19
SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi: Houa ‘e 2 KĀTAKI ‘O TĀNAKI HOO PEPA SIVÍ KI HE FAISIVÍ ‘I HE ‘OSI ‘A E SIVI. FIKA ‘A‘AHI FIKA SIVI PEPA FEHU‘I MO E TALI FAKAHINOHINO: 1. Hiki ho FIKA SIVÍ ‘i he puha ‘oku hā atu ‘i ‘olunga he to‘omata‘ú. 2. ‘Oku vahevahe ‘a e pepá ni ki he VAHE ‘e ‘o anga peheni. VAHE FAKAMATALA FAKAKĀTOA ʻO E NGAAHI TAUKEÍ I TUPU‘ANGA ‘O E KAKAI TONGÁ 10 II ANGA ‘O E NOFO FAKA-TONGÁ 28 III KOLOA FAKANATULA ‘A E TONGÁ 12 IV NGAAHI NGAFA FATONGIA ‘A E TONGÁ 20 FAKAKĀTOA 70 3. Tali KOTOA ‘a e ngaahi fehu‘i ‘i he VAHE I ki he VAHE IV. 4. Ngāue MAʻA mo MAAU. Tohi‘aki ‘a e peni pulū pe peni ‘uli‘uli. Ngāue‘aki pē ‘a e peni vahevahe ki he tā fakatātaá pē. 5. Kapau te ke fie mau ha pepa pea fakahoko ki he tokotaha leo siví. Hiki ho FIKA SIVÍ ‘i he pepa tānaki kotoa pē, fakafika ‘a e fehu‘í ke mahino mo maau pea fakahū ‘i he feitu‘u totonu ‘o e pepa siví. 6. Fakapapau‘i ‘oku kakato e peesi 1-19 ‘i ho‘o pepa siví ki mu‘a peá ke toki kamata. ‘Oku ‘ikai ha me‘a ‘i he peesi 18-19.

2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

  • Upload
    others

  • View
    37

  • Download
    1

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

1

SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA

2018

TONGA MO E ANGA FAKAFONUA

Taimi: Houa ‘e 2

KĀTAKI ‘O TĀNAKI HO‘O PEPA SIVÍ KI HE FAISIVÍ ‘I HE ‘OSI ‘A E SIVI.

FIKA ‘A‘AHI

FIKA SIVI

PEPA FEHU‘I MO E TALI

FAKAHINOHINO:

1. Hiki ho FIKA SIVÍ ‘i he puha ‘oku hā atu ‘i ‘olunga he to‘omata‘ú.

2. ‘Oku vahevahe ‘a e pepá ni ki he VAHE ‘e FĀ ‘o anga peheni.

VAHE FAKAMATALA FAKAKĀTOA ʻO E

NGAAHI TAUKEÍ

I TUPU‘ANGA ‘O E KAKAI TONGÁ 10

II ANGA ‘O E NOFO FAKA-TONGÁ 28

III KOLOA FAKANATULA ‘A E TONGÁ 12

IV NGAAHI NGAFA FATONGIA ‘A E TONGÁ 20

FAKAKĀTOA 70

3. Tali KOTOA ‘a e ngaahi fehu‘i ‘i he VAHE I ki he VAHE IV.

4. Ngāue MAʻA mo MAAU. Tohi‘aki ‘a e peni pulū pe peni ‘uli‘uli. Ngāue‘aki pē ‘a e peni

vahevahe ki he tā fakatātaá pē.

5. Kapau te ke fie ma‘u ha pepa pea fakahoko ki he tokotaha le‘o siví. Hiki ho FIKA SIVÍ ‘i he pepa

tānaki kotoa pē, fakafika ‘a e fehu‘í ke mahino mo maau pea fakahū ‘i he feitu‘u totonu ‘o e pepa

siví.

6. Fakapapau‘i ‘oku kakato e peesi 1-19 ‘i ho‘o pepa siví ki mu‘a peá ke toki kamata. ‘Oku ‘ikai ha

me‘a ‘i he peesi 18-19.

Page 2: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

2

VAHE I: TUPU‘ANGA ‘O E KAKAI TONGÁ.

1. Hiki mai ha me‘a na‘e hoko he senituli 16-18 ne tupu mei ai ‘ene tō lalo ‘a e tupu tokolahi

‘a e kakai ‘o Tongá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

2. Fakamatala ki he tu‘unga lelei mo falala‘anga ‘o ha taha, na‘e fakanofo ke ne tataki ‘a e

kakaí, ‘i he taimi ‘oku nau fehikitaki holo ai ki ha ngaahi feitu‘u, ‘oku mama‘o pe

faingata‘a angé.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

3. Fakamatala‘i mahino ‘a e talatupu‘a ki he tupu‘anga ‘o e Kavá, ke ne fakamahino ‘a e

‘uhinga na‘e fai tu‘utu‘uni ai ‘a e ongo mātu‘a (Fevanga mo Fefafa) ke na fakapoongi ‘a

hona ‘ofefine pē taha ko Kavá (Kavaonau) ko e hā‘unga ma‘á e Tu‘i Tongá, ‘i he‘ene

hā‘elea hona motu ko ‘Eueikí.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 2

2

1

0

NR

Skill level 3

3

2

1

0

NR

Page 3: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

3

4. Fakamā‘opo‘opo ‘i ha‘o fakamatala ‘a e ngaahi me‘a mahu‘inga ‘i he hisitōlia ‘o Tongá,

fekau‘aki pea mo hono ‘ahia ‘e he kaivai ‘Iulope ko Kapiteni Kukí ‘a e ‘Otu Tongá

he ta‘u 1773, 1774 mo e 1777.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 4

4

3

2

1

0

NR

Page 4: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

4

VAHE II: ANGA ‘O E NOFO FAKA-TONGÁ.

Vakai lelei ki he fo‘i ‘ata ko ená pea tali mei ai ‘a e fehu‘i 1.

1. Hiki mai ‘a e tu‘unga ‘i he nofo-‘a-kāingá, ‘a e tokotaha ko ena ‘oku me‘a he seá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

2. Hiki mai hao teunga pe vala ‘oku fe‘unga ke ke tui ki ha kātoanga ‘oku hou‘eikisia.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

3. Hiki mai ha tapu ‘i he vā ‘o e fānaú mo e tamaí ‘i ʻapi.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

4. Tohi mai ‘a e hingoa ‘o e kolotau ‘i Vava‘u, na‘e langa ‘e ha fefine, ko e faka‘ita ‘i hono

lapasi ‘o fakapoongi mei Ha‘apai ,‘a honau ‘eiki lahi ko Tupouniuá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 1

1

0

NR

Page 5: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

5

5. Hiki mai ha ‘Otua Fakafonua ‘oku kei tukufakaholo mai hono hakó ‘i he tu‘unga taki

‘o e fonuá, ‘o a‘u mai ki he lolotongá ni.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

6. Fakamatala‘i ‘a e founga tauhi fānau faka-Tonga ko e mohe-ofi; na‘e ngāue‘aki ‘e he

ngaahi fa‘eé, ‘i hono fakalekesi pe akonaki‘i ‘enau fānaú.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

7. Vakai lelei ki he fo‘i ‘ata ko ená, peá ke fakamatala‘i mahino ‘a e fo‘i ‘ulungaanga

fakafonua ‘oku fakafōtunga mai ‘e he fo‘i fatongia ko ená.

Ko e ta‘ahine ko Pilinisesi Pilolevu Tuitá pea mo Nōpele Tuita mo hona falé ‘i hono

taki mai ‘a e Ha‘amo ‘a e Ha‘a Fokololoehaú ‘i he hala ‘a Kingi Siaosi Tupou V.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 2

2

1

0

NR

Skill level 2

2

1

0

NR

Page 6: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

6

8. Fakamatala‘i ‘a e natula ‘o e fa‘ahinga ivi fakataki ne ngāue‘aki ‘e he Ha‘a Tu‘i Tongá,

ko e mafai fakalangi.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

9. Fakafelāve‘i ‘a ʻene fekau‘aki ‘a e nofo fakaha‘á pea mo e tu‘unga maau mo malu ‘a e

nofo ‘i Tonga ní.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 2

2

1

0

NR

Skill level 3

3

2

1

0

NR

Page 7: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

7

10. Fakamatala‘i mahino ‘a e tapú mo hono mahu‘ingá, ke mahu‘inga mālie kae malava ke

tau kei pukepuke ‘o me‘a ngāue‘aki ki he fa‘unga ‘o e ngaahi ‘iuniti kehekehe ‘o ‘etau

nofo he sōsaietí ‘o hangē ko e nofo ‘a e fāmilí, fonuá, siasí mo e ngaahi ngāue‘angá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

11. Fokotu‘u mai ha ngaahi ngāue ki he to‘utupu ‘o e fonuá, ‘okú ke pehē ‘e fe‘unga ke nau

fakahoko, ke ne tala ai honau tangata‘ifonua´ pe fefine‘ifonua leleí.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 3

3

2

1

0

NR

Skill level 3

3

2

1

0

NR

Page 8: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

8

12. Fakatatau ki he “nofo ‘a kāingá” mo hono ngaahi tu‘unga ma‘uma‘ulutá. Fa‘u ha‘o

fakamatala ‘o taukave‘i ai ‘a e ‘uhinga ‘oku ‘ikai ‘iloa ai ‘i Tonga ‘i he senituli 16-18

‘o a‘u mai ki he ‘ahó ni ha taha ‘oku fiekaia pe nofo li‘ekina.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 4

4

3

2

1

0

NR

Page 9: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

9

13. ‘Analaiso ‘a e ngaahi tefito‘i makatu‘unga, ‘oku kaunga ki hono fa‘u ke malohi mo tu‘uloa

‘a e fa‘unga pule tukufakaholó ‘i Tongá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 4

4

3

2

1

0

NR

Page 10: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

10

VAHE III: KOLOA FAKANATULA ‘A E TONGA.

1. Tohi mai ‘a e ‘akau kakala, na‘e toki ngaohi‘aki pē ia ‘a e lolo ‘a hou‘eiki he senituli

16 - 17. ‘Oku ‘i ai mo hono palōveape ‘oku fakamo‘oni ki ai.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

2. ‘I he ouau fakafonuá, hiki mai ‘a e hingoa ‘o e monumanu ‘oku ‘eiki taha ‘i hono

ngāue‘aki ‘i he ngaahi fatongia fakafonuá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Vakai lelei ki he fo‘i ‘ata ko ena′ pea tali mei ai ʻa e fehu‘i 3.

3. Ko e hā ‘a e hingoa ‘a e naunau toutai ko ena ‘oku hā atu he fakatātā ‘i ‘olungá?

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

4. Hiki mai ‘a e hingoa e motu ‘i Ha‘apai na‘e tauhi ki ai ‘a e kau tamahaá mo e Tu‘i Tonga

Fefiné ‘oku tu‘u ‘i ai e mātanga ‘iloa ko e Tainamu ‘o e Paeá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 1

1

0

NR

Page 11: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

11

Vakai lelei ki he fo‘i ‘ata ko ená pea tali mei ai ‘a e fehu‘i 5.

5. Fakahingoa mai ‘a e ‘Esi ‘iloa he hisitōliá ‘oku tu‘u ‘i he tumu‘aki ‘o e motu ko ena ko

‘Euakafa ‘i Vava‘ú.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

6. ‘I he māhina Faka-Tongá, fakamatala‘i ‘a e ngaahi ngafa ‘oku fakahoko he māhina ko

‘Ao‘ao.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

7. Mei he fanga manupuná, fakamatala‘i ‘a e ‘uhinga ‘o e fo‘i palōveape ko e

“Hangē ha lupe kai kotoné”.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 2

2

1

0

NR

Skill level 2

2

1

0

NR

Page 12: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

12

8. ‘I he ngaahi mātanga ‘o e fonuá, fakamatala‘i mahino ha ngaahi ‘uhinga ‘oku kei fie ma‘u ai

ke tauhi mo fakatolonga hotau ngaahi mātangá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 3

3

2

1

0

NR

Page 13: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

13

VAHE IV: NGAAHI NGAFA FATONGIA ‘A E TONGÁ

Vakai lelei ki he fo‘i ‘ata ko ená pea tali mei ai ‘a e fehu‘i 1.

nge‘esi kahi nge‘esi pipi

1. Tohi mai ‘a e fa‘ahinga fatongia pe ngāue ‘i falehanga, na‘e fai‘aki ‘a e ongo nge‘esi

fingota ko ená, ‘oku hā atu he fakatātā ‘i ‘olungá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Vakai lelei ki he fo‘i ‘ata ko ená pea tali mei ai ‘a e fehu‘i 2.

Naunau ngāue ‘a e kau fa‘a ‘o tōkangá he senituli 16-17.

2. Fakahingoa mai ‘a e naunau ngoue ko ʻena he fakatātaá na‘e ngāue‘aki ki tōkanga he

senituli 16 mo e 17 ‘i he ngaahi taumu‘a ngāue kehekehe.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 1

1

0

NR

Page 14: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

14

Vakai lelei ki he fo‘i ‘ata ko ená, pea tali mei ai ‘a e fehu‘i 3 mo e fehu‘i 4.

Ko e kātoanga ‘i Lapaha na‘e fakaafe‘i ki ai ‘a Kapiteni Kuki he ta‘u 1777.

3. Tohi mai ‘a e hingoa ʻo e kātoanga fakafonua ko ená.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

4. Hiki mai ‘a e tokotaha ‘oku taumu‘a pe fai ki ai ‘a e kātoanga ko ená.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 1

1

0

NR

Skill level 1

1

0

NR

Page 15: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

15

Lau ‘a e puipuitu‘a ‘o e konga hisitōlia ko ená pea fakakakato mai, ʻaki ‘a e ongo Palōveape,

ʻoku fe‘unga mo iá, kae tonu mo kakato ‘a e fakamatalá.

Tali ʻaki ia ‘a e fehu‘i 5.

5. Hiki ‘i heni ‘a ho‘o talí.

a. ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

e. ______________________________________________________________________

______________________________________________________________________

6. Fakamatala‘i mai ha kaveinga folau na‘e ngāue‘aki ‘i he taimi po‘ulí ‘e he kau kaivai ‘o

Tonga ní ‘i he kuonga ‘o e folau kaliá pe fāfā konga tahí.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

‘Oku lau na‘e fai e tango ‘a e Tu‘i Tonga ko Momo mei Heketā (Mui Hopohoponga) ki

Ha‘amea (ʻApi ‘o Lo‘au) ‘i Hihifo, ki he ‘ofefine lahi ‘o Lo‘aú ko Nua. ‘I he hili hono

fakahoko ‘o e fonongá, na‘e tali mai ‘e Lo‘au ke fakahoko ki he Tu‘i Tongá ʻaki ‘a e Palōveape

ko ení. a. ___________. Ko ‘ene ‘uhingá , ko Nua ia, kuo ‘osi fā‘ele ia kia Ngongo Kilitoto

‘o Malapó, pea ko hono tehiná ‘oku kei si‘i ia, te‘eki fe‘unga ia ke mali. Ko ia ne ʻave hono

talá, pea toki folofola mai ‘a e Tu‘i Tongá, ‘i he Palōveape ko ení. e. _______________. Ko e

‘uhingá, ‘oku ‘ikai ko hono tu‘unga finemui ‘o Nuá ‘oku ou tokanga atu ki aí, ka ko hono

tukufakaholó, hei‘ilo na‘a tupu ai ha hako poto ‘o hangē ko ‘ene tamaí ‘a Lo‘au, ke ne tataki

e fonuá ha ʻaho.

Ko ia ne ta‘ane ai ‘a Momo pea mo Nua ‘o ‘alo‘i ai ‘a Tu‘i Tātui ko e Tu‘i Tonga hono 11.

Skill level 2

2

1

0

NR

Skill level 2

2

1

0

NR

Page 16: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

16

Lau ‘a e fakamatala ko ená pea tali mei ai ‘a e fehu‘i 7.

7. Hiki mai ‘a e Palōveape ‘oku ‘uhinga ki ai ‘a e konga fakamatala ‘i ‘olungá.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

8. Fakamatala‘i mahino ‘a e va‘inga faka-Tonga ko ia ko e kasivaki ‘i he‘ene felāve‘i pea

mo e kuonga ‘o e kau helohelo he mala‘e taú.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

9. Fakamatala‘i ke mahino lelei ‘a e fakakaukau ko ʻení. Na‘e ‘osi fetu‘utaki pē ‘a Tongá ni mo e

ngaahi fonua ‘o e Pasifikí, ki mu‘a pea toki ‘ahia ‘a Tongá ni ‘e he kau kaivai ‘o ‘Iulopé.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

“Ko Loto-Mu‘a na‘e tefito ‘i ai ʻa e faivá. Ko e fa‘ahinga ne ‘ikai te nau poto pe sino

tonu ki he faivá ka na‘a nau manako mo lata pē ke nofo holo pē ‘o sio mo kau pē he

tulihaká he taimi ki he taimi, pea faifai pē kuo nau hoko ‘o pāte‘i he haká mo e

mātaifaiva.”

Skill level 3

3

2

1

0

NR

Skill level 3

3

2

1

0

NR

Skill level 2

2

1

0

NR

Page 17: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

17

10. Ko e taha ‘o e ngaahi me‘a ‘oku hā mei ai ‘a e ʻulungaanga fakafonua ‘o e kakai Tongá, ko

ʻenau tō‘onga mo‘uí pe ko e taimi ‘oku fakahoko ai honau ngafá.

‘Analaiso ‘a e fo‘i ʻulungaanga fakafonua ko e mamahi‘ime‘a, ‘i he‘ene fekau‘aki pea mo e

va‘ingá pe ko e sipotí, ‘o tatau pē ki hono fakahoko ‘i ono‘ahó pea mo ia ‘i onopooní.

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________

Skill level 4

4

3

2

1

0

NR

Page 18: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

18

‘OKU ‘IKAI HA ME‘A ‘I HE PEESI KO ‘ENI.

Page 19: 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUAedu.gov.to/images/docs/2018/TSC/TSC Tonga Anga Fakafonua... · 2019-10-31 · 1 SIVI FAKAMO‘ONI AKO ‘A TONGA 2018 TONGA MO E ANGA FAKAFONUA Taimi:

19

‘OKU ‘IKAI HA ME‘A ‘I HE PEESI KO ‘ENI.