100 ปีสงครามโลกครั้งที่1 The First World War Centenary

100 ป สงครามโลกครงท 1 1

จลสารความมนคงศกษา

ฉบบท 148 ตลาคม 2557

100 ป สงครามโลกครงท 1The First World War Centenary

สรชาต บำารงสขกลนนทน คนธก

สนบสนน การ พมพ โดยสถาบน การ ขาวกรอง

สำานก ขาวกรอง แหงชาต

จลสารความมนคงศกษา ฉบบท 148100 ป สงครามโลกครงท 1

พมพ ครง ทหนง ตลาคม 2557

จำานวน พมพ 1,000 เลม

การพมพไดรบการสนบสนนจากสถาบนการขาวกรอง สำานกขาวกรองแหงชาต

เจาของ โครงการความมนคงศกษา

ต ปณ. 2030 ปณฝ. จฬาลงกรณ

กรงเทพฯ 10332

E-mail : [email protected]

Website : http://www.newsecurity.in.th

โทรศพทและโทรสาร 0-2218-7275

บรรณาธการ ศ. ดร. สรชาต บำารงสข

ผชวย บรรณาธการ นางสาว กลนนทน คนธก

ประจำากอง บรรณาธการ นาย ศบด นพประเสรฐ

นาย กตตพศ พทธวนช

ทปรกษา พลเอก วฒนนท ลลายทธ

พลเรอเอก อมรเทพ ณ บางชาง

พลโท ภราดร พฒนถาบตร

พมพ ท บรษท สแควร ปรนซ 93 จำากด

59, 59/1, 59/2 ซ.ปณณวถ 30 ถ.สขมวท 101

แขวงบางจาก เขตพระโขนง กรงเทพฯ 10260

โทร. 0-2743-8045 แฟกซ. 0-2332-5058

100 ป สงครามโลกครงท 1

สารบญ

I กำาเนดสงครามโลกครงท 1The Origin of the First World War ï 100 ปแหงการสงหาร - 100 ปแหงการสงคราม 1 สรชาต บำารงสข ï 37 วนอนตราย 7 สรชาต บำารงสข ï รำาลก “มหาสงคราม” 13 สรชาต บำารงสข ï สงครามโลกครงท 1 หลกเลยงได ถา... 20 สรชาต บำารงสข

II สยามในสงครามโลกครงท 1Siam in the First World War ï เมอสยามประกาศสงคราม 26 สรชาต บำารงสข ï สยามกบสงครามโลกครงท 1 32 กลนนทน คนธก



~1~100 ปแหงการสงหาร-100 ปแหงการสงคราม

สรชาต บำารงสข

“เหตการณของเดอนกรกฎาคมและตนเดอนสงหาคม 1914 เปนตวอยางคลาสสคของการเกดขน

ของสงหนง ทนำาไปสสงอนๆ อกมากมาย” Michael Duffy The Causes of World War One

สงครามโลกครงท 1 เดนทางมาเปนระยะเวลาครบรอบ 100 ปอยางเงยบๆ ทตองกลาวเชนนกเพราะวาความขดแยงดงกลาวดเหมอนจะตกหลนไปจากความทรงจำาของผคนรวมสมยไปแลว... วนนจงนาจะเปนโอกาสทบทวนความจำาของสงครามขนาดใหญทกลายเปนสงทเรยกวา “สงครามโลก” ในยคของศตวรรษท 20 และถอกนวาเปนหนงใน “เสนแบงเวลา” ทสำาคญของประวตศาสตรโลกอกดวย สงครามอาจจะเกดจากสาเหตหลายประการ แตจดหกเหทสำาคญและเปนดงจดแตกหกเฉพาะหนากคอ การลอบปลงพระชนมมกฎราชกมารของจกรวรรดออสเตรย-ฮงการ โดยอารชดยคฟรานซ เฟอรดนานด (Archduke Franz Ferdinand) ซงเสดจเขามายงเมองซาราเจโว ซงเปนเมองหลวงของจงหวดบอสเนย-เฮอรเซโกวนา ในวนท 28 มถนายน 1914 (พ.ศ. 2457) พระองคพรอมพระชายาโซฟ ถกลอบยงโดยปรนซป (Gavrilo Princip) ซงเปนสมาชกขององคกรลบ “มอดำา” (The Black Hand) อนเปนขบวนการชาตนยมของ เซอรเบย มกฎราชกมารเฟอรดนานดเปนผทอยในสายตรงของพระราชวงศทจะขนครองราชยในฐานะกษตรยองคตอไปของออสเตรย-ฮงการ ดงนน การสนพระชนมของพระองคจง “ชอค” ราชสำานกดงกลาวเปนอยางยง จกรพรรด


ฟรานซ โจเซฟ ตกพระทยอยางมากกบสงทเกดขน ! แตถงกระนนพระองคกไมไดตองการสงคราม ซงแตกตางจากความประสงคของรฐบาลออสเตรย-ฮงการทมองวาการลอบปลงพระชนมเปนโอกาสทองของประเทศในการจดการปญหาความขดแยงกบเซอรเบย โดยเฉพาะการจดการกบขบวนการชาตนยมเซอรเบยทแสดงถงทาทตอตานออสเตรยมาโดยตลอด ซงเปนสงทรฐบาลเวยนนาตองการมาโดยตลอด รฐบาลออสเตรยผลกดนใหองค- จกรพรรดตองยน “คำาขาด” กบรฐบาลเซอรเบย ในขณะทพระองคเชอวา ถา เซอรเบยตอบรบคำาขาดเชนนนกจะเปนโอกาสของการหลกเลยงสงคราม แตรฐบาลกลบมองวาโอกาสทรฐบาลเซอรเบยจะยอมรบคำาขาดดงกลาวนาจะเปนไปไมได ซงกจะเทากบเปนหนทางทเปดใหออสเตรยทำาสงครามกบเซอรเบยไดโดยตรง และกเปนไปตามคาด รฐบาลเซอรเบยไมตอบคำาขาด แลวรฐบาลทงสองกพรอมทจะทำาสงครามตอกน ในสวนของสมาคมลบมอดำานน วตถประสงคทสำาคญกคอการรวมประชาชนทเปนเชอสายสลาวค (Slavic) ใหเขามารวมอยภายใตราชอาณาจกรเซอรเบย ซงในมมของกลมชาตนยมเซอรเบยนน พวกเขามองวาจกรพรรดของออสเตรย-ฮงการ มสถานะเปนจกรพรรดของ 2 ราชอาณาจกร (คอเปน Dual-ism) และหากพระองคขยายอำานาจครอบคลมเซอรเบยไดแลว พระองคกจะมสถานะทไมเคยเปนมากอนกคอเปนจกรพรรดของ 3 ราชอาณาจกรพรอมๆ กน หรอเรยกวาเปน “Trialism” (ออสเตรย-ฮงการ-เซอรเบย) ดงนน นกชาตนยมชาวเซอรเบยจงเชอวา ถาจะหยดยงการขยายอำานาจของออสเตรย-ฮงการแลว การกอการรายดวยการเตรยมปาระเบด (ซงไมประสบความสำาเรจในขณะนน) หรอการลอบยง จงเปนทางเลอกทจะตองกระทำา เปนทรบรกนวาหนงเดอนหลงจากการลอบปลงพระชนมทเมองซารา- เจโวแลว เหตการณตางๆ กเคลอนไปขางหนาอยางทไมมใครควบคมได... ไมมพลงใดทจะไปเหนยวรงการตดสนใจ ทศนะในการมองภยคกคาม ตลอดรวมถงปฏกรยาและการตอบโตปฏกรยาทเกดขนจากการดำาเนนการของผนำาแตละรฐ โดยเฉพาะในสวนของผนำาทางการเมอง การทต และการทหารของประเทศมหาอำานาจหลกของยโรป ทงออสเตรย-ฮงการ เยอรมน รสเซย ฝรงเศส และองกฤษ ลวนตางเขามาเกยวของกนอยางแยกไมออก จนกลาวไดวา การกำาเนด


ของสงครามโลกครงท 1 นน ไมอาจจะโทษบคคลใดบคคลหนง หรอจะโทษ เหตการณหนงเหตการณใดแตเพยงอยางเดยวนนคงไมได ในบรรยากาศเชนนเกดขนพรอมๆ กบความเปลยนแปลงของยโรป โดยเฉพาะอยางยงการเตบโตและการขยายตวของเศรษฐกจยโรป ซงผลของความรงเรองทางเศรษฐกจเชนน ผคนในสงคมยโรปเองกเรยกรองมากขนทตองการเหนความเปลยนแปลงทงในสวนของรฐบาลและสงคม เชน แรงงานในภาคอตสาหกรรมกเรยกรองถงการมชวตและความเปนอยทดมากขน องกฤษเปนตวอยางทดในกรณน เชน การเปลยนแปลงทางเศรษฐกจและการเมองทำาให ผหญงในองกฤษเรยกรองหาสทธในการออกเสยงในการเลอกตง ความตองการใหรฐบาลนำาเอาความมงคงทเกดขนแจกจายใหแกคนสวนใหญในสงคม มากกวาจะปลอยใหความมงคงดงกลาวกระจกตวอยกบชนกลมนอยในระดบบนของสงคม หรอรสเซยเองกเผชญกบความเปลยนแปลงไมแตกตางกน พระเจาซารนโคลสท 2 พยายามทจะตอสกบความเปลยนแปลงดงกลาวดวยการใช “โลกทศนเกา” จดการ “ปญหาใหม” โดยเฉพาะอยางยงการใชมาตรการทางทหารในการจดการกบกลมทตอตานราชวงศ เปนตน ความเปลยนแปลงในบานเชนนถกผนวกเขากบการตอสทางการเมองระหวางรฐมหาอำานาจยโรปในขณะนน จนนำาไปสขอสรปทสำาคญวา ถาจะเกดสงครามขน... สงครามจะเปนเครองมอของการแกปญหา ไมวาจะเปนปญหาภายในหรอปญหาภายนอก กจะสามารถแกไขใหลลวงไปไดดวยสงคราม และทสำาคญอกประการกคอ สงครามคอเครองมอของการดำารงไวซง “ศกดศรแหงชาต” และขณะเดยวกนกเปนเครองมอทคำาประกนการดำารงอยของชาต (เชน ผคนในสงคมเยอรมนเชอวา เยอรมนตองทำาสงครามกเพอปองกนการสญสลายของชาต ไมใชสงครามทตอสเพอครอบครองดนแดนหรอพนทในอาณานคม) ดงไดกลาวแลววา หลงจากนแลว ไมมอะไรทจะมาหยดยงการเดน- หนาเขาสสงครามของรฐตางๆ ในยโรปไดอกตอไป เพราะนอกจากการลอบปลงพระชนมทซาราเจโวแลว ยงมปจจยตางๆ อก 4 สวนทสำาคญในฐานะของการเปนแรงขบเคลอนสงคราม หรออกนยหนงกคอปจจยพนฐานทนำาไปสความ ขดแยงใหญ ไดแก


1) ลทธชาตนยม (Nationalism) ความเชอวาชาตของเราดกวา ยงใหญกวา หรอมศลธรรมมากกวาชาตอนๆ ความเชอเชนนทำาใหชาตนนๆ มนโยบายเชงรก และกลายเปนนโยบายแบบรกรานไดไมยาก อกทงเชอวาสงครามจะเปนเงอนไขสำาคญของการสรางความ “รงโรจน” ของความเปนชาต 2) ลทธจกรวรรดนยม (Imperialism) ความปรารถนาในอนทจะขยายดนแดน และครอบครองดนแดนในโพน- ทะเล โดยเฉพาะอยางยงในแอฟรกา อนนำาไปสการแขงขนของรฐมหาอำานาจยโรปในพนทรอบนอก ในขณะเดยวกนเยอรมนเปน “รฐมหาอำานาจใหม” ทตองการสรางจกรวรรด ในขณะทองกฤษและฝรงเศสเปน “รฐมหาอำานาจเกา” และตองการคงอำานาจของตนไวในอาณานคม อกทงไมตองการเหนการแขงขนและทาทายของจกรวรรดใหม 3) ลทธทหารนยม (Militarism) ลทธนมความเชอวา รฐมหาอำานาจจำาเปนตองสรางกองทพทงทางบกและทางทะเลใหเขมแขง เพอดำารงไวซงอำานาจของตน และกระตนใหลทธนนำาไปสปรากฏการณทสำาคญของยคกอนสงครามกคอ “การแขงขนสะสมอาวธ” (arms race) และโดยเฉพาะอยางยง การแขงขนทชดเจนกคอ “การแขงขนสะสมอาวธทางทะเล” (naval arms race) ระหวางองกฤษและเยอรมน เงอนไขของลทธทหารและการแขงขนสะสมอาวธทเกดขนเปนการปทางอยางดใหรฐมเครองมอทพรอมในการทำาสงคราม 4) ระบบพนธมตร (Alliances) กระบวนการสรางและแสวงหาพนธมตรในเวทระหวางประเทศเปนเงอนไขสำาคญอกประการททำาใหเกดการจดความสมพนธในลกษณะของการ “แบงคาย” ในหมรฐมหาอำานาจ ดงจะเหนไดวาในป 1882 เยอรมน ออสเตรย-ฮงการ และอตาล ไดจดตง “ระบบพนธมตรสามฝาย” (The Triple Alli-ance) ขน ซงการกอตวของพนธมตรเชนนไดกอใหเกดการจบตามองอยางมากจากมหาอำานาจเกาของยโรป ไดแก องกฤษ ฝรงเศส และรสเซย อนนำาไปสการจดตงระบบพนธมตรอกชดหนงเพอตอบโตความรเรมของเยอรมน ไดแก การกำาเนดของ “ความตกลงฉนทมตรสามฝาย” (The Triple Entente)


ผลของการจดตงระบบพนธมตรของแตละฝายเชนน ไมเพยงแตทำาใหยโรปถกแบงออกเปน “สองขว” โดยปรยาย (หรอสภาพสองคาย) หากแตยงสราง “ทศนะตอภยคกคาม” (threat perception) ททำาใหแตละฝายมองวาอกฝายเปนภยคกคามดานความมนคงแกตน ดงนนจงไมแปลกทจะพบวา มคำาสญญาอยภายในระบบพนธมตรแตละฝายวา ถาสงครามเกดขน ประเทศภาคจะชวยสนบสนนการสงครามนน นอกจากน กอนสงครามโลกครงท 1 จะเกดขนนน ประเทศหลกๆ ในยโรปมลกษณะของการจบคเปนพนธมตรแบบ “ทวภาค” (Bilateralism) มากอนแลว อนไดแก 1) ความสมพนธระหวางรสเซยกบเซอรเบย 2) ความสมพนธระหวางเยอรมนกบออสเตรย-ฮงการ 3) ความสมพนธระหวางฝรงเศสกบรสเซย 4) ความสมพนธระหวางองกฤษกบฝรงเศส และตอมาขยายไปสเบลเยยมดวย 5) ความสมพนธระหวางองกฤษกบญปน ดงนน เหตการณลอบปลงพระชนมทซาราเจโว จงเปนเสมอนกบการ “ลนไกปน” เพอจดชนวนของระเบดเวลาทถกสะสมจากปจจย 4 ประการ จนเสมอนการ “ระเบดใหญ” อยางทไมอาจควบคมได... ในสภาพเชนนรฐหลกๆ ของยโรปจงพรอมแลวทจะเดนหนาเขาสสงคราม ดงไดกลาวแลววาระยะเวลาหนงเดอนหลงจากเหตการณทซาราเจโวนน เปนการเคลอนตวของกระแสสงครามทไมอาจควบคมไดอกตอไป ออสเตรยประกาศสงครามกบเซอรเบยในวนท 23 กรกฎาคม 1914 แลวกระสนนดแรกกดงขนในวนรงขน... กองทพของจกรวรรดออสเตรย-ฮงการเปดการรกทางทหารเขาตเซอรเบย เบลเกรดถกโจมต จกรวรรดรสเซยในฐานะของพนธมตรทใกลชดของเซอรเบย (และมความเปนชาตพนธสลาฟรวมกน) กประกาศระดมพลใหญในวนท 30 กรกฎาคม รฐบาลเยอรมน ซงเปนพนธมตรทใกลชดกบออสเตรย กยนคำาขาดใหรฐบาลรสเซยยตการระดมพลภายใน 12 ชวโมงในวนท 31 กรกฎาคม รสเซยไมตอบ- รบ เยอรมนกประกาศสงครามกบรสเซยในวนท 1 สงหาคม และฝรงเศสประกาศ


ระดมพล อกสองวนตอมาในวนท 3 สงหาคมเยอรมนจงประกาศสงครามกบฝรงเศส และพรอมกนนนกองทพเยอรมนกรกเขาตเบลเยยม โดยหวงวาการบกเบลเยยมจะเปนการเปดทางไปสการเขาตฝรงเศส (เยอรมนเรยกรองขอผานแดนของเบลเยยมในวนท 2 สงหาคม และเบลเยยมปฏเสธคำาขอของเยอรมน) เบลเยยมประกาศตวเปนกลางและไดรบการคำาประกนจากองกฤษในป 1839 ดงนนเมอเบลเยยมถกบก องกฤษจงเรยกรองใหกองทพเยอรมนถอนตวออกจากเบลเยยม รฐบาลเบอรลนปฏเสธ องกฤษจงประกาศสงครามกบเยอรมนในวนท 4 สงหาคม และอกสองวนตอมาในวนท 6 สงหาคม รฐบาลเวยนนากประกาศสงครามกบรสเซย รฐคสงครามดจะมนใจในชยชนะของฝายตนอยางมาก เพราะตางฝายตางจดเตรยมแผนสงครามของตนไวรอลวงหนามากอนแลว ดงจะเหนไดวาเมอมการประกาศระดมพลแลว โอกาสทจะหยดกระบวนการเดนหนาสสงครามนนเปนไปไมไดเลย เพราะทกอยาง (พรอมกบขนตอนตางๆ ในทางทหาร) ถกกำาหนดไวแลวในแผนการสงคราม (war plan) พรอมกนนนกเปนการยากทจะควบคมบทบาทของผนำากองทพ กลาวคอ เมอการระดมพลเกดขนแลว อำานาจของการควบคมกถกโอนไปไวในมอของผนำาทหาร จนกลาวกนวา แมพระเจาไกเซอรเองกไมอาจควบคมการดำาเนนการของกองทพเยอรมนไดอกตอไป... ทกอยางดำาเนนไปตามแผนสงครามทถกวางไว โดยหวงวาการเดนหนาตามแผนเชนนในทสดแลวจะนำาไปสชยชนะ ดงเชน ความคาดหวงของเยอรมนทปรากฏตามแผน ชลเฟน (The Schlieffen Plan) หนงเดอนหลงจากเหตการณลอบปลงพระชนมทซาราเจโวในวนท 28 มถนายน 1914 สถานการณความตงเครยดกกาวสจดสงสดในวนท 28 กรกฎาคม และในชวงระยะเวลาสนๆ จากกระสนนดแรกในวนท 29 กรกฎาคม จนถงวนท 6 สงหาคม โลกกกาวส “สงครามใหญ” อยางไมเคยปรากฏมากอน สงครามครงนไมใชแคเพยงสงครามของรฐมหาอำานาจยโรปอกตอไป แตกลบขยายตวจนกลายเปน “สงครามโลก” หรออกนยหนงโลกไดกาวส “สงครามโลกครงท 1” อยางทไมอาจฉดรงไดอกตอไป !


~2~37 วนอนตราย


“ตะเกยงกำาลงจะดบลงทวทงยโรป เราจะไมไดเหนใครจดมนขนอกครงในชวชวตของเรา”

Sir Edward Grey รฐมนตรวาการกระทรวง การตางประเทศองกฤษ

บทความนอยากจะขอเรมดวยหนงใน “วรรคทอง” ของสงครามโลกครงท 1 คำากลาวของเกรยถอเปนสญญาณทบอกแกเราวา รฐยโรปกำาลงเดนทางส “ความมดมน” ของสงครามครงใหญ ทแมจะคาดไดวา สงครามอาจจะเกดขน แตไมมใครคาดคดวาสงครามจะยาวนานถงสป พรอมกบการเสยชวตของทหารและพลเรอนเปนจำานวนมาก สงครามครงนมสาเหตพนฐานมาจากปจจยหลายประการ แตจดแตกหกทสำาคญกคอ เหตทซาราเจโวในวนท 28 มถนายน 1914 และใชเวลาพฒนาจากเหตดงกลาวไปสความเปนสงครามใหญเพยง 37 วน ครนถงวนท 4 สงหาคม องกฤษประกาศสงครามกบเยอรมน และรฐในยโรปทงหมดกเดนหนาเขาส “มหาสงคราม” พรอมกบพาเอาพนทสวนอนของโลกเขาสสงครามดวยï 28 มถนายน 1914

“ขอขอบคณพระเจาทการเดนทางเยอนบอสเนยกำาลงจะสนสดลง” อารชดยคฟรานซ เฟอรดนาน มกฎราชกมารของจกรวรรดออสเตรย-ฮงการเสดจเยอนซาราเจโว รถพระทนงถกปาระเบดใส แตพลขบกสามารถพารถหลบไดอยางปลอดภย แตกไมมใครคาดคดวาทหวมมถนนนน “นกฆา” ของขบวนการชาตนยมเซอรเบย ยนอยพอด เขายงปนไป 2 นดถกมกฎราชกมารและพระชายาสนพระชนมทงค... ไฟสงครามถกจดขนแลว !


ï 29 มถนายน 1914 รฐบาลออสเตรยกลาวโทษทนทตอเซอรเบยจากปญหาการลอบปลง- พระชนมทเกดขน ขณะเดยวกนกลมทหารกมองเหนเปนโอกาสในการจดการกบเซอรเบย ประธานคณะเสนาธการทหารของกองทพออสเตรย-ฮงการ ซงมทศนะทชดเจนวาตองการสงคราม กผลกดนรฐบาลใหใชมาตรการทางทหาร ในขณะทกระทรวงการตางประเทศของออสเตรยมองวา ปญหาอาจจะยงยากกวาทฝายทหารคด เพราะการบกเซอรเบยอาจจะทำาใหรสเซยไมยอมและเขาแทรกแซงï 30 มถนายน 1914 กองทพเรอของราชนาวองกฤษและเยอรมนฝกซอมทางทะเลรวมกน พระเจาไกเซอรแหงเยอรมนเองกเปนพระญาตกบพระเจาจอรจท 5 ขององกฤษ และพระองคกมตำาแหนงเปน “จอมพล” ของกองทพเรอองกฤษดวย แตสำาหรบฝายทหารแลว ตางกมองอกฝายเปนภยคกคามï 5 กรกฎาคม 1914 เมอพระเจาไกเซอรทรงทราบวา รฐบาลออสเตรย-ฮงการตองการโจมตเซอรเบย พระองคแสดงทาทสนบสนนอยางเตมทดงคำารบสงทวา “ถาสงครามระหวางออสเตรย-ฮงการกบเซอรเบยไมสามารถหลกเลยงไดแลว ออสเตรย-ฮงการสามารถมนใจวา เยอรมนในฐานะพนธมตรทไววางใจได จะยนอยขางเดยวกน” คำากลาวเชนนกลายเปนดงนโยบาย “เชคเปลา” (blank cheque) สำาหรบรฐบาลเวยนนา อกทงสามารถมนใจไดวา รฐบาลเบอรลนใหการสนบสนนนโยบายของรฐบาลเวยนนาอยางเตมท... พระองคอาจจะไมทนนกวา นโยบาย เชนนจะมผลสบเนองอยางไรกบความรอนแรงของการเมองยโรปï 7 กรกฎาคม 1914 แผนของรฐบาลเวยนนาจำาเปนตองไดรบการเหนชอบรวมกนจากผนำาออสเตรยและผนำาฮงการ นายกรฐมนตรฮงการ Tisza ไมเหนดวยกบแผนทางทหารของออสเตรย เพราะมองวาการโจมตจะนำาไปสสงครามใหญกบรสเซย แตคณะรฐมนตรสวนใหญเหนชอบกบการ “ยนคำาขาด” (ultimatum) และหวงวาจะเปนวธในการจดการกบเซอรเบย และถาไมรบจดการ กจะเปดโอกาสใหรสเซยมเวลาเตรยมตวทจะเขาแทรกแซง


ï 9 กรกฎาคม 1914 รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศขององกฤษ Sir Edward Grey พยายามทจะ “ปองปราม” เยอรมนวา ประชามตในองกฤษอาจจะยอมไมไดทองกฤษจะไมแทรกแซง หากสถานการณในคาบสมทรบอลขานทวความรนแรงขน แตเยอรมนดจะไมใสใจกบทาทเชนนเทาใดนกï 19 กรกฎาคม 1914 นายกรฐมนตรฮงการ Tisza เปลยนทาทหนมาสนบสนนนโยบายทำาสงครามกบเซอรเบย ซงกเทากบวาคำาขาดของออสเตรย-ฮงการไดรบความเหน- ชอบแลว... เซอรเบยจะตองเขามาอยภายใตการควบคมของออสเตรย-ฮงการ และคำาตอบของการปฏเสธกคอ “สงคราม”ï 21 กรกฎาคม 1914 รฐบาลรสเซยเรมเหนชดเจนถงทาทของรฐบาลเวยนนาทจะคกคาม เซอรเบย จงไดแสดงออกอยางเดนชดทจะคมครองเซอรเบยในฐานะทเปนพนธมตรกบรสเซย ดงคำากลาวของรฐมนตรตางประเทศของรสเซย Sergei Sazonov วา “ถาออสเตรย-ฮงการตดสนใจอยางแนวแนทจะทำาลายสนตภาพแลว ออสเตรย-ฮงการจะตองไมลมทจะคดคำานงถงผลทจะเกดขนแกยโรปดวย” แตดเหมอนในสถานการณเชนน ไมมใครจะคดถงผลทจะเกดขนอยางใหญหลวงแกยโรปเทาใดนกï 23 กรกฎาคม 1914 แมรสเซยพยายามแสดงออกอยางชดเจนทจะปกปองเซอรเบยจากการคกคามของออสเตรย-ฮงการ แตดเหมอนรฐบาลเวยนนาจะไมใหความสนใจเทาใดนก ตรงกนขามเวยนนากลบพยายามเปดแรงกดดนมากขน คำาขาดของออสเตรย-ฮงการเปนเรองไมงายเลยทเซอรเบยจะยอมรบได ทงทในความเปนจรงแลว รฐบาลเซอรเบยเองกพยายามจะรกษาระยะหางกบขบวนการชาตนยมตางๆ ไวพอสมควร เพราะตระหนกดวา ความใกลชดกบขบวนการจดตงเหลานอาจจะกลายเปนปญหาทางการเมองกบตนไดไมยากนก สวนหนงของคำาขาดของออสเตรย-ฮงการ เชน เซอรเบยจะตองหยดการโฆษณาชวนเชอตอตานออสเตรย-ฮงการ และโยกยายขาราชการคนใดกตามทเกยวของกบเรองดงกลาวออกไป เซอรเบยจะตองยอมรวมมอกบออสเตรย-


ฮงการในการปราบปรามขบวนการกอความไมสงบในเซอรเบย และจะตองอนญาตใหออสเตรยเขามามสวนในการตดสนคดลอบปลงพระชนมดวย ขอเรยกรอง เชนนโดยสรปกคอ เซอรเบยจะตองสงมอบอธปไตยของตนใหแกออสเตรย-ฮงการนนเอง สภาพเชนนทำาใหนายกรฐมนตรองกฤษ Herbert H. Asquith ถงกบกลาววา “ออสเตรยไดยนคำาขาดทเปนการบงคบขมขและลบหลเกยรตของ เซอรเบย... เรากำาลงกาวเขาใกลสงครามใหญครงสดทาย (Armageddon) อยางแทจรงแลว”ï 25 กรกฎาคม 1914 เสนตายคำาขาดของออสเตรย-ฮงการทเซอรเบยจะตองตอบกคอ 18.00 น. ตามเวลาของยโรปกลาง ดงนนรฐบาลเซอรเบยจงหนไปตรวจสอบกบรสเซยวา จะยงคงมทาทสนบสนนตอเซอรเบยหรอไม หลงจากไดคำาตอบจากมอสโคแลว รฐบาลเซอรเบยไดตอบรบคำาขาดของออสเตรย-ฮงการทงหมด ยกเวนขอเรยก- รองของเวยนนาทจะเขามาแทรกแซงในกระบวนการทางศาลในคดลอบปลง- พระชนม เพราะถอวาการกระทำาดงกลาวเปนการละเมดรฐธรรมนญของประเทศ หรอกลาวอกนยหนงกคอเซอรเบยปฏเสธคำาขาดของออสเตรย-ฮงการนนเอง การปฏเสธเชนนเปนสงทรฐบาลเวยนนาไดคาดการณไวแลว และปกทหารกมองวา คำาตอบดงกลาวจะเปนโอกาสของการจดการกบเซอรเบย ในสถานการณเชนนสงครามออสเตรย-ฮงการกบเซอรเบยกลายเปนสงทหลกเลยงไมไดอยางแนนอน !ï 26 กรกฎาคม 1914 รฐมนตรตางประเทศองกฤษพยายามอยางยงทจะหยดการพายโรปเขาสสงคราม เขาถงกบเสนอให 4 ชาตมหาอำานาจทไมเกยวของโดยตรงกบวกฤตการณในบอลขาน ไดแก อตาล เยอรมน ฝรงเศส และองกฤษ ทำาหนาทเปน “คนกลาง” เพอเปดการเจรจาระหวางออสเตรย-ฮงการ เซอรเบย และรสเซย แผนสนตภาพขององกฤษไมไดรบการสนบสนนจากเยอรมน พระเจา ไกเซอรมองวาถาพระองคยอมเลนบทดงกลาว กเทากบพระองคเลนบทตามทองกฤษเปนผกำาหนด หรอกลาวไดวาพระองคมองขอเสนอขององกฤษเปน “คำาสงใหพระองคลดตวลงมา” (condescending order) ซงเยอรมนไมอาจยอมรบ


ได... โอกาสสดทายของสนตภาพในยโรปกำาลงสนสดลงï 28 กรกฎาคม 1914 ทกอยางดจะเดนไปตามทศทางทออสเตรย-ฮงการคาดไว เพราะสดทายแลว รฐบาลเซอรเบยกปฏเสธตอคำาขาดของเวยนนา ออสเตรย-ฮงการจงประกาศสงครามกบเซอรเบย... สงครามเกดขนแลว ! แมจะประกาศสงครามแลว แตกองทพออสเตรยกไมมความพรอมรบมากนก และจะตองใชเวลาถง 2 สปดาหทจะพรอมในการรบ รฐบาลเยอรมนดจะ “หงดหงด” ใจอยางมากกบสถานการณเชนน เพราะระยะเวลาผานไปถงหนงเดอนหลงการลอบปลงพระชนมทซาราเจโว แตรฐบาลออสเตรย-ฮงการกไมสามารถแสวงหาความสนบสนนทางการเมองจากบรรดาประเทศตางๆ ในยโรปไดเทาทควร และระยะเวลาหนงเดอนทผานไปกดเหมอน “ความเหนอกเหนใจ” ทเกดขนกบออสเตรย-ฮงการดจะคอยๆ จางลงï 29 กรกฎาคม 1914 ภายใตสถานการณเชนน พระเจาซารของรสเซยเหนดวยทจะใหระดม- พลใหญตอบโตออสเตรย-ฮงการ แตกอนทพระองคจะลงนามในคำาสงระดมพลนน พระองคไดรบโทรเลขจากพระญาตทเบอรลน... พระเจาไกเซอรทรงรบสงขอใหรสเซยเปน “ผด” (spectator) ความขดแยงทเกดขน เพราะถารสเซยตดสนใจเขาไปเกยวของดวยแลว สงทเกดขนในยโรปจะเปน “สงครามทเลวรายทสด (the most horrible war) อยางทไมเคยเหนมากอน โทรเลขนอาจกลาวไดวาเปน “ความหวงสดทาย” ของสนตภาพ อยางนอยกมความหวงวา ความเปนพระญาตระหวางกษตรยสองราชวงศจะทำาใหสถานการณสงครามลดลงไดบาง และกเปนเชนนน พระเจาซารตดสนใจหยดการระดมพล เพราะตามแผนการระดมพลของรสเซย เปาหมายหลกในการสงครามกคอ การเปดการรบกบออสเตรย-ฮงการ และเยอรมนï 30 กรกฎาคม 1914 แตภายใตแรงกดดนของรฐมนตรตางประเทศ พระเจาซารกตดสนใจประกาศระดมพล คำาอธบายของรฐบาลกคอ รสเซยจะตองปกปองเซอรเบย และหากพระองคไมทำาเชนนแลว กจะทำาใหสถานะของราชวงศโรมานอฟสนคลอนได... รสเซยประกาศระดมพลใหญ


ดเหมอนทฤษฎทเชอวา ความสมพนธฉนญาตระหวางกษตรยเยอรมนและรสเซยจะเปนปจจยเหนยวรงสงครามระหวางประเทศทงสองไดนน จะไมเปนจรงอกตอไปï 31 กรกฎาคม 1914 พระเจาไกเซอรมองวาองกฤษ ฝรงเศส และรสเซย จะฉวยโอกาสจากความขดแยงระหวางออสเตรย-ฮงการเขา “ปดลอม” และใชเงอนไขน “ทำาลายลาง” เยอรมน ดงนนจงไมแปลกทแผนการทพของกองทพเยอรมนกคอ การทำาลายแนวปดลอมดวยการเปดการโจมตกอน (preemptive strike) กบฝรงเศส และใชเบลเยยมเปนพนทผาน หรอเปนประตเปดไปสปารส และเมอชนะฝรงเศสไดแลว กจะเปดแนวรบใหมกบรสเซย ดงนนเมอรสเซยเปดการระดมพล เยอรมนจงยนคำาขาดใหรสเซยหยดการกระทำาดงกลาว แตรสเซยไมตอบรบ ขณะเดยวกนเยอรมนกกลววาฝรงเศสจะเปดการโจมตกอน เยอรมนจงเรยกรองใหฝรงเศสอนญาตใหกองทพเยอรมน ยดปอมคายตามแนวพรมแดนในระหวางทกองทพเยอรมนทำาสงครามกบรสเซยï 1 สงหาคม 1914 เมอรสเซยไมตอบรบคำาขาดของเยอรมน และขณะเดยวกนทตเยอรมนประจำามอสโคไดสอบถามรฐมนตรตางประเทศรสเซยถงสามครงวา รสเซยจะยอมถอยตอการเรยกรองของเยอรมนหรอไม คำาตอบกคอ “ไม” รฐบาลเยอรมนจงประกาศระดมพล ฝรงเศสซงเฝาดดวยความกงวลกประกาศระดมพลตาม... สงครามในยโรปเปนสงทหลกเลยงไมไดแลว !ï 2 สงหาคม 1914 เยอรมนยนคำาขาดใหเบลเยยมเปดบานอนญาตใหกองทพเยอรมนผานเพอเขาตฝรงเศส และเปนไปดงคาด เบลเยยมตอบปฏเสธในเวลาตสองครงของวนใหม องกฤษซงมฐานะเปนผรบรองความเปนกลางของเบลเยยมตกอยในสถานะทจะตองตดสนใจทนทวาจะดำาเนนการอยางไรï 3 สงหาคม 1914 ฝรงเศสพยายามหลกเลยงการยวยเยอรมนจงจดวางกำาลงทหารของตนหางจากพรมแดนเยอรมนถง 10 กโลเมตร แตดวยแผนยทธการของกองทพเยอรมน การโจมตฝรงเศสเปนสงทหลกเลยงไมได ในทสดทตเยอรมนประจำา


ปารสกยนคำาประกาศสงครามใหรฐมนตรตางประเทศฝรงเศสï 4 สงหาคม 1914 กองทพเยอรมนรกเขาตเบลเยยม รฐบาลองกฤษไมมทางเลยง ดงนนในเวลา 19.00 น. ทตองกฤษประจำาเบอรลนไดยนคำาขาดใหแกรฐมนตรตางประเทศเยอรมน เพอปกปองความเปนกลางของเบลเยยม และในเวลา 23.00 น. รฐบาลลอนดอนกประกาศสงครามกบเยอรมน การสงครามครงนไมไดมความหมายเพยงการเขาสสงครามขององกฤษเทานน หากแตยงพาเอาประเทศในอาณานคมของตนเขาสสงครามไปดวย และขณะเดยวกนกขยายความขดแยงไปสสวนอนๆ ของโลก นำาพาทหารจากแอฟรกา เอเชย ออสเตรเลย นวซแลนด อเมรกาเหนอ และอเมรกาใตเขาสสงครามทมจดเรมตนจากการลอบปลงพระชนมเมอวนท 28 มถนายน 1914... สงครามเรมขนจรงๆ อยางทไมอาจถอยหลงกลบไปได ทกคนกดจะเชอวา สงครามจะเกดในระยะเวลาสนๆ หนงสอพมพ The Observer ขององกฤษถงกบกลาววา “สงครามจะสนสดในระยะเวลา 6 เดอน” แมพระเจาไกเซอรเองกเชอวา กองทพเยอรมนจะกลบจากราชการสงครามกอนเทศกาลครสตมาสของป 1914 ไมมใครคาดคดมากอนเลยวา สงครามจะยาวนานถงกวา 4 ปและคราชวตคนไปเปนจำานวนมหาศาล และทสำาคญความขดแยงชดนใชระยะเวลาเพยง 37 วนกกลายเปน “สงครามโลก”... เปนครงแรกทโลกมสงครามใหญและครอบคลมพนททางภมศาสตรและพนททางการเมองเกอบทวทงโลก !

~3~รำาลก “มหาสงคราม”


“สงครามโลกครงท 1 เปนโศกนาฏกรรมและเปนความขดแยงทไมจำาเปน”

John Keegan นกประวตศาสตรสงครามชาวองกฤษ


กลาวนำา สงครามโลกครงท 1 หรอ “The First World War” นน ถอเปนสงครามโลกครงแรกของมนษยชาต แมวาศนยกลางของสงครามจะเรมจากปญหาความขดแยงในยโรปกตาม แตกขยายพนทความขดแยงไปสสวนตางๆ ของโลก จนมบรบทเปนการรบทเกดขนไปทวโลก สงครามเกดขนในวนท 28 กรกฎาคม ค.ศ. 1914 (พ.ศ. 2487) จากการประกาศของจกรวรรดออสเตรย-ฮงการตอ เซอรเบย อนเปนผลมาจากการลอบปลงพระชนมมกฎราชการของออสเตรยทเมองซาราเจโวในวนท 28 มถนายน หรอหนงเดอนกอน และกระสนนดแรกถกลนออกไปในวนท 29 กรกฎาคม ดวยการเปดการโจมตเซอรเบย สงครามมระยะเวลานานถง 4 ปเศษ โดยจกรวรรดออสเตรย-ฮงการประกาศยตการรบในวนท 4 พฤศจกายน 1918 (พ.ศ. 2461) และจกรวรรดเยอรมนประกาศหยดยงในวนท 11 พฤศจกายนของปเดยวกน และถอกนวาสงครามโลกครงท 1 สนสดลงในวนดงกลาว หรอทในอดตเราเรยกวนท “11 พฤศจกายน” วา “วนสนตภาพโลก”ผลกระทบและอำานาจทำาลาย ผลของสงครามในทางการเมองทสำาคญกคอ เมอสงครามสนสดลงนน สจกรวรรดใหญของโลกไดสนสดลงไปดวย ไดแก จกรวรรดเยอรมน จกรวรรดออสเตรย-ฮงการ จกรวรรดรสเซย และจกรวรรดออตโตมน ทงสจกรวรรดนจบชวตทางการเมองในรปแบบทแตกตางกน คอ จกรวรรดเยอรมนและรสเซยเปลยนรปแบบการปกครอง สวนจกรวรรดออสเตรย-ฮงการถกแบงออกเปน 2 ประเทศคอ ออสเตรยและฮงการ และจกรวรรดออตโตมนกลายเปนประเทศใหมคอ ตรก ผลสบเนองประการสำาคญกคอ แผนทของยโรปและของตะวนออกกลางถกลากเสนเขตแดนใหม พรอมๆ กบการกำาเนดของประเทศใหมๆ หรอในอกดานหนงกคอ การลมสลายของจกรวรรดทงสนนกมนยโดยตรงถงการสนสดของ สราชวงศใหญของยโรปดวย นอกจากนการสนสดของสงครามโลกครงท 1 ยงนำาไปสการจดตงองคกรในระดบโลกขนเปนครงแรกในการเมองระหวางประเทศ อนไดแก การกำาเนดของ “สนนบาตชาต” (The League of Nations) โดยจดตงขนเพอวตถประสงค ในการปองกนความขดแยงในเวทโลก และเปนความหวงวาสนนบาตแหงชาตจะชวย


“ยบยง” ไมใหสงครามขนาดใหญเกดขน จนกลายเปน “สงครามโลก” อกได แตสดทายในป 1939 สงครามใหญในยโรปกเกดขนอก และขยายตวจนกลายเปน “สงครามโลกครงท 2” ถากลาวถงสงครามโลกครงท 1 ในบรบทชวตทางสงคม กแทบไมนาเชอ ในชวงระยะเวลาของสงครามนน ประชาชนประมาณ 70 ลานคนถกระดมเขาสกองทพ ซงในจำานวนนเปนชาวยโรปมากถง 60 ลานคน หากจำาแนกในรายละเอยดจากการแบงฝายออกเปน 2 คาย ไดแก ฝายสมพนธมตร (หรอกลมความรวมมอฉนทมตรสามฝาย) และฝายมหาอำานาจกลาง (หรอกลมพนธมตรสามฝาย) และหากจดพนธมตรของแตละฝายจะเหนกลมประเทศดงน - ฝายสมพนธมตร ไดแก องกฤษ (ซงนำาพาประเทศในอาณานคมของตนเขาสสงครามดวยคอ ออสเตรเลย นวซแลนด แคนาดา อนเดย และแอฟรกาใต) ฝรงเศส รสเซย อตาล สหรฐอเมรกา ญปน เซอรเบย มอนเต- เนโกร โรมาเนย เบลเยยม กรซ โปรตเกส - ฝายมหาอำานาจกลาง ไดแก เยอรมน ออสเตรย-ฮงการ จกรวรรดออตโตมน บลแกเรย อกทงแตละฝายไดสงกำาลงพลเปนจำานวนมากเขาสสนามรบ โดยฝายสมพนธมตรมกำาลงพลรวมสงถง 42.9 ลานนาย ในขณะทฝายมหาอำานาจกลางมกำาลงรวม 25.2 ลานนาย หรอทงสองฝายมทหารในสนามรบราว 68 ลานนาย และรายละเอยดของกำาลงรบของแตละฝายทมยอดเกนกวาหนงลานคน ไดแก - ฝายสมพนธมตร กองทพรสเซย 12 ลานนาย กองทพองกฤษ 8.8 ลานนาย กองทพฝรงเศส 8.6 ลานนาย กองทพอตาล 5.6 ลานนาย กองทพสหรฐอเมรกา 4.7 ลานนาย กองทพโรมาเนย 1.2 ลานนาย - ฝายมหาอำานาจกลาง กองทพเยอรมน 13.2 ลานนาย


กองทพออสเตรย-ฮงการ 7.8 ลานนาย กองทพออตโตมน 3 ลานนาย กองทพบลแกเรย 1.2 ลานนาย และถาพจารณาถงความสญเสยทางทหาร ซงในสงครามสมยใหมนน มความหมายครอบคลมความสญเสย 3 ประการคอ การเสยชวตในสนามรบ (KIA) การบาดเจบในสนามรบ (WIA) และการสญหายในสนามรบ (MIA) ความ สญเสยของกองทพทงสองฝายมจำานวนมากถง 38.8 ลานนาย (แทบไมนาเชอเลยวาในระยะเวลาเพยง 4 ปเศษเทานน มนษยทำาลายชวตกนมากถงเกอบ 40 ลานคน !) ซงยอดของการสญเสยจำาแนกไดดงน - ฝายสมพนธมตร เสยชวต 5.5 ลานนาย บาดเจบ 12.8 ลานนาย สญหาย 4.1 ลานนาย รวม 22.4 ลานนาย - ฝายมหาอำานาจกลาง เสยชวต 4.4 ลานนาย บาดเจบ 8.4 ลานนาย สญหาย 3.6 ลานนาย รวม 16.4 ลานนาย จากตวเลขในขางตนจะเหนไดวา การสญเสยชวตทหารของทงสองฝายมยอดรวมสงถงเกอบ 10 ลานนาย ซงถอวาเปนการเสยชวตทสงมากในขณะนน อนเปนภาพสะทอนของเทคโนโลยทหารและอาวธแบบตางๆ ทไดรบการพฒนา มากขน โดยเฉพาะอยางยงปนกลและปนใหญบรบทเปรยบเทยบ หากเปรยบกบสงครามกลางเมองในสหรฐอเมรกา (เมษายน 1861-พฤษภาคม 1865) กจะเหนไดถงพฒนาการของยทโธปกรณและความสญเสยของคสงคราม ดงจะพบวากองทพฝายเหนอมกำาลงพล 2.1 ลานนาย เสยชวต 3.65 แสนนาย และบาดเจบ 2.75 แสนนาย กองทพฝายใตมกำาลงพล 1.1 ลานนาย เสยชวต 2.60 แสนนาย และบาดเจบ 1.37 แสนนาย (ระยะเวลาการ


รบ 4 ป 3 สปดาห) ซงวาทจรงแลวความสญเสยเชนนกคอ ภาพสะทอนของสงครามในยคใหมทอตสาหกรรมมความกาวหนา จนอาจเรยกสงครามโลกครงท 1 วาเปนตวแทนทชดเจนของ “สงครามยคอตสาหกรรม” และไมแตกตางกบสงครามกลางเมองอเมรกนดวยเชนกน ในขณะเดยวกน อกภาพสะทอนหนงกเหนไดจากสงครามระหวางฝรงเศสกบปรสเซย (The Franco-Prussian War) (กรกฎาคม 1870-พฤษภาคม 1871) กสะทอนใหเหนความสญเสยในสนามรบไมแตกตางกน ดวยระยะเวลาเพยง 9 เดอน 2 สปดาห กองทพฝรงเศสทมกำาลงพล 9.1 แสนนาย ประสบ ความสญเสย 7.5 แสนนาย แยกเปนเสยชวต 1.4 แสนนาย บาดเจบ 1.4 แสนนาย ถกจบ 4.7 แสนนาย กองทพปรสเซย 1.2 ลานนาย สญเสย 1.2 แสนนาย แยกเปนเสยชวต 2.8 หมนนาย บาดเจบ 8.8 หมนนาย สงครามนกเปนอกหนงในยคของการปฏวตอตสาหกรรม และนาสนใจวาการสงครามครงนจบลงดวยชยชนะของปรสเซย และเปนจดเรมตนของการ กอตงประเทศเยอรมนในเวลาตอมา แตกเปนจดเรมตนทสมดลแหงอำานาจในยโรปทดำาเนนสบเนองมาตงแตการสนสดของสงครามนโปเลยน คอระบบ “คองเกรสแหงเวยนนา” ในป 1815 นน ตองสนสดลง และทำาใหความสมพนธระหวางรฐมหาอำานาจในยโรปขณะนนคอ องกฤษ ฝรงเศส และเยอรมน ตองจดระบบใหม จนกลายเปนปญหาพนฐานของการเมองยโรปทนำาไปสสงครามโลกครงท 1 ในเวลาตอมาคำาเรยกขาน นาสนใจวา ถาเรายอนกลบไปสยคสงครามโลกและหลงสงครามโลกครง ท 1 เราจะเรยกการรบขนาดใหญนวาอะไร? เราจะพบวาชอเดมของสงครามโลกครงท 1 คอ “มหาสงคราม” (The Great War) ชอนถกรเรมจาก Maclean’s Magazine ทออกในแคนาดา ฉบบเดอนตลาคม 1914 แตคนอเมรกนโดยทวไปในขณะนนเรยกอกชอหนงตามเงอนไขทางภมรฐศาสตรวา “สงครามยโรป” (The European War) แตกมหนงสอประวตศาสตรทออกตพมพในสหรฐฯ เรยกวา “สงครามโลก” (The World War) อนเปนคำาเรยกจากงานของ Elbert F. Baldwin เรอง The World War: How It Looks to The Nations Involved and What It Means to Us (New York: Macmillan,


1914) ดงนนในชวงหลงสงครามแลว คนทวไปจงเรยกสงครามดงกลาววาเปน “สงครามโลก” แตในประเทศทพดภาษาองกฤษมกจะเรยกวา “มหาสงคราม” คำาเรยกวา “สงครามโลกครงท 1” มาจาก Ernst Haeckel นกปรชญาชาวเยอรมน ทกลาวไวในเดอนกนยายน 1914 วา “สงครามยโรปไดกลายเปนสงครามโลกครงทหนงเตมตามความหมายแลว” และในความรบรของคนทวไป หลงจากสงครามโลกครงท 2 ชอเรยกสงครามโลกครงท 1 กเปนคำาทมความชดเจนในตวเอง เพยงแตอาจจะมการใชภาษาแตกตางกนอยบางในโลกภาษาองกฤษ เชน คนองกฤษเรยกวา “The First World War” สวนคนอเมรกนจะเรยกวา “World War I” แตกดเหมอนคำาเรยกเดมวา “มหาสงคราม” หรอ “The Great War” นน จะมผคนโดยทวไปใชนอยลง ยกเวนในกรณทเปนชอ หนงสอ เปนตน100 วนแหงการรกใหญ การเปดการรกใหญของฝายสมพนธมตรเรมขนในวนท 8 สงหาคม 1918 อนเปนการรกใหญครงสดทายกอนการลมสลายของฝายมหาอำานาจกลาง บลแกเรยเปนประเทศแรกทประกาศยอมแพในวนท 29 กนยายน 1918 และตามมาดวยจกรวรรดออตโตมนในวนท 30 ตลาคม ตอมาในวนท 3 พฤศจกายน ออสเตรยกประกาศการหยดยง และนำาไปสการสนสดของราชวงศฮบสเบรก (The Habsburg Monarchy) และในวนท 11 พฤศจกายน เยอรมนกประกาศ ยอมแพ พระเจาไกเซอรอพยพลภยไปเนเธอรแลนด ผลของการประกาศยอมแพของฝายมหาอำานาจกลางเชนน นำาไปสการประกาศการสนสดของสภาวะสงครามโดยฝายสมพนธมตร สงครามโลกครงท 1 ยตในเวลา 11 โมงเชาของวนท 11 เดอน 11 (พฤศจกายน) และประกาศใหเวลา 6 ชวโมงหลงจากการประกาศหยดยง โดยตางฝายตางตองถอนทหารออกไปจากพนท ทหารทเสยชวตสดทายม 2 นายคอ พลทหาร George L. Price (แคนาดา) ถกสงหารโดยพลซมยงของเยอรมนเวลา 10.58 น. สวนพลทหาร Henry Gunther (อเมรกน) ถกทหารเยอรมนยงเสยชวตเวลา 10.59 น. หรอ 60 วนาทกอนการประกาศหยดยงคาใชจายสงคราม คำาถามทเกดขนเสมอมากคอ คาใชจายทางทหารในสงครามโลกครงท 1


มมลคาเทาใด ตวเลขจากการวจยไดแก ฝายสมพนธมตรใชงบทางทหารสงมากถง 58 พนลานเหรยญสหรฐ (คดเปรยบเทยบมลคาเงนดอลลารสหรฐป 1913) และฝายมหาอำานาจกลางใชไป 25 พนลานเหรยญสหรฐ หากแยกในรายละเอยดจะพบวา องกฤษใชงบทางทหารหมดไป 21 พนลานเหรยญสหรฐ เยอรมนใช 20 พนลานเหรยญสหรฐ และสหรฐอเมรกาใช 17 พนลานเหรยญสหรฐ และคาใชจายทางทหารทสงมากเชนนมสวนตอการทำาลายเศรษฐกจของรฐมหาอำานาจเหลานโดยตรง ดงจะพบวาองกฤษเปนหนสงคราม กบสหรฐฯ ถง 4.4 พนลานเหรยญสหรฐสยามกบสงครามโลก สยามเปนประเทศหนงทไดเขาไปมสวนรวมในสงครามโลกครงท 1 แมแตเดมพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจะทรงดำาเนนนโยบายเปน กลาง แตตอมาในวนท 22 กรกฎาคม 1917 (พ.ศ. 2460) สยามกประกาศสงครามกบเยอรมนและออสเตรย-ฮงการ นอกจากนรฐบาลสยามยงไดตดสนใจสงกำาลงทหารเขารวมกบฝายสมพนธมตร ประกอบดวยกองทหารบกรถยนตประมาณ 850 นาย และทหารอาสากองบนทหารบกประมาณ 400 นาย (อนเปนตนกำาเนดของกองทพอากาศไทยในปจจบน) โดยออกเดนทางจากสยามในวนท 15 มถนายน 1918 (พ.ศ. 2461) หนวยทหารบกรถยนตมโอกาสเขารวมรบ แตสงครามกสงบกอนทหนวยบนไทยจะเขาสสมรภม ถงกระนนสยามกไดรบการยอมรบวาเปน “รฐผชนะสงคราม” และทหารไทยไดรวมฉลองชยชนะทกรงปารส ลอนดอน และบรสเซลสอยางมเกยรต โดยเฉพาะอยางยงภาพของการสวนสนามผานประตชย ของฝรงเศสทกรงปารส ตลอดรวมถงโอกาสในการเขารวมประชมสนธสญญา สนตภาพแวรซายสดวย อนสงผลอยางสำาคญตอการแกไข “สนธสญญาไมเสมอ- ภาค” ทสยามกระทำาในยคอาณานคม แตวนนเรองราวของสยามกบสงครามโลกครงท 1 กจางหายไป จนดเหมอนกองทพไทยและสงคมไทยลมประวตศาสตรบทนไปเสยแลว !


~4~สงครามโลกครงท 1 หลกเลยงได ถา...


“สงครามโลกครงท 1 ไมไดเปนอะไรมากไปกวาความผดพลาดทยงใหญทสดของประวตศาสตรสมยใหม”

Niall Ferguson The Pity of War

ทกครงทเกดเหตการณใหญทกอใหเกดความเสยหายอยางมากนน เรามกจะมคำาถามเสมอวา เหตดงกลาวสามารถหลกเลยงไดหรอไม ในสงครามใหญกเชนเดยวกน คำาถามทเกดเสมอมากคอ เราสามารถหลกเลยงสงทเกดขนแลวในประวตศาสตรไดหรอไม กรณของสงครามโลกครงท 1 ไมแตกตางกน จนถงทกวนนยงมคำาถามตลอดมาวา ยโรปหลกเลยงการเดนไปสสงครามโลกครงท 1 ไดหรอไม บทความนจะลองนำาบางแงมมของปญหาทจะไมนำาไปสจดกำาเนดของ “มหาสงคราม” มาเสนอถาไมมเหตทซาราเจโว ในวนท 28 มถนายน 1914 อารชดยคฟรานซ เฟอรดนานด มกฎราช- กมารแหงจกรวรรดออสเตรย-ฮงการ เสดจเยอนเมองซาราเจโว เพอตรวจเยยมหนวยทหารของจกรวรรด ความเขมแขงของกำาลงรบในเมองนเปนสงทจกรวรรดออสเตรย-ฮงการตองการจะแสดงใหประชาชนในทองถนไดเหน แตดเหมอน เจาหนาทของรฐบาลจะไมใสใจกบรายละเอยดของวนเวลา เนองจากวนท 28 มถนายน เปนวนสำาคญสำาหรบนกชาตนยมชาวเซอรเบย คอเปนวนครบรอบ “การรบทโคโซโว” ในป 1389 อนเปนสญลกษณของการตอสของขบวนการชาตนยมเซอรเบย แตวนทมนยทางประวตศาสตรเชนนกลบถกนำามาใชเปนวนเสดจเยอน เพอแสดงอำานาจและความเขมแขงของราชสำานกออสเตรย ในขณะทขบวนรถมงหนาไปยงศาลาวาการเมอง นกชาตนยมเจดคนท


ไดรบมอบภารกจในการลอบปลงพระชนมมกฎราชกมารเฝารออย พระองคเสดจโดยรถเปดประทน เมอขบวนผาน ไดมการโยนระเบดใส ระเบดกระเดงออกและไปตกอยใตรถขบวน ทำาใหทหารหนงนายและประชาชนทมาเฝารบเสดจบาดเจบ แตขบวนเสดจกสามารถมาถงศาลาวาการเมองไดอยางปลอดภย แตหลงจากนน องคมกฎราชกมารตองการเสดจไปเยยมนายทหารทไดรบบาดเจบทโรงพยาบาล ผวาราชการจงหวดบอสเนย-เฮอรเซโกวนาจงจดเตรยมเสนทางถวาย ขบวนเสดจออกเดนทางเวลา 10.45 น. แตคนขบรถกลบไมไดรบแจงเสนทางเสดจใหม ดงนนเมอรถมาถงหวมมถนน Apple Quay และถนน Franz Josef คนขบรถพยายามจะเขาเกยรถอยหลง จงทำาใหรถขบวนหยดชะงกชวคร แต “นกฆา” กยนอยทหวมมถนนเชนกน จงฉวยโอกาสในขณะนนยงปน 2 นดใสมกฎราชกมารและพระชายา ทงสองพระองคสนพระชนม นาคดอยางมากวา เมอขบวนเสดจถกปาระเบดใสแลว กควรทจะตองยกเลกการเดนทางในเมองซาราเจโว แตการตดสนพระทยเสดจไปโรงพยาบาลเพอเยยมนายทหารทบาดเจบ กลบเปนจดเรมของเหตใหญในประวตศาสตรในเวลาตอมา เพราะเหตการณนคอ “ชนวนสงคราม” ถาพลขบไดรบแจงถงการปรบเปลยนเสนทางแลว การปรบเสนทางของขบวนเสดจกอาจทำาใหรอดพนจากการลอบปลงพระชนมได หรอในอกดานหนง หลงจากการปาระเบดใสขบวนเสดจไมประสบผลสำาเรจแลว แผนการลอบปลง- พระชนมกนาจะถกยกเลกไป และ “นกฆา” ถอนตวกลบไปไมไดอยทหวมมถนน และขบวนเสดจกสามารถผานไดอยางปลอดภย หรออกนยหนงกคอ เหตการณลอบปลงพระชนมสามารถหลกเลยงไดถากองทพออสเตรย-ฮงการมความพรอมรบ วาทจรงแลว กองทพออสเตรย-ฮงการไมมความพรอมรบเทาใดนก หากแตพวกเขาเชอมนในการสนบสนนของพนธมตรทสำาคญในขณะนนคอเยอรมน ความสนบสนนของเยอรมนอยางเตมทไมวาออสเตรยจะตดสนใจอยางไรนน จงเปนเสมอนกบรฐบาลเบอรลนให “เชคเปลา” แกรฐบาลเวยนนา ในแผนยทธศาสตรของออสเตรยนน กองทพจะตองเปดการโจมตเซอรเบยอยางรวดเรว เพอใหไดรบชยชนะอยางเดดขาดและรวดเรว จนรสเซยซงเปนพนธมตรหลกของเซอรเบยตงตวไมตด และยอมรบผลของชยชนะดงกลาว โดยไมตดสนใจ


แทรกแซง และไมเกดการระดมพลใหญ ความไมพรอมรบของกองทพออสเตรยเกดจากปญหาระบบเกษตรกรรมของประเทศ กลาวคอ ในชวงเดอนมถนายน-กรกฎาคมนนเปนชวงฤดรอน ฉะนน กำาลงของกองทพจงลากลบบานเพอการเกบเกยวพชผลเกษตร และการลานนจะยาวไปจนถงประมาณปลายเดอนกรกฎาคม แมยโรปในขณะนนจะมความกาวหนาอยางมากในการใชเครองมอดานการเกษตร ซงเหนไดชดมาตงแตชวงตนของศตวรรษท 19 แลว ไมวาจะเปนจกรกลทใชมาลาก ระบบไอนำา ตลอดรวมถงรถแทรกเตอรทใชนำามน แตการเรมตนการเกบเกยวนน ยงคงใชคนมากกวาการใชเครองจกร และยงตองการแรงงานเปนจำานวนมาก การลาพกในชวงฤดเกบเกยวนน ยงเปดโอกาสใหกำาลงพลทมาจากชนบทไดกลบไปเยยมบาน และทสำาคญกคอ ผลตผลจากการเกษตรเชนนจะเปนปจจยในการเลยงคนในชาตโดยรวมดวย ดงนน นายพล Conrad von Hötzendorf ประธานคณะเสนาธการกองทพออสเตรย-ฮงการ จงกงวลอยางมากวากองทพจะรองรบภารกจของการยนคำาขาดตอเซอรเบยทใหเวลา 2 วนนนไดหรอไม และเขาเองกไมแนใจวาจะสามารถเรยกกำาลงกลบมาจากบานไดทน และขณะเดยวกน การเรยกกำาลงทลาพกกลบกคอการสงสญญาณวา ออสเตรยตดสนใจระดมพลเพอ เตรยมเปดสงครามกบเซอรเบย ผลจากความไมพรอมทางทหารเชนน ทำาใหโอกาสทออสเตรยจะไดรบชยชนะอยางรวดเรวจงเปนไปไดยาก เพราะถาเกดสภาพเชนทวานนจรง เปนไปไดไหมวารสเซยอาจจะยอมรบผลเชนทเกดในสงครามบอลขานชวงสนๆ ในป 1912 และ 1913 และยอมทจะไมเขาไปแทรกแซงในวกฤตการณดงกลาว ซงถารสเซยไมเขาไปเกยวของโดยตรงแลว เปนไปไดไหมวาสงครามอาจจะเกดขนในชวงระยะเวลาสน และไมขยายตวจนกลายเปนสงครามใหญถากลมสงคมนยมมอทธพลมากกวาน ในชวงตนของทศวรรษ 1900 นน ขบวนการสงคมนยมของประเทศตางๆ ในยโรปมความเขมแขงอยางมาก อนเปนผลจากการสนบสนนของชนชนแรงงาน และขณะเดยวกน ผลของการประชมสากลท 2 (The Second International) ไดทำาใหบรรดาแรงงานจากทวโลกเขามารวมตวกน ดงคำาขวญทวา “ชนชนแรงงานจงสามคคกน”


นอกจากน พรรคการเมองหลายๆ ฝายไดเขารวมกบสากลท 2 เชน พรรคแรงงานขององกฤษ ซงมทนงในรฐสภาในขณะนนถง 42 ทนง พรรคสงคมนยมฝรงเศสมสมาชกในรฐสภา 103 ทนง ในขณะทพรรคสงคมประชาธปไตยของเยอรมนมสมาชกมากกวาหนงลานคน และมสมาชกในรฐสภา 110 ทนง ประกอบกบสากลท 2 ประกาศจดยนทชดเจนในการตอตานสงครามในยโรป พรอมกนนนยงไดเรยกรองใหบรรดาคนงานปฏเสธสงคราม และประกาศวาปฏบตการทาง ทหารขององกฤษ ฝรงเศส และเยอรมนถอวาเปน “อาชญากรรมทบาเลอด” ผลจากการประกาศนโยบายของสากลท 2 เชนนทำาใหรฐบาลยโรปในขณะนนไมมนใจวาหากสงครามเกดขนจรงแลว รฐบาลจะไดรบเสยงสนบสนนหรอไม แตเมอรฐบาลเปดการรณรงคนโยบายในการเตรยมการสงคราม คนสวนใหญกลบหนไปสนบสนนรฐบาลเพราะเชอวารฐบาลดำาเนนการเพอผลประโยชนแหงชาต บรรดาคนงานเองกเปลยนทาทและใหการสนบสนนรฐบาลในประเทศของตนมากขน ดวยทศนะแบบชาตนยม จนขบวนการสงคมนยมในหลายๆ สวนเองกเปลยนทาทตามไปดวย สภาพเชนนจงนาสนใจอยางมากวา ถาขบวนการสงคมนยมเขมแขงไมเปลยนจดยน และสากลท 2 ผลกดนนโยบายตอตานสงครามอยางหนก อกทงยนยนในจดยนตามคำาประกาศในป 1912 และชนชนแรงงานตดสนใจเขารวมมากขน ดงนน เมอสถานการณสงครามกอตวขน สากลท 2 อาจตดสนใจเรยกรองใหมการนดหยดงานของคนงานทวทงยโรป ซงจะสงผลใหคนงานทาเรอ คนงานรถไฟ คนงานในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ รวมทงในอตสาหกรรมอาวธ หยดงานทงหมด ถาเปนเชนนนจรง การเรยกกำาลงพลสำารองทมรากฐานมาจากชนชนลางของสงคมยโรปกอาจจะหยดชะงกไปดวย ฉะนน หากปราศจากการสนบสนนของบรรดาคนงานแลว รฐบาลของประเทศมหาอำานาจยโรปในขณะนนจะดำาเนนมาตรการสงครามของตนอยางไร เปนไปไดไหมวา สงครามอาจจะเกดขนไดจรง แตโอกาสขยายขอบเขตสงครามเชนทเหนในเวลาตอมานนจะเปนไดยากมากขน หรออกนยหนงกคอ ขดความ- สามารถของรฐยโรปในการทำาสงครามจะถกจำากดมากขน และการรบไมขยายตวเปนสงครามใหญ


ถาตวบคคลบางคนมอทธพลมากกวาน เมอรฐบาลใน 3 ประเทศหลกตดสนใจพาประเทศเขาสสงครามนน “ตวละคร” ในเวทแหงอำานาจบางคนกลบไมมโอกาสแสดงศกยภาพทจะหยดยงการตดสนใจดงกลาว เชน - รสปตนในรสเซย เราอาจจะไดยนเรองเลวรายตางๆ มากมายเกยวกบนกบวชชาวรสเซยทชอ “รสปตน” (Grigori Rasputin) แตหากพจารณาบรบททางความคดแลว ตองยอมรบวาเขาเปน “นกสนต” (Pacifist) รสปตนมอทธพลอยางมากกบพระเจาซารนโคลสท 2 และราชสำานกรสเซย เขาไดแนะนำาวารสเซยไมควรจะเขาไปเกยวของกบสงครามบอลขานครงท 2 ในป 1913 แตหลงจากกรณการลอบปลงพระชนมทซาราเจโวเกดขน 2 สปดาห เขาถกผหญงคนหนงแทงทชองทองและไปพกฟนในโรงพยาบาลในไซบเรย เขาเองพยายามสงโทรเลขหาพระเจาซารไมใหนำารสเซยเขาสสงคราม แตเขากอยไกลเกนไปจากการจะมอทธพลตอการตดสนใจของราชสำานกในขณะนน นาคดอยางมากวาถารสปตนอยในเมองเซนตปเตอรสเบรกแลว พระเจาซารจะตดสนพระทยไมระดมพลใหญ และยอมรบผลทจะเกดกบเซอรเบยเหมอนเชนในป 1913 ไดหรอไม - เกโยตในฝรงเศส โจเซฟ เกโยต (Joseph Caillaux) ดำารงตำาแหนงนายกรฐมนตรของฝรงเศสในชวงป 1911-1912 เขาพยายามทจะสงเสรมความสมพนธทดกบเยอรมน แมในชวงสงคราม เขากพยายามรณรงคสรางสนตภาพและตอตานสงครามกบเยอรมน ในระหวางดำารงตำาแหนง เขาดำาเนนการผลกดนใหมการเจรจากบเยอรมน จนประธานาธบดฝรงเศสขณะนนตองบงคบใหเขาลาออก แตดวยความทไดรบการยกยองจากสงคม เขาจงไดรบการแตงตงอกครงใหดำารงตำาแหนงรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง แตดวยคดออฉาวดวยเรองสวนตว เขาตองลาออกจากรฐบาลอกครงในชวงตนป 1914 เปนไปไดไหมวา ถาเกโยตยงคงมตำาแหนงในรฐบาลในชวงวกฤตเดอนกรกฎาคม 1914 แลว เขาอาจจะลดแรงตอตานเยอรมนในรฐบาลฝรงเศสลงไดบาง หรอเปนไปไดไหมวา ถาเขามบทบาทตอไป เขาอาจจะสามารถผลกดนการ


เจรจาสนตภาพระหวางปารสกบเบอรลนใหเกดขน แทนการเดนหนาเขาสสงครามของรฐบาลทงสองประเทศ - อารชดยคฟรานซ เฟอรดนานด แมจะมขอโตแยงเกยวกบแนวคดของมกฎราชกมารแหงจกรวรรดออสเตรย-ฮงการพระองคน แตพระองคกพยายามปกปองจกรวรรดดวยการรวมศนยอำานาจ และขณะเดยวกนกวางแผนการปกครองใหเปน “สหพนธรฐ” เพอรวมชนชาวเยอรมน ฮงกาเรยน เชค โปล และสลาฟใต ใหเขามาอยรวมกนในจกรวรรดเดยวกน หนงในเขมมงดานนโยบายของพระองคกคอ พระองคตองการปรบปรงความสมพนธกบรสเซย และยอมรบวาถาออสเตรย-ฮงการตองทำาสงครามกบรสเซยแลว สงทจะตามมากคอ “หายนะใหญ” หรออกนยหนงกคอ พระองคเชอวาออสเตรย-ฮงการตองอยรวมกบรสเซยใหได อกทงตางกเปนราชวงศทปกครองจกรวรรดใหญของยโรปดวยกน และสงครามทเกดขนอาจจะทำาลายจกรวรรดทงสองไดดวย สมมตวาถาผถกลอบปลงพระชนมทซาราเจโวเปนเชอพระวงศองคอน ความขดแยงจะขยายตวไปสสงครามใหญเพยงใด เปนไปไดไหมวาอารชดยค ฟรานซ เฟอรดนานด จะลดกระแสตอตานรสเซย และขณะเดยวกนกลดโทนความเชอทจะผลกดนประเทศใหเขาสสงครามใหญไดสงครามเปนสงทหลกเลยงไมได สถานการณจรงเกดขนสวนทางกบสมมตฐานทเราทดลองตงขนทงหมด ดงนน ในทสดแลวสงครามจงเปนเรองทหลกเลยงไมได อกทงปจจยสำาคญอกประการหนงคอ ถาองกฤษไมตดสนใจเขาสสงครามแลว สงครามกอาจจะไมขยายตวเปน “มหาสงคราม” แตความเปนจรงหาเปนเชนนนไม แลวโลกกใชเวลาเพยง 37 วนกาวสสงครามใหญ จนกลายเปน “สงครามโลกครงท 1” ใน ป 1914 !


~5~เมอสยามประกาศสงคราม


“นกรบมโนรก กตศกดสกลวงศ เทอดไทยทหารพงษ นรเผาสหายหาญ ไวชอถนอมชาต วรราชนราบาล ยอมปลดอทศปราณ สละชพสนองพล” พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว คำาจารกอนสาวรยทหารอาสา สงครามโลกครงท 1

บทความนอยากจะขอรวมรำาลกครบรอบหนงศตวรรษของสงครามโลกครงท 1 อกครง ซงหลายๆ ทานคงทราบวาหลายประเทศไดรวมจดงานรำาลก เพราะการสงครามครงนเกยวของกบประวตศาสตรและพฒนาการทางการเมองและสงคมของหลายๆ ประเทศทวโลก และขณะเดยวกนกมผคนจากหลายๆ ประเทศเขารวมและเสยชวตลงใน “มหาสงคราม” จนทำาใหมหาสงครามของรฐในยโรป กลายเปนมหาสงครามของโลกไปอยางหลกเลยงไมได แตบทความในวนน อยากจะขอพาทานออกจากยโรปและรวมรำาลกถงการตดสนใจของสยามในการเขาสงครามโลกครงท 1 ซงเปนเรองทตกหลนและสญหายไปจากความทรงจำาของผคนในสงคมไทยรวมสมยเปนอยางยง อยางนอยกพอจะเหนไดวาแทบจะไมมงานในลกษณะของกจกรรมรำาลกวาระครบรอบ 100 ปของสงครามโลกครงท 1 เพอเปนเครองเตอนใจอนชนใหเหนถงความรนแรงของการทำาลายครงใหญของโลก ทความขดแยงในป 2457 (ค.ศ. 1914) ไดขยายตว จนมลกษณะเปนสงทนกทฤษฎการทหารเรยกวา “สงครามเบดเสรจ” (Total War) และคงตองยอมรบวาความเบดเสรจของการสงครามเชนน เปนคณลกษณะใหมของครสตศตวรรษท 20 เพราะสงครามมขนาดใหญและมความรนแรงอยางไมเคยปรากฏมากอน จนมผขนานนามครสตศตวรรษท 20 วาเปน “ศตวรรษของสงครามเบดเสรจ” (The Century of Total War) เพราะ


ตอมาในป 2482 (ค.ศ. 1939) สงครามเบดเสรจกเกดขนอกครงในความหมายของ “สงครามโลกครงท 2” ดงนน วนนจงไมแปลกใจแตอยางใด ถาจะมคนตอบแบบงงๆ วา เรามอนสาวรยทหารอาสาในสงครามโลกครงท 1 ดวยหรอ และถาม อนสาวรยนอยตรงไหนของกรงเทพฯ ?... อนสาวรยอยตรงหวมมสนามหลวงใกลกบโรงละครแหงชาต หรอใครจะรจกวา “วงเวยน 22 กรกฎาคม” กคอ วงเวยนทไดรบพระราชทานชอเพอรำาลกวนประกาศสงครามของรฐบาลสยามในสงครามโลกครงท 1 แมวาเวลาของการประกาศคอ 24.00 น. ของวนท 21 กรกฎาคม 2460 แตกถอวาวนประกาศสงครามของสยามคอ 22 กรกฎาคม 2460 หรอแมกระทงชอขององคกรทหารอาสาในสงครามครงนคอ “สมาคมสหายสงคราม” (ปจจบนสมาคมนไดยตแลว ตามประกาศนายทะเบยนสมาคมประจำากรงเทพมหานคร เรอง “การเลกสมาคมสหายสงครามในพระบรมราชปถมภ”) นอกจากน ยงมถนนอก 3 สายในกรงเทพฯ ทถกสรางขนเพอเปนอนสรณของสยามในการเขารวมสงครามโลกครงท 1 ไดแก ถนนไมตรจตต ถนนมตรสมพนธ ถนนสนตภาพ โดยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท 6 เปนผพระราชทานชอใหแกถนนทงสามสาย (และรวมทงชอวงเวยน) ซงพระองคทรงถอวาสยามประกาศสงครามและเขารวมกบฝายสมพนธมตรดวยความม “ไมตรจตตและมตรสมพนธ” และทงยงหวงวาโลกจะกลบเขาสภาวะ “สนตภาพ” โดยเรว ชอของถนนดงกลาวจงเปนเครองสะทอนถงพระราชปณธานของพระองคใน การนำาสยามเขาสสงคราม วาทจรง ถาเรองราวเหลานอาจจะจางหายไปกบการเดนทางของกาล- เวลา กไมนาจะใชเรองแปลกแตอยางใด เพราะวาทจรง เหตการณตางๆ กผานไปถง 100 ปแลว บาดแผลสงครามอาจจะยงคงมอยกบบรรดารฐในยโรป เพราะความเปนจดเรมตนและขณะเดยวกนกเปนจดศนยกลางของสงครามดวย แตกบสยามแลว ผคนโดยทวไปอาจจะไมไดมความรสกรวมเทาใดนก เพราะแมในสงครามโลกครงท 2 หรอในสงครามมหาเอเชยบรพากอาจจะไมแตกตางกน ความทรงจำากบเรองราวของเหตการณใหญทสยามเขาไปเกยวของเชนนถกลบเลอนไปจนแทบหมด แนนอนวาเวลาอาจจะเปนเครองมอของการลบความทรงจำา แตความ


ทรงจำาอกสวนหนงไมไดถก “ประกอบสราง” อยางเขมขน เชนกรณของความ ขดแยงในยคโบราณของสยามกบประเทศเพอนบานโดยเฉพาะปญหาสงครามในยคอยธยา ไมวาจะเปนการรบระหวางราชอาณาจกรอยธยากบราชอาณาจกรหงสา- วด หรอกบราชอาณาจกรกมพชากตามท ดงนน วนนถาเราจะทดลอง “รอ” ความทรงจำากบการเขาสสงครามโลกครงท 1 ของสยามแลว อยากจะเรมดวยคำาบอกเลาของทานจมนอมรดรณารกษ (แจม สนทรเวช) ซงเปนหนงในผทอยใกลชดกบเหตการณในวนประกาศสงครามของสยาม ดงความตอไปน : วนท 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2460 เปนฤดฝน แตวนนนอากาศแจมใสด พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เสดจไปประทบในพระบรมมหาราชวง ณ พระทนงบรมพมานอยางทเคยมา บรรยากาศภายในพระราชสำานกเมอตอนหวคำากไมมอะไรเปลยนแปลง เวลาประมาณยามเศษ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เสดจลงมาจากหองทรงพระอกษรขางบนเขาประทบโตะเสวย ตอนนชกมผคนมากหนาหลายตามาคอยเฝา เมอเสดจขนจากโตะเสวยแลว มไดเสดจขนขางบนอยางเคย แตประทบใหขาราชการบางคนเฝา ณ ทหองรบแขกชนลาง ซงตดตอกบหองอฒจนทรใหญ พอถงเวลาเทยงคน คอ 24.00 น. เจากรมพระอาลกษณ จงไดอญเชญคำาประกาศกระแสพระบรมราชโองการขนทลเกลาฯ ถวาย พรอมดวยปากกาหมกซมดามดำายางแขง ทเคยลงพระบรมนามาภไธยอยางทเคยทรงใชอยเปนปกตเพอถวายการลงพระนาม ทนทกไดยนพระสรเสยงดงออกมาวา “อวะ ขาจะประกาศสงครามสกท เอาปากกาอยางนมาใหได ไปเอามาใหม” เมอสนพระสรเสยง ทกคนในทนนตางตกตะลง เพราะตางกไมรเหนอรใตวาตองประสงคปากกาชนดไหน ในฉบพลนทนใดนน กไดยนพระสรเสยงรบสงสำาทบออกมาดงๆ อกวา “ปากกาดามทองซวะ” ทนใดนนมหาดเลกกองราชเลขานการคนหนงซงอยในหองนนดวย จงไดสตวงออกมาขางนอก แลววงขนอฒจนทรพระทนงตรงไปยงโตะทรงพระอกษรขางบน เพออญเชญปากกาดามทองลงมาทลเกลาฯ ถวาย แตถงอยางไรกด ทกคนทกำาลงเฝาอยในขณะนนรวมทงทอยภายนอกหองรสกแปลกใจไปตามๆ กน ตางคนตางมองหนากน และตางกพากนซบซบ


คำาวา ประกาศสงคราม ทลนพระโอษฐออกมานนกไมคาดฝนมากอน แลวจงรวาเปนการประกาศสงครามกบประเทศเยอรมน ...................... เมอการลงนามในขณะนนเปนไปโดยเรยบรอยแลว บรรดาเจาหนาททกคนกรบกระวกระวาดออกไปภายนอกพระบรมมหาราชวง โดยผานออกทางประตพมานชยศร ไปออกประตวเศษชยศร เพอไปปฏบตภารกจทไดกำาหนดนดไว สวนองคลนเกลาฯ นนยงคงประทบอยในหองรบแขกเพอรอฟงรายงานตางๆ อยจนตลอดรงเชา หมายความวา ในคนวนนนเปนวนทบรรยากาศของเมองไทยไดเปลยนไปทนท (ขอความเหลานคดจากหนงสอของโอภาส เสวกล, ไทยกบสงครามโลกครงท 1, 2511) หากยอนกลบไปดสถานการณสงครามโลกครงท 1 ในป 2457 (ค.ศ. 1914) แลว อาจจะพบวาการตดสนใจของรฐบาลสยามทจะอยขางเดยวกบฝายสมพนธมตร และประกาศสงครามกบเยอรมนและออสเตรย-ฮงการนาจะเปนเรองทไมคาดคด เพราะในยคอาณานคม สยามมปญหาอยางมากกบฝรงเศส ดงจะเหนไดวา ความขดแยงกบฝรงเศสนนเกอบกลายเปนสงคราม เชน กรณวกฤตการณปากนำา ในป 2436 (ค.ศ. 1893) หรอทรจกกนในสงคมไทยคอ “วกฤต ร.ศ. 112” ดงนน ทศนะในการมองภยคกคาม (threat perception) ของสยามทชดเจนในชวงปลายครสตศตวรรษท 19 หรอกอนชวงสงครามโลกครงท 1 กคอ มหาอำานาจเจาอาณานคมฝรงเศสคอภยคกคามดานความมนคง ในสวนของจกรวรรดองกฤษ แมสยามจะไมไดถกคกคามหรอมปญหาดานความมนคงรนแรงเชนทมกบจกรวรรดฝรงเศส แตลกๆ แลว สยามเองกไมอาจคบกบองกฤษไดอยางไววางใจเตมท โดยสยามเองกพบวาเมอตองเผชญกบการคกคามของฝรงเศสแลว ความหวงวาองกฤษจะเปน “ผถวงดล” กบการกดดนนนกไมเปนจรงแตอยางใด องกฤษไมไดพรอมทจะปกปองสยามอยางทคด ทศนะเชนนแตกตางอยางสนเชง สยามไมเคยมปญหาหรอขอบาดหมางใดๆ จนกลายเปนปญหาความมนคงขนาดใหญกบเยอรมน อกทงความสมพนธระหวางราชวงศของสองประเทศกดำาเนนดวยดมาโดยตลอด และทสำาคญกคอ เยอรมนไมเคยแสดงทาทในการคกคามสยามแตอยางใด ชาวสยามในขณะนนไมเคยคดเลยวาเยอรมนจะรกรานประเทศใด คนโดยทวไปเคยไดยนแตเรองราวของ


การถกคกคามจากฝรงเศส โดยเฉพาะอยางยงจากกรณ ร.ศ. 112 หรอปญหากบองกฤษในกรณดนแดนในภาคใต ประเทศทงสองจงไมไดเปนทชนชอบของผคนในสงคมสยามเทาใดนก ตรงกนขามกบความรสกทสยามมตอชาวเยอรมน และรสกวาเยอรมนถกรงแกโดยชาตมหาอำานาจอนของยโรป คนเยอรมนเขามาใชชวตและประกอบธรกจในสยามเปนเวลานานพอสมควร และเมอมาอยในสยามกจำาเปนตองพดภาษาทองถน เพราะในขณะนน หาคนพดภาษาเยอรมนไดยาก ผคนทวไปจงรสกวาคนเยอรมนเปนมตร นอกจากนอาจจะดเปนประเดนนอกเรอง แตผคนในยคนนนยมชมชอบสนคาเยอรมน และไดรบความเชอถอ โดยมทศนะแบบองครวมวา “ถาเปนสนคาเยอรมนเปนวาสนคามคณภาพ” เชน กรณของหางบ. กรม ซงอาจถอวาเปนหางสรรพสนคารนแรก และประสบความสำาเรจทางธรกจอยางมาก กอนสงครามจะเกดไมนาน หางนกยงขยายกจการลงทนสรางตกขนาดใหญทเชงสะพานดำารงสถตย ขางประตสามยอด นอกจากน อาวธปนของทหารและตำารวจสยามกใชอาวธปนของเยอรมน จนกลายเปนสญลกษณของความเปนมตรระหวางสยามกบเยอรมน เพราะถาไมมความใกลชดแลว กไมนาจะนำาอาวธจากเยอรมนเขาประจำาการแตอยางใด แตในสถานการณสงครามนน ราชสำานกสยามพยายามวางตวเปนกลาง โดยในวนท 6 สงหาคม 2457 ไดออกประกาศนโยบายเปนกลาง จนไมมใครคาดวานโยบายความมนคงของสยามจะเปลยนไปเปนอน ชาตตะวนตกลวนมองวาสยามนาจะยนเปนกลาง เพราะจะไมขดแยงทงกบฝายสมพนธมตรและฝายมหาอำานาจกลาง แตในขณะเดยวกน ราชสำานกสยามกพยายามคดถงผลลพธของสงคราม และผลทจะเกดขนกบสยามในอนาคต ดงนนในชวงปลายเดอนมถนายน 2460 รชกาลท 6 โปรดเกลาฯ ใหเรยก “ประชมลบ” โดยมพระบรมวงศานวงศชนผใหญและคณะเสนาบดผใหญดวยคำาถามวา สยามควรจะรกษาความเปนกลางตอไปหรอไม หรอควรจะเขารวมกบฝายสมพนธมตร และประกาศสงครามกบเยอรมนและออสเตรย-ฮงการ กลาวกนวา องคประชมในขณะนนตกอยในภาวะ “งงงนและเงยบสงด” ไมมใครคาดมากอนวาพระองคคดทจะเปลยนทศทางนโยบายความมนคงสยามไปสการเลอกเขาสงคราม เพราะเชอพระวงศและเสนาบดสวนใหญยงมองวา


นโยบายเปนกลางนาจะยงคงเปน “ผลประโยชนแหงชาต” ของสยาม หรอหากจะตองปรบเปลยนนโยบาย กนาจะเขารวมรบกบฝายมหาอำานาจกลางมากกวาจะเขารวมกบฝายสมพนธมตร (ซงลวนแตเปนประเทศทเคยคกคามสยามมากอน) ประกอบกบสถานการณการรบในชวงแรกนน เยอรมนเปนฝายไดรบชยชนะ อยางไรกตามในรชสมยของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว พระองคทรงยอมรบเอาระบบ “เสยงขางมาก” จากทประชมเสนาบดเปนทศทางหลก แตในกรณการสงครามยโรป พระองคทรงถอเอาพระบรมราชวนจฉยของพระองคเปนหลก และฝนมตทประชม โดยพระองคมองวาถาสยามเขารวมกบเยอรมนแลว หากเยอรมนแพ สยามจะไมมโอกาสไดแกไขสนธสญญาทไมเปนธรรมซงผกพนประเทศมาตงแตยคอาณานคม และถาตดสนใจดำารงความเปน กลางไปจนสงครามสงบ สยามกอาจจะไมไดรบผลตอบแทนทางการเมองเทาทควร ดงนน ผลจากการประชมวนนน “พระองคทรงกำาชบใหถอเปนความ- ลบอยางยง เมอออกจากการประชมไปแลวจะเปดเผยตอผใดมได ผฝาฝนจะตองถกรบโทษอยางมหนต สวนการบญชางานในขนตอไปนน จะทรงจดสายงานเอง เปนอนวาการประกาศสงครามไดวางแผนงานลงไปแลวอยางแนนอน เดดขาด และยงไมเปดเผย... นอกจากนนแลว ในเรองเกยวกบคำาประกาศสงครามตามกระแสพระบรมราชโองการนน กทรงรางดวยพระองคเองอยางถถวนละเอยดรอบคอบ...” ครนถงเวลาเทยงคนของวนท 21 กรกฎาคม 2460 เจากรมพระอาลกษณจงไดอญเชญคำาประกาศกระแสพระบรมราชโองการขนทลเกลาฯ... สยามตดสน- ใจประกาศสงครามกบเยอรมนและออสเตรย-ฮงการ และดงทกลาวไวในขางตน “ในคนวนนนเปนวนทบรรยากาศของเมองไทยไดเปลยนแปลงไปทนท”... สยามเขาสสงครามโลกครงท 1 อยางสมบรณ แมสยามจะรวมในชวงปลายสงครามกตาม แตกเปนหนงใน “รฐผชนะ” เมอการรบสนสดลง กองทพบกสยามพรอมกบกองทพผชนะอนรวมสวนสนามอยางมเกยรตทปารส ลอนดอน และบรสเซลส !


~6~สยามกบสงครามโลกครงท 1

น.ส. กลนนทน คนธก

สยามดำารงความเปนกลางมาตลอดชวงสามปแรกของสงครามโลกครงท 1 โดยพยายามรกษาผลประโยชนของประเทศคขดแยงทมอยในสยามอยางเตมความสามารถ ขณะเดยวกนกคอยตดตามสถานการณอยางใกลชด อยางไรกตาม เมอสงครามมความยดเยอและขยายตวจนมลกษณะของ “สากลสงคราม” ประกอบกบเยอรมนแสดงพฤตกรรมกาวราว โดยเฉพาะการประกาศทำาสงครามเรอดำานำาแบบไมจำากดขอบเขตอยางเปนทางการในวนท 1 กมภาพนธ 1917 และการประกาศกำาหนดเขตปดนานนำาทะเลตางๆ รอบองกฤษ ฝรงเศส และอตาลของเยอรมนและออสเตรย-ฮงการ โดยในสวนนแมประเทศเปนกลางทงหลายจะไดพยายามคดคานนโยบายดงกลาว แตกไมไดรบความสนใจจากเยอรมนและออสเตรย-ฮงการแตอยางใด การกระทำาเชนนเปนเหตใหสหรฐฯ ตดความสมพนธและประกาศสงครามกบเยอรมน ดวยเหนวาการกระทำาดงกลาวของเยอรมนทำาลายประโยชนและความมนคงทางทะเล โดยเฉพาะความไมปลอดภยของเสนทางลำาเลยงสนคาของสหรฐอเมรกา นโยบายและพฤตกรรมกาวราวของเยอรมนเชนน สงผลใหสหรฐฯ พยายามชกชวนและโนมนาวประเทศ เปนกลางใหรวมมอกบฝายสมพนธมตร เพอกดดนใหเยอรมนยอมสงบศกโดยเรว โดยเรยกรองใหประเทศเปนกลางทงหลายละทงความเปนกลางและประกาศ สงครามตอเยอรมน ในกรณของสยาม การตดสนใจดำาเนนนโยบายดงกลาวของเยอรมนไมไดสงผลกระทบตอผลประโยชนของสยามโดยตรง และเทาทผานมานบตงแตเรมสงคราม สยามกไมเคยถกเยอรมนคกคามแตอยางใด การจะอางเหตดงกลาวเพอตดความสมพนธจงไมสมเหตสมผลนก เมอสยามไมพรอมจะตดความสมพนธกบเยอรมน ทางเลอกทเหลออยคอ การมบทบาทในฐานะประเทศทไดรวมลงนามในสนธสญญากรงเฮก ค.ศ. 1907 โดยการประทวงตอการประกาศสงครามเรอ ดำานำาดงกลาวผานทางหนาหนงสอพมพ แตกไมไดยนขอประทวงอยางเปนทางการ


เนองจากสยามไมไดรบหนงสอคำาประกาศสงครามเรอดำานำาดงกลาวจากเยอรมน ในสวนของสยามนน คณะทตฝายสมพนธมตร โดยเฉพาะฝรงเศสและรสเซยไดโนมนาวใหสยามเขารวมสงครามผานทางกรมพระยาเทวะวงศวโรปการและกรมหลวงพษณโลกประชานาถ โดยชใหเหนถงผลประโยชนทแตละฝายจะไดรบจากการทสยามเขารวมสงคราม โดยเสนอใหมการยกเลกสญญาทสยามเสยเปรยบและแกไขพกดศลกากรใหสยามเปนการตอบแทน การเขารวมในระเบยบใหม (New Order) ของกลมประเทศผชนะสงครามภายหลงทสงครามสนสดลง เปนตน อยางไรกตาม ทตของชาตสมพนธมตรอนกลบไมไดตองการกดดนสยาม แตเหนควรใหสยามเปนฝายตดสนใจในเรองดงกลาวดวยตนเอง อยางไรกตาม จดเปลยนของนโยบายในการตดสนใจเขารวมในสงครามโลกครงท 1 อยางเปนทางการ โดยเฉพาะการตดสมพนธไมตรและประกาศสงครามกบเยอรมนนน ทศนะ (perception) ของรชกาลท 6 มอทธพลโดยตรงตอการตดสนใจดงกลาว โดยในชวงตนสงคราม พระองคตระหนกดวา การเขาขางเยอรมนอาจจะไมใชทางเลอกทดสำาหรบสยาม ซงตงอยระหวางประเทศเจาอาณานคมอยางองกฤษและฝรงเศส แมวากระแสสงคมสยามจะเหนอกเหนใจเยอรมนมากเพยงใดกตาม โดยเหตการณเมอครงพระองคยงทรงดำารงตำาแหนงมกฎราชกมารนน ทรงไดทราบถงศกยภาพและพลงอำานาจทางการเมองและการทหารของมหาอำานาจทงสองเปนอยางดจากการทสยามตองยอมเสยดนแดนบางสวนใหกบประเทศดงกลาว รวมถงจากวกฤตการณ ร.ศ. 112 ในชวงเวลานนแมวาสยามจะไมไดเปนผแพสงคราม ยงถกกระทำาและถกคกคามมากมายถงเพยงนน หากสยามเขารวมกบฝายเยอรมนหรอกระทำาการอนใดทถอเปนการขดตอผลประโยชนขององกฤษและฝรงเศส สยามกคงถกกระทำาหรอเผชญกบขอเรยกรองทรนแรงยงกวาการเสยดนแดนเปนแน ดงนน สยามกควรจะตองดำารงสถานะของความเปนกลาง เพอรกษาผลประโยชนของทกฝาย หรอถาจะตองเลอกวาจะตองเขาขางฝายหนงฝายใด ฝายนนกควรจะตองเปนฝายสมพนธมตรมากกวา ในอกดานหนงการไดรบการศกษา ณ ประเทศองกฤษเปนระยะเวลายาวนานถง 9 ป กเปนอกหนงปจจยสำาคญทสงผลตอทศนะเชงบวกของรชกาลท 6 ตอประเทศน รวมถงอาจทำาใหมความชนชมในวฒนธรรมและมความรสกผกพนอยดวยเปนอนมาก กลาวคอ พระองคไดเสดจไปศกษาทประเทศองกฤษตงแตพระ-


ชนมายได 13 พรรษา โดยเรมจากการศกษาดานภาษาองกฤษ ตอมาทรงเขารบการศกษาวชาการทหาร ทโรงเรยนนายรอยทหารบกแซนดเฮรสต (Sandhurst) และเขารบราชการในกองทพองกฤษ โดยเขาประจำาการทกองทหารราบเบา เดอรม (Durham Light Infantry Company) ณ นอรธแคมป (North Camp) เมองออลเดอรชอต ขณะทประทบอยทองกฤษทรงเปนทรกของบรรดาเหลาทหารอยางมาก หลงจากนนยงทรงเขารบการศกษาทมหาวทยาลยออกซ- ฟอรดอกดวย การไดมโอกาสใชชวตในองกฤษเปนเวลาหลายปมสวนสำาคญในการเปนเบาหลอมใหเกดความรกและความผกพนระหวางพระองคกบประเทศองกฤษพอสมควร ความผกพนและความใกลชดกบองกฤษ สะทอนใหเหนอยางชดเจนจากความเหนอกเหนใจ ตลอดรวมถงการสละพระราชทรพยแกครอบครวของหนวยทหารทพระองคเคยประจำาการ ซงตองปฏบตหนาทในสมรภมครงนดวย จนมผบาดเจบและเสยชวตจำานวนมาก ตลอดรวมถงการไดรบถวายพระยศจากพระเจากรงองกฤษอกดวย ยงไปกวานน ทศนะของรชกาลท 6 ทอาจเรยกไดวามพนฐานเอนเอยงไปทางฝายองกฤษและสมพนธมตร ยงเหนไดจากการททรงใหความสนทสนมกบราชทตองกฤษ มการปรกษาหารอในปญหาสำาคญอยบอยครง รวมถงการใหความสำาคญตอการประทวงของฝายสมพนธมตร ไมวาจะเปนปญหาภายในประเทศ หรอปญหาการทารณกรรมของสงครามในยโรป มากกวาคำาประทวงจากฝายเยอรมน ดงจะเหนไดจากใน “รางจดหมายของพระยาบรนวราษฐ ราชเลขานการในพระองค ถงหลวงภาษาปรวตร อปทตรกษาการ ณ กรงโตกโอ” ทแสดงใหเหนวาแมในทางระดบทางการ สยามจะมสถานะเปนกลาง แตในจดหมายดงกลาวสะทอนอยางชดเจนวา ทาทของเยอรมนทผานมาไมนาไววางใจ รชกาลท 6 ไดขอใหทตตางๆ จบตาดพฤตกรรมของเยอรมนในประเทศทตนประจำาอยอยางใกลชด ยงไปกวานนยงมการสละพระราชทรพยชวยเหลอเรยไรเพอการกศลและการเสดจพระราชดำาเนนไปงานการกศล เชน งานกาชาดทจดขนโดยประเทศฝายสมพนธมตรหลายครง ตลอดรวมถงการทสยามปราบปรามชาวอนเดยในสยามททำาการยยงปลกปนชาวอนเดยอนๆ ใหกอการจลาจลเพอตอตานองกฤษ อนนำา มาซงความพงพอใจของฝายองกฤษเปนอยางมาก


อยางไรกตาม ทศนะของรชกาลท 6 ในแงลบตอเยอรมนไดกอตวและสงสมมาตงแตชวงกอนสงคราม กลาวคอ เมอครงยงดำารงพระยศเปนมกฎราช- กมาร รชกาลท 6 ไดเสดจเยอนเยอรมน แตกไมไดรบพระราชทานเครองราชอสรยาภรณทสมพระเกยรต แตกตางจากประเทศยโรปอนๆ และเมอครงกรมหลวงพษณโลกประชานาถเสดจไปรวมพระราชพธอภเษกสมรสขององครชทายาทเยอรมนในเวลาตอมา รฐบาลเยอรมนกไมไดถวายการตอนรบอยางสมพระเกยรต การททรงคดคานไมใหเยอรมนเชาเกาะในอาวไทยเพอใชเปนสถานนำามน เชอเพลงในสมยของรชกาลท 5 เปนตน ลวงมาสมยรชกาลของพระองค ซงเยอรมนกระทำาการหลายอยางทไมเปนทพงพอใจ เชน ในชวงแรกของสงคราม เยอรมนออกคำาสงใหนกเรยนทหารไทยในเยอรมนทกคน รวมทงสมเดจเจาฟามหดลอดลเดช กรมหลวงสงขลานครนทร ซงประจำาอยในกองทพเรอ เตรยมตวออกรบเชนเดยวกบทหารเยอรมนคนอนๆ ตอมารฐบาลเยอรมนไดไลกรม- หลวงสงขลานครนทรพรอมดวยนกเรยนไทยคนอนๆ ออกจากกองทพทงหมด เหตการณนสรางความไมพอพระราชหฤทยแกรชกาลท 6 เปนอยางมาก ในอกกรณหนงคอ เรอสนคาเยอรมนไดลกลอบสงวทยในอาวไทย จนกงสลองกฤษประจำากรงเทพฯ ตองทำาหนงสอทลฟองกรมพระยาเทวะวงศวโรปการ นอกจากนยงมกรณทอปทตเยอรมนและอปทตออสเตรยกลาวหากรมโทรเลขสยามวา ไมยอมสงโทรเลขรหสลบของสถานอปทตทงสอง และเรยกรองใหงดการสงโทรเลขรหสลบของสถานทตอนๆ ดวย โดยการกระทำาของเยอรมนเชนนอาจสงผลตอสถานะ “ความเปน- กลาง” ของสยามในขณะนนเชนกน ไมเพยงเทานน ทาทคกคามเพอขยายอทธพลของเยอรมนยงเหนไดจากการเขามาควบคมกจการดานตางๆ ในสยาม เยอรมนไดยนขอเสนอ เชน ขอใหไมสงนกเรยนทหาร ทงทหารบกและทหารเรอไปศกษาทประเทศอนนอกจากเยอรมน ขอใหรฐบาลสยามรบรองวาจะไมไลหรอคดชาวเยอรมนออกจากราชการ และถาแมชาวเยอรมนคนใดลาออก กขอใหรบรองวาจะจางชาวเยอรมนเขามาทำาหนาทแทน รวมทงยงขอแมกระทงใหทนในธนาคารสยามกมมาจลเปนทนของเยอรมนอยางนอยครงหนง และจะใหสทธขาดในการบรหารงานอยภายใตอำานาจของชาวเยอรมนทเบอรลน แตถาหากสยามตองการทจะใหสทธขาดในการบรหารอยทกรงเทพฯ แลว สยามจะตองยนยอมใหชาวเยอรมนเขามาเปนกรรมการใน


คณะกรรมการบรหารครงหนง โดยมขอแมวาชาวเยอรมนจะตองเปนประธานกรรมการบรหารและเปนผจดการดวย เปนตน ทศนะและการมใจเอนเอยงไปในทางองกฤษและสมพนธมตรของรชกาลท 6 ยงสะทอนใหเหนผานบทพระราชนพนธและบทความทตพมพในหนงสอพมพตางๆ โดยมจดมงหมายสำาคญในการใหประชาชนตระหนกถงพฤตกรรมทแทจรงของเยอรมน รวมถงการปรบเปลยนทศนคตของผคนในสงคมสยาม ซงนบตงแตเกดสงครามกมความเหนอกเหนใจเยอรมนเปนอยางมาก พรอมทงเพอเตรยมรบความพรอมของประชาชนตอนโยบายทอาจมการเปลยนแปลงในอนาคต เชน ในการแปลบทความ “การจมแหงเรอลสตาเนย” ไดกลาวถงความโหดรายทารณของเรอดำานำาเยอรมน ททำาการจมเรอโดยสารลสตาเนยขององกฤษ ยงผลใหผโดยสารจากประเทศตางๆ รวมทงจากประเทศเปนกลางอยางสหรฐฯ เสยชวตเปนจำานวนมาก โดยพระองคมทศนะตอเหตการณดงกลาววาเยอรมนกระทำาผดกฎหมายและขอตกลงระหวางประเทศ ทสำาคญการกระทำาเยยงนนเปนการไมสมเกยรตของทหารเรอและชาตเยอรมนดวย สวนการแปลบทความอนๆ ทเกยวของกบสงครามในยโรป เชน บทความ “การยทธทางทะเลในเดอนสงหาคม” บทความ “กจการของเรอใตนำาเยอรมน” บทความ “เหตการณยทธการทางทะเลระหวางเดอนสงหาคมถงเดอนมนาคม 2457” และบทความ “คดเรอแอมแปม” ซงบทความเหลานสะทอนใหเหนถงเลหเหลยมและความโหดรายของเยอรมนไดเปนอยางด ตลอดรวมถงพระราชนพนธเรอง “การสงครามปอมคายประชด” ซงสะทอนให เหนถงการมพระทยเขาขางฝายสมพนธมตรอกดวย อกประเดนหนงทไมอาจละเลยไดกคอ ทศนะของบคคลผใกลชดรชกาลท 6 ในการกำาหนดนโยบายตางประเทศและความมนคง โดยเฉพาะอยางยงทศนะและบทบาทดานการทหารของสมเดจเจาฟาจกรพงษภวนาถ กรมหลวงพษณโลกประชานาถ ทถอวาเปนผทอยเบองหลงการทสยามตดสนใจเขารวมในสงครามโลกครงท 1 รวมกบฝายสมพนธมตร โดยกรมหลวงพษณโลกฯ ไดศกษาการสงครามทเกดขนอยางจรงจงและไดใหคำาปรกษาในเรองการสงครามแกรชกาลท 6 มาอยางตอเนอง โดยเฉพาะในกรณของการเขารวมใน “ระเบยบใหม” ภายหลงสงครามโลกสงบ กรมหลวงพษณโลกฯ ไดเสนอความเหนวา การเขารวมดง- กลาวจะเปนประโยชนตอสยามอยางมาก โดยเฉพาะในดานการคาขาย นอกจาก


นพระองคยงมบทบาทสำาคญในการถวายคำาแนะนำาวธการเขารวมสงครามกบฝาย สมพนธมตรดวย โดยเมอรชกาลท 6 จะประกาศสงครามกบเยอรมน พระองคยงมรบสงใหคนสงรายงานการประชมในเรองดงกลาวไปถวายกรมหลวงพษณโลกฯ ทรงพจารณาเพอขอความเหน กรมหลวงพษณโลกฯ เหนชอบดวยทกประการ ทงยงไดเสนอแนวทางในการประกาศสงครามดวย เชน การวางแผนระบายคนเยอรมนและออสเตรย-ฮงการออกจากราชการ แผนการจบกมเชลยศก รวมถงการสงกองทหารอาสาไปรวมรบในสมรภมสงครามทยโรปดวย ในทายทสด รชกาลท 6 จงไดตดสนพระทยเดดขาดในการดำาเนนนโยบายตามแนวทางทกรมหลวงพษณโลกฯ เสนอ ในแงนจะเหนไดวาพระเจานองยาเธอพระองคนมอทธพลตอการตดสนใจของรชกาลท 6 อยางมาก ทศนะสวนพระองคของรชกาลท 6 ตอเยอรมน ความผกพนตอองกฤษ ความใกลชดสนทสนมกบบรรดากษตรยของประเทศสมพนธมตร สงผลตอการมพระทยเอนเอยงไปในทางสมพนธมตร ประกอบกบทศนะ บทบาท และขอเสนอ ของผใกลชด ทายทสดสยามไดประกาศตดความสมพนธและประกาศสงครามกบเยอรมนในวนท 22 กรกฎาคม พ.ศ. 2460 (ค.ศ. 1917) ซงการประกาศสงครามดงกลาวเกดขนภายหลงจากทสหรฐอเมรกาประกาศเขารวมสงครามกบ ฝายสมพนธมตรเพยง 3 เดอนเทานน โดยในประกาศกระแสพระบรมราชโองการวาดวยการสงครามซงมตอประเทศเยอรมนและออสเตรย-ฮงการมใจความสำาคญโดยสรปคอ เมอเกดสงครามขนในยโรป พระองคโปรดเกลาฯ ใหประกาศวา สยามเปนกลางและถอความเปนกลางอยางเครงครด อยางไรกตาม พฤตกรรมของเยอรมนและออสเตรย-ฮงการในการสงครามครงน ใชวธท “หมนประมาทตอหวใจสำาคญของความเมตตากรณาตอมนษยชน” และ “ไมไดมความนบถอตอประเทศนอยทงหลายเลย” ทงยง “ไมถอไมทำาอยางเปดเผยตามความชอบธรรมและตามสญญาในระหวางนานาประเทศ” ซงการกระทำาของทงสองประเทศน เปนการทำาสงครามทสงผลกระทบตอการคาขาย มนษยชาต และความสงบเรยบรอยของโลกในภาพรวม ขณะเดยวกนเยอรมนและออสเตรย-ฮงการกไมไดใสใจตอคำารองของรฐบาลสยามในการขดขวางวธการทำาสงครามของทงสองประเทศเลย เมอเหตการณเปนเชนน รชกาลท 6 จงเหนวาความเปนกลางใชไมไดอกตอไป ขณะเดยวกนสยามกมหนาทโดยตรงในฐานะสมาชกของขอตกลง


ระหวางประเทศ ทจะตองรกษาความชอบธรรมในระหวางประเทศใหเปนทนบถอ ศกดสทธสบไป การประกาศสงครามของสยามในครงน นำามาซงความพงพอใจของกษตรยประเทศสมพนธมตรอยางมาก จนถงกบไดมพระราชโทรเลขทงจากกษตรยอตาล กษตรยองกฤษ มาถงรชกาลท 6 โดยแสดงความชนชมตอการตดสนใจดงกลาว สวนในระดบภายในประเทศ ยงไดมการชแจงและอธบายตอประชาชนถงสาเหตทสยามเขารวมสงคราม โดยชใหเหนถงการกระทำาผดตอขอตกลงระหวางประเทศของเยอรมนและออสเตรย-ฮงการ รวมทงการละเมดตอหลกมนษยธรรม ความทารณโหดราย และการเปนภยตอนานาประเทศอกดวย ยงไปกวานนหนงสอพมพทงภายในและตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศสมพนธมตร เชน ไทม (องกฤษ) เดอะนวยอรค เอาทลค (สหรฐอเมรกา) สเตรทเอโก (มลาย) โตกโอ (ญปน) ฟาอสต (องกฤษ) ลาปาตรและเลอมาแตง (ฝรงเศส) ตางไดชนชมการประกาศสงครามของสยาม บางฉบบไดเขยนบทความสดดรชกาลท 6 ในการตดสนใจอยางรอบคอบและเดดขาด อนนำามาซง ผลดแกชาตบานเมองและประชาชนสยามโดยรวม มาตรการอยางเปนรปธรรมอนเปนผลจากการประกาศสงครามในเยอรมนและออสเตรย-ฮงการ กคอ การรบ ยดเรอของเยอรมนทลอยอยในนานนำาสยาม รวมดวยกน 8 ลำา การยนประกาศสงครามตามพธตอผแทนของรฐบาลศตร ณ สถานทต และการมอบหมายใหหนวยงานทำาหนาทจบกมเชลย โดยตำารวจนครบาลรบผดชอบพนททางบกบรเวณกรงเทพฯ ตำารวจภธรรบผดชอบพนทตางจงหวด และทหารเรอรบผดชอบพนททางนำา โดยการจบกมดำาเนนไปอยางรดกมและรวดเรว สวนฝายเชลยรบทราบอยางสงบ ไมมการขดขนและตอส โดยเชลยทถกจบกมนจะมแตผชาย ซงอายไมตำากวา 17 ปเทานน สวนการรกษาทรพยสนของเชลยทจบยดมาได ใหเปนหนาทของกระทรวงพระคลง และงานดานการตดสน คดเกยวกบทรพยสนของเชลยใหเปนหนาทของกระทรวงยตธรรม การตดสมพนธไมตรและการประกาศสงครามทเกดขนนน สยามยงไดมขอบงคบทเกดขนตามมา ประกอบดวย 1) หามไมใหศตรตางประเทศมปน หรอเครองอาวธอนใด 2) หามไมใหศตรตางประเทศใชหรอทำาการอนใดในเรองอากาศยาน เครองวทย โทรเลข หรอการตดตอนดหมายโดยวธอนๆ 3) ใหเจา-


พนกงานฝายสยามจบกมและยดสมบตทอยในมอของศตรตางประเทศ 4) หามไมใหศตรตางประเทศเขาใกลหรอเขาไปอยภายในกำาแพงวง ปอม คาย โรงสรรพาวธ สถานอากาศยาน เปนตน ในระยะหนงกโลเมตร 5) หามไมใหศตรตางประเทศเขยน ตพมพ ใหลงพมพขอความทขเขญตอรฐบาลหรอเจาหนาทฝายสยาม 6) หามไมใหศตรตางประเทศกระทำาการหรอสมรรวมคดใหผอนกระทำาการอนเปนปรปกษตอสยาม 7) หามไมใหศตรตางประเทศอาศยอย อยตอ ตงอย หรอเขาไป ณ สถานทใดทประกาศวาเปนทหาม 8) หากศตรตางประเทศฝาฝนขอบงคบคดขอใดขอหนง ตองถกจบกมตว และไมอนญาตใหออกนอกพนท หากไมมใบอนญาต 9) หามไมใหศตรตางประเทศออกไปจากสยามจนกวาจะไดรบอนญาต 10) หามไมใหศตรตางประเทศขนมาหรอเขามาในแผนดนสยาม 11) ถามความจำาเปน บรรดาศตรตางประเทศอาจถกบงคบใหมาจดชอ ลงทะเบยน และ 12) ศตรตางประเทศหรอผใดผหนงทกระทำาการอนเปนอนตรายตอความสงบเรยบรอยของสยาม จะตองถกจบกมตว มาตรการลำาดบตอมาของการเขารวมสงครามคอ การสงกองกำาลงทหารเขารวมในสมรภม ซงแนวคดนไดรบการผลกดนจากพระองคเจาจรญศกดกฤดา- กร ทตสยามประจำาฝรงเศส และทสำาคญกคอกรมหลวงพษณโลกฯ โดยเจตจำานงทรชกาลท 6 จดสงทหารออกไปในสงครามครงนกคอ 1) เปนการแสดงความจรงใจของสยามวาจะเขารวมรบอยางจรงจง มใชประกาศสงครามแตเพยงในนาม 2) เปนการนำาชอประเทศและธงชาตไปใหโลกไดรจกประเทศสยาม ทงเพอสงเสรมเกยรตประวตและเกยรตภมของชาต 3) เปนการใหการศกษาแกเหลาทหารนกรบ ซงคงไมมโรงเรยนแหงใดจะสอนเรองการรบและสงครามไดดเทากบสมรภมจรง และ 4) เปนการแผวทางทจะนำามาอางในการเจรจา เพอ ขออสรภาพในทางการศาลและศลกากร ในการนรชกาลท 6 โปรดฯ ใหมการจดทหารอาสาเปน 2 กอง คอ กองบนและกองรถยนตทหารบก เพราะทงสองหนวยในชวงเวลาดงกลาวยงลาหลงอย จงสงไปเพอใหไดรบความรวธการตางๆ ตลอดจนเทคนคในทางชางกลจากยทธภม จากการฝกหดของผเชยวชาญ เพอจะเปนประโยชนแกกองทพสยามในอนาคต หลงสนสดสงครามโลกครงท 1 สยามไดใชโอกาสของความเปนประเทศทเขารวมรบกบฝายสมพนธมตรดำาเนนการอยางแขงขนและเอาจรงเอาจงในการ


ขอแกไขสนธสญญาทไมเปนธรรมกบประเทศมหาอำานาจตะวนตก โดยเฉพาะประเทศในยโรป โดยความพยายามในการแกไขสนธสญญาทไมเปนธรรมของสยามประสบความสำาเรจเปนลำาดบ กลาวคอ สหรฐฯ ใน พ.ศ. 2463 ซงนบวาสนธสญญาระหวางสยาม-สหรฐฯ ดงกลาว เปนครงแรกทสยามไดรบอสรภาพดานภาษศลกากรอยางแทจรง และมอำานาจในทางการศาลเหนอคนตางชาต ตอมา สยามประสบความสำาเรจในการแกไขสนธสญญากบญปนใน พ.ศ. 2466 ฝรงเศสใน พ.ศ. 2467 สวนองกฤษ เนเธอรแลนด สเปน โปรตเกส เดนมารก และสวเดนใน พ.ศ. 2468 ทายทสดคอเบลเยยมและอตาลใน พ.ศ. 2469 จากทไดกลาวแลวในขางตนจะเหนไดวา ทศนะของผนำาและผทมสวนเกยวของในการกำาหนดนโยบาย ตลอดรวมถงการพจารณาเรองผลประโยชนแหงชาตทจะไดรบจากการดำาเนนนโยบายอยางใดอยางหนง มผลโดยตรงตอการกำาหนดทาทของประเทศและทศทางของนโยบาย ในกรณของสยามตอการตดสน- ใจเขารวมในสงครามโลกครงท 1 ทงทสมรภมสงครามอยหางไกลและไมไดมความขดแยงหรอถกคกคามโดยตรงจากมหาอำานาจทเปนคขดแยงกนในยโรป กประจกษใหเหนอยางชดเจนในกรณน อยางไรกตาม การตดสนใจนำาประเทศเขาสมหายทธสงครามไมไดมพนฐานมาจากทศนะของรชกาลท 6 เพยงอยางเดยว หากแตมการคำานงถงผลประโยชนทสยามจะไดรบจากการเขารวมในสงครามดงกลาว ซงในทายทสดแลว การดำาเนนนโยบายเขารวมกบฝายสมพนธมตรในสงครามโลกครงน เหนไดชดวานำามาซงผลประโยชนอนยงใหญทสยามถวลหามาโดยตลอด นนกคอเอกราชและอธปไตยโดยสมบรณ รวมถงเกยรตยศ เกยรตภม ความทดเทยม และความเสมอภาคของสยามกบนานาอารยประเทศนนเอง

บรรณานกรม จฑารตน เนตรวงศทอง. พระราชประวตและความคดทางการเมองของจอมพลสมเดจเจาฟาจกรพงษภวนาถฯ กรมหลวงพษณโลกประชานาถ. กรงเทพฯ : สำานกขาวกรองแหงชาต, 2537. จลจกรพงษ, พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจา. เกดวงปารสก : สมยสมบรณาญาสทธราชยและสมยประชาธปไตย. พมพครงท 13. กรงเทพฯ : River Books, 2552.


ชนมสวสด ชมพนท, ม.ร.ว. สงครามโลกครงท 1. กรงเทพฯ : สำานกพมพพทยาคาร, 2518. ชาล เอยมกระสนธ. พระมงกฎเกลาฯ กบสงครามโลกครงแรก. กรงเทพฯ : สำานกพมพประพนธสาสน, 2520. เพญศร ดก. การตางประเทศกบเอกราชและอธปไตยของไทย (ตงแตสมยรชกาลท 4 ถงสนสมยจอมพล ป. พบลสงคราม). กรงเทพฯ : เจาพระยาการพมพ, 2527. ภารด มหาขนธ. “ประวตศาสตรไทยสมยใหม,” วทยานพนธภาควชาประวตศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ บางแสน, 2526. มานจ ชมสาย, ม.ล. ไทยกบสงครามโลกครงท 1 (จากหลกฐานของทางราชการทเกบไว ณ ใตถนสถานทตไทย ณ ฝรงเศสและเยอรมน). กรงเทพฯ : สำานกพมพพทยาคาร, 2519. ศรนนท บญศร. “บทบาททางการทหารและการเมองของสมเดจเจา- ฟากรมหลวงพษณโลกประชานาถ,” วทยานพนธปรญญามหาบณฑต แผนกวชาประวตศาสตร บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2523. สจรา ศรไปล. พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกบสงครามโลกครงท 1. กรงเทพฯ : คณะกรรมการมลนธพระบรมราชานสรณพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, 2528. อมรดรณารกษ (แจม สนทรเวช), จมน. พระราชกรณยกจสำาคญในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เรองเหตผลทรชกาลท ๖ ทรงประกาศสงคราม. กรงเทพฯ : องคการคาของครสภา, ศกษาภณฑพาณชย, 2512. Darling, Frank C. and Ann B. Darling. Thailand : The Modern Kingdom. Singapore : Asia Pacific Press, 1971. Hell, Stefan. Siam and the League of Nations, Bangkok : River Books, 2010. Kalyan Maitri, Phya (Francis B. Sayre), Siam Treaties with Foreign Powers, 1920-1927. Bangkok : Ministry of Foreign Affairs, 1928. Syamananda, Rong. A History of Thailand. 8th Edition. Bangkok : Thai Watana Panich, 1993.

Documents

100 ปีสงครามโลกครั้งที่1 The First World War Centenary