Embed Size (px)
Citation preview
■ J ^ Q ,__АН РЕСПУБЛИКАСЫНЫЦ Б1Л1М Ж0НЕ ГЫЛЫМ МИНИСТРЛ1Г1
С. ТОРАЙГЫРОВ АТЫНДАРЫ ПАВЛОДАР МЕМЛЕКЕТТ1К УНИВЕРСИТЕТ!
004
ЭКОНОМИКАЛЬЩ АЩГАРАТТЬЩ ЖУЙЕЛЕРДЕП
ЖАЦА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Экономикалык мамандыктар студенттершщ тэинрибешк сабактарына ар налган эд}стемел!к нускау
Павлодар2012
О О 1/
Казаке шн Республикасыныц bi.ii.\i жопе гылым мшшсiрли i
С. 1 opaiii ыров u iu i i iu i м 11авлодар мемлекепчк ) iiiiucpciucii
Каржы-экономика факулые li
Eeeri жэне аудит кафедрасы
ЭКОНОМИКАЛЫК АКПАРАТТЫК ЖУЙЕЛЕРДЕГ!
ЖАЦА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
экономикалык мамандыкгар студештериин, гэж1рибел1к сабакгарыма арналган эдк'гсмс.'пк нускау
1Павлодар Кереку
2012
q o M , 9 ' - b b ( o f )
,)()Ж 330.47(075.8)
КПЖ 65.050*73 M54
('. Торя III i.iров siTi.iii iai м Пявлолар мечлекп liic уннпсрсн i с iiniu
кпржы- жопомнкя фякул i.ic iiiiiii есеп ж.чис яу.пп кяфслрягмнмн
огмрмсмнля бясугя угынм.пм
ГПшрсяряпшмляр:
С. К. Кунячова жоиомика гылымдарынын кандидаты. доцент:
Д. Ж. Мусина жоиомика гылымдарынын каилилаты.
Курастырушылар: X. Г. Бахратинова. F. Л. Богданова
N154 ЭкОномикалык акпараттык жуйелерлеп жана технологиялар :
экономикалык мамандыктарынын студен rrepi не тэж1рибелж
сабактарына арналган эд-1стемел1к нускау / кураст.:
X. Г. Кахралинова. Е. А. Богданова. - Павлодар : Кереку. 2012.
- 55 б.
«Экономикалык акпараттык жуйелердеп жана технологиялар»
потней тпж'фибелж сабактарга эд1стемелж нускаулар жумыс
багларламасына с?йкес жасалган жэне озждж орындауга арналган
есептер мен тапсырмалардын шешу ynriciHe эл1стемелж усыныстарды
камтнлы.
Экономика мамандыктарынын ступенттершё курсты нгеру ушш
жлне MS Excel багдарламасында жумыс жасаудын тзж!рибел'|к
тш ты сын ал%- ynii.ii ок\ материалы болып табылалы.
5 7 ^
С Торайеыров I ПОЖ 330 47(075.8> етындагы ПМУ-дщ | КБЖ 6, п,0я71
г гпдемик С.Беисембаег.| атындагы гылыми
; К И А И Х А Н А в Ы К, Богданова Е. А.. 2012
i ■<* l 1, inpdrti Ы|шк шындагы ПМУ. 2012
.а ,Minopiia I.H.IK лурыс Нолуына. грамматнкатык жлне орфография лык катслергс
aiuop lap мои кураепмрушылар жауаиты
КI pic Iic
« Зкономикалык акпарап ык жуйелсрдс! i ж а на tcxiUMOi иялар»
lidltijiiH макса 1 ы зкономикалык мамандыкшрда оки i ып ст> дсн i icp,ii
зкономикалык жопе бас кару моселелерж компыотердщ комепмен
шешуге aprypjii о;йсгерд1 пайдалануга, компьютер жуйелерш жаксы
игеруге, информациялык технологняларды болашакта o j косшкерл1к iciepiiue кол дану га уйрету болып табылады. Ьул жерде зкономика
саласына колдануга ынгайлы универсалды сайман рейндс cu oipituui
злект рондык кестенщ м у м K*i н ш i л i к repi не кон коцьч бол и пен дурыс.
Ор турл1 каранайым зкономикалык, бухгалтерл1к eccincp;ii,
оптимизация есешсрш шыгару бул upoi рамманын мумKiншiji i к repi н
аша туседь
«Зкономикалык акгшраттык жуйелердеп жаца гехнологиялар»
курсынын максаттары мен мшдеттер1- сгуденттерд1 зкономикалык жоне баскарудагы ссен icp;ii
шешуге, информациялык жуйелерде жумыс ic rey непздерше окытып
уйрету;
- жаца информациялык технологиялардыц мумкш дтерш жонс
болашактагы олардыц оркендеуш корсету;
ЭЕМ-нщ, информациялык жуйелердщ, комньютсрл1к
жуйелердщ жоне олардыц нрофаммалык камгамаларыныц дам>
калпы мен келсшепн зерделеу;
- теориялык бьнмдерд1 белсенд1 практика» а найдалаиу i а
дагдыландыру. Аталган курегы оку нотижесшде студен п ер келеенп
мецгеруi керек:
- комньюгерд! зкономикалык жоне баскару моселелерш
шешуге жан-жакты кол дану, утымды жактарып пдеспру;
- зкономикалык акпарап ы талдау одкчерш, курылымда)ын,
оцдеуш корсете быу;
- арнайы зкономикалык жоне баскар> есеитерд] uicinyi с
колданбалы нрограммалык камчамаларды ко л даны н уйрсну;
- компью1ерл1к жуйелердщ жоне информациялык
гехноло! иялардыц жш кездеШтщ озгерктерш кадагалау.
3
! MS R\crl ф\ мкмня.mpt.i чей ф орч ) .т . 1ярм
1.1 Формула ларчен жуммс
MS Ixcel формул&пары ессптсулср жург пуге жлне
берпгенлсрге анализ жасау умин керск. Кез-кслген формулага
мынанлаи непзп сипагтамалар тэн:
- си Gipiiiuii с и вол peri иле мжлетп гурде «=» белпеш жазу
ксрск:
- формулам с и сссптслген иптиже сол формула жазылгаи
уяшыкта шыгалы;
- фор мул ал ар жолынла белее ид i уяшыкка жазылган формула
корселледк
- формулала жасалган счлтемелердеп мэндер озгерген жаглайла
формула нлтнжеа ле автоматты турде езгередь
Формулаларла уяшыктарга сьтгеме.
Белсенд1 жумыс белнде эр уяшык еэшдгк адреамен (немесе
уяшыкка сштемемен) аиыкталалы. Ол уяшык орналаскан баган атауы
мен жоллын номершен турады. MS Пхсе1-ле булан ла баска алрестеу
жуйеа (сттеме cmni) -R1C1 бар. Онда баганлар да, жолдар да
номерленедь Пул стильд-i орнату ушш Сервис - Параметры, Общие
астарлы бетшеи Стиль ссылок пунктше жалауша кою керек. Мысалы,
R5C2 адреа 6eci»iini жолдагы, еюнил багандагы уяшыкка сиггемеш
б'|лд(ред'|.
Лдрестеудш тагы 6ip тэсЫ бар. Ол уяшыкка ат беру аркылы
алрестеу. Белсенд1 уяшыкка немесе уяшьнстар блогына ат беру ymiH
Вставка - Имя - Присвоить командасын орындаймыз. Мысалы.
белпленген уяшыктар тобына Жумыс аумагы деген ат беруге болады.
Ат кою кезшде мы на млеелелерге кошл болген жон:
- ат орштен немесе астын сызудан басталады;
- атта бос орьпи1ыц (пробел) немесе дефиетш ( - ) орнына астын
сызу (_) немесе нукте ( . ) койылады;
- ат кыскаша жоне аталып откен алрестеу стильдерше (А 1 жэне
R1C1) уксамайтындай болуы керек.
Б1з карастырып откен алрестеу стилжен баска адрес турлер1
деген угым бар. Адрес турлерк салыстырмалы (катысты), абсолюта
(туракты), аралас. Салыстырмалы алрестеу формуланы коилрген кезле
копиргаетш орынга еоикес уяшыкка алтеме ле взгерш отырады.
АПсол1ШТ1 алрестеулс формуланы коннрген кезле алтеме тек кана
алгашкы формуладагы уяшыкка жасалалы. Аралас алрестеу
формул а иы копиру барысында баган немесе жол озгермсгеш керек
бо н пила колдаиылалы. 14 iiepncciii формуланы рсдакторлеч кезшле
4
адрестеу турлерш ауыстыру ушш колданута оолады.
Баска беттерге, баска жумыс кпаптарына сиггеме.
Ьелсенд1 жумыс кггабыныц баска беттерше алтеме мынандай
гурде жазылады: Лист 3!АI
Мундагы леи белгнл мшдегп турде койылады. Ei ер Жумыс
бепнщ атында пробел болса, оныц атын тырнакшаларга алым жазу
керек.
Сырткы склтемелер деген'шн - баска жумыс кпаптарындагы
уяшыктарга алтеме. Мун дай сштемеде жумыс кггабыныц аты
т1ктортбурыш жакшаларга алынып жазылады. Мысалы: [Книга!]
ЛистЗ!В4
Уш елшемд1 сипемелер (3D) бепердщ oipiniuiciiiiii а 1 ы мен
соцгысынын атынан турагын диапазоннан жэне уяшыктардыц
диапазонынан ту рады.
Мысалы
СУММ (Лист 1: Лист 3! $Е$1:$Е$6) формуласында «JIiici 1»
жэне «ЛистЗ» аралыгындагы барлык беттердеп $Е$ 1 :$Е$6
диаиазондарынын мэндердщ косындысы табылады.
Операторлар
Формулаларда функциялар мен магематикалык операюрлар peri
жаппы математика ережел opine сай орындалады. Формул ад ардын
есепгеу ндтижелер1 сан болуы керек. Ал салыстыру нотижелер! акика!
пен жалган мондер’| болады. Excel формулаларындагы онера юрлар
1.1 кестеде керсетшген
1-кесте - Excel формулаларындагы матсмагикалык опера юрлар
Оператор Moni
( Жакшаны ашу
) Жакшаны жабу* Кобейгу
/ Белу+ Косу
- Азайту
Мог i имен жоне дагамен орындалагын операциялар.
MS Excel - де тек арифмегикалык формулалар i а на oi цел мейл i,
сонымен ка lap мзгшмен де эр lypjii онераннялар орындан, жумыс
кл габындагы диапазондар мен уяшыкгарды салыстыру га да болады.
Сол операцияларды карасгырайык.
Конкатенация дегешмп моrin/ii, санды жоне да юны oip
уяшыкка жинау. Конкатенациянык онераюры & бел! iciMeii
5
жазылады.
MS Excel жумыс бет'шдеп эр турлi уяшыктарда орналаскан мзл1меттерд1 6ip уяшыкка орналастыру керек.
Есептщ uieiuiMi 1.1 суретте корсетЬген. Мунда АЗ уяшыгына томендепдей формула енпзшген:
= А1&ТЕКСТ(В1; "ДДМММГГГГ "&ТЕКСТ(С1; ”# ###т. "&DI Мундагы ТЕКСТ( ) функциясы дата мен акта форматтарын
жана форматка коимруге мумкшдж беред1 жэне оларды мэтшге айналдырады.
В [ С ______I D
01 01 2012 67000 урэйды
67 000.001 KVP3'^ 1»1
1.1 -сурет - Конкатенацияны колдану
Тагы 6ip мысал карастырайык. Егер уяшыктын аты ИТОЕИ болса, жэне онда кандай да 6ip акшалык форматтагы сан 50600 т
турса, онда= Итого ”& ИТОГИ формуласынын нэтижеЫ Итого 50 600 т болады.Даталарга мынандай формулалар колдануга болады := " 15/09/04 "- "II /05/04 " немесе
= "18 января 1993 "25 января 2006 "
Буш формулалардын нэтижестнде корсетшген даталар арасынлагы кун саны шыгады.
Адресок жэне салыстыру операцнялары.
Формулалардагы салыстыру операцияларына мысалдар := А 1 < 10 - Акикаг, егер А 1 уяшыгындагы сан 10-нан кем болса,
эйтпесе Жалган.
= D7 >= 4 - Акикат, егер В7 уяшыгындагы сан 4-тен улкен немесе тен болса, эйтпесе Жалган.
Томенлеп 1.2 кестеде алреслк операниялардын белплер1 бер|лген.
1 Ccvja келен!
3 J3 Ссуда квпем1 01( ац2012
п
, 1Ал
6
1.2-кесте - MS 1:хсе1-дсгi адрес»к онерацнялардыц бел! i.iepi
Операция
белпаМысал Операция Нэтижеа
: (кос нукте) СУММ(А1 :А7) Диапазон Ek*i уяшьпегыц арасында
жаткан уяшыктар
диапазонына сипеме
, (у пр) СУММ(А1:А7,
В8)
Bipihrripy Нкч дианазонды oipiK i ip\.
Ягни eK'i диапазонныц да
барлык уяшыкгарынын
жиыны.
Бос орын
(пробел)СУММ(А1:А7
А16:В30)
Килыстыру Екч диапазонныц
килысуы. Ягни eKi
диапазон! а ортак бол аты н
уяшыкгардыц жиыны.
Егер мундай уяшыктар
болмаса //ПУСТО
(//NULL) inыгады
1.2 Функциялар. Функции у» ымына аныьггама
Microsoft Excel программасыныц функциясы peri и до белгЫ 6ip
алгоритм бойынша немесе формулалар бойынша жургЫлстш есентеу
операциялары карастырылады. dpoip функцияныц oiine тон аты
болады. Excel программасында функциялардын аггары пер пел in
тактадан терши жазылады немесе Функция ш обе pi (Вставка >
Функций) деп аталаIын команда немесе саймандар панелшдеп Г%
батырмасы комепмен енпзше/н. Функция ineoepi функциялар!а
сэйкес формулалардыц дайын шаблондарын береди колданушы бар
болганы функцияныц аргументторш гана жазады.
Excel программасында, курдел1 жоне каранайым есетеулерге
арналган 200 ден аса функцияларды колдану \\\ м Ki n;ii i i
карастырылган. Сондай-ак, бул косымшада колданушыныц I xcel-aiii
програмалау мумкпьгпк repin (VBA) пайдаланын о line кажет
функцияларлы да курын алуына жаглай жасалган.
Функция uieoepi н пайдаланын функцияларлы пде> д1
ж ыл дам дату макса гында оларлы к елее i: 10 недавно
использовавшихся, 11олный алфавитный перечень, Финансовые, Дата
и время, Математ и чес кие, Статистические, Ссылки и массивы. Работа
с базой данных. Текстовые, Логические и Проверка c b o h c i b категориялары бойынша топтаетырган.
Функциялардын аргумеиrrepi рспнде санлар, сан MOiui
орнектер немесе сойкеснние сандар мен сан MOiui прием ер жазылган
7
уяшыктар адрестерк диапазон адрестер1 пайдаланылады.
Мысалы= СУММ(А5:А9) — мундагы СУММ функциясы, А5, А6, А7, А8,
А9 уяшыктардагы сандар косынлысын есептейдк
= CP3HA4(G4:G6) - мунлагы СРЗНАЧ функциясы, G4, G5, G6 уяшыктардагы сандардын орташа мэшн табады.
Кур дел! функцияларды жазу эдетгепдей 6ipimH imiHe 6ipi жай
жакшалар аркылы жазылалы : = ОКРУГЛ(СРЗНАЧ(Н4:Н8);2).
Функциянын аргументтерш Функция iue6epiH пайлаланып енпзу. Функцияны Функция шеберш пайлаланып жазганда, егер онын
аргумента бар болса, онда келеа 1.2 суреттепдей терезе пай да болады.
Бул терезе функция аргументтерш енпзуге арналган.
1 - функциянын аты; 2 - аргументтерд1 енпзу жолактары; 3 - терезеш
Kiiui рейту батырмасы , бул батырмага кайта шерту терезеш бурынгы
калпына келлредг; 4 - аргументтщ мэндерк 5 - функциянын
сипаттамасы; 6 - аныктаманы шакыру.
1.2-сурет - Функция шеберш терезеа
Функция аргументтерш енпзуде келеа тжшдер колданылады:
а) кажет адрестерд! (уяшыктын немесе диапазонный) пернелж
такталан теруге болады; Э
э) кажет уяшыктар мен диапазонларлы жумыстык беттеп
кестедан белллеу аркылы жазуга болады.
8
1.3 Логикалык функцнялар
Логи калы к функцинлар кап дай да болмасын oip шар I ка
тэуелд1 есептеулер журпзуде колданылады. Шарпарды корсету ушш
Excel программасында салыстыру амалдарыныц 'и “С” “о ”
(тек емес), “>=” (улкен немесе ген), fcb<= “ (киш немесе тец) белплер1 пайдап ан ы л ад ы.
ЕСЛИ(лог_выражение;значение_если_истина;значение_если л
ожь) функцияеы, функция ар!ументшдеп логикалык ериек
(логвыражение) акикаг мэнге ие бол ганда, аргументтеп oipimui
мэнд1 (значениееслиистина) , ал карсы жагдайда екшнн мэнд1 (значениееслиложь) беред1. Мундагы:
- лог выражение - бул нэтижеа, eKiniu oipi, ягни не АКИКА Г
немесе ЖАЛГАН болатын логикалык ернек;
- значениееслиистина - бул логвыражение АКИКАГ
болгандагы мэн, егер осы жагдайда функцияныц жазылуында бул
аргумент (значение_если_истина) rye in калган болса, онда
функцияныц мэж де АКИКАТ болады;
- значениееслиложь - бул логвыражение ЖАЛГАН
болгандагы мэн, егер осы жагдайда функцияныц жазылуында бул
аргумент (значение_если_ложь) туеш калган болса, онда функцияныц
мэш де ЖАЛЕ АН болады.
Мысалы
В1 уяшыкка = ЕСЛИ(А1 <20000; 12; 1S) формуласы жазылган.
Егер А1 уяшыгына 30000 саны енпзьлетш болса, онда нэгижесшде В1
уяшыкта 15 саны шыгады, ce6e6i 30000<20000 шарт ЖАЛГАН болын
тур.
И, ИЛИ функциялары курдел1 шарттарды жазу ушш
колданылады:
И (логическоевыражение!; логическое_выражение2;....)
АКИКАТ мэн кабылдайды егер барлык аргументтер сэйкесшше
АКИКАТ болса, ал калган жагдайлардыц бэршде ЖАЛЕ АН болады.
ИЛИ (логическое_выражение1; логическое_выражение2;...) -
АКИКАТ мэн кабылдайды егер ец болмаганда 6ip аргумент АКИКА Г
болса, ал калган жагдайлардыц бэршде ЖАЛГАН болады.
Мысалы
Егер А1 уяшыгына [1,4] аралыктагы сандардыц oipin жазгапда
В 1 уяшыгындагы = ЕСЛИ (И (А 1 >= 1;А I =<4); 15; 18) - орнепнщ MOHi
15-ке тец болады, ал калган жагдайда 18 болады.
ЕСЛИ немесе т. б. функцияларды аргумент репнде кайталап
кол дану аркылы курде;н шар п ар жасалады.
Мысалы
9
= ЕСЛИ(А1 <20000; 12; ЕСЛИ (А I <40000; 15; 18)) формуласы
бойынша, егер А1< 20000 болса, онда нэтиже 12 тен, карсы жагдайда
келеа тздэган А 1 <40000 шарты тексершедц буш шарт акикат болган
жагдайда формула нэтижест 15, ал жалган болганда формула нэтижес!
18 болады.
1.4 Днаграммалар (Графиктер)
Днаграммалар (Графнктер) - бул Excel кестесшдагы сандык
мэл1меттерд1 талдау, салыстыру колайлы болу уийн, олардыц кернею
графикалык турде бер1лу1 болып табылады. Диаграмма u ie 6 e p i (Мастер диафамм ) комепмен 14 стандарт типтеп жэне 24 стандарт
емес типтеп днаграммалар тургызуга болады.
Диафаммаларды редакцнялау ушш диафамма облысынын
контекста мэз1ршдеп немесе диафамма обылысын белплегенде гана
профамма терезесйпн жогаргы мэз1рэнде пайда болатын Диафамма
опциясынын командалары аркылы журпзшедк Диафаммаларды
редакциялауга:
а) Диафамма тит мен форматын езгерту;
э) Бастапкы бер1лген мэл1метерд1 езгерту, ягни:
1) диафамма тургызу ymiH пайдаланылган уяшыктар
диапазонын езгерту;
2) катарлардын (ряды) багыты мен атын езгерту;
3) X oci уш1н (для подписей оси X) колданылган мэл1меттерд1
езгерту;
4) диафамма параметрлер1н (заголовки, оси, линии сетки,
легенду, подписи данных) езгерту;
5) диафамманын жумыстык беттеп орналасуын жэне т. б.
езгерту жатады.
1.5 Курама кестелер
Курама кестелер акпаратты талдау упин жэне мэл1 меттер
корында, жумыс парактарында, сырткы файлдарда сакталынатын
акпараттарды жалпылау yiuiH колданылады. Курама кесте
интерактивт1 кесте болып табылады, онын кемепмен мэл1меттерд1н
улкен колемдер1н жылдам 6ipiKTipyre жэне салыстыруга болады,
алгашкы мэл!меттер бойынша эр турл1 нэтижелер алуга болады,
сонымен 6ipre керект! облыстар бойынша мэл1меттерд1 керсетуге
болады.
Курама кесте тургызу. Курама кесте шебершщ (Мастер сводных
таблиц и диафамм) комепмен icKe асырылады. Ол ymin алдымен
MOJiivierrep базасына катысты уяшыктарды ерекшелеп алу кажет.
10
С омам кем in M ojmmc п ер > Курама кесте (Данные • С водные i аб. 1ицы)
командасын ормыдау кажет.
Курама кесте uieoepi (Мастер сводных laojnu и диафамм)
жу мысы мы ц алгашкы сагысында 1.3 сурепе корсегьм с i i icii
мал меггер ТИП! мен курама мэл1меггерд1 безёнд1ру rypiii аныктап
алады.
Отпела Дадм > Готово
1.3-сурет - Курама кесте шеберщ oipinuji сатысы
Ары карай (Далее) батырмасын шерткеннен кейш 1.4 сурегге
керсетшген терезеде, магиметтер базасындагы аукым дурыс
тандалганына коз жегкгзу керек.
Тагы Ары карай батырмасын шерткен сон курама кестешц ормы
аныкталады. Курама кестеш кебiне жада бетке орналастырады (Жана
бет (Новая страница) ауыстырып-коскышын гагайындау аркылы).
Мастер сводных таблиц и диаграмм - шаг 2 из 3
укали гге диапазон, сод ер* aurui исходные данные
Диапазон:
Назад , ! Далее >
1.4-сурег - Курама кесте шеберщ ekiHini сатысы
Курама кесте meoepi (Мастер сводных таблиц и диаграмм)
жумысыныц келес» сатысында курама кестенщ мазмуны мен
курылымын калыптастырын алады. Бул терезеде курама кестенщ
макет! бершген. Ол торт аймак гам турады: Бет(Страница),
11
Жол(Строка), Баган(Столбец) жэие Мл.нмеггср( Данные).
Курама кестешн эрб!р аймагына мол i меггер базасынын
кайсыбф epici сэйкестенд1ршед|. Курама кестеш толтырган кезде
мзл1 меттер сэйкес орктерден автоматты турде алынып койылалы.
Оны толтыру ушш осы бетте мэл1метгер базасынын opic атауларымен
аталган батырмалар колданалады.
1.6 Такырып бойынша тапсырмалар
1-тапсырма
Теменде корсетшген непзп корларды кайта багалау бойынша
жнынтык ведомость!н ку расты ру кажет. Обьектшердщ баланстык.
калдыктык жэне кайта калыптастыру багаларынын мэнж, сонымен
6ipre тозу багасын млн. тенгемен есептеу керек. Есептеу алгоритм!
келеадей:
QiwipicTiH непзп куралдарын кайта багалау ведомост 1.6
суретте корсетшген
Ведомость жасауга байланысты кенестер:
а) Л1 уяшыгына ведомость атын енпзщ!з;
з) A4:F4 уяшыктарына ведомость ерктершщ аттарын енпзмз:
Мысан аты, Баланстык куны (БК). Иысаннын ecKipyi (НЕ), Калдык
куны (КК).Калпына келлру толык куны (КТК), Калпына келлру
каллык куны (ККК).
12
А В С О :£ F1 UiuipiciiH н е т п курапдарын каша багалау ведом осш
2 Нысан агыЬаланстык КУН (БК.)
Нысаннын есюр>1 «Hi)
Каллы к КУНЫ (КК»
Калпына келпру ю лык куны »К ГК
Калпына келпру
к п д ы к куны| 3 вкшшиш: корпус 12-158.6 5о8
4 диспетчер болме 126 45.4I 5 Жннау иехы S95.3 120.3 -------
6 ©нде\ иехы 952.1 240.57 Цех 3 589.3 365.38 Цех -4 458.3 125.39 Цех 5 "89.6 458 3ю Цех 6 “99.3 °>8".1и Цех 7 12365.3 658.212 Цех 8 963.2 458.513 Койма JV® 1 5 "0.1 221.214 КоГша .V® 2 430.4 92.2is Койма \® 3 564.9 11816 КоГша .V? 3 320.5 8~.5
1 .6-сурет - BmupicTiH непзп куралдарын кай га багалау
ведомость!
б) Есептеулер жасауга арналган формулалар:
КК = БК - НЕ
КТК | БК * К
ККК = КК*К,
мундагы К - коэффициент мэж: 3,3 - егер БК 650-ден кем немесе
тец болса; 4,2 - егер БК 650-ден улкен немесе 1000-нан кем болса; 5,1 -
егер БК 1000-га тец немесе одан улкен болса.
Осы формулалар бойынша есептеулер журпзу ушш темендеп
формулаларды керсетшген уяшыктарга енпзем]з:
D5 уяшыгына: = В5 - С5
Е5 уяшыгына :
= В5*ЕСЛИ(В5<=650;3,3;ЕСЛИ(И(В5>650;В5<1000);4,2;5,1))
F5 уяшыгына:
= В5*ЕСЛИ(В5< =650;3,3;ЕСЛИ(И(В5>650;В5< 1000);4,2;5,1))
в) Барлыгы жолындагы мэндерд1 есептеу ушш саймандар
гактасынан автокосынды багырмасын басам ыз, немесе В 12 уяшыгына
= СУМ М (В5:В11) формуласын жазамыз.
2-таисырма
Статистикалык функциялар колданын Каданыц аудандары
бойынша салыктардыц тусуш есептеу.
1.7 суретдеп кестеш курастырыцыз.
13
JL J
ял
2с
7
0
2
яял2
2
в
2
%
2
яуz
с
Я
ИЯ2
IУ0
г
кУ>Я
шS *s ж
■ 1
J
* 1 Л 1) 1 -'58 458 58* 258 256 58“ 58" | 3000. 1 214 658 2145 256 1258 654 2145 35005 3
5 4
584 569 654 1258 256 458 654 4000325 1456 458 256 1456 658 458 8000
1 5 569 585 658 458 585 658 658 >10000
1 6 256 Г 8 4*8 256 4*8 258 4*89 1258 2368 2585 1258 2368 256 2585
to 8 256 258 1258 256 258 1258 1258
п | Барлыгы
1.7-сурет - Каланын ауландары бойынша салыктардын Tycyi
Кестедеп есептеулерге колланылатын формулалар томенде
корсет1лген:
13 = СУММ(ВЗ.НЗ)B I1 =СУММ(ВЗ:В10)
J3 = РЛНГ(13;$!$3:$!$10)
КЗ = СРЗНАЧ(ВЗ: НЗ)
М3 = {ЧАСТОТЛ(13:110;L3:L8)}
З-тапсырма
Диаграмма тургызу.
Жумыстык бетте 1.8 суретгегщей кесте курыньп;
А I В | С | D ____ _____ Е
1 Сыйлык акы телемдер
2 Аты-Жеш казан караша желтоксан барлыгы
з ЕпгнбаевМ. 530 450 578
л Ахметов А. 125 456 432
5 КамалиМ. 60 21 4~
1.8-сурст - Сыйлык акы телемдер кестеа
14
Кестедагы Барлыгы баган ын да СУМ М функциясын
пайдаланып , оныц аргуменгшде уяшыктар диапазоны» корсетш,
формуланы калган ушыктарга Komipy аркылы кажет мэ;пмеггер;и
толтырып алыцыз;
Осы кесге ушш eKi диаграмма курыцыз:
а) Егинбаевтыц ай сайынгы алган премияларын керсетепн
доцгелек диаграмма (Круговая диаграмма), ол ушш:
1) Кажет мэл1мепер турган диалазонды белплеп алыцыз;
2) Саймандар панелшдеп Диаграммы багырмасына шерпп,
панда болган терезеден Круговая тишн тацдацыз;
3) Диаграмма параметрлерш езгертадз де сол бетке
орналастырыцыз.
э) Баган туршдеп диаграмманы (гистограмма) озщгз калаган
магнметтер ушш ез бетпцзше орындап корЫ з .
Бетпц атын Диаграммы деп езгертщ1з.
4-га псы рма
Электрондык кестеда студенттердщ пэн бойынша улпр1м1 процентнен бершген. Улпр1м 45 % кем болса студент аттестациядан
втпеген болып есептеледг Студенток аттестациядан отке-етиегенш
формула комепмен аныктацыз. 1.3 кестеш толтырыцыз.
1.3-кесте - Аттестация
Аты-жеш YjjfipiM Аттестация
Егинбаев М. 75%
Ахметов А. 55%
Камали М. 65%
Иванов И. 40%
Петров П. 45%
Студенток аттестациядан откен - етпегенш тексеру ушш:
- СЗ уяшыгы белпленедг Вставка —* Функция командасы
орындалады. Пайда болган терезеден Логические категориясындагы,
ЕСЛИ функциясын тацдайсыз.
- 0pi карай ЕСЛИ функциясыныц терезесшдеп Логическое
выражение тусына В2 уяшыктагы мэнд1 , 45 % салыстырагын шарп ы:
В2 >= 45 % туршде жазамыз. Шаргка сэйкес:
- Значение если истина тусына: «аттестован» жазылады;
- Значение если ложь тусына : «не аттестован» жазылады;
- ОК басылалы;
Осы формула калган уяшыктарга квгшргледк
15
5-тансмрма
Аттестация уш пои бойынша orri. СтуденттЫ барлык 3 пон
бойынша аттестациялык улпр1мш тексеру кажет. 1.4 кестеж
толтырыныз
1.4-кесте - Аттестациялык улпр1м1
Аты-жош Химия Математика Информатика Аттестация
Егинбаев М. 0,3 0,7 0,8Ахметов А. 0,5 0,6 0,45
Камали М. 0,6 0,4 0,6Иванов И. 0,7 0,5 0,6Петров П. 0,2 0,8 0,4
Сан мэндерш процентпен жазыцыз, ол yuiiH :
- B3:D7 диапазон белпленед1, диапазонный контекста мэз1ржен
Формат ячеек командасы орындалады. Пайда болган терезенщ Числа
т1з1мшен Процентный форматы тацдалынады, Число десятичных
знаков тусыиа 0 жазылады;
- Е2 уяшыгында ЕСЛИ функциясы шакырылады;
- Формулалар жолынын сол жагындагы ЕС™ ▼
белпсже шертшедц
- Пайда болган т1з[мнен Другие функции танддалынып.
Логические категориясындаыгы И функциясы белпленедк
- И функциясыныц терезесждегк
Логическое_значение1: В2 >= 45 %
Логическое_значение2: С2 >= 45 %
Логическое значениеЗ: D2 >= 45 % туржде толтырылады;
- формулалар жолындагы ЕСЛИ шертшедк
а) Значение еслиистина тусына: «аттестован» жазылады;
о) Значение если ложь тусына : «не аттестован» жазылады;
- ОК басылады;
Формула калган уяшыктарга жазылады.
6-тапсмрма
Эмитенттер мен кунды кагаздардын турлер!* бойынша сураныс пен усынысты талдау уиин 1.5 кестеде керсеттген мол1меттер коры
бойынша курама кестеш куру кажет.
Усыныс багасы эмиссияны номиналды багага кобейткенге тен болады.Сураныс багасы кунды кагаз суранысы, номинал жоне бершген кунды кагаз курсынын кебейлщцане тен.
Кнурам a KecTeni куру yini и бастапкы кестенщ облысына
16
курсорды кою керек, содам сон Данные меню!не Kipy керек те,
Сводная таблица командасын орындау керек. Opi карай cii жиынтык
кестен1 куру ушш деректер кезшщ T yp i ретшде Excel деректер
базасын(т1з1м1н) корсетуini3 керек.
Kejieci кадамда макет облысгарында багалы кагаздардыц
деректер базасыныц opiciH келес! турде орналасгырыцыз:
- жолдарга - багалы кагаздар TypiHin коды;
- багандарга — эмитент коды.
■5-кесте - Кунды кагаздарыныц деректер базасы
ККтуршщ
коды
Эмитент
коды
ККномина
лы
ККэмис-
сиясы
ККсура-
мысы
1—
ККкур
сы
Усыны
с куны
Сура
ныс
куны
А П1 1000 10 10 1,05
А П1 1500 2 о 0,07
А П2 500 6 3 0,98
А ПЗ 100 3 4 0,97
В f it 5000 3 1,12
В Г12 10000 1 т 1,06
В ПЗ 2000 1 1 1,09
В ПЗ 15000 3 1 ЩО П1 5000 6 5 1,01
О П2 500 3 4 1,02
О ПЗ 1000 5 -> 1,02
О П2 2000 4 3 1
А П2 5000 6 3 0,98
В ПЗ 100 з 4 0,97
Данные облысында Стоимость предложения ап ы корытынды
epic болу керек. Ci3 омы КК бойынша сураныс деп атын озгерпн,
Сумма операциясын колдану керексмз.
Курылган кестен1 жаца бетке орналасгырыцыз жоме омы
«Курама кесте» деп атацыз.
Курсорды курама кестенш облысына орналасгырыцыз да
тышканныц оц жак батырмасыи басым, Формулы, Вычисляемое
ноле командасын орынданыз. Жаца есептеу iiii opicrin
Дефицит/Избыток атын корсетнйз. Есептеу формуласы: Уеыныс
куны — Сураныс куны.
Курама кестешц Дн м ные .обл^цыдналащя, opicrep косыцыз:
С.Торайгыров
( гы н а й р ы ПМУ*дщ ; демик С.Бейсембавв атындагы|^ылыми
;1ТАПХАНАСЫ ''
- Усыиыс куны: Эмитент бойынша усыныс курмлымм
атымен, операция - сома, косммша есептеулер - Жол бойынша сома болт;
Сураныс куны: Эмитенттер БК—ларына сураныс курылымы атымен, операция — сома, косымша есептеулер - Жол
бойынша сома бел!п;- Усыныс куны: Эмитснттш усыиыс куны атымен, операция -
сома, косымша есептеулер - Баган бойынша сома болт.Параметры контекста меню командасы аркылы курама кестенщ
келеа параметрлерш озгертащз:
- баган бойынша жалпы сомасы;
- жол бойынша жалпы сомасы;
- афтоформат;
- форматтауды сактау;
- кестелер1 бар деректерд1 сактау;
- ашу кезшде жацарту.
7-тапсырма
Ллгашкы ведомостынщ KecTeci непзтде курама кестенщ
мастер! комепмен жаца кестеш куру.
«Толеуге арналган шыгындардыц улес салмагы» жэне
«Кунындагы улес салмагы» атты opicTep есептелетан болып табылады.
Косымша есептеулер ретанде баган бойынша соманыц бол1пн
койыкыз. 1.6 кестеш толтырыныз.
1.6-кесте - €>тк1з!лген тауарлардыц т!з1мдемес1Тауар Тауар аты Сатылган Б1рл1к Толеугетоптар тауарлар багасы арналганыныц саны шыгындар,коды тенге
1 Ет 2005 250 7980,00
1 Колбаса ешмдерг 1258 360 8152,00
1 Сут 4587 50 5133,00
1 Сыр 569 450 6551,002 Ун 14789 45 3461,002 Тары 1258 26 1472,002 Рис 456 70 4216,002 Манка 789 50 3825,002 Гречка 123 85 4917,003 Сэб1з 478 15 1266,003 Кызылша 589 25 1977,001 Ет_. 2005 250 7980,00
18
К^рама кестенщ мастер! комепмен жаца 1.7 кестеш курыцыз
] .7-кесте - ОткЫлген тауарлар анали зшщ тЫмдемеа
Тауар
аты
Деректер Коры
тынды
Колбаса
1 ешмдер1Толеуге арналган шыгындар(сома), тенге 8152
Телеуге арналган шыгындардыц улес
салмагы 29,31 %
втюзкпген сомасы 452880
Кунындагы улес салмагы 4,85 %
Сут Твлеуге арналган шыгындар(сома), тенге 5133
Телеуге арналган шыгындардыц улес
салмагы 18,45%
Опазклген сомасы 229350
Кунындагы улес салмагы 2,45 %
Ет Телеуге арналган шыгындар(сома), тенге 7980
Телеуге арналган шыгындардыц улес
салмагы 28,69 %
втюзглген сомасы 501250
Кунындаты улес салмагы 5,36 %
Сыр Телеуге арналган шыгындар(сома), тенге 6551
Твлеуге арналган шыгындардыц улес
салмагы 23,55 %
©тюзшген сомасы 256050
Кунындагы улес салмагы 2,74 %
Корытынды Твлеуге арналган шыгындар(сома), тенге 27816
Корытынды Телеуге арналган шыгындардыц улес
салмагы 100,00%
Корытынды втюзшген сомасы 9345090
Корытынды Куньшдагы улес салмагы 100,00%
19
2 MS excel- ;ie нсономикалмк eceiney.iep жур§ iiv
2.1 Фииаипык функ1|ия.1армси жумыс
MS Exccl-ле ксг-кслгсн фу нкниямен жумыс iciey уннн жумыс бел иле функииямын Hcrhri a pry менперннн MmcpiH лай ыи лап аду керек.
Вставка - Функция комаиласынын комепмен функция шеберш шакырып, Финансовые катсгориясыиан керегп фуикиияны ?анлаймыз. Функция шебер! 2.1 суретте кврсет1лгеи.
Функциянын аргу Mefirrepiii сипаттау Функция apiyMeiirrepi
герезесшле орыидалалы, Функция аргу*меиттер1 Tepeieci 2.2 суретте
кореей/ней. Егер аталган функция ту рал ы толыгырак аныктама керек
болса, он л а ('правка по тгоП функции алтсчссже басам ыз.
1Ьтижесжде Справка Microsoft Excel терезеа ашылалы Справка Microsoft Excel терезеа 2.3 сурстте корсет i л ген .
Мастер
Поиск_ц*1
иОПк .
Кггоои^
iДЛ Г5
Ч0СД 1О С ГГТ
IW — J
л ш ш _______________________________________ ■z i
ПРОЦПЛАТ(ста,
8ьм«слагг проигнгтьг, >» ^ г т о » ы » ngpioa
Справа по зтэГ» 6 т и « ок
2.1-сурет - Функция nie6epi терезесжен финанстык функцияны
танлау
Егер функциянын аргумент!* баска iiUKt функциянын есептеу нэтижеа болса, онла Функция uie6epi канта шакырылалы.
Лргументтер терезесжде аргументтердж мэндер! немесе м^ндер
орналаскан уяшыктар адрес! енпзьлгеннен кейж ОК батырмасын басам ыз
20
ПРОЦПЛАТ
Ставка( 3131 3J
Пс[ 3J
Бо кляет про---епто*. бо*1ла~««ае»*><е и определег*««й »1нбест>\*10пп~1Й период
Ставка процентная ставка за период например, при головой npOv*eriT>-io»t ставке в 6% используйте для квартальной процентной ставкизначение 6\Д
Справка по у ой ф.ик^ы Зпачение;
2.2-сурет - Функция аргумент*! терезес’!
С Т Ш 1 1 . ... Л ,
Щ П >▼ П-\5*а"в §
П Р О Ц П Л А ТСм. также
Вычисляет проценты, 8ыПЛачиваеме*е 3d Определённой 1 ИпЗсСТИЩIOhhdII 1 период. Эта функция обеспечивает совместимость с Lotus 1-2*3.
СинтаксисПРОЦЛЛАТ(ставка;пермод;клер;пс)
Ставка — процентная лавка для инвестиции.
Период — период. для которого требуется найти прибыль; должен находиться в интервале от 1 до кпер.
Клер — общее число периодов выплат для данной инвестиции.
Пс — стоимость инвестиции на текущий монент. Для займа пс — зто сумма займа.Заметки
• Убедитесь, что вы последовательны в выборе единиц измерения для задания арг/ментов -ставка» и «клер1-. Если вы делаете ежемесячныевыплаты по четырехгодичному займу из расчета 12 процентов годовых.
2.3-сурет - Функциялар ту рал ы аныктама жуйесшщ терезес i
Функцияларды Ф)нкция meoepiii шакырмай ак, б iрдей енпзуi
де болады.
Аргумент! ерд1 енпзу барысында мыналарды естс сак i ага и жон
- Шыгындарлы бшд'фетщ аргументтер (мысалы, жыл сайынгы
телемдер) Tepic сандармен, ал Kipicri бшд’фет’ш аргументгердщ
мондер*! (мысалы. дивидендтер) он саилармен берпедг,
- оарлык лата функция аргумснл ретшде сандык форматта
бол алы;
- логикалык аргументтерге Лкикат жэне Жалган туракты
мэндер» колланылалы;
- эр аргумент оз орнынла болуы керек. Егер камлай да 6ip
аргумснгпн мот болмаса, орны бос кал ад ы. б'фак мтдетп турде
аргументтерд‘1 болт гуратын танбалар кой ы л алы.
1-есеп. 1 ООО ООО ООО колемшде ссуда 5 жыл га, 12 % жылдык
ставкамен бершген. Торт'шгш жыл уипн нег’пп твлем шамасын
аныктау керек.
Ш еш 1М 1
ОСПЛТ(ставка; период; кпер; пс; бс) функциясын колланамыз.
Б’пдщ есебм'пде функция ту pi: ОСПЛТ( 12 %; 4;5; 1000000000)
Есептеу терезес! 2.4 суретте корсетки ген :
1_ Займ бойынша нег/зг/ meneMdepdi есептеу 23 Бершген ссуда мвлшер!
4 Ссуда уэцыты (телемдер уэкь
5 Жылдыц процентгш'к ставка6 Гелем периоды
7_i
Займ бойынша тепем периодындэгы тепем
8 мелшер!
9
10
А
1 1-19 339
В С
2.4-сурет - Займ бойынша непзп телемдерд'1 есептеу
Мунда В 8 ^яшыгына мына формула ентлзйчедк
= ОСПЛТ(В5;В6:В4;В31
2-есеп. 10 % - t ik жылдык ставкамен 2 0 жылга бершген
ипотекалык ссуланы есептеу керек. Бастапкы салымы 25 %. Ипотекага
алынатын уйл'щ куны 350000 болсын
UUeuiiiui
Займ бойынша теленетш телемдерд1 есеигеу ушш 1 IJ ГГ
функциясын колданамыз:
Г1ЛТ(ставка; кпер; бс; не; тип)
Б1здщ есеб1м1здеп функция rypi:
ПЛТ(10 %/12; 20*12; -350000*( 1-25 % )))- ай сайынгы телемдер;
ПЛТ( 10 %; 20; -(350000*( 1-25 %))) - жыл сайынгы телемдер.
Есептеу терезеа темендепдей 2.5 сурет жэне 2.6 суреттерде
керсетшген:
А В С D Е Т
1 Ипотекалык ссуданы ecenmev2
3 Ьерллгендер:4 Sara 350000
5 Ьастапкы салым 25%
6 Жылдык процент/гик ставка 10%
7 Ссуда ивлшер8 |
262500
9 Борышты етеу /а^ыты 240 ай 20 ЖыЛ
ай сайынгы жыл сайынгы м
10 Еселтеулер телемдер телемдер11 Периодтыц телемдер 2 533 18р 30 033 15р
12 Teneudepditi жалпы сомасы 607 963 64р 616 663 ОЗр
13 Ксшиссиоидыц жалпы сома 345 463 £4р 354 163 ОЗр
JAJ___________ _________ . л
2.5-сурет - Hi юте калы к ссуданы есептеу
А в С D1 Ипотекалыц ссуданы есептеудо цолданылган формулалар
3 Ьертгеидер:4 беге 1500005 Вастапцы сапыш 0 256 Жылдык процвнтт/к стащил 0 17 Ссуда молшер!8
=64*11 Си
9 Борышты атау уаыггы -09*12 аи 20 |
ай сьйынп* жы.1 сайынгы10 Ecanntaynap толеиоер толеидер
11 Париодтыц телемдер «ПЛТ.В6 12 69 В- -ППТ.0»*. 0<12 ТапашдарАн жалпы сомасы =09*В11 -О ПП13 Кошиссиомдьщ жалпы сом =01207 -012 67и
2.6-суре г - Ипогекалык ссуданы есенте ген де кол дан ы л i ам
формулалар
23
3-eeen. 20 жылга 11 % жыллык ставкамен 52000 тенге акша
салынганда шотта канша акша болатыиын есептеу керек. Процент ай
самый есептеледк
Uleuirai
Болашак кунды есептеу ушш курде;п процент есептейтш БС
функциясы колданылады:
БС(ставка; кпер: плт; пс; тип)
Б1здщ есеб*1М1’здс функция томендепдей жазылады:
БС( 11 %/12; 20* 12;;-52000)
Есептеу терезеа 2.7 суреттепдей болады:
В1 Салымньщ болашац щнын есептеу 2J
2 Бастапкы салым
4_Жылдык проценттнс ставка
5 Жылдагы телемдер саны (проиент бойынша
6 ; С алым уакыты (жыл)
]_>
8 Болашак куннын шамасы 464 620 80р
9
52000
11%1220
_1Пи о и \ ЛИст1 /Лсг2_Хл истЗ У
Готово
JNUM
С 7
1Г
2.7-сурет - Салымныц болашак кунын есептеу
Болашак куннын шамасын есептеу ушш В 8 уяшыгына мына
формуланы жазамыз:
= БС(В4/В5;В6*В5;;-52000)
4-есеп. Проект™ icKe асыру барысында жыл сайын тусетш
панда 54 000 000 болады деген болжам бар. Проектшщ езш-ез1 актау
мерз1мш аныктау керек. Алгашкы инвестиция мелшер1 140 000 000,
дисконттау нормасы 7,67 %
lIIeniiMi
Толемдер мерз!мш аныктау уинн КПЕР(ставка; плт; пс; бс; тип)
функциясы колданылады. Б1здщ ece6iMi3 бойынша КПЕР(7,67 %;
54000000; -140000000) = 3
5-eceu. Облигация 200 ООО номиналмен 7 жылга шыгарылган.
Проценгп есептеу мынандай тэртщпен жургЫледк oipimui жылы - 11 %, келес*1 уш жылда - 16 проценттен, калган уш жылда - 20 проценттен. Курдел] процентик ставкамен облигацияныц болашак
кунын есептеу керек.
Шеш1М1
Курдел1 процентик ставкамен болашак кунды темендеп
функциянын комепмен есептейм1з:БЗРАСПИС(первичное; план)
Б1здщ ece6iMi3 ушш ол 2.8 суреттепдей турде болады:
в
Курдел/ проценттм ставкамен ocemiH цунды есептеу
Е |Т
: Облигация номиналы Мерзш
Проценттi есептеу m*pmi6i BlplhLUl ЖЫЛ
Екмин ЖЫЛ
9 Yujihuji ЖЫЛ
1 0 ' Tepmihuii жыл
11 Еесшил жыл
12 Алтыншы жыл
13 I Ж етмил жыл
14j15 OcemiH лун
|б]И 4 Р m \JWt! /IWt2/ ГЪсгЗ Уднст4/
Готово
200000 7 жыл
11%16%
16%16%20%20%
20%
598784 7
М :1ГHUM
2.8-сурег — Курдел1 процентик ставкамен есетш кунды есептеу
Мундагы В15 уяшыкка = БЗРАСПИС(ВЗ;В7:В1Э) формуласын
енпзем1з6-есеп. Проект бойынша шыгындар 600 млн. Колесi 5 жыл
1шшде тусетЫ пайда: 50, 100, 300, 200, 300 млн. Пайда нормасы 15 %
болганда инвестиция айналымынын жылдамдыгына байламысты
проекта н in тшмдшпн багалау керек.
U leiuiiviiИнвестиция айналымыныц iuiki жылдамдыгын есептеу ушш
ВСД(значения; предположения) функциясы колданылады. Бгздщ
есеб!м гзде Значения аргумент! га и а колданылады. Олардыц 6ipeyi
мшдетта турде Tepic сан болады. Егер инвестиция айналымыныц iiuKi
жылдамдыгы паида нормасынан жогары болса, онда проект тмнил! лел
саналалы. Оидай болмаган жагдайда проект icKe асырылмау керек.
Есептеу терезеа 2.9 суретте корсет! л ген:
Мун да В 13 уяшыгына мьгна формуланы енпземп:
= ВСД(В4:В9)
В 15 уяшыгына енгшлетш формула:
= ЕСЛИ (В13>В 11 ;“Проект тиiмдi**;"Проект тшмаз")
А В } С т1 Инвестиция аднальшынын Iujki жыпдан&ьяын есептеу23 Тябыс болагАиаг и шы*Аар с>ъ« 5 « и4 H pofafn V »f o — л иич>»»дао ЧЮОООЯОО)
5 E c w i w i 50900000
6 Еатятып $000000007 ятды о 3000000008 Гортму w УЮОООООС9 Е к т о ш я тво&>то1011 Г<быс иорм»см ’Л1 21 3 Н м и с т и ц щ з с ж а л ы ы ь т ы ч 'ш ю яы *й ы »6ы гь» *-%
М — I1 5 П о о е < т п м а
1в_ ---1
2.9-сурет - Инвестиция айналымынын iniKi жылламлыгын
есептеу
2.2 Такырып бойынша гапсырмалар
1-есеп
7 % жыллык ставкамен бершген 10 ООО 000т. 7 жыллык
ипотекалык ссуданын ай сайынгы жэне жыл сайынгы телемдерш
есептеу керек. Бастапкы салым 10 %. ПЛТ функциясын колланыныз.
2-есеп
6 % жыллык ставкамен берктген 15 000 000т. 3 жыллык
ипотекалык ссуданын ай сайынгы жэне жыл сайынгы телемдерш
есептеу керек. Бастапкы салым 14 % . ПЛТ функциясын колланыныз.
3-есеп
Шотка 1000000т. 8 % жыллык ставкамен салганла 10 жылда
канша болатынын есептеу керек. Процент квартал сайын есептеледь
БС функциясын колланыныз.
26
3 П арам етра! келт1ру
3.1 Параметра! ке.тпру куралын пайлалану мыса л лары
MS Fxcel-дш Подбор параметра к\р;пы тэуел;ц уяшыкта кажетт!
нлтижеш ал у ушш осы уяшыкка Kipemi гэуелсп уяшыкта кандай мои
болу керекттн аныктауга жол 6epe;ii.
1-есеп
5 жылдын ншнде проект бойынша алынатын пайда: 120 ООО ООО,
200 000000, 300 000 000, 250 000 000, 320 000 000 болады дегеи
болжау бар.Л.ймалым жылламлыгы 12 % болганда проем ii^ кететш
алгашкы шыгын камлай болу керек?
ilfeuiiM
Инвестиция айналымынын iiuKi жылламлыгы ВСД
(значения лредположени я) функциясыныц комепмен табылады.
Берктгендерд! енпзу томендепдей 3.1 суретте корсетшен терезеде
жургЫлед]
- р. -| | ^ •
1 Интестицип а и мзлыыыныц !шш* жы/НУзмдыгын *сфпт*у t3 ТшвкШС 1нтм*>к« • »<м S «W4 w AtVDHWO | fJBBOBQU• тыл jWBWW I ix»r ir JODUWV . ,,§ i f** M|1WW “• i 4 —»i «ЫП ДОьфПОм ftИ1}13 Киметиш • « м м ы м я м anri «ы л4»>4мт
3.1 -сурет F1 рое к г бойынша бастапкы шьн ыидарды аныктау
repeieci
Алгашында проекrim icve асыру ytuiit кетеiin шыгын молшергне
ойдаи кез-келген млн бере саламыi ( tinri бул уяшыкты бос калдырса
да болады).
И13 уяшы» ыма ~ ВСД(В4:В<)) форму ласы н енптсмп.
О лай кейгн Сервис Полбор параметра команласын орынлан, шыккян
3.2 суретте корсетиген терезе!е парамегрлерл» сигпемп:
2Н
3.2-сурет - 11одбор параметра куралыныц терезес1
Нэтижесшде бпдщ шарттарды канагаттандыратын проект! ге
кажегп шыгындар мелшер1 3.3 суретте корсеплгендей есептелш
шыгады
3.3-сурет - Бастапкы шыгындарды есептеудщ нэшжхчмк
терезес!
2-есен
Слзден танысыцыз 15000 карыз сурап, оны тшеиЖпдей
тэртшпен кайтарып бермекпи: 6ip жылдап кей1и - 3000, екч жылдан
кейш - 5000, уш жылдан кейш - 9000. Танысыцыз карызды кандай
проценгпк ставкамен алмакшы?
ШеШ1м1
Бул ecenTi шешу ушш ЧПС(ставка; значение 1; значение2; ...)
функциясын жэне Подбор параметра куралын пайдаланамыз.
Берьпгендерд! енпзу терезеа 3.4 суретте керсетшген.
Г ” с1 Инвестиция аиналымыньщ iiuKi жылдамдыгын есептеу2
6 203891659
120000000
200000000
320000000
300000000250000000
5 жыл
13 \Инвестиция айналымыньщ /шк/ жыл&ш^(ф}ьГ14
29
А В
1 Б1рьщгай емес капитал салымы23 j Ссуда мвлшер/4 . 1-iui жыл5 2-ил жыл6 3-ил жыл7 Мерам8 Жылдык ставка9 СалыгШын таза агымдык келен/
ш
Е Т
1500030005ООО9000
8%
14 208 96р
жыл
3.4-сурет - Б1рынгай емес капитал салымыи табуга арналган
жумыс бет1
Алгашында есептеу ушш жылдык процентик ставкага кез-
келген мэн жазамыз (немесе бул уяшыкты бос каллыруга да болады).
В9 уяшыгына =ЧПС(В8;В4:В6) формуласын енпзем1з.
Одан кейш Сервис - Подбор параметра командасын орындап, шыккан
3.5 суретте керсет]лген терезеге параметрлерд1 енпзем1з:
Подбор x j !
Установить в ячейке: |В9
Знамение: |15000
Изменяя значение ячейки: | S6S8 31
ок Отмена |
3.5-сурет- Подбор параметра куралыньщ терезеа
Нэтижесшде б*здщ беретш карызымыз кандай процентик ставкамен
бершп тургандыгын аныктаймыз.
А В С1 Б!рьщгай емес капитал салымы23 ' Ссуда мвпшер/ 150004 1-Ш1ЖЫЛ 30005 2-uii жыл 50006 3-ил жыл 90007 Мерзш з жыл8 Жылдык ставка 6%9 I Салымным таза эгымдык квпем/ 15 000 00с10
3.6-сурет - Б1рынгай емес капитал салымы табылган нэтижелш
бет
30
3.2 Такырып бойынша тапсырчалар
1-еееп
СЧзден танысыныз 250 000т. акша сурап, оны темсндепдей
тэрттпен кайтармакшы: 6ip жылдан Kenin - 80 ООО, ею жылдан кешн
- 90 000, уш жылдан кеГпн - 100 000. Карьпды кандай жыллык
процентик ставкамен алмакшы? ЧПС функциясын колданыцыз.
2-есеп
Пзден танысыныз 320 000т. акша сурап, оны темендепдей
тэрттпен кайтармакшы: 6ip жылдан кейш - 80 000, келеа уш жылда -
100 000-нан, 5-mi жылы - 110 000. Карызды кандай жыллык
процентик ставкамен алмакшы? ЧПС функциясын колданыцыз.
3-есеп
6 жыл га шыгарылган облигацияда процентп есептеу T >pri6i
мынандай: 6ipinmi жылы - 10 %, келес! eKi жылда - 15%, калган уш
жылда -17 %. Онын болашак куны 1546,88 болатынын бкпсек,
облигациянын номиналы каншага тец? БЗРАСПИС функциясын
колданыцыз.
4-есеп
Молшер1 1500 инвестицияныц болашак куны 4 жылдан кем in
3000 болады. Оныц табысы мынандай: 6ipiHini жылы ■ 15 %, екшпп
жылы - 17 %, TopTinuii жылы - 23 %. Yiiiitiuii жылгы инвестиция
табысын табу керек. БЗРАСПИС функциясын колданыцыз.
5-есеп
Проект бойынша табыс 4 жыл iiuinAe мынандай: 50000,
100000,300000, 200000. айналым жылдамдыгы 10 % болу yiuiii
бастапкы шыгын канша болу керек? ВСД функциясын колланыныз.
6-есеп
Табыс нормасы 9 % болу ушш томсндеп табыстарлын бастапкы
шыгыны канша болу керек: 2, 5, 6, 8, 10 млн. ВСД функциясын
колданыцыз.
7-есеп
Салымныц жыллык ставкасы 15 %, сатып алынган куш’
10.09.2003, курс - 90 болса жоне жарты жылда 6ip тле?юс купондык
стапканын молшер1н кандай? Облиг ациямыц борышы отел in 6ircrin
кез - 16.09.2008, курсы - 100,ДОХОД функциясын колланыныг
И
4.1 b ip айны.малысм бар кою кестесш коллану
Займ бойынша ай сайыи толенепн толемдер;ц есептеу мысалын
карастырайык. Есептеуде ПЛТ функциясы колданылады.
HJeuiyi:
а) Колданушыга тусш ет болатындай бер i л гендер! жазылган
есептеу бетщ 4.1 суреггепдей курам ыз: •
4 Кою Kccicci ( шблнца подстановки)
3d им с оиынша ай сайынгы
1 imneudepdi etenmey2 Ссуда мвпшф 3:00003 Борышты втеу uepjiui4 Процент/тк шавка5 Ай слйынгы июлем - 1и 173 -1с
4.1 -сурет - Бершгендер KecTeci
Мунда В5 уяшыгындагы мэндер темендеп формуламен
есептелшедк
=ПЛТ($В$4/12;$В$3* 12;$В$2)
Бул формулада абсолюгп адрестеуд! колданган дурыс:
э) Турл1 процентик ставкада ай сайынгы твлемдер калай
озгеретннн аныктау уинн сол мэндер орналасатын дианазондарды 4.2
суреггепдей дайындаймыз;
б) Бершген мэндер мен шыгатын нэтижелер орналасатын
диапазондарды ерекшелеп, Данные — Таблица подстановки
командасын орындаймыз, нэтгжеа 4.3 сурегте корсетшген;
в) Шыккан Таблица подстановки 4.4 суретте кврсеткпген
герезесше дайындаган мэндердщ формулада кай уяшык орнына
койылатыны корсе 1 емi з. Б1здщ мысалымызда ол В4;
г) Нэтижесшде ай сайынгы твлемдер турл! процентик ставкага
сэйкес 4.5 суреггепдей есегпелшш шыгады.
4.2-сурет - Мэндер кестесж дайындау
77Уо~ лроие 'П'п-» с-1де*а-ада есеп/гегте- заС* 6oJn—3
8 эС "ne/revceo910 3%11 6%12 9%13 12%14 15%15 18%16 21%17 24%18 27%19 30%
4.3-сурет - Кою кестесш срекшелеу
(а&ащатдст
П о д с та в т г г ь значения по стдлбиаи в : I
П о л с тавп в ть п о строкам в : П р Т Т "
О К 3
*1
3J
Отмена
4.4-сурет - Таблица подстановки Tcpcicci
Тлим боиыиша ай сайынгы
nwnwwWpj)i frwrmfyСсуЛл vnui*pi Ворышты 9*п*у wepiie#»Проц*м т т 1* станка Au сайынгы mmmv
Г, 3" *?г14»“'П"’» С*~#**|*доч llvl) 66v»— - •
8 ■tv №■«■w
910 3% 101*142)1711 6% 1064’ 6*8*112 1429 90*4?13 12% 11625 0094)14 15% 12Н2 84JM15 18% 1265) *144416 214 И11< ? ’ 1 «17 24% 1)7.11 49Я4111 ?*Ч 1421192529и 30% 148*8 05*16я
4.5-сурет - Bip ел и (ем л i нэтижелш кою Kccreci
4.2 Eici пйнымялысы бар кою Kccrcci ii кол ляну
Борышты отеулщ тур/п McpiiM/iepi жоне гурлi проноитк
с ran ка га байланысты займ бойынша ай сайынгы юлемлсрл!* cccnrevvii
карастырайык.
UleuiiMi
а) Колданушыга TyciniKii болатынлай берЫгенлер жазылган жумыс бетйн 4.6 суреттсплей дпймплпимьп:
и
Typ/ii мерз1мдер мен проценгпк стаекалар
ушм м ми бойынша ай сайынгы толанетш1 толецдерд! есептеу
2 Ссуда Mctfiiuepi3 Борышты етеу иерзм4 Проценгпк ставка5 Ай сайьмы гелем
3500003
3%1 U 1 7 » 4 2 р
4.6-сурет - БерЬи ендер Kecreci
Мун да В5 уяшыгына =ПЛТ($В$4/12;$В$3*12;$В$2)
формуласын жазамыз.
э) Гурл! проценгпк ставка жэне мерцмдер ушш ай сайынгы
телемдерд! есептеу ушш мэндер KecrreciH 4.7 сурегтепдей
дайындаймыз:
Т|рш иерзшдер нем орсценпа стае»алар уя|и шш Ьомынша ай самыыы imwmcim
1 гийцещ1КМ1еу
2 Ссудам**?3 бороты меу мерам4 Лрацшпх ставаСм6т I919II 1213 U 15
ш3
3%5!64i£
э«ё,3 э HI
4.7-сурет - Мэндер кестес1
б) Eni айнымалынын мэндерш колданып есептеулер
журпзшетгн диапазонды ерекшелеп. Данные — Таблица подстановки
командасын орындаймыз. Шыккан 4.8 суретте корсет! л ген терезеге
параметрлерд! енпзем1з:
Подставлять змачегыя по столбцам в: ISBS3
Подставлять Jnaserfttfl по сторкан в: | S 6 S 4 * V j
OK I Отмена
4.8-сурет - Таблица подстановки терезеа
34
в) Нэтижеанде ай сайынгы толемдер Typjii процентик ставкага
жэне мерз!мге сэйкес 4.9 сурсттепдей есептелшт шыгады:
Typnl иерэш дер иен уш!н зайи б о й ы н ш а ;
телемдерхи есептеу
Ссуда uenuiepi
Борышты втеу иерэлй П роцент* ставка
М сайынгы гелем
проиемтпк стаокапар
n't сайы нгы та п е м ш н
3500003
34t o r e 47р
Борышты ate у мерзи
3 42р 10 153% 10178.4 -6289 04 -3379 63 -3117 044% •10333 4 -6445.71 •3543.51 2588 9154 -10489 8 -6604 93 •3712 29 2767 7864 •10647.7 -6766 46 3885 72 295357% 10807 -693042 4063 8 -3145 9
4.9-сурет - Ек1 елшемд*1 нэтижел1к кою KecTeci
4.3 Такырып бойынша тапсырмалар
1-есепЭр турл1 мери’мдер мен процентик ставкалар ymiii мелшер1 400
млн займ толемдерше кою кестес1и курмнмз. IIJIT функциясын
колданыныз;
2-есеп
Жылдын аягында проект бойынша капитал салымдары 1S0 млн..
ал 4 жылдын шшде тусетж пайда 45, 48, 56, 60 млн деп болжанады.
Проектшщ таза агымдык кунын турл1 ди сконту нормалары мен
капитал салымдарынын мондерте байланысты кою кестелершде
есептеу керек. ЧПС функциясын колданыныз.
3-есеп
Облигациялар 89 курспен, 9.09.2001 сатып алы шли жоме
купондык пайда (ставка) 10%, толем периоды жыргы жылда 6ip рет.
Облигация борышы огелстш кун 15.09.2005, курсы - 100 деп
болжанады. Кою кестесшде облигация багасм мен купонный жылдык
ставкага типзетш accpiii корсету керек. Уакмгша есептеу базисы - I.
ДОХОД функциясын колданыныз.
4-есеп
Номиналы 1000 облигация, купондык ставкасы 8 %, толем
периоды - жылыиа 4 рет, шыгарылг ли Kyui - 1.09.2003, сатып а.чымган
кун! - 5.10.2003, купонныц Gipimiii per толснгсн Kyui 12.12.2003.
35
есептеу базисы - I. 1\ою кссicciniu кемепмен жиипк пен куиондык
сганканыц жинакгалган габыстыц молшерше эсергн корсетниз.
HAKOJ1ДОХОД функциясын колданыцыз.
5-ессп
200000 oaf ага куионсыз облигация (инвестиция) 06.09.2002
сатып алынган. Борыш етелетж кун - 12.09.2005, багасы - 250000.
Уакытша есептеу базисы - 1. Кою кестесшщ кемепмен косымша
пайданыц жыллык ставкасыныц озгеру! инвестиция мелшер1 мен
борышты етеу багасына калай байланысты екешн керсетпцз.
ПНОРМА функциясын колданыцыз.
6-есеи
Вексельдщ бершген KyHi - 6.09.2002, сомасы (инвестиция) -
250000, 8 % ставкамен теленген Kyui - 12.09.2004 , Уакытша есептеу
базисы - 1 . Кою кестесшщ кемепмен вексель бойынша алынатын
соманыц шамасыныц езгерул инвестиция мелшер] мен жешлд1кке
байланысты калай журетшш керсетгц1з. П ОЛУЧЕНО функциясын
колданыцыз.
7-есен
Облигация алынган кун1 - 11.08.2001, борышты етеу куш —
25,11.2003, купондык пайда - 10 %, проценттер телем1 жарты жылда
oip рет, пайданыц жылдык сгавкасы - 12 %. Уакытша есептеу базисы
- 1. Кою кестесшщ кемепмен кунды кагаздыц узактыгыныц e3repici
пайданыц жэне купонныц мелшерше байланысты калай журет1н1н
керсет1щз. ДЛИТ функциясын колданыцыз.
8-есеи
350000 багага купонсыз облигация (инвестиция) 12.09.2004
сатып алынган. Борыш отелетш кун - 12.09.2008, багасы - 450000.
Уакытша есептеу базисы — 1. Кою кестесшщ кемепмен косымша
пайданыц жылдык ставкасыныц e3repyi инвестиция мелшер! мен
борышты етеу багасына калай байланысты екенш керсет1шз.
ИНОРМА функциясын колданыцыз.
9-есен
Вексельд1ц беринен кун1 - 14.02.2005, сомасы (инвестиция) -
150000, 8 % ставкамен теленген куш - 12.03.2007 , Уакытша есептеу
базисы — 1. Кою кестесшщ кемепмен вексель бойынша алынатын
соманыц шамасыныц o3iepyi инвестиция мелшер1 мен жецшджке
36
байланысты калам журетнпн керсетп-нз. ПОЛУЧЕНО функциясын
колданыныз.
10-есеп
Облигация алынган куш - 18.06.2000, борышты етеу кун! -
25.11.2007, купондык пайда - 10 %, проценттср голем! жарты жылда
6ip рет, пайданыц жылдык ставкасы - 12 %. Уакытша есептеу базисы
- 1. Кою кестес1н1н комепмен кунды кагаздыц узактыгыныц 03repici
пайданыц жзне купонный молшерше байланысты калай журетнпн
корселшз. ДЛИТ функциясын колданыныз.
5 Шеилмд! 1здеу (поиск решения) баптамасынмн комепмен
ти11ид1леу есси repin шыгару
Кундел1кт1 ем1рде оптимизациялау есептерш шешу
кажеттшпмен жие кездесем1з. Карапайым мысал, сауда дукешне
юргенде эрдайым мына 6ip сурак туындайды: амиянымыздын
мумюндтне карай кажеттшпм1зд1 барынша калай канагаттандыруга
болады? Лл, менеджерлер, экономистер унем1 жумыстары барысында
кызметкерлер штатын жоспарлау, ецбек акы корын жоспарлау,
онд1р1стщ тшмд1 жоспарын куру, тауарды нарыкка жылжыту
бойынша жарнама кампанияларын жоспарлау секшд1 мэселелермен
кездеседк
0 м1рде жзне экономикада жие кездесетнг осындай есептердщ
кептурлшпне карамастан. Excel оларды шешудщ Т1пмд1 одiс i - Поиск
решения куралын усынады. ДК пайдаланушысынан талап етшепш
Excel ушж есептщ дурыс койылуын калыптастыру, ал есептщ тшмд1
шеинмш дэл жэне тез арада Поиск решения куралы тауып бередк
5.1 Шеинмд1 iзлел баптамасм
Поиск решения(Шешш 1н табу) - оптимизациялау есептерш
шешуге арналган Excel кондырмасы. Егер Сервис менюшде Поиск
решения командасы болмаса, онда оны жуктеу кажет. Ол уипн
Сервис— Надстройки командасын ашып, Поиск решения
кондырмасын белсенд1 ету керек. Егер Поиск решения Надстройки
сухбат терезенде болмаса, Windows-ц баскару панелгндеп Установка
и удаление программ пиктограммасына шертт, Excel (немесе Office)
орнату профаммасынын комепмен Поиск решения кондырмасын
орнату керек.
Поиск решения 5.1 сурсттеп сухбат Tepe3eciiiiii злементтерш
37
карает ы рапы к.
Установить целевую нченку(Максапы уишыкты opuaiy)
epicine максимумы, минимумы немесе берин ей мэн табылатын
функция уяшыгына сипеме жасалады. Шеилм мен максатты уяшык
арасындагы озара байланыегыц тиш Равной(Тек болатын)
тобындагы ауыстыргыштарга белп кою аркылы орнатылады.
Мысалы, максатты функцияныц максимумын немесе минимумын табу
ушш ауыстыргыш Максимальному значению немесе
Минимальному значению жагдайына сэйкесжше койылады.
Максатты функцияныц бершен мэнш табу ушш Равной тобындагы
Значению жагдайы тацдалады.
Изменяй ичсйки(озгеретш уяшыктар) opicine eceirriu
шелшмш габу барысында ojiepyi кажет уяшыктар адрес!, я гни
айнымалыларга болiHген уяшыктар керсетшедк
Имепдо йчеГкм:
S Предлопод ^р |
1р>ие>1. 0«р|нгцы j
21 Ддб—*'• |
Вослалс*11е |J __У?™* I I__ ,
5.1 -сурет - Поиск решения терезеа
Есептщ айнымалыларына койылатын шарттар
Ограннчения(Шектеулер) орюшде бейнеленедк Шенпмш табу
куралы тещик, тецс1зд1к, сонымен катар айнымаЛыдардыц бутш сан
болу шарты туршдеп Шектеулерщ енпзуге мумюндш бередь
Шектеулер б1рпндеп енпзшедк Шектеулерд! енпзу ушш Поиск
решения сухбат терезесшдеп Добавить батырмасына басу кажет
жэне ашылган Добавление ограничении (Шектсулерш енпзу)
5.2 суретте керсеплген сухбат терезесшщ opicTepiH толтыру керек.
| Д » б м л *и м е о г р а н и м е н ия т ■ ВСсылка на ячейку: Ограничение:
$F$7 СУ < “ v $Н$7 (2
[ OK ) | О тм ена j | Д об ав ить | | С правка (
------------------------------ 1
5.2-сурет- Шектеулерд1 енпзу терезеи
38
Ссылка на ячейкус(¥яшыкка алтеме) opicine шектеудщ
(шарттын) сол жагы. Ограничение(Шектеулер) epic же он жагы
енпзшедк Ашылатын мы на <_ v т1з1м аркылы шектеудщ сол
жагы мен он жагынын аракатысы тандалады. Келеа шектеулерд1 енпзу ушш Добавление ограничения сухбат терезесшдеп Добавить
батырмасына басу кажет. Барлык шектеулер енгЫлгеннен кеши ОК
батыршамасы шерлледк
Поиск решения сухбат терезесшщ Параметры батырмасы
шеилмд1 табу ушш кандай параметрлер бер1лгенд1п’н текеру
максатына колданылады.
Параметры поиска решения сухбат терезеанде зерттелетш
мэселенщ шецлмш табудын варианттары мен шарттарын езгертуге,
сондай-ак тшмд! модельд1 жуктеуге жоне сактау га болады. Yhci*3
кел1*ам бойынша колданылатын баскару элементтерш’щ жагдайлары
мен мэндер! коптеген есептердщ uieuiiMi ушш жарайлы.
Параметры поиска решения сухбат терсзссшщ элементтерш
арастырайык:
- Максимальное время epici есептш шенпмш табуга кететш
уакытты шектеу ушш арналган.
- Предельное число итераций opici араты к есептеулер санын
шектеу ушш кажет.
- Относительная погрешность жэне Допустимое отклонение
epirrepi шеилмнщ кандай дэлд1кпен табылатындыгын аныктау уннн
арналган. YHci3 ксл1с1м бойынша бермген параметрлер аркылы
табылган шеипмд1 улкен дэлдшпен жэне аз ауыткумен кайта тауып,
сосын бастапкы шенлммен салыстырган орынды.
Мундай тексеруд! айнымалыларына 6ут1м сандык шарты
койылган есептерге журпзу усынылады.
- Линейная модель жалаушасы сызыктык оптимизациялау
ecenTepiHin шенпмш табу немесе сызыктык емес септердш сызыктык
аппроксимациясы yiniii кызмет етсдк Сызыктык емес ссептер
жагдайында бул жалауша алынып тасталуы, ал сызыктык есеп
жагдайында салынуы кажет, ceocoi Kepi жагдайда бурые шепмм
алынуы мумкш.
- Показывать результаты итераций жалаушасы шепнм
табуды токтата туруга жэне жекелеген нтсрациялардын нптижслсрш
карау ушш арналган.
- Автоматическое масштабирование жалаушасы олшем1
бойынша сапалык тургыда ерскшслеистш Kipic жлне шыгыс мондер/п
автоматты турде нормализакпялау yiniii арналган. мысалы миллион
тецгемен есентелепн салымдарга катысты пайда пайызын
макс имизациялау жагдайында.
- Оценка тобы экстрополяция эд!еш тацдау yiuiii кызмет етедь
- Производные тобы сандык дифференциациялау эд!сш тацдау
ушш арналган.
- Метод тобы оптимизациялау алгоритм in тацдау уинн
арналган.
Eceirriit шеппм'шщ нэтижелер! ту рал ы есеп беруш дайындау
ушш Результаты поиска решения сухбат терезесжде к аж ет есеп
беру тишн тацдау кажет: Результаты, Устойчивость, Пределы.
5.2 'Гакырын бойынша тансырмалар
1-тапсырма. Бону oiuipicin жоспарлау
Келеа ©HAipicTi жоспарлау eceoiii карастырайык. Kiuri фабрика
2 турлк iiuki (1) жоне сырткы (Е) жумыстар ушш бояу шыгарысымен
ай налы сады.
Екз туря! OH1M ко герме саудага тусед!. Бояларды ещмру ушш ем
бастапкы ошмдер А жэне В пайдаланылады. Тэул!ктгк максималды
коры 6 жэне 8 тонна курайды. А жэне В ошмдершщ сэйкесшше
бояулардыц oip тоннага шыгындары 5.1 кестеге келт1ригген.
5.1-кесте- Бояу oH;upiciH жоспарлау есебшщ бастапкы мэндер1
БастапкыBip тонна бояуга бастапкы
Максималды
ешмешм шыгыны, т
мумкгн кор, тЕ бояуы 1 бояуы
А 1 6В 7 1 8
вткгзу нарыгын 3eprreyi I бояуыньщ тэулиспк суранысы Е
боя> ынан ешкашан I тоннага артык болмаганын корсетп. Осыган
коса, 1 бояуына деген сураныс кушне 2 тоннадан артык емес екенш
Kepcerri. Бояулардыц кетерме сауда багалары: Е бояуы ушгн 3000
тенге жэне 1 бояуы ушш 2000 тенге. вшмдг акшага айналдырудыц
табысы максималды болуы ушгн фабрика эр бояудыц кандай
молшерш енд1ру керек?
Осы ecenTi шыгару ушш математикалык моделш куру керек.
Моделдг куру npouecciH бастау ушш келеи уш суракка жауап беру
керек:
- модел кандай шамаларды аныктауга курылады (ягни
айнымалы моделдер);
- мумкш болаты н айнымалы шамалардыц кебшен тшмдгш
40
тандау максаты неден курылады;
- белпслздер кандай шектерден аспауы керек.
Б'шин жагдайымызда табысты барынша кеп алу ушш фабрика
дурыс oHaipic колемiH жоспарлау керек. Осыган сэйкес айнымалылар:
X| I бояуынын тэулктк em iip ic колемi жэне Х| Е бояуынын тэул кл к
ед1р1с колем i.
Тэулжтж табыс жиынтыгы z I бояуынын ошпркпк \| жэне Е
бояуынын Xi z=3000\|+2000xn тен болады. МумKin болатын Х| жэне Х|
шамалардын 1илнен фабрика максаты табыс жиынтыгын
максималданатын, ягни максатты z функциясын аныктау.
Енд*1 Х| жэне Х|.: койылатын шектерге кошешк. Бояларды онд1ру
колем! Tepic бола алмайды, ягни Х|, хЕ >= О
Бояулардын eKi TypiH owiipyre кажстп бастапкы ешм шыгыны
мумкш болатын бул бастапкы ешм корынан артык бола алмайды.
Ягни,
х, +2х,< 6 ,
2xh +дг,£ 8
Осыган коса, бояуга деген сураныс шамасыныц uieri:
х,-х , <1
х,<2
Осылай, бул есептщ математикалык модел1 кслеа турге ие:
Томенп шек аркылы z=3000xi+2000xi максималдау:
xh + 2дг,< 69
2х, +.г, < 8
х, - xh <> 1
x,S2f
Мундагы модель сызыктык екенш умытпау керек, ce6e6i
максатты функция жэне шектер айнымалылардан сызыкты
байланыста тур.
Бул ecenTi Сервис, Шеипм iiney (Поиск решения) командасы
аркылы шешешк. Шеипм 1здеу куралы Excel кондыргысыныц 6ipcyi
болып табылады. Егер Сервис менюшде 111 еш i м h/iev командасы жок
болса, онда оны куру yLuiii Сервис, Надстройки, Шеипм ii/icy
командасын орындау кажет.
5.3 суретте керсетмгсндей ЛЗ жэне ВЗ уяшьнсгарын л% мен
.^айнымалылар шамасына боленiк.
41
л а с1 ПигрнУвниые2 X i Ь
34 Функция цели - 300U*A3*2000*6356 .Ограничении7 =АЗ+2'ВЭ 68 =2'AJ+B3 89 =ВЗ-АЭ 110 =ВЗ 2
5.3-сурет - Айнымалыларга, максаггы функцияга жэне шектерге
бел ш ген диапазондар.
С4 уяшыгына максаггы функцияны енпзешк
=3000* АЗ+2000* ВЗ.
А7:А 10 уяшыктарына сол жак шектерд! енпзешк
=АЗ+2*ВЗ;
=2*АЗ+ВЗ;
=ВЗ-АЗ;
=ВЗ,
В7:В 10 уяшыктарыдна - шектеулердщ он бел1ктер1.
Содан кешн Сервис, Шешш 1здеу командасын тандап, 5.4
суретте керсетшген ашылган Шешгч вдеу терезесш толтырамыз.
Поиск решения
Установить целевую ячогасу: liC H l
Равной: (• цаксимальноиу значению ^ значению: |0
• H H t f iW M m y значению
Изненая ячейки:
|$А|3:|8$3
Ограничения:
$А$3:$В$3 > - О $А|7:$А|10 <= $В$7:$В$10
11 Предположить 1
J Добавить
ЦЗИМ1ТЬ
•I К д а т т ъ
Выполнить
Закрыть
Оаранетры
Воссхеноеить
£лраека
5.4-сурет - Бояу енд1р 1рш жоспарлау есебшщ Шеипм гздеу
терезеа.
5.5 суретте корсеплген Орындау багырмасын басканнан кешн
Шеипч пдеу нэтижслер! атты терезе ашылады да, шеннм табылды
деген акпараггы бередь
42
um u jjp i.i.i
Решете найдено. Все ограничения и условия оптимальности выполнены.
** Уохрацить найденное решение]
f Восстановить исходные зиачетя
Тип отчета
РезультатыУстойчивостьПределы
OK | Отнена | Сохранить сценарий... | Справка |
5.5-сурет- Шеипм 1здеу нэтижесшщ Tepeieci.
Бул есептщ нэтиже санаулары (0 нд1р1стщ ти!мд1 жоспары мен
оган сэйкес табыс) 5.6 суретте корсетьпген. Пн тшмд1 болып кунiне F.
бояуынын 3,33 т жэне I бояуынын 1,33 т oiuiipici табылалы..Бул
0H,iipic колемi фабрикага 12,67 мын. тенге табыс экеледк
А В С1 Переменные2 Хе Xi3 3,333333333 1,3333333334 Функция цели 12666,6756 Ограничения7 6 68 8 89 -2 110 1,333333333 ш
5.6-сурет- Бояу онд1р1сш жоспарлау есебннц шеипм h jicy
куралы комепмен есептелген нэтиже санаулары.
2-тапсырма. Корытпаларлын кураммн анмктау
Hcerrri карап шыгайык: Л жонс 13 корытпалар алу ушш I, II, III
жэне IV металлдар колданылады. Олардыц Л жэне В корытпаларлын
курамында болу талаптары 5.2 кестеде келт|’ршген.
I, II, III жэне IV металлдарын ormipyre кажегп кендер корлары
мен олардыц мшездемелер1 5.3 кестеде керсетшген.
А корытпасыныц I т багасы 200 долларов болсын, ал В
корытпасыныц I т - 210 доллар. А жэне В корытмаларын сатканнан
келген панданы макснмалдау кажет..
43
5.2-кесте - Корытпа курамын аныктау ее еб in деп металлдардын
корытпа курамында болу талаптары.____________________________________
Корытпа Металл курамына койылатын галашар
А1 мегаллынын 80 %-нен артык емес
11 металлыныц 30 %-нен артык емес
В
II метал ын ын 40 %-нен 60 %-не лей in
III мегаллынын 30 %-нен кем емес
IV мегаллынын 70 %-нен аргык емес
5.3 Кесте- Корытпа курамын аныктау есебшдеп кендер мшездемеи
мен коры
Кен Максималды кор,
т
К?/рамы, % Бага,
долларI II И Г IV баска
компоненттер
1 1000 20 10 30 30 10 30") 2000 10 20 30 30 10 40
3 3000 5 5 70 20 0 50
А жэне В корытпаларын алуга кажегп I, II, III жэне IV
металлдарынын санын сэйкесШше л*м , х2А, хи9 х4Л и х1И$ х:н, хУН9 хАН
белплешк. Колданылган /-Hiui кен санын >•,,/e[l,3] деп белплешк.
Ссылай, бул есептщ математикалык модел! Kejieci турге не:
максималдау:
г = 200(.т,л + х2А + хи + хлJ + р 0(.\'1Д + х2Н + xw +хАН)-301*, -40>ч -50у^
Корытпа курам ы на шек бойынша ( 2 кесге мэл1меттер!
негЫнде):
*1.1 ^ 0’8(VU +Х2Л И Ш В И
х2А < 0,3 (хм +х2Л +хи +.г4|),
Х2Н 8 i *2Н | % I Х*и |
*2н Щ
х^н Щ 0,3 {xiH + x2tt + ХцН + x4li),
х4Н < 0,7(.vlw # Щ I Щ § хАН |
Кен курамы мен мшездеме бойынша ( 3 кесте ManiMerrepi
непзшде):
44
.т,, t Щ,; < 0.2 v, + 0.1v, + 0.05 v,,
лг, 11Ш 10.1 v, 10.2 v, 10.05 v, j
xu I Ц 10.3 v, 10.31 10.7 r ,,
•fj , + x4M < 0 .3 v, +0.3.Г, +0.2.V ,,
Сонымен катар, айнымалыларлы пайдалану диапазоны бойынша:
х:, > 0. х,„ > 0. / е [1.4].
0 < V, < 1 0 0 0 ,
0 < v, <2000,
0 < V, < 3 0 0 0 ,
5.7 суретте керсеплгендей, C3:D6 уяшыктар диапазонын
x,t. xlH, i e [l.4] айнымалыларга белешк, ал F3:F5 уяшыктар диапазонын
/ е [1.3] айнымалырга белейж.
5.7-сурет - Корытпа курамын аныктау есебшщ бастапкы
машметтер.
G9 уяшыгына максатты функциян енпзешк
=200*СУММ(СЗ:С6)+210*СУ ММ( D3: D6)-3 0* F3-40* F4-50* F5
С8:С17 уяшыктар диапазонына сол жак шектердi енпзешк
жэне оларды барлык айнымалылар сол жакта болатындай, ал тен емес
белплер1 — кем немесе тен болатындай турге келлрейпк:
=СЗ-0,8*СУММ(СЗ:С6),
=С4-0,3*СУММ(СЗ:С6),
=D4-0,6*Cy ММ( D3:D6).
=0,4*CyMM(D3:D6)-D4,=0,3*CyMM(D3:D6)-D5,=D6-0,7*CyMM(D3:D6),=CyMM(C3:D3)-0,2*$F$3-0,1 *$F.1:4-0,05*$F;$5,
45
=CyMM(C4:D4)-0vl*$F$3-0f2*$F$4-0v05*$F$5v=CyMM(C5:D5)-0,3*$F$3-0,3*$F$4-0,7*$F$5,<TMM(C6:D6)-0,3*$F$3-0,3*$F$4-0,2*$F$5.
113:115 уяшьнчгар диапазон ына корды бар кем саны и енпзежк.
5.8 суретте корсетшгендей Сервис, Шеипм iuey командаларын
тавдап, Шеипм пдеу терезесш толтырайык.
К ажет уяшыктарды жэне шектерд1 голтырганнан кейш
Орындау батырмасын басыныз.
5.8-сурет - корытпа курамын аныктау есебшдеп Шеипм пдеу
терезеа
З-тансырма. Кэсиюрын терт турл1 ешм шыгарады: 01, 02, 03,
04. Оны енд|руде уш ресурс колданылады: енбек, шнкгзат жэне
курал-жабдык. Эр ресур бойынша шыгын гемендеп 5.4 кестеде беркпген:
5.4-кесте - Ошмд1 шыгаруга жумсалатын рееурстар нормасы
Ресурс 0жм Tvpi Ресурс келеим
01 02 03 04
Ецбек 1 1 1 1 16
Шикпат 6 5 4 3 110Курал-жабды icrap 4 6 10 13 100
0н1мд1 сатканнан тусетш пайда: 01 - 60, 02 - 70, 03 - 120, 04 - 130.
Кэсшорынньщ гшйдасын макеималдау ушш эр ешм бойынша
евдирудщ тжмд1 жоспарын курыцыз.
46
6 Транспортi ык ессп
6.1 Транспортты к eccnTiii математикалмк молел!
Жалпы турде транспорттык ecemi былай тусншруге болады: m
пунктте: Ai, ..., Am6ipTeKTi жук бар. Жуктщ колем! сойкесшше ai, ...,
am. Бул жукт1 тутынушыларга ( B i , ..., B n ) жеткпу керек. Олардын
суранысы — b i ........bn. Тасымапдау куны i-mi (i~l,m) пункттен j-uii
(j=l,n) пунктке дейш си. Тутынушылардьщ суранысгарын толык
канагаттандыратын жоне транспорттык шыгындар минималды
болатын жоспар курьщыз.
EcenTi математикалык жазу туржде былай беруге болады:
т 19
f = I Z f A 4 1 "'11 ( 1 )
19
I X = a . . / = *•'" (2)
I ; = й»n*l
хц >0 . i =\.m j=\.n (3)
Сонымен, бершгеш: сызыктык функция ( 1 ), шарттар (3),
шектеулер жуйеа (2). Шецимдер жиынынан (2) сызыктык
функциянын ( 1 ) минимумы болатын тер!с емес шеипмш тау керек.
Егер жук жетюзушщеп жуктщ жиынтык колем! тутынушыга керек
жуктщ жиынтык колемiне тен болса, онда транспорттык есеп жабык
(балансталган) деп атапады: ягни, томендеп тецд1к орындалса:
т н
»*1 щ
Егер томендеп’ шарттардын 6ipi орындалса, онда транспорттык есеп
ашык (балансталмаган) деп аталады:
т пУ'а, >
И!
Транспорттык есептщ ineiniMi болу yniin ашык моделш жабык
47
моделью айналдыру керек.т н • ш ф
- 1.1 ер у j < У /) шар I ы орындалса, он да фиктиым (n+I ) - u j i
» I
пункт! i Bn - 1 KipriieMb, ягни есенке косы мша баган мргпмсдг Бул
тутыиушынын сурапысы мынаган тен болады:
- ]£/>,<■1 i«i
Тасымалданатын жуктщ куны нелге ген болады, ягни, с*#ят1 - О,
/ = I.///. Егер У\/( < V/> шарты орындалса, онда фиктивп (m+1 )-ujii-i /«I
жегкгзуишп Ат и кчрггземгз, ягни, ееепке коеымша жол юрпзшед*. Бул
жеткгзушщеп жук мынаган тен деп алынады:
= - д щ»*1 7-1
Тасымалданатын жуктщ куны нелге тек болады, ягни, с1П =0,
/ = !,/«. Ашык модельд1 жабы к модельге айналдырганда максаттык
функция езгермейд1, ойткеш коеымша жук тасымалына сэйкес келетш
косылгыштар нелге тец.
6.2 Такы ры н бойынша гансы рмалар
1-тансырма. Т ранспорт ,!к есеп
Шеш1м гздеу куралы колданылатын тагы oip мысалды
карастырайык. Терт фабрика жэне оныц ешмдерш еткгзу бес
орталыктарга ие фирма бар деп шамалайык. KyHiHe 200, 150, 225 жэне
175 etmipic мумкшшшктерге ие фирма фабрикалары Денвер, Бостон,
Новый Орлеан жэне Даллас калаларында орналаскан. KyHiHe 100, 200,
50, 250 жэне 150 кажеттшкгерге ие фирма ешмдерш етюзу
орталыктары сэйкеанше Лос-Анджелес, Даллас, Сент-Луис,
Вашингтон жэне Атланта сында орналаскан. 0 тк1зу орталыгына
жчбершмеген фабрикада eHiM б1рлжтерд{ сактау кунше 0,75 доллар
кымбатка тусед!, ал тутынушыныц еткчзу орталыгында тапсырыс
бершген, oipaK Mep3iMi еткен ешм oipjiiri ymiH кунше 2,5 доллар
кымбатка тусед!. Фабрикадан е т з у орталыктарга шейш ешм 6ip^ii iH
тасымалдау куны 6.1 кестеде керсетЫген.
48
6.1 -кесте- Транспорттык шыгындар
1 'У 34 1Калалар Лос- Даллас Сент- Вашингт [ Атланта
Анджелес Луис онДенвер 1,5 2 1,75 2,25 2,25Бостон 2,5 2 1,75 1 1,5
Ыовый Орлеан 2 1,5 1,5 1,75 Г 1,75Даллас 1 0,5 1,75 1,75 j 1,75
Келжтж шыгындарды минималдандыру ушш тасымалдауларды
дуры с жоспарлау кажет.
Бул модель балансталгандыктан (од|’ртген ешм колем шщ
сомасы оньщ шпндеп кажеттшктер колемшщ сомасына тен
белшген), ешм жетюзбеушшк жэне коймалауга байланысты
шыгындарды санамауга болады. Баска жагдайда келеа мэл1меттерд1
енпзу керек:
- артык ещиру жагдайында - жалган етюзу орталыгын,
коймапау куны юретш ешм 6ipjririHiH б1рдей тасымалдау кунын, ал
тасымалдау колемiне - ешм артыктарынын коймалау келемдерш;
- тапшылык жагдайында - жалган фабриканы , ешмд|* жетк!збеу
айып пулдары KipeTiH ешм б1рлтнщ б 1рдей тасымалдау кунын, ал
тасымалдау келемше - етюзу орталыктарына жетюзшмеген ешм
келемш.
Бул ecenTi шыгару ушш оныц математикалык моделей
курастырайык. Осындагы белпаздер тасымалдау колемi болып
табылады. хч - i-Hmi фабрикадан j-Huii етюзу орталыкка тасымалдау
кол ем i. Максатты функция - кел1кт1к шыгындардын сомасы, ягни:
? = Е Е С.;-Г-; »»=1 /=!
мундагы сп - i-Hiui фабрикадан j-Hini етюзу орталыкка ешм
бдрлтнщ тасымалдау куны.
Белпаздер келеа шектеулерд1 канагаттандыру керек:
- тасымалдау колемi Tepic бола алмайды.
- модель балансталгандыктан, буюл ешм фабрикадан шыгарылу
керек, ал буюл етюзу орталыктардьщ кажеттшктер1 толыгымен
канагаттандырылу керек.
Нэтижесшде келеа* модель пайда болады: минималдандыру
I S
2 X * M e [1.4],/“I
X, > 0 ./ e [l,4].7 = [1, 5].
мундагы и, - i-iiiiii фабриканыц etmipic колем i; ht - j-nuji еткЬу
орталыгынын суранысы.
6.1 cypeiTe корсетшгендей бул есегт шешу ушш шеилм 1здеу
куралы кемепмен бастапкы магиметтерд! енпзешк.
А1:Е4 уяшыктарына тасымалдау кунын енпзем1з. А6:Е9
уяшыктары белпсгздер (тасымалдау келем!) ymin белшген. G6:G9
уяшыктарына фабрикадагы енд!р1с келем1 енпзшген, ал А 11 :Е 11
уяшыктарына етк1зу орталыктарынын кажеттшктер1 енпзшген.
F10 уяшыгына максаггы функция енпзшген.
=СУММ ПРОИЗВ(А1 :Е4;А6;Е9)
1.5 2 1.75 2.25 2.252.5 2 1.75 1 |.52 1.5- 1.5 1.75 1.752 0.5 1.75 1.75 1,75
О JUU7 0 150
_В 0 225' I ; О ITS10. О о о о о оI ! 1 100 200 50 250 «50Ш
6. 1-сурет— Транспорттык есептщ бастапкы мэл! меггер i
А 10:Е 10 уяшыктарына етюзу орталыктарына экелшетш ешм
келемш аныктайтын Kejieci формулалар енпзшген
=СУММ(А6:А9),
=СУММ(В6:В9),
=СУММ(С6:С9),
=CyMM(D6:D9),=СУММ(Е6:Е9),
F6.F9 уяшыктарына фабрикадан шыгарылагын ешм келемш
аныктайтын формулалар енпзшген.
=СУМ М (А 6:Е6),
50
=СУММ(А7:Е7),
=СУМ М (А8:Е8).
=СУММ(А9:Е9),
6.2 суретте керсетшгендей Сервис, Шеипм пдеу командасын
тандап, ашылган Шеипм 1здеу терезесЫ толтырамыз.
U n ir im p n |
Вгв»* О— »»■ |И11” м« • 1 t1., - IWXI» —0 — I
H ‘ - M M * ,_ L J
6.2-сурет- Транспорттык есеп уипн IlIeiuiM i3/iey сухбат терезеа
1здеу параметрлер! терезеа нде Сызыктмк модель тусында
жалау коюды умытпаныз. 6.3 суретте Kopceri лгендей Ормндау
батырмасын басканнан кейш шеипм 1здеу куралы eniM жетюзудщ ен
тшмд1 жолын жэне оган тшсп кшнктж шыгындарды аныктайды.
А В С О Ё F G1 15 2 1.75 225 2252 2.5 2 1.75 1 1.53 2 1 5 1 5 1 75 1754 2 05 1.75 1.75 1.7556 1 0 0 25 50 0 25 200 2007_ 0 О 0 190 0 150 1500 0 0 0 100 125 225 2259 0 175 0 0 0 175 17510 100 200 50 290 150 97511 100 200 50 250 15012
6.3-сурет - Транспорттык есептщ тшмш uiemiMi
2-тапсырма. Тагайынлаулар туралы есептер
Тагайындаулар туралы есептерд1 шешудщ мысалын
карастырайык. Торт жумысшы жумыстыц торт TypiH орындай алалы.
j -й жумысынын i-м жумысшымен с,; орындауыным багасы 6.4 суретте
AI :D4 диапазоныныц уяшыктарында келлршгеи.
А в С 1 0 ' Б F G Н 1 j
Т}' 1 4 6 3 Стоимость работ = 02 9 10 7 9 03 J 4 5 11 7 04 8 7 8 5 05 1 06 " 0 0 0 0
Тагайынлаулар туралы ссебшлсп жумыс
багалары
51
Бул кестеде жолдар жумыешыларга сэйкес келед1, ал баган -
жумыстарга. Барлык жумысгар орындалгандай eriri, opoip жумысшы
тек 6ip жумыста гана болатын да и eriri, ал барлык жумыстардын
орындалуыныц жиынтык oaf асы миннмалды болатындай eiin жумыс
орындау жоспарын куру керек. Бершген есеп тецгерп1ген, ягни жумыс
саны жумысшылар санына тен екешн атап корсету керек. Егерде есеп
генгеркмеген болса, онда оны шешудщ алдында eceiiTi гецгеру керек,
ол ушш жумысгыц жогары кундары бар жетпейтш жолдардьщ немесе
багандардын санын енпзу керек.
Бершген ecenri шешу уш1н оныц математикалык моделш
курайык. Егер i жумысшымен j жумысы орындалса, онда дг = 1 ,
егерде i жумысшымен j жумысы орындалмаса, онда ху = 0. Онда
4 4
модель келеа турге ие: минимизациялау - = келеа1-1 I
шектеулерде:
2 Х =wе МК
Щ 111 ВI
дг„ е {0,1}, / е [1.4J.V = [1.4].
Шеипмд1 (здеу куралдарыныц комепмен бул ecenri шыгару
ушш белпаздерге F2.I5 уяшыкгарыньщ диапазонын болешк.
Луяшыгына жумыстардыц багасын есептейтш максатТык функцияны
енг1зем1з:=СУММ1 lPOH3B(F2:I5;A 1 :D4),
6.5 сурегге корсетиггендей шектеулердщ сол жактарына сэйкес
келетш формулаларды енпземШ.
J ____ 1____ G I Н______ ;____J______[ J1 Стоимость работ = =СУММПРОИЗВ(Р2 6.А1 04)2 =СУММ(Р2 В)1L =еумм(рз 13)
2 -СУММ(Р414)§ =CyMM(F5 Ё)6 =СУММ1Р2 F5) =C‘/MM(G2 G5) =СУММ(Н2И5) -CVMM(U 6)
6.5-сурет - I агайындаулар туралы ecerneri шектеулер д i н сол
жакгары
Будан кейш Сервис, Поиск решении командасын тацдаймыз
52
жэне ашылган Поиск решения сухбат терезесш 6.6 суретте
керсетшгендей голтырамыз.
п т■ль ueneeyto »<iV> FT--3 _____
I
OV>M|N*V--V* ~l TJ Добавип. I$F£!’|!fS >— 0 —' ------1VU I*F|6»I»fe-l __g?"*_IIM.'IHS-l а воссгановигь
J ------
6.6-сурет Тагаиынлаулар туралы есебшщ Поиск решения сухбат терезс1
Параметры поиска решения сухбат теречесшде Линейная
модель флажогын орнатуды умытпаныз. Выполнить батырмасын
басканнан кеиш шеплмд! 1здеу куралы 6.7 суретте келт!р!лген ти!мд! еш!мд|‘ табады.
1 1 4 6
2 9 10 7
3 4 5 11
4 8 7 в
F ! G ! нСтоимость работ
6.7-сурет Тагайынлаулар туралы есебшдеп жумыстардын ти1мд1 жоспары
51
Одеоне п ер
1 Ьайшоланова К- С\ Акпарапык жуйелср гсориясы. - Алматы, 2007. - 280 б.
2 Ьалананов, Ь. К-, bupioaeu, Ь., Дзулеткулов, А. Ь. Жаца
информациялык технологиялар: ййформатикалан 30 сабак:окулык. 4
басылым, женделт голыктырылган. ■ Алматы :ЖТИ, 2007. - 408 б.
3 Брались М. Ь. и т.б. Акпарапы жуйелср бизнес ге. — Алматы :
РИК, 2007. - 325 6.
4 Исаев С. О., Мухамади А. П., Ахметова О. С. Комльютерлж
технология neriiAcpi курсына арналган практикум. - Алматы, 2007.- 305 б.
5 Хакимова Т. ЬСомныотерлш ецдеудщ эдгстемелер!. - Алмагы :
«Гылым», 2007. - 453 б.
6 Халыкова К. 3. Информативны окыту эдктемеег. - Алматы : «Бшм», 2007. - 250 б.
7 1 арнаев А. Использование MS Excel и VBA в экономике и
финансах. - K-M-CI16., 2000. - 510 б.
8 Ермеков М., Ермеков М., Ногайбаланова С. Информатика.
Алматы : «Жазушы», 2005. - 354 б.
9 Информационные технологии в маркетинге. / под ред.
Г .А. Гигоренко. - М : Ю ПИ ГИ-ДАНА, 2000. - 407 б.
54
Мазмуиы
Kipicne..................................................................................................... 3
1 MS Excel функциялары мен формулалары.......................................... 4
1.1 Формулалармен жумыс..........................................................................4
1.2 Функциялар............................................................................................ 7
1.3 Логикалык функциялар..........................................................................9
1.4 Диаграммалар (Графиктер)...................................................................10
1.5 Курама кестелер..................................................................................... IО
1.6 Такырып бойынша тапсырмалар..........................................................12
2 MS Ехсе1-де зкономикалык есептеулер жургпу................................. 20
2.1 Финанстык функциялармен жумыс...................................................... 20
2.2 Такырып бойынша тапсырмалар..........................................................26
3 Параметра! келтпру.................................................................................28
3.1 Параметрд1 келттру куралын пайдалану мысалдары.......................... 28
3.2 Такырып бойынша тапсырмалар.......................................................... 31
4 Кою Kecreci............ .................................................................................32
41. Б1р айиымалысы бар кою кестесш колдану......................................... 32
4.2 Ею айнымалысы бар кою кестесш колдану........................................ 33
4.3 Такырып бойынша тапсырмалар.......................................................... 35
5 Шеиимд! пдеу (Поиск решения) баптамасынын комепмен
тжмдшеу есептер1н шыгару........................................................................37
5.1 Шеиимд! 1здеу баптамасы......................................................................37
5.2 Такырып бойынша тапсырмалар.......................................................... 40
6 Транспорттык есеп.................................................................................47
6.1 Транспорттык есептщ математикалык модел1.................................... 47
6.2 Такырып бойынша тапсырмалар.......................................................... 48
Эдебиеттер..............................................................................................54
Х.Г. Ьахралинова, Е.А. Богданова
) КОНОМ И КАЛ Ы К АКПАРАТТЫК ЖУЙЕЛЕРДЕП
ЖАКА ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Эд1стемел»к н^скау
Техникалык редактор Д.Н. Айтжанова
Жауапты хатшы Т.А. Ротарь
Басуга 05.03.2012 ж.
Spin rypi Times.
niuiiM 29,7 x 42 '/I. Oфceттiк ка газ.
Шарггы баспа табагы 1,53 Таралымы 300 дана
Тапсырыс №1787
«КЕРЕКУ» Баспасы
С.Торайгыров атындагы
Павлодар мемлекетпк университет!
140008, Павлодар к., Ломов к., 64
Курастырушылар : ага окытушы Бахралииова X. Г.
ага окытушы Богданова I . А.
F.cen жэне аулн i кафе iрясм
Экономикалык мамаилыктарынын стулеитrepine арналг ан
«ЭАЖ жана технологиялар» поншен тг>ж1рнбе пк сабактарга
?;нстемел1к иускаулар
Кафелра мзжшежде беютшла 2012 ж. « / _» | - № ? хапама
Кафелра мешеру n i i c i__L у " д. ж . Мусина
КЭФ факул'ЫгетаН'ВД оку-здгстсмелж кенссжле маку лдатап 2012ж.
«
№ I хаттама
ООК тораиымы Л. Б. Теммр!алиена
КЕЛ1С1ЛД1
К )Ф лсканы
Л//'г/нлу_Т. Я. ')piiaiap«in 201
Норчабакмлаушм
СжМБ бастыгы
2012 ж. «/$> С«.I . С. Баяхмстна
МАКУ.1ДЛНЛЫ ОУЖ ж ОКБ Пастмгм | \. Марак\ ia
