmed Lutfi-Kazanet, Osman, istanbul, 1995, s.ll9. Nitekim Kur'an-t Kerim'de, "Aralanndan blrine klz ~ocugu mi.ijdelenince, i~ gamla dnlu olarak yl1zil simslyab kesilir. Kendlslne vetilen koru mujde yiizi:inden, halktan gizlenmeye ~~tr. Onu utana utana tutsun mu? Yoksa topraga mt gomsi.in?l Ne koru hi.i.lanediyorlarl" (Kur'an, en­Nab!, 58-59) buyurulmast, onlann bu endllleletine iliaret etmekt~:dlr.

6 lbnu Habib, Ebu Ca'fer Muhammed b. Habib (245/860), Kit®u'l·Muhabber, Beyrut, ts., s.141.

7 EI-isfehani. Ebu'I-Ferec All b. Hi.iseyin (356/967), Kit®u'l·Egdrtt Kahlre, 1970-1974. XXI. 280.

s Ak.,m. sa. . 9 Fabruddin er-Razi, Tejsfru Kebir, II, 331; Si.ileyman Nedvi, Asn Saadet. ~ev. All GenceU, ~·

~refEdlb.lstanbul, 1984-1985, N, 262. 10 ibnu Kuteybe, Abdullah b. Mi.isllm b. Kuteybe ed-Oineveri (276/889). ell·$i'ru ve'll·$i.i'arll, Bey­

rut, 1985, s.141. 11 H.i.Hasan, age., 1. 87. 12 Ale., !, 87-88.

Hz. Peygamber ve Toplum 479

Yevmu Dab.is ve Yevmu Gabnl sav~lan bir at yan~1 yiizii.nden ~lknn~br13. Bu sava~larda Cahruye Araplan hamile kadmlarm kannlanm yararlar, rahimle­rini par~alarlar, olillerin burun ve benzeri organlanm keserek tam bir vah~et omegi sergilerlerdi. Hatta kadmlar, du~manlarm burun ve kulaklarmdan ger­danhklar yaparak boyunlanna asarlar, oldfui.ilen dii~manlanmn kafatastyla ~arap icerlerdi14. Nitekim. onlarm Uhud sava~mda Miisliiman ~ebitlerin uzuv­Ianm par9alamalan, bu uzuvlan ayaklarma ve boyunlanna takarak halhal ve gerdanhk olarak kullaninalan, cigerlerini sokflp ~J.ka.rarak di~leriyle 9igneme-leri15, Cahiliye uygulamalanmn bir uzanb.stchr. ·

Cahiliye toplumu acuna, ~efkat ve merhamet duygularmdart yoksun in­sanlar toplllluguydu. ·oniar arasmda bu tUr duygulara sahip pek .az insart bulunuyordu. Canh hayvanlan direklere baglarlar, ab.~ talimini bu zavalh hayvanlar iizerinde uygularlarch. Canh devenin hOrguciinu, canh koyunun kuyrugunu diri diri keserek kebap yapmak ve onu misafire ikram etmek en biiyii.k marifet kabul edilir, bOyle bir yemek de en makbul yemekler arasm­

da goriiliirdu1s. Cahiliye toplumunda bazt develeri oldiirme gelenegi varch k:i,

bu uygulama da donemin insanlarmda hic;bir merhamet du~gus~un kal­madJguu gostermesi balrunmdart onemlidir. Onlar, oldfui.ilecek deveyi bir ka­bir iizerine baglarlar ve uzun siire ona yiyecek ve i~ecek vermezlerdi. Deve bag!J kaldJgt yerde ac;h.ktan ~trpmarak can verirdi. Bu uygulamaya Araplar ~bellyye" achru vermi~lerdir17. Su~lu gordflkleri k:i~ileri cezalanchrma usulleri

vah~ice idi. Su~lulan agaca baglarlar, ~e~itli yerlerine kaztk vurarak oliime terk ederlerdi. Klzchklan kadmlan sac;larmdan ab.n kuyruguna baglarlar ve

an ko~turmak suretiyle kachrun parc;alanarak olmesine neden olurlarch. Hick detlenclikleri ki~ileri zincire vurarak hapsederler, onu a~bktap ve susuzluktan oldiirflrlerdi. Bu cezanm achna ~sabrr" derlerdi. Suc;lu gorillenler ise genelllkle

toplumun geri kalrm~ kesimlerine mensup insanlar olurdu; ileri gelenlerden su~ i~leyenlere ise ceza verilmezdi18.

Cahiliye c;agtnm bir ozelligi de guven ve huzurun ortadan kal.la:m~ oldugu bir d~nem olmas~chr. Neredeyse bu donemde yeti~en her fert bir soyguncu, yagmac1 ve e~ktya ozelligini ta~tyordu. Bazt kabilelerin ~ogu, gec;imlerini vur­gunculuk ve soygunculukla siirdiirflyordu. Omegm. Tayy kabilesi, soyguncu­luklan Ue me~bur olmu~tur. Her kabile diger bir kabilenin mahru, servetini, hayvanlanm, hatta aile fertlerini, c;oluk 9ocugunu baskmda alrrch. Hiir bir ai-

13 "EyyAmu1-Arab"la Ugill olarak g~ bUgllcln bkz. Kapar. Mehmet All. "Eyyiimu'l·Arab", DfA. XII. 14-16.

14 Et-Tabert, Ebu Ca'fe.r Muhammed b. Ceri.r. Tiirihu'L-Omem ue'L-Muiiik. Beyrut. ts .. rr. 517. 524-525: Siileyman Nedvi. age .. IV. 267: Mevlana $lbli Nwnanl. Son Peygamber Hz. Muhammed. ~ev. Yusuf Karaca. Illir. Mubarrem Tan. Istanbul. 2002. I. 357.

15 TUm bu uygulamalar ICin bkz. tbnu ~am. age .. ill. 96-97: et-Taberi. age .. IT. 524-525. 16 Siiieyman Nedvi, age .. IV, 267. 17 Ak.. IV. 267. 18 Ak. IV, 267.

,•

-480 Hz. Muhammed (sav) ue Mescyt

lenin ~ocugu bu tii.r baslonlarda ele ge~irtlirse, pazar ve panayrrlarda kOle ola­rak satlhr ve boylece hiir iken kole haline gel.mi~ olurdu 19• Bu nedenle Cahiliye toplumu her aru gergin, endi~eli, go.ven duygusundan yoksun ve korku dolu bir toplumdu. Yardunla~ma ve day~ma kavramlanndan adeta habersiz clan Cahiliye toplumunda ozellikle fakir ve yoksullar i~in hayat ~ekilmez bir i~kence halini ahyor, orta tabaka insanlan bile yanrundan endi§e ediyordu. Nitekim kendi dogal ala~mda sfui.ip giden hayat i~inde zaman za.man Slk!§a­rak biraz paraya ihtiya~ duyanlar, ~aresizliklerinden otfuii kendilerini arun,da tefecilerin agmda buluyorlardl. Kurallar oyle kah ve 6ylesine acJmasiZdl ki, faiz nedeniyle hazen bor~lulann e~leri ve ~ocuklan bile rehin ahmyordu20•

Miish1manlann ya~adlg1 ~ileli yillarda Habe~istan'a hicret etmi~ olan Ca'fer p. Ebi Tcllib'in, Mt1sh1manlann kendilerine iade edilmesi talebiyle gelmi§ olan Abdullah b. Ebi Rabia ile Amr b. el-'As'a itiraz sadedinde Habe~ Neca§isi'ne ;hitaben soyledikleri, Cahiliye toplumunun insani degerlerden ne kadar uzak

oldugunu apa~lk gostermektedir. Ca'fer, kendilerini savunmak amactyla islam'dan once nasil bir toplum olduklaruu §U sozlerle ozetlemi~tir: "Ey ht1-kiimdarl Biz Cahill bir toplum idik. Putlara ibadet ·eder, 6h1 hayvan eti yer, kott1 i~ler yapar, lnsrm akrabalan gozetmez, kom§ulanmiZl unutur, kuvvetli olanlaruruz zaylf olanlanm.tZl ezerdi. i~te biz bu durumda iken, Allah i~imizden bize bir peygamber gonderdi ki, biz onun soyunun temizligini, dosdogru bir insan oldugwlU, emanete riayet eden guvenilir bir ~ahsiyet oldugunu, namus ve iffetini blliyoruz. 0, bizi, tapmakta oldugumuz putlan brralop tek Allah'a

inanmaya, sadece ona ibadet etmeye davet etti. 0. bize dosdogru olmannzi, emanete riayet etmemizi, akraba.llk ve kom~uluk haklanru gozetmemizi, ha­ramlardan sakmmaiillZl, kan dokmekten uzak durmamiZl emretti; kotiiliikler­den, yalan sozlerden, yetim mahru yemekten, iffetli kadmlara iftira atmaktan men etti; ~irk ko~mamaiillZl, ahlaki erdemleri ayakta tubnamJZl, namaz, ze­kat, oru~ ve sadaka gibi ibadetleri yerine getirmemizi istedi. Biz de onu tas-. dik ettik; ona inandlk ve Allah'tan alarak bize getirdigi emirlere uyduk .. ."21 •

C~'fer'in soyledigi sozler, sadece Cahiliye toplumunun karakteristik ozellikle­rini vermekle kalmamakta, ayru zamanda Hz. Muhammed'in hangi ozelliklere sahip bir toplum olu~turmaya ~al.I~t:Igmm da ipu~laruu vermektedir.

Burada ~unu da belirtmemiz gerekir: Buraya kadar naklettiklerimiz, 'Cahi­liye Araplannm hi~bir olu.mlu yonleri yoktur', ~eklinde anl~Ilmamalldlr. An­cak. onlarda var olan olumlu karakterlerin bile dogru yone kanalize edilmedi­gi i~in nasll olumsuz sonu~lar dogurdugunu apa~lk gorebilmekteyiz. Nitekim onurlanna dii~kiinliikleri, cesaret ve kahramanllklan, ardl arkas1 kesilmeyen sava~lara; soylannm temiz olu~u. atalanyla birbirlerine kar§l kiblrlenmeye;

19 A.lc. IV, 264. 20 A.lc. IV, 264. 21 ilmu Hl~am. age .• I, 359·360: ed · Diyarbekri, Huseyin b. Muhammed b . Hasen (990/1582),

Tdrihu'l·Hamisji A1u.xlli Enfesl NejiS. Beyroi. ts .. I, 290.

Hz. Peygamber ve Toplum 481

namuslanna dt1:;;kiinll.1kleri ise onlan .loz ~ocuklanm diri diri gom.meye kadar goturmu:;;tur . .

Ku:;;lrusuz Cahiliye donemi Arap toplumunun bu ve benzerl ozelliklerlyle ilgill daha pek ~ok :;;ey soylenebillr. Ancak amacuruz, bunlan tek tek ve uzun uzun Sll'alamak degil. tebligimizin slil.li'lan i~inde Cahiliye toplumunun genel olarak nasil bir karaktere ve ya~am tarzma sahip oldugunu, dolaY,lstyla Hz. Peygamberln bu insanlar arasmdan gelerek onlardan nasil bir toplum in~a etmeyi hedeflediglni ve bunu da nasil ger~ekle§tirdigini ortaya koymaktlr.

Miisliiman Toplu.mun Sosyal Bazh Temel ilkelerl

Ger~el«en Hz. Muhammed, dont1:;;tt1.n1lmesi ~ok zor olan bir toplumda mu­cizeler yaratml:;; ve ana hatlanyla fotografiru ~ektigimiz boylesi bir toplumdan insanhga omek bir t1mmet ~lka.rtml:;;hr. Onun. kendi doneminde olu:;;turdugu toplumun niteliklerip.in Cahiliye ·toplumundan derin farklarla ayrildtguu ra­hathkla gormek mfunktindfu. Hz. Muhammed'in olaganustii ~abastyla ger~ek­le§en bu farklar. ayru zamanda onun klyamete kadar gelecek olan MuslU.man toplumlarda gormek istedigi ozelliklerl de ortaya koymaktadll'. Bu ozellikler, ·· Allah'm El~isi'nin temel ibadetler kadar onem verdigi ve vazge~ilmez olarak kabul ettlgi. bu nedenle de Mt1slfunan toplum i~in hirer ilke olarak tespit ede­rek hayat alanma aktardtgt olgulardll'.

Hi~ ku:;;kusuz Mt1slt1man toplumun ilk ilkesi tevhit inancma sahip olmak­hr. Tt1m diger ilkeler onun t1zerine kuruldugu takdirde anlam k.azarur; hatta tum ilkelerln ya:;;anmasmdaki itici gu~. onu ya:;;ayacak olan fert ve toplumla­rm tevhidi bir imana sahip olmalandll'. Bu imanm dogal sonucu ise old~en soma ba:;;ka bir hayatm var olacagma ve dt1nyada yapilan her tt1rlu eylemin orada bir kar:;;w@nm olacagma inanmak. yani ahiret hayatma iman etmektlr. Tevhidi imanda madem.ki ahiret haya~ var1tg1, reddedilmesi imkanslZ bir akide olarak yer alrm§hr: o halde boyle bir akideden beslenen islam toplumu i~ diger ilkeler, pratik hayatta uygulanmas1 zorunlu bir ya§am tarZl haline gelecektir. Bu nedenle Hz. Muhammed'in Ar.ap toplumunu dont1:;;tt1rt1rkeri iz­

ledigi siyaset, toplum miihendisligi tarZ1 bir siyaset olmaytp. sozfr edilen ilke­ler de jakoben bir yakla:;;liDla dayablan olgular deglldir. Tam tersine, Arap top­lumu bu donu:;;funu, inanca dayalt gonilllu bir hareketle ger~ekle:;;tirmi:;;tir.

Konumuz, islam toplumunun inan~sal ilkelerini kapsamadtgmdan bu mevzu iizerlnde durmayacaglZ. Bizim iizerlnde duracaguruz husus soz konu­su toplumun sosyal temelli ilkeleridir. Ancak yine vurguluyoruz ki, bu ilkeler. hi~ lru§kusuz tevhidi iman ve o imanm sonucu olarak ahiret inancllll i~lerine sindirmi:;; bir toplum tarafindan uygulama zemini bulacakbr.

Hz. Muhammed'in olu§turmayt hedefledigi toplumun sosyal bazlt temel il-: kelerini birka~ kategorlde ele almanuz gerekecektir. Allah'm El~si'nin, kencli-

482- Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

sine iman etmi:;; olan toplumdan tstedigi ve uygulanmasuu bplo islam ibadet­leri kadar zoru.nlu lold.tg1 evrensel insani ilkeler, sadece Miishlman olmarun degil. ayru -zama.nda insan olmarun da gerektirdigi diisturlard.tr.

1-islam Toplumunun Birbiriyle Ban§tk ve Kenetlenmi§ Bir Toplum Olmas1

Hz. Peygamber, islam toplumunu her §eyden once miistakil bir iimmet olarak tasarlarru§trr. 0, darmadagm olan ve birbirleriyle yillarca siiren sava§­lar ya§ayan ~e~itli kabileleri islam'm §emsiyesi albnda toplamayt ba§arrDl§bi. Hz. Peygamber tevhit inancryla bulu§turdugu toplumu tevhid'in kutsal kitabt Kur'an-1 Kerim'de yerini alan kenetle~ bir toplumun nasil olmas1 gerektigi yoniindeki direktifleriyle egltmi§tir. Kur'an'da Miislii.man toplumun kenetlen­~§ bir duvar gibi olmas1 geregme a~Ik~a i§aret edildigf22 gibi, Hz. Peygamber de Miiminlerin birbirini baglayan bir bina gibl olmast gerektigini ifade etmi§­tir23. Qiinkii boyle bir toplumun fertleri hem kendi aralarmda kuwetli bir da- . yam§ma i~inde olacak, hem de dii§manlarma kar!}I caydmc1 olacakbr.

islam toplumunun sunslkl birbirine baglanmas1 ve bunu yaparken de Kur'an ve siinnet mihveri etrafinda kenetlenmesi dini bir zorunluluktur. Nitekim el­Enfcil suresi, bize, bu zorunlulugun temel dayanaklarmdan birini vermektedir: "Allah'a ve Resiiliine itaat edin, birbirinizle <;eki§meyin. Sonra korkuya kapt­lrrsmiZ da devletiniz (giiciinllz-kuvvetiniz) gider ... "24 • Soz konusu ayet. Miisl.ii­manlarm birbirleriyle <;eki§melerinin ne kadar kotii ve agrr ?ir faturayla sonuc­lanacaguu haber vermekte ve tiim Miisliimanlan bu konuda uyarmaktad.tr.

Hz. Peygamber birbirine kadim dll!}manltklan olan kabileleri once tevhi­cli imanla bulu§turmu§, hemen akabinde de onlan birbiriyle kayna§brarak tarihte gorillmemi§ bir §ekilde birbirine kenetlenmi§ bir toplum haline getir­mi§tir. "Allah'm ipine suns!lo. sanhn; parcalanmaytn. Allah'm size olan nimet­lerini hatrrlaym: Hani siz birbirinize dii§man ki!}iler idiniz de 0, gonilllerinizi birle§tirmi§ ve onun nimeti sayesinde karde§ kimseler olmu§tunuz. Yine, siz bir .ate§ cukwunun tam kenarmda iken oradan sizi 0 kurtarmt§b"25 ayeti ile bu kenetlen.meye dikkat cekilmi§tir. Nitekim Hz. Peygamber de Medine'ye geldiginde yapbgt vatandal]llk antla§masmda bu prensibe uygun olarak Miis­liimanlan digerlerinden ayn §ekilde tek bir iimmet olarak tavsif etmi!}tfr26•

Allah'm Elclsi, islam toplumunun birlik ve beraberliginin saglanmas1 ko­nustinda onemli gayretler gosterdigi gibi, bu birlik ve beraberligin korunmas1

22 Kur'an. es-Saf. 4. 23 el-Buhftri. Muhammed b. fsmrul. Sahihu'!-Buluiri. n!Jr. Mustafa Dib el-Bu!!a. Beyrut. 1993. V,

2242 (Edeb. 36): Muslim. Sah!h-1 MOsUm Mubtasan. n~r. HanJ.ftAkln, istanbul, 2005, m. 470-471, hn.2332.

24 Kur'an, el-Enfai, 46. 25 Kur'an, Al-1 lllll'3n. 103. 26 hmu Hiljam. age., II. 147: fmaduddln Halll, MuhammedAleyhlsselam. ~;ev. ismail Haklo Sezer.

Konya, 2003. s . l53.

Hz. Peygamber veTo plum 483

noktasmda d~ bilyiik cabalar sarf etm.i§tir. K.imi zaman islam toplumunun miinafi.klar eliyle parcalanmaya cah~?lldt~ ve bu nedenle Milsltimanlann bir­birine k:Lrgm olduklan donemlerde. o, yeniden kenetlenmeyi saglamak ic;in elinden geleni yaprru§ ve bunda da ba§an.IJ olmu§tur. Bunun en belirgin or­neklerinden biri, ~ifk" olaymm yansunalan srrasmda ya§arum§tlr. Bilindigi gibi Hz. Peygamber, e§i Hz. Ai§e'ye ahlan iftiradan c;ok muzdarip olmu§ ve iftira}'l ilk ortaya atan Hazrec'li Abdullah b. Ubey'i ima ederek27 ondan §ikayet etmek iizere mescide gitm.i§, Milslfunanlardan ona kar§l kendisine yarchm. etmeleli talebinde bulunmu§tur. Evs kabUesine mensup alan Sa'd b. Muaz, Allah'm Elcisine, ~Ey Allah'm Resillil! E§ine iftira atarak seni iizen bu adam eger Evs'ten ise em.ret boynunu vurahm. Eger Hazrec;'li karde§lelimizin ka­bU~sinden ise, em.ret, em.rini yine yerine getirelim" deyince, birdenbire taraf­girlik duygulan kabaran Hazrec;'li Sa'd b. Ubade, "Yalan soylilyorsun. senin kabUenden olsa oldilrmezsin" diyerek ctk:l§rm§tlr. Olaylar o kadar btiyiimii§­tiir ki, Milsliimanlar Hz. Peygamberin huzurunda birbirlerini miinafi.khkla suc;lann~lar ve. kabilecilik ugrunda sav~acak noktaya gelmi§lerdi. Bu durum kar§ISmda Hz. Peygamber konu§maslill kesmi§ ve oradakileli sakinle§tirmeye cail§rm§tlr2a.

Ancak Allah'm Resillil'niin islam toplumnnu kenetlemeye yonelik uygula­masi asll bundan sonra ba§larm§tlr. 0, Sa'd b. Muaz Ue Sa'd b. Ubade arasm­da Cikan ve bilttin bir Ensar'1 ic;ine alarak yeni islam toplumunun parc;alan­masma neden olabUecek kadar biiyiiyen tarb§manm izlerini yok etmek ic;in birkac; giin sonra Sa'd b. Muaz'm elinden tutarak onu Milsliimanlardan bir topululukla birlikte Sa'd b. Ubade'nin evine gotilrmil§tiir. Bir milddet konu§­tuktan sonra Sa'd b. Ubade onlara yemek vermi§tir. Resillilllah birka<; giin bekledikten sonra bu sefer Sa'd b. Ubade'nin elinden tutarak onu bir cemaatle birlikte Sa'd b. Muaz'm evine gotilrmil§tiir. Hz. Peygamber'in bu uygulamasl­ru nakleden el-Vak:ldi, ~Allah'm Resillil bu uygulamaJl Sa'd b. Muaz ile Sa'd b.Ubade arasmda daha once meydana gelen tarb§madan dolaYl nefislerinde birbirlerine kar§l lorgm.hk ve nefret duygulaniu gidermek amacwla yaprru§­trr"29 diyerek, naklettigi rivayetin sebebini de zikretmelrtedir.

Naklettigi.mi.z bu olay Hz. Peygamber'in, islam toplumunun birbiliyle ban­§lk, kenetlenmi§ bir toplum olmasl yoniindeki cabalanndan onemli bir kesiti gozler online sermektedir.

27 ilk olaymda miinaliklann etk:lsi ve lft!ra}'l Uk olarak ortaya atan kl~lnln MiinaJiklann Uderl Ab· dullah b. Obeyy oldutu haklnnda gen!li bilgi it;in bkz. Kara. Seyfullab, ·ifk Olayuun Etkllerl ve Olayla IJgUi Ortaya Kanan TaVlrlar", Atat11rk Oniversltesl ilabiyat Fakiiltesl Dergisl. s.15, 2001. 5.344-349. 351-355.

28 El-VaJodi, Muhammed b. 'Umer, Kitabu1-Megazi. London, 1966. IT, 431-432: fbnu Hi~am. age .. ill, 312-313: et-Tabet1. age., ll, 614-615.

29 El-VaJod.i. age .. IT. 435.

484 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

2 . isiam Toplumunu Olu!1turan Fertlerin Manevi Karde~ Olmas1

Bilindigi. gibi, islam toplumu asll itibanyla "funmet" kavrannna dayah ge­Di~ <;er<;eveli bir toplumdur. Esasen furunet. islamm verileri de dikkate ahnch­gmda. tevhidi inan<; ve bu inan<;tan beslenen evrensel insani ilkeler biitiinii.nii hayat plaruna aktararak somutla~b.ran i~eal bir toplum ~eklinde tarumlan­malHirr. Bu toplumun fertlert. insanhk achna yiiklendikleri sorumluluklann degeriDi kavramak ve insan dii§iincesinin tasarlayabilecegi biitiin iistiin nite­likleri biinyesinde barmdrrmak zorundadrr. Bu, miibalagah bir ifade degilc:fu.

Ciink:ii bu toplum. Kur'an'm ifadesiyle, "insanlarm iyiligi i<;in <;Ikanlnu§ en hayrrh iiminettir"30. Oyleyse, tiim insanlarm kaderiDi dii§iinmek durumunda bulunan islam toplumu, oncelikle tiim fertleriyle var olan ortak baglan ke§fet­meli ve kendi i<; biinyesinde saglam bir sosyal yapl olu§turmahdrr. ~iiphesiz bunun en onemli yolu, fertler arasmda karde§lik duygusunun geli§tirilmesi ve peki§tirilmesidir. Bu nedenle islam toplumu. hangi rrka, renge ve dile rnensup olursa olsun, birbirine iman bagtyla baglanmi§ fertlerin olw~turdugu karde§

.toplum olarak: goriilrnii§t:fu.

Kaynagtru tevhit inancmdan alan bu karde§lik, hem Kur'an ayetlerinde hem de Resiiliillah'm uygulamalarmda kendine yer bulmu§tur. "Ey iman ederller! [ ... ]. Allah, siz dii§man iken kalplerinizi birle§tirdi. Onun bu liitfu sayesinde hepiniZ karde§ oldunuz"31 ifadesiyle, Miisliiman toplumun biitiin fertlerinin manevi baglarla birbirine baglanmak suretiyle karde§ oldugu vur- · gulanml§b.r. Hucurat suresindeki ayet ise Mii~>liimanlarm tarb.§masiZ §ekilde

birbirleriyle karde§ oldugunu bildiren ilahi bir manifesto niteligi ta§liOaktadrr.

"Miiminler ancak karde§tir" ayeti32, birbirini peki§tiren iki anlam ta§liOakta­_drr: 1-Yexyii.ziiniin hangi cografyasmda olursa olsun, rrk. dil~ rneslek, me§rep, cinsiyet vs. aymmlar gozetmeksizin gok kubbe altmda ya§ayan ~ Miislii­~anlar birbirlertyle karde§tir. 2- Hi<;bir ay:trlffia gitmeksizin yeryiiziinde ya§a­yan tiim Miislfunanlar birbiriyle. ba§ka bir §ey degil. ancak karde§ olabilirler. Soz konusu manifestoyla Yiice Yarahc1, onlara karde§ olmaktan ba§ka bir

§ails tarumann§b.r.

Arz ett@miz bu durum, Miisliimanlarda karde§lik duygulanmn her~ canll halde bulunmasmm zorunlulugunu gostermekte ve buna ay~ d<i;vra­Ill§ bi<;imleri ilahi vahiy tarafindan §iddetle reddedilmektedir. Buna gore, bir islani toplumunda karde§lik duygulanyla bagda§mayacak hal ve hareketlere rastlanmamas1 gerekir. Bu nedenle iki Miisliiman topluluk arasmda herhangi bir anla§mazbk ve vuru§ma ya§anmas1 durumunda mutlaka diger Miislii­maniarm devreye girerek aralarrru diizeltmesi ilahi bir emir olarak kar§liOlZa <;Ikmaktadrr. Namaz, zekat, oru<;. hac gibi farz ibadetlerle birlikte farzlar ch§m-

30 Kur"an. Al-1 imra.n. 110. 31 Kur"an. Al-i imra.n. 102-103. 32 Kur"an. el-Hucurat. 10.

Hz. Peygamber ve Toplum 485

da k:J.bnan n~azlar, tutulan oru~lar, gidilen umreler, hatta omegJ.n, arabaya binerken, yolda giderken, bir pmar b~mda suyumuzu i~erken, restorantta lokmamtZl agzuru.za abrken soyledigimiz besmele gibi kimi na.file ve mendup ibadetler kadar karde§lik anlaYI§muzm da dinin bir geregi hatta vazge~ilemez bir geregi oldugu ger~eginin mutlaka habrda tutulmas1 gerekmektedir. islam dininin sadece birtalo.m ritiiellere sahip blr cl.in degil, ayru zamanda sosyal tezahiirleri a~tsmdan toplumsal hayata yansttllmast gereken ilahi bir olgu ol­dugu ger~egl.ni Mtislfunanlarm kavramas1 zorunludur. Bu zorunluluk, i.lahi taleplerden kaynakland!~ i~in bpkl gl1nlO.k hayabrmzda yerine getlrdlgimiz farz ibadetler kadar i:inemlidir.

i§te bu' i:inemi ~ok iyi kavrayan birisi olarak Hz. Peygamber, islam top­lumunu olu§turan fertler arasmda karde~lik duygulcu:mm ne kadar hayati onem ta~1dtgJ.na yonelik uygulamalara imza atml§br. Bu noktada, i:incelikle hepimizin aklma, Medine'ye hicretten hemen sonra ger~ekle§tirilen ve islam tarihine "Muaha.t" olarak ge~en Mekke'den hicret etmi§ olan Muhacirlerle on­lara kucak a~an Medine'li Ensar arasmdaki "karde~le~tirme" akhm1za gelmek­tedir. 6ncelikle bu uygulamanm akluruza ge~esi dogald!r; ciinkti. ger~ekten bOyle bir uygulamaya insanl.Jk tarihi o ana kadar ~ahit olmarm§br.

Ancak, Hz. Peygamber yepyeni bir toplumun ve bu toplum eliyle insan­hga huzur ve mutluluk getirebilecek yepyeni bir medeniyetin in~as1 i~in ilk yapuacak §eyin si:iz konusu toplumun kendi huzur ve ban§lDl i:incelikle sag­lamast gerektigJ.ne inanarak ilk karde§le§tirme uygulamaslOI, daha Mekke di:ineminde yapnu~br. Bu karde§le§tirmede yapuan uygulamanm, islam'm in­saniiga getirdigi ve yerle:;;tirmek istedigi Ideal ve zihniyete uygun olarak yapu­d!~ dikkati ~ekmektedir. islam karde~ligi, her :;;eyden once, makarm, serveti, sosyal statiisii, rrk:l ne olursa olsun islam'm tiim fertlerinirl e§itligi esasma dayanmaktad!r. Bu nedenle Hz. Peygamber. kendi azaths1 Zeyd b. Harise'yi, toplumun en i:inemli simalarmdan olan ve Allah'm El~isine hakaret ettigi icin onu tizdiigtinden dolaYI Ebii Cehil'in kafas101 yardJgmda, hi~ k!msenin ses ~lkartamayacagl kadar toplumda etkin olan Hz. Hamza ile karde§ yapnu§br. Ebii Huzeyfe'nin azath kolesi Salim ise Mekke'de olruma-yazma bilen birka~ entelektiiel isimden biri oldugu i~in Kurey:;;lilerce kendisine deger ve~en Ebti Ubeyde b. Cerrah gibi bir entelektiiel ile karde§ oldu. Ebii Bekir'in sabn ala­rak azat ettigi siyahi kole Bilal-i Habe§i de Kurey§in saygm bir tiyesi oldugu anla~uan33 Ubeyde b. el-Ha.rts'le karde§ yapllm.l~t:J.r3'1.

33 Bedlr sav~mda mQ~erln onemli lslmler!nden olan Utbe, $eybe ve Velid MQsiCUnanlar­dan kendlleriyle dovii~ecek (miibarezede bu!W1a cak) kimseler isteml!i ve ~llarma <=lkan ii<= Ensar'h gen e! kendl ayarlarmda kabul etmeml!ilerdlr. SW1un iizerine onlara ~~ Hz. All, Hz. Hamza ve Ubeyde b . el-Hans ~~br kl. bu uc kl~l Kure~ nezdlnde ltfbarh ld!iUerden oldugu J~ mO~rtkler!n bunlara ll:iraZl olmaml!ibr. Bkz. EbU Daviid, Sweyman b. ei-E!i'as es-Siclstani, Silnen·! Ebi DduUd. cev. Ibrahim Ko~h. Istanbul. 1983, ill, 529. (Babu fi'l-Mubareze).

34 San~. Ibrahim. Hz. Muhammed ue Evrense! Mesajr. Ankara, 2001, 112-113.

486 Hz. Muhammed (sau) ue Mesqjt

Bu karde~lik. kul?kusuz islam'm el?itlik~i yap1slnl ortaya koymas1 bak:l­mmdan onemliclir. Hangi din ve hangi dfulya gon1§ll kOle ve azathlanru ordu komutam'yapacak kadru-35 , onlara deger vermek bir tarafa, insan olarak gor­mll§tiir?! Hangileri, kurduklan devlete onlan vall yapacak kadar onurlandlr­rm§bf36. Ku9kusuz, bu davraru§ bi~imi sadece islam'm dilnya gon1§ilne ozgii ·

bir uygulamadrr.

Az once ieyaret ettigimiz ve insanhk tarihinde benzerinin gon1lmediglni soy­ledigimiz ikinci kardeeyli.k uygulamas1 ise Medirle'de yapurru§b.r. Burada ya­pllan kardeeylik uygulamas1, ihtiva ettigi yiiksek insani degerler bak:lrrundan

ger~ekten islam toplumwm olu§turan Miisliimanlann birbirlerine nasu bak­masl gerektigi yoniinde iimmete bir yol ~izmekteclir. Bu yolda egosentrik, yani l;>enmerkezci bir anla}'l§a yer yoktur; burada deruni karde§lik duygusunun hayata yans1Chg1 bir tezahiir alaru olan yardunla§ma, dayaru§ma ve digergam­hk gibi ilkelerirl9ahikas1 ya§anmaktadrr. Karde§lik duygulanrun en zirve nok­tasmm y~andl~ uygulamalan, biz, burada gormekteyiz.

Medine'de ger~ekleeyen Mmuahat" uygulamasmm ne derece gii~u bir kar­de§lik anla}'l§l getirdigini gostermek i~in sadece Muhacirlerden Abdurrahman b. Avf ile Ensardan Sa'd b. er-Rabi' arasmdaki kardeeyligm boyutlanru ortaya koymanuz sarunm yeterli olacakt:n:". Bu. aym zamanda Allah'm Resiilii'nlln,

olu§turmaYI istedigi toplumda ne kadar gu~lu baglarla birbirine baglanm~ey ve derin sonm;lar doguracak bir karde§lik anlaYJ§l geli§tirmeyi arzulad1~ ve bunu da ba§ardl~ gostermesi baklmmdan onernllclir. Muhacirler Mekke'den

Medine'ye geldikleri zaman Resiililllah Abdurrahman b. Avf1 Sa'd b. er-Rabi' ile kardeey yaprmeytrr. Sa'd Abdurrahman'a §unlan soylemi§tlr: "Ben Ensar

i~inde mall en ~ok olarum; mallrm ikiye b6liiyorum; iki de hanurum var, bak, hangisin begendiysen onu bo§ayayun, iddeti bitince onunla sen evlen"37

• ieyte

k;arde§lik duygusundan dogan dayaru§marun en son noktas1 buras1 olsa ge­rek. Ensar kendilerine iman karde§i bildikleri muhacirlere evlerinin kaplSllll a~rm§lar evlerini, arazilerini vermeyi, evlerindekl bir lolanaYJ bOlii§meyi teklif etmi§lerclir. Bu. ger~ekten nefislere ne kadar zor gelecek bir tekliftir; ama ger­

~ek karde§lik zor zamanda bunu gerektirmekteclir.

Ancak, kendilerine yapllan bu teklifi sulistimal et;memek de ku§kusuz biro kadar islam'm istedigi erdemli bir davraru§ bi~imiclir. Mekkeli muhacirler Me­dineli karde§lerinin bu olaganustii teklifleri kar§1smda asla bunu suiistimal etme yoluna gitmemieyler, ger~ek bir Mush1man onurur~a yakl§rr tavrr sergi-

35 Osame'nin bizzat Hz. Peygamber taralindan ordu komutaru yaplimastyla Uglll olarak bkz. ibnu Sa'd, age .• IT, 190.

36 Hz. Omer doneminde Mekke vallsi Nafi' b. Alkame yerine azatll b!r kOle olan Abdurrabman b. EbZiyt btrakml~ ve Hz. 6mer'den bu davraru~tl~ takdlr gOrmll~t:Ur. Bkz. Kandehlevi, Muham­med Yusuf, Hayiitu.'s-satuibe. ~ev. Ahmet Meylaru. Konya. ts .. m. 565.

37 ibnu Sa'd, age .. m. 125; el-Buhiui. age., m. 1432-1433 (Fedatli's·Saba.be. 79); imaduddln Halll. age .. s.158.

·-"

Hz. Peygamber ve Toplum 487

leyerek, ~ogunlukla onlann saglaciJklan imkanlarla ticaret ve Ziraat hayatma ablrm!?lar, Medineli Musliimanlara yiik olmamak i«;:in ellerinden gelen gayreti gostermi!?lerdir. Nitekim az once ad1 gec;:en Abdurrahman b. Avf, Sa'd'a te§ek­kiir etmi§, ailesinde huzur, malmda bereketler dilemi!? ve ondan kendisine c;:ar!?IYl gostermesi ricasmda bulun.mu§, ticaret hayatma ahlarak hatm sayllir bir zenginlige ula§rm§tJ.r38 •

$uphesiz Hz. Muhammed'in olu§turdugu toplumda karde§lik omekle~ bunlarla smrrh degilcli.r'9 . 0, karde§lik duygularmi zedeleyecek her tiirlU eyle­mi !?iddetle yasaklarken, onu peki§tirecek tiim uygulamalan da te§vik etmi§, hatta bundan da ote gerc;:ek imarla ula!?manm nedenlerinden biri sayarak em­retmi!?tir"0. ~Enes b . Malik' ten rivayet edilen !?U bilgi, Hz. Peygamber'in olu§­turdugu toplumun ne kadar saglam bir karde§lik anlaYJ!?IDa sahip oldugunu gostermekte ve bugiint1n Mi.islfunanlannm ya!?aciJklan c;:evre ve toplumda na­

sli bir karde!?lik anlaYJ!?J?I geli!?tirmekle yiikiim.l.i.i olduklarmi da gozler 6nt1ne sermektedir: "Allah'm Resill:ti, ashabrm karde§ yapmca, bu insanlar birbirle­

rini gormedikleri zaman gece onlara uzun gelir, sabrrsiZhk ic;:inde birbirlerirli

gorerek halve hatrrlarmi sorarlard!. Ki!?i. karde§inin halinden uc;: giin habersiz kalmazd! "4'.

Tiim bu nakledilenler bugiin bizim 19m ne ifade etmektedir? Allah'm Elc;:isi'nin o gi.in olu§turdugu toplum modelinden hareketle, onun, bu gt1n d~ ayrn ilkeye sahip bir iimmet arzulad!giDI ac;:Ikc;:a soyleyebiliriz. Boyle bir top­lt~mu elbette ona ve onun getirdiklerine inanan insanlar olu§turaca.ktlr. Bu inancm mensuplan, once ic;:inde ya§aciJklan toplumda imandan kaynaklanan bir karde§ligin onciilugiinu yapacaklar, sonra ayru koyt1n, ayru beldenin, aym !?ehrin, ayru iilkenin ve giderek devasa buyiiyen ayru inancm tiim mensupla­nyla ili§kilerini bu evrensel karde§lik temeline oturtacaklardrr. Bu anlamda karde§ olma ba.klrmndan ayru koyt1n mensuplanyla, Endonezyalmm, Orta Asyalmm, Avrupalmm, ArabistanllDln, Kuzey Afrikalmm, Gt1ney Afrikalmm, HindistanllDln. Misrrhnm, Tiirkiyelinin, Mekkelinin, Londrahrun arasmda en ki.ic;:ii.k bir fark dahl bulun.mayacak ve her bir cografyadaki islam imanma mensup insanlarm kalbi digerleri i<;:in c;:arpacaktlr ve c;:arpmak zorundadrr.

3- Hak ve Adaleti Ayakta Tutan Bir Toplum Olmas1

Gonderildigi donem de dikkate aJmu:"sa, islam dininin insariliga getirdigi en onemli degerlerden biri ku!?kusuz adalettir. Adalet duygusunun yok oldu-

38 l:bnu Sa"d. age .. ill. 125. Aynca bkz. Mevlana ~ibli age. I. 192-196; imadiiddin Halil. age .• s.158; Berkl. Ali H.immet-Keskloglu. Osman. Hdtemu'l-Enbiyii. Hazreti Muhammed ve Hayatr. Ankara. 1981. s.207.

39 Ba.z~ omekler i~in bkz. Kandehlevi. age .. I. 482: Mevlana ~ibli. age .. I. 193. 40 Bkz. el-Buhari. age .. v. 2263-2264 (Edeb. 73); Muslim. age .. I. 93-94. lu1.52; Ebu DaVU.d. age ..

v. 564-570 41 el-Heysemi. Nuruddln Ali b. Ebi Bekr. Mecm.au"z-Zevdid ve Menbau"l-Fevdid. Beyrut. 1967. VITI.

174; Kandehlevi. age .• II. 644.

...

488 Hz. Muhammed (sao} oe Mesqjt

gu bir toplumun fertleri her zaman yanrundan end.i~e duyacak ve bu durum gtttilwe geni:;;leyen halkalar :;;eklinde tiim toplumu saracakbr. Yannlanndan ernin olmayan, her am hakslZhga, zulme ugrama kaygl ve korkusuyla ge9en bir toplum saghkh bir toplum degildir ve boyle bir toplumun insanhga verebi­lecegi hi9bir arb. deger yoktur. Oysa islam, insanhga kaybetmi:;; oldugu insani degerleri yeniden hatrrlatrnak ve onlan hayat planma aktarmak i9in gelmi:;;tir. Oyleyse, islam'm mensuplanndan olu:;;an bir toplumun adalet gibi evrensel bir kavramt sadece kavram olrnaktan 9Ikanp onu hayatm bir fenomeni hali.qe getinne gibi bir sorumlulugu varchr. Bu sorumluluk Kur'an ayetleriyle Miislii­manlara yiiklen.mi:;;, .ilk nesil Miisliimanlan Hz. Peygamber'in omek ve lidedi­ginde bu sorumlulugu layoo.yla yertne getirerek insanhga model olmu~larchr.

• Bir toplum, sevgi ve karde:;;lik baglanyla kayna:;;rr; merhamet duygulany-, la insanhk abidesi haline gelir; adaleti ile de payidar olur. Bunun i9indir ki, ~·an·d~ adalet kavranu iizertnde 90k~ durulmu~. adalet sahibi bir toplum yaratmak i~in fertlerin bilincine adalet duygusu ad eta kazmmaya ~ll.rru~trr. Biz, elbette tUm ayetleri tek tek ele alarak nakledecek degili.z. Ancak. Miislii­manlara hitaben soylenmi:;; ve adaleti ayakta tutrnayt emreden baZI ayetle­re de temas etmeden ge9emeyecegiz. "$iiphesiz Allah size emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasmda hiikmettiginiz zaman adaletle hiikmetmenizi emreder. Allah size ne giizel ogut veriyor. $iiphesiz Allah her :;;eyi i:;;itmekte ve her :;;eyi gormektedir"42• "$iiphesiz Allah adaleti emreder"43• "Ey iman edenler! Allah i9in hakla ayakta tutun, adaletle :;;ahitlik eden kimseler olun. Herhan­gi bir topluluga duydugunuz kin, sizi adaletsiz davranmaya itmesin. Adaletli olun; bu, t:a\{vaya daha uygundur. Allah'tan korkun. $iiphesiz Allah yapbkla­nruzdan haberdarchr"44 •

Ozellikle :;;u ayet, hakki ve adaleti ayakta tutmarun islam toplumu apsm­dan ne denli onemli oldugunu olduk9a etkili bir :;;ekilde ortaya koyrilaktachr: "Ey iman edenler! Kendinizin, ana-babaruzm veya akraban!ZlU aleyhine bile olsa adaletten aynlrnaym, Allah i9in :;;ahitlik eden kl.mseler olun. Zengin ol­sunlar, yoksul olsunlar, Allah size daha yalo.nchr. Oyleyse hislerinize uyup adaletten aynlmaym. Eger adaletten sapar veya iizerinize dii:;;eni yapmaktan geri durursan!Z, bilin ki, Alla,h yapbgmrz her ~eyden haberdarchr"45•

Allah'm El9isi, hak ve adalet ilkesini oncelikle kend.i nefsinde uygularm§trr .. Bedir sava:;;ma haZirbk yaparken ordunun sa.tlaruu diizelten Hz. Peygamber, bu arada Sevad b. Gaziye adh sahabinin safi bozdugunu gormii:;; ve karruna

okla dokunarak hizaya ge9mesini soylemi~tir. Ancak Sevad, Allah'm Resiilii'ne caruru yakbguu ve hak talebinde bulunarak klsas yapl.lmas1 istemf:;;tir. Allah'm

42 Kur'an. en-Nisa. 58. 43 Kur'an. en-Nab!. 90. 44 Kur'an, el-Maide, 8. 45 Kur'an, en-Ntsa. 135.

Hz. Peygamber ve Toplw.il 489

Elc;isi ise onun bu talebine, kamuu ac;arak losas1 uygulamasrm, boylece ken-, . disinden hakklm almasrm soyleyerek kar~lhk vermi~tlr. Fakat Sevad'm asll niyeti Allah'm Elc;isi'nin kamuu opmek oldugundan, hemen egilerek onu op­mu~. ona olan sevgisini boyle gostermek istemieyt:n-46 • Burada bizim i<;in onemli olan kueykusuz Sevad'm niyetini bilmeyen Hz. Peygamber'in uygulamas1drr. 0, hie; kimsenin hakkrmn kendi iizerinde kalmasrm istememieytir. Nitekim oliim do;;egmde bile ba§kalarrmn iizerindeki hakkrm du§iin.mu;; ve kimin kendisin­de hakkl varsa gelip almasrm istemi§tir. Gerc;ekten vefatmdan iki giin once agrr hasta iken HZ. Ali ile Abbas'm oglu Fadl'm k<illarmda mescide gelmi§ ve kendisinde haklan olarllar varsa gelip hemen haklarrm almalarrm istemi§tir. Sahabederi bir kieyi uc; dirhem alacag1 oldugunu soylemi§tir. <;~ bu ki§i, Allah'm Elc;isi'nin emri iizerine iic;. dirhemi bir fakire sadaka olarak vermi§ti. Bu para .kendisine hemen iade edilmieyt:ir47•

· Hz. Peygamber ohii.ne gelen davalarda ·hic;bir §ekilde zengin-fakir, Mus­lim-gayrimuslim. itibarh-itibarslZ ayrru:m yapmamt§, sosyal statiisu ne olursa olsun hakslZ olanlara gereken cezayt vermi§tir. Mahziim kabilesine mensup hrrslZhk yaprm;; olan soylu bir kadrmn d~u Kurey§'i iizmii§tii. Kurey§li­ler aralarmda meseleyi degerlendirerek kadrmn cezadan kurtulmas1 i<;in Hz.

Peygambere ricada bulunma,k iizere onun c;ok sevdigi ve krramayacagt birisi oldugunu bildikleri i<;in Dsame b. Zeyd'i arac1 olarak gonderdiler. Kadma ara­Cl olan Dsame'ye Allah'm Elc;isi klZrm§ ve NSizden onceki milletler, ic;lerinde itibarh birisi sue; i§lediginde ona ceza vermediler; ancak zaylf bi?si sue; i;;le­diginde ona hemen ceza uyguladllar. Yaphklan bu adaletsizliklerinden obini de helak oldular. Allah'a yemin ederim ki. suc;u ieyleyen Muhammed'in klZl Fatima bile olsa, onun da cezasrm veririm" demi;;t:ir48 • Allah'm Resillu'nii.n bu kararh tutumu. islam toplumu i<;in adaletin ne kadar vazgec;ilmez bir unsur oldugun~ ortaya koymaktadrr.

Hz. Peygamber, insanlar arasmdaki uygulamalanyla hak ve adaleti titizlik­le gerc;ekle;;tirdigi gibi, ic;inde ya§a&gt toplumun fertlerine de adil olmalarim onemle ogutlemi§tir. "Klyamet giinii.nde insanlarm Allah'a en yakm ve en sev­gili olanlan adaletli liderler olacaktrr. Allah nazannda insanlarm en kotiisu ve ona en uzak olaru da zalimlerdir" hadisi49, idarecilik gibi devlet sorumlulugu ustlenmi;; Muslumanlara yonelik onemli bir uyandrr. Ancak, uyan sadece ida­recilerle ilgili degildir. Hz. Peygamber islam toplumu i<;inde ya~ayan tum fert­lerin birbirine kar§l sorumluluklan oldugunu, dolaytslyla ilahi vahye inanrm§ tum bireylerin birbirine kar91 adil bir davraru;; tarz1 sergilemesi gerektiginin altml c;izmi~tir. Nitekim onun, NMusliiman Musliiman'm karde§idir. Ona zul-

46 et-Taberi. age., n. 446-447; Sanc;am. age .. s.239-240. 47 Mevlana $ibli. age .. IT. 586; Berki -Keskio~u. age .• s.423. 48 el-Buhan, age., VI. 2491 (Hudud. 11. 12); Muslim, age., n. 579, hn.l540. 49 Afzalurrahman, Hz. Muhammed. S'~retAnsiklopedisi, I, 75.

,. l'

, • ,,

490 Hz. Muhammed {sav) ve Mesqjt

metmez: yardnnsiZ da brrakmaz" buyurmas1~. olu~turmayt hedefledigi islami toplumun tum katmarllarmdaki fertlerin hak ve adalet duygusuyla donan­rru~ olmasi'ru istedigi.ni gostermektedir. Miiminlerin, tum hayatlan sii.reslnce, MMazlumun bedduasmdan sakmm; c;;iin.kfl onunla Allah arasmda bedduanm ula~masrm engelleyecek hic;;bir perde yoktur"51 • MHer kim yemin etmek sure­tiyle bir Miislfunan'm hakkuu yerse. Allah ona cehennemi vacip, cenneti ise haram klla,r"5z bic;;imindeki Nebevi tehditleri dikkate almalan, ku~kusuz iman­larmm bir geregidir.

4-Sevgi Dolu Bir Toplum Olmas1

islam din.in en temel dinamiklerinden biri de sevgidir. Sevgi iyiye, giizele, J:?egenilene, tercih edilene kar~1 rubsal ve mucerret bir hissedi§ bic;;imidir. Bu liissedi~. kendisini, arzu edilene teslim etmek ve baglanmakla gostermekte ve

. ~ayata anlam katan bir dinamizm halini almaktadrr. Bu nedenle gerek Kur'an ayetlerinde, gerekse Hz. Peygamber'in hadislerinde yarabCl ile yarablan ara­smda ya da yarablanlarm kendi aralarmda meydana gelen sevgi kavramma slkc;;a rastlamaktayu:. <;Unkii sevgi, hayabn arllamlllolm&gt unsurlardan bi­Iidir. Nitekim, Allah'm "bilinmeyi sevdigi"ni ifade ettlgi Kudsi hadisten 6tii.rt153;

tasavvufi dii§iincede alemin yarabh~ sebebinin "sevgi" oldugunun soylenmesi

bo~una degildir. Bu nedenle islam tasavvuf killtii.ninde sevginin ve onun ileri boyutu olan a§km di.iiltici, oldurucu ve erdirici vasfi onemli yer i~gal etmekte­dir. Elbette tasavvufun i§lemi~ oldugu sevgi ve a:;;k. esas itibanyla ilahl olana duyulan ozlem ve arzudur. Ancak, insarllara kar~1 duyulan sevgi ve. saygmm,

tasavvufi killtfude, ilahi olana duyulan ozlem kadar yerinin oldugunu biliyo­ruz. Unlu mutasavvillarm, islam'm temelini "Hahlo. ta'zim, mahluka ~efkat " olarak formiile etmeleri bo~una degildir.

Kur'an, ayru imana ve degerlere sahip fertlerin olu§turdugu islam toplu­munun sevgiyle kayna§IDJ§ olmas1 gerektiginin albnl c;;iZer; birbirlertne kadim dt1§manhklan bulunan kabilelerin Miisliiman olduktan sonra kalplerine sev­gi <;~uygusunnn ilham edilerek onlarm goniillerinin birle§tirildigini vurgular. "Miiminlerin goniillerini birle§tiren d~ Allah'br. Diinyanm butiin servetini harcasaydm, onlarm goniillerini birle§tiremezdin. Fakat Allah onlarm arala­rilll bulup kayna:;;brdl.. 0 izzet ve hilanet sahibidir"54 • Aslmda ayet, Evs ve Hazrec;; kabilelerinin §ahsmda bt1tt1n bir islan1 toplumundan beklenen duygu­sal tavn ortaya koymaktadrr. Nitekim ba§ka bir ayette, Muhacir ve Ensar'm birbirine kar§1 davram§larmdan sitayi§le bahsedilirken55, hemen akabindeki

50 el-Buhan. age., U. 862-863; Muslim. age .. m. 468. 51 el-Buhan, age.: n. 864 (Meza.Jim. 10). 52 Musllm, age .. I, 146: et-Tebrizi, Muhammed b. Abdlllah el-Hatib. M~kiitu'l·Mesdbih. n~r. Mu-

hammed Nasuridclln el-Eibaru, Beyrut, 1985, n. 1111. hn. 3760. 53 ei·Acllini. ismail b. Muhammed. Kewu'!-Haja' , Beyrut. 1988. U. 132. 54 Kur'an. el-EniaJ. 63. 55 Kur'an, el-H~r. 9.

Hz. Peygamber ve Toplum 491

ayette ise ~onlardan sanra gelenler ~oyle derler: 'RabbimiZI Blzi ve iman Ue daha once bizi ge9n:ll~ din karde~lerimizi bagJ.~la; kalplerimiZde iman edenlere kar~1 kin brrakma. Rabbimizl $iiphesiz k:i sen 9ak ~efkatli, 9ak merhametli­sin'"56, buyrulmaktadrr. Hi~ ~iiphe yak ki, sahabeden sanra gelenlerle maksat, elbette lo.yamete kadar gelecek alan miiminlerdir; ayetle onlardan birbirlertne kar~1 kin ve nefret duygulan beslememeleri istenmekte, dalaYlsiyla islam top­Jumunu alu~turan fertlerin .birbirlerine sevgi ile yakla§malan gerektigi ifade edilmektedir.

Allah'm El~,;isi de teblig ettigi ayetlere paralel alarak islam taplumunun sev­gi datu bir taplum almas1 i~,;in gerekli tOm cabaYlsergilemi~tir. 0. imam cenne­te girmenin 'bir ~artl. sayxm§, MiislOmaru sevmeyi de ki§iyi cennete gotfuecek alan kamil imanm bir ka§ulu alarak gormii§tfu. Onun, "iman etmedik9e cen­nete giremezsiniz; birbirinizi sevmedik~e de iman etn:ll§ olamazsllllZ"57 sozii, islam taplumuna sevgidel_l in§a ed.il.mi~ bir diinya sunmaya yonelik onemli bir ~,;abadrr.

Hz. Peygamber, Allah nzas1 i9in birbirirli seven Miisliimanlann, ar§m gol­gesiliden ba§ka hi9bir golgenin bulunmadig1 giinde Allah'm ar~mm golgesin­de golgelenecegini soylerken58, k:i~irlin kendisi ile din karde~i arasmda lo.r­gmhk olmas1 durumunda ban~mcaya kadar ilahi affa ugramayacagJ.m ifade etn:ll~fu59• Boylece Miisliimanlar arasindaki sevginirl ya da nefretle~menin ki§irlin ahiret hayatl llzerinde belirleyici bir ral oynayacag1ru vurgulayarak is­lam taplumunu alu~turan fertleri sevgi konusunda hassas al.maya davet et­mi§fu. Hatta Allah'm Restilii, islam taplumunun bir sevgi toplumu oldugunu fertlere hissettirmek i9in bir yontem artaya kaymu§ ve ki~inin sevdigini kar­§Ismdakine a9lk9a soylemesini istemi§ti.r6°. Ancak, Hz. Peygamber, bu sevgi gosterisinde titizlikle llzerinde durulmas1 gereken naktaYl 90k net bir §ekilde belirtmi~tir. Buna gore, Miisliiman bir ki~iye gosterilecek alan sevgillin hi~­bir surette diinyevi menfaate dayanmamas1 ve sadece Allah nzas1 i9in olmas1 gerekioekte~1 • ·

· Hz. Peygamber, sevginin islam taplumunun tOm iiyelerine gosterilmesini isten:ll~. bu konuda hi9bir aYlflm yapilmamasma i~aret etn:ll~tir. Hatta, negatif aynmcwga dii9ar alabileceklerini dii~iinerek alsa gerek. sevgi konusunda fa­kirlerin daha fazla dikkate almmasmm gerekliligi llzerinde durmu~tur. 0. e~i Hz. Ai~e·ye, "Ey Ai~e. fakirleri sev, anlan yalo.nma al ki, Yiice Allah da lo.yamet giiniinde seni yakmma alsm"62 den:ll~tir. Boylece, sevgiyle islam toplumunu

56 Kur'an. el-H~r. 10. 57 Mu.sllm. age .. I. 90: Ebu Davlid, age .. v. 732-733. (Edeb. 142. hn.5193). 58 Muslim. age .. rn. 459 .

. 59 MusUrn. age .. rn. 459: Ebu Davlid. age .. v. 566-567. (I<.Edeb. 55. hn.4916). 60 Ebu Davlid. age .. v. 694-695. (Edeb. 122. hn.5124-5125). 61 ei-Buhiiri. age .. v. 2246 (Edeb. 42); Muslim. age .• rn. 459. 62 · Mevlana $1bli, age .. n. 638; Afzalurrahman, Siret Anslklopedlsl, ill. 256.

492. Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

olu:;;turan fertlerin goniillerinin birbirine yalonla:;;tmlmasma ve aralannda ilnsiyet ve iilletin kahc1 hale getirilmesine ~ah:;;ili.rken. fakir kitleye sevgiyle muamele edilm~si iStenmek suretiyle. onlarm bu gi.i.zel duygulara muhatap olmasr ozellikle istenmi:;;tir.

5- Giiven Toplumu Olmast

Hz. Peygamber'in olu:;;turmaJI hedefledigi toplumun temel ozeU.ik:J.ertnden biri de herkesin birbirine itimat ettigi. insanlarm birbirine korku ve endi~eler­den uzak gozlerle ba.kt:I@. bir giiven toplumu olmasrdrr. Guvenin olma&gr. her­kesin kendi derdine du§tugu ve yamuna lru§kuyla baktr@. bir toplumun hi~ ku§kusuz insanlrga verebilecegi artr deger yoktur. Her turlu kaygtdan uzak

guven toplumu ise oncelikle tevhidi bir duru§ ve imanla ill§a edilebilir. Boyle

brr iman ve duru§un tebligcisi ve tatbik~isi olan Hz. Muhammed, guvenin tum unsurlarmr kendi §ahsrnda ya§ayarak, Cahiliye'nin tortulan arasmdan in~a etmeye ~ah§trgL yepyerri topluma yon veren omek bir insan olmu§tur.

Allah'rn El~iisi, daha gen~ ya§ta Mekke toplumunda ileri derecede bir say­grnllk kazanmr§trr. Hrlfu'l-fudill gibi, d6nemin o ana kadar en ciddi hak ve fazilet orgarnzasyonu olan cemiyetin kurulu§una biZzat 'davet edilmesi ve · bu kurulu§ta kendi ya§mda olan bir ba§kasmm daha bulunmamas1, i~in­

de ya§adr@. toplumun kendisine gosterdigi saygmm en a~Ik gostergesi<fu63. ~uphesiz Hz. Peygamber, bu saygrJ1, insani degerlerin kayboldugu bir or­tamda s6z konusu degerleri kendi hayatmda canh tutmasr sayesinde kazan­mi§trr. Onun, diger yiiksek meziyetleri yarrmda kaypak bir toplumda dik ve

saglam duru§u. etrafina guven telkin edici tavn, sahip oldugu saygmhgm ana fakt6rlerinden birini olu§turmu§tur. Nitekim, Kabe hakemligi srrasm­da ~Ikan ve kabileleri neredeyse sava§m e§igine getiren anla§mazllgm ~ozfl­mu ~er~evesinde alman karar geregi ~eybe kaprsrndan i~eri ilk girex:t ki:;;irrin

UH;:tceru'lesved"le ilgili sorunu ~6zmesi karara baglandrgmda, ilk ki§i olarak Hz. Muhammed'in kaprda belinnesiyle insanlar arasrnda sevin~ dalgas1 ya­yrlnn§trr. Haikm, bu sevincini, "i§te emin olan; kendisine guvenilen insan geldi" §eklinde dile getirmesi64• onun, i~inde ya§ad1@. toplumda gflverrilirlik derecesirri de ortaya koymaktadrr.

Hz. Hatice'nin ona evlenme tek.lifi getirmesi srrasmda soyledikleri, Hz. Mu­hammed'in, peygamberliginden once dahi gflven konusuna ne kadar onem verdigirri ve guveni sarsacak davraru§lardan ne kadar ka~~dJ@.ru gostermek­tedir. Nitekim o, Hz. Hatice gibi ustiin meziyetleri olan bir kadmla evlenme­sirri, diger ahlaki niteliklerinin yarn srra bu giivenilirligine de bor~ludur. Hz.

Hatice'nin, ona hitaben soyledigi, "Ey amcarmn oglul Akrabamsm; kavminin

63 Mahmud Esad. age .. s.338·339. 64 ez·Zehebi, Muhammed b. Ahmed b. 'Usman (748/1347), es-8iretu.'·n·Nebeuiyye, IJJ?r. Husamed·

din Kuddusi, Beyrut. 1988. s.33; ibnu Kesir, age .. n. 282.

Hz. Peygamber ve Toplum 493

en hayrrlislSm; giivenilir birisin; giizel a.hlakli ve dogru sozlusiin. Butiin bu meziyetlerinderi otiirii seninle evlenmek istiyorum"65 sozlert, bu borcu goster­mek:tedir.

Hz. Peygamber, Kurey~'i islam'a ilk defa davet etmek iizere Safa tepesine 9l.karak, "Ey Kurey~ toplulugu! Size ~u dagm ardmdan sav~mak iizere athlar geldiginl soylesem beni dogrular rmsliUZ?" diye sordugunda, onlardan "Elbette dogrulanz, sana inaru.nz; 9iinki.i sen hi9bir zaman yalan konu~madm" cevabl­

ru ~tlr ki66 bu olay, onun toplum i9inde ne kadar itlmada laylk bir ~ahsiyet olarak kabul edildigini gostermesi ba.lommdan onemlidir.

Peyg~b,erligmden sonra da Allah'm El¢si guven vertci duru~unu sadece Musllimanlara degil. ayru zamanda Mt1slliman olmayanlara kar~1 da sergi­lemi~tir. Nitekim Mekke'nin ileri gelen zenginlerinin hi9 kimseye guvenip de teslim edemedilderi degerli e~yalariDI, kendisine inanmachklan halde koru­masl talebiyle Hz. Muhammed'e emanet ettiklertni goruyoruz. Tarihin. ba~ka hi9bir ~ahsiyet i9in kaydetmedigi bOyle bir uygulama}'l, Allah'm ResUlt1'n\in

Mekke'den Medine'ye hicret edecegi zaman kendisindeki emanet mallan iade etmek iizere Hz. Ali'ye devretmesiyle ·ogrenmi~ bu1~uyoruz67• .

Hz. Peygamber kar~1smdakilere guven vertci duru~u sergiledigi gibi, bOyle

bir duru~u· kendisine tabi olan Musllimanlardan da istemi~tir. 0, gayrtmus­limlere kar~1 bile ayru giiven verici tavrm sergilenmesini emretmi~tir. Tarihe Hz. Peygamber'in srrd~1 olarak ge9mi~ olan Huzeyfe b. el-Yeman, Bedir sava­~ma ka1J.lamay.~mm gerek9esini, kendilerini yakalayan mt1~riklere bu sava§a ka1J.lmayacaklanna dair verdilderi soz olarak a9lklarm~tlr. Ciinki.i Hz. Pey­gamber, "Biz Musllimanlar, kafl.rlere verdigimiz sozlere sadlk kalmz ve onlara kar~1 da Allah'tan yardrm isteriz" diyerek. srrf verdigi sozden oruru onu B~dir sava~ma ka1J.lmak:tan men etmi~tJ.rSS. Hudeybiye antl~masmm imzalanma­smdan hemen sonra Mekke'li mli§riklerin elinden binbir gii9llikle kurtulup ayagmda Zincirlerle antla~ma yerine gelen Ebu Cendel, antla~maya ihanet et­

memek i9in Mt1sllimanlann kahrr yliklt1 baln~lan ~tmda bizzat Hz. Peygam­ber tarafmdan mt1§riklere iade edilmi~fu69 •

Muslliman ferdin guven verici duru§u, ku§kusuz sadece siyasi olaylarla suurh degildir. Tevhidi imana sahip olan her Muslliman'm guven unsuru­nu ekonomik hayattari sosyal hayata kadar uzanan tum alanlarda saglama­SI zorunlulugu, bizzat Allah'm El9iSi'nin uygulama ve direktiflertyle ortaya konmu§tur. Nitekim Hz. Peygamber, iktisadi hayatla ilgili olarak gordt1gu

65 ibnu Ishak. Svetu ibnt lshak. (Il!ir. Muhammed Hamldullah). Konya. 1981. s.60; ibnu Kesir, age., U, 273.

66 ibnu Sa'd, age., I, 200. 67 Bkz. lbnu ~am. age., U, 137. 68 MusUm. age., u. 687. 69 ibnu Hi~. age.. m. 332-333. Aynca ayru antl~arun lmzalanmasmdan soma Medine'ye

gelen Ebtl Baslr'ln ladesll~lo de bkz. a.e., ill. 337.

494 Hz. Muhammed (sav). ue Mesqjt

bir yanli~liga vurgu yaparak "aldatan bizden degildir" buyururken70, gen;ek

Miisliirnan'1 da "cliger insanlarm elinden ve dilinden salim oldugu ki~i" ~eklin­de tarnmlamefSI71 , Miisliirnanlarm hayatm her alarunda giivcm veren bir duru~ sergilemelerinin onlarm inan<;lanyla yalondan ili~kili oldugunu gostermekte­dir. Dolaytsiyla guven unsuru, Miisliirnanlarm. imanlarmda ne kadar samimi olup olmadigmm da bir gostergesi haline gelmektedir.

Bir toplumda fertlerin birbirine giivenmeleri, ku~kusuz o toplumun sagb.kb. i§leyi§inin vazge<;:ilmez esaslarmdan birini te~kil etmektedir. Hz. Peygambe-. rin ifadeleri gostermektedir ki. o, insanliga kar~1 sorumluluklan olan islam toplumunun her baklmdan sagiJ.kh bir zemin iizerine oturmasrm isterni§tir. Bu nedenle Allah'a ve ahiret giiniine inanan hi<;bir fert bu giiven ortamrm bozma hakkma sahip degildir. Nitekim gerek Kur'an'm, gerekse Hz. Peygam­b~ konu ile ilgili tiim uygulama ve direktifleri incelendiginde islam topl~u biinyesinde y~ayan fertlerin can, mal ve namus giivenliklerinin garanti.altma

' . almdigt, bu giivenligi sarsac;:ak, her tiirlii eylemin ~iddetle reddedildigi ve soz konusu eylemlerin imani bir sorun olu§turacag1 apa<;lk ifade edilmi~tir. "Yan­h§llkla olmas1 di§mda. bir miiminin bir miimini oldiirmeye hakkJ. olamaz. [ ... j. Her kim bir miimini kasten oldiiriirse, cezas1, i<;inde devamll kalmak iizere cehennemdir. Allah ona gazap etmi§, onu lanetlerni~ ve onun i<;in biiyiik bir

. azap hazrrlami~tu-"72• Esasen haksiZ oldiiriilme kapsamma sadete miimin­ler degil. tiim insanllk dahildir. Bu nedenle, katil, ister bir Miisliirnan'I, ister gayrtmiislimi oldiirmii~ olsun. biitiin bir insanli@. oldiirmii~<;esine katmerli bir vebalin altma girmi§ demektir73• Nitekim Hz. Peygamber, "Her kim sava§ halinde olmayan bir gayrimiislimi oldiiriirse, cennetin kokusunu bile duya­maz: halbuki onun kokusu kirk ytllik bir mesafeden duyulur" buyurarak74

• bu ger<;ege vurgu yaprm~br.

"Bize (Miisliimanlara) silah <;eken bizden degildir"75, "Allah'a ve abi:ret gii­niine iman eden ki~i. kom~usl)Ila eza etmesin"76

, "Allah'm bir siiriiye <;oban yapb@ kul (bir topluma idareci yapug1 ki§i). siiriisiine ihanet ederse. Allah ona cenneti haram k:JJ.ar"77 gibi, hem fertlere, hem de kamu malma kar~1 i~lenen ihanete78 yonelik nebevi ihtarlar, giiveni sarsmak suretiyle islam toplumunu ifsada gotiiren ki~ilerin maruz kaldlklan imani sorunu dile getirmektedir.

~unu hemen vurgulamarmz gerekir ki. Hz. Peygamber giiveni, sadece can konusunda degil, insan hayabnm her alarunda saglamayt ama<;lami§br. Bu

70 Ebu Davild. age .• N, 349-350 .. (K.Buyii ve'l-icarat). hn.3452. 71 El-Buhiiri. age .. r. 13 (iman 3). 72 Kur'an, en-Nisa. 92-93. 73 Kw-'an. el-Malde. 32. 74 ei-Buban. age .. VI. 2533-2534 (Diyat 29). 75 el-Buhan. age., VI, 2520 (Diyal 1): VI. 2591-2592 (Fiten. 71: Muslim. age .• I. 115. 76 el-Buban. age .. V, 2240 (Edeb. bab 31). 77 Muslim. age .• ll. 737. 78 Omegin bkz. Muslim. age., n. 738-41.

Hz. Peygamber ve Toplum 495

nedenle Miishlmanlar hirhirlertnin canlanna oldugu kadar mallanna, namus­lanna ve onurlanna da el ve dil uzatmamak zorundachrlar. G1yheti.n haram olu~u hir yana, olii hir Miislii.manm etini yemekle e~deger hetimlenmesi ve ayru igrenc;likte oldugunun hizzat Kur'an'da belirtilmesi'9 , gii.veni sarsacak eylemlerin ne denli igrenc; ve irlsanhk. W§l oldugunu anlatmaya yonelik olmah­chr. Ku§kusuz diger konularda oldugu gihi, islam toplumunda giivene yapllan vurgu konusunda da c;ok ~eyler soylenehillr. Ancak meselen.fu oziinii kavra­mak ic;in sad~ce "Veda huthesi"ne goz atmak bile yeterli olacaktrr.

6 - Rahmet Toplumu Olmas1

islam toplumunun en temel ozelliklerinden biri de rahmet toplumu olma­Slchr. Hz. Peygamher, Mekke topraklannda tutu~turdugu sevgi ve merhamet me§alesini klsa zamanda hiitii.n Arahistan'a yaynu~trr. Gerc;ekten bu biiyii.k insan, merhamet, §C:fkat gihi ilahi fitrattan gelen duyg~arla insanllga gerc;ek insani degerleri ogretmi~tir._ Onu peygamher olarak gonderen Allah da hu mer­barnet abidesi i~irl. onun, alemlere rahmet olarak gonderildigi.ni80 hildirmi~tir.

Hz. Peygamber, kendisirli gonderen Allah'm bu beyanma uygun olarak ince bir kalbe, yufka bir yii.rege, ya~h gozlere. hassas duygulara sahip bir insan idi. Onun ya~adlgJ. hayab hir film ~eridi gibi gozlerim.izin onii.nden gec;irdigi­m.i.zde, orada dosta-dii~ana. Miislii.mana-gayrimiislime, ya~hya-c;ocuga, ka­dlna-erkege, koleye-efendiye, irlsana-hayvana bagtm1 ac;an bir rahmet deryas1 gormekteyiz. Nitekim, sahaheden biri ondan birisi ic;in bedduada bulunmasrm isteyirlce, kar~1smdakirli hu istege adeta pi~man etmi~. hiddetlenerek "Ben dii.nyaya lanet etmek ic;irl degil, rahmet olarak gonderildim" huyurmu~~~.

Miisliimanlara kar~1 ayn bir deger veren Allah'm Elc;isi, Kur'an'da ifade edildigi gibi, Miisliimanlann sllo.nbya ugramas1yla hiiyii.k ii.ziintii duymakta­chr; onlara c;ok dii§kii.ndiir, onlara kar~1 c;ok ~efkatli ve c;ok merhametlicli.r32

•

Bizzat kendisi, iimmetini ne kadar dii~ii.ndiigiinii ve onlan bilhassa ahiret hayabnm kotii sonuc;lanndan nasll kurtarmaya c;ah~bgmt helirtmek ic;in §U ifadeleri kullarmu~trr: "Siz, ate§in etrafindaki kelebekler gibisirliz; ate~in ic;i­ne .girmeye kalkl~tyorsunuz, hense sizi tutmaya, ate§ten kurtarmaya c;ah§lYO­rum"83. Onun aglamas1 bile hazen olen bir ki§iye merhamet, hazen ii.mmeti.ne olan ~efkat, kimi zaman da olenlerin aklheti.nden kaynaklanan bir korkudan dolayt olurdu84•

Merhamet, Allah'm Elc;isi'nirl kalbinde ta§1dlg1 en hassas duygulann ha­~mda geliyordu. Aclkh hir olay duymaya gorsii.n, bOyle bir olayla kar~lla§maya

79 Kur'an, el-Hucl!rat. 12. 80 Kur'an, el-Enblya, 107. 81 Mevlanii. ~ibli. age .. ll, 652. 82 Kur'an, et-Tevbe, 128 83 el-Buhari. age., v. 2379 (Rikak 26): Muslim. age .. m. 258-259. 84 ftmu Kayyun el-Cevziyye. Zddu'l-Mead. !cev. Muzaffer Can). Istanbul. 1989, I, 214.

. /

.., .. ~ ........

496 Hz. Muhammed (sav) oe Mesqjl

gorstin, hemen 0 hassas kalbi burkulur, gozlerinden y~lar mubarek yanak­lanna st1zillt1verirdi. Bir gt1n sahabeden biri Cahiliye doneminde yapbklan t;irkin i~lert anlab.yor ve islam'm kendilerine ne bt1yt1k degerler kazandrrdi@m anlab.yordu. Bu ki~i. Muslfunan olmadan once bizzat kendisinin yapb.@ hun­harca bir eylemden buyllk bir pi~manbk duyarak ~oyle soz ediyordu: "Kur;Uk bir klzun varch. Cahiliye toplumu Araplan arasmda adet oldugu iizere, ben de kendi kl.zuru canh canh topraga gomdfun. Ben onu topraga gomerken o da, 'babacigJ.ID, babacigJ.ID' diye feryat ediyordu. Onun aclkh t;Ighklanna lrulagmu b..kayarak iizertne toprak atmaya devam ediyordum". Bu acJ.IDasiZh@ ve vah§eti duyan Allah'm Elr;isi'nin gozlerinden ya§lar bo§anmaya ba§ladi ve muhteme­len islam'm insanhga kazandrrdi@ lnsani degerleri orada dinleyen topluluga Qaha net §ekilde kavratmak ve bunu vurgulamak amac1yla, kim bilir, belki de Cahiliye ile kaskah kesilen gonillleri islam'm rah.met deryasmda ylkayarak bu f?sanlan birer merhamet abidesi haline getirmek gayesiyle, "Bunu bir daha aruat" buyurdu. 0 sahabi, bu hazin olayt bir da.l1a anlatb.. Allah'm Resillu o kadar agiadi ki, mllbarek yt1zt1 ve sakah tamamen 1slannu§b.85•

Allah Resillu, bir insan ir;in merhamet ve §efkatin onemini, "Allah'm ya­ratbklanna merhamet etmeyene Allah da merhamet etmez"86 sozt1yle formille etmi§tir. Diger bir hadisinde ise yine insan ve hayvan ayuum yapma.kslZID bt1tt1n yarahklar it;in "Rahmet sahiplerine Rahman rah.met eder. Yeryiiziinde­kilere merhamet edin ki, goktekiler de size merhamet gostersin"87 buyurarak, kendisine tabi olan Muslfunanlarda rahmet duygulanrun sfuekli carili alma­

SliD temine ~ah§m.t§trr .

Allah'm Elr;isi her gruptan insana kar§l sevgi ve §etkat gostermi§tir. Onun r;ocuklara kar§I olan hassasiyeti en .ust seviyededir. <;o~uklara §etkat gos­teren ki§ileri daima takdirle annu§b.r. Kendisi de onlara son derece §etkat g?stermi§tir. Bir gt1n torunlaruu sevip ok§arken, yanma gelen bir adam. "Ey Allah'm Rest1h1! Benim on tane r;ocugum var, fakat hit;birinin ba§l.Ill senin gibi ok§amadml" de~§ti. Hz. Peygamber ona, "Merhamet etmeyene Allah da merhamet etmez. Allah senin kalbinden merhamet duygusunu t;lkarnu§sa, benim elimden ne gelir!" diye cevap vermi§ti88• Hz. Peygambertn ashabmm onde gelenlerinden biri olan ve ona ya.lo.nh@yla tanman Enes b. Malik, onun, r;ocuklara kar§1 insanlann en §efkatlisi oldugunu soylemi§tir. 0 , yetim r;ocuk­larm nafakalanru sagiamayt cennete girme sebebi saymaktan ba§ka89 , onlarm ba§rm §efkatle ok§ayan ki§inin, elinin dokundugu ruyler miktarmca sevap

85 ed-Dartmi, Ebll Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fadl. Silnenu'd·Dcirfmi. Daru ihyafs­Siinneti'n-Nebevlyye. ts .. I. 3-4: Meviana ~lbli. age .• ll. 653.

86 el-MtinaVi. Muhammed Abdurraw, Feyzu'H<adfr Serhu'I·Cdmit's-5agir. Beyrut, ts .. VI. 239-240.

87 Ebu DaViid. age .. v. 581-582, (Babu ft'r-Rahme): el-Mtinavl. age .. VI. 239. 88 el-Buhan. age., v. 2235 (Edeb 18): Muslim. Muhtasaru Sahihl Mils 11m. ihtlsar ve ~r. Zekiyyiid­

din AbUia2im el-Mt1nzlri. Rlyad, ts .. 729-730 (Kjtabu'l-Fedall). 89 ei-Buhari. age., v. 2237 (Edeb 24).

Hz: Peygamber ve Toplum 497

kazanacagrru ifade etmi§ti,rOO. Bu uygulama ve sozleriyle o, islam toplumunu olu§turan fertlerde r;ocuk ve yetimlere kar§l apayn bir merhamet duygusu . geli§tirmeyi hedeflemi§tir.

Onun merhametinden tum canlllar nasibini alml§b.r. Bir defasmda, bilerek bir kedinin ar;l.J..ktan oliimiine sebep olan bir ki§inin cehennemlik oldugunu soylemi§91

' bir keresinde de giinahmm r;oklugundan ot:iirii cennetten iimidini kesmi§ bir kimsenin, susuzluktan klvranan bir kopege su verdi@ ir;in affe­dildigini ifade etmi§92, boylece hayvanlara bile merhameti.n ne kadar onemli oldugunu vurgulayarak islam toplumunun rahmet temellerini atml§trr. Hatta ashab, susayan bu kopege su verme kar§J.bgmda adamm giinahlaruun affe­dildigini duyunca §a§kma donmii§ler ve bundan dolayr, "Ey Allah'm Resillii! Hayvanlara yapbgmuz iyiliklerden dolayr da bize sevap var rm?!" diye hayretle sormu§lar, ondan ise, "ya§ ciger ta~1yan her hayvana yapllan iyilikte ki§iye sevap vardrr"93 cevablll,l alml§lardrr. 0, Unimetini, "Oils~ hayvanlar hakkmda Allah'tan korkun" diyerek94 , onlara kar§l merhamet gostermeleri konusunda uyarrm§b.r. Onun, Mekke fethine giderken kendi ordusunun ger;tigi yolun or­tasmda bir kopek yavrularm1 emzirdigi ir;in. onlarm ba§ma bir no bet¢ dikerek ordusunu tek srra halinde yolun kenarmdan ger;irip rahatlaniun bcizulmama­srm emretmesi95, bu merhamet ve §eJkati.n boyutunu gozler online sermekte­dir. Elbette Hz. Peygamber'in merhamet boyutu ve bir rahmet toplumu in§a etme r;abast yoniinde r;ok omekler verilebilir ve r;ok §eyler soylenebilir.

i§te Allah'm Elr;isi, insanlarm birbirlerinin kanuu oluk gibi akltbgt, kalp­lerinin nasrrla§bgt, sevgi. merhamet. §efkat gibi gii.Zel insanbk: degerlerinin hir;e sayllchg1 bir donemde, insanl.J.k alemini bu degerlerle tanl§b.rml§br .. is­lam oncesinin· kab kalpli 6mer b. el-Hattab'mm Miisliiman olduktan son­ra son derece merhametli ve adaletiyle me§hur olmasmm sebebi, ku§kusuz Hz. Peygamber'in eliyle bu degerlerle tanl§mast olmu§tur. islam medeniyeti.ne mensup insanlarm bir finans kaynagt olan vakillar araciligtyla. blrakln insan­lan bir tarafa, soguk ve karh kl§ giinlerinde yiyecek bulamayan ku§lan do­yurmalan, kanach klrllrm§ ve yaralarum§ hayvanlan tedavi etmek ir;in yii.klii miktarla:rda harcamalar yapmalan96, hir; §iiphe yok ki, Allah'm Restih1'niin in§a ettigi rahmet medeniyetinin bir sonucudur.

90 el-GazzA!i, EbO Ham.td Muhammed b. Muhammed. ihyiiu 'Ulilml.'d·Din. (~ev. Ahmed Serdarog-lu), istanbul, 1989, II. 521.

91 ei-Buhari, age .. II, 834 (Kit_abu'I-MusAkl\t 10). 92 eH~ubari. age .. II. 833 (Kitabu'l-Musa.kAt 10); ill. 1206 (Bed'u'l-Halk) 93 EbU Davlid, age .. m. 455. 94 Ebii Davtid, age., m. 453. 95 Koksal. M. AsLm, isl.am Tarihi. istanbul, 1987. XV, 212. 96 6megin bkz. Kara, Seyfullah. Se~ Dini Seri:wenl·Tiukiye'nin Dini Yap!Suwt Tarthsel

Arka Plam. Istanbul, 2006. s.597. ·

498 Hz. Muhammed (sao) oe Mesajt

7-Day~ma Toplumu

Giizel bir toe!um ve uyumlu bir millet olmanm on ko!iulu, o toplumda · ya!iayan ve!iitli kesimlerin huzur ve mutlulugunun saglanmasmdan ve guven i9inde olduklanru bilmelerinden gever. Huzurdan yoksun ve guvenden mah­rum fertlerin olu§turaca~ bir toplum, hi9 lru§ku yok ki saglam ve gt1vlt1 bir yap1 olu!ituramayacak, her an toplumsal sancuarla korku ve endi§e i9inde varllgrm sfudfumeye 9all§acakt:rr. Toplum i9inde meydana gelecek olan ve bU­hassa fertlerin madd.i plandaki istikballeri konusunda olw~abUecek korkulart gidermenin bir tek yolu vardlr: Toplumun bir yarchmla§ma ve dayanl§ma top­lumu olmasrm sagla.mak.

i~te bu nedenledir ki, Hz. Peygamber, olu§turdugu toplumda bu noktaya olduk9~ onem vermi§tir. Esasen Kur'an-1 Kerim'de Muslumanlarm birbirle­rinin yar ve yardrmciSl olduklart vurgulanm1§hr. Kur'an'daki ifadeden anla­§iliyor ki, kastedllen yardrm madd.i ve manevi tum hususlart kapsayan bir yardrmdlr. islam akidesini benimsemi§ olanlarm, ill§kilerini yardlm ve daya­m§ma iizerine kurma.mast durumunda yeryiiziinde bir fitne ve bt1yt1k bir bo­zulma meydana gelecegi konusunda Mt1slt1man kamuoyu uyarllnn§t:J.r97•

Hz. Peygamber, islam toplumunun mensuplart arasmda yarchmla§ma ve

dayam§ma olgusunWl onemini, daha Medine'ye gelir gelmez Muhacirlerle En­sar arasmdaki ~mua.hat (karde~le§tirme)" uygulamas1yla soz konusu toplu­

mun fertlerine kavratmi§trr. Bizzat kendisi, iht1yac1 olanlara yardrm etmi§, sorunlart olanlarm sorunlarma y6ziim bulmu§tur. Bir gu.n mescitte namaz

kllmak iizere ayaga kal.kt:I~ srrada Hz. Peygamber'in yanma bir bedevi gelmi§ ve elbisesinden tutarak, ~Birazclk ihtiyacrm var, §i.mdi soylemezsem unutabi­

lirim, once bunu hallediver." demi§tl. Bu talep i.i.zerine Hz. Peyg~ber onunla mescitten vlktl ve sorununu v6zdiikten sonra mescide gelerek namazrm k!J.­dJ9s.

Hz. Peygamber, rum Mt1slt1manlarm dayam§ma i9inde olmas1 gerektigini ifade etmi~tir. ~Mushi.man Miislt1man'm karde~idir; ona zul.metmez; onu yar­

drmslZ da brrakmaz. Bir kimse din karde~inin ihtiyac1 hususunda ona yardrm­Cl olursa, Allah da o ki§iye yardlm eder. Her kim bir Mt1slt1man'm slkmnsrm

giderirse, Allah da o ki§inin klyamet gt1nt1ndeki slklnhlarmdan birini gide­rir"99. Allah'm El9isi, Miislt1manlart, her hangi bir orgam ac1dl~da bu aCIJl tiim bedenin hissettigi tek bir viicut gibi gormii~tiir100•

Gerek Kur'an'm direktlfleri, gerekse Hz. Peygamber'in ifade ve uygulamala­

rmm ortaya koydugu gervek §Udur: Diinyamn neresinde olursa olsun, hangi

97 Kur"an. el-Enfa.I. 72-73. 98 Mevlana $ibli, age., fl. 614-615. 99 el-Buhiiri. age .• II. 862-863 (Mezalim 4); Muslim, age .• UI. 467-468. 100 el-Bubiiri. age .• V. 2238 (Edeb 27); Mus lim. age .• UI. 4471..

Hz. Peygamber ve Toplum 499

rrk, hangfrenk, hang! dil ve ):langi cografi bolgeye mensup olursa olsun, biitun Miisliimanlar iStisnasJZ birbirleriyle tek bir uzuv gibi yardunla~ma ve daya­ru~ma i~;inde olma.l.ldrrlar. Bu dayaru~ma. kendi dar ~;evremizden ba~layarak gittik~;e geni~leyen haleler ~eklinde yayllma.l.l, koyiimiizden ~ehrimize, oradan iilkemiz sathma, sonra da tiim diinyaya mazlumlann ve ~esizlerin iimidi olarak uzanma.l.ldli.

Sonu9

Gayet a~;tk goriilmektedir ki, buraya kadar srraladJgumz ve islam toplumu­nun iizerine oturmast gereken sosyal ilkeler, insanhgt kendi astl degerleriyle bulu~turacak ve insanhga yepyeni bir uygarhgm ufuklarmt a~;acak nitelikteki

~

diisturlardli. Yirle ~;ok net bir bi~;i.mde goriilmektedir ki, bu irtsani ilkelere uy-mak her Miisliiman i~;in b.pla giinliik hayatta uygulama zorunlulugu bulunan namaz, oru~;, zekat, hac gibi farz ibadetler kadar onem.lidir ve uygulanmast mecburidir. Hatta bu ilk~lerin uygulanmamast durumunda i.mani sorurtlarm ortaya ~;tkacagr, hem Kur'an ayetlerinden, hem de Hz. Peygamber'irl sozleriyle uygulamalarmdan artl~tlmaktadli.

Bugiin materyalizm, sekiilarizm ve kapitalizmin toplumlan egoistle~tirdigi, benmerkezci bir diinya gorii~iiniin fertlere hakim oldugu bir diinya da in­sanltk, islam'm kendilerine sundugu degerler potansiyelinden azami derecede istifade etmeye muhta~;trr. Gerek toplumumuzda, gerekse daha gene! ifadey­le insarilik aleminde goriilen insanhk dJ§l kimi manzaralann albnda yatan sebep, insanhgm sekiilariZmin pen~;esinde manevi duygulanrun yok edilmi~ veya en azmdan yrprab.lmt§ olmastdli. Giidiik kalmt§ bir inan~; ve sosyal ha­yattan dJ§lanmt~ bir dirtle insanhk nereye kadar gidecektir?! Boyle bir inan~; ve boyle bir din anlayr§tyla Miisliimanlar insanhga neler verebilecektir?! Ken­dilerine yiiklenen ilahi gorev gereg:t onlann hangi sorurtlarma ~;are b"ulacak, hang! actlarmt dindirebilecektir?l Oysa Miisliimanlar, ~insanltk aleminin iyi­ligi i~;in yine onlar i~;inden ~;Ikanlmt~ en hayrrh iimmettir". Oyleyse yaptlacak en onem.li ~ey, ozel anlamda Miisliimanlann, genel manada ise insanhgm Hz. Muhammed1e bulu§turulmastdli. <;iinkii, onun ortaya koydugu ve ba~any­

la uyguiadJgt biitiin bu insani ilkeler, diinyanm biiyiik kesiminin yoksulluk, acunasJZhk, i~galler, sava~lar, ekolojik felaketler gibi kii.resel boyut kazarum§ nedenlerle actlar i~;inde lavrandJgt ~;agda§ diinyada, insanhgm i~;ine dii§tiigii dramm tek ilac1 olarak goriinmektedir.

$u halde Miisliimanlann ~;agd~ diinyanm sorunlarmt ~;ozmek il;in soy­leyecekleri ~;ok sozleri vardli. Bu sozler hi~; ku§kusuz lafla degil, soz konusu insani ilkelerin Miisliimanlar tarafmdan hayat alanma aktanlmasxyla anlam kazanacaktrr. Oyleyse Hz. Peygamber'e inananlara dii§en gorev, onun sahip oldugu ve insarilik alemine tarutb.gt degerleri ya~atmak olma.l.ldli. Onun teblig ettigi d1nin mensuplan, b.pla onun gibi, sevgl, merhamet, karde§lik, adalet,

500 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

giiven, dayaru~ma ve yardunla~ma duygulanna i~inde yer vermell ve bu gii­ze~ degerlert tltizlikle ya~amalldlr. <;iinkii. insanhga y~atbgt ac1 ve 1sbraplart artbrarak etldsini devam ettiren kiiresel yozl~malar kar~lSmda insa.nllgm tek iimidi, rahmet Peygamberi'nin kurdugu rahmet medeniyetlnin Miisliimanla­nn eliyle yeniden in~a edilmesidir. Hi~bir Miisliimarun dile getircligimiz bu degerlere kayttslZ kalarak insa.nllgm tek iimidini ellertnden almaya haklo yok­tur. Tam tersine, Miisliimanlann bunu diriltmek ve insanhgm acllannt din­dirmek gibi bir sorumluluklart vardlr. Soz konusu sorumluluk, Kur'an'dan ve Hz. Peygamber'den kaynaklanchgt gibi, yiizyillarchr rahmet medeniyetlnin mimarbgrm ve temsilGiligini yapnu~ olan Miisliimanlann tarihinden de kay­naklan.maktachr.