1.Pojęcie prawoznawstwa. Działy prawoznawstwa. Charakterystyka nauk prawnych. Metody

poznawania prawa

Nauki prawne – zbiór nauk społecznych zawierających elementy nauk humanistycznych i

nauk ścisłych, zajmujących sięprawem.

Jako synonimy nauk prawnych używa się również terminów prawoznawstwo czy jurysprudencja, są to

jednak terminy wieloznaczne. Prawoznawstwo oznaczać może również teorię prawa, natomiast

jurysprudencja uznawana jest za jedną z ogólnych nauk prawnych, specyficzną szczególnie dla

krajów common law.

Prawoznawstwo nie jest nauką spójną i jednolitą, co jest konsekwencją różnorodnych perspektyw w

badaniu prawa, a także różnych celów stawianych przed badaczami (praktycznych lub teoretycznych).

I. Teoria prawa i państwa – określana jako filozofia państwa i prawa – jest to dyscyplina naukowa, ujmuje ona państwo i prawo w sposób globalny czyli zajmuje się nimi jako określonymi zjawiskami społecznymi. Natomiast nie bada państwa i prawa w określonym czasie i kraju.

Teoria państwa i prawa bada cechy i prawidłowości,

które są właściwe każdemu państwu. Jest to nauka abstrakcyjna, gdyż teoria wypracowuje pewne ogólne pojęcia, ponadto teoria państwa i prawa wypracowuje pewne wskazania metodologiczne dotyczące badania zjawisk prawnych. Teoria państwa i prawa korzysta z dorobku historii doktryn politycznych, czerpie wiele wskazówek z historii państwa i prawa.

II. Historia państwa i prawa – zajmuje się dziejami państwa i prawa w poszczególnych krajach. Stara się ustalić jak państwo było zorganizowane, jak działało w danym kraju i jakie obowiązywały normy prawne. Historia P i P odtwarza fakty i je systematyzuje, następnie próbuje wyjaśnić dlaczego istniały takie a nie inne instytucje, normy prawne. Próbuje wyjaśnić dlaczego system prawa, który powstał w jakimś kraju był przyjmowany w innym kraju kilka wieków później.

III. Historia doktryn politycznych i prawnych – zajmuje się tym co ludzie myśleli na temat państwa i prawa, ustala jak zapatrywali się na państwo i prawo humaniści, moraliści, politycy. Historię doktryn politycznych i prawnych interesują te poglądy, które są reprezentatywne dla poszczególnych epok, systemów politycznych.

IV. Dogmatyka prawa – zajmuje się prawem aktualnie obowiązującym i prawem poszczególnych krajów, zajmuję się również prawem międzynarodowym i publicznym. Gdy jakieś przepisy przestają obowiązywać to zajmuję się nimi już historia prawa nie dogmatyka.

Całokształt obowiązujących norm prawnych, które obowiązują w danym kraju dzielimy na działy (gałęzie prawa). Odpowiednio mamy dogmatykę poszczególnych gałęzi prawa (gałęzią prawa zwaną prawem konstytucyjnym zajmuje się nauka o prawie konstytucyjnym). Dogmatyka prawa bada konkretne przepisy prawa, stara się określić dlaczego obowiązują takie a nie inne przepisy. Ocenia wpływ norm na życie społeczne. Sugeruje jak ocenić prawo w danej dziedzinie.

Wśród nauk prawnych wyróżniamy:

- dogmatykę prawną tworzą tzw. szczegółowe nauki prawne, z których każda w zasadzie rozwiązuje

problemy powstające w innej gałęzi prawa obowiązującego w danym państwie i czasie.

-historia państwa i prawa zajmuje się dziejami ustrojów państwowych prawem oraz ich

szczegółowymi instytucjami. Przedmiotem jej badań są państwa występujące w przeszłości, zasady

ich organizacji i funkcjonowania oraz treść obowiązującego prawa w różnych okresach historycznych.

-historia doktryn polityczno-prawnych bada poglądy dotyczące państwa i prawa, jakie były

wypowiadane w przeszłości.

-teoria państwa i prawa podejmując badania ogólnoteoretyczne nad państwem i prawem jako

szczególnymi, złożonymi zjawiskami społecznymi, nie interesuje się konkretnymi, przeszłymi i

aktualnymi ustrojami polityczno-prawnymi, które są podmiotem badań nauk dogmatycznych

historyczno-prawnych.

Prawo wywodzi się z wielu źródeł. Podstawowym i często mylonym podziałem źródeł prawa jest

podział na: źródła prawa sensu stricto (z łac. fontes iuris oriundi) i źródła poznania prawa (z łac. fontes

iuris cognoscendi). Pierwszy termin – źródła prawa oznacza akty normatywne, czy też inaczej akty

prawne zawierające przepisy prawa oraz tryb tworzenia takich aktów. Natomiast drugi termin –

źródła poznania prawa obejmuje wszelkie materiały służące poznaniu prawa oraz wszelkie formy

przekazu o prawie (dokumenty, publikacje, nawet Internet).

Ze względu na dopuszczalność istnienia różnych źródeł prawa, można wyróżnić w kulturze zachodniej

dwa systemy prawne: anglosaski system common law i kontynentalny system prawa. Podstawową

różnicą między nimi (przynajmniej ze względu na źródła prawa) jest to że system common

law dopuszcza tworzenie prawa przez sądy w wyniku precedensowychrozstrzygnięć. Pamiętając o

tym, że również w wielu kontynentalnych systemach prawnych wyroki sądów (zwłaszcza

najwyższych) mają znaczenie przy późniejszych interpretacjach prawa stanowionego (i mogą

zapoczątkować jakąś "linię" orzecznictwa), zwrócić należy uwagę że wyroki sądów w kontynentalnych

systemach prawa mają jednak o wiele mniejsze znaczenie niż wyroki sądów w systemach common

law. Te ostatnie bowiem tworzą prawo, a te pierwsze tylko je interpretują.

Fakt, że w systemach typu common law sądy biorą udział w tworzeniu prawa nie oznacza jednak

braku wpływu normalnych demokratycznych władz na tworzenie prawa w państwach stosujących ten

system. Bowiem obok prawa precedensowego (czyli właśnie common law) egzystuje również

tzw. statute law czyli prawo stanowione przez organ przedstawicielski (parlament).

2. Prawo i język. Język naturalny, prawny i prawniczy. Rodzaje wypowiedzi

Język to system znaków służący do komunikowania się. W systemie prawa wyróżnia się języki prawny

i prawniczy.

Język naturalny – podstawowy element każdej kultury i główny składnik komunikacji między ludźmi,

ważny środek socjalizacji i zachowań charakterystycznych dla gatunku ludzkiego i dla danej

społeczności; element wyrażania emocji i stosunku wobec otaczającej jednostkę rzeczywistości

społecznej i przyrodniczej

Język prawny – odmienny od języka naturalnego terminologią, gramatyką (specyficzne użycie czasu

teraźniejszego), stylistyką (powtarzanie wyrazów w jednym zdaniu),-wypowiedzi normatywne np.

„Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie posiada zdolności do czynności prawnych, jest

nieważna.” (art. 14 §1 Kodeksu cywilnego)

Język prawniczy – język naturalny, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie obowiązującym i

innych zjawisk prawnych, w języku tym opisywane są instytucje prawne, metody badań, wykładnia –

język ten jest zróżnicowany ze względu na różnorodność podmiotów, które się nim posługują.

3. Definicja prawa. Prawo w rozumieniu prawniczym. Zasadnicze cechy prawa.

Prawo to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych

przymusem państwowym.

Normy prawne powstają w dwojaki sposób:

- są wydawane (ustanawiane) przez państwo - państwo, działając poprzez upoważniony do tego

organ, tworzy nową, nie istniejącą przedtem normę,

- są sankcjonowane - państwo normę stosowaną dotychczas zwyczajowo uznaje za obowiązującą

poprzez działalność organów stosujących prawo, które zaczynają się posługiwać tak jak prawem.

Wiele norm zwyczajowych, moralnych i innych uzyskało w ten sposób rangę norm prawnych. W

państwach współczesnych, o rozwiniętym systemie prawnym, prawo powstaje niemal wyłącznie w

drodze ustanawiania norm.

Prawo jest nierozerwalnie związane z państwem, ponieważ nie może istnieć bez państwa, bez

ośrodka najwyższej władzy. Integralną cechą prawa jest przymus, stanowiący zabezpieczenie jego

przestrzegania. Przymusem zaś dysponuje państwo, które stwarza w tym celu specjalny aparat,

zwany aparatem przymusu. Przestrzeganie prawa nie jest więc uzależnione wyłącznie od dobrej woli

obywatela. W razie potrzeby państwo fizycznie zmusza do podporządkowania się jego woli.

Prawo stanowi zbiór uporządkowany, wyraża się to w podziale na gałęzie, w ramach których

występują instytucje prawne.

Cechy prawa:

− jest stanowione (lub tylko uznawane) przez organy władzy państwowej,

− istnieje specjalny tryb jego stanowienie czy uznawania,

− obowiązuje ono wszystkich ludzi na terenie danego państwa,

− jego przestrzeganie zapewniają sankcje przymusu (jest to jedyny legalny przymus, jaki

ludzie mogą stosować wobec innych),

− sankcje są stosowane tylko przez właściwe organy państwowe.

Najistotniejsze zasady prawa:

− nadrzędność konstytucji w systemie aktów normatywnych,

− stabilność prawa,

− jasność przepisów prawnych,

− spójność systemu normatywnego,

− nieznajomość prawa szkodzi,

− sądowa ochrona prawna,

− wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw,

− zasada domniemania niewinności w prawie karnym,

− nie można nikogo ukarać bez istniejącej w chwili czynu podstawy prawnej,

− konieczność wysłuchania racji także drugiej strony,

− niedziałanie nowo stanowionego prawa wstecz.

4. Pojecie celów i funkcji prawa. Rodzaje tych funkcji. Instrumentalny wymiar prawa.

Funkcje prawa:

1) stabilizująca — utrwala zastany układ stosunków społecznych;

2) dynamizująca — poprzez wprowadzanie nowych uregulowań i instytucji prawnych

odpowiadających

potrzebom społecznym w danym czasie może sprzyjać przeobrażeniom społecznym i

cywilizacyjnym;

3) ochronna — wyznacza pewien system wartości, którego zarazem strzeże i służy jego realizacji:

− gwarancyjna — zabezpieczanie rozmaitych praw jednostek,

− opiekuńcza — ochrona interesów podmiotów słabych społecznie,

− rozdzielcza — wyrównywanie nierówności w rozdziale dóbr i ciężarów,

− kontrolna — ograniczanie samowoli w postępowaniach władzy i administracji,

− rozjemcza (rozstrzyganie konfliktów, sporów);

4) organizacyjna — wyznaczanie pewnych form życia zbiorowego oraz struktur społecznych np.

wyznaczanie

sposobów dochodzenia swoich praw np. przed sądami (tutaj także regulacja zachowań ludzkich);

5) represyjna — wymierzanie kar oraz przeprowadzanie egzekucji obowiązków nałożonych na

podmioty

prawne (niekiedy w drodze użycia siły);

6) wychowawcza — wywieranie wpływu na ludzi przykładami właściwego stosowania prawa czy

jego

przestrzegania:

− prewencyjna — zapobieganie czynom nagannym, profilaktyka,

− resocjalizacyjna — resocjalizacja osób ukaranych, przywracanie ich do życia społecznego;

7) kulturotwórcza – wpływa na kształt zachowań ludzi, ich zwyczaje, sposoby postępowania i

myślenia.

5. Rozumienie normy postępowania i normy prawnej.

Norma postępowania – to wypowiedź, która określonej osobie w określonych okolicznościach

nakazuje albo zakazuje aby ta osoba tak, a nie inaczej postąpiła albo wielokrotnie postępowała. Jest

jednym z rodzajów wypowiedzi dyrektywalnych, tj. wypowiedzi wskazujących komuś dany sposób

postępowania. Podmiot, któremu norma nakazuje lub zakazuje określone zachowanie nazywana jest

adresatem normy postępowania.

Wzorcowa struktura normy postępowania przybiera następującą formę:

Norma postępowania = hipoteza + dyspozycja + sankcja(opcjonalnie)

Norma prawna – najmniejszy stanowiący sensowną całość element prawa. Jest ona regułą

zachowania noszącą dwie cechy (reguła generalna, reguła abstrakcyjna) 26

6. Wyjaśnić pojęcia: norma indywidualna, generalna, konkretna i abstrakcyjna.

Norma indywidualna - to norma, której hipoteza jest sformułowana przy pomocy nazwy

indywidualnej, a więc odnosi się do adresata określonego imiennie, np. John Smith, Jan Kowalski, itd.

Tego rodzaju normy z reguły będą występować w decyzjach administracyjnych oraz orzeczeniach

sądowych. Przeciwieństwem normy indywidualnej jest norma generalna.

Norma generalna – jest ona skierowana do pewnej kategorii adresatów, nie zaś do adresata

indywidualnego wskazanego co do tożsamości. Norma, której hipoteza jest sformułowana przy

pomocy nazwy generalnej, a więc odnosi się do adresatów wskazanych poprzez cechy, np.

pracodawca (osoba zatrudniająca inne osoby), osoba pełnoletnia (osoba, która ukończyła XX lat

życia). Tego rodzaju normy z reguły będą występować w ustawach i innych aktach normatywnych.

Norma konkretna – norma skierowana do indywidualnej osoby i wyznaczająca jednokrotny sposób

zachowania się

Norma abstrakcyjna – wzór zachowania określony jest przez wskazanie cech rodzajowych a nie

konkretnych cech tego zachowania. Chodzi w niej nie o wskazanie zachowania jednorazowego, które

nie może być powtórzone, ale zachowania takiego, które może się zdarzyć w nieokreślonej z góry

liczbie przypadków. Dla zapewnienia wielokrotności spełnienia normy określenie wzoru zachowania

nie powinno być nadmiernie szczegółowe.

7. Ujęcie językowe norm prawnych. Ogólność i abstrakcyjność norm prawnych.

Ze względu na sposób określenia adresata możemy podzielić normy na normy generalne i

indywidualne. Adresatem normy generalnej jest grupa podmiotów o pewnym wspólnym mianowniku

– mających wspólną cechę charakteryzującą je (np. każdy człowiek, żołnierz, instytucja państwowa).

Norma indywidualna odnosi się do adresata, który oznaczony jest zwykle imieniem własnym (np.

Lech Wałęsa)

Ze względu na sposób określenia czynu w normie możemy wyodrębnić normy konkretne –

odnoszących się do zachowań jednorazowych (np. „Wzywa się Jana Kowalskiego do Urzędu

Miejskiego w dniu …”) i normy abstrakcyjne – odnoszą się do zachowań powtarzalnych,

występujących przynajmniej dwukrotnie (np. Każda osoba wezwana w charakterze świadka ma

obowiązek stawić się i złożyć zeznania).

Normy będące jednocześnie normami generalnymi i abstrakcyjnymi nazywamy normami ogólnymi.

W naszej kulturze prawnej przyjmuje się, że normami prawnymi są tylko normy ogólne, ponieważ, jak

się uważa, prawo powinno traktować jednakowo wszystkich adresatów (czyli nie powinno wymieniać

ich z nazwiska).

8. Normy autonomiczne i heteronoiczne.

Ze względu na to, dla kogo norma jest stanowiona wyróżnia się normy autonomiczne i

heteronomiczne.

Normy autonomiczne – to takie, które normodawca (osoba albo odpowiednio zorganizowana grupa

osób, które ustanawia normę) stanowi sam dla siebie – normy te traktowane są jako wewnętrzne

normy postępowania.

Normy heteronomiczne normodawca stanowi dla innych podmiotów. W tym przypadku

normodawca i adresat stanowionej przez niego normy to dwa różne podmioty – normy są wsparte

autorytetem zewnętrznym wobec adresatów.

9.Norma prawna i przepis prawny – rozróżnienie. Rodzaje przepisów prawnych

Chociaż rozróżnienie pomiędzy przepisem a normą prawną nie ma większego znaczenia w praktyce,

gdyż terminy te na ogół stosowane są jak synonimy, to pozwala ono na zrozumienie, w jaki sposób

prawnicy posługują się tekstami prawniczymi.

Norma prawna to zrekonstruowana z tekstu prawnego dyrektywa postępowania, która w

najprostszym przypadku musi odpowiadać na przynajmniej 2 następujące pytania: kto? w jakich

okolicznościach? jak powinien się zachować?

Większość norm prawnych ma jeszcze jeden element, a mianowicie odpowiedź na pytanie: „jakie

będą konsekwencje w przypadku, gdy adresat nie zachowa się w sposób przewidziany przez normę?”

(określenie niedogodności związanej z przekroczeniem danej normy obowiązującej przez adresata).

Kwestia sankcji jest kwestią sporną, choć przez większość uważana jest za niezbędny element normy

prawnej.

Przepisy prawne to podstawowe jednostki, z których zbudowane są teksty prawne. Przepis prawny

jest zdaniem w sensie gramatycznym i jest wyodrębniony graficznie w tekście prawnym jako artykuł,

paragraf bądź ustęp (niektórzy uważają, że każde wyrażenie od kropki do kropki stanowi odrębny

przepis – może być zatem tak, że jednostka systematyzacyjna, np. paragraf, składać się będzie z kilku

przepisów). Znaczenie wyodrębnienia przepisu prawnego polega na tym, że jedynie przepisy prawne

dostarczają elementów, z których utworzyć można wypowiedź normatywną (po określeniu adresata,

okoliczności i wzoru zachowania) [innymi, prostymi słowami: przepis to zdanie, norma to treść tego

zdania].

Rodzaje przepisów

• przepisy ogólne – określają przedmiotowy i podmiotowy zakres stosunków społecznych,

regulowanych danym aktem prawodawczym, objaśniają podstawowe użyte w akcie nazwy, a

często też ustalają ogólne zasady jego stosowania;

• przepisy szczegółowe – normy, określające zachowania podmiotów, których one dotyczą;

• przepisy przejściowe – ich celem jest pełniejsze umiejscowienie danego przepisu w

całokształcie innych przepisów, czy też w świetle innych norm postępowania;

• przepisy dostosowujące – określają jak organy stosujące prawo winny realizować nowy akt

prawodawczy do konkretnych regulowanych nim sytuacji;

• przepisy końcowe – są to w szczególności przepisy derogacyjne, uchylające poprzednie całe

akty prawodawcze, bądź niektóre ich przepisy;

10. Pojęcie zasad prawnych i "norm zwykłych". Funkcje zasad prawnych.

Norma zwykła-Trudno tu wskazać regułę, która byłaby receptą usuwającą wszystkie wątpliwości. Za

najważniejsze kryterium należy niewątpliwie przyjąć miejsce normy w hierarchicznej strukturze

systemu prawa, a więc zasadami są przede wszystkim normy zawarte w Konstytucji, umowach

międzynarodowych ratyfikowanych za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie oraz w ustawach.

Drugie kryterium, mniej ostre, dające jednak możliwość zakwalifikowania normy do zasad prawa, to rola tej normy w regulacji danej instytucji prawnej lub gałęzi prawa. Trzecim kryterium mogącym już budzić pewne spory, jest związek jej z określonymi wartościami uznanymi powszechnie w kulturze prawnej. Kryteria te mogą być wykorzystywane pojedynczo, jak i łącznie. Ponieważ system prawa jest, a przynajmniej powinien być traktowany jako system logiczny, znaczenie zasad prawa jest takie same, jak zasad w każdym innym systemie logicznym, a zatem wszystkie inne normy winny być tłumaczone i stosowane zgodnie z tymi zasadami

Zasady prawne – są zawarte w normach obowiązujących aktów oprawnych bądź wynikają z nich

logicznie. Celem zasad prawa jest m.in. unifikacja i usuwanie luk w prawie bądź niezgodności. Przede

wszystkim rola zasad jest postrzegana jako dawanie ogólnych wskazówek interpretacyjnych. Wynika

to z faktu, że zasady powinny wyrażać idee ustrojowe, na jakich opiera się społeczeństwo.

11. Budowa normy prawnej . Rodzaje norm prawnych.

W teorii prawa zostało sformułowanych bardzo wiele różnych koncepcji budowy normy prawnej.

Wszystkie są jednak zbudowane z tego samego rodzaju elementów: hipotezy(H), dyspozycji(D) i

sankcji(S). Hipoteza jest tym elementem , który określa adresata normy oraz okoliczności w których

powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę.

Dyspozycja określa wzór zachowania, jaki adresat normy powinien zastosować, formułuje nakazy,

zakazy lub pozwolenia albo, mówiąc inaczej, nakłada na adresata normy jakieś uprawnienia lub

obowiązki. Mówi się też, że dyspozycja określa zakres normowania normy.

Sankcja to ten element normy, który określa konsekwencje jakie nastąpią w sytuacji, gdyby adresat

zachował się niezgodnie z normą, a więc ją naruszył.

Rodzaje norm prawnych:

- generalna;

- indywidualna;

- abstrakcyjna;

- konkretna;

- autonomiczna;

- heteronomiczna.

12. Model dwuczłonowej i trójczłonowej struktury normy prawnej.

Koncepcja dwuczłonowa:

H -->D

Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat normy powinien zachować się tak jak mówi

dyspozycja, np. kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę ( H ) obowiązany jest do jej naprawienia ( D ). H S

Jeśli zachodzą warunki określone w hipotezie to organ państwa powinien wymierzyć podmiotowi wskazanemu

w hipotezie przewidzianą sankcją, np. kto pozbawia człowieka wolności ( H ) i podlega karze pozbawienia

wolności od 6 miesięcy do 5 lat ( S ).

Koncepcja dwuczłonowa norm sprzężonych:

H1-->D/H2-->S

Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie reguły sankcjonowanej (H1), to adresat tej reguły powinien się

zachować tak jak mówi dyspozycja bądź jeżeli naruszy dyspozycję (H2) to zostanie mu wymierzona sankcja. (np.

Jeżeli ktoś jest zobowiązany do zajmowania się sprawami majątkowymi innej osoby (H1) to nie powinien

wyrządzać jej szkody majątkowej (D) bądź jeżeli ktoś będący zobowiązany do zajmowania się sprawami

majątkowymi innej osoby wyrządzi jej szkodę majątkową (H2) to podlega karze pozbawienia wolności od 3

miesięcy do 5 lat)

Koncepcja trójczłonowa:

H-->D/S

Jeżeli zachodzą warunki określone w hipotezie to adresat powinien się zachować tak jak mówi dyspozycja bądź

zostanie mu wymierzona sankcja, np. jeżeli ktoś pozostaje w związku małżeńskim ( H ) to nie powinien zawierać

powtórnego związku małżeńskiego ( D ) bądź zostanie wymierzona mu kara pozbawienia wolności od 6

miesięcy do 5 lat ( S ).

13 .Rozumienie hipotezy i dyspozycji normy prawnej.

Hipoteza – jest tym elementem normy prawnej który określa adresata normy oraz okoliczności w których

powinien on zachować się w sposób przewidziany przez normę.

Dyspozycja – określa wzór powinnego zachowania się. Formułuje nakazy, zakazy, dozwolenia.

14. Rozumienie i podział sankcji.

Sankcja – element nory, który określa konsekwencje jakie następują w sytuacji gdyby adresat zachował się

niezgodnie z normą a więc ją naruszył.

Podział sankcji:

- egzekucyjna (np. przymusowa eksmisja z lokalu, który winien być opróżniany);

- nieważności (bezskuteczności) czynności konwencjonalnej;

- karna (represyjna, penalna) sankcja grożąca za dokonanie czynów zabronionych.

15. Czyny i czynności konwencjonalne.

Czynność konwencjonalna to taka czynność, której reguły sensu nakazują przypisać określone sens

kulturowy. Reguły sensu czynności konwencjonalnej mogą powstać w sposób spontaniczny lub być

efektem zamierzonego działania (uczestników stosunku prawnego lub prawodawcy). Naruszenie

reguł dokonywania czynności konwencjonalnej prowadzi do ich nieważności.

Wśród doniosłych prawnie czynności konwencjonalnych wyróżnić można:

- czynności prawodawcze – czynności prawodawcze mają zasadnicze znaczenie dla systemu prawa.

Ich reguły nie są wyznaczane wyłącznie przez obowiązujące prawo, lecz również w oparciu o regułę

uznania,

- orzeczenia sądowe,

-decyzje administracyjne,

-czynności prawne – czyli świadome i zgodne z prawem zachowanie zmierzające do wywołania

skutków prawnych.

Czyny to zachowania, które nie mają charakteru konwencjonalnego.

Można je podzielić na:

-czyny zgodne z prawem,

-czyny niezgodne z prawem – mogą to być czyny zakazane (np. przestępstwa) lub czyny

niedozwolone (delikty).

16. Klauzula generalna w prawie i jej funkcje.

Klauzula generalna – przepis prawny, który odwołuje się do ocen interpretatorów prawa (organów

stosujących prawo). Klauzule generalne odsyłają do pewnych reguł pozaprawnych (zasady współżycia

społecznego, słuszności, dobre obyczaje), które uzupełniają w ten sposób prawo. Celem tych klauzul

jest uelastycznienie prawa sprzyjające unifikacji prawa przez stosujących prawo odpowiednio do

treści tych reguł pozaprawnych.

Klauzule generalne prowadzą do uelastycznienia procesu stosowania prawa. Pozwalają łagodzić jego

rygoryzm i dostosować go do pozaprawnych, społecznie akceptowanych ocen.

17. Norma prawna i inne normy społeczne. Relacja między normami moralnymi i prawnymi.

Norma prawna – można powiedzieć, że to:

- rodzaj normy społecznej, która pochodzi od państwa. Przestrzeganie jej jest konieczne aby uniknąć

środków przymusu państwowego. Nie zależy od decyzji zobowiązanego do realizowania prawa;

- pochodząc od państwa wyraża jego wolę;

- występuje w określonej przez państwo formie np. ustawy.

Inne rodzaje norm – np. moralne, religijne, obyczajowe – mogą istnieć na podstawie woli członków

stowarzyszenia, być wytworem określonych potrzeb jednostek czy tradycji. Różnią się zatem te

normy od norm prawnych głównie źródłem pochodzenia i skutkami naruszenia.

Między normami społecznymi a normami prawa istnieją pewne relacje. Opierają się one niekiedy na

pełnej ich zgodności, zaś ich treść może się rozmijać. Może więc wystąpić sytuacja, że postępowania

ludzi niezgodne z prawem będzie też potępione przez reguły moralne czy obyczajowe. Może też

nastąpić naruszenie norm prawnych nie naruszając norm społecznych.

18.Rozumienie normy moralnej i obyczajowej. Pojęcia: etyka, moralność, doktryna moralna.

Normą obyczajową jest reguła postępowania, która ukształtowała się w świadomości ludzi pod

wpływem nawyku, w rezultacie wielokrotnego powtarzania, w określonych okolicznościach, tych

samych zachowań, w wyniku ukształtowania się przeświadczenia, że tak właśnie należy postępować.

Uzasadnieniem tej powinności jest to, że tak postępowano od dawna, że taka jest tradycja. Norma

obyczajowa wykształca się wtedy, gdy ludzie przyzwyczajają się postępować w określony sposób i gdy

nabierają przekonania, że tak właśnie należy czynić. Normy obyczajowe są przeważnie mało

precyzyjne. Ich treść jest w dużym stopniu płynna. Kształtują się w ciągu dłuższego czasu.

Normy moralne – powstają w codziennej praktyce życiowej ludzi. Kształtuje się ocena, że określone

postępowanie jest dobre albo złe i na jej gruncie rodzi się norma moralna. Przestrzeganie norm

moralnych wypływa z przekonania o ich słuszności, jest dyktowane przez sumienie człowieka.

Etyka – jest to nauka o moralności. Opisuje ona różne systemy norm moralnych, doktryny moralne,

stara się ustalić prawidłowości rządzące kształtowaniem i rozwojem moralności. Traktuje moralność i

doktryny moralne jako przedmiot badań. Ma obiektywny i jednakowy stosunek do różnych

moralności i różnych doktryn moralnych. Najwybitniejszym polskim etykiem była Maria Ossowska.

Moralność – jest historycznie ukształtowanym zespołem norm postępowanie, według których ocenia

się zachowanie ludzi wobec siebie, społeczeństwa, państwa i innych organizacji społecznych jako

dobre albo jako złe. Według tych norm ocenia się również intencje ludzi oraz ich stosunek do

przyrody. Ludzie wierzący w istnienie sił nadprzyrodzonych uważają, że do moralności należy zaliczać

również normy regulujące stosunek ludzi do tych sił i według tych norm oceniać postępowanie ludzi

jako dobre albo złe.

Doktryna moralna – jest nią usystematyzowany wykład zasad postępowania, które jakiś zespół ludzi

a nawet jednostka uważa za normy moralne. Wykład ten stara się zawsze uzasadnić normy

postępowania uważane za moralne, przeprowadzając jednocześnie krytykę innych doktryn

moralnych. Każda doktryna moralna propaguje pewne ideały moralne. W Polsce np. wpływową

doktryną moralną jest doktryna moralna Kościoła katolickiego, ale istotną pozycję ma również

świecka doktryna moralna. Głosi ona racjonalizm oparty na nauce. Nie uznaje istnienia zjawisk

nadprzyrodzonych. Stwierdza, że człowiek jako istota do głębi społeczna jest jedynym źródłem i

twórcą zasad i wartości moralnych. Zasady te są dziś wyrażone w postaci praw człowieka i

podstawowych wolności uniwersalnie uznanych przez społeczność międzynarodową.

19. Znaczenie świadomości prawnej obywateli. Elementy świadomości prawnej. Postawy wobec

prawa.

Świadomość prawna - jest częścią świadomości społecznej. Na świadomość społeczną danego

społeczeństwa składa się całokształt występujących w nim poglądów filozoficznych, politycznych,

religijnych, estetycznych, dotyczących historii, itp. Świadomość prawna pozostaje w bliskim związku

ze świadomością moralną, tzn. z poglądami na to, jak ludzie powinni, abstrahując od prawa i

przymusu państwowego, żyć ze sobą. Świadomość moralna jest również częścią świadomości

społecznej. Na świadomość prawną danego społeczeństwa składa się całokształt występujących w

nim poglądów, wyobrażeń, przekonań, idei, przedstawień o prawie danego państwa i prawie innych

państw, a także o prawie międzynarodowym. Nie ma znaczenia, czy te poglądy i idee są prawdziwe,

czy fałszywe. Elementem świadomości prawnej są również oceny dotyczące obowiązującego prawa

oraz zachowań ludzi z punktu widzenia ich zgodności lub niezgodności z wymogami prawa, legalności

lub nielegalności. To również całokształt postulatów co do tego, jakie prawo powinno być, aby było –

w przekonaniu oceniającego – sprawiedliwe, skuteczne, bliskie.

Na świadomość prawną składają się zatem trzy elementy:

- znajomość prawa i jego zasad;

- ocena prawa i zachowań przez nie regulowanych;

- postulaty co do tego, jakim powinno być prawo.

Świadomość prawna obejmuje także ideologię prawną, czyli pewne uogólnienia teoretyczne na

temat państwa i prawa, uzasadnienia tego, co należy osiągnąć w dziedzinie prawa, aby powstały

dogodne warunki dalszego rozwoju społeczeństwa i samego prawa.

Wyróżniamy trzy postawy wobec prawa:

Postawa legalistyczna (logistyczna) – to posłuch, prawo zakłada, że posłuch obywatela jest

rezultatem dokonanego przez niego względnie swobodnego wyboru. Posłuch ten może wynikać z

szacunku dla prawa jako takiego.

Postawa oportunistyczna – jest to postawa wynikająca z chęci uzyskania jakiś korzyści lub uniknięcia

kar.

Postawa konformistyczna – to postawa wynikająca z chęci naśladowania innych osób lub

dostosowania się do nich.

20. Rozumienie kultury i wartości prawnych.

Kultura – całokształt duchowego i materialnego dorobku społeczeństwa, zgromadzonego i

utrwalonego w ciągu dziejów i przekazywanego z pokolenia na pokolenie.

Wartości prawne – to rzeczy i czynności służące zaspokajaniu potrzeb biologicznych i społecznych

człowieka, które są dla niego wartościowe. Relacje człowieka do świata i oddziaływanie tego świata

na człowieka powodują kształtowanie wartości.

21. Pojęcie i elementy systemu prawa. Rodzaje systemów.

Na system prawa danego państwa w danym momencie historycznym składają się obowiązujące w

nim normy prawne w ich wzajemnym powiązaniu, z punktu widzenia cech wspólnych i cech je

różniących.

Elementami systemu prawa są normy prawne. Przepisy i zawierające je akty normatywne

dostarczają jedynie materiału do budowy norm prawnych. Związki łączące normy prawne jako

elementy systemu prawa mogą mieć charakter związków treściowych, hierarchiczne i formalne.

Związki treściowe polegają na:

- istnieniu powiązań logicznych między normami, tzn. na tym, iż treść jednej normy pozostaje w

logicznej zgodności z treścią innych norm co do zasady;

- istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu;

- jednolitości pojęć języka prawnego, a co najmniej konieczności nadawania terminom używanym w

tekstach prawnych tych samych znaczeń.

Związki wynikające z hierarchii norm prowadzą do przyjęcia, że normy stanowione przez organ

państwa (lub samorządu) wyżej usytuowany w hierarchii organów mają wyższą moc obowiązywania.

Normy ustanowione przez organy niżej położone w tej hierarchii nie mogą być sprzeczne z normami

o wyższej mocy.

Związki wynikające z relacji formalnych polegają na tym, że tworzenie norm w procesie stanowienia

jest aktem (czynnością konwencjonalną), który będzie skutecznym jedynie wówczas, gdy odbywa się

w ramach prawnie (przez normy prawne) określonych kompetencji i procedur

Wyróżniamy cztery rodzaje systemów prawnych:

-stanowiony zwany inaczej kontynentalnym (charakteryzujący się tym, iż prawo państwowe

powstaje w określonych instytucjach, zgodnie z określoną procedurą i jest zawarte w aktach

prawnych),

- zwyczajowy zwany inaczej precedensowym (common law – polega na tworzeniu kształtu systemu

prawnego w drodze praktyki prawodawczej poprzez wydawanie orzeczeń sądowych),

-hybrydalny (stanowiący złożenie systemu stanowionego i precedensowego)

-teokratyczny (system prawny oparty jest na świętych księgach określonej religii).

22. Scharakteryzuj kulturę prawną systemu prawa stanowionego i common law.

System prawa stanowionego(civil law) – prawo tworzone jest w drodze specjalnych procedur przez

wyodrębnione organy prawodawcze (np. parlamenty). Przybiera ono postać pisanych i publicznie

ogłaszanych aktów normatywnych np. ustaw. Akty te zawierają abstrakcyjne i generalne normy

postępowania. Występuje w Europie kontynentalnej – w tym w Polsce, w niektórych państwach

Ameryki Południowej.

- wyłączność/dominacja prawa stanowionego jako źródła prawa

- zakaz tworzenia prawa przez sądy

- minimalizacja roli prawa zwyczajowego, kanonicznego

- prawo winno być co do zasady systemem niesprzecznym wewnętrznie i pozbawionym luk

- najbardziej doskonała forma ustanowionego prawa to kodeks, czyli taka ustawa, która w sposób

całościowy i wyczerpujący reguluje określoną dziedzinę życia społecznego

System prawa precedensowego (common law) – pewna część obowiązującego prawa (istnieje tu

bowiem prawo stanowione) tworzona jest przez sędziów w procesie wyrokowania w konkretnych

przypadkach. O treści norm dowiedzieć się można ze zborów orzeczeń sądowych. System ten

ukształtowany w Anglii i Walii, upowszechnił się w USA, Kanadzie, Indiach oraz Australii.

- mozaika różnych typów prawa (stanowionego, precedensowego, zwyczajowego)

- prymat, ale nie wyłączność prawa stanowionego

- istotna rola sądów – formułują ogólne i abstrakcyjne reguły postępowania

- system prawa nie jest w pełni racjonalny i pozbawiony luk, stąd większa rola prywatnych umów,

zastępujących regulacje kodeksowe

23. Pojęcie źródła prawa. Akt prawotwórczy - charakterystyka.

Źródłami prawa nazywane są te sposoby ustalania reguł zachowania, którym państwo nadaje moc

prawa, te formy (np. ustawy rozporządzenia), które przybierają akty tworzenia prawa.

Akt prawotwórczy (normatywny) – jest to dokument władzy publicznej (ujęty w przepisy)

zawierający normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych. Akt prawotwórczy ma

charakter językowy – jest tekstem zawierającym materiał do budowy norm prawnych.

24.Wyjaśnij pojęcia: tworzenie i stanowienie prawa. Sposoby tworzenia prawa. Forma i tryb

stanowienie ustaw w Polsce.

TWORZENIE PRAWA

Tworzenie całego porządku prawnego, bądź tworzenie poszczególnych aktów prawnych.

Formy tworzenia prawa:

1.stanowienie prawa jest tworzone przez uprawnione organy państwa (jednostkowe akty tworzenia prawa) W tym znaczeniu mówi się, że powstające prawo jest prawem stanowionym- sensu- stricte pełnym tego słowa znaczeniu

Prawo stanowione określane też jako prawo pisane. Zasady formułowania prawa: umowa kwasi -stanowienie prawa to porozumienie co najmniej dwóch osób, które tworzą określone prawa i obowiązki, oparte na prawie już istniejącym

2. prawo zwyczajowe powstawanie prawa na podstawie zwyczajów. Polega na tym, że w danej społeczności kształtuje się zwyczaj czyli praktyka postępowania w określony sposób zgodny z normami moralnymi. W dalszej kolejności kształtuje się przekonanie, że ten zwyczaj powinien być realizowany w ramach normy obowiązującej prawnej i jednocześnie za niedostosowanie się powinna być nałożona sankcja.

3.prawo precedensowe tworzenie prawa w formie precedensu. Precedensem nazywamy decyzje sądu, które tworzy prawo. Precedensem nie jest wyrok sądu a ustanowiona w nim reguła. Reguła ta wpływa na podejmowanie decyzji przez inne sądy w podobnych sprawach. Zwykle precedens pochodzi od sądu wyższego rzędu a stosują się do niego sądy niższego rzędu. W systemie tym źródłem prawa jest także sąd . System precedensu nie oznacza, że sąd tylko tworzy prawo , prawo tworzą owe precedensy.

Stanowienie prawa – czynność konwencjonalna dokonywana przez kompetentny organ państwa,

poprzez którą to nakazuje on realizację danych norm prawnych. Poprzez akt stanowienia prawa

organ w istocie kreuje nowe normy prawne.

W społeczeństwach demokratycznych, najczęstszą formą stanowienia prawa jest legislacja.

Szczególnym przypadkiem stanowienia prawa jest współstanowienie. Mamy z nim do czynienia gdy

czynność stanowienia prawa wymaga decyzji więcej niż jednego organu państwa.

Przez tworzenie prawa rozumie się tworzenie porządku prawnego, tworzenie aktów prawnych i

tworzenia systemu norm prawnych. Tworzenie prawa następuje w formie stanowienia prawa i

poprzez praktykę. Stanowienie jest aktem woli, a więc przeżyciem różnych myśli, wzruszenia czy

dążenia. Jest przeżyciem aktywnym. Jedno z możliwych rozwiązań przyjmuje się, a inne odrzuca.

Stanowienie jest decyzją, w wyniku której powstaje norma postępowania.

Stanowienia prawa – jest aktem świadomym i celowym. Jest to sformalizowany, prospektywny i

konsekwentny akt władzy publicznej

25. Zasady ogólne stanowienia prawa(dobrej legislacji).

Czynności związane z tworzeniem prawa powinny opierać się na regułach – dyrektywach tworzenia

prawa, które pozwalają zrealizować mu zamierzony cel. Wśród dyrektyw polityki prawa wyróżnia się

nakazujące uwzględnienie:

- warunków społecznych w jakich projektowana norma prawna będzie działała;

- warunków materialno – technicznych (np. środków komunikowania, materiałów) bez których nie

można zrealizować określonych zadań;

- ogólnego kontekstu prawnego, którego spójnym elementem ma być projektowana norma;

- poglądów obywateli i ich organizacji, racji, wyrażonych myśli, by nie poprawiać bez dostatecznie

poważnych argumentów prawa.

Proces tworzenia prawa powinien mieć racjonalny charakter by w optymalny sposób móc

rozwiązywać problemy społeczne.

26. Wyjaśnij pojęcia: zbiór przepisów prawa, kodeks, inkorporacja.

Akty prawotwórcze regulują wąski bądź szeroki zakres stosunków społecznych. Aktów tych jest

bardzo wiele. Poszczególne akty mają różną moc prawną, są wydawane w różnym czasie. Aby prawo

było łatwiej dostępne dla jego adresatów i mogło być skuteczniej stosowane przez państwo,

niezbędna jest systematyka aktów prawotwórczych. Systematyzacja prawa przybiera postać

inkorporacji lub kodyfikacji.

Inkorporacja – polega na zebraniu w jedną całość obowiązujących w jakiejś dziedzinie norm

prawnych oraz na ich uporządkowaniu według treści. Jest to działalność porządkująca, w której toku i

wyniku prawo obowiązujące nie ulega zmianie, np. jednolity tekst ustawy (urzędowa, prywatna). W

wyniku działalności kodyfikacyjnej powstaje kodeks. Tą działalność prowadzi tylko państwo.

Kodeks – jest aktem prawotwórczym (ustawą) regulującym w sposób pełny określoną sferę

stosunków społecznych.

27. Względna swoboda ustawodawcy określania treści prawa.

W demokratycznym państwie prawnym, którego ustrój jest oparty na zasadzie podziału władzy,

stanowienie prawa należy do władzy ustawodawczej. Przysługuje jej znaczna swoboda w określaniu

treści prawa ale granice tej swobody określają normy konstytucyjne. Ustawodawca jest uprawniony

do stanowienia prawa odpowiadającego założonym celom politycznym i gospodarczym. Za wybór

właściwych metod i celów działania parlament ponosi odpowiedzialność przed wyborcami. Trybunał

konstytucyjny interweniuje w przypadku, gdy ustawodawca przekroczył zakres swojej swobody

regulacyjnej na tyle drastyczny, że naruszanie zasad jest ewidentne.

28. Rozumienie polityki tworzenia prawa

Czynności związane z tworzeniem prawa powinny opierać się na regułach – dyrektywach tworzenia

prawa, które pozwalają zrealizować mu zamierzony cel. Wśród dyrektyw polityki prawa wyróżnia się

nakazujące uwzględnienie:

- warunków społecznych w jakich projektowana norma prawna będzie działała;

- warunków materialno – technicznych (np. środków komunikowania, materiałów) bez których nie

można zrealizować określonych zadań;

- ogólnego kontekstu prawnego, którego spójnym elementem ma być projektowana norma;

- poglądów obywateli i ich organizacji, racji, wyrażonych myśli, by nie poprawiać bez dostatecznie

poważnych argumentów prawa.

Proces tworzenia prawa powinien mieć racjonalny charakter by w optymalny sposób móc

rozwiązywać problemy społeczne.

29. Pojęcie i system formalnych źródeł prawa. Niepisane źródła prawa.

Niepisane źródła prawa-Prawo pomocnicze obejmuje niepisane źródła prawa europejskiego

pochodzące z orzecznictwa. Źródła te są wykorzystywane przez Trybunał Sprawiedliwości jako normy

prawne w przypadku braku przepisów prawa pierwotnego i/lub prawa wtórnego. Obejmują ogólne

zasady prawa oraz zasady międzynarodowego prawa publicznego. Prawa podstawowe przez długi

czas uważane przez Trybunał Sprawiedliwości jako ogólne zasady prawa, stają się stopniowo

elementami prawa pierwotnego.

W orzecznictwie Trybunał Sprawiedliwości powołuje się na szereg norm prawnych, które uzupełniają

luki w prawie pierwotnym i/lub wtórnym. Chodzi tu przede wszystkim o międzynarodowe prawo

publiczne orazogólne zasady prawa. Obie kategorie pokrywają się, a Trybunał Sprawiedliwości

wydzielił zasady ogólne prawa inspirowane międzynarodowym prawem publicznym.

Prawa podstawowe stanowią szczególną kategorię norm, ponieważ mogą wchodzić w skład prawa

pierwotnego lub pomocniczego Unii Europejskiej (UE) w zależności od źródła. Ponadto od roku 1970

zaobserwować można przesunięcie, polegające na tym, że stają się one źródłem prawa pierwotnego,

a nie pomocniczego.

Źródłami prawa nazywane są te sposoby ustalania reguł zachowania, którym państwo nadaje moc

prawa, te formy (np. ustawy rozporządzenia), które przybierają akty tworzenia prawa.

System źródeł prawa:

- system prawa ustawowego (statue law) – charakteryzuje zespół cech, zwłaszcza uznanie pryzmatu

ustawy w normatywnym systemie źródeł prawa, normatywnego określenia odrębności stanowienia

prawa i stosowania prawa oraz ograniczenie roli sądów tylko do stosowania prawa;

- system prawa precedensowego (common law) – cechuje normatywna nierozdzielność procesu

tworzenia prawa i jego stosowania oraz możliwość tworzenia prawa przez sądy.

30. Prawo zwyczajowe i precedensowe.

Prawo zwyczajowe - Powstaje z długotrwałej praktyki pewnych zachowań, wspartej zgodnym,

społecznym przekonaniem, że zachowania te są niezbędne dla ogółu i powinny być przestrzegane

przez każdego. Jest to prawo obowiązujące nie na podstawie nadania czy uchwalenia przez

odpowiedni organ, ale wykształcone przez społeczeństwo w toku historii. W odróżnieniu od prawa

zwyczajowego prawo stanowione to np.: ustawa uchwalona przez Sejm i Senat, rozporządzenie

wydane przez Prezesa Rady Ministrów czy też uchwała rady gminy.

Pozostałością prawa zwyczajowego są dziś zwyczaje, czyli pewne stałe, powtarzalne zachowania,

społecznie pożądane w ramach danej dziedziny życia.

Prawo precedensowe - jest to typ systemu prawnego obowiązujący przede wszystkim w krajach

anglosaskich, który za źródło prawa poza ustawami, uznaje również orzekanie sądowe. W tym

przypadku tworzenie prawa wiąże się z oparciem norm prawnych i rozstrzygnięć sądowych na

wcześniejszych precedensach.

Najważniejszym pojęciem w prawie precedensowym jest precedens, rozumiany jako orzeczenie

sądu, które nie ma uzasadnienia w obowiązujących przepisach prawa, ale stanowi podstawę

wydawania decyzji w podobnych sprawach w przyszłości.

31. Porządek prawny i ład społeczny.

Rozważania nad istotą prawa od najdawniejszych czasów związane są z przekonaniem o potrzebie

istnienia ładu społecznego. W tradycji filozofii starożytnej mocno zakorzeniona była wiara, że

porządek spraw ludzkich ma charakter naturalny, tzn. jest częścią ładu istniejącego w całym

wszechświecie. Idea ładu znajduje więc wyraz w różnych formach: zarówno w dwóch porządkach

prawnych – naturalnym i państwowym, jak i religii, moralności, itp.

32. Prawo jako zjawisko społeczne. Warunki efektywności prawa.

Prawo jest zjawiskiem społecznym. Oznacza to w szczególności, iż:

- pojawia się tylko wówczas, gdy mamy do czynienia z relacjami między jednostkami ludzkimi w

ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej;

- prawo nie dotyczy zatem stosunku człowieka do siebie samego, do bóstwa, elementów i zjawisk

przyrody, chyba że stosunki te mają jakieś odniesienia i uwarunkowania społeczne;

- prawo i wartości i potrzeby o szerszym lub węższym zasięgu społecznym; ma je chronić i

urzeczywistniać;

- prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego – mniej lub bardziej sformalizowanego,

toczącego się w ramach grup społecznych w tym zwłaszcza takiej zbiorowości społecznej, jaką jest

państwo;

- prawo jest formułowane i bronione (sankcjonowane) przez społeczeństwo za pośrednictwem jego

instytucji, to znaczy najczęściej , choć nie wyłącznie, organów państwa (parlamentu, rządu, sądów,

itp.);

- realne istnienie (obowiązywanie) norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla

prawa, tzn. od tego, w jakim stopniu członkowie społeczeństwa są gotowi przestrzegać je i

sankcjonować. Prawo w ujęciu językowym formułuje teksty prawa. jest to zespół wypowiedzi

wyznaczających powinne zachowanie ujęte na ogół w formie pisemnej i posiadających szczególną

strukturę wewnętrzną.

33. Postacie nieprzestrzegania prawa. Reakcja państwa na nieprzestrzeganie prawa.

Sankcje jakie mogą spotkać społeczeństwo, instytucje i obywateli nie przestrzegających prawa ze

strony państwa są trzy:

1. Karna

2. Egzekucji

3. Nieważności

Karę wymierza państwo za zachowania szczególnie społecznie niebezpieczne (zabójstwo, kradzieże,

gwałt, rozbój). Powinna polegać na tym, że osoba, którą na jakąś karę się skazuje odczuwa ją za

większą karę niż gdyby postąpiła zgodnie z prawem. Istnieje kara pozbawienia wolności na jakiś czas

albo na zawsze (dożywocie), kara śmierci, kara dolegliwości majątkowej (grzywna – strata majątkowa

lub moralna), kara polegająca na możliwości pozbawienia wykonywania zawodu (zawód: kierowca,

lekarz, policjant, nauczyciel akademicki). Inny rodzaj kary to kara polegająca na np. zasądzeniu przez

sąd przeproszenia osoby zniesławionej przez osobę, która jest oskarżaną. Kara wymierzana służy do

zniechęcenia innych ludzi do popełnienia przestępstwa – prewencja ogólna. Prewencja szczególna

służy do tego, że osoba, która popełniła przestępstwo musi być zniechęcona do popełnienia tego

przestępstwa po raz kolejny. Ma ona odstraszać od popełnienia kolejnych przestępstw.

Recydywa - to każde następne przestępstwo tego samego rodzaju. Recydywa to nie jest popełnienie

przestępstwa innego rodzaju po wyjściu z więzienia.

Egzekucja jest pojęciem wieloznacznym. Sankcję egzekucji nie należy rozumieć jako

powieszenie, czy rozstrzelanie. Nie wszystkie przypadki łamania prawa umożliwiają zastosowanie

owej sankcji, bo np. jeżeli ktoś zabił kogoś to już mu życia nie przywróci, jeśli ktoś dokonał jakiegoś

czynu nie odwracalnego nie możemy wobec takiej osoby stosować sankcji egzekucji. Polega ona na

wyegzekwowaniu od osoby, która popełniła przestępstwo postępowania zgodnego z prawem np.

ktoś kupuje samochód na raty i wpłaca w sklepie I ratę otrzymuje samochód. Wpłaca II i III. Zaczyna

mieć kłopoty z pieniędzmi i nie wpłaca kolejnych rat. Popełnia czyn niezgodny z prawem, nie

wywiązuje się z umowy. Sankcja egzekucji polegać będzie na tym, że musi ona zapłacić zaległe raty i

płacić kolejne. Nie nastąpiło nic nieodwracalnego.

Sankcja nieważności dotyczy pewnych specyficznych zachowań, bowiem sankcją tą mogą być

objęte tylko pewne działania umowne. Zabójstwo, rozbój czy gwałt nie mogą być objęte sankcja

nieważności natomiast mogą być objęte takie działania jak zawarcie małżeństwa (jeden z małżonków

zawierał małżeństwo pod wpływem szantażu), sporządzanie testamentu (musi być sporządzony na

piśmie w obecności pewnych świadków i jeśli osoba sporządza testament ze świadomością, że jeżeli

w zapisie nie znajdzie się pewna treść no to życie tej osoby może być „poważnie skrócone” wtedy

może być on unieważniony).

Jest jeszcze jedna sankcja – sankcja rozsiana. Jest to sposób reakcji społeczeństwa na nie

przestrzeganie prawa przez innych obywateli. Z taką sankcją nie tak dawno spotkaliśmy się w związku

z wyrokiem dotyczącym Kopalni Wujek. Nie przeprowadzano jakichś badań społecznych, ale z

pewnością ludzie ze śląska, którzy tam uczestniczyli są oburzeni, że nie ma tam żadnych winnych, ani

żadnej kary. Sankcja ta jest sankcją opinii publicznej na treść wyroku sądowego w stosunku do osoby

lub grupy osób i jest najlepiej jeśli sankcja rozsiana jest zgodna z sankcją wymierzoną przez sąd.

34. Praworządność formalna i nieformalna.

Praworządność formalna – porządek prawny akceptujący wartości formalne związane ze sposobem

stanowienia i stosowania prawa. Według tej koncepcji najistotniejsze jest to, żeby prawo to było

przez rządzących przestrzegane, natomiast sama treść prawa z tego punktu widzenia była nieistotna.

Praworządność materialna – porządek prawny dla którego fundamentalne znaczenie mają wartości

materialne, tj. nie dotyczące sposobów tworzenia i stosowania prawa, ale również jego treści. W tej

koncepcji za najistotniejszy uznaje się postulat państwa, które nie tylko przestrzega prawa ale także,

w którym prawo spełnia podstawowe warunki odnoszące się do jego treści i formy.

35. Pojęcie aktów prawotwórczych powszechnie i wewnętrznie obowiązujących w Konstytucji RP.

Akt prawotwórczy powszechnie obowiązujący – jest to akt zawierający normy, które mogą

obowiązywać bez ograniczeń, co do zakresu podmiotowego i przedmiotowego, na całym terytorium

państwa bądź na jego części, np. konstytucja, ustawy oraz akty wykonawcze do ustaw

(rozporządzenia).

Akt prawotwórczy wewnętrznie obowiązujący – dotyczy spraw wewnętrznych administracji

publicznej. Do aktów tych zalicza się: uchwały parlamentarne oraz zarządzenia organów administracji

państwowej.

36. Problem umów społecznych i układów zbiorowych pracy jako źródeł prawa.

Zagadnienia układów zbiorowych pracy pojawiło się już przed w życie Konstytucji z 1997 r. między

innymi w praktyce orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego. Zgodnie z jego stanowiskiem układy

zbiorowe pracy nie są aktami normatywnymi wydawanymi przez organy państwa. Są natomiast

specyficznymi źródłami prawa pracy i nie mogą być samoistnym źródłem prawa ubezpieczeń

społecznych. Układy zbiorowe pracy są aktami stanowiącymi oddzielny rodzaj źródeł obowiązującego

prawa pracy. Umowy społeczne mają znaczenie z punktu widzenia prawa, są porozumieniami o

charakterze politycznym i mają swój rezonans prawny, między innymi przez to, że mogą stanowić

szczególny rodzaj aktu samoograniczenia się suwerennej władzy państwowej na rzecz zrealizowania

określonego programu działania umowy społecznej oraz, że pozostali uczestnicy porozumienia

przyjmują na siebie określone zobowiązania.

37. Prawo krajowe i międzynarodowe - podobieństwa i różnice.

Prawo krajowe – to akty o charakterze powszechnie obowiązującym (ogólnokrajowe i terytorialne) i

obowiązujące miejscowo (prawo lokalne) oraz o charakterze obowiązywania wewnętrznego.

Prawo międzynarodowe – są to akty regulujące stosunki między państwami i organizacjami

międzynarodowymi w trybie dwustronnego (wielostronnego) porozumienia – umowy

międzynarodowe (traktaty, pakty, konwencje, konkordaty).

Podobieństwa:

- nazwa – prawo;

- składają się z norm postępowania mających na ogół charakter, normy powstają za sprawą państw, a

ich naruszenia pociąga za sobą niekorzystne dla sprawcy tych naruszeń reakcje państw;

- prawa człowieka.

Różnice:

- prawo międzynarodowe jest jedno, praw krajowych jest tyle ile państw;

- normy prawa wewnętrznego są wytworem jednego państwa, a normy prawa międzynarodowego

wymagają dla swojego państwa zgodnego współdziałania przynajmniej dwóch państw;

- w tworzeniu norm prawa krajowego państwo kieruje się tylko swoimi potrzebami, możliwościami i

interesami, natomiast w tworzeniu prawa międzynarodowego państwa tworzące te prawa muszą

brać pod uwagę interesy, potrzeby i możliwości dwóch czy więcej państw, czyli kompromis;

- w prawie krajowym państwo ma wszelkie możliwości (policja, sądy, więziennictwo) do wymierzania

sankcji, natomiast w prawie międzynarodowym te możliwości są w znacznym stopniu ograniczone,

minimalnie zależą od chęci zastosowania się państw do wymierzonych im sankcji i podpisania

odpowiednich umów międzynarodowych;

- podmiotami prawa międzynarodowego publicznego są przede wszystkim państwa, co różni prawo

krajowe od międzynarodowego;

- podmiotem prawa krajowego są stosunki w obszarze obowiązywania tego prawa, prawo

międzynarodowe zaś dotyczy głównie stosunków między państwami;

- różnice są widoczne również w sferze sankcji. Sankcja przymusu jest charakterystyczna dla prawa

krajowego. Na straży przestrzegania prawa międzynarodowego stoją państwa. Sankcje w tym

przypadku polegają zwykle na określonej relacji państw czy opinii międzynarodowej. Mogą mieć

charakter ekonomiczny lub polityczny;

- normy prawa międzynarodowego powstają w inny sposób niż prawa krajowego. Mianowicie są

kształtowane w drodze zgody państw, a źródłem ich są umowy.

38. Prawo publiczne, a prywatne - kryterium podziału.

Prawo publiczne – reguluje stosunki między państwem a obywatelem oraz między organami

państwa.

Prawo prywatne – reguluje stosunki między równoprawnymi podmiotami głównie z zakresu obrotu

majątkowego, spraw rodzinnych, itp. Prawem jest więc prawo cywilne, handlowe, rodzinne.

Normy należące do systemu prawa dzieli się na różne sposoby, zależnie od przyjętych kryteriów.

Prawo dzieli się na prawo publiczne i prawo prywatne. Do prawa publicznego należą te normy, które

mają na uwadze interesy państwa, natomiast do prawa prywatnego należą te normy, które mają

głównie na uwadze interes jednostki. Kryterium podziału jest tu interes, któremu głównie służą dane

normy.

39. Prawo materialne, a formalne - kryterium podziału.

Prawo formalne, procesowe — zespół norm prawnych regulujących postępowanie przed

organami wymiaru sprawiedliwości i administracji publicznej.

Prawo formalne urzeczywistnia normy prawa materialnego i pozwala na ich egzekwowanie. Dotyczy

ono między innymiwłaściwości tych organów (rzeczowej, miejscowej, funkcjonalnej), wszczynania

postępowania, pism procesowych, wnioskówstron, dowodów, środków odwoławczych oraz

innych instytucji procesowych.

Prawo materialne — normy prawne bezpośrednio regulujące stosunki pomiędzy podmiotami prawa,

określając przesłanki (fakty) powodujące ich powstanie, zmianę lub wygaśnięcie. Do prawa

materialnego zalicza się również normy prawne regulujące określone obowiązki, zakazy lub nakazy i

przewidujące określone sankcje za ich nieprzestrzeganie. Prawo materialne jest ściśle związane

z prawem procesowym, bez którego istnienia to pierwsze nie mogłoby być egzekwowane.

Przykładowo, kodeks cywilny zawiera w większości normy prawa materialnego, a kodeks

postępowania cywilnego — w większości normy prawa procesowego.

Prawo materialne określa prawa i obowiązki podmiotów w różnych stosunkach społecznych.

Prawo formalne zawiera odpowiedź co do sposobu ustalania czy dane zachowanie adresata

materialnej normy prawnej jest zgodne lub sprzeczne z tą normą.

40. Podział prawa na gałęzie - kryteria podziału i przykłady gałęzi prawa.

Podstawowymi kryteriami podziału prawa na gałęzie są:

- charakter stosunków społecznych (prawo publiczne i prywatne);

- podmiot regulacji – określenie tego, kogo prawo dotyczy (np. regulacje dotyczące cudzoziemców);

- zakres terytorialny regulacji (prawo o zasięgu państwowym i o zasięgu lokalnym).

Prawo dzieli się na gałęzie:

- konstytucyjne;

- administracyjne;

- cywilne;

- finansowe;

- karne;

- pracy i ubezpieczeń społecznych;

- rodzinne i opiekuńcze;

- procesowe administracyjne: karne i cywilne.

41. Instytucja prawna i gałąź prawna - rozróżnienie.

Na gałąź prawa składa się całokształt norm prawnych regulujących pewna kategorie stosunków

społecznych. Stosunki te narastają historycznie. Gałęzie prawa są więc historycznie uwarunkowane.

Gałęzie prawa różnią się od siebie również metodą regulacji prawnej dla danej kategorii stosunków

społecznych.

Instytucją prawną jest ogół norm prawnych regulujących pewien typowy dla danej gałęzi prawa

stosunek społeczny. Mamy np. instytucję prawną kupna – sprzedaży, małżeństwa, egzaminu

uniwersyteckiego, listu gończego, poręczenia.

42. Pojęcie konstytucji. Charakterystyka prawa konstytucyjnego.

Konstytucja – to akt normatywny, który zajmuje najwyższe miejsce w ich hierarchii, jest ona

podstawą prawną innych normatywnych aktów prawnych postanawiając, jakie normatywne akty

prawne i przez kogo mogą być wydawane, określa więc sposób tworzenia prawa w danym państwie.

Prawo konstytucyjne – to zespół norm regulujących podstawę ustroju politycznego, ekonomicznego i

społecznego. Obowiązująca konstytucja z 02.04.1997 r. – podstawowy akt normatywny w zakresie

prawa konstytucyjnego.

43. Charakterystyka prawa administracyjnego.

Prawo administracyjne – reguluje władczą działalność organów państwa w różnych dziedzinach życia

społecznego (oświata, zdrowie, kultura). Wyodrębnia się różne wyspecjalizowane działy prawa

administracyjnego, np. prawo budowlane, wodne.

44. Pojęcia: sprawiedliwość społeczna, równość obywateli w prawie i wobec prawa.

Szczególnym przypadkiem użycia tego słowa jest fraza sprawiedliwość społeczna, która w potocznym

rozumieniu oznacza przyznanie człowiekowi tego, co z tytułu jego wkładu pracy lub zasług słusznie

mu się należy lub w ujęciuprawnym przyznanie każdej jednostce należnych jej praw wynikających z

zasad demokracji[2].

W części publikacji postuluje się, by sprawiedliwość społeczna oznaczała taką organizację systemu

ekonomicznego danego państwa, w którym jest zachowany w miarę równy dostęp do podstawowych

dóbr materialnych dla wszystkich jego mieszkańców, a w bardziej zachowawczej wersji –

przynajmniej w miarę równe szanse na uzyskanie takiego dostępu do tych dóbr, który

umożliwia godne życie, oraz brak grup społecznych zepchniętych na margines nędzy i pozbawionych

realnych szans na poprawę swojej sytuacji

Równość wobec prawa – norma konstytucyjna wymagająca, aby prawodawstwo traktowało na równi

osoby znajdujące się w podobnej sytuacji[1]. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zabrania m.in.

dyskryminowania lub wprowadzania szczególnych uprawnień dla osób ze względu na płeć,

urodzenie, rasę, narodowość, wykształcenie, zawód i wyznanie.

Inną definicję stanowi termin równość w prawie, który nakazuje tworzenie treści prawa w sposób

eliminujący bezpodstawną dyskryminację lub uprzywilejowanie.

45. Rozumienie i zasady prawa karnego. Pojęcie przestępstwa. Rodzaje przestępstw.

Przestępstwo – to czyn społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary w czasie jego

popełnienia, za który dopuszczający się go ponosi odpowiedzialność karną.

Przestępstwa dzieli się na: -

zbrodnia – to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą

surowszą;

- występek – jest to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności od 1 miesiąca lub karą grzywny.

Przestępstwa dzieli się na umyślne i nieumyślne przeciwko:

- pokojowi, ludzkości oraz wojenne;

- Rzeczpospolitej;

- obronności;

- życiu i zdrowiu;

- bezpieczeństwu powszechnemu;

- bezpieczeństwu w komunikacji;

- środowisku;

- wolności;

- wolności sumienia i wyznania;

- wolności seksualnej i obyczajowej;

- rodzinie i opiece;

- czci i nietykalności cielesnej;

- prawom osób wykonujących pracę zarobkową;

- działalności instytucji państwowych oraz samorządu terytorialnego;

- wymiarowi sprawiedliwości;

- wyborom i referendum;

- porządkowi publicznemu;

- wiarygodności dokumentów;

- mieniu;

- obrotowi gospodarczemu;

- obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi

Rodzaje przestępstw: przestępstwo ścigane z urzędu, przestępstwo scigane na wniosek, przestępstwo

z oskarżenia prywatnego

46. Pojęcie i zasady prawa karnego.

Prawo karne – określa jakie czyny są przestępstwami lub wykroczeniami i ustala zasady

odpowiedzialności karnej. Postępowaniem w sprawach karnych zajmuje się postępowanie karne.

Zasada odpowiedzialności karnej za czyn – odpowiedzialność dotyczy wyłącznie spraw które zostały

zrealizowane – działania bądź zaniechania. Nie można zatem karać za myśli, poglądy czy zamiary.

Zasada winy – osoba popełniająca czyn zabroniony może zostać skazana tylko wtedy, gdy można

wobec niej postawić zarzut. A zatem gdy istnieją czynniki związujące ją z danym czynem i czyniącym

ją za niego odpowiedzialnym.

Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej – na jej podstawie przestępstwo jest czynem

własnym sprawcy. Tak więc nawet w przypadku działania grupowego w orzekaniu zakresu

odpowiedzialności obowiązuje zasada indywidualizacji.

Zasada humanitaryzmu – przepisy prawa są tak konstruowane, aby w centrum ich uwagi stał

człowiek. Z tego względu uważa się, iż nawet założenie surowości kary nie może prowadzić do jego

dehumanizacji.

Zasada nullum crimen sine lege (nie ma przestępstwa bez ustawy) – przez wielu znawców prawa

uważana za najważniejszą z zasad współczesnego prawa karnego. Takie ujęcie prawa chroni bowiem

jednostkę przed arbitralnym posługiwaniem się represją przez organy państwowe. Zasada ta

uważana jest za naczelny element każdego demokratycznego państwa prawnego. Jej idea została

wyrażona w polskim systemie prawnym w art. 42 Konstytucji RP: „Odpowiedzialności karnej podlega

ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie

jego popełnienia”.

Zasada lex retro non agit (zasada, iż prawo nie działa wstecz) – przekonanie, iż można wobec

człowieka wymagać określonego zachowania, jeśli nie istniał wyraźny przepis zabraniający bądź

nakazujący jego realizację. Nie można zatem aktami prawa wchodzącymi w życie po realizacji danego

czynu wyciągać konsekwencji wobec osób popełniających zabroniony czyn przed jego

wprowadzeniem w życie.

47. Pojęcie i źródła prawa międzynarodowego prywatnego i publicznego.

Prawo międzynarodowe prywatne – reguluje stosunki prawne między osobami fizycznymi a

prawnymi. Przepisy prawa międzynarodowego prywatnego wskazują, jaki porządek prawny należy

zastosować w konkretnej sytuacji konfliktowej. Prawo to składa się ze źródeł o mieszanym

charakterze, a mianowicie z aktów prawa krajowego, a także z umów międzynarodowych czy reguł

prawa zwyczajowego.

Prawo międzynarodowe publiczne – stanowi system norm prawnych regulujących stosunki

wzajemne między państwami. Prawo międzynarodowe publiczne obejmuje różne sprawy poczynając

od określenia podmiotów tego prawa, jego źródeł poprzez normowanie różnych zagadnień

dotyczących terytorium państwa, ludności, przedstawicielstwa państwa w relacjach

międzynarodowych a także odnosi się do sposobów rozwiązywania sporów między państwami.

Źródłami prawa międzynarodowego są:

- umowy międzynarodowe (dwustronne i wielostronne);

- oświadczenia jednostronne;

- uznane zwyczaje międzynarodowe;

- niektóre uchwały organizacji międzynarodowych.

48. Pojęcie i źródła prawa UE. Rozumienie prawa pierwotnego i wtórnego UE.

Prawo Unii Europejskiej – zbiór aktów składających się na skomplikowany system prawny Unii

Europejskiej.

Do źródeł prawa Wspólnot Europejskich zalicza się prawo wspólnotowe pierwotne (traktaty

założycielskie), prawo pochodne – wtórne (akty wydane na podstawie traktatów założycielskich), a

także umowy międzynarodowe, jakie wspólnoty zawierają z organizacjami międzynarodowymi i z

innymi państwami niż państwa członkowskie, a wśród nich z krajami stowarzyszonymi.

Pierwotne źródło prawa wspólnotowego stanowią traktaty założycielskie:

- traktat paryski – 18.04.1951 – (EWWiS) podpisany przez 6 państw (Belgię, Francję, Holandię,

Luksemburg, RFN, Włochy);

- II traktat – 25.03.1957 – (EWG);

- Traktat rzymski – 25.03.1957 – (Euroatom);

Na pierwotne źródła prawa Wspólnot, poza w/w traktatami założycielskimi oraz załączonymi do nich

załącznikami i protokołami, składają się także późniejsze poprawki i zmiany wprowadzone m.in. przez

takie akty jak:

- Traktat o Fuzji Organów z 1965 r.;

- Jednolity akt Europejski z 1986 r.;

- Traktat o Unii Europejskiej z 1992 r.;

- Traktat Amsterdamski z 1997 r.

Wspólnoty, powołując różne instytucje, organy, równocześnie wyposażyły je m.in. w kompetencje do

stanowienia prawa (prawo pochodne – wtórne).

49. Sens ogłaszania aktów normatywnych. Fikcja powszechnej znajomości prawa.

Ogłaszanie aktów normatywnych umożliwia zarówno poznanie obowiązującego prawa jak i oznacza

wiązanie z tym ogłoszeniem nadania mocy obowiązującej określonemu aktowi normatywnemu. Z

ogłoszeniem aktu normatywnego wiąże się też konieczność jawności prawa.

Z ogłaszaniem urzędowym aktów normatywnych (Dz. U.) jest związane domniemanie powszechnej

znajomości prawa tzw. fikcja powszechnej znajomości prawa. Domniemanie to oznacza, że to co

zostało oficjalnie opublikowane (ogłoszone) jest znane wszystkim adresatom prawa i obowiązuje ich.

Na gruncie praktyki prawniczej fikcja powszechnej znajomości prawa przyjęła postać, że nie można

tłumaczyć się nieznajomością prawa i nieznajomość prawa nie usprawiedliwia.

50. Rozumienie obowiązywania prawa. Koncepcje obowiązywania prawa.

Obowiązywanie prawa – dana norma obowiązuje kiedy została ustanowiona i do tej pory nie została

uchwalona przez kompetentny organ państwa.

KONCEPCJE OBOWIĄZYWANIA PRAWA:

1) SYSTEMOWA/ NORMATYWNA/ FORMALNA- obowiązuje gdy: została ustanowiona zgodnie

znormami kompetencji prawodawczej i procedury prawodawczej; weszła w życie(upłyną okres od

momentu ustanowienia normy do momentu, gdy zaczyna obowiązywaćvacatio legis); jest

konsekwencjąnorm należących do systemu prawa uznaną na mocy akceptowanych reguł

wynikanianorm; nie została formalnie derogowana przez inną normę prawną; nie jestsprzeczna z

innymi normami obowiązującymi; jeżeli jest sprzeczna z innyminormami, to obowiązuje, gdy nie traci

mocy obowiązującej na podst.zastosowanych reguł kolizyjnych lub dyrektyw wykładni. Podstawą

obowiązywaniajest akt stanowienia normy (kto i w jakim trybie ustanowił normę) oraz relacjanormy

do innych norm obowiązujących.

2) FAKTUALNA/FAKTYCZNA- wersjaradykalna zakłada, że obowiązują tylko decyzje rozstrzygające

konkretne sprawy.Wersja umiarkowana- obowiązują tylko te reguły obowiązujące systemowo,

którepowołują organy stosujące prawo.; Normy, które nie są faktycznie stosowane,tracą moc

obowiązującą przez niestosowanie. ; Obowiązują normy, któredostatecznie często są przestrzegane

przez adresatów tych norm.

3) TETYCZNA= pozytywizm prawniczy – norma obowiązuje, jeżeli ma uzasadnienie tetyczne,tzn.

została ustanowiona przez podmiot zdolny do wyegzekwowania od adresatównorm zachowań, które

są z nią zgodne. Podstawą tej zdolności może byćdysponowanie środkami przymusu lub autorytetem.

4) AKSJOLOGICZNA= jusnaturalizm - norma prawna musi mieć uzasadnienie aksjologicznew

ocenach moralnych, tzn. prawny zakaz lub nakaz zachowania musi byćnastępstwem oceny tego

zachowania w kategoriach dobra lub zła, które wskazujeokreślony system wartości moralnych. W

sensie aksjologicznym obowiązują normymoralne oraz normy estetyczne.

51. Obowiązywanie prawa w przestrzeni, czasie i co do osób.

Obowiązywanie prawa w przestrzeni – prawo obowiązuje na całym terytorium danego państwa

(prawo miejscowe na określonym terytorium) i obejmuje ląd, wodę i powietrze.

Obowiązywanie prawa w czasie – istnieje moment początkowy i końcowy obowiązywania normy

prawnej. Norma obowiązuje od momentu, który wyznaczy ustawodawca, nie wcześniej jednak niż od

dnia opublikowania. Generalna zasada – 14 dni po opublikowaniu.

Obowiązywania prawa co do osób – generalna zasada, że prawo danego państwa obowiązuje

wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium. Wyjątki – oficjalni przedstawiciele innych

państw (dyplomaci), parlamentarzyści i sędziowie (immunitetu).

52. Pojęcia: realizowanie prawa, przestrzeganie prawa i stosowanie prawa.

Realizacja prawa – ludzie postępując zgodnie ze wskazówkami prawa realizują to prawo w życiu. Nie

ma znaczenia czy postępują zgodnie z normami prawa, czynią to świadomie czy też nie mają takiej

świadomości. Prawo realizują osoby fizyczne, prawne, organizacje społeczne, przedsiębiorstwa.

Przestrzeganie prawa – przestrzega prawa ten, kto będąc adresatem określonych norm prawnych,

świadomie postępuje zgodnie z ich treścią. Nie przestrzega prawa każdy, kto będąc świadomy tego,

że prawo wymaga od niego określonego zachowania, postępuje inaczej.

Stosowanie prawa – prawo stosuje tylko państwo, jego organy. Organ państwa stosuje prawo wtedy,

gdy na podstawie obowiązującej normy prawnej ustanawia normę indywidualną dla określonej

sytuacji czy określonego przypadku i gdy czyni to w sposób przewidziany dla danej sytuacji czy

przypadku.

53. Stosowanie i stanowienie prawa - rozróżnienie.

Stosowanie – prawo stosuje tylko państwo, jego organy. Organ państwa stosuje prawo wtedy, gdy na

podstawie obowiązującej normy prawnej ustanawia normę indywidualną dla określonej sytuacji czy

określonego przypadku i gdy czyni to w sposób przewidziany dla danej sytuacji czy dla danego

przypadku. O stosowaniu prawa mówi się wtedy, gdy adresat pierwotny normy nie zastosował się do

jej wskazań. Wówczas adresat wtórny normy, tej jej części, która nazywa się sankcją, podejmuje akcję

zmierzającą do realizacji tej sankcji. Decyzja, jaką dany organ podejmuje wobec adresata dyspozycji

właściwej normy, będzie aktem stosowania prawa. aktem stosowania prawa jest także wszelka

decyzja organu państwowego, która autorytatywnie określa stan prawny w stosunkach między

zainteresowanymi podmiotami prawa.

Stanowienie – jest aktem woli, a więc przeżyciem różnym od myśli, wzruszenia czy dążenia. Jest

przeżyciem aktywnym. Jedno z możliwych rozwiązań się przyjmuje, inne odrzuca. Stanowienie jest

decyzją, w wyniku której powstaje norma postępowania. Stanowić normy postępowania mogą

zarówno organy jednoosobowe jak i kolegialne. Akt stanowienia prawa nie sprowadza się do samej

decyzji. Ważne są także czas, miejsce podjęcia decyzji i sposób w jaki to następuje. Istotne znaczenie

ma również sposób komunikowania o podjętej decyzji.

Różnica między stosowaniem prawa a jego stanowieniem jest w tym, że w wyniku stanowienia

powstają normy generalne i abstrakcyjne, a w wyniku zastosowania prawa podejmowane są decyzje

o charakterze indywidualnym i konkretnym.

54. Ideologie stosowanie prawa. Typy(modele) stosowania prawa

Termin „stosowanie prawa” nie ma sprecyzowanego znaczenia ani w języku prawnym, ani w językach

prawniczych. Zarówno praktyka jak i doktryna prawnicza posługują się często tymi terminami w

różnych znaczeniach, co związane jest tak z bieżącymi potrzebami funkcjonowania prawa oraz jego

analizy, jak i z ideologią czynności sądowych (1)[1].

Pojęcie stosowania prawa bywa w prawoznawstwie rozumiane niejednolicie. Spowodowane to jest

nie tyle właściwościami języka, a więc sprawami werbalnymi, ile kontrowersjami związanymi z

akceptowanymi poglądami na temat rozróżnienia wielorakich przejawów działalności organów

państwowych (2)[2].

Typ administracyjny - organ stosujący prawo jest związany z dyrektywami i poleceniami zwierzchnika odnośnie tego jaką decyzje wydać . Zasada hierarchicznego podporządkowania organów, ale nie należy tego rozumieć , że organ niższego rzędu ma wydać decyzję która byłaby sprzeczna z przepisami prawa. W postępowaniu administracyjnym występuje zasada legalizmu czyli wydana decyzja musi opierać się na przepisach prawa. Istotnym wzmocnieniem tego typu stosowania prawa jest to, że decyzje administracyjne są poddane kontroli sądowej sprawowane przez USA oraz NSA

Qazi sądowy obejmuje on procesy decydujące w których podmiotem stosującym prawo są sądy polubowne, arbitrażowe, komisje rozjemcze, mediatorzy. Jeżeli procedura przed tymi organami jest zgodna z wymogami które stawia tym procedurą państwo w odpowiednich przepisach to decyzje stosowania prawa wydane przez ten organ są wiążące dla podmiotów, które występowały w danym postępowaniu. Jeżeli te podmioty umówią się, że rozwiążą spór np. ugodą to ich wiąże taki sam sposób jakby ten spór rozstrzygnął sąd państwowy.

55. Proces i etapy stosowania prawa. Ustalanie faktów w procesie stosowania prawa. Zasada

prawdy materialnej.

1. Ustalenie stanu faktycznego, czyli zebranie materiału dowodowego o faktach, z którymi mają

być wiązane skutki prawne;

2. Odpowiedź na pytanie, czy i jakie przepisy i ewentualnie zawarte w nich normy odnoszą się

do ustalonego stanu faktycznego;

3. Interpretacja obowiązujących przepisów prawnych w celu ustalenia znaczenia normy

prawnej;

4. Subsumpcja, czyli podciągnięcie ocenianego stanu faktycznego pod sformułowaną w wyniku

wykładni normę prawną.

5. Podjęcie decyzji lub wydanie orzeczenia sądowego.

Polski kodeks postępowania karnego w art. 2 § 2 formułuje zasadę prawdy materialnej:

„ Art. 2 § 2 Podstawę wszelkich rozstrzygnięć powinny stanowić

prawdziwe ustalenia faktyczne.

”

W kodeksie postępowania administracyjnego zasada ta nosi nazwę zasady prawdy obiektywnej:

„

Art. 7 W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na

straży praworządności i podejmują wszelkie kroki niezbędne do

dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy,

mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli.

Prawda materialna (obiektywna) – w języku prawniczym wiedza zgodna

ze stanem faktycznym. Przeciwstawiana jestprawdzie

formalnej (proceduralnej), czyli wiedzy opartej

na domniemaniach, fikcjach prawnych lub zgodzie stron.

”

56. Rozumienie tzw. subsumpcji i sylogizmu prawniczego.

Subsumpcją nazywa się podciągniecie ustalonego stanu faktycznego pod wybraną normę prawną. Po

dokonaniu subsumpcji organ sterujący prawo przystępuje do określenia konsekwencji prawnych,

która norma prawna wiąże z ustalonym w sprawie stanem faktycznym.

Sylogizm prawniczy (sylogizm prawny) – obok analogii, modelu argumentacyjnego i modelu ważenia

zasad, jest jedną z metod stosowania prawa. Czasem nazywa się go również dedukcją prawniczą, co

ma nawiązywać do znanej w logice metody dedukcji (wnioskowania, w którym prawdziwość konkluzji

zależy a zarazem i gwarantowana jest prawdziwością jego przesłanek).

W sylogizmie prawniczym przesłankę większą stanowi ogólna norma prawna (norma generalno-

abstrakcyjna), przesłankę mniejszą stan faktyczny, którego skutki prawne chcemy ustalić, a wniosek

(konkluzję) skutki prawne, jakie należy przypisać na podstawie tej normy temu stanowi.

Proces podciągania konkretnego stanu faktycznego pod ogólną normę nazywany jest tu subsumpcją;

przy czym – z powodu właściwości języka prawnego oraz pragmatycznego i normatywnego aspektu

prawa – nie jest on procesem „czysto logicznym”, lecz warunkowanym subiektywną oceną i

przymiotami osoby, jaka go dokonuje.

57. Pojęcie i rodzaje dowodów służących ustaleniu prawdy.

Dowodem nazywamy środek, za pomocą którego dokonuje się dowodzenia w postępowaniu, a więc

stwierdza prawdziwość faktów, będących przedmiotem dowodu. Jako dowód należy dopuścić

wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem. Mogą to być

dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych oraz oględziny.

Rodzaje dowodów:

Dowody z dokumentów;

- urzędowe – sporządzone przez powołane do tego organy państwowe stanowią dowód tego, co

zostało w nich urzędowo stwierdzone lub dokumenty sporządzone przez organy jednostek

organizacyjnych;

- prywatne – wszystkie inne.

Dowody ze świadków – świadek ma zeznawać prawdę na podstawie własnych spostrzeżeń.

Dowody z opinii biegłego – gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, których nie mają

pracownicy organu załatwiającego sprawę. Opinia biegłego jest rozpatrywana przez osobę, która nie

jest związana z postępowaniem administracyjnym.

Oględziny – to bezpośrednie badanie jakiegoś przedmiotu przez organ administracji publicznej.

Przedmiotem oględzin mogą być rzeczy ruchome jak i nieruchome.

58. Rozumienie "domniemania prawnego". Rodzaje domniemań prawnych.

Domniemania prawne to takie domniemania, które są nakazane przez obowiązujące normy prawne.

Domniemania prawne dzielą się na domniemania prawne wzruszalne oraz domniemania prawne

niewzruszalne. Domniemania prawne wzruszalne mogą zostać obalone za pomocą przeciwdowodu.

Oznacza to, iż możliwe jest wykazanie, że domniemany fakt nie istnieje. Inaczej jest w przypadku

domniemań prawnych niewzruszalnych, w stosunku do których nie można przeprowadzić dowodu

przeciwnego.

59. Pojęcie, cel i zakres wykładni prawa.

Wykładnia prawa (także interpretacja prawa (przyjmuje się, że

wyrazy wykładnia i interpretacja są synonimami),wykładnia przepisów prawa, wykładnia tekstu

prawnego) to pojęcie języka prawnego i języka prawniczego, które oznacza, zależnie od kontekstu:

• wykładnię prawa w ujęciu pragmatycznym, czyli proces (zespół czynności) zmierzający do

ustalenia znaczeniaprzepisu prawa (wykładnia prawa sensu stricto) i ustalenia treści zawartych w

nim norm prawnych (wykładnia prawasensu largo);

• wykładnię prawa w ujęciu apragmatycznym, czyli rezultat wykładni prawa w ujęciu

pragmatycznym, tj. ustalone w jej toku znaczenie przepisu lub treść normy prawnej.

Przyczyny powodujące konieczność stosowania wykładni:

• błędy językowe powstałe przy formułowaniu przepisów;

• zmiany społeczno-gospodarcze lub polityczne;

• zbyt ogólny charakter normy prawnej.

Wykładnia – (interpretacja) prawa oznacza proces ustalania właściwego rozumienia danych

przepisów.

Cel-To interpretacja prawa celem wykładni jest ustalenie właściwej treści norm prawnych zawartych

w przepisach prawnych, dopiero to właściwe ustalenie spowoduje, że rozstrzygnięcie konkretnej

sprawy przez organ, który stosuje prawo będzie należyty. Wykładnia służy zatem usuwaniu

wątpliwości dotyczących treści normy prawnej. Celem wykładni nie jest tworzenie nowych norm

prawnych, a właściwe ich odczytywanie z przypisów wykładnia ma miejsce wówczas, kiedy mamy do

czynienia z niejasnymi przepisami, wieloznacznymi z przypisami które mogą być wzajemnie

sprzeczne. Nie interpretuje się przepisów jasnych jednoznacznych z których wynika jasno.

Zakres (chyba)- Przedmiotem interpretacji jest język, za pomocą którego zakodowane są teksty

prawne. W przypadku wykładni naczelną zasadę pełni zasada clara non sunt interpretanda, zgodnie

z którą to co jest zrozumiałe i jasne nie wymaga interpretacji.

60. Statystyczne i dynamiczne teorie wykładni. Pragmatyczne i apragmatyczne rozumienie

wykładni. Wykładnia derywacyjna i klaryfikacyjna.

Teoria wykładni statyczna – zakłada, że wraz z ustanowieniem przepisów ustawodawca nadaje mu

określone znaczenie (ustanawia normę prawną o określonej treści zawartej w tym przepisie).

Teoria wykładni dynamiczna – oznacza dostosowanie do współczesnych potrzeb treści starych

przepisów. Jeśli przepisy nie zostały uchylone lub znowelizowane to przyjmuje się, że ustawodawca

pragnie utrzymania ich w mocy

W ujęciu pragmatycznym wykładnia jest czynnością interpretatora i polega na rekonstrukcji norm z

przepisów prawnnych (deryw) oraz na ustalaniu znaczenia jęz tekstu pr gdy jest ono wątpliwe

(klaryfik)

W ujęciu apragmatycznym -wykładnia to rezultat tych czynności czyli zrekonstruowana norma lub

wypowiedż stwierdzająca jakie jest "właściwe" znaczenie niejasnego przepisu pr.

DERYWACYJNE UJĘCIE

a) ujęcie ogólne

-traktuje przypisanie znaczenia wyrażeniom użytym w tekście prawnym jako wykładnie;

-wersja ta odrzuca konstrukcje bezpośredniego rozumienia terminów języka prawnego i pojęcie

wykładni odnosi do wszystkich przypadków ustalania znaczenia tekstów prawnych

-bezpośrednie rozumienie reguł sensu języka tekstu prawnego, w znacznej mierze jest intuicyjne,

ponieważ jest interpretacją - przypisuje treść i zakres wyrażeniom użytym w tekście;

b) ujęcie szczególne

-eksponuje różnicę pomiędzy przepisem prawnym -traktowanym jako element tekstu prawnego, a

normą pr -traktowaną jako wypowiedż językowa zawierająca regułę postępowania;

-wykładnia w tej wersji polega na przypisaniu przepisom znaczenia w postaci odkodowanej z tekstu

normy prawnej- generalnej, abstrakcyjnej i jednoznacznej;

-celem wykładni jest odtworzenie norm prawnych wysłowionych w przepisach -tzn odtworzenie

jednoznacznych zakresów zastosowania i normowania zrekonstruowanych na podst przepisów

prawnych

-pierwsza faza polega na zrekonstruowaniu wypowiedzi o kształcie normy postępowania z przepisu;

czyli na zrekonstruowaniu wypowiedzi językowej, która odpowiadałaby formie normy

-druga faza polega na ustaleniu znaczenia terminów występujących w zrekonstruowanej z przepisów

wypowiedzi o cechach normy

-odpowiada praktyce interpretacyjnej w naukach prawnych -doktryna prawnicza-wykłądnia

doktrynalna (dokonywana jest w oderwaniu od stanu faktycznego)

KLARYFIKACYJNE UJĘCIE

-zakłada że wykladnia to ustalenie znaczenia językowego przepisu pr tylko wtedy gdy przepis ten

budzi wątpliwości semantyczne

-rozróżnia bezpośrednie rozumienie tekstu prawnego od sytuacji wykładni (rozumienia pośredniego

tekstu pr poprzez jego interpretację)

-nawiązuje do zasady "clara sunt non interpretanta"- co jest jasne nie wymaga interpretacji

-odpowiada praktyce interpretacyjnej organów stosujących prawo -wykładnia operatywna

(dokonywana przez organy stosujące prawo, podstawowym celem działań interpretatora jest

uściślenie znaczenia przepisów prawnych w stopniu niezbędnym dla rozstrzygnięcia kwalifikacji

prawnej konkretnego stanu faktycznego;

61. Rodzaje wykładni i reguły wykładni prawa.

Wykładnię prawa podzielić można na szczegółowe rodzaje lub typy ze względu na różne kryteria.

Zróżnicowanie ze względu na podmiot jej dokonujący:

- wykładnia autentyczna;

- wykładnia legalna;

- wykładnia operatywna;

- wykładnia doktrynalna.

Ze względu na sposób dokonywania wykładni:

- wykładnia językowa;

- wykładnia systemowa;

- wykładnia funkcjonalna;

- wykładnia porównawcza.

Ze względu na wyniki wykładni:

- wykładnia literalna;

- wykładnia rozszerzająca;

- wykładnia zwężająca.

62. Sens założenia racjonalności ustawodawcy.

Racjonalność prawodawcy jest ideałem, wytyczną postępowania, wskazówką adresową do legislatora

(przyjmuje się racjonalność ustawodawcy jako założenie). Założenie o racjonalności twórcy dzieła

kulturowego jest przyjęte powszechnie w całej humanistyce jako punkt wyjścia dla interpretacji

sensu. Podstawą interpretacji humanistycznej są następujące założenia:

- dzieło kulturowe (literackie, artystyczne, naukowe) jest kreacją człowieka, którym interpretator dzieli podstawowe właściwości fizyczne i duchowe,

- twórca (twórcy) dzieła jest istotą racjonalną, tj. dokonuje wyboru celów i adekwatnych do ich osiągnięcia środków,

- rekonstrukcja przez interpretatora tej wiedzy i systemu wartości pozwala zrozumieć sens dzieła kulturowego, będącego przedmiotem dociekań.

63. Problem mocy wiążącej wykładni.

Ustalane w procesie wykładni znaczenie interpretowanego przepisu może mieć różną moc wiążącą

prawnie.

Możliwe są dwie sytuacje:

- wynik wykładni nie jest wiążący dla kogokolwiek;

- wynik wiąże pewne liczby osób i organów państwa nią związanych i wyróżnia się wykładnię wiążącą

wszystkich adresatów, wykładnię wiążącą tylko pewną grupę osób i organów państwa i wykładnię

wiążącą organy państwowe w poszczególnej sprawie.

64. Problem zupełności systemu prawa. Pojęcie luki w prawie. Sposoby usuwania luk

aksjologicznych i konstrukcyjnych w prawe.

zupełność rozstrzygniecia- prawo jest zupełne wówczas gdy pozwala na rozstrzygnięcie każdej sytuacji ( czy jest nakazana, zakazana, czy dozwolona )

reguła dopełniająca system w prawie karnym nullum crimen sine lege poenali

-to co nie jest uregulowane pozytywnie jest uregulowane negatywnie ( prawo dozwala to czego nie zabrania)

reguła kwalifikacyjna-wtedy gdy prawo pozwala na rozstrzygnięcie każdej sytuacji

Luką w prawie jest jedynie taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzić, że nie jest

przez ustawodawcę zamierzony. Gdyby ustawodawca działał racjonalnie, ten stan rzeczy

uregulowałby, tj. zakazał, dozwolił określone zachowanie, określonym adresatom, w danych

warunkach. Luka w prawie może w szczególności wystąpić wówczas gdy:

- ustawodawca nie zakończył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej zapowiedzi, np. Rada

Ministrów nie wydała przepisów wykonawczych do ustawy mimo przepisu blankietowego

zobowiązującego RM do takiego działania;

- pomimo zakończenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalić norm regulujących określoną

kwestię, np. utworzona zostaje jakaś instytucja ustrojowa (np. organ państwa), a nie zostały

określone jej pełne kompetencje itp. Usuwanie luk w prawie następuje przez analogie.

65. Wnioskowanie prawnicze(reguły inferencyjne). Topiki prawnicze

Reguły inferencyjne – są to logiczne lub quasi – logiczne reguły wnioskowań akceptowane i szeroko

wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego.

a) jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś „więcej”, uprawniony jest też do czynienia czegoś „mniej”. Jest to rozumowanie zwane argumentum a fortiori (z silniejszego) w odmianie a maiori od minus (z większego na mniejsze)

b) jeżeli komuś jest zakazne czynić coś „mniej”, tym bardziej zakazane jest mu czynić coś „więcej”. Jest to rozumowanie a fortiori w odmianie a minori ad ad maius (z mniejszego na większe)

c) jeśli kogoś, i tylko jego, dotyczy jakiś zakaz lub nakaz zachowania lub gdy zachowanie powinno nastąpić w pewnych warunkach, to innych podmiotów lub w innych warunkach normy zakaz lub nakaz nie dotyczy, a contario (argumentum a contario, rozumowania z przeciwieństwa)

d) do reguł inferencyjnych zaliczyć też można wnioskowania przez analogię (per analogiam, zwane też argumentu a simili – wnioskowanie z podobieństwa), które znajduje zastosowanie przy usuwaniu luk w prawie. Istnieją dwie postaci analogii:

- analogia z ustawy (analogia legis) polega na zastosowaniu do stanu rzeczy nieuregulowanego (luka) regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luką,

- analogia z prawa (analogia iuris) polega na sformułowaniu nowej normy, która uregulowałaby lukę w procesie stanowienia prawa i na podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy.

e) wnioskowanie „z celu na środki” opiera się na potoczny rozumowaniu że „cel uświęca środki” – zakaz posługiwania się środkami moralnie nagannymi lub prawnie niedopuszczalnymi, wykorzystuje się je w procesie wykładni prawa,

66. Rozumienie kolizji norm prawnych. Sposoby usuwania sprzeczności norm - reguły kolizyjne.

O kolizji przepisów prawnych mówi się, gdy stosunek prawny uregulowany jest więcej niż jednym

przepisem (zespołem przepisów), które wzajemnie się wykluczają. Kolizja przepisów w przestrzeni, to

ta kolizja, do której dochodzi między przepisami obowiązującymi w różnych miejscach. Do kolizji

może dojść:

a) między przepisami obowiązującymi w różnych dzielnicach kraju;

b) między przepisami obowiązującymi w różnych państwach;

Reguły kolizyjne są to reguły pozwalające na usuwanie sprzeczności norm w systemie prawa

pozytywnego.

Reguły kolizyjne podzielić można na:

- reguły kolizyjne porządku hierarchicznego – norma wyżej usytuowana w hierarchii norm uchyla

normę niższego rzędu;

- reguły kolizyjne porządku czasowego – norma późniejsza uchyla wcześniejszą pod warunkiem, że

norma późniejsza nie jest normą niższego rzędu;

- reguły porządku treściowego – norma szczególna uchyla ogólną pod warunkiem, że nie jest normą

niższego rzędu, późniejsze wprowadzenie normy ogólnej nie oznacza uchylenia normy szczególnej.

67. Pojęcie analogii w prawie.

Analogie w prawie:

- analogia z ustawy (analogia legis) – polega na zastosowaniu do stanu rzeczy nieuregulowanego

(luka) regulacji dotyczącej stanu rzeczy podobnego do objętego luka. Wraz z tą czynnością dokonuje

się zwykle odpowiedniego dostosowania tej regulacji do stanu rzeczy nią objętego;

- analogia z prawa (analogia iuris) – polega na sformułowaniu w procesie stosowania prawa i na

podstawie domniemanych preferencji aksjologicznych ustawodawcy oraz zasad prawa nowej normy,

która regulowałaby stan rzeczy objęty luką.

68. Pojęcie osoby fizycznej i osoby prawnej. Typy osób prawnych. Rozumienie pojęć: zdolność

prawna i zdolność do czynności prawnych.

Osobą fizyczną – jest każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci. Osobie fizycznej przysługuje

zdolność do czynności prawnej tj. możność uczestnictwa jako podmiot w stosunkach prawnych.

Osoba prawna – jest tworem organizacyjnym powstałym na podstawie kodeksu cywilnego lub innych

przepisów szczególnych i zwykle dysponującym pewnym majątkiem.

Rozróżnia się dwa rodzaje osób prawnych:

- zrzeszenia (stowarzyszenia, partie polityczne, związki zawodowe);

- zakłady (przedsiębiorstwa, spółki).

Zdolność prawna – zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków prawnych. Zdolność prawna

jest atrybutem osób fizycznych, jednostek organizacyjnych będących osobami prawnymi (w

szczególności Skarbu Państwa) oraz niebędących osobami prawnymi, którym zdolność prawną nadają

przepisy szczególne.

Zdolność prawna jest na gruncie polskiego prawa niestopniowalna. Można ją mieć albo nie. Zakres, w

jakim można z niej korzystać, definiuje osobny atrybut podmiotu prawa – zdolność do czynności

prawnych. Jednakże na mocy zdolności prawnej każda osoba fizyczna może dokonywać czynności

prawnych w zakresie drobnych bieżących umów dotyczących życia codziennego.

Zdolność do czynności prawnych – w prawie cywilnym zdolność do dokonywania we własnym

imieniu czynności prawnych, czyli do przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu

wywołanie powstania, zmiany lub ustaniastosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność do

samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej (nabywania praw i zaciągania zobowiązań).

Zdolność do czynności prawnych jest szczegółowo uregulowana przez przepisy części

ogólnej Kodeksu cywilnego.

69. Rozumienie terminów: wolność, obowiązek, uprawnienie, roszczenie, kompetencja, prawo

podmiotowe.

Wolność – zachodzi gdy norma prawna, zabrania przeszkadzać w podejmowaniu określonych działań.

Mamy np. wolność wypowiadania się, wolność wyboru miejsca zamieszkania na terytorium państwa.

Obowiązek – zachodzi gdy norma prawna przewiduje dla swojego adresata w danych okolicznościach

tylko jeden sposób zachowania się, ustanawia ona dla danego adresata określony obowiązek.

Uprawnienie – zachodzi gdy norma prawna przewiduje dla adresata możliwość działania i daje mu

wybór, czy ma wykonać dane działanie, czy nie, czy ma je wykonać w taki albo inny sposób, mówi się,

stwarza ona uprawnienie dla danego adresata.

Uprawnienie – określenie wyróżnionego w jakiś sposób elementu prawa podmiotowego –

przeważnie chodzi o bliższe wyznaczenie zachowania objętego prawem podmiotowym.

Wśród uprawnień należy wyróżnić:

• roszczenia

• uprawnienia kształtujące

• zarzuty

Roszczeniem – nazywa się żądanie, z jakim może wystąpić uprawniony wobec zobowiązanego, aby

zachował się zgodnie z treścią aktualnego obowiązku. Jest to przy tym żądanie cieszące się poparciem

i ochroną ze strony państwa.

Kompetencja – zachodzi gdy adresat normy może w sposób ważny prawnie wykonać daną czynność

umowną np. wydać wyrok, aresztować kogoś, przyjąć kogoś na uniwersytet, dopuścić kogoś do

egzaminu. W zakres kompetencji danej osoby wchodzą zarówno działania umowne będące

przedmiotem obowiązku, jak i uprawnienia. Jeżeli przedmiotem kompetencji jest ustanowienie

odpowiednich norm prawnych, mówi się o kompetencji normodawczej. Jeżeli tym przedmiotem jest

zakreślanie kompetencji innych osób, mówi się o kompetencji kompetencji.

Prawo podmiotowe – zespół przyznanych uprawnień występujących w określonym stosunku

cywilnoprawnym. Jest to zatem zbiorcza, nadrzędna kategoria pojęciowa, określająca sytuację

prawną strony uprawnionej. W takim kontekście mówi się o prawie własności i innych prawach

rzeczowych, o wierzytelności, o prawach na dobrach niematerialnych itp.

70. Pojęcie odpowiedzialności prawnej. Odpowiedzialność konstytucyjna.

Odpowiedzialność prawna – polega na ponoszeniu przewidzianych przez normę prawną

sankcjonującą negatywnych skutków zachowań sprzecznych z dyspozycją normy sankcjonowanej w

warunkach określonych przez hipotezę.

Odpowiedzialność konstytucyjna – przewidziane z reguły konstytucją konsekwencje, które można

zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli te osoby podczas

wykonywania swoich funkcji naruszyły konstytucję bądź inne ustawy.

Dotyczy na ogół:

• prezydenta

• premiera

• ministrów

• wyższych urzędników administracji państwowej

71. Pojęcie stosunku prawnego. Rodzaje stosunków prawnych. Elementy stosunku prawnego.

Stosunek prawny – jest jednym z rodzajów stosunków społecznych czyli takie relacji między

przynajmniej dwiema osobami, w których zachowanie jednej strony wywołują reakcje innej strony i

podlegają kontroli norm społecznych.

Wyróżniamy stosunki prawne:

a) dwustronnie zindywidualizowane - są to stosunki łączące określony podmiot z nieoznaczonym

kręgiem osób

b) jednostronnie zindywidualizowane - są to stosunki powstające pomiędzy dwoma ( lub więcej )

ściśle określonymi podmiotami

Elementy stosunku prawnego:

-fakty prawne;

- podmioty stosunku prawnego;

- przedmiot stosunku prawnego;

- treść stosunku prawnego.

72. Podmioty stosunku prawnego. Przedmiot stosunku prawnego. Treść stosunku prawnego.

Podmiotami – (stronami) stosunku prawnego są osoby, które w nim występują jako uprawnione lub

zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób uczestników tego samego

stosunku prawnego.

Przedmiotem – stosunku prawnego może być określone zachowanie (np. naprawa samochodu przez

warsztat usługowy), przedmiot materialny (np. sprzedawany samochód), przedmiotem mogą być też

prawa osobiste (np. niemajątkowe prawa autorskie).

Treść stosunku prawnego – na treść stosunku prawnego składają się uprawnienie i obowiązki jego

podmiotów (stron).

73. Wyjaśnij pojęcia: zdarzenie prawne i czynność prawna

Zdarzenia prawne – zdarzenia są to wydarzenia niezależne od woli ludzkiej wynikające często z

działania sił przyrody.

Czynność prawna – wymagająca oświadczenia woli i zmierzająca do wywołania określonych skutków

prawnych.

74. Pojęcie demokratycznego państwa prawnego. Związki prawa z państwem.

Państwo prawa (państwo prawne) – koncepcja państwa, w którym prawo ma pozycję nadrzędną w

systemie politycznym, wiąże rządzących i wyznacza zakres ich kompetencji, a obywatelom

gwarantuje szereg praw i wolności

W potocznym myśleniu ujmuje się na ogół państwo i prawo łącznie, choć są to różne zjawiska

społeczne. Dzieje się tak dlatego, że nie ma państwa, a którym nie byłoby prawa. Może ono być

prymitywne czy rozwinięte, dobre albo złe, ale zawsze jest jakieś prawo. Państwo nie może obyć się

bez prawa. Prawo reguluje jego organizację i sposoby działania. Prawo służy państwu do regulowania

życia jego obywateli. W życiu społecznym przestrzega się wiele rozmaitych rodzajów norm. Są to

normy moralne, obyczajowe, normy stanowione przez różne organizacje społeczne czy religijne. A

tylko normy prawne mają legitymizację państwa. Ono dba aby normy te były przestrzegane.

Decyduje to o efektywności prawa i o stosunku do niego. Są znane teorie, które głoszą, że może

istnieć prawo bez państwa. Nie mają one jednak pokrycia w rzeczywistości.

75. Podstawowe zasady państwa prawnego. Znaczenie idei sprawiedliwości w strefie tworzenia i

stosowania prawa.

Istnieje wiele elementów państwa prawnego. Do najważniejszych zalicza się:

• nadrzędny charakter konstytucji i opierających się na niej ustaw: konstytucja określa

podstawowe organy państwa i ich kompetencje (zasada praworządności), ustawy natomiast

są podstawową formą regulacji sytuacji obywateli.

• trójpodział władz

• związanie władzy wykonawczej prawem uchwalanym przez władzę ustawodawczą

• niezależną władzę sądowniczą sprawowaną przez niezawisłych sędziów

• prawo do sądu,

• zasadę suwerenności narodu,

• ochronę praw i wolności obywatelskich

• świecki charakter państwa

• samorządność,

• sądową kontrolę aktów administracyjnych,

• odpowiedzialność cywilnoprawną funkcjonariuszy państwowych za działania bezprawne.

76. Pojęcie podziału władzy. Cele koncepcji podziału władzy.

Zgodnie ze stwierdzeniem francuskiego filozofa Monteskiusza, że każdy człowiek, który posiada

władzę, skłonny jest jej nadużywać, dlatego skupienie w jednych rękach całej władzy jest

niebezpieczne dla ludności państwa. W tym celu jest niezbędny podział władzy tj. taka struktura

aparatu państwowego aby nawet gdyby ktoś chciał, nie mógłby nadużywać władzy. Monteskiusz

wyróżnił trzy rodzaje władzy:

- prawodawczą;

- wykonawczą;

- sądowniczą.

Dowodzi, że między tymi władzami powinna zachodzić pewna równowaga, że powinny działać

hamulce, które pozwolą powściągać zakusy jednej władzy nad drugą. Ukształtowanie się w XIX wieku

partii politycznych i ogromny wzrost ich znaczenia w XX wieku sprawiło, że uwzględnienie zasad

podziału władzy w strukturze aparatu państwowego stało się niewystarczającym zabezpieczeniem

przed nadużywaniem władzy. Jeżeli bowiem ta sama partia rządząca ma decydujący wpływ na organy

prawodawcze, wykonawcze i sądowe, przestaje działać system hamowania i równowagi między nimi.

Dlatego poszukuje się dziś różnych środków zaradczych przeciwko takim sytuacjom. Temu celowi

służy np. wymóg, aby sądy były wyłączone z pod oddziaływania partii politycznych (istnienie opozycji

w parlamentach), taką samą rolę spełnia odrębny wybór parlamentu i szefa władzy wykonawczej, co

daje obu tym organom silną legitymację i pozwala na wzajemne hamowanie. Równowadze i

wzajemnemu hamowaniu władz sprzyja również odpowiedni podział zadań państwowych między

aparat państwowy a samorządy.

77. Wykonywanie władzy w ramach Unii Europejskiej

78. Rozumienie niezależności sądów i niezawisłości sędziowskiej.

Niezawisłość sędziowska – konstytucyjna zasada wymiaru sprawiedliwości, zgodnie z którą sędzia

rozstrzygając sprawę podlega wyłącznie Konstytucji i ustawom, nie podlega żadnym naciskom i

żadnym zależnościom z zewnątrz, szczególnie ze strony władzy wykonawczej. Niezawisłość jest

niezależnością sędziego w orzekaniu, nie oznacza natomiast braku podporządkowania służbowego.

Wymaga jednakże, aby kontrola prawidłowości orzeczenia należała wyłącznie do innego sądu i

odbywała się w trybie określonym prawem. Według Trybunału Konstytucyjnego na niezawisłość

sędziowską składają się następujące elementy:

bezstronność w stosunku do uczestników postępowania

niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych

samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych

niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych, wewnętrzna

niezależność sędziego Dbałość o niezawisłość sędziów i niezależność sądów uzasadnia się interesem

ogółu społeczeństwa. Ma ona zapewniać stabilność w wykonywaniu funkcji wymiaru sprawiedliwości

bez względu na zmiany, jakie mogą zachodzić w organach władzy ustawodawczej i wykonawczej

Niezależność sądów – oddzielenie organizacyjne i funkcjonalne sądownictwa od organów różnych

władz, tak aby zapewnić sądom pełną samodzielność w zakresie rozpoznawania spraw i orzekania.

79. Pojęcie i treść tzw. światowego kanonu praw człowieka.

Prawa człowieka i podstawowe wolności wynikają z przyrodzonej godności człowieka. Narody

Zjednoczone uznają też, że wszyscy członkowie wspólnoty ludzkiej mają równe i niezbywalne prawa

oraz że prawa te powinny być zawarte przepisami ustaw. Dokumenty NZ ustanawiają indywidualne

prawa człowieka przysługujące jednostce oraz kolektywne prawa człowieka, których podmiotem są

zbiorowości ludzkie. Nakazują one traktować ludzi jednakowo bez względu na ich rasę, kolor skóry,

płeć, język, religię, poglądy polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne, majątek, urodzenie

bądź inny status. Zakazują więc dyskryminacji ludzi ze względu na wymienione cechy.

W skład światowego kanonu praw człowieka i podstawowych wolności wchodzą:

- przyrodzone prawo do życia;

- zakaz stosowania tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego karania lub traktowania;

- zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz pracy przymusowej;

- wolność i bezpieczeństwo osobiste;

- zakaz uwięzienia jedynie z powodu niemożności wywiązania się ze zobowiązania umownego;

- wolność wyboru miejsca zamieszkania swoboda poruszania się na terytorium państwa;

- prawo do opuszczania jakichkolwiek krajów, w tym swego własnego i powrotu do własnego kraju;

- prawo oskarżonego do obrony;

- zakaz karania z powodu działania, które nie było przestępstwem w chwili jego popełnienia;

- prawo do prywatności;

- wolność myśli, sumienia i wyznania;

- wolność posiadania swoich poglądów i swobodnego wyrażania opinii;

- prawo pokojowego gromadzenia się;

- prawo swobodnego stowarzyszania się z innymi;

- prawo do zawarcia małżeństwa tylko za swobodnie wyrażoną obopólną zgodą małżonków;

- prawo do uczestnictwa w kierowaniu sprawami publicznymi i dostępu do służby publicznej na

ogólnych zasadach równości;

- prawo do pracy oraz sprawiedliwych i korzystnych warunków pracy;

- prawo do wypoczynku;

- prawo tworzenia związków zawodowych i należenia do nich;

- prawo do strajku;

- prawo każdego do wystarczającego poziomu życia dla siebie i rodziny;

- prawo do korzystania z najlepszego osiągalnego stanu zdrowia fizycznego i psychicznego;

- prawo do nauki;

- prawo do udziału w życiu kulturalnym.

80. Pojęcie wolności i praw człowieka. Jakie prawa człowieka gwarantuje konstytucja RP.

Obywatele poszczególnych państw mają pewien poziom wolności i praw. Początek międzynarodowej

ochrony praw człowieka pojawił się w momencie udzielenia przez państwa pewnych praw

cudzoziemcom, w myśl zasady wzajemności. Dalszy rozwój praw i wolności w pojęciu podmiotowym

poszukuje się w tzw. doktrynie praw człowieka powstałej w okresie krytyki państw feudalnych i

wyłanianiu się państw burżuazyjnych. Obecnie istotne znaczenie ma międzynarodowy system

ochrony praw człowieka. Konieczność tą uświadomiły zwłaszcza zbrodnie II wojny światowej. W tym

celu w 1948 r. została uchwalona Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ, następnie

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966 r.) oraz Międzynarodowy Akt Praw

Ekonomicznych, Społecznych i Kulturalnych. Oprócz systemu uniwersalnego ustanowiono także

systemy regionalnej ochrony praw człowieka np. Europejska Konwencja Praw Człowieka i Europejska

Karta Praw Socjalnych, natomiast Organizacja Państw Amerykańskich uchwaliła Amerykańską

Deklarację Praw i Obowiązków Człowieka oraz Amerykańską Konwencję Praw Człowieka.

Współcześnie ukształtował się katalog – Konstytucja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności o

charakterze światowym, zawarty w czterech aktach uchwalonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ:

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Ekonomicznych, Socjalnych

i Politycznych, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Protokóle

Fakultatywnym do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Wpływ prawa

międzynarodowego można zauważyć na konstytucjach poszczególnych państw.

Polska konstytucja z 1997 r. w celu ochrony praw i wolności osobistych i politycznych człowieka

zawiera:

- zasady ogólne – ochrona przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka, poszanowanie wolności i

praw człowieka i zapewnienie mu instrumentów ich ochrony, pomoc państwa w umacnianiu

uprawnienia obywateli i ich wspólnot, istnienie szczególnych barier konstytucyjnych dla legalnego

ograniczenia wolności i praw człowieka;

- normy szczegółowe praw człowieka.

81. Warunki dopuszczalności ograniczeń wolności i praw człowieka.

1. Na obszarze, na którym został wprowadzony stan wyjątkowy, ograniczeniom wolności i praw

człowieka i obywatela podlegają wszystkie osoby fizyczne zamieszkałe lub przebywające tam

chociażby czasowo. Ograniczenia te stosuje się odpowiednio wobec osób prawnych i jednostek

organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, mających siedzibę lub prowadzących

działalność na obszarze objętym stanem wyjątkowym.

2. Rodzaje ograniczeń wolności i praw człowieka i obywatela określone w rozporządzeniach, o

których mowa w art. 3 rozporządzenie Prezydenta RP o wprowadzeniu stanu wyjątkowego, ust. 1

i art. 5 przedłużenie czasu trwania stanu wyjątkowego, ust. 1, powinny odpowiadać charakterowi

oraz intensywności zagrożeń stanowiących przyczyny wprowadzenia stanu wyjątkowego, a także

zapewniać skuteczne przywrócenie normalnego funkcjonowania państwa.

82. Rozróżnianie indywidualnych i kolektywnych praw człowieka.

Indywidualne – prawa przysługujące jednostce (człowiekowi).

Kolektywne – (zbiorowe) tj. prawo wszystkich narodów do samostanowienia i do swobodnego

rozporządzania swymi bogactwami i zasobami naturalnymi.

83. Rozumienie godności człowieka. Godność jako źródło wolności i praw.

Godność człowieka – wyraża się w pragnieniu posiadania szacunku społeczności z uwagi na swoje

walory duchowe, moralne czy też zasługi społeczne. Ma ona dwoisty charakter i odnosi się do

godności osobowej i osobowościowej. Ta pierwsza jest właściwa każdemu człowiekowi, należna mu

się z faktu samego bycia człowiekiem. Godność osobowościowa natomiast jest zależna od podjętego

przez daną osobę trudu (tego co w życiu dokonała) i wiąże się z rozwojem osobowości etycznej. Jest

jedną z podstawowych wartości w etyce rozwoju.

Polska Konstytucja już w swojej preambule stwierdza istnienie przyrodzonej godności człowieka. Art.

30 Konstytucji charakteryzuje ją jako przyrodzone, niezbywalne i nienaruszalne źródło wolności i

praw człowieka i obywatela. Jest jedyną konstytucyjną wartością, która nie może być ograniczona i

jedną z klauzul generalnych stanowiących podstawę interpretacyjną całego systemu prawa.

84. Ewolucja prawa.

Ewolucja prawa rozpoczęła się z powstaniem państwa. Spośród ogółu koncepcji doniosłą rolę

odgrywają:

- koncepcje teistyczne – zakładają pochodzenie państwa i prawa od Boga;

- koncepcje umowy społecznej – u podstaw tkwi umowa zawarta ze społeczeństwem i władzą.

Koncepcja umowy społecznej łączy się z antyfeudalną prawa natury tj. prawo istnieje niezależnie od

państwa;

- koncepcje przemocy i podboju – (państwo owocem podboju jednych ludów przez inne); - koncepcja

historyczna – rozwinięta przez F. Engelsa. Zakłada, że człowiek rozumny istnieje od około 80 tys. lat.

85. Rozumienie teologicznego ujęcia prawnonaturalnego.

W średniowieczu dominowały koncepcje teologiczne. Zakładały one, że źródłem prawa natury jest

uczestniczenie w prawie boskim. Jego pochodzenie postrzegane było jako przejaw rozumu, bądź

objawiona wola Boga. Z tym prawem nie mogło być sprzeczne prawo stanowione przez państwo.

Prawo pozytywne uznawane było za wtórne wobec prawa natury.

86. Istota laickich ujęć prawonaturalnych

Laicyzacja prawa jest konsekwencją świeckości państwa, aczkolwiek często ją wyprzedzała. Oznacza

eliminację zasad i treści religijnych z systemu prawa państwowego. Przy tworzeniu prawa państwo

nie kieruje się nakazami i przesłankami religijnymi, nie włącza przepisów kościelnych do swego

systemu prawnego. Małżeństwo zostaje uznane za umowę cywilną. Prawo karne odrzuca pojęcie

przestępstwa religijnego,

którego przedmiotem jest ochrona Boga i dogmat wiary. Chroni wolność jednostki do samookreślenia

w sprawach religijnych. Uprawnienia i obowiązki obywateli nie są różnicowane na podstawie

kryteriów religijnych. Przysięga religijna zostaje zastąpiona przyrzeczeniem świeckim.

87. Rozumienie pozytywistycznego podejścia do prawa.

Pozytywizm prawniczy to nurt XIX i XX-wiecznej filozofii prawa powstały w równolegle w Anglii (jako

jurysprudencja analityczna) i w Niemczech. Do podstawowych tez tego kierunku należą:

a. Pojęcie prawa sprowadza się do normy (reguły)

b. Nauka prawa powinna badać prawo „takim, jakim ono jest” zamiast „jakim być powinno”

c. Pierwotne prawo pozytywistyczne jako opozycja w stosunku do teorii prawa natury, co wyrażało

się w tezie o pełnym oddzieleniu prawa i moralności. Współcześnie łagodzi się tą tezę i dostrzega

wielorakie związki między nimi, jednak odrzuca się istnienie związku walidacyjnego (czerpanie mocy

wiążącej prawo ze zgodności jego treści z normami moralnymi

d. Prawo obowiązuje jedynie na określonym terenie w określonym czasie, jest ustanowione przez

uznawany autorytet (państwo)

e. Prawo niezależnie od swej treści, stanowi wartość pozytywną i jako takie wymaga bezwzględnego

posłuszeństwa (etyka legalistyczna)

Najsłynniejsi przedstawiciele tego nurtu to John Austin, Rudolf von Ihering, Georg Jellinek, Herbert

Hart, Hans Kelsen.

88. Rozumienie realistycznego podejścia do prawa.

Realizm prawniczy to wszelkie koncepcje teoretyczno-prawne, które sprowadzają prawo do pewnego

typu faktów, odrzucając lub uznając za wtórne ujęcie prawa jako zespołu norm, ujmujący prawo jako

zespół faktów psychicznych albo społecznych. Uznawany jest za część socjologicznej jurysprudencji.

Za prawo uważa się wzory postępowania ujawniające się w masowych, powtarzalnych zachowaniach

ludzi lub w decyzjach określonych osób, które uznaje się za mające znaczenie prawne. Głównym

reprezentantem tego nurtu był K.N.Llewellyn. Głosił on, że zadaniem prawoznawstwa jest badanie

tego, jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatele w obrocie prawnym, nie jest natomiast

istotne to, według jakiego prawa, gdyż nie jest ono prawem rzeczywistym. Pod koniec życia zauważył,

że takie stanowisko może zmniejszać bezpieczeństwo prawne, przeciwdziałać temu mają jednak

kontradyktoryjność procesu i kontrola instancyjna.

89. Hermeneutyczne, argumentacyjne i komunikacyjne podejście do prawa.

Hermeneutyczne koncepcje prawa to pojęcie rozumienia prawa. Najważniejsze jest to, co adresaci

norm prawnych rozumieją poprzez prawo. Sędzia przekształca przepisy prawne uchwalone przez

parlament w regułę konkretną i indywidualną wyrażoną w wyroku. Dany tekst należy interpretować

w kontekście różnych, istotnych dla niego okoliczności. Proces rozumienia nie ma charakteru

liniowego, stosuje się koło hermeneutyczne – interpretuje całość, wiedząc, że zawiera ona

analizowaną jednostkę, Ważne jest przedrozumienie tekstu, może ono mieć charakter uprzedzenia

lub przesądu.