2.1. Từ khủng hoảng đến giảm nguy cơ thảm họa. Trường hợp ... fileviên và giảng viên thông qua một bài tập mang tính sư phạm (xem thêm tiểu sử

[ ]Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD 159

2.1. Từ khủng hoảng đến giảm nguy cơ thảm họa. Trường hợp

thảm họa lũ lụtStéphane Cartier – Trung tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia

Pháp CNRS, Jean-Philippe Fontenelle – Trường Đại học Khoa học Nông nghiệp Bordeaux, Yves Le Bars – Hiệp hội Phòng chống

Thảm họa thiên nhiên

(Nội dung tách băng)

ngày 1, thứ hai ngày 22 tháng 07

Phần đầu buổi học dành cho giới thiệu học viên và giảng viên thông qua một bài tập mang tính sư phạm (xem thêm tiểu sử giảng viên và danh sách học viên ở cuối chương). Các học viên đứng thành hai hàng quay mặt vào nhau, mỗi người tự giới thiệu mình với bạn đối diện, về họ tên, nghề nghiệp, sở thích. Sau đó mọi người lại lần lượt giới thiệu cho toàn thể lớp nghe về người bạn đứng đối diện với mình lúc ban đầu này.

Jean-Philippe Fontenelle giới thiệu chương trình học của cả tuần và bảng câu hỏi dành cho học viên về vấn đề nhận thức lũ lụt: nguyên nhân, các tác nhân liên quan và phương tiện huy động để giảm nguy cơ:

- Hãy nêu các loại hình lũ lụt trong vùng,- Theo bạn rủi ro về lũ lụt hiện không thay đổi

hay có xu hướng tăng lên?,- Đâu là những hậu quả chính của một trận

lũ lụt?,- Các biện pháp đánh giá hậu quả này?,- Các tác nhân tham gia?- Đâu là những nguyên nhân chính gây lũ

lụt?,- Biện pháp áp dụng để giảm nguy cơ lũ lụt?,- Bạn có nghĩ mình nhận được thông tin đầy

đủ không?,- Có thể sống chung với lũ hay không?,- Hãy đưa ra các đề xuất của bạn?

Ngoài khía cạnh sư phạm của bài tập, một số nội dung được trình bày cụ thể hơn, đặc biệt là: lở đất; lũ chậm, lũ quét; các khái niệm tai biến, nguy cơ đối mặt, các nhóm và khu vực dễ bị tổn thương; các mức độ bài tập khác nhau (bài tập nhóm và bài tập cá nhân).

[ ] Tháng 07 năm 2014 / Khóa học Tam Đảo 2013 / © AFD160

2.1.1. từ khủng hoảng đến tổng kết rút kinh nghiệm: quản lí chu kỳ thời gian của khủng hoảng

Mục tiêu là cung cấp cho học viên cái nhìn rộng hơn và những mấu chốt trong phân tích khủng hoảng, từ giai đoạn chuẩn bị - phòng ngừa - bảo vệ đến khâu tổng kết rút kinh nghiệm/ứng phó, cũng như qua các khâu quản lý khủng hoảng tại chỗ.

[Yves Le bars]

Tôi sẽ trình bày với các bạn những điểm chính yếu của chính sách phòng ngừa rủi ro do Bộ Sinh thái Pháp triển khai. Điều này sẽ giúp chúng ta thấy được những nét đặc thù về văn hóa và cách thức tổ chức của mỗi quốc gia trong công tác phòng ngừa nguy cơ rủi ro.

Tôi xin quay trở lại vấn đế về các yếu tố tai biến, nguy cơ và tính dễ bị tổn thương qua các hình vẽ này.

Xét về khía cạnh phân tích hệ thống thì tính dễ bị tổn thương tương ứng với cách tổ chức của từng vùng lãnh thổ, cái người ta gọi là “hiệu ứng domino” - ví dụ một nhà máy điện ngừng hoạt động có thể ảnh hưởng đến hoạt động của bệnh viện và ngừng các hoạt động cấp cứu. Yếu tố này cũng liên quan đến tổ chức xã hội: khi các mạng lưới trao đổi và truyền thông ngừng hoạt động trong và sau thảm họa, tình trạng này có thể dẫn đến mâu thuẫn giữa những người hứng chịu lũ lụt và những người trong cùng một xã nhưng không phải chịu cảnh này. Sau đó đương nhiên sẽ kéo theo cả nguy cơ thiệt hại về kinh tế vì phải ngưng các hoạt động. Sau cùng, ở một khía cạnh khác, hệ thống tài chính bảo

Các yếu tố bất ổn, nguy cơ đối mặt và tính dễ bị tổn thương

Nguồn: Bộ Môi trường, Phát triển bền vững và Năng lượng (Pháp).

16Sơ đồ

• M t s ki n có kh n ng tr nên nguy hi m. B T NG ch tr thành r i ro l n khi nó x y ra trong m t vùng có các y u t v con ng i, kinh t ho c môi tr ng có nguy c I M T v i nó

• TÍNH D B T N TH NG cho bi t h u qu , n n nhân, thi t h i v v t ch t, nh h ng n môi tr ng và xã h i.








hiểm cũng dễ bị tổn thương. Các công ty bảo hiểm có thể rơi vào phá sản nếu thảm họa xảy ra liên tiếp - một báo cáo của Liên hợp quốc cho thấy năm 2012, các thảm họa thiên nhiên đã gây thiệt hại 138 tỷ USD; một nửa số thiệt hại này nước Mỹ phải gánh chịu vì cơn bão Sandy và một đợt hạn hán. Con số này

chỉ liên quan đến các tài sản được bảo hiểm, còn thiệt hại về kinh tế đối với tài sản không được bảo hiểm thì không thống kê ở đây.

Chúng ta cần ghi nhớ sơ đồ được giới thiệu trong phiên toàn thể về các giai đoạn khác nhau của quá trình giảm nguy cơ thảm họa:

Người ta thường nói trong ba ngày đầu xảy ra lũ lụt, chỉ có hàng xóm mới thực sự giúp đỡ được mình. Tôi muốn nhấn mạnh ở đây việc thiết lập tình trạng tạm thời, hệ thống thông tin và đôi khi phải chấp nhận các quy định ngoại lệ như thay đổi các cấp có thẩm quyền quyết định. Quyền sở hữu có thể bị xóa bỏ vì một quy định ngoại lệ, hoặc quyết định tịch thu.

[Jean-philippe Fontenelle]

Sau trận động đất ở Port-au-Prince, Haïti, phải mở cửa biên giới để tạo thuận lợi cho công tác cứu hộ: không cần hộ chiếu, không cần thị thực cũng không có hải quan.

[Yves Le bars]

Sau giai đoạn đầu của khủng hoảng, trách nhiệm được mở rộng hơn nhằm phân tích tình hình và khắc phục hậu quả. Công tác

Khung phân tích giảm nhẹ rủi ro từ thiên tai

Phòng ng a-Quy ho ch-K thu t xây d ng-B o v môi tr ng

Chu n b-T ch c-Lên k ho ch ph ng ti n-Lên k ho chho t ng-T p hu n-B o hi m

Tái thi t-Ph c h i v nh vi n-Xây d ng l i các tòa nhà- Gia c-Cung c p tài chính

Cam k t-C nh báo-C u h-Phòng ch ng-H ng d n x trí

Ph c h i -Ph c h i t m th i-Cung c p c u tr-D n rác và nát-Giao thông i l i-Cung c p tài chính-Áp d ng các tr ng h p ngo i l

- Ti n c nh báo- Thông tin

ánh giá m i nguy và r i ro

Ph c h i

Giảm quy mô

Giảm mức độ dễ bị tổn thương

aọh mảhT

Biện

phá

p ph

òn

g ngừa Kiểm

soát

Biện

phá

p ph

òn

g ngừa Kiểm

soát

Phục hồi

Đánh giá từng trậnthiên tai

Đánh giá

tình hình chung

Nguồn: Mô hình quản lý rủi ro, bảo vệ dân số Thụy Sỹ, Cục Liên bang về Bảo vệ dân số (OFPP) 2001. Trích từ PLANAT.

17Sơ đồ


điều phối được thực hiện tùy theo cách tổ chức phân quyền giữa cấp tỉnh hoặc huyện và các tác nhân khác của từng nhà nước. Cũng tương tự như vậy trong giai đoạn tái thiết, công tác đánh giá tình hình được thực hiện với sự tham gia của các chuyên gia. Giai đọan này cần có sự tham gia của các tác nhân cấp cơ sở và định ra quá trình làm việc huy động tất cả các tác nhân - hoạt động điều phối ở đây vốn mang tính chính trị. Càng đến gần với thảm họa mới, chúng ta càng nhận thấy vai trò quan trọng của cấp địa phương với hệ thống cảnh báo. Nghiên cứu trường hợp của Việt Nam, Campuchia hoặc Lào sẽ giúp các bạn hiểu rõ hơn khía cạnh này.

Giảm nguy cơ thảm họa thông qua công tác phòng ngừa là gì?

Trước hết cần phải hiểu rõ về tai biến. Phòng ngừa nghĩa là hành động theo hiện tượng, giảm nguy cơ đối mặt. Điều này đòi hỏi phải nắm rõ quá khứ bằng cách xây dựng bản đồ vùng lũ. Chúng ta cũng có thể dựng mô hình hóa toán học và thủy lợi từ các sự việc đã xảy ra để đánh giá các phương tiện bảo vệ được huy động đối với một trận lũ cứ nghìn năm lại xảy ra một lần hoặc khi đoạn đê bị vỡ.

Cuối cùng, có hai cách tiếp cận: hoặc tôi xem xét những gì đã xảy ra và dựng bản đồ vùng lũ của một trận lũ nào đó; hoặc để bảo vệ mình tốt hơn so với đợt lũ trong quá khứ, tôi phải tính toán để dự báo một trận lũ hiếm.

Tôi quay trở lại hình ảnh của trại lính cứu hỏa bị ngập ở Decize, Pháp. Việc đánh giá đã được tiến hành ở một vài xã để tính điểm

khu vực nguy cơ cao: 5 điểm cho trại lính cứu hỏa hoặc bệnh viện, 4 điểm cho tòa thị chính, 3 điểm cho nhà máy giày, 2 điểm cho khu nhà ở của thị trưởng và 1 điểm cho cánh đồng ngô. Việc cho điểm khu vực có nguy cơ đối mặt với thiên tai phải được thực hiện với sự tham gia của người dân hoặc đại diện của người dân, và sau đó, qua hình thức đối thoại, những công việc tối thiểu phải cho phép bảo toàn những khu vực có nguy cơ hứng chịu cao hơn.

Vấn đề không phải chỉ nghiên cứu riêng tai biến thiên nhiên, mà còn phải xem xét các biện pháp ứng phó mang tính cá nhân và tập thể - trường hợp được giới thiệu trong phiên toàn thể về nhà sàn ở Nouvelle-Orléans; các đập ngăn, đê chắn và các biện pháp hạn chế xây dựng, các biện pháp quy hoạch đất đai (thí dụ cửa chắn sóng Rotterdam để chống bão).

Cũng có những biện pháp giảm tần suất và cường độ của các hiện tượng này.

- hành động từ nguồn để giảm hoặc hạn chế các hiện tượng: hồ trữ nước, khôi phục các vùng ẩm, rừng trên núi - các biện pháp sinh thái;

- các bản kế hoạch phòng ngừa nguy cơ thiên tai (PPRN) có thể giúp đưa ra những biện pháp quy hoạch tổng thể lãnh thổ (quản lí theo lưu vực sông).

Việc đào tạo cán bộ chủ chốt ngành xây dựng và đô thị là đòi hỏi nhất thiết để đảm bảo hiệu quả của các biện pháp này.


Giai đoạn chuẩn bị: giám sát, dự báo, đề phòng và cảnh báo

Tôi đã cho các bạn thấy bức ảnh loa phát thanh trên nóc tất cả các tòa thị chính ở Pháp. Loa phát tin tức về những sự việc quan trọng mà dân chúng phải được thông báo.

Các bạn có thể thấy sự khác nhau giữa giám sát và cảnh báo:

- giám sát các yếu tố thời tiết và thủy văn, mô hình dự báo;

- chuyển từ giám sát sang cảnh báo, thông qua các cơ quan có thẩm quyền an ninh dân sự để truyền cảnh báo qua hệ thống loa đài, dịch vụ ghi âm trước tin nhắn điện thoại, liên lạc qua đài phát thành hoặc Internet...

giảm nguy cơ thảm họa: phòng ngừa

Lào

Nguồn: ảnh của tác giả ; Cémagref.

18Sơ đồ

giai đoạn chuẩn bị: giám sát, dự báo, đề phòng và cảnh báo (1)

Nguồn: lưu trữ của tác giả.

19ảnh


Giai đoạn chuẩn bị: giáo dục, thông tin phòng ngừa tới người dân

Tuy nhiên, cảnh báo chỉ được hiểu đúng và hiệu quả khi:

- người dân được báo trước về hiểm họa thông qua các phương tiện phù hợp;

- họ được báo trước về những việc cần làm và thái độ ứng xử trong trường hợp thảm họa.

Ở Pháp, người ta lập hồ sơ lưu trữ thông tin của xã về các nguy cơ lớn (DICRIM). Nhưng việc đặt mốc lũ cũng có thể là rất quy chuẩn; đó là điều bắt buộc ở các xã có nguy cơ lũ lụt cao. Sau cùng, cần phải tăng cường khả năng ứng phó và đảm bảo an toàn để đối phó với thảm họa. An toàn là trách nhiệm của từng cá nhân; thị trưởng là người chịu trách nhiệm đầu tiên về an toàn cho người và tài sản trong địa bàn xã của mình – xem Kế hoạch ứng cứu của xã PCS.

Tôi sẽ không nói lại vấn đề hậu quả của biến đổi khí hậu đã được trình bày trong phiên toàn thể. Ngược lại, cần phải tìm thấy mối liên hệ giữa thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm nguy cơ thiên tai. Biến đổi khí hậu có thể gây hai tác động: một là ảnh hưởng chậm – trường hợp nhiệt độ trung bình tăng; hai là ảnh hưởng về các biến cố ngoại lệ. Cơn bão Sandy xảy ra ở New York năm 2012 đã làm cho nhiều nhà hoạch định chính sách của Mỹ hiểu rằng biến đổi khí hậu không chỉ liên quan tới châu Phi.

Tôi đã đưa ra một nghịch lí của các công trình phòng hộ, nó làm cho chúng ta tin tưởng được bảo vệ nhờ một con đê chắn hoặc một đập ngăn.

Các bạn nhìn thấy ở đây đập Malpasset nằm phía trên của Fréjus trong vùng Var (Pháp), khi bị vỡ đã khiến 423 người chết và mất tích vào năm 1959. Việc bảo dưỡng các công trình phòng hộ là không thể thiếu trong chính sách phòng ngừa thiên tai.

giai đoạn chuẩn bị: giám sát, dự báo, đề phòng và cảnh báo (2)


20ảnh


Các chính sách và phương tiện của Pháp được huy động để ứng phó với lũ lụt

Pháp có một ngân hàng dữ liệu quốc gia về nước và thủy văn, tập hợp dữ liệu của 1500 trạm đo đạc sử dụng thiết bị ghi tự động

hoặc nhân viên ghi số liệu. Bản đồ phòng lũ được lập hàng ngày và có thể tải xuống.

Sáu vùng lưu vực sông ở Pháp đều có sơ đồ quy hoạch phòng lũ.

Hãy cùng đi lại lịch sử.

nghịch lí của các công trình phòng hộ

Ghi chú: trước và sau khi đập bị vỡ ngày 2 tháng 12 năm 1959. Phần đập được gia cố dựa vào núi không đủ để giữ vững đập.Nguồn: http://paysdefayence.free.fr/malpasset/f.bruel.htm

21 và 22ảnh

trận lụt năm 1856 ở Avignon (pháp)

Napoléon III t i th m các n n nhân tháng 6 n m 1856

Tranh của William-Adolphe Bouguereau.

23ảnh


Năm 1856 ở Avignon, Napoléon III đã khởi đầu cho việc « quản lí khủng hoảng ». Ông đã đi trên chuyến xe lửa vừa được xây dựng để tới Avignon, và qua hình ảnh được vẽ lại, người ta thấy ông đang thăm hỏi người dân trong những ngôi nhà bị ngập. Ông cũng đã thành lập một bộ phận quản lí và cung cấp tài chính cho việc tu bổ đê điều ở vùng lưu vực sông Rhône.

Để hiểu được tai biến thiên nhiên, cần phải biểu diễn chúng trên bản đồ. Hiện nay Pháp có bản đồ vùng lũ (AZI) ở quy mô xã. Các bản đồ vùng lũ do các cơ quan chức năng của nhà nước thực hiện từ số liệu các con nước cao nhất được ghi nhận hoặc mô hình thủy lợi dựa trên các sự kiện lịch sử.

- Người dân được thông báo để phòng ngừa rủi ro

- Chuẩn bị kế hoạch cứu trợ- Tính đến các rủi ro về lũ lụt trong việc áp

dụng luật đất đai - Tài liệu hướng dẫn của các cơ quan nhà

nước cho việc soạn thảo kế hoạch phòng ngừa nguy cơ thiên tai (PPRN)

Việc công khai thông tin về một vùng có nguy cơ ngập lụt sẽ thay đổi hồ sơ nhà đất của thửa đất. Cuộc tranh cãi giữa chủ đất và cơ quan quản lí đã nảy sinh rất nhiều xung đột.

Chúng ta hãy xem trận lũ lịch sử Gardon năm 2002 ở Pont du Gard.

Quá trình quyết định lên kế hoạch phòng ngừa nguy cơ lũ lụt (PPRI) xác định được ba nhóm tác nhân:

- các cấp quyết định, thị trưởng, tỉnh và nhà nước; việc điều hành chính sách của quá

trình này đặc biệt tế nhị khi cần đến nỗ lực phối hợp của nhiều cấp chính quyền;

- các cấp nghiên cứu và thẩm định;- một Uỷ ban điều phối vùng lãnh thổ (CTC)

tập hợp các bên có liên quan và một cán bộ tổ chức chuyên trách. Cán bộ này chịu

Lập kế hoạch ứng phó với rủi ro về lũ lụt trong vùng thung lũng sông Rhône và các nhánh của nó


24ảnh


trách nhiệm truyền đạt lại các câu hỏi và mời những người tham gia phát biểu. Nhóm các chuyên gia lập sổ theo dõi các buổi họp.

Ngoài việc lập các bản đồ vùng lũ, còn phải biết cách phòng chống nguy cơ lũ lụt. Chương trình hành động phòng chống lũ lụt (PAPI) có mục tiêu khuyến khích hình thức quản lí tổng thể nguy cơ lũ lụt để giảm thiệt hại về người, tài sản, kinh tế và môi trường. Các phương tiện này cho phép nhà nước và các địa phương kí hợp đồng, triển khai một chính sách tổng thể ở quy mô lưu vực.

Cuối cùng tôi xin giới thiệu với các bạn về những cơ quan khác nhau hoạt động trong lĩnh vực này ở Pháp: Bộ Sinh thái, Phát triển bền vững và Năng lượng, Tổng cục Phòng ngừa Rủi ro; Cơ quan Dự báo Thời tiết Pháp Météo-France phụ trách các nguy cơ về thời tiết, Cục Môi trường, Quy hoạch Đô thị và Nhà ở của vùng (để xây dựng bản đồ vùng lũ); mạng lưới dự báo lũ, Cơ quan trung ương dự báo thời tiết và khí tượng thủy văn trợ giúp trong việc dự báo lũ lụt (SCHAPI).

hoàng thị Quyên

Liệu có thể có gian lận khi vẽ bản đồ vùng lũ không?

[Yves Le bars]

Đây là cuộc tranh đấu hàng ngày của các chuyên gia. Điều cốt yếu là làm rõ được những thỏa thuận, thu xếp diễn ra không công khai.

[Stéphane Cartier]

Có rất nhiều các thỏa thuận, thu xếp kiểu này nhưng trong trường hợp thảm họa thì vấn đề bế tắc lại liên quan đến pháp lý. Thí dụ trường hợp bão Cynthia ở Faute-sur-mer.

[Yves Le bars]

Thành phố Nîmes là một trường hợp điển hình, các kỹ sư đã thất bại trong việc đấu tranh chống những vụ thu xếp làm ăn về bất động sản. Thực tế là các bất động sản này sau đó đã chịu ảnh hưởng của thảm họa.

Dương hiền hạnh

Ở Pháp, tôn giáo đóng vai trò gì trong trường hợp này?

[Yves Le bars]

Ngày nay nhà thờ không còn vai trò trong một nhà nước vô thần, ngoại trừ việc nhà thờ có nhiều tòa nhà có thể bị trưng dụng. Nhà thờ cũng có thể là nơi kêu gọi tinh thần đoàn kết của người dân. Vai trò trước kia của nhà thờ là đưa ra những lời giải thích « siêu nhiên » cho các biến cố ngoại lệ.

[Stéphane Cartier]

Các nhà sử học đã sử dụng rất nhiều tư liệu lưu trữ của nhà thờ vì dưới chế độ cũ nhà thờ chăm lo những việc liên quan đến người chết. Tôi có biết một bức tượng Saint-Christophe, tông đồ đã cùng Jesus vượt sông Jourdain trong kinh thánh, bức tượng là nơi lưu lại dấu tích vùng nằm xa sông Rhône nhất bị ảnh hưởng bởi trận lụt.

[Yves Le bars]

Tất cả các yếu tố này làm chúng ta ghi nhớ nguy cơ rủi ro.


ngày 2, thứ ba 23 tháng 07

Trong phần đầu của buổi học, học viên tóm tắt lại nội dung bài học hôm trước và đặt câu hỏi.

phạm thu hương

Đâu là vai trò của người dân trong quá trình ra quyết đinh của nhà nước? Xin thầy nêu cụ thể vai trò của từng cơ quan chức năng nhà nước? Liệu có thể có sự chồng chéo về nhiệm vụ giữa các cơ quan quản lí khủng hoảng?

Dương hiền hạnh

Xin thầy nói rõ thêm về mạng lưới ứng cứu của Pháp ở cấp quốc gia hoặc xã?

[Yves Le bars]

Hệ thống thuế ở Pháp: một nửa tiền thuế thu được sẽ dùng cho các hoạt động xã hội như y tế, hưu trí, trợ cấp thất nghiệp và các hoạt động của nhà nước (lương công chức, đầu tư). Mỗi cấp chính quyền đều có một ngân sách hoạt động và đầu tư, thí dụ, ngân sách này có thể được sử dụng để xây đê điều (xem Chương trình hành động phòng chống lũ lụt).

[Stéphane Cartier]

Cấp quốc gia là cấp cao nhất. Chính phủ chịu trách nhiệm về an ninh quốc gia và an toàn của người dân. Cấp quan trọng thứ hai là hội đồng xã và thành phố. Giữa hai cấp này, nước Pháp có 22 vùng và khoảng 100 tỉnh, và mỗi cấp này có khoảng 300 và 700 hội đồng thị chính – tổng cộng khoảng 36.000 hội đồng thị chính trên toàn vùng lãnh thổ, và có xu hướng tổ chức theo kiểu liên-hội đồng.

Mỗi hội đồng thị chính đều có ngân sách đặc biệt dành cho kế hoạch phòng ngừa rủi ro và kế hoạch ứng cứu của xã. Vì có sự phân cấp quản lí, tỉnh phải tự đảm đương ngày càng nhiều các hoạt động can thiệp nhưng lại ít có thực quyền. Vì vậy, hàng loạt câu hỏi về điều phối được đặt ra.

[Yves Le bars]

Liệu có tồn tại sự chồng chéo trong tổ chức hay không? Rất nhiều các tác nhân muốn loại bỏ sự chồng chéo này, nhưng điều này sẽ có ảnh hưởng gì? Ngoài các cấp vùng địa phương khác nhau (muốn đi từ cấp xã tới cấp nhà nước thì phải qua cấp tỉnh), còn có các cơ quan điều phối được lập ra như Cơ quan Quản lí nước, hoạt động tại sáu vùng lưu vực sông ở Pháp. Các cơ quan này sẽ phải đảm bảo sự đồng bộ trong quản lí ở các địa phương (nếu không chí ít cũng phải xác định được những điểm thiếu đồng bộ), nó hoạt động độc lập, thông qua hội đồng quản trị nhưng đặt dưới thẩm quyền của nhà nước. Hội đồng quản trị bao gồm tất cả các bên có liên quan: đại diện ngành nông nghiệp, công nghiệp, các tổ chức địa phương, các hiệp hội môi trường. Các cơ quan này thuộc bộ Sinh thái, Phát triển bền vững và Năng lượng. Nó áp dụng nguyên tắc «ai gây ô nhiễm phải tự trả tiền» và rất năng động trong các hoạt động phòng chống lũ lụt, thông qua các kế hoạch giám sát và cảnh báo ở quy mô lưu vực.

[Stéphane Cartier]

Cơ quan quản lí nước này giống như một ngân hàng tương trợ, thu tiền sử dụng nước sạch và đầu tư cho các dự án bảo vệ nguồn nước, nhưng nó gặp khó khăn trong việc cung cấp tài chính cho các dự án phòng ngừa rủi ro.


nguyễn ngọc Vàng

Một phần thuế thu được sẽ được sử dụng để xây các công trình. Nhưng người Pháp có sẵn sàng trả thêm một khoản thu phụ ngoài khoản thuế cho các công trình này không?

[Yves Le bars]

Việc xây dựng các công trình công cộng phải có nguồn vốn của nhà nước. Tất cả các công trình này được xây từ tiền thuế. Có nhiều loại thuế khác nhau: thuế đất và thuế đặc biệt tại một số vùng. Chính quyền địa phương là người chịu trách nhiệm về việc này. Chúng ta không thể tưởng tượng được ở một số vùng, các chủ đất sẽ phải trả thêm một khoản tiền an ninh bằng tiền túi của họ.

Ở Pháp, Bản Kế hoạch phòng ngừa rủi ro thiên nhiên (PPRN) do tỉnh trưởng soạn thảo với sự tham gia của các cấp chính quyền địa phương. Nó bao gồm ba văn bản sau:

- một báo cáo giới thiệu,- bản đồ phân khu xác định các vùng không

thể xây dựng được, các vùng xây dựng được với điều kiện quy hoạch đặc biệt hoặc có thể xây dựng được,

- một quy chế nêu rõ những bắt buộc trong xây dựng và/hoặc quy hoạch đô thị cần phải được tuân thủ trong mỗi vùng – ví dụ : chiều cao của mặt sàn đầu tiên của khu dân cư mới. Sau khi được điều tra thẩm định và phê chuẩn, kế hoạch phòng ngừa rủi ro thiên nhiên sẽ được thể hiện trên Bản đồ quy hoạch đô thị của vùng (PLU) và được sử dụng là thông tin công ích.

Toàn bộ bản đồ và văn bản đều được thực hiện dưới sự quản lí của nhà nước nhưng xã là cấp phê chuẩn. Nhà nước chỉ đạo lập bản đồ, trong khi quy hoạch đô thị của xã được lập dưới sự chỉ đạo của chính quyền xã với sự

trợ giúp của các chuyên gia do xã mời tham gia. Căng thẳng có thể trở nên trầm trọng: nguy cơ tai biến được xác định ở mức độ cao nhưng xã lại không được huy động tham gia. Theo tôi, nên giao cho xã nhiều trách nhiệm hơn nữa – nhà nước có thể nghi ngờ nếu ông thị trưởng quá gần gũi với chủ đất, ông ta sẽ có xu hướng giảm tối thiểu diện tích đất theo quy định không xây dựng được ; xã có thể nói rằng nhà nước muốn áp đặt quy định vì nhà nước phụ thuôc vào các nguyên tắc trong giao dịch bất động sản.

Giả thiết là một xã có kế hoạch phòng ngừa rủi ro thiên tai lớn (PPRNM). Xã được đề nghị lập một kế hoạch ứng cứu của xã để chuẩn bị cho trường hợp khủng hoảng. Người ta cũng đề nghị xã lập hồ sơ lưu trữ thông tin về các rủi ro lớn, hồ sơ này sẽ được đề xuất cho từng người dân. Khi nói tới kế hoạch phòng ngừa rủi ro thiên tai lớn PPRNM tức là nói tới công tác phòng ngừa, quy hoạch lãnh thổ ; nói đến Kế hoạch ứng cứu của xã (PCS) và Hồ sơ lưu trữ thông tin của xã về các rủi ro lớn (DICRIM), là nói tới giai đoạn chuẩn bị. Có một tổ chức liên quan đến tất cả các cấp chính quyền đó là kế hoạch ứng cứu của xã. Chỉ dẫn trong trường hợp ngập lụt là thông tin chung cho mọi người dân: đóng cửa ra vào, cửa sổ, khóa gas và ngắt điện, dùng thang bộ, nghe đài, không dùng điện thoại để tránh nghẽn mạng, v.v.

Việc thông tin tới dân chúng là vấn đề mấu chốt để rèn luyện ý thức về rủi ro. Việc đặt mốc lũ giờ đây đã được tiêu chuẩn hóa và bắt buộc. Người bán hoặc người mua đều phải nêu rõ tình hình tài sản có nguy cơ hứng chịu thiên tai. Quyết định này đã hình thành một thị trường cho các văn phòng nghiên cứu nhưng có thể giúp tránh được những thất vọng sau này. Trên trang mạng của Bộ Sinh thái, các bạn có thể tra cứu những thông tin


của từng xã. Thí dụ về bài học kinh nghiệm rút ra sau thảm họa, hồ sơ sự việc không chỉ lưu lại thông tin về thảm họa mà còn phân tích những gì đã xảy ra. Điều này cho phép thu thập thông tin, làm việc trên các số liệu được thu thập theo thời gian và ghi lại những thảm họa khác nhau - thí dụ Viện lịch sử và kí ức thảm họa.

Điểm cuối cùng: bảo hiểm. Chế độ bảo hiểm CAT NAT là chế độ bồi thường thiệt hại cho những thảm họa không được bảo hiểm vì không thể tính chính xác tần suất xảy ra. Người mua bảo hiểm nhà phải trả thêm một khoản thuế 5,3 % để thiết lập một loại quỹ sẽ được dùng để bồi thường cho các nạn nhân của thảm họa.

Quản lí các thảm họa là quá trình ngắn, trung và dài hạn với nhiều giai đoạn khác nhau, với sự tham gia của nhiều tác nhân, quá trình này đòi hỏi phải có những ứng xử phù hợp. Một báo cáo tổng kết quản lí thảm họa ở Pháp cho thấy một số điểm mạnh sau: truyền thống lập kế hoạch – người ta không ngần ngại áp đặt cho các xã chuẩn bị kế hoạch phòng ngừa rủi ro thiên nhiên, bản đồ quy hoạch đô thị, quy hoạch giao thông vận tải, v.v. - ; chế độ bảo hiểm CAT NAT đảm bảo sự ổn định kinh tế và nhà ở cho phép người dân được bồi thường tài sản. Tuy có một điểm yếu là gây buông lỏng hoàn toàn từ phía xã, vẫn có một số ví dụ thành công trong quy trình hình thành chính sách phòng ngừa lũ lụt ở quy mô lưu vực. Một điểm yếu nữa là ảo tưởng về nhà nước: người ta tin là chính quyền trung ương có thể quyết định tất cả và có thể dẫn đến việc không chuẩn bị đối phó với một số thảm họa như đợt nắng nóng năm 2003.

[Stéphane Cartier]

Hệ thống của Pháp có mâu thuẫn trong luật nhưng vẫn tồn tại nhiều trường hợp ngoại

lệ – sự phân vùng khác nhau giữa các vùng có nguy cơ lở tuyết ở một số tỉnh hoặc lốc bão ở các tỉnh hải ngoại.

Mol Vibol

Nếu có căng thẳng xung quanh kế hoạch ứng cứu của xã, ai sẽ đứng ra giải quyết vấn đề?

[Yves Le bars]

Xã là một cấp địa phương tự điều hành hoạt động dựa vào bộ luật của Pháp. Thị trưởng có trách nhiệm như công an đảm bảo an toàn cho người dân trong địa bàn xã. Nhưng trên thực tế tại các xã nhỏ, thị trưởng có ít quyền lực. Cấp tiếp theo là tỉnh trưởng, còn nhà nước sẽ tiếp quản nếu thị trưởng không quản lí được.

nguyễn thị thanh Xuyên

Xin thầy nói rõ hơn về khái niệm xây dựng văn hóa rủi ro? Nó có liên quan đến thái độ ứng xử của người dân không ? Điều này đã tính đến những nét đặc thù của dân cư vùng nông thôn, nghề nông, hiểu biết về địa phương và các nguồn tài nguyên thiên nhiên chưa?

[Yves Le bars]

Văn hóa rủi ro là ý thức được nguy cơ rủi ro, đó là chuẩn bị ứng phó phù hợp trong tình trạng thảm họa. Ý thức về nguy cơ rủi ro cũng có thể được dạy trong trường học. Ở một số xã, thị trấn các giáo viên cùng với học sinh xây dựng một hồ sơ về thảm họa. Họ phỏng vấn người dân, đặc biệt là dân vùng nông thôn, để ghi lại các sự kiện và thái độ ứng phó, và những gì người dân đã thấy và trải qua. Ở Pháp, trường học là nơi tập hợp tất cả những học sinh trong địa bàn xã, thị trấn hoặc khu dân cư, vì vậy tất cả các mối quan hệ với phụ huynh học sinh cũng được hình thành.


ngô Văn bữu

Ở Việt Nam, không có các công ty bảo hiểm có khả năng bảo hiểm thiên tai, vậy đâu là cơ chế hoạt động của một cơ quan như vậy?

[Yves Le bars]

Bảo hiểm nhà ở liên quan tới hỏa hoạn và thiệt hại có nguyên nhân từ nước. Bảo hiểm này không bồi thường cho trường hợp thảm họa. Khoản phí của chế độ bảo hiểm CAT NAT có xu hướng tăng lên vì một số người đang hiểu chệch sự liên đới. Hiện tại chế độ này cũng đang được cải cách.

[Stéphane Cartier]

Các công ty bảo hiểm chỉ bồi thường nhà cửa, đồ dùng, vật dụng cá nhân trong nhà và phương tiện vận chuyển cá nhân, nhưng phải chứng minh được là sở hữu cá nhân và có nằm trong danh mục bảo hiểm. Để tránh bị lạm dụng, một ủy ban của chính phủ sẽ quyết định thảm họa này có phải là biến cố ngoại lệ hay không. Nhà nước sẽ ban hành tình trạng thiên tai ngoại lệ.

[Yves Le bars]

Ở miền Nam nước Pháp, đã xảy ra rất nhiều trận lụt lớn. Nhiều xã đã bỏ qua tai biến thiên nhiên trong các quyết định quy hoạch đô thị, vì vậy cần phải cải tổ chế độ bảo hiểm CAT NAT. Đó là nguyên tắc bảo hiểm xã hội, người khỏe trả tiền cho người ốm. Nhưng một hệ thống liên đới luôn có xu hướng bị thụt lùi.

Tỉnh trưởng không thể tuyên bố tình trạng thiên tai để gây sức ép lên một xã chưa chuẩn bị kế hoạch phòng ngừa rủi ro thiên nhiên và kế hoạch ứng cứu.

Dương Công hưng

Đâu là vai trò của các đoàn thể xã hội và các tổ chức phi chính phủ trong công việc này, họ có hoạt động hiệu quả không?

[Yves Le bars]

Ở Trung Quốc, phong trào xã hội hoạt động mạnh mẽ xung quanh các vấn đề về thiên tai và ô nhiễm; ở Ấn Độ, mảng công chính do các tổ chức phi chính phủ đảm nhận. Ở Pháp, có rất nhiều hiệp hội, những hiệp hội có nhiệm vụ liên quan đến quản lí rủi ro, sẽ tham gia vào ủy ban cấp tỉnh hoặc xã để xây dựng kế hoạch phòng ngừa rủi ro. Khi xảy ra đối lập với hội đồng thành phố, các hiệp hội này sẽ phát ngôn trước các cơ quan truyền thông và tổ chức biểu tình.

[Stéphane Cartier]

Lực lượng cứu trợ gồm rất nhiều các tổ chức tình nguyện: hội Chữ thập đỏ, cứu hỏa, an ninh dân sự, v.v... một số thành phố thành lập lực lượng dân phòng trong trường hợp khủng hoảng.

nguyễn thị thu thủy

Ở Việt nam, cũng như ở các nước đang phát triển khác, thiên tai và tôn giáo có liên kết chặt chẽ. Ở Pháp có vậy không?

[Stéphane Cartier]

Từ 300 năm nay, khoa học xuất hiện cùng với việc xây dựng Nhà nước. Viện Hàn Lâm Khoa học được thành lập để có giải thích hợp lí về các hiện tượng tự nhiên.


Xưa kia, người ta có thể nghĩ rằng đó là do thần thánh, ngày nay người ta kêu đến nhà nước, Chính phủ hoăc các cử tri dân bầu.


[Yves Le bars]

Đâu là hình ảnh của thiên nhiên trong xã hội Việt Nam và châu Âu?

Trong những biểu tượng của người Đức, tượng trưng của thiên nhiên là rừng, từ đó xuất hiện con người. Đối với dân vùng Địa trung hải, đó là khu vườn được tưới tắm, quần thể Con người - thiên nhiên. Con người có kiểm soát được thiên nhiên không ? Những biểu hiện khác nhau của thiên nhiên và vị trí của con người trong thiên nhiên ảnh hưởng tới vấn đề quản lí các thảm họa thiên nhiên.


Tôi đã nghiên cứu thực địa cho luận án tiến sĩ tại vùng đồng bằng sông Hồng, thời Phong kiến khi có một trận lụt làm vỡ đê, người ta liền cho đấy là do thần thánh. Sông Hồng tràn bờ là do Rồng quẫy mình. Hoàng đế đóng vai trò trung gian giữa thế giới con người và thần thánh. Một trận lụt có thể gây ra một cuộc nổi dậy hoặc thay đổi một triều đại. Quyền lực dựa trên khả năng trị thủy và đảm bảo mối quan hệ tốt đẹp với các thế lực thần thánh. Cần phải đối khung phân tích của Yves về chu kỳ quản lí và khía cạnh văn hóa trong cách tiếp cận với thảm họa.

2.1.2. giới thiệu các nghiên cứu trường hợp: Campuchia, Lào và Việt nam


Dự án Xây dựng Hệ thống thông tin cho chính quyền địa phương để ứng phó thảm họa (Information Systems for Local Authorities Needs to face Disasters - ISLAND) được tiến hành từ 2005 đến 2006. Mục tiêu chính của dự án là xây dựng và thử nghiệm một hệ thống thông tin để giúp chính quyền và các cơ quan địa phương có thể quản lí tốt hơn thảm họa. Dự án này được tiến hành ở ba nước Campuchia, Lào và Việt Nam. Tại mỗi nước, một tỉnh được lựa chọn dựa theo mức độ quan tâm của tỉnh đến chủ đề này: tỉnh Prey Veng ở Campuchia, tỉnh Champassak ở Lào, tỉnh Hải Dương ở Việt Nam.


Hoạt động và nhiệm vụ của mỗi học viên được tóm tắt dưới đây:

Quan hệ đối tác

Mô tả hoạt động và nhiệm vụ

Nguồn: http://isted.ville-developpement.org/programmes/island/francais/index.htm

Nguồn: http://isted.ville-developpement.org/programmes/island/francais/index.htm

8

9

bảng

bảng

Partner 1 CETMEF (Trung tâm nghiên c u k thu t bi n và sông ngòi). Bộ thiết bị, Compiègne, Pháp

Partner 2 GRET (Nhóm nghiên c u và trao i công ngh ) Paris, Pháp

Partner 3 MARD (Ministry of Agriculture and Rural Development ) of the RS of Vietnam, Hanoi

Partner 4 MRC (the Mekong River Commission), Secretariat in Vientiane, Lao PDR

Partner 5Dept. of Hydrology and River Works, MOWRAM (Ministry of Water Resources and Meteorology) of the Kingdom of Cambodia, Phnom Penh

Partner 6 TNO (the Netherlands Organisation for Applied Scientific Research) NITG Geoscience Institute, Utrecht, the Netherlands

Partner 7 PMO (Prime Minister Office) of the Lao People s Democratic Republic, Lao National Mekong Committee, Vientiane, Lao PDR

Partner 8 MICA (Multimedia Information, Communication and Applications), Hanoi University of Technology, Vietnam

Activities Tasks

Exchange Asian and European experience, choose local communities for analysis

Meetings in France, Cambodia, Lao PDR and Vietnam Joint seminar

Identification and analysis in the chosen communities

Collection of information Field surveys Reporting and discussion

Specify, develop and adapt specific ICT tools for local users

Official approval of proposals TOR for tools adaptation Technical and test methodology validations Reporting and official presentation

Testing, evaluation and reporting Presentation to local authorities and trainings Test and evaluation Reporting and discussion

Recommendations and dissemination Finalising the ITC tools Reporting and workshops Final seminar


Sau khi trao đổi với các đối tác nhằm xác định rõ mục tiêu của dự án, công tác thu thập thông tin và chẩn đoán được tiến hành (xem phần Bài đọc thêm và bài tập). Dựa trên các báo cáo đã được thực hiện, tổ chức một số hội thảo nhằm kiểm nghiệm và xác định đâu là những hệ thống thông tin được đề xuất và thử nghiệm. Đây là một dự án nghiên cứu, vì vậy phải đưa ra những đề xuất và thử nghiệm có tính khả thi về mặt kỹ thuât, xã hội, chính trị và kinh tế. Các công cụ đề xuất là bảng thông

tin điện tử được dựng trong làng để cung cấp thông tin. Quyết định xem thông tin nào là hữu dụng và dễ tiếp cận đối với người dân: xác định các mối nguy, thái độ ứng xử; làm thế nào để cập nhật thông tin, thông tin được thu thập ở đâu?

Sau đó chúng ta sẽ xem xét phần chuẩn đoán để các bạn có thể đưa ra ý kiến riêng về tình hình địa phương và làm thế nào để có thể thuyết phục, đề xuất các phương án cải thiện.

thông tin về tỉnh prey Veng ở Campuchia

Khung thông tin tỉnh Champassak ở Cộng hòa Dân chủ nhân dân Lào

7

8

Khung

Khung

- Một vùng đất dốc, thuộc hạ lưu sông Mêkông: chịu ảnh hưởng của lũ lụt và hạn hán (11 trong số 12 huyện).

- Hai huyện:Peam Ro: là huyện đứng đầu về xây dựng và phát triển hệ thống cảnh báo sớm lũ lụt Ba Phnom: một vùng xa xôi, hẻo lánh và có nguy cơ hạn hán, lũ lụt, ít có phương tiện để giảm các nguy cơ thảm họa - Chọn 4 xã (mỗi huyện 2 xã) và mỗi xã hai làng - Việc lựa chọn dựa trên cơ sở mối quan tâm của địa phương đến giảm nguy cơ thảm họa - Phỏng vấn các cơ quan hành chính và tổ chức phi chính phủ ở cấp quốc gia, tỉnh, huyện - Chính quyền địa phương, trung tâm y tế, trường học và 64 hộ gia đình ở địa phương

- Vùng bị ảnh hưởng bởi lũ lụt và hạn hán (hỏa hoạn và tố lốc)- Chọn 3 làng ở huyện Champassak- Lựa chọn dựa trên nhận thức về lũ lụt - Phỏng vấn ở cấp quốc gia, tỉnh và huyện (cơ quan hành chính, bệnh viện)- Phỏng vấn 45 hộ gia đình, tập trung vào các nhóm (trưởng làng, đoàn thể quần chúng,

nông dân)


Điều này cho phép hiểu được thông tin được tổ chức như thế nào, và làm thế nào các bạn có thể xử lý chúng. Các vấn đề được đề cập: tai biến thiên nhiên theo những gì nhìn thấy, quản lí khủng hoảng trong khi nó xảy ra, hậu khủng hoảng và những hoạt động chuẩn bị trước khủng hoảng; những vấn đề liên quan đến truyền thông, chúng ta đều biết rằng thông tin có thể tồn tại, nhưng nó có được thông báo đến người dân hay không và bằng cách nào?

Nhiệm vụ của các bạn là phải tổ chức được các luồng thông tin: hệ thống, vận hành của hệ thống, thông tin còn thiếu, sau đó thử dựng sơ đồ tổ chức thông tin.

Học viên chia làm ba nhóm dựa trên ba nghiên cứu trường hợp trên. Kết quả phân tích sẽ được trình bày trước lớp vào đầu buổi học ngày hôm sau.


Ba nghiên cứu trường hợp này không giống nhau về phương tiện quản lí và phòng ngừa thiên tai và lũ lụt. Tình hình có thể phức tạp nếu ở nước đó có nhiều cách thức tổ chức, cấp độ quản lí, đặc quyền khác nhau - trường hợp của Việt Nam và cũng là của nước Pháp như chúng ta đã nhận thấy trong buổi sáng.

Để phân tích cấu trúc của báo cáo, tôi xin trình bày mẫu của nhóm Lào và

Campuchia, cấu trúc báo cáo của nhóm Việt Nam hơi khác.

Khung thông tin tỉnh hải Dương ở Việt nam

Khung thông tin đề cương báo cáo

9

10

Khung

Khung

- Vùng chịu ảnh hưởng bởi lũ lụt (úng nước và ô nhiễm nước)- Huyện Tứ Kỳ (đất thấp, hạ lưu Bắc Hưng Hải), chọn 4 xã (2 xã ở vùng đất thấp và 2 xã ở

vùng đất trũng)- Phỏng vấn ở cấp quốc gia, tỉnh, huyện và xã (CCSFC, CSFC)- Phỏng vấn hộ gia đình, tập trung vào các nhóm (trưởng xã, đoàn thể quần chúng,

thành viên giám sát và ứng phó, nông dân)

- Giới thiệu chung về vùng nghiên cứu- Các nguy cơ chính/thảm họa trong vùng (lũ lụt)- Giai đoạn chuẩn bị/Giáo dục (triển khai trước khi có khủng hoảng)- Quy trình cảnh báo sớm (trước đỉnh điểm của thảm họa)- Giai đoạn phục hồi (hành động triển khai sau đỉnh điểm của thảm họa)- Tiếp cận các phương tiện truyền thông và các nguồn lực có thể huy động- Đề xuất ban đầu


[Stéphane Cartier]

Có những thể loại thông tin nào? Có những thông tin rất thực tiễn, và cũng có những thông tin thu được từ giám sát, hay từ kiến thức như những thông tin về thời tiết chẳng hạn.

[Yves Le bars]

Có những thông tin do giám sát dẫn đến đưa ra cảnh báo, và cũng cần phải đưa thái độ ứng xử vào danh mục các thông tin. Chúng ta đang ở giai đoạn chuẩn bị và quản lí, tức là giai đoạn trước và trong khủng hoảng. Thông tin không chỉ qua lại giữa các cơ quan nhà nước, mà còn phải tạo ra kiến thức hỗ trợ cho giai đoạn chuẩn bị. Tôi muốn nói tới công việc đánh dấu chiều cao mực nước được thực hiện trong nhà trường, việc này góp phần vào việc huy động mọi người.

ngày 3, sáng thứ tư ngày 24 tháng 7

Trình bày kết quả làm việc và nhận xét của giảng viên.

[Yves Le bars]

Các bạn không có chung một mức độ quan tâm đến giai đoạn chuẩn bị cho khủng hoảng. Chúng ta đã cùng nhau xem xét ba cấp độ khác nhau : «giám sát và cảnh báo», «giáo dục và thông tin phòng ngừa», «khả năng ứng phó và đảm bảo an toàn». Câu hỏi đặt ra rất chú trọng đến khâu giám sát và cảnh báo. Luồng thông tin đi từ trên xuống dưới nhưng cũng đi ngược từ dưới lên trên – thí dụ người nhận thông tin phải báo lại rằng đã nhận được thông tin. Các bạn đã làm

rất đúng khi xem xét hệ thống thông tin đã đủ vững để đương đầu với thảm họa chưa. Đúng là một vài hệ thống thông tin được xây dựng như chưa từng xảy ra khủng hoảng. Đối với một con lũ chậm, chúng ta có thể có chút thời gian, nhưng đối với trường hợp vỡ đê thì lại khác. Tiến hành thử nghiệm là một phương pháp hay để kiểm tra xem liệu hệ thống có vận hành tốt không.

Điểm thứ hai: giáo dục và thông tin phòng ngừa tới người dân. Tôi muốn nhấn mạnh đặc biệt tới yếu tố thời gian cần thiết để người dân trong xã ý thức được khả năng xảy ra thảm họa.

Có một điểm mà các bạn đã không nêu ra nhưng có thể là trường hợp của một làng thí điểm ở Campuchia hoặc một thực tế của rất nhiều làng ở miền Bắc Việt Nam: đó là kế hoạch ứng cứu của xã hoặc làng. Nghĩa là các phương tiện sơ tán được huy động, địa điểm di rời và di rời bằng cách nào, tùy theo diễn biến của khủng hoảng. Tổ chức và đưa ra các phương án ứng cứu là một bước tiến cần làm tại rất nhiều nước.


Ở Campuchia, người ta tập trung dân ở vùng đất cao. Ở đây họ tập kết thuyền, củi, rơm cho gia súc. Trường hợp xảy ra lũ lụt, người dân tập trung lại và di chuyển tới đó cùng với thực phẩm – vấn đề nước sạch và y tế liên quan đến việc dùng nước lũ cho sinh hoạt.

Kế hoạch ứng phó của xã là một công cụ quản lí bình đẳng cho tất cả dân làng.

[Stéphane Cartier]

Một trong những câu hỏi quan trọng ở đây là làm thế nào để chuyển thông tin thành hành động.


Tôi thấy có bốn dạng thông tin: số liệu đo đạc là những thông tin thường xuyên; thông tin đi từ dưới lên trên trong trường hợp xảy ra vấn đề, và đi từ trên xuống trong trường hợp phổ biến chỉ thị; hướng dẫn và danh sách thống kê các thiệt hại.

Tôi nhận thấy trong các nghiên cứu trường hợp, người dân hầu như chưa nắm được những tiêu chí của địa phương về các tín hiệu cảnh báo yếu cho phép đưa ra đề xuất và quyền tự quyết định. Chúng ta lấy bốn ví dụ sau:

- Ở Đài Loan, một làng trong vùng Hualien đã được người dân cho sơ tán trong trận bão năm 2009 vì nghe được cảnh báo qua tiếng mưa rơi trên cây. Ngôi làng sau đó đã bị tàn phá.

- Ở Pháp, hồi xảy ra trận lũ chậm ở Lunel năm 2002, thông tin được thông báo vòng quanh từ một cơ quan hành chính này, sau đó lại được chuyển tiếp tới một cơ quan hành chính khác để sơ tán một ngôi nhà dưỡng lão trong điều kiện tốt.

- Tại Pháp, thí dụ ở Sommières năm 2002, người ta không thể nghe thấy thông tin phát trên loa vì nhà dân ở quá xa hoặc người dân không hiểu bản tin và không tin tưởng.

- Ví dụ thứ tư là về một trận lũ kinh hoàng với mực nước cao 19m ở Collias (Pháp) năm 2002. Thị trưởng đã quyết định sơ tán làng vì có liên hệ với trung tâm dự báo thời tiết, nhưng cảnh sát đã phải can thiệp ép buộc người dân mới chịu dời đi.

ngô Văn bữu

Ở làng tôi, bão và lũ có thể kéo dài gần cả tuần. Trong trường hợp này điện thoại không phải là một phương tiên hữu hiệu và không có loại pin nào có thể trụ nổi qua hai hoặc ba ngày. Bản tin phát trên đài phát thanh chắc chắc sẽ hiệu quả hơn trong địa bàn xã.

[Stéphane Cartier]

Bây giờ chúng ta sẽ xuất phát vẫn từ những nghiên cứu trường hợp này nhưng trong một khuôn khổ trừu tượng hơn, và xem xét vấn đề trên phương diện tập thể và các khía cạnh xã hội. Đó là phải hiểu rõ hơn ý nghĩa tập thể theo quan niệm của người dân trong tình huống của họ, hiểu được các tổ chức hành động trong tình huống phụ thuộc lẫn nhau, mâu thuẫn giữa thực tế và khái niệm và các khía cạnh làm nên các thể chế xã hội.

Chu kì rủi ro được nhìn như mối quan hệ xã hội phụ thuộc lẫn nhau

11Khung

1) Tai biến X tính dễ bị tổn thương X nguy cơ đối mặt / hiểu biết X quy định X tổ chức2) Mối đe dọa X nguy hiểm X phụ thuộc lẫn nhau / nhận thức X bảo vệ X cam kết

3) Ký ức X trải nghiệm đau đớn X thái độ ứng xử /truyền thông X biến đổi X nỗ lực đúng mức4) Không chắc chắn X ưu tiên sống còn X quy hoạch / làm chủ X hy sinh có thể chấp nhận

X trách nhiệm5) Không hiểu biết X nơi tôn nghiêm X chi phí / di cư X quy định X đầu tư


Phương trình bao gồm các biến số sau: tai biến, mức độ dễ bị tổn thương và nguy cơ hứng chịu rủi ro của các yếu tố cần bảo vệ. Để giảm rủi ro này, xã hội mở rộng kiến thức, quy định và tổ chức hành động. Chúng ta có thể suy xét ở cấp độ mang tính cá nhân và thực tế hơn rồi sau đó đưa ra các quy định. Tiếp đến cấp độ thứ hai này, người dân đối mặt với các mối hiểm họa, đe dọa và các quan hệ phụ thuộc lẫn nhau. Điều này giúp họ nhận biết mối đe dọa và bảo vệ tài sản dễ bị tổn thương và cam kết hành động.

Chúng ta trở lại với một số nguyên tắc suy xét.

Nguyên tắc đầu tiên là coi khủng hoảng như một đòi hỏi phải ra quyết định; nguyên tắc thứ hai trừu tượng hơn là trở lại xuất phát từ phương trình rủi ro. Nguyên tắc trừu tượng thứ ba liên quan tới nhóm và việc kiểm soát được các mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau trong hành động của họ.

Có một sự trải nghiệm tổn thương, chấn thương tinh thần và thái độ ứng xử tập thể. Để ghi nhớ điều này, đó là có những thách thức về truyền thông, sự biến đổi của các yếu

tố gây tổn thương và vấn đề cùng nỗ lực của các tác nhân.

Nguyên tắc trừu tượng thứ tư xác định việc lựa chọn chính sách và tổ chức vùng đất. Tai biến thiên nhiên là một sự không chắc chắn. Đối với tính dễ bị tổn thương, phải xác định những ưu tiên sống còn và điều này sẽ dẫn tới các thách thức quy hoạch lãnh thổ. Đó là phải kiểm soát được tai biến, hy sinh những phần ít quan trọng hơn và xác định mức độ trách nhiệm trong quy hoạch.

Mức độ thứ năm còn mang tính trừu tượng hơn nữa: liên quan đến khía cạnh văn hóa và nghiên cứu khoa học. Tai biến đặt ra các vấn đề nghiêm trọng về thiếu hiểu biết cơ bản, xác định các yếu tố tôn nghiêm và ưu tiên của quốc gia và địa phương, chi phí cho quy hoạch. Bắt buộc phải đặt ra những câu hỏi về địa điểm cho dân di dời, quy tắc kĩ thuật, quy định nào cần phải đưa ra áp dụng và khoản đầu tư phải có cho địa phương.

Bài tập này lấy yếu tố mưa như một mối đe dọa chứ không phải một nguồn tài nguyên.

Kiến thức trải nghiệm

Nguồn: tác giả.

10bảng

M a/cá nhân Ki n th c Quy nh T ch c

B p bênh: bão Quan sát,

m a Giám sát tr i Quan sát

ngày

Tính t n th ng B nh, c th T che ch n Mang ô

Ph i nhi m Tôi Con

Thích nghi, ô,ô tô, sân Mang ô


Tôi đưa các khái niệm này vào dạng bảng. Tôi sẽ tập trung vào phần thách thức đối với một cá nhân, là người sẽ phải đưa ra quyết định trong trường hợp trời mưa. Cá nhân này sẽ gặp phải các vấn đề về kiến thức, quy định và tổ chức hành động. Phản ứng đầu tiên là quan sát mây. Anh ta sẽ phải tự đưa ra quy định là quan sát bầu trời và quan sát vào

mỗi buổi sáng. Thách thức về tính dễ bị tổn thương đối với một cá nhân là không được để bị ốm. Anh ta đưa ra quy định là phải mặc áo khoác ấm và thu xếp làm sao để luôn có một cái ô. Quy định ở đây là phải tự bảo vệ mình và tổ chức hành động là quyết định cầm ô theo.

Nếu chúng ta đi đến một mức độ trừu tượng hơn, vẫn đang trong trường hợp một cá nhân, có thể sẽ gặp các vấn đề về nhận thức, bảo vệ và tính toán hành động. Để đối phó với mối đe dọa, anh ta quyết định xem bản tin thời tiết. Điều kiện bảo vệ của anh ta là độ chính xác của bản tin và tổ chức hành động ở đây là nghe, đọc thông tin bên ngoài. Mối nguy đối với một cá nhân là bản tin thời tiết không chính xác, vậy có thể đối chiếu

thông tin với bản tin thời tiết khác. Về cam kết hành động : cần phải ghi nhớ và thống kê thường xuyên. Điều này sẽ đặt ra cho anh ta vấn đề phụ thuộc. Anh ta phải tiếp cận các phương tiện thông tin. Để tiến hành so sánh, anh ta cần sử dụng nhiều nguồn thông tin khác nhau. Cam kết hành động thường xuyên là thuê bao phương tiện thông tin và dự trữ pin cho radio.

Kiểm soát được thời gian


11bảng

M a/cá nhân Nhận bi t B o v Cam k t

e d a D báo th i ti t B n tin

Nghe- c khác

Hi m nguy Nh m l n So sánh Th ng nh t,

b nh

Ph thu c l n nhau Ti p c n

truy n thông a d ng hóa

ngu n Thuê bao,D tr pin


Mức độ trừu tượng thứ ba liên quan đến sự trao đổi, chuyển biến và phân chia nỗ lực đúng mức giữa các tác nhân có liên quan. Sức lực và thời gian của mỗi tác nhân là có hạn, vì vậy mỗi người đều mong muốn có sự cân bằng nỗ lực cá nhân, để giám sát mối nguy và chuẩn bị đối phó. Cá nhân sẽ phải ghi nhớ hàng loạt thông tin, đương đầu với thành công, thất bại, dự đoán. Điều này sẽ đặt ra cho

anh ta vấn đề tin hay không vào nguồn tin bên ngoài. Nó cũng có thể dẫn đến việc thay đổi nguồn tin sử dụng. Ở một khía cạnh cam kết hành động và quan hệ phụ thuộc qua lại, đây là một thách thức về việc bị loại trừ và tiếng xấu của một số tác nhân. Về cách ứng xử của cá nhân, thậm chí có thể thành lập cả một viện dự báo thời tiết, như Yersin đã làm.

hình dung trải nghiệm

giai đoạn chuẩn bị



12

13

bảng

bảng

M a/cá nhân Truy n thông Bi n i Ch c g ng

Trí nh Thành công

Th t b i Tiên oán

Thông tin Tin t ng

Tr i nghi m t n th ng Nghi ng

Thay i ngu n

thông tin

B lo i Danh ti ng

ng x Sáng t o

Vi n d báo th i ti t

Chuyên nghi p hóa

Thù lao H p ng/thu

M a/cá nhân Làm ch Hy sinh dung th Trách nhi m

Không ch c ch n

Nhân r ng ki n B t

D báo th i ti t không ch c ch n

tin c y c a ngu n tin

u tiên cu c s ng

Tính toán xác su t

i làm l i ch khô

Ngu n thông tin khoa h c

Quy ho ch

Không i ra ngoài, mang ô,

k t n i th ng xuyên truy n thông

Mua báo Và dùng báo

thay m Thuê bao thông tin


Nếu không chắc chắn về trời mưa, chủ thể tìm cách đưa ra nhiều kiến giải. Việc hy sinh có thể chấp nhận được là, nếu buổi sáng tôi đi xe đạp thì có thể bị ướt; trách nhiệm là độ đáng tin cậy của bản tin thời tiết. Những ưu tiên sống còn đối với các thách thức là phải tính toán chính xác xác suất của yếu tố không chắc chắn; đối với những hy sinh, cần phải quyết định đi làm hay ở nhà để khỏi bị

ướt. Để tổ chức hành động, cá nhân có thể quyết định không đi ra khỏi nhà, cầm theo ô, luôn bật bản tin thời tiết và sử dụng mạng Internet. Để giảm tính dễ bị tổn thương, cũng có thể mua tờ báo để có bản tin thời tiết (và rồi dùng nó làm mũ luôn) hoặc mua thuê bao thông tin qua điện thoại – trường hợp của rất nhiều nông dân để biết xem khi nào có thể thu hoạch.

Ở mức độ trừu tượng cuối cùng, đưa ra cho tập thể, cột đầu tiên trong bảng là thông tin đi hay ở lại trong vùng. Cột thứ hai là quy tắc kĩ thuật và đầu tư vào địa phương. Cá nhân có thể quyết định thay đổi vùng mình hiện đang sống, kí hơp đồng để có các thông tin về thời tiết, đầu tư vào sản xuất và mua ô. Để bảo vệ những gì được coi là quan trọng của bản thân, người đó có thể quyết đinh làm việc tại nhà hoặc ngủ ở văn phòng. Anh ta tìm cách để được tự do trong các quyết định. Vậy đầu tư sẽ là không đi ra ngoài nhưng mối đe dọa chính ở đây là mất việc. Một cách đầu tư tốn phí, đó là giá thuê bao. Để giảm bớt các

vấn đề, một cách đầu tư khác là không đi xe đạp mà chuyển sang đi ô tô để tránh mưa và nghe thông tin qua radio.

Các học viên lập thành nhóm hai người và làm bài tập theo báo cáo mẫu về chủ đề nguy cơ lũ lụt trong ba nghiên cứu trường hợp: cho một người, một cách đồng, một nơi ở.Các học viên phải chuẩn bị một hồ sơ tổng kết theo nhóm. Các giảng viên nhấn mạnh tới tầm quan trọng về phương pháp của bài tập.

biến đổi


14bảng

M a/cá nhân Di c Mã u t

Không hi u bi t Thay i vùng

i u ch nh công vi c

H p ng Thông tin th i ti t

S n xu t ho c mua ô

N i tôn nghiêm Làm vi c nhà Ng v n phòng T ch Không i ra ngoài

Chi phí M t vi c Giá thuê bao Mua ô tô (khô và thông tin)


ngày 4, thứ năm ngày 25 tháng 7

Jean-Philippe Fontenelle đề xuất đề cương báo cáo tổng kết của ngày thứ bảy: 1/ Vấn đề tổng thể và những vấn đề nhánh đã được xử lí trong lớp học (Không quá ¼ báo cáo)2/Diễn tiến của lớp học và phương pháp làm việc để xử lí một vấn đề (không quá ¼ báo cáo)3/ Kết quả thu được, những khó khăn và rào cản gặp phải, vai trò của các tác nhân, đề xuất cho hoạt động công (thể chế, văn hóa, tài chính, có sự tham gia của các bên, nghiên cứu).

[Stéphane Cartier]

Phòng ngừa rủi ro thiên nhiên cần tính đến các yếu tố xã hội, đô thị và quy hoạch lãnh thổ. Giảm mức độ dễ bị tổn thương đòi hỏi những liên kết về không gian và thời gian trước những mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau về thực tế.

Mục tiêu đầu tiên là giảm mức độ bị tổn thương của người dân. Một trong các biện pháp là kiểm tra sự điều phối giữa các tác nhân của quá trình đô thị hóa và quy hoạch lãnh thổ. Để làm được việc này, cần có những chẩn đoán chính xác, những tiêu chí về hiệu quả kĩ thuật và mục tiêu chung đảm bảo an toàn về lâu dài.

Hành động tập thể này liên quan đến việc thích ứng quá trình đô thị hóa và quy hoạch lãnh thổ với động lực phát triển của vùng lãnh thổ và hoạt động của con người, nguồn gốc của các yếu tố biến đổi nguy cơ rủi ro. Thí dụ, quy hoạch một con đê là bằng chứng cụ thể của việc liên kết tập thể trong tình

huống phụ thuộc lẫn nhau. Các tình huống nguy cơ rủi ro là giao diện giữa các hoạt động nghề nghiệp và một vùng lãnh thổ. Điều này đặt ra những vấn đề mới về kiểm soát quy định kỹ thuật đối với các hoạt động, quy định sử dụng các nguồn tài nguyên của vùng lãnh thổ.

Môi trường đô thị đặc biệt phải đối mặt với nhiều căng thẳng trong việc ra quyết định giảm mức độ bị tổn thương: liệu có nên tập trung dân vào một vùng được bảo vệ hoặc phân tán khu vực dễ bị tổn thương để hạn chế số người bị ảnh hưởng? Trên quy mô toàn cầu, việc tập trung dân trong các khu đô thị làm tăng tính dễ bị tổn thương. Đây có thể là tính dễ bị tổn thương của người dân, của các hoạt động và các cơ quan ban ngành.

Điều này đặt ra câu hỏi về các hình thức quản lí khác nhau theo tình hình địa phương và vùng lãnh thổ. Các hiện tượng thực tế dẫn đến những mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau trong các hoạt động mà tự nó không có liên hệ với nhau. Kiểm soát được nguy hiểm là việc rất khó khăn vì nguyên do có thể từ thiên nhiên hoặc con người, điều đó dẫn tới việc tăng cường giám sát về mặt xã hội.

Lấy ví dụ vùng Normandie của Pháp, hiện đang gặp vấn đề về xói mòn, ngập lụt và ô nhiễm nước. Các nhà nông học trước tiên nhận thấy nguyên nhân xuất phát từ các hoạt động nông nghiệp nhưng đô thị hóa là vấn đề tranh luận chính của họ. Vùng này đã quên hẳn các trận lụt : năm 1950, 50 % diện tích các cánh đồng là cỏ (bảo vệ đất) diện tích này chỉ còn 22% vào năm 2000. Khủng hoảng liên quan tới toàn bộ vùng lãnh thổ vì trong phát triển quy hoạch đô thị và thiết bị không tính đến vận hành hệ thống thủy lợi trong vùng thung lũng khô hạn, không có sông. Người dân nhận thấy lũ lụt không liên quan đến


thảm họa thiên nhiên nhưng lại liên quan đến nông nghiệp.

Các nhà nông học nghĩ rằng nông dân có thể dễ dàng thỏa thuận với nhau để tự tổ chức và phối hợp hành động. Trên cương vị là nhà xã hội học, tôi đã thực hiện một chuyên khảo với khoảng 60 nông dân làm việc trên một diện tích 255 ha tại một địa phương ở vùng Normandie. Kết quả cho thấy khoảng 40 % trong số họ cho biết hoạt động nông nghiệp đối với họ chỉ là nghề phụ. Các bản tin về kỹ thuật chống xói mòn chỉ được thông báo tới những người chuyên làm nghề nông sống ở trong làng: với những người sống xa hơn chục cây số, họ hoàn toàn không biết gì về các vấn đề lũ lụt trong các làng này. Tuy nhiên, những người mà nghề nông với họ chỉ là nghề phụ (công nhân, hưu trí) thì lại có vai trò quan trọng vì họ có các thửa đất toàn cỏ mọc và có hàng rào xung quanh, tạo thành vùng đệm ngăn lụt cho làng.

Hơn nữa, nghiên cứu chỉ ra rằng người dân ít khi thống nhất được việc cơ cấu lại đất đai. Ngược lại, chủ nghĩa cá nhân trong nông nghiệp rất mạnh. Từ ít nhất mười thế kỉ nay, đó là lãnh vực của chủ thầu độc lập. Mô hình hoạt động của họ là cho các chủ đất lớn và công nhân thuê đất và lao động, để sản xuất phục vụ các thị trường (Rouen, Paris và London). Với vùng này, hệ thống cộng đồng đã biến mất từ nhiều thế kỷ nay. Việc quản lí những ràng buộc là do cá nhân. Câu mà nhà nông học thường nói « Các anh phải cùng quản lí trên lưu vực » không còn mấy ý nghĩa, việc phân chia vai trò và trách nhiệm không thực hiện được.

Kết quả cho phép xác định ba loại hình liên kết ứng phó với dòng chảy gây xói mòn.

- Liên kết ứng phó trong vùng lưu vực sông («hy vọng » của các nhà nông học):

• cấp độ địa phương đối với từng vấn đề; • giữa các chủ thể có quan hệ phụ thuộc lẫn

nhau; • liên kết theo từng cấp độ: rủi ro nhỏ, cấp

độ cá nhân, rủi ro vừa phải, cấp độ cộng đồng địa phương, nguy cơ nghiêm trọng cần sự liên kết ở cấp quốc gia.

- Liên kết ở cấp quốc gia, nhà nước chịu trách nhiệm toàn bộ (sự chờ đợi của các nạn nhân lũ lụt):

• liên kết ở cấp cao nhất, bảo hiểm, cơ chế chính sách và chế độ bồi thường CAT NAT, nhà nước cung cấp tài chính, kỹ thuật, chuyên gia, v.v...;

• thuộc về quốc gia ; • ủy quyền cho hội đồng dân cử – cơ quan

hành chính – chuyên gia; • dân chủ đại diện kiêm nhiệm thêm nhiệm

vụ huy động cứu trợ.

- Liên kết – ràng buộc bằng hợp đồng (chiến lược/mong muốn của chính quyền) :

• kỹ thuật (nhà khoa học, chuyên gia, kỹ sư, công ty);

• chuyển giao trách nhiệm tài chính, pháp lí; • chuyển giao tương quan quyền lực và

nghĩa vụ; • chuyển giao đề xuất chính sách (nhà khoa

học); • cạnh tranh giữa các nhà quản lí nguy cơ

rủi ro.

Một vài ví dụ khác về các thực thể phụ thuộc lẫn nhau.

- Ví dụ đơn giản nhất là rất khó để giảm số lượng gián trong một tòa nhà: nếu chỉ can thiệp ở cấp độ cá nhân thì không hiệu quả. Cần phải xử lí tổng thể tòa nhà.

- Các vụ cháy rừng liên quan đến toàn bộ khu rừng và các hoạt động khai thác mặc dù các thửa đất thuộc sở hữu cá nhân: quy


định phá bụi rậm, bụi gai được áp dụng chung ở quy mô tập thể để bảo vệ rừng.

- Sự lan tỏa của sóng địa chấn. Cần phải có ý tưởng về các hoạt động nghề nghiệp và vùng đất có liên quan để thực hiện việc phân khu. Giải pháp đầu tiên là giảm tính dễ bị tổn thương thông qua các quy định xây dựng phù hợp với điều kiện địa chất của vùng.

Cho dù là nhà xã hội học, vẫn phải hiểu rõ các hệ thống vật lý phức tạp. Việc xác định các mối quan hệ phụ thuộc giữa những hoạt động là việc tối quan trọng. Cần phải tìm hiểu các luồng quan hệ, những yếu tố tiềm ẩn và lâu dài. Cần phải tìm được mẫu số chung của sự việc. Chúng ta cũng phải xác định hiệu ứng ngưỡng, đặc biệt đối với trường hợp mức độ ô nhiễm nhẹ. Trong một hệ thống sinh thái và

xã hội, có nhiều yếu tố phụ thuộc lẫn nhau và hệ thống phản ứng với mỗi yếu tố theo cách khác nhau.

Trên thực tế, các tác nhân phụ thuộc lẫn nhau luôn có những trao đổi không đồng nhất. Ví dụ, đối với các vấn đề ở lưu vực sông, trong suốt nhiều năm, trong những cuộc họp người ta nhấn mạnh đến sự liên kết giữa một làng ở thượng nguồn và một làng ở hạ nguồn. Nhưng không có sự cân xứng về thể chế giữa hai làng này: các kỹ sư đã không hiểu rằng điều này là không thể vì hai làng từng là đối thủ của nhau trong vụ việc liên quan đến mười việc làm trong nhà máy mà một làng đã lấy mất của làng kia. Vì vậy khi tình trạng thất nghiệp là vấn đề ưu tiên của xã hội Pháp, mười việc làm quan trọng hơn là giải quyết các vấn đề về lũ lụt.

bảo vệ nhà thờ ở Vallorcine (haute-Savoie, Alpes) chống lại hiện tượng tuyết lở

Nguồn ảnh: Michel Cara.

25ảnh


Lấy ví dụ về các trận lở tuyết cho thấy liệu người ta có thận trọng trong hành động, hoạt động phòng ngừa và quy hoạch, cũng như bảo vệ tòa nhà hoặc đề phòng.

- Ở đây (ảnh 25) các bạn thấy nhà thờ Valorcine được bảo vệ bởi một bức tường chắn tuyết lở - công trình phòng hộ.

- Nếu người ta áp dụng nguyên tắc đề phòng thì công trình này đã không được xây dựng vì có mối nguy hiểm tiềm ẩn.

- Nguyên tắc đề phòng sẽ là lựa chọn các mùa nhà thờ có thể mở cửa mà không có nguy cơ tuyết lở.

- Phòng ngừa rủi ro có thể là trồng cây trong hành lang tuyết lở để hạn chế dòng chảy của tuyết.

Một ví dụ khác của « nguyên tắc đề phòng» là không sử dụng các loại giống biến đổi gen ở Pháp, vì người ta cho rằng không thể kiểm soát được ảnh hưởng của nó

Sẽ rất khó có thể quản lý được bốn nguyên tắc này trên quy mô rộng, như trường hợp biến đổi khí hậu. Châu Âu và Mỹ có hai giải pháp khác nhau cho các vấn đề về biến đổi khí hậu. Châu Âu thì muốn có các hoạt động phòng ngừa, thông qua việc giảm các yếu tố gây phát thải khí CO2, bằng các tín chỉ CO2. Ở Mỹ, một số người lại muốn quản lí theo các hoạt động bảo vệ bằng cách thay đổi chu kỳ khí hậu với phương pháp đưa kim loại sắt vào đại dương. Trong trường hợp này, biện pháp của châu Âu đối lập với Mỹ vì họ cho rằng người ta không biết được những hậu quả sinh thái trong trường hợp của Mỹ.

[Yves Le bars]

Nguyên tắc đề phòng được áp dụng khi người ta không kiểm soát được tất cả các hiện tượng và không biết hành động ra sao. Nguyên tắc này được áp dụng nhiều trong

ngành hóa học trước khi cho phép lưu hành một phân tử mới.

[Stéphane Cartier]

Các nguy cơ thiên nhiên là những hậu quả bất thường của thiên nhiên hay là những ý định thất thường của con người?

Các trận lở tuyết cho thấy hàng loạt các yếu tố vật lý – thời tiết, độ dốc, nhiệt độ của tuyết – nhưng cũng có các yếu tố con người – bảo vệ rừng, có nên để người dân sống ở đó không, quy hoạch đường xá, thái độ ứng xử của những người trượt tuyết v.v...

Để phát triển các trạm thể thao mùa đông, một hiệp hội quốc gia về tuyết và lở tuyết đã được thành lập để đề ra các quy định chung thông qua các chính sách khu vực (quy hoạch đô thị, bảo dưỡng đường xá, thể thao trên vùng núi cao, khai thác rừng).

Những vấn đề này thường liên quan đến các hoạt động khai thác quá độ nguồn tài nguyên thiên nhiên, yếu tố biến đổi của hệ thống phụ thuộc lẫn nhau về môi trường và con người. Hoạt động phòng ngừa phải đặt ra câu hỏi về các hoạt động phù hợp, lợi ích chung phải được đặt lên trên lợi ích riêng

phạm thu hương

Liệu có trường hợp xung đột lợi ích hay không?

[Stéphane Cartier]

Chiều nay chúng ta sẽ làm bài tập đóng vai để thấy rằng các nhân tố xã hội bao giờ cũng mạnh hơn giải pháp kỹ thuật. Xung đột thường xuyên liên quan tới mâu thuẫn ngầm trong việc phân công nhiệm vụ giữa những người có liên quan đến công tác ứng phó rủi ro. Thí dụ về dòng chảy ở Normandie, khuyến


khích phát triển thâm canh khoai tây có nghĩa là chấp nhận sẽ có nhiều bùn gây nguy hiểm trên đường. Vì vậy khi người dân đòi quyền được đi nhanh tới nơi làm việc trong thành phố mà không gặp nguy hiểm trên đường, chính quyền địa phương chấp nhận trả tiền rửa đường mà không đánh phí vào người sản xuất khoai tây. Trong các nguy cơ ẩn giấu những xung đột thực tế về quyền lực giữa những người hàng xóm (đặc biệt khi chi phí đã được hòa vào trong một tổ chức vô danh như nhà nước, hoặc cơ quan bảo hiểm xã hội) hoặc giữa các thế hệ (ví dụ, nếu việc xây trường học không chống được địa chấn).

Chúng ta có thể thiết lập bốn kiểu điều tiết xung đột ngầm khác nhau:

- điều tiết vùng đất sẽ giúp quản lí các xung đột giữa vùng thượng nguồn hạ nguồn thông qua các quy định quy hoạch vùng lãnh thổ;

- điều tiết quyền công dân giúp quản lí các yếu tố ngoại cảnh gây hại và ô nhiễm thông qua quy định, chính sách đền bù và chế tài phạt;

- điều tiết theo ngành giúp quản lí quan hệ giữa những người hoạt động trong nghề và khách hàng của họ: sai phạm bị che giấu, gian lận qua những đòi hỏi về khả năng chuyên môn, bảo lãnh, sửa chữa, trợ cấp, chế tài phạt và sa thải;

- điều tiết theo tập quán giúp quản lí quan hệ giữa các thế hệ qua quyền di sản.

phạm thu hương

Các điều chỉnh này là dựa theo luật?

[Stéphane Cartier]

Nếu hôm nay tôi muốn xây một biệt thự, liệu tôi sẽ dùng tiền để trang trí nhà cửa hay trả

tiền cho một kỹ sư chuyên chống động đất nếu đây là vùng có nhiều nguy cơ động đất? Trong nhiều thập kỉ, có thể không có động đất nhưng một ngày kia các cháu tôi chắc chắn sẽ gặp phải thảm họa này.

Có những tập quán về quan hệ xóm giềng tốt nhưng cũng có những ràng buộc mạnh mẽ trong cộng đồng mang khía cạnh văn hóa và tôn giáo.

Với một số bộ lạc Melanesia ở Tân Đảo, chỉ cần quan sát loại cây trồng là có thể thấy ngay được liệu có thể sử dụng đất đai ở đó hay không và vào việc gì. Có những nơi cấm kị và dễ bị tổn thương. Ở Liban, các cộng đồng tôn giáo, Hồi giáo và Ki tô giáo có rất nhiều đất đai, là những nơi cuối cùng được bảo vệ trong thành phố. Trong quản lí làng và cộng đồng luôn có những quy định của thành phố.

Việc đặt ra các quy định cũng có thể chỉ giới hạn trong một lĩnh vực nghề nghiệp, thông qua các pháp điển, quy định nghề nghiệp, giấy chứng nhận, vv. Trách nhiệm trong trường hợp thảm họa kéo theo cả việc quản lí về mặt luật pháp các nguy cơ – trường hợp của châu Âu – với việc phân công chuyên môn, trách nhiệm và trợ cấp, chế tài phạt.

Sau cùng, luật pháp và toàn xã hội nêu ra ba nguyên tắc căn bản đối với nguy cơ : thận trọng như người cha tốt của gia đình (chủ nhà), tôn trọng điều kiện nghề (chuyên môn), tôn trọng quan hệ láng giềng tốt (thể chế). Nhưng điều này cũng đặt ra một số vấn đề : đâu là mức độ an toàn cần phải đạt được ? Ai sẽ chấp nhận chịu các chi phí tài chính cho việc bảo vệ những người khác ? Ai phải chịu trách nhiệm về vấn đề gì? Sự đoàn kết được thể hiện trong các đóng góp chung cho quốc gia, việc này dễ dẫn đến chuyện cha


chung không ai khóc. Đoàn kết không phải là một mối quan hệ bất chợt nảy sinh mà là một hệ thống trao đổi và tương tác, và có các cấp độ đa dạng theo quy mô của các nhóm có liên quan.

Điều cốt yếu là đề xuất một loạt các giải pháp, xác định các điểm ưu tiên trong tiêu chí quản lí nguy cơ và các hoạt động với những biện

pháp đơn giản có thể được áp dụng thường xuyên và tạo niềm tin giữa dân chúng và lãnh đạo địa phương.

[Yves Le bars]

Làm thế nào để có thể xây dựng các trung tâm thể thao hỗn hợp mùa đông?

Sơ đồ này cho thấy mối quan hệ giữa các cơ quan dịch vụ: điện-nước, điện-viễn thông, lương thực-vận chuyển, v.v. Một yếu tố quan trọng khác nữa đó là tài chính. Có sự hỗ trợ từ xa của nhà nước để «bôi trơn» hệ thống. Một câu hỏi trọng tâm là tìm hiểu xem một hệ thống phản ứng thế nào khi bị tác động. Ví dụ, người ta nhận thấy rằng ở Paris, có rất nhiều hệ thống, đặc biệt là hệ thống giao thông không chịu được một trận lụt

lớn. Chính phủ đã cử một người điều phối tất cả các hoạt động phòng ngừa rủi ro, để hệ thống giao thông luôn hoạt động trong trường hợp nước dâng cao.

Đằng sau mỗi hoạt động, có thể có một tác nhân đặc biệt: thí dụ công ty điện lực. Sơ đồ này được xây dựng để mỗi tác nhân, trong mỗi hoạt động, đều hiểu được mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau.

Kết nối hạ tầng cơ sở


19Sơ đồ


[Stéphane Cartier]

Trong trường hợp thảm họa, cách đây khoảng 20 năm thì người ta gửi đến lều, chăn, gạo. Ngày nay, các tác nhân đều có phương tiện, nhưng hệ thống truyền thông bị rối loạn: hoặc họ không có sự tin tưởng hoặc họ muốn được đảm bảo trả lương.

[Yves Le bars]

Khi phải giảm mức độ tổn thương của các nguy cơ đã biết rõ (phòng ngừa), phải có các biện pháp phù hợp để phòng ngừa rủi ro cho người dân, các bên có liên quan và những người sở hữu tài sản.

Đối với những nguy cơ mà người ta không thực sự biết rõ, và không được dự đoán trước thì gọi là đề phòng. Cần phải được tập dượt và học hỏi từ kinh nghiệm của mình và của

người khác: về lĩnh vực này có rất nhiều chủ đề nghiên cứu.

Khả năng ứng phó. Cơ sở hạ tầng cần được bảo dưỡng. Khái niệm « công bằng» chỉ ra những mâu thuẫn và những lựa chọn phải quyết địch giữa những căng thẳng có thể tồn tại cùng với thời gian, kể cả căng thẳng giữa các thế hệ.

[Yves Le bars]

Chúng ta quay trở lại các trận lũ lụt qua việc giới thiệu một phương pháp tính «Tần suất lũ lụt » giúp chính quyền địa phương ra quyết định về các hoạt động phòng chống lũ lụt.

Ngày 9 tháng 7 năm 2013, những trận mưa như thác đổ xuống Tứ Xuyên.

Vậy làm thế nào nhận biết đặc tính của tai biến lũ lụt?

Một trận lũ quét mới xảy ra ở vùng tứ Xuyên (trung Quốc)

Nguồn: ảnh lưu trữ.

26ảnh


Dương Công hưng

Hiện tượng này có thể quan sát và nhận biết qua mực nước, hệ thống giao thông bị phong tỏa và tình trạng cắt điện.

Quách thị thu Cúc

Dòng chảy mạnh dữ dội bất ngờ.

[Yves Le bars]

Bức ảnh này cho thấy mực nước không phải là vấn đề mà là vận tốc dòng chảy. Người ta cũng có thể nhận biết trận lụt qua tần suất xuất hiện: xảy ra hàng năm, nghìn năm một lần? Chúng ta đang ở trong tình huống vận tốc dòng chảy thấp và cũng là tình huống thường xuyên gặp phải.

Phương pháp tính «Tần suất lũ». Với mỗi điểm trên vùng lãnh thổ chúng ta xác định chu kì thời gian quay trở lại của nguy cơ, và chúng ta được cho rằng đang bị lụt khi mực nước vượt quá 50cm so với mặt đất. Chúng ta ghi lại chu

kì quay trở lại của đại lượng TAL – là chu kì thời gian quay trở lại « T » của tai biến. Giá trị này sẽ được ghi nhận như cách đo yếu tố rủi ro, đại lượng thứ nhất của nguy cơ lũ lụt. Chúng ta có thể dựng một bản đồ 1 năm, 10 năm, 100 năm, v.v... bằng các tính toán thủy lợi. TAL là đại lượng đo nguy cơ rủi ro.

Tiếp theo tính dễ bị tổn thương được định nghĩa như chu kỳ quay trở lại gắn liền với mức độ bảo vệ mong muốn; chỉ số này cho biết tần suất thấp của biến cố mà vượt qua ngưỡng đó thảm họa lũ lụt được coi là không chấp nhận được. Đại lượng này được gọi là TOP, như chu kỳ thời gian quay trở lại « T » của mục tiêu bảo vệ. Chúng ta đối chiếu tai biến này với tính dễ bị tổn thương, chúng ta sẽ có được chu kỳ thời gian mà trong giới hạn chu kỳ này lũ lụt được coi là chấp nhận được – nếu tôi trồng cây bạch dương tôi chấp nhận một vài ngày lụt trong một năm; ngập tầng hầm 10 năm một lần; ngập tầng trệt 100 năm một lần, v.v...

hệ thống giao thông ở Vũ hán, tỉnh hồ bắc (trung Quốc) bị tê liệt (7 tháng 7 năm 2013)

Nguồn: ảnh lưu trữ.

27ảnh


[Stéphane Cartier]

Trong khuôn viên ở Grenoble, trường đại học được xây dựng theo kiểu nhà sàn. Nhưng không có một trận lụt nào xảy ra trong vòng 25 năm qua nhờ có hệ thống đê. Vì vậy hiện tại các thiết bị máy tính và thư viện được đặt ở tầng trệt và nếu trong trường hợp ngập lụt xảy ra ban đêm thì người ta không thể kịp thời di dời chúng lên cao.

[Yves Le bars]

Đối với hệ thống đường cao tốc, người ta có thể chấp nhận được một trận lụt tần suất 100 năm xảy ra một lần, một hệ thống đường cấp hai thì chấp nhận được với tần suất 10 năm một lần. Đây không phải là một nghị định của chính phủ, nhưng là kết quả của một cuộc thương lượng tại địa phương. Công việc của một kĩ sư, cán bộ thống kê, cán bộ thủy lợi đều cho thấy nổi lên vấn đề về cơ chế hoạt động, các căng thẳng và giải quyết những căng thẳng này.

Chúng ta thấy ở đây là tình trạng bình thường của con sông. Trường hợp xảy ra lũ lụt, làng bị ngập nước. Cần áp dụng biện pháp nào?

phạm trung hiếu

Người ta có thể xây hồ trữ nước.

Ví dụ về hai chiến lược phòng ngừa

Hi n tr ng, L l t Gi i pháp 1 Gi i pháp 2

M r ng o n d i c u và p ê ph n th ng l u

p ê b trái

Gi o n ban u

Nguồn: LANG, M., CHASTAN, B., GRELOT, G. (2009).

20Sơ đồ


[Yves Le bars]

Đã có hồ chứa, nhưng có thể xây thêm ở vị trí cao hơn; nhưng ít ra phải tìm được những người dân chấp nhận bị ngập lụt để xây hồ chứa. Một giải pháp khác do các kĩ sư nghĩ ra là xây đê và mở rộng cầu. Nếu mở rộng cầu thì không cần phải giữ nước lại, lưu lượng nước sẽ lớn hơn. Nhưng giải pháp này lại gây hậu quả ở hạ nguồn, và có thể phá vỡ cầu và gây ngập lụt ở làng dưới hạ nguồn. Một giải pháp nữa là đắp đê một bên để tạo hồ phân lũ trên thượng nguồn cầu. Điều này cho thấy không nên xây trại lính cứu hỏa ở đó. Chúng ta đang ở thế rất khó giải quyết thỏa đáng cho cả hai làng, chưa kể đến việc không có cơ quan chính sách hợp pháp và vững chắc ở cấp này. Trong làng, trưởng làng là người đứng đầu. Nếu không ai nói cho ông ta biết rằng làng là cả một khối liên kết thì thông thường ông ta sẽ chọn phương án đầu tiên...

ngô Văn bữu

Nếu người ta xây một con đê ở thượng nguồn để ngăn nước cho sản xuất nông nghiệp, làng dưới hạ nguồn sẽ không có nước để trồng trọt, điều này sẽ tạo nên xung đột lợi ích.

[Yves Le bars]

Vì vậy cần phải có các cơ quan chức năng hợp pháp để xử lí vấn đề ở quy mô cần thiết. Thường không có các cơ quan chức năng được chỉ định trước để giải quyết các vấn đề về môi trường, nguy cơ rủi ro. Trách nhiệm thuộc về xã hội, chính phủ và những người được bầu phải tổ chức thành cấp có thẩm quyền để có thể giải quyết tranh chấp một cách hợp pháp. Đây có thể là vấn đề nội bộ một tỉnh, nhưng cũng có thể là vấn đề giữa các nhà nước - trường hợp Ủy ban sông

Mêkông (trong Ủy ban này Trung Quốc chỉ là quan sát viên).

Chúng ta lấy ví dụ thành phố Grenoble, là điểm chốt chặn của vùng núi Alpes. Con đê được xây từ thời Trung Cổ. Trong những ngôi nhà ven sông, người ta vào tầng một ở phía bên này, và vào tầng trệt từ phía từ bên kia. Con đê đã được nâng cao 3 m. Các bên đều có núi bao bọc và sông chạy dài 200 km. Có hai đồng bằng lớn trên thượng nguồn và một vài ngôi làng. Nếu chúng ta không làm gì hoặc chúng ta lại tiếp tục xây đê trên thượng nguồn thì sẽ đẩy lũ mau hơn. Vì vậy vấn đề cần thảo luận ở đây mang tính chính trị để quyết định nên hành động thế nào. Một nghiên cứu thủy lợi đã được trình bày với các nhà chính sách để xác định địa điểm tạo vùng phân lũ. Vấn đề là phải tìm được những vùng người dân chấp nhận để lũ đi qua nhằm mục đích giảm cường độ lũ chảy qua vùng chốt chặn Grenoble.

[Stéphane Cartier]

Cần có nhiều năm kiểm chứng, phản biện để đưa ra quy định về quy hoạch đô thị có tính đến yếu tố lũ lụt. Tòa án dân sự sẽ là cơ quan giải quyết các xung đột vì người dân bị mất giá trị bất động sản tiềm năng của thửa đất của họ. Trường hợp xảy ra thảm họa, các xung đột về trách nhiệm sẽ do tòa án hình sự phán quyết nếu cơ quan hành chính, Ủy ban và các chủ đất đã đưa ra quyết định sai.

[Yves Le bars]

Tôi muốn thảo luận ở đây cụm từ giá trị bất động sản tiềm năng mà mỗi người xác định cho khu đất của mình. Đây chính là kết quả của « quá trình xây dựng về mặt xã hội». Sông Rhin phân chia nước Pháp và nước Đức, mỗi nước có quy định riêng của mình. Các khu đất giống nhau nhưng sẽ có giá rất khác


nhau vì chính sách của Đức chặt chẽ hơn về phân vùng đô thị.

Tóm lại, đâu là điểm mạnh của phương pháp tính «Tần suất lũ »? Nó cho phép:

- thuyết phục ở quy mô lưu vực về ảnh hưởng phát sinh ở hạ nguồn và thượng nguồn, tối ưu hóa không gian;

- tính trước việc vượt mức lũ tham chiếu để quy hoạch phòng hộ;

- tìm các giải pháp ngăn ngừa khác nhau phù hợp với các thách thức.

Tuy nhiên:

- việc áp dụng phương pháp này đã dựa trên một công thức tính toán mức độ tổn thương căn cứ trên một tai biến cao nhất có thể chấp được, được biểu diễn bằng chu kì thời gian;

- theo kinh nghiệm, sự biến đổi thất thường về thủy văn này không dễ hiểu với số đông quần chúng.

bài tập đóng vai12Khung

Thực hành đối thoại và tình trạng xung đột giữa các tác nhân thông qua bài tập đóng vai trên lớp. « Một ngôi làng của Lào nằm ở ven sông thuộc huyện Champassak, trong một vùng thường xuyên bị ngập. Ngôi làng này là đối tượng của hai dự án. Dự án thứ nhất về phát triển khu trồng rau trên khu đất ven sông. Dự án thứ hai là xây dựng khu liên hợp du lịch đã được nhà đầu tư thương lượng với tỉnh. Xã trưởng chủ trì một cuộc họp nhằm lấy ý kiến của các bên có liên quan và đưa ra một hoặc nhiều kịch bản có thể xảy ra.Thành phần tham dự cuộc họp: - xã trưởng chủ trì cuộc họp: mục tiêu của xã trưởng là khuyến khích triển khai hai dự án;- một cán bộ của Sở du lịch tỉnh: mục đích của cán bộ này là bảo vệ cho dự án khu liên hợp

du lịch, dự án mà tỉnh đã có cam kết;- bí thư xã: mục tiêu của bí thư xã là ủng hộ cho phát triển kinh tế và công bằng xã hội;- một kỹ sư của Sở thủy lợi tỉnh: mục tiêu của anh kỹ sư này là thông tin về các tác nhân

lịch sử lũ lụt của vùng và các hoạt động đề phòng cần có đối với xây dựng (tòa nhà, đường xá v.v.);

- một kĩ sư của Sở giao thông: mục tiêu của người này là lựa chọn địa điểm tốt nhất cho con đường nối khu du lịch và trục đường chính ở trên vùng đất cao nhất;

- nông dân trồng rau: mục đích của họ là phát triển sản xuất và không muốn khu du lịch được xây dựng ở phần đất phù sa đang được sử dụng để trồng rau;

- nông dân trồng lúa: mục tiêu của họ là được đảm bảo tiếp cận nguồn nước sông ở vùng đất thấp hiện họ đang trồng trọt (họ sợ con đường sẽ chặn dòng chảy).”

Bài tập đóng vai được thực hiện bằng tiếng Việt, sau mỗi lượt phát biểu thì dừng lại để phiên dịch tóm tắt nội dung. Các nhóm chuẩn bị và đại diện nhóm phát biểu.


[Yves Le bars]

Tôi rất hoan nghênh các bạn đã tham gia nhiệt tình trong bài tập đóng vai này. Bài tập này mang tính sư phạm vì các bạn có thể đặt mình vào vị trí của các tác nhân. Giao tiếp trước hết là hiểu được người khác.

Cuối cùng các bạn cũng đạt được một dự án phát triển với đầy đủ yếu tố của nó: đầu tư, đào tạo, thương mại, quản lí chất thải, cải thiện tình hình bơm nước, v.v. Các bạn cũng đề cập tới nguy cơ lũ lụt.

Có lẽ chúng ta cần phải loại trừ quan hệ giữa du lịch và các trận lũ lụt, vì điều này có thể giúp giảm bớt sức ép cảnh báo sớm. Việc đã diễn ra cuộc họp là một điều rất quan trọng: rất nhiều trường hợp đã không có cuộc họp giữa các tác nhân, là dịp để họ có thể trao đổi quan điểm với nhau một cách cởi mở. Thường người dân phải được vận động để có một cuộc họp như vậy. Các bạn đã đi đến kết luận là phải vượt qua những hạn chế riêng của mình để lập nên một dự án phát triển. Các bạn cảm nhận điều đó như thế nào?

trần phương nguyên

Mọi người đều thấy vui vì nếu dự án được triển khai thì tất cả các bên đều cùng có lợi.

hoàng thị Quyên

Những người nông dân đã đưa ra điều kiện rất chung chung : tham dự khóa đào tạo, tìm được việc làm.

[Yves Le bars]

Ở một vài điểm, sự thống nhất có thể cụ thể hơn và mức độ cam kết lớn hơn. Nhưng cần phải thấy đây là cuộc họp đầu tiên của xã, chỉ là mở màn cho những cuộc họp tiếp theo. Xã có thể quyết định thành lập các ban khác

nhau để cụ thể hóa và giám sát dự án: ban đào tạo nông dân, ban hệ thống bơm tưới cho người trồng rau, v.v.

nguyễn thị thu thủy

Các dự án phát triển đòi hỏi những nghiên cứu xã hội học, nhưng yếu tố này chưa được đề cập tới trong khóa học.

phan thuận

Theo tôi hiểu, có ba tác nhân không có mặt trong cuộc họp: sở lao động, cảnh sát và sở đào tạo.

Dương Công hưng

Nông dân chỉ được thông báo ít lâu trước khi triển khai dự án.

trần phương nguyên

Những nghiên cứu xã hội học rất quan trọng và phải được thực hiện từ trước. Tôi đã từng tham gia một dự án ở Huế, hình thức điều tra này cho phép tiết kiệm thời gian và tiền bạc. Ở đây chưa thấy đề cập tới khía cạnh văn hóa, một khía cạnh tôi cho là quan trọng: một dự án phát triển có thể phá vỡ nền văn hóa địa phương. Cần phải làm gì để tránh tình trạng này?


Tôi đã làm việc rất nhiều trên cương vị chuyên gia của Cơ quan Phát triển Pháp (AFD), Ngân hàng Phát triển châu Á về các vấn đề tưới tiêu – mà thực tế là các vấn đề đất đai và lũ lụt, quy hoạch đường xá và kênh rạch. Vẫn có những câu thúc đối với tác nhân chính trị ở tầm quốc gia và quốc tế. Một trong những ràng buộc đó là các nghiên cứu ảnh hưởng có chi phí lớn, cân bằng tương quan về thời gian và hiệu quả kinh tế kém. Xu hướng hiện nay là sử dụng những phương pháp làm


việc được tổ chức chặt chẽ giữa các bên liên quan nên có rất ít cơ hội cho các tác nhân địa phương tham gia. Người ta phải đi tìm thông tin ban đầu nhưng lại có ít thời gian để bàn bạc về dự án và ảnh hưởng của nó. Việc mời thầu thậm chí còn có thể đề ra cần bao nhiêu cuộc họp, các mục tiêu có thể được xác định, số lượng làng cần điều tra cũng được ấn định. Đối với một nhà nghiên cứu khoa học xã hội, việc này khá phức tạp vì các nhà tài trợ đòi hỏi rất cao về phương pháp. Cái khó ở đây là đưa ra những đề xuất mở cho các hồ sơ đấu thầu đã quy định sẵn những tiêu chuẩn kĩ thuật ưu tiên và thường xuyên bị ảnh hưởng bởi trào lưu. Cần phải sử dụng những kiến thức mình có như nền tảng để có các bước tiến trong giai đoạn tiền dự án. Rủi ro ở đây là mất thầu vì đã vượt quá yêu cầu đề ra của nhà điều hành! Liệu chúng ta có sẵn sàng chấp nhận rủi ro này và đề xuất những cách tiếp cận sáng tạo không? Ràng buộc kinh tế liệu có quá lớn?

[Yves Le bars]

Đáng lẽ chúng ta có thể tập trung hơn về chủ đề lũ lụt trong bài tập đóng vai này, nhưng các bạn đã phần nào tự đưa vào tầm quan trọng của vấn đề. Chúng ta hiểu rằng quản lí rủi ro là một việc rất quan trọng, chúng ta đã thấy rõ điều này khi đề cập đến những bản kế hoạch phòng ngừa rủi ro thiên nhiên ở Pháp, nơi tồn tại căng thẳng giữa ý thức về nguy cơ rủi ro và dự án phát triển và quy hoạch đô thị của xã.

ngày 5, thứ Sáu ngày 26 tháng 7

Từ khung phân tích do thầy Stéphane Cartier giới thiệu vào ngày học thứ ba, mỗi nhóm trình bày nhận định của mình dưới dạng file PPT: ở cấp độ cá nhân, nơi ở, vụ mùa thu hoạch và ở cấp độ quốc gia. Người ta bắt đầu tranh luận làm sao để có thể nâng từ hoàn cảnh thực tiễn lên thành khái niệm.

2.1.3. bài tập xác định những điều cần nghiên cứu về « Lũ lụt »

[Yves Le bars]

Theo các bạn cần có những nghiên cứu gì để hỗ trợ cho hành động của các cơ quan nhà nước về vấn đề lũ lụt?

Tôi xin nhấn mạnh một lần nữa về việc cần phải tổ chức các quy trình soạn thảo và đề ra những quyết định của nhà nước, bằng cách vận động nghiên cứu và sự tham gia của các tác nhân chính. Các cơ quan nghiên cứu cần phải cân nhắc về những ưu tiên hành động để trợ giúp cho quá trình ra quyết định của cơ quan nhà nước.

Chúng ta đã cùng làm việc để xác định những nhu cầu nghiêu cứu « lũ lụt » ở Pháp. Vấn đề ở đây không phải là trả lời trực tiếp tất cả câu hỏi cho mọi vùng lãnh thổ, mà là phải chuẩn bị để thâm nhập vào quá trình tương tác giữa nghiên cứu và chính sách công. Công việc này được dự tính thực hiện trong vòng một năm, chúng tôi chia làm ba nhóm, lập ra một danh sách các câu hỏi xuyên suốt và một tài liệu tổng hợp. Với mỗi nhóm, và với mỗi câu hỏi, phương pháp sử dụng là xem xét một số nghiên cứu trường hợp, kiểm chứng với


công tác thực hiện tại Pháp và châu Âu và trên thế giới – đưa ra được những thách thức mới liên quan đến lũ lụt, như biến đổi khí hậu. Tiếp theo đó, soạn thảo tài liệu tổng hợp tình hình nghiên cứu: công tác nghiên cứu được huy động như thế nào đề giúp giải quyết những thách thức này? Và phải tính đến việc bày tỏ nhu cầu trong hoạt động thực tiễn và xã hội của các chủ thể quản lí nguy cơ lũ lụt.

Ba trục nghiên cứu chính: (1) ước tính, đánh giá và vẽ bản đồ vùng lũ; (2) nhận biết, tham gia của người dân và chính sách công; (3) kiểm tra, cảnh báo, quản lí khủng hoảng và trở lại cuộc sống bình thường.

Các trục nghiên cứu này không bao hàm tất cả các chủ đề nhưng nó ưu tiên những chủ đề có hướng nghiên cứu mới.

Lớp học được chia làm ba nhóm theo ba trục nghiên cứu giới thiệu ở trên. Các học viên dựa vào kinh nghiệm nghề nghiệp của mình với tư cách vừa là giảng viên và nhà nghiên cứu, đưa ra năm chủ đề nghiên cứu chung và một chủ đề xuyên suốt. Các học viên có nửa tiếng để chuẩn bị.Đề xuất của Nhóm (1):- kiểm tra, đánh giá nâng cao hiệu quả của

hệ thống thủy văn nhằm dự báo tốt hơn các nguy cơ lũ lụt;

- nghiên cứu và xây dựng chỉ số TOP để phục vụ cho việc đánh giá khu vực dễ bị tổn thương;

- thu thập và phân loại thông tin về thảm họa trong quá khứ ở quy mô xã;

- đánh giá tính hiệu quả của các hoạt động ứng phó với khủng hoảng để xác định phương án tối ưu nhất;

- vẽ bản đồ vùng lũ trên cơ sở các trận lũ trong quá khứ.

Đề xuất của Nhóm (2):- nhận thức của người dân về các tai biến;- nghiên cứu xã hội học về hiện trạng lũ lụt

tại một địa phương vùng đồng bằng sông Hồng;

- đánh giá về mô hình ứng phó lũ lụt có sự tham gia của người dân;

- hiểu biết của địa phương đối với việc thích ứng với khủng hoảng;

- đánh giá chính sách quản lí lũ lụt địa phương;

- xây dựng mô hình « sống chung với lũ » với sự tham gia của người dân.

Chủ đề xuyên suốt: nghiên cứu và đánh giá những ảnh hưởng của lũ và đề xuất chiến lược ứng phó với sự tham gia của người dân nhằm mục tiêu phát triển bền vững ; đánh giá hiệu quả về đề xuất nâng cấp hệ thống cảnh báo thảm họa lũ lụt với sự tham gia của cộng đồng (nghiên cứu một vùng núi ở miền bắc Việt Nam).Đề xuất của Nhóm (3):- vai trò của các cơ quan khí tượng thủy văn

trong công tác dự báo;- phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến nhận

biết và khả năng ứng phó của người dân trong vùng lũ;

- vai trò của các tác nhân trong quản lí nguy cơ lũ lụt;

- tiếp cận nguồn vốn và các phương tiện giúp đỡ người dân quay trở lại cuộc sống bình thường;

- các phương thức cảnh báo để giảm hậu quả thiệt hại.

[Yves Le bars]

Nhiều bạn đã nhấn mạnh đến hệ thống dự báo khí tượng thủy văn, cơ quan đóng vai trò rất quan trọng ở đất nước các bạn, cơ quan này có thể được nâng cấp hoạt động,


chuyển từ dự báo thời tiết sang dự báo thủy văn, từ dự báo mưa sang dự báo lũ. Cũng cần nêu cụ thể phương pháp thu thập thông tin về thảm họa trong quá khứ tại các xã có liên quan.

Tôi ghi nhớ là các bạn đã nhấn mạnh đến việc «sống chung với lũ» và tầm quan trọng của việc tham gia của người dân, điều này đòi hỏi phải đề ra phương pháp làm việc.

Các bạn cũng đã nêu ra vai trò của các tác nhân khác nhau và đưa khái niệm tài chính vào trong quá trình phục hồi trở lại cuộc sống bình thường. Chúng ta đã nói về trường hợp của nước Pháp. Chúng ta đào sâu, phân loại, cụ thể hóa và sắp theo trình tự. Tất cả các chủ đề này không có cùng một quy mô. Trong nửa giờ đồng hồ các bạn thấy rằng chúng ta đã đưa ra được một số trục nghiên cứu xác đáng đối với một thách thức xã hội cụ thể.

[Stéphane Cartier]

Quản lí nguy cơ rủi ro là một chủ đề rất rộng. Chúng ta đã đề cập các khía cạnh phòng ngừa nhiều hơn là cứu trợ. Những nghiên cứu trường hợp được lựa chọn là rất đa dạng để đặc biệt cho thấy mối liên hệ với hoạt động quy hoạch lãnh thổ. Nghiên cứu sâu về khu vực người dân dễ bị tổn thương là rất quan trọng. Một nghiên cứu hiện đang tiến hành ở Beyrouth về khả năng gây thiệt hại của động đất, qua điều tra thực địa cho thấy phụ nữ là đối tượng dễ bị tổn thương hơn. Nhưng phải luôn ghi nhớ rằng thảm họa là mang tính tình huống. Ở Algérie, trận động đất năm 2003 đã xảy ra vào lúc các gia đình đang ở nhà, nhóm đàn ông trẻ tuổi thoát nạn vì họ chưa về nhà.

Cuối buổi học, cả lớp dành thời gian soạn báo cáo thu hoạch để hôm sau trình bày. Các học viên sau đó chia thành hai nhóm trong thời gian còn lại của buổi chiều: một nhóm phụ trách chủ đề chính và các chủ đề nhánh đã được để cập trong lớp học và những phương pháp sử dụng; nhóm còn lại tổng kết về những kết quả đạt được, khó khăn gặp phải, bài tập đóng vai và những đề xuất hành động cho các cơ quan nhà nước. Mỗi nhóm trình bày phần việc của mình cho cả lớp và giảng viên nghe. Các bài trình bày được nhận xét, góp ý và hoàn thiện với sự trợ giúp của giảng viên.

Tài liệu đọc thêm và bài tập (www.tamdaoconf.com)

Chanthachith Amphaychith, Phonepaseuth Phouliphanh, Thongdam Chaleunsouk, Tifenn Gaudin (2007) « Reports of field surveys in Champassak District, LAO P.D.R. », Working Paper, ISLAND project, 81 p.

Dang The Phong, Bui Quoc Tuan and Tran Anh Dung (2007) « Draft report on field surveys in Tu Ky district Hai Duong province, Viet Nam », ISLAND project, 48 p.

EA Kimsan, HEANG Suo Saravorn, PRAK Sereyvath, BRUN Jean-Marie (2005) « Assessment of local authorities and communities practices and information needs to face disasters », Working Paper, ISLAND - Information Systems for Local Authorities Needs to face Disasters, Report from surveys in Ba Phnom and Peam Ro districts, Prey Veng Province, Gret/Cedac, Cambodia, 51 p.

Le Bars, Y (2007) Gestion des risques: innover dans la fabrication des stratégies d’action. Colloque de Leipzig “Sustainable


Neighbourhood, from Lisbon to Leipzig through research”.

Trang mạng

Bộ Sinh thái, Phát triển Bền vững và Năng lượng. Chính sách phòng ngừa rủi ro ở Pháp http://www.developpement-durable.gouv.fr/

tài liệu tham khảo chọn lọc

CARTIER, S. (2007) « Microzonages sismiques dans les vallées alpines et déclinaison locale des règles d’urbanisme » in Revue de géographie alpine, T. 95, n°2.

CARTIER, S. (2005) « Les sciences sociales et les risques naturels: approches récentes », in Natures Sciences Sociétés, 13 (4).

CARTIER, S. (2005) « Les nouveaux protocoles d’action publique dans la gestion des risques naturels » in FAURE, A. et A.C. DOUILLET, L’action publique et la question territoriale, PUG Grenoble.

CARTIER, S. (2004) « Implications du public face aux risques naturels, délégation aux pouvoirs publics ou construction locale des politiques participatives? » in LAJARTRE (de), A. et V. GABORIEAU (dir), Les collectivités territoriales face aux risques physiques, L’Harmattan, collection logiques juridiques.

CARTIER, S. (2003) « Le risque eau » in DUPONT, Y. (dir.), Dictionnaire des risques, Armand Colin, Paris.

CARTIER, S. (2002) Chronique d’un déluge annoncé, crise de la solidarité face aux risques naturels, Grasset.

CARTIER, S. (2002) « Ruissellement érosif: prévention des risques ou des conflits? » in Natures, Sciences, Sociétés, vol. 10, n°3.

CARTIER, S. (2001) « De la solidarité territoriale face au ruissellement érosif à la socialisation urbaine du territoire rural » in Luginbühl Y. (Ed.), Nouvelles urbanités, nouvelles ruralités en Europe, PIE-Peter Lang S.A., Bruxelles.

CARTIER, S. (1997) « Le ruissellement, Cheval de Troie d’un aménagement rural conçu pour la ville » in Cahiers Agricultures, T.6, n°1.

CARTIER, S. et L. COLBEAU-JUSTIN (2010), La sécurité scolaire à l’épreuve du risque sismique, fractures de coordination et solidarité de responsabilité, Documentation Française, Paris.

CARTIER, S. et S. BROCHOT (2005) « Maîtriser la démesure, construire le confiance, l’inventivité politique des experts face aux risques naturels » in DUMOULIN, L., R.C. LA BRANCHE et P. WARIN (dir.), Le recours aux experts, raisons et usages politiques, PUG, Grenoble.

CARTIER, S. et AP. METTOUX (2005) « La Montagne Une et Indivisible ? Maîtriser les avalanches malgré la segmentation territoriale des massifs et des hommes » in Revue de géographie alpine, n°3.

CARTIER, S. et A. PELTIER (2011) La maîtrise spatiale des risques gravitaires et sismiques en France, en Italie et en Suisse: mitigation zonale ou technique? in in FORT, M. et F. OGE (dir.), Risques naturels en méditerranée occidentale, Paris.

CARTIER, S., F. VINET et J.C. GAILLARD (2009) « Maître du monde ou maître de soi? » in BECERRA, S. et A. PELTIER (dir.), Risques et environnement: recherches interdisciplinaires sur la vulnérabilité des sociétés, L’Harmattan, Paris.


COLBEAU-JUSTIN, L., D. MARCHAND, S. CARTIER et B. DE VANSSAY (2004) « Gard et Hérault: réactions, critiques et propositions des populations » in Préventique n° 75, pp. 27-30.

LANG, M., B. CHASTAN, et F. GRELOT (2009) « La méthode inondabilité : appropriation par les hydrologues de la vulnérabilité dans le diagnostic sur les risques d’inondation »; http://hal .archives- ouver tes. f r/hal-00493184

LAURENT, C., S. CARTIER, C. FABRE, P. MUNDLER, D. PONCHELET et J. REMY (1998) « L’activité agricole des ménages ruraux et la cohésion économique et sociale » in Economie Rurale, 244.

VALLETTE, C. et S. CARTIER (2012) « Dénombrer pour maîtriser les dommages des catastrophes naturelles », Vertigo, vol. 12.2.


Họ và tên Cơ quan Chuyên ngành Chủ đề nghiên cứu Email

Dương Công Hưng

Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội

(USTH)

Thủy văn và Hải dương học Biến đổi khí hậu hung.hdc@hotmail.

com

Dương Hiền Hạnh

Đại học Thủ Dầu Một

Nghèo và di dân xuyên quốc gia,

Chính sách xã hội và Sức khỏe cộng đồng.

Rủi ro trong đời sống nông thôn và thực trạng

di dân

[email protected]

Hoàng Thị Quyên

Học viện Chính trị-Hành chính khu vực IV

Chính trị- Xã hộiTác động của thiên tai

đến đời sống người dân vùng chịu ảnh hưởng

[email protected]

Lê Thị Hồng Hải Viện Nghiên cứu Gia đình và Giới Gia đình và Giới Rủi ro và Giới honghai.ifg@gmail.

com

Lương Ngọc Thảo

Viện Nghiên cứu phát triển

Thành phố Hồ Chí Minh

Nhân học đô thị

Khả năng ứng phó, phục hồi, và thích nghi với rủi ro thảm họa và biến đổi

khí hậu

[email protected]

MOL Vibol Học viện Công nghệ Campuchia

Biến đổi khí hậu, Pháp ngữ và toàn cầu hóa,

luật thương mại quốc tế

Giải pháp giảm thiểu biến đổi khí hậu; vai trò của Tổ chức Pháp ngữ

trong quá trình hội nhập của Campuchia vào ASEAN

năm 2015

[email protected]

Ngô Văn BữuTrung tâm

nghiên cứu đô thị và phát triển

Kinh tế đô thị và phát triển

Tác động của đô thị hóa, việc làm, di dân, kinh tế

môi trường

[email protected]

Nguyễn Kim Chung

Đại học Tài nguyên và Môi trường

TPHCMQuản lý môi trường

Đánh giá tác động của rủi ro môi trường, biến đổi khí hậu và quản lý

môi trường

[email protected]

Nguyễn Ngọc Vàng Đại học An Giang

Nghiên cứu và phát triển hệ thống

nông nghiệp, kinh tế phát triển bền vững

Biến đổi khí hậu và sản xuất nông nghiệp

[email protected]

Nguyễn Thị Đoan Trang

Đại học Tài nguyên và Môi trường

TPHCMQuản lý môi trường Rủi ro môi trường,

biến đổi khí hậuntdtrang@hcmunre.

edu.vn

Nguyễn Thị Thanh Xuyên

Viện Khoa học xã hội vùng

Trung BộNhân học

Nguy cơ dễ bị tổn thương của người dân nông thôn

(tỉnh Quảng Trị)

[email protected]

Nguyễn Thị Thu Thủy

Viện Nghiên cứu Con người

Phát triển con người, Phát triển bền vững, Nhân học Phát triển

An ninh con người, biến đổi khí hậu,

nghèo đói và phát triển nông thôn

[email protected]

Phạm Thị Mai Thảo

Đại học Tài nguyên và Môi

trường Thành phố Hồ Chí Minh

Quản lý môi trường Đánh giá tác động và rủi ro môi trường [email protected]

Danh sách học viên


Họ và tên Cơ quan Chuyên ngành Chủ đề nghiên cứu Email

Phạm Thu Hương

Viện Nghiên cứu Con người Xã hội học

An ninh con người, chỉ số phát triển con người - HDI,

quyền con người

huong-pham251288@gmail.

com

Phạm Trung Hiếu

Học viện Khoa học Xã hội Luật

Khai thác và quản lý các nguồn tài nguyên

thiên nhiên

[email protected]

Phan ThuậnHọc viện Chính trị-

Hành chính khu vực IV

Xã hội học

Rủi ro và thách thức đối với các nhóm xã hội dễ bị

tổn thương dưới tác động của thiên tai

[email protected]

Quách Thị Thu Cúc

Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ Phát triển Dân số và phát triển quachthucuc@gmail.

com

SUN DANYĐại học Hoàng gia Luật và Khoa học

Kinh tếLuật môi trường Nghiên cứu tác động tới

môi trường [email protected]

Trần Phương Nguyên

Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ Ngôn ngữ, xã hội Người Chăm minhphuong2k5@

yahoo.com

Vũ Thị NgọcViện Khoa học

xã hội vùng Trung Bộ

Địa lý và môi trường

Biến đổi khí hậu và tính dễ bị tổn thương của cộng đồng dân cư

ven biển

[email protected]

Documents

2.1. Từ khủng hoảng đến giảm nguy cơ thảm họa. Trường hợp ... fileviên và giảng viên thông qua một bài tập mang tính sư phạm (xem thêm tiểu sử