1

SPIS ZAWARTOŚCI A 0 . a t „ . TECZKI .Jq Q /f' _ ob "

..?. i. r:.. $lA9.ŹA..3.ę.<a., . . . .

JpW A.SU c/łL/l. Relacja fe • <5 3 l ^ $

I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora —

I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora lę

II. Materiały uzupełniające relację Jo. # 9 &./- 8 5III./l. Materiały dotyczące rodziny re la to ra __

III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. —

III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) -—-

III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945

IIL/5. Inne

IV. Korespondencja

........ ... P . > . $

V. Nazwiskowe karty informacyjne • ™

VI. Fotografie (&Mj 0\Sj {/ i&/C fyU) At

2

3

Benedykt Baranowski Słupsk 76-200Słupsk dniał 990 .<12 17 A

DoOKP w Słupsku

Urodził** się w dniu 13.03. 1919r. w Linii pow. Morski Woj. Poborskie z. Ojca Jana i Matki Marta z do b u Kaczykowska *V młodych latach wychowywałeś się u rodziców pochodzenia Chłopskiego De szkoły podstawowej uczęiclałem w Linii ,a później o^ 1931r. w Zakrzewie, którą tam ukończyłem.

*) W czasie okupacji hitlerowskiej od 06.09.1939r. byłem wywieżiony jako niewolnik cywilny przez: okupanta do Norymbergjl , skąd wróciłem 23.jurt października do domu rodziców.Od Lutego 1942r. zostałem zmuszony do przymusowej pracy w niemczech w miejscowości Occalic w powiecie Lęborskim ,praca w majątku rolny* aż do 12*03.1945r.

jjj W okresie okupacji należałem do Tajnej Organizacji Wojskowej Gryf Pomorski która podlegała pod AxJCx AK od 30_07.1942r. do 12.03.1945r. Komendantem Moim był Walaszkowskl Jan i jego zastępcą Mile#d(yk Józef oboje ze Zakrzewa .W organizacji naszej pełniłem funkcję Łącznika Organizacyjnego.Od 01.04*1945r* zostałem prawie zawszony do wstąpienia w szeregi Służba Ochrony Kolei na stacji Linia -Zakrzewo,ten co nosił karabin nie był nękany przez żołnierzy Sowieckich.0d22-08.1946r. zostałem przeniesiony na własną proibę ze Służby SOK do Służby ruchu na Stację Hel. Tam pracując jako zwrotniczy ,a po skończo­nym kursie jako Dyżurny ruchu.

n W 1958r* rozpocząłem naukę w Technikum Zaocznym w Bydgoszczy którą ukończyłem w 1963r. z wynikiem dodatnim. Wtedy zostałem przeniesiony z urzędu na stanowisko zawiadowcy StacjIIZI KI. w Różynach Woj.Gdańskie Stąd po trzech latach przeniesiono mnie do stacji Bytów na stanowisko Zawiadowcy Stacji III Kl. i znowu po trzech latach przeniesiony z urzędu do Stacji I Kl. w Słupsku na stanowisko Naczelnika Stacji I Kl. to jest od czerwcji 1970r. od 1977r» zostałem przeniesiony z urzędu na Stanowisko Kontrolera Rachu 10-tego Odcinka, gdzie pracowałem aż do pdjścia na emeryturę z dniem 31»0?»1980r.W okresie mojej pracy zawodowej na PKP.Spotkałem się z walką przeciw wierze Katolickiej. Na Helu jak pełniłem funkcję dyż.ęuchu,Dyrekcja nadała telegram aby usunąć wszystkie krzyże z pomieszczeń służbowych Gdy Zawiadowca Stacji chciał zabierać Krzyż z mojego pomieszczenia ją na to nie wyraziłem zgody powiedziałem puki ja tu pracukę Krzyż będzie tu wisiał. Jak zostałem przeniesiony na inne stacje ,wszędzie była walka o te Krzyże. Jak w Różynach przybył Kontroler Ruchu na pierw-

4

■4- iszą kontrolę zażądał żeby Krzyż z biura dyż. ruchu jak drugi raz przyjedzie rby go na ścianie nie było • Ja powiedziałem że nie życzę sobie aby on tu więcej przyjechał i skoro wsiadł do pociągu, ja zadzwoniłeś do Naczelnika Oddziału w Gdyn|i obecnie £ś±x już nieżyjącego śp* inż.JSiadaka i zażądałem aby przeniesiono tego kontrolera na inny odcinek lub aby mnie z tego stanowiska zwolniono .Naczelnik obiecał ni że £h±s już pisze telegram 1 że da ml takiego Kontro lera#który ze mną pójdzie do Kościoła i tak się stało. Również poradziłem sobie na stacji Bytów i w Słupsku z wrogami Keścipia oraz z walką o Krzyże.W Różynach wstąpiłem do SD 1 pracowałem w powiatowej Radzie Narodowej w czwartej kadencji z. poza rady w Komisji Komunikacji w Pruszczu Gdańskim Gdy zostałem przeniesiony do Słupska miałem trudności z otrzymaniem mieszkania pomimo że mi to obiecano z chwilą wyrażenia zgody na przuniesieni Udałem się do SD o poparcie aby wstawili się za sną w sprawie mieszkania Odpowiedzieli mi że nie mogą interweniować gdyż boją się PZPR i «vtedy wystąpiłem z tego SD.Wczasie mojej pracy jako Naczelnik Stacji partia urządziła sobie w 1976r wyjazdową egzekutywę do mnie na stację aby mnie 1 moich pracowników podsumować.W okresie tym mieliśmy na stacji najlepsze wyniki w pracy Stasja nasza otrzymała Sztandar Przechodni na Okręgu.Natomiast Sekretarze Partii PZPR przybyli aby krytykować że stacja żle ^ pracuje było ich trzech ,gdy oni się wypowiedzieli i ja sobie wszystko wynotowałem „oraz dopuścili mnie do głosu. Ja ich zkrytykowałsm muwiąc Stacja Słupsk pracuje najlepiej na okręgu a Sekretarze przybyli zniechę- c/ać pracowników aby przestali dobrze pracowac,stwierdziłem że postąpili jak wrogowie naszej Ojczyzny z taką odprawą ich odprawiłem.Jak tylko odeszli usiadłem i napisałem telegram do komitetów PZPR w

r- Słupsku, .'.jKOszalinie i ^Szczecinie do DOKP Szczecin oraz naczelników tych stacji, w telegramie tym również pokazałem tych Sekretarzy PZPR jako Wrogów naszej Ojczyzny. Następnego dnia zadzwonił do mnie Naczelnik Zarządu ze Szczecina i miał dd mnie pretensję ,ja ddpowiedziałem inaczej nie mogłem postąpić , naczelnik powiedział że każe mi ten telegram zapła­cić , ja odpowiedziałem jatylko nato czekam i wtedy nadam telegram do Warszawy do KC ijNK. i wtedy naczelnik powiedział no dobrze niech już tak będzie. Od tego czasu miałem spokój z partią .Wczasie mojej pracy jako Kontroler Ruchu w 1977r. na szkoleniu ideologi cznym przez PZPR powiedziałem Sekretarzowi kłóry szkolił .dlaczego powią­zaliście się ze Sowietami Którym wszystko dajecie za darmo i oni rabują nasz kraj ,Sekretarz powiedział musimy rosjanom dac co żądają a jak nie to sami zabierają co zechcą.Po przejściu na emeryturę,powstaje w Słupsku Związek Zawodowy Solidarnoś Gdy w 198Qr. Odbyła się Uroczystość w Gdańsku Stoczni,byłem tam ze Słupąj Solidarnością do Składania Wieńca przy trzech Krzyżach w Stoczni.

5

3A przynależność do Solidarności wpisano ni od 01»01.1S31r* do legityma­cji Związkowej.Na emeryturze pracowałem społecznie do końca 1989r„ w kole PKP ZBoWiD w Komisji Socjalnej. Obecnie założyliśmy Koło Żołnierzy Armi Krajowej w którym to Kole jestem Sk*r3soi*k**mx Skarbnikiem. Pozatem jestem Prezesem Koła Stowarzyszenia Chorych na Cukrzycę Koło Nr.3.PKP gdyż jestem również Chory na cukrzycę.Chciałbym Kandydować jako Radny do Rady Miejskiej, gdyż widzę potrzebę tam uczestniczyć Jako ze strony Chorych na Cukrzycę i Żołnierzy Armi Krajowej. Pozatmm znam różne zagadnienia z pracy i ^doświadczenia.

\

i

6

łfhiJr.

kas-iw,) I ąSUasO.

Słupsk, dnia 13 marce 199Ir.

Kolega !Benedykt Baranowski

76-200 S ł u p s k

Dokonując szczegółowej analizy życiorysu jak:i otrzymałam /'z n. 17-02-1 990r/ 3twiardzam pewne luki wymagająca bliż3zago wyjaś­nienia lub uzupełniania. Stąd proszę o rozwinięcia jakoby pewnych pytatf - odpowiedzi, a mianowicie:1/ Przyczyny aresztowania 06-09-1939r - w jakiej miejscowości2/ Kola wstąpił do "Gryfa Pomorskiego" /T0W,AK/ 30-07-1942 - 12-03-

-1345r i w związku z tym pewnego rodzaju pytanie: a/ kto zwerbował Kol. do organizacji - nazwisko i imię możliwy

adresb/ kto zaprzysiągł Kol. jeśli to miało miejsce, gdzie i kiedy

oraz w jakich okolicznościach c/ komendant Walaszkowski Jan - miejsce zamieszkania możliwia

obecne lub bliższe dane - pseudonim d/ z-ca komendanta Milewczyk Józef - podobnie j/w e/ może jeszcze ktoś Koledze znany z tamtejszego okresu - adresy f/ jak wynika z relacji Kol. był łącznikiem. Proszę podać kto wy­

dawał poecenia - grypsy - pisma - informacja lub t.p. w jakiej formie -/pisemne, ustne/. Komu informacja lub t.p. były prze­kazywane - miejscowości. Proszę podać nazwiska - pseudonimy -- adresy ówczesne lub obecne

g/ czy Kol. posiada legitymacje lub inne dokumenty z tamtego ok­resu, prosimy o kserokopie

h/ proszę o wyjaśnienie sprawy powiązania sra* 3praw j.n.- Kolega w okresie okupacji 1939 zamieszkiwał w Linii pow. Wejherowo luo okolicy. Go łączyło Kol. z Zakrzewem oddalonvia od Linii o oonael 160 km- gdzii leży przyczyna odległości komendanta od Kolegi- jasli ktoś z^organizacji dzłałał w Linii to co robił i kto to był. Proszę o bliższe dane.Proszę o udzielenie możliwie wyczerpujących odpowiedzi na

w/w punkty.1 • •'".yjaśnienie i uzupełnienie w/w pozwoli na rozszerzania in^or

macji o działalności organizacji z koleii mocno ugruntuje historię ruchu oporu ’’Gryfa Pomorskiego.

Łącząc koleże'skie pozdrowienia liczę na rychłą pom-cną odpowiedźi

'.a? Y 7 & o

7

8

9

10

11

12

C ł o n k o w i e Rady G m in n e j Z a k r z e w o 0 8 . 0 9 . 1 9 9 4 r .Z Z a k r z e w a z L a t 1939 - I 9 4 5 r *

N a w i a z u j a c do n i e k t ó r y c h w y p o w i e d z i p r z e c i w n i k ó w T , O aW#t »

" G r y f a P o m o r s k i e g o " l u b z ł o ś l i w i e t w i e r d z ą c y ć h ^ ^ ą ^ n a l e ż ę l i ś m y

do A .K . no ś m i e r c i J ó z e f a Dambka p s e ł d . L e c h , P o 0 5 „ 0 3 w 1 9 4 4 r «Ą-

O t ó ż w d n i u 2 7 . 0 7 . 1 9 9 4 r . g o d z . 1 4*00 b y ł e m u K o m e n d a n ta

N a c z e l n e g o T,C*V/. " G r y f a P o m o r s k i e g o " z l a t O k u p a c j i A l e k s a n d r a

A r e n d t a S o p o t u l * C h o p i n a 40 / 7 .

B y ł y K om endan t S t w i e r d z i ł że P r o t o k ó ł z A*K» p o d p i s a ł po

ś m i e r c i " L e c h a " .

Nam c z ł o n k o m R ady G m in n e j w Z a k r z e w i e w ia d o m o ś ć 0 W ł a ż e n i u(s

0 G r y f a P o m o r s k i e g o " do A .K , po ś m i e r c i " L e c h a " p r z e z Komendanta .

A l e k s a n d r a A r e n d t a . P o w i a d o m i ł Z a - c a K o m e n d a n ta J ó z e f M i l e w c z y k

z Z a k r z e w a . aR ó w n ie ż t o s t w i e r d z e n i e p o w t ó r z y ł w d n i u 0 8 . 0 9 - 1 9 9 4 r . w domu

u A u g u s t y n a HoDy w P o n o w ie Sam A u g u s t v n Hona w O b e c n o ś c i

ś w i a d k a J ó z e f a W a l a s z k o w s k i e s r o z a n u L ę b o r k u l . P i o t r a Skar.g- i 1 6 ,

S t w i e r d z i ć t r z e b a b y ł t o o k r e s k o n s p i r a c j i W y s t a r c i y ł ą u s t n a

w i a d o m o ś ć . o w ł ą c z e n i u n a s z e j o r g a n i z a c j i do A .K . P o n i ż e j

v/ykaz św iad k ó w c z ł o n k ó w ,łG r v f a P o m o r s k i e sro" i A . K. z Gminv Z a k r z e w a .

13

14

15

16

17

18

19

S P I S T R E Ś C IS Ł O W O W S T E P N E ...........................POWSTANIE TAJNEJ ORGANIZACJI WOJSKOWEJ "GRYF POMORSKI*ORAZ JEJ DZIAŁALNOŚĆ..................................DZIAŁALNOŚĆ BOJOWA PARTYZANTÓW NA POMORZU POŁNOCNYM IŚRODKOWYM.................................................DZIAŁALNOŚĆ BOJOWA SABOTAŻOWA DYWERSYJNA W OW "Gryf Pomorski* SPIS CZŁONK0W Z KOMENDY NACZELNEJ RADY GMINNEJ w ZAKRZEWIEPOW* WEJHEROWO NALEŻĄCEJ DO T O W * * GRYFA POMORSKIEGO*....WIES NIEPOCZOŁOWICE...........................................WIES KETRZYNO.................................................WIES WIES ZIELONY DWOREK « WYBUDOWANIE.........................."GRYF POMORSKI* ORGAN TOltf .-GAZETKA............................MATKA BOSKA ARMII KRAJOWEJ JASNA GÓRA .11.IX. 7 7 r ..........................WIES LINIA T O W .*GRYF POMORSKI*.............................WIES TŁUCZEWO..................................................WIES STRZEPCZ...................................................WIES TEPCZ......................................................WIES LUZINO....................................................WIES KAMIENICA KRÓLEWSKA SZTABU POWIATOWEGO “GRYFA POMORSKIEGO"NA POW,' WEJHEROWO..............................................WYKAZ POMORDOWANYCH CZŁONKOW T O W. "GRYFA POMORSKIEGO* KOMENDYNACZELNEJ RADY GMINNEJ w ZAKRZEWIE I PODLEGŁYCH DO NIEJ WSI..TABLICA PAMIATKOWA NA 50-tg ROCZNICE ZAMORDOWANIA KOMENDANTA ..NACZELNEGO RADY GMINNEJ w ZAKRZEWIE JANA WALASZKOWSKIEGO PSEi .•WRONA*W DNIU 21* WRZEŚNIA 1944r................................WYKAZ FUNDATOROW TABLICY PAMIATKOWEJ.........................PRZEMÓWIENIE WYGŁOSZONE DO UCZESTNIKÓW ZJAZDU NA 50-TA ROCZNICEW LINII POW.' WEJHEROWO .W DNIU 21. WRZEŚNIA I994r.............KTÓRA Z POWODU WŁADZ .MIEJSCOWYCH NIE DOSZŁA DO SKUTKU.........TABLICA ZOSTAŁA UMIESZCZONA W SŁUPSKU W KOŚCIELE SW JACKAUROCZYSTOSC SIEJ ODBYŁA W DNIU 21. WRZEŚNIA I994r. GODZś 18.00

20

5 Ł C W C

Bezpośrednią przyczyną narodzin tego opisu działalności Członków tajnej Organizacji Wojskowej " Gryf Pomorski " w Gminie Zakrzewo, pow. Morski, z Biuletynu Fundacji Archiwum // Pomorskiego Armii Krajowej z grudnia 1993 r , Kurii Metropo- v\ litarnej Gdańska, ul. Cystersów 15, 8C-330 Gdańsk-Oliwa, z dnia 23.X.1993 r, oraz Komunikat Ks. Stanisława Zięba, Kanclerza Kurii jak i Ks. Wiesława Lanera, Wikariusza General­

nego, Tajna Organizacja Wojskowa " Gryf Pomorski " współpracowała z AK. Poaostali członkowie TOW " Gryfa Pomorskiego ".Gminnej Rady z Zakrzewa pozostali przy życiu.

Aby opisać działalność " Gryfa " na naszym terenie, by nie zapomniano o tych działaczach patriotycznych, działają­cych w okresie blisko przed II wojną światową, i tych, którzy doznali krzywd, zadanych przez okupanta hitlerowskiego, tych, których pomordowano za to, że byli Polakami.Tych z naszego terenu pomorskiego zamordowano w obozach zagła­dy jak: Sztutthcf, Piasznica kcło Wejherowa, Las Szpęgalski i inne miejsca zagłady, oraz tych, którzy zginęli w walce z okupantem hitlerowskim.

W bieżącym roku mamy 50-tą rocznicę śmierci założyciela TOW "Gryf Pomorski " Józefa Dambka pseudonim " Lech " oraz naszego komendanta Naczelnego Rady Gminnej w Zakrzewie Jana Walaszkowskiego pseudonim " Wrona " i jego zastępcy

\/ Józefa Milewczyka pseudonim " KrzakW związku z tą rocznicą planujemy umieścić Tablicę Pamiątkową w rejonie Gminnej Tow. " Gryf Pomorski " w Kościele Parafial­nym w Linii, pow. Wejherowo, woj. gdańskie.

Cdsłonięcie tej tablicy pamiątkowej winno się odbyć w dniu 21.09.1994 r, w dniu śmierci Komendanta Gminnego z Zakrzewa, Jana Walaszkowskiego, ps. !t Wrona ", jak również z tej konieczności, iż na przełomie listopad-grudzień 1993 r gazety opublikowały " fa3rsz " o mniejszości kaszubskiej na Po­morzu. Natomiast na Pomorzu nie ma żadnej mniejszości Kaszub­skiej, jedynie cała ludność zamieszkująca Pomorze jest Kaszub­ska - całe wioski i miasta.To, co zostało opublikowane w prasie jest wrogie wcbec Kaszubów na pomorzu, lub napisane z powodu nieznajomości ludności na Kaszubach. Taki wymysł może napisać tylko jakiś Niemiec, czy inny wróg narodu Polskiego.

21

Polacy nie powinni sadzać niewinnych bohaterów i patriotównaszej Ojczyzny, pochodzących z ludzkich plotek i domysłów,podanych nawet przez osoby zaufane./Pismo Święte wyjaśnia: Sąd pozostawcie Bogu. ( Kie sądź, a nie będziesz sądzony. )

Uzasadnienie, dlaczego wioska Zakrzewo została wyznaczo­na przez Organizatorów Tov: _ __" Gryfa Pomorskiego "na Naczelną Radę Gminną w Zakrzewię.Powód był taki, że założyciele Tow;_ _ " Gryf " nie nat-

■ rafiii na taką ilość Polaków, którzy nie zdradzili swojej Ojczyzny. Wszyscy obywatele Zakrzewa, przyjęci do " Gryfa "

J w liczbie 66 osób, nie przejęli żadnych grup naroaowościo- wycn niemieckich. Z tąd też wyznaczono Komendanta Kaczelne-

. gc Rady Gminnej w Zakrzewie, oficera rezerwy, Jana Walasz- kowskiegc, zamieszkałego w Zakrzewie, wybudowanie Zakrzewkc, oraz Jego Zastępcę, Józefa Milewczyka, zamieszkałego w Zakrze­wie -wy budowani e .Zaliczono podległe wsie w ilości 9-ciu dc Naczelnej Rady Gminnej w Zakrzewie: Kiepoczałonice, Kętrzyno, Linia,Tłuczewo, Zielony Dworek, Strzepcz, Tępcz i Luzino.

Może nie wszystko zostanie ujęte w naszym opisie, gdyż ludzie pozapominali niektóre sprawy, czy też daty śmierci swoich najbliższych.Lecz to, co zdołaliśmy zebrać - niech będzie skromnym aktem pamięci tych, którzy zginęli.

22

POWSTANIE TAJNEJ ORGANIZACJI WOJSKOWEJ " GRYF POMORSKI " ORAZ JEJ DZIAŁALNOŚĆ.

W pierwszym okresie okupacji gestapo hitlerowskie aresz­towało i skierowało na egzekucję niemal wszystkich pcmorskich nauczycieli polskich. Z tego powodu Józef Damfcek, nauczyciel z Kobyla, był zmuszony stale zmieniać miejsce zamieszkania, by nie dostać się w ręce gestapo.Druga, przyczyną było to, że przed przeniesieniem do Kobyla

/ Józef Dambek był nauczycielem w granicznej wiosce Żarnowiec, gdzie współpracował z tamtejszą placówką Straży Granicznej, uczestniczył w rozszyfrowaniu grupy dywersantów hitlerowskich kierowanej przez Miemca Priebego z Pucka.Trzecia przyczyna: Józef Dambek był instruktorem tajnych kur­sów Wojskowych dla młodzieży polskiej z Wolnego Miasta Gdańska i powiatów przygranicznych Pomorza, organizowanych w Borach Tucholskich. Był oficerem rezerwy, jako nauczyciel współpra­cował ze Związkiem Strzeleckim.W 1929 r w Linii, pow. Morski, zorganizował szkolenie strze­leckie z młodzieżą, w miesiącu lipcu i sierpniu.W miesiącu lipcu 1939 urządził spotkanie z młodzieżą przedpo­borową w szkole podstawowej w Strzepczl^, pow. Morski.Na tym spotkaniu byłem osobiście. (_& j

Wtedy porucznik rezerwy Józef Dambek powiedział: tak, jak obec­nie w tej klasie było by nam za ciasno tu zamieszkiwać, to jak zajdzie potrzeba, rozepchniemy nasze granice na Zachód, gdyż tam są nasze ziemie. "Wzywał nas do postawy patriotycznej, powiedział: trzeba strzedz naszych granic, aby Miemcy nie wysyłali swcich dywersantów lub szpiegów na nasze tereny przygraniczne. "Toteż w dniu 20 sierpnia 1939 r w naszej wiosce w Zakrzewie, schwytaliśmy szpiega niemieckiego i oddaliśmy gc strażnikowi Straży Granicznej. Było nas przy tym 7 chłopaków:Benedykt Baranowski, Bolesław Baranowski, Konrad Gaffkie, Franciszek Studziński, Irfch Studziński, Bolesław Gołąbek oraz Albin Trawski.

W dniu 21 sierpnia 1939 r przyjechał bryczką do naszej wioski Komisarz Straży Granicznej Kozaczko, stacjonujący w Linii.

23

- £ -

Za schwytanie niemieckiego szpiega wypłacił nam po 2.70 gr. nagrody. Z wymienionych zmarło czterech uczestników schwytania niemieckiego szpiega. Pozostali przy życiu:

{ Benedykt Baranowski, zamieszkały w Słupsku,ul. Michałowskiego nr 1/87, Bolesław Gołąbek, zamieszkały w Lęborku,ul. Grunwal­dzka nr 6, Albin Trawski, zamieszkały w Uniszyno, pow. Lębork.

W dniu 06.09.1939 r zostałem zabrany przez okupanta hitlerow­skiego, jako niewolnik cywilny, aż dc Norymbergii. Tam Niemcy uczyli nas jedzenia na obiad piachu z liśćmi od rzepy; gorzkie, brudne liście z piachem. Udawaliśmy, że jemy ten piach przez trzy tygodnie. Pc trzech tygodniach porozumieliśmy się wszyscy niewolnicy cywilni, że dzisiaj nie jemy obiadu, zwracamy go w całości do kuchni obozowej.W naszym baraku był jeden człowiek, który dobrze umiał po nie­miecku. Jak zanieśliśmy te nasze bełty dc kuchni, i oznajmił ten nasz kolega, że dzisiaj nikt nie chciał dalej udawać, że je obiad - piach z liśćmi. Wtedy przybył jeden z oficerów niemiec­kich, sprawdził i powiedział: tak, piachu nikt nie może jesść. Odprowadzili nas do naszych baraków, za dwie godziny wezwali nas, byśmy poszli na obiad, i wtedy Niemcy mieli nagotowany ma­karon. Od tego czasu nie musieliśmy udawać, że jemy obiad.Chociaż był obiad chudy, ale czysty, z możliwością jedzenia.

Z naszej wioski było nas około dziesięciu.Z Norymbergii nas zwolniono 1S-tegc października?,ale do demu wróciliśmy dopiero 28 października, gdyż zatrzymano nasz tran­sport w Krzyżu i tam nas wyładowali i w nocy zaprowadzili do obozu, gdzie było mrowie wszy. Tam byliśmy przez tydzień.Pc tygodniu załadowali nas dc wagonów osobowych i wieźli przez Słupsk - Lębork w kierunku Kartuz. Na poszczególnych stacjach nas wypuszczali i wróciłem do domu wraz z moim bratem Eolesła- wem. Wraz ze mną wrócili: Olszewski Leon, Olszewski Józef, Koszałka Florian, Kreft Władysław, Milewczyk Ottc z Linii,Jan Wenta z Zakrzewa, Lejka Ambroży z Kamienicy Królewskiej.Data naszego powrotu do domu, tc 26 października 1939 roku.

W dniu 03. wrześr.ia 1939 r na odprawie u Generała Toka- rzewskiego, Dowódcy Toruńskiego DOK VIII, kiedy sytuacja mili­tarna Pomorza była już przesądzona na korzyść agresora, Józef Dambek został wyznaczony do pozostania na zapleczu w’roga dla utrzymania łącznościmiędzy dowodztwem wycofującej się armii, a wal czącym wybrzeżem.

24

Zadaniem jegc ' cyl o ć ty a w z c w a t odpływ do Polski środkowej ludzi z aparatu państwowego i społecznego Pomorza, którzy nie zdążyli na czas uciec przed okupantem.Oprócz Damfcka do podobnej funkcji wyznaczono również kapitana rezerw, nauczyciela z północnego Pomorza, Józefa Gierszewskiego który pod pseudonimem " Ordon " był kierownikiem jednej z kilku siatek wywiadowczych, przygotowanych na wypadek wojny z Niemcami

W grudniu 1939 r Józef Dambek poinformował o stworzeniu taj nej organizacji o nazwie " Gryf Pomorski. "Do kierownictwa " Gryfa ,ł powołał braci Józefa i Jana Giersze­wskich, oraz braci Bronisława i Klemensa 2r6r_ków.Józef Dambek posiadał wtedy dwa fałszywe Dowody Osobiste.Dowód niemiecki, wystawiony na nazwisko Kuchl, oraz Dowód polski na nazwisko Falski. Jako zawód w obu dowodach wpisano - krawiec.

Dambek nawiązał kontakty z istniejącymi na terenie Pomorza grupami Gierszewskiego ( Ordona ) i KI£4#i>owskiego ( Grunwald ) Odnalazł również zaufanych ludzi w Gdyni, Gdańsku, Tczewie i Elblągu, oraz współpracował z innymi, tajnymi organizacjami, tworzonymi spontanicznie w różn3/ch częściach Wybrzeża. Organizacja Dambka nabierała życia i rozszerzała swa bazę spo - łeczną, dla objęcia całego społeczeństwa pomorskiego.Potrzebny był dowódca o mocnym, ugruntowanym powszechnie autory­tecie. Osobą taką był Ks. Józef Wrycza.

Ks. pik Józef Wrycza 1884 - 1961

25

- 4 -Ksiądz Józef Wryć za z Wie la stał się w krótkim czasie głównym cbiekten zainteresowania gdańskiego gestapc.Ks. Józef Wrycza - pomorski przywódca Związku Powstańców i Wc jaków oraz Stronnictwa Narodowego, które w okresie poprzedzają cym wybuch drugiej wojny światowej, zajęło stanowisko antyhit­lerowskie, od pierwszych miesięcy okupacji.Typowany był przez koła polskie na przywódcę pomorskiego ruchu podziemnego. Ks. Wrycza miał za sobą piękną kartę walki z prus kim kolonizatorem przed pierwszą wojną światowa. Przed druga zaś wcjną był na Pomorzu jednym z najzacieklejszych wrogów hitleryzmu i organizatorem antynazistowskich demonstracji.

Widok samego nagrobku Sp. Pułkownika W.P. Księdza Józefa Wrycza - Proboszcza i Dziekana Tucholi, byłego Prezesa Naczelnego Tow „ " Gryf Pomorski " w latach1939 - 1945. Zdjęcie z dnia C7.05.1994 r.

26

- 5 -

*

Zdjęcie wykonane w Tucholi przy grobie Sp. Pułkownika W.P. Księdza Józefa //ryczą, Proboszcza i Dziekana Tucholi.Przy grobie trzech członków " Gryfa Pomorskiego " :Cd lewej: Benedykt Baranowski, pseudonim " Kogut - Kclanc1 * —1 ■** ‘ drugi od lewej Jan Baranowski, pseudonim " Igła Ignac ”, trzeci Pasternak Jan." Dla potomnych - ku pamięci " - były Prezes Naczelny Tow

11 Gryf Pomorski !l w dniu 07.05.1994 r.

27

Na zdjęciu - płyta nagrobna Sp. Pułkownika W.P. Józefa Wrycza, Proboszcza i Dziekana Tucholi.Urodził się 04.02.1884 r, zmarł 04.12.1961 r.Zdjęcie wykonano w dniu 07.05.1994 r.

Na zdjęciu uczestnicy pielgrzymki z dnia 07.05.1994 r, przy grobie Sp. Pułkownika Józefa Wryczei - Proboszcza i Dziekana Tucholi.

28

- 7 -

Zdjęcie z sołtysem miejscowości Wiele, ?.Janem Lcrek, zamiesz­kałym w Wiele, Nr 8. Jest sołtysem od 4C lat.

. t iStojący w oknie własnego domu w obecności / fwi&dKort j Mieczysława Jankowskiego - Prezes Wojewódzki Diabetyków w Słupsku, zamieszkały Słupsk,ul. Sygietyńskiego 8/1, oraz Benedykta Baranowskiego - Prezes Koła Nr 3 PKP Diabetyków w Słupsku.W naszej obecności Fan Lorek poinformował nas o wydarzeniu z 19^0 roku, kiedy to hitlerowcy robili nagonkę za Księdzem Proboszczem z Wiele, Prezesa Naczelnego TdWi _ " Gryf "Wtedy to właśnie Ksiądz został wywieziony pcć furą obornika za wioskę daleko pcd las. Kordon policji przepuścił furmankę, a wywiózł %o gospodarz z Wiele - Józef Narloch, ratując tym sa- r.yr. Księdzu życie..Sołtys również opowiedział zdarzenie po wojnie, jak Ks. Pułkownik był jeszcze proboszczem w Wiele. Komendant milicji wysłał po Proboszcza dwóch milicjantów. Ksiądz Wrycza kazał im usiąść, że się ubierze. Gdy się ubrał w mundur pułkow­nika, założył odznaczenie Crła Białego, które otrzymał za udział w partyzantce, wyprowadził milicjantów na posterunek. Komendant milicji przeprosił Księdza za pomyłkę.Wydarzenie to widzieli ci, co byli na ulicy, jak również sam sołtys z Wiele./ Zdjecie wykonał Henryk Kuczkowski, zamieszkały w Bytowie j

29

Księdza Wryczy nie ujęto do końca wojny, chociaż "były momenty, że od aresztowania Gc przez gestapc było tylko c krok, i to już w 19^0 r we wsi Wiele, pow. Chojnice.Podczas kiedy duży oddział policji otoczył wieś, a gestapowcy przeprowadzali w gospodarstwach rewizje, z wioski wyjechała, ciągniona przez mizernego konia, furmanka z obornikiem gospoda­rza Józefa Narlocha. Żandarmi obejrzeli ją pobieżnie i przepuś­cili przed kordon. Woźnica zatrzymał się z dala od wioski do -■**. * £2 p ov o r~ q c lD O rrr' ' * 3,ci21Wrycza. Odtąd Ksiądz Pułkownik V,Tycza ukrywał się u gospodarza, Bolesława Żmudy - Trzebiatowskiego we wsi Czarna Dąbrówka w powiecie bytowskim. Jako " Rawicz 11 utrzymywał kontakty z Komenaanxem " Gryfa Pomorskiego 11.W Tow " Gryf Pomorski ” był Prezesem Rady Naczelnej.Składała się ona z założycieli organizacji, oraz dołączonych przedstawicieli grup, które przyłączyły się do " Gryfa. "

Ksiądz Pułkownik Józef Wrycza zajmował się poza tym wysta­wianiem fałszywych dowodów osobistych, tak niemieckich jak i polskich, różnych przepustek i kart wstępu, np. do portu dla dokerów, dla tych, których przewoziło się statkami węglowymi do Szwecji.

Na czele Rady, jako władza stale urzędująca stali: Prezes i dwóch wiceprezesów, oraz sekretarz. Prezesem Rady Naczelnej został Ks. Pułkownik Józef Wrycza.Pierwszym wiceprezesem został Józef Dambek, który pełnił równo­cześnie obowiązki komendanta głównego i kierownika wydziału

v organizacyjnego. Drugim zastępcą prezesa był Aleksander Arent.W 19 1 roku obserwuje się szybki rozwój organizacji, pos­

tępujący w wyniku rozwiniętej akcji werbunkowej do organizacji poszczególnych ludzi, oraz poprzez przyłączenie się do n Gryfa" różnych szkolonych grup.

Pod koniec 1942 r i na początku 19^3 prezesem Rady Naczel­nej był nadal Ks. Józef Wrycza, jego pierwszym zastępcą Józef Dambek, pseudonim M Lech ", drugim zastępcą Aleksander Arent,

\/ pseudonim " Konar ", sekretarzem Zdunowski, pseudonim " Wrzos ” sf a kapelanem Ks. Ignacy Chmurzyński.

30

Jako zwykli członkowie wchodzili: Klemens Bronk, Rudolf Bigus, dr. Chojnacki, Józef Gierszewski, Leon Kulas, Jan Sikorski,Adolf Pryczkowski, inż. Grzegorz Wojewski, Augustyn Westphal, Bronisław Hopa, Jan Kreft, Władysław Drewa i Augustyn Hopa, jak również Stefan Dominik, Brunon Bigus, Jan Walszkowski, Józef Milewczyk, Dominik Stefan, Jan Grzenkowiec i kilku innych.Utworzono wtedy siedem Okręgów, obejmujących powiaty:I Okręg, obejmujący powiaty: kartuzki, wejherowski i pucki - komendantem był mec. WĄgner. ^

II okręg obejmował: Gdynię, Gdańsk i powiat Tczew. Komendantem był inż. Wojciechowski.

III okręg obejmował powiat kościerski, starogardzki i chojnicki, komendantem był nauczyciel Gierszewski. k

IV okręg obejmował Bydgoszcz wraz z powiatami a komendantem był dr. Chojnacki.

V okręg obejmował Toruń wraz z powiatami, komendantem był kupiec Jaworski. v

VI okręg obejmował powiat grudziącki, brodnicki i lubawski, komendantem był księgowy Pawecki.

VII okręg , obejmujący pow. Sztum, Kwidzyń, Malbork i elbląskie, komendantem był nauczyciel Klaarikowski. *

Następnie Komendy Gminne i Komendy wsi podległe Komendzie gmin­nej.

Oto pierwsze niepowodzenie czy zdrada:Kiedy Komendant Naczelny " Gryfa " w styczniu 19 1 r do domu Jana Krefty zwołał naradę komendantów powiatowych, około v/godziny 19.00. W czasie trwania odprawy przed dom zajechały ciężarówki z żandarmami. Uczestnicy wyskoczyli oknem i uciekali przez tonące w mroku ogrody. W ręce gestapo wpadł postrzelony przez żandarmów właściciel domu, jan Krefta. Pomimo stosowania *

tortur przez gestapo w czasie przesłuchania - nikcgc nie zdra­dził. Wiceprezes Józef Dambek i członek Rady Naczelnej Augustyn Westphal doszli do wniosku, że zdrady mogła dokonać jedynie łącz- ^

niczka Komendanta Józefa Gierszewskiego, toteż przy pomocy Pawła Hebla i Stefana Paczaśki zorganizowali jej ttbsecwację. Zauważyli, jak w poczekalni gdańskiego dworca przysiadł się do niej gestapowiec - Kurt Hageman, któremu wręczyła jakąś kopertę. Gry^rowcy podążyli za Hegemanem i zastali go w pociągu do Wejhe - rowa. Zastrzelili gestapowca, zabrali kopertę z meldunkiem szpie­gowskim, łączniczki jednak nie odnaleźli.

- 9 -

31

Działalność " Gryfa " nie uszła uwagi inspektora " Jucna- ' sa ", prowadziła rozmowy z przedstawicielami Rady Naczelnej " Gryfa " w sprawie włączenia go w skład WZW. [^W tym samym czasie gestapo dokonało szeregu aresztowań członków " Gryfa ", które doprowadziły do ujawnienia osady " Juchasa ", i zmusiły go do ukrywania się przez pewien czas w leśnym bun - krze " Gryfa. "Rozmowy o całkowite podporządkowanie " Gryfa " ZWZ nie dały wy­niku z powodu negatywnej postawy przedstawicieli jego kierownic­twa. Wiceprzewodniczącego Rady Naczelnej Józefa Dambka/"aur"/ i Komendanta Józefa Gierszewskiego / "Ryś" /, którzy równocześ­nie, korzystając z nawiązanego kontaktu, w sierpniu 1942 r,

J wvdobvli od łączniczki " Juchasa ", dawnej członkini " Gryfa " adres punktu kontaktowego ZWZ w Gdyni.Gestapo dokonało wtedy kilku aresztowań osób, mających kontakty z dobrze zakonspirowanymi w komórce ZWZ " Wybrzeże ", i przepro­wadzone w tym czasie aresztowania zostały przez gestapo odpowied­nio wykorzystane, świadczy fala dalszych aresztowań członków polskiego ruchu, która począwszy od października 1942 r aż do maja 1943 r objęła 569 osób.W czasie jednorazowej akcji, prowadzonej równocześnie w różnych punktach, w nocy 4 maja 1943 r, aresztowano 226 osób, w tym 7 księży katolickich, którzy byli czynnymi członkami.Józef Dambek odwiedził odseparowanego od swoich obowiązków kap­łańskich Ks. Biskupa Dominika, znajdującego się wówczas w szpi­talu w Gdańsku, który to Biskup złożył przysięgę partyzancką, i tym samym stał się członkiem " Gryfa " w 1940 r.Księża stali się czynnymi członkami ruchu oporu, oraz licznych miejskich i wiejskich komendantów polskich tajnych organizacji. Chodziło tu niewątpliwie przede wszystkim o komendantów "Gryfa", który jako jedyna organizacja polska miała odrębne komórki miej­skie i szczyciła się dużą liczbą członków na całym terenie pół­nocnego Pomorza.

Dotkliwe ciosy gestapo nie doprowadziły do scementowania kierownictwa " Gryfa ", w którym zaznaczyły się poważne rozbież­ności na tle organizacyjnym.Kompetencji i stosunków osobistych między Komendantem Gierszew­skim a Komendantem Naczelnym Józefem Dambkiem, i dlatego zwołano sąd z komendantów powiatowych i gminnych.

32

Odbył się on w bunkrze u Jana Kuńdzińskiego w Kamienicy Królew- /■ skiej w lipcu 1943 r. Postanowiono większością, głosów usunąć z " Gryfa Pomorskiego " - Gierszewskiego. v, ■; - Świadkowie tego wydarzenia - ęundziński Brunon, zamieszkały w Lęborku 84-300, ul. Józefa Wybickiego 18/5, jego brat, zamiesz­kały w Kamienicy Królewskiej, w gospodarstwie bunkra 11 Gryfitów" oraz jego siostra." Gryf Pomorski 11 rozwijał się szybko i w krotce objął swymi wpływami całe środkowe i północne Pomorze, $ak pisał do swojej centrali inspektor ZWZ 11 Juhas 11.Mężowie zaufania " Gryfa " wędrowali od wsi do wsi, zaprzysięga- li, dawali innym prawo zaprzysięgania członków. Zabierali ze so­bą spisy już zorganizowanych i odchodzili.W sierpniu 1942 r, według oceny " Juhasa ", " Gryf ” skupił około 500 mężczyzn, oraz pewną ilość kobiet.0 liczebnej sile tej organizacji świadczy najlepiej fakt i zes­tawienie sporządzone na ostatni dzień 1943 r przez prezesa Rad r Naczelnej " Lecha " - Józefa Dembka.Obejmuje ono 5.596 nazwisk - członków bojowych grup samoobrony, oraz 14.265 członków rezerwy. Razem 19.861 z obszaru północnego1 środkowego Pomorza.W załączeniu spis danych Tow. ' ,ł Gryf Pomorski " ze stanuna dzień 31.12.1943 roku.

33

w wr* Wyyyywwpyyyy* *- n - z -

swięro morza f»43q-ji* 'jCTCytMT

f-T.,0. W. G . PT'i: KTf -.tOHOKtKI «j

LE6ITYMACJAi T.O.W.G.P.W WALCE Z BANDĄ HITLEROWSKĄ 1 94 Ar.

[Swięro no*2Ai94U

. . . ODPIS Z KOPI | zestamenie ilości członków i uzbrojenia Tajnej OrganizacjiWojskowej Gryf Pomorski* irp powiatów sporządzone przez.

.L e c h a ' Stan na dzień 3t.Xll.1943n

2i4

56 7

Lp Por/LatyI M-< - Neiwroiło

Kartuzy Tczew Starogard.Kościerzyna Tucnola Puck

8 Lębork9 GdyniafO GrudziadiII Brodnica12 Lubawa13 Kwiazyń m Elbląg ;5 5mecie16 Toruń17 Sztum18 M albork19 Byajoszcz20 Czersk Z i Bytów 22 Gdańsk i i Cno/mca14 Zcsiaw członków 6ei 25 przydziału powiatu

Ogótem

hte nerowo 15 ia . 1946 r

Jloićciork Iłtywiu w r o y f r

Atrtron i JlCX " * 2 .

2764 883 1S81 • < £ r 3522 6>1 726 f 945 4f 296

568 22 f 3 47 14 *691473 373 1100 28 <261123 296 832 31 72

•2050 S86 1 <64 67 1401800 <47 1653 15 97234 47 187 9 31

<030 420 610 ć 115<050 38S 662 19 36155 41 127 6 5196 28 68 2 24

160 16 <44 3 3058 18 40 2 <1

Z69 75 194 7 47960 232 746 15 54MO 50 90 2 2504 27 67 1 <5

1050 221 S29 Ib <41368 190 <96 15 47115 48 67 £ 19266 61 207 z 311029 155 9(4 171178 27 151 • 1 0-joo 20 S D J 31986: 5596 14265 394 2050

Wesfal Augustyn >- ftrcńskiJar iowski Marian

Jezef Hiotk. Ludwikrewa Jozef >- Kietnscnmuir Laon

J J J J J • J 'j.* • • 1 ♦ • t ♦ * < < • • i | « « , i i |, | f i i i

34

TAJNA ORGANIZACJA WOJSKOWA " GRYF POMORSKI "

Każdy członek T.O.W. "Gryfa Pomorskiego" powinien wiedzieć:

1. My Pomorzanie, członkowie Tajnej Organizacji Wojskowej" Gryf Pomorski " z rozkazu zastępcy w Kraju Naczelnego Wodza Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej w Londynie,Gen. Sosriowskiego, jesteśmy żołnierzami Polskiej Armii Krajowej a żołnierz jej to karny, posłuszny ślepo, lecz mądrze wykonujący rozkazy władz mu przełożonych.

2. W pracy naszej kierujemy się dyrektywami Rządu Rzeczpospoli­tej Polski w Londynie, rozkazami Wcdza Naczelnego,Generała Sosnkowskiego.

3. Głównym naszym celem jest oswobodzenie Ojczyzny Polski i Kościoła Katolickiego z rąk znienawidzonego wroga.

4. Tajna Organizacja Wojskowa " Gryf Pomorski " jest organizacja apolityczną, czysto wojskową i szowinizm narodowy są nam obce.

5. Zdecydowanie przeciwstawiamy się separatyzmowi, dzielnicowo- partyjniactwo, prywata i szowinizm są nam obce.

5. Nikt z członków Tajnej Organizacji Wojskowej " Gryf Pomorski" nie może dopuścić się czynów takich, które mogłyby szkodzić Narodowi Polskiemu, lub hańbić dobre imię naszej Organizacji.

7. Członkowie T.O.W. " Gryf Pomorski " dopomagają wszystkim po­lakom potrzebującym opieki i pomocy, wyrabiają ducha, oparte­go na prawdziwej etyce chrześcijańskiej, szerzą wiarę w zwycięstwo demokratycznej Polski.

Kierownik Głównego Komendant Załóż.T.O.W."G.P"Wydz. Organizacyjnego Naczelny i prezes Rady

/-/ Lech /-/ Konar /-/ Kil

35

ZAŁC ŻENI E KOMENDY GMINNEJ Y ZAKRZEWIE, POW, \vEJHEROWO,TOW. " GRYF POMORSKI

Wiosną 1942 r mężowie zaufania " Gryfa " dotarli dc naszej miejscowości Zakrzewo, pow. Wejherowo i założyli Komendę Gmin­ną w Zakrzewie.Komendantem Naczelnym został oficer rezerwy Jar. Walaszkowski, zamieszkały w Zakrzewie, wybudowanie - Zakrzewko, pseudonim " Wrona ", zaś jego zastępcą Józef Mielewczyk, pseudonim" Krzak ". Oboje ze Zakrzewa - wybudowania.Z naszej wioski Zakrzewo prawie wszyscy Pclacy wstąpili w sze­regi Towi " Gryf Pomorski. " Poniżej podaje się jej członkóv;, r.:-_ieżących do Komendy Gminnej wr Zakrzewie, pow. Wej­herowo, koć. =4-223.Zestaw- członków’ z całej Gminy Zakrzewa z nazwiskami będzie po­dane w końcowym zbiorze wszystkich wrsi, które należały do Ko - mendy Gminnej w Zakrzewie.

W czasie naszej działalności w " Gryfie Pomorskim 11 w’ Zakrzewie byłem łącznikiem organizacyjnym. Zbierałem również składki od członków naszej organizacji. Otrzymaliśmy znaczki " Gryfa Pomorskiego " 5-cio, 10-cio i 20-to Złotowe./ Na stronie 11, jako dowód załączone są znaczki 5-cic i 10-cio złotowe. /

Co miesiąc zbierałem z naszej wioski po 500 złotych, to było prawdę 500 marek niemieckich. Znaczki te przynosiłem dla kolegów’ na taką ilość, na jaką miałem gotówki.Gotówka ta była potrzebna dla naszej organizacji na zakup żyw­ności, odzieży itp. Karty żywnościowe wykonywali przeważnie Księża, jak Ks. Hieronim Grzenia, który przebywał u swojej siostry Marszałkowskiej w Linie przez całą okupację.Był tc Ks. Proboszcz parafii Helskiej.Po wkroczeniu hitlerowców na Hel aresztowano Ks. Hieronima, lecz po jakimś czasie zwolnili i wydali przepustkę do Gdańska, ale Ks. Hieronim pojechał dc swojej siostry w- Lfnii i przebywał tam całą okupację. Po wojnie był Proboszczem w parafii wr pow. kartuzkim. Ks. Hieronim Grzenia był członkiem " Gryfa Pomorskie­go " w Zakrzewde. Zebraliśmy około 10.500 marek w gotówce, któ­re przekazałem Zastępcy Komendanta za pokwdtowraniem.

- 14 -

36

Po przekazaniu gotówki lista płatników została, w celach bezpieczeństwa, spalona.Wiosną 19^3 r otrzymaliśmy Z Linii, z niemieckiego urzędu gminnego wezwanie stawienia się w środę do urzędu gminnego, niemieckiego. Myśmy nie zgłosili się na to wezwanie, pomimo, że Niemiec chciał nam dać dzień wolny, gdyż pracowaliśmy w Okali- cach - w majątku ziemskim u Niemca. Kiedy nie zgłosiliśmy się na wezwanie na środę - w sobotę przyjechało dwóch policjantów na koniach, mających długi sznur przy siodle konia, uwiązali nas 6-ciu Polaków do tego sznura, co kawałek jednego.To był miesiąc kwiecień 19^3 r. Poprowadzili nas pieszo z Okolic do Linii, tj. około 6-ciu kilometrów przez Zakrzewo do Linii. Tam nas zamknęli do aresztu.W niedzielę przybyli i pytali się, czy chcemy przyjąć " folks- listę ", nikt nic nie mówił, i ja powiedziałem, że nie, że jesteśmy Polakami. Jeden z policjantów powiedział, że Polski nie ma, ja powiedziałem: ale ta ziemia, na której stoimy jest Polska.” Ten policjant niemiecki powiedział: on ma rację, to jest ich ziemia." Poczułem się jak zwycięzca.Niemcy nas wyprowadzili z tego aresztu i porobili zdjęcia, po dwoje. Ma koniec poprosiłem ich, czy mogą nam zrobić takie zdjęcie razem na pamiątkę, odpowiedzieli, że tak, ale trzeba zaraz zapłacić 2 marki,70 fenigów. Ja im zapłaciłem i nadesłali mi zdjęcie do Gkaiic. Załączam zdjęcie.Pierwszy od lewej: Albin Olszewski, drugi Eeneaykt Baranowski, trzeei Piotr Baranowski, czwarty Bolesław Earanowski, piąty Jan Wenta, szósty Michał Earanowski. Wszyscy byliśmy członkami " Gryfa Pomorskiego. "

- 15 -

y

37

Juliusz Koszałka zapodaje, że w okresie działalności Rady Na­czelnej " Gryfa Pomorskiego ", skład Rady nigdy nie zebrał się w całości, że odbyły się trzy zebrania, którym przewodniczył Józef Dambek, jednak w żadnym nie uczestniczył Prezes Rady Naczelnej, Ks. Pułkownik Józef Wrycza, i to z tego powodu, by zapewnić swoje bezpieczeństwo,Takie zebranie dało się zauważyć, nawet przy zachowaniu naj­większej ostrożności.Kierownikiem Wvdziału Organizacyjnegc był zastecce crezesa Rady Naczelnej Józef Dambek. Pełnił tę funkcję dc swcjej śmierci, to jest do 04.C3.1944roku.Do publikacji tej załączam jego zdjęcie.

- 16 -

Od dnia śmierci Dambka, Komendantem Naczelnym został Aleksander Arent, pseudonim " Konar ", który połączył Tajną Organizację Wojskową " Gryf Pomorski " z Armią Krajową.Odtąd te organizacje pracowały wspólnie.

38

Według wypowiedzi Komendanta Gminnej Rady w Zakrzewie ,WCW " Gryf Pomorski " Jana Walszkowskiego i jego zastępcy Józefa Milewczyka.11 W związku z tragiczną śmiercią Komendanta Głównego i Założycie­la TCW " Gryf Pomorski 11, otrzymaliśmy odezwę Głównego Wydziału Organizacyjnego MP z dnia 05.0^.1944 r, wydaną do wszystkich komend powiatowych i gminnych, aby zachować szczególną ostroż­ność, Stwierdzano że komuniści to są zdrajcy naszej Ojczyzny. Odezwę związaną ze śmiercią Śp. Kolegi Józefa Dambka, pseudonim " Lech " w dniu 04.03.1944 r, założyciela TOW 11 Gryf Pomorski 11.Odezwę tę podpisali:Kierownik Główny wydziału organizacyjnego /-/ Piotr Morski i Komendant Naczelny /-/ Konar.Z pieczęcią okrągłą z wizerunkiem TOW " Gryf Pomorski ".Odezwa ta znajduje się w moich dokumentach w Wojewódzkim Związ­ku Kombatantów w Słupsku.Na stronie ^ niniejszej publikacji znajduje się odpis owej odezwy.

W czasie mojej działalności jako łącznik organizacyjny " Gryfa " w Zakrzewie, w dniu 03.05.1944 r pojechałem rowerem do Krępy za Lębork, w celu przyjęcia do naszej organizacji mego brata Leona i innych. Przy wjeździe do Lęborka ul. Kaszubską, Niemcy mieli zorganizowaną łapankę, na skrzyżowaniu koło elek­trowni. Gdy ich zobaczyłem, nie mogłem się już cofnąć, bo udali­by się za mną w pogoń. Miałem ze sobą odezwę do narodu Polskiego i na maszynie wypisaną rotę przysięgi.Powiedziałem sam do siebie: teraz trzeba wikowi w gardło - nie ma wyjścia. Niemcy mieli już zebranych około 1^-tu Polaków, a ja się z górki rozpędziłem i sobie postanowiłem, że muszą zrobić szpaler i mnie przepuścić. I tak się stało. Zrobili szpa­ler, ale krzyczeli: halt! halt! lecz ja im odkrzyknąłem hitler- skim pozdrowieniem i jeden z nich krzyknął po niemiecku: to jest nasz, niech jedzie. W taki oto sposób przejechałem bezpiecznie i wykonałem swoje zadanie. Jak wracałem żadnej kontroli już nie miałem.

Dla ujęcia pozostającego na wolności i w dalszym ciągu kie­rującego organizacją Józefa Dembka, gdańskie gestapo, za zgodą odpowiedniej komórki Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, wpro wadziło dc " Gryfa " swego pracownika.

39

Był nim Jan Kaszubowski - rei. Kamakajnera. Róv/nież w tym celu wykorzystano aresztowaną w luty 19uii r kurierkę Dembka, nazwis-

y kiem Reflińska, która miała Dembka zkontaktować z zastępcą ko­mendanta powiatowego w Tczewie, nazwiskiem Brzuska, a którego Dembek osobiście nie znał.Kaszubowski, podszywając się pod nazwisko Brzuski udał się 04.03.1944 r z Reflińską na spotkanie z Józefem Dambkiem, dc miejscowości Sikorzyna, pow. Kartuzy.V.’ czasie rczmowy Dambka z Kaszubowskim, r.i £ j re e spotkania zer - tałc okrążone przez żandarmerię. Dambek rzucił się dc ucieczki, w czasie której został przez Kaszubowskiegc zastrzelony.

Był to wielki cios dla organizacji " Gryfa ".

- 16 -

Gestapo zdobyło dobre dokumenty, aekcnspirujące czicmców • I IInJ i. ■ -i. C- «

Drugim Komendantem Naczelnym TOW " Gryf Pomorski n został Aleksander Arent, pseudonim " Konar ".

\T Wtedy to wydał Arent odezwę do wszystkich członków, komend powia­towych i gminnych o zwiększenie czujności, przestrzegania zasad konspiracji. Odezwę podpisał Piotr Korcki, jakc kierownik głów- nyny wydziału organizacyjnego, który tą funkcję objął pc zamor­dowanym Dambku, jak również Augustyn Westphal.

W dniu 12 maja 1944 r zostaje aresztowany drugi, z kolei Komendant Naczelny TOW " Gryf " - Aleksander Arent / Konar§/Po nim całą władzę w organizacji skupia w swoim ręku Augustyn Westphal,pseudonim: 11 Echo ”, " Piotr Morski ", " Dzwon". Jego najbliższym współpracownikiem jest bliski współpracownik

Dambka - Marian Jankowski, pseudonim " Szarak zając ".Aresztowany i torturowany przez gestapo Aleksander Arent nikogo nie zdradził, i to za jego dowodzenia " Gryf " połączył się z Armią Krajową.

Kierownictwo Organizacji, w którym główną rolę odgrywa Augustyn Westphal, w dalszym ciągu uznaje legalność emigracyjne­go rządu polskiego w Londynie.

11 stycznia 1945 r Augustyn Westphal i Prezes, Ks. Jćzef Wrycza, wydali do wszystkich komendantów terenowych TOW " Gryf Pomorski " rozkaz, w którym poleca się grupom partyzanckim i ko­mórkom organizacyjnym przystąpić ze zwiększonym wysiłkiem do wal­ki z okupantem, przez rozbrajanie mniejszych oddziałów wermachtu, niszczenia torów kolejowych i mostów, zrywania linii telefonicz­nych.

40

- 19 -

W dniu 21 marca 1945r Rada Naczelna i Komenda TOW " Gryf Pomorski " postanowiły rozwiązać organizacgę.W tym dniu ostatni kierownik 11 Gryfa " i Prezes Rady Naczelnej, wydali do wszystkich członków " Gryfa Pomorskiego 11 rozkaz, w którym stwierdzano:" Nasza Ojczyzna - Polska - została oswobodzona z okupacji hit­lerowskiej dzięki naszym sojusznikom: Związkowi Radzieckiemu, Anglii i Ameryce, przy wybitnej pomocy Polaków, walczących na wszystkich frontach i w kraju.Walki nasze partyzanckie i nasz trud poniesiony, dał nam wolność i niepodległość. Spełniliśmy nasz obowiązek i dobrze zasłużyliśmy się Ojczyźnie.3ada i Komenda Naczelna składają hołd i cześć poległym za Ojczyz­nę, równocześnie składając serdeczne podziękowanie wszystkim komendantom i członkom za ofiarność i wkład włożony w walkęo wolność Ojczyzny.Wydano rozkaz o rozwiązaniu Organizacji. "Na zdjęciu - ostatni Prezes Rady Naczelnej " Gryfa Pomorskiego "

Augustyn Westphal.

41

Komendant Naczelny TOW " Gryf Pomorski " Rady gminnej w Zakrzewie, mianowany z dniem C l.04.1944 r przez Komendanta powiatowego - Komendantem Punktu Opatrunkowego na wsi Linia,Nr 9/44.

W dniu 08 czerwca 1944 r został aresztowany Komendant Naczelny Rady Gminnej s/ w Zakrzewie Jan Walaszkowski pseudenim " Wrona " i jego zastępca Józef

Milewczyk.otrzymaliśmy wiadomość od wtyczki z policji niemieckiej, iż w nocy 7/8. 06.1944r będa. robić jakieś aresztowania.Byłem osobiście u zastępcy komendanta okołc gcdz. 23.30, powia­damiając go o tym. Komendant Józef Milewczyk powiedział, że nie ma żadnego przeczucia, idzie spać, i powiedział: gdyby mnie aresz­towali, to ty będziesz się tym wszystkim zajmował i dalej to dzieło prowadził.Ja też nadal zbierałem gotówkę dla żon i dzieci rodzin, gdzie mężowie byli aresztowani.

Jesienią 1944 r zebraliśmy sie, członkowie Rady Gminnej v/ w Zakrzewie u Formali Leona na wbudowaniu w celu wybrania

Kcmendanta. Na zebraniu byli obecni Formela Leon, Gołąbek Teo­fil, Jan Wenta, Jan Czaja, Piotr Baranowski, Benedykt Baranowski i inni. Ustaliliśmy, że nie będziemy wybierać Komendanta, skoro Komendant Józef Milewczyk wyznaczył Benedykta Baranowskiego, by to dzieło prowadził i niech się tym zajmie razem z Gołąbkiem Teofilem. Skoro z nami nawiąże kontakt jakaś komenda,Powiatowa, wtedy postąpimy według ich zaleceń.Ostatni Komendant Rady Naczelnej, wrat z Prezesem Komendy Naczel­nej " Gryfa Pomorskiego " spotkali się u Ks. Pułkownika Józefa V,Tycza w Czarnej Dąbrówce w powiecie bytowskim, aby wzmóc akcję " Burza " na całym Pomorzu. Stąd wystąpienia niektórych grup partyzanckich przeciw okupantowi, nawet na większe siły wroga, cc kończyło się niepowodzeniem członków " Gryfa Pomorskiego ". Wiadomość tą przyniosła nam do naszej Rady Gminnej Agnieszka Bigus, która pracowała w różnych komendach powiatowych " Gryfa Pomorskiego " z Niepoczołowic.Tak samo powiadomiła naszą Radę i inne Rady wsi o rozwiązaniu naszej działalności, wydaną przez Prezesa Rady Naczelnej i Komendanta Naczelnego Augustyna Westphala, dnia 21 marca 1945r

7 Załączam odpis Gazetki " Gryfa " z dnia 10.02.^944 Nr 5.

- 20 -

I

42

M i ci t }~o lĄ j Kas* ĄaaV- 21 - 2,^tf>^vv*vK^ $2Co€t^ryU^0 b

DZIAŁALNOŚĆ BOJOWA PARTYZANTÓW NA POMORZU PÓŁNOCNYM I ŚRODKOWYM.DZIAŁALNOŚĆ BOJOWA,SABOTAŻOWA, DYWESYJNA TOW » GRYF POMORSKI, ORAZ HASŁO " BURZA ."

1. Czarna Woda - miejsce dywersji partyzanckiej w dniu 21/22. 06. 1942 r.Partyzanci " Gryfa Pomorskiego " z oddziału Szyszki, wyko­leiło 15 wagonów towarowych niemieckich z wojskiem, bronią i amunicją. Zginęło wówczas około 300 żołnierzy i oficerów wermachtu, oraz było ponad 100 rannych.Ruch kolejowy został przerwany na przeciąg 3-ch dni.Władze hitlerowskie wyznaczyły 250 tysięcy marek za wykry­cie sprawców te$ dywersji.Po stronie partyzantów było 4-rech zabitych i 1 ranny.

2. Sianowo - w dniu 16.07.1943 r, gestapo powiesiło na oczach miejscowej ludności 3-ch partyzantów " Gryfa Pomorskiego: Paszkig, z Kartuz, Dąbrowski z Kamienicy Królewskiej, i jeden z Gowidlina.

3. 8 września 1943 r patrol partyzancki TOW " Gryf Pomorski " rozbroił żandarma niemieckiego na szosie koło Wielkiego Kacka.

4. W dniu 13.09.1943 r doszło do potyczki partyzantów " Gryfa Pomorskiego ".Hitlerowcy zorganizowali obławę na partyzantów, którzy prze­bywali w bunkrze w lasach Mirachowskich.Wywiązała się walka. Zginęło 4-rech partyzantów / z dwudzies tu czterech biorących udział / a 8 zostało rannych.Wszyscy wycofali się w głąb lasów. Ze strony hitlerowców było 6-ciu zabitych i wiele rannych.Miejsce akcji - Ptasia Wola, gmina Sianowo.Tam zginął w walce Izydor Walkusz z Linii - wybudowanie.W walce tej brał udział Studziński z Zakrzewa.17 września 1943 r oddział TOW 11 Gryf Pomorski ", pod do­wództwem ppor. " Pióro " Ludwik Miotk, stoczył walkę w la - sach pod Kamienną Górą, pow. Wejherowo, z oddziałem policji. Kilku partyzantów zostało rannych, m.in. Miotk i Pobłocki. Oddział liczył 20 ludzi, niemcy ponieśli duże straty.

43

19 września 1943 r, w rejonie Gałczewa, pcw. Wejherowo, partyzancki oddział TOW " Gryf Pomorski " rczbrcił żandar­ma hitlerowskiego, Leona Lcne z Wielkiego KacKa.23 września 1943 r, w rejonie Gałczewa, pow. Wejherowo, partyzancki oddział TOW " Gryf Pomorski ", w sile 12 ludzi, pod dowództwem ppor. " Żórawca ", zorganizował zasadzkę na oddział żandarmerii. 6 żandarmów zostało zabitych, oraz kilku rannych.Ks roczatku "Dsżdziemika *Q4“ r, Kamienics Górrs, kcło leśniczówki, gmina Sianowo.Kilku partyzantów " Gryfa Pomorskiego ", na wskutek obławy, stoczyło z kilkudziesięcioosobowym oddziałem hitlerowskim walkę. Wszystkim partyzantom udałc się wyrwać z okrążenia.W jesieni 1943 r, grupa partyzantów braci Szymańskich z organizacji " Gryfa Pomorskiego " stoczyło walkę z gesta­po i żandarmerią, w której zginęli Hieronim i Zachariasz. Strzelino, gmina Boże Pele w dniu 21.11.1943 r.Grupa 30-tu partyzantów " Gryfa Pomorskiego ", pod dc - wództwem .Komendanta, por. inż. Grzegorza Wojewskiego, doko­nała wypadu na lotnisko w Strzebielinie. " Gryfowcy " uwięzili załogę luftwaffe w magazynie, i samochodem wy - wieźli do lasu kilkanaście skrzyń broni i amunicji, jed - nocześnie uszkadzając 6 ćwiczebnych samolotów.6 grudnia 1943 r oddział cztero osobowy TOW " Gryfa Pomors­kiego ", pod dowództwem ppor. Piaska, zlikwidowała w rejo­nie Smażyno, pow. Wejherowo, dwu gestapowców. Zdobyto wte­dy 2 parabelle.23 grudnia 1943 r oddział TOW " Gryf Pomorski ", w sile 24 ludzi, pod dowództwem ppor. n Batorego " Michałkc, zlikwido­wał siedmio osobowy patrol gestapo i żandarmerii. Kiało to miejsce w rejonie Strzebielinko, pow. Wejherowo. Zdobyto7 sztuk broni krótkiej, 2 pistolety maszynowe i 4 karabiny. Dwóch partyzantów zostało zabitych.30 grudnia 1943 r oddział TOW 11 Gryf Pomorski " Michałki i Locpera dokonały zasadzki na 6-cio osobowy pstrol policji niemieckiej na szosie z Leśniewa dc Pucka. Patrol zlikwido­wano, zdobywając 6 sztuk broni krótkiej, 3 pistolety maszy­nowe i 3 karabiny. Straty partyzantów: 1 zabity i 3 rannych,

44

Kamienica Królewska, gmina Sierakowice. W dniu 9/10 stycz­nia 1944 r, dwóch partyzantów " Gryfa Pomorskiego ",Albin i Bernard Michałko z Luzina, przebywając w bunkrze w zagrodzie rolnika Jana Kwidzińskiego, stoczyli bohater­ską walkę obronną z 120-oscbowym oddziałem SS, policjii żandarmerii. Partyzanci bronili się kilkanaście godzim. Pierwszy zginął Bernard Michałko, natomiast zmasakrowane­go Jana Kwidzińskiego, który nie chciał zdradzić partyzan­tów, hitlerowcy wysłali na drucie, uwiązanego w pasie do bunkra, aby wezwał Michałków do poddania się.Ale Kwidziński, gdy znalazł się wewnątrz bunkra, zamiast do kapitulacji, wezwał Michałków do walki, i sam , chociaż poraniony, pomagał in w walce.Dopiero nad ranem hitlerowcom udało się wykopać z góry otwór do bunkra, wrzucić granaty, które porozrywały bronią­cych się tam partyzantów.Albin Michałko stracił wszystkie palce od lewej ręki, gdy wyrzucał granat z bunkra zpowrotem.Gestapowcy kazali żonie i synom zasypać bunkier, w któr}/™ znajdowały się ciała zabitych: Bernarda Michałko i Jana Kwidzińskiego.Albina Michałko gestapo zabrało do Sztutthofu i Mathauzen. Wrócił po wojnie do Luzina, zmarł w 1962 r.

W chwili zbliżania się gestapowców do zabudowań Jana Kwidzińskiego, udało się dwom partyzantom " Gryfa Pomorskie­go " ukryć w kominie budynku, i tam przebywali trzy dnii dwie noce. W trzecią noc zdecydowali się wyjść z komina,i udali się do miejscowości Młyny. Weszli do domu, w któ - rym było światło, i trafiłi na rodzinę niemiecką, która jed­nak dała im jeść i przechowywała kilka dni, kurując i opie­kując sie nimi. Gdy zdecydowali się odejść, ten niemiec wyprowadził ich bezpiecznie na drogę z cioski.Byli to: Stefan Dominik z Niepoczałowic i Ks. Korda.Tą wiadomość przekazał mi osobiście Stefan Dominik, zamiesz­kały w Kostkowie, pow. Wejherowo, zmarły w dniu 08.03.1990r, członek Rady Naczelnej " Gryfa Pomorskiego ". Po wojnie zwłoki partyzantów uroczyście pochowano na cmentarzu w Sie­rakowicach w dniu 08.04.1946r.

45

15. Gołuń, gmina Loryr.iec, w dniu 16-G2.1944 r, folksaeutsch Żelikowski 2 Czarlina, zastrzelił partyzanta " Gryfa Pomor­skiego ", Władysława Wilmę. Po wojnie zwłoki pochowano na cmentarzu w Kościerzynie.

16. W dniu 29.02.1944 r, kilkuosobowy oddział partyzancki" Gryfa Pomorskiego ", utworzony jesier.ią 1941 r przez Leonarda Kustosza i Władysława Liedtke, a dowodzonego przez miejscowego nauczyciela, por. Alfreda Loepera, stoczył całodzienną walkę z ^-ma kompaniami żandarmerii z Wejhero­wa i Kartuz.W nierównej walce, pc stronie partyzantów zginęli:Stanisław Kleba, Leonard Kustosz, Paweł Liedtke, Alfons Loeper, Franciszek Rkoda, Klemens i Teodcr Sztubba.Dwóch z nich, Wiktor Liedtke i Jan Lipon było rannych, uwięziono ich w Sztutthofie i roztrzelano.Po wojnie prochy wszystkich partyzantów pochowano w zbio­rowej mogile na cmentarzu w Kielnie, w dniu 27.09.1964r. Wmurowano tablicę pamiątkową dla partyzantów Kaszubskich.Grób oznaczono nazwiskami.Pc stronie żandarmów zginęło w tej walce 30 ludzi a wiele zostało rannych.Przebieg potyczki relacjonował świadek Teodor Eieszk.

17. Sikorzyno, gmina Stężyca - miejscem podstępnego mordu w dniu 04.03.1944r.Został tu podstępnie zastrzelony przez gestapowca Jana Kaszubowskiego, jeden z założycieli " Gryfa Pomorskiego "i prezes II Rady Naczelnej tej organizacji, Józef Dambek, pseudonim " Lech ", zdradzony przez łączniczkę " Lecha ",

x Agnieszkę Zawadzką ze Sikcrzyna.18. 26 kwietnia 1944r, oddział partyzancki TOW " Gryfa Pomorskie­

go " Komendy Powiatowej w Wejherowie, dokonał napadu na areszt w Szemudze, uwalniając zatrzymanych tam członków’.

19. 29 kwietnia 1944r, patrol partyzancki TOW " Gryf Pomorski ", przeprowadził rekwizycję u Samana Wita we wsi Kamień, pow. Wejherowo. Skonfiskowano dwa pistolety, mundur i żywność.

20. W czerwcu 1944r, ośmio osobowy oddział " Gryfa Pomorskiego " pod dowództwem ppor. Teodora Pieska odbił z aresztu gminne­go w Strzepczu,pow. Wejherowo, zatrzymanego członka " Gryfa".

- 24 -

46

21. W dniu 01.04.1944 r, w miejscowości Mrozy, gestapo zamordo­wało dwóch członków " Gryfa Pomorskiego ", gmina Sianowo.

22. Rumia?- miejsce dywersji partyzanckiej przy lotnisku, dzia­łającej tam konspiracyjnie grupy " Gryfa Pomorskiego. " Dokonano kilku sabotaży w czerwcu 1943 r. Jej członkowie podziurawili zbiorniki, mieszczące około 100 tysięcy lit­rów benzyny, oraz uszkodzili około 15-tu samolotów hitle­rowskiej luftwaffe, o okresie od 1941 - 1944.r.

23. W czerwcu 1944r, 6-cio osbowa grupa partyzantów 11 Gryfa Pomorskiego ", pod dowództwem Franciszka Konkola, została okrążona przez kilkudziesięcio osobowy oddział niemieckiej żandarmerii. Po długiej walce obronnej zginęli w bunkrze dowódca Konkol i jego narzeczona Prakneda Stencel.Natomiast 4-rech pozostałych partyzantów schwytano i wy­wieziono do Wrzeszcza, gdzie zostali zamordowani.

24. W Łebnie, dnia 20.06.1944r hitlerowcy rozstrzelali 10 Po­laków z Łebnia, jako zakładników, za zabicie przez człon­ków " Gryfa " niemieckiego żandarma Piepera.Pochowano ich na cmentarzu w Łebnie w dwu mogiłach.

25. W styczniu 1945 r, w lesie Smętowskim, poległo w potyczce z hitlerowcami, trzech partyzantów " Gryfa Pomorskiego ", oraz jedna kobieta. Po wojnie ciała poległych pochowano na cmentarzu w Chmielnie.

26.W dniu 09.03.1945 r, z Kętrzyna, pow. Wejherowo, hitlerowcy zamordowali ojca dwojga dzieci, Brunona Bigusa, który pracu­jąc w Wejherowie, wziął urlop i pojechał do demu. Tam, w cza­sie obławy został zabrany do Lęborka i tam zamordowany.Na drugi dzień weszły wojska rosyjskie i partyzanci " Gryfa Pomorskiego " z Augustynem Hopą na czele, złapali tego hitlerowca, który zamordował Brunona Bigusa. Przyprowadzili go do ojca Brunona, żądając, aby wydał na niego wyrok.Jan 3igus, ojciec Brunona kazał puścić tego zbrodniarza, powiedlał: " niech go Bóg sadzi, to by było bez sensu, syn i tak nie ożyje. " Był to Miemiec z Popowa o nazwiaku Kotłowski Hejtel.

27. Sulice, gmina Krokowo, pow. Puck, miejsce potyczki party­zantów " Gryfa Pomorskiego " w dniu 06.04.1945r. Poległo 5-ciu partyzantów. Zwłoki po wojnie pochowano na cmentarzu w Starzynie i w Strzelnie.

47

28. Strzebielino - Wejherowo, w wąwozie w lesie " Gryfowcy " narzucali trójnogi pod formacje wojskowe, które dążyły na pomoc do Gdańska.Była to akcja związana z hasłem " Burza ".Z tych trójnogów jedno ostrze sterczało zawsze ku górze i przebijało opony samochodowe. Trójnogi wykonywał członek " Gryfe Pomorskiego " Puzdrowski z Luzina.Akcją w dolinie Strzebielino - Wejherowo kierował Komer. - dar.t z Luzina, Ar ter. i Rybakowski.Na terenie Kartuz takie trójnogi wykonywał Miotk Ludwik, członek " Gryfa Pomorskiego " i tam też je użyto w wąwo - zach przeciwko armii niemieckiej.Reasumując powyższe punkty:

26 osób zginęło w walkach i 19 zostało rannych, przez gestapo zamordowanych zostało 27 osób, rozstrzelanych 6-ciu członków. Zdobyto broń: 17 sztuk broni krótkiej, 5 sztuk broni maszyno­wej, 7 karabinów, oraz kilka skrzyni broni i amunicji, zdobyte na lotnisku w Strzebielinie.Uszkodzono 21 samolotów, zniszczono 100 tysięcy litrów benzyny, uwolniono 2 członków " Gryfa Pomorskiego " z aresztu, rozbrojo­no dwóch żandarmów.Razem zginęło w walce, zamordowano i rozstrzelano 59 członków " Gryfa Pomorskiego ", rannych zostało 19 członków.Straty niemieckie: 358 zabitych, około 200 rannych, 21 samolo­tów uszkodzonych, 100 tysięcy wylanej benzyny, rozbrojono dwu żandarmów. Poza tym dokonano sabotaże, wyrzucając na szosie w wąwozie Strzebielino - Weherow'o trójnogi, celem uszkodzenia opon samochodowych wojska, tak samo w Kartuzach.Poza tym straty Niemców broni i amunicji, zdobytej przez par­tyzantów " Gryfa Pomorskiego. "W załączeniu : widok Matki Boskiej Armii Krajowej z Jasnej Góry z 11.09. 1977 roku.

- 26 -

48

P MATKA B05KĄ ARMII KRAJOWEJJ A S N A GÓRA 11 i7. Tl, ' U - . *

49

Benedykt Baranowski, łącznik " Gryfa ", pseudonim " Kogut- Kelano ", zamieszkały Słupsk, ul. Michałowskiego 1/87. Poniżej legitymacja członkowska " Gryfa ".

' m m L G f U B K i l R C I R I .

6 M F P O M O R S K I ^ -----

Ł E s t u K s u s f i

^ i l

o . f . a v . j

----- M ------------ ,

H i W . 1 / . U R S ł O . 4f r ------------

0 b V T - ^ 0 ,7 . . -

Eolesław Baranowski, specjalista budowy bunkrów, który zbudo­wali w domu naszym, w gospodarstwie, wraz z Janem Baranowskim i Piotrem Baranowskim. Bunkier na 6 łóżek, to była twierdza Piotra i Jana, którzy byli zmuszeni do ukrywania się przed gestapo. Po mnie również żandarmi przyjeżdżali dwa razy, ale mnie nie dostali a potem jakoś zapomnieli mnie ścigać. Bolesław zmarł w Zakrzewie C1.06.1992 r.Jan Baranowski, członek Rady Gminnej, zamieszkały w Kopalinie, gmina Choczewo, pow. Lębork.Piotr Baranowski, zamieszkały w Lęborku, ul. Chopina 6/1, łącznik powiatowy, był z meldunkiem w Luzinie u Pani Łużyń- skiej, pseudonim " Lubińska ", po śmierci " Lecha, " w celu przeniesienia radia nadawczo-odbiorczego w inne miej­sce, oraz był na Zielonym Dworku u gospodarza Pałubickiegc, gdzie znajdowała się radiostacja nadawczo-odbiorcza, w bun­krze, w celu przeniesienia jej w inne, wskazane miejsce, przez Komendanta gminnego z Zakrzewa. Również więzień Sztutthofu, zmarł 04.03.1993 r.

50

29

5. Michał Baranowski, zamieszkały Dzięcielec - wybudowanie, pow. Lębork.

6. Józef Baranowski, zamieszkały w Linii 37.7. Leon Bulman, zmarł w 1955 r.8. Antoni Bulman, zmarł w 1947 r.9. Edmund Borowski, zamieszkały w Maszewie Lęborskim, zmarł

w 1979 r.10. Kazimierz Borowski, zamieszkały Gdańsk - Oliwa, zmarł

w 1981 r.11. Cierocki Alojzy, wiezień Sztutthofu, zamieszkały Kłanino,

pow. Puck, zmarł w grudniu 1981 r.12. Jan Czaja, największy gospodarz w Zakrzewie, po wojnie

zniszczony jako kułak przez ustrój komunistyczny.13. Władysław Drewa, więzień Sztutthcfu, obecnie ciężko chory.14. Leon Formela, zmarł 09.11.1974 r.15. Augustyn Formela, zamieszkały w Rijmii, ul.Kościelna, zmarł

w 1980r.16. Bernard Formela, technik budowlany okrętów, wyjechał dc

Szwecji statkiem węglowym, przy pomocy dokerów z pcrtu Gdynia - Jana Kujawskiego, Bigusa i innych. W 1943 r w/je­chało 43 " Gryfowców". Formela zamieszkał w Szwecji, ożeni się z córką Trepczyka z Zakrzewa - wybudowanie, zmarłw Szwecji w 1990 r.

17. Jan Formela, zamieszkały Popcwo, pow. Lębork, zmarł w 198 -r.18. Bolesław Gołąbek, zamieszkały Lębork,ul. Grudziącka 6.19. Teofil Gołąbek, działający wspólnie z łącznikiem organizacyj­

nym, Benedyktem Baranowskim - wysyłaniem paczek do obozów uwięzionym członkom " Gryfa ", koleżankom i kolegom, aresz­towanych w dniu 08.06.1944r, oraz rozdzielaniem gotówki dla żon i dzieci, pozostałych w domu w Zakrzewie, aby mieli za cc kupić żywność na kartki.

20. Augustyn Hopa, więzień Sztuttnofu i tam zamordowany.21. Jan Hopa, zamieszkały Gościelino, pow. Wejherowo, zmarł

w 1983r.22. Bronisław Hopa, członek Rady Naczelnej Kamienicy Królewskie

więzień Sztutthofu, zmarł w 1970r.23. Leon Hopa, więzień Sztutthofu, zamieszkały Popowo, zmarł

w 1991r.

Cj

.

51

24. Augustyn Hopa, więzień Sztutthofu, zamieszkały Popowe 20, Członek Rady Naczelnej w Kar.ienicy Królewskiej.

25. Aleksander Hopa z Zakrzewa - wybudowanie.26. Konrad Gaffkie, zmarł w 1981 r, wtyczka " Gryfa " w policji

hitlerowskiej, informował mnie osobiście c każdorazowej mającej nastąpić łapance, mnie, łącznika Baranowskiego,a ja z kclei informowałem Komendanta " Gryfa ".

27. Stefan Kierznikiewicz,zmarł w 19S2 r.

29. Stanisław Kreft, zamieszkał}' Władysławowo,pow. Puck.30. Kobiela Leon, więzień Sztutthofu, zmarł v 1975r.31. Konrad Kobiela, zmarł w 1992r.32. Jar. Kobiela, zamieszkały w Łęczycy, pow. Lębork, zmarł

w 1990r.33. Patelczyk Władysław z Zakrzewa - wybudowanie.34. Pipka Józef z Zakrzewa - wybudowanie, zmarł w 1973r.35. Pipka Stanisław.36. Pipka Władysław, zamieszkały Rekowo Lęborskie.37. Leon Ramaczyk, zamieszkały Lębork, ul. Czołgistów 23/11,

zmarł w 1991r.38. Józef Smentoch, zamieszkały Koszalin, ul. Szenwalda 5/4^,

zmarł 26.05.1994r.39. Iryfeh Studziński, zamieszkały Lębork, ul. Zwycięstwa 31,

zmarł w 1990r.40. Franciszek Studziński, zmarł w 1980r.41. Herbert Studziński, zamieszkały w Gdyni, zmarł w 1923r,

uczestnik walki w dniu 13.09.1943 w lasach Mirachowskich," Ptasia Wola ", 24-rech walczących, 8 rannych, 4 zabitych, pozostali uciekli dc lasu, 6 Niemców zabitych i wielu ran­nych; wtedy zginął Izydor Walkusz z Linia - wybudowanie.

42. Władysław Maszota.43. Józef Maszota, więzień Sztutthofu, zamordowany w Krampie

w czasie likwidacji w 19^5r.44. Stanisław Maszota, więzień Sztutthofu, zmarł w 1957r.45. Alfljsdr. Olszewski, więzień Sztutthofu.46. Anna Olszewska.47. Franciszek Trcfski, zamieszkały Popowo, zmarł w 1989r.

52

48. Leon Trowski, więzień Sztutthofu, zamieszkały Chabrowo, pow. Lębork, zmarł w 1991r.

49. Albin Trowski, zamieszkały Uniszyno, pow. Lębork.50. Leon Trowski, więzień Sztutthofu, zmarł w 1992r.51. Augustyn Trowski, więzień Sztutthofu, zamordowany w Krepie

w czasie ewakuacji.52. Marcin Ulemberg, zamieszkały Chocielewko, pow. Lębork,

zmarł w 1984r.53. Józef Ulemberg, zamieszkały Lębork,ul. Kaszubska 9,

zmarł w 1988r.54. Władysław Ulemberg, zamieszkały Chocielewka,pow.Lębork.55. Jan Walkusz, przed wojną sołtys Zakrzewa, zmarł w 1953r.56. Helena Walkusz, córka Jana, łączniczka " Lecha ", człon­

kini Rady Naczelnej " Gryfa " Kamienica Królewska, jeden raz była z meldunkiem u Komendanta " Gryfa " w Mirachowie," Ptasia Wola ". Wyszła za mąż za Roda, zamieszkujew Rekowie Dolnym 3, pow. Wejherowo. Więźniarka Sztutthofu.

57. Jan Walkusz, zmarł w 1985r.58. Józef Walkusz, zamieszkały P*p»wo.59. Antoni Walkusz, więzień Sztutthofu, zmarł w 1946r.60. Jan Walkusz, więzień Sztutthofu i tam zamordowany.61. Leon Walkusz, więzień Sztutthofu i tam zamordowany.62. Klemens Walkusz, więzień Sztutthofu, zmarł w 1954r.63. Augustyn Trowski, więzień Sztutthofu, zmarł w 1954r.64. Jan Wenta, człor.ek Rad]/ Gminnej, zamieszkały Reda 78, pow.

Wejherowo, dcker Gdyni - Portu.765. Jan Walszkowski, Zakrzewo - wybudowanie Zakrzewko, KomendantV_y Naczelny Rady Gminnej w Zakrzewie " Gryfa Pomorskiego ",

pseudonim " Wrona, " mianowany z dniem 01.C4.1944r przez Komendanta Powiatu - Komendantem gminnego punktu opatrun­kowego w Linii III z iniem 01.04.1944r Komendant Powiatu /-/ Z. Szarak Tajnej Organizacji Wojskowej " Gryfa Pomorskie go " Nr 9/44.

- 31

53

Jar. Y.:ali;zkowski, pseudonirr 11 V.'rona ", aresztowany w dniu 08.06.1?u4r i zamordowany na gestapo w żr.iu 2 1.09.1944r w Gdańsku.Zdjęcie Komendanta Naczelnego Rady Gminnej w Zakrzewie, oficera rezerwy, Jana Walaszkowskiegc, oraz legitymacja Stronnictwa Narodowego i mianowanie na Ilomenaanta punktu Opatrunkowego w Linii III.

- • m - . ^S>' •

TAJK* OŁGAUIZACJA WOJSKOM „GR¥F POMORSKI»

iŁomenda Powiat* IŁ. - ./

Ur%$ ' W . j&. P, dnia_

PanC ^ ^ ; . V “ ----------Kooenaantem-Omiaaego .taaktu

‘ ' " * : 'V — >,X / r .

!?

Jan Walaszkowski oficer rezerwy Naczelny Komen­dant Rady Gminnej w Za­krzewie.

v"5¥*

5;v ....w & J

S T R O N N I C T W O N A R O D O W I

l i i ,>!>/■

■

Uczynienia, z Polaki państwa na­rodowego, będącego wyrazem dzie­jowych dąteń narodu polskiego.Zapewnienia Kościołowi katolic­kiemu należytego"- -atanowiaka t w Polsce, oraz oparcia moralności prywatnej i publicznej na zasa- Idach religii rzymsko-katolickiej. '

\ ’ *• •• ‘Całkowitego usunięcia tydów z Pol- ‘ ski J z tycia polskiego: politycz­

nego, gospodarczego i kulturalnego.Gospodarczego uniezależnienia się ; - narodu polskiego i wprowadzenia zdrowego ustroju gospodarczego.

Legitymacjaważna do dn. jT - 1939 r.

koi.

adres: '/Ci

Jest członkiem

K o ł a Stronnictwa Narodowego

Zapewnienia - najszerszymf stwom narodu polskiego poszahiyj,

f mania ■ godności, opieki przi ~» 2 zyskiem i możności zdobycia

: JEk

54

W załączeniu również pismo ze Sztutthofu z dnia 13 listopa­da 1992 r, stwierdzające pobyt Jana Walaszkowskiego do obo­zu, oraz jego przeniesienie do gestapa do Gdańska, jak rów­nież kserokopie dwu kopert, w których zostały przesłane dwa listy uwięzionego Walaszkowskiego do żony / były w języ­ku niemieckim / i dwie kartki z tłumaczeniem tych listów przez tłumacza przysięgłego na język polski, celem pełniej­szej dokumentacji niniejszego opisu.

66. Józef Milewczyk, z-ca Komendanta Rady Gminnej w Zakrzewie, aresztowany w dniu 08.06.19^4r, w którym to dniu wszyscy wymienieni zostali aresztowani, tylko trzech aresztowano później: Józefa Masztę, Augustyna Hopę i Albina Olszewskie­go. Msza Św. pogrzebowa odprawiona w Rozłazinie w jesieni 1945r za Jana Walaszkowskiego.Józef Milewczyk zamordowany w Sztutthowie w styczniu 19^5r.

Do Naczelnej Rady Gminnej Tajnej Organizacji Wojskowej " Gryfa Fcmcrskiego " w Zakrzewie, z wioski i wybudowania nale­żało 66 członków, więzionych w Sztutthowie było 22 osoby, zamordowano w Sztutthowie 5 osób, oraz dwie oscy zginęły pod - czas ewakuacji w Krampie, pcw. Lębork.

P

55

MUZEUM- s ś ' -

STUTTHOFi

W SZTUTOWIE82-110 Sztutowo woj. E lb ląsk ie Tel. 83 53 Fax . 83 58

Oddziat Muzeum S tuttho f 81-703 Sopot ul. K o śc iu szk i 63te l.51-29-87 19 92 r. listopad dnia 13

L.dr.1913/633/92

PanJózef WALAS7K0WSKI ul. Piotra SKargi 16 84 300 L i E 0 H

Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie stwierdza, że w materiałach dokumentalnych tutejszego Archiwum są następu­jące dane o niżej wymienionym więźniu b. obozu koncentrcyjnego

w Stutthofier

y?ALASZK07/SEI Jan ur. 21.12.1900r*f dostarczony został do KI Stutthof w dniu 14.6.1944r. przez Stapo Gdańsk. W obozie ozna­czony numerem 36 813 jako więzień polityczny. Dnia 21.9.1944r. zwolniony został z obozu i przeniesiony do dyspozycji Stapo Gdańsk.Innych danych o w / w Muzeum nie posiada.PODSŁAWA informacji:- I-III-56 899 Sęczka akt personalnych./ka/

D I E E I I 0 Emgr Janina Grabowska-Chałka

A. _____ _ ^

56

- 3o-

-Zumaczenie 3 języka niemieckiego na polski.

razii .inna 'Jalasz.iowska, .7illielmsdorf poczta Linde powiat Jej ker owo '.Datownik a napisem: 'itutthof -Gdańsk 1.7.44r. - 'Tadawca *,vi|zień Jo­hana 7/alas akowski .'Tr. Po 519 '-lok 5 - obóz koncentracyjny Stutthof koło Gdańska - Pieczątka s napisem: Cenzura poczty obóz koncentra­cyjny Stutthof - Iloi kochani wszyscy! 3-j3*c-u... O J 6o 61.1 uj - —'0,1. j_ cz ki j otrzymaZen, dziękuję serdecznie, jak i za chleb, kiełbasę, ty­toń i pończochy. T ki chleb wystarcz;; tylko na 4 dni. 7Tięc kochana żono wiesz, jak często nożna ni coś przesłać, 'loże jest tan jdzien mała fajka. Jak teraz gospodarujecie, czy otrzymaliście rowery. Je- ien był we ód sprzętu Crowskiego. Jak daleko jesteście z torfem. Czy Trowski dał. 'Jan mąkę 4 netry? Pracujcie w imieniu 3oga dalej. Jie trzeba się martwić, kiedyś przyjdzie czas, że się zobaczymy, kamy - taraz upały. Pozdrowienia dla wszystkich - Jan - - - - - - - - - -

Stwierdzam zgodność powyższego tłumaczenia z okazanym mi listem sporządzonym w języku niemieckim.Zapisano do repertorium pod numerem 94.

P o b r a n o o c ł a ł e z ł -------

S łu p s k , d n ____1 9 r .

57

58

59

■yf-

Tłumaczenie z języka niemieckiego na polski.

Pani Anna Talaszkowska - 7ilhelmsdorf poczta Linde powiat TZejherowo Datownik z datą: 14.9.44r. - 'Tadawca więzień ‘Talaszkowski Jchann ITr. 36519 blok 9 obóz koncentracyjny Stutthof kolo Gdańska - - - - - -Pieczątka z napisem: cenzura poczty7- obóz koncentracyjny Dtutthof - - I.Ioi kochani wszyscy! Dziękuję serdecznie za paczki i listy które - - otrzymałem od Diecie najukochańsza żono i od Józefa. Piszecie bardzo mało. Jestem ciekawy jakie były :;niwa tegoroczne i jak mają sie ziemniaki. Czy pomaga Tam / nieczytelnie/ przy prac;/, y wsz;rstko roni­cie sami. Tnyba wszystkiego będzie za mało, jędyż Jest bardzo sucho.■7 tym czasie dzięki Bogu jestem zdrów i żwawy. ;cn nadzieję że 77;y - też. "iech Pan Bóg ma 7as w opiece i w Jego imieniu zobaczymy się ki dys. Pozdrowienia dla Ciebie i moich kochanych dzieci - Twój Jan - -

•Stwierdzam zgodność powyższego tłumaczenia z okazanym mi listem sporządzonym w języku niemieckim.Zapisano do repertorium pod numerem /94.Słupsk, dnia 08. kwietnia 1994r.

60

61

62

- 39-

WIEŚ NIEPOCZAŁOWICE

1. Komendantem wsi był Jankowski z Tłuczewo - wybudowanie.Współpracował z Komendantem Rady Gminnej w Zakrzewie, orga-

Tępcza. Poniżej zapodaje się członków TOW " Gryfa Pomorskie­go 11 ze wsi Miepoczałowice.

2. Jan Bigus, więzień Sztutthofu wrócił w marcu 1945r.3. Jan Bigus - ojciec, bardzo współpracował z organizacją

" Gryfa ", oddawał trsaię chlewną na pokarm dla partyzan­tów, którzy byli w lasach i bunkrach.Zmarł w 1957r.

4. Brunon Bigus, zamieszkały w Kętrzynie, syn Jana, zamordo­wany w dniu 09.03.1945 r w Lęborku.

5. Szczepan Bigus, również hojny aktywista i patriota,dla " Gryfowców " również oddawał swoją trzodę chlewną.Zmarł w 1969 r.

6. Kazimierz Bigus, aktywny działacz, zmarł w 1948r.7. Agnieszka 3igus, aresztowana w domu przez policję i tran­

sportowana pociągiem do Sztutthofu, uciekła policjantowi z pociągu - w biegu - z maszyną walizkową do pisania.Była sekretarką Komend Powiatowych w bunkrach w Miracho- wie " Ptasia Wola ",w Kamienicy Królewskiej " Gniazdo Gry- fitów " i wielu innych. Zawsze zdążyła zbiec okupantowi, zmarła w 1950 r. Była córką Szczepana Bigusa.

8. Andrzej Bigus, aktywista, zamieszkały w Lęborku, ul. Kossaka ICC.

9. Władysław Bigus, działacz, tak, jak jego rodzeństwo.10. Helena Bigus, z domu Jelińska.11. Stanisław Dominik, członek Rady Naczelnej Kamienica Kró­

lewska, jego działalność opisana uprzednio. Zamieszkiwał w Kostkowie nr 17, pow. Wejherowo, zmarł w I990r.Poniżej zamieszczam jego zdjęcie.

nizował żywność dla fl Gryfowców " w bunkrach w lasach

63

- ho-

12. Marta Dorr.ir.ik, więźniarka Sztutthofu, aresztowana 13.03.19 *4: Gestapo żądało od niej, aby wydała męża Stefana.Twarda żona Dominika nie wydała męża, chociaż niemało doz­nała Cierpień. Zmarła w 1973 r.

13. Jan Koszałka, więzień Sztutthofu.14. Józef Koszałka, więzień Sztutthofu.15. Agnieszka Koszałka, więzień Sztutthofu.16. Agnieszka Lubocka.17. Józef Langa, aktywny i hojny dla " Grytowców18. Jan Kierznikiewicz, więzień Sztutthofu i tam zamordowany.19. Antoni Kobiela.20. Lecr. Grzenkowicz, zmarł w 16.03.'1946r.21. Bernard Formela, zmarł w 1983r.22. Stanisław Milewczyk, Niepoczałowice - wybudowanie.23. Majkowski.24. Jan Myszka, zmarł w 1989r.25. Antoni Walkusz, więzień Oranienburga, zmarł w I957r.

9 osób aresztowanych,zamordowano: 1 w Sztutthowie,1 w Lęborku.

WIEŚ KETRZYNO

Członkowie TOW " Gryf Pomorski ":1. Jan Studziński zmarł w 1973 r.2. Władysław Naczk.3. Erunon Bigus, zamordowany w dniu 09.03.1945r w Lęborku.4. Józef Jośkowski, więzień Sztutthofu i tam zamordowany.

WIEŚ ZIELONY DWOREK - _WYBUDOWANIE Członkowie TOW 11 Gryf Ppmorski "1. Franciszek Grzenkowicz.2. Bolesław Grzenkowicz.3. Augustyn Formela, zmarł w 1976r.4. Jan Labuda.5. Juliusz Langa.6. Juliusz Najbater.7. Pałubicki, u którego w bunkrze była radiostacja nadawczo

odbiorcza TOW " Gryfa Pomorskiego. "

64

GRYF POMORSKI - ORGAN TAJNEJ ORGANIZACJI WOJSKOWEJGAZETKA

Z Bogiem ku Wielkiej Polsce, Rok III, poniedziałek, dnia 14 luty 1944r - Nr 1." Archiwium " RODACY:Oddajemy w wasze ręce tą gazetkę: niech ona będzie dowodem, że istenieje polska prasa konspiracyjna, że istnieją całe zas­tępy zorganizowanych Polaków, którzy całą duszą wkładają dla idei niepodległości ukochanej Ojczyzny, którzy myślą o wasi pomszczą wyrządzone wam krzywdy.Wróg nie śpi, chwyta się najohydniejszych środków, aby wykryć każdy patriotyczny ruch i odzew. Najstraszniejszy terier nie zagłuszy naszych sumień i miłości do Polski.Pomóżcie przyspieszyć upragniony dzień wolności.Odpowiednia godzina wybije.Nie przywiązujcie wagi do wygód i szczęścia osobistego.Starajcie się oszczędzać wspólnym wysiłkiem i poświęceniem krew naszych męczenników w obozach.Stosujcie mądre metody walki z wrogiem.Walczcie z ambicjami prywatnymi i warcholstwem. Propagujcie we wszystkich stanach i klasach społecznych Polaków - WOLNOŚĆ - RÓWNOŚĆ - BRATERSTWO.Czytajcie i podawajcie ostrożnie ludziom o wypróbowanych polskich charakterach i sercach odezwy i prasę podziemną. Wyrabiajcie sympatię dla -yuchów niepodległościowych.Chociaż życie , to chciejcie akcentować je czynami bohaterskimi, pomagajcie, ukr:/-wajcie, wspierajcie każdego Pcla^a, pragnącego swe życie zastawić na Ołtarzu Ojczyzny. Eędźcie dyskretni, milczcie, przyczyńcie się dc zwycięstwa.

WIERSZ " GRYFA POMORSKIEGO "Choć w zarart;ej walce nasz zwycięski bój,Mordem się na ziomkach zemści pruski zbój.Po burzliwej nocy przyjdzie ranny świt - niby trwały byt.Powitam Ojczyznę w blaskach rannych zórz,Ale was - druhowie - nie zobaczę już!

Śpiewka partyzancka / Fr. Sędzicki / z marca 1943r.

- ^ 'I -

65

"omenoant wsi > rs c?‘i ' c ” c p *7 i *» " . , ń v*» -i _ 7 A r o y i Q p t * , ~ ł * *- "K>> r \ ■*-» c? • - ń n ~»rs 11j —

C\ •" y r* T'.--"'! ”• nr. t!* • • -i. V Gryfa p0 T* 2 £-0 •— « Leon T:arsno'7ski - ry vy» rj <v-ł “l O £ O :-- ‘>->5 • -* 12 mjj. u 1 r*4an - \T*~v V” S 4. Augustyn Choszez - nięźień Szc; • Kicbsł Lsmpc _ p^Z6-- oZoauoc0 « 3*r«j yr> T) fT —i '*■ Qv;skin p v- ? c ■ -r 4 “■ " r: rr n r. p rr p /8. Józef Grzenkowic z — “inia 7rvt

.c*vicacfc •,v,bu-5c*v3nie5 sserly pc T.vc3ni

r\ę 7. jjinii pc "'o r.nis . U Lf ».V ; rr »v* •f' "v*" ' '*• ‘"'I ’

'i X '- *r>1 „ • ,

% v / c » ń v,-i p •• r '-ri^ c. J3 _ ;L <s_____L 1 --U ^ —r_ { - ^

9. Alojzy Grzsnkowicz - zmarł t? 1973r.,10. Franciszek Grzenkowicz - więzień Sztutthofu, zamieszkały Popowo

por;. Lębork,11. TTłacysław Kożyczkowski - zamieszkały Rczłazino wybudowanie,12. '."ładysław Eos - więzień Potulic, zmarł w 196 3r.,13. Alojzy Lew na - zmarł w 1921r.,14. Juliusz Kilewczyk - zmarły v? 1975r.,15. Stanisław Pepiórka - zmarły w 1949r.»15. Stanisław Pepiórka - więzień Sztutthofu, zmarły w 1959r.,

zamieszkały Gdynia ul. Świętojańska 44, oficer rezerwy członek Związku Zachodniego, aresztowany w 1939r., więzień Msthauzen, zginął 04.12.1941r. Osierocił troje dzieci, jego żona była z Szur ów z Linii, więzień Sztutthofu, zmarł w 1984r., więzień Sztutthofu, zmarł v; 1994r.,

1 7. Leon Fopiela

16. Leon Ramczyk19. Leon Szzitka20. Leon Szczypiii-- 1 • Zuzanna Szur22. (Z, . < -t. ska Szur

acji koło Rybna w 19i!3r.,23. Anna Szur - więźniarka Sztutthofu, zmarła w 195?r.,24. Leokadia Szur — zbierała gotówkę na rzecz " Gryfowców " i noszkodo­

znanych, nie schwytana przez gestapo, nie żyje,25. Jan TJalkusz - zmarł w 19S7r.,26. Ks. Hieronim Grzenia - proboszcz narafii helskiej, w pierwszych dniac:

wojny w 1939r., przyjechał co swojej siostry Marszałkowskiej ’v Linii i u niej zamieszkał przez całą okupację. Członek " Gryfa Pomorskie­go ". Realizator w wystawianiu fałszywych doku­mentów, różnych przepustek dla dokierów Gdyni Portu itp., według wypowiedzi zastępcy komen­danta Rady Gminnej w Zakrzewie - Józefa Kilew- czyka. Po wojnie ks. Hieronim Grzenia był pro­boszczem parafii Grabowo Ko Ścierskie.,

66

ro r>>

27. Ks. Labuda 2 'Tiepoczołowic **> z parafii Linia , zamordowany .w Fiaśnicy koło '.7e jberows w 1939r.,

3. Ks. Gołyński - były proboszcz parafii Linia, zamordowany w obozie,9. ITauczyciel i Kj.0row nik Szkoły Podstawowe-; w Linii - y^arciszF1-"

z s ^ o 8 r - CT* *7 OO-*-*lazets z 26 członków: '11 - uwięzionych, w ty a 2 osoby zamordowane

Piańnicy - 2 osoby: 1 k s iądz i 1 kierownik szkoły .' obozie - 1 osoba - k s ią d z .

67

68

Wieś Tłuc zewo:1. Bolesław Formela - zamieszkały w Tłuczecie, Poseł na Sejm II Rzeczy 1/

pospolitej,członek Rady Naczelnej " Gryfa Pomorskiego ", brał udział w każdej naradzie " Gryfa " w różnych miejscowościach. W roku 194-3 było przyjęcie do pier’,vszej. komunii, św. dwoje jego dzieci, które były wraz z jego żoną u jego matki w Tłuczewie. Gdy poszli do Strzepcza z dziećmi do przyjęcia. On został w domu i bardzo się tym przejął, że nie mógł być w Strzepczu. na przyjęciu swoich dzieci Będąc w domu, serce nie wytrzymało i dostał zawału serca, umierając w tym czasie w domu u matki,swojej żony. Pochowany został w ogro­dzie przed domem jego matki, gdyż jego majątek zajęli w Tłuc zewie Niemcy. Kaszubowski gestapowiec przybył pewnego dni3 do żony Bo- ’ lesława Formeli, żądając, 3by powiedziała gdzie jest jej mąż. Po pewnym namyśle powiedziała temu szpiclowi i zdrajcy hitlerowskie­mu, mówiąc,, że powie mu gdzie jest jej mążr z tym, że obieca jej wypełnić jedno zobowiązanie, gdyż jak powie, żeby jej to spełnił.Po długim namyśle i perswazji wyraził zgodę na wykonanie jej żąda­nia. Wtedy żona Bolesława Formeli zaprowadziła gestapowca Kaszu- bowskiego do ogrodu, gdyż był tam jej mąż pochowany i powiedziały, żeby jego mogł3 pochować na cmentarzu w Strzepczu i'tę sprawę gestapowiec załatwił. Według wypowiedzi Antoniego Rybakowskiego z Wejherowa zamieszkałego przy ul. Obrońców Wybrzeża 3 kod 34-200 Wejherowo, byłego komendanta " Gryfa Pomorskiego M z Luzina.

2. Kazimierz Betcher - więzień Sztutthofu nr 22308,3. Alfons Betcher - więzień Sztutthofu,,zamieszkały Retkowice

pow. Lębork, - •4. Leon Olszewski - zmarł w 19S2r.,5. Jankowski - Tłuczewo wybudowanie, komendant wsi ITiepo czoło wice,S. Jan Labuda - zamieszksły w Lęborku,7. Zygmunt Pipka - zmarł w 1973r.,3. Franciszek '.Troński - zmarł w 19S9r..,

Na osiem członków ” Gryfa Pomorskiego " - 2 osoby były w Sztuttho-

69

7/ieś Strzepcz do?/. Wejherowo :1. Jan Wiec ki - porucznik rezer wy, komendant wsi, zamieszkały .Strzepcz

nr 15, zmarł w 1992r. Komendant " Gryfa Pomorskiego ", współpracował z Komendą Pady Gminne". w Zekrze~ie

Poniżej zapodaje się członków " Gryfa Pomorskiego " ze Strzepcza:2. Franciszek ByczkowskiZ. “ranciszel: Dzienisz - więzień Sztutthofu, zmarł w 19?Or.,

- więzień Sztutthofu, zmarł w 194Sr.,Dn Gm -sz — ■■ J ^ ^ ^ * _ ~ u

bns Lzienira Dziemiat Elwart -:ef Grzenko •/> C1 r» “P"! <iu u b U ] O 7 "I fZ:

P T* -rir^ v- -S r- “ • ^ ^,v»r»<2 f> V A ^ T ^ r «_ r . — “ e O r» r V> ^ •*v - • w? i . _l c . i . • • •-»_ • < — w *_ ». « . y ^ - - O rfj O w . w U « ~ v-t |

C •' ł«sl T p T"- *! *Ac?Vp mm P 'f ■*“ “ p *r»' - p y -*—? t ~C'm' 1 r7y~' p'‘~s c *Tt 'ICO p-r*y I <ia w C . —v — - X • . v »V t> • * —i- V •—< w< i*.C O u U »A O W .i U — J fc! •—» C — — w * * 1 y — — — • JA C £ 1 c r o r ' " ^ ’ * * n c c _ ^ C :' C(r , r - ^ r > } t*- ' 1 C r7 R ^ n'» V-/ • c Liwlt-O. i: J i: Ł >< Łj j-'-. . - JiJWuUOłiO-Uj .• ' J { J— m )

4*Vva * < C-*-p*«-S c ;• ot*’* 7vY»Vn,ł,ciH —. ”■■' p ~ n r *r*f—ł•* 7~ ^• i • ■-_/ w C j_łJ. Łi^.. - . <*-L sJJ K, --J- • • - V uti IłUOułjJ-.< ' -h-nr, 7-* Tm ' V • C 1“'* — *T": r.ryA p r C r? •*•+;V>OI _ * .£ a i*. v W t: —i. w»— -~*J • > _ -——. • ’ 'Ł C< u* *j U ...» w w* f

T cc> cvrfj t*-* *ir^r-Vc — V"~- P r;' T- p* »Trci _y « ił. V<— r* w' V * A. C ł •. V *- i —-Ł Cu. ZVS ou LfU«; Ufii 7 7 /r.V Tr~: c **; *" -ęV* «» ••’** f* ~ r>>' r* ■*-*Ł*V* r‘J*c'v r- .r: r ->-> / r> ”•: r v'- ’ *v C — J •*-V- /-. -0 •■ c_( 0 M. V J* Łw >.. w AA A. C. — «• --AW —»-— . . — Y W w. V, «>. C/. O C' ». V Lk f A_I «.. W' -— s» W ' O ' . V • *v M \J V* w U i.4 C A _ V.

t*-. »<"]'/■ jr*■ /s 7 cr'-T- ___ r v» ■? r~ o — 4- 4- *Ł-V*i « i i a o i _ c : t : r l c . . J . v o c - u u u . ^ o . : U ^ . u . j

15. Antoni Langa - więzień Sztutthofu,17. Klemens Langa - więzień Sztutthofu,1£. Anna Langa - więźniarka Sztutthofu,19. Florian Lewiński - zamieszkał? Miłoszewo,20. Helena Lewińska - współpracowała z Leokadią Szur w zbieraniu fundu­

szu na pomoc ” Gryfa Pomorskiego " i Polakó'v przez okupanta,

21. Stefan Kyszka - Strzepcz nr 11, więzień Sztutthofu,22. A »- -ł J-.-*« * "•»« r-s«» ń. \j ctVk — Strzepcz nr 1— ł T** ~ <7* /-■ v 7 —r -l*« ' -- —— *v—, -T' »— w »• O 7"'*’*23. ■'/ładysław I,:yszka - Strzepcz nr 1 1 , •frn C; r* v"> rr ~ ii Ą- p -f* •*. — *-• t-i ■»_ uuU U j

Józef Kyszka - wifzień Sztutthofu t sir. zsme0?C.C'Vnj jO £*• Sy gmunt Pa c iuła - —’ .0. f~r ~ n- v' -* -f-_ ł« o- w — t-3 uU L‘thoI a,2 5 . Teofil Szepa - więzień2 7 • Jćizef Pzepa - r;ięzień !OQ Maria Pzepa *“ S 2IHIL0 S Zirli

2 9 . Stefan Tcpa - zmarł w 1Klemens ’7icling - więź

3 1 . Franciszek v;'enta - wię

:mordo”’any w Sztutthcwi .e-ina, tam zamordowany,

czasie ew a kua c j i

32. Ambroży ”/enta33. Bohkiewicz - sekretarz gminy Strzepcz, zamordowany w Piaśnicy,34. Ks. Proboszcz Parafii Strzepcz - aresztowany i zamordowany,

70

36.Władysław Brzeski Miłoszewoaie 24. należący do "Gryfa POmorskśego" w Strzepczu i tao ^aprzysię. ony *37. Jerzy Maszeta należący do "Gryfa Pomorskiego" zaprzysiężony w Strzepczu w czerwcu I942r. przez Komendanta wsi według jego wypowiedzi « Hanny w akcji w prawe kolano pod Paraszynem.Obecnie zamieszkały Wejherowo ul. Wczasowa 25.

akleić na stronie 47. opisu wydarzeń "Gryfa Pomorskiego" 1994r.Na stronie o2. w wierszu drugim od dołu poprawić oęćłem z 259 na 257 członków

«*47**

71

35* Ks. Wikary Bronisław Trzciński - ze Strzepcza, aresztowany razemz proboszczem i zamordowany,

Z Strzepcza aresztowano 29 osób, z tego 20 osób r;róciło, 3 osoby zamordowano w Sztutthofie, 3 osoby zamordowano w czasie ewakuacji Sztutthofu.2 księży Parafii Strzepcz zamordowano i 1- sekretarza Bobkiewicza ze Strzepcza zamordowane w Piaśnicy pow. Wejherowo.

771 eó TęocZ por,’. ’7e,1herowo :1. Tładysław '.'ałszycki - porucznik rezerwy, członek " Gryfa Pomorskiego

komendant wsi, zamieszkały w Tępczu, współ­pracował z komendantem Rady Gminnej w Za- Erzev7ie~' Troszczył się o partyzantów "Gryfa"

• ’ . „ , . -w bunkrach i zagrodach_we wsi, jęk i o tych, którzy przebywali w lesie, które były dogodne dla partyzantów. U Kortasa cył bunkier pro­wadzący z mieszkania do lasu tunelem około 150 metrów. 77 okolicy Tępe ze w bunkrach w lasach było okcło 250 partyzantów " Gryfa Pomorskiego " oprócz tych, którzy byli we wsi.

Poniżej zapodaje się członków " Gryfa Pomorskiego " ze wsi Tęocz:2. Stefan Bobrowski - więzień Sztutthofu,3. Helena Bobrowska - więźniarka Sztutthofu,4. -Juliusz Czerwionka - więzień Sztutthofu,5. Alojzy Bobrowski - więzień Śztutthofu,5. Antoni Dembski - zginął w walce z okupantem,7. -Józef Dziącielski - zginął w walce z okupantem,8. -Józef Dzięcielski - syn Józefa, zginął w walce z okupantem,9. konika Dzięcielsks - więźniarka Sztutthofu,10. -Jan Dzięcie-Iski - więzień Sztutthofu i tam zamordowany,11. -Jan Bngiełbrecht - więzień Sztutthofu,12. Stefan Kortas - więzień Sztutthofu, __ ___ _____13. Pa-eł ITor -s - więzień Sztuthofu,14-. Anna Kor ta s - więźniarka Sztutthofu,15. Kcrtas - matka Stefana, Pawła i Anny, więźniarka Sztutthofu,16. Adam Kur - więzień Sztutthofu,17. Antoni Kortas - więzień Sztutthofu i tam zamordowany-,18. Leon Krauze - więzień Sztutthofu i tam zamordowany, --19. Feliks Kortas - więzień Sztutthofu i tam zamordowany,20. Stefania TCortas - więźniarka Oranienburga,21. Jan. Kortas - zginął w walce z okupantem,

72

- V -

22. Bronisław Kortas - -zginął w walce z okupantem,- 23. Franciszek Konkol - więzień Sztutthofu i tam zamordowany,24. Stefan Kortas - zginął w walce z okupantem,25. Leon Kortas - zginął w walce z okupantem,26. Paweł Kortas - zginął w walce z okupantem,27. Józef Lenka - zginął w walce z okupantem,28. Paweł Laskowski - zginął w walce z okupantem,29. .Franciszek Małszycki - więzień Sztutthofu,zmarł w 1948r.,30. Józef Maszota - więzień Sztutthofu, zginął w Sztutthofie, rodzina

twierdzi, że był ewakuowany statkiem i zatopiony w Bałtyku, tzn. zginął śmiercią tragiczną, według relacji syna Franciszka Maszoty zamieszkałego w Lęborku ul. Abrahama 1 i jego siostry Heleny Kwiatkowskiej zamieszkałej w Łęczycy ul. Pogodna 2' W zbiorze załączony wypis ze Sztutthofu z dnia 15.03.1976r., był mieszkańcem Pobłocia, należał

. do " Gryfa Pomorskiego, ” w Tępczu,31. Franciszek Maszota -32. Myś Gajowy - zginął w walce z okupantem,33. Władysław Okrój - więzień Sztutthofu,34. Bernard Płotka - więzień Sztutthofu,35* Jan Rorliński - zginął w walce z okupantem,36. Jerzy .Tępski - zmarł w 1978r.,

[ * « | •

37. Bolesław Tępski - łącznik " Gryfs Pomorskiego ", zmarł w 1957r.,38. Teofil Tępski — więzień Sztutthofu‘i tam zamordowany, :39. Witbród - więzień Sztutthofu i tam zamordowany,40. Antoni Wos - więzień Sztutthofu,41. Klemens Witbród - więzień Sztutthofu, tam zamordowany,42. Wili.Wolter - zginął w walce z okupantem, zabijając uprzedni

• 3 Uiemców,43. Franciszek Maszota - z Borku należący do " Gryfs Pomorskiego "

w Tępczu.Z Tępcza aresztowanych było 26 członków " Gryf8 Pomorskiego z tego wróciło do domu 15 osób, 10 osób zamordowano w Sztutthofie, w walce z okupantem zginęło 13 osób. Zabito w walce 3 Niemców.

73

'/jol «

L * dz 4

i uTi’u01; Sztutowo dnia 15 marca 19T6r• • r| (JL€i

, (^ V 0 /5 3 9 /7 6

PaniMarta MASZOTA D Z I $ C I E L E Cp-ta Rozłazino

Państwowe Muzeum Stutthof w Sztutowie stwierdza, że w materiałach dokumentalnych tutejszego Archiwum są następujące dane o niżej wymienionym więźniu To. obozu koncentracyjnego w Stutthofie:

IMASZOTA Józef ur, 11.11,1902r dostarczony został do KI Stuttho: ” d5Iu_5757~943r pr*sez:Stapo G-dańsk* W obozie oznaczony numerei 22 746 jako więzień polityczny. Dnia 28.10.1943r zwolniony z obozu i przeniesiony do dyspozycji Policji w Gdańsku. Ponownie osadzony w KL Stutthof w dniu 8.5*1944r przez Stapo Gdańsk. W obozie oznaczony numerem 34 469 jako więzień polityc

Innych* danych o w/w Muzeum nie posiada,PODSTAWA informacji: I-III-10 514 Teczka akt personalnych

więźnia./ka/ ___

74

Tles Luzino oow. 7e nhercwo : ■ ■1* ^ntcni ccI t c _ k?r*endn.nt " Gr^f" "^ć^c^^ki e^o " wsi Luzino •

Współprscował z komendantem Naczelnym Rady Gminnej w Zakrzewie - Janem 7/alaszkowskim psełdonim "Wrona " . Ilależał do Związku Zachodniego.

Poniżej podaje s ię nazwiska osób należących do T.C.W. " Gryf Pomorski " zamieszkujących wieś Luzino i o k o lic :

2 . F ranciszek Rybakowski - o jc ie c Antoniego i Władysława. Był PrezesemZwiązku Zachodniego w L iz in ie i członkiem " Gryfa Pomorskiego Już w styczn iu 1939r. n a le ż a ł do sp ec ja ln e j' grupy Franciszka Kowal­czyka - o fic e ra rezerw y. Woził z Torunia do Wejherowa już przed wojną na f ro n t zaplecza- zalążek grapy " Gryfa Kamienica’ Królewska Bork, Tępcz i Mirachowo , zmarł w 1958r.,

3. Władysław Rybakowski - również n a leża ł do Związku Zacbodniego, współ­pracował ż ojcem i bratem Antonim,

Stanisław Polaczyk - rozw oził broń do bunkrów, k tó rą Antoni Rybakowskiw oził w la ta c h 194-2 do 1 9 ^ do niego, w ięzień S ztu ttho fu ,. w rócił w marcu 1945r.,

5. S tefan 3ąk - w ięzień S z tu tth o fu ,6 . Ludsdka Bianga7. Jan Ciercfcki — pseudonim ” k ró lik " , d o s ta rc z a ł meldunki, broń

i amunicję d la " Gryfa rr,8. S tefan Cierocki - ta jn e nauczanie w Gryfa " ,9. Leon Dzienisz

10. F e lik s Dampc — produkował k a r tk i żywnościowe dla " Gryfa ",11. Leon Dampc r12. 3ernard Gończ - k s . proboszcz Tiuzina, zg iną ł w Dachau, !’13. T e o fil Damaszka 14-. Paweł 'Hebel - z Luzina - komendant na wieś Siemud, zg in ą ł na gestapo , 15. S tefan Hejnowski15. Józef Hejnowski17. F ranciszek Kowalczyk - n a le ż a ł do specjalnych grup, o f ic e r rezerw y.

U Rybakowskiego w Luzinie by ł ukryty ‘specja lny magazyn broiii i am unicji do zadań specja lnych ,

18. Leon Hminiko-wski --Kierownik Szkoły ?o<?.stawowej . .a Kłębowie,.:_ _19. Irena Kminikowska - łączn iczka " Gryfa ",20. Wiesława Kminikowska - łączn iczka " 'Gryfa "21. Józef Kotłowski22. Tadeusz Kotłowski .23. Anna Kotłowska . . . .24.. Zygmunt Kaczmarek - już n ie ż y je ,'25. Józef Labuda.- zg in ą ł w P ia śn icy ,25. Jan Grzenkcwicz - w ięzień Królestwa i tar: zamordowany, 22 .03 .194-5r. 1

l i s t y tego więźnia w za łączen iu . Matka jego za­

75

mieszkała w Wejherowie ul. Świerczewskiego 6,27. Klemens Grabowski - więzień Sztutthofu, zmarł w 1986r.,28.Me jer z Luzina29. Józef Polowski3 0 . F ra n c isz e k P aterczyk31. Puzdrow ski z Luzina - produkował t r ó jn o g i d la " Gryfa Pomorskiego " ,3 2 . Łuzińska z Luzina - u n ie j był8 ra d io s ta c ja-nadaw czo-odbiorcza,

pseudofiim ,r Luwińska ",- 3 3 . T e o f i l Wojewski •3 4 , Jó ze f Wllma - le śn ic z y , z g in ą ł w P i-aśnicy,35• Jsn Zieman - pierwszy komendant Luzina,

« -

- 3 6 . E lż b ie ta Zieman - łączn ik a " Gryfa " , w ięźn iarka S z tu tth o fu ,3 7 . Leon Konkol - Różny Dąb - Bendargowo,

Należący do " Gryfa Pomorskiego " poniżej:38. Władysław Miotk39. Stanisław Miotk j4 0 . Wawrzyniec Miotk - druga ro d z in a ,4 1 . S ta n is ła w M iotk - w ięz ień obozu, u c ie k ł do domu, z domu w c z a s ie

u c ie c z k i zab ity p rzez żandarma,4 2 . F ra n c is z e k Doszk43. Władysław Kreft4 4 . S trz e b ie l in o - Wejherowo w wąwozie w l e s i e " gryfowcy " pod dowódctwe

A ntoniego Robakowskiego z Luzina n a rz u c a li t ró jn o g i pdd zdążającena .pomoc Gdańskewi - form acje n iem ieck ie . Była to akcja " Burza "Z ty ch trójnogów jedno o s trz e zawsze s te rc z a ło ku górze i p r z e b i ja ­ło opony samochodowe wojsk niem ieckich .;

45 . Na te r e n ie K artuz ta k ie t ró jn o g i wykonywał Ludwik Miotk i tam te ż je u ż y l i według wypowiedzi Antoniegd Rybakowskiego - przeciw arm ii n ie m ie c k ie j .

46 . W z a łą c z e n iu otrzymane od komendanta w si Luzino Antoniego Rybakowskie-_____ go wydane zarządzen ie T.0 .W. " Gryf Pomorski " do członków o rg an iz ac f

__L przez „k ierow nictwo Głównego Wydziału O rganizacyjnego Lecha ,KomendantcITaczelnego /-/ Konar i Prezesa Rady /-/ Kil.

47. Załączam odpis kopii ze stanu członków " Gryfa " sporządzony przez " Lecha " na dzień 31.12.1943r.

48 . Załączam ośw iadczenie Szostaka Czesława .zamieszkałego w Łomży z do­zn an e j ży cz liw o śc i w ięźnio z S z tu tth o fu - ro d z in ie Rybakowskichz Luzina z dnia 25 kwietnia 19 7r.

49. Załączam jeden egzemplarz gazetki " Słowo Polskie " z dnis 10.02. 1944r., otrzymanej od komendanta w.si Luzino Antoniego Rybakowskiego.

50. Załączam list wdzięczności od byłych więźniów obozu Sztutthof, uczestników " marszu śmierci dla Antoniego Rybakowskiego z Luzina, zamieszkałego w Wejherowie ul. Obrońców wybrzeża 3.

76

77

- U J - 1 , - 5 ■

C Ł O- W O ,.P O L.--S K I Ł

-3 O- a - HONOR - OJZZZZliL- - -- SOUfOSC- - - ROwBOSC - BSATHBS?WO I ’ -

7:i - - B6k _4*- wZWdrtekrćnla_1o,2.1-944 r. - - */ ; Kb .5

P O D A ' C I !

* dniu 1 o lutego br^mi^ają 2 ^ lat od czasu kiedy Gdyniaf ostała eswebo dzona od owego długoletniego najeźdźcy.Ozien ten jest również doroczny świętem Polskiej Marynarki frojennej.Niestety święto to podobnie jak wszystkie i cne siwęta w czasie naszej obecnej niewoli zmuszeni jesteśi y obchodzić w smutku i w największej niedoli, Dziś jednak - jakkolwiek zdajemy sobie sprawę,że oczekują nas jeszcze bardzo wielkie i trudne zadania,zwałszcza wobec zbrodniczych zamiarów Ilitlera,który chce wyniszczyć cały naród Polaki — wieśgr i pe- aiadasy tą pewność . że cierpienia nasze nie eą daremne i że w niedługim już czasie zostanąi uwienczone c.łkowitjm zwycięstwem,RODACY 1 Chwila do ostatecznej rozprawy z naszym śmiertelna wrogiem się zbliżn.ltusiay dlatego być do wszystkiego przygotowani*Lueiym wszys cy jak jedea mąż stanąć do w alki, nie możeąy szczędzić żadnych sił:* Obowiązkiem każdego Polaka jest przeto stanąć ramię przy ramieniu do wspólnej walki przeciwko wspólnemu wrogowi.lżueiay sobie zdaweć sprawę, że żadna ofiara w walce o nasze życie i o naszą wolność i niepodległej nie może być za wielkie.Wszyscy Polacy bez różnicy na wiek, stan i zawód bez względu na miej-ec wość pochodzenia powinni niezwłocznie się jednoczyć i organizować* Wszyscy powinni się znaleść w szeregach P«lskiej Armii Krajowej, w szeregach Polksi Podziemnej, w szeregach Bejewych.Kawet ci którzy wbre swej woli znalezli się w szeregach armii naszego wroga,powinni natych­miast przy pierwszej nadarzającej się okazji opuście swe dotychczasowi szeregi i szukać połączenia z Polską Araią Krajową.Tylke wtedy będą oni mogli być traktowani na równi z ? lakami.RODACY ! Wobwc powagi chwili jer.t najwjutczy czas posyślec o swojej przyszłosci i o swej Gjczyznie.Dziem dzisiejszy, dzień Święta Polekie^ Llarynarki Wojennej powinien dodać nam nowych sił,nowego ducha. Dzień ten powinien stać się początkiem wielkiego dzieła 2WLDN0CZLKIA NAROD&- v;LOO, Zapoanijmy o dawnych niesnaskach.ŁączBy i o rg a n iz u ją c się,gdyż tylko wtedy gdy b^dzien^ z.e noczeni i z odfc oasiągniejfly nasz wspólny cci którym jest w i e l k a n i e p o d l e g ł a i n i e p o d z i c I m a ? 0 L S £. A*

g o z i £ j u r k o s c i a ^ s i ł a

ICuzdy POLAK bez różnicy skąd pochpdzi czy z Kongresów Ki, czy z Galicji lub z P sorza względnie . Poznańskiejo -u te sanc prawa i ooiwiązki. i.iłość Ojczyzny powinna zając pierwsze miejsce w sercu i duszy każdegc Folaka.

JtSritJLi* ..ILOoW Jilw-.Lu ».A»- I' \J u -j /v|l A CZhitiŁ O T R O W I 5 Z A L £ 8 C 0 V 1

Lfcdsn P*lak,kterei;u dobro ejcjsyzny leży na uwadze i pralni? zjednoczo­nej i sprawiedliwej Polski,nie powinien dać posłuchu żadnym POD3ZEPTO j«kisŁukol<.iek agentowi zagranicznemu, Agenci ci ktprych zadaniem jest sianie nizgody sraz zamącenie jedności w NARODZIE POLSKIK powinni otrzymać od każdego POLAKA natychmiast odpowiednią odprawę.

i

78

: r t r . s s s r s s s 5 . 5 r s 2 r 2 5 . - r s s r = r i S Ł ; r = ^ r s - s - d s i j jx r : r r ^ s r r r i j c s r * a g r s s s s z l s ł -s s r = s s s s . s s ^ f c a g s ł C

ilOK 4. > NR O. - .. 5L0£C ?OLSiLL£ 1 o*2*T94 4r-; »t».2*s s s ś i s = ś s s . ś s s s s s s s s ś ę s s r s t s s s s 5 s ? r s s s s 2 5 s s s i * 2 s s r ą : f c s s u s s j s s s s s s t s s B e a s ś s s s e s

Nie Łiożecę? dać śifc pomniejszyć v:ct>ec naszych zachodnich sojuszników -:-. - i dlatego musimy wszyscy skupić się wokoło legalnych *iładz Polskich. Ludzie którzy -uciekaj ą od życia i -od mdlenia-bqdz- goniący tylko za uciekającym: groszem sprzedając Zan.wazyetko, a vd.tfc i tniuisnie i pr-ekonanieywspoidziałają z wrogiem przeciwko P^lcce.Albo wreszcie - -

Ci,którzy zdolni są nieco się- zagrzać do tego co przyjdzie a ooczyzn^ wreszcie, ci którzy wzdychają po cicti zeby~ Opatrzność zesłała la _ jakieś zbawienie^byle tylko bez ich udziału,;-bez i-ch-poswięceaia i w^eiłkujluczie ci iasługują na najwyzezą (pogardę _,dla ludzi tego '.

_ - pokryj tu nie powinno-eip znrieść Krestxxxx3ŁBSK$ax»bKeaBg»xsajŁDteeii" * - .. mie^scaJ w .-.Polsce*. ' i _. - - * ■-ROCAĆT- - Jezśli na skutek lenistwa lut tchórzostwa nie brdzieEy

umieli zn.deść-urogi z u^ase^a jobecaęgo. położenia,wzgltdhie jeżeli / ulegniemy wpływom i podszeptom óbc;/ia, dobrowolnie pchniemy własną ojczyzn* v> nieszczęście - nie b*dziemy. mielić prawa skarżyć sif na nikogo,sami bodziemy za swo^ los odpowiedzialny. ‘ ■ ' •«ięc Polacy do jlzieła \ G^az ja_, która się obecnie nadarz* w Polsce może się powtorzyć raz na'looolat. tszystkim naszym wrogom zewnętrz- nyo i wewnt trzuya aa z. -ł o ś ć pokażmyT że potrafinw w czasach wielkich i grożących narodowi 'niebezpieczeństw,działać bez wzglądu na dzielące nae różnice i barwy nietylko w sposeb i Jednolić i zgodny ale wipounie zorganizowanej - , - - —. S22CS ZZJE TIHŁKA I SIZPOSŁECŁS POLSKA! - . :V ' HIECE 2IJE KASZ NAKODń EZADd I A.RCIA POLSKA

Gdynia,dnia 1 o.lutego 1944r.\ ' ?•Chyloński ,ZB.

CG > I ii S T A Ł Q Z U I. T L 2 R S M I

Gdynio,dnia 8.2.1944r. - dniu 3o.stycznia 1944 r. w r oczni ę obję­cia władzy w Niemczech przez Hitlera,przemówił wreszcie do narodu •- niemieckiego sam Hitler.Łte kiedykolwiek słyszał jego poprzednie , mowy od razu mógł stwierdzić,te to aie przeaawioą ten saa Hitler który jeszcze przed rokiem krzyczał, drwił i-innych narodów^lecz że~ przemawiał jakiś inny 1 zupełnie mały spoko piiutki i grzeczny Hi tle- rek.Ani słowa o zwycięstwie, o lepszej przyszłoeci o zapanowania Niemiec nad światem,lecz tyl*©,że naród niesdecki aa walczyć,wal­czyć aż de śmierci bo dla niego i tak innego ratunku nie aa.Jednym słowem Hitler przyznał,że ftiemcy juz wojnę przegrali#lecz że w 8ta­kim wypadku lepiej jeet zginąć aniżeli życ w niewoli .Hitler dobrze wie co en i jego pomocnicy * krajach przez nich okupowanych nabroli i dlatego ai? ooa#iają teraz, gó^ż dobrze wiedzą, że zasłużona kara ich nie minie.

. . . . . ------------------------------------------------- X X X X X X £ X x -------------------------------- -— ---------- --------------r'

..«rszawa, cnia 3.2.1944r. - Na eioc prawomocnego wyroku ?elskiege Podziemnego,zectał zastrzelony szef "orerrtspo" w “ar-z-aie generał Kaczora.u«zem z nim ginęło od wybudhu bomby jeszcze 5 innyc w^sotich oficeraą "westapc".astrzelony również został skazany- na smierc pr~ez ? Iski Sąd Codzienny S+ani sław Andrzejczak ,ktćry współpracował z Niemcami i

za je jo sprawy zginęło wiele PGLAKGtf.ten pposob ręka cprawiedliwosci dosiągnęła mordercow i zbrodniarz który zamierzają wyniszczyć NARÓD POLSKI.Szc egolnie wyrok smier.i

na osobie Andrzejczaka powinien być ostrzeżeniem dla polaków,którzy z chrci zysku współpracują z niemcaoi.

79

80

81

82

STUTTHO F>

J j Z .u r ią zc K .'D crjow-ników o W c L n o ź c i i j a m o n r a c j c*. . .ij _ ~ a r ; a d vV c • r v. r . . •*. • ai ?•.

1 T KLUB b- WIĘŹNIÓW OBOZU KONCENTRACYJNEGO »STUTTH0F

umziĄ/'Zi\My, byli więźniowie obozu koncentracyjnego

V -

uczestnicyyę: p BSS&iiBr

M ARSZU ŚMIERCI'W m M ',

tw styczniu — m arcu 1945 roku, którzy dzidki pomocy Ludności

Kaszubskiej, przeżyliśmy tragiczna ew akuacje obozu

składam y

ro*Towyrazy wdzięczności, uznania i podziękow ania za pełna

poświecenia pomoc i ratunek, udzielony wyczerpanym z głodu i zimna więźniom. Za pełna bohaterstwa i odwagi pomoc w orga­

nizowaniu ucieczek, ukrywania więźniów Stutthofu

Sekretarz Klubu _ i p F rzewodniczctcy KluJsU/ rt*ze wodnic z cf y___ mgr Bemard Szczęsny

K azim ierz O lejn ikr ,7 P D ru h . W-\v< . * I . - -

83

Tieś Kamienica Królewska - Komenda Sztabu Powiatowego " Gryfa Pomorskiego "■

Bernard 'Michałko - komendant sztabu powiatowego w Kamienicy'Królew­skiej, porucznik rezerwy, aktywny w działaniach bojowych w różnych częściach Pomorza. Zginął w walce z okupantem w bunkrze w Kamienicy Król. w dniu 10.01.Wr.

■' i ' :: Tr .

' ‘ ' '■ 'C ' - 'T ;r.' ' •:‘r. t -r .......'

Powyżej zdjęcia Bernarda Michałko, Albina Micbfcłko i Jana Kwidziń­skiego .Jan Kwidziński - z Kamienicy Królewskiej wybudowanie nr 152, kod 3~,

83-342, członek " Gryfa Pomorskiego ". Wybudował bunkier w swoim gospodarstwie pod nazwą Orle Gniazdc i Gniazdo Gryfitów. Tu mieścił się Powiatowy Sztab * " Gryfa " z' komendantem Bernardem Michałko pseudo­nim " Batory ", odważnym żołnierzem " Orlego Gniaz­da". Tak samo Jan Kwidziński pseudonim " Wilk " również był odważny o wielkim patriotyzmie.

Albin Michałko - brat Bernarda również był odważnym żołnierzem "Gryf;pseudonim " Zegar " . Stracił w walce palce lewej ! dłoni,przeżył obozy Sztutthof i Mathauzen, wrócił do Luzina. Zmarł w 19S2r.

84

- 6 0 -

4. Zygmunt Kwidzyński - zamieszkały Kamienica Królewska nr 152 kod85-542, świadek tamtych dni grozy.

5. Brunon Kwidzyński - z Kamienicy Królewskiej', zamieszkały Lęborkul. J. Wybickiego 18/5.

6. Czesław Kwidzyński - z Kamienicy Królewskiej, zamieszkały Gdańsk- Wrzeszcz ul. Bohomolca 7.

7. Alfons Kwidzyński - z Kamienicy Królewskiej zamieszkały Ostrzycepow. Kartuzy. * -

8. Ich siostra Pipks Walewska'- zamieszkała w Kożyczkowie,9. Ich siostra Kinga Labuda - zamieszkała w Lęborku ul. Wita Stwosza 12.10. Anna Kwidzińska -z Kamienicy Królewskiej, pseudonim " Sałatka ",

więźniarka Sztutthofu. Siostra ojca, już nie żyje. Bernard Michałko ps. "-Batora " lat 28 Jan Kwidziński ps. " Wilk " lat 50pochowani uroczyście 08.04.1946r. w Sierakowicach. Ibmnik wystawiony w 1984r, -poświęcony pomnik w dniu 18.01.1989r. przez ks.‘Tadeusza Kurocha - proboszcza Kamienicy Królewskiej.

11. Ks. Bolesław "Lewiński - w -bunkrze w Kamienicy Królewskiej, w Karwiii . _ - - ! *był proboszczem,

12. Stanisław Majkowski - członek " Gryfa " , więzień Sztutthofu, zam.Kamienica Młyn,

13. Walerian Mysżk - Kamienica Królewska, członek " Gryfa Ibmorskiego ",•zamieszkały Lębork ul. Legionów Polskich 28/1, i - ł *-14. Brunon Rosz - z Kamienicy Królewskiej, członek " :Gryfa Pomorskiego ",

* i" nauczyciel w Kartuzach, nie żyje, i15. Helena Formela - z Kamienicy Królewskiej, członek " Gryfa Pomorskiego’16. Teresa Myszk — z Kamienicy Królewskiej, członek " Gryfa ",V v17. Franciszek Myszk - z Kamienicy Królewskiej, członek " Gryfa ",

■ 18. Władysław Lajk - kamienica Królewska, członek "Gryfa", zmarł 1985r.:,; 19. Leon Lajk - z Kamienicy Królewskiej, zamieszkały Popowo pow. Lębork,20. Jan Pałubicki - z Kamienicy Królewskiej, członek "Gryfa" już zmarły,21. Franciszek Pawelczyk - członek "Gryfa",

i r i22. Jan Koszałka - członek "Gryfa",25. Dombrowski - członek "Gryfa",24. Stanisław Sojkowski — członek "Gryfa",25. Bernard Szymański - członek "Gryfa",26r Leon Wenta - członek "Gryfa", zabity w Skarszewie.

W Kamienicy Królewskiej u Jana Kwidzińskiego znajdował się bunkier. Sztabu Powiatowego " Gryfa ". Tam grupa " Batorego " trzymała w depo­zycie dokumenty, pieczątki, białoczerwone flagi polskie i opaski na rękawy, broń. Posiłki dla grupy przygotowywała Anna Kwidzińska ps.

85

— (ff

" Sałatka" . Gestapo dowiedziało się o bunkrze w gospodarstwie Kwidziń- skiego. V? czasie obławy zbito właściciela i zawleczono do stodoły, gdzie odbywało się dalsze katowanie. Niemcy przystąpili do przetrząsania wszystkich zakątków. W bunkrze znajdowało się wówczas dwóch partyzantów- komendant Bernard Michałko ps. " Batory" i jego brat Albin Michałko ps. " Zegar Przez okienko bunkra widzieli wszystko co działa się w podwórzu. W pośpiechu zaczęli palić dokumenty, flagi, opaski, pie­czątki i przygotowali się do walki z wrogiem. Pierwsi otworzyli.ogień partyzanci. Niemcy ukryli się za zabudowania. Dwoje partyzantów przez kilka godzin odpierali ataki Niemców. Niemiecka kul3 śmiertelnie.ugo­dziła Bernarda Michałko. Bronił się już tylko " Zegar Niemcy nie mogli w żaden sposób zdobyć "bunkra. Wywlekli ze stodoły pół żywego " Wilk. przywiązali go grubym drutem, wokół brzucha i wysłali w kierunku bunkra jako parlamentariusza. Kwidzyński wyczuł, żę jest to szansa uwolnienia si< i gdy zbliżał się do bunkra krzyknął: " otwierajcie okno " Zegar " przygotował okno, a Kwidziński trafił w otwór i znalazł się w środku bunkra. Z drutem poradził sobie " Wilk " bardzo szybko, a Niemcy jak opętani szarpali za drut, którym był przywiązany Kwidziński. Walka trwała

*

do chwili, gdy kuła trafiła " Wilka " Zegar " został po raz drugi sam.W pewnej chwili zauważył w okienku twarz Niemca. Było już za późno, od­rzucił rzucony przez Niemca granat, który eksplodował w powietrzu." Zegarowi " urwało palce lewej ręki, a po okienku zostały już tylko strzępy i taki był;koniec bitwy. " Zegar " przetrzymał 'przesłuchania gestapo w Gdańsku,..!obozy Sztutthof i Mathauzen. Po wyzwoleniu wrócił do rodzinnego Luzina. Zmarł w lipcu 1962r. \

B ern a rd Michałko. i Jan Kwidziński pochowani na cmentarzu w Sierako- ■ wicach w dniu 08.04-.194-6r. -

Na 26 członków "Gryfa" — więziono - 3 , zabito .1 i 2 osoby zginęły * * ‘ \' \w walce. •W załączeniu wiersz kaszubski, wyciąg z gazetki z 1973r., wykaz różnych

członków Gryfa Ppomorskiego ", wyk3z ,ofiaro anych książek - Szkole Pod­stawowej w Linii w dniu 2-3 czerwca 1994-r. : -

86

87

' F ra n c isz e k Szwaba z zęb lew a d»wódca o d d z ia łu p a r ty z a n c k ie g o z boku, l\Ta z d ję c iu grupow yn. 1 .F ra n c is z e k Szwaba z zęblew a ps . Lew"2 . Jan M ering z Leoboru ps ." J a n e k " . 3 . J a n Skrzypkow ski ze S t a r e j ffiity p s ." P i ła " 4 .Józkow sk i z Lew ina p s ^ w ie r k " 5 . M arian R aszew ski rz e Z n ik ze S trz e p c z a n ie n a le ż a ł do p a r ty z a n tó w . 6 . J u l ju s z S k rzypkow sk i z S t a r e j Huty ps . " S ie k ie r a 1 , 7 . Ja n K ie rz n ik ie w ic z z S ta r e j Huty ps ." J e s io n "

1 8 . Bernard Rzepa iZ&tś&e p s ," L in " 9 .Ja n F u la rczy k z Z enblew a p s ," B ro n a "■Zt V10.F ra n c isz e k K leba z Lew i** ps .L as" 11 .Brunon Łag a z Lew ina p s ,"R ó ż* "

12 .F ra n c isz e k M ering z I.eobcru p s ," O r z e ł" , oraz c h ło p a k , k tó ry p r z y n ió s ł ob jad o nazw isku D ejk z L eo b o ru .

V z d ję c ie to wykonane w 1943 r w l e s i e podczas p rac le ś n y c h jak o ro b o tn ic y l e ś n i , a p , sk o ń czen iu c o d z ie n n e j p ra c y budow ali b u n k ry .o d b y w a li c z w ic z e - n ie w«jsk«we i rr r a z ie p o trz e b y b r a l i u d z ia ł w a k c ja c h w cddz .T>artyza*- cKii: p t r . " F ió r c "

88

89

90

91

c t .

Franciszek Szwaba, autor polskiego wiersza śpiewanego na mel. „Serdeczna Matko" w czasie tzw. „Marszu Śmierci" więźniów ze Sztuthoffu w 1945r.Wiersz tłum. na kaszubski: Stefan Fikus, 21 .-£1.1993r.

Nad strądę młerza, dze od wieków Wisła wodfe swe szare do naj Bełtu wlewó.Tam stoji ladźer, w nim kontrola ostró polszczigo l&du tesące on skriwó.

Ref. Marijo,Matko wstawże są za nima,3oże, ach Boże zmiłuj śą nad nąma.

Ladźier ten, pomnik niemlecczi kulturę ujma lSdzkosce dwadzest&go wieku.Straszne katordźi, nielfedzczi mordęćLźi, zlSdac: muszą wszytce bez wszelaczi miarę.

Strawa jicn dzenna to łze, bice cała, żódny poceche dScha jim nie dadzą,Męka nadludzko, głód, y bl&da stałó, nima kuńca bicó-, bolesnych buwsoaań.

Jidze kuńc skóząnych ji smierc bezlitosno palenie trupów w piecach y hupach, wieszanie,strzelanie, tak le bez niczego, mordę, popiołe ostałe jak dopust.

StoszescdzesąiS t§sący razy jich b&ło, smiercy uległo szescdzesąt tfesący.Pórą tSsący do chSczi z tich prz&szło, żywych ostało czt&rdzesce tfesący.

Front ju są zbliżó, czfec ju grzmot kanonów, ladźier w&lywó lagrowich skózańców.RSszają w drogą jakbe na Golgotę, strzód strasznygo bicó, kolbąma buwsanió.

Ref.

Ref.(verte! )

92

-Gf.

Krziżowó droga nie do opisanió, baro daleky, piechty w smiotach śniegu. Zewsząd lecą strzałę, trup za trupem pada, głód, weniszczenie, czasę bez noclegu.

Ref.W arogę rfestóma z dzenną porcją cnleba bez możlewote zaprowiantowanió.Wołają, proszą, Błeże i płemóż z nieba, droga niszczenia naszego Konania.

Ref.Sztutthof, Pruszcz, £apin, Żukowo, Przodkowo, Pomieczyn, Łebno, Strzepcz, L6zno,ji LSnió, Lambueg,je drogą naszego wyniszczenia, od smierce chroni leno nae sóm Pan Bóg.

Ref.Wiele- z nich uszło prze pomocy' lfełzy ż&wnose dowalę lSdze w Pomiećzynia.Cząsc: jich do ż&cy nigdS są nie zbudzy, w nietoe ostało wieczne odpocznienie.

Ref.Marijo, Matko wstawże są za nima. Błeże, ach Błeże- zmiłuj są nad nąma.

J.F.

'$ &

i & V ~ £ V v

! ^ ^ vS v

n '1 Ut ^ f

*- \ *' ^ i?

. ' r-

* £

93

94

95

Wykaz oomordowanych członków Tajnej Organizacji Wojskowej "Gryf Pomorski" Komendy Naczelnej Rady Gminnej w Zakrzewie i podległych do niej wsi:1 . Augustyn Hopa z Zakrzewa - w ię z i e ń S z t u t t h o f u zamordowany

w S z t u t t h o f i e

2 . J ó z e f Maszota z Zakrzewa - w i ę z i e ń S z t u t t h o f u zamordowanyw S z t u t t h o f i e / K r ę p i e /

3 . Augustyn T r o f s k i z Zakrzewa - w ię z ie ń S z t u t t h o f u zamordowanyw S z t u t t h o f i e / K r ę p i e /

U. Jan Walkusz z Zakrzewa - w i ę z i e ń S z t u t t h o f u zamordowanyw S z t u t t h o f i e

5 . Leon Walkusz z Zakrzewa - w i ę z i e ń S z t u t t h o f u zamordowanyw S z t u t t h o f i e

6 . Jan Walaszkowski z Zakrzewa - w ię z i e ń S z t u t t h o f u zamordowanyna Gestapo 2 1 .0 9 .1 9 4 4 roku

7. J ó z e f Milewczyk z Zakrzewa - w ię z i e ń S z t u t t h o f u zamordowanyw czasie walk styczeń 1945 roku

k o ło Rybna pow. Wejherowo

3. Ks.Labuda z N iepoczo łow ic - p a r a f i a L i n i a zamordowany wP i a ś n i c y pow. Wejherowo

Wieś L i n i a

1 . Leon P o p i e l a z L in i a

2 . Waleska S zur z L in i

w ię z i e ń Mathauzen zamordowany 04 .12 .1941 roku

w ię ź n ia r k a S z t u t t h o f u zamordowana

4. Ks.Gałyński b y ły p ro b o szcz z L in i zamordowany w o b o z ie

k ie ro w n ik s z k o ły podstawowej z L i n i , zamordowany w P i a ś n i c y 1939 roku pow. Wejherowo

5. F r a n c i s z e k K i e j z e r

Wieś Niepoczołowice

1 . Jan K i e r z n ik i e w ic z - w i ę z i e ń S z t u t t h o f u zamordowany w S z t u t t h o f i e

96

Wieś Kętrzyno

Józef Jóskowski z Kętrzyna - więzień Sztutthofu zamordowanyw Sztutthofie

Brunon Bigus z Kętrzyna - zamordowany 09.03.1945 rokuw Lęborku

Wieś Tłuczewo nie ma

Zielony Dworek nie ma

Wieś Strzepcz

Józef Grzenkowicz ze Strzepcza - więzień Sztutthofu zamordowanyw obozie

Franciszek Kieliński ze Strzepcza - więzień Sztutthofu zamordowanyw Sztutthofie

Józef Myszka ze Strzepcza - więzień Sztutthofu zamordowanyw czasie ewakuacji

- więzień Sztutthofu z Lewina zamordowany w Sztutthofie

- więzień Sztutthofu zamordowany w czasie ewakuacji

- sekretarz Gminy Strzepcza II Rzeczpospolitej zamordowany w Piaśnicy 1939 roku pow. Wejherowo

- parafii Strzepcz zamordowany w obozie

Ks. Wikary Bronisław Trzciński ze Strzepcza - aresztowany razemz proboszczem i zamordowany

Teofil Rzepa

Klemens Wicling

Babliniewicz

Ks. Proboszcz

97

Wieś Tępcz

1 . Stefan Bobrowski

2. Jan Dzięcielski

3. Antoni Kortas z Tąpcza

4. Leon Krauze z Tępcza

5. Feliks Kortas z Tępcza

6. Józef Maszota

7. Teofil Tępski z Tępcza

8. Franciszek Konkol z Tępcza

9. Witbród z Tępcza

10. Klemens Witbród z Tąpcza

- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie

- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie

- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie

- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie

- członek "Gryfa" z Tępcza więzień Sztutthofu zam.Pobłocie zamordowany w Sztutthofie

- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie

- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie

- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie

- więzień Sztutthofu zamordowany w Sztutthofie

Wieś Luzino

1. Bernard Gończ Ks Proboszcz Luzina - zamordowany w Dachau2. Paweł Hebel z Luzina - Komendant na wieś Szemud

zamordowany na Gestapo3. Józef Labuda z Luzina - zginął w Piaśnicy 1939 roku

pow. Wejherowo4. Jan Grzenkowicz z Luzina - członek "Gryfa" zamordowany

w Królewcu 22.03.1943 roku

98

5. Józef Wilsna z Luzina - Leśniczy zamordowany w Piaśn-'.Stanisław Kiotk

w domu p rzez żandarma.

Razem zamordowano z Naczelnej Rady Gminnej w Zakrzewie i wsi do niej przynależnych:Z ZakrzewaZ LiniZ NiepoczołowicZ Kętrzyna Ze StrzepczaZ TępczaZ Luzina

R A Z E M :

- 7 osób- 5 osób- 1 osoba- 2 osoby- 8 osób -10 osób- £ osób

- *39 osób

Z Kamienicy Królewskiej należącej do Komendy Naczelnej Powiatowej "Gryfa Pomorskiego": 1 osoba.

99

Tabl ica opracowana według pomysłu Członka Gminnej Rady Naczelnej w Zakrzewie T.O.W. "Gryf Pomorski" Benedykta B a ranowskiego psełdonim"Kogut-Kolano"OPIS TABLICY PAMIĄTKOWEJNa 50 - t ą rocznicę zamordowania Komendanta Naczelnego Rady Gminnej w Zakrzewie Jana Walaszkowskiego psełdonim "Wrona" w dniu 21 .09 .1944r .I; Krzyz od lewej , Symbol Wiary Świę t e j .2. Symbol Gryfa Pomorskiego, w owalnym kole z napisem w otoku,

Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Pomorski Rada Naczelna.3. Rada Gminna w Zakrzewie skup i a j ąca 9 wiosek i o s i e d l i .4. Kotwica - znak Po lsk i wa lczące j ,5. AK.Armia Krajowa od 5 marca 1944r . - Komendant Aleksander Arent ,

psełdonim "Konar" po śmie r c i "Lecha" po ł ączy ł "Gryfa Pomorskiego" z Armią Krajową.

6. Od góry Godło Państwa po lsk iego "Pol sk i Walczącej" .7. Bog s t o i na pierwszym miej scu T.O.W. "Gryf Pomorski".8. Honor, P a t r i o t a bez wynaturzeń.9. Ojczyzna i o Ojczyznę t r z eb a walczyć j e j b ron ić , nigdy n ie zdradz i ć

i dbać o dobro ojczyzny i j e j obywate l i .10. Ks. Józef Wrycza, psełdonim "Rawicz" Prezes Rady Naczelnej T.O.W.

"Gryf Pomorski" od j e j z a łoże n i a 1959-1945r.11.+ Józef Dambek psełdonim "Lech"- Komendant Główny I I Prezes Rady

Naczelnej T.O.W. "Gryf Pomorski", zamordowany przez okupanta 04.03.1944r .

12.+ Jan Walaszkowski psełdonim "Wrona" - Komendant Naczelny Rady Gminnej w Zakrzewie T.O.W. "Gryf Pomorski", zamordowany przez okupantadnia 21 .09 -1944r.

13.+ Józef Milewczyk, psełdonim "Krzak" Z-ca Komendanta Naczelnej RadyGminnej w Zakrzewie T,0.W. "Gryf Pomorski", zamordowany przez okupanta w s t yc zn iu 1945 r .

14. Pamięci poległych zamordowanych i zmarłych ż o łn i e r z y "Gryfa Pomorskie­go" 1939 - 1945r. Z t e r enu Zakrzewa i oko l i c cześć i chwała.Na P i ę ć d z i e s i ą t ą Rocznicę - Zakrzewo 1994r.P a r a f i a Najświętszego Serca Pana Jezusa w L in i .

100

101

102

K omite t f u n d a c j i T a b l i c v pam iątkowej na 50- t ą r o c z n i c ę Ś m ie rc i Komendanta Nacze lnego Jana •• a l a s zkows k i e go pse łdonim ,!. .rena " n a c z e l n e j Rady Gminnej w Zakrzewie w d n iu 21 w r z e ś n i a I 9 ^ 4 r

1 . Benedykt Baranowski za m .S łu o sk u l .M ich a ło w sk ie g o 1 /372 . Jan Grzenkowicz za m .R o z ła z in o 483 . Augustyn Hopa zam. Popowo d o w . Lębork

4 . Ja n *v'enta zam. Reda 735 . A lb in O lszew sk i zam. Z a k r z e p6.Helena ftode zam.Rekówo Dolne 3 7Jan Bigus zam. Niepoczołowice 108 . Jan Baranowski zam. K op a l in o pow.Lębork 9Jan V.alkusz zam. Zakrzewo

1 0 . F r a n c i s z e k Maszota zam.Lębork u l Abrahama 1.''.Helena Kwiatkowska zam.Łęczyce ul iogoana 2113. ✓14.15.1 6.* *"?1 8 *

103

104

"a

- . L in ia dnia 21 września i q lUt- l x ~mV 31^ t u t a C e m iejscowości L in ia .ażeby u c z c i ć pamięć członków

jne,i o rgan i zac j i -ojskowej "Gryfa Fomorskiego " , zamordowanych r o s t r z e l a -nych i t y c h . k t ó r z y z g i n ę l i w walce z okuoantem h i t l e r o w s k i m w d r u g i e j

w ojn ie ś w ia to w e j .« 5 0 - t ą r o c z n i c ę zamordowania Komendanta N acze lnego

^ady Gminnej w Zakrzewie Jana . /alaszkowskieso w dniu 21 września i g ^ r na - es tapo w udańsku. Również w tym roku Drzypada 50- t a rocznica

n _ r i a . p°d s tęD n ie Komendanta N acze lnego T a j n e j O r g a n i z a c j i Wojskowe, r T, 1 j e j z a ł o z y c i e l a i i - g o F r e z e s a O r g a n i z a c j i Porucznika reze i

',/y ° c z e l a Jam: k a ,p se łd o n im "Le c h " , k t ó r y z e i n ą ł od k u l i gestapowca

Kaszubowskiego pomiędzy Sikorzynem a Gołubiem 04.03*1944 r . .Upamiętniono tą rocznicę 05-03 ,1994r.w Gołubiu.Obchodzono także 50- tą rocznicę Powiatowego Sztabu "Gryfa Pomorskiego" zaatakowanego przez wojsko, żandarmerię i gestapo z i l o ś c i ą 120 żandarmów dnia 9 /10 .01 .1944r . w Kamienicy Królewskiej, u gospodarza Jana Kwidzińskiego. Dokonano okrążenia tego gospodarstwa, gdyż znajdował s i ę bunkier Sztabu Powiatowego pod nazwą "gniazda gryf i tów".W walce zginął Komendant Powiatowy Bernard Michałko z Luzina Porucznik Rezerwy psełdonim "Batory" i Jan Kwidziński psełdonim "Wilk".Walka ta t rwała 14 godzin, ranny zos t a ł b ra t komendanta Albin Michałko psełdonim "Zegar", którego zabrano do Sztut thofu i Matchauzen, wrócił do Luzina gdzie zmarł w 19ó2r.

Należy wymienić również Prezesa Naczelnego Tajnej Organizacj i Wojskowej "Gryfa Pomorskiego" Ks. Pułkownika Józefa Wryczy, którego nie udało s i ę hitlerowcom zamordować, gdyż t ak ie zamiary miel i i zorganizowali na niego obławę. Taki przykładem może być rok 1940 kiedy to hi t lerowcy zorganizowali obławę w miejscowości Wiele, gdyż tam Ks.Płk. Józef Wrycza był proboszczem i tam s ię ukrywał.W tym dniu w 1940 r . kiedy niemcy dokonali okrążenia c a ł e j wsi Wiele, przez kordony P o l i c j i , wojska i gestapo. Z wioski Wiele wyjechała furmanka z obornikiem, powożona przez gospodarza Józefa Narlocha z wioski Wiele, a pod obornikiem l eża ł Ks.Płk Józef Wrycza psełdonim "Rawicz". Gestapo obe j rza ło pobieżnie furmankę i pozwoliło jechać na pole z obornikiem. Gospodarz za j echał daleko pod las z r zuc i ł obornik i uwolnił uratowanego Ks. Józefa Wryczę od wpadki. Wtedy to Ks.Płk Wrycza psełdonim "Rawicz" ukrywał s i ę c a ł ą okupację w Czarnej Dąbrówce, powiat Bytów, u gospodarza Bolesława 2mudyTTrzebiatowskiego.Cały okres okupacj i aktywnie d z i a ł a ł i prezesował aż do końca wojny.

105

W okresie kominizmu w Polsce Ludowej chciano Ks. Pułkownika Józefa Wryczę we wsi Wiele aresztować, Komendant miejscowej H l i c j i w Wielu wysłał po Ks.Wryczę dwóch mi l i c jantów, jak przybyl i do plebani w Wielu to Ks.Płk j óze f Wrycza kazał im us i ąść , p ro s i ł aby zaczekal i gdyż idzie s i ę ubrać i z nimi pójdz i e . Ks.Płk Józef Wrycza ubrał s i ę w mundur Pułkownika, założył odznaczenia "Orła Białego", które otrzymał za dz ia ł a lność par tyzancką "Gryfa Pomorskiego".Wyszedł i zaprowadził mi l icjantów na posterunek, a komendant t posterunku przeprasza ł Ks.Józefa Wryczę, mówiąc, że zasz ł a pomyłka. Ks.Płk Wrycza zmarł w Tucholi 4 grudnia 1961 roku i tam zos t a ł pochowany. Świadek naoczny z a j ś c i a w Wielu to so ł t y s Jan Lorek, zamieszkały w Wielu Nr 8 i będący tam soł tysem przez 40 l a t .Zdjęcia z soł tysem i z nagrobku w zał ączen iu w op i s i e dz i a ł a l noś c i "Gryfa Pomorskiego". Wspomnić t eż t rzeba o Zastępcy Komendanta Józef Milewczyka z Zakrzewa, który zos t a ł zamordowany w Sz tu t t ho f i e w - . styczniu 1945 roku.

Na zakończenie danych o d z i a ł a l n o śc i T.O.W. "Gryf Pomorski"1939 - 1945. Na t e r e n i e Pomorza powstało siedem okręgów obejmujących powiaty:I okręg obejmował powiat Puck, Wejherowo i Kartuzy.Na t erenie Pomorza "Gryf Pomorski" skupia ł w swojej o rgani zac j i na koniec roku 1943 około 19.861 członków, z tego uzbrojonych 5-596 członków, 14265 członków bez broni . I l o ść schronów, bunkrów 394, kobiet biorących udz ia ł w o r g an i zac j i 2-050 członkiń.Komenda Naczelna Rady Gminnej w Zakrzewie l i c z y ł a 66 członków T.O.W. "Gryf Pomorski". Do Rady Gminnej w Zakrzewie należały wsie: Niepoczołowice l i c ząca - 25 członków "Gryfa Pomorskiego"Wieś Kętrzyno - 4 członków "Gryfa Pomorskiego"Zielony Dworek - 7 członków "Gryfa Pomorskiego z r ad i o s t a c j ą nadawczo-odbiorczą.Wieś Linia - 2b członków "Gryfa Pomorskiego"Wieś Tłuczewo - 8 członków "Gryfa Pomorskiego".Wieś Strzepcz - 33 członków "Gryfa Pomorskiego.Wieś Tępcz - 43 członKÓw "Gryfa Pomorskiego"Wieś Luzino "^3 członków "Gryfa Pomorskiego" z r ad io s t a c j ą nadawczo-odbiorczą.

Razom podległe wioski do Naczelnej Rady Gminnej w Zakrzewie powiat Wejherowo = 9 wsi za podanych powyżej ogółem =255 członków T,0,W, "Gryfa Pomorskiego".

J>2 -

106

Z tego aresztowanych 109 członków przez okupanta - zamordowano w ocozach członków "Gryfa", 14 członków zg inę ło w walce z okupantem.Pozatem zamordowano z gminy 5 Księży.Z całego okręgu Pomorza w różnych mie jscowościach zg inę ło w walcelz okupantem- zamordowano i rozs t rze l aNO —53 PARTYZANTÓW "Gryfa Pomorskiego", rannych 19 członków.Ogółem s t r a t y to - 112 członków, k tó rzy z g i n ę l i w walce, z o s t a l i zamordowani lub r o z s t r z e l a n i przez okupanta ,na i l o ś ć członków uzbrojonych - 5.596.S t r a c i l i ś m y na j l ep szych synów i pa t r i o tów narodu po l sk i ego , k tórzy z a p ł a c i l i najwyższą cenę, oddając swoje życ i e za Ojczyznę na polu chwały.

-<f3 -

107

108

o P i RES CIoŁOwO ■ *’o X Slj .*•••••.. * . *POWSTANIE " TAJNEJ ORGANIZACJI WOJSKOWEJ " GRY F POMORSKI"ORAZ JEJ DZIAŁALNGcjC. . ........................ .......DZIAŁALNOŚĆ 30 JO .'/A PARTYZANTÓW NA POMORZU PCŁNOCNYM I ___ŚRODKOWYM.............................................DZIAŁALNOŚĆ BOJOWA SABOTAŻOWA DYWERSYJNA T.O.W”GRYF POMORSKI"SPIS CZŁONKÓW Z KOMENDY NACZELNEJRADY GMINNEJ ^ ZAKRZEWIE....POW.WEJHEROWO .NALEŻĄCEJ DO.T.O.W" GRYFA POMORSKIEGO".......WIEŚ NIEPCCZOŁOWICE............. *........................W IiijO KĘTRZYN O...................................WIEŚ ZIELONY DWOREK-WYBUDOWAN13..............." GRYF POMORSKI "ORGAN T.O.W.- GAZETKA........MATKA 3CSKA ARMII KRAJOWEJ JASNA GÓRA -§§.IX. ’7. WIEŚ LINIA T.O.W. " GRYF POMORSKI"........... .WIEŚ TŁUCZEWO...............................WIEŚ 3TRZ3PCZ, WIEŚ TEPCZ__WIEŚ LUZINO................................................WIEŚ KAMIENICA KROLEWSKA-KOMENDA SZTABU POWIATOWEGO GRYFA.....POMORSKIEGO "NA POW. WEJCHERCWO............................. .WYKA3 POMORDOWANYCH CZŁONKÓW T.O.W."GRYFA POMORSKIEGO"KOMENDY.. NACZELNEJ RADY GMINNEJ W ZAKRZEWIE I PODLEGŁYCH DO NIEJ WSI... TABLICA PAMIĄTKOWA NA 50-TĄ ROCZNICE ZAMORDOWANIA KOMENDANTA... NACZELNEGO RADY GMINNEJ W ZAKRZEWIE JANA WALASZKOWSKIEGO PS-"WRONA" WDNIU 21.WRZEŚNIA I944r.ZAŁĄCZONĄ ODEZWA KOMENDY GŁÓWNEJ T.O.W."GRYFA POMORSKIEGO"....DC NARODU POLSKIEGO Z DNIA 05.04. 1944r......................w YKAZ - ULDATORO W T^^LiCY PAMIĄTKOWEJ...........................PRZEMÓWIENIE WYGŁOSZONE DC UCZESTNIKÓW ZJAZDU NA 50-TAv ROCZNICE

I’* i-i jLri Jl x irO*V. w ijurixi*rlw O . ć. 1 . j.n i'lv4x,«. ...........

F U N D A C J AA r c h i w u m Pomorskie Arm:.

ul. Piekary 49, i-i- 27 87-100 TGKUN

6 5 1

109

110

111

112

113

Benedykt BaranowskiSłupsk76-200 Słunsk tel.443632

A

Fundacja Archiwium Pomorskie Armii Krajowej ul.Wielkie Garbary 2, tel.271-86 87-100 ToruńW Sz Pani

Elżbieta Zawadzka Pani Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1938- 1947 czięść 1, i biuletyn nr. 4/24/94 Otrzymałem w dniu 24.12.1994r.Za wiadomość o otrzymaniu opisu działalności TOWJGryf Pomorski** z miejscowości Zakrzewo cow. Morski z Konspiracji now.tfe jherowo. Opis mój napewno przesłał do Pani ,Prezes AK inż. Kazimierz Śliwa Gdyż jeden doręczyłem opis tej działalności w dniu 27.o7 1994r. Prezesowi.Skoro Pani jest w posadaniu tego egzemplarza : Jestem Pani Zobowiązany nadesłać niektóre wyjaśnienia i załączniki do tesco orbisu. > i

I.Załaczam Snis Komitetu Organizacyjnego Fundacji Tablicy Pamiątko­wej na 50-tą rocznicę śmierci Komendanta Gminnego Rady Gminndjw Zakrzewie 1939- 1945r.

r / r 2.Spis. treści T0W.*Grvf Pomorski**z byłej. Naczelnej Rady Gminnej pU. w Zakrzewie i podległe Wsie.3.Komunikat TOW. "Gryf Pomorski** z Komendy Rady Gminnej w Zakrzewie na 21.Września 1994r*4.Pismo skierowane do Wójta Gminy w Linii Stanisława Adamczyka z dnia 03.09. 1994r.

5.Odezwa do narodu Polskiego z dnia 05. 04. 1944r.. 6.Pismo z dnia 08. 09. 1994r„ Stwierdzające o przynależności do AK.

o* 1) z 11.cie podpisami.7. Deklamacje na uroczystość Odsłonięcia Tablicy Pamiątkowej"Gryfa Pomorskiego** w dniu 21. 09. 1994r. w Kościele nod wezwaniem św, Jacka w Słuosku ul. Dominikańska 1. Biuro Parafialne ul. Kościelna 3-

8«Modlitwa Obozowa AK i “Gryfa Pomorskiego"9.Opis uroczystości w dniu 21-Września 1994r. godz.18.00 Odsłonięcie Tablicy Pamiatkowej przez Syna Jana Walaszkowskiedo- Józefa Walaszkowskiego .

10.Poprawka do wkliejenia na stronie 47 za poz. 35 członków"Gryfa" wsi Strzepcz oraz zmiany na stronie 82 w wierszu drugim od dołu z 255 na 257 członków .

II.Zdjęcie tablicy Pamiątkowej Nr. 1. Nr.11. i Nr.15. z dnia 21. 09. 1994r.12.Pani Wyraża chę« spotkania się ze mną .sorawa ta jest trudna z tego powodu że jestem Cukrzykiem i słabo chodzę Drzy lasce Niewiem jak u Pani ze zdrowiem .Gdyby Pani kiedyś była gdziesz w okolicach np. w Gdańsku . w Gdyni czy w Wejherowie lub w Słupsku to chętnie bym się z Pania Spotkał.

J/i — dc C/Ł

-p, Ji tybr- ly *)’,**Ir

114

K O M I T E T O R G A N I Z A C Y J N Y F U N D A C J I 2j

T A B L I C Y P A M I A T K O W E J N A 50-tą R O C Z N IC E Ś M I E R C I K O M E N D A N T A R A D Y G M I NN E J w Z A K R Z E W I E J A N A W A L A S Z K O W S K O -W S K I E G . O P S E Ł D O N I M . • W R O N A "W D N I U 21 .V/ R Z E S N I A 1944r„.I.Benedykt Baranowski zam, SłuDsk ul.Michałowskiego 1 /87 2*Jan Grzenkowicz zam . Rozłazino 48.3.Augustyn Hopa zam® Podowo dow, Lębork4. Jan Wenta zam. Reda 78.5. Albin Olszewski zam, Zakrzewo pow .Wejherowo6. Helena Rodft zam. Rekówo Dolne 3*7.Jan. Bigus zam. Niepoczołowie© 10.8.Jan Baranowski zam. Kopalino pow. Lębork

9*Jan Walkusz zam*. Zakrzewo pow. Wejherowo

10*Franciszek Masz«ta zam* Lębork ul. Abrahama 1.

II.Helena Kwiatkowska zam. Łęczyce ulJPogodna 21.12. Kazimierz Betcher Tłuczewo gmina Linia.13.Marta Walkusz zam. Słunsk ul .Mikołajska 5/1714.ANtoni Woś zam, Tępcz gmima Luzino15.Tadeusz Kotłowski zam,. Luzino pow. Wejherowo16.Józef Kotłowski zam, Luzino pow. Wejherowo

115

_K_0_M_U_N_I_K_A_T__ $Tajna Organizacja Wojskowa "Gryf Pomorski" Z byłej Komendy NaczelnejRady Gminnej w Zakrzewie na 21* września I994r.1* Na Uroczystość 50.-tej Rocznicy,- śmierci Jana Walaszkowskiego

Komendanta Rady Gminnej w Zakrzewie » Zgadnie z Rotą Przysięgi członków T O W , Gryfa Pom®rsJtiego" • Każdy członek tej. organizacji winien brać czynny udział w tej uroczystości w Kościele Parafialnym w Lirukia

2*Winien mieć opaskię Biało- czerwoną z napisem AK. i trzymaćwartę według kolejności przy tablicy pamiątkowej w Linii *

3*P© odsłonięciu tablicy pamiątkowej przez Józefa Walaszkowskiegosyna Komendanta "Gryfa Pomorskiego" w Zakrzewie i poświęcenia taj; tablicy przez biskupa decezji Pelplina prof.dr. hab* Jana BernardaSzlaga*oraz wmurowania ODisu działalności I Q W, "Gryfa Pomorskiego"

w latach 1939 - 1945r* w Zakrzewie i Okolic: pod tablicą namiątkowa*4»Złożenie wieńca 5O.0fl Kwiatów pod tablica przez członków T 0 W*"gryfa Pomorskiego" z Zakrzewa i okolic w Kościele Parafialnymi w Linii

5„Tabli©a pamibatkowa winna; być pod opieką Szkoły Podstawowej w Liniii prowonuje się Nadania jej, imienia Jana Walaszkowskie«oOficera Rezerwy T 0 W. Gryf Pomorski " w Zakrzewie*6*Na. uroczystość 50-ta rocznicę śmierci • należy oflagować domyi instytucje państwowe Flagami Narodowymi «

7*Przygotować szczególnie przez parafian Lini Kawę czy herbatędla uczestników uroczystości.8# Trzeba uczcić pamięcia członków, T O W * "Gryfa Pomorskiego"którzy zostali pomordowani w obozach -*39 osób i zginęliw walce z okupantem 73-osoby*Po zakończeniu uroczystości Kościelnych należy ich uczcićminutą ciszy*9e W Kościele przy Ołtarzu Trzeba Wykonać Napis

"BOG. H O N O R . i 0 J C Z.Y Z N A„MKomunikat Ogłoszony przez Ks* Proboszcza Parafii LiniaWiktora Wachowskiego w dniu 07 « 08. 1994r«. na Sumie o godz 11.00Komunikat opracowany przez Benedykta Baranowskiego.

116

Załączniki do opisu działalności Tajnej Organizacji «ojakowej •gryf Pomorski" na Pomorzu w latach 1939r. «~l945r.W dniu 21 , 09* 1994r. ogodz 18*00 w Kościele pod wezwaniem iw, Jacka w śłupeku . Odbyła się Uroczystość Odsłonięcia Tablicy Famlątkewej na 50-tą rocznicy zamordowania Komendanta Jan* Walaszkowskiego Tajnej Organizacji Wojskowej "GryfajŁ *oborskiego* z Zakrzewa pow, Korski Woj. Gdańskie .ze Mszą iw. Celebrowaną przez Ks, kapelana Wojska Polskiego Jana Giriatowicza 1 Ks, Kapelana Inspektoratu AK. Władysława Dańdę ze Słupsk* . w uroczystościach brały udział dwa poczty sztandarowe • jeden AK# i drugi AK. Solidarność ,Obecni na Uroczystości - Wojewódzki Organizator Imprez inź. Jerzy Kuzyniak i wice Prezydent Miasta Słupska mgr, Andrzej Obałek • Obecny Organizator Fundacji Tablicy Pamiątkowej Benedykt oaranowaki wraz z Małżonką Agnieszką,Odsłonięcia Tablicy Pamiątkowej dokonał syn Jana walaszkowskiego Józef Walaszko&zkowski obecny ze synową f jedną córką i troje wnuków zamieszkali w Lęborku ul Piotra -Skargi 16,Obecni członkowie "Gryfa Pomorskiego * .Jan Baranowski zam. Kopalino Ominą Choczewo , Jan Orzenkowioz zam, Rezistlno 46.Władysław Rybakowaki zam, Słupsk ul, Mostnika 13/8 , Jan Pasternak zam.ołupsk ul.Dobowa 18, Donizuk Stefania zam , Słupsk ul. Paderewskiego 32/6 Połeć Stefan zam, Słupsk ul , Tuwima 2.0*/ ?a. Bolesław Zabłocki zam. Słupsk ul. Witos* */J • Stefania Walkusz zam, Słupsk ul. Koetnlka 6/i Karta Walkusz zam, Stupsk ul,Mikołajska 5/17* *gr. Jerzy Depczyk wraz z Małżonką zam, ałupek ul, Michałowskiego 1/ 165.Który dokonał Odczytu (Poezji 0 Gryfie w czasie Mszy św. Celebrowanej wraz z Kazimierzem Lipką ze Słupsk* który stotzył do Ksty iw, .Obecnych byłe wiele innych członków AK, ze Słupsk* ,oraz członkowie rodzin 1 liczna rzesza wiernych Parafian Kościoła św, Jacka.Obecnie odbywać się będzie w ostatnią niedziel*. Każdego Miesiąca ogodz. 16.00 Msz* św, w Kościele św, Jack* w intencji Ojczyzny członków "Gryfa Pomorskiego * i Sybyraków, Po nabożeństwie odbędzie się spotkanie z uczestnikami w salce Parafialnej .Związku z powyższym byłoby wsk*z*ne aby członkowie i Fundatorzy Tablicy Pamiątkowej - co miesiąc przesył*li niedużą sumę np, 10, 20, tysięcy złotych miesięcznie »na mój adres , *bym mógł wpłacić na tą Mszę św, , oraz obym mógł zakupić Kwiaty , znicze lub świece do Tablicy Pamiątkowej któroby trzeba zapalić w czasie Mszy św, , Tablica Pamiątkowa został* umieszczona dła Potomnych Ku Pamięc£Za Tych PatriowÓw Naszego Narodu Którzy Oddali ^woje -ycie za Cjczyznę na Polu Chwały,My Natomiast mamy obowiązek pamiętać 0 naazej Ojczyznle aby Bóg Bogosławił , Kaszej Ojczyźnie , Jak również mamy Obowiązek modli się za tych zamordowanych , Tych * którzy zginęli w walce z okupanta? i za tvch członków "Gryfa Pomorskiego” Którzy zmarli.Trzeba Tu Przytoczyć ołowa Wieszcz* »"Jeślibyśmy Zapomnieli 0 Mch -Ty Boże Zapomnij 0 Nas ",Słupsk dnia 19* 10. I994r. Benedykt Baranowski

117

Benedykt Baranowski Słupsk03. 09. I994r0Słuosk ul.Michałowskiego 1/87 76-200 Słuosk

D OW.P.

mgr.inż. Stanisława Adamczyka Wójta Gminy Linia Woj, Gdańskie

Nawiązując do naszej działalności w sprawie mającej nastąpićumieszczenia Tablicy Pamiątkowej na 50-tą rocznicę zamordowaniaKomendanta "Gryfa Pomorskiego" Jana Walaszkowskiego Rady Gminnej w Zakrzewie w latach 1939 - 1945r« w dniujd 21. września 1994r.w kościele parafialnym w Lini -Uzgodnienie początkowe w styczniu 1994r* z Panem Wójtem i Ks. Proboszczem Parafi Linia i Przedłożeniem wtedy Wzoru tej tablicy., nikt nie wyrażał zprzeciwu * Obecni ze mną Augustyn Hopa i Brunon Kwidziński „„Przedstawiciele Komotetu Organizacyjnego i Fundatorów Tej tablicy Pamiątkowej-Gdy wszystko prawie zostało załatwione i zorganizowane znaleźlisię przeciwnicy Upamiętnuenia tych poległych w czasie drugiejwojny światowej - ciż by oni nie. byli Polakami.Z pswodu sprzeciwu i brak wspólnego języka Polaków. Uprzejmie: zawiadamiam przez Wójta Gminy Linia . Żm uroczystość ta zcstałaodwołana w dniu 02* 09. 1994r«Odwołałem nociąff dodatkowy wPółnocnejDOKP Gdańsk.Bardzo Przepraszam Tych wszystkich z Gminy Liniaktórzy brali udział w spotkaniach i mieli wspólnie brać udziałw zorganizowaniu tej nie dcszłej do skutku UroczystościąMam nadzieję że Bóg wybaczy nam wszelkie Przewinienia inieporozumienia - ja również wybaczam wszystkim i proszę owybaczenie • Uprzejmie oroszę Wójta Gminy Linia .Przekazać powyższąwiadomość ,Kierownikowi domu kultury .Komendantowi Straży Pożarnej,Dyrektorowi szkoły podstawowej w Lini , Przewodniczącemu Rady GminnejRadnemu Mieczysławowi Mejerowi .Który wykazał swoją chojnośći jemu Serdeczne Podziękowanie. Feliksowi Landze. za włożony trud.oraz sekretarce Gminnej podziękowanie .Kierownikowi Ośrodka Zdrowia w Linii. Z Poważaniem i Przeproszeniem.

118

Z A 2 0 Ł K I B R Z Y " G R Y F A " Na początkuMasy ś w .

Przyszliśmy modlić się Boża za tych kołnierzy "Gryfa"Którzy w Straszliwy czas wojny oddali Życie i Krew by wolność odzyskał Kraj !Niełatwy to był trud w podzennej skrytej walce przez tyle długich lat by się oddalił wróg: od naszych polskich stron •Ty» którzy padli w boju i tym którzy odeszli już przed Twój Boty tren daj Fanie w swych, komnatach szczęśliwość wieczystą i Twej nagrody blask za oddania Ich Serc f

Słupsk 21.09*199Ar.

119

M. D L I T W A W I E R N Y C H V/ Po Wierzę w Boga / M»że“ czytaćjeden: lub

podzielić się zwrotami

Ochraniaj Boże Kościół Swójaby był wolny odl zagrożeń, by gł#śić naukę Twoich prawCiebie prosimy

wysłuchaj nas Paa±e ! lud Wspieraj sternika łodzi Twej .Syna najmilszej polskiej ziemi . niech Twoja wolność uniesie w świat •Ciebie prosimy .

wysłuchaj nas Panie !Dodawaj rady dobrych sił Biskupom naszym niechaj uczą ,jak cenić dziś wolności Skarb - Ciebie prosimy •

wysłuchaj nas Panie !Bogosław nasz ojczyst—y kraj .niech odzyskana tak ofiarnie wolnośćnie zmieni się w anarchię dziśCiebie prosimy ,

wysłuchaj nas, Parnie !Przyjmij na wieczny szczęścia czasŻołnierzy pomorskiego "Gryfa” którzy walczyli © wolności ś x ± x t. świt Ciebie prosimy •

wysłuchaj nas Panie !Daj nam. Żyjącym zdroje łask «abyśmy byli wolni od niezgody 0grzechów niewiary narodowych wad - Ciebi® prosimy •

wysłuchaj nas; Panie !Słupak 21• 09* 199Ar.

120

Boże • Ty nas widziałeś • w wojennej walki czas Ty Polską nas wspierałeś .Kiwdy w boju co raz padali przyjaciele i kiedy uraża dłoń wciągała z nas tak wielu w katowni toń Ty dochowałaś siły • gdy chciał ^gnębić wróg Kaszubski lud nasz miły • zadeptać Polski prógŁ i naszych ojców chaty • jeziora lasów gaj .jaskółek lot skrzydlaty - zmienić w germański kraj !Nie rzuciliśmy ziemiskąd jest nasz polski ród !Czynami Ofiarnymi w swym "Gryfie " walczył lud • aż ukochana . swojska

«serc upragniony ton- wróciła znowu Polskado naszych stron !

Słupsk 21*09.1994r.

" G R Y F P O M O R S K I " F o K o m u n i i ś w .

121

MODLITWA OBOZOWAs f . i m u z . : A d a m K o w a l s k i o p r . : J e r z y Ko t a c z k o w s k i

1. O , P a - n i e k t ó r y ś j e s t na n i e - b i e , w y - e i ą - gn i j s p r a - wi e - d l i - wą

d t o ń ! W o - t a - m y z c u d z y c h s t r on do C i e - b i e , o p o i - ski d a c h i p o l - s k ą

b r o ń . 0 , B o - f e , s k r u s z t e n mi ecz co s i e k t n a s z k r a j , d o

w o l - n e j P o l - s k i n a m p o - wr ó - c i ć d a j ! By s t a t s i ę t w i e r - d z ą n o - w e j

d a c a p o

2 . 0 , u s f y s z P a n i e s k a r g i n a s z e , o , u s t y s z n a s z t u f a c z y ś p i e w !

Z n a d W a r t y , W i s t y , S a n u , B u g u m ę c z e ń s k a d o Ci ę w o t a k r e w !

O, B o i e , s k r u s z t e n m i e c z . . .

122

"ajna Organizacja 'Wojskowa "Gryf Pomorski11 Komenda Nacz elna Główny 1 4 o

Cdszwa!!Wydział Organizacyjny-M.P. dnia 5.IV. 44r.Do wszystkich Komend Powiat owych, i Ca innych../ walce o wielką i sprawiedliwy Ojczyznę^ Folskię i o Wolność św.Kościoła Kat. Fołożył życie swoje d.2..i.il.l944r. 3.P. Kolega "Lech" Założyciel i kierownik T.C#V/.G„F# ugodzony kulą z rewolweru renegata gestapowca Kaszucowskiego z Gdaiiska , przed wojną Komiwożera w Gdynii,nie mogąc w warunkach dzisiejszvch^ godniej uczcić pamięci 3.P. Kolegi "Lecha* prosimy o pobożne zdrowaś Maryia za jego duszę. Prosimy również o pobożne Memento za dusze innych poległych kolegów w walce o wolność Ojczyzny i Kościoła Kat. od kuli wroga. Byli oni prawdziwymi synami Ojczyzny Polski Kościoła Kat.. Których jedynym celem życia w dzisiejszym okresie dziejów wiekowych była służba w obronie Ojczyzny i Kościoła. Umarli na polu Chwały

któraycn

nigdyidy i zguoy

bohaterów postanowiliśmy sobie gadatliwymy nie nadymać się pychą niem innymi.Nie staniemi się tchurzami w raziew ręce wroga a wzorując się w męstwie pierwszych chrzescian będziemi wierni złożonej przysiadzie nic i niczego nie zdradzając a w konieczności nawet

łęboko w. duszy , nie stac s Uprowadzi do samochwały i gardzeni

ewentualnego woaoni^cia

smierc ponieść, organizacja naszaiu i

poszczycić sxę może nawet żywymibohaterami,którzy będąc już w rękach wroga mimo odebranych katuszy nić nie zdradzili. Chociasz przez tchurzostwo inni więzieni" ich zdradzili i wypuszczeni zostali na wolność, podczas gdy tchurze zdrajcy jeszcze dzLi siedzią w więzieniu Cześć im Zato. Mimo ciężkich przesłuchy.vań T.O.W.G.P. nadal istnieje i coraz bardziej się rozwija, co świadczy że stoi na zdrosc: wych podstawach, że jest organizacją czysto ideową wojskową w której nie ma miejsca dla egoistów karierowiczów i partyjniaków T.G/W.G.F. wykonuje najwzniejślejsze i najszlachetniejsze zadania bo dąży do oswobodzenia Ojczyzny Polski i Kościoła Kat. oraz dotego aby w nowej Polsce oanowałasorawi^aliwośc złączam w miłość Boga i Ojczyzny. Zjednoczeni miłością braterską tworzyć powinna T.C.W.G.r. mur z granitu. Od którego odbija si~ kule wrosrów oraz nyszałkowatych z gadulstwa i tchurzostwa zdrajców.■i związku ze zgonem 3.p."Lecha” postanawiamy:Wszelkie dotycnczas wydane rozkazy rozoorządzenia i zarządzania doz ostają nadal w mocy.

".Rozkazy i rozporządzania z e należy terminowo i dokładni* przygotowaćs oec 'aj.nia io oiąteic u.o. i innycn rozKaznw wopsxowvcn.,.,ie niecierpliwie sic a czekać, soc-KOjnie które da 3ćg

w milczaniu na rozkazy.będą rozkazami wykonawczymy. rozkazów poprzednio wydanych

zachować iysciplinę żołnierska, która każe stac w milczeniu i oogotowiugradem kul niaprzvjacielskinh, aż isu o t rz yman i a

-.Dlav/alki czynnej.

nawet cc rozkazu do

ego musi’ być dokładni* i terminowo nrzygotowane wszystko według otrzymanych juz rozkazów, rozporządzeń i zarządzeń, a wszystko pokryte być musi grobową tajemnicą nawet w o d p c -onv Ojca i Brata o ile nie należą do wvkonawców rozkazów. Tym uchronią się koledzy od wsyoek.Bo nie. będzie zdrady i gadulstwa i niewstrzemi<-Łżliwości:rzemi^ziiwosci zacnowama się, . Cdezw; niniejszą Komendy pow. odpiszą, tyle razy ile w powiecie jest gmin i poślą je do kem. Gminnych dla oodania -reści, odezwy do'.viaaor.es c i wszystKie nzłonKów . Mamy niezłomną nadzieję że koledzy głęboko zapamieta.ia sobie treść niniejszej odezwv, że według niej postępować będa i obdarzą nas nadal pełnym zaufanism i poparciem w naszej zbożnej oracy, a wtedy 3óg wszechmogący w Trójca św. Jedyny i Matka Najświętaza i św. Patronowie Polscy staną nam ku oomocyiecn -y je Chrystus Król. Niech Lyja r-olska.

Kierov/nik Głńwnv,/ydziału Organizacyjnego/ W riotr iorsKi

Komendant Nacz elny /-/ Konar

123

Na 2 osobnym opisie wyjaśniam jeszcze jadną sprawę której, w. mym onisie nie ujęłem , Dotyczy-I strony 20,-cia :Na Spotkaniu - w ostatnią dniu - przed, aresztowaniem z-aę r Komendanta Józefa Milewczyka i zalecenia mi dalszej działalności: Komendant jrlecił mi ,gdy by by^ arasztorany i“ pokaz*! mi skrzynkę z dokumentami ;"Gryfa Pomorskiego" i powiedział że tu jest całe biuro i 50 wniosków Kary śmierci na zdrajców .którzy jpągą być sadzeni , jak wróoi nasza Wolna 'Ojczyzna * Była to skrzynka długości około „60.cm.szerokości 30-cm a wysoka około 25 cm* Powiedział gdyby mnie aresztowali to zgłosiś się do Żony po tą skrzynkę i owinież ją podwójną papą . zakopiesz w takie miejsce .aby można ją łatwo odnaleść.Jako świadków wezmniesz ze sobą członków "Gryfa Pomorskiego" z Zakrzewa : Piotra Baranowskiego .Franciszka Trowskiego. i Albina Olszewskiego . Bo nie wiemy kto z nas przeżyje tą wojnę ,z tege powodu trzeba więcej osób , mając nadzieję , że któż zawsze przeżyje tą wojnę.Zebrałem wieczorem jeszcze w tym samym dniu 08.06, 1944r. wyznaczo­nych członków .Zanieśliśmy tą skrzynkę na nasze pole .Gdyż było tam przygotowane do sadzenia brukwi .zakopaliśmy tą skrzynkę .uprzednio owiniętą pana .na głębokość około metra .po zakopaniu . zabronowaliśmy to miejsce tak aby nie było śladu i udaliśmy się do domów,Okazało się jednak że jeden z naszych kolegów okazał się zdrajca, Napewno ze swoimy braćmy lub sam tej same® nocy zabrał ta skrzynkę z dokumentami "Gryfa pod swoją osobistą opiekę i do swojego prywatnego wykorzystania ,Sprawa zdrady zawsze się wyda w jakiś sposób , pomimo że ten zdrajca jeszcze jest dzisia pewny . że uważamy , że ta skrzynka zpruchniała w tej ziemi ,Otóż Kiedy spotkałem się na urodzinach u swojego szwagra Stefana Żaczka w Wejcherowie w latach siedemdziesiątyeh,przybyła również sioatra szwagra Helena Bach zamieszkała Wejcherowo Osiedle Stasica 2/ 18 , W czasie tej uroczystości zagadaliśmy się o okresie okunacji .każdy o swojej miejscowości ,Wtedy w tym czasie Helena Bach była sekretarką w ZBOWiD w Wejherowie i wypowiedziała słowa z waszej wioski Zakrzewa dostarczył nam takie dokumenty z "Gryfa" ,że nikt takich dokumentów/ nie dostarczył jak Albin Olszewski ,Ja na tan temat nic nie powiedziałem .jedynie pojechałem do domu i zawołałem Piotra Baranowskiego i poszliśmy zobaczyć Kopać tej skrzynki , pozostawił tam tylko kawałek papy jako ślad po Sukrzynee .W roku 1977 zmarła Teresa Żaczek 25* września fna tym pogrzebie była również Helena Bach , w tedy to zapytałem się wymienionej aby mogła mi powiedzieć jakie dokumenty "Gryfa" Dostarczył Albin Olszewski do biura ZBOWiD w Wejherowie , Wymieniona rh nie chciała na ten temat nic mówić.Nasz kolega Albinil Olszewski ,wvdał Komunistom te dokumenty # myśmy jemu o tym nic nie muwili , on ani ra£u nie wspomniał o tych dokumentach.Gdy podjęliśmy myśl upamiętnienia 50-tej rocznicy zamordowania Komendanta Jana Walaszkowskiego psełd, "Wrona" Hdałem się do Albina Olszewskiego , on zadeklarował 500,000zł« a później nadesłał tylko 300.00Qzł *Na uroczystość Odsłonięcia Tablicy Pamiątkowej na 50-tą rocznicę Do Słupska nie przyjechał .chociaż ma legitymację która upoważnia do bezpłatnych przejazdów .Wysłałem mu opis. Uroczystości oraz zdjęcie .nie przysłał mi ani grosza za zdjęcia .ani na Mszę św.

124

-2—K t ó r e O d b y w a j ą s i ę c o m i e s i ą c , w o s t a t n i ą n i e d z i e l ę m i e s i ą c a , orrodz. 16 .00. _ . .Można by ten onis wydarzenia wkleić na' 20.tej stronie aby była całość * jednak nie neleży t-ego opublikować *>Ale. jako z d a r z e n i e h i s t o r y c z n e n i & m o g ł e m t e g o z a b r a ć

:xo,2i z e s o b a d o W . o b u . 'c-I 7 x v - .- W y m i e n i e n i ś w i a d k o w i e P i o t r B a r a n o w s k i 1 i F r a n c i s z e k ■- 3 "TróWski r- juz n i e ż y j ą ,-Tak 3 s a m o io m o j s z w a g i e r b r a t oRa^hnwsi r*ńw» 1« iP' ń-ift 29rX v9 .. 307 f- r x onri

Alt

B a c h o w e j r ć w e i e ź 5 ń i e żyje W y b a c z y l i ś m y t e m u n a s z e m u k o l e d z e zdrajlcy* t ą jego ■z>' r;o i n i e m o ż n a te r a z t e g o r o s t r z ąsać. o y

.: o- : i:’- 11 oj ■-_99: xr - r - ir i oeil. j o

, ov . i e

-bis. 9 -,

V - . o ; -io r

si a i i:' o

ot

I'

125

W p ' \ 3 - a '1l : O b , j T

fundacja Archiwum Pomorfckie Armii Krajowej - - - - - - ^

87-100 Toruń ul. Wielkie Garbary 2,W.Sz. Pani Elżbieta Zawacka

Szanowna Pani -W dniu 10.02. 1995r 'Wysłałem do Pani Eksnresem Załączniki do mojego opisu działalności T.0..W. Gryfa Pomorskiegoi o Umieszczeniu Tablicy Pamiątkowej w Słuosku w Kościelepod wezwaniem św. Jacka . W dniu 21*09.1994r»Nie wiem czy Pani otrzymała .ten Mój list Ekspresowy . gdyżpoczta nie wydaje na takie listy Żadnego pokwitowania

Z tego powodu to moje zapytanie . Załaczam znaczek naodwrotną Korespodencję . Na wasze konto wyślę kilka złotychw miesiącu Kwietniu .Z Poważaniem i Wszystkiego Dobrego w 1995r.

A 4 ? . a d . / * * * *

126

F U N D A C J AWchiwum Pomorskie Armii Krajowej

j l.W .G a rb a ry 2,tel.6 5 -2 2 -1 8 6

87-100 TORUŃ

Cc4o < ? - C O c

Toruń dnia 15 I 2001L. dz

Szanowny Fan Benedykt Baranowski

76- 200 Słupsk’

Szanowny PanieW imieniu Zarządu Fundacji składam serdeczne podziękowanie

za dar pieniężny w wysokości 60 zł.Przyjęty on został z tym większą wdzięcznością , gdyż gest Fana jest nie tylko zrozumieniem naszych problemów finansowych , ale również jako moralne wsparcie naszej działalności •Dzięki Far a ofiarności możemy gromadzić arohiwować materiały historyczne i wydawać książki •

Życzę zdrowia i pozostaję 1 * nku i poważania.

Dokumentalista mgr Michał Ojozyk

127

128

129

130

Benedykt Baranowski zmarł 13.02.2004 r.

Informację przekazał telefonicznie 21.01.2005 r. bratanek zmarłego Eugeniusz Baranowski, zam. 76 - 200 Słupsk, jednocześnie prosi o nie przysyłanie Biuletynu

131

132