IV. POREZI, TERMINOLOGIJA I OPOREZIVANJE

Porezi su davanje realnih dobara (novca i rjee roba) dravi i drugim javnopravnim tijelima radi zadovoljavanja javnih potreba od strane javne vlasti koji se ubiru na temelju jednostranog utvrenog naina i u jednostrano utvrenim iznosima prema nekom opem zakonu.(Ehenberg)

POREZI se pojavljuju:

od davanja do uzimanja od privatnog do javnog od povremenog do stalnog davanja od namjenskog do opeg karaktera od povremenog do redovitog ubiranja od naturalnog do novanog od dopunskog do osnovnog izvora prihoda

POREZI (skraeno)....

osnovni financijski instrumenti prikupljanja javnih prihoda s kojima suvremena drava podmiruje (javne) rashode iz svoje nadlenosti

prikupi se preko 95% javnih prihoda suvremene drave

dobrovoljnost u smislu plaanja nije nigdje u svijetu prisutna

osnovni izvor financiranja zakonom su regulirani.

KARAKTERISTIKE POREZA

1.) prinudnost / prisilnost2.) derivativnost / izvedenost3.) nepovratnost 4.) odsutnost neposredne protunaknade 5.) naelo teritorijalnosti6.) naelo dravljanstva7.) naelo neograniene porezne obveze

8.) nedestiniranost nije im unaprijed utvrena namjena troenja - svi porezi su nedestinirani, osim doprinosa9.) javnost ubiranja10.) novani prihod drave.

Prednosti destiniranih poreza:

- laka suglasnost za plaanjem takvih poreza- poveava se interes obveznika za zadovoljenje odreene potrebe- osigurava se kontinuitet u financiranju odreene potrebe.

Nedostaci destiniranih poreza:

- oteana je ukupna slika o prihodima i rashodima u odreenim zajednicama- vezanjem prihoda za odreeni rashod osiguravaju se sredstva samo za izvrenje te potrebe- skuplji nain prikupljanja prihoda- u sluaju nedostatka novca ne dolazi do izvrenja financiranja zadatka.

KLASIFIKACIJA POREZA

1. Prema nainu utvrivanja porezne obveze a) OSOBNI ili SUBJEKTNI porezi b) PREDMETNI ili OBJEKTNI porezi

2. Prema nainu raspodjele poreznog tereta a) REPARACIJSKI porezi b) KVOTNI porezi

3. Podjela: a) SINTETIKI porezi b) ANALITIKI porezi

4. Podjela: a) FUNDIRANI porezi b) NEFUNDIRANI porezi

5. Podjela: a) KATASTARSKI porezi b) TARIFNI porezi

6. Podjela: a) OPI porezi b) NAMJENSKI porezi

7. Podjela: a) REDOVNI porezi b) IZVANREDNI porezi

8. Prema nainu naplate poreza a) NEPOSREDNI / DIREKTNI porezi b) POSREDNI / INDIREKTNI porezi

OPRAVDANJE ZA UBIRANJE POREZA

Obveza plaanja poreza predstavlja teret, a to proizlazi iz injenice da plaanje poreza za poreznog obveznika predstavlja smanjenje njegove ekonomske snage. Razlozi o opravdanju ubiranja poreza su kroz povijest evoluirali sukladno razvoju poreza te shvaanju porezne obveze poreznog obveznika.

Teorije koje opravdavaju ubiranje poreza:

Teorija sileTeorija ugovoraTeorija cijeneTeorija reprodukcije porezaOrganska teorijaTeorija rtveSuvremena teorija.

POREZNA TERMINOLOGIJA (def.)

Porezna terminologija sadrava mnoge nazive kojima su definirani svi elementi potrebni za proces oporezivanja. U njih spadaju sve osobe, tijela, stvari, inidbe, pojave i elementi oporezivanja.

Postoje dvije skupine poreznih termina u poreznoj terminologiji, a to su:

a) OSOBNI elementi oporezivanja b) MATERIJALNI elementi oporezivanja

1.) OSOBNI elementi oporezivanja

1. Porezni subjekt osoba koja sudjeluje u oporezivanju.

a.) aktivni porezni subjekt b.) pasivni porezni subjekt

2. Porezni obveznik 3. Porezni platac4. Porezni destinatar 5. Konani porezni platac 6. Porezni jamac.

2.) MATERIJALNI elementi oporezivanja

- regulirani su pravilnicima- najvie ih snose fizike osobe

1. Porezni izvor2. Porezni objekt3. Porezna osnovica4. Porezna sposobnost (ili porezni kapacitet)5. Porezna stopa.

Porezna osnovica

- najvaniji element oporezivanja - predstavlja kvantitativno i kvalitativno definiran porezni objekt koji predstavlja neku odreenu veliinu izraenu u vrijednosti (novcu) na temelju koje se odreuje porezni dug.

Postoje sljedee vrste porezne osnovice:

porezna osnovica po koliiniporezna osnovica po vrijednostipaualna porezna osnovica stvarna porezna osnovica.

Metode utvrivanja porezne osnovice

a) automatska ili indicijarna metoda = povijesnab) direktna ili izravna metoda = metoda vlastite prijavec) indirektna ili neizravna metoda = prijava od strane tree osobe

d) slubena ili administrativna metoda = metoda putem koje porezne vlasti utvruju poreznu osnovicue) usporedba ili parsifikacija = oporezivanje usporedbom.

Porezna stopa

- u novcu izraen dio koji se izdvaja iz porezne osnovice, a plativi ga porezni obveznik je izvrio svoju poreznu obvezu

- predstavlja onaj dio porezne osnovice za koji e se ona umanjiti kad porezni obveznik podmiri svoju poreznu obvezu, odnosno svoj porezni dug.

Vrste poreznih stopa

proporcionalneprogresivne (direktna i indirektna)degresivneregresivne.

OSTALI POREZNI TERMINI

Porezna jedinica = najrasprostranjenija je kao novana jedinica.

Porezna lista = popis poreznih obveznika i iznosa poreznog duga.

Porezna tarifa = slubeno ustanovljen popis odreenih injenica relevantnih za oporezivanje.

Razrez poreza = postupak utvrivanja poreznog duga kojeg provode nadleni financijski organi.

Porezna opomena = dogaa se ako ne izvrimo plaanje.

Prisilna naplata = ako ne izvrimo poreznu obvezu.

Otpis poreza = kod elementarnih nepogoda.

NAELA OPOREZIVANJA

Pravila kojih se trebaju pridravati porezne vlasti prilikom izgradnje poreznog sustava koja omoguuju provoenje i postizanje ciljeva porezne politike. Ova naela definiraju karakteristike funkcioniranja javno-pravnih tijela.

Prema Adamu Smithu postoje sljedea naela:

1. svaki graanin duan je pridonijeti potrebama drave po mogunostima razmjerno svojim dohocima koje uiva pod zatitom drave

2. porez koji je svaki pojedinac obvezan platiti treba biti odreen, a ne proizvoljan (vrijeme i nain plaanja kao i iznos poreza moraju biti utvreni)

3. svaki se porez treba plaati u najpogodnije vrijeme i na nain da plaanje poreza bude najugodnije poreznom obvezniku

4. razrez i naplata poreza ne smiju biti skupi.

Prema Adolfu Wagneru postoje:

1. FINANCIJSKO-POLITIKA naela2. EKONOMSKO-POLITIKA naela3. SOCIJALNO-POLITIKA naela4. POREZNO-TEHNIKA naela

1. FINANCIJSKO-POLITIKA naela

a) naelo izdanosti ili dostatnostib) naelo elastinosti ili fleksibilnosti

2. EKONOMSKO-POLITIKA naela

a) naelo izbora poreznog izvorab) naelo izbora poreznog oblika / vrste

3. SOCIJALNO-POLITIKA naela

a) naelo ope porezne obveze ili naelo univerzalnostib) naelo ravnomjernosti

4. POREZNO-TEHNIKA naela

a) naelo odreenosti porezab) naelo ugodnosti plaanjac) naelo jeftinoe

CILJEVI OPOREZIVANJA

1. FINANCIJSKI ili FISKALNI ciljevi

2. NEFISKALNI ciljevi:a) politiki ciljevib) demografski ciljevic) ekonomski ciljevid) socijalni ciljevie) pedagoki ciljevi

UINCI OPOREZIVANJA

1. FISKALNI uinci oporezivanja

osnovni uinak oporezivanja je financijski koji se svodi na krajnji cilj naplate poreza.

2. NEFISKALNI uinci oporezivanja

pojavljuju se prije i za vrijeme, a i poslije naplate poreza.

- uinke oporezivanja dijelimo na:1. poreznu evaziju2. prevaljivanje poreza3. viestruko oporezivanje Kod viestrukog oporezivanja postoje: a) nadoporezivanjeb) kumulacija poreza c) dvostruko oporezivanje

A) POREZNA EVAZIJA

dogaa se pri samoj naplati poreza i prije naplateto je pokuaj izbjegavanja plaanja porezapostoji zakonita (namjeravana) i nezakonita (nenamjeravana).

1. zakonita porezna evazija

poreznog obveznika ne dovodi u sukob sa zakonom; obavlja se na temelju odreenih zakonskih pretpostavki.

2. nezakonita porezna evazija

- porezni obveznik dovodi se u sukob sa zakonom te moe odgovarati kazneno i krivino. - moe se pojaviti kao:

a) defraudacija porezab) vercc) krijumarenje

B) PREVALJIVANJE POREZA

uinak koji nastaje nakon naplate, a nekad i prije kada se porezni dug prebacuje na drugu osobu.

- postoje oblici:

1. eljeno prevaljivanje 2. neeljeno prevaljivanje3. prevaljivanje unatrag 4. prevaljivanje unaprijed 5. jednostruko prevaljivanje 6. viestruko prevaljivanje

Faze prevaljivanja poreza:

1. Porezna perkusija 2. Porezna reperkusija 3. Porezna incidencija4. Porezna difuzija

C) VIESTRUKO OPOREZIVANJE

1. Nadoporezivanje

Karakteristike: - 1 porezni obveznik (1 porezni izvor plaa)- vie istovrsnih poreza- vie poreznih vjerovnika razliitog ranga

2. Kumulacija poreza

Karakteristike:- 1 porezni obveznik (1 porezni izvor plaa) - vie raznovrsnih poreza- vie razliitih poreznih vjerovnika

3. Dvostruko oporezivanje

Karakteristike:- 1 porezni obveznik (1 porezni izvor plaa) - 1 porezni izvor- prisutan je istovrsni porez- istovremeno oporezivanje- postoje 2 porezna vjerovnika istog ranga

Metode za izbjegavanje dvostrukogoporezivanja na meunarodnoj razini

Metoda izuzimanja Metoda uraunavanja Paualna metodaMetoda odbitka