137815528 Pripreme Za 7 Devetogodišnje Historija

Izet ABOTIMirza EHAJI

PRIPREME ZA NASTAVNI AS HISTORIJEmetodiki prirunik

Razred devetogodinje osnovne kole

Tuzla, 2010.

UVOD

Cijenjene kolegice i kolege!

Pripreme za nastavni as historije kao metodiki prirunik imaju za cilj da prije svega olakaju rad nastavnicima/cama kao glavnim realizatorima nastavnog procesa. Izraene su uz udbenik historije za 7. razred devetogodinje osnovne kole u izdanju izdavake kue Vrijeme ZenicaNam Tuzla. One ne pretenduju da postanu obavezna literatura za nastavnike odnosno nastavnice nego samo donose prijedlog moguih aktivnosti na asu, a na Vama je da odluite da li ete ih pratiti ili ne. Iskreno se nadamo da je ovo samo jedan poetak, koji e uz Vau pomo, savjete, kritike i sugestije rezultirati njihovim jo boljim i kvalitetnijim sadrajem. Svjesni smo da 41 nastavna jedinica koliko donosi na udbenik predstavlja prilino obimno gradivo za realizaciju u toku jedne kolske godine. Zato je na vama kao nastavnicima/cama da u skladu sa okvirnim NPP pronaete najbolji model njegove realizacije, jer ste upravo Vi ti koji kreirate vlastiti godinji nastavni plan i program. Iz tog razloga odluili smo da Vam ponudimo sadraj koji e pratiti samo one asove na kojima je predviena obrada nove nastavne jedinice. Iskreno se nadamo da e Vam ovaj prirunik barem malo pomoi u radu s uenicima, te da e Vam skratiti vrijeme potrebno za pripremanje realizacije nastavnih asova. Na kraju, elimo Vam se zahvaliti to ste se opredijelili za na udbenik, a mi emo se potruditi da kvalitetom i sadrajem opravdamo Vae ukazano povjerenje i u narednom periodu. elimo Vam puno uspjeha u radu.

S potovanjem!

Autori

2

OSNOVNA OBILJEJA SREDNJEG VIJEKA

3

PRIPREMA ZA NASTAVNI AS

PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 1. NASTAVNA TEMA: Osnovna obiljeja srednjeg vijekaNASTAVNA JEDINICA: Periodizacija srednjeg vijekaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: usvajanje pojma srednji vijek, uoavanje i razumijevanje podjele srednjeg vijeka na

rani, razvijeni i kasni; stjecanje znanja o osnovnim karakteristikama svakog od navedenih razdoblja, usvajanje pojmova: feudalizam, feudalno drutvo

2. Odgojni: razvijanje sposobnosti snalaenja u vremenu i prostoru, uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti usmenog izraavanja, samostalnog rada uenika s tekstom, uoavanje bitnih pojmova

3. Funkcionalni: razvijanje radnih navika, razvijanje stava uenika prema srednjovjekovnim drutvenim odnosima, razvijanje stava prema kulturnoj batini

TIP ASA: Obrada OBLICI RADA: Frontalni, individualni NASTAVNE METODE: Usmeno izlaganje, razgovor, diskusija, tekst metoda NASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: Udbenik, dodatna literatura.

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO

Kroz nekoliko pitanja prisjetiemo se gradiva koje smo obradili u estom razredu.

- Po emu je znaajna 395. godina u historiji starog Rima? - ta je uzrokovalo pad Zapadnog rimskog carstva?- Ko nam zna objasniti vremenske granice perioda na koje dijelimo historiju?

Najava teme: Zapisat emo naslov nastavne jedinice na tablu i zamolit emo jednog uenika da proita uvodni dio lekcije iz udbenika.

GLAVNI DIO

Metodom izlaganja objasniti uenicima osnovne karakteristike srednjeg vijeka. Rei neto o velikoj seobi naroda, njenim posljedicama, padu Zapadnog rimskog carstva. Naglasiti zato se taj dogaaj uzima kao granica izmeu starog i srednjeg vijeka. Objasniti prelazak iz robovlasnikog u feudalni drutveni sistem, razliku izmeu ta dva sistema. Istai da se vremenski razdoblje feudalizma uglavnom poklapa sa razdobljem srednjeg vijeka i ta je to po emu je srednji vijek posebno prepoznatljiv. Uenicima dati zadatak: U vae sveske nacrtajte liniju vremena iz udbenika, str. 9. (dalje U/9) Pitamo: da li ste primijetili na koja razdoblja se dijeli srednji vijek? Metodom izlaganja navodimo karakteristike za svako pojedino razdoblje srednjeg vijeka. Istiemo, ta je to po emu se odreeni period razlikuje od prethodnog?

ZAVRNI DIO

- Objasni zato se 476. godina uzima kao granica izmeu starog i srednjeg vijeka.- Navedi glavne dogaaje koji su obiljeili razdoblje srednjeg vijeka.- Na koja razdoblja se dijeli srednji vijek? 4

- Ukratko opii glavne karakteristike za svako od navedenih razdoblja.

PLAN TABLE/GRAFOFOLIJE

Periodizacija srednjeg vijeka

Srednji vijek obuhvata period od pada Zapadnog rimskog carstva 476. do otkria Amerike 1492. godine.

U ovom periodu nastaje novi drutveni poredak koji se naziva feudalizam. Srednji vijek odnosno feudalizam se dijeli na:

rani srednji vijek ili rani feudalizam (od V do X stoljea) razvijeni srednji vijek ili razvijeni feudalizam (od XI do XIII stoljea) kasni srednji vijek ili kasni feudalizam (od XIV do XV stoljea)

5


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 2. NASTAVNA TEMA: Osnovna obiljeja srednjeg vijekaNASTAVNA JEDINICA: Feudalizam privredni i drutveni poredakCILJEVI ASA:1. Obrazovni: Upoznavanje uenika sa nastankom feudalnog drutva, njegovom hijerarhijom,

njegovim prednostima i nedostacima u odnosu na robovlasnitvo, stjecanje znanja o promjeni u svakodnevnom ivotu ljudi: propadanje gradova, trgovine i zanatstva, nesigurnost puteva, prestanak upotrebe i kovanja novca; spoznati procese nastanka i razvoja vazalsko-seniorskog odnosa, nasljeivanja, uoavanje procesa raslojavanja rodovskih zajednica te pojave novih drutvenih slojeva, usvajanje pojmova: feud, feudalac, kmet, naturalna privreda, vazal, senior, komendacija

2. Odgojni: razvijanje pozitivnog stava prema svim oblicima rada; ocijeniti dobre i loe strane vazalsko-seniorskog odnosa, te odnosa plemstva prema kmetovima

3. Funkcionalni: razvijanje sposobnosti historijskog miljenja, interpretacije uoenog, uoavanje uzrono-posljedinih veza, vjebanje analize slikovnog materijala

TIP ASA: Obrada OBLICI RADA: Frontalni, individualni NASTAVNE METODE: razgovor, usmeno izlaganje, rad s tekstom, rad sa slikovnim materijalomNASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: Udbenik, grafofolija dodatna literatura.

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO

- Na koje periode dijelimo historiju? - Od kad do kad traje stari vijek? - Kakvo je bilo drutvo u starom vijeku? - Kakav je bio poloaj robova? - Da li su oni eljeli da se popravi njihov poloaj?- ta je dovelo do pada Zapadnog rimskog carstva?

Padom Rima 476. godine zavren je stari vijek i robovlasniika epoha, a poinje novo doba ljudske historijesrednji vijek ili feudalno doba. Najava teme

GLAVNI DIO

Metodom izlaganja objasniti privredna obiljeja u feudalizmu. Nakon provale barbara i pada Rima, zapadna Evropa je bila opustoena. Gradovi su nestali, ivjelo se uglavnom od zemlje. Vladarevi podanici su umjesto plate dobijali zemljine posjede feude. Stoga su se nazivali feudalci, a sistem se nazivao feudalizam. U feudalizmu poljoprivreda je bila dominantna privredna grana, a zemlja glavno mjerilo bogatstva. U njemu se proizvodilo za vlastite potrebe, sve to je bilo neophodno za ivot. Ono to nisu mogli proizvesti seljaci su mijenjali na sajmovima po principu roba za robu. Takva vrsta privrede poznata je pod imenom naturalna privreda.

Pitamo: U emu je razlika izmeu izmeu robovlasnikog i feudalnog naina privreivanja? Da li je feudalac bio zainteresovan za proizvodnju?

Objasniti put koji je slobodnog seljaka pretvarao u kmeta. Istai da je feudalizam klasni drutveni poredak u koje razlikujemo dvije osnovne klase:

1. feudalci koji su vladajua klasa i koji uivaju sve privilegije tog sistema2. kmetovi ili zavisni seljaci koji su potpuno obespravljeni.

Upuujemo: Pogledajte slike kmetova koji obrauju zemlju (U/11 i U/12). Pitamo: ta na osnovu ovih slika moemo zakljuiti o njihovom ivotu? 6

U nastavku asa metodom izlaganja pojasnit emo pojmove: vazal, komendacija, hijerahija. Uenicima pribliiti vazalsko seniorske odnose. Objasniti razloge zbog kojih su uspostavljani i obaveze koje su nametali takvi odnosi. Uputiti ih na sliku polaganja vazalne zakletve (U/13). Dalje nastavljamo sa pitanjima: Opiite ceremoniju primanja u vazalnu podlonost. to je vazal obeao senioru? to je dobio vazal nakon poloene vazalne zakletve? Razmislite moe li vazal dalje dijeliti feud. O kakvom odnosu sada moemo govoriti? Vrlo je vano da uenici spoznaju kako podjelom feuda vazal postaje takoer i senior.

Uputiti uenike na fotografiju (U/14). Pojasniti da istu u obliku trougla nacrtaju u svoje sveske. Pitamo: Na osnovu onoga to smo do sada rekli, ko nam zna pojasniti hijerarhiju feudalnog drutva?

Glavno obiljeje feudalne svojine jeste njena hijerarhijska struktura. Iznad svih stajao je vladar koji je smatran vlasnikom cjelokupne zemlje koja se nalazi u dravi. Od njega su zemlju dobijali feudalci najvieg ranga (visoko plemstvo i sveenstvo). Ovi posljedni davali su zemlju feudalcima nieg ranga (vitezovima i niem sveenstvu). Na dnu drutvene ljestvice bili su zavisni seljaci ili kmetovi.

ZAVRNI DIO

- Objasnite ta je naturalna privreda. - Kako nastaje plemstvo (feudalci)? - Objasnite kako nastaje sloj zavisnih seljaka.- to ini privrednu osnovu srednjeg vijeka?- ta je feudalizam?- Zato se uspostavljaju vazalsko seniorski odnosi i koje obaveze proistiu iz njih?- Navedi kako se dijeli stanovnitvo ranog srednjeg vijeka.- Koje je bilo osnovno zanimanje feudalaca?- Ko su kmetovi?


Feudalizam privredni i drutveni poredak

Naturalna privreda je privreda u kojoj je vrijednost jednog proizvoda odreivana vrijednou drugog proizvoda, tj. u kojoj je razmjena vrena po principu roba za robu. Takva privreda je karakteristika ranog feudalizma.

Feud zemljini posjed Stale grupa ljudi istog statusa, sloj drutva Feudalizam je naziv za privredni i drutveni poredak u srednjem vijeku u kojem razlikujemo dvije

osnovne klase: feudalce vladajuu klasu i kmetove ili zavisne seljake kao potinjenu klasu. Vazal podanik, senior gospodar Vazalsko seniorski odnosi Feudalci su bili profesionalni ratnici i stoga su smatrani povlatenim staleom Feudalna hijerarhija ranog srednjeg vijeka

Kralj Plemstvo i krupno sveenstvo (biskupi) Vitezovi i nie sveenstvo Zavisni seljaci ili kmetovi

7


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 3. NASTAVNA TEMA: Osnovna obiljeja srednjeg vijekaNASTAVNA JEDINICA: Feudalni posjed, batina, pronijaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: upoznavanje uenika sa izgledom feudalnog posjeda, batine i pronije, njihovim

osnovnim karakteristikama i ivotom koji se na njima odvijao; usvajanje pojmova: alodij, kuluk, vlastelin, imunitet

2. Odgojni: razvijanje pozitivnog stava prema svim oblicima rada; ocijeniti dobre i loe strane ivota na feudalnom posjedu, batini i proniji

3. Funkcionalni razvijanje historijskog razmiljanja uenika, uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti samostalnog zakljuivanja, vjebanje usmenog izraavanja

TIP ASA: obrada OBLICI RADA: frontalni, individualni NASTAVNE METODE: razgovor, usmeno izlaganje, rad s tekstom, rad sa slikovnim materijalomNASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, dodatna literatura.

ARTIKULACIJA ASAUVODNI DIO

U uvodnom dijelu kroz nekoliko pitanja ponoviti gradivo sa prethodnih asova koje je povezano sa ovom nastavnom jedinicom.

- Objasnite pojmove feud i feudalizam.- Objasnite proces nastajanja feudalizma u Evropi.- Objasnite hijerarhiju feudalnog drutva.

Zamolit emo jednog uenika da proita uvod u lekciju (U/16). Pitamo: U emu se ogleda osnovna razlika izmeu feudalnog posjeda, batine i pronije?Najava teme.

GLAVNI DIO

Usmenim izlaganjem objasniti izgled feudalnog posjeda. Opisati kako je bio podijeljen i izmeu koga. Kao pomo prilikom objanjavanja koristiti prikaz feudalnog posjeda vladarevog vazala (U/16). Objasniti zato je kmet bio zainteresovan za poveanje proizvodnje. Uporediti ga sa robom u doba robovlasnitva. Posebno istai vrste poreza koje su seljaci bili duni da daju feudalcu i Crkvi. Uenicima predstaviti ulogu i nain nastajanja srednjovjekovnih zamkova. Pri izlaganju koristiti fotografije zamka iz udbenika (U/18), na osnovu koje e uenici stei dodatna saznanja o izgledu i funkciji ovih srednjovjekovnih tvrava. Uenicima predstaviti ta je to batina, a ta pronija. Istai njene osnovne karakteristike. Gdje se javljaju i u kom periodu. Napraviti usporedbu sa feudalnim posjedom i istai najvanije razlike.

8

ZAVRNI DIO

- Objasni kako je bio podijeljen feudalni posjed?- Navedi vrste poreza koje su kmetovi bili duni plaati? - Opii poloaj kmeta u feudalizmu i uporedi ga sa poloajem roba u robovlasnikom drutvu?- Opii izgled zamka.- Objasni u emu je razlika izmeu batine i pronije.

Aktivne ocijeniti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu.


Feudalni posjed, batina, pronija

Feudalni posjed je bio podijeljen na dva dijela: alodij koji je koristio feudalac i selita koja su koristili kmetovi

Kmetovi su prema feudalcu imali nekoliko obaveza: besplatan rad na imanju feudalca (kuluk) te plaanje naturalnog poreza, a kasnije i novanog za koritenje njegove zemlje.

Osim feudalcu kmet je bio duan plaati porez kralju i crkvi. Zamak je utvrda koja je sluila kao dom kralja ili feudalca. Batina predstavlja nasljedni posjed koji se na tlu zapadne Evrope javlja tokom IX stoljea.

Batina je bila u vlasnitvu jedne porodice bez prava kralja da ga oduzme po bilo kom osnovu. Pronija je nasljednji vojniki posjed u vlasnitvu drave iji je imalac njome raspolagao samo

dotle dok obavlja vojniku slubu. Pronija je karakteristika srednjovjekovne Bizantije.

9

EVROPA, BIZANTIJA I ARAPSKI SVIJET U RANOM SREDNJEM VIJEKU

10


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 4. NASTAVNA TEMA: Evropa, Bizantija i arapski svijet u ranom srednjem vijekuNASTAVNA JEDINICA: Velika seoba narodaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: uenici e se prisjetiti pojma barbari; stjeu znanja o uzrocima velike seobe naroda

i njenim posljedicama; usvojit e znanja o stvaranju novih drava na podruju Zapadnog rimskog carstva; usvojit e nove pojmove: stepa, Vizigoti, Ostrogoti

2. Odgojni: uoiti ulogu i utjecaj pojedinca na tok historijskih zbivanja, razvijati kritiki odnos prema historijskim linostima, razvijati stav uenika prema ratnim sukobima te ljudskim i materijalnim gubicima koje donosi rat, osuditi osvajaku politiku i poticati ideju da se problemi rjeavaju mirnim putem

3. Razvoj intelektualnih sposobnosti, formiranje vlastitog miljenja, predstava i zakljuivanjaTIP ASA: Obrada OBLICI RADA: Frontalni, individualni NASTAVNE METODE: razgovor, usmeno izlaganje, rad s tekstom, rad sa slikovnim materijalom, demonstracija NASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: Udbenik, dodatna literatura.

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO

Najava teme: Zapisat emo naslov nastavne jedinice na tablu i zamolit emo jednog uenika da proita uvod u lekciju (U/22). Nakon toga, uz podsjeanje gradiva koje smo radili na kraju 6. razreda koje je vezano za ovu nastavnu jedinicu, pitamo:

- Ko su bili barbari?- Koja plemena su za Rimljane bila barbarska?- Ko je i kada podijelio Rimsko carstvo na dva dijela?- ta je uzrokovalo pad Zapadnog rimskog carstva i koje godine se ono desilo?- Koje su bile posljedice pada Zapadnog rimskog carstva?

GLAVNI DIO

Koristei se historijskom kartom predstaviti poloaj Rimskog carstva i prostore koje su naseljavala tzv. barbarska plemena. Usmenim izlaganjem objasniti uzroke slabljenja Zapadnog rimskog carstva. Objasniti kako je dolo do velike seobe naroda 375. godine. Nastavnik se moe posluiti i pisanim historijskim izvorom o Hunima (U/25). Pitamo: Kako su civilizovanim Rimljanima mogli izgledati ovakvi ljudi? Uputiti enike na zanimljivost sa strane gdje mogu vidjeti uzroke seobe. Zajedno sa uenicima pristupiti analizi historijske karte Velika seoba naroda te uz pomo iste predstaviti prodor Huna i puteve kretanja germanskih plemena.

Objasniti proces nastajanja barbarskih drava. Uz pomo karte u udbeniku Drave germanskih plemena na teritoriji Zapadnog rimskog carstva (U/25) traiti od uenika da odgovore na pitanje br. 5. u udbeniku (Koje su barbarske drave nastale na tlu Evrope za vrijeme velike seobe naroda?). Potom zajedno analizirati nain i vrijeme doseljavanja pojedinih plemena na te prostore. Objasniti posljedice nastanka barbarskih drava na razvoj svjetske civilizacije.

Na kraju, radi pribliavanja nastavnog sadraja uputiti uenike na zanimljivost (U/25). Pitamo: Koji narodi danas ive na prostorima Zapadne Evrope? 11

ZAVRNI DIO

Otklonite eventualne nejasnoe. Zajedno sa uenicima ponoviti najvanije injenice postavljajui nekoliko pitanja. - Objasni uzroke slabljenja Rimskog carstva.- Koji dogaaj predstavlja poetak velike seobe naroda? - Ko je bio Atila?- Koje barbarske drave su nastale na tlu Evrope za vrijeme velike seobe naroda?

Aktivne ocijeniti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu.


Velika seoba naroda

Prodor Huna u Evropu 375. godine pokrenuo je veliku seobu naroda koja je trajala do VII stoljea

Atila voa Huna poznat i kao Bi Boiji Godine 395. rimski car Teodosije radi bolje odbrane podijelio Carstvo na dva dijela. Seobom su bila zahvaena uglavnom germanska i slavenska plemena koja su se pomjerala u

pravcu zapada odnosno juga. S prodiranjem Germana (Goti, Vandali, Briti, Angli, Sasi, Burgundi, Franci) na prostore

Zapadnog rimskog carstva sredinom V stoljea nastaju i nove drave. Najpoznatije barbarske drave odnosno kraljevstva su:

Kraljevstvo Vizigota u paniji, Vandala u sjevernoj Africi, Anglosasa u Britaniji, Kraljevstvo Ostrogota u Italiji. Od njih je najznaajniju ulogu u historiji Zapadne Evrope imala Franaka kraljevina koju su

stvorili Franci u Galiji, dananja Francuska.

12


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 5. NASTAVNA TEMA: Evropa, Bizantija i arapski svijet u ranom srednjem vijekuNASTAVNA JEDINICA: Franaka dravaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: upoznavanje uenika sa nastankom i razvojem Franake drave, njenoj moi za

vrijeme Karla Velikog kao i uzrocima njenog raspada; usvajanje temeljnih znanja o karolinkoj obnovi, njenim karakteristikama i znaaju

2. Odgojni: razvijanje sposobnosti snalaenja u vremenu i prostoru, uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje kritikog odnosa prema ulozi pojedinca u razvoju kulture i umjetnosti, vjebanje analize slikovnog materijala, razvijanje sposobnosti usmenog izraavanja, samostalnog rada uenika s tekstom, uoavanje bitnih pojmova i samostalno stvaranje zakljuaka

3. Funkcionalni: razvijanje sposobnosti usmenog izlaganja uenika, izdvajanja bitnih podataka, razvijanje historijskog miljenja.

TIP ASA: obradaOBLICI RADA: frontalni, individualniNASTAVNE METODE: razgovor, usmeno izlaganje, rad s tekstom, rad sa slikovnim materijalom, demonstracija NASTAVNA SREDSTVA: karta udbenik, grafofolija

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- Kada je zapoela velika seoba naroda i u kom periodu se odvijala?- Objasni pravac seoba (koristiti kartu )- Koji narodi su uestvovali u naseljavanju Zapadne Evrope?- Objasni proces nastajanja barbarskih drava.- Koja plemena i gdje su osnovala svoje prve drave?- Kako se zvala najznaajnija barbarska drava?

Najava teme

GLAVNI DIO

Zamolit emo jednog uenika da proita uvod u nastavnu jedinicu (U/26). Usmenim izlaganjem pojasniti da je Franaka drava u ranom feudalizmu najmonija germanska drava i da se na njenom primjeru mogu uoiti osobine ranog srednjeg vijeka. Pitamo: Koje razdoblje obuhvata srednji vijek i kako se dijeli? Na ime koje dananje evropske drave vas podsjea naziv Franaka drava?

U nastavku, usmenim izlaganjem pojasniti da je Franaka drava osnovana krajem V vijeka na prostoru nekadanje rimske provincije Galije. Zahvaljujui osvajakim ratovima, poetkom IX vijeka zauzimala je gotovo sve zemlje Zapadnog rimskog carstva. Pokazati Franaku na historijskoj ili geografskoj karti.

Pojasniti da su Franakom upravljale dvije dinastije Merovinga i Karolinga. Doba Merovinga vezuje se za mitskog kralja Meroveja i njegovog brata Klodiona. Merovej je zavladao bratovom zemljom, ratovao protiv Atile. Naslijedio ga je sin Hilderik. Hilderikov sin je Klodovik (481-511) koji 13

486.g. zauzima Galiju. Ostvario je dominaciju nad svim Francima i formirao dravu. Godine 496. prihvatio je kranstvo i dobio zatitu od strane Crkve.

Najpoznatiji franaki vladar bio je Karlo Veliki iz dinastije Karolinga (768 814). Uputiti uenika na fotografiju (U/27). Za vrijeme njegove vladavine Franaka je dosegla vrhunac svoje moi.

On je uspostavio svoju vlast gotovo na itavoj teritoriji nekadanjeg Zapadnog rimskog carstva. Stoga ga je papa godine 800. u Rimu krunisao za cara smatrajui ga nasljednikom rimskih careva. Za vrijeme vladavine Karla Velikog uvruje se feudalni poredak u Franakoj. Na svom dvoru okupio je najpoznatije naunike svog vremena. Stoga preporod to ga je podsticao Karlo Veliki nazivamo karolinka obnova. Nastavnik se moe posluiti i pisanim historijskim izvorom (U/29). Pitati: Kako je izgledao Karlo Veliki? Kakav je bio njegov odnos prema obrazovanju i umjetnosti? Na kraju zakljuiti da ubrzo nakon smrti Karla Velikog dolazi do borbe za vlast, pa je kao posljedica toga 843. godine dolo do raspada Franake drave na tri dijela. Iz njih e se razviti dananja Francuska, Njemaka i Italija. Kako bi lake uoili ovu injenicu uenike emo uputiti na kartu Podjela Franake drave (U/29).

ZAVRNI DIO

Otklonite eventualne nejasnoe. Kroz nekoliko pitanja zajedno sa uenicima ponoviti najvanije injenice.

- Opii nastanak Franake drave?- Zato historiju franake drave dijelimo na merovinki i karolinki period?- Ko je bio Karlo Veliki?- ta nazivamo karolinkom obnovom?- to se dogaa s Franakom nakon smrti Karla Velikog?

Aktivne uenike ocijeniti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu.


Franaka drava

Franaka drava je osnovana 511. godine na prostoru nekadanje rimske provincije Galije. Osniva Franake drave je Klodovik (482-511), vojskovoa jednog od franakih plemena Godine 496. Klodovik prima kranstvo ime je osigurao podrku Crkve i pokorenih Romana Franakom su upravljale dvije dinastije: Merovinga (od V do sredine VIII stoljea) i Karolinga

(od sredine VIII do sredine IX stoljea) Najpoznatiji franaki vladar bio je Karlo Veliki iz dinastije Karolinga (768814). On je uspostavio svoju vlast gotovo na itavoj teritoriji nekadanjeg Zapadnog rimskog carstva.

Stoga ga je papa godine 800. u Rimu krunisao za cara smatrajui ga nasljednikom rimskih careva.

Razvoj nauke, knjievnosti, kolstva i umjetnosti to je podravao Karlo Veliki naziva se karolinka obnova

Ubrzo nakon njegove smrti dolazi do borbe za vlast pa je kao posljedica toga 843. godine ugovorom u Verdenu dolo do podjele Franake drave na tri dijela iz koji su kasnije nastale Francuska, Njemaka i Italija.

14


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 6. NASTAVNA TEMA: Evropa, Bizantija i arapski svijet u ranom srednjem vijekuNASTAVNA JEDINICA: BizantijaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: stjecanje znanja o Bizantiji, irenju i gubitku njene teritorije kao i o njenim

najznaajnijim vladarima2. Odgojni: uoiti ulogu i utjecaj pojedinca na tok historijskih zbivanja, razvijanje kritikog odnosa

prema historijskim linostima, razvijanje radnih navika3. Funkcionalni: razvijanje sposobnosti snalaenja u vremenu i prostoru, uoavanje uzrono-

posljedinih veza, snalaenje na historijskoj, vjebanje analize slikovnog materijala i rada s historijskim izvorima, vjebanje usmenog izlaganja uenika, izdvajanja bitnih podataka i donoenja zakljuaka

TIP ASA: obradaOBLICI RADA: frontalni, individualniNASTAVNE METODE: razgovor, usmeno izlaganje, rad s tekstom, rad sa slikovnim materijalom, demonstracija NASTAVNA SREDSTVA: karta udbenik, grafofolija

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- Koji rimski car i kad je podijelio Rimsko carstvo?- Gdje se nalazila granica izmeu istonog i zapadnog dijela carstva?- Kada je palo Zapadno rimsko carstvo?- Kako se kasnije nazvalo Istono rimsko carstvo?- Koji je bio glavni grad Bizantije i kako se on zove danas?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Zamolit emo jednog uenika da proita uvod u nastavnu jedinicu (U/30). Pitamo: Po emu je Bizantija dobila ime? Ko je osnovao prijestolnicu Istonog rimskog carstva na tom prostoru i kada? Kako su Slaveni nazivali Konstantinopolj? Uputiti uenike da pogledaju grb i zastavu Bizantije (U/30 i 31). Koristei zidnu kartu uenicima objasniti koji sve prostori su ulazili u sastav Istonog rimskog carstva (Balkanski poluotok, Mala Azija, Sirija, Palestina, Egipat i otoci u istonom dijelu Sredozemnog mora).Objasniti na koji nain je Bizantija prebrodila krizu izazvanu velikom seobom naroda. Istai da je najznaajniji bizantijski car bio Justinijan (527565). Vidjeti fotografiju (U/31). On je nastojao da obnovi nekadanje jedinstveno Rimsko carstvo. Navesti zemlje barbara koje je pokorio. Uenike uputiti na kartu u udbeniku (U/30). Istai da nakon njegove smrti, pod udarcima Avara, Slavena, Arapa i Perzijanaca, obnovljeno Rimsko carstvo se raspada. Od tada se ono sve vie poinje nazivati Bizantija. Nastavnik moe koristiti i pisani historijski izvor (U/33). Pitati: Na koji nain su Bizantinci nastojala zaplaiti poslanike stranih zemalja koji su boravili na bizantijskom dvoru?

Istai znaaj bitke kod Manzikerta 1071. godine. Posljedice etvrtog krstakog rata kada je nastalo Latinsko i Nikejsko carstvo. Jedinstvenu bizantijsku dravu ponovo je stvorio Mihajlo VIII 15

Paleolog 1261. godine. Konaan slom Bizantija je doivjela zauzimanjem Carigrada od strane Osmanlija 1453. godine. Uenike uputiti da pronaliziraju kartu Propast bizantijskog carstva (U/32).

ZAVRNI DIO


- Opii posljedice koje je seobe naroda imala na Bizantiju.- ta je doprinijelo da Bizantija prebrodi krizu izazvanu seobom naroda? - U kratkim crtama opii vladavinu cara Justinijana?- Opii stanje u carstvu nakon justinijanove smrti.- Objasni u emu se ogleda razlika izmeu Latinskog i Nikejskog carstva?- Ko i kada je zauzeo Carigrad?

Nekoliko uenika ocijeniti prema pokazanoj aktivnosti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu.


Bizantija

U sastav Bizantije ulazili su prostori Balkanskog poluotoka, Male Azije, Sirije, Palestine, Egipta i otoci u istonom dijelu Sredozemnog mora.

Bizantija je imala povoljan geografski poloaj, razvijenu poljoprivredu, trgovinu, zanatstvo i pomorstvo

Najznaajniji period rane historije Bizantije predstavlja period vladavine cara Justinijana (527565). On je pokuao obnoviti Rimsko carstvo pokorivi mnoge barbarske drave.

Odmah poslije Justinijanove smrti Bizantija je izgubila gotovo sve zemlje osvojene na zapadu. Carstvu su preostali samo krajevi junog Balkana i Mala Azija.

U toku IV krstakog rata (1202-1204) Carigrad su osvojili krstai te je na tlu Bizantije nastalo Latinsko i Nikejsko carstvo.

Mihajlo VIII Paleolog 1261. obnavlja Bizantiju. Godine 1453. Carigrad zauzimaju Osmanlije ime je carstvo doivjelo svoju propast.

16


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 7. NASTAVNA TEMA: Evropa, Bizantija i arapski svijet u ranom srednjem vijekuNASTAVNA JEDINICA: Arapi i uspon islamaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: upoznavanje uenika sa stanjem u kojem se arapski svijet nalazio pred pojavu

islama, stjecanje znanja o razvoju islama, nastanku, razvoju i irenju arapske drave, usvajanje novih pojmova: halifa, dinastija, kaba, nasljedna monarhija

2. Odgojni: razvijanje kritikog odnosa prema historijskim linostima, uporediti predislamski i islamski period historije Arapa uoiti razliku, razvijanje stava uenika prema vladavini dinastije Umejada i Abasida, ocijeniti dobre i loe strane njihove vladavine

3. Funkcionalni: uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti samostalnog zakljuivanja, vjebanje usmenog izraavanja, analize slikovnog materijala, snalaenje na historijskoj karti

TIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualniNASTAVNE METODE: izlaganje, razgovor, demonstracija, rad sa slikovnim materijalomNASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- Koja religija je bila dominantna meu barbarskim narodima?- Koji barbarski vladar je prvi prihvatio kranstvo u Evropi i kada?- Kakav je to znaaj imalo za Crkvu i njen poloaj u narednom periodu?- Kad i gdje je nastalo kranstvo i ko je bio njegov osniva?- Kako se nazivaju religije poput kranstva?- Koja je najmalaa monoteistika religija?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Zamolit emo jednog uenika da proita uvod u nastavnu jedinicu (U/34). Pitamo: Kako je izgledao ivot Arapa prije pojave islama? Kako je islam uticao na arapska plemena? Na karti u udbeniku (U/34) uenicima ukazati na geografski poloaj Arapskog poluotoka! Pitamo: Razmislite koja boja preovladava na karti Arapskog poluotoka. to nam to govori o prirodnim uslovima na tom prostoru? Istai da se Arapski poluotok graniio sa dva velika carstva: Perzijskim i Bizantijskim koja su nastojala preuzeti trgovinu na Arapskom poluotoku. Objasniti osnovna zanimanja arapskog stanovnita. Arapi su bili nomadi. Prisjetite se tko su nomadi? Posebno naglasiti vanost trgovine i znaaj koji je imala Meka u arapskom svijetu. Jedan uenik neka proita historijski izvor (U/38). Pitamo: Objasnite znaaj koji je imala Kaba za arapska plemena? Kako i s kim su sve trgovali arapski trgovci? Uenicima predstaviti drutvene odnose meu arapskim plemenima i znaaj pojave Muhameda. Istai osnovne podatke o Muhamedu. Na zidnoj karti ili karti u udbeniku (U/36) pojasniti irenje islamske drave u to vrijeme. Nakon toga uenicima predstaviti dvije vladarske dinastije Omejade i Abaside i njihov doprinos irenju arapske drave. Izlaganje povezati sa lekcijom Franaka drava. Pitamo: Navedi ime drave koja je zaustavila arapsko irenje u Evropi? Koji franaki vladar je zaustavio irenje Arapa u 17

bici kod Poatjea 732. godine? Uenike uputiti na fotografiju (U/37). Objasniti podjelu arapskog halifata i naglasiti poloaj i znaaj arapskih prijestolnica u odreenom periodu. Usmjeravamo! Pronaite gradove Bagdad i Kordobu. Objasnit emo pojmove Bagdadski i Kordopski halifat.

ZAVRNI DIO


- ime se bavilo stanovnitvo Arapskog poluotoka?- Opii drutvene prilike na arapskom poluotoku prije pojave islama.- Opii irenje islama u vrijeme Muhameda i prve etvorice halifa.- Na koje prostore se irila islamska drava u vrijeme dinastije Omejada?- Navedi glavne karakteritike islamske drave za vrijeme vladavine Abasida.

Nekoliko uenika ocijeniti prema pokazanoj aktivnosti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu.


Arapi i uspon islama

Vei dio Arabijskog poluotoka zauzimaju pustinje koje su spreavale strance da je pokore. Stanovnitvo se dijelilo na beduine koji su se bavili stoarstvom i sjedilako stanovnitvo koje se

bavilo zemljoradnjom, zanatstvom i stoarstvom. Prije pojave islama Arapi su bili mnogoboci. U VII stoljeu javlja se islam, religija koja je ujedinila arapska plemena. Nakon Muhameda arapskom dravom vladaju halife vjerske i dravne voe svih muslimana. U njihovo vrijeme arapska drava se iri. Dinastija Umejada sa sjeditem u Damasku (661-750). Osvajaju Maltu, Siciliju, Sardiniju, Korziku

i paniju. Dinastija Abasida sa sjeditem u Bagdadu Bagdadski halifat (750-1258) Umejadi u paniji osnivaju Kordobski halifat. Mnoge oblasti se izdvajaju kao zasebne drave. Godine 1258. Bagdad zauzimaju Mongoli ime je vladavina Abasida okonana.

18


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 8. NASTAVNA TEMA: Evropa, Bizantija i arapski svijet u ranom srednjem vijekuNASTAVNA JEDINICA: Susret Istoka i ZapadaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: upoznavanje uenika sa putevima i nainom povezivanja istone i zapadne

civilizacije; upoznavanje civilizacijskog utjecaja arapske kulture u Evropi; upoznavanje novih pojmova: peristil, pergament, papirus

2. Odgojni: razvijanje pozitivnih stavova prema kulturnoj batini, razvijanje tolerancije i potivanja razliitosti; Uvianje stalnog napretka ovjeanstva, razvijanje pozitivnog odnosa prema estetskim vrijednostima

3. Funkcionalni: uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti samostalnog zakljuivanja, vjebanje usmenog izraavanja, analize slikovnog materijala

TIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualniNASTAVNE METODE: monoloka, dijalokaNASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO

Zamoliti nekog od uenika/ca da proita uvodni dio iz udbenika (U/39). Nakon to smo posluali proitano, postavljamo pitanja:

- Koje etiri velike civilizacije su postojale u srednjem vijeku?- Koje dvije civilizacije su bile prisutne u Evropi?- Kad je zapoeo proces proimanja i povezivanja ovih civilizacija?- Kad su prostore i kad Arapi osvojili u Evropi?

Najava teme

GLAVNI DIO

Pitamo uenike da li neko zna pojasniti ta je to civilizacija? Razmislite s kojim su se civilizacijama Arapi susreli na osvojenom podruju. Uz pomo zidne karte predstaviti poloaj Kordopskog halifata. Pitamo: Ko ga je uspostavio i kada? Predstavit emo glavne puteve irenja arapske kulture na Zapad. Objasnit emo kako su Arapi u ranom srednjem vijeku unaprijedili medicinu, matematiku, astronomiju. Istai kako su zahvaljujui Arapima sauvana mnoga djela starih Grka koja se i danas prouavaju. Predstaviti univerzete u Kordobi, Sevilji i Granadi gdje su dolazili studenti iz svih dijelova Evrope. Steeno znanje iz raznih naunih disciplina odatle se irilo po svim evropskim zemljama. Uenike upoznati da se najstariji nearapski univerziteti u Evropi pojavljuju tek krajem XII stoljea.

Podnaslov Utjecaj Istoka na krstae obradit emo kombinirajui metodu usmenog izlaganja, rada na tekstu udbenika, analize historijskog izvora i slikovnog materijala. Metodom izlaganja objasniti ta su krstaki ratovi. U kom periodu su voeni i protiv koga. Upuujemo: Sami proitajte podnaslov Utjecaj Istoka na krstae. Potom e uenici pogledati tabelu, Plodovi kulturne razmjene s Arapima usljed krstakih ratova. Pitamo: Na koje segmente ivota su Arapi ostvarili kulturni uticaj na Evropljane? ta je to to su Evropljani preuzeli od Arapa u oblasti nauke, tehnologije i umjetnosti? ta su preuzeli od hrane, proizvoda? Koje rijei koristimo i danas, a koje imaju arapsko porijeklo? 19

Uporedite tekst udbenika s tekstom historijskog izvora.

ZAVRNI DIO

- Koji dogaaji su utjecali na zbliavanje muslimana i krana u Evropi?- Na koji nain su Arapi dali svoj doprinos zapadnoevropskoj civilizaciji?- Gdje su bili glavni kulturni centri Evrope tog doba?- Ukratko opii ta su sve Evropljani preuzeli od Arapa za vrijeme krstakih ratova.- Kako je arapska kultura uticala na ivot evropskog plemstva?


Susret Istoka i Zapada

Dva vana dogaaja koja su uticala na zbliavanje Istoka i Zapada jesu muslimansko osvajanje panije 711. godine i krstaki ratovi voeni izmeu XI i XIII stoljea.

Arapi su u srednjem vijeku pruili ogroman doprinos buduoj zapadnoevropskoj civilizaciji. Islamska uenost se irila na sjever iz panije, Sirije i sa Sicilije u Francusku, Italiju, Njemaku i Englesku.

Arapi su prouavali starogrku filozofiju i na arapski jezik preveli mnoga djela grkih naunika i filozofa.

arita razvoja kulture bili su univerziteti u Kordobi, Sevilji i Granadi. Preko krstaa, Evropa je bolje upoznala islamski svijet i njegovu kulturu. Zahvaljujui njima u

evropu su poeli stizati ili su preneeni luksuzni predmeti, prehrambeni artikli te biljne i ivotinjske vrste (ljiljan, rua, ljubiica i jorgovan kao i plemenite vrste konja, merino ovce...)

20


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 9. NASTAVNA TEMA: Evropa, Bizantija i arapski svijet u ranom srednjem vijekuNASTAVNA JEDINICA: Kranstvo i islamCILJEVI ASA:1. Obrazovni: stjecanje znanja o nastanku i osnovnim princima kranstva i islama, podjelama

koje su nastale u ovim religijama i uenju koje propovijedaju2. Odgojni: razvijanje kritikog odnosa prema historijskim linostima, razvijanje tolerancije i

potivanja razliitosti, uvaavanje i potivanje razliitih religija3. Funkcionalni:uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti samostalnog

zakljuivanja, vjebanje usmenog izraavanja, analize slikovnog materijalaTIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualniNASTAVNE METODE: monoloka, dijalokaNASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- ta je monoteizam?- Koje monoteistike religije poznaje?- Kad nastaje kranstvo?- Kad nastaje islam i gdje?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Koristei zidnu kartu pojasniti vrijeme i mjesto nastanka kranstva. Pitamo: Ko je osniva kranstva? Objasniti da su u to vrijeme prostorima Palestine upravljali Rimljani. Predstaviti osnovna uenja kranstva. Pitamo: U ta su vjerovali Rimljani tog doba? Zato njima nije odgovaralo uenje Isusa Krista? Kome jo nije odgovaralo isusovo uenje? Uputit emo uenike da proitaju pisani historijski izvor Evanelje po Luki (U/43). Pitamo: ta se desilo sa Isusom Kristom? Kako je on pogubljen? Uputit emo uenike da proitaju posljednji pasus podnaslova Kranstvo. Nakon itanja postavit emo sljedea pitanja: ta je Milanski edikt? Zao i kada je car Teodosije proglasio kranstvo jedinom dozvoljenom religijom u Rimskom carstvu? Podsjetiti se koji barbarski vladar prvi u Evropi prima kranstvo i kada? Metodom usmenog izlaganja predstavit emo podjele u kranstvu. Objasniti ta je to biblija, relikvije... Podnaslove: islam, uenja islama i islam nakon Muammeda, obradit emo kombinujui metodu usmenog izlaganja i analizu historijskog izvora. Objasnit emo ko je bio Muhamed; razvoj islama; osnovna uenja u islamu; ko su muslimani; ta je Kaba; ta je hidra; ko su halife. Uputit emo uenike da proitaju pisani historijski izvor, Razgovor izmeu Muhammeda i voe Kurejija, a potom i rubriku, saznajte vie. S uenicima povesti diskusiju o proitanom.

21

ZAVRNI DIO

Otkloniti eventualne nejasnoe. Kroz nekoliko pitanja zajedno sa uenicima ponoviti najvanije injenice.

Kad i kako se razvilo kranstvo? Koje su glavne grane kranstva i u emu se ogleda njihova razlika? Ko, kada i na koji nain je zapoeo irenje islama? Uporedi kranstvo i islam te navedi slinosti i razlike.

Nekoliko uenika/ca ocijeniti prema pokazanoj aktivnosti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu.


Kranstvo i islam

Kranstvo predstavlja monoteistiku (jednoboaku) religiju nastalu u I stoljeu n.e. na teritoriji Palestine kojom su tada vladali Rimljani. Njen osniva je Isus Krist.

Oko 33. godine n.e. Isus je razapet na kri. Dvanaest isusovih uenika poznati pod nazivom apostoli nastavili su sa irenjem njegovog

uenja po cijelom Rimskom carstvu. Evanelja - prie o isusovom ivotu. Tri najvanije grane u kranstvu su katolianstvo, protestantizam i pravoslavlje. Biblija - kranska sveta knjiga Muhamed je utemeljitelj najmlae monoteistike religija islama 610. godine. Hidra preseljenje Muhameda i prvih muslimana iz Meke u Medinu 622. godine Nakon vie bitaka Muhamed se 630. godine vraa u Meku koja prihvata islam. Kuran sveta knjiga muslimana.

22


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 10. NASTAVNA TEMA: Evropa, Bizantija i arapski svijet u ranom srednjem vijekuNASTAVNA JEDINICA: Kultura srednjeg vijekaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: upoznavanje uenika sa kulturom srednjeg vijeka na tlu Evrope; stjecanje znanja o

vanosti ouvanja pismenosti i kulturne batine antike; usvajanje osnovnih znanja o razvoju srednjovjekovne umjetnosti na tlu Europe, usvajanje pojmova: romanika, gotika, samostani, freska, mozaik, katedrala, manastir, kodifikacija

2. Odgojni: razvijanje estetskih vrijednosti, razvijanje pozitivnog odnosa prema kulturnoj batini i potrebi njezina ouvanja

3. Funkcionalni: uoavanje temeljnih obiljeja srednjovjekovne umjetnosti, vjebanje analize slikovnog materijala, razvijanje sposobnosti usmenog izlaganja uenika, izdvajanja bitnih podataka, razvijanje sposobnosti uoavanja uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti usporeivanja i logikog zakljuivanja


ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


Koja kulturna podruja su egzistirala na tlu Evrope? Koja obiljeja su imala navedena kulturna podruja? ta je svima njima bilo zajedniko?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Uz pomo zidne karte predstaviti zapadnoevropsko kulturno podruje. Istai da su tom kulturnom podruju pripadali narodi koji su bili pod crkvenom vlau rimskog pape, kasnije katolike crkve. Pojasniti znaaj koji je Crkva imala na kulturnom i obrazovnom planu meu barbarskim narodima. Potraiti u rubrici manje poznate rijei, pojam samostani i zapisati u svesku. Objasniti pojavu potrebe za osnivanjem prvih kola i univerziteta. Naglasiti pod ijim uticajem su ti univerziteti bili. Uputiti uenike da proitaju zanimljivost sa strane (U/47) i upoznaju se kakva je bila srednjovjekovna nauka. Podsjetiti se da su prvi univerziteti u Evropi djelovali u Kordopskom halifatu (U/40) Objasniti da je srednji vijek period u kojem su nastala dva stila u graevinarstvu: romanika i gotika. Istaknuti osnovne razlike. U daljnjem izlaganju zajedno s uenicima analizirat emo slikovni materijal u udbeniku. Potraite (U/47) sliku graevine sagraene u romanikom stilu. Opiite je. Sredinom XII. st. na sjeveru Francuske nastao je novi stil u graevinarstvu koji je nazvan gotikom. Uporedite sliku gotike graevine s romanikom graevinom. Navedite gdje su najuoljivije promjene stila. Objasnit emo uenicima ulogu raznobojnog stakla (vitraa). Podnaslov istonoevropsko kulturno podruje takoer emo obraditi metodom usmenog izlaganja. Uz pomo zidne karte predstaviti teritoriju Istonog rimskog carstva na kojem je bio 23

prisutan ovaj civilizacijski krug. Istai osnovne odlike u umjetnosti, graevinarstvu i obrazovanju. Naglasiti znaaj Aja Sofije. Podsjetiti se kad i ko ju je sagradio. Uenici se mogu vratiti na str. 33. i proitati tekst u rubrici saznajte vie. Uputiti ih da u pojmovniku potrae znaenje rijei: freska i ikona i zapiu objanjenja u sveske. Obradu podnaslova islamskoarapsko kulturno podruje zapoet emo tako to emo na karti pokazati teritoriju na kojoj se prostirala islamskoarapska kultura. Objasnit emo kako su Arapi u srednjem vijeku unaprijedili medicinu, matematiku, astronomiju. Postavljamo pitanje: Kako se zovu brojke kojima se danas sluimo? to mislite zato? Istai odlike arapskog stila u graevinarstvu. Objanjenje pojma arabeska uenici e zapisati u sveske. Uputiti ih da pogledaju sliku na koj je dat primjer arabeski (U/49). Nakon toga analizirati pisani historijski izvor o eherezadi iz Hiljadu i jedne noi. Objasniti da je to zbirka srednjovjekovnih arapskih pria.

ZAVRNI DIO


Koje teritorije obuhvata svako od tri navedena kulturna podruja? Objasni znaaj koji je imala crkva za evropsku kulturu. ta je uticalo na pojavu univerziteta u zapadnoj Evropi? Zato je crkva spreavala razvoj nauke? ta je romanika, a ta gotika? Objasni razlike. Koji je najznaajniji arhitektonski spomenik sagraen u Bizantiji? U kratkim crtama opii glavna dostignua arapske kulture. ta su Arabeske?



Kultura srednjeg vijeka

Zapadnoevropsko kulturno podruje obuhvata teritoriju nekadanjeg Zapadnog rimskog carstva. Kultura zapadne Evrope je imala crkveno obiljeje. Najstariji univerziteti u Evropi nastali su krajem XII stoljea u Parizu (Francuska) i Bolonji (Italija) U umjetnosti se razvijaju dva pravca: Romanika u XI i XII stoljeu i Gotika od XII do XV stoljea

Istonoevropsko kulturno podruje obuhvatalo je teritoriju Bizantije i zemlje koje su bile pod njenim utjecajem.

Najznaajnija graevina na tom prostoru jeste carigradska crkva Aja Sofija (Sveta mudrost), podignuta u doba Justinijana.

Veliki utjecaj crkve na slikarstvo posebno je dolo do izraaja u izradi fresaka i ikona na kojima su prikazivani vjerski motivi.

Islamsko-arapsko kulturno podruje osim arapske drave, obuhvatalo je sve zemlje koje su Arapi osvojili u toku VII i poetkom VIII stoljea (sjevernu Afriku, Maltu, Siciliju, Sardiniju, Korziku i paniju).

Arapi su bili nosioci visokorazvijene kulture u srednjem vijeku (arapske cifre) Arabeske ukrasi na graevinama u obliku spirala, cvijea i slino

24

EVROPSKO DRUTVO U RAZVIJENOM I KASNOM SREDNJEM VIJEKU

25


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 11. NASTAVNA TEMA: Evropsko drutvo u razvijenom i kasnom srednjem vijeku NASTAVNA JEDINICA: ivot ljudi u srednjem vijekuCILJEVI ASA:1. Obrazovni: Upoznavanje uenika sa razliitim drutvenim slojevima u srednjem vijeku, njihovim

svakodnevnim ivotom, dunostima i obavezama te poloajem koji su zauzimali u srednjovjekovnom drutvu.

2. Odgojni: razvijanje kritikog odnosa prema razliitim drutvenim klasama, razvijanje sposobnosti empatije (suosjeanja i razumijevanja) potlaenih ljudi iz prolosti,

3. Funkcionalni: razvijanje sposobnosti izdvajanja bitnih sadraja, razvijanje sposobnosti usmenog izraavanja, usporeivanja i donoenja zakljuaka, analiza slikovnog materijala

TIP ASA: utvrivanjeTIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualniNASTAVNE METODE: monoloka, dijalokaNASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- Kako se dijelilo srednjovjekovno drutvo?- Koja su bila njihova osnovna zanimanja?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Ovu nastavnu jedinicu uenici mogu samostalno obraditi prema udbeniku. Uputit emo ih: Proitajte tekst u udbeniku i pritom podcrtajte najvanije podatke. Proitano nadopunite itanjem teksta uz slike te analizom slikovnog materijala i pisanih historijskih izvora. Trait emo od pet uenika/ca da opirno prepriaju proitano. Svaki uenik prepriat e jedan podnaslov u udbeniku. Potom emo traiti od uenika da saeto zapiu bitne podatke. Najbolje formulacije zapisat emo na tablu.

ZAVRNI DIO

Uenici e odgovoriti na pitanja iz udbenika. Nakon isteka predvienog vremena, nekoliko uenika/ca ocijeniti prema pokazanoj aktivnosti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu.

26


ivot ljudi u srednjem vijeku

Feudalci su se dijelili na krupne i sitne odnosno svjetovne i duhovne. Njihov poloaj ovisio je o veliini njihovog zemljinog posjeda.

Sveenstvo se ubrajalo u feudalnu klasu, ali je i meu njima bilo razlike prema moi i ugledu. (nadbikupi i biskupi su bili bogatiji u odnosu na seoske upnike)

Najbrojniji sloj drutva inili su seljaci koji su morali mukotrpno da rade kako bi mogli ispuniti sve svoje obaveze prema feudalcima, dravi i crkvi. Na kraju im je ostajalo jedva da preive.

Graanstvo se uglavnom bavilo zanatstvom i trgovinom. Dijelili su se na bogate patricije i siromane puane.

ene u srednjovjekovnom drutvu su imale podreenu ulogu. Njihova najznaajnija uloga bilo je majinstvo i odravanje kuanstva. Neke su ene bile dobro obrazovane, pa su uz itanje i pisanje razumjele latinski i govorile strane jezike.

27


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 12. NASTAVNA TEMA: Evropsko drutvo u razvijenom i kasnom srednjem vijeku NASTAVNA JEDINICA: Poloaj i uloga crkve u srednjem vijekuCILJEVI ASA:1. Obrazovni: stjecanje znanja o crkvenoj organizaciji i njenom utjecaju na drutvo srednjeg

vijeka, nastanku papske drave, crkvenom rakolu i njegovim posljedicama koje su prisutne i danas

2. Odgojni: razvijanje kritikog odnosa prema poloaju i ulozi Crkve u srednjem vijeku; pomoi da se kod uenika razvije spoznaja o okruenju u kojem ivi te da bolje razumije savremeno drutvo i njegove historijske uvjetovanosti, razvijanje tolerancije, uvaavanje i potivanje razliitih religija

3. Funkcionalni: uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti samostalnog zakljuivanja, vjebanje usmenog izraavanja, analize slikovnog materijala


ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- Ko je i zato priznao kranstvo kao jedinu dozvoljenu religiju u Rimskom carstvu?- Objasnite zato je najvaniji cilj Crkve bilo pokrtavanje germanskih i slavenskih naroda?- Koji prvi barbarski vladar prihvata kranstvo?- Zato kraljevi i plemii prvi prihvaaju kranstvo, a tek potom i ostali?- Objasni znaaj koji je imala Crkva za evropsku kulturu.

Najava teme...

GLAVNI DIO

Metodom usmenog izlaganja objasniti crkvenu organizaciju tj. predstaviti crkvenu hijerarhiju Uputiti uenike na analizu slikovnog materijala (U/56). Pitamo: Koji dogaaj je posebno osnaio poziciju Crkve meu barbarskim narodima? Istai zajedniki interes vladara i crkve za meusobnom saradnjom. Podnaslov Papska drava, obradit emo kombinirajui metodu rada na tekstu, i analize slikovnog materijala. Uenici e sami proitati tekst ovog podnaslova. Uputiti ih da analizom slikovnog materijala ( Trg svetog Petra, U/57) uoe bogatstvo i sjaj katolike crkve. U nastavku emo pojasniti uzroke crkvenog raskola 1054. godine i pomou karte u udbeniku (U/58) predstaviti podruja koja su dola pod vlast zapadne (katolike) odnosno istone (pravoslavne) crkve. Pogledajte na karti ta je sa BiH. Pod iji uticaj je ona dola? Sjetite se podjele Rimskog carstva na dva dijela 395. godine. U rubrici manje poznate rijei potraite znaenja rijei patrijarh. Zapiite objanjenja. Uenike uputiti na rubriku saznajte vie gdje mogu proitati o ureenju pravoslavne crkve. Istai da je ta podjela prisutna i danas. 28

ZAVRNI DIO


Opii organizaciju crkve. Kako je crkva nastojala da odri vjernike u pokornosti? Objasni gdje je i kad nastala papska drava. Kad je dolo do crkvenog raskola i zbog ega?

Nekoliko uenika/ca ocijeniti prema pokazanoj aktivnosti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu


Poloaj i uloga crkve u srednjem vijeku

Crkva u srednjem vijeku je teila da svojim propovijedima osigura pokornost stanovnitva vrhovnoj vlasti.

Zato se ubraja u saveznike vladara od kojih je dobijala velike posjede. Zahvaljujui tim posjedima postala je moni feudalac te je titila svoj povlateni poloaj. Godine 756. u dijelu Rima stvorena je papska drava Vatikan u kojoj je papa bio vjerski i

svjetovni vladar. Godine 1054. crkvenim raskolom, kranska crkva je podijeljena na istonu (pravoslavnu) i

zapadnu (katoliku). Papa je ostao poglavar katolike crkve dok je na istoku stvoreno vie samostalnih crkava na

ijem elu se nalaze patrijarsi. Patrijarh vrhovni poglavar pravoslavnih kranskih crkava (ruske, grke, bugarske, srpske...)

29


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 13. NASTAVNA TEMA: Evropsko drutvo u razvijenom i kasnom srednjem vijeku NASTAVNA JEDINICA: Krstaki ratoviCILJEVI ASA:1. Obrazovni: upoznavanje s uzrocima, povodom, tokom i posljedicama krstakih ratova 2. Odgojni: osuda osvajakih ratova, razvijanje vjerske tolerancije i uvaavanja vjerske i kulturne

razliitosti; izgradnja pozitivnih osobina linosti (humanosti, tolerancije) uz njegovanje vlastitog vjerskog osjeaja

3. Funkcionalni: formiranje kritikog miljenja, snalaenje u vremenu i prostoru, vjebanje analize slikovnog materijala, vjebanje usmenog izlaganja uenika, izdvajanja bitnih podataka, uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti usporeivanja i logikog za-kljuivanja,

TIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualni, NASTAVNE METODE: monoloka, dijaloka,NASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta, dodatna literatura.

ARTIKULACIJA ASAUVODNI DIO


- ta je bio uzrok krstakim ratovima?- Zato je kranima vaan grad Jerusalem u Palestini?- Objasni poloaj i ulogu crkve u srednjem vijeku?- Pokai na karti podruja koja naseljavaju Arapi. Najava teme...

GLAVNI DIO

Papa Urban II. sazvao je 1095. godine crkveni sabor u francuskom gradu Klermonu. Proitajte odlomak iz Papina govora u pisanom historijskom izvoru Poziv na krstaki rat (U/61). Postavljamo pitanja: Kako je papa nastojao pridobiti ljude da pou u krstaki rat? Kakav je bio njegov odnos prema razbojnicima i plaencima? Pogledajte sliku Krstaa i opiite je. Kako su krstai bili obueni? Kakve su oznake imali? Iz teksta u udbeniku saznat emo zbog kojih su interesa Evropljani krenuli u rat. Jedan uenik proitat e drugi i trei odjeljak u udbeniku. (Crkva je rat proglaavala Bogu ugodnim djelom) ta mislite kako se osjeao bizantijski car kad je ugledao prve krstae u Carigradu? Metodom usmenog izlaganja objasniti tok krstakih ratova. Posebno naglasiti rezultate i posljedice etvrtog krstakog rata (12021204). Upuujemo uenike da proitaju pisani historijski izvor (U/63). Pitamo: ta vidimo iz ovog teksta. Koji su bili stvarni ciljevi krstaa? Imaju li ti ciljevi ikakve veze sa vjerom? Na kraju emo uputiti: proitajte tekst Posljedice krstakih ratova. S obzirom da je pitanje sloeno povest emo diskusiju jer e uenici upamtiti razliite podatke. Podatke zapisujemo na tablu redom kojim ih iznose uenici.

30

ZAVRNI DIO


- Navedite uzroke krstakih ratova.- Na koji nain je crkva poticala ljude da krenu u rat?- Koji drutveni slojevi i zato su uestvovali u krstakim ratovima?- Koje drave su krstai osnovali na istoku i kada?- Opii rezultate etvrtog krstakog rata.- Navedi posljedice krstakih pohoda na istok.



Povod krstakih ratova bila je tenja kranske crkve da povrati izgubljena sveta mjesta u Palestini koja su dola u ruke muslimana.

Godine 1095. papa Urban II uputio je poziv na sveti rat protiv muslimana. Krstaki ratovi su voeni od 1097. do 1291. godine.

CILJEVI RATOVA UESNICI

1. osvajanje svetih mjesta. 1. feudalci ( vitezovi ) 2. elja za posjedima, kmetovima i pljakom. 2. kmetovi i gradska sirotinja 3. prevlast nad trgovinom sa zemljama Istoka. 3. crkva ideolog i pokreta 4. italijanski gradovi. POSLJEDICE

1. etiri miliona rtava2. procvat trgovine 3. upoznavanje sa kulturom istoka i djelima starih Grka

Stvoreno je nekoliko krstakih drava: Jerusalemska kraljevina, Kneevina Antiohija, grofovije Edesa i Tripoli.

U IV krstakom ratu krstaka vojska 1204. godine pustoi carigrad i formira Latinsko carstvo.

31


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 14. NASTAVNA TEMA: Evropsko drutvo u razvijenom i kasnom srednjem vijeku NASTAVNA JEDINICA: Sukob carstva i papstvaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: Stjecanje znanja o sukobu za svjetovnu i duhovnu vlast koji je voen na podruju

zapadne Evrope od X do XIII stoljea.2. Odgojni: Upuivanje uenika ka viim, duhovnim, moralnim i kulturnim vrijednostima naspram

elje za materijalnim koja neminovno vodi sukobu.3. Funkcionalni: Uoavanje uzrono posljedinih veza, razvijanje intelektualnih sposobnosti,

formiranje kritikog miljenja.TIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualni, NASTAVNE METODE: monoloka, dijaloka,NASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- Objasni ulogu crkve u feudalnom drutvu.- Ko se nalazi na elu katolikog svijeta i gdje mu je sjedite?- U emu se ogledala razlika izmeu careva Svetog rimskog carstva i papa?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Objasniti da su u vrijeme Karla Velikog odnosi izmeu Carstva i Papstva bili jako dobri. Pitamo: Kojom dravom i kad je vladao Karlo Veliki? ta se desilo sa Franakom nakon njegove smrti? Nakon raspada Franake drave uticaj papa i njihova mo sve vie slabi. Zbog toga je papa Ivan XII pomo potraio kod njemakog kralja Otona I kojeg je 962. godine okrunio za cara. Tim inom je uspostavljeno Sveto rimsko carstvo. Na zidnoj karti pokazati prostore koje je to carstvo obuhvatalo. Nakon toga uenicima predstaviti uzroke sukoba izmeu crkve i careva. Objasniti da se radi o pitanju prvenstva izmeu svjetovne i duhovne vlasti. U rubrici manje poznate rijei potraite znaenje rijei investitura. Zapiite objanjenje. Ovi sukobi su naroito bili izraeni tokom XI i XII stoljea na podruju zapadne Evrope ( Italija i Njemaka ). Pokuaj da od sredine XI stoljea pape biraju kardinali (najvii crkveni slubenici do pape) oznaio je poetak sukoba izmeu careva i papa. Istai da se vrhunac tog sukoba desio za vrijeme pape Grgura VII. Uenike uputiti da proanaliziraju pisani historijski izvor (U/67). Sukob je rijeen 1122. godine sporazumom u Wormsu po kojem pape sveenicima dodjeljuju vjersku, a carevi svjetovnu vlast. Ovaj sporazum poznat je kao Wormski konkordat ( sporazum izmeu svjetovne i duhovne vlasti). U rubrici manje poznate rijei potraite znaenje rijei konkordat. Zapiite objanjenje. Vrhunac moi papstvo je postiglo poetkom XIII stoljea, u doba pape Inoentija III (1196. 1216.).

32

ZAVRNI DIO


- Kakav je bio poloaj rimskih papa nakon raspada Franake drave?- Pojasnite odnose izmeu carstva i papstva nakon 962. godine.- ta predstavlja povod sukobu izmeu carstva i papstva?- ta je Vormski konkordat i koji su njegovi rezultati?- Ko je bio Inoentije III?



Sukob carstva i papstva

Godine 962. Njemaki kralj Oton I u Rimu je krunisan za cara ime je nastalo Sveto Rimsko carstvo.

Car je u svoje ruke prigrabio i svjetovnu i duhovnu vlast. On je imenovao biskupe emu se carstvo estoko protivilo.

Od 1059. pape biraju kardinali to predstavlja poetak sukoba izmeu carstva i papstva Vrhunac sukoba desio se za vrijeme pape Grgura VII (1073-1085) Sporazumom u Vormsu (Vormski konkordat) 1122. godine sukobi su rijeeni tako to je ubudue

biskupe biralo sveenstvo dok je feud i pravo svjetovne vlasti nad zemljama biskupije davao car. Tako je dolo do odvajanja svjetovne od duhovne vlasti crkvenih lica.

Konanu pobjedu papstvo je postiglo u vrijeme pape Inoentija III (1196-1216). Njega su gotovo svi vladari Zapadne Evrope priznali za svog vrhovnog gospodara.

33


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 15. NASTAVNA TEMA: Evropsko drutvo u razvijenom i kasnom srednjem vijeku NASTAVNA JEDINICA: Privredni razvoj i obnavljanje gradovaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: upoznavanje uenika s najznaajnijim privrednim i drutvenim karakteristikama

epohe razvijenog feudalizma, usvajanje temeljnih znanja o napretku proizvodnje i trgovine te obnavljanju i osnivanju gradova, stjecanje znanja o ekonomnskim i drutvenim promjenama nastalim u tom periodu; usvajanje novih pojmova: robno-novana privreda, esnafi, gilde ili hanze;

2. Odgojni: Uvianje stalnog napretka ovjeanstva, razvijanje kritikog miljenja; stjecanje radnih navika i razvijanje pozitivnog odnosa prema radu.

3. Funkcionalni: vjebanje analize slikovnog materijala, vjebanje usmenog izlaganja uenika, izdvajanja bitnih podataka, uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti usporeivanja i logikog zakljuivanja

TIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualni, NASTAVNE METODE: monoloka, dijaloka,NASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta, historijska itanka, radna sveska

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- Koja su osnovna obiljeja ranog feudalizma?- Koja vrsta privrede je dominirala u razdoblju ranog srednjeg vijeka?- ta se desilo sa gradovima tokom velike seobe naroda?- ta je uzrokovalo njihovo postepeno obnavljanje?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Metodom usmenog izlaganja uenicima predstaviti promjene koje Evropa doivljava tokom X stoljea i kako su se one odrazile na napredak u poljoprivrednoj proizvodnji. Pitamo: Kakva je bila poljoprivredna proizvodnja u ranom srednjem vijeku? Ko zna ta je dvopoljni sistem zemljoradnje. U emu se oituje napredak poljoprivredne proizvodnje u razvijenom srednjem vijeku? Zato je vana upotreba pluga sa eljeznim ralom? Analizirajte i objasnite crte tropoljni sistem zemljoradnje (U/68). Nacrtajte dvopoljni i tropoljni sistem zemljoradnje. Uporedite oba crtea. ta zakljuujete? Objasniti nain odvajanja zanata od poljoprivrede i nastanak novih gradova u Evropi. Pomou zidne karte predstaviti podruja Sjevernog i Sredozemnog mora gdje su nastali veliki gradovi u razvijenom feudalizmu. U obradi podnaslova izgled srednjovjekovnog grada dominantna metoda bit e rad na tekstu, analiza slikovnog materijala (U/70/71) i razgovor. Uputit emo uenike da sami proitaju tekst podnaslova nakon ega postavljamo pitanja: Opii izgled srednjovjekovnog grada. U emu se ogledala glavna opasnost za stanovnitvo srednjovjekovnih gradova? Kako su se razvijali srednjovjekovni gradovi? Podnaslov gradska privreda obraditi metodom usmenog izlaganja. Uenike uputiti na Piramidu strukture drutva razvijenog i kasnog srednjeg vijeka. Traiti da objasne u emu je razlika izmeu drutva ranog i razvijenog srednjeg vijeka. Istai ta su esnafi i koja je njihova svrha. Da su 34

najbogatiji stanovnici gradova bili trgovci te da su i oni imali svoja udruenja koja su se zvala gilde ili hanze. Objasniti cilj tih udruenja. Naglasiti da je sa razvojem gradova dolo i do promjene evropske privrede. Pitamo kako se prodavala roba u ranom srednjem vijeku? Kako nazivamo takvu vrstu privrede? Kako nazivamo privredu u kojoj se roba prodaje za novac? Istai i pojavu novih zanimanja: mjenjaa i bankara.

ZAVRNI DIO


Opii razvoj poljoprivrede u Evropi tokom X stoljea? Na koji nain dolazi do odvajanja zanatstva od poljoprivrede? Pojasni kako se to obnovljaju stari i razvijaju novi gradovi. ta su gilde, a ta hanze? Kako je razvoj grada uticao na evropsku privredu?



Privredni razvoj i obnavljanje gradova

Poetkom XI stoljea poinje napredak u poljoprivredi; razvija se tropoljni sistem obrade zemlje alatke su se poele izraivati od eljeza unaprijeene su metode sjetve i uzgoja stoke

Zanatstvo se odvaja od poljoprivrede. Obnavljaju se stari i nastaju novi gradovi. Gradovi su bili mali i tijesni bez higijenskih uslova za ivot. Stanovnici gradova bavili su se zanatstvom, trgovinom i bankarstvom. Esnafi (cehovi) Gilde (hanze) Razvija se robnonovana privreda.

35


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 16. NASTAVNA TEMA: Evropsko drutvo u razvijenom i kasnom srednjem vijeku NASTAVNA JEDINICA: Heretiki pokreti i metode borbe protiv njihCILJEVI ASA: 1. Obrazovni: uenike upoznati sa uzrocima nezadovoljstva stanovnitva tog vremena, sa

pojavom heretikih pokreta, njihovom ideologijom te nainom borbe koju je koristila crkva protiv njih

2. Odgojni: Razvijanje kritikog miljenja, razvijanje osjeaja za socijalnu pravdu, uvianje stalnog napretka ovjeanstva, formiranje vlastitih svjetonazora, filozofskih, etikih i moralnih stavova.

3. Funkcionalni: Razvijanje sposobnosti uporeivanja i donoenja zakljuakaTIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualni, NASTAVNE METODE: monoloka, dijaloka,NASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta, historijska itanka, radna sveska

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- ta je hereza i kad se javlja?- Zato dolazi do pojave hereze?- Kakav je bio poloaj crkve u feudalizmu?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Pojam hereze (od grke rijei hairesis sekta, krivovjerje) se najee odnosi na historiju kranskih crkava, mada u sutini hereza predstavlja protest ne samo protiv vladajue crkve ve i itavog vladajueg poretka. Socijalno raslojavanje i osiromaenje gradskog i seoskog stanovnitva sve je vie utjecalo na heretike pokrete i njihovu ideologiju. Osnovni preduslov za nastanak heretikih pokreta bio je razvoj antifeudalnih elemenata u Zapadnoj Evropi, koji je bio u tijesnoj vezi s razvojem gradova, trgovine i poveanjem broja tzv. gradskog plebsa (donjih drutvenih slojeva u gradu). Heretiki pokreti najvie su se rairili u zemljama koje su najranije izbile u prve redove po ekonomskoj snazi u sjevernoj Italiji, junoj Francuskoj i, dijelom, u junoj Njemakoj. U tim su zemljama gradovi postali glavna arita hereze, a ona su djelovala i na okolno seljako stanovnitvo. Prvi ozbiljniji otpor protiv zvanine crkve u vidu hereze pojavio se u vrijeme pape Inoentija III, da bi kasnije ozbiljno potresle crkvu valdenska, katarska i albianska hereza. Katari ( gr. katarios ist ) su predstavljali najrasprostranjeniju formu hereze u Zapadnoj Evropi od XI do XIII stoljea. Hereza katara prodire u Evropu u XI vijeku, najvjerovatnije s Bliskog Istoka, uglavnom preko Balkanskog Poluostrva. U njihovom se uenju nalazio dvojni ( dualistiki ) pogled na svijet, tj. uenje o borbi dobra i zla, svjetlosti i tame. Istupajui otro i neprijateljski prema katolikoj crkvi, katari su uili da papa nije namjesnik Hrista ve avola, te da je katolika crkva zajednica ljudi koji su ogrezli u zabludama i porocima. Oni su imali svog papu koji je izgleda ivjeo u 36

Bosni. Katari su proglaavali sav okolni svijet, svijetom zla i tame. Po njima samo smrt oslobaa duu tjelesne tamnice, tijela u koju je zatvorena. Zahvaljujui takvoj ideologiji katarska hereza je postala vanredno opasna za crkvu ogrezlu u raskoi i razvratu. Ali je ona isto tako predstavljala opasnost i za sav postojei poredak, jer je hereza odbacivala i feudalnu dravu. Zbog toga su i car i papa pokazivali izrazitu jednodunost u gonjenju heretika to dovoljno pokazuje do koje mjera je ta hereza bila opasna za vladajuu klasu u cjelini. Treba istai da su trgovaki putevi i sajmovi gdje se skupljala narodna masa predstavljali osnovne puteve i arita irenja hereze. Drugi tip hereze, koja se takoe jako rairila u XIII vijeku bila je hereza valdenza, ili lionskih siromaha. Ime je dobila po Petru Valdu, koji je svoje imanje podijelio sirotinji 1173. godine i poeo da pripovijeda siromatvo, pokajanje i jednakost meu ljudima. Poetkom XIII stoljea katari i valdenzi u junoj Francuskoj su se udruili protiv papstva i zvanine crkve. Njihov je centar bio grad Alba, po emu je ovaj pokret dobio naziv albiani. S obzirom da su njegovi sljedbenici ubrzo postali opasni po crkvu, papa Inoentije III je protiv njih pokrenuo krstaki rat. Uz pomo plemia iz sjeverne Francuske i Engleske albiani su pobijeeni, nakon ega je dolo do stranog pokolja nad njima. Zajedno s krstaima kretale su se velike kolone monaha, koji su poslije svake pobjede spaljivali "heretike" na lomaama. Do tada bogati francuski jug potpuno je opustoen.

Metode borbe protiv heretiih pokreta

Pored krstakih ratova, papstvu su znaajnu pomo protiv heretika pruili tzv. prosjaki redovi franjevaca i dominikanaca. Osniva franjevakog reda bio je Franjo Asiki (U/75) koji je od svojih pristalica (minoriti mala braa) zahtijevao da rade i da se izdravaju od rada svojih ruku i milostinje. Ne raspolaui nikakvom imovinom i ivei u siromatvu, lanovi franjevakog reda ublaavali su revolt siromanih vjernika prema crkvi kao feudalnom posjedniku. To je iskoristio i papa Inoentije III, koji je ovaj vjerski red uzeo u svoju zatitu, to je koristilo i interesima crkve. Jer su upravo franjevci vie od svih uinili da otupe opoziciona raspoloenja masa i da ih odvoje otvorene borbe protiv papstva i zvanine crkve.

Drugi "prosjaki" red osnovao je panski plemi Dominik Husman (U/75). Dominikanci ili red brae propovjednika, borbu protiv hereze su vodili na dva naina. Sjedne strane oni su se takmiili s ideolozima hereze pokuavajui pobiti njihovo uenje. Iz njihovih redova su tako izali najistaknutiji predstavnici srednjovjekovnog uenja (skolastike)Albert Veliki, Toma Akvinski, Bonaventura, Duns Skot i mnogi drugi. Drugi nain borbe dominikanaca protiv hereze bila je inkvizicija (lat. Inquisitioistraga), koja je od strane rimske crkve smatrana "svetom slubom". Pred inkvizitore je bio postavljen zadatak da pronalaze heretike i da ih kanjavaju. Crkva je licemjerno izjavljivala da ne dozvoljava prolivanje krvi , pa su heretike kanjavali davljenjem ili spaljivanjem na lomai. Imanje heretika se konfiskovalo, a dijelili su ga crkva, svjetovna vlast i dostavlja (onaj koji je otkrio nekog "heretika"). U isto vrijeme dunici heretika oslobaani su svih obaveza prema njemu. Broj rtava inkvizicije, koji je postajao sve vei krajem XIII i poetkom XIV stoljea ne da se izraunati. Posljedica svega toga je da su heretiki pokreti krajem tog vijeka bili u opadanju.

Heretika ideja nije pozivala mase na otpor, u borbu protiv ugnjetaa, ve na prvo mjesto istie neprotivljenje zlu, pokornost, spremnost na muenitvo itd. Historijsko iskustvo pokazuje da se tim putem ne da spasiti nikakva ideja. Stoga su heretici bili fiziki uniteni i iskorijenjeni u znatnoj mjeri zahvaljujui upravo inkviziciji.

ZAVRNI DIO


- Koje smo to heretike pokrete danas spominjali?- Zato su pape i carevi vodili zajedniku borbu protiv heretika?- Koje je metode crkva primjenjivala u borbi protiv heretikih pokreta?- ta je inkvizicija?

37



Heretiki pokreti i metode borbe protiv njih

Pokreti ije je uenje bilo upereno protiv zvaninog uenja Crkve i njene moi nazivali su se heretiki pokreti ili hereza (krivovjerje). Sljedbenici tih pokreta nazivani su hereticima.

Najpoznatiji heretiki pokreti u Evropi bili su: Patareni u Italiji, Katari u Njemakoj i Valdenzi u Francuskoj

Kao metode borbe protiv heretikih pokreta Crkva je koristila: krstake ratove crkvene redove: franjevce i dominikance inkviziciju (istragu)

Inkvizicija predstavlja crkveni sud iji je cilj bio da da pronalazi i kanjava heretike. Najea kazna za heretike bilo je davljenje ili spaljivanje na lomai.

38


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 17. NASTAVNA TEMA: Evropsko drutvo u razvijenom i kasnom srednjem vijeku NASTAVNA JEDINICA: Nastanak stalekih monarhija i njihovo ureenjeCILJEVI ASA:1. Obrazovni: Usvajanje znanja o stalekim monarhijama kao dravama razvijenog feudalizma,

upoznavanje sa uzrocima koji su doveli do njihovog nastanka. Usvajanje i analiza novih pojmova.

2. Odgojni: Razvijanje kritikog miljenja, razvijanjen sposobnosti uenika da upoznaju historiju iz razliitih historijskih izvora.

3. Funkcionalni: Razvijanje sposobnosti uoavanja uzrono posljedinih veza, razvijanje sposobnosti uporeivanja i donoenja zakljuaka.

TIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualni, NASTAVNE METODE: monoloka, dijaloka,NASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta, historijska itanka, radna sveska

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


- Koja je najpoznatija barbarska drava formirana u doba ranog feudalizma?- Kojim ugovorom i kako se raspala Franaka drava?- ta se deava na prostorima tih novoformiranih drava? (vidi str. 29)- Opii stanje u Evropi u razdoblju IX, X i XI stoljea.

Najava teme...

GLAVNI DIO

Metodom usmenog izlaganja uenicima objasniti nove pojmove: monarhija i stale. Objanjena zapisati u svesku. Objasniti kako je feudalna rasparanost smetala razvoju zanatstva i trgovine. Pitati! Zato je graanstvu bila potrebna jaka centralna vlast? Analizirati historijski izvor Opis putovanja jednog francuskog trgovca (U/80) Objasniti da razvoj zanatstva i trgovine dovodo do pojave i jaanja graanske klase. U saradnji sa vladarem graanska klasa, nastoji ograniiti samovolju plemstva feudalaca. Tako dolazi do pojave stalekih monarhija. U drugom dijelu asa uenicima objasniti poetke parlamentarnog ivota u Evropi. Uputiti ih da da u rubrici saznajte vie proitaju tekst o velikoj povelji sloboda u Engleskoj (U/79). Istai da je to najstariji parlament u jednoj evropskoj zemlji. Objasniti da se palament u razliitim zemljama razliito nazivao: sabor, skuptina... Pojasniti da staleka monarhija predstavlja dravu u srednjem vijeku kojom uz vladara upravljaju i predstavnici stalea ( graanstva, plemstva i sveenstva ) okupljeni u Sabore ili Narodne skuptine. U razdoblju od XI do XV st. nastaju staleke monarhije u Engleskoj, Francuskoj, Danskoj, vedskoj, paniji...u njima su feudalci bili prinueni da se sporazumijevaju s graanstvom to dovodi do poetka slabljenja feudalizma. 39

ZAVRNI DIO


- ta je utjecalo na nastanak stalekih monarhija?- Zato je graanstvo podravalo stvaranje stalekih monarhija?- Na ijoj strani je bila crkva?- ta je parlament i kako je nastao?- Pojasni ta je staleka monarhija i navedi najpoznatije takve drave?



Nastanak stalekih monarhija i njihovo ureenje

Promjene u nainu privreivanja i pojava robno-novane privrede uvjetovale su nastanak graanske klase.

Feudalna samovolja smetala je razvoju trgovine i zanatstvaosnovih zanimanja graanske klase. Zato je Graanska klasa u saradnji sa vladarem i crkvom nastojala ograniiti samovolju

feudalaca (plemstva) Kao pobjednici, stvaraju novi oblik drave staleku monarhiju. Staleka monarhija predstavlja dravu u srednjem vijeku kojom uz vladara upravljaju i

predstavnici stalea (graanstva, plemstva i sveenstva) okupljeni u Sabore, Narodne skuptine ili Parlament.

Najraniji parlament formiran je u Engleskoj 1265. godine tzv. Velikom poveljom sloboda (magna charta libertatum)

Formiranje stalekih monarhija predstavlja poetak slabljenja i propadanja feudalizma.

40


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 18. NASTAVNA TEMA: Evropsko drutvo u razvijenom i kasnom srednjem vijeku NASTAVNA JEDINICA: Suprotnosti srednjovjekovnog drutvaCILJEVI ASA:1. Obrazovni: stjecanje znanja o nejednakosti srednjovjekovnog drutva koje su dovele do

seljakih ustanaka i drutvenih borbi u gradovima. Upoznavanje sa njihovima uzrocima, tokom i posljedicama

2. Odgojni: razvijanje kritikog miljenja, uoavanje posljedica ugnjetavanja, osuda nasilja, razvijanje tolerancije i humanosti meu ljudima

3. Funkcionalni: vjebanje analize slikovnog materijala, razvijanje sposobnosti usmenog izlaganja uenika, izdvajanja bitnih podataka, uoavanje uzrono-posljedinih veza, razvijanje sposobnosti usporeivanja i logikog zakljuivanja

TIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualni, NASTAVNE METODE: razgovor, usmeno izlaganje, rad s tekstom, rad sa slikovnim materijalomNASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta, historijska itanka, radna sveska

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO


Ukratko ispriajte nain ivota plemstva u razvijenom srednjem vijeku. Koji se novi drutveni sloj razvija u XI. stoljeu u Evropi? Iznesite svoje miljenje o tome jesu li se obrazovni ciljevi graanstva podudarali s ciljevima

plemstva. Kada nastaju i ta su staleke monarhije? Koji drutveni stale nije uestvovao u vlasti u stalekim monarhijama? Pojasnite poloaj seljakog stalea u to vrijeme. Da li se njihov poloaj promijenio nabolje?

Najava teme...

GLAVNI DIO

Metodom usmenog izlaganja objasniti poloaj razliitih drutvenih grupacija u razvijenom srednjem vijeku. Uenike uputiti da analiziraju slikovni materijal (U/81). Pitamo: Uporedite slike srednjovjekovnog plemstva i gradske sirotinje. ta moete zakljuiti? Podnaslov, seljaki ustanci obradit emo kombinacijom rada s tekstom, analize slikovnog materijala i analize historijskog izvora. Upuujemo: Kad proitate tekst, odgovorite na pitanje br. 2 i 3 u U/84. Napiite saete formulacije. Radit ete u parovima. Provjerit emo rijeeno. Najbolje odgovore zapisat emo na tablu. Potom emo proitati pisani historijski izvor U/83. Pitamo: kako je Don Bul nastojao pridobiti seljake za ustanak? Obraujui podnaslov drutvene borbe u gradovima uenici e proitati i usmeno odgovoriti na pitanje broj 5 u U/83. Kako bismo vjebali usmeno izlaganje, prozvat emo jednog loijeg, a potom jednog boljeg uenika i zatraiti da opirno prepriaju proitani tekst. Ukoliko ocijenimo potrebnim pomoi emo im potpitanjima. 41

ZAVRNI DIO


- U emu se ogledaju drutvene nejednakosti srednjovjekovnih ljudi?- Navedi razloge zbog kojih seljaki ustanci nisu imali uspjeha.- Navedi uzroke i posljedice drutvenih borbi u gradovima.



Suprotnosti srednjovjekovnog drutva

Drutvo ranog srednjeg vijeka je bilo podijeljeno na plemstvo, sveenstvo i seljatvo. U razvijenom srednjem vijeku javlja se i graanstvo.

U najteem poloaju bilo je seljatvo koje tokom XIV i XV stoljea podie ustanke protiv feudalne eksploatacije irom Evrope.

Najvei ustanci izbijali su u Engleskoj i Francuskoj za vrijeme stogodinjeg rata (13371453). Seljaki ustanci su slabili feudalno drutvo i pripremali njegovu propast. Bijeda i nejednakost predstavljaju osnovne uzroke ustanaka siromanog stanovnitva u

gradovima. Svi oni su obino zavravali bez uspjeha.

42

BOSNA U SREDNJEM VIJEKU

43


PREDMET: Historija RAZRED: VII DATUM: REDNI BROJ ASA: 19. NASTAVNA TEMA: Bosna u srednjem vijekuNASTAVNA JEDINICA: Stari Slaveni i doseljavanje na Balkan CILJEVI ASA:1. Obrazovni: usvajanje znanja o ivotu slavenskih plemena u pradomovini, drutvenom ureenju i

religiji, uenike upoznati sa uzrocima i pravcima seobe Slavena kao i o posljedicama koje je izazvao njihov dolazak na Balkan, usvajanje i analiza novih pojmova.

2. Odgojni: ocijeniti vanost doseljavanja slavenskih plemena na dalji tok historijskih procesa na Balkanu, razvijanje kritikog odnosa prema historijskim dogaajima, razvijanje pozitivnog stava prema razliitim narodima i njihovim kulturnim dostignuima

3. Funkcionalni: vjebanje snalaenja u vremenu i prostoru, razvijanje sposobnosti uoavanja uzrono posljedinih veza.

TIP ASA: obradaOBLIK RADA: frontalni, individualni, NASTAVNE METODE: razgovor, usmeno izlaganje, rad s tekstom, rad sa slikovnim materijalom, demonstracija NASTAVNA SREDSTVA I POMAGALA: udbenik, karta, historijska itanka, radna sveska

ARTIKULACIJA ASA

UVODNI DIO

Uenicima objasniti da prelazimo na novu tematsku oblast: Bosna u srednjem vijeku. Naroito istai znaaj ove tematske cjeline koja obuhvata period nacionalne prolosti zemlje i naroda kojim pripadamo. Zamoliti nekog od uenika/ca da proita uvodni dio iz udbenika (U/86). Nakon to smo posluali proitano, postavljamo pitanja:

- Koji dogaaj predstavlja poetak velike seobe naroda?- Koje narode je ona uglavnom zahvatila? - U kom pravcu se odvijala? - Koji narodi su ivjeli na Balkanskom poluostrvu prije Slavena?- Kako se dijele Slaveni prema mjestu koji su naselili?

Dio odgovora pojasniti na zidnoj karti. Najava teme...

GLAVNI DIO

Metodom usmenog izlaganja koristei zidnu kartu uenicima predstaviti prostore pradomovine Slavena. Uputiti ih da pogledaju i kartu u udbeniku (U/86). Opisati geografske odlike tih prostora, privredna obiljeja, naoruanje i ratnu taktiku. Kako bi uenici razvijali sposobnost izdvajanja bitnih podataka, nakon svakog podnaslova povest emo razgovor tokom kojeg emo izdvojiti najbolje i najsaetije formulacije koje emo zapisati na tablu. U nastavku istai drutvena obiljeja starih Slavena, njihove vjerske predstave te najznaajnija boanstva. Pogledajte sliku Peruna boanstva groma i oluje (U/87). U kakvom obliku je on predstavljen? Ko je jo predstavljao boanstva u ljudskom obliku? Kako se naziva takvo predstavljanje? Pokuajte se sjetiti imena vrhovnih bogova kod Grka i Rimljana? Jedan uenik e proitati pisani historijski izvor (U/89) nakon ega emo povesti razgovor postavljajui pitanja. 44

U drugom dijelu asa uenicima predstaviti uzroke koji su doveli do seobe Slavena. Objasniti podjelu slavenskih naroda i uz pomo karte u udbeniku (U/87) predstaviti podruja koja ona danas naseljavaju u Evropi. Podnaslov, dolazak Junih Slavena na Balkanski poluotok, obradit emo metodom usmenog izlaganja. Istai kretanja slavenskih plemena do poetka VI stoljea. Naglasiti znaaj saveza sa Avarima, njihovu ulogu u tom savezu i posljedice njegovog raspada. Koristei zidnu kartu te kartu u udbeniku (U/88) uenicima predstaviti prostornu dimenziju naseljenu junoslavenskim plemenima. Posebno naglasiti koji to narodi spadaju u June Slavene.

ZAVRNI DIO


Opii ivot Slavena u pradomovini i gdje se ona nalazila? Navedi uzroke seobe slavenskih plemena? Kako se dijele Slaveni i na koje narode? Koje prostore na Balkanskom poluostrvu su naselili Juni Slaveni? Nekoliko uenika/ca ocijeniti prema pokazanoj aktivnosti. Najaviti narednu nastavnu jedinicu


Stari Slaveni i doseljavanje na Balkan

Pradomovina Slavena obuhvata prostrane oblasti od Karpata na jugu, izmeu rijeka Visle na istoku i Dnjepra na zapadu pa do Baltikog mora na sjeveru.

Slaveni su vjerovali u vie bogova (politeizam) Uzroci seobe slavenskih plemena su:

Prodor Huna sa istoka 375. godine Nedostatak obradivog zemljita Prenesaljenost ivotnog prostora

Raseljavanje Slavena trajalo je od IV do VII stoljea Prema krajevima koja su naselili dijele se na Zapadne Slavene (esi, Poljaci, Slovaci), Istone

Slavene (Rusi, Bjelorusi, Ukrajinci) i June Slavene (Bonjaci, Srbi, Hrvati, Slovenci, Makedonci, Crnogorci i Bugari).

U periodu od poetka VI do prvih decenija VII

Documents

137815528 Pripreme Za 7 Devetogodišnje Historija