ค าน า

กองต ารามหากฏ ฯ มหนาทรบผดชอบ และด าเนนการ เกยวกบ

ต าราเรยนและแบบประกอบการศกษาพระพทธศาสนา ทงฝายธรรม

และบาล เมอมเจาหนาทกองต าราหรอทานผ อนใด ไดรวบรวมหรอ

เรยบเรยงแตงต าราเกยวกบการศกษาพระพทธศาสนา และมอบลขสทธ

ใหมหามกฏ ฯ ทางเจาหนาทกองต าราไดตรวจพจารณา เมอเหนวา

จะเปนประโยชนแกนกเรยน นกศกษา และพทธศาสนกชนผสนใจ

กด าเนนการพมพเปนหนงสอต าราเรยน หรอแบบประกอบตามแตกรณ

ทานเจาคณพระอมรมน (ศลา สทธธมโม ป.ธ. ๙) วดนรนาถ-

สนทรการาม กรงเทพมหานคร ไดรวบรวมเรยบเรยงและแปล

ธมมปทฏฐกถา โดยวธยกศพทแปล เฉพาะทยากเปนขอดเปนปม ท

นกหนงสอเรยกวา "แกง" วา "ทเลน" หนงสอ ดงนนจงตงชอวา

"คณฐพระธมมปทฏฐกถายกศพทแปล" และไดจดท าไวครบทง ๘ ภาค

เปนส านวนแปลทแปลกกวาส านวนแปลของโบราณาจารย เหมาะแก

นกเรยนในยคน และมอบลขสทธใหแกมหามกฏราชวทยาลย เพอพมพ

เปนต าราส าหรบกลบตรศกษาเลาเรยนสบตอไป กองต ารามหามกฎ ฯ

ขอขอบพระคณทานเจาคณพระอมรมน (ศลา สทธธมโม ป.ธ. ๙)

ไว ณ โอกาสน เปนอยางยง.

กองต ำรำ

มหามกฏราชวทยาลย

๓๐ มนาคม ๒๕๑๘

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 1

คณฐพระธมมปทฏฐกถา

ยกศพทแปล ภาค ๑

๑. ๑/๒ ตงแตปณามคาถา เปนตนไป

ปณามคาถา อ. คาถาอนแสดงซงอนนอบนอม ท. วา

อห อ. ขาพเจา (พทธโฆสาจรโย) ชอวาพทธโฆสาจารย เถเรน

อนพระเถระ กมารกสสเปน ชอวากมารกสสป ทนเตน ผ ฝกแลว

สมจารนา ผประพฤตสม าเสมอโดยปกต ถรเจตสา ผ มจตมนคง

สทธมมฏฅตกาเมน ผใครเพออนตงอยแหงพระสทธรรม อาสสมาเนน

ผหวงอยวา สตถา อ. พระศาสดา โกวโท ผทรงฉลาด ธมมาธมเมส

ในธรรมและสภาพมใชธรรม ท. สมปนนสทธมมปโท ผ มบทแหง

พระสทธรรมอนถงพรอมแลว กรณาเวคสมสสหตมานโส ผ มฉนทะ

อนมในใจอนก าลงแหงพระกรณาใหอาจหาญขนพรอมแลว อาคมม

ทรงอาศยแลว การณ ซงเหต ต ต นนนน เทเสส ทรงแสดงแลว

ธมมปท ซงพระธรรมบท สภ อนงาม ย เว ใดแล ปตปาโมชช-

วฑฒน อนเปนเครองยงปตและปราโมทยใหเจรญ เทวมนสสาน แก

เทวดาและมนษย ท. อตถวณณนา อ. กถาเปนเครองพรรณนาซงเนอ

ความ ตสส ธมมปทสส แหงพระธรรมบทนน ยา ใด ปรมปราภตา

อนอาจารยน าสบ ๆ กนมาแลว นปณา อนละเอยด สณฅตา ตงอย

พรอมแลว ทปภาสาย โดยภาษาแหงชาวเกาะ ตามพปณณทปมห

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 2

ในเกาะอนเปนทอยแหงบคคลผ มฝามอแดง หตสมปท ยงความถง

พรอมแหงประโยชนเกอกล น สาธยต ยอมไมใหส าเรจ สตตาน

แกสตว ท. เสสาน อนเหลอ อปเปว นาม ชอแมไฉน สา อตถ-

วณณนา อ. กถาเปนเครองพรรณนาซงเนอความนน หต ยงประโยชน

เกอกล สาเธยย พงใหส าเรจ สพพโลกสส แกโลกทงปวง อต ดงน

อภยาจโต วงวอนแลว สกกจจ โดยเคารพ นมสสตวา นมสการ

แลว ปาเท ซงพระบาท ท. มหาโมหตโมนทเธ โลเก โลกนต-

ทสสนา เยน สมพทเธน สทธมมปชโชโต ชลโต ชลตทธนา ตสส

สมพทธสส แหง - อ. ประทปอนโพลงทวแลวคอพระสทธรรม อน

พระสมพทธเจาพระองคใด ผ ผ - ครนเมอโลก อนมดคอโมหะใหญ

หมหอแลว ทรงเหนซงทสดแหงโลกโดยปกต ผ มพระฤทธอนรงเรอง

แลว ใหรงเรองแลว พระสมพทธเจาพระองคนน สรมโต ผ มพระ

สร อสส สมพทธสส สทธมม ปเชตวา จ บชาแลวซงพระสทธรรม

แหงพระสมพทธเจา พระองคนนดวย สงฆสส อญชล กตวา จ

กระท าแลวซงอญชล แกพระสงฆดวย ปหาย จกละแลว ต ภาส จ

ซงภาษานนดวย อตวตถาร คต วจนกกม จ ซงล าดบแหงค า อน

ถงแลว ซงความพสดารเกนดวย กาโรปยตวาน จกยกขนแลว ภาส

สภาษา ตนต อนเปนแบบแผน มโนรม อนเปนทรนรมยแหงใจ

พยญชนปท อ. พยญชนะและบท ย ใด คาถาน แหงคาถา ท.

(ปณฑเตน) อนบณฑต น ภาวต มไดใหเปนแจงแลว ตตถ

ธมมปเท ในพระธรรมบทนน ต พยาญชนปท ยงพยญชนะและบท

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 3

นน วภาเวตวา จกใหเปนแจงแลว เกวล สนเชง ภาสสส จกกลาว

ต เอว ธมมปท ซงพระธรรมบทนนนนเทยว อเสส มใหเหลอ

ภาสนตเรน โดยภาษาอน อตถโต โดยเนอความ อาวหนโต น า

มาอย ปตปาโมชช ซงปตและปราโมทย มนโส แหงใจ อตถธมมป-

นสสต อนเขาไปอาศยแลวซงอรรถและธรรม วภาวน ปณฑตาน

แกบณฑต ท. ผยงอรรถใหเปนแจงโดยปกต อต ดงน (มยา) อน

ขาพเจา (พทธโฆสาจรเยน) ชอวาพทธโฆษาจารย (ฅปตา) ตงไว

แลว (อมสม ปกรณารมเภ) ในอนรเรมซงปกรณน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 4

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 5

ยมกวรรค วรรณนา

เรองพระจกขปาลเถระ

๒. ๔/๕ ตงแต ตสม สมเย สตถา ปวตตตปวรธมมจกโก

เปนตนไป.

ตสม สมเย ในสมยนน สตถา อ. พระศาสดา ปวตตตปวร-

ธมมจกโก ผ มจกรคอธรรมอนประเสรฅอนใหทรงเปนไปแลว คนตวา

เสดจไปแลว อนปพเพน โดยล าดบ วหรต เสดจประทบอยอย

เชตวนมหาวหาเร ในพระวหารใหญชอวาเชตวน อนาถปณฑกมหา-

เสฏฅนา จตปปญฃาสโกฏธน วสสชเชตวา การเต อนมหาเศรษฐ

ชอวาอนาถบณฑก สละวเศษแลว ซงทรพยอนมโกฏ ๕๔ เปนประมาณ

ยงบคคลใหกระท าแลว มหาชน ยงมหาชน ปตฏฅาปยมาโน ใหตง

อยเฉพาะอย สคคมคเค จ ในหนทางแหงสวรรคดวย โมกขมคเค จ

ในหนทางแหงธรรมเปนเครองพนดวย ฯ ห จรงอย ตถาคโต อ.

พระตถาคต วส เสดจประทบอยแลว วสสาวส ประทบอยตลอด

พรรษา เอก เอว พรรษาหนงนนเทยว นโครธมหาวหาเร ในพระ

วหารใหญชอวานโครธ เทวอสตฃาตกลสหสเสห อนพนแหง

ตระกลแหงพระญาต ๘๐ สองหน ท. อต คอ ฃาตกสสหสเสห อน

พนแหงตระกลแหงพระญาต ท. อสตยา ๘๐ มาตปกขโต ขางฝาย

แหงพระมารดา ฃาตกลสหสเสห อนพนแหงตระกลแหงพระญาต ท.

อสตยา ๘๐ ปตปกขโต ขางฝายแหงพระบดา การเต ยงบคคลให

กระท าแลว (วส) เสดจประทบอยแลว (วสสาวาเส) ประทบอย

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 6

ตลอดพรรษา เอกนวสต ๒๐ หยอนหนง เชตวนมหาวหาเร ใน

พระวหารใหญชอวาเชตวน อนาถปณฑเกน การเต อนมหา-

เศรษฐชอวาอนาถบณฑก ยงบคคลใหกระท าแลว (วส) เสดจประทบ

อยแลว วสสาวาเส ประทบอยตลอดพรรษา ฉ ๖ ปพพาราเม

ในบพพาราม วสาขาย สตตวสตโกฏธนปรจจาเคน การเต อน

มหาอบาสกาชอวาวสาขา ยงบคคลใหกระท าแลว ดวยอนบรจาคซง

ทรพยอนมโกฏ ๒๗ เปนประมาณ นสสาย ทรงอาศยแลว สาวตถ

ซงเมองสาวตถ วส เสดจประทบอยแลว วสสาวาเส ประทบอย

ตลอดพรรษา ปญจวสต ๒๕ ปฏจจ เพราะทรงอาศย ทวนน

กลาน คณมหนตต ซงความทแหงตระกล ท. ๒ เปนตระกลมคณมาก

อต ดวยประการฉะน ฯ

อนาถปณฑโกป อ. มหาเศรษฐชอวาอนาถบณฑกกด วสาขา

มหาอปาลกาป อ. มหาอบาสกาชอวาวสาขากด คจฉนต ยอมไป

อปฏฅาน สทเปนทบ ารง ตถาคตสส ซงพระตถาคต วาเร สนวาระ ท.

เทว ๒ ทวสสส ตอวน นพทธ เนองนตย ฯ จ กแล อนาถ-

ปณฑกวสาขา อ. มหาเศรษฐชอวาอนาถบณฑกและมหาอบาสกาชอวา

วสาขา ท. คจฉนตา เมอจะไป ตจฉหตถา น คตปพพา เปนผ

ไมเคยมมออนเปลาไปแลว (จนตเนน) ดวยอนคดวา ทหรสามเณรา

อ. ภกษหนมและสามเณร ท. โอโลเกสสนต จกแลด หตเถ ซง

มอ ท. โน ของเรา ท. อต ดงน (โหนต) ยอมเปน ฯ (อนาถ-

ปณฑกวสาขา) อ. มหาเศรษฐชอวาอนาถบณฑกและมหาอบาสกาชอ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 7

วาวสาขา ท. คจฉนตา เมอจะไป ปเรภตต ในกาลกอนแหงภต

คาหาเปตวา ยงบคคลใหถอเอาแลว ขาทนยาทน วตถน ซงวตถ ท.

มวตถอนบคคลพงเคยวเปนตน คจฉนต ยอมไป (คจฉนตา) เมอจะ

ไป ปจฉาภตต ในภายหลงแหงภต (คาหาเปตวา) ยงบคคลให

ถอเอาแลว ปญจ เภสชชาน จ ซงเภสช ท. ๕ ดวย อฏฅ

ปานาน จ ซงน าปานะ ท. ๘ ดวย (คจฉนต) ยอมไป ฯ

ปน ก อาสนาน อ. อาสนะ ท. ปญฃตตานเอว เปนอาสนะ

อนบคคลปลาดแลวนนเทยว นเวสเนส ในเรอนเปนทอย ท. เตส

ชนาน ของชน ท. เหลานน ภกขสหสสาน เพอพนแหงภกษ ท.

ทวนน ๒ ทวนน ๒ นจจ เปนนจ โหนต ยอมเปน ฯ โย ภกข

อ. ภกษรปใด อจฉต ยอมปรารถนา อนนปานเภสชเชส ในขาว

และน าดมและเภสช ท. หนา ย วตถ ซงวตถใด ต วตถ อ. วตถนน

สมปชชต ยอมถงพรอม ตสส ภกขโน แกภกษรปนน ยถจฉต อว

ตามปรารถนานนเทยว ฯ ปญโห อ. ปญหา เตส ทวส ชเนส

อนาถปณฑเกน เอก เอว ทวส สตถาร น ปจฉตปพโพ เปนปญหา

อน - ในชน ท. ๒ เหลานนหนา มหาเศรษฐชอวาอนาถบณฑก ไมเคย

ทลถามแลว กะพระศาสดา ในวนหนงนนเทยว (โหต) ยอมเปน ฯ

กร ไดยนวา โส อนาถปณฑโก อ. เศรษฐชอวาอนาถบณฑก

นน (จนเตตวา) คดแลววา ตถาคโต อ. พระตถาคต พทธ-

สขมาโล ทรงเปนพระพทธเจาผละเอยดออน ขตตยสขมาโล ทรง

เปนกษตรยผละเอยดออน (หตวา) เปน เทเสนโต เมอจะทรง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 8

แสดง ธมม ซงธรรม เม แกเรา (จนตเนน) ดวยอนทรง

พระด ารวา คหปต อ. คฤหบด พหปกาโร เปนผอปการะอนมาก

เม แกเรา (โหต) ยอมเปน อต ดงน กลเมยย พงทรงล าบาก

อต ดงน น ปจฉต ยอมไมทลถาม ปญห ซงปญหา อธมตต-

สเนเหน เพราะความรกอนมประมาณยง สตถร ในพระศาสดา ฯ

ปน สวนวา สตถา อ. พระศาสดา ตสม อนาถปณฑเก

ครนเมอเศรษฐชอวาอนาถบณฑกนน นสนนมตเตเอว เปนผสกวา

นงแลวนนเทยว (สมาเน) มอย (จนเตตวา) ทรงพระด ารแลววา

เสฏฅ อ. เศรษฐ อย น รกขต ยอมรกษา ม ซงเรา อรกข-

ตพพฏฅาเน ในฅานะอนบคคลไมควรรกษา ห เพราะวา อห อ.

เรา ฉนทตวา ตดแลว สส ซงศรษะ อตตโน ของตน อลงกตป-

ปฏยตต อนประดบแลวและตกแตงแลว อปปาเฏตวา ควกแลว

อกขน ซงนยนตา ท. อพพตเตตวา เพกขนแลว หทยม ส ซงเนอ

แหงหวใจ ปรจจชตวา บรจาคแลว ปตตทาร ซงบตรและทาระ

ปาณสม ผ เสมอดวยลมปราณ ปารมโย ยงบารม ท. ปเรนโต ให

เตมอย อสงเขยยาน สนอสงไขย ท. จตตาร ๔ กปปสตสหสสาธกาน

อนยงดวยแสนแหงกป ปเรส ยงบารมใหเตมแลว ปเรส ชนาน

ธมมเทสนตถ เอว เพออนแสดงซงธรรม แกชน ท. เหลาอนนนเทยว

เอโส เสฏฅ อ. เศรษฐน รกขต ยอมรกษา ม ซงเรา อรกข-

ตพพฏฅาเน ในฅานะอนบคคลไมควรรกษา อต ดงน เอก ธมม-

เทสน กเถสเอว ตรสแลว ซงพระธรรมเทศนากณฑหนงนนเทยว ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 9

๓. ๖/๖ ตงแต อถ น สตถา นตถ เต โกจ เปนตนไป.

อถ ครงนน สตถา อ. พระศาสดา อาห ตรสแลววา ฃาต

อ. ญาต โกจ ไร ๆ อาปจฉตพพยตตโก ผควรแลวแกความเปน

ญาตอนทานควรอ าลา เต ของทาน นตถ ยอมไมมหรอ อต ดงน

น มหาปาล กะกฎมพชอวามหาปาละนน ฯ

(มหาปาโล) อ. กฎมพชอวามหาปาละ (อาห) กราบทลแลว

วา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ กนฏฅภาตา อ. นองชายผ นอยทสด

เม ของขาพระองค อตถ มอย อต ดงน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา (อาห) ตรสแลววา เตนห ถา

อยางนน ตว อ. ทาน อาปจฉาห จงอ าลา ต กนฏฅภาตร ซง

นองชายผ นอยทสดนนเถด อต ดงน ฯ

โส มหาปาโล อ. กฎมพชอวามหาปาละนน สมปฏจฉตวา

ทลรบพรอมแลววา สาธ อ. ดละ อต ดงน วนทตวา ถวายบงคม

แลว สตถาร ซงพระศาสดา คนตวา ไปแลว เคห สเรอน

ปกโกสาเปตวา ยงบคคลใหรองเรยกมาแลว กนฏฅ ซงนองชาย

(อาห) กลาวแลววา ตาต แนะพอ ธน อ. ทรพย สวญฃาณกา-

วญฃาณก อนเปนไปกบดวยวญญาณและไมมวญญาณ กญจ อะไร ๆ

ย ใด อตถ มอย กเล ในตระกล อมสม น ต ธน อ. ทรพย

นน สพพ ทงปวง ภาโร จงเปนภาระ ตว ของเธอ (โหต) จง

เปน ตว อ. เธอ ปฏปชชาห จงปฏบต น ธน ซงทรพยนนเถด

อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 10

(กนฏโฅ) อ. นองชาย (ปจฉ) ถามแลววา สาม ขาแตนาย

ปน ก ตมเห อ. ทาน ท. (คมสสถ) จกไป (กห ฅาเน) ณ

ทไหน อต ดงน ฯ

(มหาปาโล) อ. กฎมพชอวามหาปาละ (อาห) กลาวแลววา

อห อ. ฉน ปพพชสสาม จกบวช สนตเก ในส านก สตถ ของ

พระศาสดา อต ดงน ฯ

(กนฏโฅ) อ. นองชาย (อาห) กลาวแลววา ภาตก ขาแต

พชาย ตว อ. ทาน กเถส กลาวแลว ก วจน ซงค าอะไร ตว

อ. ทาน มาตร ครนเมอมารดา มตาย ตายแลว เม (ลทโธ)

เปนผอนฉนไดแลว มาตา วย ราวกะ อ. มารดา (อส) ยอมเปน

(ตว ) อ. ทาน ปตร ครนเมอบดา มเต ตายแลว (เม ลทโธ)

เปนผอนฉนไดแลว ปตา วย ราวกะ อ. บดา (อส) ยอมเปน

มหาวภโว อ. โภคะอนบคคลพงเสวยอนใหญ (อตถ) มอย เคเห ใน

เรอน โว ของทาน ท. (โว) อนทาน ท. เคห อชฌาวสนเตหเอว

ผอยทบอยซงเรอนนนเทยว สกกา อาจ กาต เพออนกระท า

ปฃฃาน ซงบญ ท. ตมเห อ. ทาน ท. มา อกตก อยาไดกระท าแลว

เอว อยางน อต ดงน ฯ

(มหาปาโล) อ. กฎมพชอวามหาปาละ (อาห) กลาวแลววา

ตาต แนะพอ ธมมเทสนา อ. พระธรรมเทศนา สตถ ของพระ

ศาสดา มยา อนฉน สตา ฟงแลว ห เพราะวา อาทมชฌปรโยสาน-

กลยาณธมโม อ. ธรรมอนงามในเบองตนและทามกลางและทสดรอบ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 11

สตถารา อนพระศาสดา อาโรเปตวา ทรงยกขนแลว ตลกขณ ส

ลกษณะ ๓ สณหสขม ทงไพเราะทงละเอยด เทสโต ทรงแสดงแลว

โส ธมโม อ. ธรรมนน (เกนจ) อนใคร ๆ น สกกา ไมอาจ

ปเรต เพออนใหเตม อคารมชเฌ ในทามกลางแหงเรอน ตาต แนะ

พอ อห อ. ฉน ปพพชสสาม จกบวช อต ดงน ฯ

(กนฏโฅ) อ. นองชาย (อาห) กลาวแลววา ภาตก ขาแต

พชาย อปจ เออก (ตมเห) อ. ทาน ท. ตรณา เปนคนหนม

(อตถ) ยอมเปน ตาว กอน ตมเห อ. ทาน ท. ปพพชสสถ จก

บวช (อตตโน) มหลลกกาเล ในกาลแหงตนเปนคนแก อต ดงน ฯ

(มหาปาโล) อ. กฎมพชอวามหาปาละ (อาห) กลาวแลววา

ตาต แนะพอ ห ก หตถปาทาป แม อ. มอและเทา ท. อตตโน

ของตน มหลลกสส ปคคลสส ของบคคลผแก อนสสวา เปนสภาพ

ไมเชอฟง โหนต ยอมเปน น วตตนต ยอมไมเปนไป วเส ใน

อ านาจ ปน ก กมงค อ. องคอะไรเลา ฃาตกา อ. ญาต ท.

(อสสวา) จกเปนผ เชอฟง (ภวสสนต) จกเปน (วตตสสนต) จก

เปนไป (วเส) ในอ านาจ โส อห อ. ฉนนน น กโรม จะไม

กระท า วจน ซงค า ตว ของเธอ อห อ. ฉน สมณปฏปตต

ปเรสสาม จกยงการปฏบตแหงสมณะ จกใหเตม

หตถปาทา อ. มอและเทา ท. ยสส ปคคลสส

ของบคคลใด ชราชชชรตา เปนสภาพคร าครา

แลวเพราะความชรา อนสสวา เปนสภาพไมเชอ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 12

ฟง โหนต ยอมเปน โส ปคคโล อ. บคคลนน

วหตตถาโม ผ มเรยวแรงอนความชราก าจดแลว

จรสสต จกประพฤต ธมม ซงธรรม กถ อยางไร

ได

ตาต แนะพอ อห อ. ฉน ปพพชชสามเอว จกบวชนนเทยว

อต ดงน ฯ

(โส มหาปาโล) อ. กฎมพชอวามหาปาละนน ตสส กนฏฅสส

เมอนองชายนน วรวนตสสเอว รองอยนนเทยว คนตวา ไปแลว

สนตก สส านก สตถ ของพระศาสดา ยาจตวา ทลขอแลว ปพพชช

ซงการบรรพชา ลทธปพพชชปสมปโท ผ มการบรรพชาและอปสมบท

อนไดแลว วสตวา อยแลว สนตเก ในส านก อาจรยปชฌายาน

ของอาจารยและอปชฌายะ ท. วสสาน สนป ท. ปญจ ๕ วตถวสโส

ผ มพรรษาอนอยแลว ปวาเรตวา ปวารณาแลว อปสงกมตวา เขา

ไปเฝาแลว สตถาร ซงพระศาสดา วนทตวา ถวายบงคมแลว ปจฉ

ทลถามแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรย ธราน อ. ธระ ท.

กต เทาไร (อตถ) มอย อมสม สาสเน ในศาสนาน อต ดงน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา (อาห) ตรสแลววา ภกข ดกอน

ภกษ เทวเอว ธราน อ. ธระ ท. ๒ นนเทยว อต คอ คนถธร

อ. คนถธระ วปสสนาธร อ. วปสสนาธระ (อตถ) มอย (อมสม

สาสเน) ในศาสนาน อต ดงน ฯ

(มหาปาโล) อ. ภกษชอวามหาปาละ (ปจฉ) ทลถามแลววา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 13

ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ ปน ก คนถธร อ. คนถธระ กตม

เปนไฉน วปสสนาธร อ. วปสสนาธระ กตม เปนไฉน อต ดงน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา (อาห) ตรสแลววา อท ธร

อ. ธระน อต คอ อตตโน ปญฃานรเปน เอก นกาย วา เทว

นกาเย วา สกล เตปฏก พทธวจน วา ปน อคคณหตวา ตสส

พทธวจนสส ธารณ กถน วาจน อ. อนเรยนเอา ซงนกายหมวดหนง

หรอ หรอวาซงนกาย ท. ๒ หมวด กหรอวาซงพระพทธพจน คอ

ประชมแหงปฎก ๓ ทงสน ตามสมควรแกปญญาของตน แลวทรงไว

บอกกลาว ซงพระพทธพจนนน คนถธร นาม ชอวาคนถธระ อท

ธร อ. ธระน อต คอ ปน ก สกลหกวตตโน ปนตเสนาสนาภร-

ตสส ภกขโน อตตภาเว ขยวย ปฏฅเปตวา สาตจจกรยาวเสน

วปสสน วฑเฒตวา อรหตตคคหณ อ. อนเรมตงไว ซงความสนไป

และความเสอมไป ในอตตภาพ แลวยงวปสสนา ใหเจรญ ดวยอ านาจ

แหงอนกระท าโดยความตดตอ แลวยดเอา ซงความเปนแหงพระ

อรหนต แหงภกษ ผ มความประพฤตอนเบาพรอม ผยนดยงแลวใน

เสนาสนะอนสงดแลว วปสสนาธร นาม ชอวาวปสสนาธระ อต

ดงน ฯ

(มหาปาโล) อ. ภกษชอวามหาปาละ (อาห) กราบทลแลว

วา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ อห อ. ขาพระองค ปพพชโต

ผบวชแลว (อตตโน) มหลลกกาเล ในกาลแหงตนเปนคนแก น

สกขสสาม จกไมอาจ คนถธร ปเรต เพออนยงคนถธระใหเตม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 14

ปน แตวา อห อ. ขาพระองค วปสสนาธร จกยงวปสสนาธระ

ปเรสสม จกใหเตม ตมเห อ. พระองค ท. กเถถ ขอจงตรสบอก

กมมฏฅาน ซงพระกรรมฅาน เม แกขาพระองคเถด อต ดงน ฯ

อถ ครงนน สตถา อ. พระศาสดา กเถส ตรสบอกแลว

กมมฏฅาน ซงพระกรรมฅาน ยาว เพยงใด อรหตตา แตความเปน

แหงพระอรหนต อสส มหาปาลสส แกภกษชอวามหาปาละนน ฯ

โส มหาปาโล อ. ภกษชอวามหาปาละนน วนทตวา ถวาย

บงคมแลว สตถาร ซงพระศาสดา ปรเยสนโต แสวงหาอย ภกข

ซงภกษ ท. สหคามโน ผ มปกตไปกบ อตตนา ดวยตน ลภตวา

ไดแลว ภกข ซงภกษ ท. สฏฅ ๖๐ นกขมตวา ออกไปแลว

สทธ พรอม เตห ภกขห ดวยภกษ ท. เหลานน คนตวา ไปแลว

วสโยชนสตมคค สนหนทางอนมรอยแหงโยชน ๒๐ เปนประมาณ

ปตวา ถงแลว ปจจนตคาม ซงบานอนตงอยในทสดเฉพาะ มหนต

หมใหญ เอก บานหนง สปรวาโร ผ เปนไปกบดวยบรวาร ปาวส

ไดเขาไปแลว ปณฑาย เพอบณฑบาต ตตถ คาเม ในบานนน ฯ

๔. ๙/๑๕ ตงแต โส วหาร คนตวา วสนฏฅาน เปนตนไป.

โส เวชโช อ. หมอนน จนเตตวา คดแลววา อห อ. เรา

คนตวา จกไปแลว วหาร สวหาร โอโลเกสสาม จกแลด วสนฏฅาน

ซงทอนเปนทอย อต ดงน (วตวา) เรยนแลววา ภนเต ขาแต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 15

ทานผ เจรญ เตนห ถาอยางนน ตมเห อ. ทาน ท. คจฉถ จงไป

เถด อต ดงน วสสชเชตวา สละวเศษแลว เถร ซงพระเถระ

คตวา ไปแลว วหาร สวหาร โอโลเกนโต แลดอย วสนฏฅาน

ซงทอนเปนทอย เถรสส ของพระเถระ ทสวา เหนแลว จงกมน-

นสทนฏฅาน เอว ซงทอนเปนทจงกรมและทเปนทนงนนเทยว อทสวา

ไมเหนแลว สยนฏฅาน ซงทอนเปนทนอน ปจฉ เรยนถามแลววา

ภนเต ขาแตทานผ เจรญ (เตล ) อ. น ามน โว อนทาน ท. นสนเนห

ผนงแลว อาสตต หยอดแลว (ก) หรอ (อทาห) หรอวา

(เตล ) อ. น ามน (โว) อนทาน ท. นปนเนห ผนอนแลว

(อาสตต ) หยอดแลว อต ดงน ฯ

เถโร อ. พระเถระ ตณห เปนผนง อโหส ไดเปนแลว ฯ

(เวชโช) อ. หมอ ยาจ ออนวอนแลว ปนปปน บอย ๆ วา

ภนเต ขาแตทานผ เจรญ ตมเห อ. ทาน มา อกตถ อยาได

กระท าแลว เอว อยางน สมณธมโม นาม ชอ อ. สมณธรรม

สรเร ครนเมอสรระ ยาเปนเต เปนไปอย (โว) อนทาน ท.

สกกา อาจ กาต เพออนกระท า ตมเห อ. ทาน ท. นปชชตวา

จงนอนแลว อาสญจถ จงหยอดเถด อต ดงน ฯ

(เถโร) อ. พระเถระ (อาห) กลาวแลววา อาวโส แนะ

ผ มอาย ตว อ. ทาน คจฉ จงไปเถด อห อ. อาตมภาพ มนเตตวา

ปรกษาแลว ชานสสาม จกร อต ดงน ฯ

(ปจฉา) อ. อนถามวา ฃาต อ. ญาต ท. เถรสส ของพระ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 16

เถระ นเอว อตถ ยอมไมมนนเทยว ตตถ ฅาเน ในทนน

สาโลหตา อ. สาโลหต ท. (เถรสส) ของพระเถระ น อตถ ยอม

ไมม (ตตถ ฅาเน) ในทนน (เถโร) อ. พระเถระ มนเตยย

พงปรกษา สทธ กบ เกน ดวยใคร (อต) ดงน ฯ

(วสสชชน ) อ. เฉลยวา (เถโร) อ. พระเถระ (มนเตยย)

พงปรกษา (สทธ) กบ กรชกาเยน ดวยกายอนเกดแตธลคอน า

(อต) ดงน ฯ

ปน ก (เถโร) อ. พระเถระ มนเตนโต เมอจะปรกษา

สทธ กบ กรชกาเยน ดวยกายอนเกดแตธลคอน า (มนเตตวา)

ปรกษาแลววา ปาลต แนะปาลตะ อาวโส ผ มอาย ตว อ. ทาน

วเทห จงกลาว ตาว กอนเถด ตว อ. ทาน โอโลเกสสส จกแลด

อกข ซงนยนตา ท. ก หรอ อทาห หรอวา ตว อ. ทาน

(โอโลเกสสส) จกแลด พทธสาสน ซงพระพทธศาสนา ห ก

คณนา อ. การนบ ตว ซงทาน อกขกาณสส ผ มนยนตาอนด า

นตถ ยอมไมม ส สารวฏเฏ ในสงสารวฏ อนมตคคสม อนมเบอง

ตนและทสดอนใคร ๆ ไปตามอยรไมไดแลว ปน กแล พทธสตาน

อ. รอยแหงพระพทธเจา ท. พทธสหสสาน อ. หนแหงพระพทธเจา ท.

อเนกาน อนมใชพระองคเดยว อตตาน ลวงไปแลว เตส พทเธส

ในพระพทธเจา ท. เหลานนหนา เอกพทโธป แม อ. พระพทธเจา

พระองคหนง (เกนจ) อนใคร ๆ น ปรจฉนดน ก าหนดไมได

แลว อทาน ในกาลน มานส อ. ฉนทะอนมในใจวา อห อ. เรา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 17

น นปชชสสาม จกไมนอน มาเส ตลอดเดอน ท. ตโย ๓

อนโตวสส ตลอดภายในแหงพรรษา อม น อต ดงน เต อนทาน

พทธ ผกแลว ตสมา เพราะเหตนน จกขน อ. ตา ท. เต ของทาน

นสสนต วา จงฉบหายเสยเถดหรอ ภชชนต วา หรอวาจงแตกเสย

เถด ตว อ. ทาน ธาเรห จงทรงไว พทธสาสน เอว ซงพระพทธ-

ศาสนานนเทยวเถด มา ธาเรห จงอยางทรงไว จกขน ซงตา ท.

เถด อต ดงน โอวทนโต เมอจะกลาวสอน ภตกาย ซงกายอน

เกดแลว อภาส ไดกลาวแลว คาถา ซงคาถา ท. อมา เหลานวา

จกขน อ. ตา ท. มมายตาน อนทานยดถอเอา

แลววาเปนของของเรา หายนต จงเสอมไปเสย

เถด โสตาน อ. ห ท. (มมายตาน) อนทาน

ยดถอเอาแลววาเปนของของเรา หายนต จงเสอม

ไปเสยเถด เทโห อ. กาย (มมายโต) อน

ทานยดถอเอาแลววาเปนของของเรา (หายต) จง

เสอมไปเสยเถด ตถาเอว เหมอนอยางนนนนเทยว

อท ธมมชาต อ. ธรรมชาตน สพพ ป แมทงปวง

เทหนสสต อนอาศยแลวซงกาย หายต จงเสอม

ไปเสยเถด ปาลต แนะปาลตะ ตว อ. ทาน

ปมชชส ประมาทอย กการณา เพราะเหตอะไร

จกขน อ. ตา ท. มมายตาน อนทานยดถอเอา

แลววาเปนของของเรา ชรนต จงทรดโทรมเสยเถด

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 18

โสตาน อ. ห ท. (มมายตาน) อนทานยดถอ

เอาแลววาเปนของของเรา ชรนต จงทรดโทรมเสย

เถด กาโย อ. กาย (มมายโต) อนทานยดถอ

เอาแลววาเปนของของเรา (ชรต) จงทรดโทรม

เสยเถด ตถาเอว เหมอนอยางนนนนเทยว อท

ธมมชาต อ. ธรรมชาตน สพพ ป แมทงปวง

กายนสสต อนอาศยแลวซงกาย ชรต จงทรด

โทรมเสยเถด ปาลต แนะปาลตะ ตว อ. ทาน

ปมชชส ประมาทอย กการณา เพราะเหตอะไร

จกขน อ. ตา ท. มมายตาน อนทานยดถอเอา

แลววาเปนของของเรา ภชชนต จงแตกเสยเถด

โสตาน อ. ห ท. (มมายตาน ) อนทานยดถอ

เอาแลววาเปนของของเรา ภชชนต จงแตกเสย

เถด รป อ. รป (มมายต ) อนทานยดถอเอา

แลววาเปนของของเรา (ภชชต) จงแตกเสยเถด

ตถาเอว เหมอนอยางนนนนเทยว อท ธมมชาต

ธรรมชาตน สพพ ป แมทงปวง รปนสสต อน

อาศยแลวซงรป ภชชต จงแตกเสยเถด ปาลต

แนะปาลตะ ตว อ. ทาน ปมชชส ประมาทอย

กการณา เพราะเหตอะไร อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 19

๕. ๑๔/๗ ตงแต มนสสา เถร นสทาเปตวา ก ภนเต

เปนตนไป.

มนสสา อ. มนษย ท. เถร ยงพระเถระ นสทาเปตวา ให

นงแลว ปจฉส เรยนถามแลววา ภนเต ขาแตทานผ เจรญ คมนา-

กาโร อ. อาการคออนไป โว แหงทาน ท. ปญฃายต ยอมปรากฏ

ก หรอ อต ดงน ฯ

(เถโร) อ. พระเถระ (อาห) กลาวแลววา อปาสกา ดกอน

อบาสกและอบาสกา ท. อาม เออ (เอว ) อ. อยางนน อห อง

อาตมภาพ คนตวา จกไปแลว วนทสสาม จกถวายบงคม สตถาร

ซงพระศาสดา อต ดงน ฯ

เต มนสสา อ. มนษย ท. เหลานน ยาจตวา ออนวอนแลว

นานปปกาเรน โดยประการตาง ๆ อลภนตา เมอไมได อยโยเชนตา

สงไปอย เถร ซงพระเถระ คนตวา ไปแลว อปฑฒปถ สนทาง

เขาไปทงกง โรทตวา รองไหแลว นวตตส กลบแลว ฯ

สามเณโร อ. สามเณร อาทาย พาเอาแลว เถร ซงพระเถระ

คจแนโต ไปอย ยฏฅโกฏยา ดวยปลายแหงไมเทา สมปาปณ ถง

พรอมแลว อนตรายมคฌค อฏวย สงกฏฅนคร นาม เถเรน อป-

นสสาย วตถปพพคาม ซงบานอนพระเถระ เคยเขาไปอาศย

แลว ชอซงนครชอวาสงกฏฅะ แลวจงอยแลว ใกลดง ในระหวาง

แหงหนทาง ฯ

โส สามเณโร อ. สามเณรนน สตวา ฟงแลว คตสทท ซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 20

เสยงแหงเพลงขบ อตถยา ของหญง เอกสสา คนหนง ตโต

คามโต นกขมตวา คายตวา อรญเฃ ทารน อทธรนตยา ผออก

ไปแลว จากบานนน ขบรองแลว จงเกบอย ซงฟน ท. ในปา

คณห ถอเอาแลว นมตต ซงนมต สเร ในเสยง ฯ

ห จรงอย สทโท อ. เสยง อญโฃ อน สมตโถ นาม ชอวา

สามารถ ปรสาน สกลสรร ผรตวา ฅาต เพออนแผไป ตลอด

สรระทงสน ของบรษ ท. แลวจงตงอย นตถ ยอมไมม อตถสทโท

วย ราวกะ อ. เสยงของหญง ฯ

เตน การเณน เพราะเหตนน ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา

อาห ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. โย สทโท อ. เสยงใด

ปรยาทาย ครอบง าแลว จตต ซงจต ปรสสส ของบรษ ตฏฅต

ยอมตงอย ภกขเว ดกอนภกษ ท. อท สททชาต อ.สททชาตน

อตถสทโท คอ อ. เสยงของหญง (ปรยาทาย) ครอบง าแลว (จตต )

ซงจต (ปรสสส) ของบรษ (ตฏฅต) ยอมตงอย ยถา ฉนใด

เอว ฉนนน อห อ. เรา น สมนปสสาม ยอมไมตามเหนดวยด

(ต สทท ) ซงเสยงนน เอกสทท ป แมอนเปนเสยงหนง อญฃ อน

อต ดงน ฯ

สามเณโร อ. สามเณร คเหตวา ครนถอเอาแลว นมตต

ซงนมต ตตถ สเร ในเสยงนน วสสชเชตวา สละวเศษแลว

ยฏฅโกฏ ซงปลายแหงไมเทา (วตวา) เรยนแลววา ภนเต ขาแต

ทานผ เจรญ ตมเห อ. ทาน ท. ตฏฅถ จงยนอย ตาว กอนเถด

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 21

กจจ อ. กจ เม ของกระผม อตถ มอย ดงน คโต ไปแลว

สนตก สส านก ตสสา อตถยา ของหญงนน ฯ

สา อตถ อ. หญงนน ทสวา เหนแลว ต สามเณร ซง

สามเณรนน ตณห เปนผนง อโหส ไดเปนแลว ฯ

โส สามเณโร อ. สามเณรนน ปาปณ ถงแลว สลวปตต

ซงความวบตแหงศล สทธ กบตาย อตถยา ดวยหญงนน ฯ

เถโร อ. พระเถระ จนเตส คดแลววา คตสทโท อ.เสยง

แหงเพลงขบ เอโก เสยงหนง (มยา) อนเรา สยตถ ฟงแลว

อทานเอว ในกาลนนนเทยว จ โข กแล โส สทโท อ. เสยงนน

(สทโท) เปนเสยง อตถยา ของหญง (โหต) ยอมเปน

สามเณโรป แม อ. สามเณร จรายต ประพฤตชาอย โส สามเณโร

อ. สามเณรนน ปตโต จกเปนผถงแลว สลวปตต ซงความวบต

แหงศล ภวสสต จกเปน อต ดงน ฯ

โสป สามเณโร อ. สามเณรแมนน กจจ ยงกจ อตตโน

ของตน นฏฅาเปตวา ใหส าเรจแลว อาคนตวา มาแลว อาห

เรยนแลววา ภนเต ขาแตทานผ เจรญ มย อ. เรา ท. คจฉาม

จะไป อต ดงน ฯ

อถ ครงนน เถโร อ. พระเถระ ปจฉ ถามแลว น สามเณร

ซงสามเณรนนวา สามเณร ดกอนสามเณร ตว อ. เธอ ปาโป

ชาโต เกดเปนคนชวแลว อส ยอมเปนหรอ อต ดงน ฯ

โส สามเณโร อ. สามเณรนน ตณห เปนผนง หตวา เปน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 22

(เถเรน) ปนปปน ปฏโฅป ผแมอนพระเถระถามแลว บอย ๆ

น กเถส ไมกลาวแลว กญจ วจน ซงค าอะไร ๆ ฯ

อถ ครงนน เถโร อ. พระเถระ อาห กลาวแลววา ยฏฅ-

โกฏคคหณกจจ อ. กจดวยการจบซงปลายแหงไมเทา มม ของฉน

ปาเปน ปคคเลน ดวยบคคลผลามก ตาทเสน ผ เชนกบดวยเธอ

นตถ ยอมไมม อต ดงน น สามเณร กะสามเณรนน ฯ

โส สามเณโร อ. สามเณรนน ส เวคปปตโต เปนผถงแลวซง

ความสงเวช (หตวา) เปน อปเนตวา น าไปปราศแลว กาสายาน

ซงผากาสายะ ท. ปรทหตวา นงหมแลว คหนยาเมน โดยท านอง

แหงคฤหสถ อาห เรยนแลววา ภนเต ขาแตทานผ เจรญ ปพเพ ใน

กาลกอน อห อ. กระผม สามเณโร เปนสามเณร (อมห) ยอม

เปน ปน แตวา อทาน ในกาลน อห อ. กระผม คห ชาโต

เกดเปนคฤหสถแลว อมห ยอมเปน อปจ อกอยางหนง อห อ.

กระผม ปพพชนโต เมอจะบวช น สทธาย ปพพชโต เปนผไมบวช

แลว ดวยศรทธา (อมห) ยอมเปน อห อ. กระผม ปพพชโต

เปนผบวชแลว มคคปรปนถภเยน เพราะความกลวแตอนตรายรอบ

ในหนทาง (อมห) ยอมเปน ตมเห อ. ทาน ท. เอถ จงมาเถด

มย อ. เรา ท. คจฉาม จะไป อต ดงน ฯ

(เถโร) อ. พระเถระ (อาห) กลาวแลววา อาวโส แนะผ

มอาย คหปาโปป อ.คฤหสถผลามกกด สมณปาโปป อ. สมณะผ

ลามกกด ปาโปเอว เปนผลามกนนเทยว (โหต) ยอมเปน ตว

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 23

อ. เธอ ฅตวาป แมด ารงอยแลว สมณภาเว ในความเปนแหงสมณะ

น อสกข ไมไดอาจแลว สลมตต ปเรต เพออนยงคณสกวาศลให

เตมได ตว อ. เธอ คห เปนคฤหสถ หตวา เปน กรสสส จกกระท า

กลยาณ กมม ซงกรรมอนงาม ก นาม ชออะไรได ยฏฅโกฏคคหณกจจ

อ. กจดวยการจบซงปลายแหงไมเทา มม ของฉน ปาเปน ปคคเลน

ดวยบคคลผลามก ตาทเสน ผ เชนกบดวยเธอ นตถ ยอมไมม อต

ดงน ฯ

(ปาลโต) อ. นายปาลตะ (อาห) เรยนแลววา ภนเต

ขาแตทานผ เจรญ มคโค อ. หนทาง อมนสสปททโต เปนหนทาง

อนอมนษยเขาไปประทษรายแลว (โหต) ยอมเปน จ ก ตมเห

อ. ทาน ท. อนธา เปนคนบอด (อตถ) ยอมเปน ตมเห อ. ทาน

ท. วสสสถ จกอย อธ ฅาเน ในทน กถ อยางไร อต ดงน ฯ

อถ ครงนน เถโร อ. พระเถระ วตวา กลาวแลววา อาวโส

แนะผ มอาย ตว อ. เธอ มา จนตย อยาคดแลว เอว อยางน

เม เมอฉน อธเอว ฅาเน นปชชตวา มรนตสสอป นอนแลว

ตายอยในทนนนเทยวกด (อธ ฅาเน) อปราปร ปวฏเฏนตสสอป

กลงเกลอกอยไป ๆ มา ๆ ในทนกด คมน นาม ชอ อ. การไป

สทธ กบ ตยา ดวยเธอ นตถ ยอมไมม อต ดงน น ปาลต

กะนายปาลตะนน อภาส ไดภาษตแลว คาถา ซงคาถา ท. อมา

เหลานวา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 24

หนท เอาเถด อห อ. เรา หตจกข เปนผ มตา

อนโรคขจดแลว อาคโต เปนผมาแลว กนตารทธาน

สทางไกลยดยาวอนกนดาร อสม ยอมเปน อห

อ. เรา สยมาโน นอนอย น คจฉาม จะไมไป

(ห) เพราะวา สหายตา อ. คณเครองความเปน

แหงสหาย นตถ ยอมไมม พาเล ในเพราะ

ชนพาล หนท เอาเถด อห อ. เรา หตจกข

เปนผ มตาอนโรคขจดแลว อาคโต เปนผมาแลว

กนตารทธาน สทางไกลยดยาวอนกนดาร อสม

ยอมเปน อห อ. เรา มรสสาม จกตาย โน

คมสสาม จกไมไป (ห) เพราะวา สหายตา

อ. คณเครองความเปนแหงสหาย นตถ ยอมไมม

พาเล ในเพราะชนพาล อต ดงน ฯ

อตโร ปาตโต อ. นายปาลตะนอกน สตวา ฟงแลว ต

วจน ซงค านน ส เวคชาโต ผ มความสงเวชอนเกดแลว (จนเตตวา)

คดแลววา กมม อ. กรรม ภารย วต อนหนกหนอ สาหสก อน

เปนไปโดยดวน อนนจฉวก อนไมสมควร เม อนเรา กต กระท า

แลว อต ดงน ปคคยห ประคองแลว พาหา ซงแขน ท. กนทนโต

คร าครวญอย ปกขนทตวา แลนไปแลว วนสณฑ สชฏแหงปา

ปกกนโต ว เปนผหลกไปแลวเทยว ตถา เหมอนอยางนน อโหส

ไดเปนแลว ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 25

ปณฑกมพลสลาสน อ. บณฑกมพลศลาอาสน เทวราชสส

ของเทวดาผพระราชา สกกสส พระนามวาสกกะ สฏฅโยชนายาม

อนยาวโดยโยชน ๖๐ ปณณาสโยชนวตถต อนกวางโดยโยชน ๕๐

ปณณรสโยชนพหล อนหนาโดยโยชน ๑๕ ชยสมนปปผวณณ อนม

สเพยงดงวาสแหงดอกไมชอวาชยพฤกษและดอกมะล โอนมนนนมน-

ปกตก อนมอนยบลงและอนฟขนเปนปกต นสทนฏฅหนกาเลส

ในกาลอนเปนทประทบนง และเปนทเสดจลกขน ท. ทสเสส แสดง

แลว อณหาการ ซงอาการอนรอน สลเตเชน ดวยเดชแหงศล

เถรสสอป แมของพระเถระ ฯ

สกโก อ. ทาวสกกะ (จนเตตวา) ทรงด ารแลววา โก น โข

อ. ใครหนอแล ม ฅานา จาเวตกาโม เปนผใครเพออนยงเราให

เคลอนจากฅาน (โหต) ยอมเปน อต ดงน โอโลเกนโต ทรง

แลดอย อททส ไดทรงเหนแลว เถร ซงพระเถระ จกขนา ดวย

จกษ ทพเพน อนเปนทพย ฯ

เตน การเณน เพราะเหตนน โปราณา อ. อาจารยผ มในกอน ท.

อาห กลาวแลววา

สหสสเนตโต อ.ทาวสหสสเนตร เทวนโท ผ

เปนจอมแหงเทพ ทพพจกข ยงจกษอนเปน

ทพย วโสธย ใหหมดจดวเศษแลว (ฃตวา)

ทรงทราบแลววา ปาโล อ.พระเถระ ชอวา

ปาละ อย น ปาปครห ผตเตยนซงบาปโดย

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 26

ปกต อาชว ยงอาชวะ ปรโสธย ใหหมดจด

รอบแลว (อต) ดงน สหสสเนตโต อ. ทาว

สหสสเนตร เทวนโท ผ เปนจอมแหงเทพ

ทพพจกข ยงจกษอนเปนทพย วโสธย ใหหมดจด

วเศษแลว (ฃตวา) ทรงทราบแลววา ปาโล

อ. พระเถระชอวาปาละ อย น ธมมครโก ผหนก

ในธรรม รโต ผยนดแลว สาลเน ในศาสนา

นสนโน นงแลว (อต) ดงน อต ดงน ฯ

๖. ๒๐/๒ ตงแต ภกขเว ตทา มม ปตเตน กตกมม เปน

ตนไป.

(สตถา) อ. พระศาสดา (วตวา) ตรสแลววา ภกขเว

ดกอนภกษ ท. มม ปตเตน กตกมม อ. กรรมอนบตรของเรา

กระท าแลว ตทา ในกาลนน อนพนธ ตดตามแลว ปจฉโต ขาง

หลง ปจฉโต ขางหลง ห จรงอย ปาปกมม นาม ชอ อ. กรรม

อนลามก เอต นน อนคจฉต ยอมไปตาม จกก วย ราวกะ อ.

ลอ (อนคจฉนต ) หมนไปตามอย ปท ซงรอยเทา พลพททสส

ของโคพลพท วหโต ตวน าไปอย ธร ซงแดก อต ดงน กเถตวา

ครนตรสแลว อท วตถ ซงเรองน ธมมราชา ผ เปนพระธรรมราชา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 27

ฆเฏตวา ทรงสบตอ อนสนธ ซงอนสนธ อาห ตรสแลว คาถ

ซงพระคาถา อม นวา

ธมมา อ. ธรรม ท. มโนปพพงคมา เปนสภาพ

มใจถงกอน มโนเสฏฅา เปนสภาพมใจประเสรฅ

ทสด มโนมยา เปนสภาพส าเรจแลวแตใจ

(โหนต) ยอมเปน เจ หากวา (ปคคโล)

อ. บคคล มนสา มใจ ปทฏเฅน อนโทษ

ประทษรายแลว ภาสต วา กลาวอยกด กโรต

วา กระท าอยกด ทกข อ. ความทกข อนเวต

ยอมไปตาม น ปคคล ซงบคคลนน ตโต

ตวธทจจรตโต เพราะความทจรตอนมอยาง ๓ นน

จกก อว ราวกะ อ. ลอ (อนเวนต ) หมนไป

ตามอย ปท ซงรอยเทา พลพททสส ของโคพลพท

วหโต ตวน าไปอย (ธร ) ซงแอก อต ดงน

ลญฉนโต ราชา วย ราวกะ อ. พระราชา ผทรงประทบอย

สาสน ซงพระราชสาสน ปตฏฅาปตมตตก อนมดนเหนยวอน

พระองคทรงยงราชบรษใหตงไวเฉพาะแลว ราชมททาย ดวยตราของ

พระราชา ฯ

จตภมกจตต อ. จตอนเปนไปในภม ๔ สพพ ป แมทงปวง

กามาวจรกสลาทเภท อนตางดวยจตมจตอนเปนกามาวจรกศลเปนตน

มโน อต ชอวา ใจ ตตถ คาถาย ในพระคาถานน ฯ ปน ถง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 28

อยางนน จตต เอว อ. จตนนเทยว นยมยมาน อนอาจารยนยมเอาอย

ววตถาปยมาน อนอาจารยกะเอาอย ปรจฉชชมาน อนอาจารย

ก าหนดเอาอย อปปนนจตตวเสน ดวยอ านาจแหงจตอนเกดขนแลว

ตสส เวชชสส แกหมอนน ตทา ในกาลนน โทมนสสหคต อน

ไปแลวกบดวยโทมนส ปฏฆสมปยตต อนประกอบพรอมแลวดวยปฏฆะ

(ปณฑเตน) อนบณฑต ลพภต ยอมได อมสม ปเท ในบทน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา สมนนาคตา มาตามพรอมแลว เตน

จตเตน ดวยจตนน ปฅมคามนา เปนธรรมชาตถงกอนโดยปกต

หตวา เปน (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา ปพพงคมา อต

ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ธมมา นาม ชอ อ. ธรรม ท. จตตาโร

๔ คณเทสนาปรยตตนสสตตนชชววเสน ดวยอ านาจแหงคณธรรม

และเทศนาธรรม และปรยตธรรม และนสสตตะนชชวธรรม (อต)

ดงน (ปทสส) แหงบทวา ธมมา อต ดงน ฯ

อย ธมมสทโท อ. ธรรมศพทน (เอตถ วจเน) ในค านวา

อโภ สภาวา อ. สภาพ ท. ทงสอง ธมโม จ

คอ อ. ธรรมดวย อธมโม จ คอ อ. สภาพ

มใชธรรมดวย สมวปากโน เปนสภาพมวบาก

เสมอกน (โหนต) ยอมเปน น ห หามไดแล

อธมโม อ. สภาพมใชธรรม เนต ยอมน าไป

(สตเต) ซงสตว ท. นรย สนรก ธมโม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 29

อ. ธรรม (สตเต) ยงสตว ท. ปาเปต ยอม

ใหถง สคคต ซงสคต อต ดงนเปนตน

เตส จตธมเมส ในธรรม ๔ ท. เหลานนหนา คณธมโม นาม

ชอวาคณธรรม ฯ

อย ธมมสทโท อ. ธรรมศพทน (เอตถ วจเน) ในค านวา

ภกขเว ดกอนภกษ ท. อห อ. เรา เทเสสสาม จกแสดง ธมม

ซงธรรม อาทกลยาณ อนงามในเบองตน โว แกเธอ ท. อต ดงน

เปนตน เทสนาธมโม นาม ชอวาเทศนาธรรม ฯ

อย ธมมสทโท อ. ธรรมศพทน (เอตถ วจเน) ในค านวา

ภกขเว ดกอนภกษ ท. ปน อนง กลปตตา อ. กลบตร ท. เอกจเจ

บางพวก อธ โลเก ในโลกน ปรยาปณนต ยอมเลาเรยน ธมม

ซงธรรม สตต คอซงสตตะ เคยย คอ ซงเคยยะ อต ดงนเปนตน

ปรยตตธมโม นาม ชอวาปรยตธรรม ฯ

อย ธมมสทโท อ. ธรรมศพทน (เอตถ วจเน) ในค านวา

ปน ก ตสม โข สมเย ในสมยนนแล ธมมา อ. ธรรม ท. โหนต

ยอมม ขนธา อ. ขนธ ท. โหนต ยอมม อต ดงนเปนตน

นสสตธมโม นาม ชอวานสสตตธรรม ฯ

นโย อ. นย (ปเท) ในบทวา นชชวธมโม อตป ดงนบาง

เอโสเอว นนนเทยว ฯ เตส ธมเมส ในธรรม ท. เหลานนหนา

นสสตตนชชวธมโม อ. นสสตตะและนชชวธรรม (สตถารา) อน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 30

พระศาสดา อธปเปโต ทรงพระประสงคเอาแลว อมสม ฅาเน

ในทน ฯ

โส นสสตตนชชวธมโม อ. นสสตตธรรมและนชชวธรรมนน

ขนธา เปนขนธ อรปโน อนไมมรป ตโย ๓ อต คอ เวทนากขนโธ

อ. เวทนาขนธ สญฃากขนโธ อ. สญญาขนธ สงขารกขนโธ อ

สงขารขนธ (โหต) ยอมเปน อตถโต โดยเนอความ ฯ ห เหตวา

มโน อ. ใจ ปพพงคโม เปนสภาพถงกอน เอเตส ขนธาน แหง

ขนธ ท. เหลานน (โหต) ยอมเปน อต เพราะเหตนน เอเต

ขนธา อ. ขนธ ท. เหลานน มโนปพพงคมา นาม ชอวาเปนสภาพ

มใจถงกอน (โหนต) ยอมเปน ฯ

(ปจฉา) อ. อนถามวา ปน ก มโน อ. ใจ เอกวตถโก อนม

วตถอนเดยวกน เอกรมมโณ อนมอารมณอนเดยวกน อปปชชมาโน

เกดขนอย เอกกขเณ ในขณะเดยวกน สทธ พรอม เอเตห ธมเมห

ดวยธรรม ท.เหลานน อปพพ ไมกอน อจรย ไมหลง ปพพงคโม

นาม ชอวาเปนสภาพถงกอน โหต ยอมเปน กถ อยางไร อต

ดงน ฯ

(วสสชชน ) อ. อนเฉลยวา (มโน) อ. ใจ (เอกวตถโก)

อนมวตถอนเดยวกน (เอการมมโณ) อนมอารมณอนเดยวกน

(อปปชชมาโน) เกดขนอย (เอกกขเณ) ในขณะเดยวกน (สทธ)

พรอม (เอเตห ธมเมห) ดวยธรรม ท. เหลานน (อปพพ ) ไมกอน

(อจรม ) ไมหลง (ปพพงคโม นาม) ชอวาเปนสภาพถงกอน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 31

(โหต) ยอมเปน อปปาทปปจจยตเถน ดวยอรรถวาเปนปจจย

เครองยงธรรมใหเกดขน (อต) ดงน ฯ

ห เหมอนอยางวา พหส โจเรส ครนเมอโจร ท. มาก

กโรนเตส กระท าอย คามฆาตาทกมมาน ซงกรรมมการฆาซงชาวบาน

เปนตน ท. เอกโต โดยความเปนอนเดยวกน (วจเน) ครนเมอ

ค าวา โก อ. ใคร ปพพงคโม เปนผไปกอน เตส โจราน แหง

โจร ท. เหลานน (โหต) ยอมเปน อต ดงน (เกนจ) อนใคร ๆ

วตเต กลาวแลว โย โจโร อ. โจรคนใด ปจจโย เปนผ เปนปจจย

เตส โจราน ของโจร ท. เหลานน โหต ยอมเปน คอวา เต

โจรา อ. โจร ท. เหลานน นสสาย อาศยแลว ย โจร ซงโจร

คนใด กโรนต กระท าอย ต กมม ซงกรรมนน โส โจโร อ. โจร

คนนน ทตโต วา ชอวาทตตะหรอ มตโต วา หรอวาชอวามตตะ

(ชเนห) อนชน ท. วจจต ยอมเรยกวา (โส โจโร) อ. โจรคนนน

ปพพงคโม เปนผไปกอน เตส โจราน แหงโจร ท. เหลานน

(โหต) ยอมเปน อต ดงน ยถา ฉนใด, สมปท อ. ค าอปไมย

เปนเครองยงอรรถใหถงพรอม อท น (ปณฑเตน) อนบณฑต

เวทตพพ พงทราบ เอว ฉนนน ฯ

มโน อ. ใจ ปพพงคโม ชอวาเปนสภาพถงกอน เอเตส

ธมมาน แหงธรรม ท. เหลานน อปปาทปปจจยตเถน เพราะอรรถ

วาเปนปจจยเครองยงธรรมใหเกดขน (โหต) ยอมเปน อต ดวย

ประการฉะน อต เพราะเหตนน (เต ธมมา) อ. ธรรม ท. เหลานน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 32

มโนปพพงคมา ชอวาเปนสภาพมใจถงกอน (โหนต) ยอมเปน ฯ

ห เพราะวา เต ธมมา อ. ธรรม ท. เหลานน มเน ครนเมอใจ

อนปปชชนเต ไมเกดขนอย น สกโกนต ยอมไมอาจ อปปชชต

เพออนเกดขน ฯ ปน ฝายวา มโน อ. ใจ เจตสเกส ครนเมอ

เจตสก ท. เอกจเจส บางเหลา อนปปชชนเตสป แมไมเกดขนอย

อปปชชตเอว ยอมเกดขนนนเทยว ฯ

ปน อนง มโน อ. ใจ เสฏโฅ ชอวาเปนสภาประเสรฅทสด

เอเตส ธมมาน แหงธรรม ท. เหลานน อธปตวเสน ดวยอ านาจ

แหงความเปนอธบด (โหต) ยอมเปน อต เพราะเหตนน (เต ธมมา)

อ. ธรรม ท. เหลานน มโนเสฏฅา ชวาเปนสภาพมใจประเสรฅทสด

(โหนต) ยอมเปน ฯ

ห เหมอนอยางวา โจรเชฏฅกาทโย ชนา อ. ชน ท. มโจร

ผ เจรญทสดเปนตน อธปตโน ผ เปนอธบด เสฏฅา ชอวาเปนผ

ประเสรฅทสด โจราทน ชนาน แหงชน ท. มโจรเปนตน (โหนต)

ยอมเปน ยถา ฉนใด มโน อ. ใจ (อธปต) อนเปนอธบด

(เสฏโฅ) ชอวาเปนสภาพประเสรฅทสด เตส ป ธมมาน แหงธรรม

ท. แมเหลานน (โหต) ยอมเปน ตถา ฉนนน อต เพราะเหตนน

(เต ธมมา) อ. ธรรม ท. เหลานน มโนเสฏฅา ชอวาเปนสภาพ

มใจประเสรฅทสด (โหนต) ยอมเปน ฯ

ปน อนง ภณฑาน อ. ภณฑะ ท. ตาน เหลานน ตาน

เหลานน นปผนนาน อนส าเรจแลว ทารอาทห วตถห ดวยวตถ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 33

ท. มไมเปนตน ทารมยาทน นาม ชอวาเปนวตถมวตถอนส าเรจแลว

ดวยไมเปนตน โหนต ยอมเปน ยถา ฉนใด เอเตป ธมมา

อ. ธรรม ท. แมเหลานน มโนมยา นาม ชอวาเปนสภาพส าเรจแลว

แตใจ (เตส ธมมาน ) นปผนนตตา เพราะความทแหงธรรม

ท. เหลานน เปนสภาพส าเรจแลว มนโต แตใจ (โหนต) ยอมเปน

ตถา ฉนนน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา โทเสห อนโทษ ท. อภชฌาทห ม

อภชฌาเปนตน อาคนตเกห อนจรมา ปทฏเฅน ประทษรายแลว

ห จรงอย ปกตมโน อ. ใจตามปกต ภวงคจตต ชอวาเปนภวงคจต

(โหต) ยอมเปน ต ภวงคจตต อ. ภวงคจตนน (โทเสห) อนโทษ

ท. อปปทฏฅ ไมประทษรายแลว ห เหมอนอยางวา อทก อ. น า

ปสนน อนใสแลว อปกกลฏฅ เปนน าเขาไปเศราหมองแลว นลาทห

วณเณห เพราะส ท. มสเขยวเปนตน อาคนตเกห อนจรมา

นโลทกาทเภท เปนน าตางดวยน ามน าเขยวเปนตน โหต ยอมเปน จ

ก (ต อทก ) อ. น านน อทก เปนน า นว อนใหม (โหต)

ยอมเปน น หามได ปรม ปสนนอทก เอว เปนน าอนใสแลว อน

มในกอนนนเทยว (โหต) ยอมเปน นอป แมหามได ยถา ฉนใด

ต ป ภวงคจตต อ. ภวงคจตแมนน อาคนตเกห อภชฌาทห โทเสห

ปทฏฅ เปนจตอนโทษ ท. มอภชฌาเปนตน อนจรมา ประทษราย

แลว โหต ยอมเปน จ ก (ต ภวงคจตต ) อ. ภวงคจตนน จตต

เปนจต นว ดวงใหม (โหต) ยอมเปน น หามได ปรม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 34

ภวงคจตต เอว เปนภวงคจต อนมในกอนนนเทยว (โหต) ยอมเปน

นอป แมหามได ตถา ฉนนน, เตน การเณน เพราะเหตนน

ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา อาห ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ

ท. อท จตต อ. จตน ปภสสร เปนธรรมชาตเปนแดนสรานออก

แหงรศม (โหต) ยอมเปน จ โข กแล ต จตต อ. จตนน

อปกกลฏฅ เขาไปเศราหมองแลว อปกกเลเสห เพราะปปกเลส

ท. อาคนตเกห อนจรมา อต ดงน เจ หากวา มนสา มใจ ปทฏเฅน

อนโทษประทษรายแลว เอว อยางนไซร (อต) ดงน (ปทสส)

แหงบทวา ปทฏเฅน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา โส ปคคโล อ. บคคลนน ภาสมาโน

เมอจะกลาว ภาสต ชอวายอมกลาว จตพพธ วจทจจรต เอว ซง

วจทกจรตอนมอยาง ๔ นนเทยว กโรนโต เมอจะกระท า กโรต

ชอวายอมกระท า ตวธ กายทจจรต เอว ซงกายทจรตอนมอยาง ๓

นนเทยว อภาสนโต เมอไมกลาว อกโรนโต เมอไมกระท า มโน-

ทจจรต ยงมโนทจรต ตวธ อนมอยาง ๓ ปเรต ชอวายอมใหเตม

(อตตโน) ตาย อภชฌาทห โทเสห ปทฏฅมานสตาย เพราะความ

ทแหงตนเปนผ มฉนทะอนมในใจ อนโทษ ท. มอภชฌาเปนตน

ปรทษรายแลวนน อกสลกมมปถา อ. อกศลกรรมบถ ท. ทส ๑๐

อสส ปคคลสส ของบคคลนน คจฉนต ยอมถง ปารปร ซงความ

เตมรอบ เอว ดวยอาการอยางน (อต) ดงน (คาถาปาทสส)

แหงบาทแหงพระคาถาวา ภาสต วา กโรต วา อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 35

(อตโถ) อ.อรรถวา ทกข อ.ความทกข อนเวต ยอม

ไปตาม ต ปคคล ซงบคคลนน ตโต ตวธทจจรตโต เพราะทจรต

อนมอยาง ๓ นน คอวา วปากทกข อ. ทกขอนเปนผล กายกเจตสก

อนเปนไปในกายและเปนไปในจต อมนา ปรยาเยน โดยปรยายนวา

(ทกข ) อ. ทกข กายวตถก ป อนมกายเปนทตงบาง อตรวตถก ป

อนมจตนอกนเปนทตงบาง อต ดงน อนคจฉต ยอมไมตาม ต

อตตภาว ซงอตตภาพนน คจฉนต อนไปอย จตส อปาเยส วา

ในอบาย ท. ๔ หรอ มนสเสส วา หรอวาในมนษย ท. ทจจรตา-

นภาเวน เพราะอานภาพแหงทจรต (อต) ดงน (คาถาปาทสส)

แหงบาทแหงพระคาถาวา ตโต น ทกขมเนวต อต ดงน ฯ

(ปจฉา) อ.อนถามวา (ทกข ) อ. ทกข (อนเวต) ยอม

ไปตาม (น ปคคล ) ซงบคคลนน (ตโต ตวธทจจรตโต) เพราะ

ทจรตอนมอยาง ๓ นน ยถา ก ราวก อ. อะไร (อต) ดงน ฯ

(วสสชชน ) อ. อนเฉลยวา (ทกข ) อ. ทกข (อนเวต) ยอม

ไปตาม (น ปคคล ) ซงบคคลนน (ตโต ตวธทจจรตโต) เพราะ

ทจรตอนมอยาง ๓ นน จกก อว ราวกะ อ. ลอ (อนเวนต )

ไปตามอย ปท ซงรอยเทา วหโต พลพททสส ของโคพลพท

ตวน าไปอย (ธร ) ซงแอก อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อธบายวา จกก วย ราวกะ อ.ลอ (อนเวนต )

หมนไปตามอย ปท ซงรอยเทา พลวททสส ของโคพลพท ยตตสส

ตวอนบคคลเทยมแลว ธเร ทแอก วหโต ชอวาตวน าไปอย ธร

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 36

ซงแอก คอวา ห เหมอนอยางวา โส พลวทโท อ. โคพลพทนน

วหนโต น าไปอย เอก ทวส ป สนวนหนงบาง เทว ทวเสป สนวน

ท. ๒ บาง ปญจ ทวเสป สนวน ท. ๕ บาง ทส ทวเสป สนวน

ท. ๑๐ บาง อฑฒมาส ป สนเดอนทงกงบาง น สกโกต ยอมไมอาจ

จกก นวตเตต เพออนยงลอใหหมนกลบ คอวา ชหต เพออนละ

(จกก ) ซงลอ อถโข ทแท อสส พลวททสส เมอโคพลพทนน

อตกกมนตสส กาวไปอย ปรโต ขางหนา ยค อ.แอก พาธต

ยอมเบยดเบยน คว ซงคอ (อสส พลวททสส) เมอโคพลพทนน

ปฏกกมนตสส กาวกลบอย ปจฉโต ขางหลง จกก อ.ลอ ปฏหนต

ยอมกระทบ อรม ส ซงเนอแหงขาออน จกก อ.ลอ พาธนต

เบยดเบยนอย การเณห ดวยเหต ท. ทวห ๒ อเมห เหลาน

ปทานปทก เปนลอมรอยตามซงรอย ตสส พลวททสส ของโคพลพท

นน โหต ยอมเปน ยถา ฉนใด ทกข อ. ทกข กายก ป อนเปน

ไปในกายบาง เจตสก ป อนเปนไปในจตบาง ทจจรตมลก อนม

ทจรตเปนมล อนพนธต ยอมตดตาม ปคคล ซงบคคล มนสา มใจ

ปทฏเฅน อนโทษประทษรายแลว ตณ ทจจรตาน ปเรตวา ฅต

ผยงทจรต ท. ๓ ใหเตมแลว จงด ารงอยแลว (ตสส ปคคลสส)

คตฏฅาเนส ในทแหงบคคลนนไปแลว ท. ตตถ เหลานน ตตถ

เหลานน นรยาทส มนรกเปนตน ตถาเอว ฉนนนนนเทยว อต

ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงพระคาถาวา จกก ว วหโต ปท

อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 37

เรองมฏฅกณฑล

๗. ๒๖/๕ ตงแต เทวปตโตป อตตโน สมปตต โอโลเกตวา

เปนตนไป.

เทวปตโตป แม อ. เทพบตร โอโลเกตวา แลดแลว สมปตต

ซงสมบต อตตโน ของตน (จนเตตวา) คดแลววา (อย สมปตต)

อ. สมบตน (มยา) อนเรา ลทธา ไดแลว เกน กมเมน ดวย

กรรมอะไร อต ดงน อปธาเรนโต ใครครวญอย ฃตวา รแลววา

(อย สมปตต) อ. สมบตน (มยา) อนเรา (ลทธา) ไดแลว

มโนปสาเทน ดวยการยงใจใหเลอมใส สตถร ในพระศาสดา อต

ดงน (จนเตตวา) คดแลววา อย พราหมโณ อ. พราหมณน

อกาเรตวา ไมยงหมอใหกระท าแลว เภสชช ซงเภสช มม

อผาสกกาเล ในกาลแหงเราเปนผไมสบาย คนตวา ไปแลว อาฬาหน

สปาชา โรทต รองใหอย อทาน ในกาลน (มยา) กาต อ. อน

อนเรากระท า เอต พราหมณ ซงพราหมณนน วปปการปปตต

ใหเปนผถงแลวซงประการอนแปลก วฏฏต ยอมควร อต ดงน

อาคนตวา มาแลว มฏฅกณฑลวณเณน ดวยวรรณะเพยงดงวาวรรณะ

แหงมาณพชอวามฏฅกณฑล พาหา ปคคยห โรทนโต อฏฅาส

ไดยนประคองซงแขน ท. แลวรองใหอยแลว อวทเร ในทไมไกล

อาฬาหนสส แหงปาชา ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 38

พราหมโณ อ. พราหมณ ทสวา เหนแลว ต เทวปตต ซง

เทพบตรนน (จนเตตวา) คดแลววา อห อ. เรา โรทาม ยอม

รองไห ปตตโสเกน เพราะความเศราโศกถงซงบตร ตาว กอน

เอโส มาณโว อ. มาณพนน โรทต ยอมรองไห กมตถ เพออะไร

อห อ. เรา ปจฉสสาม จกถาม น มาณว ซงมาณพนน อต ดงน

ปจฉนโต เมอจะถาม อาห กลาวแลว คาถ ซงคาถา อม นวา

ตว อ. ทาน อลงกโต ผประดบแลว มฏฅกณฑล

เพยงดงวามาณพชอวามฏฅกณฑล มาลาภาร ผ ม

ภาระคอดอกไม หรจนทนสสโท ผฟ งดวยจนทน

อนเหลอง ปคคยห ประคองแลว พาหา ซงแขน

ท. กนทส คร าครวญอย วนมชเณ ในทาม

กลางแหงปา ตว อ. ทาน ทกขโต เปนผถง

แลวซงความทกข ก อะไร (อส) ยอมเปน

อต ดงน ฯ

โส มาณโว อ. มาณพนน อาห กลาวแลววา

รถปญชโร อ. กรงของรถ โสวณณมโย อน

ส าเรจแลวดวยทอง ปภสสโร อนเปนแดนสราน

ออกแหงรศม อปปนโน เกดขนแลว มม แก

ขาพเจา อห อ. ขาพเจา น วนทาม ยอมไม

ประสบ จกกยค ซงคแหงลอ ตสส รถปญชรสส

แหงกรงของรถนน อห อ. ขาพเจา ชหสสาม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 39

จกละ ชวต ซงชวต ทกเขน เพราะทกข เตน

นน อต ดงน ฯ

อถ ครงนน พราหมโณ อ. พราหมณ อาห กลาวแลววา

ภททมาเณว แนมาณพผ เจรญ ตว อ. ทาน

อาจกข ขอจงบอก (จกกยค ) ซงคแหงลอ

โสวณณมย อถ อนส าเรจแลวดวยทองหรอ

มณมย อถ หรอวาอนส าเรจแลวดวยแกวมณ

โลหมย อถ อนส าเรจแลวดวยโลหะหรอ รปยมย

อถ หรอวาอนส าเรจแลวดวยเงน เม แกขาพเจา

อห อ. ขาพเจา เต ยงทาน ปฏลาภยาม จะให

ไดเฉพาะ จกกยค ซงคแหงลอ อต ดงน

น มาณว กะมาณพนน ฯ

มาณโว อ. มาณพ สตวา ฟงแลว ต วจน ซงค านน

จนเตตวา คดแลววา อย พราหมโณ อ. พราหมณน อกตวา ไม

กระท าแลว เภสชช ซงเภสช ปตตสส แกบตร ทสวา เหนแลว

ม ซงเรา ปตตปฏรปก ผ มรปเปรยบดวยบตร โรทนโต รองไหอย

วทต ยอมกลาววา อห อ. ขาพเจา กโรม จะกระท า รถจกก ซง

ลอของรถ สวณณาทมย อนส าเรจแลวดวยวตถมทองเปนตน อต

ดงน (เอต วตถ) อ. เรองนน โหต จงมเถด อห อ. เรา

นคคณหสสาม จกขมข น พราหมณ ซงพราหมณนน อต ดงน

วตวา กลาวแลววา ตว อ.ทาน กรสสส จกกระท า จกกยค ซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 40

คแหงลอ กวมหนต อนใหญเพยงไร เม แกขาพเจา อต ดงน

(วจเน) ครนเมอค าวา ตว อ. ทาน อากงขส ยอมหวง ยาวมหนต

จกกยค ซงคแหงลอ อนใหญเพยงใด (อห ) อ. ขาพเจา (กรสสาม)

จกกระท า (ตาวมหนต จกกยค ) ซงคแหงลอ อนใหญเพยงนน

อต ดงน (พราหมเณน) อนพราหมณ วตเต กลาวแลว (อาห)

กลาวแลววา

อตโถ อ. ความตองการ จนทสรเยห ดวย

พระจนทรและพระอาทตย ท. (โหต) ยอมม

เม แกขาพเจา ตว อ. ทาน เม ยาจโต ผอน

ขาพเจาขอแลว เต จนทสรเย ซงพระจนทร

และพระอาทตย ท. เหลานน เทห จงให เต

จนทสรเย ซงพระจนทรและพระอาทตย ท.

เหลานน เม แกขาพเจาเถด อต ดงน ฯ

โส มาณโว อ. มาณพนน ปาวท ไดกลาวซ าแลววา

จนทสรยา อ. พระจนทรและพระอาทตย ท.

ภาตโร เปนผสองสวาง อภยตถ วถยา

ในวถทงสอง (โหนต) ยอมเปน รโถ อ. รถ

มม ของขาพเจา โสนวณณมโย อนส าเรจแลว

ดวยทอง โสภต ยอมงาม เตน จกกยเคน

ดวยคแหงลอนน อต ดงน ตสส พราหมณสส

แกพราหมณนน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 41

อถ ครงนน พราหมโณ อ. พราหมณ อาห กลาวแลววา

มาณว ดกอนมาณพ ตว อ.ทาน โย ใด

ปตถยเส ยอมปรารถนา อปตถย วตถ ซงวตถ

อนบคคลไมควรปรารถนา (โส) ตว อ. ทานนน

พาโล โข เปนคนโงแล อส ยอมเปน อห

อ. เรา มญฃาม ยอมส าคญวา ตว อ. ทาน

มรสสส จกตาย ตว อ. ทาน น ห ลจฉส

จกไมไดแล จนทสรเย ซงพระจนทรและพระ

อาทตย ท. (อต) ดงน อต ดงน

น มาณว กะมาณพนน ฯ

อถ ครงนน มาณโว อ. มาณพ วตวา กลาวแลววา ปน

ก (ปคคโล) อ. บคคล โรทนโต รองไหอย อตถาย เพอ

ประโยชน ปญฃายมานสส วตถสส แกวตถอนปรากฏอย พาโล

เปนคนโง โหต ยอมเปน ก หรอ อทาห หรอวา (ปคคโล)

อ. บคคล (โรทนโต) รองไหอย (อตถายป เพอประโยชน

อปญฃายมานสส วตถสส แกวตถอนไมปรากฏอย (พาโล) เปน

คนโง (โหต) ยอมเปน อต ดงน น พราหมณ กะพราหมณนน

(อาห) กลาวแลววา

คมนาคมน ป แม อ. การไปและกามา (จนท-

สรยาน ) แหงพระจนทรและพระอาทตย ท.

ทสสต ปรากฏอย วณณธาต อ. ธาตคอวรรณะ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 42

(จนทสรยาน ) ของพระจนทรและพระอาทตย

ท. (ทสสต) ปรากฏอย อภยตถ วถยา ในวถ

ทงสอง เปโต ปคคโล อ. บคคลผละไปแลว

กาลกโต ผ มกาละอนกระท าแลว น ทสสต

ยอมไมปรากฏ กนทต อมหาก แหงเรา ท. ผ

คร าครวญอย อธ ฅาเน ในทนหนา โก อ. ใคร

พาลยตโร เปนคนโงกวา (โหต) ยอมเปน

อต ดงน ฯ

พราหมโณ อ. พราหมณ สตวา ฟงแลว ต วจน ซงค านน

สลลกเขตวา ก าหนดแลววา เอโส มาณโว อ. มาณพน วทต

ยอมกลาว ยตต วจน ซงค าอนควรแลว อต ดงน วตวา กลาว

แลววา

มาณว ดกอนมาณพ ตว อ. ทาน วเทส กลาว

แลว สจจ โข ซงค าจรงแล กนทต อมหาก

แหงเรา ท. ผคร าครวญอยหนา อห เอว อ. เรา

นนเทยว พาลยตโร เปนคนโงกวา (อมห)

ยอมเปน อห อ.เรา อภปตถย ปรารถนาอย

ปตต ซงบตร กาลกต ผ มกาละอนกระท าแลว

รท เปนผ รองไหอย ทารโก วย ราวกะ อ. เดก

(อภปตถย ) ปรารถนาเฉพาะอย จนท ซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 43

พระจนทร (รท ) รองไหอย (อมห) ยอมเปน

อต ดงน

นสโสโก เปนผ มความเศราโศกออกแลว กถาย เพราะถอยค า ตสส

มาณวสส ของมาณพนน หตวา เปน กโรนโต เมอจะกระท า ถต

ซงความชมเชย มาณวสส แกมาณพ อภาส ไดภาษตแลว คาถา

ซงคาถา ท. อมา เหลานวา

ตว อ. ทาน โอสญจ เปนผรดอย ม ซงเรา

อาทตต วต ผ รอนทวแลวหนอ (กตวา) กระท า

สนต ใหเปนผสงบแลว (อส) ยอมเปน

(ปคคโล) วย ราวกะ อ. บคคล (โอสญจ )

รดอย ปาวก ซงไฟผ เผาผลาญ ฆตสตต ว

อนเกนแลวซงเปรยงเทยว วารนา ดวยน า อห

อ. ขาพเจา ทร ยงความกระวนกระวาย สพพ

ทงปวง นพพาปเย ยอมใหดบได โย ตว อ.

ทานใด อปานท ไดบรรเทาไปปราศแลว ปตตโสก

ซงความเศราโศกเพราะบตร เม แหงขาพเจา

โสกปเรตสส ผ มความเศราโศกอนไปแลวใน

เบองหนา (โส ตว ) อ. ทานนน อพพห วต

ถอนแลวหนอ สลล ซงลกศร โสก คอความ

เศราโศก หทยนสสต อนอาศยแลวซงหทย เม

ของขาพเจา โส อห อ. ขาพเจานน อพพฬห-

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 44

สลโล เปนผ มลกศรอนถอนแลว อสม ยอมเปน

มาณว ดกอนมาณพ อห อ. ขาพเจา น โสจาม

ยอมไมเศราโศก น โรทาม ยอมไมรองไห

สตวาน เพราะสดบ (วจน ) ซงค า ตว ของทาน

อต ดงน ฯ

อถ ครงนน (พราหมโณ) อ. พราหมณ ปจฉนโต เมอจะ

ถาม น มาณว ซงมาณพนนวา ตว อ. ทาน โก นาม ชอวาเปน

ใคร (อส) ยอมเปน อต ดงน (อาห) กลาวแลววา

ตว อ. ทาน เทวตา น เปนเทวดาหรอหนอ

คนธพโพ อาท หรอวาเปนคนธรรพ สกโก

ปรนทโท (อาท) หรอวาเปนทาวสกกะ ผใหซง

ทานในกอน อส ยอมเปน ตว อ. ทาน โก วา

เปนใครหรอ กสส ปตโต วา หรอวาเปนบตร

ของใคร (อส) ยอมเปน มย อ. เรา ท. ชาเนม

พงร ต ซงทาน กถ อยางไร อต ดงน ฯ

อถ ครงนน มาณโว อ. มาณพ อาจตข บอกแลว อสส

พราหมณสส แกพราหมณนนวา

ตว อ. ทาน ย ปตต อาฬาหเน สย ฑหตวา

กนทส จ เผาแลว ซงบตรคนใดในปาชาเอง คร า

ครวญอยดวย ย ปตต (อาฬาหเน สย ฑหตวา)

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 45

โรทส จ เผาแลว ซงบตรคนใด ในปาชาเอง

รองใหอยดวย โส ปตโต อ. บตรนน อห คอ

อ. ขาพเจา กรตวาน กระท าแลว กมม ซงกรรม

กสล อนเปนกศล ปตโต ถงแลว สหพยต ซง

ความเปนแหงบคคลผ เทยวไปรวมกน ตทสาน

เทวตาน แหงเทวดา ท. ผอยในชนไตรทศ อต

ดงน ฯ

พราหมโณ อ. พราหมณ อาห กลาวแลววา

(ตว) เมอทาน อปป วา พห วา ทาน ททนตสส

สเก อคาเร วา ถวายอยซงทาน อนนอยหรอ หรอ

วาอนมาก ในเรอนอนเปนของตนหรอ อโปสถ-

กมม ตาทส (กโรนตสส) วา หรอวากระท าอย ซง

กรรมคออโบสถ อนเชนนน มย อ.เรา ท. น

อททสาม ยอมไมเหน ตว อ. ทาน คโต เปนผไป

แลว เทวโลก สเทวโลก เกน กมเมน เพราะ

กรรมอะไร อส ยอมเปน อต ดงน ฯ

มาณโว อ. มาณพ อาห กลาวแลววา

อห อ. ขาพเจา อาพาธโก เปนผ มอาพาธ ทกขโต

เปนผถงแลวซงความล าบาก คลาโน เปนผ เปนไข

อาตรรโป เปนผ มรปอนกระสบกระสาย นเวสเน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 46

ในทอนเปนทอย สเก อนเปนของตน อมห ยอม-

เปน อททกข ไดเหนแลว พทธ ซงพระพทธเจา

วคตรช ผ มธลไปปราศแลว วตณณกงข ผ มความ

สงสยอนขามวเศษแลว สคต ผ เสดจไปดแลว

อโนมปญฃ ผ มพระปญญาอนไมทราม โส อห อ.

ขาพเจานน มทตมโน ผ มใจอนบนเทงแลว ปสนน-

จตโต ผ มจตอนเลอมใสแลว อกร ไดกระท าแลว

อญชล ซงอญชล ตถาคตสส แกพระตถาคต อห

อ. ขาพเจา กรตวาน ครนกระท าแลว กมม ซง

กรรม กสล อนเปนกศล ต นน ปตโต เปนผถง

แลว สหพยต ซงความเปนแหงบคคลผ เทยวไป

รวมกน ตทสาน แหงเทวดา ท. ผอยในชนไตรทศ

(อมห) ยอมเปน อต ดงน ฯ

ตสม มาณเว ครนเมอมาณพนน กเถนเต กลาวอย กเถน-

เตเอว กลาวอยนนเทยว สกลสรร อ. สรระทงสน พราหมณสส

ของพราหมณ ปรปร เตมรอบแลว ปตยา ดวยปต ฯ โส พราหมโณ

อ. พราหมณนน ปเวเทนโต เมอจะยงบคคลใหรทว ต ปต

ซงปตนน อาห กลาวแลววา

อจฉรย วต อ. ความนาอศจรรยหนอ อพภต วต

อ. ความนาประหลาดหนอ วปาโก อ. วบาก

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 47

อญชลกมมสส แหงการกระท าซงอญชล อย น

อทโส เปนวบากเชนน (โหต) ยอมเปน อห ป

แม อ. ขาพเจา มทตมโน เปนผ มใจอนบนเทง

แลว ปสนนจตโต เปนผ มจตอนเลอมใสแลว

(หตวา) เปน วชาม จะขอถง พทธ ซงพระพทธ-

เจา สรณ วาเปนสรณะ อชชเอว ในวนนนนเทยว

อต ดงน ฯ

อถ ครงนน มาณโว อ. มาณพ อาห กลาวแลววา

ตว อ. ทาน ปสนนจตโต จงเปนผ มจตอนเลอมใส

แลว (หตวา) เปน วชาห จงถง พทธ จ ซง

พระพทธเจาดวย ธมม จ ซงพระธรรมดวย สงฆ

จ ซงพระสงฆดวย สรณ วาเปนสรณะ อชชเอว

ในวนนนนเทยว ตว อ. ทาน (ปสนนจตโต)

จงเปนผ มจตอนเลอมใสแลว (หตวา) เปน

ตถาเอว เหมอนอยางนนนนเทยว สมาทยสส จง

สมาทาน สกขาปทาน ซงสกขาบท ท. ปญจ ๕

(กตวา) กระท า อขณฑผลลาน ใหเปนกรรมไม

เปนทอนและดางพรอย ปาณาตปาตา วรมสส

ขปป จ จงงดเวน จากการยงสตวมลมปราณใหตก

ลวงไป พลนดวย โลเก อทนน ปรวชชยสส จ

จงเวนรอบ ซงวตถอนเจาของไมใหแลว ในโลก

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 48

ดวย อมชชโป (โหห) จ จงเปนผไมดมซงน า

เมา จงเปนดวย โน มสา ภณาห จ จงไมกลาว

เทจดวย สเกน ทาเรน ตฏโฅ โหห จ จงเปนผ

ยนดแลว ดวยทาระ ผ เปนของตน จงเปนดวย

อต ดงน

น พราหมณ กะพราหมณนน ฯ

โส พราหมโณ อ. พราหมณนน สมปฏจฉตวา รบพรอมแลว

วา สาธ อ. ดละ อต ดงน อภาส ไดกลาวแลว คาถา ซงคาถา

ท. อมา เหลานวา

ยกข ดกอนยกษ ตว อ. ทาน อตถกาโม เปนผ

ใครซงความเจรญ เม แกขาพเจา อส ยอมเปน

เทวเต ดกอนเทวดา ตว อ. ทาน หตกาโม เปนผ

ใครซงความเกอกล (เม) แกขาพเจา อส ยอม-

เปน อห อ. ขาพเจา กโรม จะกระท า วจน ซง

ค า ตยห ของทาน ตว อ. ทาน อาจรโย เปน

อาจารย มม ของขาพเจา อส ยอมเปน อห พทธ

สรณ อเปม จ อ. ขาพเจา จะเขาถง ซงพระพทธ

เจา วาเปนสรณะดวย อห ธมม ป อนตตร สรณ

(อเปม) จ อ. ขาพเจา จะเขาถง แมซงพระธรรม

อนยอดเยยม วาเปนสรณะดวย สงฆ นรเทวสส

คจฉาม สรณ อห จ อ. ขาพเจา จะถง ซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 49

พระสงฆ ของพระพทธเจา ผ เปนเทพแหงนระ

วาเปนสรณะดวย อห อ. ขาพเจา ปาณาตปาตา

วรมาม ขปป จ จะงดเวน จากการยงสตวมลม

ปราณใหตกลวงไปพลนดวย โลเก อทนน ปรวชชยา-

ม จ จะเวนรอบ ซงวตถอนเจาของไมใหแลว ใน

โลกดวย อมชชโป (โหม) จ จะเปนผไมดมซง

น าเมาดวย โน มสา ภณาม จ จะไมกลาวเทจดวย

สเกน ทาเรน ตฏโฅ โหม จ จะเปนผยนดแลว

ดวยทาระ ผ เปนของตนดวย อต ดงน ฯ

๘. ๓๓/๕ ตงแต อถ เนส กสลากสลกมมกรเณ มโน

เปนตนไป.

อถ ครงนน (สตถา) อ. พระศาสดา (วตวา) ตรสแลววา

มโน อ. ใจ ปพพงคโม เปนสภาพถงกอน กสลากสลกมมกรเณ

ในการกระท าซงกรรมอนเปนกศลและอกศล (โหต) ยอมเปน มโน

อ. ใจ เสฏโฅ เปนสภาพประเสรฅทสด (กสลากสลกมมกรเณ) ใน

การกระท าซงกรรมอนเปนกศลและอกศล (โหต) ยอมเปน ห

เพราะวา กตกมม อ. กรรมอนบคคลกระท าแลว มเนน ดวยใจ

ปสนเนน อนผองใสแลว น วชหต ยอมไมละ ปคคล ซงบคคล

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 50

คจฉนต ผ ไปอย เทวโลก สเทวโลก มนสสโลก สมนษยโลก ฉายา

อว ราวกะ อ. เงา อต ดงน เนส ชนาน แกชน ท. เหลานน

กเถตวา ครนตรสแลว อท วตถ ซงเรองน ธมมราชา ผ เปนพระ

ธรรมราชา ฆเฏตวา ทรงสบตอ อนสนธ ซงอนสนธ อาห ตรส

แลว คาถ ซงพระคาถา อม นวา

ธมมา อ. ธรรม ท. มโนปพพงคมา เปนสภาพม

ใจถงกอน มโนเสฏฅา เปนสภาพมใจประเสรฅท

สด มโนมยา เปนสภาพส าเรจแลวแตใจ (โหนต)

ยอมเปน เจ หากวา (ปคคโล) อ.บคคล มนสา

มใจ ปสนเนน อนผองใสแลว ภาสต วา กลาว

อยกด กโรต วา กระท าอยกด สข อ. ความสข

อนเวต ยอมไปตาม น ปคคล ซงบคคลนน ตโต

ตวธสจรตโต เพราะความสจรตอนมอยาง ๓ นน

ฉายา อว เปนเพยงดงวาเงา อนปายน อนมปกต

ไปตาม (หตวา) เปนอต ดงน

ลญฉนโต ราชา วย ราวกะ อ.พระราชา ทรงประทบอย สาสน

ซงพระราชสาสน ปตฏฅปตมตตก อนมดนเหนยวอนพระองคทรง

ยงราชบรษใหตงไวเฉพาะแลว ราชมททาย ดวยตราของพระราชา ฯ

จตภมกจตต อ. จตอนเปนไปในภม ๔ สพพ ป แมทงปวง

(ปณฑเตน) อนบณฑต วจจต ยอมเรยกวา มโน อ. ใจ อต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 51

ดงน ตตถ คาถาย ในพระคาถานน อวเสเสน โดยไมแปลกกน

กญจาป แมกจรง ปน ถงอยางนน กามาวรกสลจตต อ. จตอนเปน

กามาวจรกศล อฏฅวธ อนมอยาง ๘ นยมยมาน อนอาจารยนยมเอา

อย ววตถาปยมาน อนอาจารยกะเอาอย ปรจฉชชมาน อน

อาจารยก าหนดเอาอย (ปณฑเตน) อนบณฑต ลพภต ยอมได

อมสม ปเท ในบทน ฯ ปน ก จตต เอว อ. จต อาหรยมาน อน

อาจารยน ามาอย วตถวเสน ดวยอ านาจแหงวตถ ฃาณสมปยตต อน

ประกอบพรอมแลวดวยญาณ โสมนสสสหคต อนไปแลวกบดวยโสมนส

ตโตป อฏฅวธกามาวจรกสลจตตโต จากจตอนเปนกามาวจรกศล อน

มอยาง ๘ แมนนนนเทยว (ปณฑเตน) อนบณฑต ลพภต ยอมได ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา สมนนาคตา มาตามพรอมแลว เตน

มเนน ดวยใจนน ปฅมคามนา เปนธรรมชาตมปกตถงกอน หตวา

เปน (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา ปพพงคมา อต ดงน ฯ

ขนธา อ. ขนธ ท. ตโย ๓ เวทนาทโย มเวทนาเปนตน ธมมา

อต ชอวาธรรม ฯ ห แทจรง มโน อ. ใจ ปพพงคโม เปนสภาพ

ถงกอน เอเตส ตณณ อรปขนธาน แหงขนธอนไมมรป ท. ๓

เหลานน อปปาทปปจจยตเถน เพราะอรรถวาเปนปจจยเครองยงธรรม

ใหเกดขน (โหต) ยอมเปน เตน การเณน เพราะเหตนน (เต

ตโย อรปขนธา) อ. ขนธอนไมมรป ท. ๓ เหลานน มโนปพพงคมา

นาม ชอวาเปนสภาพมใจถงกอน (โหนต) ยอมเปน ฯ

ห เหมอนอยางวา พหส ทายเกส ครนเมอทายก ท. มาก

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 52

กโรนเตส กระท าอย ปญฃาน ซงบญ ท. มหาภกขสงฆสส ปตตจวร-

ทานาทน วา มการถวายซงบาตรและจวรเปนตน แกหมแหงภกษหม

ใหญหรอ อฬารปชาธมมสสวนทปมาลากรณาทน วา หรอวามการ

บชาอนโอฬาร และการฟงซงธรรม และการกระท าซงประทปและ

ดอกไมเปนตน เอกโต โดยความเปนอนเดยวกน (วจเน) ครน

เมอค าวา โก อ. ใคร ปพพงคโม เปนผไปกอน เตส ทายกาน แหง

ทายก ท.เหลานน (โหต) ยอมเปน อต ดงน (เกนจ) อน

ใคร ๆ วตเต กลาวแลว โย ทายโก อ. ทายกคนใด ปจจโย เปน

ผ เปนปจจย เตส ทากาน แหงทายก ท.เหลานน โหต ยอมเปน

คอวา เต ทายกา อ. ทายก ท. เหลานน นสสาย อาศยแลว ย

ทายก ซงทายกคนใด กโรนต กระท าอย ปฃฃาน ซงบญ ท. ตาน

เหลานน โส ทายโก อ. ทายกคนนน ตสโส วา ชอวาตสสะหรอ

ปสโส วา หรอวาชอวาปสสะ (ชเนห) อนชน ท. วจจต ยอม

เรยกวา (โส ทายโก) อ. ทายกคนนน ปพพงคโม เปนผไปกอน

เตส ทายกาน แหงทายก ท. เหลานน (โหต) ยอมเปน อต ดงน

ยถา ฉนใด อท สมปท อ. ค าอปไมยเปนเครองยงอรรถใหถงพรอม

น (ปณฑเตน) อนบณฑต เวทตพพ พงทราบ เอว ฉนนน ฯ

มโน อ. ใจ ปพพงคโม ชอวาเปนภาพถงกอน เอเตส ธมมาน

แหงธรรม ท.เหลานน อปปาทปปจจยตเถน เพราะอรรถวาเปน

ปจจยเครองยงธรรมใหเกดขน (โหต) ยอมเปน อต ดวยประการ-

ฉะน อต เพราะเหตนน (เต ธมมา) อ. ธรรม ท.เหลานน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 53

มโนปพพงคมา ชอวาเปนสภาพมใจถงกอน (โหนต) ยอมเปน ฯ

ห จรงอย เต ธมมา อ. ธรรม ท.เหลานน มเน ครนเมอใจ

อนปปชชนเต ไมเกดขนอย น สกโกนต ยอมไมอาจ อปปชชต

เพออนเกดขน ปน สวนวา มโน อ.ใจ เจตสเกส ครนเมอเจตสก ท.

เอกจเจส บางเหลา อนปปชชนเตสป แมไมเกดขนอย อปปชชตเอว

ยอมเกดขนนนเทยว ฯ

ปน กแล มโน อ. ใจ เสฏโฅ ชอวาเปนสภาพประเสรฅทสด

เอเตส ธมมาน แหงธรรม ท. เหลานน อธปตวเสน ดวยอ านาจ

แหงความเปนอธบด (โหต) ยอมเปน เอว ดวยประการฉะน อต

เพราะเหตนน (เต ธมมา) อ.ธรรม ท.เหลานน มโนเสฏฅา

ชอวาเปนสภาพมใจประเสรฅทสด (โหนต) ยอมเปน ฯ

ห เหมอนอยางวา ปรโส อ. บรษ อธปต ผ เปนอธบด

คณาทน ชนาน แหงชน ท. มคณะเปนตน (ชเนห) อนชน ท.

วจจต ยอมเรยกวา (โส ปรโส) อ.บรษนน คณเสฏโฅ เปนผ

ประเสรฅทสดในคณะ เสนเสฏโฅ เปนผประเสรฅทสดในกองทพ

(โหต) ยอมเปน อต ดงน ยถา ฉนใด มโน อ.ใจ (เสฏโฅ)

ชอวาเปนสภาพประเสรฅทสด เตส ป ธมมาน แหงธรรม ท. แม

เหลานน (โหต) ยอมเปน ตถา ฉนนน อต เพราะเหตนน

(เต ธมมา) อ. ธรรม ท. เหลานน มโนเสฏฅา ชอวาเปนสภาพม

ใจประเสรฅทสด (โหนต) ยอมเปน ฯ

ปน อนง ภณฑาน อ. ภณฑะ ท. ตาน ตาน เหลานนเหลา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 54

นน นปผนนาน อนส าเรจแลว สวณณาทห วตถห ดวยวตถ ท.

มทองเปนตน สวณณมยาทน นาม ชอวาเปนวตถมวตถอนส าเรจแลว

ดวยทองเปนตน โหนต ยอมเปน ยถา ฉนใด เอเตป ธมมา อ.

ธรรม ท. แมเหลานน มโนมยา นาม ชอวาเปนสภาพส าเรจแลว

แตใจ (เอเตส ธมมาน ) นปผนนตตา เพราะความทแหงธรรม ท.

เหลานน เปนสภาพส าเรจแลว มนโต แตใจ (โหนต) ยอมเปน

ตถา ฉนนน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปสนเนน อนผองใสแลว คเณห

เพราะคณ ท. อนภชฌาทห มความไมเพงเลงเปนตน (อต) ดงน

(ปทสส) แหงบทวา ปสนเนน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา (ปคคโล) อ. บคคล มเนน มใจ

เอวรเปน อนมรปอยางน ภาสนโต เมอจะกลาว ภาสต ชอวายอม

กลาว จตพพธ วจสจรต เอว ซงวจสจรตอนมอยาง ๔ นนเทยว

กโรนโต เมอจะกระท า กโรต ชอวา ยอมกระท า ตวธ กายสจรต -

เอว ซงกายสจรตอนมอยาง ๓ นนเทยว อภาสนโต เมอไมกลาว

อกโรนโต เมอไมกระท า มโนสจรต ยงมโนสจรต ตวธ อนมอยาง

๓ ปเรต ชอวายอมใหเตม (อตตโน) ปสนนมานสตาย เพราะความ

ทแหงตนเปนผ มฉนทะอนมในใจอนผองใสแลว อนภชฌาทห คเณห

เพราะคณ ท. มความไมเพงเลงเปนตน ตาย นน กสลกมมปถา อ.

กศลกรรมบถ ท. ทศ ๑๐ อสส ปคคลสส ของบคคลนน คจฉนต

ยอมถง ปารปร ซงความเตมรอบ เอว ดวยประการฉะน (อต)

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 55

ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงพระคาถาวา ภาสต วา กโรต

วา อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา สข อ.ความสข อนเวต ยอมไปตาม

ต ปคคล ซงบคคลนน ตโต ตวธสจรตโต เพราะสจรตอนมอยาง

๓ นน (อต) ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงพระคาถาวา ตโต

น สขมเนวต อต ดงน ฯ

กสล อ. กศล เตภมก ป แมอนเปนไปในภม ๓ (ภควตา)

อนพระผ มพระภาคเจา อธปเปต ทรงประสงคเอาแลว อธ ฅาเน

ในทน ตสมา เพราะเหตนน ยตโถ อ. อธบายวา วปากสข อ.

ความสขอนเปนผล กายกเจตสก ทงทเปนไปในกายทงทเปนไปในจต

(อมนา ปรยาเยน) โดยปรยายนวา (สข ) อ. ความสข กายวตถก ป

อนมกายเปนทตงบาง อตรวตถก ป อนมจตนอกนเปนทตงบาง อต

ดงน อนคจฉต ยอมไปตาม คอวา น วชหต ยอมไมละ (ต ปคคล )

ซงบคคลนน สคตภเว นพพตต วา ผบงเกดแลว ในสคตภพหรอ

สคตย สขานภวนฏฅาเน ฅต วา หรอวาผด ารงอยแลว ในทอน

เปนทเสวยซงความสข ในสคต เตภมกสจรตานภาเวน เพราะอน-

ภาพแหงสจรตอนเปนไปในภม ๓ อต ดงน (ปณฑเตน) อนบณฑต

เวทตพโพ พงทราบ ฯ

(ปจฉา) อ. อนถามวา (สข ) อ. ความสข (อนเวต) ยอม

ไปตาม (น ปคคล ) ซงบคคลนน (ตโต ตวธสจรตโต) เพราะ

สจรตอนมอยาง ๓ นน ยถา ก ราวกะ อ. อะไร (อต) ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 56

(วสสชชน ) อ. อนเฉลยวา (สข ) อ. ความสข (อนเวต)

ยอมไปตาม (น ปคคล ) ซงบคคลนน ฉายา อว ราวกะ อ. เงา

อนปายน อนมปกตไปตาม อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อธบายวา ห เหมอนอยางวา ฉายา นาม ชอ

อ. เงา สรรปปฏพทธา อนเนองเฉพาะแลวดวยสรระ สรเร ครน

เมอสรระ คจฉนเต ไปอย คจฉต ยอมไป (สรเร) ครนเมอสรระ

ตฏฅนเต ยนอย ตกฅต ยอมยน (สรเร) ครนเมอสรระ นสทนเต

นงอย นสทต ยอมนง (เกนจ) อนใคร ๆ น สกกา ไมอาจ

สณเหน วา ผรเสน วา วจเนน นวตตาห อต วตวา วา โปเถตวา

วา นวตตาเปต เพออนกลาววา อ. ทาน จงกลบเถด ดงน ดวยค า

อนไพเราะหรอ หรอวาอนหยาบแลวหรอ หรอวาโบยแลวจงยงเงาให

กลบ (ปจฉา) อ. อนถามวา (เกนจ) อนใคร ๆ (น สกกา) ไม

อาจ (นวตตาเปต ) เพออนยงเงาใหกลบ กสมา เพราะเหตอะไร

(อต) ดงน (วสสชชน ) อ. อนเฉลยวา (เกนจ) อนใคร ๆ

(น สกกา) ไมอาจ (นวตตาเปต ) เพออนยงเงาใหกลบ (ตสสา

ฉายาย) สรรปปฏพทธตตา เพราะความทแหงเงานน เปนธรรมชาต

เนองเฉพาะแลวดวยสรระ (อต) ดงน ยถา ฉนใด สข อ.ความสข

กายกเจตสก ทงทเปนไปในกายทงทเปนไปในจต กามาวจราทเภท อน

ตางดวยสขมความสขอนเปนกามาวจรเปนตน อเมส ทสนน กสล-

กมมปถาน อาจณณสมาจณณกสลมลก อนมแหงกศลกรรมบถ ท. ๑๐

เหลานหนา กศลอนบคคลประพฤตทวแลวและประพฤตทวดวยด

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 57

แลวเปนมล น วชหต ยอมไมละ (ต ปคคล ) ซงบคคลนน (ตสส

ปคคลสส) คตคตฏฅาเน ในทแหงบคคลนนไปแลวและไปแลว ฉายา

วย เปนเพยงดงวาเงา อนปายน อนมปกตไปตาม หตวา เปน เอว เอว

ฉนนนนนเทยว อต ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงพระคาถา

วา ฉายาว อนปายน อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 58

เรองพระตสสเถระ

๙. ๓๙/๑๐ ตงแต นาครา อรเณ อนคคจฉนเต ราชทวาร

เปนตนไป.

นาครา อ.ชาวพระนคร ท. อรเณ ครนเมออรณ อนคคจฉนเต

ไมขนไปอย คนตวา ไปแลว ราชทวาร สพระราชทวาร กนทส

คร าครวญแลววา เทว ขาแตพระองคผสมมตเทพ ตย ครนเมอ

พระองค กาเรนเต ทรงยงบคคลใหกระท าอย รชช ซงความเปน

แหงพระราชา อรโณ อ. อรณ น อฏฅาต ยอมไมตงขน ตว อ.

พระองค อรณ ยงอรณ อฏฅาเปห จงทรงใหตงขน โน เพอขา-

พระองค ท.เถด อต ดงน ฯ

ราชา อ. พระราชา โอโลเกนโต ทรงตรวจดอย กายกมมาทน

กมมาน ซงกรรม ท. มกายกรรมเปนตน อตตโน ของพระองค

อทสวา ไมทรงเหนแลว กญจ กมม ซงกรรมอะไร ๆ อยตต อน

ไมควรแลว จนเตตวา ทรงด ารแลววา การณ อ.เหต ก น โข

อะไรหนอแล (ภวสสต) จกม อต ดงน ปรสงกมาโน ทรงระแวง

อยวา ววาเทน อนการววาท ปพพชตาน แหงบรรชต ท. ภวตพพ

พงม อต ดงน ปจฉ ตรสถามแลววา ปพพชตา อ. บรรพชต ท.อตถ

มอย อมสม นคเร ในนครน กจจ แลหรอ อต ดงน ฯ (วจเน)

ครนเมอค าวา เทว ขาแตพระองคผสมมตเทพ อาคตา ปพพชตา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 59

อ. บรรพชต ท. ผมาแลว กมภสาล สศาลาของนายชางหมอ สาย

ในเวลาเยน หยโย วนวาน อตถ มอย อต ดงน (ราชปรเสห)

อนราชบรษ ท. วตเต กราบทลแลว ต ขณ เอว ในขณะนนนนเทยว

ราชา อ.พระราชา อกกาห มคลเพลง ท. ธารยมานาห อนราช-

บรษทรงไวอย คนตวา เสดจไปแลว ตตถ ฅาเน ในทนน วนทตวา

ทรงไหวแลว นารท ซงดาบสชอวานารทะ นสนโน ประทบนงแลว

เอกมนต ณ สวนสดขางหนง อาห ตรสแลววา

นารท ขาแตทานนารทะ กมมนตา อ. การงาน ท.

ชมพทปสส ของชาวชมพทวป น ปวตตนต ยอม

ไมเปนไป โลโก อ. โลก ตโมภโต เปนโลกมด

เปนแลว (โหต) ยอมเปน เกน การเณน เพราะ

เหตอะไร ตว อ. ทาน เม ปจฉโต ผอนขาพเจา

ถามแลว ต การณ ซงเหตนน อกขาห จงบอก ต

การณ ซงเหตนน เม แกขาพเจาเถด อต ดงน ฯ

นารโท อ. ดาบสชอวานารทะ อาจกขตวา ทลบอกแลว ปวตต

ซงความเปนไป สพพ ทงปวง (อาห) ถวายพระพรแลววา อห

อ. อาตมภาพ อมนา ตาปเสน อภสปโต เปนผอนดาบสนแชงแลว

อมนา การเณน เพราะเหตน (อมห) ยอมเปน อถ ครนเมอ

ความเปนอยางนน (สนเต) มอย อห อ. อาตมภาพ วตวา อภสป

กลาวแชงแลววา โทโส อ. โทษ มยห ของขาพเจา นตถ ยอมไป

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 60

ม โทโส อ. โทษ ยสส ปคคลสส ของบคคลใด อตถ มอย สาโป

อ. ความแชง ปตต จงตกไป อปร ในเบองบน ตสสเอว ปคคลสส

ของบคคลนนนนเทยว อต ดงน จ ปน กแล อห อง อาตมภาพ

อภสปตวา ครนแชงแลว (จนเตตวา) คดแลววา สาโป อ. ความ

แชง ปตสสต จกตกไป อปร ในเบองบน กสส น โข ของใคร

หนอแล อต ดงน อปธาเรนโต ใครครวญอย ทสวา เหนแลววา

มทธา อ. ศรษะ อาจรยสส ของอาจารย ผลสสต จกแตก สตตธา

โดยสวน ๗ สรยคคมนเวลาย ในเวลาอนเปนทขนไปแหงพระอาทตย

อต ดงน ปฏจจ อาศยแลว อนกมป ซงความอนเคราะห เอตสม

อาจรเย ในอาจารยนน น เทม ยอมไมให อคคนต เพออนขนไป

อรณสส แกอรณ อต ดงน ฯ

(ราชา) อ. พระราชา (ปจฉ) ตรสถามแลววา ภนเต ขา-

แตทานผ เจรญ ปน ก อนตราโย อ.อนตราย น ภเวยย ไมพงม

อสส เทวลสส แกดาบสชอวาเทวละนน กถ อยางไร อต ดงน ฯ

(นารโท) อ.ดาบสชอวานารทะ (อาห) ถวยพระพรแลว

วา สเจ ถาวา (เทวโล) อ. ดาบสชอวาเทวละ ม ยงอาตมภาพ

ขมาเปยย พงใหอดโทษไซร (อนตราโย) อ. อนตราย น ภเวยย

ไมพงม อต ดงน ฯ

(ราชา) อ. พระราชา (อาห) ตรสแลววา เตนห ถาอยาง

นน ตว อ.ทาน ขมาเปห จงยงดาบสชอวานารทะใหอดโทษเถด

อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 61

(เทวโล) อ. ดาบสชอวาเทวละ (อาห) ถวายพระพรแลววา

เอโส ชฏโล อ. ชฏลน อกกม เหยยบแลว ม ซงอาตมภาพ ชฏาส

จ ทชฎา ท. ดวย ดวาย จ ทคอดวย อห อ. อาตมภาพ น เอต

กฏชฏล ขมาเปม จะไมยงชฏลโกงนนใหอดโทษ อต ดงน ฯ

(ราชา) อ. พระราชา (อาห) ตรสแลววา ภนเต ขาแต

ทานผ เจรญ ตว อ. ทาน ขมาเปห จงยงดาบสชอวานารทะใหอดโทษ

เถด ตว อ. ทาน มา กร อยากระท าแลว เอว อยางน อต

ดงน ฯ

(เทวโล) อ. ดาบสชอวาเทวละ (อาห) ถวายพระพรแลววา

อห อ. อาตมภาพ น ขมาเปม จะไมยงชฎลโกงใหอดโทษ อต

ดงน ฯ (เทวโล) อ. ดาบสชอวาเทวละ (วจเน) ครนเมอพระ

ด ารสวา มทธา อ. ศรษะ เต ของทาน ผลสสต จกแตก สตตธา

โดยสวน ๗ อต ดงน (รญฃา) อนพระราชา วตเตป แมตรสแลว

น ขมาเปสเอว ไมยงดาบสชอวานารทะใหอดโทษแลวนนเทยว ฯ

อถ ครงนน ราชา อ. พระราชา (วตวา) ตรสแลววา ตว

อ. ทาน น ขมาเปสสส จกไมยงดาบสชอวานารทะใหอดโทษ รจยา

ตามความชอบใจ อตตโน ของตน อต ดงน น เทวล กะดาบส

ชอวาเทวละนน คาหาเปตวา ทรงยงราชบรษใหจบแลว ต เทวล

ซงดาบสชอวาเทวละนน หตถปาทกจฉควาส ทมอและเทาและทอง

และคอ ท. โอนมาเปส ทรงยงดาบสชอวาเทวละ ใหนอมลงแลว

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 62

ปาทมเล ณ ทใกลแหงเทา นารทสส ของดาบสชอวานารทะ ฯ

๑๐. ๔๐/๒๐ ตงแต สตถา อม ธมมเทสน อาหรตวา

เปนตนไป.

สตถา อ. พระศาสดา อาหรตวา ครนทรงน ามาแลว อม

ธมเทสน ซงพระธรรมเทศนาน วตวา ตรสแลววา ภกขเว ดกอน

ภกษ ท. ราชา อ. พระราชา ตทา ในกาลนน อานนโท เปนภกษ

ชอวาอานนท อโหส ไดเปนแลว (เอตรห) ในกาลน เทวโล

อ. ดาบสชอวาเทวละ (ตทา) ในกาลนน ตสโส เปนภกษชอวา

ตสสะ (อโหส) ไดเปนแลว (เอตรห) ในกาลบดน นารโท อ.

ดาบสชอวานารทะ (ตทา) ในกาลนน อห เอว เปนเรานนเทยว

(อโหส) ไดเปนแลว (เอตรห) ในกาลบดน เอโส ตสโส อ.

ภกษชอวาตสสะน ทพพโจเอว เปนผอนบคคลวากลาวโดยยากนนเทยว

เอว อยางน (โหต) ยอมเปน อต ดงน อามนเตตวา ทรงเรยก

แลว ตสสตเถร ซงพระเถระชอวาตสสะ วตวา ตรสแลววา ตสส

ดกอนตสสะ ห ก ภกขโน เมอภกษ จนเตนตสส คดอยวา อห

อ. เรา อสเกน ปคคเลน อกกฏโฅ เปนผอนบคคลโนนดาแลว

(อมห) ยอมเปน อสเกน ปคคเลน ปหโฏ เปนผอนบคคลโนน

ประหารแลว (อมห) ยอมเปน อสเกน ปคคเลน ชโต เปนผอน

บคคลโนนชนะแลว (อมห) ยอมเปน อสโก ปคคโล อ. บคคล

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 63

โนน อหาส ไดลกไปแลว ภณฑ ซงสงของ เม ของเรา อต

ดงน เวร นาม ชอ อ. เวร น วปสมมต ยอมไมเขาไปสงบวเศษ

ปน แตวา (ภกขโน) เมอภกษ เอว อนปนยหนตสสเอว ไมเขา

ไปผกไวอยอยางนนนเทยว (เวร ) อ.เวร อปสมมต ยอมเขาไป

สงบ อต ดงน อภาส ไดทรงภาษตแลว คาถา ซงพระคาถา ท.

อมา เหลานวา

จ ก เย ชนา อ.ชน ท. เหลาใด อปนยหนต

ยอมเขาไปผกไว ต โกธ ซงความโกรธนนวา

(อสโก ปคคโล) อ.บคคลโนน อกโกจฉ

ดาแลว ม ซงเรา (อสโก ปคคโล) อ. บคคล

โนน อวธ ไดฆาแลว ม ซงเรา (อสโก ปคคโล)

อ. บคคลโนน อชน ไดชนะแลว ม ซงเรา

(อสโก ปคคโล) อ. บคคลโนน อหาส ไดลก

ไปแลว (ภณฑ ) ซงสงของ เม ของเรา (อต)

ดงน เวร อ.เวร เตส ชนาน ของชน ท. เหลานน

น สมมต ยอมไมสงบ ฯ จ สวนวา เย ชนา อ.

ชน ท. เหลาใด น อปนยหนต ยอมไมเขาไปผก

ไว ต โกธ ซงความโกรธนนวา (อสโก ปคคโล)

อ. บคคลโนน อกโกจฉ ดาแลว ม ซงเรา (อสโก

ปคคโล) อ. บคคลโนน อวธ ไดฆาแลว ม ซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 64

เรา (อสโก ปคคโล) อ.บคคลโนน อชน ได

ชนะแลว ม ซงเรา (อสโก ปคคโล) อ. บคคล

โนน อหาส ไดลกไปแลว (ภณฑ ) ซงสงของ

เม ของเรา (อต) ดงน เวร อ. เวร เตส ชนาน

ของชน ท.เหลานน อปสมมต ยอมเขาไปสงบ

อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อกโกส ดาแลว (อต) ดงน ตตถ

ปเทส ในบท ท.เหลานนหนา (ปทสส) แหงบทวา อกโกจฉ

อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปหร ประหารแลว (อต) ดงน

(ปทสส) แหงบทวา อวธ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อเชส ไดชนะแลว ม ซงเรา กฏสกข

โอตารเณน วา ดวยการยงพยานผ โกงใหขามลงหรอ วาทปปฏวาเทน

วา หรอวาดวยการกลาวและการกลาวตอบ กรณตตรยกรเณน วา

หรอวาดวยการกระท าใหยงขนกวาการกระท า (อต) ดงน (ปทสส)

แหงบทวา อชน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อวหร ลกไปแลว วตถาทส วตถส

ในวตถ ท. มผาเปนตนหนา ยงกญจเอว วตถ ซงวตถอยางใด

อยางหนงนนเทยว สนตก อนเปนของมอย มม ของเรา (อต)

ดงน (ปทสส) แหงบทวา อหาส อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 65

(อตโถ) อ. อรรถวา เย เกจ ชนา อ. ชน ท.เหลาใดเหลา-

หนง เทวา วา คอ อ.เทวดา ท.หรอ มนสสา วา คอ หรอวา

อ. มนษย ท.คหฏฅา วา คอ อ. คฤหสถ ท.หรอ ปพพชตา วา

คอ หรอวา อ.บรรพชต ท. อปนยหนต ยอมเขาไปผกไว ต โกธ

ซงความโกรธนน คอวา (อสโก ปคคโล) อกโกจฉ ม อตอาทวตถก

อนมค าวา อ. บคคลโนน ดาแลว ซงเรา ดงน เปนตนเปนวตถ

สกฏธร นทธนา (เวเฅนตา) ชนา วย จ ราวกะ อ.ชน ท.

ขนอย ซงแอกแหงเกวยน ดวยชะเนาะดวย ปตมจฉาทน วตถน

กสาทห วตถห ปนปปน เวเฅนตา ชนา วย จ ราวกะ อ.ชน

ท. หออย ซงวตถ ท. มปลาอนเนาเปนตน ดวยวตถ ท.มหญาคา

เปนตน บอย ๆ ดวย เวร อ. เวร เตส ชนาน ของชน ท.เหลานน

อปปนน อนเกดขนแลว สก คราวเดยว น สมมต ยอมไมสงบ

คอวา น อปสมมต ยอมไมเขาไปสงบ (อต) ดงน (ปททวยสส)

แหงหมวดสองแหงบทวา เย จ ต อต ดงน เปนตน

(อตโถ) อ. อรรถวา เย ชนา อ.ชน ท.เหลาใด น

อปนยหนต ยอมไมเขาไปผกไว โกธ ซงความโกรธ ต นน คอวา

อกโกสาทวตถก อนมเหตมการดาเปนตนเปนทตง อสตอมนสการ-

วเสน วา ดวยอ านาจแหงการไมระลกถง และการไมกระท าไวในใจ

หรอ กมมปจจเวกขณวเสน วา หรอวาดวยอ านาจแหงการพจารณา

เหนเฉพาะซงกรรม เอว อยางนวา โกจ อ. ใคร ๆ นทโทโส ผ ม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 66

โทษออกแลว ตยาป อกกฏโฅ จกเปนผแมอนทานดาแลว ปรมภเว

ในภพอนมในกอน ภวสสต จกเปน (โกจ) อ. ใคร ๆ (นทโทโส)

ผ มโทษออกแลว (ตยาป) ปหโฏ จกเปนผแมอนทานประหารแลว

(ปรมภเว) ในภพอนมในกอน ภวสสต จกเปน (โกจ) อ. ใคร ๆ

(นทโทโส) ผ มโทษออกแลว (ตยาป) กฏสกข โอตาเรตวา ชโต

จกเปนผแมอนทาน ยงพยานโกงใหขามลงแลว ชนะแลว (ปรมภเว)

ในภพอนมในกอน ภวสสต จกเปน กญจ ภณฑ อ. ภณฑะอะไร ๆ

กสสจ ของใคร ๆ เต ปสยห อจฉนน จกเปนของอนทาน ครอบง า

แลว แยงชงเอาแลว (ปรมภเว) ในภพอนมในกอน ภวสสต จก

เปน ตสมา เพราะเหตนน ตว อ.ทาน นทโทโส หตวาป แม

เปน เปนผ มโทษออกแลว ปาปณาส ยอมถง อกโกสาทน การณาน

ซงเหต ท. มการดาเปนตน อต ดงน เวร อ.เวร เตส ชนาน

ของชน ท. เหลานน อปปนน ป แมอนเกดขนแลว ปมาเทน

เพราะความประมาท อปสมมต ยอมเขาไปสงบ อมนา อนปนยหเนน

ดวยการไมเขาไปผกไวน นรนธโน ชาตเวโท วย ราวกะ อ. ไฟอน

เกดแลว อนไมมเชอ อต ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงพระ

คาถาวา เย จ ต นปนยหนต อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 67

เรองความเกดขนของนางกาลยกษณ

๑๑. ๔๖/๘ ตงแต ตสม สมเย สตถา ปรสมชเฌ ธมม

เปนตนไป.

ตสม สมเย ในสมยนน สตถา อ. พระศาสดา เทเสต ทรง

แสดงอย ธมม ซงธรรม ปรสมชเฌ ในทามกลางแหงบรษท ฯ

สา กลธตา อ. นางกลธดานน ปตต ยงบตร นปชชาเปตวา

ใหนอนแลว ปาทปฏเฅ ใกลหลงแหงพระบาท ตถาคตสส ของ

พระตถาคต อาห กราบทลแลววา เอโส ปตโต อ. บตรนน

มยา อนขาพระองค ทนโน ถวายแลว ตมหาก แกพระองค ท.

ตมเห อ. พระองค ท. เทถ ขอจงทรงประทาน ชวต ซงชวต

ปตตสส แกบตร เม ของขาพระองคเถด อต ดงน ฯ

สมนเทโว อ. สกมนเทพ อธวตโถ ผอยทบแลว ทวารโกฏฅเก

ทซมแหงประต น อทาส ไมไดใหแลว ปวสต เพออนเขาไป

อนโต ในภายใน ยกขนยา แกนางยกษณ ฯ สตถา อ. พระศาสดา

อามนเตตวา ทรงเรยกแลว อานนทตเถร ซงพระเถระชอวาอานนท

อาห ตรสแลววา อานนท ดกอนอานนท ตว อ. เธอ คจฉ

จงไป ปกโกส จงรองเรยกมา ต ยกขน ซงนางยกษณนน อต ดงน ฯ

เถโร อ. พระเถระ ปกโกส รองเรยกมาแลว ต ยกขน ซงนาง

ยกษณนน ฯ อตรา กลธตา อ. นางกลธดานอกน อาห กราบทล

แลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ อย ยกขน อ. นางยกษณ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 68

นน อาคจฉต ยอมมา อต ดงน ฯ

สตถา อ. พระศาสดา วตวา ตรสแลววา (เอสา ยกขน)

อ. นางยกษณนน เอต จงมาเถด ตว อ. เธอ มา อกาส อยา

ไดกระท าแลว สทท ซงเสยง อต ดงน วตวา ตรสแลววา

ตว อ. เธอ กโรส ยอมกระท า เอว อยางน กสมา เพราะเหต-

อะไร ห ก สเจ ถาวา ตมเห อ. เธอ ท. น อาคมสสถ จก

ไมมา สมมขภาว สความเปนแหงบคคลผ มหนาพรอม พทธสส ตอ

พระพทธเจา มาทสสส ผ เชนกบดวยเราไซร เอร อ. เวร โว

ของเธอ ท. กปปฏฅตก จกเปนเวรตงอยตลอดกป อภวสส จก

ไดเปนแลว อหนกลาน เวร วย จ ราวกะ อ. เวร ของงเหา

และพงพอน ท. ดวย อจฉผนทนาน (เวร ) วย จ ราวกะ อ.

เวร ของหมและไมสะครอ ท. ดวย กาโกฬกาน (เวร ) วย จ

ราวกะ อ.เวร ของกาและนกเคา ท. ดวย ตมเห อ. เธอ ท.

กโรถ ยอมกระท า เวรปปฏเวร ซงเวรและเวรตอบ กสมา เพราะ

เหตอะไร ห เพราะวา (เวร ) อ. เวร อปสมมต ยอมเขาไปสงบ

อเวเรน ดวยความไมมเวร เอว อยางน โน อปสมมต ยอม

ไมเขาไปสงบ เวเรน ดวยเวร อต ดงน ต ยกขน กะนางยกษณ

นน อาคนตวา ฅต ผมาแลวยนอยแลว อาห ตรสแลว คาถ

ซงพระคาถา อม นวา

ห ก เวราน อ. เวร ท. อธ โลเก ในโลกน

น สมมนต ยอมไมสงบ เวเรน ดวยการ กทาจน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 69

ในกาลไหน ๆ จ กแตวา (เวราน) อ. เวร

ท. สมมนต ยอมสงบ อเวเรน ดวยความไมม

เวร เอโส ธมโม อ. ธรรมนน สนนตโน

เปนธรรมเกา (โหต) ยอมเปน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ห เหมอนอยางวา (ปคคโล) อ. บคคล

โธวนโตป แมลางอย เขฬสงฆาณกาทอสจมกขตฏฅาน ซงทอนเปอน

แลวดวยของไมสะอาดมน าลายและน ามกเปนตน อสจห ดวยของไม

สะอาด ท. เตหเอว เหลานนนนเทยว น สกโกต ยอมไมอาจ กาต

เพออนกระท า สทธ ใหเปนทหมดจดแลว นคคนธ ใหเปนทมกลน

ออกแลว อถโข ทแท ต ฅาน อ. ทนน อสทธตร จ เปนทไมหมดจด

แลวกวาดวย ทคคนธตร จ เปนทมกลนชวกวาดวย โหต ยอมเปน

ภยโยโส โดยยง มตตาย โดยประมาณ ยถา ฉนใด (ปคคโล) อ.

บคคล ปจจกโกสนโต ดาตอบอย อกโกสนต ปคคล ซงบคคลผดาอย

ปฏปปหรนโต ประหารตอบอย ปหรนต ปคคล ซงบคคลผประหารอย

น สกโกต ยอมไมอาจ เวร วปสเมต เพออนยงเวรใหเขาไปสงบวเศษ

เวเรน ดวยเวร อถโข ทแท (โส ปคคโล) อ. บคคลนน กโรต ยอม

กระท า ภยโย ภญโย เวร เอว ซงเวรยง ๆ นนเทยว เอว เอว ฉนนน

นนเทยว กสมญจป กาเล ในกาลแมไหน ๆ เวราน นาม ชอ อ. เวร ท.

น สมมนต ยอมไมสงบ เวเรน ดวยเวร อถโข ทแท (เวราน)

อ. เวร ท. วฑฒนตเอว ยอมเจรญ นนเทยว อต ดวยประการฉะน

(อต) ดงน ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานนหนา (ปทสส) แหงบท

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 70

วา น ห เวเรน อต ดงน เปนตน ฯ น อต ดงน เปนตน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปน เหมอนอยางวา อสจน อ. ของ

ไมสะอาด ท. เขฬาทน มน าลายเปนตน ตาน เหลานน โธวย-

มานาน อนบคคลลางอย อทเกน ดวยน า วปปสนเนน อนใส

วเศษแลว วนสสนต ยอมพนาศ ต ฅาน อ. ทนน สทธ เปนท

หมดจดแลว นคคนธ เปนทมกลนออกแลว โหต ยอมเปน ยถา

ฉนใด เวราน อ. เวร ท. วปสมมนต ยอมเขาไปสงบวเศษ คอ

วา ปฏปปสสมภนต ยอมระงบเฉพาะ คอวา คจฉนต ยอมถ

อภาว ซงความไมม อเวเรน ดวยความไมมเวร คอวา ขนตเมตโต-

ทเกน ดวยน าคอขนตและเมตตา คอวา โยนโสมนสกาเรน ดวย

การกระท าไวในใจโดยแยบคาย คอวา ปจจเวกขเณน ดวยการ

พจารณาเหนเฉพาะ เอว เอว ฉนนนนนเทยว (อต) ดงน (คาถา-

ปาทสส) แหงบาทแหงพระคาถาวา อเวเรน จ สมมนต อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ธมโม อ. ธรรม เอโส นน คอวา

อเวเรน เวรวปสมนสงขาโต อนบณฑตนบพรอมแลววาการยงเวร

ใหเขาไปสงบวเศษ ดวยความไมมเวร โปราณโก เปนธรรมเกา

คอวา สพเพส พทธปจเจกพทธขณาสวาน คตมคโค เปนหนทาง

แหงพระพทธเจาและพระปจเจกพทธเจาและพระขณาสพ ท. ทงปวง

ด าเนนไปแลว (โหต) ยอมเปน อต ดงน (คาถาปาทสส) แหง

บาทแหงพระคาถาวา เอส ธมโม สนนตโน อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 71

เรองภกษชาวเมองโกสมพ

๑๒. ๕๐/๑๗ ตงแต อเถโก ภกข ตถาคต อปสงกมตวา

เปนตนไป.

อถ ครงนน เอโก ภกข อ. ภกษรปหนง อปสงกมตวา เขา

ไปเฝาแลว ตถาคต ซงพระตถาคต อาโรเจส กราบทลแลว

อกเขปกาน ภกขน ธมมเกนเอว อย ธมมกถโก กมเมน (สง-

เฆน) อกขตโต อต ลทธ จ ซงลทธวา อ. พระธรรมกถกน

อนสงฆ ยกแลว ดวยกรรม อนประกอบดวยธรรมนนเทยว ดงน

แหงภกษ ท. ผยกวตรดวย อกขตตานวตตกาน ภกขน อธมมเกน

กมเมน (อมหาก อปชฌาโย สงเฆน) อกขตโต อต ลทธ จ

ซงลทธวา อ. พระอปชฌายะ ของเรา ท.อนสงฆ ยกแลว ดวย

กรรม อนไมประกอบดวยธรรมดงน แหงภกษ ท. ผประพฤตตาม

ซงพระธรรมกถกผอนสงฆยกแลวดวย อกเขปเกห ภกขห วารย-

มานาน ป เตส ภกขน ต ธมมกถก อนปรวาเรตวา วจรณภาว จ

ซงความเปนคออนตามแวดลอม ซงพระธรรมกถกนน แลวเทยวไป

แหงภกษ ท. เหลานน ผแมอนภกษ ท. ผยกวตรหามอยดวย ฯ

ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา เปเสตวา ทรงสงไปแลว

(โอวาท ) ซงพระโอวาทวา กร ไดยนวา (ภกข) อ. ภกษ

ท. สมคคา จงเปนผพรอมเพรยงกน โหนต จงเปน อต ดงน

วาเร สนวาระ ท. เทว ๒ สตวา ทรงสดบแลววา ภนเต ขาแต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 72

พระองคผ เจรญ (ภกข) อ. ภกษ ท. น อจฉนต ยอมไมปรารถนา

ภวต เพออนเปน สมคคา เปนผพรอมเพรยงกน อต ดงน สตวา

ทรงสดบแลววา ภกขสงโฆ อ. หมแหงภกษ ภนโน แตกกนแลว

ภกขสงโฆ อ. หมแหงภกษ ภนโน แตกกนแลว อต ดงน ตตยวาเร

ในวาระท ภ คนตวา เสดจไปแลว สนตก สส านก เตส ภกขน ของ

ภกษ ท. เหลานน กเถตวา ตรสแลว อาทนว ซงโทษ อกเขปกาน

ภกขน อกเขปเน จ ในเพราะการยกวตร แหงภกษ ท. ผยกวตรดวย

อตเรส ภกขน อาปตตยา อทสสเน จ ในเพราะการไมเหน ซง

อาบต แหงภกษ ท. เหลานอกนดวย อนชานตวา ทรงอนญาตแลว

อโปสถาทน กมมาน ซงกรรม ท. มอโบสถเปนตน เอกสมาย ในสมา

อนเดยวกน ตตถเอว โฆสตาราเม ทโฆสตารามนนนนเทยว เตส

ภกขน แกภกษ ท. เหลานน ปน อก ปญฃาเปตวา ทรงบญญตแลว

วตต ซงวตร ภตตคเค ในโรงแหงภตวา (ภกขห) อนภกษ ท.

นสทตพพ พงนง อาสนนตรกาย ปนตยา ในแถวอนมอาสนะในระหวาง

อต ดงนเปนตน (ภกขน ) แกภกษ ท. ภณฑนชาตาน ผ มความแตก

ราวอนเกดแลว ภตตคคาทส ฅาเนส ในท ท. มโรงแหงภตเปนตน

สตวา ทรงสดบแลววา (ภกข) อ. ภกษ ท. ภณฑนชาตา ผ ม

ความแตกราวอนเกดแลว วหรนต อย อทานป แมในกาลน

อต ดงน คนตวา เสดจไปแลว ตตถ โฆสตาราเม ทโฆสตาราม

นน วตวา ตรสแลว (วจนาน) ซงพระด ารส ท. อนมค าวา

ภกขเว ดกอนภกษ ท. อล อ. อยาเลย (ตมเห) อ. เธอ ท. มา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 73

(อกรตถ) อยาไดกระท าแลว ภณฑน ซงความแตกราว อตอาทน

ดงนเปนตน (วตวา) ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. ภณฑน-

กลหวคคหววาทา นาม ชอ อ. ความแตกราวและความทะเลาะ

และความแกงแยงและความววาท ท. เอเต เหลานน อนตถการกา

เปนเหตกระท าซงความฉบหายมใชความเจรญ (โหนต) ยอมเปน

ห ก สกณกา อ. นางนก ลฏกกาป แมชอวานกไส นสสาย อาศย

แลว กลห ซงความทะเลาะ หตถนาค ยงชางตวประเสรฅ ปาเปส

ใหถงแลว ชวตกขย ซงความสนไปแหงชวต อต ดงน กเถตวา ตรส

แลว ลฏกกชาตก ซงชาดกอนบณฑตก าหนดแลวดวยนางนกไส (วตวา)

ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. ตมเห อ. เธอ ท. สมคคา จง

เปนผพรอมเพรยงกน โหถ จงเปนเถด มา ววทถ จงอยาววาท

กน ห ก อเนกสหสสวฏฏกาป แม อ. นกกระจาบตวมพนมใช

หนงเปนประมาณ ท. นสสาย อาศยแลว ววาท ซงการววาท

ปตตา ถงแลว ชวตกขย ซงความสนไปแหงชวต อต ดงน กเถส

ตรสแลว วฏฏกชาตก ซงชาดกอนบณฑตก าหนดแลวดวยน ากระจาบ ฯ

(ภควา) อ. พระผ มพระภาคเจา (วจเน) ครนเมอค าวา

ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา ธมมส-

สาม ผ เปนเจาของแหงธรรม อาคเมต ขอจงทรงยงกาลใหมาเถด

ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา อปโปส-

สกโก ผ มความขวนขวายนอย อนยตโต ทรงตามประกอบแลว

ทฏฅธมมสขวหาร ซงธรรมเปนเครองอยเปนสขในธรรมอนทรงเหน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 74

แลว วหรต ขอจงประทบอยเถด มย อ. ขาพระองค ท. ปญฃา-

ยสสาม จกปรากฏ ภณฑเนน ดวยความแตกราว กลเหน ดวย

ความทะเลาะ วคคเหน ดวยการแกงแยง ววาเทน ดวยการววาท

เอเตน นน อต ดงน เตส ภกขส ในภกษ ท. เหลานน อนาท-

ยนเตส ผ ไมเออเฟออย วจน ซงพระด ารส เอว ป แมอยางนหนา

อญฃตเรน ภกขนา อนภกษรปใดรปหนง ธมมวาทนา ผกลาวซง

ธรรมโดยปกต อนจฉนเตน ผ ไมปรารถนาอย วเหส ซงความ

ล าบาก ตถาคตสส แหพระตถาคต วตเต กราบทลแลว กเถตวา

ตรสแลว พรหมทตตน ทฆตสส โกสลรญโฃ รชช อจฉนทตวา

อญฃาตกเวเสน วสนตสส มารตภาว จเอว ซงความทแหงพระราชา

ผ เปนใหญในแวนแควนชอวาโกศล ทรงพระนามวาทฆต ผประทบ

อย ดวยเพศอนใคร ๆ ไมรแลว ทรงเปนผอนพระราชาพระนามวา

พรหมทต ทรงแยงชงเอาแลว ซงความเปนแหงพระราชา ให

สวรรคตแลวดวยนนเทยว ทฆาวกมาเรน อตตโน ชวเต ทนเน

ตโต กาลโต ปฏฅาย เตส พรหมทตตทฆาวกมาราน สมคคภาว จ

ซงความทแหงพระราชาพระนามวาพรหมทต และพระกมารพระนาม-

วาทฆาว ท. เหลานน ทรงเปนผ ครนเมอพระชนมชพ อนพระ

กมารพระนามวาทฆาว ถวายแลว แกพระองค พรอมเพรยงกน จ าเดม

แตกาลนนดวย วา ภกขเว ดกอนภกษ ท. ภตปพพ วตถ อ. เรอง

เคยมมาแลว กาสราชา อ. พระราชาผ เปนใหญในแวนแควนชอวา

กาส พรหมทตโต นาม พระนามวาพรหมทต อโหส ไดมแลว

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 75

พาราณสย ในเมองพาราณส อต ดงนเปนตน โอวทตวาป แม

ตรสสอนแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. ขนตโสรจจ อ. ความ

อดทนและความสงบเสงยม เอวรป อนมรปอยางน ห นาม ภวสสต

ชอวาจกไดมามแลวแล ราชน แกพระราชา ท. เตส เหลานน

อาทนนทณฑาน ผ มทอนไมอนถอเอาแลว อาทนนสตถาน ผ มศสตรา

อนถอเอาแลว ภกขเว ดกอนภกษ ท. ตมเห อ. เธอ ท. ปพพชตา

เปนผบวชแลว ธมมวนเย ในพระธรรมและวนย สวากขาเตน อน

เรากลาวดแลว เอว อยางน สมานา เปนอย ขมา ภเวยยาถ จ

พงเปนผอดทน พงเปนดวย โสรตา (ภเวยยาถ) จ พงเปนผ

สงบเสงยม พงเปนดวย ย ใด ต (ตมหาก เอว สวากขาเต

ธมมวนาย ปพพชตาน สมานาน ขมโสรตตต ) อ. ความทแหงเธฮ ท.

เปนผบวชแลว ในพระธรรมและวนย อนเรากลาวดแลวอยางน

เปนอย เปนผอดทนและสงบเสงยมนน โสเภถ พงงาม อธ โข

ธมมวนเย ในพระธรรมและวนยนแล อต ดงน นเอว อสกข

ไมไดทรงอาจแลว กาต เพออนกระท า เต ภกข ซงภกษ ท. เหลานน

สมคเค ใหเปนผพรอมเพรยงกนนนเทยว ฯ

๑๓. ๕๖/๑๒ ตงแต สตถา อานนท เอกโกว อาคโตสต

เปนตนไป.

สตถา อ. พระศาสดา ปจฉตวา ตรสถามแลววา อานนท

ดกอนอานนท ตว อ. เธอ เอกโกว ผ เดยวเทยว อาคโต เปนผมา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 76

แลว อส ยอมเปนหรอ อต ดงน สตวา ทรงสดบแลว (เถรสส)

อาคตภาว ซงความทแหงพรเถระเปนผมาแลว สทธ พรอม ภกขห

ดวยภกษ ท. ปญจสเตห ผ มรอยหาเปนประมาณ วตวา ตรสแลว

วา ปน ก เต ภกข อ. ภกษ ท. เหลานน (วสนต) ยอมอย

กห ฅาเน ณ ทไหน อต ดงน (วจเน) ครนเมอค าวา อห อ.

ขาพระองค อชานนโต ไมทราบอย จตต ซงพระทย ตมหาก

ของพระองค ท. ฅเปตวา พกไวแลว (เต ภกข) ซงภกษ ท.เหลานน

พห ในภายนอก อาคโต เปนผมาแลว อมห ยอมเปน อต ดงน

(เถเรน) อนพระเถระ วตเต กราบทลแลว อาห ตรสแลววา

ตว อ. เธอ ปกโกสาห จงรองเรยกมา เต ภกข ซงภกษ ท.

เหลานน อต ดงน ฯ เถโร อ. พระเถระ อกาส ไดกระท าแลว

ตถา เหมอนอยางนน ฯ เต ภกข อ. ภกษ ท.เหลานน อาคนตวา

มาแลว วนทตวา ถวายบงคมแลว สตถาร ซงพระศาสดา นสทส

นงแลว เอกมนต ณ สวนสดขางหนง ฯ

สตถา อ. พระศาสดา กตวา ทรงกระท าแลว ปฏสนถาร

ซงอนปฏสนถาร สทธ กบ เตห ภกขห ดวยภกษ ท. เหลานน

(วจเน) ครนเมอค าวา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ ภควา

อ. พระผ มพระภาคเจา พทธสขมาโล จเอว ทรงเปนพระพทธเจา

ผละเอยดออนดวยนนเทยว ขตตยสขมาโล จ ทรงเปนกษตรยผ

ละเอยดออนดวย (โหต) ยอมเปน ทกกร กมม อ. กรรมอน

บคคลกระท าไดโดยยาก ตมเหห อนพระองค ท. เอกเกห ผพระองค

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 77

เดยว ตกฅนเตห จ ผประทบยนอยดวย นสทนเตห จ ผประทบ

นงอยดวย เตมาส ตลอดกาลประกอบดวยเดอน ๓ กต ทรงกระท า

แลว (ปคคโล) อ. บคคล วตตปฏวตตการโกป ผกระท าซงวตร

และวตรอนสมควรกด มโขทกทายโกป ผถวายซงน าเปนเครองลาง

ซงพระพกตรกด น อโหส มญเฃ ชะรอยไมไดมแลว อต ดงน

เตห ภกขห อนภกษ ท.เหลานน วตเต กราบทลแลว วตวา

ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. สพพกจจาน อ. กจทงปวง ท. มม

ของเรา ปารเลยยกหตถนา อนชางชอวาปารไลยก กตาน กระท าแลว

มม แกเรา ห ก เอวรป สหายก ลภนเตน ปคคเลน เอกโต วสต

อ. อนบคคล ผ ไดอย ซงสหาย ผ มรปอยางน อยโดยความ

เปนอนเดยวกน ยตต ควรแลว (เอวรป สหายก ) อลภนตสส

ปคคลสส เอกจารกภาโวว อ. ความทแหงบคคล ผ ไมไดอย ซง

สหาย ผ มรปอยางน เปนผ มการเทยวไปแหงบคคลคนเดยวเทยว

เสยโย เปนอาการประเสรฅกวา (โหต) ยอมเปน อต ดงน อภาส

ไดทรงภาษตแลว คาถาโย ซงพระคาถา ท. ตสโส ๓ นาควคเค

ในนาควรรค อมา เหลานวา

สเจ ถาวา (ปคคโล) อ. บคคล ลเภถ พงได

สหาย ซงสหาย นปก ผ มปญญาเปนเครอง

รกษาซงตน ธร ผ เปนปราชญ สาธวหาร ผ ม

ธรรมเปนเครองอยอนยงประโยชนใหส าเรจ สทธ-

จร ผ เทยวไปกบ (อตตนา) ดวยตนไซร (โส

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 78

ปคคโล) อ. บคคลนน อตตมโน เปนผ มใจ

เปนของของตน สตมา เปนผ มสต (หตวา)

เปน อภภยย ครอบง าแลว ปรสสยาน ซง

อนตรายเปนเครองนอนรอบ ท. สพพาน ทงปวง

จเรยย พงเทยวไป เตน สหายเกน ดวยสหายนน

เจ หากวา (ปคคโล) อ. บคคล โน ลเภถ

ไมพงได สหาย ซงสหาย นปก ผ มปญญาเปน

เครองรกษาซงตน ธร ผ เปนปราชญ สาธวหาร

ผ มธรรมเปนเครองอยอนยงประโยชนใหส าเรจ

สทธจร ผ เทยวไปกบ (อตตนา) ดวยตนไซร

(โส ปคคโล) อ. บคคลนน เอโก ผ เดยว

จเร พงเทยวไป ราชา อว ราวกะ อ. พระราชา

ปหาย ทรงละแลว รฏฅ ซงแวนแควน วชต

อนพระองคทรงชนะแลว (เอโก) พระองคเดยว

(จรนโต) เสดจเทยวไปอย นาโค อว ราวกะ

อ. ชางตวประเสรฅ มาตงโค ชอวามาตงคะ

(เอโก) ตวเดยว (จรนโต) เทยวไปอย

อรญเฃ ในปา จรต อ. การเทยวไป เอกสส

ปคคลสส แหงบคคลคนเดยว เสนโย เปนธรรม-

ชาตประเสรฅกวา (โหต) ยอมเปน สหายตา

อ. คณเครองความเปนแหงสหาย นตถ ยอม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 79

ไมม พาเล ในเพราะชนพาล (ปคคโล) อ.

บคคล เอโก (หตวา) อปโปสสกโก มาตงโค

อรญเฃ นาโค (จรนโต) อว จเร จ พงเปน

ผ เดยว เปน พงเทยวไป ราวกะ อ. ชางตว

ประเสรฅ ชอวามาตงคะ ตวมความขวนขวายนอย

เทยวไปอย ในปาดวย น ปาปาน กยรา จ ไม

พงกระท า ซงบาป ท. ดวย อต ดงน ฯ

๑๔. ๕๙/๖ ตงแต สาวตถย อนปปตตาน ปน เตส ภควา

เปนตนไป.

ปน ก ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา ทาเปส ทรงยงบคคล

ใหแลว เสนาสน ซงเสนาสนะ เอกมนเต ในสวนสดขางหนง

การาเปตวา ยงบคคลใหกระท า ววตต ใหเปนทสงดแลว เตส

ภกขน แกภกษ ท. เหลานน อนปปตตาน ผถงแลวโดยล าดบ

สาวตถย ซงเมองสาวตถ ฯ อญเฃ ภกข อ. ภกษ ท. เหลาอน

นเอว นสทนต ยอมไมนงนนเทยว น ตฏฅนต ยอมไมยน เอกโต

โดยความเปนอนเดยวกน สทธ กบ เตห ภกขห ดวยภกษ ท.

เหลานน ฯ อาคตาคตา ชนา อ. ชน ท. ผมาแลวและมาแลว

ปจฉนต ยอมทลถาม สตถาร ซงพระศาสดาวา ภนเต ขาแต

พระองคผ เจรญ กตเม ภกข อ. ภกษ ท. พวกไหน ภกข เปน

ภกษ โกสมพกา ผอยในเมองโกสมพ ภณฑนการกา ผกระท าซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 80

ความแตกราว เต เหลานน (โหนต) ยอมเปน อต ดงน ฯ

สตถา อ. พระศาสดา ทสเสต ทรงแสดงอยวา เอเต ภกข อ.

ภกษ ท. เหลานน (ภกข) เปนภกษ (โกสมพกา) ผอยในเมองโกสมพ

(ภณฑทการกา) ผกระท าซงความแตกราว (โหนต) ยอมเปน

อต ดงน ฯ เต โกสมพกภกข อ. ภกษผอยในเมองโกสมพ ท.

เหลานน อาคตาคเตห ชเนห องคลยา ทสสยมานา ผอนชน

ท. ผมาแลวและมาแลว แสดงอย ดวยนวมอ (วจเนน) ดวยค าวา

กร ไดยนวา เอเต ภกข อ. ภกษ ท. เหลานน เต ภณฑนการกา

โกสมพกภกข เปนภกษผอยในเมองโกสมพ ผกระท าซงความแตกราว

เหลานน (โหนต) ยอมเปน กร ไดยนวา เอเต ภกข อ. ภกษ

ท. เหลานน เต ภณฑนการกา โกสมพกภกข เปนภกษผอยในเมอง

โกสมพ ผกระท าซงความแตกราว เหลานน (โหนต) ยอมเปน

อต ดงน อสกโกนตา ไมอาจอย อกขปต เพออนยกขน สส

ซงศรษะ ลชชาย เพราะความละอาย นปชชตวา หมอบลงแลว

ปาทมเล ณ ทใกลแหงพระบาท ภควโต ของพระผ มพระภาคเจา

ภควนต ยงพระผ มพระภาคเจา ขมาเปส ใหทรงอดโทษแลว ฯ

สตถา อ. พระศาสดา วตวา ตรสแลววา ภกขเว ดกอน

ภกษ ท. ภารย กมม อ. กรรมอนหนก โว อนเธอ ท. กต

กระท าแลว ตมเห นาม ชอ อ. เธอ ท. ปพพชตวาป แมบวช

แลว สนตเก ในส านก พทธสส ของพระพทธเจา มาทสสส ผ

เชนกบดวยเรา มย ครนเมอเรา กโรนเต กระท าอย สามคค ซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 81

ความสามคค น กรตถ ไมกระท าแลว วจน ซงค า มม ของเรา

โปราณกปณฑตาป แม อ. บณฑตผ มในกอน ท. สตวา ฟงแลว

โอวาท ซงโอวาท มาตาปตน ของมารดาและบดา ท. วชฌปปตตาน

ผถงแลวซงความเปนแหงบคคลผอนบคคลพงฆา เตส มาตาปตส

ครนเมอมารดาและบดา ท. เหลานน (ชเนห) อนชน ท. โวโร-

ปยมาเนสป แมปลงลงอย ชวตา จากชวต อนตกกมตวา ไมกาว

ลวงแลว ต โอวาท ซงโอวาทนน การยส ยงบคคลใหกระท าแลว

รชช ซงความเปนแหงพระราชา รฏเฅส ในแวนแควน ท. ทวส ๒

ปจฉา ในภายหลง อต ดงน กเถตวา ตรสแลว ทฆาวกมารชาตก

ซงชาดกอนบณฑตก าหนดแลว ดวยพระกมารพระนามวาทฆาว

ปนเอว อกนนเทยว วตวา ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท.

ทฆาวกมาโร อ. พระกมารพระนามวาทฆาว มาตาปตส ครนเมอ

พระมารดาและพระบดา ท. (ราชปรเสห) อนราชบรษ ท. โวโร-

ปยมาเนสป แมปลงลงอย ชวตา จากพระชนมชพ เอว อยางน

อนตกกมตวา ไมทรงกาวลวงแลว โอวาท ซงพระโอวาท เตส

มาตาปตน ของพระมารดาและพระบดา ท. เหลานน ลภตวา ทรง

ไดแลว ธตร ซงพระธดา พรหมทตตสส ของพระราชาพระนามวา

พรหมทต ปจฉา ในภายหลง กาเรส ทรงยงบคคลใหกระท าแลว

รชช ซงความเปนแหงพระราชา กาสโกสลรฏเฅส ในแวนแควน

ชอวากาสและโกศล ท. ทวส ๒ ปน ลวงวา ภารย กมม อ. กรรม

อนหนก ตมเหห อนเธอ ท. อกโรนเตห ผ ไมกระท าอย วจน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 82

ซงค า มม ของเรา กต กระท าแลว อต ดงน อาห ตรสแลว

คาถ ซงพระคาถา อม นวา

จ ก ปเร ชนา อ. ชน ท.เหลาอน น

วชานนต ยอมไมรแจงวา มย อ.เรา ท. ยมาม

เส ยอมยอยยบส เอตถ สงฆมชเฌ ในทามกลาง

แหงสงฆน (อต) ดงน จ สวนวา เย ชนา

อ. ชน ท. เหลาใด ตตถ สงเฆ ในหมนน

วชานนต ยอมรแจง เมธคา อ. ความหมายมน ท.

สมมนต ยอมสงบ ตโต เตส ชนาน สนตกาโต

จากส านก ของชน ท. เหลานน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ภณฑการกา ชนา อ. ชน ท. ผ

กระท าซงความแตกราว ฅเปตวา ยกเวน ปณฑเต ซงบณฑต ท.

คอวา อญเฃ เหลาอน ตโต ปณฑตโต จากบณฑตนน ปเร

นาม ชอวาเหลาอน เต ปเร ชนา อ. ชน ท.เหลาอน เหลา

นน กโรนตา กระท าอย โกลาหล ซงความโกลาหล ตตถ สงฆ-

มชเฌ ในทามกลางแหงสงฆนน น วชานนต ชอวายอมไมรแจงวา

มย อ.เรา ท.ยมาม เส ยอมยอยยบส คอวา อปรมาม ยอม

ปนป คอวา นสสาม ยอมฉบหาย คอวา คจฉาม ยอมไป สมป

สทใกล คอวา มจจสนตก สส านกของมจจ สสต เนอง ๆ อต

ดงน (อต) ดงน ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานนหนา (ปทสส)

แหงบทวา ปเร อต ดงนเปนตน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 83

(อตโถ) อ. อรรถวา เย ชนา อ. ชน ท.เหลาใด

ปณฑตา ผ เปนบณฑต ตตถ สงเฆ ในหมนน วชานนต ยอมร

แจงวา มย อ.เรา ท. คจฉาม ยอมไป มจจสมป สทใกลของ

มจจ อต ดงน (อต) ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงพระ

คาถาวา เย จ ตตถ วชานนต อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา เต ชนา อ. ชน ท.เหลานน

ชานนตา รอย เอว ห อยางนแล โยนโสมนสการ ยงการกระท า

ไวในใจโดยแยบคาย อปปาเทตวา ใหเกดขนแลว ปฏปชชนต

ปฏบตอย วปสมาย เพอความเขาไปสงบวเศษ เมธคาน แหงความ

หมายมน ท. คอวา กลหาน แหงความทะเลาะ ท. อถ ครนเมอ

ความเปนอยางนน (สนเต) มอย เมธคา อ. ความหมายมน ท.

เต เหลานน สมมนต ชอวายอมสงบ ตาย ปฏปตตยา เพราะ

การปฏบตนน เตส ปณฑตาน แหงบณฑต ท. เหลานน (อต)

ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงพระคาถาวา ตโต สมมนต

เมธคา อต ดงน ฯ

อถวา อกอยางหนง อตโถ อ. อธบาย เอตถ คาถาย ใน

พระคาถาน อย นวา (อตโถ) อ. อรรถวา (ชนา) อ. ชน

ท. มยา มา ภกขเว ภณฑน (อกรตถ) อตอาทน วจนาน วตวา

โอวทยมานาป ผแมอนเรากลาวแลว ซงค า ท. อนมค าวา ดกอน

ภกษ ท. อ. เธอ ท. อยาไดกระท าแลว ซงความแตกราว ดงน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 84

เปนตน สงสอนอย ปพเพ ในกาลกอน อมามกา ชอวาผ ไมเชอถอ

อปฏคคหเณน เพราะอนไมรบเอา โอวาทสส ซงโอวาท มม

ของเรา ปเร นาม ชอวาเหลาอน (เต ปเร ชนา) อ. ชน ท.

เหลาอน เหลานน น วชานนต ยอมไมรแจงวา มย อ.เรา ท.

คเหตวา ถอเอาแลว มจฉาคาห ถอเอาผด ฉนทาทวเสน ดวย

อ านาจแหงอคตมฉนทะเปนตน ยมาม เส ยอมยอยยบส คอวา

วายมาม ยอมพยายาม วฑฒยา เพอความเจรญ ภณฑนาทน

การณาน แหงเหต ท. มความแตกราวเปนตน เอตถ สงฆมชเฌ

ในทามกลางแหงสงฆน อต ดงน ปน แตวา อทาน ในกาลน

ปณฑตปรสา อ. บรษผ เปนบณฑต ท. เย เหลาใด อนตเร ใน

ระหวาง ตมหาก แหงเธอ ท. ตตถ นน ปจจเวกขมานา พจารณา

เหนเฉพาะอย โยนโส โดยแยบคาย วชานนต ยอมรแจงวา ปพเพ

ในกาลกอน มย อ. เรา ท. วายมนตา พยายามอย ฉนทาทวเสน

ดวยอ านาจแหงอคตมฉนทะเปนตน ปฏปนนา เปนผปฏบตแลว

อโยนโส โดยไมแยบคาย (อมห) ยอมเปน อต ดงน เมธคา

อ. ความหมายมน ท. กลหสงขาตา อนบณฑตนบพรอมแลววา

ความทะเลาะ อเม เหลาน อทาน ในกาลน สมมนต ยอมสงบ

สนตกา จากส านก เตส ปณฑตาน ของบณฑต ท.เหลานน ตโต

นน คอวา นสสาย เพราะอาศย ปณฑตปรเส ซงบรษผ เปนบณฑต

ท. เต เหลานน (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา ปเร จ อต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 85

ดงน (ปณฑเตน) อนบณฑต (เวทตพโพ) พงทราบ อต ดวย

ประการฉะน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 86

เรองจลกาลและมหากาล

๑๕. ๑๒/๒๑ ตงแต เถโร ก ปน มย ตยา กถตตเต

เปนตนไป.

เถโร อ. พระเถระ อวตวา ไมกลาวแลววา ปน ก มย

อ. เรา ท. วตตสสาม จกประพฤต ตยา กถตวตเต ในวตรอน

ทานกลาวแลว ก อยางไร อต ดงน อาห กลาวแลววา อปาสเก

ดกอนอบาสกา (มยา) กาต อ. อนฉนกระท า ก ซงอะไร วฏฏต

ยอมควร อต ดงน ฯ (กาล) อ. นางกาล (อาห) เรยนแลว

วา ภนเต ขาแตทานผ เจรญ โสสานเกห นาม ชเนห กเถต อ.

อนชน ท. ชอวาผอยในปาชาบอก วสนภาโว ซงความเปนคอ

อนอย สสาเน ในปาชา สสานโคปกาน ชนาน จ แกชน ท. ผ

คมครองซงปาชาดวย วหาเร มหาเถรสส จ แกพระเถระผใหญ

ในวหารดวย คาโภชกสส จ แกผใหญบานดวย วฏฏต ยอมควร

อต ดงน ฯ (เถโร) อ. พระเถระ (ปจฉ) ถามแลววา (โส-

สานเกห ชเนห กเถต ) อ. อนชน ท. ผอยในปาชาบอก (วสน-

ภาโย) ซงความเปนคออนอย (สสาเน) ในปาชา (สสานโคปกาน

ชนาน จ) แกชน ท. ผคมครองซงปาชาดวย (วหาเร มหาเถรสส

จ) แกพระเถระผใหญ ในวหารดวย (คามโภชกสส จ) แกผใหญ

บานดวย (วฏฏต) ยอมควร กการณา เพราเหตะอะไร อต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 87

ดงน ฯ (กาล) อ. นางกาล (อาห) เรยนแลววา (ห) เพราะ

วา โจรา อ. โจร ท. กตกมมา ผ มกรรมอนท าแลว สามเกห

ปทานปท อนพนธนตา ผอนเจาของ ท. ตดตามอย ซงรอยเทาตาม

ซงรอยเทา ฉฑเฑตวา ทงแลว ภณฑก ซงหอของ สสาเน ในปาชา

ปลายนต ยอมหนไป อถ ครนเมอความเปนอยางนน (สนเต) มอย

มนสสา อ. มนษย ท. กโรนต ยอมกระท า ปรปนถ ซงอนตรายรอบ

โสสานกาน แกชน ท. ผอยในปาชา ปน แตวา (อตเถ) ครน

เมอเนอความ (อยเยน) อนพระผ เปนเจา กถเต บอกแลว เอเตส

ชนาน แกชน ท.เหลานน (เอเต ชนา) อ. ชน ท.เหลานน

นวาเรนต ยอมหาม อปททว ซงอปทวะ (กถเนน) ดวยอน

กลาววา มย อ. เรา ท. ชานาม ยอมร วสนภาว ซงความเปน

คออนอย เอตถ ฅาเน ในทน อมสส ภทนตสส แหงทานผ เจรญ

น กาล สนกาล เอตตก นาม ชออนมประมาณเทาน เอโส

ภทนโต อ. ทานผ เจรญนน อโจโร เปนผไมใชโจร (โหต) ยอม

เปน อต ดงน ตสมา เพราะเหตนน (อยเยน) กเถต อ. อน

พระผ เปนเจาบอก เอเตส ชนาน แกชน ท. เหลานน วฏฏต

ยอมควร อต ดงน ฯ (เถโร) อ. พระเถระ (ปจฉ) ถามแลว

วา ก กมม อ. กรรมอะไร อญฃ อน (มยา) อนฉน กาตพพ

พงกระท า อต ดงน ฯ

(กาล) อ. นางกาล (อาห) เรยนแลววา ภนเต ขาแต

ทานผ เจรญ มจฉม สปฏฅตลคฬาทน วตถน อ. วตถ ท. มปลา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 88

และเนอและแปงและงาและน าออยงบเปนตน อยเยน อนพระผ เปนเจา

วสนเตน นาม ชอวาผอย สสาเน ในปาชา วชเชตพพาน พงเวน

(อยเยน) อนพระผ เปนเจา (วสนเตน) ผอย (สสาเน) ในปาชา

น นททายตพพ ไมพงประพฤตหลบ ทวา ในกลางวน (อยเยน)

อนพระผ เปนเจา อกสเตน พงเปนผไมเกยจคราน อารทธวรเยน พง

เปนผ มความเพยรอนปรารภแลว ภวตพพ พงเปน (อยเยน) อนพระ

ผ เปนเจา อสเฅน เปนผไมโออวด อมายาวนา เปนผไมมมายา

หตวา เปน กลยาณชฌาสเยน พงเปนผ มอธยาศยอนงาม ภวตพพ

พงเปน (อยเยน) อนพระผ เปนเจา สพเพส ชเนส ครนเมอชน ท.

ทงปวง สตเตส หลบแลว สาย ในเวลาเยน อาคนตพพ พงมา

วหารโต จากวหาร (อยเยน) อนพระผ เปนเจา สพเพส ชเนส ครน

เมอชน ท. ทงปวง อนฏฅเตสเอว ไมลกขนแลวนนเทยว ปจจสกาเล

ภนเต ขาแตทานผ เจรญ สเจ ถาวา อยโย อ. พระผ เปนเจา

วหรนโต อย อมสม ฅาเน ในทน เอว อยางนไซร สกขสสต

จกอาจ ปพพชตกจจ มตถก ปาเปต เพออนยงกจของบรรพชตให

ถง ซงทสด สเจ ถาวา (ชนา) อ. ชน ท. อาเนตวา น ามาแลว

มตสรร ซงเสรระอนตายแลว ฉฑเฑนต ยอมทงไซร อห อ. ดฉน

อาโรเปตวา จกยกขนแลว กมพลกฏาคาร สเรอนยอดอนบคคล

ปกปดแลวดวยผาขนสตว กตวา จกกระท าแลว สกการ ซงสกการะ

คนธมาลาทห วตถห ดวยวตถ ท. มของหอมและดอกไมเปนตน

กรสสาม จกกระท า สรรกจจ ซงกจดวยสรระ เจ หากวา (อยโย)

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 89

อ. พระผ เปนเจา โน สกขสสต จกไมอาจ (ปพพชตกจจ มตถก

ปาเปต ) เพออนยงกจของบรรพชตใหถง ซงทสดไซร อห อ. ดฉน

อาโรเปตวา จกยกขนแลว จตก สเชงตะกอน อคค ยงไฟ

ชาเลตวา จกใหโพลงแลว อากฑฒตวา จกลากมาแลว สงกนา

ดวยขอ ฅเปตวา จกตงไวแลว พห ในภายนอก โกฏเฏตวา จก

ทอนแลว ผรสนา ดวยขวาน ฉนทตวา จกตดแลว (กตวา)

กระท า ขณฑาขณฑก ใหเปนชนใหญและชนนอย ปกขปตวา จกใส

เขาแลว อคคมห ในไฟ ทสเสตวา จกแสดงแลว ตยห แกทาน

ฌาเปสสาม จกยงไฟใหไหม อต ดงน ฯ อถ ครงนน เถโร อ.

พระเถระ อาห กลาวแลววา ภทเท ดกอนนางผ เจรญ สาธ อ.

ดละ ปน ก ตว อ. ทาน ทสวา เหนแลว รปารมมณ ซง

อารมณคอรป เอก อยางหนง กเถห จงบอก มยห แกฉนเถด

อต ดงน น กาล กะนางกาลนน ฯ สา กาล อ. นางกาลนน

ปจจสโสส ไดฟงตอบแลววา สาธ อ. ดละ อต ดงน ฯ

เถโร อ. พระเถระ กโรต ยอมกระท า สมณธมม ซง

สมณธรรม สสาเน ในปาชา ยถาชฌาสเยน ตามอธยาศยอยางไร ฯ

ปน สวนวา จลลกาลตเถโร อ. พระเถระชอวาจลกาล อฏฅาย

ลกขนแลว สมฏฅาย ลกขนดวยดแลว จนเตต ยอมคด ฆราวาส

ซงการอยครองซงเรอน อนสสรต ยอมระลกถง ปตตทาร ซงบตร

และทาระ จนเตส คดแลวา ภาตโก อ. ภกษผ เปนพชาย เม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 90

ของเรา อย น กโรต ยอมกระท า กมม ซงกรรม อตภารย

อนหนกยง อต ดงน ฯ

๑๖. ๖๖/๑๗ ตงแต คามทวาร ปตวา ภกขสงโฆ อชฌาย

เปนตนไป.

ภกขสงโฆ อ. หมแหงภกษ ปตวา ถงแลว คามทวาร ซง

ประตแหงบาน อชฌาย โพนทนาแลววา เอต กมม อ. กรรมนน

ก นาม ชอวาอะไร สตถารา อนพระศาสดา กต ทรงกระท าแลว

(เอต กมม ) อ. กรรมนน (สตถารา) อนพระศาสดา ฃตวา

ทรงทราบแลว กต ทรงกระท าแลว น โข หรอหนอแล อทาห

หรอวา (เอต กมม ) อ. กรรมนน (สตถารา) อนพระศาสดา

อชานตวา ไมทรงทราบแลว (กต ) ทรงกระท าแลว ปพพชชนตาโย

อ. อนตรายแหงการบรรพชา ชาโต เกดแลว หยโย วนวาน จลลกาสสส

ปรโต คตตตา เพราะความทแหงภกษชอวาจลกาล เปนผไปแลว

ขางหนา อนตราโย อ. อนตราย น อโหส ไมไดมแลว อญฃสส

ภกขโน ปรโต คตตตา เพราะความทแหงภกษรปอน เปนผไปแลว

ขางหนา อชช ในวนน อทาน ในกาลน สตถา อ. พระศาสดา

มหากาล ยงพระเถระชอวามหากาล นวตเตตวา ทรงใหกลบแลว

อาคโต เสดจมาแลว ปน ก ภกข อ. ภกษ สลวา โข ผ มศลแล

อาจารสมปนโน เปนผถงพรอมแลวดวยอาจาระ (โหต) ยอมเปน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 91

(อตถโย) อ. หญง ท. กรสสนต จกกระท า ปพพชชนตราย

ซงอนตรายแหงการบรรพชา ตสส มหากาลสส แกพระเถระชอวา

มหากาลนน น โข หรอหนแล อต ดงน ฯ

สตถา อ. พระศาสดา สตวา ทรงสดบแลว วจน ซงค า เตส

ภกขน ของภกษ ท. เหลานน นวตตตวา เสดจกลบแลว ฅโต

ประทบยนอยแลว ปจฉ ตรสถามแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท.

ตมเห อ. เธอ ท. กเถถ ยอมกลาว ก วจน ซงค าอะไร อต

ดงน ฯ เต ภกข อ. ภกษ ท. เหลานน อาโรเจส กราบทลแลว

ต อตถ ซงเนอความนน ฯ (สตถา) อ. พระศาสดา (อาห)

ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. ปน ก ตมเห อ. เธอ ท.

สลลกเขถ ยอมก าหนด มหากาล ซงภกษชอวามหากาล จลลกาล

(สลลกขนตา) วย ราวกะวาก าหนดอย ซงภกษชอวาจลกาลหรอ

อต ดงน ฯ (ภกข) อ. ภกษ ท. (อาห ส) กราบทลแลววา

ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ อาม พระเจาขา ห เพราะวา ปชาปตโย

อ. ปชาบด ท. เทว ๒ (โหนต) ยอมม ตสส จลลกาลสส แก

ภกษชอวาจลกาลนน ปชาปตโย อ. ปชาบด ท. อฏฅ ๘ (โหนต)

ยอมม อมสส มหากาลสส แกพระเถระชอวามหากาลน ภนเต

ขาแตพระองคผ เจรญ (มหากาโล) อ. พระเถระชอวามหากาล

อฏฅห ปชาปตห ปรกขปตวา คหโต ผอนปชาบด ท. ๘ ลอมจบ

เอาแลว กรสสต จกกระท า ก อยางไร อต ดงน ฯ

สตถา อ. พระศาสดา วตวา ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท.

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 92

ตมเห อ. เธอ ท. มา อวจตถ อยาไดกลาวแลว เอว อยางน

จลลกาโล อ. ภกษชอวาจลกาล อฏฅาย ลกขนแลว สมฏฅาย ลกขน

ดวยดแลว สภารมมณพหโล เปนผมาดวยอารมณอนงาม (หตวา)

เปน วหรต อย ฅตทพพลรกขสทโส เปนผ เชนกบดวยตนไมอน

มก าลงอนโทษประทษรายแลวอนตงอยแลว ปปาตตเฏ ใกลเหวอน

เปนทยงโจรใหตก (โหต) ยอมเปน ปน สวนวา มหากาโล อ.

ภกษชอวามหากาล ปตโต ผ เปนบตร มยห ของเรา อสภานปสส

เปนผ มปกตเหนตามซงอารมณอนไมงาม (หตวา) เปน วหรต

อย อจโล ว เปนผไมหวนไหวเทยว ฆนเสลปพพโต วย รากะ อ.

ภเขาอนเปนหนทบ (โหต) ยอมเปน อต ดงน อภาส ไดทรงภาษต

แลว คาถาโย ซงพระคาถา ท. อมา เหลานวา

มาโร อ. มาร ปสหต ยอมรงควาน (ปคคล )

ซงบคคล สภานปสส ผ มปกตตามเหนซงอารมณ

อนงาม วหรนต ผอย อส วต ผ ไมส ารวมแลว

อนทรเยส ในอนทรย ท. อมตตญฃ ผ ไมรซง

ประมาณ โภชนมห ในโภชนะ กสต ผ เกยจ-

ครานแลว หนวรย ผ มความเพยรอนเลว ต เว

นนแล วาโต อว ราวก อ. ลม (ปสหนโต)

รงความอย รกข ซงตนไม ทพพล อนมก าลง

อนโทษประทษรายแลว จ แตวา มาโร อ. มาร

น ปสหต ยอมรงควานไมได (ปคคล ) ซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 93

บคคล อสภานปสส ผตามเหนซงอารมณอนไม

งามโดยปกต วหรนต ผอย สส วต ผส ารวม

ดวยดแลว อนทรเยส ในอนทรย ท. มตตญฃ

ผ รซงประมาณ โภชนมห ในโภชนะ สทธ

ผ มศรทธา อารทธวรย ผ มความเพยรอนปรารภ

แลว ต เว นนแล วาโต อว ราวกะ อ. ลม

(อปปสหนโต) รงความไมไดอย เสล ปพพต

ซงภเขาอนเปนศลา อต ดงน ฯ

อตโถ อ. อรรถวา อนปสสนต ผตามเหนอย สภ อารมมณ

ซงอารมณอนงาม คอวา อฏฅารมมเณ มานส วสสชเชตวา วหรนต

ผปลอยไปแลว ซงฉนทะอนมในใจ ในอารมณอนตนปรารถนาแลว

จงอย อต ดงน ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานนหนา (ปทสส)

แหงบทวา สภานปสส อต ดงน ฯ

อตโถ อ. อธบายวา ห ก ปคคโล อ. บคคล โย ใด

คณหนโต เมอถอเอา นมตตคคาห ถอเอาโดยนมต อนพยฃชนคคาห

ถอเอาโดยอนพยญชนะ คณหาต ยอมถอเอาวา นขา อ. เลบ ท.

โสภณา เปนสภาพงาม (โหนต) ยอมเปน อต ดงน คณหาต

ยอมถอเอาวา องคลโย อ. นวมอ ท. โสภณา เปนนวงาม (โหนต)

ยอมเปน อต ดงน คณหาต ยอมถอเอาวา หตถา อ. มอ ท. โสภณา

เปนมองาม (โหนต) ยอมเปน ปาทา อ. เทา ท. (โสภณา)

เปนเทางาม (โหนต) ยอมเปน ชงฆา อ. แขง ท. (โสภณา)

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 94

เปนแขงงาม (โหนต) ยอมเปน อร อ. ขาออน ท. (โสภณา)

เปนขางาม (โหนต) ยอมเปน กฏ อ. สะเอว (โสภณา) เปน

อวยวะงาม (โหต) ยอมเปน อทร อ. ทอง (โสภณ ) เปนอวยวะ

งาม (โหต) ยอมเปน ถนา อ. นม ท. (โสภณา) เปนนมงาม

(โหนต) ยอมเปน ควา อ. คอ (โสภณา) เปนคองาม (โหต)

ยอมเปน โอฏโฅ อ. รมฝปาก (โสภโณ) เปนวยวะงาม (โหต)

ยอมเปน ทนตา อ. ฟน ท. (โสภณา) เปนฟนงาม (โหนต)

ยอมเปน มข อ. ปาก (โสภณ ) เปนปากงาม (โหต) ยอมเปน

นาสา อ. จมก (โสภณา) เปนจมกงาม (โหต) ยอมเปน อกขน

อ. นยนตา ท. (โสภณาน) (เปนนยนตางาม) (โหนต) ยอมเปน

กณณา อ. ห ท. (โสภณา) เปนหงาม (โหนต) ยอมเปน

ภมกา อ. คว ท. (โสภณ ) เปนควงาม (โหนต) ยอมเปน

ลลาฏ อ. หนาผาก (โสภณ ) เปนหนาผากงาม (โหต) ยอมเปน

เกสา อ. ผม ท. โสภณา เปนผมงาม (โหนต) ยอมเปน อต

ดงน คณหาต ยอมถอเอาวา เกสา อ. ผม ท. (โสภณา) เปน

ผมงาม (โหนต) ยอมเปน โลมา อ. ขน ท. (โสภณา) เปนขน

งาม (โหนต) ยอมเปน นขา อ, เลบ ท. (โสภณา) เปนเลบงาม

(โหนต) ยอมเปน ทนตา อ. ฟน ท. (โสภณา) เปนฟนงาม

(โหนต) ยอมเปน ตโจ อ. หนง โสภโณ เปนหนงงาม (โหต)

ยอมเปน อต ดงน คณหาต ยอมถอเอาวา วณโณ อ. วรรณะ สโภ

เปนวรรณะงาม (โหต) ยอมเปน สณฅาน อ. สณฅาน สภ เปน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 95

สณฅานงาม (โหต) ยอมเปน อต ดงน อย (โส) ปคคโล อ.

บคคลนนน สภานปสส นาม ชอวาเปนผตามเหนซงอารมณอนงามโดย

ปกต (โหต) ยอมเปน ต ปคคล ซงบคคลนน สภานปสส ตามผ เหน

ซงอารมณอนงามโดยปกต วหรนต ผอย เอว อยางน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อนทรเยส ในอนทรย ท. ฉส ๖

จกขาทส มจกษเปนตน (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา

อนทรเยส อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อรกขนต ผ ไมรกษาอย จกขทวาราทน

ทวาราน ซงทวาร ท. มทวารคอจกษเปนตน (อต) ดงน (ปทสส)

แหงบทวา อส วต อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อมตตญฃ ผ ชอวาไมรซงประมาณ

โภชนมห ในโภชนะ อชานนโต เพราะอนไมร มตตาย ซงประมาณ

อมสสา น อต คอ ปรเยสนมตตา อ. ประมาณในการแสวงหา

ปฏคคหณมตตา อ. ประมาณในการรบ ปรโภคมตตา อ. ประมาณ

ในการใชสอย ฯ อปจ อกอยางหนง อมตตญญ ผ ชอวาไมรซงประมาณ

อชานนโต เพราะอนไมร อมสสาป มตตาย ซงประมาณแมน อต

คอ ปจจเวกขณมตตา อ. ประมาณในพจารณา วสสชชนมตตา อ.

ประมาณในการสละ ฯ อชานนต ผ ไมรอยวา อท โภชน อ. โภชนะน

ธมมก เปนของประกอบดวยธรรม (โหต) ยอมเปน อท โภชน

อ. โภชนะน อธมมก เปนของประกอบดวยธรรมหามได (โหต)

ยอมเปน อตป ดงนบาง (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 96

อมตตญฃ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา กสต ผ ชอวาเกยจครานแลว (อตตโน)

กามพยาปาทวหสาวตกกวสกตาย เพราะความทแหงตนเปนผ เปนไป

ในอ านาจ แหงกามวตกและพยาบาทวตกและวหงสาวตก (อต) ดงน

(ปทสส) แหงบทวา กสต อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา นพพรย ผ มความเพยรอนออกแลว คอวา

วรยกาณวรหต ผ เวนแลวจากการกระท าซงความเพยร อรยาปเถส

ในอรยาบถ ท. จตส ๔ (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา หน-

วรย อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ.อรรถวา อภภวต ยอมครอบง า คอวา อชโฌต-

ถรต ยอมทวมทบ (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา ปสหต

อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา พลววาโต ฉนนตเฏ ชาต ทพพลรกข

(ปสหนโต) วย ราวกะ อ. ลมอนมก าลง รงควานอย ซงตนไม

อนมก าลงอนโทษประทษรายแลว อนเกดแลว ใกลเหวอนขาดแลว

(อต) ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงพระคาถาวา วาโต

รกข ว ทพพล อต ดงน ฯ

อตโถ อ. อธบายวา ห เหมอนอยางวา โส วาโต อ. ลมนน

ตสส รกขสส ปปผผลปลลวาทน รกขาวยวาน ปาเตตป

ยงรกขาวยวะ ท. มดอกและผลและใบออนเปนตน ของตนไมนน

ยอมใหตกไปบาง (ตสส รกขสส) ขททกสาขา ภญชตป ยอมหกราน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 97

ซงกงนอย ท. ของตนไมนนบาง (ตสส รกขสส) มหาสาขา

ภญชตป ยอมหกราน ซงกงใหญ ท. ของตนไมนนบาง สมล ต

รกข อพพตเตตวา อทธมล อโธสาข กตวา คจฉตป ถอนขนแลว

ซงตนไมนน อนเปนไปกบดวยราก กระท า ใหมรากในเบองบน

ใหมกงในเบองต า ยอมไปบาง ยถา ฉนใด กเลสมาโร อ. มารคอ

กเลส อปปนโน อนเกดขนแลว อนโต ในภายใน ปสหต ยอมรง-

ควาน ปคคล ซงบคคล เอวรป ผ มรปอยางน เอว เอว ฉนนน

นนเทยว คอวา (กเลสมาโร) อ. มารคอกเลส พลวาโต ทพพลรกขสส

ปปผผลปลลวาทปาตน (กโรนโต) วย ขททานขททกาปตตอาปชชน

กโรตป ยอมกระท า ซงอนถงทวซงอาบตเลก ๆ นอย ๆ ราวกะ อ. ลมอน

มก าลง กระท าอย ซงอนยงรกขาวยวะมดอกและผลและใบออนเปนตน

ของตนไมอนมก าลงอนโทษประทษรายแลว ใหตกไปบาง (พลววาโต

ทพพลรกขสส) ขททกสาขาภญชน (กโรนโต) วย นสสคคยาท-

อาปตตอาปชชน กโรตป ยอมกระท า ซงอนถงทวซงอาบตมนสสคคย

เปนตน ราวกะ อ. ลมอนมก าลง กระท าอย ซงอนหกรานซงกงนอย

ของตนไมอนมก าลงอนโทษประทษรายแลวบาง (พลววาโต ทพพล-

รกขสส) มหาสาขาภญชน (กโรนโต) วย เตรสสงฆาทเสสาปชชน

กโรตป ยอมกระท า ซงอนถงทวซงสงฆาทเสส ๑๓ ราวกะ อ. ลม

อนมก าลง กระท าอย ซงอนหกรานซงกงใหญ ของตนไมอนมก าลงอน

โทษประทษรายแลวบาง (พลววาโต ต รกข ) อพพตเตตวา อทธมล

เหฏฅาสาข กตวา ปาตน (กโรนโต) วย ปาราชกาปชชน กโรตป

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 98

ยอมกระท าซงอนถงทวซงอาบตคอปาราชก ราวกะ อ. ลมอนมก าลง

กระท าอยซงอนถอนขน ซงตนไมนน แลวกระท า ใหมรากในเบองบน

ใหมกงในภายใต แลวใหตกไปบาง นหรตวา น าออกแลว สวากขาต-

สาสนา จากค าสอนอนพระผ มพระภาคตรสดแลว ปเปต ยอมใหถง

คหภาว ซงความเปนแหงคฤหสถ กตปาเหนเอว โดยวนแมเลกนอย

นนเทยว กเลสมาโร อ. มารคอกเลส ปคคล ยงบคคล เอวรป ผ มรป

อยางน วตเตต ยอมใหเปนไป วเส ในอ านาจ อตตโน ของตน

อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปสสนต ผ เหนอย อสเภส อารมมเณส

ในอารมณ ท. อนไมงาม ทสส ๑๐ หนา อสภ อารมมณ ซงอารมณ

อนไมงาม อญฃตร อยางใดอยางหนง คอวา ยตต ผประกอบแลว

ปฏกลมนสกาเร ในการกระท าไวในใจโดยความปฏกล คอวา ปสสนต

ผ เหนอย เกเส ซงผม ท. อสภโต โดยความเปนของไมงาม ปสสนต

ผ เหนอย โลเม ซงขน ท. (อสภโต) โดยความเปนของไมงาม

นเข ซงเลบ ท. (อสภโต) โดยความเปนของไมงาม ทนเต ซงฟน

ท. (อสภโต) โดยความเปนของไมงาม ตน ซงหนง (อสภโต)

โดยความเปนของไมงาม วณณ ซงวรรณะ (อสภโต) โดยความเปน

ของไมงาม สณฅาน ซงสณฅาน อสภโต โดยความเปนของไมงาม

(อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา อสภานปสส อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อนทรเยส ในอนทรย ท. ฉส ๖ (อต)

ดงน (ปทสส) แหงบทวา อนทรเยส อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 99

(อตโถ) อ. อรรถวา นมตตคาหาทวรหต ผ เวนแลวจาก

การถอเอามการถอเอาโดยนมตเปนตน คอวา ปหตทวาร ผ มทวาร

อนปดแลว (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา สส วต อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา จ แตวา มตตญฃ ผ ชอวารซงประมาณ

โภชนมห ในโภชนะ อมตตญฃตาปฏปกเขน เพราะความเปนปฏปกษ

ตอความเปนแหงบคคลผไมรซงประมาณ (อต) ดงน (ปทสส)

แหงบทวา (มตตญฃ ) (อต) ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา สมนนาคต ผ มตามพรอมแลว กมมสส

จเอว ผลสส จ สททหนลกขณาย โลกยสทธาย จเอว ดวยศรทธา

อนเปนโลกยะอนมอนเชอ ซงกรรมดวยนนเทยว ซงผลดวย เปนลกษณะ

ดวยนนเทยว ตส วตถส อเวจจปปสาทสงขาตาย โลกตตรสทธาย

จ ดวยศรทธาอนเปนโลกตตระ อนบณฑตนบพรอมแลววาความ

เลอมใสอนไมคลอนแคลน ในวตถ ท. ๓ ดวย (อต) ดงน (ปทสส)

แหงบทวา สทธ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปคคหตวรย ผ มความเพยรอนประคอง

แลว คอวา ปรปณณวรย ผ มความเพยรอนเตมรอบแลว (อต)

ดงน (ปทสส) แหงบทวา อารทธวรย อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปคคล ซงบคคล ต นน คอวา

เอวรป ผ มรปยางน (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา ต เว

อต ดงน ฯ

อตโถ อ. อธบายวา ทพพลวาโต อ. ลมอนมก าลงอนโทษ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 100

รายแลว ปหารนโต พดอย สณก คอย ๆ น สกโกต ยอมไมอาจ

เอกฆน เสล จาเลต เพออนยงศลา อนเปนแทงเดยว ใหหวนไหว

ยถา ฉนใด ทพพลกเลสมาโร อ. มารคอกเลสอนมก าลงอนโทษ

ประทษรายแลว อปปชชมาโนป แมอนเกดขนอย อพภนตเร ใน

ภายใน น ปสหต ยอมรงควานไมได คอวา น สกโกต ยอมไมอาจ

โขเภต เพออนใหหวนไหว คอ กมเปต เพออนใหสะเทอน คอ

จาเลต เพออนใหคลอนแคลน ตถา ฉนนน อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 101

เรองพระเทวทต

๑๗. ๗๒/๒๑ ตงแต มหาปรโส อตตโน ปรสาย ปรหาน

เปนตนไป.

มหาปรโส อ. พระมหาบรษ ฃตวา ทราบแลว ปรหาน

ซงความเสอมรอบ ปรสาย แหงบรษท อตตโน ของตน ปจฉตวา

ถามแลววา หตถ อ. ชาง ท. อเม เหลาน คตา ไปแลว อต กห

ฅาเน ในทไหน มนทา เปนสตวนอย ชาตา เกดแลว อต ดงน

(วจเน) ครนเมอค าวา สาม ขาแตนาย มย อ. เรา ท. น ชานาม

ยอมไมทราบ อต ดงน (หตถห) อนชาง ท. วตเต กลาวแลว

จนเตตวา คดแลววา หตถ อ. ชาง ท. คจฉนตา เมอจะไป กห

ฅาเน ในทไหน อนาปจฉา ไมอ าลาแลว ม ซงเรา น คมสสนต

จกไมไป ปรปนเถน อนตรายรอบ ภวตพพ พงม อต ดงน

ปรสงกตวา ระแวงแลววา ปรปนเถน อนตรายรอบ ภวตพพ พงม

สนตกา จากส านก ปรสสส ของบรษ กาสาว ปารปตวา นสนนสส

ผหมแลว ซงผากาสาวะ นงแลว อากสม ฅาเน ในทหนง อต

ดงน เปเสตวา สงไปแลว หตถ ซงชาง ท. สพเพ ทงปวง ปรโต

ขางหนา ปรคคณหต เพออนก าหนดจบ ต ปรส ซงบรษนน

วลมพมาโน อาคจฉต ยอมมาลาอย ปจฉโต ขางหลง สย เอง ฯ

โส หตถมารโก อ. บคคลผยงชางใหตายนน เสสหตถส ครน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 102

เมอชางตวเหลอ ท. วนทตวา จบแลว คเตส เดนไปแลว ทสวา

เหนแลว มหาปรส ซงพระมหาบรษ อาคจฉนต ตวมาอย ส หรตวา

มวนแลว จวร ซงจวร วสสชช ปลอยไปแลว สตต ซงหอก ฯ

มหาปรโส อ. พระมหาบรษ อปฏฅเปตวา เขาไปตงไวแลว สต-

ซงสต อาคจฉนโต มาอย ปฏกกมตวา กาวกลบแลว ปจฉโต

ขางหลง วญเจส ลวงแลว สตต ซงหอก ฯ อถ ครนนน (มหา-

ปรโส) อ. พระมหาบรษ ปกขนท แลนไปแลว คณหต เพออนจบ

น หตถมารก ซงบคคลผยงชางใหตายนน (สญฃาย) ดวยความ

หมายรวา หตถ อ. ชาง ท. เม ของเรา อมนา ปรเสน นาสตา

จกเปนชางอนบรษนใหฉบหายแลว (ภวสสนต) จกเปน อต ดงน ฯ

อตโร หตถมารโก อ. บคคลผยงชางใหตายนอกน กตวา นลย

แอบกระท าแลว เอก รกข ซงตนไมตนหนง ปรโต ขาหนา ฯ

อถ ครงนน (มหาปรโส) อ. พระมหาบรษ ปรกขปตวา รวบ

รดแลว น หตถมารก ซงบคคลผยงชางใหตายนน สทธ กบ รกเขน

ดวยตนไม โสณฑาย ดวยงวง (จนเตตวา) คดแลววา อห อ. เรา

คเหตวา จกจบแลว โปเถสสาม จกโบย ภมย บนภาคพน อต

ดงน ทสวา เหนแลว กาสาว ซงผากาสาวะ เตน หตถมารเกน

นหรตวา ทสสต อนบคคลผยงชางใหตายนน น าออก แสดงแลว

(สต) ยงสต อธวาเสตวา ใหอยทบแลว (จนตเนน) ดวยอนคดวา

สเจ ถาวา อห อ. เรา ทสสสสาม จกประทษราย อมสม ปรเส ใน

บรษนไซร ลชชา นาม ชอ อ. ความละอาย พทธปปจเจกพทธขณาเวส

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 103

ในพระพทธเจาและพระปจเจกพทธเจาและพระขณาสพ ท. อเนก-

สหสเสส ผ มพนมใชหนง เม ภนนา จกเปนกรยาอนเราท าลายแลว

ภวสสต จกเปน อต ดงน ปจฉ ถามแลววา ฃาตกา อ. ญาต ท.

เอตตกา ผ มประมาณเทาน เม ของเรา ตยา อนทาน นาสตา

ใหฉบหายแลวหรอ อต ดงน ฯ (หตถมารโก) อ. บคคลผยงชาง

ใหตาย (อาห) กลาวแลววา สาม ขาแตนาย อาม เออ (เอตตกา

ฃาตกา) อ. ญาต ท. ผ มประมาณเทาน (เต) ของทาน (มยา)

อนขาพเจา (นาสตา) ใหฉบหายแลว อต ดงน ฯ (มหาปรโส)

อ. พระมหาบรษ (อาห) กลาวแลววา ตว อ. ทาน อกาส ได

กระท าแลว กมม ซงกรรม ภารย อนหนก เอว อยางน กสมา

เพราะเหตอะไร ภารย กมม อ. กรรมอนหนก ตยา อนทาน อตตโน

อนนจฉวก วตราคาน ชนาน อนจฉวก วตถ ปรทหตวา เอวรป

ปาปกมม กโรนเตน ผนงหม ซงผาอนไมสมควร แกตน อนสมควร

แกชน ท. ผ มราคะอนไปปราศแลว แลวจงกระท าอย ซงกรรมอน-

ลามก อนมรปอยางน กต กระท าแลว อต ดงน ฯ

จ ปน กแล (มหาปรโส) อ. พระมหาบรษ วตวา ครน

กลาวแลว เอว อยางน นคคณหนโต เมอจะขมข อตตรป

แมยงขน วตวา กลาวแลว คาถ ซงคาถาวา

โย ปคคโล อ. บคคลใด อนกกสาโว ผ มกเลส

เพยงดงวาน าฝาดอนไมออกแลว อเปโต ผ ไป

ปราศแลว ทมสจเจน จากทมะและสจจะ ปรท-

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 104

เหสสต จกนงหม วตถ ซงผา กาสาว อน

บคคลยอมแลวดวยน าฝาด โส ปคคโล อ.

บคคลนน น อรหต ยอมไมควร (ปรทหต )

เพออนนงหม กาสาว วตถ ซงผาอนบคคลยอม

แลวดวยน าฝาด จ สวนวา โย ปคคโล อ.

บคคลใด วนตกสาโว พงเปนผ มกเลสเพยงดงวา

น าฝาดอนคายแลว สเลส สสมาหโต พงเปนผ

ตงมนดวยดแลว ในศล ท. อเปโต ทมสจเจน

พงเปนผ เขาถงแลว โดยทมะและสจจะ อสส พง

เปน โส เว ปคคโล อ. บคคลนนแล อรต

ยอมควร (ปรทหต ) เพออนนงหม กาสาว

วตถ ซงผาอนบคคลยอมแลวดวยน าฝาด อต ดงน

วตวา กลาวแลววา อยตต กมม อ. กรรมอนไมควรแลว เต อนทาน

กต กระท าแลว อต ดงน วสสชเชส ปลอยแลว ต หตถมารก

ซงบคคลผยงชางใหตายนน ฯ

สตถา อ. พระศาสดา อาหรตวา ครนทรงน ามาแลว อม

ธมมเทสน ซงพระธรรมเทศนาน ชาตก ยงชาดก สโมธาเนตวา

ทรงใหตงลงพรอมแลว (วจเนน) ดวยพระด ารสวา หตถมารโก

อ. บคคลผยงชางใหตาย ตทา ในกาลนน เทวตโต เปนภกษชอวา

เทวทต อโหส ไดเปนแลว (เอตรห) ในกาลบดน หตถนาโค

อ. ชางตวประเสรฅ นคคหโก ตวขมข ตสส หตถมารกสส ซง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 105

บคคลผยงชางใหตายนน (ตทา) ในกาลนน อห เอว เปนเรานน-

เทยว (อโหส) ไดเปนแลว (เอตรห) ในกาลบดน อต ดงน

วตวา ตรสแลววา ภกข ดกอนภกษ (เทวทตโต) อ. ภกษชอวา

เทวทต (ธาเรต) ยอมทรงไว (วตถ ) ซงผา (อนนจฉวก ) อน

ไมสมควร (อตตโน) แกตน อทานเอว ในกาลนนนเทยว น โข

หามไดแล เทวทตโต อ. ภกษชอวาเทวทต ธาเรสเอว ทรงไวแลว

นนเทยว วตถ ซงผา อนนจฉวก อนไมสมควร อตตโน แกตน

ปพเพป แมในกาลกอน อต ดงน อภาส ไดทรงภาษตแลว คาถา

ซงพระคาถา ท. อมา เหลานวา

โย ปคคโล อ. บคคลใด อนกกสาโว ผ มกเลส

เพยงดงวาน าฝาดอนไมออกแลว อเปโต ผ ไป

ปราศแลว ทมสจเจน จากทมะและสจจะ ปรท-

เหสสต จกนงหม วตถ ซงผา กาสาว อน

บคคลยอมแลวดวยน าฝาด โส ปคคโล อ.

บคคลนน น อรหต ยอมไมควร (ปรทหต )

เพออนนงหม กาสาว วตถ ซงผาอนบคคลยอม

แลวดวยน าฝาด จ สวนวา โย ปคคโล อ.

บคคลใด วนตกสาโว พงเปนผ มกเลสเพยงดงวา

น าฝาดอนคายแลว สสมาหโต พงเปนผตงมน

ดวยดแลว สเลส ในศล ท. อเปโต พงเปนผ

เขาถงแลว ทมสจเจน โดยทมะและสจจะ อสส

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 106

พงเปน โส เว ปคคโล อ. บคคลนนแล อรหต

ยอมสมควร (ปรทหต ) เพออนนงหม กาสาว

วตว ซงผาอนบคคลยอมแลวดวยน าฝาก อต ดงน ฯ

อย อตโถ อ. เนอความน (ปณฑเตน) อนบณฑต ทเปตพโพ

พงแสดง ฉททนตชาตเกนอป แมดวยฉนทนตชาดก อต ดงนแล ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา สกสาโว ผ ชอวาเปนไปกบดวยกเลส

เพยงดงวาน าฝาด กสาเวห เพราะกเลสเพยงดงวาน าฝาด ท.กาม-

ราคาทห มกามราคะเปนตน (อต) ดงน ตตถ ปเทส ในบท

ท. เหลานนหนา (ปทสส) แหงบทวา อนกกสาโว อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปรภญชสสต จกใชสอย นวาสนปารป-

นตถรณวเสน ดวยอ านาจการนงและการหมและการลาด (อต) ดงน

(ปทสส) แหงบทวา ปรทเหสสต อต ดงน ฯ ปาโฅ อ. พระบาลวา

ปรทหสสต อตป ดงนบาง ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อเปโต ผ ไปปราศแลว อตโถ อ.

อธบายวา วยตโต ผพรากแลว อต ดงน อนทรยทมเนน จเอว

จากการฝกซงอนทรยดวยนนเทยว ปรมตถสจจปกขเกน วจสจเจน จ

จากวจสจ อนมในฝายแหงปรมตถสจดวย (อต) ดงน (คาถาปาทสส)

แหงบาทแหงพระคาถาวา อเปโต ทมสจเจน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา โส ปคคโล อ. บคคลนน คอวา

เอวรโป ผ มรปอยางน น อรหต ยอมไมควร ปรทหต เพออน

นงหม กาสาว วตถ ซงผาอนบคคลยอมแลวดวยน าฝาด (อต)

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 107

ดงน (ปทสส) แหงบทวา น โส อต ดงนเปนตน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา วนตกสาโว พงเปนผ มกเลสเพยงดงวา

น าฝาดอนคายแลว คอวา ฉฑฑตกสาโว พงเปนผ มกเลสเพยงดงวา

น าฝาดอนทงแลว คอวา ปหนกสาโว พงเปนผ มกเลสเพยงดงวาน า

ฝาดอนละไดแลว จตห มคฌคห ดวยมรรค ท. ๔ อสส พงเปน

(อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา วนตกสาวสส อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปารสทธสเลส ในปารสทธศล ท. จตส

๔ (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา สเลส อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา สมาหโต พงเปนผตงมนแลว สฏฅ

โดยด คอวา ฅโต พงเปนผด ารงอยแลว สฎฅ โดยด (อต) ดงน

(ปทสส) แหงบทวา สสมาหโต อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา อเปโต พงเปนผ เขาถงแลว อนทรยทม-

เนน จเอว ดวยการฝกซงอนทรยดวยนนเทยว วตตปปกาเรน วจสจเจน

จ ดวยวจสจ อนมประการแหงค าอนขาพเจากลาวแลวดวย (อต)

ดงน (ปทสส) แหงบทวา อเปโต อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา โส ปคคโล อ. บคคลนน คอวา

เอวรโป ผ มรปอยางน อรหต ยอมควร (ปรทหต ) เพออนนงหม

กาสาววตถ ซงผาอนบคคลยอมแลวดวยน าฝาด ต นน อต ดงน

(ปทสส) แหงบทวา ส เว อต ดงนเปนตน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 108

เรองสญชย

๑๘. ๘๐/๖ ตงแต อนปปนเนเยว ห พทเธ ราชคหโต

เปนตนไป.

ห ก พทเธ ครนเมอพระพทธเจา อนปปนเนเอว ไมทรงอบต

แลวนนเทยว พราหมณคามา อ. บานของพราหมณ ท. เทว ๒

อต คอ อปตสสคาโม จ อ. อปตสสคามดวย โกลตคาโม จ อ.

โกลตคามดวย อเหส ไดมแลว อวทเร ในทไมไกล ราชคหโต

จากเมองราชคฤห ฯ เตส ทวส พราหมณคาเมส อปตสสคาเม

สารยา นาม พราหมณยา คพภสส ปตฏฅตทวเสเอว ในวนแหง

สตวผ เกดในครรภ ตงเฉพาะแลว แกนางพราหมณ ชอวาสาร ใน

บานของพราหมณ ท. ๒ เหลานนหนา ในอปตสสคามนนเทยว

คพโภ อ. สตวผ เกดในครรภ ปตฏฅห ตงเฉพาะแลว พราหมณยาป

แมแกนางพราหมณ โมคคลลยา นาม ชอวาโมคคลล โกลตคาเม

ในโกลตคาม ฯ กร ไดยนวา กลาน อ. ตระกล ท.เทวป แม ๒

ตาน เหลานน อาพทธปฏพทธสหายกานเอว เปนสหายอนเนองทว

แลวและเนองเฉพาะแลวนนเทยว ยาว เพยงใด กลปรวฏฏา แตความ

เปนไปรอบแหงตระกล สตตมา ท ๗ (โหนต) ยอมเปน ฯ

(สามกพราหมณา) อ. พราหมณผ เปนสาม ท. อท ส ไดใหแลว

คพภปรหาร ซงเครองบรหารซงครรภ ตาส พราหมณน แกนาง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 109

พราหมณ ท. เหลานน ทวนน ป แม ๒ เอกทวส เอว ในวนเดยว

กนนนเทยว ฯ อโภป พราหมณโย อ. นางพราหมณ ท. แมทงสอง

ตา เหลานน วชายส คลอดแลว ปตเต ซงบตร ท. ทสมาสจจเยน

โดยอนลวงไปแหงเดอน ๑๐ ฯ นามคคหณทวเส ในวนอนเปนทถอ

เอาซงชอ (ฃาตกา) อ. ญาต ท. อก ส ไดกระท าแลว (วจน )

ซงค าวา อปตสโส อ. อปตสสะ อต ดงน นาม ใหเปนชอ

ปตตสส ของบตร พราหมณยา ของนางพราหมณ สารยา ชอวาสาร

(ตสส ทารกสส) ปตตตตา เพราะความทแหงเดกนนเปนบตร

เชฏฅกลสส ของตระกลของบคคลผ เจรญทสด อปตสสคามเก ใน

อปตสสคาม ฯ (ฃาตกา) อ. ญาต ท. อก ส ไดกระท าแลว (วจน )

ซงค าวา โกลโต อ. โกลตะ อต ดงน นาม ใหเปนชอ (ปตตสส)

ของบตร (พราหมณยา) ของนางพราหมณ (โมคคลลยา) ชอวา

โมคคลล (ตสส ทารกสส) ปตตตตา เพราะความทแหงเดกนน

เปนบตร เชฏฅกลสส ของตระกลแหงบคคลผ เจรญทสด โกลตคาเม

ในโกลตคาม อตรสส นอกน ฯ

เต อโภป ทารกา อ. เดก ท. แมทงสอง เหลานน อนวาย

อาศยแลว วฑฒ ซงความเจรญ อคม ส ไดถงแลว ปาร ซงฝง

สพพสปปาน แหงศลปะทงปวง ท. ฯ คมนกาเล ในกาลเปนทไป

นท วา สแมน าหรอ อยยาน วา หรอวาสอทยาน กฬนตถาย

เพอประโยชนแกอนเลน สวณณสวกาสตาน อ. รอยแหงเสลยงอน

เปนวการแหงทอง ท. ปญจ ๕ ปรวาราน เปนเครองหอมลอม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 110

อปตสสมาณวสส ของมาณพชอวาอปตสสะ โหนต ยอมเปน อาชญฃ-

รถสตาน อ. รอยแหงรถอนเทยมแลวดวยมาอาชาไนย ท. ปญจ

๕ (ปรวาราน) เปนเครองหอมลอม โกลตมาณวสส ของมาณพ

ชอวาโกลตะ (โหนต) ยอมเปน ฯ ชนา อ. ชน ท.เทวป แม ๒

ปญจปญจมาณวสตปรวารา เปนผ มรอยแหงมาณพหาและหาเปนบรวาร

โหนต ยอมเปน ฯ จ ก ครคคสมชโช นาม ชอ อ. มหรสพอนบคคล

พงเลนบนยอดแหงภเขา อนส วจฉเร ในปตามล าดบ โหต ยอมม

ราชคเห ในเมองราชคฤห ฯ (ฃาตกา) อ. ญาต ท. พนธนต ยอมผก

มญจาตมญจ ซงเตยงยงดวยเตยง เอกฏฅาเนเอว ในทอนเดยวกนนน

เทยว ทวนน ป ชนาน เพอชน ท.แม ๒ เตส เหลานน ฯ เทวป

ชนา อ.ชน ท.แม ๒ นสทตวา นงแลว เอกโต ว โดยความ

เปนอนเดยวกนเทยว ปสสนตา ดอย สมชช ซงมหรสพ หสนต

ยอมหวเราะ หสตพพฏฅาเน ในฅานะอนบคคลพงหวเราะ อาปชชนต

ยอมถงทว ส เวค ซงความสงเวช ส เวคฏฅาเน ในฅานะอนเปนทตง

แหงความสงเวช เทนต ยอมให ทาย ซงรางวล ยตตฏฅาเน ใน

ฅานะอนสมควรแลว ทาต เพออนให ทาย ซงรางวล ฯ

เตส ชนาน เมอชน ท. เหลานน ปสสนตาน ดอย สมชช

ซงมหรสพ เอกทวส ในวนหนง นยาเมน โดยท านอง อมนา น

(หสตพพฏฅาเน หาโส วา) อ. การหวเราะ ในฅานะอนบคคลพง

หวเราะหรอ (ส เวคฏฅาเน ส เวโค วา) หรอวา อ. ความสงเวช

ในฅานะเปนทตงแหงความสงเวช (ทาย ทาต ยตตฏฅาเน ทาย

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 111

วา) หรอวา อ. รางวล ในฅานะอนควรแลว เพออนให

ซงรางวล (อโหส) ไดมแลว ปรมทวเสส ในวนอนมในกอน

ท. วย ฉนใด หสตพพฏฅาเน หาโส วา อ. การหวเราะ ในฅานะ

อนบคคลพงหวเราะหรอ ส เวคฏฅาเน ส เวโค วา หรอวา อ.

ความสงเวช ในฅานะเปนทตงแหงความสงเวช ทาย ทาต

ยตตฏฅาเน ทาย วา หรอวา อ. รางวล ในฅานะอนควรแลว

เพออนให ซงรางวล น อโหส ไมไดมแลว (ตถา) ฉนนน

ฃาณสส ปรปากคตตตา เพราะความทแหงญาณเปนธรรมชาตถงแลว

ซงความแกรอบ ฯ ปน ก เทว ชนา อ. ชน ท. ๒ จนตยส

คดแลว เอว อยางนวา ก อ. อะไร (อมเหห) อนเรา ท. โอโล-

เกตพพ พงดแล เอตถ สมชเช ในมหรสพน อตถ มอย อเม

ชนา อ.ชน ท. เหลาน สพเพป แมทงปวง วสสสเต ครนเมอ

รอยแหงป อปปตเต ไมถงแลว คมสสนต จกถง อปณณตตกภาว

ซงความเปนแหงบคคลผไมมบญญต ปน ก อมเหห เอก โมกขธมม

ปรเยสต อ. อนอนเรา ท. แสวงหา ซงธรรมอนเปนเครองพน

อยางหนง วฏฏต ยอมควร อต ดงน คเหตวา นสทส นงถอเอา

แลว (กตวา) กระท า อารมมณ ใหเปนอารมณ ฯ

ตโต ล าดบนน โกลโต อ. มาณพชอวาโกลตะ อาห กลาว

แลววา อปตสส แนะอปตสสะ สมม ผสหาย (ตว ) อ. ทาน

(หฏฅปหฏโฅ) เปนผ ราเรงแลวและราเรงทวแลว อญฌฃส ทวเสส

ในวน ท. เหลาอน (อส) ยอมเปน วย ฉนใด ตว อ. ทาน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 112

หฏฅปหฏโฅ เปนผ ราเรงแลวและราเรงทวแลว (อส) ยอมเปน

(ตถา) ฉนนน น หามได อทาน ในกาลน ตว อ. ทาน

อนตตมนธาตโก เปนผ มธาตของบคคล ผ มใจอนมใชของของตน อส

ยอมเปน ก อ. อะไร เต อนทาน สลลกขต ก าหนดแลว อต

ดงน อปตสส กระมาณพชอวา อปตสสะ ฯ

โส อปตสโส อ. มาณพชอวาอปตสสะนน อาห กลาวแลววา

โกลต แนะโกลตะ สมม ผสหาย อห อ. เรา จนตยนโต นสนโน

เปนผนงคดอยแลว อท การณ ซงเหตนวา สาโร อ. สาระ โอโลกเน

ในการแลด เอเตส ชนาน ซงชน ท. เหลานน นตถ ยอมไมม

เอต โอโลกน อ. การดแลนน นรตถก เปนของไมมประโยชน

(โหต) ยอมเปน (อมเหห) คเวสต อ. อนเรา ท. แสวงหา

โมกขธมม ซงธรรมอนเปนเครองพน อตตโน เพอตน วฏฏต ยอม

ควร อต ดงน อมห ยอมเปน ปน ก ตว อ. ทาน อนตตมโน

เปนผ มใจเปนของของตนหามได อส ยอมเปน กสมา เพราะเหต-

อะไร อต ดงน ฯ โสป โกสโต อ. มาณพชอวาโกลตะแมนน

อาห กลาวแลว ตถาเอว เหมอนอยางนนนนเทยว ฯ

อถ ครงนน อปตสโส อ. มาณพชอวาอปตสสะ ฃตวา ทราบ

แลว อสส โกลตสส อตตนา สทธ เอกชฌาสยต ซงความทแหง

มาณพชอวาโกลตะนน เปนผ มอธยาศยเปนอนเดยวกน กบดวยตน

อาห กลาวแลววา สมม แนะสหาย (การณ ) อ. เหต อมหาก

อนเรา ท. อภนน ป แมทงสอง สจนตต คดกนดแลว ปน ก

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 113

(อมเหห) คเวสต อ. อนเรา ท. แสวงหา โมกขธมม ซงธรรม

อนเปนเครองพน วฏฏต ยอมควร คเวสนเตห นาม ชเนห เอก

ปพพชช ลทธ อ. อนอนชน ท. ชอวาผ เมอแสวงหา ไดซงการ

บรรพชา อยางหนง วฏฏต ยอมควร มย อ. เรา ท. ปพพชาม

จะบรรพชา สนตเก ในส านก กสส ของใคร อต ดงน ฯ

๑๙. ๘๒/๑๖ ตงแต เอว เตส กตก กตวา วหรนเตส

เปนตนไป.

เตส อปตสสโกลเตส ครนเมอปรพพาชกชอวาอปตสสะและ

โกลตะ ท. เหลานน กตวา กระท าแลว กตก ซงการนดหมาย

วหรนเตส อย เอว อยางน สตถา อ. พระศาสดา ปตวา เสดจ

ถงแลว ราชคห ซงเมองราชคฤห วตตานกกเมน ตามล าดบแหงค า

อนขาพเจากลาวแลว ปฏคคเหตวา ทรงรบแลว เวฬวน ซงพระ-

เวฬวน วหรต เสดจประทบอย เวฬวเน ในพระเวฬวน ฯ

ตทา ในกาลนน อสสชตเถโร อ. พระเถระชอวาอสสช อพภนตเร

ในภายใน ปญจวคคยาน ภกขน แหงภกษ ท. ผ มพวก ๕ อนตเร

ในระหวาง อรหนตาน แหงพระอรหนต ท. เอกสฏฅยา ๖๑ (สตถารา)

อยโยชตาน ผอนพระศาสดาทรงสงไปแลว รตนตตยคณปปกาสนตถ

เพออนประกาศซงพระคณแหงหมวดสามแหงรตนะ (วจเนน) ดวยพระ

ด ารสวา ภกขเว ดกอนภกษ ท. ตมเห อ. เธอ ท. จรถ จงเทยวไป

จารก สทจารก พหชนหตาย เพอความเกอกลแกชนมาก อต ดงน

เปนตน ปฏนวตตตวา กลบเฉพาะแลว อาคโต มาแลว ราชคห ส

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 114

เมองราชคฤห อาทาย ถอเอาแลว ปตตจวร ซงบาตรและจวร ปาวส

ไดเขาไปแลว ราชคห สเมองราชคฤห ปณฑาย เพอบณฑบาต

ปาโต ว แตเชาเทยว ปนทวเส ในวนใหม ฯ

ตสม สมเย ในสมยนน อปตสสปรพพาชโก อ. ปรพพาชกชอวา

อปตสสะ กตวา กระท าแลว ภตตกจจ ซงกจดวยภต ปาโตว แต

เชาเทยว คจฉนโต เดนไปอย ปรพพาชการาม สอารามของปรพพาชก

ทสวา เหนแลว เถร ซงพระเถระ จนเตส คดแลววา ปพพชโต

อ. บรรพชต เอวรปโป นาม ชอผ มรปอยางน มยา น ทฏฅปพโพเอว

เปนผอนเราไมเคยเหนแลวนนเทยว (โหต) ยอมเปน อรหนโต วา

อ. พระอรหนต ท. หรอ อาหตตมคค สมาปนนา ปคคลา วา หรอวา

อ. บคคล ท. ผถงพรอมแลว ซงอรหตมรรค เย เหลาใด (อตถ)

มอย โลเก ในโลก อย ภกข อ. ภกษน เตส อรหนตาน วา

อรหตตมคค สมาปนนาน ปคคลาน วา อญฃตโร เปน - แหงพระ

อรหนต ท. หรอ หรอวา แหงบคคล ท. ผถงพรอมแลว ซงอรหต-

มรรคเหลานนหนา รปใดรปหนง (โหต) ยอมเปน ยนนน กระไร

หนอ อห อ. เรา อปสงกมตวา พงเขาไปหาแลว อม ภกข ซงภกษ

น ปจเฉยย พงถามวา อาวโส แนะผ มอาย ก ตว อททสส

ปพพชโต อส วา อ. ทาน เปนผบวชแลว อทศ เฉพาะใคร ยอม

เปนหรอ โก เต สตถา (โหต) วา หรอวา อ. ใครเปนศาสดา

ของทาน ยอมเปน กสส ตว ธมม โรเจส วา หรอวา อ. ทาน

ยอมชอบใจ ซงธรรม ของใคร (อต) ดงน อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 115

อถ ครงนน เอต ปรวตกกน อ. ความปรวตกนวา (อย กาโล)

อ. กาลน อกาโล โข เปนกาลไมสมควรแล ปจฉต เพออนถาม

ปญห ซงปญหา อม ภกข กะภกษน (โหต) ยอมเปน (อย ภกข)

อ. ภกษน ปวฏโฅ เขาไปแลว อนตรฆร สระหวางแหงเรอน จรต

เทยวไปอย ปณฑาย เพอบณฑบาต ยนนน กระไรหนอ อห

อ. เรา มคค เมอแสวงหา อตถเกห ชเนห อปฃาต ธมม ซง

ธรรม อนชน ท. ผ มความตองการ เขาไปรแลว อนพนเธยย

พงตดตาม อม ภกข ซงภกษน ปฏฅโต ขางหลง ปฏฅโต ขางหลง อต

ดงน อโหส ไดมแลว อสส อปตสสปรพพาชกสส แกปรพพาชก ชอวา

อปตสสะนน ฯ โส อปตสสปรพพาชโก อ. ปรพพาชกชอวาอปตสสะ

นน เถร ลทธปณธปาต อญฃตร โอกาส คจฉนต ทสวา จ

เหนแลว ซงพระเถระ ผ มบณฑบาตอนไดแลว ผ ไปอย สโอกาส

แหงใดแหงหนงดวย อสส เถรสส นสทตกามต ฃตวา จ ทราบแลว

ซงความทแหงพระเถระนน เปนผใครเพออนนงดวย ปญฃาเปตวา

ปลาดแลว ปรพพาชกปฅก ซงตงแหงปรพพาชก อตตโน ของตน

อทาส ไดถวายแลว ฯ ภตตกจจปรโยสาเนป แมในกาลเปนทสดลง

รอบแหงกจดวยภต (อปตสสปรพพาชโก) อ. ปรพพาชกชอวาอปตสสะ

อทาส ไดถวายแลว อทก ซงน า กณฑกาย ในกณโฑ อตตโน

ของตน เถรสส แกพระเถระ อสส นน ฯ

(อปตสสปรพพาชโก) อ. ปรพพาชกชอวาอปตสสะ กตวา

ครนกระท าแลว อาจรยวตต ซงวตรอนบคคลพงกระท าแกอาจารย

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 116

เอว อยางน กตวา กระท าแลว มธรปฏสนถาร ซงการปฏสนถาร

อนไพเราะ สทธ กบ เถเรน ดวยพระเถระ กตภตตกจเจน ผ ม

กจดวยภตอนกระท าแลว อาห เรยนแลว เอว อยางน ปจฉ เรยน

ถามแลววา อาวโส แนะทานผ มอาย อนทรยาน อ. อนทรย ท.

เต ของทาน วปปสนนาน โข ผองใสวเศษแลวแล ฉววณโณ

อ. วรรณะแหงผว ปรสทโธ หมดจดรอบแลว ปรโยทาโต ผอง

แผวรอบแลว อาวโส แนะผ มอาย ก ตว อททสส ปพพชโต อส

วา อ. ทานเปนผบวชแลว อทศ เฉพาะใคร ยอมเปนหรอ โก เต

สตถา (โหต) วา หรอวา อ. ใคร เปนศาสดา ของทาน ยอมเปน

กสส ตว ธมม โรเจส วา หรอวา อ. ทาน ยอมชอบใจ ซงธรรม

ของใคร อต ดงน ฯ

เถโร อ. พระเถระ จนเตส คดแลววา ปรพพาชกา นาม

ชอ อ. ปรพพาชก ท. อเม เหลาน สาสนสส ปฏปกขภตา เปน

ผ เปนปฏปกษ ตอศาสนา เปนแลว (โหนต) ยอมเปน อห

อ. เรา ทสเสสสาม จกแสดง ธมมสส คมภรต ซงความทแหงธรรม

เปนสภาพลกซง สาสเน ในศาสนา อมสส ปรพพาชกสส แก

ปรพพาชกน อต ดงน ทสเสนโต เมอจะแสดง อตตโน นวกภาว

ซงความทแหงตนเปนผใหม อาห กลาวแลววา อาวโส ดกอนผ ม-

อาย อห โข อ. เราแล นโว เปนผใหม อจรปพพชโต เปนผ

บวชแลวสนกาลไมนาน อาคโต เปนผมาแลว ธมมวนย สพระธรรม

และวนย อม น อธนา เมอก (อมห) ยอมเปน อห อ. เรา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 117

น สกขสสาม จกไมอาจ เทเสต เพออนแสดง ธมม ซงธรรม

วตถาเรน โดยพสดาร ตาว กอน อต ดงน ฯ ปรพพาชโก อ.

ปรพพาชก วตวา เรยนแลววา อห อ. ขาพเจา อปตสโส นาม เปน

ผ ชอวาอปตสสะ (อมห) ยอมเปน ตว อ. ทาน วท จงกลาว (ธมม )

ซงธรรม อปป วา อนนอยหรอ พห วา หรอวาอนมาก ยถาสตตยา

ตามคามสามารถอยางไร ปฏวชฌต อ. อนแทงตลอด เอต ธมม ซง

ธรรมนน นยสเตน ดวยรอยแหงนย นยสหสเสน ดวยพนแหงนย

ภาโร จงเปนภาระ มยห ของขาพเจา (โหต) จงเปนเถด อต

ดงน อาห เรยนแลววา

ตว อ. ทาน ภาสสส จงกลาว (ธมม ) ซง

ธรรม อปป วา อนนอย หรอ พห วา หรอวาอน

มาก ตว อ. ทาน พรห ขอจงกลาว อตถ เอว ซง

เนอความนนเทยว เม แกขาพเจา อตโถ อ. ความ

ตองการ อตเถนเอว ดวยเนอความนนเทยว (โหต)

ยอมม เม แกขาพเจา ตว อ. ทาน กาหส

จกระท า พยญชน ซงพยญชนะ พห ใหมาก

ก เพราะเหตอะไร อต ดงน ฯ

เอว วจเน ครนเมอค าอยางน (อปตสสปรพพาชเกน) อน

ปรพพาชกชอวาอปตสสะ วตเต เรยนแลว เถโต อ. พระเถระ

อาห กลาวแลว คาถ ซงคาถาวา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 118

ตถาคโต อ. พระตถาคต (อาห) ตรสแลว เย

ธมมา เหตปปภวา เตส ธมมาน เหต จ ซง

เหต แหง - อ. ธรรม ท. เหลาใด อนมเหต

เปนแดนเกดกอน ธรรม ท. เหลานนดวย เตส

ธมมาน โย นโรโธ (ต นโรธ ) จ ซง - อ.

ความดบ แหงธรรม ท. เหลานน ใด ความ

ดบนนดวย มหาสมโณ อ. พระมหาสมณะ

เอว วาท ทรงเปนผ มปกตตรสอยางน (โหต)

ยอมเปน อต ดงน ฯ

๒๐. ๘๘/๑๑ ตงแต ตทา มหากาโล จลลกาโลต เทว ภาตกา

เปนตนไป

ตทา ในกาลนน กฏมพกา อ. กฏมพ ท. ภาตกา ผ เปนพ

นองชายกน เทว ๒ อต คอ มหากาโล อ. นายมหากาล จลลกาโล

อ. นายจลกาล วปาเปส ยงบคคลใหหวานแลว สาลกเขตต ซงนา

แหงขาวสาล มหนต อนใหญ ฯ อถ ครงนน เอกทวส ในวนหนง

จลลกาโล อ. กฎมพชอวาจลกาเล คนตวา ไปแลว สาลกเขตต สนา

แหงขาวสาล ผาเลตวา ฉกแลว สาลคพภ ซงทองแหงขาวสาล

เอก ตนหนง ขาท เคยวกนแลว ฯ อตมธร อ. รสอรอยยง อโหส

ไดมแลว ฯ โส จลลกาโล อ. กฎมพชอวาจลกาลนน ทาตกาโม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 119

เปนผใครเพออนถวาย สาลคพภทาน ซงทานดวยทองแหงขาวสาล

สงฆสส แกสงฆ พทธปปมขสส อนมพระพทธเจาทรงเปนประธาน

หตวา เปน อปสงกมตวา เขาไปหาแลว เชฏฅภาตก ซงพชายผ เจรญ

ทสด อาห กลาวแลววา ภาตก ขาแตพชาย มย อ. เรา ท.

ผาเลตวา ฉกแลว สาลคพภ ซงทองแหงขาวสาล ปจาเปตวา

ยงบคคลใหตมแลว กตวา กระท า อนจฉวก ใหเปนวตถสมควร

พทธาน แกพระพทธเจา ท. เทม จะถวาย ทาน ซงทาน อต

ดงน ฯ (เชฏฅภาตโก) อ. พชายผ เจรญทสด (อาห) กลาวแลววา

ตว อ. เธอ วเทส กลาวแลว ก วจน ซงค าอะไร สาลคพภ

ผาเลตวา ทาน นาม ชอ อ. อนฉก ซงทองแหงขาวสาล แลวถวาย

นเอว อตเต กาเล ภตปพพ เปนของไมเคยมแลว ในกาลอนลวง

ไปแลวนนเทยว (โหต) ยอมเปน น ภวสสต จกไมม อนาคเต

ในอนาคต ตว อ. เธอ มา สสส นาสย อยายงขาวกลาใหฉบหายแลว

อต ดงน ฯ โส จลลกาโล อ. กฎมพ ชอวาจลกาลนน ปนปปน

ยาจเอว ออนวอนแลว บอย ๆ นนเทยว ฯ

อถ ครงนน ภาตา อ. พชาย อาห กลาวแลววา เตนห

ถาอยางนน ตว อ. เธอ กตวา จงกระท าแลว เขตต ซงนา เทว

โกฏฅาเส ใหเปนสวน ๒ อนามสตวา ไมจบตองแลว โกฏฅาส

ซงสวน มม ของฉน ตว อ. เธอ อจฉส ยอมปรารถนา ย วตถ

ซงวตถใด กโรห จงกระท า ต วตถ ซงวตถนน เขตตโกฏฅาเส

ในสวนแหงนา อตตโน ของตน อต ดงน น กนฏฅภาตก กะนอง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 120

ชายผ นอยทสดนน ฯ โส จลลกาโล อ. กฎมพชอวาจลกาลนน

(สมปฏจฉตวา) รบพรอมแลววา สาธ อ. ดละ อต ดงน วภชตวา

แบงแลว เขตต ซงนา ยาจตวา ขอแลว หตถกมม ซงหตถกรรม

มนสเส กะมนษย ท. พห มาก ผาเลตวา ฉกแลว สาลคพภ ซง

ทองแหงขาวสาล ปจาเปตวา ยงบคคลใหตมแลว ขเร ในน านม

นรทเก อนไมมน า โยเชตวา ปรงแลว สปปมธสกขราห ดวยเนย

ใสและน าผงและน าตาลกรวด ท. ทตวา ถวายแลว ทาน ซงทาน

ภกขสงฆสส แกหมแหงภกษ พทธปปมขสส อนมพระพทธเจาเปน

ประธาน อาห กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ

อคคทาน อ. ทานอนเลศ มม ของขาพเจา อท น ส วตตต จง

เปนไป ปฏเวธาย เพออนแทงตลอด อคคธมมสส ซงกรรมอนเลศ

สพพปฅม กอนกวาชนทงปวง อต ดงน ภตตกจจปรโยสาเน ใน

กาลเปนทสดลงรอบแหงกจดวยภต ฯ สตถา อ. พระศาสดา (วตวา)

ตรสแลววา เอว ตยา ปตถตปตถนา อ. ความปรารถนาอนทาน

ปรารถนาแลว อยางน โหต จงมเถด อต ดงน อกาส ไดทรงกระท า

แลว อนโมทน ซงอนโมทนา ฯ

โส จลลกาโล อ. กฎมพชอวาจลกาลนน คนตวา ไปแลว

เขตต สนา โอโลเกนโต แลดอย ทสวา เหนแลว (เขตต ) ซง

นา สญฉนน อนมงบงแลว สาลสเสห ดวยรวงแหงขาวสาล ท.

กณณกาพทเธห วย เพยงดงวาอนบคคลมดแลวโดยความเปนชอ

สกลกเขตเต ในนาทงสน ปฏลภกวา ไดเฉพาะแลว ปต ซง ปต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 121

ปญจรธ อนมอยาง ๕ จนเตตวา คดแลววา ลาภา วต อ. ลาภ

ท. หนอ เม ของเรา อต ดงน อทาส ไดถวายแลว

ปถกคค นาม ทาน ซงทานชอวาอนเลศในเพราะขาวเมา ปถกกาเล

ในกาลแหงขาวเทา อทาส ไดถวายแลว อคคสสสทาน นาม ชอซง

ทานในเพราะขาวกลาอนเลศ สทธ กบความวาสห ชเนห ดวยชน ท.

ผ มปกตอยในบาน (อทาส) ไดถวายแลว ลายนคค ซงทานอนเลศใน

เพราะการเกยว ลายเน ในกาลเปนทเกยว (อทาส) ไดถวายแลว เวณคค

ทาน ซงทานอนเลศในการกระท าซงคะเนด เวณกรเณ ในกาลเปน

ทกระท าซงคะเนด (อทาส) ไดถวายแลว (ทาน ) ซงทาน กลาปคค

อนเลศในการกระท าซงฟอน ขลคค อนเลศในลาน ภณฑคค อน

เลศในลอม โกฏฅคค อนเลศในฉาง กลาปาทส กาเลส ในกาล

ท. มกาลเปนทกระท าซงฟอนเปนตน อทาส ไดถวายแลว อคคทาน

ซงทานอนเลศ วาเร สนวาระ ท. นว ๙ เอกสสเส ในเพราะขาว

กลาครงหนง เอว อยางน อต ดวยประการฉะน ฯ ตสส จลลกาสส

(สสสสส) คหตคหตฏฅาน อ. ทแหงขาวกลา อนกฎมพชอวาจล

กลนน ถอเอาแลวและถอเอวแลว วาเรส ในวาระ ท. สพเพส

ทงปวง ปรปร เตมรอบแลว ฯ สสส อ. ขากลา อตเรก เปน

ขาวเหลอเฟอ อฏฅานสมปนน เปนขาวถงพรอมแลวดวยอนตงขน

อโหส ไดเปนแลว ฯ ธมโม นาม ชอ อ. ธรรม เอโส นน รกขต

ยอมรกษา รกขนต ปคคล ซงบคคลผ รกษาอย อตตาน ซงตน ฯ

(เตน การเณน) เพราะเหตนน (ภควา) อ. พระผ มพระภาคเจา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 122

(อาห) ตรสแลววา

ธมโม หเว อ. ธรรมแล รกขต ยอมรกษา ธมม-

จาร ซงบคคลผประพฤตซงธรรมโดยปกต ธมโม

อ. ธรรม สจณโณ อนบคคลประพฤตดแลว

อาวหต ยอมน ามา สข ซงความสข เอโส

สขาวหนภาโว อ. ความเปนคออนน ามาซงความ

สขนน อานส โส เปนอานสงส ธมเม ในธรรม

สจณเณ อนบคคลประพฤตดแลว (โหต) ยอม

เปน ธมมจาร อ. บคคลผประพฤตซงธรรมโดย

ปกต น คจฉต ยอมไมไป ทคคต สทคต

อต ดงน ฯ

๒๑. ๙๘/๑๓ ตงแต สตถา เทว อคคสาวกา ภกขสงเฆน

เปนตนไป.

สตถา อ. พระศาสดา จนเตส ทรงพระด ารแลววา เทว

อคคสาวกา อ. พระอครสาวก ท. ๒ อาคจฉนต จงมา สทธ

พรอม ภกขสงเฆน ดวยหมแหงภกษเถด อต ดงน ฯ เต อคคสาวกา

อ. พระอครสาวก ท. เหลานน ฃตวา ทราบแลว จตต ซงพระทย

สตถ ของพระศาสดา สตสหสสขณาสวปรวารา ผ มพระขณาสพมแสน

เปนประมาณเปนบรวาร อาคนตวา มาแลว วนทตวา ถวายบงคมแลว

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 123

สตถาร ซงพระศาสดา อฏฅ ส ไดยนอยแลว เอกมนต ณ สวนสด

ขางหนง ฯ

ตโต ล าดบนน สรทตาปโส อ. ดาบสชอวาสรทะ อามนเตส

เรยกมาแลว อนเตวาสเก ซงอนเตวาสก ท. วา ตา แนะพอ

ท. พทธาน นสนนาสน ป แม อ. อาสนะแหงพระพทธเจา ท.

ประทบนงแลว นจ เปนทต า (โหต) ยอมเปน อาสน อ. อานะ

สมณสตสหสสสสอป แมเพอแสนแหงสมณะ นตถ ยอมไมม ตมเหห

อชช อฬาร พทธสกการ กาต อ. อนทาน ท. กระท า ซงพทธสกการะ

อนอฬาร ในวนน วฏฏต ยอมควร ตมเห อ. ทาน ท. อาหรถ

จงน ามา ปปผาน ซงดอกไม ท. วณณคนธสมปนนาน อนถงพรอม

แลวดวยสและกลน ปพพตปาทโต จากเชงแหงภเขา อต ดงน ฯ

กถนกาโล อ. กาลอนเปนทกลาว ปปญโจ วย เปนราวกะวาเนนชา

โหต ยอมเปน ปน แตวา อทธวสโย อ. วสยแหงฤทธ อทธมโต

ของบคคลผ มฤทธ (เกนจ) อจนเตยโย เปนสภาพอนใคร ๆ ไมควรคด

(โหต) ยอมเปน อต เพราะเหตนน ตาปสา อ. ดาบส ท. เต

เหลานน อาหรตวา น ามาแลว ปปผาน ซงดอกไม ท. วณณคนธ-

สมปนนาน อนถงพรอมแลวดวยสและกลน มหตตมตเตนเอว กาเลน

โดยกาลสกวาครเดยวนนเทยว ปญฃเปส ปลาดแลว ปปผาสน ซง

อาสนะอนเปนวการแหงดอกไม โยชนปปมาณ อนมโยชนเปนประมาณ

พทธาน เพอพระพทธเจา ท. ฯ (อาสน ) อ. อาสนะ อคคสาวกาน

เพอพระอครสาวก ท. อภนน ทงสอง ตคาวต เปนทมคาวต ๓

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 124

เปนประมาณ (อโหส) ไดเปนแลว (อาสน ) อ. อาสนะ ภกขน

เพอภกษ ท. เสสาน ผ เหลอ อฑฒโยชนกาทเภท เปนทตางดวย

อาสนะมอาสนะประกอบดวยโยชนทงกงเปนตน (อาโหส) ไดเปนแลว

(อาสน ) อ. อาสนะ สงฆนวกสส ภกขโน เพอภกษผใหมในสงฆ

อสภมตต เปนทมอสภะเปนประมาณ อโหส ไดเปนแลว ฯ

(อท วตถ) อ. เรองนวา อาสนาน อ. อาสนะ ท. ตาว-

มหานตาน อนใหญเพยงนน (ตาปเสห) อนดาบส ท. ปญฃตตาน

ปลาดแลว อสสมปเท ในอาศรมบท เอกสม แหงเดยว กถ

อยางไร อต ดงน (เกนจ) อนใคร ๆ น จนเตตพพ ไมพงคด ฯ

ห เพราะวา เอโส เอว ภาโว อ. ความเปนอยางนนน อทธวสโย

เปนวสยแหงฤทธ (โหต) ยอมเปน ฯ อาสเนส ครนเมออาสนะ

ท. (ตาปเสห) อนดาบส ท. ปญฃตเตส ปลาดแลว เอว อยางน

สรทตาปโส อ. ดาบสชอวาสรทะ ปคคยห ฅโต ยนประคองแลว

อญชล ซงอญชล ปรโต ขางพระพกตร ตถาคตสส ของพระตถาคต

อาห กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ ตมเห อ.

พระองค ท. อภรหถ ขอจงเสดจขน ปปผาสน สอาสนะอนเปน

วการแหงดอกไม อม น หตาย เพอความเกอกล สขาย เพอความ

สข มยห แกขาพระองค ทฆรตต ตลอดราตรนานเถด อต ดงน ฯ

เตน การเณน เพราะเหตนน (คาถาวจน ) อ. ค าอนเปน

คาถาวา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 125

(สรทตาปโส) อ. ดาบสชอวาสรทะ นานาปปผ

จ ยงดอกไมตาง ๆ ดวย คนธ จ ยงกลนดวย

สนนปาเตตวาน ใหประชมกนแลว เอกโต

โดยความเปนอนเดยวกน อพรว ไดกราบทลแลว

อท วจน ซงค านวา วร ขาแตพระวระ อท

อาสน อ. อาสนะน เม อนขาพระองค ปญฃตต

ปลาดแลว (กตวา) กระท า อนจฉว ใหเปน

ทสมควร ตว แกพระองค ตว อ. พระองค

มม จตต ปสาเทนโต เมอจะทรงยงจต ของ

ขาพระองค ใหเลอมใส นสท ขอจงเสดจประทบ

นง ปปผาสเน บนอาสนะอนเปนวการแหงดอก

ไมเถด พทโธ อ. พระพทธเจา จตต ยงจต

มม ของขาพระองค ปสาเทตวา ทรงใหเลอมใส

แลว สเทวเก (มนสสโลเก) ยงมนษยโลก

ท. อนเปนไปกบดวยเทวดา หาสยตวา ทรงให

ราเรงแลว นสท ประทบนงแลว ปปผาสเนบน

อาสนะอนเปนวการแหงดอกไม สตตรตตนทว

ตลอดกลางคอและกลางวน ๗ (อต) ดงน อต

ดงน (ธมมสงคาหกาจรเยน) อนพระธรรม-

สงคาหกาจารย วตต กลาวแลว ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 126

๒๒. ๑๐๓/๑๗ ตงแต เอว วตเต เทว อคคสาวกา ภควนต

เปนตนไป.

เอว วจเน ครนเมอพระด ารสอยางน (สตถารา) อนพระ

ศาสดา วตเต ตรสแลว อคคสาวกา อ. พระอครสาวก ท. เทว ๒

วนทตวา ถวายบงคมแลว ภควนต ซงพระผ มพระภาคเจา กเถตวา

กราบทลแลว ปจจปปนนวตถ ซงเรองอนเกดขนเฉพาะแลว สพพ

ทงปวง ยาว เพยงใด โสตาปตตผลปฏเวธา แตอนแทงตลอดซง

โสดาปตตผล สนตกา จากส านก อสสชตเถรสส ของพระเถระชอ

วาอสสชวา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ มย อ. ขาพระองค ท.

อคารยภตา ผ เปนคนอยครองซงเรอนเปนแลว สมานา มอย คตา

เปนผไปแลว ทสสนาย เพอนเหน ครคคสมชช ซงมหรสพอนบคคล

พงเลนบนยอดแหงภเขา (อมห) ยอมเปน อต ดงนเปนตน (อาห ส)

กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ มย อ. ขาพระองค

ท. เต เหลานน คนตวา ไปแลว สนตก สส านก อาจรยสส ของ

อาจารย สญชยสส ชอวาสญชย อาเนตกามา เปนผใครเพออนน ามา

ต สฃชย ซงอาจารยชอวาสญชยนน ปาทมล ส ทใกลแหงพระบาท

ตมหาก ของพระองค ท. (หตวา) เปน กเถตวา กลาวแลว

ตสส สญชยสส ลทธยา นสสารภาว ซงความทแหงลทธ ของ

อาจารยชอวาสญชยนน เปนลทธมสาระออกแลว กถยมหา กลาวแลว

อานส ส ซงอานสงส อาคมเน ในเพราะการมา อธ ฅาเน ในทน ภนเต

ขาแตพระองคผ เจรญ โส สญชโย อ. อาจารยชอวาสญชยนน วตวา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 127

กลาวแลววา อทาน ในกาลน อนเตวาสวาโส นาม ชอ อ. การ

อยโดยความเปนอนเตวาสก มยห แหงเรา จาฏยา อทกจลนภาวป-

ปตตสทโส เปนอาการเชนกบดวยอนถงซงความเปนคออนหวนไหว

แหงน าในตม (โหต) ยอมเปน อห อ. เรา น สกขสสาม จกไมอาจ

วสต เพออนอย อนเตวาสวาส อยโดยความเปนอนเตวาสก อต ดงน

(วจเน) ครนเมอค าวา อาจรย ขาแตอาจารย อทาน ในกาลน

มหาชนโน อ. มหาชน คนธมาลาทหตโถ ผ มวตถมของหอมและดอกไม

เปนตนในมอ คนตวา จกไปแลว ปเชสสต จกบชา สตถาร เอว

ซงพระศาสดานนเทยว ตมเห อ. ทาน ท. ภวสสถ จกเปน กถ

อยางไร อต ดงน (อมเหห) อนขาพระองค ท. วตเต กลาวแลว

(วตวา) กลาวแลววา ปน ก (ชนา) อ. ชน ท. ปณฑตา

ผฉลาด พห เปนผมาก (โหนต) ยอมเปน อมสม โลเก ในโลกน

ก หรอ อทาห หรอวา (ชนา) อ. ชน ท. (อมสม โลเก)

ในโลกน ทนธา ผ เขลา พห เปนผมาก (โหนต) ยอมเปน อต

ดงน (วจเน) ครนเมอค าวา (ชนา) อ. ชน ท. ทนธา ผ เขลา

(พห) เปนผมาก (โหนต) ยอมเปน อต ดงน (อมเหห)

อนขาพระองค ท. กถเต กลาวแลว วตวา กลาวแลววา เตนห ถาอยาง

นน (ชนา) อ. ชน ท. ปณฑตา ผฉลาด ปณฑตา ผฉลาด คมสสต

จกไป สนตก สส านก สมณสส ของพระสมณะ โคตมสส ผ โคตมะ

(ชนา) อ. ชน ท. ทนธา ผ เขลา ทนธา ผ เขลา อาคมสสนต

จกมา สนตก สส านก มม ของเรา ตมเห อ. ทาน ท. คจฉถ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 128

จงไปเถด อต ดงน น อจฉ ไมปรารถนาแลว อาคนต เพออนมา

อต ดงน ฯ

สตถา อ. พระศาสดา สตวา ทรงสดบแลว ต วจน ซงค านน

วตวา ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. สญชโย อ. ปรพพาชก

ชอวาสญชย อสาร สาโร อต คณห จ ถอเอาแลว ซงธรรมอน

ไมเปนสาระวา อ. ธรรมอนเปนสาระ ดงนดวย สาร อสาโร อต

คณห จ ถอเอาแลว ซงธรรมอนเปนสาระวา อ. ธรรมอนไมเปน

สาระ ดงนดวย อตตโน มจฉาทฏฅตาย เพราะความทแหงตน

เปนผ มความเหนผด ปน สวนวา ตมเห อ. เธอ ท. สาร สารโต

ฃตวา จ รแลว ซงธรรมอนเปนสาระ โดยความเปนธรรมอนเปน

สาระดวย อสาร อสารโต ฃตวา จ รแลว ซงธรรมอนไมเปนสาระ

โดยความเปนธรรมอนไมเปนสาระดวย ปหาย ละแลว อสาร

ซงธรรมอนไมเปนสาระ คณหตถ ถอเอาแลว สาร เอว ซงธรรมอน

เปนสาระนนเทยว อตตโน ปณฑตตาย เพราะความทแหงตนเปนผ

ฉลาด อต ดงน อภาส ไดทรงภาษตแลว คาถา ซงพระคาถา ท.

อมา เหลานวา

(เย ชนา) อ. ชน ท. เหลาใด อสาเร

สารมตโน จ เปนผ มปกตรซงธรรมอนเปนสาระ

ในธรรมอนไมเปนสาระดวย สาเร อสารทสสโน

จ เปนผ มปกตเหนซงธรรมอนไมเปนสาระ ใน

ธรรมอนเปนสาระดวย (โหนต) ยอมเปน เต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 129

ชนา อ. ชน ท. เหลานน มจฉาสงกปปโคจรา

เปนผ มความด ารผดเปนอารมณ (หตวา) เปน

น อธคจฉนต ยอมไมถงทบ สาร ซงธรรมอน

เปนสาระ (เย ชนา) อ. ชน ท. เหลาใด

สาร สารโต ฃตวา จ รแลว ซงธรรมอนเปน

สาระ โดยความเปนธรรมอนเปนสาระดวย อสาร

อสารโต ฃตวา จ รแลว ซงธรรมอนไมเปน

สาระ โดยความเปนธรรมอนไมเปนสาระดวย เต

ชนา อ. ชน ท. เหลานน สมมาสงกปปโคจรา

เปนผ มความด ารชอบเปนอารมณ (หตวา) เปน

อธคจฉนต ยอมถงทบ สาร ซงธรรมอนเปน

สาระ อต ดงน ฯ

อตโถ อ. อรรถวา อย ธมโม อ. ธรรมน อต คอ ปจจยา อ.

ปจจย ท. จตตาโร ๔ มจฉาทฏฅ อ. ความเหนผด ทสวตถกา อนม

วตถ ๑๐ ธมมเทสนา อ. ธรรมเทศนา ตสสา มจฉาทฏฅยา อป-

นสสยภตา อนเปนอปนสสย แหงความเหนผดนน เปนแลว อสาโร

นาม ชอวาธรรมอนไมเปนสาระ สารทฏฅโน เปนผ มปกตเหนซง

ธรรมอนเปนสาระ ตสม อสาเร ในธรรมอนไมเปนสาระนน อต

ดงน ตตถ ปเทส ในบท ท.เหลานนหนา (คาถาปาทสส) แหง

บาทแหงพระคาถาวา อสาเร สารมตโน อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 130

(อตโถ) อ. อรรถวา อย ธมโม อ.ธรรมน อต คอ สมมาทฏฅ

อ. ความเหนโดยชอบ ทสวตถกา อนมวตถ ๑๐ ธมมเทสนา อ.

ธรรมเทศนา ตสสา สมมาทฏฅยา อปนสสยภตา อนเปนอปนสย

แหงความเหนโดยชอบนน เปนแลว สาโร นาม ชอวาธรรมอนเปน

สาระ อสารทสสโน เปนผ มปกตเหนซงธรรมอนไมเปนสาระวา อย

ธมโม อ. ธรรมน สาโร เปนสาระ (โหต) ยอมเปน น หามได อต

ดงน ตสม สาเร ในธรรมอนเปนสาระนน (อต) ดงน (คาถาปาทสส)

แหงบาทแหงพระคาถาวา สาเร จ อสารทสสโน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา เต ชนา อ. ชน ท.เหลานน คอวา ต

มจฉาทฏฅคหณ คเหตวา ฅตา ผ ถอเอาแลว ถอเอาซงความเหนผด

นน ด ารงอยแลว มจฉาสงกปปโคจรา เปนผ มความด ารผดเปนอารมณ

วเสน ดวยอ านาจ กามวตกกาทน วตกกาน แหงวตก ท. มกามวตก

เปนตน หตวา เปน น อธคจฉนต ยอมไมถงทบ สลสาร จ ซงธรรมอน

เปนสาระคอศลดวย สมาธสาร จ ซงธรรมอนเปนสาระคอสมาธดวย

ปญฃาสาร จ ซงธรรมอนเปนสาระคอปญญาดวย วมตตสาร จ ซง

ธรรมอนเปนสาระคอวมตดวย วมตตฃาณทสสนสาร จ ซงธรรมอน

เปนสาระคอวมตญาณทสสนะดวย ปรมตถสาร นพพาน จ ซงพระ

นพพาน อนเปนสาระคอประโยชนอยางยงดวย (อต) ดงน (ปทท-

วยสส) แหงหมวดสองแหงบทวา เต สาร อต ดงนเปนตน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ต เอว สลสาราทสาร สาโร นาม อย

ธมโม (โหต) อต ฃตวา จ รแลว ซงธรรมอนเปนสาระมธรรมอนเปน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 131

สาระคอศลเปนตน นนนนเทยววา อ. ธรรมน ชอวาเปนสาระ ยอมเปน

ดงนดวย วตตปปการ อสาร อสาโร อย ธมโม (โหต) อต ฃตวา

จ รแลว ซงธรรมอนไมเปนสาระ อนมประการแหงค าอนขาพเจา

กลาวแลววา อ. ธรรมน ชอวาเปนธรรมไมเปนสาระ ยอมเปน ดงน

ดวย (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา สารญจ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา เต ชนา อ. ชน ท. เหลานน คอวา

ปณฑตา ผ เปนบณฑต คอวา เอว สมมาทสสน ตเหตวา ฅตา

ผ ถอเอาแลว ซงความเหนโดยชอบ อยางน ด ารงอยแลว สมมาสง-

กปปโคจรา เปนผ มความเหนโดยชอบเปนอารมณ วเสน ดวยอ านาจ

เนกขมมสงกปปาทน สงกปปาน แหงความด าร ท. มความด ารใน

เนกขมมะเปนตน หตวา เปน อธคจฉนต ยอมถงทบ สาร ซงธรรม

อนเปนสาระ ต นน วตปปการ อนมประการแหงค าอนขาพเจา

กลาวแลว อต ดงน (ปททวยสส) แหงหมวดสองแหงบทวา เต สาร

อต ดงนเปนตน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 132

เรองพระนนทเถระ

๒๓. ๑๐๕/๑๗ ตงแต สตถา ห ปวตตตปวรธมมจกโก ราชคห

เปนตนไป.

ห ความพสดารวา สตถา อ. พระศาสดา ปวตตตปวรธมมจกโก

ผ มจกรคอธรรมอนประเสรฅอนใหทรงเปนไปแลว คนตวา เสดจไป

แลว ราชคห สเมองราชคฤห วหรนโต เสดจประทบอยอย เวฬวเน

ในพระเวฬวน ปตต เม อาเนตวา ทสเสถ อต (วจเนน) สทโธทน-

มหาราเชน เปสตาน สหสสสหสสปรวาราน ทสนน ทตาน สพพปจฉโต

คนตวา อรหตต ปตเตน กาฬทายตเถเรน อาคมนกาล ฃาตวา สฏฅมตตาย

คาถาย มคควณณ วณเณตวา วสตสหสสขณาสวปรวโต กปลวตถปร

นโต ผอน - แหงทต ท. ๑๐ ผ มพนและพนแหงบรษเปนบรวาร ผอน

พระเจาสทโธทนมหาราช ทรงสงไปแลว ดวยพระด ารสวา อ. ทาน ท.

จงน ามาแลว ซงบตร จงแสดง แกเรา ดงนหนา พระเถระชอวากาฬทาย

ผไปขางหลงแหงทตทงปวงแลวจงบรรลแลว ซงความเปนแหงพระ-

อรหนต ทราบแลว ซงกาลอนเปนทเสดจมา พรรณนาแลว พรรณนา

ซงหนทาง ดวยคาถาม ๖๐ เปนประมาณ ผอนพระขณาสพมพน ๒๐

เปนประมาณแวดลอมแลว น าเสดจไปแลว สกรงกบลพสด กตวา ทรง

กระท าแลว โปกขรวสส ซงฝนโบกขรพรรษ ฃาตสมาคเม ในสมาคม

แหงพระญาต อตถปปตต ใหเปนเหตเกดขนแหงเรอง กเถตวา

ตรสแลว มหาเวสสนจรชาตก ซงมหาเวสสนดรชาดก ปวฏฅ เสดจ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 133

เขาไปแลว ปณฑาย เพอบณฑบาต ปนทวเส ในวนรงขน ปตร

ยงพระบดา ปตฏฅาเปตวา ใหทรงตงอยเฉพาะแลว โสตาปตตผเล

ในโสดาปตตผล คาถาย ดวยพระคาถาวา (ภกข) อ. ภกษ น ปมช-

เชยย ไมพงประมาท อตตฏเฅ ปณเฑ ในกอนขาว อนตนพง

ลกขนแลวยนรบ อต ดงนเปนตน มหาปชาปต โคตม โสตาปตตผเล

(ปตฏฅาเปส) จ ทรงยงพระนางมหาปชาบดโคตม ใหตงอยเฉพาะ

แลว ในโสดาปตตผลดวย ราชาน สกทาคามผเล ปตฏฅาเปส จ ทรง

ยงพระราชาใหทรงตงอยเฉพาะแลว ในสกทาคามผลดวย คาถาย ดวย

พระคาถาวา (ปคคโล) อ. บคคล จเร พงประพฤต ธมม ซงธรรม

(กตวา) กระท า สจรต ใหเปนสจรต อต ดงนเปนตน ฯ

ปน ก ภตตกจจปรโยสาเน ในกาลเปนทสดลงรอบแหงกจดวย

ภต (สตถา) อ. พระศาสดา นสสาย ทรงอาศยแลว ราหลมาต-

คณกถ ซงกถาอนพรรณนาซงคณของพระมารดาของพระกมารพระ-

นามวาราหล กเถตวา ตรสแลว จนทกนนรชาตก ซงจนทกนนรชาดก

อภเสกเคหปปเวสนววาหมงคเลส ครนเมอมงคลคอการอภเษก และ

มงคลคอการเขาไปสเรอน และมงคลคอววาหะ ท. นนทกมารสส

แหงพระนนทกมาร วตตมาเนส เปนไปอย ตตยทวเส ในวนท ๓

ตโต ทวสโต แตวนนน ปวสตวา เสดจเขาไปแลว ปณฑาย เพอ

บณฑบาต ทตวา ทรงประทานแลว ปตต ซงบาตร หตเถ ในพระ

หตถ นนทกมารสส ของพระนนทกมาร วตวา ตรสแลว มงคล

ซงมงคล อฏฅาย เสดจลกขนแลว อาสนา จากอาสนะ ปกกมนโต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 134

เสดจหลกไปอย น คณห ไมทรงรบแลว ปตต ซงบาตร หตถโต จาก

พระหตถ นนทกมารสส ของพระนนทกมาร ฯ โสป นนทกมาโร

อ. พระนนทกมารแมนน น อสกข ไมไดทรงอาจแลว วตต เพอ

อนกราบทลวา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ ตมเห อ. พระองค ท.

คณหถ ขอจงทรงรบเอา ปตต ซงบาตร โว ของพระองค ท. เถด

อต ดงน ตถาคตคารเวน เพราะความเคารพในพระตถาคต ฯ ปน

แตวา (นนทกมาโร) อ. พระนนทกมาร จนเตส ทรงด ารแลว เอว

อยางนวา (สตถา) อ. พระศาสดา คณหสสต จกทรงรบเอา ปตต

ซงบาตร โสปาณสเส ทหวแหงบนได อต ดงน ฯ สตถา อ. พระศาสดา

น คณห ไมทรงรบเอาแลว ตสมป ฅเน ในทแมนน ฯ อตโร

นนทกมาโร อ. พระนนทกมารนอกน จนเตส ทรงด ารแลววา (สตถา)

อ. พระศาสดา คณหสสต จกทรงรบเอา โสปาณปาทมเล ณ ทใกล

แหงเชงของบนได อต ดงน ฯ สตถา อ. พระศาสดา น คณห ไมทรง

รบเอาแลว ตตถอป ฅาเน ในทแมนน ฯ อตโร นนทกมาโร อ. พระ

นนทกมารนอกน จนเตส ทรงด ารแลววา (สตถา) อ. พระศาสดา

คณหสสต จกทรงรบเอา ราชงคเณ ทเนนของพระราชา อต ดงน ฯ

สตถา อ. พระศาสดา น คณห ไมทรงรบเอาแลว ตตถอป ฅาเน

ในทแมนน ฯ กมาโร อ. พระกมาร นวตตตกาโม เปนผใครเพออน

เสดจกลบ (หตวา) เปน คจฉนโต เสดจไปอย อรจยา ดวยความไม

ชอบพระทย น สกโกต ยอมไมทรงอาจ วตต เพออนกราบทลวา ตมเห

อ. พระองค ท. คณหถ ขอจงทรงรบเอา ปตต ซงบาตรเถด อต ดงน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 135

ตถาคตคารเวน เพราะความเคารพในพระตถาคต จนเตนโต ทรงด าร

อยวา (สตถา) อ. พระศาสดา คณหสสต จกทรงรบเอา อธ ฅาเน

ในทน คณหสสต จกทรงรบเอา เอตถ ฅาเน ในทนน อต ดงน

คจฉต เสดจไปอย ฯ

ตสม ขเณ ในขณะนน อตถโย อ. หญง ท. อญฃา เหลาอน

ทสวา เหนแลว ต การณ ซงเหตนน อาจกขส ทลบอกแลว ชนปท-

กลยาณยา แกพระนางชนบทกลยาณวา อยเย ขาแตพระแมเจา ภควา

อ. พระผ มพระภาคเจา คเหตวา ทรงพาเอาแลว นนทกมาร ซงพระ

นนทกมาร คโต เสดจไปแลว กรสสต จกทรงกระท า ต นนทกมาร

ซงพระนนทกมารนน วนา ใหเวน ตมเหห จากพระองค ท. อต

ดงน ฯ สาป ชนปทกลยาณ อ. พระนางชนบทกลยาณแมนน สตวา

ทรงสดบแลว ต วจน ซงค านน อทกพนทห ปคฆรนเตหเอว ดวย

ทงหยาดแหงน า ท. อนไหลออกอยนนเทยว เกเสห ดวยทงผม ท.

อฑฒลลขเตห อนตนสยายแลวทงกง คนตวา เสดจไปแลว เวเคน

โดยเรว อาห ทลแลววา อยยปตต ขาแตพระลกเจา ตว อ. พระองค

อาคจเฉยยาส พงเสดจมา ตวฏ โข ดวนแล อต ดงน ฯ วจน อ. ค า

ตสสา ชนปทกลยาณยา ของพระนางชนบทกลยาณนน ต นน ตรย

ปตตวา วย ราวกะวาตกไปแลว ขวาง ฅต ตงอยแลว หทเย ใน

พระหทย ตสส นนทกมารสส ของพระนนทกมารนน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 136

๒๔. ๑๑๑/๒๑ ตงแต ภควโตป โข ฃาณ อทปาท นนโท

เปนตนไป.

ฃาณ อ. ความรวา นนโท อ. ภกษชอวานนทะ สจฉกตวา

กระท าใหแจงแลว เจโตวมตต ซงเจโตวมต ปญฃาวมตต ซงปญญา

วมต อนาสว อนไมมอาสวะ ขยา เพราะความสนไป อาสวาน แหง

อาสวะ ท. อภญฃา เพราะความรยง สย เอง ธมเม ในธรรม

ทฏเฅ ว อนตนเหนแลวเทยว อปสมปชชเขาถงพรอมแลว วหรต อย

อต ดงน อทปาท ไดเกดขนแลว ภควโตป โข แมแกพระผ ม

พระภาคเจาแล ฯ โสป อายสมา นนโท อ. ภกษชอวานนทะผ มอาย

แมนน อปสงกมตวา เขาไปเฝาแลว ภควนต ซงพระผ มพระภาคเจา

อจจเยน โดยอนลวงไป รตตยา แหงราตร ตสสา นน วนทตวา

ถวายบงคมแลว อโวจ ไดกราบทลแลว เอต วจน ซงค านวา ภนเต

ขาแตพระองคผ เจรญ ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา ปาฏโภโค ทรง

เปนผค าประกน เม แหงขาพระองค ปฏลาภาย เพออนไดเฉพาะ

อจฉราสตาน ซงรอยแหงนางอปศร ท. ปญจนน ๕ กกฏปาทาน ผ ม

เทาเพยงดงวาเทาของนกพลาป ย ใด (โหต) ยอมเปน ภนเต ขาแต

พระองคผ เจรญ อห อ. ขาพระองค มญจาม ยอมเปลอง ภควนต

ซงพระผ มพระภาคเจา ปฏสสวา จากการฟงตอบ เอตสมา นน อต ดงน ฯ

(ภควา) อ. พระผ มพระภาคเจา (อาห) ตรสแลววา นนท

ดกอนนนทะ เจโต อ. โจ เต ของเธอ มยาป โข แมอนเราแล

ปรจจ วทโต ก าหนดรแลว เจตสา ดวยใจวา นนโท อ. ภกษชอ-

วานนทะ สจฉกตวา กระท าใหแจงแลว เจโตวมตต ซงเจโตวมต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 137

ปญฃาวมตต ซงปญญาวมต อนาสว อนไมมอาสวะ ขยา เพราะ

ความสนไป อาสวาน แหงอาสวะ ท. อภญฃา เพราะความรยง สย

เอง ธมเม ในธรรม ทฏเฅ ว อนตนเหนแลวเทยว อปสมปชช

เขาถงพรอมแลว วหรต อย อต ดงน เทวตาป แม อ. เทวดา

อาโรเจส บอกแลว เอต อตถ ซง เนอความนวา ภนเต ขาแตพระองค

ผ เจรญ นนโท อ. ภกษชอวานนทะ อายสมา ผ มอาย สจฉกตวา

กระท าใหแจงแลว เจโตวมตต ซงเจโตวมต ปญฃาวมตต ซงปญญาวมต

อนาสว อนไมมอาสวะ ขยา เพราะความสนไป อาสวาน แหงอาสวะ

ท. อภญฃา เพราะความรยง สย เอง ธมเม ในธรรม ทฏเฅ ว

อนตนเหนแลวเทยว อปสมปชช เขาถงพรอมแลว วหรต อย อต ดงน

เม แกเรา นนท ดกอนนนทะ ยทาเอว โข ในกาลใดนนเทยวแล จตต

อ. จต เต ของเธอ มตต พนแลว อาสเวห จากอาสวะ ท. อนปาทาย

เพราะความไมเขาไปถอมน อถ ในกาลนน อห อ. เรา มตโต เปนผ

พนแลว ปฏสสวา จากการฟงตอบ เอตสมา นน (อมห) ยอมเปน อต

ดงน ฯ

อถโข ครงนนแล ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา วทตวา ทรง

ทราบแลว เอต อตถ ซงเนอความน อทาเนส ทรงเปลงแลว

อทาน ซงพระอทาน อม นวา

กามปงโก อ. เปอกตมคอกาม ยสส ปคคลสส อน

บคคลใด ตณโณ ขามไดแลว กามกณฏโก อ.

หนามคอกาม (ยสส ปคคลสส) อนบคคลใด

มททโต ย ายแลว (โส ปคคโล) อ. บคคลนน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 138

อนปปตโต ตามบรรลแลว โมหกขย ซงความ

สนไปแหงโมหะ น เวธต ยอมไมหวนไหว สข-

ทกเข ในเพราะสขและทกข อต ดงน ตาย

เวลาย ในเวลานน ฯ

อถ ครงนน เอกทวส ในวนหนง ภกข อ. ภกษ ท. ปจฉส

ถามแลว นนท ซงภกษชอวานนทะ อายสมนต ผ มอายวา นนท

ดกอนนนทะ อาวโส ผ มอาย ปพเพ ในกาลกอน ตว อ. ทาน

วเทส กลาวแลววา อห อ. ขาพเจา อกกณฅโต เปนผกระสนขน

แลว อมห ยอมเปน อต ดงน อทาน ในกาลน (จตต ) อ. จต

เต ของทาน (โหต) ยอมเปน กถ อยางไร อต ดงน ฯ (นนโท)

อ. ภกษชอวานนทะ (อาห) กลาวแลววา อาวโส แนะผ มอาย

อาลโย อ. ความอาลย คหกาวาย เพอความเปนแหงคฤหสถ นตถ

ยอมไมม เม แกขาพเจา อต ดงน ฯ ภกข อ. ภกษ ท. สตวา

ฟงแลว ต วจน ซงค านน วตวา กลาวแลววา นนโท อ. ภกษ

ชอวานนทะ อายสมา ผ มอาย กเถต ยอมกลาว อภต วจน ซงค า

อนไมมแลว พยากโรต ยอมกระท าใหแจง อฃฃ อรหตตผล ซง

พระอรหตผลอนบคคลพงรทว (นนโท) อ. ภกษ ชอวานนทะ

วตวา กลาวแลววา อห อ. ขาพเจา อกกณฅโต เปนผกระสนขน

แลว อมห ยอมเปน อต ดงน อตตทวเสส ในวนอนลวงไปแลว

ท. กเถต ยอมกลาววา อาลโย อ. ความอาลย คหภาวาย เพอความ

เปนแหงคฤหสถ นตถ ยอมไมม เม แกขาพเจา อต ดงน อทาน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 139

ในกาลน อต ดงน คนตวา ไปแลว อาโรเจส กราบทลแลว เอต

อตถ ซงเนอความนน ภควโต แกพระผ มพระภาคเจา ฯ

ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา วตวา ตรสแลววา ภกขเว

ดกอนภกษ ท. อตตภาโว อ. อตภาพ นนทสส ของภกษชอวานนทะ

ทจฉนนคหสทโส เปนสภาพเชนกบดวยเรอนอนบคคลมงบงแลวชว

อโหส ไดเปนแลว อตตทวเสส ในวนอนลวงไปแลว ท. อทาน

ในกาลน (อตตภาโว) อ. อตตภาพ (นนทสส) ของภกษชอวานนทะ

สจฉนนเคหสทโส เปนสภาพเชนกบดวยเรอนอนบคคลมงบงดแลว

ชาโต เกดแลว ห เพราะวา อย นนโท อ. ภกษชอวานนทะน

วายมนโต พยายามอย (อตตาน ) ปาเปต เพอนยงตนใหบรรล

มตถก ซงทสด ปพพชตกจจสส แหงกจของบรรพชต ปฏฅาย จ าเดม

ทพพจฉราน (อตตนา) ทฏฅกาลโต แตกาลแหงนางอปศรผ เปนทพย

ท. อนตนเหนแลว ปตโต บรรลแลว ต กจจ ซงกจนน อต ดงน

อภาส ไดทรงภาษตแลว คาถา ซงพระคาถา ท. อมา เหลานวา

วฏฅ อ. เมดฝน สมตวชฌต ยอมรวรด อคาร

ซงเรอน ทจฉนน อนบคคลมงบงแลวชว ยถา

ฉนใด ราโค อ. ราคะ สมตวชฌต ยอมเสยดแทง

จตต ซงจต อภาวต อนบคคลไมใหเปนแลว

เอว ฉนนน วฏฅ อ. เมดฝน น สมตวชฌต

ยอมรวรดไมได อคาร ซงเรอน สจฉนน อนบคคล

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 140

มงบงดแลว ยถา ฉนใด ราโค อ. ราคะ น สมต-

วชฌต ยอมเสยดแทงไมได จตต ซงจต สภาวต

อนบคคลใหเปนดแลว เอว ฉนนน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ.อรรถวา เคห ซงเรอน ยงกญจ อยางใดอยาง

หนง (อต) ดงน ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานนหนา (ปทสส)

แหงบทวา อคาร อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา วรลจฉนน อนบคคลมงบงแลวหาง คอวา

ฉททาวฉทท อนมชองใหญและชองนอย (อต) ดงน (ปทสส)

แหงบทวา ทจฉนน อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา วสสวฏฅ อ. เมดแหงฝน วนวชฌต

ยอมรวรดได (อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา สมตวชฌต อต

ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ราโค อ. ราคะ สมตวชฌต ยอมเสยด-

แทง จตต ซงจต อภาวต อนบคคลไมใหเปนแลว (จตตสส) ภาวนา-

รหตตตา เพราะความทแหงจตเปนธรรมชาตเวนแลวจากภาวนา วฏฅ

วย ราวกะ อ. เมดฝน (สมตวชฌนต) รวรดอย อคาร ซงเรอน

ต นน ราโค ว อ. ราคะเทยว (สมตวชฌต) ยอมเสยดแทง (จตต )

ซงจต เกวล อยางเดยว น หามได สพพกกเลสา อ. กเลสทงปวง

ท. โทสโมหมานาทโย มโทสะและโมหะและมานะเปนตน ตถารป

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 141

จตต อตวชฌนตเอว ยอมเสยดแทง ซงจต อนมรปอยางนนนนเทยว

(อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา อภาวต อต ดงนเปนตน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา กเลสา อ. กเลส ท. ราคาทโย มราคะ

เปนตน น สกโกนต ยอมไมอาจ อตวชฌต เพออนเสยดแทง จตต

ซงจต เอวรป อนมรปอยางน สภาวต อนบคคลใหเปนดแลว สมถ-

วปสสนาภาวนาห ดวยสมถะภาวาและวปสสนาภาวนา ท. วฏฅ วย

ราวกะ อ. เมดฝน (อนตวชฌนต) รวรดไมไดอย เคห ซงเรอน

สจฉนน อนบคคลมงบงดแลว อต ดงน (ปทสส) แหงบทวา สภาวต

อต ดงน ฯ

๒๕. ๑๑๔/๑๘ กปปโกป กณฑ วสสชเชตวา ตสส เปนตนไป.

กปปโกป แม อ. นายกปปกะ วสสชเชตวา จ าหนายแลว ภณฑ

ซงสงของ คนตวา ไปแลว สนตก สส านก ตสส คทรภสส ของฬานน

อาห กลาวแลววา ตาต แนะพอ ตว อ. เจา เอห จงมาเกด มย

อ. เรา ท. คมสสาม จกไป อต ดงน ฯ (คทรโภ) อ. ฬา (อาห)

กลาวแลววา ตมเห อ. ทาน ท. คจฉถ จงไปเกด อห อ. ขาพเจา

น คมสสาม จกไมไป อต ดงน ฯ อถ ครงนน (กปปโก) อ. นาย

กปปกะ ยาจตวา วงวอนแลว น คทรภ ซงฬานน ปนปปน บอย ๆ

จนเตตวา คดแลววา อห อ. เรา น คทรภ ยงฬานน อนจฉนต

ตวไมปรารถนาอย ภาเยตวา ใหกลวแลว เนสสาม จกน าไป อต

ดงน อาห กลาวแลว คาถ ซงคาถา อม นวา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 142

อห อ. เรา กรสสาม จกกระท า ปโตท ซงปฏก

โสฬสงคลกณฏก อนมหนามอนบณฑตก าหนด

แลวดวยนวมอ ๑๖ เต แกเจา สญฉนทสสาม

จกทมแทง กาย ซงกาย เต ของเจา คทรภ

แนะฬา ตว อ. เจา ชานาห จงร เอว อยางนเถด

อต ดงน ฯ

คทรโภ อ. ฬา สตวา ฟงแลว ต วจน ซงค านน วตวา

กลาวแลววา เอว ครนเมอความเปนอยางน สนเต มอย อห ป แม

อ. ขาพเจา ชานสสาม จกร กตตพพ กจจ ซงกจอนขาพเจาพง

กระท า เต แกทาน อต ดงน อาห กลาวแลว คาถ ซงคาถา

อม นวา

ตว อ. ทาน กรสสส จกกระท า ปโตท ซงปฏก

โสฬสงคลกณฏก อนมหนามอนบณฑตก าหนด

แลวดวยนวมอ ๑๖ เม แกขาพเจา อห อ.ขาพเจา

ปตฏฅหตวาน จกยนอยเฉพาะแลว ปรโต ขางหนา

อทธรตวาน จกยกขนแลว ปจฉโต ขางหลง

ภณฑ ยงสงของ เต ของทาน ปาตยสสาม

จกใหตกไป ภปปก ขาแตทานกปปกะ ตว อ.

ทาน ชานาห จงร เอว อยางนเถด อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 143

วาณโช อ. พอคา สตวา ฟงแลว ต วจน ซงค านน จนเตตวา

คดแลววา เอโส คทรโภ อ.ฬาน วทต ยอมกลาว เอว อยางน

ม กระเรา การเณน เพราเหต เกน น โข อะไรหนอแล อต

ดงน โอโลเกนโต แลดอย อโต จ ขางนดวย อโต จ ขางนดวย

ทสวา เหนแลว ต คทรภ ซงนางฬานน จนเตตวา คดแลววา

เอโส คทรโภ อ. ฬาน อมาย คทรภยา สกขาปโต จกเปนผอน

นางฬานใหส าเหนยกแลว เอว อยางน ภวสสต จกเปน อห อ. เรา

ปโลเภตวา จกประเลาประโลมแลว ต คทรภ ซงฬานน มาตคาเมน

ดวยมาตคาม (วจเนน) ดวยคภวา อห อ. เรา อาเนสสาม จกน ามา

คทรภ ซงนางฬา เอวรป ผ มรปอยางน เต เพอเจา อต ดงน

อาห กลาวแลว คาถ ซงคาถา อม นวา

อห อ. เรา อานยสสาม จกน ามา นาร ซงนาง

จตปปท ผ มเทา ๔ สงขมข ผ มหนาเพยงดงวาสงข

สพพงคโสภน ผ มอวยวะทงปวงงาม (กตวา)

กระท า ภรย ใหเปนภรรยา เต ของเจา คทรภ

แนะฬา ตว อ. เจา ชานาห จงร เอว อยางนเถด

อต ดงน ฯ

คทรโภ อ. ฬา สตวา ฟงแลว ต วจน ซงค านน ตฏฅจตโต

ผ มจตอนยนดแลว อาห กลาวแลว คาถ ซงถาถา อม นวา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 144

ตว อ. ทาน อานยสสส จกน ามา นาร ซงนาง

จตปปท ผ มเทา ๔ สงขมข ผ มหนาเพยงดงวาสงข

สพพงคโสภน ผ มอวยวะทงปวงงาม (กตวา)

กระท า ภรย ใหเปนภรรยา เม ของขาพเจา

กปปก ขาแตทานกปปกะ ตว อ. ทาน ชานาห

จงร เอว อยางนเถด กปปกะ ขาแตทานกปปกะ

อห อ. ขาพเจา คมสสาม จกไป โยชนาน

สนโยชน ท. จตททส ๑๔ ภยโย ยง อต ดงน ฯ

อถ ครงนน กปปโก อ. นายกปปกะ (วตวา) กลาวแลววา

เตนห ถาอยางนน ตว อ.เจา เอห จงมาเถด อต ดงน น คทรภ

กะฬานน คเหตวา จบเอาแลว อคมาส ไดไปแลว สกฏฅาน สท

อนเปนของตน ฯ โส คทรโภ อ. ฬานน อาห กลาแลววา ตมเห

อ. ทาน ท. อโวจตถ ไดกลาวแลววา อห อ. เรา อานยสสาม

จกน ามา ภรย ซงภรรยา เต เพอเจา อต ดงน ม กะขาพเจา นน

มใชหรอ อต ดงน ต กปปก กะนายกปปกะนน กตปาหจจเยน

โดยอนลวงไปแหงวนแมเลกนอย ฯ (กปปโก) อ. นายกปปกะ

(อาห) กลาวแลววา อาม เออ (ต วจน ) อ. ค านน (มยา)

อนเรา วตต กลาวแลว อห อ. เรา น ภนทสสาม จกไมท าลาย

กถ ซงถอยค า อตตโน ของตน อห อ. เรา อานยสสาม จกน ามา

ภรย ซงภรรยา เต เพอเจา ปน แตวา อห อ. เรา ทสสาม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 145

จกให วฏฏ ซงวฏ ตยห แกเจา เอกกสสเอว ผ เดยวนนเทยว

ต วฏฏ อ.วฏนน ปโหต วา จงเพยงพอหรอ มา ปโหต วา

หรอวาจงอยาเพยงพอ ตยห แกเจา ทตยสส ผ เปนทสอง อตตโน

ของตน ตว เอว อ. เจานนเทยว ชาเนยยาส พงร ปตตาป แม

อ. ลก ท. ชายสสนต จกเกด อนวาย เพราะอาศย ส วาส ซงอน

อยรวมกน โว แหงเจา ท. อภนน ทงสอง ต วฏฏ อ. วฏนน

ปโหต วา จงเพยงพอหรอ มา ปโหต วา หรอวาจงอยาเพยงพอ

ตห แกเจา สทธ พรอม พหห ปตเตห ดวยลก ท. มาก

เตหป แมเหลานน ตว เอว อ. เจานนเทยว ชาเนยยาส พงร อต

ดงน ฯ คทรโภ อ. ฬา ตสม กปปเก ครนเมอนายกปปกะนน

กเถนเตเอว กลาวอยนนเทยว อนเปกโข เปนผไมมความเยอใย

อโหส ไดเปนแลว ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 146

เรองนายจนทสกรก

๒๖. ๑๑๖/๑๖ ตงแต โส กร ปจปณณาส วสสาน สกเร

เปนตนไป.

กร ไดยนวา โส จนทสกรโก อ. นายจนทสกรกนน วธตวา

ฆาแลว สกเร ซงสกร ท. ขาทนโต จ เคยวกนอยดวย วกกณนโต

จ ขายอยดวย กปฌปส ส าเรจแลว ชวต ซงชวต วสสาน สนป

ท. ปญจปณณาส ๕๕ ฯ ฉาตกกาเล ในกาลแหงบคคลหวแลว (โส

จนทสกรโก) อ. นายจนทสกรกนน อาทาย พาเอาแลว วห ซง

ขาวเปลอก ท. สกเฏน ดวยเกวยน คนตวา ไปแลว ชนปท สชนบท

กณตวา ซอแลว คามสกรโปตเก ซงลกแหงสกรของชาวบาน ท.

เอกนาฬทวนาฬมตเตน วหนา ดวยขาวเปลอก อนมทะนานหนง

และทะนานสองเปนประมาณ สกฏ ยงเกวยน ปเรตวา ใหเตมแลว

อาคนตวา มาแลว ปรกขปตวา ลอมแลว เอกฏฅาน ซงทอนหนง วช

วย ราวกะวาคอก ปจฉานเวสเน ในภายหลงแหงทเปนอย โรเปตวา

ปลกแลว นวาป ซงผก ตตถเอว ฅาเน ในทนนนนเทยว เตส สกรโปต-

กาน เพอลกแหงสกร ท. เหลานน เตส สกรโปตเกส ครนเมอลก

แหงสกร ท. เหลานน ขาทตา เคยวกนแลว นานาคจเฉ จ ซงกอผก

ตาง ๆ ท. ดวย สรรวลญช จ ซงเครองใชสอยแหงสรระดวย วฑฒเตส

เจรญแลว (อตตา) อ. ตน ย ย สกรโปตก มาเรตกาโม เปนผใคร

เพออนยงลกแหงสกรใดใดใหตาย โหต ยอมเปน พนธตวา ผกแลว ต ต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 147

สกรโปตก ซงลกแหงสกรนน อาฬาหเน ในทเปนทน ามาฆา

(กตวา) กระท า นจจล ใหมความหวนไหวออกแลว โปเถตวา

ทบแลว จตรสสมคคเน ดวยฆอนอนมเหลยมส สรรม สสส อทธมา-

ยตวา พหลภาวตถ เพอความทแหงเนอแหงสรระ เปนธรรมชาต

พองหนาขน ฃตวา ทราบแลววา (อย สกโร) อ. สกรน พหลม โส

เปนสตวมเนอหนา ชาโต เกดแลว อต ดงน ววรตวา เปดแลว

มข ซงปาก ทตวา ใหแลว ทณฑก ซงทอนไม ทนตนเตเร ใน

ระหวางแหงฟน อาสญจต ยอมรอก อณโหทก ซงน าอนรอน

ปกกฏฅต อนเดอดพลานแลว มเข ในปาก โลหนาฬยา ดวยทะนาน

อนเปนวการแหงโลหะ ฯ ต อณโหทก อ. น าอนรอนนน ปวสตวา

เขาไปแลว กจฉย ในทอง ปกกฏฅต เดอนพลานแลว อาทาย

พาเอาแลว กรส ซงคถ นกขมตวา ออกไปแลว อโธภาเคน

โดยสวนในเบองต า กรส อ. คถ โถก หนอยหนง อตถ มอย

ยาว เพยงใด อาวล เปนธรรมชาตขน หตวา เปน นกขมต

ยอมไหลออกไป ตาว เพยงนน อทเร ครนเมอทอง สทเธ หมดจด

แลว (ต อณโหทก ) อ. น าอนรอนนน อจฉ เปนธรรมชาตใส

อนาวล เปนธรรมชาตไมขน (หตวา) เปน นกขมต ยอมไหลออก

ไป ฯ อถ ครงนน (โส จนทสกรโก) อ. นายจนทสกรกนน อาสญจต

ยอมราด อทก ซงน า อวเสส อนเหลอลง ปฏฅย บนหลง อสส

สกรสส ของสกรนน ฯ ต อทก อ. น านน กาฬจมม ยงหนงอนด า

อปปาเตตวา ใหลอกแลว คจฉต ยอมไหลไป ฯ ตโต ล าดบนน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 148

(โส จนทสกรโก) อ. นายจนทสกรกนน ฌาเปตวา ยงไฟใหไหมแลว

โลมน ซงชน ท. ตณกกาย ดวยคบเพลงอนเปนวการแหงหญา ฉนทต

ยอมตด สส ซงศรษะ อสนา ดวยดาบ ตณเหน อนคม ฯ

(โส จนทสกรโก) อ. นายจนทสกรกนน ปฏคคเหตวา รบเอาแลว

โลหต ซงเลอด ปคฆรนต อนไหลออกอย ภาชเนน ดวยภาชนะ

มททตวา ขย าแลว ม ส ซงเนอ โลหเตน ดวยเลอด ปจตวา

ปงแลว นสนโน นงแลว ปตตทารมชเฌ ในทามกลางแหงบตร

และเมย ขาทตวา เคยวกนแลว วกกณาต ยอมขาย เสส ม ส

ซงเนออนเหลอ ฯ ตสส จนทสกรกสส เมอนายจนทสกรกนน กปเปน-

ตสส ส าเรจอย ชวต ซงชวต อมนา นยาเมนเอว โดยท านองน

นนเทยว วสสาน อ. ป ท. ปญจปณณาส ๕๕ อตกกนตาน

กาวลวงแลว ฯ

ตถาคเต ครนเมอพระตถาคต วสนเต เสดจประทบอย

ธรวหาเร ในพระวหารอนใกล ปปผมฏฅมตเตน วตถนา ปชา วา

อ. การบชาดวยวตถ อนมก าแหงดอกไมเปนประมาณหรอ กฏจฉมตต-

ภกขาทน วา หรอวา อ. การถวายซงภกษาอนมทพพเปนประมาณ

อญฃ กญจ ปญฃ นาม วา หรอวา ชอ อ. บญอะไร ๆ อน

น อโหส ไมไดมแลว เอกทวส ป แมในวนหนง ฯ อถ ครงนน

โรโค อ. โรค อปปชช เกดขนแลว สรเร ในสรระ อสส จนทสกรกสส

ของนายจนทสกรกนน ฯ อวจมหานรยสนตาโป อ. ความรอนพรอม

ในนรกใหญชอวาอเวจ อปฏฅห ปรากฏแลว ชวนตสสเอว จนท-

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 149

สกรสส แกนายจนทสกรก ผยงเปนอยอยนนเทยว ฯ อวจสนตาโป

นาม ชอ อ. ความรอนพรอมในนรกชอวาอเวจ ปรฬาโห เปนความ

เรารอน ภนทนสมตโถ อนสามารถเพออนท าลาย อกขน ซงนยนตา

ท. (ปคคลสส) ของบคคล โยชนสเต ฅตวา โอโลเกนตสส ผ ยน

แลวแลดอย ในทอนมรอยแหงโยชนเปนประมาณ โหต ยอมเปน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 150

เรองพระเทวทต

๒๗. ๑๓๑/๑๘ ตงแต โส ปรหนลาภสกกาโร โกหญเฃน

เปนตนไป.

โส เทวทตโต อ. ภกษชอวาเทวทตนน ปรหนลาภสกกาโร

ผ มลาภและสกการะอนเสอมรอบแลว ชวตกาโม เปนผใครเพออน

เปนอย โกหญเฃน ดวยการหลอกลวง (หตวา) เปน อปสงกมตวา

เขาไปเฝาแลว สตถาร ซงพระศาสดา ยาจตวา ทลขอแลว

วตถน ซงวตถ ท. ปญจ ๕ ภควตา ปฏกขตโต ผอนพระมพระ-

ภาคเจาทรงหามแลววา เทวทตต ดกอนเทวทต อล อ. อยาเลย โย

ภกข อ. ภกษใด อจฉต ยอมปรารถนา (โส ภกข) อ. ภกษนน

อารญฃโก จงเปนผอยในปา โหต จงเปนเถด อต ดงน (วตวา)

กลาวแลววา อาวโส แนะผ มอาย วจน อ. ค า กสส ของใคร

โสภณ เปนค างาม (โหต) ยอมเปน (วจน ) อ. พระด ารส ตถาค-

ตสส ของพระตถาคต (โสภณ ) เปนค างาม (โหต) ยอมเปน

ก หรอ อทาห หรอวา (วจน ) อ. ค า มม ของเรา (โสภณ )

เปนค างาม (โหต) ยอมเปน ห ก อห อ. ขาพเจา วทาม ยอมกลาว

เอว อยางนวา ภนเต ขาแตองคผ เจรญ สาธ ดงขาพระองค

ทลขอพระโอกาส ภกข อ. ภกษ ท. อรญฃกา จงเปนผอยในปา

อสส จงเปน ยาวชว ก าหนดเพยงใดแหงชวต ปณฑปาตกา จงเปน

ผ เทยวไปเพอบณฑบาต (อสส) จงเปน (ยาวชว ) ก าหนดเพยงใด

แหงชวต ป สกลกา จงเปนผทรงไวซงผาบงสกล (อสส) จงเปน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 151

(ยาวชว ) ก าหนดเพยงใดแหงชวต รกขมลกา จงเปนผอยทโคนของ

ตนไม (อสส) จงเปน (ยาวชว ) ก าหนดเพยงใดแหงชวต น

ขาเทยย ไมพงเคยวกน มจฉม ส ซงปลาและเนอ (ยาวชว ) ก าหนด

เพยงใดแหงชวต (อต) ดงน อกกฏฅวเสน ดวยอ านาจแหงขอปฏบต

อนอกฤษฏ อต ดงน วตวา กลาวแลววา โย ภกข อ. ภกษใด

มจจตกาโม เปนผใครเพออนพน ทกขา จากทกข (โหต) ยอมเปน

โส ภกข อ. ภกษนน อาคจฉต จงมา สทธ กบ มยา ดวยเรา

อต ดงน ปกกาม หลกไปแลว

เอกจเจ ภกข อ. ภกษ ท. บางพวก นวปพพชตา ผบวช

แลวใหม มนทพทธโน ผ มความรอนออน สตวา ฟงแลว วจน

ซงค า ตสส เทวทตตสส ของภกษชอวาเทวทตนน (วตวา) กลาว

แลววา เทวทตโต อ. ภกษชอวาเทวทต อาห กลาวแลว กลยาณ

วจน ซงค าอนงาม มย อ. เรา ท. วจรสสาม จกเทยวไป สทธ

กบ เอเตน เทวทตเตน ดวยภกษชอวาเทวทตนน อต ดงน อเหส

ไดเปนแลว เอกโต ว โดยความเปนอนเดยวกนเทยว สทธ กบ เตน

เทวทตเตน ดวยภกษชอวาเทวทตนน ฯ โส เทวทตโต อ. ภกษ

ชอวาเทวทตนน ชน ยงชน ลกขปปสนน ผ เลอมใสแลวในวตถเศรา

หมอง สญฃาเปนโต ใหรพรอมอย เตห ปญจห วตถห ดวยวตถ

ท. ๕ เหลานน สทธ พรอม ภกขห ดวยภกษ ท. ปญจสเตห ผ ม

รอยหาเปนประมาณ วญฃาเปตวา ยงบคคลใหขอแลว กเลส ใน

ตระกล ท. ภญชนโต บรโภคอย ปรกกม พยายามแลว สงฆเภทาย

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 152

เพออนท าลายซงสงฆ อต ดวยประการฉะน ฯ โส เทวทตโต

อ. ภกษชอวาเทวทตตน ภควตา ปฏโฅ ผอนพระผ มพระภาคเจา

ตรสถามแลววา เทวทตต ดกอนเทวทต กร ไดยนวา ตว อ. เธอ

ปรกกมส ยอมระเกยกตะกาย สงฆเภทาย เพออนท าลายซงสงฆ

จกกเภทาย เพออนท าลายซงจกร สจจ จรงหรอ อต ดงน วตวา

ทลแลววา ภควา ขาแตพระผ มพระภาคเจา อห อ. ขาพระองค

(ปรกกมาม) ยอมตะเกยกตะกาย (สงฆเภทาย) เพออนท าลายซงสงฆ

(จกกเภทาย) เพออนท าลายซงจกร สจจ จรง อต ดงน (ภควตา)

โอวทโตป ผแมอนพระผ มพระภาคเจาทรงสงสอนแลว (วจเนห)

ดวยพระด ารส ท. อนมพระด ารสวา เทวทตต ดกอนเทวทต สงฆเภโท

อ. การท าลายซงสงฆ ครโก โข เปนอาการหนกแล (โหต) ยอม

เปน อตอาทห ดงนเปนตน อนาทยตวา ไมเออเฟอแลว วจน

ซงพระด ารส สตถ ของพระศาสดา ปกกนโต หลกไปแลว ทสวา

เหนแลว อานนท ซงพระเถระชอวาอานนท อายสมนต ผ มอาย

จรนต ผ เทยวไปอย ราชคเห ในเมองราชคฤห ปณฑาย เพอบณฑบาต

อาห กลาวแลววา อานนท แนะอานนท อาวโส ผ มอาย อชชตคเคทาน

ในกามวนนเปนเบองตน อห อ. ขาพเจา กรสสาม จกกระท า

อโปสถ ซงอโบสถ กรสสม จกกระท า สงฆกมม ซงสงฆกรรม

อญฃตรเอว ภควตา แยกจากพระผ มพระภาคเจานนเทยว อญฃตร

ภกขสงฆา แยกจากหมแหงภกษ อต ดงน ฯ เถโร อ. พระเถระ

อาโรเจส กราบทลแลว ต อตถ ซงเนอความนน ภควโต แด

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 153

พระผ มพระภาคเจา ฯ

สตถา อ.พระศาสดา วทตวา ทรงทราบแลว ต อตถ ซง

เนอความนน อปปนนธมมส เวโค ทรงเปนผ มความสงเวชในธรรม

อนเกดขนแลว หตวา เปน ปรวตกเกตวา ทรงพระปรวตกแลววา

เทวทตโต อ. ภกษชอวาเทวทต กโรต จะกระท า ปจนกมม ซง

กรรมอนเปนเหตไหม อวจมห ในนรกชอวาอเวจ อตตโย แกตน

อนตถนสหสต อนอาศยแลวซงความฉบหายมใชความเจรญ โลกสส

แกโลก สเทวกสส อนเปนไปกบดวยเทวดา อต ดงน วตวา ตรสแลว

คาถ ซงพระคาถา อม นวา

(กมมาน) อ. กรรม ท. อสาธน จ อนไมยง

ประโยชนใหส าเรจดวย อตตโน อหตาน จ

อนไมเกอกล แกตนดวย สกราน เปนกรรมอน

บคคลกระท าไดโดยงาย (โหนต) ยอมเปน ย

เว กมม อ. กรรมใดแล หต จ เปนกรรม

เกอกลดวย สาธ จ เปนกรรมยงประโยชนให

ส าเรจดวย (โหต) ยอมเปน ต เว กมม

อ. กรรมนนแล ปรมทกกร เปนกรรมอนบคคล

กระท าไดโดยยากอยางยง (โหต) ยอมเปน อต

ดงน

อทาเนส ทรงเปลงแลว อทาน ซงพระอทาน อม น ปน อกวา

สาธ อ. กรรมอนยงประโยชนใหส าเรจ สาธนา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 154

อนบคคลผยงประโยชนใหส าเรจ สกร กระท าได

โดยงาย สาธ อ. กรรมอนยงประโยชนใหส าเรจ

ปาเปน อนบคคลผลามก ทกกร กระท าไดโดยยาก

ปาป อ. กรรมอนลามก ปาเปน อนบคคลผลามก

สกร กระท าไดโดยงาย ปาป อ. กรรมอนลามก

อรเยห อนพระอรยเจา ท. ทกกร กระท าได

โดยยาก อต ดงน ฯ

๒๘. ๑๓๓/๑๘ ตงแต อายสมนต ปน สารปตต ภกขสงฆปรวต

เปนตนไป.

ปน ก ภกข อ. ภกษ ท. ทสวา เหนแลว สารปตต ซง

พระสารบตร อายสมนต ผ มอาย ภกขสงฆปรวต ผอนหมแหง

ภกษแวดลอมแลว อาคจฉนต ผ มอย อากาเสน โดยอากาส อาห ส

กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ สารปตโต อ. พระ

สารบตร อายสมา ผ มอาย อตตทตโย ว ผ มตนเปนทสองเทยว คโต

ไปแลว คมนกาเล ในกาลอนเปนทไป อทาน ในกาลน (สารปตโต)

อ. พระสารบตร มหาปรวาโร ผ มบรวารมาก อาคจฉนโต มาอย

โสภต ยอมงาย อต ดงน ฯ สตถา อ. พระศาสดา วตวา ตรส

แลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. ปตโต อ. บตร มม ของเรา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 155

(อาคจฉนโต) มาอย (สนตก ) สส านก (มม) ของเรา (โสภต)

ยอมงาน อทานเอว ในกาลนนนเทยว น หามได ปตโต อ. บตร

มม ของเรา อาคจฉนโต มาอย สนตก สส านก มม ของเรา โสภตเอว

ยอมงามนนเทยว (อตตโน) นพพตตกาเลป แมในกาลแหงตน

บงเกดแลว ตรจฉานโยนย ในก าเนดแหงสตวดรจฉาน อต ดงน

กเถส ตรสแลว ชาตก ซงชาดก อท นวา

อตโถ อ. ความเจรญ โหต ยอม สลวต ชนาน

แกชน ท. ผ มศล ปฏสนถารวตตน ผ มความ

ประพฤตในปฏสนถาร ตว อ. ทาน ปสส จงด

ลกขณ ซงเนอชอวาลกขณะ อายนต ผมาอย

ฃาตสงฆปรกขต ผอนหมแหงญาตกระท าแลว

ในเบองหนา อถ เออก ตว อ. ทาน ปสสส

ยอมเหน กาล ซงเนอชอวากาละ อม น

ฃาตน สวหน ว ผ เสอมวเศษดวยดแลว จากญาต

ท. เทยว อต ดงน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา (วจเน) ครนเมอค าวา ภนเต

ขาแตพระองคผ เจรญ กร ไดยนวา เทวทตโต อ. พระเทวทต อคคสาวเก

ยงพระอครสาวก ท. เทว ๒ นสทาเปตวา ใหนงแลว ปสเสส ในขาง ท.

อโภส ทงสอง กร กระท าแลว อนกรย กระท าตาม ตมหาก ซง

พระองค ท. (จนตเนน) ดวยอนคดวา อห อ. เรา เทเสสสาม จกแสดง

ธมม ซงธรรม พทธลฬหาย ดวยอนเยองกรายแหงพระพทธเจา อต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 156

ดงน อต ดงน ภกขห อนภกษ ท. วตเต กราบทลแลว ปน อก

วตวา ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. เอโส เทวทตโต อ. ภกษ

ชอวาเทวทตนน (วายมต) ยอมพยายาม (กาต ) เพออนกระท า

(อนกรย ) กระท าตาม (มม) ซงเรา อทานเอว ในกาลนนนเทยว

น หามได เอโส เทวทตโต อ. ภกษชอวาเทวทตนน วายม พยายามแลว

กาต เพออนกระท า อนกรย กระท าตาม มม ซงเรา ปพเพป แม

ในกาลกอน ปน แตวา (เอโส เทวทตโต) อ. ภกษชอวาเทวทตนน

น สกข ไมอาจแลว (กาต ) เพออนกระท า (อนกรย ) กระท าตาม

(มม) ซงเรา อต ดงน กเถตวา ตรสแลว นทจรกากชาตก ซง

ชาดกอนบณฑตก าหนดแลวดวยกาตวเทยวไปในน าวา

(สวฏฅกภรยา) อ. ภรรยาแหงกาชอวาสวฏฅกะ

(อาห) กลาวแลววา วรก แนะกาชอวาวรกะ

อป เออก ตว อ. ทาน ปสเสส ยอมเหน สกณ

ซงนก มญชภาณก ผ รองเพราะ มยรควสงกาส

ผ มสรอยคอเพยงดงวาสรอยคอแหงนกยง สวฏฅก

ชอวาสวฏฅกะ ปต ผ เปนผว มยห ของเราหรอ

(อต) ดงน (วรโก) อ. กาชอวาวรกะ (อาห)

กลาวแลววา สวฏฅโก อ. กาชอวาสวฏฅกะ อนกร

กระท าตามอย (อาการ ) ซงอาการ ปกขโน

ของปกษ อทกถลจรสส ผ เทยวไปในน าและบก

อามกมจฉโภชโน ผบรโภคซงปลาดบโดยปกต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 157

นจจ เปนนจ ตสส นน เสวาเลห อนสาหราย

ท. ปลคณฅโต พนรอบแลว มโต ตายแลว

(อต) ดงน อต ดงน

อารพภ ทรงปรารภ กถ ซงถอยค า ตถารป เอว อนมรปอยางนนนนเทยว

ทวเสส ในวน ท. อปเรสป แมเหลาอนอก กเถส ตรสแลว ชาตกาน

ซงชาดก ท. เอวมาทน อนมค าเปนตนอยางนวา

อย ครโฬ อ. นกกระไนน วตท เมอเจาะ วนาน

ซงหมไมอนตงอยในปา ท. อจาร วต ไดเทยวไป

แลวหนอ กฏฅงครกเขส ในตนไมอนเปนสวน

แหงฟน ท. อสารเกส อนมแกนหามได อถ

ครงนน (อย ครโฬ) อ. นกกระไนน อาสทา

มาถงแลว ครโฬ อ. นกกระไน อภทา ไดท าลาย

แลว อตตมงค ซงอวยวะอนสงสด ยตถ ขทเร

ทไมตะเคยนใด (ต ) ขทร ซงไมตะเคยนนน

ชาตสาร อนมแกนเกดแลว อต จ ดงนดวย

วา ลส เต (หตถนาเคน) นปผลตา จ อ. ไขขอ

ของทาน อนชางตวประเสรฅ ใหไหลออกแลว

ดวย มตถโก (เต หตถนาเคน) วทาลโต จ

อ. กระหมอม ของทาน อนชางตวประเสรฅ

ท าลายแลวดวย สพพา เต ผาสกา (หตถนาเคน)

ภคคา จ อ. ซโครง ท. ทงปวง ของทาน อน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 158

ชางตวประเสรฅ หกแลวดวย สมม แนะสหาย

ตว อ. ทาน วโรจส ยอมงามวเศษ อทาน ใน

กาลน อต จ ดงนดวย ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา อารพภ ทรงปรารภ กถ ซงถอยค าวา

เทวทตโต อ. พระเทวทต อกตญฃ เปนคนอกตญญ (โหต) ยอมเปน

อต ดงน ปน อก กเถส ตรสแลว ชาตกาน ซงชาดก ท. อนม

ค าวา

(สกโณ) อ. นก (อาห) กลาวแลววา มย

อ. เรา ท. อกรมหา ว ไดกระท าแลวเทยว กจจ

ซงกจ เต ของทาน ย พล อ. ก าลงใด อมห

เส ของเรา ท. ส อห ว ไดมแลวเทยว (เตน

พเลน) ดวยก าลงนน มคราช ขาแตเนอผพระ

ราชา นโม อ. ความนอบนอม อตถ จงม เต

แกทาน มย อ. เรา ท. ลภามห เส ยอมไดส

กญจ ซงอะไร ๆ อป บางหรอ (อต) ดงน

(สโห) อ. สหะ (อาห) กลาวแลววา ตว

อ. ทาน ทนตนตรคโต เปนผไปแลวในระหวางฟน

มม ของเรา โลหตภกขสส ผ มเลอดเปนภกษา

กพพโต ผกระท าอย ลททาน ซงกรรมอนชวราย

ท. นจจ ตลอดกาลเปนนจ สนโต เปนอย

ชวส ยงเปนอยได ย ป แมใด ต เต ชวน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 159

อ. อนยงเปนอยไดแหงทานนน พห เปนบญมาก

(ภต ) เปนแลว (อต) ดงน อตอาทน ดงน

เปนตน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา อารพภ ทรงพระปรารภ ปรสกกน

ซงความตะเกยกตะกาย วธาย เพออนปลงพระชนม อสส เทวทตตสส

แหงพระเทวทตนน ปน อก กเถส ตรสแลว ชาตกาน ซงชาดก

ท. อนมค าวา

เสปณณ ดกอนไมระรน ตว อ. ทาน เสยยส

ยอมกลงมา ย ใด เอต กมม อ. กรรมนน

กรงคสส อนกวาง ฃาต รแลว อห อ. เรา

คจฉาม จะไป เสปณณ สไมระรน อญฃ ตนอน

(ห) เพราะวา ผล อ. ผล เต ของทาน เม

อนเรา น รจจเต ยอมไมชอบใจ อตอาทน

ดงนเปนตน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา กถาส ครงเมอถอยค า ท. วา เทวทตโต

อ. พระเทวทต ปรหโน เสอมรอบแลว อภโต วปากโต จากผลทงสอง

ลาภสกการโต จ คอจากลาภและสกการะดวย สามญฃโต จ คอจากคณ

เครองความเปนแหงสมณะดวย อต ดงน ปวตตมานาส เปนไปอย

ปน อก วตวา ตรสแลววา (เทวทตโต) อ. ภกษชอวาเทวทต

(ปรหายต) ยอมเสอมรอบ อทานเอว ในกาลนนนเทยว น หามได

(เทวทตโต) อ. ภกษชอวาเทวทต ปรหโนเอว เสอมรอบแลวนนเทยว

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 160

ปพเพป แมในกากอน อต ดงน กเถส ตรสแลว ชาตกาน ซง

ชาดก ท. อนมค าวา

อกข อ. นยนตา ท. ภนนา แตกแลว ปโฏ

อ. แผนผา นฏโฅ ฉบหายแลว จ อนง ภณฑน

อ. ความแตกราว (ตว ภรยาย) อนภรรยาของ

ทาน (กต ) กระท าแลว สขเคเห ในเรอนของ

หญงผ เปนสหาย (เต ชายปตกา) อ. เมยและผว

ท. เหลานน ปทฏฅกมมนตา เปนผ มการงานอน

โทษประทษรายแลว อภโต ปเถส ในทา

ท. ทงสอง อทกมห จ คอในน าดวย ถลมห จ

คอบนบกดวย (โหนต) ยอมเปน อตอาทน

ดงนเปนตน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา วหรนโต เมอประทบอย ราชคเห

ในเมองราชคฤห อารพภ ทรงพระปรารภ เทวทตต ซงพระเทวทต

กเถตวา ตรสแลว ชาตกาน ซงชาดก ท. พหน มาก เอว อยางน

คนตวา เสดจไปแลว ราชคหโต จากเมองราชคฤห สาวตถ สเมอง

สาวตถ กปเปส ทรงส าเรจแลว วาส ซงการประทบอย เชตวนมหาวหาเร

ในพระวหารใหญชอวาเชตวน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 161

๒๙. ๑๓๘/๙ ตงแต ภกข เอตตก ฅาน คนตวา เทวทตโต

เปนตนไป.

ภกข อ. ภกษ ท. กถ ยงถอยค าวา เทวทตโต อ. พระเทวทต

คนตวา ไปแลว เอตตก ฅาน สทอนมประมาณเทาน อลภตวา ว

ไมไดแลว ทฏฅ เพออนเหน สตถาร ซงพระศาสดาเทยว ปวฏโฅ

เขาไปแลว ปฅว สแผนดน อต ดงน สมฏฅาเปส ใหตงขนพรอม

แลว ฯ สตถา อ. พระศาสดา วตวา ตรสแลววา ภกขเว ดกอน

ภกษ ท. เทวทตโต อ. ภกษชอวาเทวทต อปรชฌตวา ผดแว

มย ในเรา ปาวส ไดเขาไปแลว ปฅว สแผนดน อทานเอว ใน

กาลนนนเทยว น หามได (เทวทตโต) อ. ภกษชอวาเทวทต

(อปรชฌตวา) ผดแลว (มย) ในเรา ปวฏโฅเอว เขาไปแลว

(ปฅว) สแผนดนนนเทยว ปพเพป แมในกาลกอน อต ดงน

กเถตวา ตรสแลว ชาตก ซงชาดก อม นวา

เจ หากวา (ปคคโล) อ. บคคล ทชชา พงให

ปฅว ซงแผนดน สพพ ทงปวง โปสสส แก

บรษ อกตญฃสส ผ เปนคนอกตญญ ววรทสสโน

ผ มปกตเหนซงชอง นจจ เปนนจไซร (โส

ปคคโล) อ. บคคลนน นเอว น ปรส อภราธเย

ไมพงยงบรษนน ไดยนดยงนนเทยว อต ดงน

เปนตน

ทเปต เพออนทรงแสดง (อตตโน) หตถราชกาเล มคคมฬห ปรส

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 162

สมสสาเสตวา อตตโน ปฏฅ อาโรเปตวา เขมนต ปาปตสส เตน

มหาปรเสน ปน ตกขตต อาคนตวา อคคฏฅาเน มชฌมฏฅาเน

มเล อต เอว ทนเต ฉนทตวา ตตยวาเร มหาปรสสส จกขปถ

อตกกมนตสส ตสส เทวทตตสส ปฅว ปวฏฅภาว ซงความทแหง

พระเทวทตนน ผอนพระมหาบรษนน ยงบรษผหลงแลวในหนทาง

ใหเบาใจแลว ยกขนแลวสหลง ของตน ใหถงแลว ซงทอนมความ

เกษม ผมาแลว ตดแลว ซงเงา ท. อยางน คอ ในทอนเปนปลาย

ในทอนมในทามกลาง ทโคน ๓ ครงอก กาวลวงอย ซงคลองแหงจกษ

ของพระมหาบรษในวาระท ๓ เปนผ เขาไปแลว สแผนดน ในกาล

แหงพระองคเปนชางผพระราชา กถาย ครนเมอถอยค า สมฏฅตาย

ตงขนพรอมแลว ตถาเอว เหมอนอยางนนนนเทยว ปนป แมอก

ขนตวาทภเต อตตน อปรชฌตวา กลาพราชภตสส ตสส เทวทตตสส

ปฅว ปวฏฅภาว ทเปต ขนตวาทชาตก (กเถส) จ ตรสแลว ซง

ชาดกอนบณฑตก าหนดแลวดวยดาบสชอวาขนตวาท เพออนทรงแสดง

ซงความทแหงพระเทวทตนน ผ เปนพระราชาพระนามวากลาพเปนแลว

เปนผผด ในพระองค ผ เปนดาบสชอวาขนตวาทเปนแลว แลวจงเขา

ไปแลว สแผนดนดวย จลลธมมปาลภเต อตตน อปรชฌตวา

มหาปตาปราชภตสส ตสส เทวทตตสส ปฅว ปวฏฅภาว ทเปต

จลลธมมปาชาตก กเถส จ ตรสแลว ซงชาดกอนบณฑตก าหนดแลว

ดวยพระกมารพระนามวา จลธรรมปาละ เพออนทรงแสดง ซงความ

ทแหงพระเทวทตนน ผ เปนพระราชาพระนามวามหาปตาปะเปนแลว

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 163

เปนผผดแลว ในพระองคผ เปนพระกมารพระนามวาจลธรรมปาละ

เปนแลว จงเขาไปแลว สแผนดนดวย ฯ

ปน ก เทวทตเต ครนเมอพระเทวทต ปวฏเฅ เขาไปแลว

ปฅว สแผนดน มหาชโน อ. มหาชน หฏฅตฏโฅ เปนผ ราเรงแลว

และยนดแลว (หตวา) เปน อสสาเปตวา ยงกนและกนใหยกขนแลว

ธชปตากกทลโย ซงธงชยและธงแผนผาและตนกลวย ท. ฅเปตวา

ตงไวแลว ปณณฑเฏ ซงหมออนเตมแลว ท. อนโภต เสวยอย

ฉณ ซงมหรสพ มหนต อนใหญ (จนตเนน) ดวยอนคดวา ลาภา

วต อ. ลาภ ท. หนอ โน ของเรา ท. อต ดงน ฯ (ภกข)

อ. ภกษ ท. อาโรเจส กราบทลแลว ต อตถ ซงเนอความนน

ภควโต แดพระผ มพระภาคเจา ฯ ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา

วตวา ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ ท. มหาชโน อ. มหาชน

เทวทตเต ครนเมอภกษชอวาเทวทต มเต มรณภาพแลว ตสสต

ยอมยนด อทนเอว ในกาลนนนเทยว น หามได (มหาชโน)

อ. มหาชน (เทวทตเต) ครนเมอภกษชอวาเทวทต (มเต) มรณภาพ

แลว ตสสเอว ยนดแลวนนเทยว ปพเพป แมในกาลกอน อต ดงน

กเถส ตรสแลว ปงคลชาดก ซงชาดกอนบณฑตก าหนดแลวดวย

พระราชาพระนามวาปงคละ อม นวา

(โพธสตโต) อ. พระโพธสตว (อาห) ตรส

แลววา ชโน อ.ชน สพโพ ทงปวง ปงคเลน

อนพระราชาพระนามวาปงคละ หสโต ทรง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 164

เบยดเบยนแลว (ชนา) อ.ชน ท.ตสม ปงคเล

ครนเมอพระราชาพระนามวาปงคละนน มเต

สวรรคตแลว เวทยนต ยอมเสวย ปจจย ซงปต

(โส ปงคโล) อ. พระราชาพระนามวาปงคละนน

อกณหเนตโต ผ มพระเนตรอนด าหามได ปโย

ทรงเปนผ เปนทรก เต ของทาน อาส ไดเปน

แลว น หรอ ทวารปาล แนะนายทวารปาละ

ตว อ. ทาน โรทส ยอมรองไห กสมา เพราะ

เหตอะไร (อต) ดงน (ทวารปาโล) อ. นาย

ทวารปาละ (อาห) กราบทลแลววา (ปงคโล)

อ. พระราชาพระนามวาปงคละ อกณหเนตโต

ผ มพระเนตรอนด าหามได ปโย ทรงเปนผ เปน

ทรก เม ของขาพระองค อาส ไดเปนแลว

น หามได อห อ. ขาพระองค ภายาม ยอมกลว

ปจจคมนาย ตออนเสดจกลบมา ตสส ปงคลสส

แหงพระราชาพระนามวาปงคละนน (โส ปงคโล)

อ. พระราชาพระนามวาปงคละนน คโต เสดจไป

แลว อโต ฅานโต จากทน หเสยย พงเบยดเบยน

มจจราช ซงมจจผพระราชา โส มจจราชา

อ. มจจผพระราชานน (ปงคเลน) หสโต ผอน

พระราชาพระนามวาปงคละเบยดเบยนแลว อาเนยย

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 165

พงน ามา น ปงคล ซงพระราชาพระนามวาปงคละ

นน อธ ฅเน ในทน ปน อก (อต) ดงน

อต ดงน เปนตน

ทเปต เพออนทรงแสดง สพพชนสส จณเฑ ผรเส พารณสย

ปงคลราเช นาม มเต มหาชนสส ตฏฅภาว ซงความทแหงมหาชน

ชอครนเมอพระราชาพระนามวาปงคละ ผ ไมทรงเปนทรก ของชน

ทงปวง ผทรงดราย ผทรงหยาบคาย ในเมองพาราณส สวรรคตแลว

เปนผยนดแลว ฯ

ภกข อ. ภกษ ท. ปจฉส ทลถามแลว สตถาร ซงพระศาสดาวา

ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ อทาน ในกาลน เทวทตโต อ. พระ

เทวทต นพพตโต บงเกดแลว กห ฅาเน ณ ทไหน อต ดงน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา (อาห) ตรสแลววา ภกขเว ดกอนภกษ

ท. (เทวทตโต) อ. ภกษชอวาเทวทต (นพพตโต) บงเกดแลว

อวจมหานรเย ในนรกใหญชอวาอเวจ (อทาน) ในกาลน อต ดงน น

(ภกข) อ. ภกษ ท. (ปจฉส) ทลถามแลววา ภนเต ขาแตพระองค

ผ เจรญ (เทวทตโต) อ. พระเทวทต ตปปนโต เดอดรอนอย อธ

โลเก ในโลกน วจรตวา เทยวไปแลว คนตวา ไปแลว นพพตโต

บงเกดแลว ตปปนฏฅาเนเอว ในทอนเปนทเดอดรอนนนเทยว ปน

อกหรอ อต ดงน ฯ (สตถา) อ. พระศาสดา วตวา ตรสแลววา

ภกขเว ดกอนภกษ ท. อาม เออ (เอว ) อ. อยางนน (ชนา)

อ.ชน ท. ปมาทวหารโน ผอยดวยความประมาทโดยปกต ปพพชตา

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 166

โหนต วา จงเปนบรรพชต จงเปนหรอ คหฏฅา (โหนต) วา หรอ

วาจงเปนคฤหสถ จงเปน อภยตถ โลเก ตปปนตเอว ยอมเดอดรอน

ในโลกทงสองนนเทยว อต ดงน อาห ตรสแลว คาถ ซงพระคาถา

อม นวา

ปาปการ อ. บคคลผกระท าซงบาปโดยปกต ตปปต

ยอมเดอดรอน อธ โลเก ในโลกน เปจจ ละไป

แลว ตปปต ยอมเดอดรอน ตปปต ชอวายอม

เดอดรอน อภยตถ โลเก ในโลกทงสอง (โส

ปาปการ) อ. บคคลผกระท าซงบาปโดยปกตนน

ตปปต ยอมเดอดรอนวา ปาป อ. บาป เม อนเรา

กต กระท าแลว อต ดงน คโต ไปแลว ทคคต

สทกคต ตปปต ยอมเดอนรอน ภยโย ยง

อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ตปปต ยอมเดอดรอน อธ โลเก

ในโลกน โทมนสสมตเตน การเณน ดวยเหตสกวาความโทมนส

กมมตปปเนน ดวยความเดอดรอนเพราะกรรม (อต) ดงน ตตถ

ปเทส ในบท ท. เหลานนหนา (ปททวยสส) แหงหมวดสองแหง

บทวา อธ ตปปต อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปน สวนวา (ปาปการ) อ. บคคลผ

กระท าซงบาปโดยปกต ตปปต ยอมเดอดรอน อปายทกเขน ดวย

ความทกขในอบาย อตทารเณน อนทารณยง วปากตปปเนน ดวย

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 167

ความเดอดรอนเพราะผล ปรโลเก ในโลกในเบองหนา (อต) ดงน

(ปทสส) แหงบทวา เปจจ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา กตตา ผกระท า ปาปสส ซงบาป

นานปปการสส อนมประการตาง ๆ (อต) ดงน (ปทสส) แหง

บทวา ปาปการ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ตปปต นาม ชอวายอมเดอดรอน อภยตถ

โลเก ในโลกทงสอง ตปปเนน ดวยความเดอนรอน วตตปปกาเรน

อนมประการแหงค าอนขาพเจากลาวแลว อมนา น (อต) ดงน

(ปทสส) แหงบทวา อภยตถ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ห ก โส ปาปกร อ. บคคลผกระท า

ซงบาปโดยปกตนน ตปปนโต เมอเดอดรอน กมมตปปเนน ดวย

ความเดอดรอนเพราะกรรม ตปปต ชอวายอมเดอดรอน (จนตเนน)

ดวยอนคดวา ปาป อ. บาป เม อนเรา กต กระท าแลว อต ดงน

ต ตปปน อ. ความเดอดรอนนน ตปปน เปนความเดอดรอน

อปปมตตก อนมประมาณอนนอย (โหต) ยอมเปน ปน แตวา

(ปาปการ) อ. บคคลผกระท าซงบาปโดยปกต ตปปนโต เมอเดอดรอน

วปากตปปเนน ดวยความเดอดรอนเพราะผล คโต ชอวาไปแลว

ทคคต สทคต ตปปต ยอมเดอดรอน ภยโย ยง คอวา ตปปต

ยอมเดอดรอน อตวย เกนเปรยบ ตปปเนน ดวยความเดอดรอน

อตผรเสน อนหยาบยง อต ดงน (ปททวยสส) แหงหมวดสอง

แหงบทวา ปาป เม อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 168

เรองนางสมนาเทว

๓๐. ๑๔๒/๖ ตงแต โส โสตาปนโนป สมโน เสฏฅ ธตร

เปนตน.

โส เสฏฅ อ. เศรษฐนน โสตาปนโนป แมเปนผ เปนโสดาบน

สมาโน เปนอย อสกโกนโต ไมอาจอย ธตร อปปนนโสก อธวาเสต

เพออนยงความเศราโศกอนเกดขนแลว ในธดาใหอยทบ กาเรตวา

ยงบคคลใหกระท าแลว สรรกจจ ซงกจดวยสรระ ธต ของธดา

โรทนโต รองใหอย คนตวา ไปแลว สนตก สส านก สตถ

ของพระศาสดา (วจเน) ครนเมอพระด ารสวา คหปต ดกอน

คฤหบด ตว อ. ทาน ทกข เปนผ มทกข ทมมโน เปนผ มใจอน

โทษประทษรายแลว อสสมโข เปนผ มหนาอนเตมแลวดวยน าตา

รทมาโน เปนผ รองไหอย อาคโต เปนผมาแลว อส ยอมเปน

กการณา เพราะเหตอะไร อต ดงน (สตถารา) อนพระศาสดา

วตเต ตรสแลว อาห กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ

ธตา อ.ธดา เม ของขาพระองค สมนาเทว ชอวาสมนาเทว กาลกตา

เปนผ มกาละอนกระท าแลว (โหต) ยอมเปน อต ดงน ฯ (สตถา)

อ. พระศาสดา (อาห) ตรสแลววา อถ ครนเมอความเปนอยางนน

(สนเต) มอย ตว อ. ทาน โสจส ยอมเศราโศก กสมา เพราะ

เหตอะไร มรณ อ. ความตาย (โหต) ยอมม สพเพส สตตาน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 169

แกสตว ท. ทงปวง เอก สก สวนเดยว นน มใชหรอ อต ดงน ฯ

(เสฏฅ) อ. (เศรษฐ) (อาห) กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ

อห อ. ขาพระองค ชานาม ยอมทราบ เอต ปพพ ซงขอนน ปน

แตวา ธตา อ. ธดา เม ของขาพระองค เอวรปา เปนผ มรปอยางน

หโรตตปปสมปนนา เปนผถงพรอมแลวดวยหรและโอตตปปะ (โหต)

ยอมเปน มรณกาเล ในกาลอนเปนทตาย สา สมนาเทว อ. นาง

สมนาเทวนน อสกโกนต ไมอาจอย สต ปจจปฏฅาเปต เพออนยง

สตใหเขาไปตงไวเฉพาะ วปปลปมานา เพออย มตา ตายแลว เตน

การเณน เพราะเหตนน โทมนสส อ. ความโทมนส อนปปก อน

ไมนอย อปปชชต ยอมเกดขน เม แกขาพระองค อต ดงน ฯ

(สตถา) อ. พระศาสดา (อาห) ตรสแลววา มหาเสฏฅ ดกอน

มหาเศรษฐ ปน ก ก วจน อ. ค าอะไร ตาย สมนาเทวยา อน

นางสมนาเทวนน กถต กลาวแลว อต ดงน ฯ (เสฏฅ) อ. เศรษฐ

(อาห) กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ อห อ. ขาพระองค

อามนเตส เรยกแลว ต สมนาเทว ซงนางสมนาเทวนนวา สมเน

แนะสมนา อมม ผแม ก อ. อะไร อต ดงน อถ ครงนน (สมนาเทว)

อ. นางสมนาเทว อาห กลาวแลววา กนฏฅภาตก แนะนองชาย ก

อ. อะไร อต ดงน ม กะขาพระองค ตโต ล าดบนน (สมนาเทว)

อ. นางสมนาเทว (วจเน) ครนเมอค าวา อมม แนะแม ตว อ. เธอ

วปปลปส ยอมเพอหรอ อต ดงน (มยา) อนขาพระองค วตเต

กลาวแลว (วตวา) กลาวแลววา กนฏฅภาตก แนะนองชาย อห

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 170

อ. ดฉน น วปปลปาม ยอมไมเพอ อต ดงน (วจเน) ครนเมอ

ค าวา อมม แนะแม ตว อ. เธอ ภายส ยอมกลวหรอ อต ดงน

(มยา) อนขาพระองค (วตเต) กลาวแลว (วตวา) กลาวแลววา

กนฏฅภาตก แนะนองชาย อห อ. ดฉน น ภายาม ยอมไมกลว

อต ดงน วตวา ครนกลาวแลว เอตตก วจน ซงค าอนมประมาณ

เทาน อกาส ไดกระท าแลว กาล ซงกาละ อต ดงน ฯ

อถ ครงนน ภควา อ. พระผ มพระภาคเจา อาห ตรสแลววา

มหาเสฏฅ ดกอนมหาเศรษฐ ห ก ธตา อ. ธดา เต ของทาน

น วปปลปต ยอมไมเพอ อต ดงน น เสฏฅ กะเศรษฐนน ฯ

(เสฏฅ) อ. เศรษฐ (ปจฉ) ทลถามแลววา อถ ครนเมอความ

เปนอยางนน (สนเต) มอย (สมนาเทว) อ. นางสมนาเทว อาห

กลาวแลว เอว อยางน กสมา เพราะเหตอะไร อต ดงน ฯ (สตถา)

อ. พระศาสดา (อาห) ตรสแลววา (สมนาเทว) อ. นางสมนาเทว

(อาห) กลาวแลว (เอว ) อยางน (ตว) กนฏฅตตาเอว เพราะ

ความทแหงทานเปนผ เปนนองชายนนเทยว คหปต ดกอนคฤหบด

ห ก ธตา อ. ธดา เต ของทาน มหลลกา เปนผแก ตยา กวา

ทาน มคคผเลห โดยมรรคและผล ท. (โหต) ยอมเปน ห เพราะวา

ตว อ.ทาน โสตาปนโน เปนผ เปนโสดาบน (อส) ยอมเปน ปน

สวนวา ธตา อ.ธดา เต ของทาน สกทาคามน เปนผ เปนสกทาคามน

(โหต) ยอมเปน สา สมนาเทว อ. นางสมนาเทวนน อาห กลาวแลว

เอว อยางน ต กะทาน (อตตโน) มหลลกตตา เพราะความทแหงตน

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 171

เปนผแก มคคผเลห โดยมรรคและผล ท. อต ดงน ฯ (เสฏฅ) อ.เศรษฐ

(อาห) กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองคผ เจรญ เอว อ. อยางนน

หรอ อต ดงน ฯ (สตถา) อ. พระศาสดา (อาห) ตรสแลววา

คหปต ดกอนคฤหบด (อาม) เออ เอว อ. อยางนน อต ดงน ฯ

(เสฏฅ) อ. เศรษฐ (อาห) กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองค

ผ เจรญ อทาน โนกาลน (สมนาเทว) อ. นางสมนาเทว นพพตตา

บงเกดแลว กห ฅาเน ณ ทไหน อต ดงน ฯ (เสฏฅ) อ. เศรษฐ

(วจเน) ครนเมอพระด ารสวา คหปต ดกอนคฤหบด (สมนาเทว)

อ. นางสมนาเทว (นพพตตา) บงเกดแลว ตสตภวเน ในภพชอวา

ดสต (อทาน) ในกาลน อต ดงน (สตถารา) อนพระศาสดา

วตเต ตรสแลว (อาห) กราบทลแลววา ภนเต ขาแตพระองค

ผ เจรญ ธตา อ. ธดา มม ของขาพระองค นนทมานา วจรตวา

เทยวไปเพลดเพลนอยแลว อนตเร ในระหวาง ฃาตกาน แหงญาต

ท. อธ โลเก ในโลกน คนตวาป แมไปแลว อโต โลกโต จาก

โลกน นพพตตา บงเกดแลว นนทนฏฅาเนว ในทอนเปนทเพลด

เพลนนนเทยวหรอ อต ดงน ฯ อถ ครงนน สตถา อ. พระศาสดา

วตวา ตรสแลววา คหปต ดกอนคฤหบด อาม เออ (เอว ) อ. อยางนน

คหฏฅา วา อ. คฤหสถ ท. กด ปพพชต วา อ. บรรพชต ท. กด

อปปมตตา นาม ชอวาผ ไมประมาทแลว นนทนตเอว ยอมเพลดเพลน

อธโลเก จ ในโลกนดวย ปรโลเก จ ในโลกเบอหนาดวย นนเทยว

อต ดงน น เสฏฅ กะเศรษฐนน อาห ตรสแลว คาถ ซงพระคาถา

อม นวา ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 172

กตปญโฃ อ. บคคลผ มบญอนกระท าแลว นนทต

ยอมเพลดเพลน อธ โลเก ในโลกน เปจจ

ละไปแลว นนทต ยอมเพลดเพลน นนทต ยอม

เพลดเพลน อภยตถ โลเก ในโลกทงสอง (โส

กตปญโฃ) อ. บคคลผ มบญอนกระท าแลวนน

นนทต ยอมเพลดเพลน (จนตเนน) ดวยอนคด

วา ปญฃ อ. บญ เม อนเรา กต กระท าแลว

อต ดงน คโต ไปแลว สคคต สสคต นนทต

ยอมเพลดเพลน ภยโย ยง อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา นนทต ยอมเพลดเพลน อธโลเก ใน

โลกน กมมนนทเนน ดวยความเพลดเพลนเพราะกรรม (อต) ดงน

ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานนหนา (ปทสส) แหงบทวา อธ

อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา นนทต ยอมเพลดเพลน ปรโลเก ใน

โลกในเบองหนา วปากนนทเนน ดวยความเพลดเพลนเพราะผล

(อต) ดงน (ปทสส) แหงบทวา เปจจ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา กตตา ผกระท า ปญฃสส ซงบญ

นานปปการสส อนมประการตาง ๆ (อต) ดงน (ปทสส) แหง

บทวา กตปญโฃ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา นนทต ยอมเพลดเพลน อธ โลเก

ในโลกน (จนเตเนน) ดวยอนคดวา กสล อ. กศล เม อนเรา กต

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 173

กระท าแลว ปาป อ. บาป เม อนเรา อกต ไมกระท าแลว อต

ดงน อนภวนโต เมอเสวย วปาก ซงผล นนทต ชอวายอมเพลด

เพลน ปรตถ โลเก ในโลกเบองหนา (อต) ดงน (ปทสส) แหง

บทวา อภยตถ อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปน ก (กตปญโฃ) อ. บคคลผ ม

บญอนกระท าแลว นนทนโต เมอเพลดเพลน อธ โลเก ในโลกน

นนทต ชอวายอมเพลดเพลน อปาทาย เพราะเขาไปถอเอา กมม-

นนทน ซงความเพลดเพลนเพราะกรรม โสมนสสมตตเกนเอว การ-

เณน ดวยเหตอนสกวาความโสมนสนนเทยววา ปญฃ อ. บญ เม

อนเรา กต กระท าแลว อต ดงน (อต) ดงน (ปททวยสส)

แหงหมวดสองแหงบทวา ปฃฃ เม อต ดงน ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา ปน ก (กตปญโฃ) อ. บคคลผ มบญ

อนกระท าแลว คโต ไปแลว สคต สสคต อนภวนโต เสวยอย

ทพพสมปตต ซงสมบตอนเปนทพย สตตปญฃาสวสสโกฏโย จ ตลอด

โกฏแหงป ๕๗ ท. ดวย สฏฅ วสสสตสหสสาน จ ตลอดแสนแหง

ป ท. ๖๐ ดวย นนทต ชอวายอมเพลดเพลน อตวย เกนเปรยบ

ตสตปเร ในบรชอวาดสต วปากนนทเนน ดวยความเพลดเพลน

เพราะผล อต ดงน (ปทสส) แหงบทวา ภยโย อต ดงนเปนตน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 174

เรองภกษ ๒ สหาย

๓๑. ๑๔๖/๒ ตงแต สตถา สาธ สาธต อภนนทตวา เปน

ตนไป.

สตถา อ. พระศาสดา อภนนทตวา ทรงเพลดเพลนยงแลววา

สาธ อ. ดละ สาธ อ. ดละ อต ดงน ปจฉ ตรสถามแลว ปฃห

ซงปญหา เสสมคเคสป แมในมรรคอนเหลอ ท. ปฏปาฏยา ตามล า

ดบ ฯ คนถกตเถโร อ. พระเถระผ เรยนซงคมภร น อสกข ไมได

อาจแลว กเถต เพออนกราบทล เอก ป ปญห ซงปญหาแมขอหนง ฯ

ปน สวนวา ขณาสโว อ. พระเถระผ มอาสวะสนแลว กเถส กราบ

ทลแลว (สตถารา) ปจฉตปจฉต ปญห ซงปญหาอนพระศาสดา

ตรสถามแลวและตรสถามแลว ฯ สตถา อ. พระศาสดา อทาส ได

ทรงประทานแลว สาธการ ซงอนสาธการ ตสส ขณาสวตเถรสส

แกพระเถระผ มอาสวะสนแลวนน ฅาเนส ในฅานะ ท. จตสป แม ๔ ฯ

ภมมเทเว อาท กตวา ยาว พรหมโลกา สพพา เทวตา จเอว อ.

เทวดา ท. ทงปวง กระท า ซงภมมเทวดา ท. ใหเปนตน เพยงใด

แตพรหมโลก ดวยนนเทยว นาคสปณณา จ อ. นาคและครฑ ท.

ดวย สตวา ฟงแลว ต สาธการ ซงอนสาธการนน อท ส ไดให

แลว สาธการ ซงอนสาธการ ฯ อนเตวาสกา จ เอว อ. อนเตวาสก

ท. ดวยนนเทยว สทธวหารโน จ อ. สทธวหารก ท. ดวย ตสส

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 175

คนถกตเถรสส ของพระเถระผ เรยนซงคมภรนน สตวา ฟงแลว ต

สาธการ ซงอนสาธการนน อชฌายส โพนทนาแลว สตถาร ซง

พระศาสดาวา เอต กมม อ. กรรมนน ก นาม ชออะไร สตถารา

อนพระศาสดา กต ทรงกระท าแลว (สตถา) อ. พระศาสดา อทาส

ไดทรงประทานแลว สาธการ ซงอนสาธการ ฅาเนส ในฅานะ ท.

จตปส ๔ มหลลกตเถรสส แกพระเถระผแก อชานนตสส ผ ไมรอย

กญจ ซงอะไร ๆ ปน แตวา (สตถา) อ. พระศาสดา น กร ไม

ทรงกระท าแลว ปส สามตต ป อาการ ซงพระอาการแมอนสกวาความ

สรรเสรญ อาจรยสส แกอาจารย อมหาก ของเรา ท. สพพปรยตต-

ธรสส ผทรงไวซงปรยตทงปวง ปาโมกขสส ผ เปนหวหนา ภกขสตาน

แหงรอยแหงภกษ ท. ปญจนน ๕ อต ดงน ฯ

อถ ครงนน สตถา อ. พระศาสดา ปจฉตวา ตรสถามแลว

เน ภกข ซงภกษ ท. เหลานนวา ภกขเว ดกอนภกษ ท. ตมเห

อ. เธอ ท. กเถถ ยอมกลาว เอต วจน ซงค านน ก นาม ชอ

อะไร อต ดงน อตเถ ครนเมอเนอความ ตสม นน (ภกขห)

อนภกษ ท. อาโรจเต กราบทลแลว วตวา ตรสแลววา ภกขเว ด

กอนภกษ ท. อาจรโย อ. อาจารย ตมหาก ของเธอ ท. รกขนสทโส

เปนผ เชนกบดวยบคคลผ รกษา คาโว ซงโค ท. ภตยา เพอคาจาง

สาสเน ในศาสนา มม ของเรา (โหต) ยอมเปน ปน สวนวา

ปตโต อ. บตร มยห ของเรา ปรภญชนกสามสทโส เปนผ เชนกบ

ดวยเจาของผบรโภค ปญจโครเส ซงรสของโค ๕ ท. ยถารจยา ตาม

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 176

ความชอบใจอยางไร (โหต) ยอมเปน อต ดงน อภาส ไดทรง

ภาษตแลว คาถา ซงพระคาถา ท. อมา เหลานวา

เจ หากวา นโร อ. นระ ภสมาโน กลาวอย

(พทธวจน ) ซงพระพทธพจน สหต อนเปนไป

กบดวยประโยชนเกอกล พห ป แมมาก ปมตโต

เปนผประมาทแลว (หตวา) เปน ตกกโร เปน

ผกระท าซงพระพทธพจนนน โหต ยอมเปน น

หามได (โส นโร) อ. นระนน ภาควา เปน

ผ มสวน สามญฃสส แหงคณเครองความเปน

แหงสมณะ โหต ยอมเปน น หามได โคโป

อว ราวกะ อ. บคคลผ รกษาซงโค คณย นบอย

คาโว ซงโค ท. ปเรส ชนาน ของชน ท. เหลา

อน (ภาควา) เปนผ มสวน (ปญจโครสาน )

แหงรสของโค ๕ ท. (โหต) ยอมเปน (น)

หามได เจ หากวา (นโร) อ. นระ ภาสมาโน

กลาวอย (พทธวจน ) ซงพระพทธพจน สหต

อนเปนไปกบดวยประโยชนเกอกล อปป ป แม

อนนอย อนธมมจาร เปนผ มปกตประพฤตซง

ธรรมอนสมควร ธมมสส แกธรรม โหต ยอม

เปนไซร (โส นโร) อ. นระนน ปหาย ละ

แลว ราค จ ซงราคะดวย โทส จ ซงโทสะดวย

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 177

โมห จ ซงโมหะดวย สมมปปชาโน เปนผ รทว

โดยชอบอย สวมตตจตโต เปนผ มจตอนพนวเศษ

ดวยดแลว อนปาทยาโน เปนผไมถอมนอย อธ

โลเก วา ในโลกนหรอ หร วา หรอวาในโลกอน

(โหต) ยอมเปน โส นโร อ. นระนน ภาควา

เปนผ มสวน สามญฃสส แหงคณเครองความเปน

แหงสมณะ โหต ยอมเปน อต ดงน ฯ

ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานนหนา เอต ปท อ. บทนวา สหต

อต ดงน นาม เปนชอ พทธวจนสส แหงพระพทธพจน เตปฏกสส

คอประชมแหงปฎก ๓ (โหต) ยอมเปน (นโร) อ. นระ อป-

สงกมตวา เขาไปหาแลว อาจรเย ซงอาจารย ท. อคคณหตวา

เรยนเอาแลว ต พทธวจน ซงพระพทธพจนนน ภาสมาโน กลาว

อย คอวา วาเจนโต บอกอย คอวา กเถนโต แสดงอย พห ป

พทธวจน ซงพระพทธพจนแมอนมาก ปเรส ชนาน แกชน ท.

เหลาอน ย กจจ อ. กจใด ปคคเลน อนบคคล การเกน ผกระท า

สตวา ฟงแลว ต ธมม ซงธรรมนน กตตพพ พงกระท า ตกกโร

เปนผกระท าซงกจนน โหต ยอมเปน น หามได คอวา มนสการ

น ปวตเตส ไมยงการกระท าไวในใจใหเปนไปแลว อนจจาทวเสน

ดวยอ านาจแหงลกษณะ มลกษณะอนไมเทยงเปนตน ปกขปหรณมตต ป

กาล สนกาลแมสกวาอนปรบซงปก กกกฏสส แหงไก โคไป อ. บคคล

ผ รกษาซงโค รกขนโต รกษาอย คาโว ซงโค ท. ภตยา เพอคาจาง

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 178

ทวเส ในวน สมปฏจฉตวา รบพรอมแลว ปาโต ว แตเชาเทยว

คเณตวา นบแลว สาย ในเวลาเยน นยยาเทตวา มอบใหแลว

สามกาน แกเจาของ ท. คณหาต ยอมรบเอา ทวสภตมตต วตถ

ซงวตถอนสกวาคาจางในวน ปน แตวา (โส โคโป) อ. บคคลผ

รกษาซงโคนน น ลภต ยอมไมได ปรภญชต เพออนบรโภค ปญจ-

โครเส ซงรสของโค ๕ ท. ยถารจยา ตามความชอบใจอยางใด ยถา

นาม ชอฉนใด เอโส นโร อ. นระนน ภาค เปนผ มสวน วตต-

ปฏวตตกรณมตตสส ผลสส แหงผลอนสกวาการกระท าซงวตรและ

วตรอนสมควร สนตกา จากส านก อนเตวาสกาน ของอนเตวาสก

ท. เกวล อยางเดยว โหต ยอมเปน ปน แตวา (เอโส นโร)

อ. นระนน ภาค เปนผ มสวน สามญฃสส แหงคณเครองความเปน

แหงสมณะ โหต ยอมเปน น หามได เอว เอว ฉนนนนนเทยว ฯ

ปน เหมอนอยางวา โคสามกา ว อ. เจาของแหงโค ท. เทยว

ปรภญชนต ยอมบรโภค ปญจโครส ซงรสของโค ๕ คนน ของโค

ท. โคปาลเกน นยยาทตาน ตวอนบคคลผ รกษาซงโคมอบใหแลว

ยถา ฉนใด การกปคคลา อ. บคคลผกระท า ท. สตวา ฟงแลว ธมม

ซงธรรม เตน นเรน กถต อนนระนนกลาวแลว ปฏปชชตวา

ปฏบตแลว ยถานสฏฅ ตามธรรมอนระพร าสอนแลว เกจ การปคคลา

อ. บคคลผกระท า ท. บางพวก ปาปณนต ยอมบรรล ปฅมชฌานา-

ทน ฌานาน ซงฌาน ท. มฌานทหนงเปนตน เกจ การกปคคลา

อ. บคคลผกระท า ท. บางพวก วปสสน ยงวปสสนา วฑเฒตวา ให

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 179

เจรญแลว ปาปณนต ยอมบรรล มคคผลาน ซงมรรคและผล ท.

ภาคโน เปนผ มสวน สามญฃสส แหงคณเครองความเปนแหงสมณะ

โหนต ยอมเปน โคสามกา โครสสส (ภาคโน สมานา) อว ราวกะ

อ. เจาของแหงโค ท. เปนผ มสวน แหงรสของโค เปนอย ตถา ฉน-

นน ฯ สตถา อ. พระศาสดา กเถส ตรสแลว คาถ ซงพระคาถา

ปฅม ทหนง วเสน ดวยอ านาจ ภกขโน แหงภกษ สลสมปนนสส

ผถงพรอมแลวดวยศล พหสสตสส ผ มพระพทธพจนอนสดบแลวมาก

ปมาทวหารโน ผอยดวยความประมาทโดยปกต อปปวตตสส ผ ไม

ประพฤตแลว โยนโสมนสกาเร ในการกระท าไวในใจโดยแยบคาย

อนจจาทวเสน ดวยอ านาจแหงลกษณะมลกษณะอนไมเทยงเปนตน น

(กเถส) ไมตรสแลว (วเสน) ดวยอ านาจ (ภกขโน) แหงภกษ

ทสสลสส ผ มศลอนโทษประทษรายแลว อต ดวยประการฉะน ฯ

ปน สวน วา ทตยคาถา อ. พระคาถาทสอง (สตถารา)

อนพระศาสดา กถตา ตรสแลว วเสน ดวยอ านาจ การกปคคลส

แหงบคคลผกระท า อปปสสตสสอป ผแมมพระพทธพจนอนตนสดบ

แลวนอย กโรนตสส ผกระท าอย กมม ซงกรรม โยนโสมนสกาเร

ในการกระท าไวในใจโดยแยบคาย ฯ

(อตโถ) อ. อรรถวา โถก หนอยหนง คอวา เอกวคคทว-

วคคมตต ป แมอนมวรรคหนงและวรรคสองเปนประมาณ (อต) ดงน

ตตถ ปเทส ในบท ท. เหลานนหนา (ปทสส) แหงบทวา อปปมป

เจ อต ดงน ฯ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 180

(อตโถ) อ. อรรถวา (นโร) อ. นระ อญฃาย รทวแลว

อตถ ซงอรรถ อญฃาย รทวแลว ธมม ซงธรรม จรนโต ประพฤต

อย ธมม ซงธรรม อนรป อนสมควร นวโลกตตรธมมสส แกธรรมอน

เปนโลกตตระ ๙ คอวา จตปารสทธสลธตงคอสภกมมฏฅานาทเภท

อนตางดวยธรรมมศลคอความบรสทธ ๔ และธดงคและอสภกรรมฅาน

เปนตน ปพพภาคปฏปทาสงขาต อนบณฑตนบพรอมแลววาขอ

ปฏบตอนมในสวนเบองตน อนธมมจาร ชอวาเปนผ มปกตประพฤตซง

ธรรมอนสมควร โหต ยอมเปน คอวา อากงขนโต หวงอย ปฏเวธ

ซงอนแทงตลอดวา (อห ) อ. เรา (ปฏวชฌสสาม) จกแทงตลอด

อชช ในวนน (อห ) อ. เรา (ปฏวชฌสสาม) จกแทงตลอด

อชชเอว ในวนนนนเทยว อต ดงน วจรต ชอวายอมประพฤต

โส นโร อ. นระนน ปหาย ละแลว ราค จ ซงราคะดวย โทส

จ ซงโทสะดวย โมห จ ซงโมหะดวย สมมาปฏปตตยา ดวยการ

ปฏบตโดยชอบ อมาย น ปรชานนโต ก าหนดรอย ปรชานตพพธมเม

ซงธรรมอนตนพงก าหนดร ท. สมมา โดยชอบ คอวา เหตนา โดย

เหต คอวา นเยน โดยนย สวมตตจตโต เปนผ มจตอนพนวเศษแลว

วเสน ดวยอ านาจ ตทงควกขมภนสมจเฉทปฏปสสทธนสสรณวมตตน

แหงตทงควมตและวกขมภน วมตและสมจเฉทวมตและปฏปสสทธวมต

และนสสรณวมต ท. อนปาทยาโน เปนผไมถอมนอย อธ โเก

วา ในโลกนหรอ หร วา หรอวาในโลกอน คอวา อนปาทยนโต

เปนผไมเขาไปยดมนอย ขนธายตนธาตโย ซงขนธและอายตนะและ

ประโยค๒ - คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล ภาค ๑ - หนาท 181

ธาต ท. อธโลกปรโลเก ปรยาปนนา วา อนนบเนองแลวในโลกน

และโลกในเบองหนา หรอ อชฌตตกพาหรา วา หรอวาอนเปนไปใน

ภายในและเปนไปในภายนอก อปาทาเนห ดวยอปาทาน ท. จตห ๔

มหาขณาสโว ชอวาเปนมหาขณาสพ (โหต) ยอมเปน ภาควา เปน

ผ มสวน มคคสงขาตสส สามฃฃสส วเสน อาคตสส ผลสามญฃสส

จเอว แหงคณเครองความเปนแหงสมณะคอผล อนมาแลว ดวย

อ านาจ แหงคณเครองความเปนแหงสมณะ อนบณฑตนบพรอมแลว

วามรรคดวยนนเทยว ปญจอเสขธมมกขนธสามญฃสส จ แหงคณ

เครองความเปนแหงสมณะคอกองแหงธรรมของพระอเสขะ ๕ ดวย

โหต ยอมเปน อต ดงน (คาถาปาทสส) แหงบาทแหงคาถาวา

ธมมสส โหต อนธมมจาร อต ดงนเปนตน ฯ

(สตวา) อ. พระศาสดา คณห ทรงถอเอาแลว กฏ ซงยอด

เทสนาย แหงเทศนา อรหตเตน ดวยความเปนแหงพระอรหนต

วฑฒก วย ราวกะ อ. นายชางไม (คณหนโต) ถอเอาอย (กฏ )

ซงยอด อคารสส แหงเรอน รตนกเฏน ดวยยอดแหงรตนะ อต

ดงนแล ฯ

คณฐพระธมมปทฏฐกถา ยกศพทแปล

ภาค ๑ จบ.