84

14. Obawy związane z GMO

Coraz szersze zastosowanie osiągnięć inżynierii genetycznej, genomiki, bio-

technologii, bioinformatyki czy biologii molekularnej budzi kontrowersje.

Wielu specjalistów w zakresie inżynierii genetycznej uznaje za bezsprzeczne

korzyści, jakie płyną z uzyskiwania organizmów transgenicznych (por. rozdz.

12 i 13). Jednak część naukowców od kilkunastu lat toczy dyskusje na temat

GMO. Rodzą się pytania o zagrożenia, jakie organizmy te mogą stanowić dla

zdrowia ludzi oraz dla środowiska. Szum informacyjny w mediach znacznie

utrudnia wyrobienie sobie opinii na ten temat. Brakuje rzetelnej i obiektywnej

informacji. Warto pamiętać, że codzienna działalność człowieka, niezwiązana

z inżynierią genetyczną, wywiera znacznie większy wpływ na funkcjonowa-

nie naszej planety, powodując nieodwracalne zmiany. O ile na etapie prac

laboratoryjnych GMO znajdują się pod ścisłą kontrolą, o tyle po wprowadzaniu

ich do środowiska podlegają wpływowi wielu czynników. Właśnie dlatego ich

introdukcja i funkcjonowanie musi być rygorystycznie kontrolowane. Wiele

badań wyklucza negatywne skutki GMO. Coraz częściej jednak pojawiają się

doniesienia o skutkach ubocznych istnienia GMO w środowisku.

Argumenty przeciwników i zwolenników GMO

Istotną obawą związaną z organizmami transgenicznymi jest lęk przed wpły-

wem, jaki mogą one wywrzeć na informację genetyczną człowieka na skutek

spożywania wytworzonych z nich produktów. Dotychczas nie opublikowano

żadnych badań na ten temat. Przeciwnicy GMO nie chcą zatem ryzykować

własnym zdrowiem. Należy jednak pamiętać, że człowiek od tysięcy lat zjada

geny zawarte w żywności (przecież żywność składa się z komórek, w których

znajduje się DNA) i nie spowodowało to ich wbudowania do DNA ludzkiego.

Obawy związane z uprawami roślin genetycznie zmodyfikowanych od-

noszą się w głównej mierze do bezpieczeństwa uzyskiwanej z nich żywności

oraz do bezpieczeństwa środowiska naturalnego.

14

GMO

Ryc. 14.1. Istnieje wiele organizacji skupiających przeciwników uzyskiwania roślin i zwie-

rząt zmodyfikowanych genetycznie. Organizacje te w spektakularny sposób wyrażają

swoją opinię. Takie akcje to dobra okazja dla przeciwników i zwolenników GMO do kon-

struktywnej dyskusji. Na zdjęciu A – protest Greenpeace przeciwko GMO przed budynkiem

Ministerstwa Środowiska w Warszawie; na zdjęciu B – akcja protestacyjna Greenpeace na

polu uprawnym roślin modyfikowanych genetycznie.

DNA

A B

85858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585858585

Jednym z potencjalnych zagrożeń może być negatywny wpływ roślin

transgenicznych na inne organizmy.

Istnieją obawy, że toksyny produkowane przez rośliny odporne na szkod-

niki mogą wpływać na gatunki blisko spokrewnione ze szkodnikami oraz na

zwierzęta, które się tymi szkodnikami odżywiają. Ponieważ coraz częściej

pojawiają się dane świadczące o toksycznym wpływie roślin transgenicz-

nych na inne organizmy, należy przeprowadzić, zakrojone na szeroką skalę,

wieloletnie badania.

Istotną obawą jest także zubożenie różnorodności biologicznej (bioróż-

norodności). Jeśli na przykład organizmy GM będą bardziej odporne niż

gatunki dzikie, te ostatnie zostaną przez GMO wyparte. To z kolei może

skutkować zmniejszeniem się populacji zwierząt lub ich wyginięciem.

W związku z tym każdorazowe wprowadzanie GMO do środowiska musi

być poprzedzone badaniami i kalkulacją uwzględniającą dalekosiężne

skutki takiej introdukcji.

Innym argumentem, często wysuwanym przez przeciwników GMO, jest

możliwość pojawienia się patogenów odpornych na toksyny oraz chwastów

odpornych na herbicydy (tzw. superchwastów). Wyniki prowadzonych ob-

serwacji nie wykluczają tej możliwości. Z jednej strony możliwe jest bowiem

(jak to wykazał eksperyment przeprowadzony w Anglii), że uprawa roślin

transgenicznych razem z roślinami niemodyfikowanymi nie spowoduje prze-

niesienia genów (po dwóch latach od wysiania rośliny transgeniczne zostały

zastąpione przez rośliny dzikie). Z drugiej strony (jak to wykazały badania

prowadzone w Meksyku z wykorzystaniem zmodyfikowanej kukurydzy) obcy

gen może przenieść się na gatunki blisko spokrewnione. Nie można więc zało-

żyć, że do przekazania genu nie dojdzie. Dlatego zwykle rośliny transgeniczne

pozbawione są zdolności wytwarzania pyłku lub zapylają się same.

Jak wykazały badania prowadzone w Stanach Zjednoczonych, uprawy

roślin odpornych na pewien popularny herbicyd z jednej strony hamowały

rozwój chwastów, z drugiej zaś doprowadziły do powstania superchwastów.

Okazało się, że w ciągu dziesięciu lat superchwasty zwiększyły zasieg wystę-

powania z kilku rozproszonych przypadków do 44,5 tys. km2.

Ryc. 14.2. Uprawy roślin GM są wyraźnie

oznakowane i nadzorowane.

upraw GMO

GMO

85

86

Należy jednak uwzględnić, że do powstania superchwastów przyczyniła

się w dużej mierze nieracjonalna gospodarka człowieka. Stosowanie tego

samego herbicydu na te same uprawy każdego roku, bez innych środków

kontroli odchwaszczania, spowodowało wykształcenie się u roślin odporności

na ten herbicyd.

Wprowadzanie roślin transgenicznych do środowiska powinno się znajdo-

wać pod ścisłą kontrolą. Gospodarka nimi musi być racjonalna i zrównowa-

żona, by nie zaburzyć równowagi istniejących ekosystemów.

Brak zaufania społeczeństwa do GMO wynika również z popełnionych

w przeszłości błędów biotechnologów. Przykładem może być omyłkowe

wprowadzenie do sprzedaży zmodyfikowanej genetycznie kukurydzy prze-

znaczonej na pasze dla zwierząt. Takie zaniedbania dodatkowo wzmagają

obawy o zanieczyszczenie żywności produktami GMO.

Niepokój budzi również ryzyko przenoszenia przez transgeniczne rośliny

genów warunkujących alergie pokarmowe. Warto jednak pamiętać, że to nie

gen wywołuje alergie, ale jego produkt, czyli białko. Co prawda białka te są

wykrywane na długo przed tym, zanim roślina transgeniczna zostanie wpro-

wadzona do uprawy (np. gdy do soi wprowadzono gen orzeszka brazylijskiego,

obecność substancji alergogennych została wykryta już na etapie testów).

Podobne obawy budzi wprowadzanie genów warunkujących odporność

na antybiotyki jako genów markerowych, pozwalających rozróżnić komórki

transgeniczne od niezmodyfikowanych (patrz rozdz. 9). Dlatego geny niosą-

ce odporność na antybiotyki eliminuje się przed wprowadzeniem roślin do

uprawy lub w ogóle nie stosuje się tego typu selekcji.

Zastosowanie metod inżynierii genetycznej w wypadku zwierząt budzi

mniej kontrowersji niż w przypadku roślin. Prawdopodobieństwo przedosta-

nia się zwierzęcia transgenicznego do środowiska jest niewielkie, ponieważ

w większości nie są one zdolne do przeżycia czy rozmnażania w warunkach

etapie testów

jakie niesie GMO

Ryc. 14.3. W laboratoriach, w których sto-

suje sie podwyższone standardy bezpie-

czeństwa, na etapie testów eliminuje się

potencjalne zagrożenia związane z wprowa-

dzeniem rośliny transgenicznej do upraw.

Ciekawe fakty

Na każdym etapie prac nad roślina-

mi transgenicznymi konieczna jest

kontrola (m.in. ze strony właściwych

organów administracji państwowej

oraz komisji złożonych z ekspertów

z różnych dziedzin). Warunki współ-

istnienia upraw roślin transgenicz-

nych obok upraw tradycyjnych re-

gulują również akty prawne wydane

przez Unię Europejską. Zgodnie

z nimi, jeśli transgeniczny materiał

roślinny przypadkowo pojawi się

w uprawach tradycyjnych, odpowie-

dzialnością obarcza się firmy bio-

technologiczne oraz producentów

roślin modyfikowanych genetycznie.

naturalnych. Obawa ta dotyczy głównie ryb

zmodyfikowanych genetycznie, dlatego ga-

tunki przeznaczone do hodowli na szerszą

skalę są bezpłodne. Wiele obaw związanych

ze zwierzętami GM wiąże się również z podej-

rzeniem, że geny zwierzęce mogą się przedo-

stać do genomu człowieka. Mając na uwadze

to, że człowiek od tysięcy lat spożywa pokar-

my zwierzęce, taka sytuacja wydaje się mało

prawdopodobne.

Wśród argumentów przeciw uzyskiwaniu

zwierząt transgenicznych wymienia się także

ryzyko przenoszenia chorób od zwierząt na

człowieka oraz problemy natury etycznej

(np. odnośnie do wykorzystania organów

zwierzęcych do transplantacji).

Ryc. 14.4. Transgeniczne ryby są

zwykle bezpłodne, aby po prze-

dostaniu się do środowiska nie

mogły się rozmnażać.

Podsumowanie

1. Obawy związane z GMO wynikają najczęściej z niewiedzy spowodowanej brakiem rze-

telnej informacji.

2. Mimo wielu danych świadczących o braku negatywnego oddziaływania GMO na środowi-

sko pojawiają się doniesienia o skutkach ubocznych powodowanych przez te organizmy.

3. Lęk związany z uprawami roślin GMO odnosi się w głównej mierze do bezpieczeństwa

uzyskiwanej z nich żywności oraz zagrożeń środowiska naturalnego.

4. Najczęstszymi argumentami przeciwko uprawom roślin transgenicznych są: negatywny

wpływ na rośliny niemodyfikowane, pojawienie się chwastów odpornych na herbicydy

(„superchwastów”) oraz możliwość przenoszenia genów na inne rośliny.

5. Niepokój budzi również potencjalna możliwość nabycia odporności na antybiotyki oraz

wystąpienia alergii po spożyciu roślin modyfikowanych genetycznie.

6. Każdy przypadek uzyskiwania i wprowadzania do obrotu roślin modyfikowanych gene-

tycznie jest oddzielnie badany i podlega ścisłej kontroli.

7. Obawy związane z uzyskiwaniem zwierząt transgenicznych dotyczą głównie możliwości

przedostania się ich do środowiska i niekontrolowanego rozwoju.

8. Możliwość wykorzystania organów zwierząt transgenicznych do transplantacji budzi

obawy natury etycznej.

Zadania

1. Podaj cztery argumenty, jakie mogą być przytaczane przez przeciwników GMO oraz cztery

argumenty zwolenników GMO.

2. Polska Federacja Biotechnologii przeprowadziła wywiad wśród rolników na temat upraw

roślin zmodyfikowanych genetycznie. Na następnej stronie zamieszczono wybrane pytania

użyte w ankiecie oraz wykresy ilustrujące uzyskane odpowiedzi.

87