10“ KRENOHEMI ME PJESËTARËT E ARM-SË · stabiliteti dhe siguria e rajonit mË nuk ËshtË vetËm temË e institucioneve shtetËrore dhe e organizatave ndËrkombËtare. bashkËpunimi

Nr . 57 Çmimi : 50 den. Maj 2014IS

SN

: 18

57-

671

0

K R E N O H E M I M E P J E S Ë T A R Ë T E A R M - S Ë

„ S H K Ë L Q I M I I M A Q E D O N I S Ë 1 0 “„ M A C E D O N I A N F L A S H 1 0 “

R E v I S T Ë E M I N I S T R I S Ë S Ë M b R O J T J E S S Ë R E P u b L I K Ë S S Ë M A Q E D O N I S Ë R e v i s t ë e M i n i s t R i s ë s ë M b R o j t j e s s ë R e p u b l i k ë s s ë M a q e d o n i s ë

ARM – NATO RApORTiMe ARMATiM HisTORi UsHTARAke LOjëRA dHe siMULiMe

LAJMI I MIRË

DËGJOHET KUDO

PËR ARRITJET E ARM-së DHE MM-së

ë revistën prestigjoze „Air International“, në të cilën botohen dhe paraqiten arritjet dhe

risitë në fushën e aviacionit në nivel ndërkombëtar, u botua një shkrim edhe për arritjet

e ARM-së në këtë fushë. Shkrimi kishte të bëjë me promovimin e pilotëve të parë të

Armatës së Republikës së Maqedonisë, pilotë të cilët përfunduan trajnimin në Qendrën e

Trajnimit të Pilotëve, të stacionuar në bazën e aviacionit “Petrovec”.

„....Gjenerata e parë e kadetëve që përfundoi shkollimin në Qendrën për Trajnimin e Pilotëve

më 18 shkurt të vitit 2014, ndërsa më 6 mars u promovuan në togerë të Aviacionit të ARM-

së. Në mesin e katër togerëve, gjendet edhe togeri Iva Matiq, e cila është edhe femra e

parë pilote e aviacionit të Armatës së Republikës së Maqedonisë dhe njëherit maqedonasja

e parë, pilote e helikopterit…”, shkruan mes tjerash, në shkrimin e botuar të revistës „Air

International“.

R.M.

MBI SIGURINË RAJONALE NGA NJË KËNDVËSHTRIM TJETËR

ASOCIACIONI I PARË I PËRBASHKËT ALUMNI I QENDRËS RAJONALE “XHORXH MARSHALL“

HAPËRIM

dhe sivjet qielli shkëlqeu mbi Kriv-ollak. Pjestarët e ARM-së, me për-gatitjen dhe entuziazmin e tyre,

shkëlqyen në stërvitjen “Shëlqimi i Maqedoisë 10”. Ata edhe një herë tre-guan se deri në përsosshmëri dinë të ballafaqohen me një spektër të tërë të rreziqeve bashkëkohore ndaj sigurisë. Vlerësuesit e stërvitjes, vlerësuan se jemi para të gjithëve, pothuaj se në kul-min e gatishmërisë të njësive të deklaru-ara për pjesëmarje në misionet në tërë botën si dhe një hap larg vlerësimit përfundimtar. Ministri i mbrojtjes, Mr. Talat Xhaferi, i cili mori pjesë në disa nga aktivitetet përfundimtare të stërvitjes, theksoi se në të vërtëtë ndihet i impre-sionuar nga ajo që ka parë në Ditën e Mysafirëve të Shquar gjatë stërvitjes. Ndërsa me vlerësimin e elementeve përfundimtare të vlerësimit të NATO-s i nivelit 2 të Grupit të mesëm të batalion-it të këmbësorisë i cili është i deklaruar në pishinën e forcave të NATO-s për realizimin e operacioneve të Aleancës, gjatë tre viteve të ardhshmë do të kemi mundësi për forca të certifikuara të cilat do ta arsyetojnë misionin e tyre kudo qofshin ato. Shefi i Shtatmadhërisë u ndërlidh me impresionet, duke thënë se marrja e këtij certifikati në muajin maj, është një sukses i madh për Armatën e Republikës së Maqedonisë dhe paraqet edhe një hap para për anëtarësim në Aleancë.Jemi një hap para edhe në konsultimet multilaterale PARP mes Komitetit part-nero-politik të NATO-s dhe Republikës së Maqedonisë. Delegacioni nga Re-publika e Maqedonisë, i udhëhequr nga sekretari shtetëror i Ministrisë së Mbro-jtjes, Mr. Sasho Stefanovski, morri pjesë në konsultimet e rregullta për zhvillimin e sistemit të mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, ku u shqyrtua pakoja e re e qëllimeve të Partnerëve për vitin 2014 si dhe u analizua përparimin e arritur. Republika e Maqedonisë në vazhdimësi është e përqëndruar ndaj kontributit afatgjatë rajonal dhe ndaj sigurisë eu-roatalntike. „Republijka e Maqedonisë edhe më tutje mbetet një promotor i fuqishëm i bashkëpunimit rajonal në fushën e mbrojtes në kuadër të të gjitha iniciati-vave rajonale. Me vendet e rajonit të Ev-ropës Juglindore, me forca të përbash-këta do të vazhdojmë të punojmë drejt implementimit të projekteve sa i përket konceptit të NATO-s për “mbrojtje të zgjuar”. Përveç kësaj jam i kënaur nga të arriturat dhe jam thellësisht i bindur se Republika e Maqedonisë do të merr vlerësim pozitiv për punën dhe arritjet e deritanishme në kuadër të reformave të mbrojtjes dhe implementimit të qël-limeve të Partneritetit, por njëherit pres që tërësisht të respektohet edhe ven-dimi i Gjyqit Ndërkombëtar të Hagës dhe Republika e Maqedonisë në vigjile të Samitit të NATO-s në Mbretërinë e Bashkuar të bëhet anëtare e plotfuq-ishme” – theksoi sekretari shtetëror Mr. Sasho Stefanovski.Hap pas hapi, ngadalë por sigurtë, nuk ndalemi drejt trajektores së paracak-tuar. Maqedonia në NATO, Maqedonia në BE.

Dr. Zhanet Ristoska

SFIDË DHE NDER I MADH

BISEDË ME KAPETANIN DAVID PETROV, PËRFAQËSUES I ARM-SË NË MISIONIN UNIFIL TË OKB-SË

LUFTIMI URBAN

VËzHGIM PËRMES MURRIT ME ANË TË RUTERIT WIFI

PËRKRHYESIT NË MISIONET NDËRKOMBËTARE

NEVOJA E SHFRYTËzIMIT TË PËRKTHYESIT

DETYRA DIREKTE DHE INDIREKTE

FORCA PËR OPERACIONE SPECIALE

KONFLIKTI TAJVANO - KINEzREPUBLIKA POPULLORE E KINËS – REPUBLIKA E KINËS

KU ËSHTË HITLERI?

NIKOLLAJ KUzNJECOV – SPIUNI QË DRIDHI RAJHUN E TRETË (II)

4

8

16 22

24

34 26

42

50

Faqja

Faqja

FaqjaFaqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja

Faqja Faqja

MBUROJA - Viti VI, numri 57, maj 2014, del një herë në muaj BOTUES – MINISTRIA E MBROJTJES SË REPUBLIKËS SË MAQEDONISË

BORDI BOTUES Emil Dimitriev (kryetar)Gjeneral-nënkolonel Naser Sejdini, Blerim Ukalli, kolonel Mirçe Gjorgovski, Dr. zhanet Ristoska,kolonel Meri Rinxhova, Prof. Dr. Gjorgji Malkovski

REDAKTOR KRYESOR DHE PËRGJEGJËS Dr. zhanet Ristoska

REDAKSIONIBiljana Ivanova (redaktor teknik, artistiko-grafik),Kristina Ilievska (gazetar), Mitko Vasilevski (gazetar), Asim zaimi (redaktor gjuhësor), Aleksandar Atanasov (fotografi) Bujar zulfiqari (perkthimi në gjuhën shqipe)

Shtyp: ,,Kosta Abrash“ - Ohër

ADRESA E REDAKSIONIT MINISTRIA E MBROJTJES – REVISTA „MBUROJA“Rr. „Orce Nikolov“ 116, 1000 ShkupTelefon: 02 3128 276www.morm.gov.mk; E-mail: [email protected]

Përmbajtja:

3

ÇMIMI I NJË KOPJE ËSHTË 50 DENARËABONIM VJETOR 600 DENARË

Llog. Bankare 05001001 1678720(Numri i referencës: 725939-10)Numri taksativ: 4030990271748ТС 100000000063095

54

ROTACIONI I RI NË ALTEA11Faqja

M B U R O j A

4

endra „Xhorxh Marshall“ me kolegjin e saj për studime ndërkombëtare dhe ato të sigurisë, me siguri se është njëri

ndër institucionet e para që vite me rradhë kontribuon në avanciomin e vazhdueshëm të bashkëpunimit rajonal në sferën e mbrojtjes dhe sigurisë. Edukimi i sigurisë që kjo qendër e jep me vite për përfaqësuesit e institucioneve shtetërore, sot është shumë aktuale. Përfitimet apo dobitë nga ky proces arsimor në këtë qendër pasqyrohen përmes procesit të kuadrove të diplomuar si dhe angazhimit të tyre shtesë në institucionet amë. Me rritjen e numrit të të diplomuarëve nga Republika e Maqedonisë, para dhjetë vitesh u formua edhe Asociacioni Alumni i studentëve të diplomuar nga Qendra Marshall e Maqedonisë, gjë që u ndoq edhe nga vendet tjera të rajonit. Qëllimi i Qendrës Marshall si dhe i asociacioneve Alumni është që t’i efektuojnë ndryshimet pozitive në vendet e veta, ndryshime këto që promovojnë stabilitet dhe siguri si dhe sjellin vëmendje më të madhe për zgjidhjen e çështjeve në fushën e mbrojtjes, sigurisë dhe politikës së jashtme. Sot, ndikimi komplementar i asociacioneve alumni duket se është tejet kontribues dhe ka efekt pozitiv kthyes jo vetëm në shtetet amë, por edhe më gjërë në vendet e rajonit. Edhe përskaj veprimit në kuadër nacional, qëllimi i këtyre asociacioneve zgjerohet

MBI SIGURINË RAJONALE NGA NJË KËNDVËSHTRIM TJETËR

ASOCIACIONI I PARË I PËRBASHKËT ALUMNI I QENDRËS RAJONALE “XHORXH MARSHALL“

nga 14 asociacione alumni nga rajoni dhe më gjërë nga Evropa Juglindore, vendosën dhe e krijuan, aktualisht, alumni-asociacionin e vetëm rajonal të bashkuar - Qendrën Marshall të alumni asociacionit për siguri në Evropën Juglindore (MCAASEES). Mbledhja e parë e MCAASEES ku u diskutua në temën: “Bashkëpunimi Rajonal në Fushën e Sigurisë”, u mbajt në maj të vitit 2012 në Podgoricë, i ko-sponzoruar nga Ministria e Mbrojtjes të Malit të zi, ndërsa mbledhja e dytë në të cilën ishim asociacioni kryesues, u mbajt në Shkup. Qëllimi i mbledhjes ishte rritja e vetëdijes dhe e mirëkuptimit sa i përket rëndësisë së çështjeve në fushën e sigurisë rajonale dhe se si mund që MCAASEES mirëfillli të ndikojë ndaj klimës së sigurisë dhe ndaj avancimit të bashkëpunimit në kuadër të shfrytëzimit sa më efikas të asociacioneve alumni si element për ndarjen e opinioneve dhe diskutimeve me qëllim të ndërtimit të një qëndrimi të përbashkët sa lidhur me çështjet e sigurisë në rajon. Gjithëpërfshirja e ndryshimeve që erdhi si pasojë e trendeve globale çoi drejt një jostabiliteti dhe drejt institucioneve jostabile ndërkombëtare në kushte të nevojës urgjente për një strategji të re e cila parasheh një barazpeshë mes dimensionit ushtarak dhe atij politik të a.q. “ forcë e “fortë dhe e butë”. Kjo shpie drejt definimit të nevojave, formave dhe elementeve të reja për bashkëpunim,

edhe në përmasa rajonale ndaj sigurisë në tërësi. Gjithashtu, asociacionet alumni mbeten me status të pavarur, ngelin si entitete joprofitabile dhe struktuara e secilës prej tyre është e përcaktuar nga vullneti i anëtarsisë interne. Në qershor të vitit 2011 në punëtorinë rajonale të liderëve-alumni, të realizuar në Marshall-qendrën, përfaqësues

STABILITETI DHE SIGURIA E RAJONIT MË NUK ËSHTË VETËM TEMË E INSTITUcIONEVE SHTETËRORE DHE E ORGANIzATAVE NDËRKOMBËTARE. BASHKËPUNIMI RAJONAL NUK ËSHTË MË VETËM TEMË E NISMAVE, PROJEKTEVE DHE FORUMEVE RAJONALE. ORGANIzATAT JOQEVERITARE, ORGANIzATAT DHE ASOcIAcIONET QYTETARE, SIDOMOS ATO QË JANË FORMUAR NGA STUDENTË TË DIPLOMUAR NËPËR INSTITUTET EVROPIANE DHE BOTËRORE SI DHE NËPËR QENDRAT E SIGURISË, JANË BARTËSIT E RINJ TË SIGURISË RAJONALE. PËR KËTË SHKAK, PUNTORIA E FUNDIT RAJONALE E cILA U MBAJT NËN PATRONAzHIN E MINISTRISË SË MBROJTJES DHE TË QENDRËS “XHORXH MARSHALL” U TITULLUA: “RREzIQET, SFIDAT DHE MUNDËSITË E SIGURISË RAJONALE“

5

lidhjen, si dhe aleancën e NATO-s, dhe do ta dekurojanto përcaktimin e një numri me të madh të shteteve që të vazhdo-jnë me ç’armatimin global dhe kontrol-lin e armatimit në përgjithësi. Krizat botërore ekonomike, si që ishte rasti me atë të vitit 2008, vërtetuan se trended ekonomike gjithashtu kanë argumentet e tyre, sidomos në atë pikëpamje ku im-plikimet e resurseve në mënyrë të dre-jtëpërdrejt apo nga afër krijojnë mundësi dhe momente krizash apo gara gjeopoli-tike. Trendet e ambientet jetësor, apo siç quhen ndryshe edhe trendet njerëzore nga ana tjetër janë të fokusuara drejt ardhmërisë së interakcioneve të ndry-shimeve të përbërjes demografike, ur-banizimit dhe pasigurisë së shkaktuar nga “minimizimi i identitetit kombëtar”, si dhe tendencat potenciale sociale nga ana e provincave më pas edhe zvogëlimi apo ulja e potencialit njerëzor (kapitalit) në shoqëritë perëndimore si dhe rritja e ndikimit të qytetarëve sa i përket ven-dimarrjes. Në këtë mënyrë, aleancat, lidhjet dhe NATO, do të duhet të për-punojnë stretegji të reja për përfshirjen dhe veprimin në rrethe urbane ndaj të gjitha sfidave, ndërsa rajoni patjetër se do të duhet t’i ndjek të njejtat. Me këtë transparenca do të imponohet si kundërpërgjigje e ndryshimeve sociale, ndërsa siguria dhe ekonomia do të jenë të kushtëzuara nga nevoja për kuptimin e ndërveprimit njerëzor.

SFIDAT AKTUALE TË SIGURISË RAJONALEGjatë sesionit të dytë, pjesmarrësit në punëtori i shqyrtuan edhe sfidat ak-tuale sa i përket stabilitetit rajonal. Duke pasur parasysh trended globale, nga ana e shteteve, lidhur me zhvillimin e mëtutjeshëm të bashkëpunimit dhe in-tegritetit rajonal, u shtrua çështja rreth asaj se cilat janë për momentin sfidat e stabilitetit rajonal. Por, një sfidë tjetër dhe shumë aktuale është rritja e krizave humanitare në afërsi të rajonit për të cilat as vendet e rajonit e as bashkësia ndërkombëtare deri tani nuk kanë zgjid-hje. Kjo paraqet mundësi për një desta-bilizim të mëtutjeshëm si dhe pritje se-rioze sa i përket zgjidhjeve në aspektin e sigurisë, sidomos në pjesën e sigurisë humane. Statistikat dhe përvojat hu-manitare nga Siria, tregojnë numra të afektuar brengosës lidhur me rrezikun e popullatës, ku në rrezik dhe për ndihmë potenciale presin 9,3 nga gjithsej 20 mil-ion banorët e këtij shtet, por edhe nëse këtij numri i shtojmë edhe 2,5 milion ref-ugjatët jashtë vendit, si dhe 0,5 milion refugjatëve palestinez si dhe implikimet në vendet fqinje dhe në Evropë, përmes numrit të emigrantëve dhe të azilkërkue-sve në rritje, është më se evidente se kemi të bëjmë me një katastrofë human-itare me përmasa shumë të mëdha. Pjesëmarrësit në punëtori u ndalën edhe në trysninë që bart në vete kriza humani-tare drejt banorëve lokal në raport me sigurimin e ushqimit, energjisë, edukimit, akomodimit, stabilitetit social dhe poli-

sidomos për avancimin e bashkëpunimit trans-atlantik, në një format të integruar për tejaklimin e nacionalizmit dhe për arritjen e një diplomacie më efikase. Nga kjo, rajoni me siguri së do të shndërrohet në një thirrës për melaorimin e përgjigjeve ndaj sfidave të reja që do të rrjedhin nga trendet globale, si dhe njëherit rajoni do të jetë një lloj mediumi i pashmangshëm ku të njejtat do të manifestohen dhe do të kërkojnë zgjidhje. Në këtë kontekst, sidomos në raport me rëndësinë e rajonit, me rastin e hapjes së punëtorisë në Shkup, foli edhe ministri i mbrojtjes, Talat Xhaferi. Ai duke i përshëndetur të pranishmit u falenderua për ftesën për të qenë prezent në këtë ngjarje dhe njëherit theksoi se mbi 200 liderë dhe ekspertë nga Republika e Maqedonisë janë edukuar dhe trajnuar në Marshall-qendrën, gjë që jep të drejtën dhe kredibilitetin Asociacionit të jetë tërësisht i përfshirë ndaj kërkimit të zgjidhjeve për paradigmën e re të sigurisë, sfidave të reja dhe mundësive të veprimit. Evaluimi i sfidave, siç ceku ai “lëviz edhe zhvillimin e NATO-s për të qenë një aleancë e së ardhmes, në kuadër të brengave dhe planeve për të ardhmen, bashkëpunimin e fuqishëm bilateral dhe rajonal janë përgjigje më e mirë ndaj këtyre sfidave. Evropa do të jetë e sigurtë me integrimin e tërësishëm të Ballkanit Perëndimor. zgjidhja e përbashkët shpie drejt nevojës për lidhje të reja të bashkëpunimit në sferën e sigurisë, një rrugë përmes së cilës duhet

të shihen edhe përvojat zhvillimore të NATO-s dhe BE-së “. Si moment pozitiv, ministri e vlerësoi faktin se “të gjitha vendet e rajonit janë në fazën e demokratizimit dhe integrimit të pakthyeshëm”, por ai njëherit edhe rikujtoi se procesi ende nuk ka përfunduar. “zhvillimi i kapaciteteve do të ndikojë në proceset integruese. Bashkëpunimi rajonal është parakusht për përparim”, tha ai. Bashkarisht mund të bëjmë më shumë. Aleanca ngel një shtyllë kyçe e stabilitetit, por e gjithë kjo duhet të mbështetet nga rajoni dhe nga bashkëpunimi rajonal, ndërkombëtar, si

dhe nga institucionet ndërkoëmbëtare”.

TRENDET GLOBALE DHE SFIDAT E SIGURISË RAJONALESesioni i parë i punëtorisë u ndal në nevojën e shqyrtimit të trendeve glo-bale si dhe në ndikimin e tyre potencial mbi sfidat globale. Sipas trendeve glo-bale 2030, të publikuara në publikimin e Këshillit Kombëtar të Intelegjencës të SHBA-ve në dhjetor të vitit 2012, priten disa kahje të reja të paparashikueshme të cilat do ti poziciononin qytetarët në një lidhshmëri dhe varësi me botën poli-tike, strategjinë europiane si dhe anali-zat gjeopolitike ndaj raportit të forcave. Nëse të lartëpërmendurës i shtojmë edhe analizën e Deklaratës së OKB-së për ndryshimet klimatike globale, impliki-met e tyre dhe sfidat e priura ndaj botës dhe rajonit, është evidente se askush nuk mund të të anashkalohet ndaj trendeve të reja globale. Të njejtat, ndikim mund të kenë edhe ndaj dimensionit politik, ndaj atij teknologjik, ekonomik, human si dhe ndaj trendeve të zhvillimit të mje-disit jetësor. Në kuadër të dimensionit politik, pjesmarrësit ne punëtori u dakor-duan me faktin se priten ndryshime të mëdha të trendeve globale edhe atë në drejtim të fragmentimeve potenciale të lidhjeve, aleancave dhe sfidave të së dre-jtës ndërkombëtare, fenomeneve josta-bile drejt kufijve të NATO-s, percepcionit të shumëfishtë të rreziqeve, rritja e ndi-kimit të aktorëve antishtetëror që nga

ana tjetër do të sillte sfida kundrejt rele-vancës së NATO-s, do ti rriste mundësitë e bashkëpunit dhe ribalansimit të forcës globale ushtarake dhe do të shpiente drejt rritjes së mbështetjes së orga-nizimit të sigurisë së agjensioneve pri-vate të sigurisë. Trendet teknologjike, nga një anë, i pozicionojnë apo u japin përparsi rrjeteve kompjuterike si dhe përdorimit divergjent të teknologjisë. Kjo nga në njërën anë krijon potencial për mashtrim kibernetik si dhe shpërndarjen e teknologjisë së rrezikshme, dhe nga ana tjetër kjo do ta testonte përshtatsh-mërinë e çdo institucioni, aleancën dhe

6

tik, përgjigjes jokonsiztente të vendeve të BE-së, shpërndarjes së pabarabartë të barrës, si dhe në trysninë mbi vendet e EJL si drejtim kryesor i tranzitimit dhe tregtisë me njerëz.Duke pasur parasysh këtë, u parashtrua pyetja se çfarë do të duhet të bejë BE-ja lidhur me sigurinë rajonale. Situatat e tilla janë edhe prodhimi i koncepteve të kundërta për të gjetur një zgjidhje ad-ekuate. Cili koncept do të fitojë, koncepti i sigurisë nacionale apo koncepti i asaj humane, ngelet një çështje për të cilën duhet të gjendet zgjidhje, e në qoftë se nuk mund të veprojmë ndryshe, duhet që këtë të orvatemi ta bëjmë përmes politikës migruese të rajonit.Pjesëmarrësit nuk i lanë mënjanë dhe i shqyrtuan sërish ngjarjet fundit. Duke u nisur, jo vetëm nga siguria humane, por edhe në një pjesë tjetër të fqinjëve apo kufijve të vendeve të rajonit, bën që të mendojmë për mundësi tjera. Edhe pse parimisht mund të thuhet se Ukraina është larg Ballkanit, kjo në realitet sipas ndikimit të ngjarjeve, mund edhe të mos jetë ashtu.Në këtë pjesë u theksua se ne si të diplo-muar në Qendrën Marshall nuk duhet të huqim qëllimin dhe duhet të fokusohemi në analizën e zhvillimit specifik të ngjar-jeve dhe ndikimeve, të organizojmë dia-log të alumnive dhe të propozojmë një dinamikë të re të bashkëpunimit rajonal. Të gjitha sinjalet shpien drejt asaj se Ru-sia nuk do të ndalet, gjë që në fakt është një implikim global për Evropën, sidomos për BE-në e cila si duket udhëhiqet nga kryesia më e dobët deri më tani gjatë historisë së saj. Partitë e djathta dhe degët djathtiste janë shumë të popullari-zuara dhe është shumë vështirë të kup-tohet vlera e federalizimit apo e çfarëdo ndarjeje kur e njejta nuk do të përmirë-sonte as situatën ekonomike e as atë të sigurisë të vendeve të rajonit. Në këtë kontekst, shtrohet pyetja ak-tuale se si dhe cilat janë përvojat e ra-joneve në BE në raport me krijimin e politikës së jashtme. Edhe përkundër pavarësisë së dukshme nga ana e tyre, kërkesa e politikës ruse që Ukraina duhet patjetër të bëjë lëshime – që ra-jonet të kenë ndikimin e tyre në krijimin e politikës në nivel lokal, do të ishte një presedan, që do të shpiente drejt impliki-meve më të mëdha ndërkombëtare.Në mënyrë plotësuese, në kontekstin aktual politik, korrupsioni mundëson shkrirjen e akullit rreth konflikteve të ngrira dhe me këtë bën që të pasurohen shumë njerëz në llogari të kësaj. Masat sociale ngelin pa solucion apo pa ndon-jë zgjidhje, apo duke parafrazuar, sot më nuk ekziston asnjë lider totalitar si Gadafi për të qëndruar pas zbatimit të ndonjë marrëveshjeje të caktuar që do të shërbente si një lloj komunikimi për të përllogaritur dhe për të zgjidhur prob-lemet.Të vetëdijshëm për gabimet e BE-së me ballkanizimin, ajo që bën sot Rusia duket si të jetë e shkruar shumë kohë më parë. Por, nga ana tjetër në Atlantik ende nuk

sensitiv të marrëdhënieve ndëretnike, strategjia kombëtare është determinu-ar drejt pritjeve të një kohe më të mirë vetëplotësim, për një barazpeshë mes kompromisit dhe proceseve integruese, si dhe të një kompromisi të ndershëm i cili nuk hyn dhe nuk prek në çështjen e identitetit. Greqia bën kërcime të mëdha të marketingut nga lindja drejt perëndim-it, dhe vetëm elita politike në vend është e interesuar që në vend çështjen e emrit ta mbajë të hapur për shkak të nevojës së zgjidhjes së sigurisë së brendshme.Megjithatë, përveç ndikimit dhe sfidave të cilat dalin nga siguria humanitare nga vendet fqinje, integriteti dhe arritjet e vendeve të rajonit nga ana tjetër, në veçanti në raport me lehtësimin e rrugës drejt antarësimit të plotë në NATO dhe BE, mund të shkojnë në dobi edhe të vendeve tjera të rajonit.Në këtë pjesë të punëtorisë u fol edhe për kompleksivitetin e procesit të bisedi-meve, proces i bazuar në kriteret e arritu-ra, i cili si një përvojë dhe si një shembull adekuat mund të ndikojë në konsolidi-min, tejkalimin e proceseve të bllokuara në avancimin e dialogut të palëve të cilat kanë perceprione kundërthënëse. Anëtarësimi ëshë i mundshëm vetëm nëse vendi është këmbëngulës dhe de-terminues dhe kontribon për stabilitetin e rajonit, sepse pa fqinjësi stabile, pa marë parasysh antarësimin, edhe vendi anëtar fqinj nuk mund të lavdërohet me stabilitet të tillë. Kjo do të thotë se sta-biliteti ndërvaret, ndërsa marrëdhëniet e mira ndërfqinjësore nuk janë vetëm një frazë, por nevojë reale.Ne vazhdimisht e përsërisim se Evropa do të jetë një tërësi vetëm atëherë kur do ta integrojë rajonin, por për botën perëndimore ngelin çështjet e kufijve të BE-së për të cilat as liderët e sotëm të BE-së nuk mund të merren vesh, me sig-uri për shkak të mospasjes së vizionit. Përvoja nga bashkëpunimi në fushën e mbrojtjes dhe sigurisë edhe një herë e dëshmon se mësimet e marra janë shumë të dobishme dhe të zbatueshme, ndërsa lodhja kombëtare nga politikat e BE-së mund të tejkalohet me pragma-tizëm dhe me një determinim funksional. Në kuadër të panelit të dytë në for-matin e biznes-mbledhjes së rregullt, pjesmarrësit e punëtorisë shkëmbyen përvojat e tyre, mësimet e marra, aktiv-itetet dhe proeksionet e vijuese. Përveç përmirësimit të bashkëpunimit si dhe krijimit të rrjetit të bashkëpunimit i cili në mënyrë sa më aktive duhet vihet në funksion, gjendja e cila do të mund të sillte deri te një finansim më të lehtë është rajonalizimi i projekteve të për-bashkëta, planifikimi rajonal si dhe pub-likim i përbashkët sipas modelit që do ta kishte draftuar udhëheqësia e aso-ciacionit alumni, ndërsa me kapacitetet e veta do ta mbështesnin edhe të gjithë të tjerët. Më pas, gjithsesi se Qendra Marshall gjithsesi se do të përdorej si një organizatë kornizë për mbështetje, por njëkohësisht aplikacionet e granteve do të viheshin në shërbim të të gjithë spon-

ka ndonjë përgjigje, por vetëm interesa të cilat nuk lejojnë përfshirjen në ndonjë luftë. Kriza e re në Ukrainë edhe më tej ndiqet nga Pranvera Arabe e cila duket se akoma nuk ka përfunduar. Bëhet fjalë për procese komplekse sepse edhe BE-ja ka nevojë për vende kredibile dhe për lider kredibil, edhe pse megjithatë integr-imin e rajonit e lë anash. Për këtë shkak, duket se aktualisht ekziston interpretim i gabuar i strategjisë së multipolaritetit. Kjo hap shumë çështje të cilat nuk i për-kasin vetëm Ukrainës, por edhe Ballkanit si dhe pjesëve të tjera të Evropës dhe botës.

SITUATA NË RAJONGjatë sesionit të ardhshëm të punëto-risë pjesëmarrësit u ndalën tek situata në rajon. U përmendën karakteristikat e më shumë etnive, BeH dhe vështirësitë e saj lidhur me funksionimin federativ, specifikat e raporteve zagreb – Beo-grad dhe Beograd – Prishtinë, karakter-istikat rreth çështjeve të identitetit, etj. Konkluzionet ishin se ndikimi dhe sfidat të cilat rrjedhin nga trendet globale nga siguria humanitare e fqinjëve, apo integ-riteti dhe arritjet e vendeve të rajonit, megjithatë nuk mund të shqyrtohen në mënyrë të izoluar në krahasim me zhvil-limet e brendshme dhe në krahasim me karakteristikat e rajonit. Në këtë kontekst, Republika e Maqe-donisë sipas definicionit rajonin e sheh si një grup shtetesh të lidhura ngusht me raportet e sigurisë, ku ndikimi i ak-torëve të mëdhenj i arsyeton raportet në nivel më të lartë, ndërsa raportet e brendshme ndërshtetërore reflektojnë nivelin e mesëm përderisa aktivitetet brendashtetërore reflektojnë nivelin mi-kro të sigurisë që vjen si pasojë e përm-bledhjes së ndërveprimeve të aktorëve. Dhe përderisa sipas rregullave, niveli makro është më shumë i interesuar për stabilitet se sa për siguri, ndërsa niveli i mesëm do që ta shfrytëzojë momentin pozitiv të rajonit por fatkeqësisht kishte një barrë të rëndë historike, niveli mikro iu nënshtrua sfidës së ballafaqimit me fenomenet apo format e nacionalizmit etnik, me asimetritë dhe me percepcio-net e papërshtatshme apo të gabuara mes bashkësive etnike. Sipas konceptit të përfshirjes ndërkom-bëtare, Maqedonia në praktikë zbatonte një paletë më të gjërë të raporteve të diplomacisë parandaluese, imponimin e paqes, ndihmën humanitare dhe ruajtjen e paqes deri te ndërtimi i mirëbesimit postkonfliktuoz. Duke u nisur nga kjo, përgjigja ndaj aktorëve ndërkombëtar formohej si rrjedhojë e alternativave të politikës së jashtme dhe të sigurisë, mundësitë e kontributit, paqes globale si dhe qasjes drejt sistemeve kolektive të sigurisë përmes Partneritetit për Paqe, Planit Aksional për Anëtarsim, Programit për Stabilizim dhe Asocim si dhe kritereve të arritura për antarësim në NATO dhe kritereve për hapjen e pro-cesit të bisedimeve me BE-në. Me bar-rën e barierave historike dhe të ndikimit

7

ekonomike;– të analizohen kushtet dhe mundësitë

për ndryshime politike;– të avancohet bashkëpunimi akademik

ndëretnik dhe të tejkalohen dallimet dhe percepcionet ndaj stereptipeve të ndërsjella;

– të sigurohet dhe të garantohet mundë-si e vetme për rishqyrtimine trendeve, mundësive dhe sfidave me të cilat ballafaqohen vendet e rajonit në dre-jtim te adresimit të arsyeve dhe kon-sekuencave nga konfliktet, përforcimi i transformimit politik, ekonomik dhe social i shteteve dhe institucioneve shtetërore.

Konkluzat më të rëndësishme, megjithatë janë vështrimet përmbyllëse të cilat vërtetojnë kornizën e sigurisë në të cilën asociacionet alumni do të vepro-jnë në të ardhmen. Përveç pjesëmarrjes së madhe në numër të organizatave evropiane dhe ndërkom-bëtare nga kjo fushë, nuk mund të flasim për arritje të disa rezultateve impresive. Politika e zgjerimit bazohet në premisën se vendet mund të jenë të pranuara dhe të antarësohen në grup. Megjithatë, vendimet për antarësim do të jenë mbi bazën e nivelit të gatishmërisë së çdo vendi kandidat individualisht. Kjo qa-sje nuk dekurajoi bashkëpunimin rajonal mes vendeve-partnere, kjo e rriti garën mes tyre në raport me zhvillimin e mar-rëdhënieve më të ngushta me vendet perëndimore.Përderisa NATO duhet bërë më tepër në drejtim të bashkëpunimit më të mirë ra-jonal në Ballkanin Perëndimor, avancimi i bashkëpunimit rajonal nuk duhet lënë anash nga zhvillimi më i gjërë politik dhe ai i sigurislë në rajon. Bashkëpunimi ra-jonal nuk do të mund të zhvillohet dhe të luaj rol të rëndësishëm nëse Ballkanin Perëndimor e karakterizojnë marrëd-hënie të përkeqësuara etnike dhe mar-rëdhënie jo të mira të ndërsjella. Në këtë kontekst, vendet perëndimore nuk ar-ritën që të zhvillojnë një strategji efikase për tejkalimin e arsyeve të cilat i shkak-tojnë problemet rajonale, që në peri-udhë afatgjatë varen edhe në zhvillimin e demokracive të cilat do ti respektojnë të drejtat e njeriut dhe të drejtat e paki-cave në të gjitha shtetet sipas parimit të mosndërrimit të kufijve ndërkombëtar. Me qëllim që kjo të arrihet, gjatë periud-hës së ardhëshme vendet kyçe anëtare të NATO-s, do të duhet që të angazho-hen fuqimisht ndaj vendeve të Ballkanit Perëndimor. Një element nga ky an-gazhim duhet të jetë edhe mbështetja e vazhdueshme ndaj bashkëpunimit rajonal. Sfidë për organizatat kryesore ndërkombëtare dhe evropiane do të jetë gjetja e hapsirës politike në të cilën orga-nizatat rajonale do të kishin mundësi që të gjejnë, të zhvillojnë dhe të sigurojnë mbështetjen maksimale materiale dhe politike ndaj bashkëpunimit të lartëpër-mendur.

Mr. Sasho Kuzmanovski,Mr. Biljana Popovska,

Alumni të Qendrës „Xhorxh Marshall“

zorëve të projekteve. Gjithashtu, u tha se për momentin në bashkëpunim me disa asociacione zhvillohen përgaditje të disa projekteve siç është projekti “Disku-time pas Samitit të NATO-s në Njuport”, nën organizimin e asociacionit alumni të Republikës së Maqedonisë dhe në bashkëpunim me divizionin e NATO-s për diplomaci publike, si dhe projekti në përgatitje e sipër për vitin 2015 i cili do të përfshijë diskutime dhe panele në lufën kundër terrorizmit, sigurisë kibernetike, mbrojtjes së ambientit dhe është projekt që do të realizohet në bashkëpunim me alumni-asociacionet e Maqedonisë dhe Kroacisë dhe programin e NATO-s për

shkencë dhe arsim.Nga e lartëpërmendura u konkludua se përvojat nga projektet e realizuara, ap-likacionet, zgjidhjet ideore e financiare dhe listat e kontakteve, në të ardhmen të shkëmbehen në kuadër të rrjetit të interakcionit të asociacioneve alumni. Gjithashtu, u bë thirje për një publikim të organizuar të rezultateve përfundimtare nga projektet dhe punëtoritë e projek-teve përmes revistave të mbrojtjes dhe sigurisë kombëtare, por edhe përmes revistës “Per Concordiam”, revistë e cila i mbështet politikat e Marshall-qendrës. Një pjesë nga pjesmarrësit gjithashtu, theksuan se ekzistojnë mundësi shtesë për animimin e pjesëmarrjes sa më ak-

tive të personave që kanë të bëjnë me sferën e mbrojtjes dhe sigurisë. Këtu për shembull, parimisht kemi të bëjmë me shqyrtimin e mundësive për përfshirje më aktive të personelit të pensionuar nga fu-sha e OJQ-së dhe punonjësve të medias të cilët merren me çështjet e sigurisë, përfaqësus së botës akademike, sektorit privat, institucionet shtetërore dhe orga-nizatat ndërkombëtare si dhe përfshirjen e shoqërisë civile në tërësi. Njëkohësisht, u përcaktuan edhe shumë tema të mund-shme për debatet dhe mbledhjet vijuese, të cilat janë të lidhura ngushtë me çësht-jet e sigurisë, çështje me rëndësi të mad-he rajonale.Duke pasur parasysh se edukimi mbetet një mundësi e mirë për ndërtimin dhe krijimin e aftësive të përshtatshme për njohjen e mundësive dhe sfidave mod-erne të sigurisë, gjatë kësaj punëtorie u dëshmua se Qendra Marshall vazhdon të organizojë dhe të zbatojë kurse dhe sem-inare rezidente dhe jo rezidente, si dhe konferenca rajonale dhe alumni-punëtori në kuadër të vitit kalendarik dhe fiskal. Pjesëmarrësit e punëtorisë, në këtë kon-tekst, ishin të njoftuar edhe me tema dhe me përmbajtje të rëndësishme të rëndë-sishme, interesante edhe për pjesëmar-rësit e ardhshëm nga rajoni, për forma të ndryshme të edukimit. asociacioni alumni Marshall i bashkuar rajonal, gjithashtu theksoi nevojën për mundësitë e pjësë-marrjes inkluzive gjatë procesit të sele-ktimit të kandidatëve të ardhshëm për shkollim në Qendrën Marshall, si dhe llogaridhënien lidhur me aktivitetet e të diplomuarve nga organizatat për bashkë-punim në fushën e mbrojtjes në kuadër të institucioneve kombëtare të mbrojtjes të vendeve të rajonit.Në fund, u prezantua raporti nga projekt-punëtoria verore e mbajtur në Strugë.

NGA RAPORTI I PROJEKT-PUNËTO-RISË „NATO DHE STABILITETI RA-JONAL I BALLKANIT PERËNDIMOR – SMART POWER APPROACH“Konkluzat e kësaj punëtorie në mënyrë të caktuar ndërlidhen në një masë të madhe nga qëllimet dhe misioni i projekt-punëto-risë së verës së kaluar. Ato janë dëshmi për determinimin e asociacioneve alumni. Pjesëmarrësit e punëtorisë konkluduan se është dëshmuar nevoja:– të formohet, të mbahet dhe të avan-

cohet rrjeti i ligjëruesve dhe aktiv-iteteve të alumni Marshall-qendrave, asociacioneve dhe OJQ-ve në Ballkanin Perëndimor të cilat veprojnë në drejtim të integrimit të rajonit në strukturat eu-roatlantike;

– zhvillim dhe promovim të shkëmbimit të pikëpamjeve të individëve që vijnë nga fusha të ndryshme akademike dhe kulturore, bazuar në cilësi të lartë të in-formatave të cilat mbështesin mirëkup-timin e ndërsjellë ndërkombëtar dhe do të kishin ndikim të veçantë për të ardh-men e rajonit;

– të jepet kontribut në drejtim të dialogut ndërkombëtar në raport me çështjet e rëndësishme ushtarake, politike dhe

8

ku 9000 prej tyre janë oficerë nga 38 vende të ndryshme të botës. Shtete me numër më të madh të përfaqësuesve momentalisht janë: Italia dhe Indonezia me nga 1000 pjesmarrës, por ka edhe disa shtete me vetëm disa apo me një përfaqësues siç janë Maqedonia, Kroacia dhe Armenia. Rrethi është shumë-etnik, shumë-kulturor, shumë-religjioz e shumë-gjuhësor edhe pse si gjuhë oficiale për përdorim të përgjithshëm njihet gjuha angleze.

Si është ndjenja të jesh përfaqësues i vetëm i një shteti mes 38 shtete tjera?

– Fakti që jam përfaqësues i vetëm i vendit tim, Repub-likës së Maqedonisë patjetër se është një nder i madh dhe një sfidë nga njëra anë, por edhe një përgjegjësi e madhe nga ana tjetër. Gjatë misionit përmes përvojave personale kuptova se ka një numër të madh përfaqësue-sish nga shumë vende, sido-mos nga vedet e Europës, të cilët e njohin mirë Republikën e Maqedonisë, por ka edhe të tillë që për herë të parë përmes meje dëgjojnë dhe marin informata rreth vendit tonë, kështu që duke u nisur nga kjo jam i vetëdijshëm se çdo vendim dhe sjellje

Prej kur Republika e Maqedonisë ka përfaqësues të saj në misionin UNIFIL?– Republika e Maqedonisë merr pjesë në këtë mision që nga viti 2006 me një për-faqësues si oficer shtabi në komandën e UNIFIL-it, dhe ky mision i Organizatës së Kombeve të Bashkuara është i vetmi deri tani ku RM ka përfaqësuesin e vet ushtarak. Mandati i tij zgjat një vit, kështu që deri tani ka pasur gjithsej 7 oficerë në këtë pozitë. Këtë vit kjo detyrë nga ana e Ministrisë së Mbrojtjes më është besuar mua.

Na thoni diçka më tepër në lidhje me pozitën dhe detyrat që keni si oficer shtabi?– Vetë vendi i punës gjen-det në kuadër të Qendrës së Bashkuar Operative të mis-ionit UNIFIL. Qendra është e obliguar që në vazhdimësi t’i ndjek dhe t’i evidentojë të gjitha ngjarjet të cilat ndodhin në zonën e përgjegjësisë të UNIFIL-it, si dhe gjithashtu ka për detyrë të ndjek rrjed-hojën e informatave deri tek të gjitha autoritetet e nevo-jshme. Qendra përbëhet prej 22 komandantëve nga 11 vende të ndryshme të botës. Konkretisht unë mbaj pozitën e oficerit kujdestar opera-tiv dhe kam për detyrë që ti

BISEDË ME KAPETANIN DAVID PETROV, PËRFAQËSUES I ARM-SË NË MISIONIN UNIFIL TË OKB-SË

SFIDË DHE NDER I MADH

b i s e d Ëpranoj të gjitha informatat dhe ti shqyr-toj situatat nga terreni dhe gjithashtu të bëj një analizë adekuate të të njejtave dhe varësisht nga niveli i seriozitetit të ngjarjes, informatat t’i dorëzoj deri tek organet përkatëse. Për këtë vend pune nevojitet të posedojmë karakteristika siç janë shkathtësi komunikimi, punë në pre-sion, aftësi për fokusim drejt situatës, përgjegjësi gjatë vendimarrjes, etj.

Sa shtete kanë përfaqësuesit e tyre në këtë mision dhe cila është gjuha zyr-tare me të cilën komunikoni?– Misioni ka gjithsej rreth 11.000 pjestarë,

9

fetare është dominante në një pjesë të caktuar të vendit: në veri – Sunitet, në jug – Shiitët dhe rreth Bejrutit – të krishterët. Në kuadër te territorit të tyre kanë edhe rreth 1,5 milion palestinez dhe rreth 1 mil-ion refugjatë sirianë. Gjatë viteve të fun-dit, gjegjësisht prej fillimit të luftës në Siri, luftë e cila ndikon shumë edhe në situ-atën e sigurisë brenda territorit libanez, ku shfaqet para se gjithash nëpërmjet

nga ana ime, atyre do t’ua paraftyronte Maqedoninë dhe për këtë arsye jam mun-duar që me qasje profesinale drejt punës, me komunikim të vazhdueshëm dhe me energji pozitive gjithmonë të përfaqësoj vendin tim në mënyrën më të mirë.

Si është situata momentale në Liban?– Situata momentale në aspektin politik dhe të sigurisë është tejet komplekse. Libani gjatë historisë ka përjetuar shumë luftëra dhe çarmatime, ndërsa në ku-jtesën tonë të freskët është lufta e fun-

dit civile e cila zgjati 15 vite, nga viti 1975 deri në vitin 1990, si dhe kujtojmë foto-grafitë tmerruese të Bejrutit të shkatër-ruar në atë kohë. Libani ka disa konflikte me Izraelin me të cilat marrëdhëniet janë edhe më tutje tejet të tensionuara. E gjithë kjo situatë ka bërë që një pjesë e madhe e popullatës të migrojë në vendet tjera, kështu që sot në Liban jetojn rreth

4 milion banorë, ndërsa në botë ka rreth 12 milion libanez, ku pjesa më e madhe e tyre ka migruar në Brazil, në SHBA su dhe në disa vende tjera të Europës perëndimore. Popullata në Liban është e ndarë edhe sipas përkatësisë fetare, edhe atë, 30% shiitë, 40% sunitë si dhe 30% apo pjesa tjetër e mbetur i takonë disa bashkësive të ndryshme krishtere ( ortodoksë dhe katolikë). Secila bashkësi

FAKTI QË JAM PËRFAQËSUES I VETËM I VENDIT TIM, REPUBLIKËS SË MAQEDONISË PATJETËR SE ËSHTË NJË NDER I MADH DHE NJË SFIDË NGA NJËRA ANË, POR EDHE NJË PËRGJEGJËSI E MADHE NGA ANA TJETËR. GJATË MISIONIT PËRMES PËRVOJAVE PERSONALE KUPTOVA SE KA NJË NUMËR TË MADH PËRFAQËSUESISH NGA SHUMË VENDE, SIDOMOS NGA VEDET E EUROPËS, TË cILËT E NJOHIN MIRË REPUBLIKËN E MAQEDONISË, POR KA EDHE TË TILLË QË PËR HERË TË PARË PËRMES MEJE DËGJOJNË DHE MARIN INFORMATA RRETH VENDIT TONË, KËSHTU QË DUKE U NISUR NGA KJO JAM I VETËDIJSHËM SE çDO VENDIM DHE SJELLJE NGA ANA IME, ATYRE DO T’UA PARAFTYRONTE MAQEDONINË DHE PËR KËTË ARSYE JAM MUNDUAR QË ME QASJE PROFESINALE DREJT PUNËS, ME KOMUNIKIM TË VAzHDUESHËM DHE ME ENERGJI POzITIVE GJITHMONË TË PËRFAQËSOJ VENDIN TIM NË MËNYRËN MË TË MIRË.

10

antagonizmit të shiitëve dhe sunitëve në pjesë të ndryshme të Libanit. Me një fjalë situate në Liban mund të përshk-ruhet si “stabile por tejet e tensionuar dhe e paparashikueshme”.

Cilat janë përshtypjet e juaja per-sonale për Libanin dhe për popullin libanez?– Libani dhe populli libanez, edhe përskaj ngjarjeve historike turbulente, në shumë gjëra mund të merren edhe një pop-ull dhe një vend i veçantë. Këtu është shkruar histori shumëshekullore dhe ka lokalitete pothuajse prej periudhës së fillimit të civilizimit (qytetet biblike Tiri dhe Sidoni njihen si lagjet më të vjetra në botë), nga koha e Fenikasve, Grekëve antikë, Maqedonasve antikë (është i njohur rrethimi i qytetit Tir të cilën e ka bërë Leka i Madh në vitin 332 p.e.r ). Nga ajo kohë kanë mbëtur lokalitetet e Romakëve, Bizantinëve, Osmanëve dhe më vonë lokalitete nga kolonia franceze, edhe pse Tiri i vjetër ka qenë ishull dhe se rrënojat sot gjenden nën ujë. Të gjitha këto civilizime dhe sundimtarë janë një gjurmë për këtë vend. Libani gjendet në një pozitë tejet të mirë gjeografike dhe ka klime mesdhetare. Libanezët janë shumë të njohur si tregtarë dhe shër-byes të mirë. Popullata është tejet mik-pritëse ndaj pjestarëve të misionit UNI-FIL dhe gjatë misionit pata rastin të njoh shumë njerëz, vendas, banorë të Liba-nit dhe mund të them se kam përvoja shumë pozitive nga kontaktet me popul-latën, disa nga ata shprehën dëshirë që në të ardhmen ta vizitojnë Republikën e Maqedonisë si destinacion tursitik.

Cilat janë mësimet e mara gjatë qën-drimit në Liban?– Të punosh dhe veprosh në një rreth ndërkombëtar është një përvojë e papërsëritshme dhe unikale. Pash se mund me sukses të bashkëpunojme ofi-cerë nga shumë vende dhe gjithashtu të shkëmbej ide dhe përvoja nga sfera në të cilën punuam. Kënaqësia ishte e madhe kur kuptova se mund të balla-faqohem me sfida gjatë punës dhe se zhvillova një bashkëpunim të shkëlqyer me pjestarët tjerë duke formuar kështu shoqëri dhe kontakte të reja. Ky mision mi zgjëroj horizontet dhe aftësitë profe-sionale të cilat si përvojë dhe dije do të më shërbëjnë shumë gjatë tërë jetës.

Ju mungon familja, si ja dilni me nos-talgjinë?–Bashkëshortja Ilinka dhe fëmijët Bllago-ja dhe Elena më dhanë mbështetjen e nevojshme që nga fillimi dhe kjo ishte një motiv për të vendosur të kandidoj për këtë mision. Familja më mungon, por me komunikim të vazhdueshëm me te ia dal disi që të plotësojë energjinë pozi-tive, familja më jep motiv dhe qetësinë e duhur, gjëra të cilat janë të nevojshme gjatë qëndrimit këtu. L.GJ.

Misioni UNIFIL (United Interim Forces in Lebanon) është vendosur në vitin 1978 me Rezolutat 425 dhe 426 të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, tre vjet pas fillimit të luftës qytetare, gjegjësisht 2 vjet pas okupimit sirian në disa pjesë të Liban-it duke pasur parasysh kohëzgjatjen e misionit më të gjatë të Organizatë së Kombeve të Bashkuara. Misioni UNIFIL nuk u vendos për shkak luftës qytetare apo për shkak të ofansivës siriane. Në atë periudhë kohore kanë

ekzistuar më shumë arsye të cilat kanë ndikuar në eskalimin e krizës në Liban. Njëra ndër arsyet më kryesore ka qenë statusi i refugjatëve palesti-nez të cilët kanë mbërritur në terri-torin libanez dhe së bashku me to ka arritur edhe OLP-ja me udhëheqësin e saj Jaser Arafat, të cilët nga territori i Libanit jugor kanë filluar sulme ndaj Izraelit. Izraeli iu është përgjigjur sulmeve me intervenim ushtarak për shpratallimin e luftëtarëve palestinez dhe faktikisht ka shkaktuar invasion ne territorin jugor të Libanit. Libani i është drejtuar OKB-së me protestë për shkak invazionit izraelit. Këshilli i Sigurimit ka kërkuar ndërprerje të ak-tiviteteve luftarake dhe tërheqjen e trupave izraelit nga territori libanez, ndërsa qëllimi i vendosjes së misionit

ka qënë që të ndiqet dhe të vërte-tohet tërheqja e trupave ushtarake izraelite nga territori i Libanit jugor (territor të cilin e kishin okupuar paraprakisht) me qëllim që të ven-doset rendi dhe paqja në territorin e Libanit jugor dhe në këtë mënyrë t’i dilet në ndihmë shtetit libanez që ta kthej kontrollin e shtetit. Gjatë vitit 1978 në Liban kanë arritur më shumë se 5000 persona nga dhjetë shtete ndërsa shtabi i misionit ka qenë i vendosur në vendin e quajtur Nagura,

ku ndodhet edhe sot e kësaj dite. Ata kryesisht kanë qenë disa hulum-tues ushtarak të pajisur me armatim të lehtë këmbësorie.Më vonë në vitin 2006, është shtuar edhe Rezoluta 1701 me të cilën zgjerohet misioni dhe jepen detyra dhe qëllime shtesë në mis-ionin UNIFIL detyra dhe qëllime të cilat vlejnë edhe sot. Këto qëllime dhe detyra përmba-jnë në vete tërheqjen e

tërësishme të forcave të armatosura izraelite në jug të vijës ndarëse apo të a.q. vijës së kaltër, mbështetje for-cave ushtarake libaneze për kthimin dhe vendosjen e njësive të tyre në Libanin jugor, hulumtim konstant të vijës së kaltër, repektivisht hulumtim të kufirit mes Libanit dhe Izraelit si dhe bashkëpunim permanent me qeverinë libaneze dhe atë izraelite në lidhje me situatën aktuale dhe me çështjet e hapura të të dy palëve.Në këtë mision gjithashtu kanë marrë dhe marrin pjesë pjesëtarë të njësive të shumë vendeve të botës. Republika e Maqedonisë si pjesëtare e 181 e Organizatës së Kombeve të Bashkuara, ndjek dhe mbështet përpjekjet e organizatës më të madhe botërore në ruajtjen e rendit, paqes dhe sigurisë botërore. Duke e respektuar Kartën e Organizatës së Kombeve të Bashkuara, Republika e Maqedonisë, në mënyrë aktive u inkuadrua me përfaqësues të saj në këtë mision.Pjesëmarrja e Republikës së Maqe-donisë në misionin UNIFIL filloi në fitin 2007, kur një pjesëtar i ARM-së, si oficer shtabi, në mënyrë aktive u inkuadrua në këtë mision dhe i reali-zonte të gjitha detyrat të cilat dilnin nga nevojat e misionit. Rotacionet e misionit UNIFIL janë me afat prej një viti dhe aktualisht në detyrë ndodhet rotacioni i tetë i këtij misioni.

MISIONI I KOMBEVE TË BASHKUARA UNIFIL

11

elegacion nga Republika e Maqedonisë, i kryesuar

nga sekretari shtetëror i MM-së, Mr. Sasho Stefanovski morri pjesë në konsultimet e rregullta shumëkombëshe të PARP-it mes Komitetit të partneritetit politik të NATO-s dhe Republikës së Maqedonisë në Bruksel. Në këtë mbledhje, temë shqyrtimi ishte pakoja e re e qëllimeve partnere për vitin 2014 si dhe analiza e përparimit të arritur në zhvillimin e sistemit të mbrojtjes së Re-publikës së Maqedonisë. Para komitetit të partneritetit politik

inistri i Mbrojtjes së Re-publikës së Maqedonisë, Mr. Talat Xhaferi realizoi

takim me pjestarë të ekipit

Hercegovinë. Në takimin ku morri pjesë edhe shefi i SHP së ARM-së, gjeneral-nënkolo-nel Goranço Koteski, ministri Xhaferi theksoi se kontributi i vendit tonë në misionet paqë-sore ndërkombëtare është real dhe evident dhe përkrah kësaj përforcohet paqja, demokracia dhe respektimi i të drejtave të njeriut, të cilat paraqesin vlera themelore të shekullit XXI. Gjenerali Koteski para të pra-nishmive porositi se gjatë mis-ionit secili pjesëtar i kontigjentit është përfaqësues i Armatës së Republikës së Maqedonisë dhe njëkohësisht përmendi se ndihma e ndërsjellë është kyçe në zbatimin dhe realizimin e

mjeksor të cilët do të shko-jnë si rotacioni i 16 i ARM-së në kuadër të operacionit EUFOR-ALTEA në Bosnjë dhe

detyrave në mënyrë profesio-nale. Ministri i Mbrojtjes dhe shefi i Shtatmadhërisë pjesëtarëve të kontingjentit u dëshiruan suksese gjatë misionit me po-rosinë që të shkojnë dhe të kthehen shëndoshë e mirë në vendin tonë. Fakti se rotacioni i gjashtëmbëdhjetë i ARM-së në këtë operacion udhëhiqet nga një pjesëtare e gjinisë së bukur, edhe një herë tregon se Minis-tria e Mbrojtjes dhe Armata e Republikës së Maqedonisë vë theks të veçantë përfaqësimit të barazisë dhe perspektivës gjinore si bazë për zhvillimin e përgjithshëm të sektorit të sig-urisë.

ROTACIONI I RI NË ALTEA

info

QËLLIMET PARTNERE 2014

implementimin e projekteve në kuadër të konceptit të NATO-s për “mbrojtje të zgjuar”. Përveç kësaj, i kënaqur nga arritjet, jam thellësisht i bindur se Republika e Maqedonisë do të merr sinjal dhe vlerësim pozitiv për të ar-riturat e deritanishme në kuadër të reformave të mbrojtjes si dhe të implementimit të qëllimeve të partneritetit, por pres që edhe në tërësi të respektohet vendimi i gjyqit të Hagës dhe që Repub-lika e Maqedonisë në vigjilje të Samitit të NATO-s në Mbretërinë e Bashkuar të bëhet antëtare e

të NATO-s, sekretari shtetëror, Mr. Sasho Stefanovski foli për ar-ritjet dhe përparimin e Republikës së Maqedonisë në rrugën e saj drejt NATO-s në fushën e mbro-jtjes si dhe për pranimin e pakos së re të qëllimeve të partneritetit për vitin 2014.„Republika e Maqedonisë edhe më tutje ngel promovues i fuq-ishëm i bashkëpunimit rajonal në fushën e mbrojtjes në kuadër të të gjitha iniciativave rajonale. Me vendet e rajonit të Evropës Jug-linodre, me forca të përbashkëta do të vazhdojmë të punojmë në

barabartë e Aleancës”, tha në fjalën e tij sekretari shtetëror Mr. Sasho Stefanovski.

ë kuadër të Planit për Bash-këpunim Bilateral të minis-

trive të mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë dhe Republikës së Kosovës për vitin 2014, min-istri i mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, Mr. Talat Xhaferi, së bashku me përfaqësues të lartë të Ministrisë së Mbrojtjes, realizoi takim me delegacionin nga Sektori për Inspektim nga Ministria e Mbrojtjes së Repub-kikës së Kosovës. Me këtë rast ministri Xhaferi theksoi se bash-këpunimi në fushën e mbrojtjes dhe sigurisë mes dy ministrive dhe dy vendeve tona është në nivel të lartë dhe se bisedimet

hefi i Shtatmadhërisë së ARM-së, gjeneral-nënkol-

onel Goranço Koteski, i ndau “Shenjën e Artë të Armatës për Partneritet, Koordinim dhe Bashkëpunim” nënoficerit krye-sor të Gardës Kombëtare të Ver-montit, rreshterit kryesor, Forest Glaxhet. Dekorimi i rreshterit kryesor të Vermonitit u bë në prani të atashut të mbrojtjes të SHBA-ve në Republikën e Maqe-donisë, kolonelit Xhefri Pred-mor, si dhe para mysafirëve të shumtë, përfaqësuesve të SHP të Vermontit, nënoficerit kryesor të ARM-së, rreshterit kryesor Dragan Stojanovski si dhe para një pjesë më të rëndësishme të personelit të SHP të ARM-së. Gjatë ndarjes së çmimit, gjen-erali Koteski vuri në pah realiz-

SHENJË E ARTË

ga data 14 deri më 17 prill për vizitë në kazermën e brigadës

kundërajrore “Strasho Pinxhur” qëndruan përfaqësues të forcave ajrore të Republikës së Turqisë. Vizita është pjesë e bashkëpunimit bilateral dhe ka për qëllim shkëm-bimin e përvojave në fushën e forcave ajrore. Gjatë vizitës, para mysafirëve u prezantua historia e brigadës, si dhe armatimi dhe teknika me të cilën disponon kjo brigadë, me ç’rast u diskutua për tema të shumta të cilat janë në interes të të dy armatave. Tema kryesore të diskutimeve ishin: pjesëmarja e përbashkët në mis-ione ndërkombëtare me detash-ment helikopterik, sistem për

SHKËMBIM PËRVOJASH

dhe takimet mes ekspertëve nga Maqedonia dhe Kosova janë vetëm një kontribut shtesë drejt zhvillimit të bashkëpunimit bilateral. Bashkëpunimi zhvil-lohet në më shumë fusha nga kjo sferë, sidomos në fushën e edukimit, duke përmëndur në këtë kontekst, arsimimin e kade-tëve nga Kosova në Akademinë Ushtarake “Gjeneral Mihajllo Apostollski”, e cila ndodhet në kuadër të Ministrisë së Mbro-jtjes së Republikës së Maqedo-nisë. Udhëheqësi i delegacionit të Kosovës, nënkoloneli Skender Prokshi u falenderua për takimin me ministrin Xhaferi dhe theksoi

BASHKËPUNIMI BILATERAL

12

së është plotësisht i kënaqur nga bashkëpunimi me Ministrinë

e Mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë.

NIKS” në misionin ISAF në Af-ganistan, kur pjesëtarët e ARM-së u vendosën së bashku me pjesëtarë të SHP të Vermontit. Rreshteri kryesor i SHP të Ver-montit, përmes bashkëpunimit bilateral me Armatën e SHBA-ve, dha kontribut të çmuar edhe në përgatitjen e programit për zhvillim të korit të nënoficerëve të ARM-së, me zbatimin e të cilit ARM-ja u bë lidere e rajonit në këtë fushë.

imin e suksesshëm të detyrave gjatë vendosjes së përbashkët të pjesëtarëve të ARM-së me SHP e Vermontit në task for-cat “FENIKS” në Afganistan, por edhe për bashkëpunimin me këtë shtet të SHBA-ve, i cili është partner në bashkëpunim me ARM-në. Duke e ururar gjen-eralin Glaxhet për kontributin e dhënë , shefi i SHP së ARM-së theksoi se përmes formave të ndryshme të trajnimit dhe

edukimit me SHP të Vermon-tit, deri më tani janë përfshirë rreth 3000 pjesëtarë të ARM-së, gjë që rezultoi në një afat të shkurtër kohor këta pjesëtarë t’i arrijnë standardet e NATO-s, sidomos në fushën e trajnimeve.„Shenja e Artë e Armatës për Partneritet, Koordinim dhe Bashkëpunim” është një dekoratë e lartë e ARM-së, e cila gjeneralit Glaxhet i ndahet për meritat e tij në realizimin e një numrit të madh të kurseve dhe trajnimeve të ndryshme për nënoficerët e ARM-së, si në Re-publikën e Maqedonisë, ashtu edhe në shtetin e Vermontit. Për gjeneralin, kjo ishte mirënjo-hje nga ARM-ja për kontributin e veçantë gjatë përgatitjes dhe pjësëmarjes në task forcat “FE-

mirëmbajtjen e avionëve, sistem të kontrollit dhe sigurisë së hapsirës ajrore, modernizim i avionëve etj. Një pjesë e madhe e bisedimeve u fokusuan edhe në pikën e mundë-sive që ofrojnë forcat e armatosu-ra të R. së Turqisë për trajnim dhe avancim të ushtarëve të brigadës kundërajrore, duke pasur para-sysh se R. e Turqisë është pjesë e NATO-s dhe ka përvojë në zhvil-limin e forcave ajrore. Gjatë qën-drimit, mysafirët patën mundësi që t’i vizitojnë gjërat dhe objektet me interes në Republikën e Maqe-donisë, ku u vizitua edhe dhoma përkujtimore e Mustafa Qemal Ataturkut e vendosur në muzeun e Manastirit, si dhe ju bë një vizitë e shkurtër edhe qytetit të Ohrit. Delegacioni i forcave ajrore nga Republika e Turqisë realizoi takim edhe me zëvendës shefin e SHP të ARM-së, gjeneral-nënkolonelin Naser Sejdini, me ç’rast edhe një herë u vërtetua bashkëpunimi i shklëqyer mes ARM-së dhe for-cave ajrore të Republikës së Turq-isë, bashkëpunim i cili në të ardh-men në fushën e forcave ajrore do të zhvillohet edhe më shumë.

ë kuadër të manifestimit me renome “Ditët e muzikës maqedone”, i cili u mbajt në gjysmën e parë të muajit prill, Orkestra e Armatës së

Republikës së Maqedonisë me ftesë të Lidhjes së kompozitorëve të Maqe-donisë, morri pjesë në natën finale të manifestimit. Orkestra e ARM-së më datën 14.04.2014 në sallën e madhe të Teatrit të Operas dhe Baletit të Maqedonisë, para publikut u paraqit me një koncert ku në mënyrë solemne u përmbyll ky manifestim. Publiku pati rastin që ta ndjek realizimin e ve-prave muzikore, të përpunuara nga Orkestra e ARM-së nga ana e autorëve të njohur të muzikës si: Ilija Ilievski, Kokan Dimushevski, Aleksandar Xham-bazov, Ilija Pejovski, Bllagoj Canev, Gligor Smokvarski, Tome Mançev dhe Xhon Viliams. Orkestra e ARM-së për herë të parë performoi nën dirigjimin e Sasho Tatarçevskit, ndërsa si mysafir morri pjesë edhe saksofonisti Stiv Temi nga Orkestra e marines së SHBA-ve. Orkestra e ARM-së edhe një herë tregoi mundësitë dhe cilësitë e larta, ndërsa duartrokitjet e të pranish-mive në sallën e TOB-it edhe më shumë e ngritën Orkestrën si një përbërje muzikore me një renome të lartë, ndërsa me këtë performacë orkestra edhe një herë tregoi se paraqet një element të rëndësishëm në zhvillimin e muzikës dhe kulturës në Maqedoni. Me këtë performancë në manifesti-min “Ditët e Muzikës Maqedonase”, orkestra vazhdoi me performancat e saj para opinionit dhe njëkohësisht vazhdon me realizimin e projektit e bashkëpunimit civilo-ushtarak, qëllimi i të cilit është që ARM-ja të jetë më afër qytetarëve, e për këtë shkak gjatë këtij viti janë paraparë perfor-manca në më shumë qytete të Republikës së Maqedonisë.

L.P.

KONcERT NË TOB

13

sionistë të përfshirë në punën dhe logjistikën materialo-financi-are. Trajnimi realizohej me anë të ligjeratave, prezantimeve, kon-sultimeve, ushtrimeve, vizitave në kapacitetet e logjistikës si dhe përmes punës prakitke. Qëllimi i këtij kursi është që shfrytëzuesit e MM të jenë të trajnuar për tra-jtim uniform dhe të veprim drejtë me MM të cilat janë në përdorim në komandat dhe njësitë e ARM-së, të trajnohen në rregullat për: pranim, akomodim, ruajtje, mirëmbajtje, si dhe punë me dokumente në hapësirat e MM, ndjekje e situatës gjatë veprimit dhe lëvizjes së tyre. Nga ana e anëtarëve profesionistë kon-trollohej rregullshmëria e punës së librave për mjetet materiale, dokumentacioni teknik për MM si dhe evidenca. Për përfundim të suksesshëm të trajnimit të të dy kurseve, 59 ndjekës të tyre, nënoficerë, morën certifikate që ua ndau komandanti i Qendrës për Trajnim Individual, majori Oli-ver Veleski.

S.N.

NGA AKTIVITETET E OORRM-SËNjë ndjenjë e veçantë për pjesëmarësit ishte edhe vizita në manastirin “Shën Gjergji” dhe në konaqet e tij në afërsi të f. Knezhino, manastir i cili te banorët lokal në rrethinën e Kërçovës njihet edhe nën emrin manastiri i Knezhinit, i cili da-ton nga shek. XIII. Pjesmarësit e marshit patën mundësi, që në afërsi të manastirit të njihen edhe me “Shtëpinë e artit” në të cilën dy dekada me rradhë në fillim të muajit korrik orga-nizohet kolona e artit të Kër-çovës. TRADITAT LIRIDASHËSETraditat liridashëse janë në vazhdimësi në fokusin e aktivi-etetve programore të OOE të OORRM-së nga Probishtipi, me të cilën udhëheq Zllate Ançov. Vërtetim më i mirë për këtë është caktimi i datës 3 prill për të shënuar Ditën e oficerëve rezervë, sepse në këtë ditë në vitin 1944 është bërë sulmi për çlirimin e minierave të plumbit dhe xingut “Zletovo” nga ana e luftëtarëve të Brigadës së Tretë Nacionalçlirimtare. Nën patronazhin e kryetarit të ko-munës së Probishtipit, Toni Tonevski, shënimi i kësaj ngjarje

ese dhe antiblinduese.Ushtarët profesional pas përfundimit të kursit vazhduan me trajnim spe-cial profesional në kohëzgjatje prej dhjetë ditësh në njësitë të cilat janë të vendosur. Pas për-fundimit të këtij trajnimi të spe-cializuar profesional ushtarët do të fitojnë certifikata për përfun-dimin e trajnimit ushtarak bazë për ushtarë profesional. Ndjekës dhe dëgjues të dy kurseve ishin nënoficerë nga të gjitha njësitë e Armatës së Republikës së Maqe-donisë. KUR METODIK PËR TRAJNIMIN E NËNOFIcERËVEKy kurs filloi me 4 mars të vitit 2014 dhe u realizua me gjithësej 29 ndjekës nënoficerë. Në tra-jnimin e këtij kursi nënoficerët fituan dijeni dhe përvoja ku në të ardhmen do ti zbatojnë gjatë realizimit të trajnimit në të gjitha njësitë e Armatës së Republikës së Maqedonisë. Gjatë procesit të trajnimit dëgjuesit e kursit i avan-suan fomat dhe mënyrën e real-izimit të trajnimit, përdorimit dhe ruajtjes së mjeteve mësimore për trajnim të cilat i posedon çdo njësi e armatës.

KURS PËR PËRDORUESIT E MJETEVE MATERIALE (MM)Ky kurs filloi më 31 mars dhe të njejtin e përfunduan 30 nënofi-cerë me detyrë në njësitë e ARM-së. Trajnimin e realizuan profe-

NGA AKTIVITETET E KDTNë Komandën e Doktrinave dhe Trajnimit, më saktësisht në Qendrën për trajnim indi-

vidual në kuadër të KDT-së, gjatë muajit prill të vitit 2014 me suk-ses u realizuan tre kurse.

KURS PËR USHTARËT PROFESIONAL Kursi u realizua në QT “Pepel-ishte” nga 25 shkurti deri më 2 prill. 167 ushtarë profesional, mes të cilëve edhe 11 pjesëtare të gjinisë femërore, mbaruan kur-sin dhe me këtë u bënë ushtarë profesional në kuadër të ARM-së. Kursi u realizua në kuadër të Programit për trajnim bazik ush-tarak për ushtarët profesional

qëllimi i të cilit është që ushtarët të trajnohen dhe të aftësohen për përdorimin dhe ruajtjen e armatimit personal në të gjitha kushtet dhe mjediset, si dhe zbatimi i të gjitha veprimeve tak-tike ushtarake individualisht apo në grup. Qëllimi primar është që

të rinjtë të formohen dhe për-gatiten fizikisht dhe me motiv të lartë si ushtarë profesional të cilët dituritë dhe përvojat e fitu-ara në të ardhmen do të mund t’i zbatojnë individualisht apo në mënyrë grupore, gjatë realizimit të detyrave të tyre në njësitë e ARM-së. Gjatë trajnimit, kursin e vizituan ministri i mbrojtjes Mr. Talat Xhaferi si dhe shefi i SHP të ARM-së gjeneral-nënkolonel Goranço Koteski, të cilët nga së afërmi u njohën me kushtet e punës si dhe me rrjedhën e tra-jnimit dhe kursit. Kapetani Goran Jovanovski, si komandir i kursit dhe rreshteri i vjetër i klasit të 1. Kemal Neziri, së bashku me ekip-in e instruktorëve të kursit ishin përgjegjës dhe kujedestarë lidhur me disiplinën dhe realizimin e kursit. Mësimi i rregullt si forma bazike gjatë procesit të trajnimit u realizua përmes ligjeratave dhe ushtrimeve. Ushtarët tra-jnoheshin dhe aftësoheshin në përputhje me rregulloren që de-finon rregullat e përgjithshme në ARM, për realizimin e rregullave të realizueshme në të gjitha situ-atat, me dhe pa armatim, për përdorim të duhur, ruajtje dhe pastrim të armëve personale si dhe aftësim për qitje dhe gjua-jtje precize me armë të cilat janë planifikuar gjuajtjet, për njohjen dhe përdorimin e mjeteve inx-hinerike, rregullat themelore të përdorimit të mjeteve shpërthy-

SHËNOHET DENJËSISHT DITA E OFICERËVE REZERVËMe rastin e 62 vjetorit të OORRM-së në vitin 1952, ud-hëheqsia dhe anëtarsia e OOE-së me një numër të shtuar të aktiviteteve e shënoi Ditën e OORRM-së, 29 Prillin.Në mesin e përmbajtjeve prak-tike, vlen të përmendet marshi edukativ i kondicionit që u mba-jt në rajonin e Kërçovës më 26 prill. Në këtë trajnimi një ditor, morën pjesë 120 oficerë dhe nënoficerë rezervë nga 6 OOE të OORRM-së. Përveç tyre, mes pjesmarësve pati edhe rreth tridhjetë nxënës dhe stu-dentë, si dhe përfaqësues të Njësitit Skaut „Mirko Mileski“ dhe të shoqatës Shoqatës Al-piniste Speleologjike „Bistra“ nga Kërçova. Sipas programit, marshi u realizua në relacionin: hotel “Biser” në vendin e quaj-tur Krushino – Manastiri “Shën Gjergji” në distancë prej 5km. Para fillimit, kryetari i OORRM-së, prof. Dr. Gjorgji Mallkovski, përkitazi informoi pjesmarësit rreth përmabjtjes së planifikuar për këtë trajnim një ditor, si dhe për aktivietet vijuese të organi-zatës deri në muajin qershor të vitit 2014.

historike ishte nën organizimin e OOE të OORRM-së nga Pro-bishtipi. Sipas programit, më 3 prill të vitit 2014 u realizua marsh kondicionues në rela-cion: Sheshi i qytetit Probishtip – Solishtë, në distancë prej 15 km në të cilën morrën pjesë 80 oficerë dhe nënoficerë të rinj rezervë nga Probishtipi dhe nga Kratova si komunë fqinje më e afërt me të cilën tradicio-nalisht realizohet bashkëpunim i sukseshëm. Manifestimi qën-dror u mbajt në parkun përkujti-mor “Bashkim vëllazërim” ku u vunë kurorra lulesh të freskëta, u mbajtën fjalime përshënde-tëse dhe u realizua një program i pasur kuluroro-artistik.Në këtë manifestim, përveç oficerëve dhe nënoficerëve rezervë nga Probishtipi dhe zletova, përfaqësues të OOE nga Kratova, Kumanova dhe

nga Shtipi, anëtarë nga Këshilli i Komunës së Probishtipit, përfaqësues nga organizata e veteranëve, morrën pjesë edhe zëvendës ministri i mbrojtjes Emill Dimitriev dhe kryetari i OORRM-së prof. Dr. Gorgji Mallakovski. Në fjalën përshë-detëse, kryetari i OORRM-së mes tjerash theksoi se orga-nizata do të vazhdojë që në vazhdimësi t’i shënojë datat e rëndësishme të historisë së Maqedonisë, ndërsa zllate Ançov theksoi kontributin që Probishtipi ka dhënë për lirinë e Maqedonisë. Me vëmendje të veçantë u ndoq dhe u dëgjua fjalimi përshëndetës i zëvendës ministrit të mbrojtjes Emil Dim-itriev. Ky i fundit, me këtë rast i informoi të pranishmit me rrjedhën e proceseve reform-uese në ARM, me avancimin permanent të tyre si dhe të ak-tualiteteve dhe aktiviteteve të Armatës. Ai mes tjerash tha se një pjesë e oficerëve dhe nëno-ficerëve rezervë do të jenë të përfshirë drejtpërsërdrejti në përbërjen e forcave rezerve të Armatës së Republikës së Maqedonisë.

Zhivko Trajanovski

14

„Mburroja” ju paraqet

ME KËRKESË TË NJËSIVE SPEcIALE TË ISH BRSS-SË NË VITET E HERSHME TË 80’-TA TË SHEKULLIT TË KALUAR KA NISUR PRODHIMI I ARMËVE SPEcIALE TË zJARRIT ME SILENcIATOR TË INTEGRUAR TË GJUAJTJES, ARMË TË cILAT DO TI zËVENDSONIN DERI ATËHERË ARMËT E PËRDORURA KLASIKE SI AK-47 DHE AKM, TË cILËVE SIPAS NEVOJËS U ËSHTË VËNË SILENcIATOR TË GJUAJTJES. INXHINIERËT NGA ENTI cNIITOçMASH SË PARI KANË FILLUAR ME PRODHIMIN E PLUMBAVE SUBSONIK 9X39 MM SP-5 DHE SP-6, KU PËR BAzË KA QENË E PËRDORUR KAPSULA E PLUMBIT STANDARD RUS 7,62X39 MM, APO MË SAKTË PLUMBI ME KOKËRR MË TË RËNDË 7,62 US. GJATË zHVILLIMIT TË PLUMBAVE SUBSTONIK GJITHASHTU ËSHTË MARRË PARASYSH EDHE AJO QË SHPEJTËSIA E PREDHAVE TË JETË DIKU 300 M/S DHE NJËKOHËSISHT TË NJEJTAT TË KENË FORcË TË MADHE SHPUESE DHE PËR KËTË SHKAK PREDHA TE PLUMBI 9X39 MM SP-5 POSEDON BËRTHAMË TË PLUMBIT ME SHTRESË BAKRI (PESHË 16.2 GR) NDËRSA TE PLUMBI SP-6 PREDHA POSEDON BËRTHAMË NGA VOLFARM-KARBITI (ME PESHË PREJ 16.2GR). PAS PRODHIMIT DHE zHVILLIMIT TË PLUMBAVE TË NEVOJSHËM NËN UDHËHEQJEN E P. SERDJUKOV NË ENTIN E cNIITOçMASH KA FILLUAR PRODHIMI I DY ARMËVE SPEcIALE TË zJARRIT ME SILENcIATORË TË INTEGRUAR TË GJUAJTJES QË GJATË VEPRIMIT NUK KANË SHKËNDIJË TË zJARRTË, PUSHKA GJYSËMAUTOMATIKE SNAJPER Bcc “VINTOREz” SI DHE PUSHKA AUTOMATIKE Ac “VALL”, PUSHKË KËTO TË cILAT 70% TË PJESËVE I KANË TË PËRBASHKËTA. PRODHIMI I AS “VALL” I KA TAKUAR FABRIKËS PËR PRODHIMIN E ARMËVE “TULLA”, NDËRSA QË NGA VITI 1987 KJO ARMË VIHET NË PËRDORIM TË NJËSIVE SPEcIALE TË USHTRISË DHE POLIcISË.PUSHKA AUTOMATIKE SULMUESE AS ,,VALL” (АвтомАт СпециАльный ,,вАл”) ËSHTË E PARAPARË PËR VEPRIM DREJT FORcAVE TË ARMIKUT, FORcA TË cILAT JANË TË PAJISUARA ME JELEKË ANTI PLUMB, SI DHE GJITHASHTU KJO PUSHKË MUND TË VEPROJË EDHE MBI AUTOMJETET USHTARAKE LEHTË TË BLINDUARA. KJO PUSHKË ËSHTË PROJEKTUAR MBI BAzAT E PUSHKËS AK-47, GJEGJËSISHT SIPAS PRINcIPIT TË PUNËS SË SAJ DHE I KA HUAzUAR GAzRAT E BARUOTIT DHE ROTAcIONIT TË MBYLLËSIT, POR MEKANIzMI NË SEGMENTET E cAKTUARA PËSON NDRYSHIME TË cAKTUARA. KUNDAKU I PUSHKËS ËSHTË I METALTË, DHE MBLIDHET NË ANËN E

majtë nga sandëku i pushkës. në anën e majtë të sandëkut është vendosur një shinë për pranimin e shënjestrave optike , ndërsa nga ana e djathtë është e vendosur leva për frenimin e pushkës. përzgjedhësi i gjuajtësit është i vendosur prapa këmbëzës dhe ka dy pozita (për gjuajtje individuale dhe gjuajtje të shpeshta). kapësi para dhe kapësi prapa janë të përpunuar nga polimeri. gypi i pushkës është me një gjatësi prej 200 mm dhe në pjesën e përparme ka më shumë hapje të vogla për depërtimin e gazërave të barotit në silenciatorin e e gjuajtjes. silenciatori përbëhet prej metali dhe në pjesën brendshme të tijë gjenden më shumë hapsira për absorbimin e një pjese të gazërave të barotit të cilët e ulin zhurmën gjatë gjuajtjes në 130 db. sipas nevojës, për transport më të lehtë silenciatori i gjuajtjes mund të demontohet shumë lehtë nga pushka dhe nuk preferohet përdorim të pushkës në qoftë se silenciatori është i demontuar. te silenciatori i gjuajtjes janë të vendosura edhe pjesa para dhe pjesa pas shënjestrës mekanike. shënjestra e pasme mekanike është me ndarje nga 400 m (ku markimi është vënë në 25 m). standard, pushka është e pajisur me shënjestër optike pso-1-1 e cila është e përshtatur kundrejt balistikës së plumbave të saj, nga shënjestra optike e natës me 1-pn-51 (gjithashtu e përshtatur) dhe në të mund të vendosen edhe shënjestra kolamatore. nga pajisjet tjera të pushkës mund të veçojmë dritën taktike dhe kapësen e përparme taktike. korniza standarde e municionit është e përpunuar dhe e prodhuar nga plastika dhe ka një kapacitet 20 plumbësh dhe korniza e municionit të pushkës bcc “vintorez” e cila ka kapacitet 10 plumbësh, si dhe korniza e municionit sr-3 “vihrj”me kapacitet prej 30 plumba. por, cilat janë mundësitë praktike të pushkës ac “vall” në kombinim me plumbat anti-plumb? për shembull me sp-6 në distancë prej 100 m gjuajtja depërton dhe çanë lym të çelikut me trashësi prej 8 mm, në 200 m çanë lym me trashësi prej 6 mm apo thënë ndryshe 30 shtresa të kevlarit, në 500 m lym të çelikut me trashësi 2 milimetra.

Ivica Dameski

PushkËN automatike speciale АС „Vall”

1. Kundaku metalik për mbledhje2. Lidhësja për bartësen3. Mekanizmi për mbledhjen e kundakut4. Kapëse me shtrirje kthyese të

mekanizmit goditës 5. Kapaku i sandëkut6. Bartësi i mbyllësit me bartës në gjilpërën e gjuajtjes7. Kapëse me shtrirje kthyese8. Cilindri i gazit9. Hapsirë gazi10. Shënjestër mekanike nga pas (e

vendosur te silenciatori i gjuajtjes)11. Gyp me hapje për depërtimin e gazërave

të barotit

PRERJA E PUSHKËS AS ,,VALL”

1 2

15

PushkËN automatike speciale АС „Vall”

1. Kundaku metalik për mbledhje2. Lidhësja për bartësen3. Mekanizmi për mbledhjen e kundakut4. Kapëse me shtrirje kthyese të

mekanizmit goditës 5. Kapaku i sandëkut6. Bartësi i mbyllësit me bartës në gjilpërën e gjuajtjes7. Kapëse me shtrirje kthyese8. Cilindri i gazit9. Hapsirë gazi10. Shënjestër mekanike nga pas (e

vendosur te silenciatori i gjuajtjes)11. Gyp me hapje për depërtimin e gazërave

të barotit

12. Trupi i silenciatorit të gjuajtjes13. Separator i hapsirave të silenciatorit të gjuajtjes 14. Shënjestra e sipërme mekanike (e vendosur te silenciatori i gjuajtjes)15. Vend ii vendosjes së silenciatorit të gjuajtjes16. Kapës i sipërm 17. Hyrja në sandëkun e kornizës së

municionit18. Lirues/ shtrëngues i kornizës së

municionit19. Këmbësa me mekanizmin 20. Seleksionues i gjuajtjeve21. Kapës i pasëm revolveri 22. Sandëku i pushkës

PRERJA E PUSHKËS AS ,,VALL” KARAKTERISTIKAT TAKTIKO-TEKNIKE TË AS “VALL”

KALIBRI 9 mm

LLOJI I MUNICIONIT 9х39 mm (modelet SP-5, SP-6 dhe PAB-9)

GJATËSIA ME KUNDAK TË HAPUR 875 mm

GJATËSIA ME KUNDAK TË MBYLLUR 615 mm

GJATËSIA E GYPIT 200 mm

GJATËSIA E VIJËS SHËNJESTRUESE 310 mm

GJERËSIA 40 mm

LARTËSIA 205 mm

PESHA PA OPTIKË DHE ME KORNIzË TË zBRAzËT TË MUNICIONIT 2,5 kg

PESHA PA OPTIKË DHE ME KORNIzË TË MBUSHUR TË MUNICIONIT 2,96 kg

KAPACITETI I KORNIzËS STANDARDE TË MUNICIONIT 20 plumba

SHPEJTËSIA FILLESTARE E GJUAJTJES nga 285 m/s deri 295 m/s

SHPEJTËSIA TEORIKE E GJUAJTJES 900 plumba në minutë

SHPEJTËSIA PRAKTIKE E GJUAJTJES nga 40 deri 100 plumba në minutë

DISTANCA E SHËNJESTRËS ME SHËNJESTËR MEKANIKE 400 m

GJUAJTJA EFIKASE ME SHËNJESTËR OPTIKE GJATË DITËS 400 m

GJUAJTJA EFIKASE ME SHËNJESTËR OPTIKE GJATË NATËS 300 m

REzULTATE MË TË MIRA GJATË GJUAJTJES 200-300 m

34

56

7 8 9 1011 12 13 14

1516171819

20

21

22

16

uftimet në mjediset urbane janë shume komplekse pasi që kërkohen përgatitje komplekse si dhe njohje të kundër-shtarit, gjegjësisht të dhëna sekrete

shumë precize. Në operacionet urbane më shpesh angazhohen forca speciale të cilat janë të përgatitura për këtë lloj të luftimeve si dhe janë të pajisura me armë dhe pajisje që i për-shtaten gjendjes. Edhe mbështeetja e e vepri-meve luftarake urbane është tejet komplekse. Varësisht nga rëndësia dhe gjerësia e hapsirës ku angazhohen njësitë për veprime urbane, të njejtat mund të jenë të mbështetura nga vep-rime ajrore apo artilerike. Në këto raste mund të përdoret edhe policia për rrethim të afërt apo më të gjërë, si dhe mund të përdoren edhe skuadra speciale robotësh.Sot Afganistani është poligoni më i madh për provë të konceptit të luftimeve urbane, si dhe për taktikat dhe teknikat për udhëheqjen e luftimeve urbane. Sot për veprime dhe luftime urbane përveç armëve klasike përdoren edhe ar-mët me laser, robotë të armatosur „SWORDS“ (Special Weapons Observation Reconnaissance Detection System), fluturake pa pilot ose flutur-ake të zbuluara. Nga luftimet urbane në kohën më të re, më aktuale janë situatat e ndryshme të veprimit, sulme me bombë-kamikazë si dhe kemi shembullin e luftimeve guerile në Siri të cilat vazhdojnë disa vite me rradhë.Problem më serioz për sulmuesin paraqet mundësia që armiku të fshihet pas murreve të objekteve, të veprojë shpejtë dhe në mënyrë precize. Shkencëtarët dhe hulumtuesit në më shumë laboratore në SHBA dhe në Mbretërinë e Bashkuar kanë shqyrtuar shumë sisteme përmes të cilëve do të mund të vërejmë dhe të shohim përmes murreve. Më herët janë përdorur videosondat, ku përmes vrimës janë tërhequr dhe kanë pasur qasje në hapsirë tjetër. Por, në luftimet bashkëkohore urbane kjo mund të paraqet rrezik.

të frekuencës, gjë që e shkaktojnë objektet në lëvizje. Pajisja ka madhësinë e çantës së dorës dhe përmbëhet prej një radiolidhje e cili ka dy antena si dhe njësi për përpunimin e sinjalit. Gjatë testimit të njëjtin e kanë përdorur për identifikimin e lokacionit të personit shpejtësinë dhe kahjen e drejtimit dhe lëvizjes përmes mur-rit nga tullat, murrë i gjërë 30 cm. Njëkohësisht, edhe në Institutin Teknologjik e Masatçusesit (MIT) në SHBA shkencëtarët kanë zhvilluar një pajisje radari TTW (Through The Wall) i cili gjithashtu jep mundësinë e “shi-kimit” përmes murreve.Gjatë vitit 1930 hulumtuesit e marinës ameri-kane ushtarake kanë vërejtur se radiovalët përskaj radiokukëve,reflektojnë tek avionët gjatë fluturimit. Fenomeni i sinjalit kthyes që

Vëzhgim përmes murrit me anë të ruterit WiFi

Luftimi urban

Risinë që e kanë përdorur inxhinierët britanik nga universiteti i Londrës ka qenë mundësia për përdorimin e sistemit të radarëve pasiv të cilët mund të “shohin” përmes murreve me anë të sinjaleve WiFi, sinjale këto të cilat vijnë nga ruterë pa tel.Hulumtuesit nga departamenti i kriminalitetit dhe shkencës në kolegjin unversitar “London” kanë krijuar një detektor për përdorimin e këyre ruterëve që kanë qenë të vendosur gjithandej. Kur radiovala reflektohet në hapësirat e objek-tit, frekuenca e tij pëson ndryshime dhe efekti i Doplerit mundëson që në ekranin e kompjut-erit të dorës (laptopit), apo të syzeve virtuale, të ndiqet ngjarja pas murreve të objekteve të caktuara. Prototipi i zhvilluar i radarit të pa-jisjes mundëson identifikimin e ndryshimeve

I. Mënyra e funksIonIMIt:1. objekt në

lëvIzje – kur WIfI radIovalët nuk pranohen nga objektI në lëvIzje, frekuenca e tyre ndërrohet

2. WIfI-Internet ruter – e përMbush dhoMën Me radIovalë të frekuencës së caktuar, zakonIsht 2,4 apo 5 Mhz

3. sInjalI bazë – antena e parë e pajIsjes e ndjek radIosInjalIn bazIk të dhoMës

4. sInjalI kthyes – antena e dytë e pajIsjes e detekton Mos pranIMIn nga objektet të cIlët lëvIzIn dhe e ndërrojnë frekuencën

5. koMpjuterI – Me krahasIMIn e sInjaleve të dy antenave përllogarItet lokacIonI I objektIt, shpejtësIa, kahja dhe drejtIMI

II. ndjeshMërIa e sIsteMIt

III. sIsteM I rrjetIt nga 20 radIopërçues të lIrë të

cIlët gjenden rreth krevatIt të pacIentIt, do të Mund të përdorej nëpër spItale për të ndjekur procesIn e fryMëMarrjes të pacIentIt

17

nuk pranohet apo që refuzohet nga një objekt i caktuar, quhet efekt i Doperit. Ky lloj i radiovalëve është përdorur gjatë përpunimit dhe zhvillimit të radarëve. Sot radiovalë kemi në çdo shtëpi që posedon ruter WiFi, me anë të së cilit përçohen deri te sinjalet e kompjuterit të dorës (laptopit), televizorëve, tele-fonave celularë, etj. Kësi lloje pajisjesh posedojnë 60% e amvisërive dhe shtëpive në SHBA dhe mbi 25% e am-visërive në botë. Ruteri WiFi i internetit përçon dhe transmeton radiovalë në hapsirë me frekuencë nga 2,4 apo 5 MHz. Çdo sinjal i tillë nuk pranohet nga objektet e amvisërisë, por edhe nga njerëzit.Ekspertët e sigurisë dhe luftës kundër terrorizmit kanë vërejtur se ky lloj i emiterëve të ndryshëm të radiovalëve mund të përdoret me sukes për de-tektimin e njerëzve nëpër objekte. Ata e kanë zbatuar principin e njejtë për të bërë pajisje që do ti ndjekë sinjalet WiFi, gjegjësisht sinjale të cilat duke e për-dorur efektin e Doplerit, mundëson të ndiqet lëvizja e nja kategorie të caktuar të njerëzve nëpër murre. Ndërrimi i subjekteve përmes të cilëve nuk pranohen radiovalët WiFI shkak-ton ndryshim të frekuencave. Nëse për shembull, personi lëviz në drejtim të burimit WiFi , frekucenca e valëve të re-flektuara rritet, e nëse personi largohet nga burimi WiFI, frekuenca zvoglohet.Pajisja funksionon kështu që çdo antenë WiFi emiton sinjal me frekuencë të lartë që depërton përmes murrit. Atë sinjal e ndjek edhe antena. Antena e detekton mos pranimin e sinjalit të radiovalëve nga objektet tjera në bazë të ndryshimit të frekuencës së tyre. Antena mund të përdoret jo vetëm si radiosinjal WiFi por edhe për sinjal të pajisjeve të tjera të ng-jajshme në të njejtën hapsirë që shkak-tojnë efekt të njejtë si dhe sinjalin bazë. Gjithsesi, këtu është edhe kompjuteri i cili krahason sinjalet pranuese me mo-spranimin e sinjalit bazë, në bazë të dal-limit me anë të së cilit bën përllogaritjen brenda hapsirës – në objekt në hapsirë prej 30 centimetrash, si dhe shpejtësinë dhe kahjen e sinjalit.Deri më tani me këto eksperimente është vërtetuar se me anë të këtij de-tektori është e mundur që të zbulohet shpejtësia e lëvizjes së ndonjë personi të rrethuar nga radiovalët. Një grup hulumtuesish nga Universiteti i Jutas në SHBA kanë zhvilluar rrjet nga 20 ra-diovalë të lirë të cilat gjenden rreth kre-vatit të një pacienti. Ata kanë përpunuar nja algoritëm i cili detekton frymëmar-rjen e pacientit, në mënyrë më të suk-sesshme krahasuar me detektorët tjerë. Grupi planifikon azhurnimin e algoritmit me qëllim që t’i ndjek edhe lëvizjet e trupti. Një ditë ky sistem do të mund të jetë i dobishëm në spitale, në vend të pajisjeve të deritanishme me anë të së cilëve ndiqet gjendja fizike e pacientëve nëpër spitale. Ky radar do të mund të përdorej në mënyra dhe aplikime të ndryshme që nga zbulimi i hajdutëve e deri te ndjekja e fëmijëve apo personave më të moshuar, si dhe për zbulimin dhe gjetjen e të lënduarve gjatë tërrmeteve dhe gjatë fatkeqësive

zbulohet pozita momentale e njeriut në murr. Radari TTW, të cilin e kanë projektuar ekspertët e MIT-it mund të depërtojë nga 24 deri në 30 cm dhe të kërkojë e të hasë në një burim të energjisë për gjenerimin e mikrovalëve. Kjo pajisje gjatë testimeve, nëpermjet murrit me tulla e ka zbuluar lokacionin e personit, lëvizjen, shpejtësinë, kahjen dhe drejti-min e lëvizjes së tij. Inxhinierët besojnë se mund ta rrisin ndjeshmërinë e siste-mit, kështu që sistemi do të mund më lehtë të zbulojë lëvizjen e krahërorit gjatë frymëmarrjes. Gjithashu ata mendojnë edhe për lidhjen e pajisjes me infra dhe detektor infra të kuq. Kjo pajisje mund të përdoret në largësi prej 60 metra nga murri. Janë bërë eksperimente në 20 metra largësi, që është largësi e zakonshme ku balla-faqohen kundërshtarët gjatë situatës së luftimeve urbane. Pajisja jep pamjen e lëvizjes pas murrit, në formë të vid-eoshkrimit, në kohë reale nga 10,8 foto-grafi në sekondë.Realizohen edhe eksperimente tjera me gjatësi më të vogël dhe gjatësi më të madhe valore. Valët më të gjata janë në gjendje që të kalojnë dhe depërto-jnë përmes murrit dhe të kthehen prap, gjë që e bën sinjalin edhe më të fortë.

Por, ajo kërkon një radar më të madh. Si më efikas i këtij lloji është shfqaur vala “S-band”, që ka pothuajse gjatësi të njejtë valore sikur interneti pa kabllo, gjegjësisht pajisja WiFi. Edhe pse kjo gjë ndikon në humbjen e sinjalit, hulum-tuesit përdorin një filtër të kristaltë ana-log i cili i krahason dallimet mes frekue-ncave të valëve modulare të cilat nuk pranohen nga murri, dhe mes atyre që kthehen në cak. Ky sistem ka një rezolucion të mirë, meqë përdoren edhe algoritme të avancuara si dhe procesimke digjitale për përpunimin e fotografisë. Eksper-imetet kanë treguar se mund të fitohet fotografi përmes radarit të dy person-ave të cilët lëvizin pas murrit nga betoni i fortë. Ekipe luftarake në Afganistan tashmë i përdorin këto pajisje, duke fituar përvojë e cila do të ishte shumë e dobishme edhe për hulumtuesit.

Aleksandar Stojçevski

tjera natyrore.Gjithsesi se strukturat e sigurisë, ush-tria dhe policia janë interesuar për cilësinë dhe zbatueshmërinë e pajisjes së tillë në aktivitetet me anë të së cilave ndiqen terroristët apo kriminelët potencial, apo edhe për aksionet tjera ushtarake e policore. Për këtë shkak, Ministria e Mbrojtjes e Britanisë së Madhe e ka finansuar një studim ku do të vërtetohej se a do të mund që një pajisje e tillë të përdoret për skenimin e ndërtesave gjatë luftimeve urbane. Për shkak se pajisja nuk emiton apo trans-meton asnjë lloj të radiovalëve, kjo gjë nuk mund të zbulohet. Është zbuluar dhe zhvilluar edhe taktika rreth përdor-imit të kësaj pajisjeje në luftimet urbane dhe në luftime kundër terroristëve, së bashku me pajisje tjera që përdoren në këto situata.Sistemi përbëhet prej dy antenave dhe prej njësisë së procesimit të sinjalëve. I tërë sistemi është i barabartë me mad-hësinë e një çante të dorës. Për dallim nga radarët normal të cilët emitojnë radiovalë, e më pas i masin sinjalet e re-flektuara, sistemi i ri punon krejtësisht në mënyrë të padukshme. Proceset e radarëve pasiv janë shumë të thjeshta. Në cilëndo hapsirë që hasim në WiFi, njerëzit janë vazhdimisht në rrezik nga

radiovalët. Kur këto radiovalë ndeshen me objektin në lëvizje, frekuenca e tyre ndërrohet. Kompjuteri e rikonsturon fotografinë e objektit apo personit i cili lëvizë në drejtim të kundërt nga murri, duke e analizuar kështu sinjalin pranues. Gjatë testimit, sistemi pasiv i laserit ka mundur që ta zbulojë ven-din e personit, shpejtësinë dhe kahjen e lëvizjes përmes murrit të gjërë 30cm. Mangësi e vetme e këtij sistemi është ajo se përçuesi thjeshtë mund t’ju zh-gënjejë. Në fakt, mjafton që të ndalet lëvizja dhe sistemi pasiv nuk do të zbu-lojë të njejtën. Inxhinjerët besojnë se gjatë hulumtimeve të mëtutjeshme do të rrisin ndjeshmërinë ndaj sistemit në mënyrë që të mund të zbulohen lëviz-jet e krahërorit kur personi merr frymë. Nga ana tjetër, me përdorimin paralel të detektorit WiFi, me anë të pajisjeve termovizionale, pajisje që e zbulojnë ngrohjen e trupit të njeriut, mund të

18

eklerk“ është tanksi luftarak bazë, i dizajnuar dhe i prodhuar nga kom-pania franceze „Nexter Systems“

dhe i njejti është në shërbimin e ushtrisë franceze si dhe në shërbim të ushtrisë së Emirateve të Bashkuara Arabe. Emrin e tij e merr sipas gjeneralit francez Filipe Lekler de Hauteklok, i cili e ka udhëhequr divizionin e 2. blindues gjatë Luftës së Dytë Botërore. Prodhimi i parë i “Lekler-kut” filloi në vitin 1991 dhe tanksi bëhet pjesë e ushtrisë franceze një vit më vonë më 1992, duke e zëvendësuar tanksin e vjetër AMX-30.Tanksi “Leklerk” është i pajisur me teknologjinë më moderne, me qëllim të arritjes së nivelit më të lartë të mobil-itetit, fuqisë së zjarrit dhe sigurisë. Siste-mi i përdorimit të zjarrit është i integruar nga gjenerata e fundit të sistemeve kompjuterike, gjë që siguron nivel të lartë të efikasitetit në raport me kundër-shtarët e tij, në të gjitha kushtet gjatë ditës dhe gjatë natës me një veprim të suksesshëm deri në 3000 metra.Armatimi bazë i këtij tanksi është topi CN120-26, 120mm me gyp të rrafshët. Ky top në teori, mund të përdorë predha sipas standardeve të NATO-s, por në praktikë, deri tani ka përdorur vetëm predha të prodhuara në Francë. Topi përdor sistem unikal për mbushje au-tomatike dhe është i dizajnuar enkas për këtë lloj tanksi dhe i njejti numëron ekuipazh deri në 3 antarë. (komandant, shënjestrues dhe shofer). Sistemi për

largësi prej 4000 metra. Sistemi digjital për përdorimin e zjarrit, shënjestruesit apo komandantit të tanksit i mundëson selektimin e 6 caqeve të ndryshme të cilat mund ti godasin apo ti gjuajnë në periudhë kohore prej 30 sekondash.Armatimi shtesë i këtij tanksi është mi-tralozi i konjuguar 12,7 mm si dhe mi-tralozi kundër ajror me telekomandë 7,62mm.Në tanks është i instaluar një sistem mbrojtës për mjete luftarake “Galix”, i prodhuar dhe i instaluar nga “GIAT In-

“Kalorësja” e re frënge

„Leklerk“

mbushje automatike të topit mundëson shpejtësi të gjuajtjes deri në 12 predha në minutë, me kapacitet të përgjithshëm prej 22 predhave si dhe mundësi për memorim të 5 llojeve të ndryshme të predhave. Në kupolë mund të vendosim 18 predha shtesë me të cilat do të përm-bushet sistemi për mbushje automatike.Gypi i topit ka një shtresë termoizoluese si dhe sistem për hedhjen automatike të gazrave të barotit. Tanksi „Leklerk“ mund të godas caqe në lëvizje me shpejtësi prej 50km/h në

19

dustry” dhe “Etienne Lacroix”, i cili në fakt, paraqet lançues granatash të gazit, granatave antikëmbësorike dhe kurtheve infra të kuqe. Fuqia e tanksit është e diktuar nga dizel motori 8-cilindërsh „Wärtsilä V8X-1500 Hyperbar“ i cili mund të prodhojë 1500 ks në 2500 kth.në min. Këtij motori i është bashkangjitur sistemi automatik për transmission SESM ESM500 që ka marsh me 5 shpejtësi për para dhe 2 shpejtësi për pas. Në marsh është insta-luar radartusi hidrokinetik i cili ngadalë-son shpejtësinë e “Leklerk” me nivel të ngadalësimit deri në 7 m/sek. “Leklerk” me një peshë prej 56 tonelatave mund të arrijë shpejtësi deri në 32km/h për 5 sekonda si dhe shpejtësi maksimale deri në 80km/h. Radiusi aksionar i lëvizjes i këtij tanksi është 550 km, por kjo mund të rritet me shtimin e rezervoarëve të jashtëm edhe deri në 650km. Nga pajisja shtesë në tanks është i in-staluar sistem për detektim automatik si dhe për fikje të zjarrit të brendshëm në orvatje për tu neutralizuar mundësia e detonimit të parakohshëm të pred-have në tanks, si dhe gjithashtu është i instaluar sistem mbrojtës NKB që mbron ekuipazhin nga lloje të ndryshme të rreziqeve biologjike, bërthamore me anë

të filtrit ajror si dhe me anë të formimit të shtypjes së njësisë luftarake.„Leklerk“ është i pajisur edhe me sistem komandues FINDERS (Fast Information, Navigation, Decision and Reporting Sys-tem) me monitor me ngjyra nga të cilat mund të shihen caqet aktive momen-tale, hartat digjitale, rutat e planifikuara të lëvizjeve, pozita vetanake, pozita e forcave aleate dhe armike. Në bash-këveprim me sistemin komandues është instaluar edhe një sistem digjital i komu-nikimit ICONE TIS, sistem i cili mundëson data-pasqyrimin e situatës taktike si dhe urdhërat me anë të grafikoneve në hartë, mes automjeteve dhe komandës udhëheqëse. Tanksi „Leklerk“ në raport me paraqitjen e tij të parë gjeti zhvillim në disa variante: – Modelet T1 dhe T2 janë prodhuar gjatë

periudhës së paraproduksonit përmes 17 monstrave;

– Modelet Т3 Т4 dhe Т5 janë prodhuar në periudhën mes viteve 1992 dhe1996 në 132 monstra;

– Modelet Т6, Т7 dhe Т8 është azhur-nuar me ssitem të klimatizimit për re-alizimin e operacioneve në rajone me temperatura të larta ekstreme;

– Modeli Т9 është azhurnuar me sistem për hulumtim termal;

– Modelet Т10 dhe Т11 janë azhurnuar me monitor komandues dhe me blindim të avancuar;

– AzUR-modeli është tanks i modifikuar “Leklerk”, i prodhuar për luftime në mjedise urbane.

Ky tanks mund ti realizojë dhe ti zba-tojë të gjitha detyrat e dhëna të luftimit modern në rajone me temperatura të larta dhe të ulëta ekstreme . Është i aftë për lëvizje shumë të shpejta në terrene të rënduara në kushte të intenzitetit të lartë të veprimeve ushtarake të cilat përfshijnë edhe veprime bërthamore dhe kimike. „Leklerk“ është prodhim kulmor i indus-trisë ushtarake franceze dhe ky tanks është simboli më i ri i krenarisë kom-bëtare franceze.

Zoran Stojanovski

20

oeing B-52 Stratofortress“, op-eron që nga vitet e 50’-ta në kuadër të Forcave Ajrore Ameri-kane - United States Air Force

(USAF). Avioni është konstruktuar për veprim bërthamor kundrejt forcave të ish Bashkimit Sovjetik, me gjuajtje të lartë, i aftë të bartë 32.000 kg armatim. “B-52”, është i dizajnuar dhe i konstruktuar nga ana e “Boeing” i cili edhe më tej vazhdon të ofrojë mbështetje dhe azhurnim. Kjo kom-pani është prodhuesi më i madh i avionëve komercial dhe ushtarak. “Boing” siguron shërbime dhe prodhime për mbështetjen e klientëve në 150 vende dhe është njëra ndër eksportuesit më të mëdhenj nga SHBA-ja në raport me shitjen e prodhimeve të veta (avionë, sisteme mbrojtëse dhe elektronike, raketa, satelitë dhe sisteme të avancuara informatike dhe sisteme të komunikimit). Duke filluar me një propozim-marrëveshje të suksesshme për bombardues strategjik në qershor të vitit 1946, fluturimi i parë është realizuar pas 6 vitesh, në prill të vitit 1952. Në shërbimin aktiv të forcave ajrore të SHBA-ve është që nga viti 1955. Avionët „Boeing B-52 Stratofortress“ kanë qenë nën komandë ajrore strategjike - Strategic Air Command (SAC), e më pas nën ‘Air Com-bat Command’ (ACC), ndërsa nga viti 2010, bombarduesit „B-52 Stratofortress“ dhe „B-2 Spirit“ janë nën ‘Air Force Global Strike Command’ (AFGSC). Performancat supe-riore e mbajnë „Boeing B-52“ në shërbim të mëtejshëm edhe përkundër prodhimit të gjeneratës së re të avionëve. Me azhurni-min, gjegjësisht me modernizimin, pritet

shtyrë në vendosjen e “orës policore” për testimin e motorëve. Modelet kanë qenë të drejtuara në ndonjë lokacion tjetër, 240 kilo-metra nga lokacioni i mëparshëm në Larson (në bazën ajrore në afërsi të Moses Lake) ku motorët kenë qenë tërësisht të testuar.Fillimi i operacioneve gjatë testimit ka qenë tejet problematik. Në fakt, janë paraqitur probleme teknike në fazat e testimit si dhe në pistat e nisjes dhe të aterimit, si rezultat i peshës së avionit. Sistemi i kerozinës ka qenë në kufi të derdhjes dhe të ngrirjes, ka-bina e pilotit është nxehur drejtpërsëdrejti nga rrezet e diellit, ndërsa hulumtuesi dhe naviguesi janë ngrirë në pozitat tjera. Në shtator të vitit 2006 „B-52 Stratofor-tress“ ka qenë njëri ndër avionët e parë ushtarak amerikan i cili ka mundur të fluturjë me përdorimin e karburantëve alternativë. Fluturimi nga baza ajrore „Edwards Air Force Base“ ka qenë me përzierje 50/50 nga Fischer-Tropsch-procesi (karburant sintetik me JP-8 karburant konvencional për avionë) në dy nga tetë motorët. Me 15 dhjetor të vitit 2006, B-52 ka fluturuar me karburant sintetik në të gjithë tetë motorët. Ky program është pjese e Ministrisë së Mbrojtjes me qëllim zvogëlimin e naftës së ngurtë dhe me qëllim të kalimit të përdor-imit të karburantëve me burime alternative deri në vitin 2016. Gjatë vitit 2007 avioni ka qenë i pajisur me pajisje shtesë, me sisteme për gjuajtje, gjë që ka rritur efikasitetin e tij gjatë sulmeve ndaj caqeve të vendit. Një spektër të gjërë pajisjesh, si avionët e tipit „McDonnell Doug-las F/A-18 Hornet“, „General Dynamics F-16

BOMBARDUESI STRATEGJIK I SHBA-VE

„BOEING B-52 STRATOFORTRESS“

vazhdim i përdorimit operativ të avionit.Me 26 tetor të vitit 2012 „Boeing“ shënoi 50 vjetorin që kur kompania vuri në përdorim modelin „B-52 Stratofortress“ të forcave ajrore amerikane. „Boeing“ ka konstruktuar 744 avionë „B-52“, në tetë modele të ndry-shme (A, B, C, D, E, F, G dhe H) në periudhë nga vitit 1952 deri në vitin 1962. Flota ajrore sot përbëhet prej 76 modeleve „B-52 H“, nga të cilët dy janë test avionë në bazën ajrore në Eduards në Kaliforni ndërsa 74 janë avionë operativ.

KARAKTERISITKAT E AVIONITMe 23 nëntor të vitit 1945 kompania e atëhershme ‘Air Material Command’ ka bërë kërkesë për karakteristikat dhe nevojat për një bombardues të ri strategjik të aftë për realizimin e misioneve strategjike, pa-varësisht nga mjedisi dhe pavarësisht nga bazat, të kontrolluara nga ana e vendeve tjera. Kërkesat kanë qënë vijuese: shpejtësia e përdorimit nga 480 km/h, për fluturim në lartësi nga 10.400 metra, me radius luftues nga 8.000 km. Një vit më vonë, zëvendës shefi i personalit ajror për hulumtim dhe zhvillim ka kërkuar rritjen e shpejtësisë gjer më 645 km/h, radius luftues nga 19.300 km dhe aftësi për bartje të armëve bërthamore me peshë totale gjatë fluturimit nga 22.000 kilogram. Më tutje karakterisitkat për diza-jnin dhe prodhimin kanë vazhduar dhe në vazhdimësi janë rritur dha kanë pësuar ndry-shime.Testimi i modeleve së pari është realizuar në Sietël. Ka pasur probleme për shkak të zhurmës së madhe të motorëve, gjë që ka

21

Fighting“ ashtu edhe të tipit „McDonnell Douglas AV-8B Harrier II“, ku është insatluar edhe në B-52.Në korrik të vitit 2013 forcat ajrore të SH-BA-së kanë filluar avancimin teknologjik me modernizimin e avionëve “B-52 Stratofor-tress”. E njejta ka të bëjë me konstrukti-min e pajisjeve të reja elektronike, sistemit të komunikimit dhe avionikës në kabinën e pilotëve. Azhurnimet do të kushtojnë rreth 1.100 miliardë dollarë dhe do të zgjasin disa vite. Me këtë, jetëgjatësia e B-52 mund të vazhdohet deri në vitin 2045. Shpenzimet operative janë shumë të larta për mirëmbajtjen e bombarduesve. Një orë fluturim i B-52 kushton 72.000 dollarë. Për krahasim, një orë fluturim i bombarduesit strategjik „Rockwell B-1 Lancer“ kushton 63.000 dollarë, ndërsa i njejti fluturim i bombarduesit strategjik „Northrop Grum-man B-2 Spirit“ kushton rreth 135.000 dol-larë. Çmimi momental i avionit „B-52 Stra-tofortress“ është 880 milion dollarë për një avion.Deri tani B-52 ka vënë më shumë rekorde gjatë viteve të 50’-ta dhe viteve të 60’-ta të shekullit të kaluar. Me 26 shtator të vitit 1958 avioni ka arritur record të ri të shpe-jtësisë prej 902km/h gjatë 10.000 kilo-metrave fluturim pa peshë. Të njejtën ditë, edhe një rekord i ri i shpejtësisë është ar-ritur me shpejtësi prej 962km/h gjatë 5.000 kilometrave fluturim, gjithashtu pa peshë. Me 14 dhjetor të vitit 1960 me këtë avion është vënë rekord i ri në largësi të fluturimit në distancë prej 16.227 km me kohëzgjatje të fluturimit prej 19 orë e 44 minuta. Nga 10 deri në 11 janar të vitit 1962 me B-52H është vënë edhe një rekord i ri botëror duke tejkaluar kështu rekordin paraprak para dy vitesh, duke fluturuar nga Japonia deri në bazën ajrore në Spanjë, në distancë prej 20.177 kilometrash.

PËRDORIMI LUFTARAKTestimi i parë i armës termobërthamore ka qenë i realizuar me 21 maj të vitit 1956, me përdorimin e bombës bërthamore „Мк-15“. Aftësia për të bartur proektil bërthamor është vënë edhe në modelet G dhe H, duke filluar nga vitit 1971. Ato janë proektilët „20 AGM - 69 SRAM“ (Short Range Attack Mis-sile). Misioni i parë luftarak – ‘Operation Arc Light’ nga ana e avionit B-52F ka qenë i realizuar

kerozinë në ajër për shkak të destinacionit përfundimtar dhe asgjësimit të caqeve të ndryshme në Irak. Operacioni ka zgjatur 35 orë, kështu që është vënë rekord i misionit më të gjatë ajror ushtarak në largësi.Me 24 mars të vitit 1999, me fillimin e oper-acionit të forcave aleate – „Operation Allied Force“, ishin të bombarduara caqet serbe në ish Republikën Federale të Jugosllavisë gjatë betejës së Kozarës.Vijojnë operacionet e B-52 – „Operation Enduring Freedom“ në vitin 2011 në Afgani-stan, duke siguruar misionin për mbështetje ajrore nga afër ‘Close Air Support’ (CAS), si dhe operacionin „Operation Iraqi Freedom, i cili filloi me 20 mars të vitit 2003 në Irak.

Dragan Pavlovski

me 18 qershor të vitit 1965, kur 30 avionë nga përbërja e skuadronit të 9. dhe të 441. (Bombardment Squadrons) kanë vepruar mbi bazat komuniste në Vietnamin Jugor. Gjatë këtij operacioni dy avionë B-52 janë shkatërruar, që ka rezultuar me humbjen e tetë anëtarëve të ekuipazhit. Nga ana e forcave vietnameze kanë qenë të goditur më shumë avionë B-52, sidomos 15 avionë gjatë operacionit „Operation Linebacker II“ (i njohur edhe si „Christmas Bombing“).Fluturimet luftarake të „Boeing B-52 Stra-tofortress“ kanë qenë pjesë tejet e rëndë-sishme e operacionit „Operation Desert Storm“. Duke filluar që nga 16 janari i vitit 1991, avioni B-52G ka fluturuar nga baza “Barksdalle” në Luiziana duke mbushur

KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHSHME TË „BOEING B-52 STRATOFORTRESS“

EKUIPAzHI5 (pilot, kopilot, navigues radari-bombardues, navigues dhe oficer për luftime elektronike)

GJATËSIA 48.5 mDISTANCA E KRAHËVE 56.4 m

LARTËSIа 12.4 m

PESHA E AVIONIT TË zBRAzUR 83.250 kg

PESHË E DOBISHME 120.000 kgPESHA MAKSIMALE GJATË FLURURIMIT 220.000 kg

SHPEJTËSIA MAKSIMALE 1.050 km/h

MOTORË 8 × Pratt & Whitney TF33-P-3/103 Turbofans

SASIA E KARBURANTIT 181.000 lLARTËSIA E FLUTURIMIT 15.000 m

ARMATIMI 1× 20 mm (0.787 in) M61 ‘Vulcan cannon’ dhe bomba, raketa etj. në peshë deri në 32.000 kg

22

uke i hedhur një sy në aspektin më të gjërë situatës në Ballkan, vijmë në përfundim se në këtë rajon gërshe-tohen interest e fuqive të mëdha:

Evropës, Rusisë dhe SHBA-ve. Në fillim të shekullit të ri, në rikomponimin e Ballkanit përsëri një ndikim dominant kanë dy fuqitë e mëdha të dikurshme, Gjermania dhe Turqia, dhe është më se e qartë se të ardhmen e “Ballkanit të ri”, me mbështetje materiale, mbështetje në fushën e armatimit dhe të a.q. mbështetje -‘think tank’ nga ana e SH-BA-ve dhe nga ana e NATO-s, do ta krijo-jnë pikërisht këto dy shtete, Gjermania dhe Turqia. Evropa në BE intereset e veta i shfaq përmes vendeve të Ballkanit, Rusia përmes gazsjellësit “Rrjedha jugore”, ndërsa SHBA interesat e veta në Ballkan do që t’i shfaq përmes Turqisë. SHBA-të interesat e veta në rikompozimin e ri të Ballkanit, me siguri i sheh përmes “neo-osmanizmit” rilindas për dy arsye. Aryeja e parë është jostabiliteti permanent i Lindjes së Afërt, ku Turqia vazh-don të ketë edhe më tutje ndikim të madh politik dhe ekonomik, ndërsa arsyeja e dytë sipas mendimit amerikan është se vetëm Turqia mund ta ndalojë apo ta kufizojë ndiki-min e Rusisë në Ballkan.

Pas më tepër se tre dekadash negociata me BE-në, shihet se Turqia nuk do të jetë anëtare e BE-së, dhe me siguri se ajo kërkon një alternativë për ekonominë në rritje, të përkrahur me potencialin e saj ushtarak. Siç e kemi të njohur se përveç Francës dhe Austrisë, edhe Gjermania është njëra ndër vendet e Evropës Perëndimore e cila me vendosmërinë më të madhe kundërshton

anëtarsimin e plotë të Turqisë në BE dhe propozon një “partneritet të privilegjuar”, partneritet me të cilin Ankaraja nuk pajtohet. Sipas disa hulumtimeve, 77% e gjermanëve nuk e duan Turqinë në BE, edhe pse në Gjer-mani jetojnë diku rreth 3 milionë turq. Kjo situatë i bën marrëdhëniet mes Gjermanisë dhe Turqisë shumë të ndjeshme. Gjermania, Turqinë në Ballkan e sheh më shumë si njër rival se sa si një partner, gjë që nuk do të thotë se disa aranzhmane të caktuara të cilat janë në interes të dyanshëm nuk janë të mundshme mes këtyre dy vendeve prag-matike dhe të forta. Do të ishte interesante të shihet “përballja” e koncepteve gjermane dhe turke në BeH, ku Berlini si gjithmonë është në anën e interesave kroate, ndërsa Ankaraja përkrah interesat dhe kërkesat e boshnjakëve. Edhe pse mund të jetë edhe më ndryshe, mendoj se kemi të bëjmë me vlerësime të pa baza për një marrëveshje të heshtur apo sekrete rreth lënies së Ballkanit perëndimor në duar të Turqisë, nga Gjerma-nia apo nga BE-ja.Nga ana tjetër, Turqia është faktor tejet i rëndësishëm i interesave amerikan në rajon. Një kohë të gjatë jemi dëshmitarë se dëshi-ra e BE-së për pranimin e vendeve tjera të Ballkanit perëndimor është në rënie. Për këtë shkak, një kohë të gjatë në BE qarkul-lon ideja rreth formimit të a.q. “Lidhje Ball-kanike” në krye me Turqinë, që do të ishte al-ternativë për mospranimin e Turqisë në BE. Rastësisht ose jo, në të njejtën kohë kur Rusia promovoi projektin “Rrjedha jugore”, Turqia e aktivizoi praninë e saj në Ballkan. Kjo mund të shihet në atë këndvështrim që Turqia do të tregojë se përveç Brukselit dhe Moskës, vendet e Ballkanit kanë edhe një

POLITIKA E RE E TURQISË

LIDER RAJONAL

HISTORIA E HAPËSIRAVE TË BALLKANIT PO PËRSËRITET. VENDET E BALLKANIT, PARA MË SHUMË SE NJË VITI SHËNUAN NJËQIND VJETORIN E LUFTËS SË PARË BALLKANIKE NË TË cILËN POTHUAJSE TË GJITHA VENDET E BALLKANIT MORRËN PJESË NË çLIRIMIN E BALLKANIT NGA OKUPIMI SHUMËSHEKULLOR OTOMAN, KUR TURQIA U TËRHOQ NË LINJËN ENOS-MIDIJA. EDHE PSE E MPOSHTUR, EDHE TURQIA E SHËNOI NJËQIND VJETORIN E KËSAJ LUFTE, POR KËSAJ RRADHE SI KANDIDATE PËR TË QENË LIDERE E RAJONIT QË PËRSËRI DO T’I BASHKOJË DHE LIDHË VENDET BALLKANIKE. ASHTU SI PARA 100 VITEVE I TËRË GADISHULLI BALLKANIK KA QENË I TRAzUAR NGA TRAzIRA QË PARIMISHT KANË REzULTUAR ME LUFTËRAT BALLKANIKE, E MË PAS EDHE ME LUFTËN E PARË BOTËRORE. NJË SHEKULL MË VONË, BALLKANI I TRAzUAR PËRSËRI GJENDET NË PRAG TË NJË cIKLI TË RI TË RIKOMPONIMIT SHOQËROR DHE POLITIK

23

INTERESI STRATEGJIK I TURQISËSi vend më i madh dhe më i pasur në rrethi-nën më të afërt të Ballkanit, Turqia synon të bëhet fuqi rajonale dhe do të arrijë domini-min total në rajon. Për shkak të pozitës së saj gjeostrategjike, Ankara mendon që gjatë përiudhës së ardhshme territori turk do të bëhet lidhja më e madhe energjetike dhe do të jetë qendër mes tre kontinenteve, Azisë, Evropës dhe Afrikës. Ekonomia e fuqishme, që për çdo vit është në rritje, i mundësoi Turqisë si anëtare e NATO-s të krijojë armatën më të fuqishme në rajon. Ndikimi i diplomacisë turke në këto hapësira, përveç ringjalljes së mitit për Per-andorinë Osmane, Ballkani perëndimor e merr edhe si një lidhje me Evropën dhe in-siston që përmes ndikimit në rajon të krijojë kushte më të mira sa u përket negociatave me Brukselin për anëtarsim në BE, edhe pse dëshira e turqve për anëtarsim në BE çdo vit është më e vogël. Sipas të dhënave të “Eurobarometrit”, në vitin 2004 anëtarsimin e Turqisë në BE e kanë mbështetur 62% e qytetarëve, ndërsa në vitin 2010 vetëm 42% e qytetarëve të Turqisë kanë dashur që Turqia të bëhet pjesë e BE-së.Për arsye se vendet ballkanike për Turqinë janë “dera drejt Evropës”, stabiliteti i Ball-kanit për Turqinë paraqet një interes të veçantë.Si një forcë e madhe ushtarake dhe eko-nomike në Ballkan, Turqia insiston të shtrijë ndikim të plotë në vendet e rajonit, së pari përmes diplomacisë, ekonomisë dhe gjith-

sesi nëpërmjet prezencës ushtarake. Qël-limi i këtillë i Turqisë mund të vërehet edhe në përfshirjen aktive të Turqisë në të gjitha sportet në Ballkan, me ndikim të madh kun-drejt vendeve të cilat ende nuk e kanë njohur pavarësinë e Kosovës, që atë ta bëjnë edhe përmes ofertës dhe ndihmës së kryeminis-trit Erdogan në bisedimet mes Prishtinës dhe Beogradit, me qëllim të përmirësimit të

marrëdhënieve, për shkak se kjo do të kishte ndikuar në gjendjen e sigurisë dhe të stabil-itetit në Ballkan.Shkurtimisht, strategjia turke përbëhet nga politika neo-osmane e AKP-së në të cilën përfshihen tre elemente kryesore:1. Dëshira që Turqia të ballafaqohet me trashëgiminë turke, myslimane dhe osmane, brenda dhe jashtë. Kjo nuk do të thotë thirje për krijimin e shtetit mysliman brenda Turq-isë, e as perandori turke në Ballkan dhe në Lindjen e Mesme. Kjo është përpjekje për një minimizim të versionit militant sa i për-ket sekularizmit turk si dhe ndikimit të “butë” turk ndaj ish territoreve osmane;2. Ndjenja për madhështi dhe vetëbesim në politikën e jashtme. Sipas këtij elementi Turqia veten e saj e sheh si fuqi rajonale e cila e zgjëron ndikimin e saj në hapësirat gjeografike në ish shtetin osman dhe atë të Bizantit;3. Pranimi i perëndimit apo i botës islame i të a.q. hapje drejt Perëndimit dhe drejt Lindjes.

POLITIKA E RE „NEO-OSMANE“ E TURQISË SI DHE „HOVI“ I SAJ NË BALL-KANDeri në vitin 1980 politika e jashtme e Turq-isë mbështetej në dy parime, në parimin properëndimor dhe në parimin antirevision-ist, të instaluara qysh në kohën e Ataturkut. Pas grushtshtetit në vitin 1980, Turqia fillon të ri-islamizohet e me këtë fillon edhe ndër-rimi i kursit të politikës së jashtme dhe këtu mund të gjenden arsyet për largimin e poli-tikës së marrëdhënieve të mira me ish Ju-gosllavinë kah fundi i viteve të tetëdhjeta të shekullit të kaluar, e në veçanti me Serbinë pas fillimit të luftërave në vitet e 90’-ta. „Hovi“ turk drejt Ballkanit mund të ndahet në dy periudha: para vitit 2000 dhe periudha pas vitit 2000. Gjatë konflikteve në hapësir-at e ish Jugosllavisë, aktiviteti turk ishte i dre-jtuar kah ndihma e shteteve të cilat synonin shkatërrimin e Jugosllavisë, sidomos drejt Bosnjës dhe Hercegovinës, ku përkrahja ishte më tepër e orientuar me mbështtjen dhe armatimin e armatës së BeH, logjistikës së saj dhe trajnimeve. Si anëtare e NATO-s, Turqia me avionët e saj morri pjesë në bom-bardimet e pozicioneve të serbëve të Bosn-jës në vitin 1995.Pas vitit 2000 diplomacia turke e shpeshtoi veprimin e saj me qëllim të vënies së mar-rëdhënieve më të mira me të gjitha vendet e Ballkanit. Synimin e veprimit të saj e drejtoi përmes aktiviteteve diplomatike, ekonomike, ushtarake dhe kulturore në rajon.Nga viti 2009, aktiviteti diplomatik i të gjithë përfaqësuesve shtetëror turk si: kryeministri Rexhep Taip Erdogan, kryetari Abdullah Gyl, ministri i punëve të jashtme Ahmet Davutog-lu, si dhe përfqësues të lartë ushtarak, është rritur dukshëm. Duke filluar nga viti 2009, deri më sot, përfaqësuesit e lartëpërmendur disa herë me rradhë i vizituan pothuajse të gjitha vendet e Ballkanit: Shqipërinë, Malin e zi, Rumaninë, Bosnjë e Hercegovinën, Maqe-doninë dhe Kosovën. Sukses i madh është nënshkrimi i Deklaratës së Stambollit mes Turqisë, Serbisë dhe Bosnjë e Hercegovi-nës në vitin 2010, deklaratë e cila njihet për përmirsimin e marrëdhënieve mes Turqisë dhe Serbisë, marrëdhënie të cilat u zbehën në vitin 1999, për shkak të pjesëmarrjes së avionëve turk në bombardimin e Serbisë nga ana e NATO-s.

Mr. Simeon Mitrev

alternativë tjetër. Përveç kësaj, duke pasur parasysh se Turqia është nën ndikimin e SH-BA-ve, me këtë hap bëhet e ditur se Turqia do që të ndal rritjen e ndikimit rus në rajon.

RRËNJËT E TURQISË MODERNERrënjët e Turqisë së sotme datojnë nga 01.11.1922 kur Kuvendi i madh popul-lor i Ankarasë vendosi që të mbyllet zyra e Sulltanit në Stamboll. Me 17.11.1922 edhe sulltani i fundit e lëshon Stambollin. Kjo ngjarje shënon fundin e Perandorisë Osmane. Kuvendi popullor i Turqisë më 13.10.1923 shpall Turqinë Republikë dhe zgjedh Ankaranë për kryeqytet, ndërsa Qe-mal-pashën (Qemal Ataturkun) për kryetar të shtetit. Në vitin 1924 vjen deri te heqja e kalifatit ku gjatë kohës së Perandorisë Osmane ka qenë burim kryesor i forcës fetare, kështu që vjen deri te ndalimi i ndi-kimit të fuqishëm fetar, deri te mbyllja e shkollave fetare,deri te ndalesa e mbajtjes së fesit, ndalesa e poligamisë, si dhe fillon përdorimi i alfabetit latin si zyrtar, në vend të atij arab. Synohet barazia gjinore si dhe e drejta e votës për gjininë femërore.Nga vitit 1952 Turqia është anëtare e NA-TO-s, ndërsa në prill të vitit 1987 edhe for-malisht ka kërkuar antarësim në BE. Kur një shtet i tillë si Turqia, me 75 milion banorë dhe me PBV të lartë , shumë rastësisht do të gjindej në Evropën qëndrore, me një apo dy reforma, gjithsesi se që moti do të bëhej anëtare e BE-së. Por Turqia edhe pas disa dekadash me reforma dhe pritje për anëtarsim në BE, niset drejt një ofenzive diplomatike, jo vetëm në Ballkan, por edhe në Kaukaz dhe në Lindjen e afërt me qëllim të përforcimit të ndikimit të saj politik. Pothuajse 50 vjet ushtria turke e ka kon-trolluar politikën në Turqi, ka organizuar grushtshtete, ka rrëzuar qeveri, ka nda-luar parti politike. Përpjekja e fundit ishte përpjekja e ndalesës së AKP-së në vitin 2007 (turqisht Adalet ve Kalkinma Par-tisi) apo Partia e Drejtësisë dhe zhvillimit, e cila edhe sot është në pushtet, në vitin 2007 për shkak të rregullimit sekular të shtetit, kur u bë përpjekje për të ndaluar zgjedhjen e Abdullah Gyl për kryetar. Me këtë rast partia në pushtet mezi shpëtoi me anë të vendimit të gjyqit kushtetues në raport gjashtë me pesë në dobi të partisë në pushtet. Arrestimi i një numri të madh të oficerëve, gjeneralëve, në fund edhe arrestimi i ish shefit të Shtatmadhërisë së armatës turke, në kuadër të hetimeve për gjoja përgatitjes së grushtshtetit kundër pushtetit të zgjed-hur në mënyrë demokratike, armata turke e humbi statusin e a.q. “shtet në shtet” dhe ajo më nuk është e aftë që pjesërisht të ketë rolin e mbrojtësit të të a.q. Qemal-izëm dhe rregullimit sekular të vendit. Për Turqinë e sotme, janë evidente tre gjëra: tërheqja e autoriteteve turke nga parimi i Qemal Ataturkut, ri-islamizimi i vendit dhe ndikimi i shtuar i Turqisë në Ballkan. Këto karakteristika tregojnë se Turqia në shumë aspekte të jetës do të jetë vend islamik, por megjithatë sinqerisht shpresoj se ky vend nuk do të shëndrohet në një Iran apo në Arabi Saudite dhe se në asnjë mënyrë dobitë e revolucionit modern të Ataturkut nuk do të fshihen apo asgjësohen. Turqia është para një periudhe të krijimit të një sinteze specifike të modernizmit të konzer-vatizmit, të islamit dhe të demokracisë.

dhe pse në masë të madhe në tërë botën ka filluar të mësohet gjuha angleze, ndërsa pjestarët e misionit zakonisht përdorin më shumë gjuhë,

misionet e OSBE-së gjithnjë sigurojnë shër-bime të përkthimit për mbledhje dhe për negociata. Pjestarët e një misioni nuk do të duhej të parashikojnë se njerëzit nuk e flasin gjuhën angleze për shkak se ata janë pjestarë të ndonjë komuniteti apo për shkak se ata nuk mund që haptazi të thuajnë diçka në gjuhën angleze. Ky parashikim mund të sjell situata të padëshirueshme dhe të jetë barierë e përparimit, arritjeve dhe suksesit. Nga ana tjetër, pjestarët e misionit nuk do të duhej të parashikonin se secili e flet gjuhën angleze edhe në situatat ku gjen-den njerëz të cilët pohojnë me kokë dhe në këtë mënyrë i pranojnë dhe i pohojnë ko-mentete e dhëna. Kjo thjesht mund të jetë mënyra e tyre përmes së cilës tregojnë dhe shfaqin kujdes. Shumica, edhe pse mund të jenë folës të mirë të “lingua franca” apo të gjuhës e cila përdorët në rrethin e misionit, ata gjithnjë parapëlqejnë të kenë përkthyes për më shumë arsye, si për shembull kur edhe gabimet më të vogla mund të jenë të padëshirueshme dhe mund të shkakto-jnë huti dhe të kushtojnë shumë dhe për këtë shkak shfrytëzimi i përkthyesit është një mënyrë e blerjes së kohës, ku pjestarët e misionit kanë mundësi të formulojnë përgjigjen përkatëse apo të bëjnë vlerësimin e asaj që është thënë.Megjithatë, realizimi i komunikimit të suk-sesshëm përmes përkthyesit është shkath-tësi e cila ka nevojë të mësohet dhe e cila ka nevojë për një përgatitje të mirë, punë

ekipore dhe përsosje të vazhdueshme. Në vazhdim do të përmendim një pjesë të problemeve dhe çështjeve të cilat një pjesë e pjestarëve të misioneve paqësore apo të misioneve tjera duhet tu kushtojnë kujdes.

Takimi i parë me përkthyesit-interpretuesitPas arritjes së misionit të ri në terren, anëtarët e misionit i japin rëndësi të madhe raportit të mirë dhe profesional me inter-pretuesin/it dhe përkthyesin/it. Me siguri, pjestarët e misionit do të vërejnë se përk-thyesit janë shumë të dobishëm që në fil-lim, në procesin e orientimit, gjegjësisht në procesin e njohjes së rrethit të ri. Në fakt, përkthyesit mund t’i ndihmojnë pjestarët e misionit që të njohin bashkësinë, traditat e saj, problemet, liderët, etj. Kur punësohen përkthyesit e ri nuk mund të pritet se të gjithë do ta dinë dhe do ta kup-tojnë secilin term dhe shprehje specifike të cilat për shembull përdoren gjatë misionit të OSBE-së apo OKB-së. Pjestarët e një mis-ioni duhet ti vlerësojnë mangësitë në për-gatitjen e tyre apo në njohjen e gjuhës an-gleze në raport me temat specifike të cilat do të përkthehen. Pjestarët e misionit do të duhej që t’u ndihmojnë përkthyesve që ata të përmirësohen dhe të përsosen, sidomos në fillim dhe në këtë mënyrë të definohen raportet dhe pritjet. Kjo është mënyra e vet-me për të formuar një skuadër e mirë dhe e suksesshme. Pjestarët e misionit duhet që të ndajnë kohë për të biseduar për pritjet e të dy palëve, ku do të krijoheshin raportet e mirësjelljes dhe respektit të ndërsjellë.

NEVOJA PËR PËRKTHYES

PËRKRHYESIT NË MISIONET NDËRKOMBËTARE

24

PËRKTHIMI, APO MË SAKTËSISHT INTERPRETIMI I NJË TEKSTI NGA NJË GJUHË NË GJUHË TJETËR, KËRKON PUNË EKIPORE, BASHKËPUNIM TË NGUSHTË, NIVEL TË LARTË TË BESUESHMËRISË, SI DHE PËRKUSHTIM TË VEçANTË. KY SHKRIM DO TË SJELL NJË PJESË TË PËRVOJËS SË PËRKTHYESVE NË MISIONET PAQËSORE DHE MISIONET TJERA ME QËLLIM QË TË JEP NJË KONTRIBUT MODEST PËR PERSONAT E PËRFSHIRË NË PËRGATITJEN E PERSONELIT PËR MISIONE. GJITHASHTU, KY TEKST KA PËR QËLLIM QË TA NGREJË VETËDIJEN PËR SPEcIFIKAT DHE VEçANTITË E KOMUNIKIMIT INTERPRETUES DHE ATIJ TË PËRKTHYER NË MISIONET PAQËSORE DHE NË MISIONET TJERA, SI DHE TË JEP KONTRIBUT DREJT NJOHJES SË SHKATHTËSIVE THEMELORE QË JANË TË NEVOJSHME PËR KËTË QËLLIM, JO VETËM SHIKUAR NGA PERSPEKTIVA E PERSONIT QË KA NEVOJË PËR PËRKTHYES, POR EDHE NGA PERSPEKTIVA E PERSONIT I cILI VEPRON NË FUNKSION TË NDIHMËSIT GJATË KOMUNIKIMIT

esit sepse mund t’u shpalosin kujtime të tmerrshme. Në këto raste bëhet kompro-mis, apo në qoftë se përvoja është shumë e hidhur dhe e freskët, jepen këshilla për të kërkuar aranzhmane alternative, si për shem-bull ndërrim të përkohshëm të përkthyesve.

Njerëz të rëndë dhe problematikKa raste kur antarët e misionit duhet të mbajnë mbledhje me individ ku qëndrimi dhe sjellja e tyre nuk është e përshtatshme për tu arritur rezultat i mirë. Mes faktorëve që do të kishin sjellur një situatë të tillë bëjnë pjesë: partnerët ekuivalentë të anës tjetër (counterparts) të cilët nuk dinë të punojnë me përkthyes, me çka mund të hasim në situate konfuze, por mund të krijohen edhe armiqësi; partnerët ekuivalent nga ana tjetër, apo (counterparts) të cilët kanë zgjedhur stilin e të folurit që preferojnë dëshmi apo atë se “si të ligjërosh” në vend të thjeshtë-sisë dhe modestisë, precizitetit apo gjuhës direkte; partnerët ekuivalent nga ana tjetër të cilët pranojnë një ton-qëndrim strikt, si për shembull kritika, dëshmi apo monologë; partnerët ekuivalent nga ana tjetër që duan të edukojnë dëgjuesit në lidhje me historinë e rajonit dhe partnerët ekuivalent (counter-parts) të cilët orvaten që të testojnë raportin profesional të antarëve të misionit apo të friksojnë përkthyesit. Antarët e misioni do të kishin për detyrë që të ndryshojnë kahjen e bisedimeve apo thjeshtë ta ndërpresin dis-kutimin. Ata e kanë për obligim që të bëjnë barazpeshën profesionale e cila i respekton nevojat kulturore pa u vënë në rrezik qëllimet dhe mandati i misionit. Nuk do të duhej të paraqet problem që në mënyrë të qartë të dëshmohet në joproduktivitetin e edukimit

dhe mësimit plotëuses të historisë apo e faktiti që koha është e kufizuar, si dhe të përkujtohen pjesmarësit rreth qëllimit të mbledhjes. Në qoftë se mund të hasim në situtata të caktuara të ngjajshme, antarët e misionit do të duhej që të sigurojnë përgjigje të qarta dhe konsistente të cilat do të ishin të fokusuara në detyrat dhe profesionaliz-min e misionit me an të së cilës do të sigu-ronin mirëqenien e personelit.

Personeli i gjinisë femëroreAntarët e misionit duhet të jenë të vetëdi-

jshëm për kushtet specifike të cilat i përka-sin punësimit të personelit lokal të gjinisë femërore. Për të pasur punë, rol publik apo të ardhura, mund të jetë një diçka kre-jtësisht e re apo e re, sa i përket gjinisë femërore në rajonin e misionit. Një fenomen i përgjithshëm tek femrat në shoqërit post-konflikutoze është ai fenomen i cili femrat shpesh duhet apo janë të detyruara të marin obligime private apo publike të jenë kryefamiljare apo të punësohen. Në situate kur shumica e burrave janë të regrutuar dhe janë pjesë e forcave të armatosura, është shumë i mundshëm varianti që pjesa dër-muese e përkthyesve të jenë pjestare të gjinisë femërore. Përveç kësaj, puna e cila ka të bëjë me kontakte me gjininë mashkullore, udhëtimi pa shoqërues, qëndrim jashtë, si dhe shumë raste tjera të ngjajshme, mund të shëndërojë personelin e gjinisë femërore në një kategori më të ndjeshme, apo cak i kritikave, po edhe i sulmeve nga ana e an-tarëve të tjerë të bashkësisë. Për këtë shkak është shumë e rëndësishme të kemi para-syesh implikimet gjinore gjatë planifikimit të udhëtimeve, mbledhjeve, transportin deri në vendin e punës dhe akomodimin. Për shem-bull, OSBE dhe antarëte misionit kanë për obligim që të ruajnë dhe mbrojnë autoritetin e personelit lokal të OSBE. Me shpresë se ky shkrim e thekson rolin e përkthyesve si kategori vitale për një mis-ion paqësor si dhe e tregon tërë respektin ndaj këtij profesioni dhe ndaj njerëzve që me admirim dhe krenari ushtrojnë profesionin e njejtë, jo vetëm në misione paqësore, por edhe në përgjithësi si pjesë e obligimeve të përditshme në vendin e punës si përkthyes, këtë shkrim e përfundoj me citation vijues:

„Unë kam paragjykime në raport me njerëz-it të cilat botojnë materiale në gjuhë të hua-ja, e nuk shtojnë përkthimin. Kur unë kam rolin e lexuesit ndërsa të tjerët më njohin si të aftë të përkthej veten, më japin kompli-ment – por nëse ata bëjnë përkthimin pa mua, unë do të përpiqem të mbijetoj edhe pa më dhënë kompliment“.

Mark Tuen („Endacak në mërgim“ – „A Tramp

Abroad“)

Mr. Biljana Popovska

Planifikim i ngjarjes për të cilën kemi nevojë për përkthimNë qoftë se përgatitja e mirëfilltë dhe me kohë është kyçe për një mbledhje të suk-sesshme, e njejta vlen edhe për përgatitjen dhe suksesin e mbledhjes e cila ka nevojë për përkthyes dhe përkthim. Ekzistojnë një numër i madh çështjesh dhe pyetjesh që anëtarët e misionit të OSBE-së dhe OKB-së do të duhej t’i diskutojnë para ngjarjes. Mes tjerash, këtu bën pjesë informimi i njohur edhe si “brifim” i përkthyesit para ngjarjes si dhe marrëveshja rreth agjendës dhe logjis-tika specifike që është e lidhur me ngjarjen.

Informimi, gjegjësisht „brifimi“i përkthyesveNuk ekziston zëvendësim për një brifing të mirë më herët me afat kohor para sesionit për të cilën ka nevojë për përkthim. Ashtu siç askush nuk do të paramendonte të angazho-jë asistent dhe t’i thotë “ Këtu është vendi juaj i punës, ju lutem punoni”, ashtu edhe pje-starët e misionit nuk do të duhej të presin që një përkthyes të dijë gjithçka. Varësisht nivelit me të cilin përkthyesi është i njoftuar me temën/lëndën, në po atë nivel vetë përk-thyesi do të jetë i produktiv.Në qoftë se pjestarët e misionit ndajnë kohë të mjaftueshme për përgatitjen e sesionit për t’i ndihmuar përkthyesit që të përgatitet për të njejtën, aq më efikase do të jenë sesionet apo mbledhjet. Çdo herë kur ekziston mundë-sia duhet të bëhen përpjekje nga ana e përk-thyesit për t’u dhënë lista e terminologjisë specifike disa ditë më herët. Nëse ekzistojnë materiale të cilat i japin termet specifike, në këtë kontekst do të ishte shumë mirë që të njejtat tu jepen përkthyesve. Kjo ka të bëjë me shkurtesat apo me akronimet tjera. Një brifing i suksesshëm përfshin: informata për agjendën e mbledhjes, qëllimet e udhëtimit, përmbajtjen e fjalimit, infromata në lidhje me kohën dhe vendin e mbetjes së mbled-hjes si dhe aranzhimet alternative (back-up).; informata për nivelin formal të ngjarjes dhe nivelin e pjesmarësve; stili i duhur i përkthi-mit të ngjarjes (konsekutiv, simultan apo me pëshpëritje). Për këtë shkak, nuk duhet që gjithmonë të jemi kokëfortë ndaj problemit përderisa nuk e zgjidhim, por duhet të vazh-dojmë të zgjidhim problemin vijues.

SITUATA PROBLEMATIKE PËR PËRKTHIM

Теma të rënda Ndonjëherë tema për të cilën diskutohet mund të jetë e padëshirueshme, por edhe shokuese. Në teren, sidomos në shoqërite konflikuoze, mund te jetë shumë rëndë të ballafaqohemi me emocionet, sidomos nëse kemi të bëjmë me thyerjen e të drejtave të njeriut apo situate të ngjajshme. Diskutimet e tilla mund të jenë të rënda për përkthy-

25

26

tërvitja ,,Shkëlqimi i Maqedonisë-10“ është stërvitje me njësi në teren, e bazuar në skenarin për operacione për mbështetje të paqes, njësi të

kryesuara nga NATO dhe BE, nën mandatin e OKB-së, përmes së cilës duhet të demon-strohet gjendja e gatishmërisë së njësive të deklaruara për përdorimin e tyre në operacio-net e udhëhequra nga NATO. Stërvitja u re-alizua nga data 5 deri në 12 prill të vitit 2014 në Qëndrën Trajnuese për Mbështetje “Pep-elishte” dhe në PU “Krivollak”. Qëllimi i stër-vitjes është NATO vlerësimi i nivelit 2 të Gru-pit të Mesëm të Bataljonit të këmbësorisë (GMBK) si dhe vlerësimi i NATO-s i nivelit të 2 të spitalit të lehtë manovrues. Stërvitjes i paraprin përgatitje cilësore përmes punëtorive dhe konferencave të relizuara: Punëtoria për specifikimin e ush-trimit MB-10, konferencë për specifikimin e ushtrimit, punëtori për planifikim, konfer-enca iniciale dhe planifikuese, punëtori për përpunimin e koncepteve të operacioneve, konferenca kryesore për planifikim, punëtori për finalizimin e dokumenteve si dhe konfer-enca finale koordinative. Gjuha në të cilën u përpunuan të gjitha dokumentet e ushtrimit ishte gjuha angleze.Ushtrimi u realizua në 4 faza:1. Faza e trajnimit individual dhe kolektiv (F-1).2. Faza e planifikimit të përgjigjeve ndaj

krizave (F-2).3. Faza e realizimit (F-3) vendosjes dhe

vlerësimit.4. Faza e analizës dhe vlerësimit (F-4).Në këtë stërvitje morrën pjesë grupi i mesëm i bataljonit të këmbësorisë (GMBK) nga bri-gade e 1. e mekanizuar këmbësorike (bpmk) si dhe spitali i manovrimit të lehtë – Niveli

nga NATO. Aktivitetet në kuadër të skenarit ndodhin jashtë zonës së përgjegjësisë së NATO-s. Secila ngjajshmëri me njerëz apo me situata në të kaluarën apo në të ardh-men janë të rastësishme. Skenari për këtë stërvitje përfshiu mësimet e nxjerra dhe të identifikuara nga përvojat e deritanishme të njësive nga rradhët e ARM-së të përkrahura nga NATO, nga pjesëmarrja e deritanishme nëpër stërvitje nga ana e personelit të ARM-së si dhe nga realizimi i një sërë stërvitjesh “Shkëlqimi i Maqedonisë” në Repubkën e Maqedonisë.Rajoni i largët i Bornionit gjendet mes të detit Orion dhe detit Mesdhe dhe i njejti karakterizohet me ndryshime mes kultur-ave të ndryshme të cilat kohabitojnë në atë

„SHKËLQIMI I MAQEDONISË 10“„MACEDONIAN FLASH 10“

KRENOHEMI ME PJESËTARËT E ARM-SË

2 i brigadës për mbështetje logjistike (brml), elemente logjistike nga brml, përfaqësues nga SHP i ARM-së dhe nga KOP si dhe hu-lumtues dhe vlerësues nga ekipet e NATO-s për vlerësim dhe vlerësues kombëtar të cer-tifikuar.Skenari i stërvitjes “Shkëlqimi i Maqedonisë 10” është një përmbledhje e dizajnuar për realizimin e stërvitjes. Skenari është para-menduar pa pasur për qëllim ndonjë situatë potenciale, ekzistuese apo situatë të plani-fikuar. Harta e modifikuar e Republikës së Maqedonisë dhe fqinjëve të saj përdoren për skenarin e paramenduar. Në skenar përdoren toponimet reale të Republikës së Maqedonisë. I njëjti bazohet në operacio-net paqëruajtëse të OKB-së, të kryesuara

27

me sukses i koordiunan të gjitha aktivitetet e inicuara, me një fjalë, ata që ishin lokomo-tiva e stërvitjes janë: EXcON – Qendra për kontrollin e ushtrimit “Shkëlqimi i Maqedo-nisë 10” EXcON është përgjegjës për orga-nizatën dhe realizimin e ushtrimit “Shkëlqi-mi i Maqedonisë”. Me EXcON udhëheq ko-mandanti i shtabit të ushtrimit, nënkoloneli Ivica Sibinoviq.EXcEN udhëheq me organizatën në përgjithësi në të gjtha aktivitetet e planifi-kuara përmes HIcON, me çka realizon koor-dinimin dhe sinkronizimin e të gjitha aktiv-itetetve të planifikuara në të cilat realizohet vlerësimi. EXcEN, përmes qelisë MEL-MIL inicon ng-jarje dhe incidente, nga ku është e determin-uar edhe puna e mëtutjeshme të prodhimit përfundimtar të HIcON - deseminimin e urdhërit për angazhimin e njësive fillestare. Përgjegjës për EXcEN ishte majori Igor Mansovski.HIcON paraqet komandë brigade e cila i re-alizon të gjitha incidentet dhe ngjarjet e inic-uara të futuara nga EXcEN gjatë stërvitjes “Shkëlqimi i Maqedonisë10”. Në rolin kom-andues të brigadës i realizon funksionet e komandimit dhe kontrollit të njësive të cilat vetëvlersohen në nivelin e 1., menaxhimin personal, intelegjencën dhe sigurinë, opera-cione dhe planifikim, logjistikë dhe aktivitete CIMIC. Përgjegjës për HIcON еshtë nënko-loleni Simeon Mitrev.EXCON, EXCEN dhe HICON kanë trupa kryesorë të stërvitjes të cilat me sukses koordinojnë të gjitha aktivitetet e inicuara të stërvitjes “Shkëlqimi i Maqedonisë10”. Pas përfundimit të vendosjes së njësive, në aktin e hapjes solemne morrën pjesë zëvendës komandanti i Komandës së Bash-kuar Operative, gjenerali i brigadës, Mu-

hamet Racaj si dhe komandanti i brigadës së 1. të mekanizuar këmbësorike, gjenerali i brigadës Pavle Arsoski. Në hapjen solemne, duke folur përpara pjesmarrësve të kësaj stërvitje, gjenerali i brigadës Muhamet Racaj tha se ushtrimi vijues paraqet një mundësi të mirë për realizimin e trajnimit kolektiv të njësive si një formë e përforcimit të standardeve të NATO-s, por edhe për avancimin e proceseve të shtabeve gjatë operacioneve të kryesura nga NATO, gjë që do të kontribuojë në përmirësimin e gjendjes së tyre të gatishmërisë. Njëkohë-sisht, ai theksoi se vlerësimet e larta të cilat në vazhdimësi i marrim nga ana e NATO-s gjatë realizimit të misioneve dhe stërvitjeve të realizuara me sukses nga ana e njësive të deklaruara, janë garanca më e madhe për realizimin me sukses edhe të kësaj stërvitje në shumë aspekte të ndërlikuara.Aktiviteti filloi me vlerësimin në kushte të qeta nëpër garnizonet në: Shkup, Petro-vec, Prilep, Shtip dhe Kumanovë si dhe vlerësime ‘brifing’ në prani të dretorit të stërvitjes, nënkolonelit Gjoko Maksimov. Qëllimi i kësaj pjese të vlerësimit është vlerësimi i gjendjes së gatishmërisë si dhe aftësia për realizimin e misionit SPBG dhe LMB. Vlerësimi zhvillohet në përputhje me konceptin e NATO-s për aftësi operative sipas 5 fushave vijuese: plane, operacione, logjistikë, lidhje dhe administrim. Vlerësimin e realizoi ekipi vlerësues i përbërë nga 15 përfaqësues të NATO-s si dhe nga përfaqë-sues tjerë kombëtar. Drejtor i vlerësimit për SPBG ishte Sashko Llafçiski, ndërsa drejtor për LMB ishte majori Biljana Bllazhevska.Për çdo fushë janë caktuar liderë të ekipeve si dhe një numër i caktuar i vlerësuesve,

varësisht nga pesha e vlerësimit. Vlerësimi realizohet në 2 faza, edhe atë vlerësimi i kohës së qetë të lokacionit dhe terenit, Në fund të vlerësimit u nënshkrua raporti for-mal nga ana e vlerësuesve të NATO-s dhe nga ana e drejtorëve të vlerësimit, me ç’rast raporti iu raportua edhe njësive vlerësuese.Me 9 prill të vitit 2014, në orët e hershme të mëngjesit, grupi i mesëm i bataljonit të këmbësorisë me sukes realizoi marshin nga kazerma “Boro Menkov” në Kumanovë deri në PU “Krivollak” si dhe realizoi operacione ofenzive në rajonin e “Xhidimircës”, si njërën ndër aktet e para luftarake me të cilën filloi vlerësimi i kësaj njësie, në pajtueshmëri me konceptin e NATO-s për aftësi operative.Në PU “Krivollak” SPBG u vlerësua përmes

rajon.Ky rajon paraqet një lidhje mes ndikimeve të ndryshme etnike që vjen si rezlutat i poz-itës së saj gjeostrategjike si një udhëkryq tregtar të nënkontinentit, e me këtë edhe vatër potenciale të krizës mes etniteteve të ndryshme dhe klaneve fetare kundështare. Ky rajon është i treti në botë sipas vendeve me naftë dhe me gaz natyror, gjë që në masë të madhe mund të kontribojë në zh-villimin global ekonomik.

zhvillimi i krizës së rajonit:Popullata e Tamarit; Zbulimi i resurseve natyrore në rajonin e Bornionit (naftë, gaz natyror ( vend i tretë në botë për zbulimin e këtyre resurseve);Rritja e apetiteve për eksploatim;Eskalimi i dhunës etnike në rajonin e Borni-onit (TOA);Refugjatë të brendshëm (Bordor dhe Gon-dor);Misioni i OKB-së “SEP 2010” në Bordor;Intensifikim i sulmeve ndaj karavanëve të OKB-së;Tetori i vitit 2012, bombardimi i kampit të refugjatëve të brendshëm;14 mars 2013 – Rezoluta e KS të OKB 4588;1 gusht 2013 – sulm i TOA mbi aeroportin në Strumicë;14 gusht 2013 – Rezolutë e KS të OKB 4590 për formimin e forcave multinacio-nale për parandalimin e dhunës në rajonin e Bornionit;OKB 4591 urdhëron formimin e një misioni ujor të kryesuar nga NATO në Bordor. Drejtor i stërvitjes është komandanti i J-3 nga Komanda e Bashkuar Operative, nënkoloneli Gjoko Maksimov.Trupat e suksesshëm të stërvitjes të cilat

28

zgjidhjes së disa ngjarjeve dhe incidenteve: bllokadë në rrugë, eskortim dhe sulm ndaj karavannit, masat gjatë gjetjes së mjeteve shpërthyese, formimi i pikës së kontrollit, patrollës mobile, masa gjatë sulmit artilerik ndaj bazës, kordon dhe kërkim, reagim i ven-dit të kontaminuar, tërheqje të të sëmurve dhe të plagusurve (MEDEVAC, CASEVAC), etj.Vlerësimi i Spitalit për manovrime të lehta (SPL) realizohet përmes implementimit të procedurave standarde operative në MAS-CAL (situatë kur kemi të bëjmë me një numër të madh të të lënduarve), që nënkupton dhënien e ndihmës së parë, pranimin, triazh, trajtim kiurgjik, stabilizim dhe evakuim me-dicinal përmes linjës ajrore, në raste nevo-jshe edhe trajtim të nivelit më të lartë të ndihmës mjeksore.Gjatë stërvitjes u realizua edhe projekti nga fusha e bashkëpunimit ushtarako-civil për donacionin e ARM-së, donacion i cili për-bëhet prej një sërë produktesh ushqimore që i takojnë udhëheqësisë së përgjithshme të stërvitjes dhe spitalit për terren, në emër të pjesëmarësve të stërvitjes “Shkëlqimi i Maqedonisë 10” për entin për persona me nevoja të veçanta në Demir Kapi. Me 10 prill të vitit 2014 vazhdoi vlerësimi i grupit të mesëm të bataljonit të këmëb-sorisë si dhe i spitalit për manovrime të leh-ta në PU “Krivollak”, ku stërvitja “Shkëlqimi i Maqedonisë 10” hyri në fazën përfundim-tare. Dita filloi me vënien e një objekti hulumtues, kordoni dhe me kërkim të fshatit armik si dhe vendosjen dhe marrjen e pozitave luftarake për gjuajtje të njësive të artilerisë. Gjithash-tu, gjatë ditës u realizuan edhe aktivitete tjera të planifikuara në përputhje me listën me ngjarjet incidente: bllokim rruge, eskor-tim dhe sulm karavani, formimi i pikës mobile të kontrollit, zbulimi i mjeteve shpërthyese, patrolla mobile, sulme ajrore, evakuimi i të sëmurve dhe të lënduarve (MEDEVAC) etj. Spitali për manovrime të lehta në Qendrën Trajnuese për Mbështetje “Pepelishte” vazhdoi me pranimin e personave të lënduar sipas të dhënave të përpunuara paraprakisht për stërvitjen. Personeli i njësive të vlerësu-ara demonstroi nivel të lartë të përkushtimit dhe përgatitjes profesionale gjatë realizimit të detyrave komplekse, në përputhje me listën e ngjarjeve dhe incidenteve. Rezul-tati përfundimtar ishte një fotografi reale e aftësive të demonstruara ndaj realizimit të detyrave të dhëna.Me 11 prill në kuadër të stërvitjes ushtarake “Shkëlqimi i Maqedonisë 10” në PU “Kriv-ollak” u realizua programi për hir të Ditës

paraqet suksesin e rradhës dhe vërtetim për plotësimim dhe përmbushjen e stan-dardeve të NATO-s nga ana e ARM-së. Ai tha se vlerësimi primar i ekipit vlerësues të NATO-s për GMPK-në dhe SML-në është pozitiv, gjë që tregon në rëndësinë e cer-tifikimit të SML-së, i cili përveç nevojave të ARM-së, do të mund të jetë në gjendje të mbulojë edhe nevojat nëpër institucio-net tjera dhe njëherit nevojat e popullatës në situata të jashtëzakonshme. Gjenerali Koteski para të pranishmive theksoi edhe rëndësinë e SML-së i cili do të bëhet pjesë e Forcave Mjekësore të Ballkanit, shtabi i të cilit do të jetë në Republikën e Maqedonisë. Me 12 prill të vitit 2014 përfundoi vlerësimi i NATO-s i nivelit të 2. për Grupin e mesëm të bataljonit të këmbësorisë dhe niveli i 2. i vlerësimit për Spitalin e manovrave të lehta, në përputhje me Konceptin për aftësi oper-ative. Ushtrimin e mbylli shefi i shtabit të Komandës së Bashkuar Operative, gjenerali Stojan Dimçov, i cili theksoi mundësitë për realizimin e trajnimit kolektiv që kontriboi në përforcimin dhe fuqizimin e gjendjes së gatishmerisë së njësive, si dhe për avanci-min e proceseve të shtabit në operacionet e kryesuara nga NATO. Pjesëmarrësit e kësaj stërvitje i uroi për profesionalizmnin e treguar gjatë realizimit të detyrave si dhe iu dëshiroi kthim të sigurtë në njësi. Komandantët e njësive të deklaruara të GMPK dhe SLM, në përputhje me konceptin për aftësi operative, morrën vlerësim para-prak oficial për njësitë e veta nga vlerë-suesit e NATO-s si dhe nga ekipi nacional për vlerësim, i përbërë nga vlerësues të cer-tifikuar dhe me përvojë. Në aktet praktike për zgjidhjen e ngjarjeve të dhëna, njësitë zbatuan procedurat stan-darde operative të NATO-s, të caktuara për këto situata, të cilat ishin të ndjekura me vëmendje nga ana e ekipeve të vlerësimit të NATO-s. Vlerësimet u realizuan sipas listës së ng-jarjeve dhe listës së incidenteve në kohë dhe vende të ndryshme, si dhe gjithashtu u realizuan të gjitha opëracionet e parapara luftarake dhe operacionet për mbështetjen e paqes. Gjatë stërvitjes u demonstrua nivel i lartë i gjendjes së gatishmërisë dhe profe-sionalizëm nga ana e të gjithë pjesmarrësve në ushtrim. Në zgjidhjen e ngjarjeve dhe incidenteve të dhëna, pjesëtarët e njësive të deklarurara të ARM-së zbatuan përvojat e deritanishme të marra nga pjesëmarrjet e ushtrimeve ush-tarake ndërkombëtare si dhe nga pjesëmar-rjet në misionet ndërkombëtare. Strërvitja “Shkëlqimi i Maqedonisë 10” për-fundoi me sukses me 12 prill të vitit 2014, ndërsa pjesmarësit e stërvitjes demon-struan nivel të lartë të përgatitjes në realiz-imin e aktiviteteve dhe procedurave të cilat zbatohen gjatë realizimit të misioneve për mbështetjen e paqes, ku edhe një herë para opinionit vendas dhe ndërkombëtar vër-tetuan gatishmërinë dhe aftësinë e ARM-së për pranim në sistemet kolektive euroatlan-tike të sigurisë.Stërvitja “Shkëlqimi i Maqedonisë 10” na ofroi një mundësi të mirë për realizimin e trajnimit kolektiv të njësive si një formë për avancimin e standardeve të NATO-s, por edhe për avancimin e proceseve të sh-tabeve të operacionëve të kryesuara nga NATO, gjë që do të kontribojë në përforci-min e gjendjes së tyre të gatishmërisë.

Çasllav Sojmanovski

për Mysafirë të Shquar në të cilën morrën pjesë: ministri i mbrojtjes Talat Xhaferi, shefi i SHP të ARM-së, gjeneral-nënkolonel Goranço Koteski, zëvendës ministri i mbro-jtjes Emil Dimitriev, sekretari shtetëror i MM-së Sasho Stefanovski, drejtori i SHP të ARM-së gjeneral-majori Dimçe Petroski, komandanti i Komandës së Bashkuar Op-erative të ARM-së gjeneral-majori Metodija Veliçkovski, atashetë ushtarak të akredituar në Republikën e Maqedonisë, përfaqësues të zyrës për lidhje të të NATO-s në Maqe-doni si dhe shumë mysafirë tjerë. Para të pranishmive, pjesëtarëve të ARM-së, të cilët i përkasin grupit të mesëm të bataljonit të këmbësorisë si dhe spitalit për manovrime të lehta, demonstruan akte të ndryshme luftarake të cilat ishin pjesë e vlerësimit të këtyre dy njësive të deklaruara të ARM-së, gjatë së cilave u tregua dhe u

dëshmua një profesionalizëm kulmor, ndër-sa të pranishmit patën rastin të njihen edhe me Qendrën Taktike Operative të GMBK-së, me pajisjen, personelin e SML-së dhe me shtabin e stërvitjes “Shkëlqimi i Maqedo-nisë 10”. Ministri Xhaferi duke shfaqur kënaqësinë nga ajo që u demonstrua në Ditën për Mysafirë të Shquar, tha se njësitë e deklaru-ara edhe një herë treguan aftësi dhe profe-sionalizëm për angazhim në operacionet e kryesuara nga NATO, gjë që na jep mundësi që ata në tre vitet e ardhshme të jenë pjesë e grupit të forcave të cilat janë paraparë për angazhim në misionet paqëruajtëse, që do të mundësonte edhe realizimine funksione-ve kushtetuese të ARM-së. Shefi i Shtatmadhërisë së ARM-së, gjen-eral-nënkolonel Goranço Koteski, theksoi se organizimi dhe realizimi i suksesshëm i stërvitjes “Shkëlqimi i Maqedonisë 10”

29

VIP-i I DITËS NË “SHKËLQIMIN E MAQEDONISË 10”

edhe kësaj rradhe me erën e fortë kontribuoi që kjo ditë pikërisht ti ngjajë një dite ushtarake dhe të jep motiv shtesë për pjesëmarrësit në këtë ushtrim – të jenë maksimalisht të kujdesshëm dhe profesional në aktivitetet e ndërlikuara, të cilat i demonstruan në mënyrë të përkryer.Drejtori i stërvitjes, nënkoloneli Gjoko Maksimov, në mënyrën më të shkathët i drejtoi të pranish-mit sipas skenareve të parapara për këtë ditë. Nga të gjitha mësimet e marra nga përvoja e deritanishme të njësive të ARM-së në realizimin e misioneve në kuadër të NATO-s jashtë vendit, ARM-ja faktikisht identifikohet me këtë stërvitje, me qëllim që të vazhdohet drejt rrugës së njejtë dhe të përforcohen kapacitetet në të gjitha drej-timet. Të dhënat themelore të stërvitjes tregojnë se kjo stërvitje është e hapur për vendet e NATO-s dhe vendet e PpP-së. Kjo stërvitje paraqet ush-trim shtabor, ushtrim tereni dhe ushtrim praktik, përmes së cilit realizohet vlerësimi i nivelit të 2. të grupit të mesëm të bataljonit të këmbësorisë. Në kuadër të kësaj, ekziston edhe vlerësimi nga ana e NATO-s në nivelin e 2. të spitalit të lehtë manovrues. Një mijë e katërqind pjesëtarë mbu-lonin çdo pjesë të kësaj stërvitje të cilën e për-bënin faza të realizimit dhe faza të analizës dhe vlerësimit.Sikur çdo stërvitje e ARM-së me përmasa të tilla, edhe në “Shkëlqimi 10” u ndoqën të gjitha aktiv-itetet protokolare të cilat flasin për rëndësinë e saj përmes ceremonisë së hapjes, përmes afirmimit të projekteve për rëndësi civilo-ushtarake, dona-cione të parapara nga ana e udhëheqësisë së stërvitjes, pastrimit të deponisë në fshatin Kriv-ollak, Ditës për Mysafirë të Shquar, si dhe cer-emonisë solemne përmbyllëse.Drejtori përgjegjës për vlerësimin, nënkoloneli Sashko Llafçiski na informoi se në prani të moni-

torimit nga ana e vendeve partnere të NATO-s, kjo stërvitje ka marrë vlerësime të larta dhe se kompetencat, pozitat dhe autoriteti i ARM-së në sistemin integrues të NATO-s në asnjë moment nuk vihen në pikpyetje.Dita për Mysafirëve të Shquar ishte një mundësi e mirë që të pranishmit e shumtë relevantë të realizojnë më shumë kontakte, të evaluohen ush-trimet, ndërsa karakteri civil e ushtarak i stërvitjes për të pranishmit paraqiste një pasqyrë të mirë të koloritetit për të interesuarit të cilët erdhën të vërtetohen në forcën faktike të ARM-së në ter-ren dhe në aftësinë dhe shkathtësinë e saj sa u përket operacioneve jashtë vendit.Të gjithë ne të pranishmit ngelëm të impresionu-ar nga gjithçka që patëm mundësi të shohim dhe u bindëm në ecurinë pozitive të këtyre ushtrime-ve që demonstruan gjendjen e gatishmërisë, af-tësitë operative-taktike të ARM-së dhe specifikat e njësive të deklaruara të cilat janë të trajnuara në mënyrën më të mirë për të realizuar operacione të kryesuara nga forcat e NATO-s.Edhe kësaj rradhe, si gjithmonë ARM-ja organizoi koktej për mysafirët e saj të lartë edhe në hapë-sirat e qendrës “Pepelishte” mundësoi çaste të këndshme për të pranishmit në shenjë falen-derimi dhe mirënjohjeje për prezencën dhe për besimin e sinqertë. Shtëpitë e shumta mediale, ato të shkruara dhe elektronike, edhe kësaj rrad-he me vëmendje ndoqën Ditën për Mysafirë të Shquar dhe u bindën në aftësitë e ARM-së dhe në atë që gjatë tërë kohës ua ofruan pjesëtarët e ARM-së gjatë stërvitjes. Ndërsa helikopterët që janë në kuadër dhe në përbërje të ARM-së me të vërtetë dhanë dhe ofruan një pamje filmike.ARM do të vazhdojë edhe në të ardhmen me stërvitje edhe më serioze dhe komplekse, gjë që vërteton madhështinë e saj.

Mitko Vasilevski

rmata e Republikës së Maqedonisë vite me rradhë bashkëpunon me mediat. Se-cila ngjarje, secili ushtrim, festë apo pro-movim i arritjeve gjithmonë kanë qenë të

mbuluara nga mediat. Edhe kësaj rradhe ndodh e njejta. Në Ditën e Mysaftirëve të Shquar, në stërvitjen “Shkëlqimi i Maqedonisë 10” patëm mundësi që edhe një herë t’i vizitojmë pjesëtarët e ARM-së të cilët morrën pjesë në këtë stërvitje të rëndësishme, për të raportuar për atë së çfarë pamë, vështruam dhe përjetuam. Në fakt, edhe para realizimit të stërvitjes, si gjithmonë, ishin të ftuar në informimin për gazetarë dhe njëkohë-sisht ishim të njoftuar në mënyrë të hollësishme me rrjedhën e stërvitjes, dhe në këtë rast na u tha se çdo përfaqësues i mediave në Republikën e Maqedonisë në qoftë se është i interesuar, mund që në aspektin medial të mbulojë atë që e intere-son rreth kohëzgjatjes së stërvitjes në përgjithësi. Më 11 prill të vitit 2014 u nisëm për të ndjekur ngjarjet dhe ndodhitë e parapara për Ditën e mysafirëve të lartë në ushtrimin “Shkëlqimi i Maqedonisë 10”, në poligonin “Krivollak”. Gjatë prezantimit të rrjedhës së stërvitjes dhe rezul-tateve të vlerësimit ishin të ftuar përfaqësues të lartë të Ministrisë së Mbrojtjes dhe Armatës së Republikës së Maqedonisë, mes të cilëve edhe ministri i mbrojtjes së Republikës së Maqedonisë, Talat Xhaferi, Shefi i SHP të ARM-së gjeneral-nënkolonel Goranço Koteski, zv. ministri i mbro-jtjes Emill Dimitriev, sekretari shtetëror i MM-së, Sasho Stefanovski, drejtori i SHP të ARM-së, gjeneral-majori Dimçe Petrovski, komandanti i Komandës së Bashkuar Operative, gjeneral-ma-jor Metodija Veliçkovski si dhe shumë mysafirë të tjerë, përfaqësuses të establishmentit diploma-tik, ushtarak dhe civil në vendin tonë.PU „Krivollak“, që tradicionalisht, në aspekt të kushteve klimatike, është i paparashikueshëm,

GJITHMONË NË ANËN E MEDIAVE

30

TË BARABARTË NË USHTRIMET SHUMËKOMBËSHE TË NATO-s DHE PpP-së

PJESËMARRJE, KONTRIBUT DHE MIRËNJOHJE PËR PJESËTARËT E ARM-së

MIRËNJOHJE PËR PJESTARËT E ARM-SË NGA BATALJONI I POLIcISË USHTARAKE PËR PËRGATITJE PËR PJESËMARRJE NË MISIONE

ë pjesëtarët e Bataljonit të Policisë Ushtarake si dhe pjesëtarët e Armatës së Republikës së Maqedonisë në përgjithësi, janë gjithmonë të gatshëm

për pjesëmarje të përbashkët në misione me armatat e forcave më të mëdha të NATO-s, tregojnë edhe dekoratat dhe mirënjohjet e fitu-ara gjatë kohës së trajnimeve dhe ushtrimeve të ndryshme të cilat realizohen së bashku me aleatët.Mirënjohje të tillë morri edhe regjimenti i Batal-jonit të Policisë Ushtarake për meritat gjatë pjesëmarjes në ushtrimin “Mision Readiness”

(Gatishmëri për Mision), ushtrim i cili u realizua në periudhën prej 23 janarit deri në 1 mars të vitit 2014 në qendrën trajnuese “Honenfles” në R.F. të Gjermanisë, qëllimi i të cilit ishte mundësimi sa më real i trajnimit të përbash-kët të personelit të forcave të koalicionit, para nisjes në misione.Edhe përskaj përvojës së deritanishme të pjesëtarëve të Policisë Ushtarake në pjesë-marrje të përbashkët me pjesëtarët e Gardës Nacionale të Vermontit nga SHBA në misionin “Feniks” në kuadër të misionit paqësor ISAF në rrethin e Parvanit në Afganistan, ky lloj i trajnim-

it në poligon me pothuaj se kushte identike me ato të cilat realizohen misionet me instruktorë cilësor të cilët kanë përvojë në pjesëmarrje të shumta në misione, paraqet një dobi shtesë për secilin pjesëtar të ARM-së. Fusha për trajnim luftarak në “Hohenfles” është një rrethinë apo fushë më e madhe për manovra dhe trajnime e Armatës së SHBA-ve në Evropë dhe gjendet nën komandën e Qen-drës trajnuese shumëkombëshe “Grafenfer”, ku çdo vit trajnohen më shumë se 60.000 ushtarë, para se gjithash nga armatat e: SHBA-ve, Mbretërisë së Bashkuar, Kanadasë dhe vendeve partnere të NATO-s. Gjatë stërvitjes „Mission Readiness“, koman-dantët dhe ushtarët kaluan përmes skenareve me kërkesa të mëdha të cilat kanë për bazë situtat reale me të cilat mund të ballafaqohen në mjedise dhe vende jostabile të rreziqeve po-tenciale, ku të njejtit trajnohen për ballafaqim

31

TË BARABARTË NË USHTRIMET SHUMËKOMBËSHE TË NATO-s DHE PpP-së

PËRGATITJE PËR PJESËMARRJE REALE NË PËRGJEGJËSI DHE DETYRA TË SHTABEVEGjatë prillit të vitit 2014 nën organizimin e SHBA-ve dhe Mbretërisë së Suedisë u realizua deri më tani ushtrimi më i madh sipas numrit të pjesëmarrësve dhe sipas numrit të lokacioneve në të cilat u realizua: “Viking 14”, ku marrin pjesë mbi 2055 pjesëmarrës nga 40 vende dhe 35 organizata dhe realizohet në disa lokacione të Evropës.

Përveç vendit kryesor të realizimit të stërvitjes në Mbretërinë e Suedisë ku edhe gjenden elementet operative për udhëheqjen e komponenave ushtarak, policor dhe civil, stërvitja realizohej edhe në lokacione të dizperzuara në Serbi, Irlandë, Bullgari dhe Gjeorgji ku janë vënë të gjitha komponentët dhe elementet e stërvitjes për përkrahje përmes shkëmbimit të dyanshëm të të dhënave në kohë reale.

Koncepti i komandimit dhe kontrollit, i mbështetur nga simulacione kompjuterike parasheh planifi-kim dhe zbatim të operacionit paqëruajtës nën mandatin e Kombeve të Bashkuara sipas kapitullit 7 nga Karta e Kombeve të Bashkuara në mjedis jostabil, duke u fokusuar në bashkëpuni-min dhe koordinimin ndërmjet të të gjithë aktorëve relevant përmes varësisë dhe marrëd-hënieve të ndërsjella.

Nëpërmjet “Qasjes gjithpërf-shirëse”, që është edhe mo-toja e stërvitjes, dhe në bazë të skenarit realizohet angazhimi, trajnim i përbashkët dhe puna e strukturave ushtarake, policore dhe civile në mjedisin shumëkombësh, gjë që paraqet një mjedis unikat për marrjen e dijenive të reja për teknika specifike profesionale si dhe avancim i shkathësive përmes ndërveprimit të ndërsjellë të pjesëmarrësve.

Këtë vit në stërvitjen “Viking” marrin pjesë 9 (nëntë) pjesëtarë të Armatës së Republikës së Maqedonisë, prej të cilëve njëri është vlerësues, gjashtë janë të përfshirë në strukturën e shtabit qëndror të Mbretërisë së Sue-disë dhe dy pjesëtarë tjerë janë pjesë e komandës së brigadës shumëkombëshe në Republikën e Serbisë.

Të gjithë pjesëtarët kryejnë ushtrimet sipas procedurave operative standarde përmes kuptimit të kompleksivitetit të operacioneve aktuale paqërua-jtëse ku janë të përfshirë më shumë aktorë dhe instrumente për krijimin e kushteve për ruajtjen e paqes, që tregon një përgatitje të mirë për pjesëmarrje reale në detyrat dhe obligimet e shtabeve në komandat dhe njësitë e operacioneve ndërkombëtare paqëruajtëse.

E veçanta e kësaj stërvitje është se përmes portalit të stërvitjes me qasje të mi-ratuar paraprakisht nga administratori mund të kemi një mbikqyrje apo të bëhet shqyrtim i aktiviteteve dhe dokumenteve të përpunuara, ku mundësohet fitimi i dijenive të reja nga kjo fushë për të gjithë të interesuarit që nuk marrin pjesë në këtë stërvitje. T.J.

GJATË VITEVE TË KALUARA QË NGA ANËTARSIMI I ARMATËS SË REPUBLIKËS SË MAQEDONISË NË PROGRAMIN E NATO-S “PARTNERITET PËR PAQE”, PJESËTARËT E ARM-SË MARRIN PJESË AKTIVE NË POTHUAJSE TË GJITHA STËRVITJET NDËRKOMBËTARE TË ORGANIzUARA NGA NATO TË cILAT REALIzOHEN NË VENDET PARTNERE TË NATO-S DHE PPP-SË. PJESËMARRJA E PJESËTARËVE TË ARM-SË NË STËRVITJET NDËRKOMBËTARE ËSHTË NË TË GJTHA NIVELET DHE NË TË GJITHA STRUKTURAT E USHTRIMEVE, KU PËRVEç PJESËMARJES INDIVIDUALE TË RRESHTERËVE NË DETYRA TË NDRYSHME TË SHTABEVE, NË SHUMË PREJ TYRE MARRIM PJESË EDHE ME PËRBËRJE TË PLOTA NË NIVEL NJËSISH DHE REGJIMENTESH. PJESËTARËT E ARM-SË KANË MARRË PJESË NË KËTO OPERAcIONE DHE STËRVITJE: „RAPID TRIDENT”, „EUROASIAN STAR”, „SEE BREEzE”, „AcTIVE LION”, „SEVEN STARS”, „cOMBINED ENDEAVOR” , „MISSION READINESS”, „VIKING” ETJ

MIRËNJOHJE PËR PJESTARËT E ARM-SË NGA BATALJONI I POLIcISË USHTARAKE PËR PËRGATITJE PËR PJESËMARRJE NË MISIONE

me situatat e befasishme ku mund të haset në mjete shpërthyese, taktika të ndryshme, planifi-kim te detajuar operativ, ushtrime të evakuimit medicinal si dhe shumë e shumë situata tjera. Në fund të stërvitjes, njësisë së Policisë Ushta-rake nga ana e përfaqësuesit të Grupit për Sig-uri dhe Bashkëpunim nga Korpusi i Marinës së Armatës së SHBA-ve, përveç dekoratës, iu nda edhe mirënjohje për rezultatet e arritura dhe për nivelin e lartë të trajnimit dhe ndërveprimin që pjesëtarët e njësisë së Policisë Ushtarake e shfaqën gjatë trajnimit.

Toni Janevski

32

OPERACIONET E UDHËHEQURA NGA NATO

LIBIA

REzOLUTAT E OKB-së

bëri apel deri te Kombet e Bashkuara që të ftojnë bashkësinë

ndërkombëtare për të mbrojtur popullin libian. Si përgjigje ndaj kësaj kërkese, Këshilli i Sigurimit të OKB-së (United Nations Security Council - UNSCR), me 26 shkurt të vitit 2011 miratoi Rezolutën 1970. Me anë të kësaj rezolute shprehej shqetësimi në lidhje me situatën në Libi si dhe u vu embargo e armëve ndaj këtij vendi. Pas miratimit të Rezolutës 1970 me shqetësimin në rritje nga ana e bashkësisë ndërkombëtare për krizën libiane, më 8 mars të vitit 2011, NATO i përforcoi operacionet e saj në mbikqyrje të detit Mesdhe. Aleanca i vendosi avionët AVAKS (Airborne Warning and Control Systems - AWACS) për të siguruar hulumtim dhe mbikqyrje si dhe paralajmërime me informata të detajizuara në lidhje me lëvizjet mbi hapsirën ajrore libiane. Dy ditë më vonë, aleatët i shpërndanë anijet nga mjetet vetanake të NATO-s, si dhe anijet që ishin në dispozicion nga vendet anëtare të NATO-s, për misionin vijues përgjatë detit Mesdhe.Përderisa situata në Libi edhe më tej po përkeqësohej, më 17 mars të vitit 2011, Këshilli i Sigurimit i OKB-së miratoi Rezolutën 1973. Kjo rezolutë i dënoi “thyerjet sistematike të të drejtave të njeriut, duke përfshirë arrestimet,

GJATË MUAJIT SHKURT TË VITIT 2011, REGJIMI I KOLONELIT GADAFI (cOLONEL MUAMMAR GADHAFI) BËRI “TARGETIMIN” ME SULME NDAJ POPULLATËS cIVILE. GJITHçKA FILLOI ME NJË PROTESTË TË QETË NË QYTETIN BENGAzI NË PJESËN LINDORE TË LIBISË, DREJTUAR KUNDËR QEVERISJES 42 VJEçARE TË MOAMER GADAFIT. NGA ANA E PUSHTETIT PËR DISA DITË U SHTRUA NJË REPRESION I DHUNSHËM, DUKE VËNË NË RREzIK JETËN E DHJETRA DEMONSTRUESVE. QË KUR DEMONSTRATAT U PËRHAPËN EDHE NË VENDET TJERA JASHTË BENGAzIT, NUMRI I VIKTIMAVE NGA DITA NË DITË RRITEJ

33

i kolonelit Gadafi dhe të gjitha forcat ushtarake dhe paraushtarake nuk tërhiqen në bazat e tyre, ndërsa njëherit të lehojet qasje e tërësishme dhe e lrië e ndihmës humanitare për popullatën civile në Libi. Ministrat e mbrojtjes së NATO-s, më 6 tetor u takuan në Bruksel dhe biseduan për mundësitë dhe për përfundimin e operacionit “Unified Protector”. Ministrat edhe një herë e vërtetuan angazhimin e tyre për të mbrojtur civilët e Libisë për aq kohë sa janë të pranishme rreziqet dhe kërcënimet. Ditën që forcat opozitare i rrethuan edhe forcat e fundit të regjimit të Gadafit, Këshilli Veriatlantik morri vendimin preliminar

që ti vihet fund operacionit në fund të muajit tetor të vitit 2011. Në mesnatën e 31 tetorit të vitit 2011, sipas kohës lokale libiane, avionët AVAKS realizuan fluturimin e tyre të fundit 222 ditë pas fillimit të operacionit. Ditën e nesërme mjetet detare të NATO-s u tërhoqën nga ujërat libiane. Gjithsej u realizuan 26.000 fluturime, mesatarisht nga 120 fluturime në një ditë me rreth 600 caqe ushtarake të asgjësuara. Gjatë krizës, Aleanca realizoi konsultime

me OKB-në, Lidhjen e Vendeve Arabe si dhe me partnerë të tjerë ndërkombëtar.

STRUKTURA KOMANDUESE E OPERAcIONIT „UNIFIED PROTEcTOR“Këshilli Veriatlantik i NATO-s (North Atlantic Council - NAC) në Bruksel realizoi përcaktimin e përgjithshëm politik të operacionit, përderisa shtabi suprem i forcave aleate të Evropës (Supreme Headquarters Allied Powers Europe - SHAPE) në Mons të Belgjikës i miratoi vendimet e Këshillit Veriatlantik përmes Komandës së bashkuar (Joint Force Command - JFC) në Napoli të Italisë. Komanda detare e NATO-s (NATO

Maritime Command) në Napoli i drejtoi operacionet detare për mbështetje të operacionit të NATO-s, ndërsa komanda ajrore (Air Command Headquarters) e NATO-s për Evropën jugore në Izmir të Turqisë, menaxhonte me të gjitha opreacionet ajrore. Gjatë operacionit “Mbrojtësi i unifuikuar“ nuk ka patur asnjë ushtarë nën komandën e NATO-s që ka shkelë në territorin libian në cilindo moment.

Dragan Pavllovski

dëbimet dhe shpërnguljet, torturat dhe ekzekutimet”. Me miratimin e rezolutës, disa vende anëtare të OKB-së me aksion ushtarak për mbrojtjen e civilëve, filluan operacionin “Odyssay Dawn”. Ky operacion, i cili nuk ishte nën kontrollin dhe komandën e NATO-s, u realizua nga ana e koalicionit shumëkombësh të udhëhequr nga SHBA-të. Emri britanik për përkrahjen e Rezolutës 1973 ishte “Operation Ellamy”, pjesëmarrja kanadeze e njohur si “Operation Mobile” ndërsa ajo franceze si „Opération Harmattan“. Aktiviteti ushtarak i NATO-s i njohur si „Operation Unified Protector“. Me 22 mars të vitit 2011, NATO iu përgjigj thirjes së OKB-së me qëllim të parandalimit të dërgimit të “armëve dhe materialeve tjera” për Libinë me vënien e embargos së armëve kundër këtij shteti. Të nesërmen më 23 mars, anijet e NATO-s të cilat qëndronin në Mesdhe filluan me parandalimin e dërgesës së armëve dhe mercenarëve në Libi nga ana e detit. Koacilioni i aleatëve dhe partnerëve të NATO-s filloi zbatimin e embargos së armëve si dhe caktuan zonën e fluturimeve të ndaluara si dhe mbrojtje të civilëve dhe vendeve të banuara me civil nga kërcënimet dhe sulmet nga ana e autoriteteve libiane. Rezoluta i ndaloi të gjitha fluturimet në hapsirën ajrore libiane, me përjashtim të fluturimeve të cilat kishin për qëllim ndihmat humanitare. Pas çlirimit të Tripolit më 22 gusht të vitit 2011 nga ana e forcave opozitare, sekretari gjeneral e vërtetoi përkushitmin e NATO-s për të mbrojtur popullin libian në në mënyrë që të vendosë për të ardhmen e vet në paqe dhe në liri. Në shtator, Këshilli i Sigurimit i OKB-së miratoi Rezolutën 2009, e cila e përcaktoi misionin e Kombeve të Bashkuara për përkrahje në Libi UNSMIL (United Nations Support Mission in Libya - UNSMIL).

OPERAcIONI „UNIFIED PROTEcTOR“Me fillimin e operacionit „Mbrojtës i unifikuar“ (Operation Unified Protector - OUP), i cili zgjati deri me 31 tetor të vitit 2011, ishin parashtruar tre qëllime:– zbatimi i embargos së armëve në Detin

Mesdhe me qëllim që të parandalohet transferimi i armëve, lidhur me mercenarët në Libi;

– hapja e zonës të fluturimeve të ndaluara me qëllim të parandalimit të fluturimeve të avionëve dhe bombardimeve të caqeve civile;

– realizim i sulmeve nga ajri dhe nga deti kundër forcave ushtarake të cilat ishin të përfshira në sulmet apo kërcënonin ti sulmojnë vendet e banuara me civil dhe civilët libian.

Gjatë mbledhjes së Berlinit më 14 prill të vitit 2011, ministrat e punëve të jashtme të vendeve anëtare të NATO-s si dhe partnerëve të NATO-s u dakorduan që operacioni “Unified Protector” të vazhdojë deri sa të mos përfundojnë të gjitha sulmet ndaj civilëve dhe vendeve të banuara me civilë dhe deri sa regjimi

34

orcat për operacione speciale mund të operojnë me forca vetanake, direkt kundër forcave të armikut apo edhe në mënyrë indirekte përmes ndikim-

it të forcave lokale të huaja dhe përmes banorëve, si për shembull rasti me trajnimin dhe hapësirat këshilldhënëse për forcat e huaja se si ato të realizojnë detyra luftarake. Përderisa numri më i madh i detyrave të forcave për operacione speciale mund të realizohen në mënyrë direkte, për tu neu-tralizuar caqet armike, apo në mënyrë indi-rekte për të arritur qëllime më të gjëra poli-tiko-ushtarake. Disa detyra të forcave për operacione speciale, varësisht nga natyra e rrezikut dhe strategjisë së mbrojtjes, janë më të përshtatshme për ato direkte, ndërsa disa të tjera për qasjet indirekte. Për shem-bull, forcat për operacione speciale mund të trajnojnë forca të huaja se si të realizojnë aksione direkte me qëllim të rritjes së kapa-citeteve të qeverisjes lokale kundrejt balla-faqimit dhe sfidave të terrorizmit, por kur sulmet terriste janë të drejtuara kah vendi i cili posedon forca për operacione speciale, atëherë ekziston tendenca dhe nevoja për kontroll më të madh mbi detyrat dhe efek-tet përfundimtare në mënyrë që të njejtat të jenë të realizuara direkt. Njëkohësisht, kur forcat për operacione speciale realizojnë detyra për mbrojtje interne të huaja, direkt kundër forcave guerile, vlera politike që t’u lejohet forcave lokale të realizojnë detyrën më shpesh i konvenon qasjes indirekte të forcave për operacione speciale.Kështu, detyrat për të cilat ekziston pa-jtueshmëri se i realizojnë forcat për op-eracione speciale, në përgjithësi mund të kategorizohen si direkte apo indirekte në

njësi të vogla jokonvencionale si dhe si njësi me shkathtësi e aftësi politike, gjuhësore dhe kulturore, varësisht se çfarë detyra është dashur të realizojnë. Njësitë e Bran-denburgerit (të quajtura me këtë emër për arsye se janë trajnuar në jug nga qyteti i Berlinit në shtetin e Brandenburgut) kanë qenë të formuara në vitin 1939 si pjesë e shërbimit sekret ushtarak nën komandën e admiralit Kanaris. Pjesëtarët e kësaj njësie kanë qenë vullnetarë ku shkathtësia e tyre e veçantë ka qenë përdorimi apo të folurit rrjedhshëm i gjuhëve të huaja ndërsa pjesa dërmuese e njerëzve kanë jetuar në shtete tjera në një periudhë më të gjatë kohore. Me posedimin e kësaj aftësie themelore ata më vonë kanë qenë të trajnuar se si në mënyrë të qetë dhe pa i vërejtur askush, të hapërojnë në pyell, të mbijetojnë pa pasur ushqim, të bëjnë mjete shpërthyese, të vra-sin në mënyrë të qetë si dhe të operojnë në territore kundërshtare në një periudhë më të gjatë kohore. Pjesa më e rëndësishme e trajnimit të tyre ka qenë që ata të përga-diten dhe të jenë të gatshëm të sillen si pjesëtarë të armatave dhe njësive armke, të marrin nën kontroll urat dhe infrastruk-turë tjetër të rëndësishme si dhe të shkak-tojnë huti te armiku. Gjermania gjithashtu, ka pasur njësi të cilat kanë realizuar operacione speciale afats-hkurte të cilat dëshmojnë shpejtësinë dhe befasinë pa u mbështetur në dijeni dhe af-tësi gjuhësore dhe kulturore. Forcat ajrore gjermane ka pasur parashuta të cilat kohë pas kohe kanë qenë të trajnuara për op-eracione specifike, siç është sulmi i njohur në kalanë belge Eben Amael në vitin 1940. Gjermanët gjithashtu, kanë përdorur edhe

FORCA PËR OPERACIONE SPECIALE

DETYRA DIREKTE DHE INDIREKTE

mënyrën vijuese:Detyra direkte:- sfidë ndaj terrorizmit;- aksione direkte;- shërbim strategjik;- operacione informative.Detyra indirekte:- luftime jokonvencionale;- operacione psikologjike;- mbrojtje e huaj interne;- marrëdhënie civile.Ky kategorizim i përgjithshëm i detyrave i forcave për operacione speciale si direkte dhe indirekte nuk është i përkryer. Për sh-embull, ekzistojnë këndvështrime se lufti-met jokonvencionale më së shpeshti zhvil-lohen nga ana e forcave të huaja, me forca të huaja apo sipas forcave të huaja, ndërsa njëkohësisht vetë forcat për operacione spe-ciale janë të afta për të bërë luftë guerile. Ka vështrime përmes të cilave forcat për opera-cione speciale mund të sfidojnë terrorizmin në mënyrë indirekte, me mbikqyrje dhe tra-jnim nga ana e forcave të huaja. Dhe sipas kësaj, kategorizimi i detyrave të forcave për operacione speciale është i dobishëm për arsye se i grupon shkathtësitë e ndryshme komanduese të diplomatit ushtarak, detyra të cilat forcat për operacione speciale duhet që patjetër t’i kenë për qëllim të funksion-imit të tyre sa më efikas dhe së të njejtat e theksojnë nevojën e forcave për opearcione speciale të jenë të specializuar në të gjitha kategorizimet.Dy gjëra mund të jenë ilustrative në përdori-min e forcave gjermane për operacione spe-ciale gjatë Luftës së Dytë Botërore.Gjermanët u jepnin theks të veçantë aftë-sive të forcave për operacione speciale si

35

i pranueshëm i suksesit. Për shembull edhe forcat e huaja me kompetenca të lartë për operacione speciale mund të dështojnë kur plani është kompromitues për arsye se pushteti i tyre lokal nuk i përkrah qëllimet e operacionit. Përdorimi direkt i forcave për operacione speciale gjithashtu do të thotë se suksesi apo dështimi i operacionit do të ndikojë së pari në famën apo diskreditimin e vendit i cili përdor forcat për operacione speciale. Se a është kjo një përparsi apo jo, varet nga situata konkrete politike. Ndon-jëherë është e nevojshme që fama për op-eracionin e suksesshëm t’ju jepet të tjerëve edhe atëhere kur e njejta është kryer dhe realizuar nga ana e vetë forcave për opera-cione speciale. Përparësi dhe mangësi ka edhe atherë kur forcat për operacione speciale për-doren në mnëyrë indirekte. Përparësi e theksuar kur punohet përmes forcave të huaja për operacione speciale dhe përmes banorëve, është ajo se zvogëlohen nevojat e resurseve dhe mjeteve materiale ndërsa njëkohësisht angazhimi politik bie në nivel minimal. Shpesh rëndësia e problemit nuk lejon përdorimin e qasjes direkte. Nga ana tjetër, kur nuk kemi forca të mjaftueshme për operacione speciale, të nevojshme për realizimin e ndonjë operacioni, atëherë ato janë të detyruar që nga një nivel i caktuar të punojnë në mënyrë indirekte përmes trajnimit dhe këshillave nga forcat e huaja. I tillë është edhe shembulli i forcave ajrore të SHBA-ve, ku së bashku me Peshmergën kurde, forcat ajrore të SHBA-ve arritën që t’ia dalin kundër forcave irakiene në Irakun verior. Ka qenë e planifikuar që këtë detyrë ta realizojë Divizioni i Katërt Këmbësorik i SHBA-ve (me rreth 20.000 pjesëtarë), por divizioni nuk ka pasur mundësi që të ar-rijë në kohë. Qasja indirekte, gjithashtu ka përparësi kur kemi të bëjmë me realizimin e detyrave sekrete, siç është rasti me 5 pjesëtarët e forcave speciale të SHBA-ve që i kanë këshilluar forcat qeveritare të El Salvadorit se si ti mposhtin guerilët e “Far-bundo Martit” (Fronti për Çlirim Kombëtar). Ka pasur raste kur disa qeveri u kanë lejuar forcave për operacione speciale të SHBA-ve të përdorin vetëm qasjen indirekte, si që është rasti me qeverinë e Filipineve.Ka raste kur është më mirë të punohet me forca të huaja dhe banorë lokal sepse kjo është mënyra më e mirë ndoshta edhe mënyra e vetme për të arritur qëllimet e duhura, sidomos në raste kur bëhet fjalë për grupe guerile apo grupe terroriste. For-cat për operacione speciale mund të grum-

bullojnë informata nga shërbimet sekrete në lidhje me guerilët apo terroristët, kështu që do të përfitojnë besim dhe respekt te banorët lokal apo te forcat të cilat do të jenë në disponim t’i ndajnë informatat për gjendjen në terren. Në të kundërt, përpjek-jet që problemi të zgjidhet në mënyrë di-rekte me forca të shtuara ushtarake mund të shkaktojë urretje dispropocionale tek të huajt, gjë që do të ishte tejet kundërproduk-tive për arritjen e qëllimeve përfundimtare.zgjidhja e problemeve në mënyrë indirekte shpesh do të thotë se qëllimet do të arrihen në intenzitet më të ngadalësuar, me siguri

më të vogël dhe shpesh herë parashtrohet edhe pyetja se me cilat metoda do të ar-rihet zgjidhja e problemeve, Ka raste kur njësitë e trajnuara nga ana e forcave për operacione speciale kanë qenë të akuzuar për maltretim dhe torturim, apo për sjellje të pahijshme që nuk është në pajtim me vlerat e forcave për operacione speciale. Puna me njësi të tjera shpesh herë do të thotë lëshimi në një masë të madhe i kon-trollit mbi sjelljen e njësive. Për shembull, rasti me Peshmergën kurde në Irakun verior, ku forcat speciale kanë pasur sfida të mëdha gjatë parandalimit të qëllimit të Peshmergës për ta provokuar qeverinë e Turqisë, me atë që do të kërkojnë arritjen e qëllimit të tyre përfundimtar – Kurdistanin e pavarur.

Atanas Panovski

njësi ajrore speciale për shpëtimin e agjen-tëve në prapavijën e armikut, të mbështetin njësi të robëruara gjermane dhe njësi anti-sovjetike në Ukrainë, si dhe të bombardojnë ura dhe instalime me rëndësi të jashtëza-konshme me avionë të mbushur me mjete shpërthyese. Më në fund, edhe marina gjer-mane ka zhvilluar njësi speciale “K” në vitin 1943 të cilat kanë shfrytëzuar nëndetëse të vogla dhe barka për sulm ndaj flotave sovjetike në vende si Normandia dhe Italia. Këto forca kanë qenë të trajnuara për: luftë të afërt, mbijetesë, inxhineri të marinës, gjuhë të huaja dhe navigacion. Si gjerma-nët, ashtu edhe britanikët dhe francezët kanë përdorur forcat speciale në luftërat koloniste pas Luftës së Dytë Botërore të cilat kanë shkëlqyer me tërë shkëlqimin e tyre gjatë përdorimit të qasjes direkte dhe indirekte..Kështu jo vetëm detyrat e forcave për op-eracine speciale synojnë që të barazohen apo të vendosin barazpeshë mes qasjes direkte dhe indirekte, por edhe qasja direkte edhe ajo indirekte sjellin një nivel të caktuar të specializimit mes shkathtësive koman-duese dhe shkathtësive të diplomatit ush-tarak të forcave për operacione speciale. Se kur do të përdoret qasja direkte e kur ajo indirekte varet nga natyra e problemit të sigurisë si dhe nga zhvillimi i strategjisë për ballafaqim ndaj problemit, por ekziston mundësia që të jepen disa drejtime ose kahje të përgjithshme. Qasja direkte sigu-

ron kontroll më të madh gjatë arritjeve të qëllimeve përfundimtare. Nëse disa pjesë të sekondës janë vendimtare dhe kërkohet një bashkëpunim kompleks me forcat kon-vencionale, komandantët ndoshta nuk do të duan që të mbështeten mbi aftësitë e forcave për operacione speciale dhe të bashkëpunojnë me forca të huaja për operacione speciale të cilat nuk i kanë të njohura procedurat dhe taktikat, por do të donin që forcat vetanake për opreacione speciale ta kryejnë detyrën në mënyrë di-rekte. Kur detyra kryhet në këtë mënyrë, me siguri se ajo do të jetë e realizuar më kompetencë të lartë, dhe e realizuar në për-puthje me normat dhe vlerat e shtetit. Në fakt, disa detyra të forcave për operacione speciale nuk mund të realizohen përmes forcave të huaja kur është në pyetje rreziku

36

iç është bërë e njohur, hyrja në ale-anca paraqet një formë të papërkryer të udhëheqjes kolektive të shteteve të cilat shpesh kanë ndikim të dre-

jtpërdrejtë mbi sigurinë dhe mirëqenien e shumicës së popullsisë në botë. Edhe pse disa aleanca mbijetojnë ndërsa të tjerat jo, praktika e aleancave vazhdon edhe më tej. Në fakt, aleancat kanë ekzistuar qysh në ko-hën e “Lidhjes së Delianit” në Greqi në shek. e V para erës sonë. Gjithnjë ka pasur nevojë dhe arsye që të formohen aleanca. Aleanca Veriatlantike (NATO), gjithashtu, nuk bën përjashtim. Aleanca është formuar më 4 prill të vitit 1949. Aleanca ka “lindur nga frika dhe është pjekur në Evropën e lodhur” dhe ka mbijetuar e po mbijeton më tepër se 60 vite. Që nga formimi, anëtarsia e saj zgjerohej, fokusi i saj transformohej, ndërsa arsyeja për ekzistimin e saj në vazh-dimësi ishte pre e trysnive dhe sulmeve të ndryshme. Megjithatë, Aleanca Veriatlantike e NATO-s gjithnjë ekziston. Në kohën më të re nën kontrollin dhe man-datin e Kombeve të Bashkuara (OKB), NATO mori kreun e forcave ndërkombëtare të sigurisë për ndihmë (ISAF) në Afganistan me mision i cili përfshin ruajtjen e sigurisë, administrimin, rikonstruimin dhe zhvillimin e Afganistanit. Ky ishte misioni i parë i NATO-s “jashtë fushës”, ndërsa investimet ishin (vazhdojnë të jenë) shumë të larta. Shumë ekspertë ndërkombëtar, liderë dhe diplomatë kanë bindjen se ISAF është në një nivel jostabil, ndësa në qoftë se kjo nuk ka sukses në Af-ganistan, NATO mund të pësojë goditje të rëndë. Por për barazpeshë, edhe përskaj papërsosshmërisë së saj, edhe joefikasitetit

(ANSAF), është e mundur, pothuajse secili e pranon se në këto kushte, do të duhej edhe kohë shumë e gjatë që të arrihet fitorja. Kry-etari Hamid Karzai deklaroi se korrupsioni, krimi dhe narko-dilerët e frenojnë zhvillimin e instuticioneve stabile dhe legjitime të vendit të tij. Këto ndjenja dhe fjalë të dhimbshme që burojnë nga efikasiteti i forcave talebane, u thanë nga përfqësuesi special i kryetarit të SHBA-ve, Barak Obama, për Afganistanin, Riçard Hollbruk si dhe nga ana e ish koman-danti të ISAF-it, gjeneralit Stenli Mek Kristall. Për shembull, gjatë periudhës mes viteve 2005-06 numri i sulmeve vetëvrasëse nga ana e guerilëve dhe terroristëve u rrit nga 27 në 139, gjë që tregon rritje e më shumë se 400 për qind; përdorimi i mjeteve shpër-thyese improvizuese më tepër se dyfishi, nga 783 në 1677 si dhe numri i sulmëve me armë është rritur për pothuaj se tre herë, nga 1558 në 4542. Në kombinim me, në fil-lim praninë inekzsistente e më pas tejet të dobët të SHBA-ve dhe forcave të ISAF-it në narko rajonin e Jugut, shumë lehtë vërehet pse ndonjë hulumtues pyet se si mund lufta e mirëfilltë e Amerikës të merr një kahje apo drejtim tjetër? Në kohën e fundit, Talebanët vazhduan të bëjnë trysni me rebelimin dhe kryengritjet e tyre. Gjatë vitit 2008 kishte rritje për 30 për qind të sulmeve talebane ndaj ISAF-it dhe ANSF-së, ndërsa ky trend vazhdoi edhe në vitin vijues 2009. Apelet nga ana e kryetarit Karzai për të rritur numrin e ushtarëve të NATO-s në masë të madhe nuk ishin fryt-dhënëse. Për shembull, kërkesa e tij për 3500 ushtarë shtesë në vitin 2004 në sami-tin e NATO-s në Stamboll, hasi në reagim të përgjysmuar, ai mori vetëm gjysmën e num-

NDIKIMI I MISIONIT ISAF NË TË ARDHMEN E NATO-s

SUKSESI - DËSHTIMI I ISAF-it

të pjesërishëm, NATO do të mbijetojë, edhe në qoftë se ISAF nuk ka sukses. Këtu fokusi nuk është drejtuar kah kontrolli i operacione-ve të ISAF-it në vete, por drejt elasticitetit të papërsosshmërisë së aleancës së NATO-s. Në fund, anëtarët e kësaj organizate thjeshtë më shumë do të humbnin se sa do të fitonin, nëse lejohej që NATO të shpërbëhet.

„NËN TRYSNI“Nëse misioni ISAF vazhdon të shkojë si duhet, përse aq shumë politikanë, shkenc-tarë dhe ekspertë thonë ndryshe? Shumë nga këta zëra edhe më tej paralajmërojnë probleme më të mëdha në kuadër të misionit ISAF të cilat janë një rrezik dhe kërcënim për të ardhmen e NATO-s. Barra e NATO-s sa i përket çështjes së ndarjes së përgjegjësive doli përsëri në pah, por kësaj rradhe me vikti-ma në personelin ushtarak. Mospasja e idesë për bashkim të komandës si dhe një rëndësi në mbrendësinë e misionit ISAF është prob-lemi qenësor që shkakton “fërkim”, sidomos kur COIN-i amerikan përballet me misionin “më të butë” të NATO-s me qëllim të “sigu-rojë paqe dhe stabilitet”. Dhe më në fund ku-fizimet kombëtare dhe aftësia e anëtarëve të NATO-s për të zgjedhur nga “asortimani” i misioneve, duket se e ndanë ISAF-in në shumë copëza të imëta sa i përket admin-istrimit. Këto çështje e vunë misionin ISAF nën trysni të madhe njëkohësisht duke vënë në pikpyetje edhe vazhdimin e këtij misioni. Për shumë hulumtues, situata në Afganistan është një rebelim klasik, në masë të madhe i udhëhequr nga talebanët. Edhe pse shumica janë të mëndimit se fitorja përmes një qever-ie stabile të Afganistanit si dhe përmes disa forcave gjysmake të sigurisë të këtij vendi

37

Të jemi të sinqertë, disponimi i SHBA-ve kohë pas kohë i vlerëson kontributet ev-ropiane si të pa vlera, ndërsa kjo gjë nuk u ndihmon përpjekjeve për përforcimimin e marrëdhënieve të ndërsjella. Kritikat më të mëdha konstruktive erdhën nga gjenerali Mek Kristall i cili tha se një pjesë e madhe e pjesëtarëve të ISAF-it nuk janë të trajnuar dhe të përgatitur për misionin COIN dhe se disa vende pjesëmarrëse duhet t’i risin for-cat, me qëllim të zhvillimit të marrëdhënieve më të thella me banorët lokal dhe se nga ana tjetër nevojitet një bashkim sa i përket komandimit dhe përpjekjeve për të pasur sukses gjatë misionit.Talebanët janë të vetëdijshëm për dobësitë e Aleancës. Sipas disa zyrtarëve gjerman të NATO-s, qëllim apo cak i talebanëve në pjesën veriore të vendit u bënë ushtarët gjerman, në përpjekje që ta detyrojnë Gjer-maninë të tërheq forcat e tyre dhe të largo-het nga Afganistani.Ndarja e problemeve dhe përgjegjësive është kusht themelor për një aleancë të shëndoshë. Të gjithë duhet të flijojnë “gjakun” dhe pasurinë, pothuaj se në një hap në raport me aftësitë dhe mundësitë. Kjo gjë nuk ndodh në misionin ISAF. Por, problemi i ndarjes së pabarabartë të përgjegjsive të NATO-s nuk është i ri, edhe gjatë Luftës së Ftohtë kjo ishte çështje aktuale. Por, në Afganistan kjo nuk është vetëm çështje e barrës dhe përgjegjësisë, por paraqet një çështje jetike ku kemi të bëjme me humbjen e jetërave. Në masë të madhe, për shkak të krijimit të programeve të mirëqenies dhe ato sociale, shumë qeveri evropiane vazhdimisht anashkalojnë investi-met në fushën e mbrojtjes me premtim për kontribut të drejtë dhe adekuat kundrejt NA-TO-s, por ky premtim ka ngleur i pa realizuar. Në fakt, ata mund të fshihen pas perdes së sigurisë së NATO-s dhe të jenë të sigurtë me mjete të pakta , duke pasur parasysh dhe duke njohur qëndrimin e SHBA-ve, si një ndër kontribuesit më të mëdhenj të sigurisë së përgjithshme kolektive për të gjithë.Për shembull, vetëm pesë anëtare të NATO-s e plotësojnë apo e tejkalojnë kushtin për ndarje të dy për qind nga bruto prodhimi vendor për shpenzimet sa i përket mbro-jtjes dhe Aleancës: SHBA, Britania e Mad-he, Franca, Greqia dhe Bullgaria. 23 vendet tjera antare janë gjithnjë në 2 për qind, e disa edhe nën 2 për qind. Kjo jo barazpeshë nuk është një fenomen i ri, por ekziston në një formë apo në tjetër me dekada. Përveç kësaj, vetëm rreth 6 për qind nga trupat jo amerikane të NATO-s (afërsisht 80.000) janë të pajisur dhe të trajnuar për vendosje kudo dhe në çdo kohë. Kur janë nën trysni, këto qeveri shpesh herë përdorin forcën “e butë” si alibi për të bërë përpjekje për kompenzim. Ata ose nuk kanë numër të mjaftueshëm të ushtarëve për të dërguar, ose nga ana tjetër nuk duan të nje-jtët t’i dërgojnë në misione.Jo barazpesha aktuale ka edhe aspekt poli-tik, si dhe paraqet një lloj proteste për shkak të invazionit amerikan në Irak, gjë që edhe më shumë paraqet një kërcënim për kohezi-onin e NATO-s. Sipas ministrit spanjoll të pu-nëve të jashtme, “kërcënimi nga asgjësimi i përbashkët gjatë Luftës së Ftohtë e ruante “të mbuluar” rrezikun ndërsa fshihte ndarjet, ndërsa Iraku hapi kapakun për t’i shpalo-sur të gjitha problemet e Aleancës”. Sipas ekspertëve tjerë, kësaj rradhe kjo nuk është politikë. Shumë vende evropiane patën

mjaft nga ajo që ata e shohin si universal-izëm të tepruar agreziv dhe militant ameri-kan, sidomos në Irak. Si rezultat i kësaj, apeli për ndihmë të SHBA-ve në Afganistan morri përgjigje. Shumëkush shtron pyetjen se përse evropianët duhet ta vlerësojnë ale-ancën të cilën amerikanët e injorojnë kur ata nuk e duan të njejtën. Veçanërisht armiqësia politike gjermane dhe franceze ndaj Irakut, e shkatërruan seriozisht solidaritetin trans-atlantik.Dhe më në fund, qëllimi dhe vullneti i vendeve anëtare dhe pjesëmarrëse në ISAF është përdorimi i kufizimeve kombëtare. Përderisa disa vende anëtare të NATO-s si Gjermania dhe Italia kontribuojnë në numrin e ushtarëve në ISAF, me ç’rast e ndajnë bar-rën dhe solidaritetin e misionit, ushtarët e

tyre janë të kufizuar në vende dhe role të caktuara, në rajone gjeografike, apo në dy aspektet njëkohësisht. Për shembull, gjer-manët refuzojnë të realizojnë operacione sulmuese ofenzive apo refuzojnë vendosjen e forcave jashtë komandës rajonale veriore. Edhe turqit nuk duan të vendosen jashtë Ka-bulit. Sipas disa ekspertëve, këto kufizime specifike mes tjerash e kanë “helmuar” misionin ISAF. Gjenerali Mek Kristall, e ndjeu efektin e tyre dëmtues mbi misionin ISAF dhe u drejtua me përulje se disa vende në ISAF janë të orientuara ndryshe drejt for-cave vetanake dhe se të njejtat duhet të da-lin nga bazat dhe mjetet e tyre të blinduara, të inkuadrohen në punë me popullin dhe të bashkëpunojnë me ANSF me qëllim që të jenë më efikas.Edhe pse disa vende të NATO-s nuk kanë kufizime të këtilla, situata nuk paraqitet e mirë për sekretarin amerikan të mbrojtjes për të thënë se kufizimet kombëtare kanë bërë një aleancë të dyfishtë për ata të cilët janë të gatshëm të flijohen dhe të luftojnë si dhe për ata të cilët nuk janë të gatshëm, duke krijuar kështu një strukturë të mar-rëdhënieve e cila “në mënyrë efikase do ta shkatërronte Aleancën NATO”. Në vitin 2008 invazioni rus ndaj Gjeorgjisë bëri që shumë liderë dhe votues evropian ta rishiko-jnë dhe rishqyrtojnë rrezikun nga kërcënimet ndaj Evropës. Ata dyshojnë nga kërcënimi direkt nga ana e talebanëve në Evropë, në krahasim me kërcënimin e Rusisë. Deri sa kjo ndjenjë mund ta ngjallë nevojën për NATO-n në Evropë, kjo nuk do të ndihmojë në zgjidhjen e punëve dhe problemeve në Afganistan.

Mr. Vencisllav Çuçurski

rit të kërkuar të ushtarëve. Kjo situatë u përsërit disa herë, deri sa kry-etari amerikan Barak Obama në dhjetor të vitit 2009 nuk vendosi që të dërgojë forca shtesë në Afganistan. Kjo situatë shkaktoi edhe rritjen e numrit të ushtarëve, ndo-nëse të pakët, nga ana e vendeve anëtare të NATO-s në Evropë. Ky vendim i kryetarit paraqet ndryshim të strategjisë dhe është rezultat i një vlerësimi gjithpërfshirës, të sinqertë por edhe të ashpër nga ana e gjeneralit Mek Kristal. Vlerësimi i tij shkak-toi përkeqësimin e situatës në Afganistan, rritje të rebelimit si dhe nevojë të menjëher-shme të ndryshimit të strategjisë sa i përket fokusit të njerëzve, rrethanave politike si dhe sigurisë së tyre.Gjenerali Mek Kristal edhe më tepër e vërte-

toi në mënyrë plotësuese deklaratën e tij në lidhje me misionin ISAF. Ai duke u përpjekur të lidhet përmes shumë mënyrave me mis-ionin kinetik të fokusuar COIN “Mbajtja e Lirisë” me një nevojë për misioni ISAF më të “butë” e cila do të fokusohej në “sigurimin e paqes dhe stabilitetit”, misioni i ri, thotë ai, tregon se ISAF realizon operacione në Af-ganistan me qëllim të uljes së aftësive dhe vullnetit për rebelim dhe kryengritje”. Për NATO-n, kjo paraqet një ndryshim radikal ku fjalët kanë domethënie shumë të madhe. Në asnjë dokument tjetër të NATO-s lidhur me misionin ISAF nuk do të hasni në fjalën rebelim apo gueril, e as që bëhet fjalë që ka qëllime të realizohen operacione apo sulme kundër guerilëve. NATO më shpesh përdor terme joprecize si “militant” apo edhe “inci-dent i sigurisë” se sa termin “sulm gueril”. Kjo nuk duhet të paraqet befasi, siç është edhe e njohur. NATO teknikisht ushtron detyrën nën OKB, Neni VII – Mandati për Vendosjen e Paqes. Fakti se Këshilli Veriat-lantik lejoi që kjo deklaratë për këtë mision të figurojë në dokumentin, mund të jetë vetëm mënyrë “estetike”, për arsye se ven-det pjesëmarrëse ende kanë mundësi të vendosin t’i terheqin trupat e tyre, si dhe për një protestë gjithëkombëtare. Siç thek-soi një ekspert, vendet anëtare tashmë nuk merren vesh sa i përket misionit të NATO-s në Afganistan.Të tjerët flasin për tensione në mes Evropës dhe SHBA-ve, rretha pikëpamjes që vërehet në pjesën më të madhe të Evropës si një problem amerikan, në vend se të paraqet problem për NATO-n. Këto anëtare të NATO-s duan që forcat e tyre t’i shërbejnë NATO-s, e jo SHBA-ve.

38

MENAXHIMI I KRIZËS GJITHËPËRFSHIRËSEoncepti strategjik është dokument zyr-tar që shpalos qëllimet afatgjate të NATO-s si dhe natyrën e detyrave të saj në përputhje me sfidat dhe kër-

cënimet vijuese ndaj sigurisë. Përveç kësaj, koncepti strategjik i NATO-s, i indentifikon karateristikat kryesore të mjedisit të ri të sigurisë, i cakton elementet e të ardhurave të NATO-s drejt sigurisë dhe jep kahje apo drejtime të reja për adaptimin e forcave të reja ushtarake. Gjatë ekzistimit të tij, NATO ka miratuar më shumë koncepte strategjike, por me tre konceptet e fundit (nga vitet 1991, 1999 dhe 2001) përfshihet i tërë menaxhimi i krizës si dhe zbatimi i tij ndaj zgjidhjes së situatave të krizës.Në mungesë të kufizimeve globale të im-ponuara nga ana e anatagonizmit sov-jetiko-amerikan, në Evropë u manifestua jostabiliteti social dhe politik. Me qëllim të kundërshtimit të këtij jostabiliteti dhe kësaj pasigurie, në mes të viteve të 90’-ta, NATO filloi të veprojë jashtë kufijve të saj tradicio-nal në mënyrë që t’i parandalojë kërcënimet dhe rreziqet me paraqitjen fillestare të tyre. Shkatërrimi i Paktit të Varshavës si dhe tërheqja e forcave sovjetike nga Evropa Lindore, në mënyrë dramatike e ndryshuan rrethin e sigurisë. Eliminimi i rrezikut të dre-jtëpërdrejtë ushtarak për sovranitetin evropi-an nxiti një shqyrtim të thellë nga ana e Ale-ancës, që rezultoi me formimin e Konceptit Strategjik në vitin 1991. Ky koncept i vitit 1991 tërhoqi vëmendjen e përgjigjes ndaj krizave dhe parandalimit të konflikteve përmes dia-logut dhe bashkëpunimit, duke i thirrur ven-det anëtare në rritjen e përdorimit të fuqisë civile për zgjidhjen e sfidave konfliktuoze të sigurisë. Në konceptin strategjik të vitit 1999 thek-

KONCEPTET STRATEGJIKE TË NATO-S

formimi i një arkitekture efikase të sigurisë si dhe thellimi i marrëdhënieve mes vendeve euroatlantike në avancimin kundrejt konflik-teve dhe krizave të llojllojshme. Koncepti strategjik i NATO-s nga viti 1999 u fokusua në aktivitetet jashtë nenit 5, siç janë parandalimi i konflikteve si dhe manaxhimi i krizave. Qëllimi i tij ishte që të përmirësohet siguria, duke vepruar në mënyrë proaktive në raport me krizat potenciale. Ky koncept e pranoi nevojën për operacione jashtë ter-

sohet se Aleanca është përkushtuar në një “qasje gjithpërfshirëse drejt sigurisë” (Broder and comprehensive approach to security). Koncepti pranon rëndësinë e faktorëve poli-tik, ekonomik, social dhe ekologjik si faktorë dhe atribute të nevojshme të mbrojtjes. Kjo qasje gjithpërfshirëse paraqet bazë për rritjen e përpjekjeve të Aleancës për zhvilli-min e bashkëpunimit efikas me organizatat tjera evropiane dhe euroatlantike si dhe me OKB-në. Qëllimi i tyre i përbashkët është

39

ritoreve të aleatëve, duke theksuar nevojën e forcave të bashkuara të kombinuara për detyrat (Combined Joint Task Force - CJTF) e proektuara për angazhimin „jashtë fushës së saj amë”.Aleatët gjatë kësaj kohe pranuan se gjatë zbatimit të qasjes gjithpërfshirëse u krijua konfuzion, duke përdorur një numër të madh të termeve, të gjitha këto me një fokus ush-tarak. Këtu vërehet se Aleanca nuk ishte kuptuar sinqerisht, kështu që ajo nuk arriti t’i shmang apo ti qetësojë dyshimet te aktorët tjerë, për atë se NATO do të jetë organizata udhëheqëse e cila do ti “koordinojë” të gjithë aktorët tjerë, në vend se të “koordinohet me të gjithë së bashku”.Pa dyshim se skena e sigurisë pati ndry-shime drastike pas Konceptit Strategjik të vitit 1999. Arsyet për këto ndryshime mes tjerash janë: 11 shtatori i vitit 2001, operacio-net e Aleancës në luftën kundër terrorizmit global në Irak dhe Afganistan, nevoja e një politike të integruar të sigurisë të Aleancës ndaj BE-së, si dhe pasojat e sigurisë që i shkaktoi konflikti ruso-gjeorgjian. Por, as në Samitin e Rigës në vitin 2006 e as në atë të Bukureshtit në vitin 2008, vendet anëtare të NATO-s dhe BE-së nuk i definuan qartë kom-petencat e sigurisë për revizion të konceptit strategjik.Në samitin e Rigës u shpalosën kahjet dhe drejtimet gjithëpërfshirëse politike me qëllim që të plotësohet koncepti strategjik nga viti 1999, ku në mënyrë implicite flitej për vjetërsi-në e këtij koncepti. Por, në masë të madhe, ky koncept u limitua në fushën e mbrojtjes dhe planifikimit të forcave në pjesën e aftë-sive të nevojshme nga ana e Aleancës. Në konceptet strategjike të NATO-s nga vitet 1991 dhe 1999 përdoren termet “kon-cept i gjërë i sigurisë”, për të cilin u formua një bazë filozofike e mendimit strategjik të NATO-s – “vetëdija se stabilitetit dhe siguria, përveç dimensionit të tyre ushtarak, kanë edhe dimension politik, ekonomik, social dhe kulturor, dhe për këtë shkak paraqitet si kon-cept shumëdimensional”. Por, u vu në pah se është e nevojshme që ky koncept të zhvil-lohet edhe më tej. Nga njëra anë, ai është i përforcuar, por edhe më tej në të ka ndikim globalizimi. Nga ana tjetër, misionet dhe op-eracionet e sotme ndërkombëtare paqërua-jtëse për stabilizim, nevojitet të realizojnë një “bashkëpunim sinergjik” shumë më të avan-cuar me organizatat joqeveritare dhe ato ndërkombëtare. Për këtë qëllim, në samitin e Rigës, u dha “Qasja gjithpërfshirëse e sig-urisë”, për të cilën u bë e ditur se ka nevojë për një konceptualizim shtesë si dhe në mënyrë sa më të qartë dhe në mënyrë sa më bindëse i njejti të prezantohet para të gjitha

të partnërëve ndërkombëtar, kryesisht me OKB-në dhe BE-në. Gjithashtu, partnerëve nga e gjithë bota u ofron angazhim më të madh politik me Aleancën si dhe marrjen e një roli të rëndësishëm në formimin e opera-cioneve të kryesuara nga NATO në të cilat ata vende partnere japin kontributin e tyre.Me konceptin strategjik të NATO-s nga vitit 2010, vërehet se NATO e ka ndërmend të vazhdojë me zhvillimin e qasjes gjithëpërf-shirëse ndaj sigurisë. NATO përdor termet “pushtet absolut”, ku “zbatimi sinergjik i të gjitha instrumenteve të fuqishme” si (diplo-macia, informatat, ushtria dhe ekonomia) paraqesin bazë për ndërtimin e arkitekturës globale bashkëkohore të sigursië. Në këtë kuptim, mund të presim thellim dhe zgjer-im të bashkëpunimit me organizata tjera ndërkombëtare, të cilët mund të vëjnë në disponim resurse të cilat NATO nuk i ka dhe nuk i posedon. Gjithashtu, edhe strategjia evropiane për siguri si dhe strategjia kombëtare e sigurisë së SHBA-ve, bëjnë thirrje për një përgjigje të përbashkët ushtarako-civile që do të përf-shijë kombinimin e aftësive dhe kapaciteteve luftarake dhe joluftarake. Kjo qasje e balan-cuar mundëson bazë dhe praktikë të gjerë politike për zgjidhjen e rreziqeve dhe kërcëni-meve të sigurisë. Kjo kërkon përmirësim të integrimit të marrëveshjeve dhe aftësive ci-vile e ushtarake për bashkangjitjen e ndonjë aftësie apo shkathtësie tjetër e cila i mungon Aleancës Veriatlantike. Në këtë kontekst, në praktikë mund të zba-tohet teoria e ekspertit dhe teoriticientit ushtarak Hofman i cili thotë: “Në kërkim të përparësisë asimetrike, kundërshtarët tanë gjithnjë e më shumë do të zbatojnë kombin-ime të aftësive në një lloj të luftës hibride, e cila është sfidë për parashikimet tona, për karakterin e luftës dhe për mënyrën me të cilën ne duhet të përgjigjemi” Kjo kërkon që Aleanca t’ju qaset kërcënimeve dhe rreziqeve të sigurisë në mënyra të reja dhe t’i pranojë sfidat e reja. Për këto arsye, është kruciale dhe shumë e rëndësishme një qasje më e rreptë sa i përket integrimit ushtarak, politik, ekonomik, dhe të fuqisë informative.

Trajçe Dençevski

vendeve partnere dhe para vendeve anëtare të NATO-s dhe BE-së.Në vitin 2008 NATO u pajtua që të zhvillojë dhe të zbatojë një qasje gjithpërfshirëse, si koncept për zgjidhjen e sfidave të sigurisë të cilat përfshijnë aktorë civil dhe ushtarak. Dedikimi i qasjes gjithpërfshirëse u vërtetua edhe në konceptin strategjik të NATO-s në vi-tin 2010 në Samitin e Lisbonës. Motivimi er-dhi edhe si rezultat i nevojës për efikasitet në mjedisin shumë kompleks ndërkombëtar si dhe nga efikaseiteti i rënies së resurseve të mbrojtjes. zbatimi i qasjes gjithpërfshirëse si dhe struktura e tij patjetër se duhet të jenë të përforcuar në realitetin politik që rrethon çdo operacion më të madh, pa dallim se si përgjigje e një krize të gjeneruar dhe të shkak-tuar në mënyrë artificiale, apo si përgjigje e krizave tjera (fatkeqësive natyrore).Deklarata e Samitit të organizatës Veriatlan-tike në Strazbur dhe në Këln nga viti 2009, bëri të qartë se të gjithë anëtarët janë dhe ndajnë të njejtin mendim duke u shprehur njëzëri se: “NATO ka nevojë për një strat-egji të re të sigurisë” Koncepti i parafundit strategjik (nga viti 1999) u nënshkrua para një dekade, ndërsa pasoi pas intervenimit të NATO-s në Kosovë dhe Bosnje. Më pas, SHBA-ve u ndodhi sulmi traumatik terrorist dhe ata i drejtuan aktivietetet e veta ushta-rake kah Afganistani dhe Iraku së bashku me vendet anëtare të NATO-s dhe së bashku me vendet partnere. Koncepti më i ri strategjik i NATO-s nga viti 2010 – “Angazhim aktiv, mbrojtje moderne”, paraqet një deklaratë shumë të vendosur dhe shumë të qartë në lidhje me vlerat e NATO-s si dhe për qëllimet strategjike të saj për dekadën e ardhshme. Mbrojtja kolektive, menaxhimi me krizat si dhe siguria koop-erative janë të një rëndësie të veçantë për Aleancën në mjedisin e sotëm të sigurisë. Kemi të bëjmë me një mjedis ku Aleanca për-gatitet, stërvitet dhe pajiset, si në aspektin politik, ashtu edhe në atë ushtarak.Ky koncept strategjik e obligon Aleancën që të parandalojë krizat, të menaxhojë me kon-fliktet dhe të stabilizojë situatat postkonflik-tuoze. Me këtë rast përfshinë edhe bashkë-punim më të ngushtë me pjesën e mbetur

40

MBROJTJA CIVILE E REPUBLIKËS SË KROACISËORGANIzIMI I MBROJTJES cIVILE

brojtja civile (MC) në përputhje me normativin evropian,është e organi-zuar në nivelin e 1 të 2 dhe nivelin e 3. Në nivelin e 1, si trup përgjegjës për koordinim të forcave të Drejtorisë

Kombëtare për Mbrojtje dhe Shpëtim. Dre-jtoria është trup i pavarur në kuadër të Qe-verisë, e përfaqësuar nga ministri i punëve të brendshme. Drejtoria Kombëtare për Mbrojtje dhe Shpëtim është trup adminis-trativ dhe profesional me detyra themelore që të përgatit planin për mbrojtje dhe shpë-tim, të menaxhojë me forcat operative të MC-së dhe ti koordinojë pjesëmarrësit e tjerë në sistemin e mbrojtes dhe shpëtimit. Drejtoria Kombëtare për Mbrojtje dhe Shpëtim në nivel qëndror është e organi-zuar në 5 sektorë: Sektori për MC, Sistemi Informativ i Komunikimit për Mbrojtje dhe Shpëtim, Sektori për Punë të Përgjithshme, Sektori për zjarrfikës dhe Shkolla për Siguri zjarrëfikëse dhe për Mbrojtje dhe Shpëtim.Sektori për MC i drejton forcat e MC-së në raste të fatkeqësive të mëdha. Në kuadër të këtij sektori funksionojnë: Shërbimi për Preventivë, Planifikim dhe Analitikë; Shër-bimi Operativ, Pajisje dhe zhvillim, si dhe Njësia Shtetërore për Intervenim të MC-së. Në raste të fatkeqësive të mëdha në kuadër të sektorit aktivizohet edhe Shtabi për Përgjegjësi dhe Udhëheqje i MC-së. Sistemi Informativ i Komunikimit për Mbro-jtje dhe Shpëtim është përgjegjës për in-formatat momentale nga të gjithë pjesë-marrësit e MC-së të cilët kanë të bëjnë me

NGA RAJONI

rreziqet eventuale dhe me pasojat nga këto rreziqe. Në kuadër të këtij sistemi funk-sionojnë: Shërbimi i 112 dhe Shërbimi për Teknologji Informative dhe të Komunikimit.Sektori për Punë të Përgjithshme ka për detyrë sigurinë e personelit vetanak si dhe zhvillimin e tij, përpunimin e normativit, sig-urimin dhe pagat financiare, etj. Në kuadër të këtij sistemi funksionojnë: Shërbim për Punë të Përgjithshme dhe Punë Juridike; Shërbim për zhvillimin dhe Avancimin e Resurseve Njerëzore; Shërbimi për Punë Financiare dhe Shërbimi për Furnizimin e Gjërave të Përgjithshme.Sektori i Mbrojtjes së zjarrfikësve është përgjegjës për menaxhimin e të gjithë zjar-rfikësve profesional të (PP) njësive në ter-ritorin e Republikës së Koracisë dhe për koordinimin e aktiviteteve të shoqërive vullnetare të PP-së. Në kuadër të këtij sek-tori funksionojnë: Shërbimi për punë paran-daluese dhe planifikuese dhe për analitikë, shërbimi operativ për pajisje dhe zhvillim si dhe njësia shtetërore zjarrfikëse për inter-venime.Shkolla e zjarrfikësve të mbrojtjes dhe shpëtimit është përgjegjëse për edukimin, trajnimin, dhe aktivitete tjera që kanë të bëjnë me ushtrime në fushën e PP-së për mbrojtje dhe shpëtim. Në kuadër të këtij sektori funksionojnë: Shkolla e zjarrfikësve, Qendra për Përgaditje Specialistike, dhe Qendra për Hulumtim dhe Normizim të Teknikës dhe Teknologjisë.Në kuadër të Drejtorisë funksionojnë edhe shërbime të pavarura për: punë inspektuese dhe për marrëdhënie ndërkombëtare.Në nivelin e 2, apo në nivel rajonal, në çdo

REPUBLIKA E KROAcISË ËSHTË SHTET I PAVARUR NGA VITI 1991. SIPAS REGJISTRIMIT TË FUNDIT R. E KROAcISË KA 4,5 MILION BANORË DHE NJË TERRITOR ME SIPËRFAQE PREJ 56 542KM2. REPUBLIKA E KROAcISË NË NIVEL RAJONAL ËSHTË E NDARË NË 20 NJËSI RAJONALE APO (‘zHUPANI’) DHE zAGREBI SI KRYEQYTET ME STATUS TË VEçANTË. NË NIVEL LOKAL R. E KROAcISË ËSHTË E NDARË NË KOMUNA. REPUBLIKA E KROAcISË KA RREzIK DOMINANT NGA: VËRSHIMET, TËRMETET, THATËSIRAT, zJARRET, ERËRAT, FATKEQËSITË TEKNIKO-TEKNOLOGJIKE, ETJ.

41

njësi lokale apo ‘zhupani’ edhe në qytetin e zagrebit, Drejtoria për Mbrojtje dhe Shpëtim ka njësitë e saja administrative, gjegjësisht zyra rajonale për mbrojtje dhe shpëtim. Në kuadër të zyrave rajonale për mbrojtje dhe shpëtim funksionojnë: Qendra e 112 dhe Departamenti për Parandalim, Planifikim dhe Inspektim si dhe qendrat për numrin 112 gjithashtu janë në kuadër të Sektorit të MC-së dhe në kuadër të sistemit të informatave dhe komunikimit që ka të bëjë me sistemin e mbrojtes dhe shpëtimit të nivelit të 1. Këto zyra në kuadër të sektorit për mbrojtje dhe shpëtim gjenden edhe në këto rajone lokale: Split, zarë, Shibenik, Dubrovnik, ka edhe de-partamente për mbrojte dhe shpëtim si dhe njësi kombëtare të PP-së për të cilën është përgjegjës Sektori për PP-mbrojtje.Në nivelin e 3 apo në nivel lokal, zyra dhe shërbime profesionale në fushën e mbrojtes dhe shpëtimit ka në kuadër të administratës komunale.

DETYRAT DHE MASAT PËR MBROJTJEDHE SHPËTIMQëllime dhe detyra primare të sistemit për mbrojtje dhe shpëtim në përputhje me nor-mativën pozitive janë:– hulumtim dhe zhvillim të aktiviteteve të

cilat paraqiten dhe zhvillohen gjatë fat-keqësive;

– rritje dhe përmirësim të gatishmërisë të forcave aktuale operative e institucionale në kushte të përgjigjes ndaj fatkeqësisë;

– organizimi i vazhdueshëm, përgatitje dhe trajnim i pjesëmarrësve në mbrojte dhe shpëtim;

– paralajmërim i qytetarëve dhe dhënia e in-struksioneve për të ndërmarur masa për shkak të uljes së rrezikut;

– mbajtja e vetëdijes te pjesëmarësit për të ndërmarrë aktivitete në përputhje me mbrojtjen dhe shpetimin nga rreziqet;

– aktivizimi i forcave operative;– përmirësimi i detyrave për mbrojtje dhe

shpëtim dhe bashkëpunim me trupa kom-petent nga vende tjera dhe organizata ndërkombëtare në bazë të marrëveshjeve ndërkombëtare;

– detyra tjera.Masa karakterisitike për mbrojtje dhe shpë-tim të cilat ndërmerren dhe organizohen në Republikën e Kroacisë në nivel, kombëtar, provincial dhe lokal janë: – strehimi;– evakuimi; – kujdesi ndaj popullatës së rrezikuar;– mbrojtja dhe shpëtimi nga vërshimet;– mbrojtja dhe shpetimi nga gërmadhat;– lokalizim dhe shuarje të zjarreve;– mbrojta RKNB-;– masa tjera.

FORcAT E Mc-SËForcat e MC formohen si: forca speciale për intervenim të shpejtë, forca speciale dhe forca për qëllime të përgjithshme. Forcat speciale për intervenime të shpejta formo-hen në nivel shtetëror, forcat speciale në nivel të zonave lokale apo ‘zhupanive’ si dhe forcat speciale për qëllime të përgjithshme në nivel qytetesh dhe forca në nivel komu-nash. Në aspektin e udhëheqjes forcat nda-hen në shtabe dhe në njësi.Në R. e Kroacisë forcat e MC-së janë të për-bëra nga njësi të shabeve në nivel të 1, në nivel të 2 apo në nivel rajonal apo lokal të nivelit të 3. Në R.e Kroacisë janë formuar Shtabi kryesor

togje. Ato formohen në nivel rajonal dhe në nivel lokal.

Në nivel lokal, përveç njësive speciale formo-hen edhe njësi për qëllime të përgjithshme. Në nivel lokal formohen edhe njësi profesio-nale zjarrfikëse si dhe shoqata vullnetare zjarrfikëse.Sa i përket resurseve njerëzore të cilat janë të vendosura në frocat e MC-së në Repub-likën e Kroacisë, ato ndahen në tre kategori: në bazë profesionale, në bazë obligative dhe në bazë vullnetare. Në nivelin e 1 profesional janë të punësuar rreth 990 punëtorë, në nivel obligativ rreth 500 apo 0,05% nga popullata e përgjith-shme aktive në R. e Kroacisë.Në nivelin e 2 profesional janë të punësu-ar 360 punëtorë dhe dikur rreth 4000 në bazë obligative apo 0,12% nga popullata e përgjithshme aktive në R. e Kroacisë.Në nivelin e 3 profesional janë të punësuar 2300 pjesëtarë zjarrfikës dhe 60.000 zjar-rfikës vullnetarë apo 2,09% nga popullata aktive në R. e Kroacisë..

ZhvillimiZhvillimi i resurseve njerëzore në sistemin e mbrojtjes dhe shpëtimit realizohet përmes: sistemit të rregullt arsimor dhe edukativ, programeve për veprim informativ, promo-tiv dhe arsimor, programet e përsosjes që i realizojnë organizatat dhe shoqatat human-itare të qytetarëve të cilët merren me lloje të ndryshme të mbrojtjes dhe shpëtimit dhe përgatitjes dhe zbatimit të ushtrimeve të ndryshme për mbrojtje dhe shpëtim. Stërvitja e forcave të MC-së kryesisht re-alizohet përmes Shkollës për zjarrfikës dhe mbrojtjes dhe shpëtimit. Në kuadër të kësaj

shkolle realizohen dy programe të ndryshme të trajnimit: program tetë mujor trajnues në luftën kundër zjarreve si dhe program njëvjeçar për shuarje teknike të zjarreve. Shkolla është gjithashtu përgjegjëse për zbatimin dhe realizimin e edukimit të fëmi-jeve të moshës parashkollore si dhe realiz-imin e kurseve për qytetarët dhe të punë-suarit në administratën lokale në fushën e mbrojtjes dhe shpëtimit. Në kushte të nënshtrimit ndaj fatkeqësive të ndryshme natyrore në R. e Kroacisë, siç janë vërshimet, zjarret, stuhitë, tërmetet dhe thatësirat, formohet bazë e të dhë-nave në kuadër të Drejtorisë Kombëtare për Mbrojtje dhe Shpëtim.

Dr. Mende Sollunçevski

i MC-së, shtabe tjera rajonale dhe lokale dhe komunale të MC-së. Si forca speciale për intervenim të shpejtë të MC-së (ISPCz) formohen skuadra. Në R. e Kroacisë janë formuar skuadrat: – Skuadra për shpëtim nga gërmadhat, 4

skuadra me gjithsej 135 pjesëtarë.– Skuadra për shpëtim nga uji, 4 skuadra me

gjithsej 144 pjesëtarë.– Skuadra për mbrojtje RKNB, 4 skuadra me

gjithsej 116 pjesëtarë.– Skuadra për logjistikë, 4 skuadra me gjith-

sej 396 pjesëtarë.Skuadrat ndahen në skuadra të kategorisë

së lehtë, të mesme dhe të rëndë. Skuad-rat e kategorisë së lehtë përbëhen prej 20 pjesëtarëve, të kategorisë së mesme përbëhen prej 30 pjesëtarëve dhe skuad-rat e kategorisë së rëndë kanë mbi 30 pjesëtarë. Skuadrat e kategorisë së rëndë mund të përdoren në operacione ndërkombëtare, ndërsa skuadrate kat-egorive tjera në territorin e R.së Kroacisë apo eventualisht në vendet fqinje. Sipas nevojës mund të formohen edhe skuadra të kombinuara. Në këto skuadra radhiten persona të punësuar profesional ushta-rak, si dhe njerëz të MC-së. Secila skuadër ka përbërje përsonale dhe materiale. Skuadrat janë të formuara në: zagreb, Split, Rijekë dhe Osijek.

Përveç skuadrave për intervenime të shpe-jta në kuadër të sistemit informativ të komunikimeve për mbrojtje dhe shpëtim janë formuar edhe:

– Skuadra për mbikqyrjen e elementeve të përbërjeve ndaj alarmeve, skuadër që numëron 48 pjestarë;

– Skuadër për mbikqyrjen e burive

(alarmeve), që përbëhet nga 24 pjesëtarë.Në R. e Kroacisë janë formuar edhe njësi speciale të MC-së për detyrat speciale vi-juese: – Njësitë zjarrfikëse;– Njësitë piroteknike;– Njësitë për shpëtimin e pyjeve;– Njësitë për shpëtim nga uji;– Njësitë veterinere;– Njësitë e ndihmës së parë;– Njësitë e logjistikës;– Njësitë për shpëtim nga gërmadhat;– Njësitë për mbrojte RKB;– Njësitë për mbrojtjen e bimëve;– Njësitë për zbutjen apo shmangien e pa-

sojave.Skuadrat përbëhen nga ekip, njësi dhe

42

Republika Popullore e Kinës – Republika e Kinës

zëvendësohet nga Republika Popullore e Ki-nës. Kjo ka ardhur si rezultat i ofenzivës së fuqishme diplomatike që ndërmori RP e Ki-nës, si dhe nga përkrahja e shumë vendeve sovrane. Anëtarësimi në OKB do të thotë pranim i autoriteteve dhe pushtetit kinez të Pekinit, si përfaqësues legjitim të popullit ki-nez. Diplomacia e SHBA-ve, që udhëhiqej nga administrate e Niksonit, do ta pranojë RP të Kinës në vitin 1979. Roli i SHBA në lidHje me konfliktinSHBA-të zyrtarisht e pranojnë vetëm një Kinë, respektivisht RP të Kinës së bashku me Tajvanin, dhe SHBA-të bëjnë përpjekje për zgjidhje paqësore të kësaj çështje. Megjithatë, SHBA-të janë të obligura që me akt të ndihmojnë mbrojtjen tajvaneze, duke përfshirë edhe ishujt në rast sulmi nga ana e RP të Kinës. Në vitin 2004 marrëdhëniet mes Kinës dhe Tajvanit përsëri morrën kahje të padëshiruar, ndërsa si shkas për këtë ishte fjalimi i mbajtur nga ana e kryetarit të SHBA-ve, Xhorxh Bush Junior në samitin e Kjotos, ku pat thënë se Tajvani paraqet model të lir-

kzistojnë shumë polemika për statusin politik të Tajvanit, gjegjësisht për atë se a ekziston mundësia që ky vend të mbetet në kuadër të RP të Kinës, apo

i njejti të ketë status të shtetit të pavarur, ku është i nevojshëm pranimi nga ana e bashkë-sisë ndërkombëtare. Momentalisht ishujt Taj-van, Pengu, Kinmen, Matsu si dhe disa ishuj më të vegjël e formojnë shtetin e Republikës së Kinës apo ndryshe shtetin e Tajvanit, shtet i cili deri në vitin 2011 ka lidhur marrëdhënie formale diplomatike me një numër të vogël shtetesh, respketivisht me 23 shtete të botës. Republika e Maqedonisë ishte pjesë e këtyre shteteve kur në vitin 1999 e pranoi Tajvanin dukë lidhur marrëdhënie diploma-tike, ku njëkohësisht i prishi marrëdhëniet me RP të Kinës. Tre vite më vonë i ndërpreu marrëdhëniet diplomatike për shkak të vetos që vuri Republika e Kinës në Këshillin e Sig-urimit, veto e cila kishte të bëjë me sigurimin e paqes gjatë konfliktit të vitit 2001.

GJENEzA E KONFLIKTIT Në vitin 1895 ushtria e Kinës e përjashton dinastinë Qing në Japoni dhe Tajvan, di-nasti e cila deri në fund të Luftës së Dytë Botërore është nën kontrollin kinez. Pas luftës qytetare në Kinë në vitin 1949 dhe pas fitores së komunistëve mbi partinë na-cionaliste të Çan Kaj Shekut, më tepër se dy milion banorë shpërngulen në Tajvan, marrin pushtetin dhe përgatitin kushtetutë valide për tërë territorin e Kinës, Mongolisë si dhe për një pjesë të Republikës ruse të Tuvës. Tajvani arrijn që të kontrollojë disa ishuj përg-jatë bregdetit të Kinës dhe detit të jugut të Kinës dhe njëkohësisht vazhdon t’i përfaqë-sojë të gjithë qytetarët kinez në institucionet ndërkombëtare. SHBA-ja dhe fuqitë tjera në atë kohë refuzojnë të pranojnë pushtetin ko-munist të Pekinit për shkak të aleancës që këto vende paraprakisht e kanë pasur me “nacionalistët” gjatë Luftës së Dytë Botërore kundër Japonisë. Autoritetet e Tajvanit me qëllim që ta luftojnë pushtetin komunist dhe

që të ndihmojnë zgjerimin e globalizimit dhe kapitalizmit, përgatitin akt përmes së cilit deklarohet se nëse ndonjë shtet tenton të sulmojë Tajvanin, SHBA-ja do të ndihmojë dhe do ta mbrojë këtë të fundit. Gjatë viteve të pesëdhjeta të shekullit të kaluar fillon de-mokratizimi i Tajvanit, ku bëhet përfshirja e popullatës në përzgjedhjen e pushtetit dhe vetëqeverisjes lokale. Megjithatë, e tërë situata merr kahje tjetër pas vitit 1971, kur Republika e Kinës do të humb vendin në OKB, respektivisht do të

Kon

flik

ti

Tajvan

o -

Kin

ez

43

isë, është një vend me prosperitet ku krijohet demokracia në shoqërinë kineze. Ai atë kohë i ftoi qytetarët kinez që të shohin se si po zh-villohet Tajvani dhe të marrin shembull nga ky vend sa i përket zhvillimit dhe prosperitetit. Në këtë fjalim autoritetet kineze u përgjigjën në këtë mënyrë: “Tajvani është pjesë e pan-dashme e Kinës dhe nuk do të lejojmë përzi-erje të subjekteve të jashtëm në punët e brendshme të RP të Kinës“. Por, çfarë është ajo që e shtyu dhe inkura-joi pavarësinë e Tajvanit? Pas qeverisjes së gjatë të “nacionalistëve”, deri në vitin 2000, kur Partia Progresive Demokratike mori push-tetin, shumë qytetar të Tajvanit insistonin në vetëvendosje. Kjo ka të bëjë me mënyrën demokratike të qeverisjes dhe me zhvillimin e hovshëm ekonomik e cila kryesisht ka të bëjë me eksportin. Ekspertët në Tajvan thonë se tajvanezët vetë duhet të vendosin se a do të jenë pjesë e RP të Kinës, apo të jenë komb dhe shtet i pavarur. Edhe autoritetet në Tajvan e avancojnë idenë për mbajtjen e një referendumi për pavarësi, kështu që ata sfidojnë RP të Kinës për të reaguar. Në të përditshmen kineze „china Daily“ është cituar një përfaqësues i lartë ushtarak kinez i cili thotë se „zgjedhja për të qenë i pavarur është e barabartë me zgjedhje të luftës“. Partia nacionaliste kineze, KMT, parë histroi-kisht, gjithnjë ka mbajtur anë dhe ka qenë për

pikërisht drejt tyre nga ana e RP të Kinës. Krijimi i Kinës si fuqi e re ushtarake bën Tajvanin pikë strategjike e cila mund të jetë kyçe pikërisht kundër Kinës. Tajvani i cili shpenzon shuma të majme për arma-tim, veçanërisht duke blerë armë nga part-neri strategjik SHBA-ja, në vitet e fundit ka reduktuar buxhetin në këtë drejtim. Me këtë SHBA-të të detyruara që të bëjnë trysni drejt Tajvanit të pajisen me pakot për për-mirsimin e kapaciteteve ushtarake. Por, disa politikan tajvanez u kundërvihen këtyre trys-nive për blerjen e armëve, me arsyetimin se është thjeshtë e pabesueshme që të ketë ndonjë invazion ushtarak nga ana e RP të Kinës drejt tyre. Politikanëve me mendim të tillë, ju bashkangjit edhe ish zv. ministri i mbrojtjes së Tajvanit, Dr. Çong Pin Lin i cili në një intervistë për “Interpreter” do të deklarojë se rreziku për luftë mes Kinës dhe Tajvanit është i barabartë me zero”. „Marrëdhëniet ishin të ngrira pas vitit 1997, por tani marrëdhëniet tona janë shumë më të mira dhe në nivel, Pekini e kuptoi që në vend se të luftojë me Tajvanin, është më mirë që të ketë shkëmbim tregtar, gjegjë-sisht është më lirë të bleni Tajvanin se sa të luftoni kundër tij. Gjasat për të luftuar me PRC-në janë të barabarta me zero. Tajvani është i mendimit se nuk do të ketë luftë, por shikuar në këndvështrimin e mediave të cilat fatkeqësisht janë shumë të korruptuara dhe kanë lidhje të ngushta me PRC-në, aty shohim ndikimin e Kinës në vendin tonë, ndërsa kjo nuk shkon në dobi të demokra-cisë tonë“. Gjendja ekonomike mes dy vendeve është në një nivel tejet të lartë, gjë që tregon edhe fakti se në vitet e fundit më tepër se një mil-lion tajvanez janë shpërngulur në Kinë për zhvillimin e biznesit të tyre personal. Kina nga ana tjetër, është e gatshme të investojë mjete financiare në tërë Azinë lindore për

përkrahjen dhe stabilitetin ekonomik dhe politik, por asnjëherë nuk do të pajtohej për kompromis kur është ne pyetje pavarësia e Tajvanit. Kinezët nuk heqin dorë nga Tajvani. Ata duan që Tajvani përsëri të jetë nën ju-risdiksionin e tyre sepse kjo do të fuqizonte pozitën e tyre gjeostrategjike. Ky konflikt do të zgjasë, deri sa nuk do të ndërmeren masa konkrete dhe konstruktive nga ana e dy palëve.Gjatë gjithë periudhës së kaluar Tajvani paraqet njërën ndër ekonomitë më të fuq-ishme të kontinentit të Azisë. Çështjet domi-nante politike mes Kinës dhe Tajvanit edhe më tutje do të ngelin “në tavolinë”, konkre-tisht çështja e statusit eventual të Tajvanit, si dhe çështja e reformave të brendeshme politike dhe ekonomike.

një Kinë dhe asnjëherë nuk e ka përkrahur idenë për pavarësinë e Tajvanit, por me mar-rjen e pushtetit nga ana e Partisë Progresive Demokratike, gjërat duken më ndryshe, edhe pse sot, edhe pas disa vitesh në pushtet të Partisë Progresive Demokratike, në pushtet përsëri janë “nacionalistët”.

çËSHTJET E SIGURISË PËR TAJVANIN Çështjet e sigurisë që brengosin Tajvanin janë qindra raketa balistike të drejtuara

Dushko Avramovski

44

KONCEPTE TE DIZAJNIT OPERATIV

problemin vetëm që ai të bëhet më “i qa-rtë”, planifikuesit duhet të përdorin diza-jnin për të humbur e asgjësuar sqarimin e problemit. Planifikuesi mund të përdorë më shumë koncepte për të lëhtësuar dizajnimin e pla-nit, të gjitha këto koncepte janë të barab-arta, relevante dhe po aq të vlefshme. Dizajni operativ ka njëzet koncepte kyçe të cilat përdoren si pjesë apo mjete për planifikim. Megjithatë qëllimi i planifikimit është që të arrihet deri te produkti prak-tik në formë urdhëri, e dobishme kjo edhe për urdhërdhënësin që duhet ta zbatojë të njejtën, por njëkohësisht e dobishme edhe për atë që zbaton urdhërat. Nëse si masë për planifikim cilësor të shtabit merret përshkrimi i qartë dhe komuni-kimi i rezultatit, në këtë rast si koncepte më praktike dhe më relevante të dizajnit operativ mund të shërbejnë: mendimi kreativ, metafora, naracioni dhe vizatimi. Nga kombinimi i këtyre katër koncepteve më së shumti varet se si plani konceptual i dizajnit do të shëndrohet në plan të detaji-zuar dhe aksion në terren.Mendimi kreativ është bazë për planifikim-in konceptual kur kemi të bëjmë me diza-jnin operativ. Mendimi kritik i dedikohet vlerësimit, zgjedhjes së një ideje përmes idesë një ideje tjetër, që do të thotë se mendimi kreativ i dedikohet krijimit dhe gjetjes së ideve të reja. Edhe në rast se disa ide janë të çuditshme, jopraktike dhe tejambicioze, vetë procesi i rigjenerimit të ideve të reja i ndihmon dizajnuesit që të

ftësia për të komunikuar në mënyrë efikase me njerëzit është një element i rëndësishëm në ushtri. Në qoftë se nuk mund të vizuelizohet mendimi tek

njerëzit, ideja apo qellimi ashtu siç është paramenduar, e njejta nuk mund të realizo-het me sukses. Në pjesën e shkathtësisë operative, me zbatimin e metodologjisë së dizajnit operativ, mund të shpalosim apo ta prezantojmë atë që mendojmë, ndërsa të tjerët të njejtën të kenë raste ta shohin dhe ta kuptojnë. Planifikuesit operativ kanë mundësi që me sukses të përdorin dizajnin operativ për përpunimin dhe përgatitjen e planeve konceptuale. Kjo mundëson që në këtë proces të lidhen mjedisi operativ, problemi dhe zgjidhja, e a.q. qasja opera-tive. Qëllimi i kësaj metodologjie relativisht të re është që planifikuesit t’i lehtësohet mënyra e zgjidhjes së problemeve kom-plekse dhe të pa strukturuara, përmes kup-timit të mjedisit dhe problemit, zhvillimit të qasjes operative dhe vizualitetit të saj. Sekreti i dizajnit operativ qëndron në atë se rëndësi më të madhe i kushtohet zbu-limit të problemit real dhe vetëm atëherë kur problemi të zbulohet, kalohet në fazën e zgjidhjes së të njejtit. Por në qoftë se me të vërtetë duam të kuptojmë se çfarë është dizajni, përgjigja është abstrakte: Pika apo qëllimi i dizajnit nuk është vetëm të menduarit rreth problemit, sepse atë në një mënyrë apo tjetrën mund ta bëjë secili. Me anë të dizajnit ne organizohemi rreth asaj se si mund të mendojmë ndaj problemit, por shkojmë edhe më tej, se si

mendojmë se duhet të mendojmë rreth problemit. Kjo e fundit, ndoshta tingëllon shumë abstrakte sa i përket ushtrisë, por dizajni paraqet një dhënie të formës apo formim të ideve, ndërsa nënvlersimi ndaj kësaj mund të paraqet problem tjetër. Diza-jnuesi për dallim nga planifikuesit tjerë, gjen kohë për të bërë planin se si ti planifikojë punët. Organizimi i punës në dizajn shkon nga e përgjithshmja drejt së veçantës. Para definimit të problemit, së pari është e nevojshme që ta kuptojmë mjedisin dhe rrethin. Nëse kjo nuk realizohet, me siguri se duhet përsëri të kthehemi në pikat e mëparshme për ta ridefinuar problemin. Rrezik i ngjajshëm ekziston edhe në proce-sin e planifikimit të detajizuar, ku pa analizë cilësore të misionit (hapi i 2 i procesit), gjatë procesit të mëtejshëm të gjetjes së kursit të duhur të aksionit, shtabi duhet që pat-jetër të kthehet në pikën e parë të analizës.Konkluzioni i planifikimit konceptual asn-jëherë nuk duhet të mbështetet në atë se ekziston problem, pasi që kjo është shumë e qartë dhe e njohur për të gjithë. Produkti i planit apo slajdi i brifingut të komandantit, nuk duhet të jetë ekzistimi i problemit, por duhet të jetë çështja e problemit. Dizajnue-si-planifikues dallohet me atë se ai mendon në mënyrë më delikate, sepse mendimi i thjeshtë mund të jetë një proces linear ku planifikuesin mund të shpie në qor sokak. Kjo është tipike për kulturën perëndimore ku vlerësohet shpejtësia. Por, ekziston dal-limi mes dijes dhe kuptimit. Për tu bërë gabimi dhe në këtë mënyrë të humbim

MENDIMI KREATIV DHE METAFORIK

istoteli ka thënë se shkathtësia e përdorimit të një metafore të mirë është shenjë e gjen-ialitetit, sepse kjo do të thotë një kuptim më se reali ndaj gjërave.Narativi është produkt në procesin e dizajnit operativ ku ka për qëllim të sqarojë lidhjen mes rrethit, problemit dhe zgjidhjes. Në momentin që planifikuesit do të kuptojnë rrethin dhe problemin, rezultati i zgjidhjes duhet ti përshkruhet në mënyrë të qartë dhe shumë precize dëgjuesit. Përshkrimi apo sqarimi cilësor mundëson kuptimin e kompleksivitetit të sistemit me tekst të shrurtër dhe të qartë. Narativi e ilustron ra-portin mes rrethit, problemit dhe zgjidhjes në mënyrë logjike dhe të qartë. Ai ka për qëllim që t’ja tregojë përgjegjësit “tregimin” duke kapur gjithë kontekstin përnjëherë. Në këtë rast, fjalët janë shumë të rëndësishme dhe ekipi i planifikuesve duhet të ndajë kohë të mjaftueshme në mënyrë që të prodhojë një narativ sa më të mirë, duke mos i lejuar përgjegjësit që ti kuptojë apo t’i merr gabi-misht idetë e procesit planifikues. Shumë shpesh narativi mund të jetë manipulativ, me qëllim që të kërkoj miratimin e kursit të aksionit, të caktuar paraprakisht. Kjo nuk ka të bëjë me keqpërdorim, përkundrazi, kjo mund të merret si shkathtësi e të bindurit. Në qoftë se planifikuesi arrin që ta “shesë” planin, kjo do të thotë se ai është një pre-zantues i aftë. Por, nëse ai nuk bind, atëherë

mund të shkaktojë dyshim te përgjegjësi dhe rivlerësim të analizës kështu duke e kthyer përsëri planin në hapat e parë. Kjo mund të shkaktojë humbje kohe, duke ditur se koha në luftë është një resurs i humbur dhe i pakthyeshëm. Për këtë shkak planifi-kuesit operativ duhet të flasin sa më mirë dhe të jenë shumë bindës, duke siguruar kështu një narativ të mirë për planin. Fjalët e panevojshme gjatë këtij procesi nuk ndih-mojnë. Për të pasur tekst, ku me pak fjalë do të përshkruhet shumëçka, duhet të kemi të qartë se si funksionojnë pjesët e siste-mit. Kjo do të thotë se aftësia e planifikue-sit duhet të nxjerë një narativ të mirë dhe njëkohësisht ta reflektojë edhe fuqinë e tij

të të menduarit dhe të kuptuarit të lidhjes – rrethi, problemi, zgjidhja. Vizatimi apo skica është elementi i katërt konceptual i planifikimit, element i cili veço-het me po aq rëndësi. Ky element, gjithash-tu si metafora dhe narativi varet nga men-dimi kreativ. Vizatimi është i rëndësishëm sepse e tregon raportin në mënyrën e el-ementeve në plan, në mënyrë vizuele si dhe i organizon informatat. Një fotografi vlen një mijë fjalë, edhe ajo që mund të vizato-het, me siguri se mund të sqarohet. Njerëzit duan përshkrim vizuel dhe mësojnë të viza-tojnë para se të flasin, të lexojnë apo të shkruajnë. Përshkrimi grafik i raportit, rreth – problem – zgjidhje jo vetëm që i ndihmon planifikuesit gjatë procesit planifikues, por ai e lehtëson sqarimin. Vizatimi ndihmon që më lehtë të kuptohen idetë abstrakte dhe mundëson krijimin e medotës personale për memorizimin e fakteve, ideve dhe formave. Vizatimi i bashkon konceptet e metaforës dhe përshkrimit përmes kreativitetit. Kjo është pjesë e rëndësishme e dizajnimit të planit, jo vetëm për faktin se është metodë intuitive për sqarimin e gjërave, por e inkura-jon dhe e stimulon nevojën e kreativitetit në planifikimin konceptual.Kuptimi i dizajnit bie mbi logjikën për të sqaruar probleme komplekese dhe për këtë shkak plani konceptual më së miri sqaro-het apo përshkruhet përmes metaforës,

narativit dhe vizatimit. Kultura ushtarake në mënyrë intuite gjithmonë i ka përdorur këto koncepte. Shembujt historik tregojnë se liderët ushtarak shpesh kanë përdorur metafora për t’i komunikuar qëllimet e tyre, kanë përdorur narativ të fortë për ta arsy-etuar vendimin e tyre si dhe kanë përdorur përshkrim grafik për të sqaruar raportin mes objekteve dhe ngjarjeve. Konceptet tjera të dizajnit, gjithashtu janë njëlloj të rëndësishme, por këto katër koncepte janë të nevojshme për një planifikim operativ cilë-sor. Së bashku me mendimin kreativ, duhet të inkurajohen dhe të përsosen si një pjesë e rëndësishme e planifikimit në nivel oprativ.

Gjorgji Velvoski

45

gjejë zgjidhje. Idete e reja vazhdimisht sil-len rreth lidhjes së rrethit dhe problemit për shkak të gjetjes së zgjidhjes. Planifikuesit me përvoje më të gjatë e kanë të njohur fak-tin që nëse për një kohë të gjatë e shohim hartën, në fund do të kemi një zgjidhje. Es-enca e kësaj është në atë se nëse përdorim kreativitetin e në këtë mënyrë lidhen rrethi dhe problemi, në fund përseri është e pash-mangshme që të mos arrijmë deri te zgjid-hja e duhur. Më pas planifikuesit duhet të përdorin mendimin kritik për të bërë zgjed-hjen e idesë më të mirë. Në qoftë se ana kritike përdoret gjatë gjetjes apo formimit të idesë, ekziston rreziku i ofrimit të zgjid-hjes së parë që disa planifikuesve do t’ju vinte ndërmend, shumë shpesh edhe para se të definohet në mënyrën e duhur koriniza e problemit. Doktrina ushtarake e armatave perëndimore veçanërisht vlerson kreativite-tin e pjesëtarëve të tyre si një karakteristikë shumë e dobishme dhe pozitive. Mendimi kreativ është i lidhur ngushtë me definicionin për aftësinë operative, për arsye se vetëm një mendim kreativ mund të bëjë një anal-izë thelbësore, të definojë problemin real dhe të gjejë zgjidhje të re dhe unikale. Edhe pse disa mendojnë se kreativiteti është një fuqi e brendshme të çdo njeriu në mënyrën e vet, pratika tregon se në qoftë se kemi të bëjmë me dije, shkathtësi dhe përvojë, e njejta mund të zhvillohet me kalimin e kohës. Kreativiteti është i lidhur me klimën dhe kulturën organizative e cila mbretëron në organizimin ushtarak dhe varet nga lid-ershipi. Për shembull, stili autoritativ i lider-shipit mund shumë lehtë ta dekurajojë dhe ta humb kreativitetin tek njerëzit.Element tjetër unikal i dizajnit operativ është metafora. Përdorimi i metaforave i ndihmon planifikuesit operativ që të kuptojë më mirë mjedisin operativ. Metafora është koncept i lidhur ngusht me planifikimin konceptual përkundër planifikimit të detajizuar. Kultura të ndryshme mbështeten më tepër apo më pak në përdorimin e metaforave me qël-lim që t’i sqarojnë gjërat. Disa kultura kanë tendencë që t’i mësojnë dhe ti qartësojnë gjërat më mirë përmes shembujve të sqaru-ar në mënyrë metaforike. Përdorimi i fjalëve si metafora për të sqaruar raportin dhe sjel-ljen mes elementeve dhe variablave të siste-meve kompekse, u ndihmojnë njerëzve që ti kuptojnë gjërat në mënyrën më të lehtë. Një fjalë apo frazë mund të zëvendësojë apo të paraqesë konceptet në sistemin kompleks që është i qartë për të gjithë. Përdorimi i drejtë i metaforave mund ti thjeshtësoj ide-të e rëndësishme, pa ndryshuar kontekstin dhe rëndësinë e fjalës. Klauzevitsi ka thënë se dikur edhe gjërat më të thjeshta në luftë dinë të jenë e të bëhen shumë të kompli-kuara. Pikërisht duke përdorur metaforën mund të lehtësohet sqarimi i koncepteve abstrakte. Me anë të metaforës mund të gjithëve t’ju sqarohet situata lidhur me atë se çfarë në të vërtetë po ndodh. Metafora është efikase sepse lidh racionalitetin dhe imagjinatën. Jo rastësisht merret si koncept i dytë më i rëndësishëm, sepse mendimi kreativ mund të shpalos metaforë të mirë. Vetë fjala “metaforë” në përkthim fjalë për fjalë do të thotë “drejtim” apo transfer në domethënien e një termi me term tjetër. Ar-

46

KOMANDIMI DHE KONTROLLI GJATË OPERACIONEVE USHTARAKE

– Çfarë duhet të bëj unë apo cilat detyra të rëndësishme duhet t’i realizoj me qëllim që ta përmbush misionin? Kjo shpie drejt kuptimit të aktivitetit më të rëndësishëm i cili është i nevojshëm për t’u realizuar misioni dhe i përfshinë edhe detyrat specifike dhe implicite (detyra që nënkuptohen).

– Sa është liria ime e veprimit dhe a ekzistojnë kufizime të çfardoshme?

– A ka ndryshuar në parim situate tak-tike dhe a do t’i jepte këto detyra ko-mandanti përgjegjës në qoftë se do të ishte në dijeni për këto ndryshime?

lerësimi i situatës ka të bëjë me të menduarit logjik që shpie deri te zgjidhja më e mirë e një problemi në kuadër të kohës që kemi në dispozi-

cion. Qëllimi i vlerësimit është që të for-mojmë një përmbledhje të informatave apo një paraqitje të një operacioni apo beteje e cila është e përshtatshme për nivelin e komandimit, e njejta azhurnohet, dhe sipas këtij vlerësimi merren vendime. Me ndryshimin e gjendjes, më mënyrë logjike, përsëri vlerësohen misioni dhe faktorët që janë të lidhura me misionin, me qëllim që të vërtetohen vendimet apo urdhërat e tanishme atje ku është e nevo-jshme që të jepen urdhëra të reja. zakon-isht, momenti i fillimit të procesit fillon në momentin e pranimit të misionit nga ko-mandanti përgjegjës. Komandanti tjetër merr urdhëra dhe drejtime nga përgjegjë-si për atë se çfarë efekti duhet të arrij ai gjatë misionit. Në pikpamje taktike, kon-cepti i operacioneve të pergjegjësit duhet t’i përfshijë qëllimin dhe planin e opera-cioneve. Porcesi i vlerësimit, nga ku anal-iza e misionit paraqet vetëm një pjesë, i ndihmon komandantit të detyrës që të vendosë se në cilin nivel do të arrijnë re-zultatin dhe efektin e duhur të misionit.Vlerësimi ka katër faza:1. Analiza e misionit.2. Vlerësimi i faktorëve.3. Shqyrtimi i rrjedhës së veprimit.4. Vendimi i komdandantit.Analiza e misionitMisioni është elementi kyç ndaj çdo urd-

VLERËSIMI I SITUATËS

hëri dhe është e definuar si “deklaratë e shkurtër dhe e qartë e detyrës për komandën dhe për qëllimet e saj”. Një epror nuk guxon të dorëzohet nga mis-ioni i cili i është dhënë, përveç në kushte të jashtëzakonshme. Por, në të gjitha rastet, ai duhet të veproj sipas qëllimit të përgjegjësit të tij. Për këtë shkak, kur do të meret deklarata e misionit, e njëjta duhet të analizohet për tu dhënë përgjigje katër pyetjeve:– Cili është qëllimi i komandantit

përgjegjës dhe cili është roli im në planin e përgjithshëm?

47

Analiza e misionit është pjesë për-bërëse, e jo pjesë e veçantë e procesit të vlerësimit. Me përcaktimin e pikave të lartëpërmendura dhe me përcaktimin e parashikimeve të përshtatshme, mund të hasim në një numër të madh pyetjesh apo kërkesash, se si dhe pse duhet të ndihmohet në grubullimin e informatave apo në caktimin e prioriteteve logjike. Ashtu siç do të parashtrohen qëllimet, detyrat, kufizimet dhe liria e veprimit, duhet të bëhen parashikime të cilat do të ishin të dobishme sa i përket për-gatitjes së planit. Në këtë nivel, detyrat e panevojshme mund të anashkalohen. Analiza e misionit është e kryer me kon-trollin e përsëritur ndaj misionit, gjejgë-sisht dhënien e misionit të ridefinuar. Gjithashtu, komandanti do të drejtojë kahje për vazhdimin e vlerësimit dhe do të bëjë një përmbledhje të pyetjeve të cilat shtabet do të duhet t’ju përgjigjen me qëllim që vëmendjen e tyre ta foku-sojnë mbi ato aspekte të cilat janë të rëndësishme sa i përket procesit të vlerësimit. Komandanti, apo më shpesh edhe eprori i shtabit ka për detyrë ti zbatojë dhe realizojë operacionet, ai që duhet t’i kryejë dhe ti zbatojë kahjet e planifikimit dhe urdhërat e dhëna të ko-mandantit deri te shtabi për realizimin e vlerësimit, ku do të caktohet edhe afati

kohor i vlerësimit. E tërë kjo duhet të jetë në përputhje me kohën që ka në dispozi-cion komandanti për marrjen e vendimit.Vlerësimi i faktorëvePas realizimit të analizës së misionit, shqyrtohen një numër i madh faktorësh në mënyrë që të mundësohet që detyrat dhe kufizimet të shqyrtohen përsëri e më pas edhe të përshtaten, duke i lënë anash detyrat të cilat nuk janë të nevo-jshme apo nuk janë të mundura për tu realizuar. Detyrat do të dalin nga fak-tori armik, rrethi (sidomos terreni), for-cat ushtarake dhe siguria. Kufizimet në masë të madhe dalin nga aspektet e sig-urisë dhe kohës. Faktorët të cilët duhet të vlerësohen janë:– armiku;– faktori i rrethit (terreni, kushtet atmos-

detyrave parësore. Detyrat vlerësohen në nivel të njejtë me komandim i cili për-doret gjatë shqyrtimit të faktorëve. Shqyrtimi i rrjedhës së veprimitFuqia luftarake, e nevojshme për secilën detyrë, shpeshë herë tejkalon numrin e përgjithshëm të trupave të cilat janë në dispozicion, kështu që këto detyra do të duhet të vihen në rradhë. Megjithatë, shqyrtimi i opcioneve të veprimit mund ta shmang nevojën që të ndërmerren disa masa apo detyra dhe të angazho-het një pjesë e forcave që kemi në disopzicion. Do të thotë se është i nevo-jshëm një kontrollë preliminar i fuqisë luftarake para shqyrtimit të kahjeve dhe drejtimeve të veprimit. Kjo do të mundë-sojë analizë të forcave të mundshme që do të duhet të marrin detyrë, edhe pse në zhvillimin e kahjeve të veprimit mund të jetë e nevojshme edhe aftësimi i bi-lancit të forcave për detyra të ndryshme përmes reduktimit të një aktiviteti, me qëllim që të njejtat të koncentrohen në ndonjë detyrë tjetër. Detyrat mund të lid-hen me njëra tjetrën vetëm nëse kemi të bëjmë me një drejtim apo kahje të vep-rimit në zhvillim dhe për këtë shkak rrad-hitja e detajizuar për ndarjen e trupave apo pjesëve tjera, duhet që patjetër dhe në mënyrë strikte të ndjek vendimin e ko-mandantit, dhe jo të reagojë para tij. Si rezultat i procesit të vlerësimit, mund të zhvillohen më shumë kahje të veprimit. Duhet të krahasohen dallimet mes el-ementeve në çdo drejtim të caktuar të veprimit, si dhe forca e nevojshme luf-tarake në mënyrë që të njejtat të jenë të realizuara. Secili drejtim i veprimit duhet ti marrë parasysh forcat e disponuara përkundër atyre që janë të nevojshme për realizimin e detyrave tashmë të iden-tifikuara dhe të përmbajnë një koncept të shkruar të operacioneve me forca të caktuara paraprakisht. Përparësitë dhe mangësitë e drejtimeve të veprimit shqyrtohen në këndvështrimin e mision-it dhe drejtimet e ditura të veprimit të armikut, duke marë parasysh dhe duke parashikuar reagimet e armikut në raport me drejtimet e tij të veprimit. Cilido drej-tim apo kahje e veprimit që nuk e kënaq qëllimin e komandantit përgjegjës duhet të shmanget. Se drejtimi apo kahja e ve-primit mund apo nuk mund të zbatohet në nivel taktik, mund të kontrollohet dhe të krahasohet duke përdorur funksionet luftarake. Në qoftë se e mundëson koha, do të ishte shumë e dobishme të bëhet një simulim ushtarak (lojra ushtarake) në drejtim të veprimit në mënyrë që të përcaktohen përgjigjet e armikut si dhe veprimet e forcave vetanake.Vendimi i komandantitHapi i fundit nga ana e komandantit në procesin e vlerësimit është zgjedhja e kahjes apo drejtimit të veprimit nga ku më pas ai krijon konceptin e operacione-ve. Koncepti do të përfshijë qëllimin e tij. Vendimi i komandantit duhet të manifes-tojë vendosmërinë e tij për realizimin e operacionit.

Kemo Gjozo

ferike, civilët, popullsia, religjioni, kul-tura, traditat dhe zakonet);

– forcat vetanake (përfshirë këtu edhe shërbimin për mbështetje ushtarake);

– sigurimin;– kohën;– faktorët tjerë (përkrahja nga vendi-niko-

qir, kufizime juridike, shpirti luftarak, bashkëpunimi civilo-ushtarak, etj.).

Elementet themelore të vlerësimit të faktorëve do të ishin përgjigje më e mirë e pyetjeve vijuese gjatë analizës:Analiza e armikut: forca (përbërja, cilë-sia), qëllimi, caku, vendosja e forcave, (grupimi i forcave, vendosja luftarake), llojet e përdorimit (lloje të përshtatshme dhe të paparështatshme), përdorimi eventual i përkrahjes shtesë, morali (të gatshëm dhe jo të pa përgatitur).Faktorë të rrethit-terrenit: karakteris-tika të përgjithshme gjeografike dhe topografike, karakteristika të terrenit, terreni kyç, karakteristika të hapsirës gjeografike në terren, struktura e relie-vit, hapësira të pakalueshme; vlerësim i kapaciteteve dhe drejtimeve, komuni-kim në teren, drejtime të pakalueshme, pyllëzim i tokës, karakteristika gjeomor-fologjike të tokës pjellore, karakteristika të relievit për siguri, infrastrukturë, kara-kteristika të tokës pjellore dhe të terenit për komunikim (lidhje), vlerësim i hidro-grafisë dhe resurseve ujore. Faktorët e rrethit: koha si një fenomen meterologjik, gjegjësisht kushtet atmos-ferike: largpamësia në terren, pamësia (ditën-natën kohë e caktuar gjatë vitit), parametra klimatik si era, temperatura, të rreshura, vrënjësira. Faktorë të rrethit civil: rajon (zona të op-eracioneve, zona të interesit, vende të banuara, numër të banorëve), struktura (nacionaliteti, feja, sekte, fise, kultura), mundësi, (lojalitet dhe gjithcka për të cilën popullata është e aftë), organizata, (terroriste, politike, kulturore), popullata (burra, gra, fëmijë, prijës lokal), ngjarje (mbledhje, greva dhe aktivitete të ndry-shme që do të ndikonin në detyrën tonë).Faktorët që duhet të vlerësohen (nga pjesa e forcave tona, përfshirë këtu edhe shërbime për mbështetje dhe sigurim ushtarak) janë: trupat në kuadër të një-sive, trajnimi i njësive, trajnimi, përforcimi, plotësimi, morali, njësitë mbështetëse, masat që duhet të ndërmeren me qëllim të përfundimit të detyrës, ndjeshmëria e njësive speciale.Elementet themelore për vlerësimin e faktorit kohë si dimension kohor për re-alizimin e detyrave dhe kufizimeve është vlerësimi dhe përcaktimi i saktë i kohës së nevojshme për pranimin e misionit, dhënien e urdhërit përgaditor, fillimi i për-punimit të planit fillestar, fillimi i zbulimit, realizimi i urdhërit operativ, koordinimi (me përgjegjësit dhe urdhërmarrësve të tyre), kontrolli i pajisjeve dhe materja-leve si dhe mjeteve teknike, kotrolli i lid-hjeve, ushtrimi, fillimi i lëvizjeve, realizimi i misionit dhe koha gjatë së cilës misioni duhet të jetë i kryer.Me këtë përfundon vlerësimi i forcës luftarake, i nevojshëm për realizimin e

VLERËSIMI I SITUATËS

48

TEKNIKAT E PËRFORCIMIT TË AGJENTËVEcilën pikë gjendeni, ekzistojnë një numër i madh alternativash që do t’ju vinin ndër-mend në mënyrë që të shkoni përpara. Të menduarit anësor do të thotë liri e trurit. Fatkeqësiht, ne personalisht jemi të fiksuar me mënyrën e njohur rutinore të të men-duarit. Do të thotë, se gjithmonë ekziston hyrja dhe dalja. Ne vetëm duhet ti ndjekim shigjetat që janë në rrugë. Si agjent, duhet të jeni gjithnjë mentalisht sa me fleksibil. Ka raste kur do të gjendeni në situatë ku do të jeni kushtimisht thënë, të robëruar nga mendime rutinore. Kjo gjë do t’ju shkaktojë dëm në qoftë se nuk jeni të përgatitur që të shmangni mendimet rutinore, gjegjësisht të gjeni mënyra tjera alternative. Si ta bëni këtë? Kjo është shumë e thjeshtë. Filloni të mendoni në mënyrë alternative. Mënyra al-ternative e kryerjes së punëve, është edhe mënyra alternative për të shprehur gjërat. Të menduarit anësor, në kuptim të ngush-të të fjalës do të thotë lëvizje e trurit tuaj në kahje e drejtim të ri, jashtë lëvizjes ru-tinore. Kreativiteti është si rruga e rrënjëve të cilat zgjerohen dhe gjejnë hapërisa dhe zbrazëtira në birrat e mbetura. Duhet të jeni gjithmonë në kërkim të një këndi të ri, një drejtimi të ri, dhe gjithmonë shpresoni se do të zbuloni diçka të re.

Karizmë dhe përfitim të qëndrimitKarizma është njëra ndër elementet më të mëdha për sukses dhe ka ndikim të madh në të mënduarit. Kur do të përmendni fjalën karizmë ndoshta do t’ju shkojnë ndërmend njerëz si Keri Grant, Xhorxh Kluni, Bill Klin-

HULUMTIMë spiunosh do të thotë të hulumtosh. Çmimi i hulumtimit është krijimi i aftë-sisë që të kemi një fotografi të qartë apo një kujtesë ndaj asaj që e kemi parë me një saktësi të jashtëzakonshme. Ja

një shembull se si mund të arrihet kjo: filloni me dhomën në të cilën ndodheni. Lëreni që dhoma të hyjë në brendinë dhe vizionin tuaj, në ndërkohë mbyllni sytë. Përpiquni që ta ru-ani fotografinë e dhomës, shikojeni dhomën në një ekran të errët në brendinë e kapakëve të syve apo në mendjen tuaj. Kur vizioni do të fillon të shuhet, për disa sekonda hapeni sytë dhe përsëri vështroni detajet e dhomës. Përsëri mbyllni sytë dhe shijoni errësirën. Bëni këtë në vazhdimësi disa herë. Më pas mbyllni sytë dhe përpiquni të paraftyroni dhe përshkruani shimicën e detajeve që u kanë ngelur në kujtesë. Më pas përsëri hapni sytë dhe vështroni të gjitha gjërat që gjenden në dhomë. Më pas përsëri mbyllni sytë dhe or-vatuni të kujtoni gjitha gjërat të cilët gjenden rreth jush dhe vazhdoni të mendoni. Për ta bërë më lehtë këtë, të njejtën prak-tikojeni në një dhomë në të cilën kaloni ko-hën më shumë, gjegjësisht i njihni dhe i dini detajet e kësaj dhome, por mos u dëshproni menjëherë sepse do të befasoheni nga num-ri i gjërave të cilat nuk i keni vërejtur para se ti mbyllni sytë. Por, megjithatë testi i vërtetë bëhet në ndonjë dhomë apo vend të panjo-hur për ju. Hyni në ndonjë dhomë dhe bëni një ‘blic’ fotografi. Mbyllni sytë, paramendoni dhomën në mendjen tuaj, hapni sytë, kon-trolloni detajet dhe mbani mend informatat. Në bazë të kësaj mund të parashtroni një sërë pyetjesh me qëllim që ta aktivizoni

RREGULLAT E SPIUNIMIT

hulumtimin. Ku është dalja nga kjo dhomë? Sa dritare ka dhoma? Sa njerëz gjenden në të? Çfarë bëjnë ata? Si duket dhoma?, etj. Gjithashtu, të njejtën mund ta bëni edhe me njerëzit që gjenden në dhomë. Për shembull, si aktori në një rol: mësimi i rolit, pamja e fy-tyrave të njerëzve, mangësitë e tyre, veshja dhe mënyra e të folurit. Hulumtoni këto gjëra dhe mbani mend si shënime të rëndësishme në mendjen tuaj. Në këtë mënyrë ju do të bëheni spiun më i mirë. Gjthë kjo do të thotë se ju ushqeni trurin tuaj me informata.

TË MENDUARIT ANËSOR APO LIRIA E TRURITMjeshtria apo ana pozitive e të mendu-arit anësor është në atë se pa dallim se në

49

ton, Toni Robins, apo figura e presidentit të ndjerë Boris Trajkovski. Karizma është sharm, ngrohtësi apo një magji personale. Ajo nuk varet nga tërheqja dhe pamja fizike. Karizma është një lloj zjarri në brendi si dhe një aftësi për tu lidhur me të tjerët. Njerëzit karizmatik zakonisht pëlqehen nga të tjerët. Për një agjent, karizma paraqët një armë shumë të suksesshme në arsenalin person-al, gjë që agjentët i bën më të fortë dhe u jep shumë përparësi. Karizma dhe aftësia për ti përvetësuar qëndrimet e tyre, të njejtat i përfaqësojnë apo i prezantojnë agjentët në një disponim miqësor, gjë që bën që gjithnjë t’ju pëlqejnë të tjerëve. Këta njerëz karizmën e përdorin si një mburojë psikike rreth vetes. Vetëm një koncept i shëndoshë ju jep forcë që të qëndroni para një njeriu më të pasur, më të mençur dhe më të fortë. Me qëndrim triumfues dhe me karizmën që posedoni ju mund të përfitoni shumë gjëra. Por, si ta fitoni këtë vetëkoncept të lartë karizmatik. Kjo fillon me dashurinë ndaj vetes, por edhe me marrëdhënien dhe sjelljen e sinqertë me njerëzit që ju rrethojnë. Qëndrimi i vërtetë gjenial është ai që ju mundëson që gjithnjë të keni dhe të përfitoni mundësi në kush-tet e ofruara. Truri juaj është një makinë shumë e çuditshme. Shumë lehtë mund ta përshtatni dh ta rregulloni disponimin tuaj, emocionet si dhe nivelin e energjisë së pro-jektuar. Thjeshtë veten e vëni në një gjendje fiziologjike të emocioneve apo ndjenjave të cilat dëshironi t’i keni dhe t’i përjetoni. Na-luni, merrni frymë dhe paramendoni se gjen-deni në një situatë të caktuar. Bëni këtë deri në momentin që do të arrini ta kuptoni se ju arrini ta kontrolloni gjendjen tuaj emociona-le. Që të ndiheni më mirë, ju nuk keni nevojë ti ndërroni rrethanat dhe gjendjen e brend-shme së bashku me emocionet. Energjinë tuaj mund ta vëni në lëvizje. Ndërsa emo-cionet përjetoni në një nivel sa më të lartë.

LIDHJA LOGJIKE E GJËRAVEAgjenti sekret duhet t’i dijë arsyet dhe t’i kuptojë efektet, ku në këtë mënyrë mund të bëjë parashikimin e saktë për atë që me sig-uri do të ndodhë dhe të veprojë në mënyrë të duhur. Logjika është si të menduarit e vetëdijshëm – nëse e bëj atë, atëherë do të ndodhë ajo. Kjo mund të jetë në dobinë tuaj. Nëse konsumoj ushqim të shëndoshë atëherë do ta zmadhoj potencialin tim për të jetuar më gjatë. Në qoftë se ha më pak dhe stërvitem më shumë, do të jem më i dobët dhe do të kem shëndet më të mirë. Nëse i mësoj financat, një pjesë të të ard-hurave personale rregullisht do t’i investoj dhe do të jem më i pasur kur të pensiono-hem. Logjika përfshin rregulla dhe fakte. Por, për arsye se natyra e logjikës ndryshon, ka raste kur mund të zhgënjehemi. Për shem-bull, nëse ju them se sot kam parë një njëri që vraponte me revolver drejt bankës, për-fundimi logjik do të ishte se bëhet fjalë për hajn. Dikush që mendon më gjithanshëm, do të kujtonte se njeriu me revolver ka mun-dur të jetë edhe polici i cili është përgjegjës për sigurinë e bankës, i cili në atë moment ka testuar alarmin. Ekziston mundësia që pas kësaj të mendoni se nuk është mirë të mendohet logjikisht. Por, që të mendohet logjikisht duhet që në çdo situatë të mblid-hen të gjitha faktet. Kur do ti keni të gjitha faktet ju do të jeni në pozitë më të mirë për të marrë një vendim.

fleksibilitet të thellë mental në mënyrë që të analizoni se si ata e bëjnë këtë. Agjenti superior sekret trajnon dhe ushtron trurin e tij, kështu që në brendinë e thellë të tij vlera e vërtetë themelore dhe misioni i tij rruhen të paprekura, si gurrë të çmuar të fshehur në vend të sigurtë. Në sipërfaqen e trurit të tij, ai disiplonohet vetvetiu për të menduar për të folur dhe për të vepruar si armiku. Nëse del nga kjo rrugë, ai e di që shumë lehtë mund të zbulohet. Kjo shkath-tësi është kusht drejt rrugës së kuptimit më të thellë të marrëdhënieve njerëzore. Në këtë mënyrë mund të mësojmë t’i vler-sojmë përvojat e klientëve tanë. Në vend se të reagojmë me frikë në momentin kur ballafaqohemi me tragjedi, krim, uri apo me njerëz të pastrehë, ne këtë duhet ta prano-jmë shumë lehtë, respektivisht do të dimë që të ballafaqohemi dhe ti përshtatemi situatës së caktuar.

Faton Kryeziu

INTUITA Agjenti sekret mund të gjendet në shumë situata në të cilat nuk ka mundësi që ti posedojë të gjitha faktet dhe nuk ka kohë dhe resurse për ti mbledhur të gjitha këto. Jeta e tij, apo nga ana tjetër jeta e të tjerëve, ndoshta varet prej tij, kështu që ai niset me parandjenjat e tij të brend-shme. Inutita del nga kombinimi i: dijenisë faktike në të cilën ka qenë i sprovuar gjatë tërë jetës në kombinim me përvojat perso-nale jetësore, plus intenziteti i përjekjeve aktuale për të gjetur përgjigje dhe në të shtojmë faktorin-X – vetëdijen universale, vetëkontrollin apo vetadministrimin si dhe shërbimin universal. Praktika përfshin për-dorimin e intuitës tuaj me parashtrimin e pyetjeve ndaj vetes: Si mund të ndjehem për shkak të kësaj? Kontrolloni ndjenjat e brendshme dhe atë se si është reagimi juaj në lidhje me këtë. Agjentët gjithmonë duan të ndihen më mirë!

RELAcIONE TË DYFISHTA Si agjent sekret duhet të dini se si dhe çka mendojnë njerëzit, në këtë mënyrë ju do të mund t’i parashikoni aksionet dhe reakcio-net e tyre para kohe. Duhet të keni aftësi për të pranuar një sistem të ideve dhe vler-ave diametralisht të kundërta me idetë dhe vlerat personale. Në botën e errët të agjen-tëve të dyfishtë, spiunët superior punojnë thellë në brendinë e sistemeve politike dhe mjediseve të cilat mund të jenë krejtësisht të kundërta me vlerat e tyre themelore. Në mënyrë që të mund sa më lehtë të grumbullojnë informata sekrete dhe të spiunojnë, ata duhet të jenë të pranuar nga njerëzit nga të cilët duan të marrin informatat. Ju duhet të shëndrroheni në armik me qëllim që të merrni informata nga armiku. Kjo punë kërkon një përgatitje dhe

50

NIKOLLAJ KUZNJECOV – SPIUNI QË DRIDHI RAJHUN E TRETË (II)

Shumë shpejtë është marrë vendimi për përgatitjen e op-eracionit për kapjen apo për eliminimin e Hitlerit, ndërsa shër-bimi sekret së pari është dashur që ta lokalizojë. Por, Ukraina është e madhe, shtrihet në 600.000 kilometra katrorë dhe një ndërmarrje e çfardo aksioni dhe operacioni masiv nga ana e for-cave partizane ka mundur që ta zbulojë qëlli-min kryesor dhe në këtë mënyrë operacioni të dështojë. Gjermanët kanë pasur forca të shumta ushtarake dhe policore në Ukrainë, dhe ky fakt u ka dhënë me dije sovjetikëve se detyra dhe operacioni duhet të zbatohet në mënyrë sekrete. Atë kohë kjo barë e rëndë i ka rënë njeriut i cili ka pasur dhunti për tu infil-truar, të jetojë me armikun dhe sistematikisht t’i zbulojë të gjitha sekretet e Rajhut të Tretë, agjenti ushtarak sovjetik Nikollaj Kuznjecov. Ai tashmë ka qenë i infiltruar thellë në rradhët gjermane nën emrin e rrejshëm Pauel Zibert, kapetan, pjesëtar i VIKDO, organ i armatës gjermane për shfrytëzimin e resurseve në vendet e okupuara të qytetit Rovno dhe të Ukrainës së okupuar. Ky agjent i shkëlqye-shëm që fliste rrjedhshëm gjuhën gjermane, ka pasur një fizionomi tipike bavareze gjer-mane, ka njohur kulturën gjermane deri në detaj, marrëdhëniet dhe sistemin ushtarak gjerman. Po atë natë ai ka qenë i ftuar në malin e Xumanit në bazën e zyrës së shër-bimit sekret “Fitimtarët” ku në ndërkohë ka arritur edhe radioporosia me instruksione për planin e zbulimit të Hitlerit. Në fakt, është dashur të gjurmohet nëpër tërë Ukrainën perëndimore me shumë kujdes pa shumë zhurmë. Nga dëshmitë e atëhershme të kom-

etor, viti 1943. Moska fundoset në aca-rin e dimrit rus. Jo larg nga kryeqyteti, në qytezën Kuntcevo, e fshehur në py-ellin e dendur, e mbrojtur me gardh dhe tela shpues si dhe me topa të maskuar

kundër ajror, gjendet vila e liderit sovjetik Josif Stalinit. Një ndërtesë dy katëshe e njohur si “Daça” apo (vila), atë ditë ka pasur mysafirë të veçantë. Përveç kryetarit të Presidiumit të BRSS-së, Josif Stalinit, kanë qenë të pra-nishëm edhe marshalli Aleksandar Vasiljevski, shefat e Shtatmadhërisë së Ushtrisë së Kuqe, marshallët Ivan Konjev, Konstantin Ro-kosovksi si dhe Vjaçesllav Molotov, ministri i punëve të jashtme të BRSS-së. Gjatë këtij takimi, kanë referuar gjenerali, Aleksej An-tonov, zëvendës shef i Shtatmadhërisë së Ushtrisë së Kuqe, gjenerali Aleksandar Sabu-rov, komandanti i aradhave partizane në Ukrainë dhe Ivan Ijallçev, shef i shërbimit krye-sor sekret – GRU i armatës sovjetike. Përveç Stalinit dhe shefit të shërbimit sekret, koman-dantët e fronteve kanë qenë të befasuar nga thirja që të kthehen nga fronti për këshillim të shpejtë, duke menduar se do të duhej të mer-rej ndonjë vendim i rëndësishëm për rrjedho-jën e udhëheqjes së operacioneve. Por, arsyja e thirijes ka qenë për diçka tjetër. Disa ditë para këtij takimi, në rajonin e Bjelgorodit është rrëzuar një avion gjerman ku të gjithë pasagjerët kanë humbur jetën. Dhe e gjithë kjo nuk do të ishte diçka e pazakontë nëse nuk do të gjindej një çantë në të cilën brenda saj ka pasur një letër ku është dhënë një urd-hër operativ për forcat gjermane në Stalin-grad. Edhe kështu ky rast nuk do të tërhiqte vëmendje dhe nuk do të ishte aq i çuditshëm nëse urdhëri nuk do të ishte nënshkruar per-sonalisht nga Adolf Hitleri. “Pse një cope letër e bardhë me nënshkrimin e Hitlerit është e një rëndësie strategjike për luftën e BRSS-s, kur

KU ËSHTË HITLERI?

dokumentet të tilla çdo ditë qarkullojnë nga Berlini në Stalingrad”- i habitur ka pyetur min-istri Molotov duke dashur ta potencojë mos rëndësinë e kësaj informate. Gjenerali Vasiljevski me një pauzë drame, së pari duke e shikuar në sy ministrin në mënyrë ushtarake shkurtë është përgjigjur: Kjo është me rëndë-si se urdhëri është nënshkurar po atë mëngjes ndërsa nuk ka ardhur nga Berlini por nga Ukraina! Tek të pranishmit ka mbizotëruar një heshtje shokuese. Kjo ka dashur të thotë vetëm një gjë. Hitleri gjendet në Ukraninë, gjegjësisht në teritorin e okupuar të BRSS-së. Momentin shokues është orvatur të thyej shefi i shërbimit sekret duke thënë se shërbi-mi para disa javësh ka marrë informatë dhe raporte operative se Hitleri me kryesinë e ko-mandës supreme gjermane qëndrojnë në pjesët lindore të BRSS-së për shkak të koor-dinimit më të afërt të operacioneve të frontit lindor. Për hir të së vërtetës, të gjithë ato raporte nga ana sovjetike janë pranuar me një rezervë dhe kujdes të madh. Gjatë lufës është hapur edhe konflikt sekret i shërbimeve sekrete dhe në atë mënyrë edhe imponimi i dezinformatave ka qenë një medotë shumë e shpeshtë e palëve në konflikt. Megjithatë avi-acioni sovjetik ka vërejtur një mbrojtje të pazakontë kundër ajrore si dhe aviacion gjahtar në rajonin e qyteteve Rovno, Vinica dhe Llavov, si dhe në rrethinën zhitomir të gjitha këto në Ukrainën perëndimore, ndërsa ajo që ka qenë e pazakontë është se nga kjo anë ka qenë e siguruar edhe rruga magjsitrale Kiev-Lluck. Për të gjithë ka qenë e qartë se në qoftë se kjo informatë ka qenë e qartë, atëherë kjo është një mundësi shumë e mad-he për t’u zënë rob apo për t’u eliminuar një pjesë e Shtabit Suprem të Vermahut apo thënë më mirë, Hitleri të zihet i gjallë dhe me këtë të ndikohet në përfundimin e luftës.

51

andantit të njësitit, kolonelit Medvedev, në ato momente është vërejtur dhe është parë intelekti superior si dhe shkathtësitë dhe af-tësitë logjike të personalitetit të Kuznjecovit. Ai ka filluar me deduksion logjik që ti anash-kalojë këto pjesë të vendit, ku logjika, rretha-nat dhe parandjenjat sekrete nuk kanë para-lajmëruar ndonjë lokacion të mundshëm të Adolf Hitlerit. Në fundin e hartës, para tij, Kuznjecovi i ka rrethuar Kievin, Lluckun, Rovnon dhe Vinicën si vende ku ka mundur të jetë lokacioni i Adolf Hitlerit. Rovno dhe Llucku për disa ditë kanë qenë të hulumtuara në mënyrë të detajizuar, por askund nuk janë gje-tur shenja për ndonjë sigurim apo mbrojte të pazakontë, apo nuk janë vërejtur ndërtesa të ndërtuara mirë dhe rrugë të mbyllura. Edhe Kievi ka rënë nga planet e mëtutjeshme sepse në këtë qytet kanë vepruar shumë lëvizje ilegale partizane dhe nga kjo është bërë e qartë se do të ishte e pakuptimtë që

aty të vendoset pjesa më e madhe e ud-hëheqësisë naziste të Gjermanisë. Në fund ka mbetur vetëm Vinica, qytet me rreth 100.000 banorë, i vendosur në lumin Buku jugor. Por Kuznjecovi ka qenë 450 kilometra larg Vinicës. Është shtruar çështja se a duhet të niset Kuznjecovi në një rrugë të rrezikshme pa ndonjë dëshmi të fortë se pikërisht aty ndod-het Adolf Hitleri, sepse është shumë vështirë që të përcaktohet kufiri mes intuitës-parashi-kimit dhe bindjes. Përsëri vijnë në shprehje, bindja dhe aftësia e tij për të vlerësuar përmes analizës dhe bashkëdyzimit të të dhënave të marra nga terreni. Ai me ditë të tëra lexonte gazetat gjermane të cilat i blinte në Rovno dhe për kohë të shkurtë parashikimi i është kthyer në bindje duke e lexuar gazetën “Vo-lin”, gazetë të cilën nazistët e botonin në Ukrainë. Lexuesi i thjeshtë me siguri se asn-jëherë nuk do ta lexonte dhe nuk do të mbante mend tekstin e shkurtër se në Vinicë ka performuar premierë e operës së Vagnerit në të cilën ka qenë prezent edhe ualdmarshal-li Vilhelm Kajtel, komandant i komandës su-preme të Vermahtit. Por, Kuznjecovi e ka vërejtur këtë, duke ditur se një funksionar rel-ativisht i lartë gjerman nuk ka çfarë të kërkojë në një qytet të vogël dhe të pa rëndësishëm të Ukrainës. Pas kësaj edhe një tjetër gazetë ka publikuar se opera e Berlinit ka mbajtur koncert në qytetin e Vinicës ku ka qenë prezent edhe rajhmarshalli Herman Gering, personi i dytë në Rajhun e Tretë. Megjithatë, lajmi tjetër që ka ardhur më vonë, më në fund e ka vënë “nën hetime” qytetin e Vinicës. Kështu që Kuznjecovi me shumë mjeshtri nuk ka dashur që për asnjë moment të ndahet nga ushtarët e SS, para se gjithash GESTA-PO-s, ku pas pirjes së gotës së tretë u është zgjidhur gjuha. Në këtë mënyrë pas një kohe të shkurtër, nga një ushtar të GESTAPO-s

robërit është gjetur një hartë topografike. Ofi-ceri është prezantuar me emrin Fon Rajs i pu-nësuar si këshilltar për lidhje në “banesën kryesore”. Të dhënat dhe shënimet historike na tregojnë se si ka rrjedhur biseda: “Si duket ajo banesë kryesore në të cilën punoni ju?, ka pyetur Kuznjecovi me ton të ashpër. Fon Rajs me inat është përgjigjur se ai është një vend i komandimit të firerit Adolf Hitler. A është ajo banesë, bunkeri kryesor i firerit?, me ner-vozizëm ka pyetur Kuznjecovi. Jo ajo është në Berlin, ndërsa kjo është banesë kryesore në Vrkollak, është përgjigjur me ton nënçmues Rajs. Çfar do të thotë kjo vijë e kuqe në hartën të cilën e gjetëm te ju, ka pyetur Kuznjecov. Nëkoloneli është përgjigjur me gjysm zëri: Vija paraqet një kabllo nëntokësore me tela. Nënkoloneli pasi heshti përsëri vazhdoi të sqarojë se kjo kabllo lidh Berlinin më fshatin Jakushinci. Kuznjecovi u hutua: Mos luani me mua nënkolonel! Për ç’arsye do të lidhej me tel Berlini me një fshat të vogël të Ukrainës? Flisni se përndryshe…Kuznjecovi pa mbaruar fjalën nënkoloneli me djersë në fytyrë, e ndër-preu duke i thënë: Kablloja është sekret, një lidhje sekrete telefonike për Hitlerin. Kuzn-jecovi i hutuar bëri edhe pyetjen e fundit: A shërben kablloja që Hitleri të komunikojë nga Berlini me Jakushincin dhe me forcat e tij në Ukrainë? Jo, me ton të prerë u përgjigj Rajs, kablloja shërben për të komunikuar nga Jakushinci me Berlinin, sepse në Jakushinci gjendet vendi komandues i Hitlerit, “banesa kryesore” Vrkollak, tha Rajs. Këtu përfundon kjo epizodë e agjentit sekret legjendar. Menjëherë pas kësaj, Kuznjecovi in-formon Moskën. Banesa kryesore “Vrkollak” ka qenë e mbrojtur nga një divizion i SS, ka pasur 30 qendra hulumtimi dhe tre bunkerë kundër ajror me topa dhe mitraloz, ndërsa në afërsi kanë qenë kujdestar 50 avionë. Është ndërtuar në vitin 1941 ndërsa për ndërtimin

e tij kanë punuar 12.000 robër rus. Pas për-fundimit të ndërtimit të gjithë kanë qenë të pushkatuar. Ka qenë e pamundur dikush të hyjë brenda. Në 22 dhjetor, 80 bombardues sovjetik e kanë bombarduar Jakushincin dhe bazën “Vrkollak” dhe e kanë shëndruar në një kupë betoni. Por fatkeqësisht Hitleri më 20 dhjetor ka vendosur të shkojë në Poloni në bazën “Vollçja Jama”. Hitleri ka shëptuar, ndërsa agjenti kryesor sekret sovjetik i cili e ka zbuluar “Vrkollakun” nga ajo kohë në arkivat e GESTAPOS dhe ABVERIT ka qenë i shpallur si armik shtetëror numër një.

Vlladimir Jovanovski

Kuznjecovi arrinë të kuptojë se ky i njejti është thirur në zhitomir për t’ju lajmëruar rahsfirerit të SS Hajnrih Himler, por nuk e ka gjetur aty sepse ky i fundit ka qenë i thirur në një mbled-hje në Vinicë. Në tërë Gjermaninë ka pasur vetëm një rahsfirer Hajnrih Himler ndëra ai ka mundur të thiret vetëm nga ana e shefit të tij, ndërsa shef i tij ka qenë vetë Adolf Hitleri. Menjëherë ka filluar lufta me kohën. Plani parësor ka qënë që të bëhet një përpjekje me makinat luksoze të armatës gjermane në au-tostratën Rovno-Kiev në mënyrë që të arrihet të kapet dikush që do të dinte se ku drejtpër-drejt gjendet baza e Hitlerit. Kuznjecovi me dhjetë diverzantë të tjerë të veshur në uni-forma gjermane kanë filluar një patrullim natë në autostradë. Po atë natë nga largësia është parë një makinë luksoze me targa ush-tarake e tipit “Opel”. Me shpejtësi në drejtim të tij është gjuajtur me bombë ku është dëm-

tuar pjesa e përparme e makinës dhe ka mb-etur në kanalin përplot me borë. Po nga i nje-jti drejtim, parpritmas është parë edhe një makinë tjetër. Makina ka qenë një “Mercedes” i zi gjysmë i blinduar. Me këtë rast është zbu-luar prita dhe shoferi është orvatur që me shpejtësinë më të madhe të kalojë, por diver-zantët kanë filluar të gjuajnë makinën më au-tomatë dhe me një mitraloz. Makina është shkatërruar dhe ka ngelur në borë. Brenda makinës, përveç disa ushtarëve të vrarë gjer-man janë gjetur edhe dy oficerë që kanë mbi-jetuar. Ata menjëherë janë dërguar në bazën e shtabit ku janë marrë në pyetje nga ana e Kuznjecovit. Në ato momente tek njëri nga

KU ËSHTË HITLERI?

ërparimi i shpejtë i Ushtrisë së Kuqe nga Lindja drejt Ballkanit, detyroi Ko-mandën supreme gjermane si dhe Komandën e juglindjes me seli në

Beograd, të kërkojnë një zgjidhje urgjente për pozitën e tyre të përkeqësuar në Gadi-shullin Ballkanik. Duke e parë rrezikun ndaj grupit “E” të armatës me një kapacitet prej 350.000 ushtarësh, të stacionuar në hapësirën e Greqisë dhe ishujve të saj, e cila lehtë mund të zihej në kurth gjatë dis-lokimit eventual të lidhjeve të trafikut të cilat drejtoheshin nga jugu drejt veriut, u filluan përgatitjet për përpunimin e planit të evakuimit të menjëhershëm. Për ta vështirësuar tërheqjen e trupave gjermane; aleatët së bashku me njësitë e LNÇ-së dhe APJ-së organizuan një aksion përmes komunikimit. Ky aksion mori emrin sipas shenjë së shifrës “Java e minjëve” (Ratweek), e nga ana e Shtabit suprem të LNÇ-së dhe APJ-së u quajt “Asgjësimi i lidhjeve të trafikut në fushëbetejën jugosl-lave nga 1 deri në 7 shtator të vitit 1944”. Bëhet fjalë për një aksion të përbashkët dhe të koordinuar sipas marrëveshjes mes komandantit supreme të LNÇ-së dhe APJ-së, marshallit Tito dhe gjeneralit anglez të mesdheut, Henri Majtland Uil-son (Henri Metland Willson), komandant supreme i forcave aleate për Mesdheun, marrëveshje kjo e arritur përgjatë bisedës së parë në Itali në qytetin Kazerta më 6 gusht të vitit 1944. Më 11 gusht është përpunuar plani për aksione të koordinuara të LNÇJ-së si dhe aviacionit ushtarak aleat të stacionuar përgjatë Mesdheut, aksion të cilin britan-ikët e quajtën “Operacionet e koordinuara

52

OPERACION I PËRBASHKËT I USHTRISË SË MAQEDONISË DHE ALEATËVE

LNÇJ-së në terren është bërë me anë të avionëve të aviacionit aleat si dhe përmes oficerëve për lidhje. Kështu që fillimi i oper-acionit për forcat gjermane ishte tërësisht i befasishëm, sepse ishte ndalur radiolid-hja të cilën e dëgjonin njësitë gjermane të radiolidhjeve dhe nga ana tjetër përgatit-jet e njësive për këtë aksion u realizuan në fshehtësi totale.Operacioni filloi më 1 shtator të vitit 1944 me sulm të shkurtër të hapsirës nëpër tërë Jugsllavinë në 37 lidhje, 917 rrugore dhe

„JAVA E MINJËVE“(RАTWEEK)

kundër lidhjeve armike në Jugosllavi” dhe i dhanë emrin e koduar “Ratweek” (Java e minjëve). Me këtë plan ishte i paraparë ve-prim sekret i të gjithë shtabeve kryesore operative të LNÇJ-së në: Maqedoni, Serbi, Kroaci, Slloveni dhe Vojvodinë. Për këtë shkak urdhëri i komandantit suprem të LNÇJ-së, marshallit Tito nga data 17 gusht të vitit 1944 për asgjësimin e lidhjeve të trafikut në Jugosllavi në bashkëveprim me aviacionin aleat gjatë periudhës së caktuar nga ana e shtabeve kryesor operativ të

53

20 drejtime hekurudhore si dhe një lidhje lumore, lidhje këto të cilat sipas nivelit të rëndësisë ishin të ndara në katër kategori. Njëkohësisht, aviacioni aleat vepronte në vendet e banuara dhe në vendet me trafik, nga ku kishte dëme të mëdha ndaj objek-teve armike, por edhe humbje në njerëz. Në këtë operacion së bashku vepronin for-cat aleate të aviacionit ajror “Forcat ajrore të Ballkanit” (Balkan air force-BAF ВАР) dhe armata e 15. ajrore amerikane (United States Army air Forces-USAAF) nga për-bërja e Forcave të aviacionit ajror amerikan të Mesdheut (Mediteranien Amerikan Air Forces-MAAF). Operacioni zgjati nga 1 deri në 7 shtator të vitit 1944 ku forcat ajrore aleate vepronin ditën, ndërsa njësitë e LN-ÇJ-së vepronin natën. Gajtë këtij operacio-ni avionët e Armatës së XV ajrore ameri-kane realizuan 1.373 fluturime dhe gjuajtën në objekte të ndryshme rreth 3.000 ton bomba. Por, për shkak se të njejtat janë gjuajtur nga një lartësi të madhe, efektet kanë qenë jo edhe aq precize dhe njëherit nga të njejtat u janë bërë dëme dhe u janë shkaktuar humbje të mëdha civilëve dhe objekteve të tyre. Forcat ajrore britanike realizoi 600 fluturime të aviacionit gjahtar, nga ku sulmoi 112 lokomotiva, 21 transpor-tues dhe 413 vagonë.Në kuadër të operacionit, SHP i LNÇ-së, këtë urdhër e mori më 22 gusht të vitit 1944 dhe në të ishte vënë për detyrë as-gjësimi i lidhjeve vijuese: Veles-Shkup, Shkup- Kërçovë dhe Prilep-Veles me qël-lim të pengesës gjatë tërheqjes së forcave gjermane. Duke e përhapur urdhërin përgjatë tërë territorit të Maqedonisë, Shtabi kryesor i LNÇ-së së ARM-së njësive të tij i dha urdhërin vijues: divizioni i 41. të asgjësoi lidhjet Prilep-Veles dhe në momentin e duhur ta sulmojë qytetin e Prilepit dhe ta çliojë atë, brigade e 5. maqedonase ta asgjësoi lidhjen Çashkë-Veles, brigade e 1. maqedonase dhe brigada e 1. kosovare ta shkatërrojnë hekurudhën Shkup-Veles, bri-gade e 11. dhe e 12. maqedonase të vazh-dojnë me asgjësimin e lidhjes Kumanovë-Vranjë dhe Kumanovë-Kriva Pallankë, brigada e 4. maqedonase në bashkëvep-rim me aradhat pratizane të Pllaçkovicës, Maleshevës dhe Strumicës të veprojnë në lidhjet në luginën e lumit Bregallnica. Njëkohësisht, me aviacionin aleate cila gjatë natës i sulmonte qendrat kryesore të komunikimit ndërsa gjatë ditës kolonat e transporterëve armik, të gjitha njësitë e lartëpërmendura nisën realizimin e detyrave dhe urdhërave të lartëpërmen-dur. Falë veprimeve të LNÇ-së dhe APM-së hekurudha dhe rruga Prilep-Veles (përmes fshatit Izvor), ishin të shkatërruara në disa vende si dhe të asgjësuara sa i përket transportit deri në ditën e çlirimit. Gjithash-tu edhe hekurudha Kërçovë-Strugë nga fshati Botun deri në fshatin Izvor ishte e asgjësuar deri në ditën e çlirimit. U shkatërruan edhe stacionet hekurudhore në fshatrat Mesheishtë dhe Pesoçani. Gjatë asaj kohe brigade e 3. maqedonase i sulmonte transporterët gjerman dhe hek-urudhën Veles-Shkup, ndërsa brigade e 11. e MNÇ-së si dhe brigade e 8. e Bujanovcit sulmuan stacionet hekurudhore në Bu-janovc dhe Glishiq.

për të shkatërruar hekurudhën Gjevgjeli-Veles, duke filluar nga 1 shtatori e tutje dhe të organizohen grupe diverzante përgjatë hekurudhës Veles-Gjevgjeli dhe Prilep-Manastir-Lerin. U potencua që luftime të ashpra të zhvillohen në periudhën nga 10 shtatori i vitit 1944. Dy brigadave të mb-etura ju dha urdhëri për ta sulmuar dhe as-gjësuar hekurudhën Prilep-Bogomillë dhe të shkatërrojnë tunelin e Bogomillës. Në urdhërin e njejtë është potencuar se Shta-bi krysor i LNÇ dhe APM do të dislokohet në hapsirën e Azotit dhe me njësi të fuq-ishme ushtarake do të veprojë përgjatë hekurudhës Shkup-Veles-Bogomillë Pas disa ditësh, Shtabi kryesor i LNç-së dhe APM-së urdhëroi brigadën e 1. të MNÇ që në periudhën prej 1 deri në 10 shtator të vitit 1994 të shkatërroi hekurudhën Strugë-Kërçovë dhe rrugën Kërçovë-Dibër. Për këtë operacion në hapësirën e Povardarjes, i cili filloi më herët, kah fundi i muajit gusht të vitit 1944 dhe zgjati deri në fund të shtatorit, ishin të angazhuara njësitë e divizionit të MNÇ të 42. të for-muara në këtë territor më 7 shtator të vitit 1944.Gjatë këtij operacioni, “Java e minjëve”, u sulmuan më shumë vende të banuara në tërë Maqedoninë siç janë Kërçova dhe Kra-tova si dhe disa vende më të vogla. Efekti i aksionit të lartëpërmendur ishte dezorien-timi i tërësishëm i autoriteteve bullgare në Maqedoni gjatë muajit gusht dhe fillimit të muajti shtator të vitit 1944. Njësitë e LNC dhe ARM gjatë këtij opera-cioni morrën 8 qendra trafiku, 49 stacione hekurudhore, asgjësuan linjë hekurudhore në gjatësi prej 77km, 97 drejtime rrugore, urra lidhëse rrugore dhe hekurudhore 85 vendkalime, dhe këputën 77 linje telefon-ike.Me sukseset e luftës antifashiste ishte përcaktuar edhe pozita e Maqedonisë në koalicionin antifashist në kuadër të shtetit të ri jugosllav, ku u sanksionua edhe me vendimet e mbledhjes antifashiste jugosl-lave dhe maqedonase.

Prof. Dr. Marjan DimitrijevskiGjeneral Boris Stojanoski

Duke respektuar urdhërin e dhënë, Shtabi kryesor i LNÇ-së dhe APM-së në kuadër të operacionit realizoi veprime të koordinu-ara sipas komunikimeve me njësitë e veta në këtë mënyrë: divizioni i 41. i MNÇ-së i lidhjes së trafikut Prilep-Veles dhe në mo-ment të duhur të sulmojë dhe të merr qytetin e Prilepit, brigada e 5. e MNÇ-së lidhjet e trafikut Çashkë-Veles dhe Veles-Gradsko, brigada e 1. e MNÇ-së dhe bri-gade e 1. kosovare hekurudhën Veles- Shkup, brigada e 4. e MNÇ-së të pastroj hapsirën Strumicë-Koçan-fsh. Carevë të Dellçevës. Me këto aksione operacioni u zgjerua edhe në pjesën e Maqedonisë perëndimore, në hekurudhën Strugë-Kërçovë, duke përf-shirë kështu gjithë territorin e Maqedonisë në kuadër të fillimit të etapës së parë të operacioneve përfundimtare për lirinë për-fundimtare. Në bashkërendim me veprimin e aviacionit aleat që ditën sulmoheshin kolonat e transporterëve armik, ndërsa natën bom-bardoheshin qendrat kryesore të rëndë-sishme, në mënyrë të koordinuar filluan veprimet e njësive nga Maqedonia, në përputhje dhe në pajtim me operacionin e përbashkët. Për këtë qëllim në urdhërin e SHP të LNÇ të APM nga 22 gushti i vitit 1944 në shtabin e zonës së dytë opera-tive ju dha urdhër që një brigadë të lihet në hapsirën e zonës së Tikveshit me detyrë

ur Maksimi për herë të parë ka gjuajtur nga pushka amerikane „Springfild” me kalibër 45-70, ka kuptuar se gjuajtja apo goditja e fortë kthyese aspak nuk mund

të përdoret. Për këtë shkak ai menjëherë ka blerë revolver “Uinçester” dhe e ka rregulluar në atë mënyrë që levën e ka lidhur për ta repetuar me një pllakë ndarëse në fund të kapses e cila është mbështetur në fund. Pas kësaj ai me shpejtësi e ka patentuar dhe e ka konstruktuar mitralozin.Revolverët e parë automatik ndahen në dy lloje: revolverë me kornizë për municion para këmbëzës, siç janë Mauzer dhe Bergman dhe revolverë me kornizë për municion tek kapësja: Brauning, Maliher etj. Në fakt, para-kusht real për zhvillimin e revolverit automatik është mundësia teknologjike për përpunimin e kapsulave të forta me brazdë në pjesën e poshtme dhe me kokrra të shtrënguara mirë. Ky lloj i kapsulës apo plumbit ka qenë i llojit të fortë dhe ka mundësuar me shpejtësi vënien efikase në gyp si dhe gjithashtu shpejtazi dhe prerazi ka mundësuar tërheqjen e tij nga vendi i gypit.Revolveri i parë për përdorim më të gjërë që ka gjetur hapsirë në tërë botën është revolveri “Mauzer K-96”. Si ai, ashtu edhe “Marsi” i prod-huar në Britaninë e Madhe kanë qenë kopje shumë të vogla të mitralozit, por me gjuajtje dhe goditje individuale. Modeli i Brauningut “1900” ka qenë revolveri i parë automatik i xhepit me mbyllëse të lirë.Revolveri automatik i Luftës së Parë Botërore shumë shpejt e ka gjetur zhvillimin e tij, duke filluar nga spiralja kthyese rreth gypit, demon-tim pa pasur nevojë për përdorim të veglave, fren automatik, përdorim të dyfishtë etj. Për-

54

HISTORIA E ARMËVE TË DORËS

e detajeve.Në përsosje janë vënë edhe frenat e Braun-ingut, mbyllësi gjendej menjëherë pas plumbit të gjuajtur në fund tek përmbyllësi. Valteri ka vënë në përdorim dhe ka zbatuar veprimin e dyfishtë dhe ka vënë fren në mbyllësin që ka bllokuar gjilpërën e gjuajtëse. Te “Valter P-38”, është vënë një mjet për siguri që ka bllokuar gjilpërën gjuajtëse deri në momentin që mb-yllësi nuk është zgjatur deri në fund. Kjo për-soshmëri edhe sot është pjesë e secilit revolv-er cilësor. Valteri e ka përsosur edhe mbylljen (bllokimin) gjë që zbatohet te revolveri i njohur “Bereta 92F” të cilin e kanë blerë amerikanët për ushtrinë e tyre. Edhe freni është i zgjeruar dhe nuk lejon që të del plumbi përderi sa korniza nuk është në vendin e saj, gjë shumë e rëndësishme për strukturat ushtarake dhe policore, sepse në ato struktuara çdo ditë mbushen dhe zbrazen revolverët, pastrohen dhe demontohen të njejtit.Nga pikpamja teknologjike, revolveri “Tok-arev” është një shembull se si të thjeshtëso-het përpunimi, e nga ana tjetër të ruhen të gjitha cilësitë e nevojshme. Një hap tjetër ka bërë edhe Valteri kah fundi i Luftës së Dytë Botërore kur është orvatur të konstruktojë re-volver nga lymi i thatë dhe të njejtin ta lëshoj në përdorim masiv. Kjo gjë u ka shkuar për dore Heklerit dhe Kohut në vitet e gjashtëdh-jeta të shekullit të kaluar.Përparimi i mëvonshëm teknologjik përbëhet nga zbatimi i legurave të aluminit për korniza, për shkak të zhvillimit të hovshëm të metal-urgjisë, e me këtë edhe teknologjia për lyerjen e pjesëve të revolverit në vend të përpunimit makinerit të deri atëhershëm. Ky përparim, i ly-

parimi më i madh sa i përket këtij modeli është vërejtur në standardizimin e municionit.Të gjitha kalibret e njohura sot në municionin e revolverëve janë vënë në përdorim për ato dhjetë vite, duke filluar nga “Borhart” 7,63 mm (“Mauzer”); 6,35mm, 7,65mm, 9mm, “38 Su-per” 9 mm, “Lluger” dhe “45 ASR”. Nga Lufta e Parë Botërore paraqiten edhe disa kaibra të rinj të cilat nuk zënë ndonjë vend të rëndë-sishëm në prodhimin masiv të revolverëve.

PËRSOSSHMËRIAPër arsye se parimet, mbështetja logjistike dhe municioni u paraqitën mes dy luftërave botërore, andaj synohet edhe përsosshmëria

REVOLVER AUTOMATIKREVOLVERI KA QENË ARMA E VETME E DORËS EFIKASE GJATË PERIUDHËS NGA VITI 1836 DERI NË VITIN 1893 KUR PËR HERË TË PARË NË TREG KA FILLUAR TË SHITET REVOLVERI I PARË AUTOMATIK. REVOLVERI I PARË AUTOMATIK KA QENË I KONSTRUKTUAR NGA AUSTRIAKU SHENBERGER, NDËRSA REVOLVERI I PARË QË KA PËRDORUR GJUAJTJEN KTHYESE KA QENË I KONSTRUKTUAR NGA ANDREA SHVARKLOSE NË VITIN 1893. DY TË LARTËPËRMENDURIT GJATË KONSTRUKSIONIT TË REVOLVERËVE KANË PËRODRUR GJUAJTJEN KTHYESE NGA GAzRAT E BARUTIT, TË zBULUAR NGA HAJREM MAKSIM NJË GJENIAL MEKANIK SI DHE NJERI I TALENTUAR DHE I GJITHANSHËM PËR ATË KOHË, NJERI I cILI NJIHET SI BABAI I ARMËVE BASHKËHORE TË DORËS, SIDOMOS TË MITRALOzIT

55

erjes së kornizave

dhe mbyllësve e zvogëlon çmimin e një revolveri kur megjithatë

vihen në përodrim pjesë të çelikut cilësor. Çdo ditë e më tepër prodhohen revolverë nga çelik që nuk ndryshket, ndërsa metodat e brunimit dhe nikelimit janë të përsosura sepse zvogëlo-het pesha dhe thjeshtësohet prodhimi duke zbatuar sistem për hapje ndarëse të mbyl-lëses, për shembull te revolver i njohur “Sharc MG - 42“.Aq më tepër revolverët kanë filluar që të prod-hohen nga çeliku që nuk ndryshket, me kapa-

citet të lartë të plumbave nga 13 deri 18, me veprim të dyfishtë dhe

fren të mbyllësit.Vendet e bllo-

kut të

a t ë h e r -shëm lindor më shumë kanë qenë të orien-tuara në kalibrin 9x18mm (“Ma-karov”) me veprim të dyfishtë dhe fren të mbyllësit, ku nuk është vënë re domethënia e numrit të plumbave. Sa i përket bllokut perëndimor, në ato vende përdoret 9x19mm “Lluger” me përjashtim të disa rasteve ku përdoret “45 ASR” i vjetër.Në të ardhmen, prodhimi i revolverëve au-tomatik nuk mund të sjellë ndryshime radikale, përveç sistemit të hapjes së zgjatur të mbyl-lësit. Si te revolverët ashtu edhe te pistoletat zvogëlimi i peshës me përdorim të legurave cilësore është i kufizuar sepse një pistoletë shumë e lehtë ka një gjuajtje kthyese shumë të madhe, gjuajtja është e ngadalsuar dhe joprecize. Megjithatë, ekziston mundësia e përsosjes të disa detajeve të caktura, si për shembull këmbëz më e shpejtë me vendosje të topthave (llagerëve), mbyllës me shtrirje me fërkim më të vogël, tolerancë më e vogël në përpunimin makinerik, rregullim më i mirë i peshës etj.

tet në të qindra pjesë së sekondës.Për të mos ardhur deri te gjuajtja e njëpasn-jëshme në kornizë ekziston një ndarës i a.q. pjesë që në momentin kur mbyllësi shkon para, ndan lidhjen mes gjuajtësit dhe këm-bëzës.Aktivizimi te revolverët automatik ndahet në dy mënyra: aktivizimi me ndihmën e këmbëzës dhe gjuajtësit (gjilpërë gjuajtëse e cila ka burim-in dhe zgjerimin e vet). Pistoletat automatike të cilat aktivizohen me anë të gjuajtësit njihen si mjaft të pasigurtë, dhe për këtë arsye nuk gjejnë prodhimin masiv. Gjuajtësi mund të jetë i fshehtë apo i hapur, por sot revolverët me gjuajtës të fshehtë pothuaj se nuk prodhohen. Modeli klasik i pistoletës me gjuajtës të hapur është formuar nga “Kolt 45 M 1911” i Brauning-ut ku gjuajtësi ka dy dhëmbëza, ku e para kap pjesën e parë dhe e shtrëngon atë, në mënyrë që të shërbejë për aktivizim dhe dhëmbëza e dytë në një hapsirë në mes, ku gjuajtësi është

i lëshuar nga poshtë por nuk e prek gjilpërën.Dhëmbëza e dytë është më e thellë për ta bllokuar kolovitësen dhe në këtë mënyrë shtypja ndaj këmbëzës nuk mund të aktivizojë gjuajtësin nga ajo pozitën e cila shërben për mbajtjen e revolverit me plumb në gyp, por e vetmja mënyrë është ajo që gjuajtësi mund të përforcohet nga prapa për tu aktivizuar. Në një pozitë mesatare, gjuajtësi lëshohet poshtë dhe në këtë mënyrë ai kontrollohet me gishtin e dorës, tërhiqet këmbëza dhe në momentin që gjuajtësi lëshohet, menjëherë tërheqim gishtin. Në atë moment gjuajtësi gjendet në një pozitë në mes. Ky operacion i tillë, është shumë kompleks për amatorë dhe për këtë

shkak gypi gjithmonë duhet të mbahet në një pozitë më të sigurtë.

Dejan Jakov

Vend të veçantë të përsosshmërisë zë gypi i a.q, se si ai të mbahet gjithnjë në pozitën e njejtë për gjuajtje në momentin kur mbyllësi është i mbyllur.Modelet „Hekler dhe Koh“, „Shater“, „CЗ“ dhe modele tjera, këtë e kanë zgjidhur me fiksi-min e gypit dhe me zgjërimin e hapjes së mbyllësit, ndërsa prodhuesit tjerë edhe më tej e kanë dhe e zbatojnë mod-elin e Brauningut, një model me udhëheqës në majën e mbyllësit.

KARAKTERISTIKAT E PËRGJITHSHME

Revolverët automatik për mbushje, për zbrazje dhe për përforcim të gjuajtësit përdo-rin reagimin e gjuajtjes kthyese nga plumbi që është gjuajtur me shpejtësi të madhe si dhe shtypjen e mbetur të gazrave të barutit në gyp. Ndarja bazike e revolverëve automatik është ajo e revolverëve me mbyllës të lirë dhe e revolverëve me mbyllës të mbyllur, varësisht nga fuqia e municionit që përdoret. Për kalibrat më të dobët si 22, - 6,35mm – 7,65mm – 9mm K, gjithashtu edhe për kalibrat me fuqi me-satare si për shembull 9mm “Makarov”. E pasuskesshme dhe jo aq e sigurtë është treguar edhe përpjekja për të prodhuar pistoletë për prodhim serik me mbyllës të lirë për plumb me kalibër 9mm “Lluger”.Te pistoleta me mbyllës të lirë mbyllet

pjesa e pasme e gypit me anë të masës së mbyllësit si dhe me anë të fuqisë

së burimit kthyes. Me aktivizimin e kapsulës shtypja e gazrave të

barutit përnjëherë rritet, murret e kapsulës zgjerohen dhe shtypin në

shtresën e plumbit, ndërsa copëza (predha) del nga gypi. Masa e mbyl-

lësit dhe fuqia e burimit kthyes janë të përllogaritura në raport me masën e

copëzave, mbushjen e barutit si dhe me fërkimin përreth gypit kështu që në këtë

mënyrë mbyllësi hapet në atë moment kur copëzat dalin nga gypi dhe gazrat e

barutit do të zvogëlohen mjaftueshëm me qëllim që kapsula mos të shtyp shtresën e

plumbit. Në atë moment pjesa e pasme e kapsulës e shtyn mbyllësin kundër fuqisë së burimit kthyes dhe njëkohësisht e përfor-con gjuajtësin. Dhëmbëzat e tërheqësit mban kapsulën dhe në pozitën e fundit të mbyllësit gjuan në tërheqës i cili kap-sulën e nxjerr jashtë përmes hapjes për gjuajtjen e kapsulave. Për arsye se ka ardhur në pozitën dhe aktin e fundit, mbyllësi nën ndikimin e burimit kthyes kthehet në pjesën e sipërme dhe njëkohësisht me atë pjesë me të cilën arrin ta mbyll pjesën e pasme të gypit nga ko-rniza, e shtyn përpara kapsulën e ardhshme. Në atë moment këmbëza është e përforcuar, kapsula e ardhshme e ven-dosur në gyp dhe revolveri është i gatshëm për gjuajten apo krismën e rrad-hës.Ky operacion zhvillohet shumë shpejt dhe ma-

56

„Disa prej tyre kishin familje që i prisnin në shtëpi. Për të tjerët, familja e vetme ishin njerëzit të cilët gjakose-shin pranë tyre. Nuk kishte as flamuj, as gardë e cila do t’i priste me nder në shtëpi. Ata shkuan në luftë sepse atd-heu i tyre e kërkoi këtë nga ata. Por në fund, ata nuk luftuan as për atdheun e tyre, as për flamurin…Luftuan për njëri tjetrin.“

enald Valas është emër i njohur në kinematografinë ushtarake. Si më meritorë për këtë është filmi “Zemër e guximshme” nga viti 19995, ndërsa më pas edhe paraq-

itja e tij si skenarist në filmin që fitoj çm-imin oskar “Perl Harbor”. Në vitin 2002 bën regjinë e filmit “Ne ishim ushtarë” (titulli origj. We were soldiers), film të cilin ua prezantojmë në këtë numër të revistës sonë. Ky film flet për pjesë-marrësit në betejën e madhe të luftës së Vietnamit, që ndodhi në fund të vitit 1965, në luginën Ia Drang, ndryshe e njo-hur edhe si “lugina e vdekjes”. Njësia e ushtrisë amerikane e cila merr pjesë në betejën e përgjakshme tre ditore nën udhëheqjen e kolonelit Hall Mur, një njeri familjar, baba shembullor i pesë fëmi-jëve, i diplomuar në Harvard. Por, Mur është i vetëdijshëm se jo vetëm që i dre-jton njerëzit e tij në një betejë, por ai me vetëdije ushtarët i shpie drejt masakrës, sepse atheu kishte dhënë urdhër të tillë. Më e mira që mund të bëjë është ajo që të orvatet që të shpëtojë sa më shumë njerëz të gjallë nga ferri i cili e priste atë dhe njerëzit e tij.Ky film nuk është realizuar vetëm për të treguar betejën e luginës, por njëko-hësisht paraqet një lloj memoriali i ush-tarëve amerikan të cilët humbën jetën, si dhe gjithashtu edhe të njerëzve të cilët vdiqën nga dora e tyre.

Njësia si Një familjeKarakteri i Murit është krijuar sipas vijave kryesore të një figure atnore, një kolonel i cili brengoset për mirëqenien e atyre të cilët i bart me vete në luftë, sepse ndjen përgjegjësi ndaj çdonjërit prej tyre, njël-loj si ndaj fëmijëve të tij. Edhe pse është i vetëdijshëm që shumica prej tyre do të kthehen në shtëpi në arkivol, para nisjes ai përpiqet që t’i inkurajojë duke u thënë se duhet të jenë të guximshëm dhe kre-narë. Kur e kupton, disa orë para nisjes

Kujtim për pjesëmarrësit në betejën e luginës La Drang

„NE ISHIM USHTARË“

se njësia e tij është dërguar në misionin e radhës për tu viktimizuar, me një numër të vogël ushtarësh dhe në terren dhe kushte të rënduara ndaj armikut, Muri e di se duhet t’i bind ushtarët që të kujde-sen për njëri tjetrin. Në fjalimin e tij para tyre, ai insiston që të inkurajoj shpritin e tyre të bashkimit, të vëllazërisë, të fuq-isë, për hirë të asaj që ushtarët të lufto-jnë si një forcë, duke u thënë: “Nesër do të hyjmë në luginën e vdekjes, ku duhet ta ruani varrin e njeriut pranë jush sepse edhe ai do t’ua ruaj varrin tuaj. Nuk do t’ju interesojë se ç’racë ka dhe se cilën emër e shqipton dhe thërret kur lutet. Thonë se lëshojmë shtëpinë e atdheun, por ne nisemi drejt asaj që gjithnjë ka qenë shtëpia dhe atdheu ynë”. Roli i tij mbrojtës si dhe ndjenja për përgjegjësi

personale të cilën i jep vetes së tij, i hasim përmes betimit të tij se pikërisht vetë ai do të jetë i pari që do të hyjë në fushëbetejë dhe i fundit që do të del nga beteja, betim që do të ngel i realizuar.Si udhëheqës, për të është karakteris-tike aftësia për marrjen e “ad hok” ven-dimeve dhe strategjive, të bëjë vlerësim të shpejtë dhe të jep urdhëra momen-tale deri te njësia e tij ashtu si ndryshoj-në kushtet dhe ngjarjet gjatë betejës. Eshtë e pabesueshme se ndonjë kolonel tjetër do të mund të gjindej në situatat e krjuara dhe do të reagonte në mënyrë të drejtë, në dobi të njësisë. Pikërisht për këtë, Hall Mur është njeriu i zgjedhur për të realizuar këtë operacion. Në fund ai do të thotë: “Asnjëherë nuk do ja fal vetes, që njerëzit e mi u vranë, ndërsa

unë jam gjallë“.

Ikonat e femrave në bazat ushtarakeNjë dimenzion i veçantë filmit i jep edhe një aspekt tjetër – en-ergjia femërore në këtë tregim. Aspekti femëror jep një human-izëm shtesë tek ushtarët si bashkëshortë, baballarë e djem. Prezenca e gruas (bashkëshortes) si dhe ekspresioni i saj i thellë emotiv është një reflektim di-rekt i mekanizmit asgjësues të luftës. Megjithatë, këto gra janë paraqitur si jashtëzakonisht të fuqishme, guximtare, të forta, gra të cilat vuajnë nga brengat e për-bashkëta dhe kuptohen shumë mirë mes vete. Dhembja e tyre

është e fshehur pas obligimit për të qenë amvise dhe nëna shem-bullore, të mbajnë shtëpinë derisa bashkshortët e tyre janë në fush-betejë. Përkrahjen që japin mes vete, duke jetuar në bazë ushta-rake bën që ajo energji mbrojtëse të ngel kompakte dhe të mos degradohet. Kur Xhuli Mur sheh se bashkëshortet e ushtarëve me telegramë kanë marrë lajmin për humbjen e bashkëshortëve të tyre, ajo mer telegramet dhe ua dërgon përsonalisht njëkohësisht duke u shprehur krenarinë dhe

nuk sjell asgjë të mirë, përveç filmave dhe skenave në to. Kjo është më e mirë dhe në mënyrë më koncize e thënë në monolo-gun e shkurtër të një vietnamezi i cili pas betejës arrin në luginën e vdekjes dhe thotë: “Ata mendo-jnë që fituam. Por nuk e kuptojnë që në fund gjithçka do të jetë e njejtë, përveç numrit përfundim-tar të të vrarëve”. Ndërsa gaze-tari Xho Gallovej do të shkruaj: “ Ne njëherë kemi shijuar luftën, asnjëherë nuk do të ndalemi duke e parë të njejtën. Në heshtjen e erësirrës, gjithmonë do të dëgjo-jmë britma. Ky është tregimi ynë, sepse ne dikur ishim ushtarë dhe ishim të ri.“

Elena Gjorgievska

57

mbështetjen të cilën e meritojnë , ti ngushëllojë ata në momentet e tilla, duke shpresuar se telegram i tillë nuk do të arrijë edhe në emrin e saj.EsEnca është në dEtajEFilmi është me kombinime të el-ementeve filmike të cilat lënë mbresa e përshtypje shumë emo-cionuese. Skenat janë të ndara në mënyrë dinamike dhe në po këtë mënyrë anashkalohen skena të gjata dhe konfuze të gjuajtjeve nga armët. Në vend të kësaj, ha-pet mundësia të bëhet një dis-tinkcion i qartë i roleve dhe situ-atave në fushëbetejë. Detajet, të cilat janë përpunuar dhe shtruar jashtëzakonisht mirë, iu japin një metaforë dhe rëndësi të veçantë situatave. Për shembull, me për-fundimin e luftës së gjatë dhe të përgjakshme të Vjetnamit, largimi i ushtrisë amerikanë është shënuar me ngjitjen e kolonelit Mur si i fun-dit në helikotperin e ushtrisë. Me këtë, edhe mbetja e këmbës së tij në barrin e njomë, në fakt tregon largimin, dhe fundin e ferrit që e përjetuan atje ushtarët amerikan. Një situatë e ngjajshme ështa ajo kur gazetari Xho Gallovej e gjuan pushkën për ta zëvendësuar atë me fotoaparatin, gjë që aludon në përcaktimin e tij paqësor.Zëri në këtë film jep jetë dhe gjal-lëron. Muzika është një përzgjed-hje e mirë dhe si e tillë dominon mbi zërat tjerë. Krisma e push-këve, britmat dhe zërat nga beteja janë me një tonalitet më të ulët në raport me kompozimet, dhe kështu në vend të zhurmës dhe tensionit, krijohet një dimen-zion plotësues emocional i foto-grafive lëvizëse. Zëri i orës që rreh është një shoqërim në natën para nisjes së njësisë, si një numërim i mundimshëm deri në momentin e ndarjes dhe largimit drejt an-kthit. Përdorimi i dritës nga prapa jep një efekt shtesë në skenat e natës, një pjesë të së cilave i ndje-kim në mënyrë vizuele në nivel siluetesh të aktorëve në terren. Gjithashtu, vërehet edhe përdor-imi i mjegullirës si dhe njollave dhe shkëlqimit diellor gjatë ditës.Filmi është një rikujtim se lufta

Regjia: Randall Uallas

Rolet: Mel Gibson, Madeleine Stou, Greg Kinnear, Sam Eliot, Kris Klein, Keri Russel

Skenari: Randall Uallace

Muzika: Nick Glennie-Smith Montazhi: Uilliam Hoy

Kohëzgjatja: 138 minuta

Vendi: SHBA

Viti: 2002

Çmimet: çmimi - ASCAP, 3 nominime për kaskader më të mirë në ‘World Stunt Awards’, nominim për montazh, zërim dhe efekte të zëri

Këtë rubrikë ja përkushtojme USHTARIT – NJERIU është i pari i cili sulmohet nga stuhija e quajtur luftë – NJERIU është ai i cili është tejet i motivuar për ta mbrojtur atdheun dhe idetë – NJERIU është ai i cili është fizikisht dhe psikikisht i përgatitur në nivel më te lartë – NJERIU është ai i cili la pjesë të shpirtit të tij në shtëpi te familja e vet – NJERIU i cili në fund, është vetem NJERI.Edhe për këtë ai është inspirim për shumë filma dhe vepra artistike të cilat lanë përshtypje të fortë në publikun e gjërë neutral, na bënë ta kuptojme ashpërsinë tonë emocionuse dhe na treguan se sa e dëmshme dhe se si ajo ndikon tek njerëzit.Në numrat vijuese të Shtitit do të veshtrojmë disa prej atyre filmave pa ndonjë ambicie te veçantë për tu bëre kritik filmi. Duam vetem të ju përcjellim pjesë të ndjenjave tona, të ju tregojmë se një ushtare, fati njerëzor mund t’i ndryshojë qëndrimet tona për vlerat në jetë,në veçanti ta theksojmë se sa ajo jetë e rëndë e ushtarit me mund, me baltë, me djersë meriton RESPEKT.

UJËVARAT E STRUMICËS

aqedonia ka shumë bukuri natyrore, por ne dijmë shumë pak për to, e aq më pak i kemi vizituar. Thonë që për

ta dashur vendin tënd, duhet ta njohësh më mirë . Para se gjithash, duhet të nji-hemi me bukuritë natyrore të vendit tonë, të cilat janë njëlloj të shkëlqyeshme dhe magjepsëse si edhe bukuritë e vendeve evropiane dhe vendeve tjera të botës. Aq më mirë është të vizitohen edhe bukuritë e fshehta natyrore, bukuri këto që gjenden rrëzë maleve tona. Të admirojmë bukurinë e krijesave të natyrës, që janë krijuar ndër mileniume dhe shekuj duke i bërë bukuri të rralla të cilat njeriun figurativisht e lënë pa frymë nga shkëlqimi me të cilën kënaqin syrin tonë.Strumica dhe rrethina e saj është njëri ndër rajonet e shumta të Maqedonisë që kanë bukuri natyrore të llojit të tillë, bukuri të cilat patjetër duhet t’i vizitojmë. Në këto ditë pranvere më së miri është që të vizito-hen Ujëvara e Smolarit, Ujëvara e Koleshi-nit si dhe ujëvarat e Gabrovit, të gjitha këto në shpatet e malit Bellasica.

Ujëvara e SmolaritUjëvara e Smolarit gjendet në shpatet e malit Bellasica përgjatë rrjedhës së lumit Llomnicë, në lartësi mbidetare prej 600 metrash në rajonin e fshatit Smolare, ku kanë marrë edhe emrin e tyre.Lartësia e prerjes vertikale e ujëvarës së Smolarit është 39,5 metra. Ujëvara është e orientuar në mënyrë tektonike me një strukturë e cila shtrihet ballë drejtimit të rrjedhës së ujit të lumit të Smolarit. Në fun-din e ujëvarës është formuar një rreth gji-gant gjatësia e të cilit shkon në drejtim të rrjedhës së ujit të lumit që është diku rreth 5 metra, gjerësia është 11 metra, ndërsa thellësia sillet nga 0,5 deri në 0,7 metra.Ujëvara e Smolarit është ujëvara e vetme e përhershme në Maqedoni e cila arrin rrënie të ujit nga 39,5 metrash.Smolari është një fshat si gjithë fshatrat e tjerë në Maqedoni, një fshat i vogël në të cilin jëtojnë njerëz bujar dhe shumë mikëpritës. Por, ky fshat ka një pasuri të veçantë të fshehur rrëzë malit, kjo është pikërisht ujëvara e Smolarit.Për të arritur deri te ujëvara duhet të kaloni rreth një rruge të ngushtë dhe të shtrem-bëruar kështu që duhet të ngadalësoni shpejtësinë sepse traktorët dhe autom-

jetet tjera janë karakteristike për këtë rreth ku popullata në përgjithësi merret me bu-jqësi.Rrugës drejt ujëvarës do të hasni në një treg të vogël nga ku mund të bleni prodhi-met lokale. Ky treg është hapur në janar të vitit 2007 ndërsa banorët vendas janë gjith-një aty për t’ju ofruar speca, mollë, tranguj, si dhe shumë prodhime tjera të shijshme dhe të freskëta. Pas bisedës së shkurtër në treg, vazhdoni rrugën për tu ngjitur te ujëvara.

Ujëvara e KoleshinitUjëvara e Koleshinit gjendet në afërsi të fshatit Koleshin. Ky fshat është i njohur dhe është i vetmi në Maqedoni që njihet si qendër e disa bashkësive fetare të një re-ligjioni, atij ortodoks. Këtu mund të hasim në ortodoks, në protestantë, metodistë, adventistë-sabotjanë, në dëshmitarë të Je-hovait si dhe në baptistë. Por, bashkësitë e ndryshme fetare nuk janë shkas që njerëzit e këtij fshati të mos komunikojnë mes veti. Ato janë një shembull i shkëlqyeshëm dhe unikal i bashkëjetesës dhe ndihmës së ndërsjellë kur dikujt i nevojitet ajo, dhe kjo mund të shihet vetëm në fshatin Koleshin.Ujëvara e Koleshinit është e vendosur në pjesën juglindore të Republikës së Maqe-donisë, në shpatet veriore të malit Bel-lasica, në pjesën e poshtme të rrjedhës së lumit Baba, në lartësi mbidetare prej 500 metrash.Kjo ujëvarë njihet si njëra ndër ujëvarat më të larta në Maqedoni me një lartësi prej 15 metrash dhe me gjerësi të rënies rreth 6 metra. Sipas përbërjes ajo është ujëvarë tektonike, i krijuar nga gurrë graniti. Përballë ujëvarës së Koleshinit, në një largësi prej 100 metrash gjenden edhe disa ujëvara më të vogla të vendosura në rradhë, të larta nga 2 deri në 4 metra, ujëvara të cilat u takojnë rrjedhës qëndrore të ujëvarës së Koleshinit.Me rritjen e temperaturave rritet edhe num-ri i vizitorëve të cilët çdo ditë vijnë dhe bëjnë vizita në këtë vend. Mesatarisht ujëvarat e Koleshinit në një ditë i vizitojnë diku rreth 400 deri 500 turistë, ndërsa gjatë fund-javave ky numër arrin dyfishin e numrit të vizitorëve të zakonshëm dhe mund të ar-rijë diku rreth një mijë turistë, ndërsa në qoftë se do të ekzsitonin edhe kapacitete akomodimi ky numër do të ishte edhe më i

madh, sepse edhe gjatë ditëve të punës vizitorët nga vendi dhe nga jashtë do të qëndronin më gjatë. Nga viti 2005 në afërsi të ujëvarave është hapur restoranti “Podgorski an”, kun ë menynë e tij ofron ushqime nga kuzhina tradicionale e Maqedonisë me specialitete lokale të njohura dhe më pak të njohura, gjë që paraqet një kënaqësi të vërtetë për gurmanët e ushqimit .Ujëvara e Koleshinit nuk e lë askënd gjakftohtë, përderisa shkëlqen dhe ka një pamje magjepsëse gjatë tërë vitit, gjatë verës do t’ju fresokojë, ndërsa gjatë dimrit do t’ju mahnitë me bukurinë e ngrirë dhe gjithashtu, ka edhe një shtëpizë vere për piknik dhe për një pushim të rehatshëm duke shijuar bukuritë e shkëlqyera naty-rore që ofron ky vend.

Ujëvarat e GabrovësUjëvarat e Gabrovës gjenden rrëzë malit Bellasica, afër fshtait Gabrovë sipas të cilit kanë marrë edhe emrin, sikur edhe dy ujëvarat e lartëpërmendura që kanë marrë emrin sipas fshatrave që gjenden në afërsinë e tyre.Tre ujëvarat të cilat janë të larta nga 4 deri në 8 metra gjenden në distancë prej 1 ki-lometër. Kaskada e ujëvarës më të lartë thyhet apo ndahet në ujëvarën e mesme, e më pas edhe në ujëvarën më të vogël, dhe pikërisht kjo ndarje dhe rënie e ujit nga njëra në ujëvarën tjetër i bën intere-sante dhe të ndryshueshme këto ujëvara për dallim nga dy ujëvarat paraprake, atë të Smolarit dhe të Koleshinit.Megjithatë, vetëm njëra nga tre ujëvarat deri para disa viteve ka qenë e lejuar për tu vizituar nga vizitorët e shumtë. Dy ujëvarat e mbetura kanë shërbyer si privilegj vetëm për popullatën lokale të fshatrave dhe vetëm ata banorë kanë di-tur dhe kanë mundur që përmes rrugëve të ngushta dhe të pjerrëta të arrijnë deri te ujëvarat. Por, me projektin “Ripërtrimi i ujëvarës së Gabrovës”, komuna e Stru-micës bëri që këto ujëvara të jenë të lira për vizitë nga ana e turistëve, ujëvara këto që fshiheshin në shpatet rrëzë malit të Bellasicës. Ata janë një dhunti e vërtetë e malit që ia vlen të vizitohen dhe njëko-hësisht të shijohet bukuria e tyre natyrore magjepsëse.

Antonella Dimitrievska Bukurit

ë e

Maqed

on

isë

57

Documents

10“ KRENOHEMI ME PJESËTARËT E ARM-SË · stabiliteti dhe siguria e rajonit mË nuk ËshtË vetËm temË e institucioneve shtetËrore dhe e organizatave ndËrkombËtare. bashkËpunimi