2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    1/47

     

    erovnuli saswavlo olimpiada

    q i m i a

    2 0 1 0

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    2/47

    2

    S e s a v a l i

    saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros iniciativiT 2009

    wels Catarda SemoqmedebiTi olimpiada sxvadasxva saganSi, maT Soris,

    qimiaSi. olimpiadis mizani iyo gamorCeuli codniTa da niWiT dajildoebuli

    moswavleebis gamovlena, maTi waxaliseba da saswavlo procesis stimulireba.

    moswavleebs moeTxovebodaT rogorc Teoriuli codna, aseve praqtikuli

    Sinaarsis amocanebis amoxsna.

    2009 wels qimiaSi erovnuli saswavlo olimpiada or etapad Catarda,

    romelSic monawileobda oTxi asakobrivi jgufi: VIII, IX, X da XI_XII

    klasebis moswavleebi.

    2010 wels qimiaSi erovnuli saswavlo olimpiada sam etapad Catarda da

    monawileobda ori asakobrivi jgufi: IX-X da XI_XII klasebis moswavleebi.

    2010/11 saswavlo wels qimiaSi erovnuli saswavlo olimpiada kvlav sam

    etapad Catardeba da monawileobas miiRebs ori asakobrivi jgufi: IX-X da

    XI_XII klasebis moswavleebi.

    mocemul krebulSi warmodgenilia 2010/11 saswavlo wels qimiaSi

    erovnuli saswavlo olimpiadis I turis programa, aseve 2009 da 2010 wlebis

    olimpiadebis yvela turis davalebebi, swori pasuxebiTa da amoxsnebiT.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    3/47

    3

    qimiis progr m

    erovnuli saswavlo olimpiadis I turisTvis

    IX-X klasebi

    martivi da rTuli nivTierebebi. sufTa nivTiereba da narevi. narevebisdayofis xerxebi.

    gansxvaveba fizikur da qimiur movlenebs Soris. qimiuri reaqciismimdinareobis niSnebi da pirobebi.

    qimiuri elementi. qimiuri simboloebi. valentoba. qimiuri formulisSedgena valentobis mixedviT. fardobiTi atomuri masa da fardobiTimolekuluri masa. naerTSi elementis masuri wilis gaangariSeba.

    moli – nivTierebis raodenobis sazomi. avogadros ricxvi. molurimasa. gaangariSebiTi amocanebi nivTierebis raodenobisa da masis

    dasadgenad.

    masisa da Sedgenilobis mudmivobis kanonebi.

    qimiur reaqciaTa klasifikacia. daSlis, SeerTebis, Canacvlebisa damimocvlis reaqciebi. qimiuri reaqciis tolobis Sedgena.

    araorganul naerTTa klasebi. oqsidebi: fuZe da mJava oqsidebi, miReba,Tvisebebi. hidroqsidebi: fuZe, tute, miReba, Tvisebebi. mJavebi:Jangbadiani da uJangbado mJavebi, miReba, Tvisebebi. marilebi:marilTa klasifikacia da nomenklatura, miReba, Tvisebebi.

    xsnarebi, nivTierebaTa xsnadoba, xsnadobaze moqmedi faqtorebi.xsnaris koncentracia: nivTierebis masuri wili xsnarSi.gaangariSebiTi amocanebi xsnarSi nivTierebis masuri wilisdasadgenad.

    XI-XII klasebi:

    martivi da rTuli nivTierebebi. alotropia. sufTa nivTiereba danarevi. narevebis dayofis xerxebi.

    gansxvaveba fizikur da qimiur movlenebs Soris. qimiuri reaqciismimdinareobis niSnebi da pirobebi.

    qimiuri elementi. qimiuri simboloebi. valentoba. qimiuri formulisSedgena valentobis mixedviT. fardobiTi atomuri masa da fardobiTimolekuluri masa. naerTSi elementis masuri wilis gaangariSeba.

    moli – nivTierebis raodenobis sazomi. avogadros ricxvi. molurimasa. avogadros kanoni. airis moluri moculoba. airebis simkvriveebisTanafardoba. gaangariSebiTi amocanebi nivTierebis raodenobis, masisada moculobis dasadgenad.

    masisa da Sedgenilobis mudmivobis kanonebi.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    4/47

    4

    qimiur reaqciaTa klasifikacia. daSlis, SeerTebis, Canacvlebisa damimocvlis reaqciebi. qimiuri reaqciis tolobis Sedgena.gaangariSebiTi amocanebi reaqciis tolobis mixedviT (reaqciaSimonawile nivTierebis an reaqciis produqtis raodenobis / masis /moculobis mixedviT sxva nivTierebis raodenobis / masis / moculobis

    gamoangariSeba; reaqciis produqtis raodenobis / masis / moculobisgamoangariSeba, rodesac erT-erTi moreagire nivTiereba aRebuliaWarbad).

    atomis aRnagoba. atombirTvis Sedgeniloba. masuri ricxvi. izotopebi.

    periodulobis kanoni. elementis rigobrivi nomeri. elementTaperioduli sistema. periodebsa da jgufebSi elementTa gaerTianebisprincipebi. I_VII jgufebis mTavari (A) qvejgufebis elementebisTvisebebis da naerTTa formebis gansazRvra periodul sistemaSi maTiadgilmdebareobis mixedviT.

    eleqtrouaryofiToba. kovalenturi (arapolaruli da polaruli) daionuri bmebi.

    araorganul naerTTa klasebi. oqsidebi: fuZe da mJava oqsidebi, miReba,Tvisebebi. hidroqsidebi: fuZe, tute, miReba, Tvisebebi. mJavebi:Jangbadiani da uJangbado mJavebi, miReba, Tvisebebi. marilebi:marilTa klasifikacia da nomenklatura, miReba, Tvisebebi. kavSiriaraorganul naerTTa klasebs Soris.

    xsnarebi, nivTierebaTa xsnadoba, xsnadobaze moqmedi faqtorebi.xsnaris koncentracia: nivTierebis masuri wili xsnarSi.gaangariSebiTi amocanebi xsnarSi nivTierebis masuri wilis

    dasadgenad.

    eleqtrolituri disociacia: mJavebis, fuZeebis da marilebiseleqtrolituri disociacia. ionuri mimocvlis reaqciebi. sruli daSekvecili ionuri tolobebis Sedgena.

    qvanturi ricxvebi. energetikul doneebze eleqtronebis ganawileba(umciresi energiis principi, paulis principi, hundis wesi). I–IIIperiodis elementTa atomebis eleqtronuli da eleqtronul-grafikuli formulebis Sedgena.

    alkanebi, alkenebi, alkinebi _ ZiriTadi Tvisebebi. genetikuri kavSiri

    naxSirwyalbadebis klasebs Soris.spirtebi, aldehidebi, karbonmJavebi _ ZiriTadi Tvisebebi. genetikurikavSiri funqciuri jgufebis Semcvel naerTebs Soris.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    5/47

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    6/47

    2009 weli VIII klasi I turi

    6

     ν(NaOH): ν(H2SO4)=0.3:0.1=3:1, amocanis pirobis mixedviT ki  ν(NaOH): ν(H2SO4)=2:1

    e. i. Warbia NaOH, amitom lakmusi galurjdeba.

    5.  kalciumisa da kalciumis karbonatis narevs Warbad daamates marilmJava.

    gamoiyo 0.336 l airi (n.p.). igive masisa da Sedgenilobis narevs daasxes

    Warbi wyali, ris Sedegadac gamoiyo 0.224 l airi (n.p.). gansazRvreT sawyisi

    narevis masa.

    amoxsna

    I SemTxvevaSi: 

    Ca+2HCl→CaCl2+H2↑ CaCO3+2HCl→CaCl2+H2O+CO2↑ gamoyofili airebia

    V(H2+CO2)=0.336 l  ν(H2+CO2)=0.336:22.4= 0.015 moli 

    II SemTxvevaSi: 

    Ca+2H2O→Ca(OH)2+H2↑CaCO3+H2O⇸ 

    V(H2)=0.224 l  ν(H2)=0.224:22.4= 0.010 moli

     ν(Ca)= ν(H2)=0.010 moli; m(Ca)=0.010⋅40=0.4 g

    orive reaqciaSi gamoiyofa erTi da igive

    raodenobis wyalbadi, amitom:

     ν(CO2)= ν(H2+CO2)_  ν(H2)=0.015_0.010= 0.005 moli

     ν(CaCO3)= ν(CO2)= 0.005moli; m(CaCO3)=0.005⋅100=0.5 g

    m(narevis)=0.5+0.4=0.9 g

    pasuxi: 0.9 g

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    7/47

    2009 weli VIII klasi I turi

    7

    VIII klasi _ II turi

    1. airTa narevi, romelic Seicavs Jangbads, azots da naxSirbadis (II) oqsids,

    15-jer mZimea wyalbadze. ramden % Jangbads (moculobis mixedviT) Seicavs

    es narevi?

    amoxsna

    vTqvaT, 1 mol narevSi aris x moli O2, y moli N2 da z moli CO.

    e. i.  x y z = 1 

    M(narevis) = 32x 28y 28z = 2 D(H2) = 30 

    32x 28(y z) = 30

    32x = 30 – 28(y z)

    radgan narevi 1 molia, x y z = 1, aqedan y z = 1 – x 

    CasmiT miviRebT:32x = 30 – 28(1 – x)

    32x = 30 – 28 28x

    4x = 2

    x = 0.5 moli O2, 

    e. i. Jangbadi Seadgens narevis moculobis naxevars, anu 50 -s.

    pasuxi: 50 -s

     

    2. ra masis alumini unda Sevides reaqciaSi 11.6 g oqsidTan Fe3O4  rkinis

    srulad aRsadgenad? rogor gamovyoT miRebuli narevidan sufTa rkina?daasaxeleT erTi fizikuri da erTi qimiuri meTodi.

    amoxsna

    11.6 g x g

    3FeO  + 8Al ⟶ 9Fe 4AlO 3 232

    g/moli

    8 27

    g/moli 

    x =8· 27· 11.6

    3· 232 

    x = 3.6 g alumini

    miRebuli narevidan, romelic Seicavs rkinas da aluminis oqsids, sufTa

    rkina SeiZleba gamovyoT magnitiT (fizikuri meTodi) da narevis tuteSi

    gaxsniT (qimiuri meTodi). tuteSi gaixsneba mxolod aluminis oqsidi:

    Al2O3  2NaOH → 2NaAlO2H2O

    (an: Al2O3  2NaOH 3H2O → 2Na[Al(OH)4])

    pasuxi: 3.6 g alumini.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    8/47

    2009 weli VIII klasi II turi

    8

    3.  1.8 g ucnob metalze imoqmedes Warbi marilmJaviT. warmoiqmna am metalis

    (III) qloridi da gamoiyo airi moculobiT 2.24 l (n.p). gansazRvreT ucnobi

    metali.

    amoxsna

    1.8 g 2.24 l

    2 Me  6 HCl ⟶ 2MeCl 3H↑ 

    2 x

    g/moli 3 22.4

    l/moli

     

    pasuxi: alumini

    4.

    narevi, romelic Seicavda 11.2 g rkinas da 13 g TuTias, gaacxeles Warb

    gogirdTan. reaqciis produqtebi daamuSaves Warbi marilmJaviT.

    gamoyofili airi gaatares spilenZ(II)-is sulfatis xsnarSi. gansazRvreT

    CuSO4-is 10%-iani xsnaris masa, romelic saWiroa gamoyofili airis

    srulad STanTqmisaTvis.

    amoxsna

    Fe S → FeS

     ν(Fe) = 11.2 : 56 = 0.2 moli,   ν(FeS) = ν(Fe) = 0.2 moli 

    Zn S → ZnS ν(Zn) = 13 : 65 = 0.2 moli,  ν(ZnS) = ν(Zn) = 0.2 moli 

    FeS 2HCl → FeCl2  H2S↑ ν(H2S) = ν(FeS) = 0.2 moli

    ZnS 2HCl → FeCl2  H2S↑

     ν(H2S) = ν(ZnS) = 0.2 moli

    e. i. sul gamoiyo 0.2 0.2 = 0.4 moli H2S 

    x = 0.4 moli m(CuSO4)=0.4 160 = 64 g

    mxsn.

    (CuSO4) = 64 : 0.1 = 640 g 

    pasuxi: 640 g.

    x =3 · 2.24 · 1.8

    2 · 2.24 

    x = 27 g/moli, e. i. ucnobi metalia alumini

    x moli 0.4 moli 

    CuSO4  H2S ⟶ CuS ↓ HSO 1 moli 1 moli 

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    9/47

    2009 weli VIII klasi II turi

    9

    5. kalciumis hidridze (CaH2)  wylis moqmedebiT miiReba Camqrali kiri da

    wyalbadi. adre am reaqcias iyenebdnen savele pirobebSi aerostatis

    wyalbadiT asavsebad. iangariSeT, ra masis hidridia saWiro aerostatis

    wyalbadiT asavsebad normalur pirobebSi, Tu aerostatis moculobaa

    224 m3. ra masis tvirTis awevas SeZlebs aseTi aerostati (n.p)? CaTvaleT,

    rom haeris saSualo moluri masaa 29 g/moli.

    amoxsna

    x kg 224 m3 

    CaH2  + 2 H2O ⟶ Ca(OH) 2H↑ 

    42kg/moli 

    2 22.4

    m3/moli

     

    aerostati haerze msubuqi rom iyos, misi masa tvirTianad ar unda

    aRematebodes aerostatis moculobis haeris masas.

    n.p. wyalbadiT avsebul 224 m3 moculobis aerostatSi iqneba

    (224 : 22.4) 2 = 20 kg masis wyalbadi,

    xolo amave moculobis haeris masaa (224 : 22.4) 29 = 290 kg,

    amitom wyalbadiT avsebul 224 m3  moculobis aerostatis mier aweuli

    tvirTis masa ar aRemateba 290 – 20 = 270 kg-s. 

    pasuxi: 210 kg kalciumis hidridi; 270 kg-s.

    x =42 · 224

    2 · 22.4 

    x = 210 kg kalciumis hidridi

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    10/47

    2009 weli IX klasi I turi

    10

    IX klasi _ I turi

    1. SeadgineT rkinis sami oqsidis (FeO,  Fe2O3  da  Fe3O4)  ganzavebul

    gogirdmJavasTan urTierTqmedebis reaqciaTa tolobebi.

    pasuxi

    FeO+H2SO4→FeSO4+H2OFe2O3+3H2SO4→Fe2(SO4)3+3H2OFe3O4+4H2SO4→ FeSO4+Fe2(SO4)3+4H2O

    2. mocemulia marilebis ori narevi. pirveli Seicavs BaCl2-s da  Na2SO4-s, meore

    ki _ BaSO4-s da  NaCl-s. romeli narevis dayofas SeZlebT wylisa da

    filtris qaRaldis saSualebiT? pasuxi daasabuTeT.

    pasuxi

    I narevis wyalSi gaxsnisas warimarTeba reaqcia

    BaCl2+Na2SO4→ BaSO4↓+2NaClmiRebuli xsnaridan BaSO4 da  NaCl daiyofa gafiltvriT, magram es ar iqneba

    sawyisi narevi.

    II narevis wyalSi gaxsnisas  NaCl gaixsneba, BaSO4  – ara, amitom es narevi

    daiyofa.

    3. ganzavebul azotmJavaSi spilenZis gaxsnis reaqcia Semdegi ionuri

    tolobis saxiT SeiZleba warmovadginoT:

    Cu + NO−3  + H

    +→ Cu2+ + NO + H2O

    gaaTanabreT  es toloba eleqtronuli balansis saSualebiT da

    warmoadgineT reaqcia molekuluri saxiT.

    amoxsna

    Cu0 + N

    +5O

    −3  + H

    +→ Cu2+ + N+2O + H2O

    3Cu0 + 2N

    +5O

    −3  + 4H

    +→ 3Cu2+ +2N+2O + 2H2O

    3Cu + 8HNO3  3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O

    4. naxSirwyalbadis simkvrive wyalbadis mimarT aris 28. am naxSirwyalbadis

    11.2 l (n.p.) dawves da miRebuli airi gaatares xsnarSi, romelic 80 g

    natriumis tutes Seicavs. daadgineT miRebuli marilis formula.

    amoxsna

    Cu0 – 2e → Cu2+  3  N

    +5+ 3e → N+2  2

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    11/47

    2009 weli IX klasi I turi

    11

    Mr (CxHy)=2⋅28=5612x+y=56

    x=4, y=8

    C4H8 + 6O2 = 4CO2 + 4H2O

     ν(C4H8)= 11.2 : 22.4 = 0.5 moli

     ν(CO2)=4⋅ν(C4H8)=4⋅0.5 = 2 moli

    M(NaOH)=40 g/moli 

     ν(NaOH) = 80 : 40 = 2 moli

    e. i. reaqciisaTvis  NaOH da CO2 aRebulia TanafardobiT: 

     ν(NaOH): ν(CO2)=2:2=1:1, amitom warimarTeba reaqcia: 

     NaOH + CO2 = NaHCO3

    pasuxi: NaHCO3

    5. 25 g spilenZis sulfatis kristalhidrati (CuSO4⋅5H2O) gaxsnes 175.9 ml

    wyalSi, ris Semdegac xsnars daamates 4 g natriumis hidroqsidi.

    warmoqmnili naleqi moaciles gafiltvriT. rogoria spilenZis sulfatis

    koncentracia miRebul filtratSi?

    amoxsna

    CuSO4 + 2NaOH=Cu(OH)2+Na2SO4 

    Mr (CuSO4⋅5H2O)=160+90=250

    e. i. 250 g CuSO4⋅5H2O-Si aris 160 g CuSO4 25 g CuSO4⋅5H2O-Si iqneba _ x g CuSO4 

    x=16 g

    spilenZis sulfatis sawyisi masa m1(CuSO4)=16 g 

    x1g  4 g  x2g 

    CuSO4 + 2NaOH = Cu(OH)2↓+Na2SO4 160

    g/moli2⋅40

    g/moli98

    g/moli

    reaqciis mixedviT:

    80 g  NaOH-Tan reaqciaSi Sedis _ 160 g CuSO4 

    4 g-Tan reaqciaSi Sevidoda _ x1gx1=8 g

    xsnarSi darCeboda 16_8=8 g CuSO4xsnaris masa iqneba mxs=175.9+25+4_m(Cu(OH)2) 

    reaqciis mixedviT:

    80 g  NaOH-Tan reaqciaSi gamoileqeba _ 98 g Cu(OH)2 

    4 g-Tan reaqciaSi gamoileqeboda _ x2g; x2=4.9 g

    mxs=175.9+25+4_4.9=200 g

    ω (CuSO4)=8:200=0.04; ω  (CuSO4)=4%.

    pasuxi: 4%.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    12/47

    2009 weli IX klasi II turi

    12

    IX klasi _ II turi

    1.  miiReT 12 rTuli nivTiereba, Tu mocemuli gaqvT mxolod Semdegi martivi

    nivTierebebi: Mg, H2, O2, N2. dawereT Seabamisi reaqciebi.

    pasuxi

    2H2  O2 → H2O 2Mg O2 → MgO 3H2  N2 → 2NH3 N2  O2 → 2NO 2NO O2 → 2NO2 H2O 2NO2 → HNO2  HNO3 MgO 2HNO2 → Mg(NO2)2  H2OMgO 2HNO3 → Mg(NO3)2  H2ONH3  HNO2 → NH4NO2 NH3  HNO3 → NH4NO3 Mg H2 → MgH2 

    aseve swori pasuxebia:

    3Mg N2 → Mg3N2Mg3N26H2O→ 3Mg(OH)2 2NH3 

    2.  21 g orvalentiani metalis karbonatis daSliT gamoiyo 5.6 l CO2  (n.p).

    daadgineT marilis formula.

    amoxsna

    21 g 5.6 l

    MeCO3  ⟶ MeO CO↑ x 60

    g/moli 22.4

    l/moli

     

    x =21 · 22.4

    5.6

    60  x = 24 g/moli, e. i. ucnobi metalia magniumi

    pasuxi: Mg O

    3

    .

    3. ozonatorSi Jangbadis gatarebis Semdeg Jangbadis 10% gardaiqmna ozonad.

    gansazRvreT miRebul narevSi ozonis moculobiTi wili.

    amoxsna

    3 O2 ⟶ 2 O3 vTqvaT, aRebuli iyo 100 l Jangbadi, ozonad gardaiqmneba 100 0.1 = 10 l,

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    13/47

    2009 weli IX klasi II turi

    13

    gardauqmneli darCeba 100 – 10 = 90 l. 

    3 l Jangbadidan miiReba 2 l ozoni

    10 l ________________ x l x 6.67 l ozoni

    miRebuli narevis moculoba iqneba 90 6.67 96.67 l.

    igi Seicavs 6.67 : 96.67 ≈ 0.07, e. i. 7%ozons.

    pasuxi: 7%.

    4. kalciumisa da kalciumis karbonatis narevi awones, Semdeg gaavarvares

    haerze da kvlav awones. aRmoCnda, rom narevis masa ar Secvlila.

    gansazRvreT sawyis narevSi komponentebis moluri Tanafardoba.

    amoxsna

    2 Ca O2 ⟶ 2 CaO; CaCO3 ⟶ CaO CO2↑

    vinaidan masa ar Seicvala, mierTebuli O2-is da gamoyofili CO2-is masebi

    tolia.

    vTqvaT,  ν(Ca)= x mols;

    xolo  ν(CaCO3)= y mols

    maSin:

     ν(O2)= 0.5  ν(Ca) = 0.5x mols;  ν(CO2)= ν(CaCO3)= y mols

    m(O2)= 32 0.5x = 16x g; m(CO2)= 44y g

    radgan m(O2)= m(CO2)

    16 x = 44 y; x : y = 44 : 16 = 11 : 4 = 2.75 : 1

    e. i. (  a): (  a O3

    )= 2.75 : 1

    pasuxi: (  a): (  a O3

    )= 2.75 : 1.

    5. eTilenisa da eTanis narevi gaatares bromian WurWelSi, ris Sedegadac

    WurWlis masa gaizarda 2.8 g-iT. igive moculobis sawyisi narevis sruli

    wvisas gamoyofili gazi STanTqes bariumis tutis xsnariT, ris Sedegadac

    gamoiyo 98.5 g naleqi. gansazRvreT sawyisi narevis moculobiTi

    Sedgeniloba.

    amoxsna

    C2H4  Br2 → C2H4Br2 

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    14/47

    2009 weli IX klasi II turi

    14

    vinaidan bromiani WurWlis masa gaizarda 2.8 g-iT, reaqciaSi Sevida 2.8 g, anu

    2.8 : 28 = 0.1 moli eTileni.

    C2H4  3O2 → 2CO2  2H2O2C2H6 7O2 → 4CO2  6H2O

    Ba(OH)2 CO2 → BaCO3↓ H2O

    gamoiyo 98.5 g naleqi, e. i. warmoiqmna 98.5 : 197 = 0.5 moli BaCO3 

     ν(CO2)= ν(BaCO3)= 0.5 mols, e. i. wvisas gamoiyo 0.5 moli CO2 

    0.1 moli C2H4-dan gamoiyofa 0.2 moli CO2, danarCeni 0.5 – 0.2 = 0.3 moli

    gamoiyofa C2H6-dan.

    2 moli CO2 gamoiyofa 1 moli C2H6-dan, 

    0.3 moli CO2 gamoiyofa x moli C2H6-dan.

    x = 0.15 moli C2H6 

    amrigad, narevi Seicavs 0.15 mol eTans da 0.1 moli eTilens,

    moculobiT: 0.15 : 0.25 = 0.6 anu 60 eTans da 100 – 60 = 40% eTilens.

    pasuxi: 60 eTani da 40% eTileni.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    15/47

    2009 weli X klasi I turi

    15

    X klasi _ I turi

    1. berToles marilis formulaa  KClO3. romeli reaqciebiT aCvenebT am

    marilSi Jangbadisa da qloris arsebobas? dawereT Sesabamisi reaqciebis

    tolobebi da miuTiTeT, rogor amoicnobT TiToeuls am elementTagan.

    pasuxi

    saWiroa gavacxeloT berToles marili katalizatoris Tanaobisas:

    2KClO3= 2KCl+3O2↑

    gamoyofil Jangbads amovicnobT mbJutavi kvariT, romelic ainTeba;

    KCl-s gavxsniT wyalSi da davamatebT vercxlis nitrats, gamoiyofa TeTri

    naleqi, romelic qloridis arsebobaze miuTiTebs:

    KCl+AgNO3= AgCl↓+KNO3 

    2. dawereT 8 iseTi marilis formula, romlebic mxolod meore periodis 

    elementebisgan aris Sedgenili.

    pasuxi

    LiF; LiNO2; LiNO3; Li2CO3; BeF2; Be(NO2)2; Be(NO3)2; BeCO3. 

    3. mocemulia nivTierebaTa gardaqmnis sqema:

    polieTileni

    CaCO3

    X CaC2

    C2H2

     Y

    Z

    C2H5OH

    1

    2

    3

    45

    6

    8

    7

     daadgineT ucnobi X, Y da  Z nivTierebebis formulebi da dawereT sqemaSi

    cifrebiT aRniSnuli reaqciebis tolobebi.

    pasuxi

    1) CaCO3  ° CaO+CO2↑, e. i. X aris CaO

    2) CaO +3C  ° =CaC2+CO↑ 

    3) CaC2 +2H2O=Ca(OH)2+C2H2↑ 

    4) 2C2H2 +5O2=4CO2+2H2O, e. i. Y aris CO25) CaO+CO2=CaCO3

    6) C2H2 +H2  °,  კატ . C2H4, e. i. Z aris C2H4 

    7) C2H4 +H2O  °,

     კატ .

    C2H5OH

    8) nCH2=CH2°,  კატ .

    (_CH2_CH2_)n

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    16/47

    2009 weli X klasi I turi

    16

    4.  azotisa da wyalbadis sareaqcio narevi (moculobiTi Tanafardoba 1 : 3)

    gaatares sakontaqto aparatSi. reaqciaSi monawileoba miiRo narevis 20%-

    ma. gansazRvreT sakontaqto aparatidan gamosul narevSi airebis moluri

    Tanafardoba.

    amoxsna

    vinaidan reaqciaSi Sevida 20%, daixarjeboda 1 ⋅ 0.2 = 0.2 moculoba azoti da

    3 ⋅ 0.2 = 0.6 moculoba wyalbadi. reaqciaSi Seusvleli darCeboda:

    1 – 0.2 = 0.8 moculoba azoti

    3 – 0.6 = 2.4 moculoba wyalbadi.

    am airebis garda, sakontaqto aparatidan gamosul narevSi iqneba amiaki,

    romelic unda gamovTvaloT reaqciidan:

     N2 +3H2=2NH31 moc. azotidan miiReba 2 moc. amiaki

    0.2 moc. --------------------------- x

    x = 0.4 moc.

    amrigad, sakontaqto aparatidan gamosul narevSi iqneba:

    wyalbadi _ 2.4 moc.; azoti _ 0.8 moc.; amiaki _ 0.4 moc.

    maTi moluri Tanafardoba iqneba:

     ν(H2) : ν(N2) : ν(NH3)= 2.4 : 0.8 : 0.4, anu

    (H2) : (N2) : (NH3)= 6 : 2 : 1 

    pasuxi: (H2) : (N2) : (NH3)= 6 : 2 : 1.

    5.

    9.3 g fosforis sruli wviT miRebuli produqti reaqciaSi Sevida 50 ml

    20%-ian  NaOH-is xnarTan (ρ=1.2 g/sm3). gansazRvreT miRebuli marilisformula da saxelwodeba.

    amoxsna

    4P + 5O2= 2P2O5

     ν(P) = 9.3 : 31 = 0.3 molireaqciis mixedviT

    4 moli fosforidan miiReba 2 moliP

    2O

    5 0.3 moli --------------------------- x

    x = 0.15 moli P2O5 

    mxs( NaOH) = 50 ⋅ 1.2 = 60 g 

    m NaOH = 60 ⋅ 0.2 = 12 g

     ν(NaOH) = 12 : 40 = 0.3 moli

    e. i.  ν(NaOH) : ν(P2O5) = 0.3 : 0.15 = 2 : 1amitom warimarTeba reaqcia:

    2NaOH+ P2O5 + H2O = 2NaH2PO4 

    pasuxi:

    NaH2PO4 _ natriumis dihidrofosfati

     

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    17/47

    2009 weli X klasi II turi

    17

    X klasi _ II turi

    1.  meTani minarevebis saxiT Seicavs airebs:  NH3, CO2  da C2H4.  am narevidan

    qimiuri meTodebiT rogor miviRoT sufTa CH4 ?

    pasuxi

    narevi unda gavataroT bromis, mJavasa da tutis Warbad aRebul xsnarebSi.

    bromiani xsnari STanTqavs eTilens:

    C2H4  Br2 → C2H4Br2 mJava _ amiaks:

    2NH3  H2SO4 → (NH4)2SO4 tute ki naxSirorJangs: 

    2NaOH CO2 = Na2CO3  H2O

    ufro racionaluria, Tu narevs jer mJavaSi gavatarebT, Semdeg ki tuteSi.

    mJava STanTqavs aramarto amiaks, aramed eTilensac, mag.:

    C2H4  HBr → C3H5Br.

    2.  WiqaSi moaTavses 20 g 13.35%-iani aluminis qloridis xsnari da umatebdnen

    amoniumis hidroqsids, vidre naleqi srulad ar gamoiyo. amis Semdeg Wiqis

    SigTavss daamates natriumis tute, vidre naleqi srulad ar gaixsna da

    airis gamoyofa ar Sewyda. iangariSeT, ramdeni moli  NaOH daixarja am

    dros.

    amoxsna

    AlCl3  3NH4OH → Al(OH)3↓  3NH4ClAl(OH)3  NaOH → Na[Al(OH)4] NH4Cl NaOH → NaCl NH3↑ 

    m(AlCl3) = 20 0.1335 = 2.67 g;  ν(AlCl3)= 2.67 : 133.5 = 0.02 moli

    tutis erTi nawili daixarja aluminis hidroqsidis gaxsnaze:

     ν1(NaOH) = ν(Al(OH)3)= ν(AlCl3)= 0.02 moli 

    meore nawili daixarja amoniumis qloridTan reaqciaze:

     ν2(NaOH) = ν(NH4Cl)= 3  ν(AlCl3)= 0.06 moli

    sul daixarja 0.02 0.06 = 0.08 moli NaOH.

    pasuxi: 0.08 moli.

    3.  airTa narevi, romelic Seicavda 20% acetilens da 80% wyalbads

    (moculobiTi wilebis mixedviT), gaatares platinis katalizatorze.

    rogori iqneba miRebuli narevis simkvrive wyalbadis mimarT? ra

    moculobis haeria saWiro miRebuli narevis dasawvavad, Tu sawyisi

    narevis moculobaa 5 l?

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    18/47

    2009 weli X klasi II turi

    18

    amoxsna

    A C2H2  2H2 → C2H6 

    sawyis narevSi V(C2H2) : V(H2)= 1 : 4,

    xolo reaqciaSi V(C2H2) : V(H2)= 1 : 2

    e. i. reaqciaSi Seusvleli darCeba 4 – 2 = 2 moc. H2reaqciis Sedegad miiReba eTani:

    V(C2H6) = V(C2H2)= 1 moc. 

    miRebuli narevis (1 moc. eTani da 2 moc. wyalbadi) saSualo moluri masa

    iqneba:

    M =1 · 30 2 · 2

    3=

    34

    3≈ 11.33 

    xolo D(H2

    ) = 11.33 : 2 = 5.665 

    vinaidan sawyisi narevia 5 l, miiRebul narevSi iqneba 1 l eTani da 2 l

    wyalbadi.

    2C2H6 7O2 → 4CO2  6H2O

    2H2 O2 → 2H2O

    1 l eTanis dasawvavad saWiroa 3.5 l Jangbadi.

    2 l wyalbadis dasawvavad saWiroa 1 l Jangbadi. 

    e. i. narevis wvaze daixarjeba 3.5 1 = 4.5 l Jangbadi, romelsac Seicavs

    4.5 5 = 22.5 l haeri. 

    pasuxi:

    5.665; 22.5

    l.

    4.  specialur hermetul WurWelSi oTaxis temperaturaze aavses 100 ml

    wyalbadisa da 100 ml Jangbadis narevi. narevi aafeTqes, ris Semdegac

    WurWelSi temperatura daiyvanes sawyis mniSvnelobamde. rogor Seicvala

    WurWelSi wneva sawyisTan SedarebiT?

    amoxsna

    2H2  O2 → 2H2O2 ml wyalbadTan reaqciaSi Sedis 1 ml Jangbadi;

    100 ml wyalbadTan _____________ 50 ml.

    reaqciis Semdeg WurWelSi darCeba reaqciaSi Seusvleli 100 _ 50 = 50 ml O2.

    sawyis pirobebSi WurWelSi wnevas qmnida 100 100 = 200 ml gazTa  narevi,

    reaqciis Semdeg ki wnevas Seqmnis 50 ml Jangbadi, amitom sawyisTan

    SedarebiT wneva 200 : 50 = 4-jer Semcirdeba.

    pasuxi: 4-jer Semcirdeba.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    19/47

    2009 weli X klasi II turi

    19

    5.  2.22 g malaqitis (Cu2(OH)2CO3) gavarvarebiT miRebuli myari naSTi

    daamuSaves 20 g 4.9%-iani gogirdmJavas xsnariT. miRebuli xsnari

    gafiltres, filtrati amoaSres 100°C-is pirobebSi. ra nivTiereba darCafiltratis amoSrobis Semdeg da rogoria misi masa?

    amoxsna

    Cu2(OH)2CO3 → 2CuO H2O↑ CO2↑ 

    myari naSTia CuO.

     ν(Cu2(OH)2CO3)= 2.22 : 222 = 0.01 moli 

     ν(CuO)= 2  ν(Cu2(OH)2CO3)= 0.02 moli

    CuO H2SO4 → CuSO4  H2O

    m(H2SO4)= 20 0.049 = 0.98 g 

     ν(H2SO4)= 98 : 0.98 = 0.01 moli

    reaqciaSi  ν(CuO) : ν(H2SO4)= 1 : 1, e. i. Warbia CuO, romelic darCeba filtrze,

    xolo filtratSi gadava 0.1 moli CuSO4. radgan amoSroba xdeba 100°C-is

    pirobebSi, miiReba 0.1 moli kristalhidrati: 

    CuSO4 5H2O → CuSO4  5H2O

    m(  uSO4

      5H

    2

    O) = 0.1 250 = 25 g.

    pasuxi: 25 g  uSO

    4

      5H

    2

    O.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    20/47

    2009 weli XI-XII klasebi I turi

    20

    XI-XII klasebi _ I turi

    1. dawereT reaqciebi, romelTa saSualebiTac SesaZlebelia propanol-1-dan

    propanol-2-is miReba. 

    pasuxi

    CH3

      CH2  CH

    2

    OH

    CH3

      CH CH2

    H2SO

    4

    + H2O(konc.)

     

    CH3

      CH CH3

    OH

    CH3

      CH CH2 + H2O

    kat. 

    2. dawereT C4H10O molekuluri formulis mqone yvela SesaZlo izomeris

    struqturuli formula da TiToeuls miuwereT saxelwodeba.

    pasuxi

    sul 7 izomeri:

    CH2

      CH2  CH

    2

    OH

    CH3

     butanol-1

    CH2

      CH CH3

    CH3

    OH  butanol-2

    CH3

      CH CH2

    OH

    CH3

     

    2-meTil-propanol-1

    CH3

      C CH3

    OH

    CH3

     

    2-meTil-propanol-2

    CH2

      CH2

      O CH3

    CH3   meTil-propileTeri

    CH3

      CH O CH3

    CH3

     meTil-izopropileTeri

    CH2

      O CH2  CH

    3CH

    3   dieTileTeri

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    21/47

    2009 weli XI-XII klasebi I turi

    21

    3. 6.0 g najeri erTatomiani spirtis daJangviT miiRes 5.8 g aldehidi,

    romelic kvlav daJanges vercxlis (I) oqsidiT. warmoqmnil naerTs daamates

    eTanoli da gaacxeles koncentrirebul gogirdmJavasTan erTad. daadgineT

    saboloo produqtis formula da daasaxeleT igi.

    amoxsna

    R _CH2OH + [O] → R _CHO + H2O

    Mr (R _CH2OH) = x + 31; Mr (R _CHO) = x + 29

    reaqciidan Cans, rom:

    x + 31 g spirtidan miiReba x + 29 g aldehidi 

    6.0 g spirtidan ---------------- 5.8 g aldehidi 

    (x + 31) ⋅ 5.8 = (x + 29) ⋅ 6.05.8 x + 179.8 = 6.0 x + 174

    0.2 x = 5.8

    x = 29

    amrigad: Mr (R) = 29

    vinaidan spirti najeria, R aris CnH2n+1 

    Mr (CnH2n+1) = 29

    12n + 2n + 1 = 29

    n = 2

    e. i. sawyisi spirtia C2H5_CH2OH  (propanol-1), xolo aldehidi C2H5_CHO

    (propanali). aldehidis Semdgomi daJangviT miiReba propionmJava:

    C2H5_CHO + [O] → C2H5_COOHpropionmJava eTilis spirtTan gogirdmJavas Tanaobisas warmoqmnis esters

    (rTul eTers):

    CH3

      CH2  C

    O

    OH

    C2H

    5OH   CH3   CH2   C

    O

    O C2H

    5

    H2SO

    4

    +   +   H2O(konc.)

     propionmJavaeTilesteri

    4. sasworis TefSebze gawonasworebulia ganzavebul marilmJaviani ori Wiqa.

    erTSi daamates 1.0 g CaCO3. ramdeni g BaCO3 unda daematos meore WurWels

    sasworis wonasworobis SesanarCuneblad? (CaTvaleT, rom marilmJavaWarbadaa aRebuli).

    amoxsna

    pirveli WiqaSi warimarTeba reaqcia:

    CaCO3 + 2HCl = CaCl2 + H2O + CO2↑ 100

    g/moli

    44

    g/moli

    reaqciis mixedviT gazis gamoyofis gamo

    100 g CaCO3-is damatebis dros masa moimatebs 100-44=56 g-iT

    1 g ---------------------------------------------------------------------- x g-iT

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    22/47

    2009 weli XI-XII klasebi I turi

    22

    x=0.56 g-iT 

    meore WiqaSi warimarTeba reaqcia:

    BaCO3 + 2HCl= BaCl2 + H2O + CO2↑ 197

    g/moli

    44

    g/moli

    sasworis wonasworobis SesanarCuneblad unda davamatoT imdeni BaCO3, rom

    masam moimatos 0.56 g-iT.

    reaqciis mixedviT:

    197 g BaCO3-is damatebis dros masa moimatebs 197-44=153 g-iT

    x g ---------------------------------------------------------------------- 0.56 g-iT

    x=0.72 g BaCO3

    pasuxi: 0.72 g BaCO3.

    5.  rkinis, aluminisa da spilenZis 4 g Senadnobi gayves 2 Tanabar nawilad.

    erTi nawili daamuSaves Warbi marilmJaviT, ris Sedegadac gamoiyo 0.896 l

    airi (n.p.). meore nawils daamates Warbi tute. am SemTxvevaSi gamoyofili

    airis moculoba 0.672 l-ia (n.p.). gansazRvreT Senadnobis procentuli

    Sedgeniloba.

    amoxsna

    I SemTxvevaSi: 

    2Al + 6HCl → 2AlCl3+3H2↑ Fe + 2HCl → FeCl2+H2↑Cu + HCl ⇸ 

    gamoyofili wyalbadi

    V(H2) = 0.896 l  ν(H2) = 0.896 : 22.4 = 0.04 moli 

    II SemTxvevaSi: 

    2Al + 2NaOH + 2H2O → 2NaAlO2+3H2↑ Fe + NaOH ⇸ 

    Cu + NaOHl ⇸ gamoyofili wyalbadi

    V(H2)=0.672 l  ν(H2) = 0.672 : 22.4 = 0.03 moli

    reaqciis mixedviT tutis damatebisas:

    3 moli H2 gamoiyofa 2 moli Al-iT

    0.03 moli ------------------ x moli Al-iT 

    x = 0.02 moli Al

    vinaidan I da II SemTxvevebSi aRebulia erTi da imave masis nimuSebi,

    I SemTxvevaSi mJavas damatebisas Al-iT gamoiyofa

    2 moli Al-iT ------------------- 3 moli H2 0.02 moli Al-iT --------------- 0.03 moli H2

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    23/47

    2009 weli XI-XII klasebi I turi

    23

    vinaidan I SemTxvevaSi sul gamoiyo 0.04 moli H2, aqedan rkiniT gamoiyofa 0.04

     – 0.03 = 0.01 moli H2.

    1 moli H2 gamoiyofa 1 moli Fe-iT

    0.01 moli ------------------ x moli Fe-iT 

    x = 0.01 moli Fe 

    e. i. narevSi iqneba:

     ν(Fe) = 0.01 moli; m(Fe) = 0.01 ⋅ 56 = 0.56 g

     ν(Al) = 0.02 moli; m(Al) = 0.02 ⋅ 27 = 0.54 g

    m(Cu) = 2 – (0.56 + 0.54) = 0.9 g 

    ω (Cu) = 0.9 : 2 = 0.45 ω (Al) = 0.54 : 2 = 0.27 ω (Fe) = 0.56 : 2 = 0.28

    ω  (Cu)=45% ω  (Al)=27% ω  (Fe)=28%

    pasuxi: 45 spilenZi, 27 alumini da 28 rkina.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    24/47

    2009 weli XI-XII klasebi II turi

    24

    XI-XII klasebi _ II turi

    1. meTanis gardaqmnis produqtebidan miiReT ori sxvadasxva polimeri.

    pasuxi

    meTanidan unda miviRoT acetileni:

    2CH4° 

      C2H2  3H2

    xolo Semdeg SesaZlebeli iqneba polimerebis miReba:

    I.  C2H2 H2 კატ.

    C2H4 

    nCH2=CH2 კატ.

     (_  H2

    _  H

    2

    _)

    n polieTileni 

    II. 2C2H2კატ.

    CH2=CH_CCH 

    CH2=CH_CCH H2 კატ.

    CH2=CH_CH=CH2 

    nCH2=CH_CH=CH2 კატ.

     (_  H

    2

    _  H= H_  H

    2

    _)

    n polibutadieni 

    an:

    C2H2 HClკატ.

     CH2=CHCl

    nCH2=CHClკატ.

     (_  H2

    _  H l_)

    n  polivinilqloridi 

    2. ra moculobis eTania saWiro (n.p.) 8.8 g ZmarmJava eTilesteris misaRebad,

    Tu TiToeul etapze danakargi Seadgens 50%-s?

    amoxsna

    C2H6კატ., ° 

    C2H4  H2

    C2H4  H2Oკატ., ° 

    C2H5OH

    C2H5OH  კატ., °  CH3CHO H2 

    CH3CHO [O] CH3COOH

    CH3COOH C2H5OH  (კონც.)  CH3COOC2H5  H2O

     ν(CH3COOC2H5) = 8.8 : 88 = 0.1 moli

    0.1 moli ZmarmJava eTilesteris misaRebad saWiroa 0.1 moli ZmarmJava, magram 

    radgan danakargia 50%, saWiroa 2 0.1 = 0.2 moli CH3COOH.

    0.2 moli CH3COOH-is misaRebad saWiroa 0.2 moli Zmris aldehidi, danakargis

    gaTvaliswinebiT _ 2 0.2 = 0.4 moli CH3CHO.

    0.4 moli CH3COOH-is misaRebad saWiroa 0.4 moli eTilis spirti, danakargis

    gaTvaliswinebiT _ 2 0.4 = 0.8 moli C2H5OH.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    25/47

    2009 weli XI-XII klasebi II turi

    25

    garda amisa, eTilis spirti saWiroa bolo etapzec: 0.2 mol ZmarmJavasTan

    reaqciisaTvis daixarjeba 0.2 moli C2H5OH, e. i. sul saWiroa

    0.8 0.2 = 1.0 moli C2H5OH.

    1.0 moli C2H5OH-is misaRebad saWiroa 1.0 moli eTileni, danakargis

    gaTvaliswinebiT _ 2 1.0 = 2.0 moli C2H4.

    2.0 moli C2H4-is misaRebad saWiroa 2.0 moli eTani, danakargis gaTvaliswinebiT

    _ 2 2.0 = 4.0 moli C2H6.

    V(C2H6) = 4 22.4 = 89.6 l. 

    pasuxi: 89.6 l .

    3. qimiuri reaqcia 20oC temperaturaze mTavrdeba 27 wm-Si, xolo 40oC-ze _ 3

    wm-Si. ramden wm-Si damTavrdeba reaqcia 10oC-ze?

    amoxsna

    vTqvaT, reaqciaSi Sevida 1 moli/l koncentraciis nivTiereba, maSin:

    V =1

    27  moli/(l wm); V =

    1

    3moli/(l wm)

     γ

    =

    ;  γ

    =/

    /

    ;  γ = 9;  γ = 3.

    VT = VT · γTT

     

    V =1

    27· 3

    =

    1

    27· 3 =

    1

    81  moli/(l wm)

    e. i. reaqcia damTavrdeba 81 wm-Si.

    pasuxi: 81 wm .

    4. ucnobi naxSirwyalbadis 2.24 l auferulebs 16 g bromis Semcvel xsnars.

    am naxSirwyalbadis 1 moculobis srulad dasawvavad ixarjeba 6-jer meti

    moculobis Jangbadi. dawereT am naxSirwyalbadis yvela SesaZlo

    izomeris struqturuli formulebi da saxelwodebebi.

    amoxsna

     ν(CxHy) = 2.24 : 22.4 = 0.1 moli

     ν(Br2) = 16 : 160 = 0.1 moli

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    26/47

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    27/47

    2009 weli XI-XII klasebi II turi

    27

    1 moli meTanidan miiReba 1 moli CO 

    0.5 moli ------------------------- 0.5 moli CO 

    1 moli meTanidan miiReba 3 moli H2 

    0.5 moli --------------------------- 1.5 moli H2 

    amrigad, reaqciis Semdeg WurWelSi iqneba:

    meTani _ 0.5 moli

    wylis orTqli _ 0.5 moli

    naxSirbad(II)-is oqsidi _ 0.5 moli

    wyalbadi _ 1.5 moli

    sawyis pirobebSi WurWelSi wnevas qmnida 1 1 = 2 moli gazTa narevi, reaqciis

    Semdeg ki wnevas Seqmnis 0.5 0.5 0.5 1.5 = 3 moli gazTa  narevi, amitom

    sawyisTan SedarebiT wneva 3 : 2 = 1.5-jer gaizrdeba. 

    pasuxi: 1.5-jer gaizrdeba .

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    28/47

    2010 weli IX-X klasebi I turi

    28

    IX-X klasebi _ I turi

    1. mocemuli reaqciebSi gamotovebulia koeficientebi da/an formulebi.

    a) gaaTanabreT reaqciis toloba:

    C2H2  O2 → CO2  H2O b) CasviT gamotovebuli formula:

    2 ... 3H2SO4 → Fe2(SO4)3  6 ...g) CasviT gamotovebuli formula da gaaTanabreT reaqciis toloba:

    Ba(OH)2  P2O5 → ... H2Od) daasruleT reaqcia da gaaTanabreT toloba:

    ZnSO3  HNO3  → ... ... ...

    swori pasuxebi

    a) 2C2H2  5O2 → 4CO2  2H2O 

    b)  2Fe(OH)3  3H2SO4  → Fe2(SO4)3  6H2Og) 3Ba(OH)2  P2O5 → Ba3(PO4)2↓  3H2O

    d) ZnSO3  2HNO3  → Zn(NO3)2  H2O SO2↑

    an  ZnSO3  2HNO3  → ZnSO4  2NO2↑  H2O

    2. Saqris 200 g 10%-iani xsnaridan aaorTqles 50 g wyali da mis nacvlad

    daamates 50 g Saqari. gansazRvreT miRebul xsnarSi nivTierebis masuri

    wili.

    amoxsna

    sawyis xsnarSi iqneboda mნ =·%

    %= 20 g Saqari,

    xolo miRebul xsnarSi mნ = mნ 50 = 70 g Saqari. 

    miRebuli xsnaris masaa m ხ = 200 50 50 = 200 g 

    miRebul xsnarSi nivTierebis masuri wilia ω =

    = 0.35 anu 35%.

    pasuxi: 0.35 anu 35 .

    3. erT WurWelSi moTavsebulia 4.48 l naxSirorJangi (n.p.), xolo meoreSi _

    5.6 g azoti. romel WurWelSi ufro metia atomTa saerTo raodenoba?

    amoxsna

     

    ν(CO) =.

    .= 0.2 moli 

    ν(N) =.

    = 0.2 moli

    rogorc vxedavT, orive WurWelSi molekulaTa toli raodenobebia. radgan

    erT molekula naxSirorJangSi 3 atomia, xolo erT molekula azotSi _ 2,

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    29/47

    2010 weli IX-X klasebi I turi

    29

    amitom im WurWelSi, romelSic 0.2 moli naxSirorJangia, ufro meti atomi

    iqneba, vidre amave raodenobis azotis Semcvel WurWelSi.

    an

    0.2 moli naxSirorJangi Seicavs 0.2· 3· N= 0.6 · N atoms 

    0.2 moli azoti Seicavs 0.2· 2· N= 0.4 · N atoms 

    pasuxi: naxSirorJangian WurWelSi.

    4. 50 g kalciumis karbonats daamates Warbi marilmJava, gamoyofili naxSir-

    orJangi Seagroves WurWelSi da normalur pirobebSi gazomes misi

    moculoba.

    a) dawereT Sesabamisi reaqciis toloba. 

    b) ra moculobas ikavebs gamoyofili airi n.p.-Si? 

    g) rogoria am airis simkvrive wyalbadis mimarT? 

    d) rogor aCvenebT, rom gamoyofili airi naxSirorJangia?

    amoxsna

    a) CaCO 2HCl = CaCl HO C O ↑ 

    b) rogorc reaqciidan Cans, ν(CO) = ν(CaCO) 

    ν(CaCO) =

    = 0.5 moli, e. i. ν(CO) = 0.5 moli.

    ν(CO) = 0.5 · 22.4 = 11.2 l

    pasuxi: . l.

    g) () = 44 

    () = 44 2 = 22 

    pasuxi:

    .

     

    d) gamoyofili airi aamRvrevs kirian wyals.

    da/an

    gamoyofili airi Caaqrobs mbJutav kvars.

    5.  gvaqvs kipis aparati, gogirdmJavas 4.9%-iani xsnari, magniumi da alumini.

    saWiroa 2.24 l wyalbadis miReba (n.p.).

    a) mocemuli metalebidan romeli ufro naklebi masiT unda aviRoT, rom

    gamoiyos saWiro moculobis wyalbadi? 

    b) ramdeni grami gogirdmJavas xsnari daixarjeba am dros? 

    amoxsna

    a) amoxsnis I gza: 

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    30/47

    2010 weli IX-X klasebi I turi

    30

    g 2.24 l 

    M g HSO = MgSO H ↑ 24

    g/moli 22.4

    l/moli

    proporciidan =·.

    . = 2.4 g Mg

    proporciidan =··.

    ·.= 1.8 g Al

    amrigad, 2.24 l wyalbadis misaRebad ufro naklebi masis aluminia saWiro

    (1.8 g), vidre magniumi (2.4 g).

    amoxsnis II gza:

    M g HSO = MgSO H ↑ 

    ν(Mg): ν(H) = 1: 1 

    2Al 3HSO = Al(SO) 3H ↑ 

    ν(Al): ν(H) = 2: 3 

    rogorc reaqciebidan Cans, 1 moli magniumi da 2/3 moli alumini erTi da

    igive raodenobiT wyalbads gamoyofs. 1 moli magniumis masaa 24 g, xolo 2/3

    moli aluminis – 18 g, e. i. erTi da igive raodenobis wyalbadis misaRebad

    yovelTvis ufro naklebi masis alumini daixarjeba, vidre magniumi.

    pasuxi: alumini.

    b) rogorc reaqciidan Cans, orive SemTxvevaSi ν(HSO) = ν(H) 

    ν(H) =.

    .= 0.1 moli, e. i. ν(HSO) = 0.1 moli.

    m(HSO) = 0.1 · 98 = 9.8 g.

    m ხ =ნ

    % · 100% =.

    . · 100 = 200 g

    pasuxi:  g.

    g 2.24 l

     2Al 3HSO = Al(SO) 3H ↑ 2 · 27

    g/moli 3 · 22.4 

    l/moli

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    31/47

    2010 weli IX-X klasebi II turi

    31

    IX-X klasebi _ II turi

    1.  mocemulia 6 nivTiereba: Mg, O2, S, HCl (wyalxsnari),  NaOH (wyalxsnari) da

    CuSO4 (wyalxsnari). miiReT magniumis hidroqsidi 4 iseTi sxvadasxva gziT,

    rom saboloo jamSi eqvsive nivTiereba iqnes gamoyenebuli. dawereTreaqciebi TiToeuli gzisTvis. SegiZliaT sxvadasxva gzaze gamoiyenoT

    erTi da igive nivTiereba.

    swori pasuxebi

    I. Mg + 2HCl → MgCl2 + H2↑ 

    MgCl2 + 2NaOH → Mg(OH)2↓ + 2NaCl

    II. 2Mg + O2 → 2MgO

    MgO + 2HCl → MgCl2 + H2O MgCl2 + 2NaOH → Mg(OH)2↓ + 2NaCl

    III. Mg + S → MgS

    MgS + 2NaOH → Mg(OH)2↓ + Na2San

    MgS + 2HCl → MgCl2 + H2S↑ MgCl2 + 2NaOH → Mg(OH)2↓ + 2NaCl

    IV. Mg + CuSO4 → MgSO4 + Cu↓ 

    MgSO4 + 2NaOH → Mg(OH)2↓ + Na2SO4

    2. mocemulia nivTierebaTa gardaqmnis sqema:

    X

    FeCl3

    Fe

    Fe(OH)2

    Fe(OH)3

    Fe Y

    1

    2

    4

    5

    3

    6 7

     

    dawereT sqemaSi cifrebiT aRniSnuli reaqciebis tolobebi.

    swori pasuxebi

    1. Fe + 2HCl → FeCl2 + H2↑ 

    2. FeCl2 + 2NaOH → Fe(OH)2↓ + 2NaCl

    3. 4Fe(OH)2 + 2H2O + O2 → 4Fe(OH)3 

    4. 2Fe + 3Cl2 → 2FeCl3 

    5. FeCl3 + 3NaOH → Fe(OH)3↓ + 3NaCl

    6. 2Fe(OH)3→ Fe2O3 + 3H2O7. Fe2O3 + 3H2 → 2Fe + 3H2O

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    32/47

    2010 weli IX-X klasebi II turi

    32

    3.  airTa narevi Seicavs 3.2 g Jangbads, 5.6 g azots da 4.4 g naxSirbadis (IV) -

    oqsids. gansazRvreT narevis simkvrive gogirdwyalbadis mimarT. 

    amoxsna

    narevSi aris:

    ν(O) =.

    = 0.1 moli

    ν(N) =.

    = 0.2 moli

    ν(CO) =.

    = 0.1 moli, 

    aqedan gamomdinare, narevSi aris 0.10.20.1=0.4 moli airebi.

    narevis masaa 3.25.64.4=13.2 g

    narevis saSualo moluri masa iqneba M =

    =.

    .

    = 33 g/moli

    xolo simkvrive gogirdwyalbadis mimarT () = 33 34 = 0.97 

    pasuxi: 0.97 .

    4.  ra moculobis (n.p.) amiaki ( NH3) da wyalia saWiro, rom miviRoT 500 g

    xsnari, romelSic amiakis masuri wilia 17%?

    amoxsna

    500 g 17%-iani xsnari Seicavs:

    mნ = ხ ·%

    %=

    ·

    = 85 g amiaks da 500-85=415 g anu 415 ml wyals.

    85 g amiaki n.p. daikavebs V(NH) =

    · V =

    · 22.4 = 112 l moculobas

    pasuxi: 112 l amiaki da415 ml wyali

    5.  ucnobi orvalentiani metalis sulfiti (MeSO3) 40% masur wil Jangbads

    Seicavs. gansazRvreT nivTierebis formula.

    amoxsna

    vTqvaT, ucnobi orvalentiani metalis sulfitis formulas MeSO3 

    maSin M(MeSO) = 32 48 = 80 

    Jangbadis masuri wili iqneba:

    40% =48

    8 0· 100% 

    gantolebis amoxsniT miviRebT, rom = 40, e.i. ucnobi metalia Ca 

    pasuxi:

     

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    33/47

    2010 weli IX-X klasebi II turi

    33

    6.  Warb JangbadSi dawves 13.6 g fosfini (PH3).  wvis produqtebi srulad

    gaxsnes 160.8 g wyalSi. gansazRvreT miRebul xsnarSi warmoqmnili naerTis

    masuri wili.

    amoxsna

    2PH3 4O2 = P2O5  3H2O

     ν(PH3) = 13.6 : 34 = 0.4 moli. rogorc reaqciidan Cans:

     ν(P2O5) = ν( PH3):2 = 0.2 moli  m(P2O5) = 0.2 142 = 28.4 g

     ν(H2O) = ν( P2O5) · 3 = 0.6 moli  m(H2O) = 0.6 18 = 10.8 g

    mx = m(P2O5) m(H2O) 160.8 = 28.4 10.8 160.8 = 200 g 

    wyalSi gaxsnisas warimarTeba reaqcia:

    P2O5  3H2O =2H3PO4 

    rogorc reaqciidan Cans:

     ν(H3PO4) = ν( P2O5) · 2 = 0.4 moli  m(H3PO4) = 0.4 98 = 39.2 gω(HPO) =

    .

    = 0.196 anu 19.6 %

    pasuxi: 0.196 anu 19.6% H

    3

    PO

    4

     

    7.  gogirdis (VI) oqsidis sinTezisaTvis kontaqtur aparatSi toli

    moculobebiT gaatares gogirdis (IV) oqsidi da Jangbadi. aRmoCnda, rom

    reaqciiis Sedegad gardaiqmna gogirdis (IV) oqsidis 40%. gansazRvreT

    miRebuli airebis narevSi komponentebis moculobiTi Tanafardoba.

    amoxsna

    2SO2  O2 = 2SO3 

    vTqvaT, aRebuli iyo 1 moli SO2 da 1 moli O2 

    reaqciaSi Sevida 40%, anu 0.4 moli SO2, e. i. darCa 1-0.4=0.6 moli SO2 

    rogorc reaqciidan Cans, reaqciaSi Sevida  ν(O2) = ν( SO2) 2 = 0.2 moli,

    e. i. darCa 1-0.2=0.8 moli O2

    reaqciis Sedegad warmoiqmneboda  ν(SO3) = ν( SO2)= 0.4 moli gogirdis (IV)

    oqsidiamrigad V(SO2) : ν(O2) : ν(SO3) = 0.6 : 0.8 : 0.4 = 3 : 4 : 2 

    pasuxi: V(SO

    2

    ) : (O

    2

    ) : (SO

    3

    ) = 3 : 4 : 2

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    34/47

    2010 weli IX-X klasebi III turi

    34

    IX-X klasebi _ III turi

    1.  Jangbadis areSi 28 g rkinis fxvnilis gaxurebis Sedegad misi masa 38%-iT

    gaizarda. gansazRvreT, ra nivTiereba warmoiqmna am dros.

    amoxsna

    FexOy 

     ν(Fe) = 28 : 56 = 0.5 moli

    mierTebuli Jangbadis masaa: ∆m = 28 · 0.38 = 10.64 g

     ν(O) = 10.64 : 16 = 0.665 moli

    x : y = 0.5 : 0.665 = 1 : 1.33 = 3 : 4

    e. i. warmoiqmna Fe3O4 – rkinis (II,III) oqsidi anu rkinis xenji

    pasuxi: Fe

    3

    O

    4

    .

    2.  qlorwyalbadiT avsebuli (n.p.) Tavdaxuruli kolbis yeli CauSves wylian

    WurWelSi da wyalqveS moxades sacobi, ris Sedegadac kolba mTlianad

    wyliT aivso. gansazRvreT kolbaSi miRebul xsnarSi marilmJavas masuri

    wili, Tu xsnaris simkvrivea 1 g/sm3.

    amoxsna

    vTqvaT, WurWlis moculobaa 1 l, maSin igi Seicavs

    1 : 22.4 ≈ 0.045 mol qlorwyalbadsm(HCl) = 0.045 · 36.5 ≈ 1.64 g

    radgan xsnaris simkvrivea 1 g/sm3, wyliT avsebis Semdeg kolbaSi iqneba

    1000 g xsnari

    ω(HCl) =.

    = . anu 0.164%.

    pasuxi: 0.164%.

    3.  gogirdmJavas Semcvel 80 g xsnars daamates 22.2 g natriumis karbonati,ris Sedegadac xsnaris masa gaxda 100 g. gansazRvreT miRebuli xsnaris

    procentuli Sedgeniloba.

    amoxsna

    NaCO HSO = NaSO HO C O↑ 

    amocanis pirobidan Cans, rom gamoiyo 8022.2–100=2.2 g CO2.

     ν( CO2) = 2.2 : 44 = 0.05 molirogorc reaqciidan Cans:

     ν(Na2CO3) = ν(CO2) = 0.05 moli, m(Na2CO3) = 106 0.05 = 5.3 gxsnarSi darCeboda reaqciaSi Seusvleli 22.2–5.3=16.9 g Na2CO3.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    35/47

    2010 weli IX-X klasebi III turi

    35

    radgan Na2CO3 Warbia, gogirdmJava srulad daxarjula.

    xsnarSi iqneba reaqciis Sedegad warmoqmnili natriumis sulfatic:

     ν(Na2SO4) = ν(Na2CO3) = 0.05 moli, m(Na2SO4) = 142 0.05 = 7.1 gamrigad xsnari Seicavs:

    ω(Na

    SO

    ) =.

    = 0.071

     anu7.1%

     natriumis sulfats da ω(NaCO) =

    .

    = 0.169 anu 16.9% natriumis karbonats 

    pasuxi: 7.1% natriumis sulfati da 16.9% natriumis karbonati.

    4.  xsnars, romelic Seicavda 5.88 g fosformJavas, daumates 8.4 g kaliumis

    hidroqsidi. gansazRvreT xsnaridan wylis mTlianad aorTqlebis Sedegad

    miRebuli naSTis Sedgeniloba.

    amoxsna

     ν(H3PO4) = 5.88 : 98 = 0.06 moli

     ν(KOH) = 8.4 : 56 = 0.15 moli

    reaqciis pirvel safexurze: KOH HPO = KHPO HO, 

    0.06 mol fosformJavasTan reaqciaSi Seva 0.06 moli kaliumis hidroqsidi,

    warmoiqmneba 0.06 moli KHPO. reaqciaSi Seusvleli darCeba 0.15 – 0.06 = 0.09

    moli KOH. 

    reaqciis meore safexurze: KOH KHPO = KHPO HO, 

    0.06 mol KHPO-Tan reaqciaSi Seva 0.06 moli kaliumis hidroqsidi,

    warmoiqmneba 0.06 moli KHPO. reaqciaSi Seusvleli darCeba 0.09 – 0.06 = 0.03

    moli KOH. 

    reaqciis mesame safexurze: KOH KHPO = KPO HO, 

    darCenil  0.03 mol KOH-Tan reaqciaSi Seva 0.03 moli KHPO, warmoiqmneba

    0.03 moli KPO. reaqciaSi Seusvleli darCeba 0.06 – 0.03 = 0.03 moli KHPO. 

    amrigad, miiReba ori marili: 0.03 moli  da0.03 moli .

    pasuxi: 0.03 moli  da0.03 moli .

    5.  narevi Seicavs rkinas da mudmivi valentobis mqone ucnob metals moluriTanafardobiT (Fe) : (Me) = 1 : 2. am narevis marilmJavaSi srulad gaxsnisas

    gamoiyofa 4.48 l wyalbadi, xolo igive raodenobis narevis srulad

    qlorirebisas ixarjeba 5.04 l qlori (n.p.). daadgineT ucnobi metalis

    valentoba.

    amoxsna

    vTqvaT, ucnobi metalis valentobaa n, 

    (Fe) =  

    (Me) = 2 

    marilmJavaSi gaxsnisas gamoyofili wyalbadis raodenoba:

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    36/47

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    37/47

    2010 weli XI-XII klasebi I turi

    37

    XI-XII klasebi _ I turi

    1. SeadgineT Semdegi sami nawilakis eleqtronuli formulebi:

    a) Na b) K  g) Cl.

    swori pasuxebi

    a) 1s22s22p63s1 

    b)

      1s22s22p63s23p6 

    g) 1s22s22p63s23p6 

    2. mocemulia reaqcia:

    Cu HNO3  → Cu(NO3)2  NO H2O

    a) eleqtronuli balansis saSualebiT SearCieT koeficientebi da

    gaaTanabreT toloba. 

    b) miuTiTeT, am reaqciaSi romeli elementia mJangavi da romeli –

    aRmdgeni. 

    swori pasuxebi

    a)

     Cu HNO Cu(NO) N

    O HO 

    3Cu 8HNO 3Cu(NO) 2NO 4HO 

    b) mJangavia azoti, aRmdgeni _ spilenZi. 

    3.

    NaHSO4-is wyalxsnars daamates natriumis tute.

    a) dawereT Sesabamisi reaqciis toloba.

    b) warmoadgineT reaqcia sruli da mokle ionuri tolobebis saxiT.

    swori pasuxebi

    a)

    NaHSO NaOH NaSO HO

    b) Na H SO Na OH 2Na SO

    HO

    H OH HO

    3 Cu 2e Cu 

    2N

    3e N

     

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    38/47

    2010 weli XI-XII klasebi I turi

    38

    4. mocemulia nivTierebaTa gardaqmnis sqema:

    Ca

    1

    2

    34

    5

    Ca3(PO4)2

    P2O5

    Ca(H2PO4)2

    P

     dawereT sqemaSi cifrebiT aRniSnuli reaqciebis tolobebi. 

    swori pasuxebi

    1.  4P 5O2 = 2P2O5 

    2.  3Ca 2H3PO4 = Ca3(PO4)2↓  3H2↑ 3.  3CaO P2O5 = Ca3(PO4)2 

    an 3Ca(OH)2  P2O5 = Ca3(PO4)2 ↓  3H2O4.  Ca(OH)2  P2O5  H2O = Ca(H2PO4)2 

    an CaO P2O5  2H2O = Ca(H2PO4)2 

    5.  Ca3(PO4)2  4H3PO4 = 3Ca(H2PO4)2 

    5.  40 g spilenZis (II) oqsids daamates gogirdmJavas 24.5%-iani xsnaris is

    raodenoba, rac oqsidis srulad gaxsnisaTvis iyo saWiro.

    a) dawereT Sesabamisi reaqciis toloba. 

    b) ramdeni g gogirdmJavas xsnari daixarja am dros? g) iangariSeT miRebul xsnarSi marilis masuri wili.

    amoxsna

    a)  CuO + H2SO4 = CuSO4  H2O

    b) rogorc reaqciidan Cans, ν(HSO) = ν(CuO) 

    ν(CuO) =

    =

    = 0.5 moli e. i. ν(HSO) = 0.5 moli.

    m(HSO) = ν · M = 0.5 · 98 = 49 g.

    m ხ =ნ

    %· 100% =

    .· 100 = 200 g.

    pasuxi:  g.

    g) rogorc reaqciidan Cans, ν(CuSO) = ν(CuO), e. i. ν(CuSO) = 0.5 moli.

    m(CuSO) = ν · M = 0.5 · 160 = 80 g.

    m ხ = 200 40 = 240 g.

    ω =

    ≈ 0.33 anu 33%

    pasuxi: 0.33 anu 33 .

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    39/47

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    40/47

    2010 weli XI-XII klasebi II turi

    40

    5) n HC = CHCl   კატ . [HC CHCl ] 

    3. airad mdgomareobaSi najeri naxSirwyalbadis simkvrive wyalbadis mimarT

    36-is tolia. dawereT misi yvela SesaZlo izomeris struqturuli

    formulebi da daasaxeleT isini. miuTiTeT, am izomerebidan romelsSeuZlia warmoqmnas 4 sxvadasxva monoqlornawarmi.

    amoxsna

    M(CnH2n2)=2 36=72, aqedan n=5. e. i. najeri naxSirwyalbadi aris pentani _ C5H12.

    misi izomerebia:

    CH2

      CH2  CH

    2CH

    3  CH

    3

    * * *

     

    CH2

      CH CH3

    CH3

    CH3

    * * *   *CH

    3  C CH

    3

    CH3

    CH3

    *

     

    n-pentani 2-meTilbutani2,2-dimeTil-

    propani

    am izomerebidan n-pentans SeuZlia warmoqmnas 3 monoqlornawarmi (qloris

    atomi SeiZleba Canacvlebuli iyos * simboloTi aRniSnul lokantebTan),

    2-meTilbutans – 4, xolo 2,2-dimeTil-propans – 1.

    pasuxi 2-meTilbutani

    4.  dawereT yvela im alkenis struqturuli formula da saxelwodeba,

    romlebic warmoiqmneba 2,4,4-trimeTilheqsanis katalizuri dehidrirebiT.

    swori pasuxebi

    C CH2  CCH

    2  CH

    2  CH

    3

    CH3

      CH3

    CH3

     

    C CH CCH3

      CH2

      CH3

    CH3

      CH3

    CH3

    CH CH2

      CCH3

      CH CH2

    CH3

      CH3

    CH3

    2,4,4-trimeTilheqsen-1 2,4,4-trimeTilheqsen-2 3,3,5-trimeTilheqsen-1

    5.  3.36 l (n.p.) acetilenis sruli wvisas warmoqmnili naxSirorJangi gaatares

    kalciumis hidroqsidis 400 g 3.7%-ian xsnarSi. gansazRvreT warmoqmnili

    naleqis masa da miRebul xsnarSi marilis masuri wili. 

    amoxsna

    2C2H2 5O2 = 4CO2 2H2O

     ν( C2H2) = 3.36 : 22.4 = 0.15 moli reaqciis mixedviT  ν(CO2) = ν(C2H2)·2 = 0.3 moli

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    41/47

    2010 weli XI-XII klasebi II turi

    41

    m(CO2)=0.3·44=13.2 g

    m(Ca(OH)2)=·.

    = 14.8g

     ν( Ca(OH)2) = 14.8 : 74 = 0.2 molixsnarSi warimarTeba reaqcia

    Ca(OH)2 CO2 = CaCO3↓  H2Omagram reaqciidan Cans, rom  ν(CO2)=  ν(Ca(OH)2), amitom 0.3-0.2=0.1 moli CO2 

    darCeba reaqciaSi Seusvleli. igi imoqmedebs warmoqmnil CaCO3 –Tan:

    CaCO3 CO2 H2O = Ca(HCO3)2

    am reaqciaSi  ν(CO2)= ν(CaCO3)= ν(Ca(HCO3)2),

    e. i.  0.1  moli CO2  reaqciaSi Seva 0.1  mol CaCO3-Tan da miiReba 0.1  moli 

    Ca(HCO3)2.

    sabolood miviRebT:

    naleqis saxiT  0.2-0.1=0.1 mol CaCO3-s, romlis masaa

    m(CaCO3)=0.1·100=10 g

    da xsnarSi 0.1 mol Ca(HCO3)2-s, romlis masaa

    m(Ca(HCO3)2)=0.1·162=16.2 g

    xsnaris masa iqneba:

    mx = 400 m(CO2) – m(CaCO3) = 400 13.2 – 10 = 403.2 g.

    xolo gaxsnili marilis masuri wili:

    ω(Ca(HCO)) =.

    .≈ 0.04 anu 4%

    pasuxi

    naleqi – 10 g a O

    3

    ; gaxsnili marili – 4%

    (). 

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    42/47

    2010 weli XI-XII klasebi III turi

    42

    XI-XII klasebi _ III turi

     

    1.  narevi Seicavs spilenZs, alumins, siliciumis (IV) oqsids, magniumisoqsids da aluminis sulfats. moifiqreT narevidan TiToeuli nivTierebis

    sufTa saxiT gamoyofis racionaluri xerxi. aCveneT gamoyofis etapebisTanmimdevroba da dawereT Sesabamisi reaqciebis tolobebi.

    amoxsnis pirveli gza

    I etapi:

    narevi movaTavsoT wyalSi. gaixsneba mxolod Al2(SO4)3 

    gavfiltroT. filtrati warmoadgens Al2(SO4)3-is wyalxsnars, romlidanac

    wyals movacilebT gaxurebiT da darCeba sufTa saxiT aluminis sulfati.

    II etapi:

    filtrze darCenili narevi (Cu, Al, SiO2 da MgO) gavxsnaT ganzavebul mJavaSi.

    gaixsneba Al da MgO:

    2Al 6HCl = 2AlCl33H2↑ MgO 2HCl = MgCl2H2O

    gavfiltroT da miRebul xsnarze Warbi tutis damatebiT gamoileqeba

    magniumis hidroqsidi:

    MgCl2  2NaOH = Mg(OH)2↓2NaClxolo aluminis hidroqsidi ar gamoileqeba, radgan igi gaixsneba Warb

    tuteSi:AlCl34NaOH = Na[Al(OH)4] 3NaCl

    gafiltvriT movacilebT magniumis hidroqsids, romlis gaxurebiT miviRebT

    magniumis oqsids:

    Mg(OH)2=MgO H2O xolo natriumis aluminati, romelic darCeba filtratSi, SevamJavoT da

    Semdeg amoniumis hidroqsidiT gamovyoT aluminis hidroqsidi:

    Na[Al(OH)4] 4HCl = AlCl3  NaCl 4H2O

    AlCl33NH4OH = Al(OH)3↓  3 NH4Cl an (Tu mJavas zustad gansazRvruli raodenobiT davamatebT)

    Na[Al(OH)4] HCl = Al(OH)3↓  NaCl H2O aluminis hidroqsidis gaxurebiT miviRoT aluminis oqsidi:

    2Al(OH)3 = Al2O3  3H2O 

    romlis eleqtroliziTac miviRebT alumins:

    2Al2O3 ელლიზი 

     4Al 3O2

    III etapi:

    II etapis Semdeg darCenili narevi (Cu  da SiO2) gavxsnaT tuteSi da

    gavfiltroT. filtrze darCeba spilenZi, xolo SiO2  warmoqmnis xsnad

    silikats:

    2NaOH SiO2 = Na2SiO3  H2O

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    43/47

    2010 weli XI-XII klasebi III turi

    43

    romelic gadava filtratSi. filtratze mJavas moqmedebiT gamoileqeba

    siliciummJava:

    Na2SiO3  2HCl = H2SiO3↓  2NaClromlis gaxurebiT miviRebT siliciumis (IV) oqsids:

    H2SiO3=SiO2  H2O 

    amoxsnis meore gza :

    I etapi igivea

    II etapze  narevi davamuSavoT tutis Warbi xsnariT, romelSic gaixsneba

    alumini da siliciumis oqsidi:

    2Al 2NaOH 6H2O= 2Na[Al(OH)4] 3H2↑ 2NaOH SiO2 = Na2SiO3  H2O

    mJavas Warbad damatebisas gamoileqeba siliciummJava: 

    Na2SiO3  2HCl = H2SiO3↓  2NaCl,romlis gaxurebiT miviRebT siliciumis (IV) oqsids:

    H2SiO3=SiO2  H2O marilmJavis damatebis Sedegad aluminati gadava qloridSi, romelzec

    amoniumis hidroqsidis moqmedebiT gamoiyofa aluminis hidroqsidi:

    Na[Al(OH)4] 4HCl = AlCl3  NaCl 4H2O

    da 

    AlCl33NH4OH = Al(OH)3↓  3 NH4Cl aluminis hidroqsidis gaxurebiT miviRoT aluminis oqsidi:

    2Al(OH)3 = Al2O3  3H2O 

    romlis eleqtroliziTac miviRebT alumins:

    2Al2O3 ელლიზი 

     4Al 3O2 

    III etapze darCenili narevi (Cu  da MgO) gavxsnaT ganzavebul mJavaSi da

    gavfiltroT. filtrze darCeba spilenZi, xolo MgO gaixsneba:

    MgO 2HCl = MgCl2H2O

    miRebul xsnarze tutis damatebiT gamoileqeba magniumis hidroqsidi:

    MgCl2  2NaOH = Mg(OH)2↓2NaClromlis gaxurebiT miviRebT magniumis oqsids:

    Mg(OH)2=MgO H2O 

    2.  narevi, romelic Seicavda kaliumis, TuTiis da vercxlis nitratebs,gaacxeles gavarvarebamde, ris Sedegadac gamoiyo 2.24 l airTa narevi

    (n.p.). miRebuli myari naSTi wyliT garecxes, ris Sedegadac naSTis masa

    3.4 g-iT Semcirda. amis Semdeg darCenili naSTi garecxes Warbi

    marilmJaviT da sabolood miiRes 2.16 g myari nivTiereba. daadgineT

    nitratebis sawyisi narevis masa.

    amoxsna

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    44/47

    2010 weli XI-XII klasebi III turi

    44

    2KNO = 2KNO O ↑ 

    2Zn(NO) = 2ZnO 4NO ↑ O ↑ 

    2AgNO = 2Ag 2NO ↑ O ↑ 

    amrigad, gacxelebis Semdeg darCenili myari naSTi Seicavs KNO-s, ZnO-s da

    Ag-s. wyliT garecxvisas gaixsneba mxolod KNO, amitom misi masaa 3.4 g.

    marilmJaviT garecxvisas gaixsneba ZnO, amitom 2.16 g myari nivTiereba iqneba

    vercxli.

     ν(KNO2) = 3.4 : 85 = 0.04 moli

    reaqciis mixedviT  ν(KNO2) = ν(KNO3) = 0.04 moli; m(KNO3) = 0.04 ⋅101 = 4.04 g.

     ν(Ag) = 2.16 : 108 = 0.02 moli

    reaqciis mixedviT  ν(Ag) = ν(AgNO3) = 0.02 moli; m(AgNO3) = 0.02 ⋅170 = 3.4 g.gacxelebis Sedegad gamoyofili airTa narevis raodenobaa:

     ν(narevi) = 2.24 : 22.4 = 0.1 molireaqciebidan Cans, rom:

    2 moli KNO-idan gamoiyofa 1 moli airi

    0.04 molidan ------------------- x x=0.02 moli;

    2 moli AgNO-idan gamoiyofa 21=3 moli airTa narevi

    0.02 molidan ------------------- x x=0.03 moli;

    danarCeni 0.1–0.03–0.02=0.05 moli airTa narevi gamoiyofoda Zn(NO)-is

    gaxurebis Sedegad. reaqciidan Cans, rom:

    2 moli Zn(NO)-idan gamoiyofa 41=5 moli airTa narevi

    x molidan ------------------------------ 0.05 x=0.02 moli Zn(NO) 

    m(Zn(NO)) = 0.02 · 189 = 3.78 g.

    amrigad, sawyisi narevis masa iqneba 4.043.43.78=11.22 g.

    pasuxi: 11.22 g.

    3.  specialur WurWelSi Seuries A da B airebi. A airi miRebuli iyo 4.9 gberToles marilis sruli daSliT, xolo B  _ 6 g kalciumis wyalTan

    moqmedebiT. narevi aafeTqes, ris Semdegac WurWlis SigTavsi sawyistemperaturamde gaacives. gansazRvreT, rogor Seicvala WurWelSi wneva

    (wylis moculoba SegiZliaT ugulebelyoT).

    amoxsna

    airi A Jangbadia:

    2KClO3 = 2KCl 3O2 ↑ 

     ν(KClO3) = 4.9 : 122.5 = 0.04 molirogorc reaqciidan Cans,

    2 moli KClO3-is daSlisas gamoiyofa 3 moli O;

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    45/47

    2010 weli XI-XII klasebi III turi

    45

    0.04 moli KClO3-is daSlisas ------------     = 0.06 moli O2 

    airi B wyalbadia:

    Ca 2H2O = Ca(OH)2  H2 ↑ 

     ν(Ca) = 6 : 40 = 0.15 molirogorc reaqciidan Cans,

     ν(Ca) = ν(H2) = 0.15 moli

    afeTqebisas warimarTeba reaqcia:

    2H2  O2 = 2H2O

    romelSic  ν(H2) : ν(O2) = 2 : 1

    xolo WurWelSi airebis Tanafardobaa  ν(H2) : ν(O2) = 0.15 : 0.06 = 2.5 : 1 aqedan Cans, rom Warbia wyalbadi, amitom reaqciaSi Seva

     ν(H2)= ν(O2)⋅2=0.12 moli da WurWelSi darCeba 0.15 – 0.12 = 0.03 moli wyalbadi.

    vinaidan sabolood temperatura ucvleli rCeba, wneva pirdapirproporci-

    ulad iqneba damokidebuli WurWelSi airad mdgomareobaSi myofinivTierebebis raodenobaze. 

    sawyis pirobebSi WurWelSi wnevas qmnida 0.15 0.06 = 0.21 moli airTa  narevi,

    reaqciis Semdeg ki wnevas Seqmnis 0.03 moli wyalbadi, amitom sawyisTan

    SedarebiT wneva 0.21 : 0.03 = 7-jer Semcirdeba. 

    pasuxi: 7-jer Semcirdeba. 

    4.  5.3 g aromatuli naxSirwyalbadis (CnH2n-6) sruli wvis Sedegad warmoiqmna8.96 l naxSirorJangi (n.p.).

    a) daadgineT am naxSirwyalbadis formula.

    b) dawereT am naxSirwyalbadis yvela im izomeris struqturuli formula

    da saxelwodeba, romlebic benzolis homologebs warmoadgenen. 

    g) erT-erTi izomeris dehidrirebiT miiReba naxSirwyalbadi, romelic

    auferulebs bromian wyals. dawereT am naxSirwyalbadis

    polimerizaciis reaqcia.

    amoxsna

    a) CH xO2 = nCO2  (n-3)H2O

     ν(CO2)= 8.96 : 22.4 = 0.4 moli 

     ν(CnH2n-6)= ν(CO2) : n =.

     moli 

    M(CH) = 14n 6

    M(CH) =m

    ν=

    5.3

    0.4n = 13.25n

    aqedan

    14n 6 =13.25n 0.75n = 6 n=8

    e. i. aromatuli naxSirwyalbadis formulaa CH.

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    46/47

  • 8/16/2019 2010 Olimpiadis Krebuli Qimia

    47/47

    2010 weli XI-XII klasebi III turi

    CH yO2 = nCO2  (n1)H2O

    CH zO2 = (n1)CO2  (n2)H2O

    reaqciebidan Cans, rom:

    pirvelis wvisas gamoiyofa n⋅x moli CO2 da  (n1)⋅x moli H2O;

    meoris wvisas gamoiyofa (n1)⋅x moli CO2 da  (n2)⋅x moli H2O.sul gamoiyofa:

    n⋅x (n1)⋅x = 2nx x moli CO2 da 

    (n1)⋅x (n2)⋅x =2nx 3x moli H2O.

    koncentrirebuli gogirdmJava STanTqavda wyals, e. i.

    m(H2O)= 9 g,  ν(H2O)= 9 : 18 = 0.5 moli; 

    xolo tute STanTqavda naxSirorJangs, e. i.m(CO2)= 13.2 g,  ν(CO2)= 13.2 : 44 = 0.3 moli. miviRebT sistemas:

    2nx 3x = 0.5 (1)

    2nx x = 0.3 (2)

    Tu (1) gantolebas gamovaklebT (2) gantolebas, miviRebT:

    2x = 0.2 x = 0.1 moli

    CasmiT miviRebT: 0.2n 0.1 = 0.3 n = 1

    e. i. ucnobi alkanebia H4

     (meTani) da

    2

    H

    6

     (eTani). 

    pasuxi:

    H

    4

     (meTani) da

    2

    H

    6

     (eTani).